19.

Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu

Dönüşüm ve Reformlar
Devlet bürokrasisini modern bir devlet aygıtına dönüştürüyorlar.

Neden yapılacak?
Yeni bakanlıklar oluşturulacak. (Nezaret)
Örn: maarif (eğitim bak.), ticaret, nafia (bayındırlık), sıhhiye (sağlık), dahiliye (iç işleri), hariciye
(dış işleri)
Amaç: Devlet merkezini, bütün imparatorluk coğrafyasında daha güçlü bir otoriteye sahip kılmak
(19. yy’de çalışan memur = 2.000, 1908’de 35.000, İŞ YÜKÜ ARTMIŞ)

Devlet merkezinin yönetebilme kapasitesini arttırmak için idari altyapı mekanizmaları oluşturuluyor.
 Telgraf
 Demir yolu Bunlara ihtiyaç duyuluyor çünkü
 Posta sistemi taşrada zayıf otorite var ve
 Orduda modernleşme, zorunlu merkezin sahip olduğu otoriteyi
askerlik sistemi arttırmaya çalışıyorlar – iltizam
 Yeni modern kanunlar sistemine geçiş yüzünden

16. yy yarısından itibaren tımar yerini iltizama bırakıyor.

Tımar sistemi: belirli oranda vergi sağlayan mali-idari birim, miri arazi, Osm. hazineden para harcamıyor.
 Toplumsal düzen
 Büyük ordu kaynağı
 Tarımsal üretimin sürekliliği
Devlet mülkiyeti altındaki toprakların devlet memuru statüsünde kişilerin kontrolü altına bırakılması
Tımar sisteminin en büyük amaçlarından biri Sipahi askerlerini taşra bölgelerine atamak ve burada
güvenliği sağlamak. Tımar sisteminden alınan vergiler askeri amaçlar için kullanılırdı.
İltizam: Daha önce tımarda devlet görevlilerine tahsis edilen arazilerin ihale sonucunda “mültezim”lere
devredilmesi,
Mültezimler devredilen arazinin vergi toplama hakkını alıyor.
Tımar sistemi bozuldu ÇÜNKÜ devletin nakit paraya ihtiyaç duyuyordu.
 Avr’daki güç dengesinin değişmesi ve Osm.nın rakip olabilmesi için
 Avr’daki askeri devrime ayak uydurma çabası
 Devlet bürokrasisinin büyümesi
 Akdeniz’in ticari üstünlüğünü kaybetmesi
Malikane sistemi  iltizamda yenilik
(İltizamda mültezimlere vergi toplama hakkı 3 yıllığına veriliyordu. Malikanede ise ömür boyu),

Malikane Sis. olumsuzlukları:

 Toplumsal gerilimler (köylü nüfusuna ciddi vergi baskısı – köylülerden almaları gerekenden fazla
vergi alıyorlar.)
Sonuç: kırdan kente göç, ayaklanmalar
 Taşrada güçlü aileler oluşuyor. (ayanlara dönüşecekler – sultana rakip olacak kadar güç)
Ayanlar zenginlikleri ile siyasi güce sahip oluyorlar. (kendi emirleri altında askeri güçler
oluşturuyorlar.)
Merkezi denetimin zayıflaması

18. yy ortalarına kadar taşradaki güçlü figürler merkezdeki sultan arasında yazılı olmayan bir anlaşma var
(Sultan, sorumluluklarını yerine getirme karşılığında ayanın varlığını kabul ediyor ve bunun karşılığında
ayan vergi ve asker gönderiyor.)
Fakat güçlendikçe asker ve vergi göndermiyor, otoriteye karşı geliyor.

Taşrada siyasetin dönüşümü

 Ayan - İstanbul dışı taşra bölgelerde çeşitli güç odakları ortaya çıkıyor.
Mültezimler zaman içerisinde çok güçlü figürlere dönüşüyorlar ve Osmanlı devlet merkezindeki
idarecilere, sultanlara rakip figürler
En büyük güç kaynağı:
 İltizam sistemi – malikane sistemi (vergi gelirleri)
 Askeri taban (merkezin eyalet askerlerine bağımlılığı)

Merkezi devletin toplum üzerinde denetim kurma çabaları ve reformlar

Neden? Özellikle taşrada aracı güçleri ortadan kaldırma çabası
 Merkezi siyasi otoritenin tesisi - 19.yyda hem Osm. devlet adamlarının kendisi hem de
merkezdeki devlet adamları bunları çok ciddi sorun olarak görmeye başlıyorlar çünkü Osm.
devlet merkezinin otoritesi sarsılmış durumda, ist.deki devlet merkezi taşraya kendi otoritesini
kabul ettiremiyor.
 Askeri kaynaklara erişim – taşraya bağımlı, ayanın gücüne
 Vergi kaynaklarına erişim – iltizam sayesinde vergiler tahsil edilebiliyor, ancak 1/3 kısmı devlet
hazinesine girebiliyor.
 Ortak paydada vatandaşlık – balkanlarda ODM’ye yönelik ayaklanmalar
Tanzimat ve II. Abdülhamid Dönemleri
 II. Selim Dönemi
 II. Mahmut Dönemi

 Tanzimat Dönemi (1839-76)

-Abdülmecid
-Abdülaziz

Mustafa Reşit Paşa, Gülhane parkında Tanzimat fermanı okudu. (1839)

Tanzimat fermanı, yapılacak olan reformlara bir temel oluşturacak. (hem geleneksel hem modern bir dil)

Fermanda 4 temel mesele

 İltizam sisteminin kaldırılması. Vergiler kendi maaşını ödediği memurlar aracılığıyla tahsil
edilecek.
 Zorunlu askerlik sistemi (merkez askeri açısından ayanlara bağımlı hale gelmişti, ortadan
kaldırmak için)
 Tüm tebaanın can, namus ve malının güvence altına alınması (yeni ceza kanunları olacak –
mahkemeye göndermek gibi)
 Hangi dilde olursa olsun tüm tebaa için yasa önünde eşitlik (ayrılıkçı – milliyetçi akımlardan
etkilenmemesi için / Osmanlıcılık kurgusu)

Başlıca reform alanları

 Merkezi bürokrasi
 Taşra yönetimi (eyalet – vilayet sistemi, hiyerarşik düzen olacak)
 Vergilendirme
 Ordu
 Eğitim ve haberleşme

Yeni kanunlar
 Ceza kanunu
 Ticaret kanunu
 Mecelle
 Vilayet nizamnamesi
 Arazi nizamnamesi
 Maarif nizamnamesi

II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909)

Kanun-i Esasi’nin yayımlanması (1876)
I.Meşrutiyet’in anayasal parlamenter rejimin ilk kez ortaya çıkışı
Osmanlı Anayasası
 İlk anayasa
 “Osmanlı kimliği”
 Sultana geniş yetkiler veren bir anayasa (Abdülhamit’in otoritesini güvence altına alabilmesi için)
 113. Madde: Sultan istediği memurları sürgüne gönderebilir.
 Olağanüstü durumlarda sultan meclisi feshedebilir.
93 Harbi’nde sultan meclisi kapatıyor çünkü parlamentoda hem hükümete hem de sultana yönelik
eleştiriler yöneltiliyor. (Kapatma gerekçesi: savaş)

93 Harbi – Ayastefanos Antlaşması Rusya’yla yapıldı ama Avr. Antlaşmayı çıkarlarına aykırı görecek.
(Rusya güçlenir / Bulgaristan kurulumu – Rusya himayesi altında)
Osmanlı İmparatorluğunun 19.yyda çok büyük toprak kayıpları yaşamasına neden olacak.

Berlin kongresi
-Romanya, Sırbistan, Karadağ bağımsız oldu.
-Bulgaristan 3 parçaya ayrıldı.
-Osmanlı Devleti tazminat ödedi.
Gayrimüslimlerin yaşadığı birçok toprak kaybedildiği için II. Abdülhamit müslüman nüfusu bir arada
tutmaya yönelik islami yoğunluklu politika benimseyecek. (Panislamizm göndermesi)

Tanzimatla benzerlikler:
 İdari merkezileşme (taşrada doğrudan yönetim – merk. Otor. arttırma çalışması)
 Altyapı
o Telgraf
o Demiryolu (Anadolu, Bağdat, Hicaz)

Tanzimatla farklılıklar:
 İktidarın Babıali’den Yıldız Sarayı’na geçmesi
Babıali: genişleyen bürokrasinin merkezi. Çeşitli bakanlıkların devlet dairelerinin bulunduğu, buralarda
çalışan devlet adamlarının konumlandığı yer.
 Sultanın sistemi kişisel ilişkilere dayandırması ve böylece kendi kişisel otoritesini kabul ettirmesi
o Törenler
o İhsanlar Sultan sadakat duygusu
o Nişan ve rütbeler uyandırmaya çalışıyor.
o Cuma Selamlığı

Tanzimat’a vurgu II.Abdülhamit’e vurgu

Osm. devletine ve hanedanına sadakat kendisine sadakat (hem padişah hem halife)

 Panislamizm: dinsel tonların ağır bastığı yeni bir Osmanlı kimliği (Müslümanları bir arada tutma
çabası)
 Alman etkisi (yakınlaşma)
 Jurnaller (devlet tarafından görevlendirilen kişiler kahvehane gibi yerlere gidip politika, devlet
yönetimi ve Abdülhamit’le ilgili konuşulan şeyleri bu defterlere not alıyor.)
 Amaç: devlete yönelik muhalif görüşleri saptamak
 Sansür (“muhalefetin olduğunun göstergesi”)

JÖN TÜRKLER ve II. MEŞRUTİYET

“yeni kuşak genç muhalefet”
1880li yılların ortasından itibaren Fransızlardan alarak Jön Türkler adında yeni kuşak muhalif grup ortaya
çıkıyor. Yeni Osmanlılar hareketinden ve Avrupa’daki siyasi fikirlerden, kanun-i esasi’den ilham alıyorlar.
 Genç bir muhalefet
 Alt-orta sınıf toplumsal taban
 Etnik ve dinsel çeşitlilik
 Okulların etkisi !!
o Mektebi tıbbiye
o Mektebi mülkiye
o Mektebi harbiye

İttihad-ı Osmani (1889): Mektebi tıbbiyede İbrahim Temo öncülüğünde hücre tipi bir örgütlenme
Neden bir araya geldiler? Osmanlıda anayasal parlamenter bir rejim yaratma (çünkü Osm. eski şaşalı
günlerinden uzak ve Avrupalı güçlerin yanında çok zayıf kalmış, bunun sorumlusu da II. Abdülhamit
rejimi)

“İttihad-ı Anasır”  Osm. unsurlarının birliğini sağlamak, imparatorluğun içerisinde bulundan bütün
etnik ve dinsel cemaatlerin bir araya gelmesi / çözüm : anayasal parlamenter rejim
Anayasal parlamenter rejim,
 Parlamento açılacak
 Bütün etnik/dinsel kimlikler kendilerini temsil edecek
 Bunun sonucunda ayrılıkçı – milliyetçi hareketler sona erecek

 Sansür ve Jurnaller gizli toplanan Jön Türkleri ortaya çıkarak ve bunun sonucunda yurt dışına çıkmak
zorunda kalacaklar, Paris’te devam edecek.
Paris’te ikiye ayrılacaklar:
1- Ahmed Rıza Bey (Osmanlı Terakki ve İttihad Cemiyeti)
2- Prens Sabahaddin (Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkezi Cemiyeti)

2 cemiyet arasındaki farklılıklar:

 -imparatorlukta anayasal parlamenter rejim mücadelesi nasıl sürdürülecek, nasıl strateji
belirlenecek?
-bu rejim kurulduktan sonra nasıl bir yönetim sistemi belirlenecek?

 1906’da Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruluyor, Selanik’te. Bu grup 1907’de Ahmed Rıza Bey ile
birleşiyor ve adı İttihad ve Terakki Cemiyeti olacak.

2. meşrutiyetin ilanını etkileyecek şeyler:

 1906-8 vergi isyanları (Anadolu’da)
 1905 Rusya – Japonya savaşı (yenilgiden sonra)
 Rusya’da parlamento
 İran’da devrim (1906) – Jön Türkler İran’ı daha geri görüyorlar ama etkilenecekler
 Reval görüşmeleri (Makedonya Meselesi – 1908) – imparatorluğun zayıflığının göstergesi çünkü
2. yabancı devlet iç işlere karışıyor.

 İttihat Terakkiye mensup bir grup imparatorluğun balkan topraklarında ayaklanma başlatacak.
Sonuç: II. Abdülhamit, II. Meşrutiyeti ilan etmek zorunda kalacak, Kanun-i Esasi yeniden
yürürlüğe sokulacak ve parlamento açılacak.

II. Meşrutiyet
 İlanından sonra özgürlük havası
 Yeni gazeteler ve dergiler yayınlanıyor
 Tüm ülkede grev – 6 ay içinde 100’den fazla grev

1908 seçimleri
 İki parti
o İttihat ve Terakki
o Osmanlı Ahrar Fıkrası – sadece 1 mebus (Mahir Said Bey)
 Seçim kampanyaları
 İTC taşrada kendisine yakın eşrafı destekliyor.
17 Aralık 1908 – Meclis-i Mebusan’ın Açılışı

JÖN TÜRKLER DÖNEMİ

İstanbul’da iktidar odakları:
 Saray
 Hükümet (kabine, saray adına devlet işlerini yürütüyor)
 Meclis (İttihat Terakki çoğunluğu söz konusu ama içerisindeki vekillerin hepsi sadık değil)
 İttihat ve Terakki Cemiyeti (partiyle ve imparatorlukla ilgili kararların alındığı yer, Selanik)
o İTC seçimleri kazanmasına rağmen iktidarı almadı çünkü;
 Sultan otoritesi
 Yaş – kıdem meselesi
 Kadro eksikliği
31 Mart vakası
 İTC’ye karşı muhalefet
o Ahrar Fıkrası (İTC’nin otoriter bir rejim kurduğunu düşünüyorlar.)
o İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti
 12 Nisan 1909 isyanı – İst’teki kışlalarda ayaklanma
o Katılanlar
 4. Avcı Taburuna mensup askerler
 Alt tabaka ulema ve medrese öğrencileri
 Başlangıçta Ahrar Fıkrası desteği, daha sonra ayaklanmanın yönünün giderek
II.Meşrutiyet rejimine karşı yöneldiğini fark edince geri çekiliyorlar.
31 Mart vakasının nedenleri:
 Eski memurların yerlerini kaybetmesi (2. Meşrutiyetin çıkması ile)
 Alaylı subayların hoşnutsuzluğu (2. Abdülhamit mektepli subaylara güvenmediği için alaylı
subayları öne çıkarıyor.)
 Alt düzey ulemanın hoşnutsuzluğu (seküler uygulamadan rahatsızlar)
 Ahrar Fıkrası ve liberallerin hoşnutsuzluğu (despotik bir yönetim)
Hareket ordusu kısa sürede ayaklanmayı bastırıyor.

Muhalefet İTCye karşı büyüyecek. 1911’de tüm muhalefet grupları Hürriyet ve İtilaf Fıkrasını kuracak
(oluşumun öncüleri Prens Sabahaddin grubu)
1912’de seçim düzenleniyor. “sopalı seçimler” - İTC’nin muhalefete seçimde baskı uyguladığı söyleniyor.
Bu süreçte muhalefet daha çok büyüyor ve İTCden muhalefete geçenler de oluyor.
İTC bu baskılara dayanamayarak 1912 yılında yönetimden çekiliyor ve yerine muhalefetin kurduğu Büyük
Kabine geçiyor. AMA 1913te İTC yine iktidarda.

Trablusgarp Savaşı (1911)

  İtalya’nın sömürge mücadelesine girme çabası
 Hedef: Osm.nın Kuzey Afrika’daki son toprağı Trablus ve Bingazi
 34.000 askerle işgal
 Osmanlının gönderecek yeterli askeri yok.
 Binbaşı Enver’in önderliğinde subay grubu gönderilecek (gizli görev)
Yeni direniş örgütleyecekler “Sünuslilerin direnişi”
Bu direniş devam ederken 1912’de Balkan Savaşı başlıyor ve Trablusgarp’taki subaylar merkeze dönmek
zorunda kalıyorlar.

Balkan Savaşları (1912-13)

 4 devlet (Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ)
 Dört devlet arasında ittifak – balkanlardaki son osm topraklarını ele geçirme çabası
 Trablusgarp Savaşı fırsatı
 Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilanı, Ekim
 Edirne’nin kaybedilme riski doğuyor.

Bab-ı Ali Baskını

 Kasım 1912 – Ocak 1913: Londra barış görüşmeleri
o Edirne konusunda anlaşma sağlanamıyor
 22 Ocak: Edirne terki kararı
 23 Ocak: Binbaşı Enver komutasındaki bir subay grubu hükümetin toplantı yaptığı Bab-ı Ali’ye
baskın yapıyor.
o Nazım Paşa öldürüldü
o Kamil Paşa istifaya zorlandı
 Kalabalık
o Kahrolsun Kamil! Edirne Türk kalacak! Yaşasın ordu!
 Mahmut Şevket Paşa sadrazam - yeni kabine kuruluyor ve İTC hükümeti ele geçiriyor.

YENİDEN SAVAŞ BAŞLIYOR VE YİNE KAYBEDİLİYOR

 Balkan ülkeleri Osm. topraklarını paylaşamadığı için aralarında savaşa girecekler. Bu sırada Enver Paşa
komutasındaki bir grup Edirne’ye harekât düzenleyecek ve Edirne’yi geri alacaklar.

! İttihat ve Terakki’nin önde gelen liderleri; Binbaşı Enver, Talat Bey, Cemal Bey Paşa ünvanı alacaklar ve
kabinede yer alacaklar. (1912ten 1918e kadar imparatorlukla ilgili tüm önemli kararları bu üçlü alıyor.)

I.DÜNYA SAVAŞI
Savaşın nedenleri: Avrupa siyasetinin 2 farklı bloklara ayrılması ve sömürge
Taraflar
Almanya İngiltere
Avusturya – Macaristan Fransa
İtalya İTTİFAK Rusya
Osmanlı Sırbistan İTİLAF
Bulgaristan Yunanistan
ABD
Japonya
İtalya taraf değiştirdi, Rusya 1917’de savaştan çekildi.
Savaşın başlaması:
 Vatanın tehlikede olduğu fikri halka aşılandı. (Propagandalar yapıldığı için gönüllü asker çok)
 “kitlesel seferberlik ilanı” – erkek nüfuslar kitleler ile savaşa gönderilecek

Devletler savaş ekonomisi ilan ediyorlar. (4 yıl savaş için çok uzun bir süre)
 Toplumun ve ekonominin savaşın ihtiyaçları doğrultusunda yeniden örgütlenmesi
 Devletin ekonomiye müdahalesi
 Hem ordu hem sivil halk için üretim
 İşgücü ihtiyacı - kadın emeği

Neden “topyekûn”?
 Savaşın alanı
 Katılımcıların çokluğu
 Seferberlik edilen asker sayısı
 Kayıpların büyüklüğü
 Olağanüstü kaynak kullanımı

Batı Cephesi: Siper Savaşı

Savaşın en büyük nedeni siper olması (üstünlük sağlayamıyor)

Osmanlı
Cemal paşa -> Osmanlı ittifakta İngiltere- Fransa tarafında olmalı (İtilaf Devletleriyle ittifak çabası)
-Ama İng-Fr Osmanlıyı ittifakta istemiyor. Çünkü Osm.yı zayıf görüyorlar ve yük olabilir.
Ayrıca Rusya’yla ittifaklar.
Bu yüzden Osmanlı Almanya ile ittifak yapıyor. (1914 Osmanlı – Almanya Gizli İttifak Antlaşması)
Yani, Almanya herhangi bir devletle savaşa girerse Osmanlı da girmek zorunda!

Almanya Osmanlı’yı savaşta yanına kabul etti çünkü;

 Osmanlıda halife olması sebebiyle tüm Müslümanları yönetebilir (cihat ilan edebildiği için)
 Osmanlı ordusu Süveyş Kanalını alabilir. (İngiltere askerlerini Süveyş’ten geçiriyor.)
Osmanlı 24 Ekim 1914’te savaşa girince cihat ilan ediyor ama büyük etkisi olmuyor.

Osmanlı Cepheleri:
 Kafkas Cephesi – Sarıkamış Harekâtı
 Sina ve Filistin Cephesi – Kanal Harekâtı
 Çanakkale Cephesi
 Hicaz – Yemen Cephesi
 Irak Cephesi – Kutül Ammare
 Galiçya Cephesi
30 Ekim 1918’de (Mondros Ateşkes Ant.) Osmanlı yenilgiyi kabul etti. Talat Paşa kabinesi istifa etti.

İttihat Terakki’nin ekonomi politikası

 1875’te Osmanlı moratoryum ilan ediyor. (Uluslararasına borçlarını ödeyemeyeceğini söylüyor.)
 Jön Türkler Osmanlının ekonomisinin dışa bağlı olduğunu düşünüyorlardı.
 1909’da İttihatçılar Cavit Bey’i Maliye Nazırı yapıyor.
o Maliye Nazırı Cavit Bey
 Liberal iktisadi düşüncenin temsilcisi
 Osmanlıda modern maliyeyi kurdu.
 Cumhuriyet döneminde idam edildi.
o İTC’nin liberal ekonomiden beklentisi
 Serbest girişim yatırımları
 Yabancı yatırımların artması
 Kapitülasyonların kaldırılması
 Dış borç

Milli İktisat (1913)

“kendi kendine yeterlilik”
Savunucuları: Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Parvus (Türk Yurdu)

İlham kaynağı: “Almanya”  sanayiye yatırma - yönlendirme hem devlet hem özel
Hedef: Milli Burjuvazi yaratmak (Türk - Müslüman)

Neler yapılıyor?
 1. Teşvik-i Sanayi Kanun-ı Muvakkatı = sanayi alanında yatırım yapacak olan Türk Müslüman
şirketlere teşvik
2. Kapitülasyonların kaldırılması
3. Gümrük vergilerini %30’a kadar yükseltme
4. Dış borç ödemelerini durduruluyor = Duyun-u Umumiye kapatılıyor.
5. Milli şirketlere teşvik = girişimci sınıf yaratmak, İTC üyelerinin şirket kurmaları

Devrimin Kadınları

II. Meşrutiyet  kadınların zincirleri kırılıyor. (Kadın dernekleri, yayınlar, gazeteler…)

Kadın haklarının iki dayanağı
1- Fransız Devrimi: “Müsavat-ı tamme”  kadın - erkek eşitliği
2- Balkan ve 1. Dünya savaşı (kadınlar çalıştı, emek gücü)
a. Seferberlik
b. Hilal-ı Ahmer Cemiyeti
c. Kadınlar iş yaşamında
d. Kadınları çalıştırma cemiyeti: ordu için üniforma dikme

Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i İslamiyyesi: 1916’da kadınları çalıştırma cemiyeti kuruluyor. 
Enver Paşa kurduruyor.

“Yeni Aile” ve “Milli Aile”

 Toplumun temeli aile
 Yeni hayat = milliyetçilik düşüncesiyle paralel
 Yoldaşlık ve dayanışmaya dayanan “milli aile”
 Aile hayatının çöküşünü önlemek

 Evliliğin özendirilmesi
 Evlenenlere yardım ve toplu nikahlar
 Çalışanlar belli bir yaşa kadar evlenmek zorunda, yoksa maaş kesintisi
 Çöpçatanlık  gazetelerde izdivaç ilanları

Osmanlı nüfusunu bir arada tutacak olan temel kimlik siyaseti ne olacak?
1904 yılında Yusuf Akçura “Üç Tarz-ı Siyaset” isimli bir makale yazıyor. Nüfusu bir arada tutacak üç
siyaset tarzını tartıyor.
1. Osmanlı birliği (mümkün görünmüyor)
2. İslam birliği (mümkün görünmüyor) Akçura’nın düşüncesi
3. Türk birliği (olabilir)

Türk Yurdu Dergisi (1911)

Türk Ocağı Dergisi (1912)