ESP REVIEWER Q2 (G10)
sa kapanagutan: kusang-loob, di-kusang loob at
ANG MAKATAONG KILOS
Agapay
 “Ang kilos ang nagbibigay ng patunay kung
ang isang tao ay may control at pananagutan
sa sarili.”
Dalawang Uri ng Kilos ang Tao
1. Kilos ng Tao (Act of Man)
- Ito ay ang mga kilos na nagaganap sa tao.
- Ito ay likas sa tao o ayon sa kaniyang
kalikasan bilang tao at hindi ginagamitan
ng isip at kilos-loob.
- Walang espekto ng pagiging mabuti o
masama kaya walang pananagutan ang
tao kung naisagawa ito.
- Halimbawa: paghinga, pagtibok ng puso,
pagkurap, paghikab at iba pa.
2. Makataong Kilos (Human Act)
- Ang kilos na isinasagawa ng tao nang
may kaalaman.
- Ginagamitan ng isip at kilos-loob.
- May kapanagutan ang tao sa
pagsasagawa nito.
Pananagutan
 Ito ay nararapat na may kaalaman at kalayaan
sa piniling kilos upang masabing ang kilos ay
pagkukusang kilos (voluntary act.)
 Ang bigat (degree) ng pananagutan sa
kinakaharap na sitwasyon ng isang makataong
kilos ay nakabatay sa bigat ng kagustuhan o
pagkukusa.
 Ang mga ito (degree of willfulness o
voluntariness) ay nasa ilalim ng kaalaman at
kalayaan na tinatamasa.
 Kung mas mataas o mababang digro ang
pagkukusa, mas mabigat o mababawa ang
pananagutan.
 May pananagutan ang tao kung ang kilos ay
sinadya, ginusto o kusang-loob.
Taltong Uri ng Kilos Ayon sa Kapanagutan
(Accountability)
Ayon kay Aristoteles, mayroon ring 3 uri ng kilos ayon
walang kusang loob.
1. Kusang-loob
 Kilos na may kaalaman at pagsang-
ayon
 Gumagawa ng kilos ay may lubos na
pagkaunawa sa kalikasan at
kahihinatnan nito.
2. Di-Kusang Loob
 May paggamit ng kaalaman ngunit
kulang ang pagsang-ayon.
3. Walang Kusang Loob
 Ang tao ay walang kaalaman kaya’t
walang pagsang-ayon sa kilos.
 Ang kilos na ito ay hindi pananagutan
ng tao dahil hindi niya alam kaya’t
walang pagkukusa.
 Layunin: Batayan ng Mabuti at Masamang
Kilos
Aristoteles
 “Ang kilos o gawa ay hindi agad
nahuhusgahan kung masama o mabuti. Ang
pagiging mabuti at masama nito ay
nakasalalay sa intensiyon kung bakit
ginagawa ito.”
Santo Tomas
 “Hindi lahat ng kilos ay obligado”
 Ang isang gawa o kilos ay obligado lamang
kung ang hindi pagtuloy sa paggawa nito ay
may masamang mangyayari.
 Dapat piliin ng tao ang mas mataas na
kabutihan, ang kabutihan ng sarili at ng iba,
patungo sa pinakamataas na layunin.
 Nararapat na maging mapanagutan ang tao
sa kaniyang kilos upang sa huli ay hindi
magsisi.
 May pananagutan ang tao kung ang kilos na
isinagawa ay sinadya, ginusto, at may
kusang-loob.
MGA SALIK NA NAKAAAPEKTO SA MAKATAONG
KILOS
 Ang makataong kilos ay maaaring
mabawasan o kaya ay mauwi sa pagiging
ordinaryong kilos ng tao dahil sa mga salik
rito.
 Ang mga salik ay direktang nakakaapekto o
nakakapagbago ng kalikasan ng isang
makataong kilos.
Limang Salik na Nakakaapekto sa Makataong Kilos
1. Kamangmangan
 Ito ay tumutukoy sa kawalan o
kasalatan na dapat ay taglay ng tao.
a) Nadaraig (Vicible Ignorance)
 kawalan ng kaalaman sa isang Gawain
subalit may pagkakataong itama o
magkaroon ng tamang kaalaman kung
gagawa siya ng paraan upang
malaman at matuklasan ito.
b) Hindi Nadaraig (Invincible Ignorance)
 kawalan ng kaalaman na dapat
mayroon siyang hindi alam na dapat
niyang malaman o kaya naman ay
posibleng walang paraan upang
malaman ang isang bagay sa sariling
kakayahan.
2. Masidhing Damdamin
 Ito ay tumutukoy sa pag-asam o
paghahangad na makaranas ng
kaligayahan at pag-was sa mga bagay
na nagdudulot ng sakit o hirap.
 Halimbawa: pag-ibig, pagkamuhi,
katuwaan, pighati, pagnanais,
pagsintak at iba pa.
 Ang masidhing damdamin o passion
ay normal na damdamin subalit ang
tao ay may pananagutan upang
pangasiwaan ang kaniyang emosyon.
a) Nauuna (Antecedent)
 Damdaming nakukuha o napupukaw
kahit hindi niloob o sinadya.
 Umiiral bago pa lamang gawin ang
isang kilos.
 Ito ay hindi Malaya kaya ito ay kilos ng
tao (act of man).
b) Nahuhuli (Consequent)
 Damdaming sinasadyang mapukaw at
inalagaan kaya ang kilos ay sinadya,
niloob, at may pagkukusa.
 Bago pa man isagawa ang kilos ay
dapat magkaroon ng panahon upang
labanan nang mas mataas na antas na
kakayahan (ang isip) upang mawala
ang sidhi ng damdamin.
3. Takot
 Ang pagkatakot ay isa sa mga
halimbawa ng masidhing silakbo ng
damdamin.
 Ito ay ang pagkabagabag ng isip ng
tao na humaharap sa anumang uri ng
pagbabanta sa kaniyang buhay o mga
mahal sa buhay.
 Ito ay tumutukoy din sa pagpatong ng
pwersa kagaya ng pananakit o
pagpapahirap upang gawin ng isang
tao ang kilos na labag sa kaniyang
kalooban.
4. Karahasan
 Pagkakaroon ng panlabas na puwersa
upang pilitin ang isang tao na gawin
ang isang bagay na labag sa kaniyang
kilos-loon at pagkukusa.
 Ito ay maaaring gawin ng isang tao na
may mataas na impluwensiya.
5. Gawi (Habits)
 Paulit-ulit na gawaing isinasagawa ng
tao at nagging bahagi na ng Sistema
ng kaniyang buhay sa araw-araw.
 Ang bawat kilos ng tao ay may kakabit na
pananagutan.
 Ang antas ng pananagutan ay nakadepende sa
antas ng kilos na ginagawa.
 Ang likas na batas moral ay patuloy na iiral
upang manatili at umiiral ang katarungan.
 Lahat ng bagay ay may kapalit, malik man ito
o maliit pa.
MGA YUGTO NG MAKATAONG KILOS AT MGA 7. Praktikal na paghuhusga sa pinili –
HAKBANG SA MORAL NA PAGPAPASIYA tinitimbang ng isip ang pinakamabuti at
angkop na paraan.
 Bahagi na nga sa buhay ng tao ang
8. Pagpili – ito ay pamamaraan upang makamit
magsagawa ng pasya.
ang layunin at dito pumapasok ang malayang
 Madalas mong ginagawa sa pang araw-araw pagpapasya.
na buhay. 9. Utos – pagbibigay ng utos mula sa isip upang
magawa ang intensiyon.
10. Paggamit – gagamitin ang kilos-loob, ang
Sto Tomas de Aquino katawan para isagawa ang kilos.
 “Mayroong pagkakasunod-sunod (sequence 11. Pangkaisipang kakayahan ng layunin –
ang pagsasagawa ng makataong kilos.” pagsasagawa sa utos ng kilos-loob, gamit ang
 “Ito ay binubuo ng 12 yugto at nahahati sa kakayahan ng pisikal na katawan at kakayahan
dalawang kategorya: ang isip at kilos-loob.” ng tao.
 Kung ang isang taon ay nagsagawa ng 12. Bunga – resulta ng ginawang pagpapasiya dito
madaling pagpapasiya, hindi siya nagiging natatapos ang kilos.
mapanagutan, bagkus nagiging pabaya siya sa
anumang kalabasan nito.
 Mahalaga na malaman ang bawat yugto
upang maging gabay sa bawat kilos sa pang
12 Yugto ng Makataong Kilos (Sto. Tomas de Aquino) araw-araw na buhay.
 Ang moral na kilos ay nagtatapos sa ikawalong
Isip Kilos-Loob yugto – pagpili. Kung kaya’t kailangan ng
1) Pagkaunawa sa 2) Nais ng layunin masusing pagninilay bago isagawa ang pagpili.
layunin
3) Paghuhusga sa nais 4)Intensiyon ng layunin
makamtan
Moral na Pagpapasiya
5) Masusing pagsusuri 6) Paghuhusga sa
ng paraan paraan  Ang bawat kilos ng tao ay may dahilan,
7) Praktikal na 8) Pagpili batayan, at pananagutan. Sa anumang
paghuhusga sa pinili isasagawang pasiya, kinakailangang isaisip at
9) Utos 10) Paggamit timbangin ang mabuti at masamang idudulot
11) Pangkaisipang
nito.
kakayahan ng layunin 12) Bunga
 Ang mabuting pagpapasiya ay isang proseso
kung saan malinaw na nakikilala o nakikita ng
isang tao ang [agkakaiba ng mga bagay-bagay.
1. Pagkaunawa sa layunin – nauunawaan ang
gusto mo mabuti man o masama.
2. Nais ng layunin – pag-iisip kung ang ninanais Mga Hakbang sa Moral na Pagpapasiya
ba ay akma o possible, sumasang ayon ang
 Sa pagpapasiya ng tao, makatutulong ang
kilos-loob.
proseso ng pakikinig (listen process). Ito ay
3. Paghuhusga sa nais makamtan –
isang malalim na pagkaunawa gamit ang
hinuhusgahan ng isip ang maaaring makamit
tamang konsensiya.
na naisin.
 Ito rin ang magsisilbing gabay sa mga
4. Intensyon ng layunin – pagsang-ayon ng kilos-
sitwasyon kinakaharap mo.
loob upang makuha ang bagay na naisin at
kung paano ito makakamit kaya nagkakaroon
ng intensiyon.
5. Masusing pagsusuri – pinag-iisipan at sinusuri 1. Makalap ng patunay (Look for the Facts) –
ang paraan upang makamit ang layunin. unawain ang sitwasyon upang makagawa ng
6. Paghuhusga ng paraan – ang pagsang-ayon mabuting pasiya.
ng kilos-loob sa posibleng paraan makamit 2. Isaisip ang mga posibilidad (Imagine
ang layunin. Possibilities) – tingnang mabuti ang mga
 posibilidad na pagpipiliang magagawa para sa Elemento ng Sirkumstansiya
sitwasyon.
1. Sino – ang taong gumagswa ng kilos o ang
3. Maghanap ng ibang kaalaman (Seek Insight
taong maaaring maapektuhan ng kilos.
Beyond your Own) – maghanap ng mga
2. Ano – ang mismong kilos, gaanon ito kabigat,
magagandang kaalaman na maaarinh
kagaan, kaliit o kalaki.
makapagbigay ng inspirasyon upang
3. Saan – ito ay tumutukoy sa lugar kung saan
makagawa ng tamang pagpapasiya.
ginawa ang kilos.
4. Tingnan ang kalooban (Turn Inward) –
4. Paano – ito ay tumutukoy sa paraan kung
tanungin ang sarili kung ano ang
paano isinasagawa ang kilos.
nararamdaman mo ukol sa sitwasyon.
5. Kailan – kung kailan isinasagawa ang kilos.
5. Umasa at magtiwala sa tulong ng Diyos
(Expect and trust in God’s Help) – manalangin
sapagkat ito ang pinakamabisang paraan
upang malaman kung ano ang magandang Kahihinatnan
plano niya para sa atin.  Ang resulta o epekto ng pangyayari.
6. Magsagawa ng pasiya (Name your Decision)
– isakilos nang may pagtitiwala at buong puso
ang ginagawang pasiya. SMART

S – Specific (Tiyak)
LAYUNIN, PARAAN, SIRKUMSTANSYA AT M – Measurable (Nasusukat)
KAHIHINATNAN NG MAKATAONG KILOS
A – Attainable (Naaabot)

R – Relevant (Angkop)
Layunin
T – Time Bound (Nasusukat ang Panahon)
 Ito ay tumutukoy sa panloob na kilos kung
saan nakatuon ang kilos-loob.
 Ito ang motibo o dahilan kung bakit gagawin
ang kilos.

Paraan

 Ito ay tumutukoy sa panlabas na kilos na

kasangkapan o instrument upang makamit
ang layunin.

 Ayon kay Sto. Tomas de Aquino, may

nararapat na obheto ang kilos.

Sirkumstansiya

 Ito ay tumutukoy sa isang sitwasyon o

kondisyon/kalagayan ng kilos na
makababawas o makadaragdag sa kabutihan
o kasamaan ng kilos.
 Nagpapaalala rin tio sa kabutihan o kasamaan
ng kilos.