నI

VO
gem:
BE
శతం EP on
Ee.
21:

re
దా
2

తె “భె= ee)
bh
వర్య శ్రీ
3
త్రి vap73గం ఓడి 3

YT
EMT
RC
TNT
 Digitized by the Internet Archive
In 2019 with funding from
Public.Resource.Org

https://archive.org/details/amarakosha00amar
 A bey
జల.
(స గ్‌
) att
Ta
 నామలిజ్ఞానుశాసనము
అనునామానర ముగల

అమరకోశము షు సటీకము
AMARA KOSHA

పణ్జితవర్య శ్రీముదమర సింహ విరచితము,

(౮0దవ కూర్చు)
~-

తంజనగరం.- తెవ ప్పరుమాళశ్లయ్య గారిచే

అ

పరిశో ధింపణుడి

చేమూరు-తిరువెంగడతాకా సెటిచే
న్‌ శన వె WwW ఇ లే
కోశానర నా 7 హాయ
మ. rer syed | EA CE

నశ 2 న్య
అతత భాజాన్రతఃఉద వయటల

ASIAN EDUCATIONAL SERVICES

NEW DELHI *MADRAS * 1988
ASIAN EDUCATIONAL SERVICES
C-2/15. SAFDARJUNG DEVELOPMENT AREA
‘NEW DELHI-110 016

First AES Reprint 1988

First Published : 1908
LS.BN. 81-206-0311-7

Published by J. Jetley,.
For ASIAN EDUCATIONAL SERVICES
C-2/15, SDA New Delhi-110 016
Printed at G.P. Offset Printers, New Pelhi-110 035
 పథమ పకటన ప్రవ్హావన.
న క,
ee 0నీ, శ

సుప్రసిద్దమైనయాగ్ర ంథము వేలకొలందిని బలుమాటు ము ద్రింప

బడుచుండంగా నీకూర్సునకు ఆవశ్యకళ్వ మున్నడా యనుటకు లూ
భానముం గను(డు. భాషలలో నుత్త్రవుమైనది సంస్కృతము. సంస్కృత
భాపాభ్యాసమునకు ప్ర
పృథమసాధనవుయినది అమరకోశము. అచేలయన,
సంస్క వ్రతము Ad is eee గలది. వానిలో? గొన్ని టి
నైనను దెలియకయీ కావ్యాదులు చదువుటకు వలనుపడదు. మణియు
నితరభాపూపదములవ
లెగాక సంస్క_తపదములకు లింగములు తజుచు
fee బ్రయోగమునుబట్టి యేకాని వ స్తుని నశమువలనం 'దెలియునట్టివి
"కావు. కాయిట్టి అట్టపదసము దాయమునుమా త్రమే కాక ఒక్కొ_క్క.క బ్ల
ముయొక్క_ లీంగమునుగూడ జ్ఞ_ప్టియం దుంచుకొనుట సంస్కృత
భా
వమ నభ్యసింప ద్రిథమమున దొరశొనుబాలురకు మిక్కిలి కష్టముగా
నుండును. అట్టికష్టమును మాన్పందలంచి అమరసింహు. డనుకవీం ద్రుడు,
లోకోపశారార్థము నామలింగానుశాసన మనుగొప్పనిఘంటునును, we
.శేదము చేతను. సాహఛర్యము చేతను విశేపవిధిచేతను అనాయాసముగా
లింగము నెణు(గునట్లును, గహీంచినవిషయమును సులభముగా
జ్ఞ_కీయం దుంచుకొనుటకుం దగినట్లును, శ్లోకరూపముగాల _జేసెను
అట్టియుద్దంథము పండిత పరిష్కృత మై అచ్చు వేయయిడుచుండువజకు
మంచిదశలో నుండెనుగాని ఇప్పుడు కేవలము అచ్చుగార్చువారిశర
ణు జొచ్చిన దగుటచే శబ్దస్వరూపమిట్టిదని "తెలిసికొన నలవికానిరీతిని
_ ముద్రింపంబడుచున్నది. అట్టిప్రతులను౫
బాలుర చేతికిచ్చుటకరాళు సాహస
_ కార్యము వేజెొండు లేదు. “లట్టివానిని వల్లించుటచే బాలురకు అతినుల
భముగా పట్టువడుదోషములను దిద్దుట కష్ట్రతరముకచా. ఇట్టికష్టముం
 D0

దొలంగించునాలోచనతో పండితవరులచే రామా, శ్రమాయము మొద

లై నప్రామాణిక గృంథముల సాహాయ్యముంాని గ్రంథము పరిశోధిం
పించి నిర్దోోహమైన యీకూర్పును అధికపాఠములతో ముద్రించినారము.
కాబట్టి న్థబ్రములనిజస్వరూ పములను తమబాొలు రెబుంగవలయునని కోరు
ను లందటు నీపనవాణగ్రంథమును. దెప్పించుకొని యుపయోగించి
ప,యోజనను. నా శ్రాక్థితులు.
©)
౧౯౦౦ సం!

ద్వితీయ పకిటన ప సావన,

rw
అవా అస్టీఆా-4లాా

నాలు గేండ్లకు మునుపు ముద్రించిన మొదటికూర్చు వేయి ప్రతు

లయినను వానిని విక్రయించుట కింతకాల మాయెను. తప్పొప్పులు
లయ.
పాటించుట లేక, చేరుమా త్రము చేత కాగితము లనంబడుప త్ర
నిష్టము వచ్చినరీతిని ముద్రింప(బడి, య గృంథము అంగళ్లయం దొక
సంవత్సరములో వేలకొలందిని అతిస్వల్పమైన నెలకు విక్రయింపంబడుచుండం
గా, తారత మ్యజ్ఞానముగలిగి, ఇయ్యది ప్ర గ
పమాణ గృంథమనియు పండిత
పరిమృృతముకాచేని ప్ర
ప,యోజనకారి త నత మా ప్రతులు
కొనినవారు వేగు పండినందులకై సంతసించెదము. -నుణీముతేీ మ ప్ర
తులే కోరుచుండుటచే అట్టివారు మజీయు ననేకు లున్నారని నిశ్చయ.
ము కలుగుచున్నది. వారియభిలాప. నెజువేర్చునిష్టముతో నీక్రొత్తకూర్సు
స్రారంభింపయిడెను. ఇందు ముందటికన్న విషయము లెక్కు_వ చేర్చిన
"బ్ఞన చదువరుల కుపయు క్షముగా నుండునని తలంచి యింగ్లీ ముపర్యాయ
పదముల జేర్చి ముద్రి
ద్రించియున్నారము, విద్యార్థుల కిది యింతేఫల
ఫ కారియని
_. చెప్పుటకు నలవికాదు. ఈవిషయము, గ్రరిశమును
గ జూచినపిదప విశ దమగును.
౧౯౦౪ సం! న్

జ
 పరిక
ఈ గ్
[గ రంథము ప్రతికాండసమా _వీియందును *ో ఇత్యమరసీంహా
కృతా” bo చెప్పియుందుటం కేసి అమరసింహుం డను కవివర్యునిచే
రచియి౨పండినట్లు స్పష్టమగుచున్నది.
శ్లో॥ ధన్వ_న్తరి తపణ కామరసింహ శజ్కు_
వేతాళ భట్ట ఘటకర్పర కాళిదాసాః |
ఖ్యాతో 'వరాహామిహిరో నృపతే స్పభాయాం
రత్నాని వై నరరుచి ర్నవ విక్రమస్య ॥
అను చాటుక్లోకముం జూడ ఈకవిచంద్రుండు నవరత్నము లనం
జాలిన కవిరత్నములచే నొప్పిన విక్రమార్మ.సార్వభామునిసభ నలంక
రించినవారిలో. నొక్క_(డై యుండనోసును, అనేక చక్రవర్తులు విక్ర,
మార్క_నానుమునే వహించియుండుటచే ఈవికృమార్కు_(డు ఈకాల
మువాండని నిశ్చయించుటకుం దగినసామ (గ్ర లేదు. ఇట్టివిషయములను
సిద్ధాంతము చేయుకొందబు ఈ విక్రమార్కుడు. క్రీస్తు పుట్టుటకు ౫౭
సంవత్సరములకు ముందు రాజ్యము చేసినవాండనియు మతీ కొందటు
IR _స్హవహష్టశ తాబ్దము(౬౦0)నం దుండినవాం డనియుం చెప్పుదురు.
“ నవాధిక పబ్బశ తసంఖ్యశా కే వరాహమిహిరాచార్యో దివంగతళొ అని
యొకజ్యోతిశ్శాస్స్ త ంథమునం దుండుట చూడంగా వరాహమిహిరుండు
త గృ
శక కాలములో ౫;౦౯-వ సంవత్సరమున అనలా ౫౮౭౬వ హూణసంవత్సర
మందు మృతినొందెనని తెలియుచున్నది. కవినవకములో వరాహమి
పీరు శొక్క_డెనందున అమరసింహు(డును ఆజనశ తాబ్బమునందున్న
వాడని యూహింప౦ దగియున్న ది. ఏకాదశ శ తాబ్బమున నున్న వుమ్మట
భట్టారకుడు స్వకృతంబగు కావ్ప్ర
య కా, శికయందు “బృన్రారకా దెవతా
నిపుంసినా” అను నానులింగానాశాసన ప్తీ ర కమును గృహించియుండు
టచేత అమరసింహుడు తత్పూర్వమునందే యున్మ వాడని నిశ్చయింప
వచ్చును. అయినను ఒకానొకకవి కోళథ పరిగణనావసరమునందు
 4

మేది న్యమరమాలా చ త్రికౌణ్ణో రత్న మాలికా |

రన్లిదేనూ భాగురిశ్చ వ్యాడి శృష్టైర్తవ _స్తథా |
ద్విరూపక్చ కలిజ్ఞక్స రభసక పురుహోత్తమః |
దుర్గో=_భిధానమాలా చ సంసారావర్వ శాశ్వతే" i
జోపాలిత శైవ వాచస్పతి హలాయుధా |
విశో బ్‌
హారావలీ సాహసాజ్యో_ విక్రమాదిత్య ఏవచ ॥
హేమచన్హ్రశ్చ రుద్రశ్చా ప్యమరోఒయం సనాతనః |
ఏతే కోశా si సజ్ఞరిమడషింక ఈ బుక" |

అని వ్రాసియున్నాండు. న క! సనాతనః * అనుటవలన విశ్వ

హేముచంద్రు లకంు ప్రాచీనుండని యభిపాయముగాని,.. వ్యాడి

భాగురి మువల WT నని; కాదు; కశ “ సనూ
౫ మునండె స్పష్టముగా చెప్పినం
హృళత్యాన్యతంత్రాణి ? యని తన, గృంథ
దున తత్పూర్వమె యనేకనిఘుంటువు లుండినట్లు తెలియుచునన్నది.
వ్యాడి పరమ ప్రాచీనుండని నుడునుటకు పతంజలి నుహర్షిప్రణేత మగు
ఫ మాణము.
నుహాభావ్యమే ప్ర
ఈతండు జై ననుకావలందిమె నను పలయనా
న్తి ీదశావిబుధాన్సురాః ” అని గృంథాదిని చేవసామాన్య
రానిర్ణరాదేవా స్ర్ర
న్ని
నానుములంకెప్పి -దేవవి శేషనామారంభమునందు “సరష్టజ్ఞస్పుగతోబు
దో ధర రాజ... స్పథాగతః ఇత్యాదిబుద్ధనామములను లీఖంచుటచేతను
హెనార్థవర్గమునందు “ధర్మ రాజె జినయమౌా” అను శోకమునందు జిన.
శ బమునకుం బూర్వనిపాతము చేయుటచేతను ఈకవి వాదుండగుట యూ.
హింపణుడుచున్న. ది. _అట్టు కానియిడల . తాపస పర్యతౌ యు మొద.
లగుచోట్లయందుంబో లె' పూజ్యత్వము పూర్యశబ్దబమునకు వచ్చునట్లు,
క ధర రాజేనొయవుజినా ” అనియే చెపిప్పియుండును. అమరకోశ వ్యాఖ్యా
తలగు తీరసార్టవి "మొదలగు ప్రాచీనపండితులు ఈక ఏవరుని బెద్ధుండ
నియే తమువ్యాఖ్యలయందు వ్రాసికొనియున్నారు.
 నల నే త ములు.
——్టీల ఛా

పర్యాయపదంబుల యరక్థలింగ బోధక వాక్య

ములకును పదములకును నిరుప్ర,క్క_ల గ్రా
అధిక పాఠములకు నిరుప్రక్క_ల [
అజంతశబ్దములకు చెనుక' - న అ-ఆ మొదలై నవి

వాలంతశ బ్దములకు ళు జ్‌ అత్‌ ఎప్‌ మొదలె నవి

a=

'అవయములకు | ॥అన్య॥
పుంలింగములకు 1పు॥
శ్రీలింగములకు . ॥న్సీ॥
నపుంసకలింగములకు I
| పుం స్తీలింగములకు ॥ప్ప!
పున్నపుంసకలింగములకు ॥ప్న॥
శ్రీనపుంసకలింగములకు |స్న॥
్రికింగన్తూఖక్లు 181
పాఠాంతరములకు
U న

(పా)
పతమొంతరములకు (ప
"వకవ చనములకు న్‌ 1S
ద్వివచనములకు ద్వి!
. బహువచనములకు loll

ఉచాహరణములకు ఉదా!

అధికపాఠములకు ౨౨౨... స అ, వా

ముదలె నవి.
Fi
జడారజాకర్టీతా (యా
 శ్రీరస్తు.

సటీకనానులింగానుశాసనము
చ థనుశకా౦ డము.
నా.
అమరసింహు. డనుకవిచంద్రు,డు తాను జేయ నుప క్షమించిన
నామలింగానుశాసన మనును త్తమనిఘంటు గ్రంథను నిర్విఘ్నముగా
నెజవేటుటకుగాను విశ్వవిద్వజ్ఞనీననిఖల దేవతాని, $హస్వరూపుం. డైనపర
బ్రహ్మమును తనహృదంతరంబున ధ్యానించిగ్రంథరచన్నాప్రా 'ప్రా,రంభావ్య
వహితపూర్వ కాలంబున శ్వష్ట చేవతాధ్యానము చేయుట యత్యంతావశ్యక
మనునర్థమునుhans దెలుపుటకు |గృంథాదిని దేవతా
సా రన చేసె
థి
మంగళ శ్లోకము.

యస్య జ్ఞా
జ్ఞానదయాసిన్టో రగాధ స్యానఘా గుణాః।
సేవ్యతా మకుయో స్‌ స్పశ్రియై చామృతాయ చ।౧॥
_ ప్రథమార్గము.
టీక. హేధీరాః = నిర్షుణోపాసకులుగాను. సగుణోపాసకులుగాను
నుండెడు పండితులారా, జ్ఞానదయాసిన్థో జ్ఞాన =నిఖలోపనిషత్పంతిపాద్య
పరమత త్వార్గమునకును, దయా=భ_కృజన పరిరకణమందుంగల యవ్యాజ
కళుణకునుు సిన్లి'ః=జలమునకు సము దునివలె ఆధారభూతు(డునై ;
అగాధస్యంఅవాబ నసగో
న చరుండును నతిగంభీరుండునై న; యస్య = నిర్ణణ
సగుణస్వరూపుండై నన యేపపరమాత్మ యొక్క; గుణాజసత్యజ్ఞానానందాదు
లును కారుణ్యాదినిఖలక ల్వ్యాణగుణము లును ; అభలు
 ళో

తము లగుటవలన అబాధములును [ లేక మాయోపాధిరహితములును]

, హౌయగుణాంశ లేశము లేనందున నిర్హలములును అయినవ్రా; అక్నుయః=
నిత్యుండును నాశరహితుండుశునయిన; సః=నిర్దణసగుణస్వరూపుండయిన
యాపరమాత్మ ;అమృతాయచ = నిత్యకై. వల్యరూపమైన మోాత్సృముకొలు
కును; శ్రృమైచ=ధర్యార్థకామము లను త్రివర్లసంపదకొజకును, సేవ్య తామ్‌=
నిర్వికల్పకస మాభ్యాది క్రియల చేస్వావ్యతిరి క్రుండుగా నెల్లప్పుడు భావింప
బడుంగాక. వారివారిుుతానుసారముగా శంఖ చ క్ర ళూలాద్యాయుధ
ధరుండుగా ఛ్యానింపయిడుంగాక ,

అమరసింహుడు నిఖలజనులకు సకలవిషయములును కరతలా

మలకముగాం దెలియున ట్లు_త్తమనిఘంటువును జేయ నుప శ్రమించి యా
నిఘంటువునకు నాదియందు, నత్యంత మృదుపాకమున నతిరమణీయముగాం
దాను రచియించినమంగళ శ్లోకము ఆ _స్తికమతావలంబులై న యై ఏత
దై ఏతవిశిష్టాదె ఏతు లనంబడు త్రివిధజనులకు నంగీకార్యం బై.
బై నిరు
ణసగుణపరములుగా సరం బగునట్లు భగవద్దుణవ రర్గనచేసి పండితోత్త
ముల సంబోధించి ee స్తు విట్టిదని
సేవ్యం భెనయు త్తనువన
నిన్చేశించి "తెలివెను
నిరుణపరముగా నగు తాత్పర్యము.

_ అదై (తమతావలయులై న పండితులానా '! జ్ఞానస్వరూపుండై.

యనిర్వ చనీయవమహిమగల పరమాత్మ మాయోపాధిరహితు. డనియు
కనుకు మామా పేకుగలవారికి భావింపంగినవాండనుట.
సగుణపరముగా నగుతాత్పర్యము.
ఓపండితులారా !నిఖలభ కృజనపరిరతుణమునందు నపరిమితకృపొ
భువై 'యఖలకల్యాణగుణరత్నాకరుం. డై నభగవంతుండు. త్రివర్షసంపద
'వీప్షీంచుపురుషులకు . సేవింపందగిన వాండనుట,
 8

కవిహృదయపరిజ్ఞానమూ- లము.

ఇట్లు నిర్దుణసగుణపరముగా Pere కాలిక

నీక్లోకమునందు నిర్హుణసగుణబోభకమైన “బానదయాసింధోళి అను సమ స్త
వదమున జ్ఞానసింధోః_దయానింధోః-అని 'వేశ్వేణ, నర్థమగునట్లు తెలివి.
యుభయార్థబోధక ములుగా అగాధస్య-యస్య-గుణాః-_అననఘాః - అని
యు, టం =. సః-అనియు. గొన్నిశబ్ద
బములను ప్రయోగించియుండుట
వలన నిర్హుశోపాసకులకు మోయ ప్రాసియు సగుణోపాసకులకుం ద్రినర్ల
సంపత్సా _ప్రియుం గలుగుచున్నదను స్వాభిప్రాయమును దెలుపుటకుగాను
అమృతాయ అను మోతు.వాచక మయినశ బ్రమును, గోయి అను త్రివర్ల
సంపభ్యా చక మైనశ బమును ప్రత్యతముగా ప్రయోఃసంచయుండుపవల
నను సీఫ్లోకమును నిర్షుణసగసణపరముగా రచియించెనని తోంయచున్నది.
శ్రీశబ్లమునకంం ద్రివ్షసంపక్సరముగా నర్థము . వ్యాడినిఘంటువునం జెప్ప
పోరి “లకీ సరస్వరీభాత్రీ త్రివర్షసంపద్విభూతికోభాసు | ఉస.
4
ణవేషరచనావసుథాసు శ్రీరితి ప్ర
ప్రథితా ॥7” అని

ద్విప్రీయా క్ట
రము.
సు

టీ, హెధీరా=ఓపండితులారా'! జ్ఞానదయా.జ్ఞాన=పర మార్గ పరి

జ్ఞానమును, దయా=ఇచ్చునట్టి మాకులక్నీతోడను, [ఉపలమీతస్య కూడు
కొన్న వాడును] ; అగాధస్య=అవాజ్యనసగో చరు౭డై న; య
. విద్వజ్ఞనీననిఖల దేవ తానివ
దహనం పుట స్‌ యేనముద్రు నియిఃfs

అక్షృయః=[కాల తృయావస్థాయియాటవలన] నాశ రహితుండై న; సః= ఆ

భగవంతుడు; శ్రీయెచ జ త్రీవర్లసంపదకిొబకును ; అన్ఫుతాయచ=మోశ.
ముకొజకును; సేవ్య తామ్‌=సేవింపంబడుంగాక. 1
"తాత ్పర్యము. గ్ర
గ, ౦థకర్తసర్వమత సిద్ధాంత ప్రతివాద్యుండగు భగ
వంతుని విశగ్టివిద్యజ సీన
సఖల జేవతానవహాసింఘేవుణ. *శానన్సింబ్రి తటి.
 9

తాసింధువునకును అన ద్దృగ్లోచరముగా నును గలిగి

. యుండువి శేషతారతమ్యమును న బశ్లేషచేతను అర్థసై చేతను దెలియ
_ జేసి యట్టినిభిలచేవతాత్రతృసింధుస్రార్థన చేయుట యు త్రమనుని పండితుల
నుద్దేశించి స్వాభిప్రాయమును 'దెలియం జేసెను.
శబ్ద శ్లేషార్ధ్లేషలచే గలుగు న మము,
అస్తద్దదోచరుఃడగుసము ద్రుండు జ్ఞానము పోగొట్టి సంపద
నిచ్చులవ్న్‌ని కలిగినవాండుగాని భగవంతునివలె జ్ఞానప్రద యగుమోత.
లకీ కలనాండుకాండు, నుజీయు నిమ్నాన్నతప్ర,
ప,బేశ
మై
సె కతద్వీప పర్వత
నికరసమివితుం డగుటవలన గాధుండుగాని యవాజజ్యృనసగో-చరుం డయిన
భగవంతేనివ'లె నగాధు(డు గాండు. ఇదయనుంగాక తూరోదక
_ వత్త్వపూతిగంధవ త్వాద్య నేక దుర్గుణనికరభరితుడుగాని నిఖలకల్యాణగు
ణగణాకరుం డై నభగవంతునివలె ని_రృలగుణవిశిష్టుడు గా 'నేరండు.
మజియు నీసము ద్రు, డగ_స్త్యమహర్షి హస్త
స్తతలచుళికితు. డై నందున
యమేయవంతుండుగాని భగవంతునివలె నిత్యుండుగాండు. .ఇదియునుగాక
పూర్వము దేవతలు సముదదృమథనము చేయుటవలన లజ దేవిని నమృ
తమును బాందిరిగాని భగపద్భజనవలనం బొంద శక్యంబై. న ధర్యార్ధకామ
మోకుములను బొందినవారు కారు. కనుక నిఖలజేవతానివపోన్వరూ
పుండైన సింధువును "సేవించుట చేత 6 బురుపార్గ చతుస్టయనిద్ధి గలుగుచు
న్నది. కాన భగవ కేవచేయుట సర్యో_త్తృమమని తాత్పర్యము. కొందటు
వ్యాఖ్యానకర్తరలు ఈశ్లోకమునకు విష్ణుపరముగాను బ్రవ్మపరముగాను
శివపరముగాను సము ద్ర;
పరముగాను “'సర్షకల్పన చేసిరికాని యవియన్ని
యు జె జెనమతావలంబియగునమరసిచ నుం
డనేరవని తోంచుచున్నది. ఈయర్థమునే యమరపదపారిజాతప్రకోత
యగుమళ్రినాథసూరియు. 'దెలియం జేసియున్నాండు.
విమ్దుపరముగా నర్థము చేసినక్రమము.
. యస్య- అను పదము రం యు సంధివలన నేర్పడిన
. శబ్లమనియు, ఇకారమునకు లతేచేవియర్థమనియు అశారమునకు విసు
య. వర్థమనియుం చెప్పిరి. కాన యస్య తనక లత నారాయణమూ _్రి అని
యర్థము. తక్కి_నది సమానము.
2
 బ్రహ్మపరముగా నర్థము చేసినక్రనుము. ర.
అత్షయః _ అనుపషదమునందుం గలఅకారమునకు విష్ణువు వాచ్యం.
డనియు గృహవాచకమైన క్షయశబ్దమునకం నుత్ప త్తి
త్తికారణభూతుం స
మనియుం 'జెప్పిని, కాన విష్ణువే యుత్వే త్తి
తికారణభూతుండుగాం గలవాడు,
ga ayes
శివపరముగా. నర్థముచేసిన క్ర
మము,
వ
“అకారో బ్రహ్మప్‌ పీక రేమే
క వ్యవ రణే అను కోశబలము.
వలన అకారమునకు శివుండును వాచ్యుండుగాన యస్య అనుపదము
నకుం బూర్యో కృ
వ్రప్రకారముగా నాచే
ప్రక్వర్యసమేతు. డగ్నుక్తీమహే
శ్వరుండర్గమని కొరదటు సమర్థించిరి.
సము ద్రపకన నరముచేసినత్రమము.
అక్షయః అత విష్ణువునకు. టూ. డని యర్లము a
చెప్పిరి. ఇట్లు క్లిష్టకల్పనలవలన బుద్ధిమంతు లనేకార్థముల_ నూహింప
వచ్చునుగాని యవి యన్నియు. గవిహృదయము -కా వని నమ్మందగును.
న్న అవతరణిక, గ
గ్రంథకర్తర్త చదున్రుకొను వారికి పచివుట్టుటై. తన.
చేతం శేయంబడునిమరమునును 'స ప్రయోజనముగాం జెప్పుచున్నాయ...
సమాహృ త్యాన్యత స్రాః
ణీసంవ వ
వై ప్రతిసంస్కృతై
Gry
ag సమ్బూర్డ ముచ్యశే వవర్షె రా నులిజ్ఞాను
సశాసనమ్‌! ౨||

టీక'॥ అన్యతన్ర్రాణి = (
(ఉత్పలిని త్రి
త్రి
కాణ్తిమొదలయిన ) ఇతర
గ్రంథములను ; సమాహృత్య = నరిగ్రహిరచి; 'సంషి గై
స సంజేపిం.
న ప్రతిసంస్కృతై 8= కాదన ర లింగనిర్లయా
దులచేతను సంస్క_రింపయిడినవియునై న; _వర్షెః = తమలో సంబంధము
గల పదసమూహములవేత; సమ్వూర్గమ్‌-=వెరిడియన్న ; 'నామలిజ్లా
నుశాసనమ్‌=నామలింగానుశాసన మనునిఘంటువు ; ఉచ్యతే = చెప్పల.
వం అన్యనిఘంటున్రలు కొన్ని పర్యాయహీనములుగాను కొన్ని
లింహీినములుగాను కొన్ని వర్షహినములుగాను. నున్నవి. ఈనిఘంటు.
వునందు నన్నియు నున్నవి. కావున నిది యన్నిటికంటు మిక్కిలి శాఘ
నీయమని తాత్పర్యము.
 అవతరణిక. x
గ్రంథకర్త
ర; ప్రతీశబ్దమునకు లింగమును జెక్టినచే గృ౦థము
వి_స్తరించునని యక్కొ కలింగము గలపదములకు సతుతులు 'జెలుపు
చున్నాండు. ప్రా
స్రాయళో రూపభేచేన సాహచర్యాచ్చ కుత
త్రచిత్‌|
| స్రీపున్నపుంసకం, Uyయం తద్ది శేసవిఛే క్వచిత్‌ ॥ 9||
త్రస్తేపున్నపుంనకమ్‌ = త్రీలింగ పుంలింగ నపుంసకలింగ
ములు; ప్రయ$=తటుచుగా; పావభచేన్‌ ౬ (పదములకు తుదనున్న
ద్‌విసర్లబిందువులు మొదలై
లై నవానిచేగలుగు రూపభేదము చేతను ; కుత్ర అణాల

చిక్‌ఎతరూపషపశేదము చేత నెజుంగరానిపట్టున; సాహచర్యాత్‌ = లిం

'మునెతుంగం దగిననామముయొక్క_ సోన్నిధ్యమువలనను ; క్వచిత్‌.జ్జ
ఆ'రెంటివలన లింగము నెటుంగరానిచోట; తద్వి కేవవి'ధేః = ఆలింగము
తను నీపద మోలింగ మని విశేషముగా విధించుటవలనను; జే యమ్‌= తెలి
'యందగినది. 'అగియెట్లన “శాచోదకీ గచా ఖడ్లో నన్షక!, వ్యాను
పుమ్మ_ర మన్నురమ్‌: ఇట్టి శృలములయందు "ఊాపఫేదములచేతను;
“భానుకి wei $ వియద్వొస్టుపదట్‌ 1 ఇట్టిచోట్లయందు సాహ చర్యము
లనను; స్త్రియ స్సుమనసఃి / ఛరీఠః
క్రీ దున్లుభీః జుమూాన్‌- ” ఇట్టి
దిక్కుల పలాన 'లింగములు తెలియవచ్చు ననియర్థము.
అవతరణిక. .గ్రంథకర్త
గ పూర్వో క్వ
కృరూపభే దాదులచేత ద్వంద్వసమా
సాదులయందు ముంతలు దనుశంకను బరిహరించుచున్నా(డు.
భీ దాఖ్యానాయ న ద్వన్లో నై.
నె కశేపో న సజ్కరః |
కృతో౭_త్రభిన్నలిజ్లానా మనుక్తానాం శక్రమాదృతే॥ ౪ ॥
టీక॥ అతత్రు=ఈగ్రంథమునందు; అనుక్తానామ్‌=(స్థలాంతరమునం
=
దులింగముతోంి జెప్పయబడినీ, ఛిన్నలిజ్ఞానామ్‌=వేువేటులిరములుగలపద
ములకు; భేదాఖ్యానాయ==లింగ భేదమును జెప్పుటకొఅకు;
ద్వన్ద
న్వి= ద్వంద్వ
శేషము; నకృతః=
సమాసము; నకృతః==ఎచేయంబడినదికాదు; ఏక శేషః=ఏకశే
చేయంబడినదికాదు; క్రమాత్‌ బులే= ప్రస్తావములేక; సజ్కరః=జ సంకరము.
అతణాాతయనమశుముయి స కృతః= చేయ(బడినదికాదు. అనయా
నభిన్న లింగము లకును స్టలాంతరమునందు. చెప్పబడిన భిన్న లింగము లకును .
ద్యండై ఏక శేషములు గలవనియు ప్రస్తావమమువలన భిన్నలింగములకు సాంక. |
ర్యము గలదనియుం డాత్పర్యము. .అదియేలాగనిన అభిన్నలింగములకు
 12

“'ద్యోదివాబ్వే స్తియామ్‌”“స్వర్లనాకత్రిదివ త్రీద శాలయాళిఇట్టిదిక్కు లద్వం

ధ్య౦బును, *“నాసత్యా వశ్వినెో, జీమూత మేనుపర్వతా'ఇట్రదిక్కు.ల యేక
శేషమును జేయంబడినవి. ” తల Er జెప్పంబడిన భిన్న లింగ
ములకు “అప్పరోయతురక' గన్షర్వకిన్న రాళ ఇట్టిదిక్కూల ద్యంద్వంబును
వ శ్యమఘ్రాశ్వశు రా. శ్వశురా ” ఇట్టిచోట్ల ప్రకవేషమును జేయంబడినది.
ప్రస్తావంబునలన భిన్నలింగములకుసాంక ర్యమేలాగనిను స్వర్లపర్యాయాదు
ను దో్యోదివాదిశ బ్దంబులును హరిహరాదిప్రస్తావంబులయందు
లక్షీగార్యాదినానుములును జెప్పంబడినవి. -
అవతరణిక. ఇపుడు గ్రంథకర్త eee లింగమునుwee
నపుడు వరకృలాఘవంబుకొజకం గొన్నిసం కేతములను - జెప్పుచున్నాండు.
త్రీలిజ్యా
త్రి ం త్రివ్వీతి పదం మిథునే తు ద్వయోరితి |
సీషద్ధలిజ్లం పార్థం త్వంతాథాది న పూర్వభాక్‌ ix |
టీక॥ త్రిలిజ్ల్యామ
తి ్‌ = వూజలిలు వ్తలయడ క గన శం
త్రిషు ఇతిపదమ్‌= త్రిషు అనుపదంబును; మిథునే తు=_స్ర్రృలి
స్తీ ంగపుంలింగంబు
నక దనిచెప్పదగన చోట; ద్యయోరితి (పదమ్‌) = ద్యయోః అను పదం
లే=చెప్పబడుచున్నది; నిషిద్ధలిజ్ఞమ్‌=నిపే.ధింపయిడిన లింగ
బును; ఉచ్య
ముగలపదము; శ్రేపార్థమ్‌ = తక్కి-నలింగము గలది; త్వంతాథాది= తు
శబ్దంబు పయన ఓ గల పదంబును, అథ శబ్దంబు.ఆదియందు గల
పదంబుని: పూర్వభాక్‌ = తార్వప్రద్రర్మతతో. చేరినది;న=కాదు.
అనగా తటం త్రిషు ఇచట తటశ బ్రము మూండులింగంబులయం
దువ _రించుననిచెప్పక తిషు
లీ అనిచెప్పబడెను, “అగ నిర
ర్లప్రయోఃజి ఇచట
అశ నిశ బ్రముస్త్రీలింగపుంలేంగములయరిదు వ _ర్పించుననిచెప్పక 'ద్వయోళి
చెప్పబడెను. 'ద్వీపో౭ స్రియామ_న్హనరీపమ్‌ి ఇచట ద్వీపశ బ్బ
అని బము అ స్త్రి
పేధంబుచేత పుంలింగనపుంసకలింగంబులు గలది.
యా మని _స్త్రంలింగని పే.
యగుచున్నది. '“అవశ్యాయ పవారణమ్‌ి “శా
స్తు నీహారి, “పుంసిత్వ నృర్థిరప
'వేత్వభిషబ్లః ఇట్టివోట్ల త్వంతంబులై న అవశ్యాయః, పుంసి తావే అనుప
దంబులును, “అథహిమానీ హిమసంహతిః, “అథ పుంభూమ్ని దారాళి,
“అథ శేనరే. వకుళణి ఇట్ట!వోట్ల అథాదులయిన హిమానీ, 'వుంభూమ్మి,
శకేసకే, అను పదంబులును పూర్వపదంబులతో సంబంథిరిభతు.
'స్వర్షవర్షము.]
౧౧
అమరకోశము. 18
న్వ(రవ్హ్వయం)న్వర్లనాక స్వఃఅవ్య! ష్‌ స్వర్షః హూనం త -త్రిద
తిదిన త్రీద శాలయాః |; శాలయః - సురలోకః[పు!. యు 8|| ఓీనీ॥ (చ్యాః,
న ద్యో దివౌ| ద్యావా, ద్యావః) -చ్యాః॥ వ్‌, నీ (డ్యాః, దివా,
(ద్వే స్రీ
సి యాం క్షబే దివఖ- త్రివిష్టపమ్‌॥ న॥ a స్వర్ల్షమువేళ్లు, Heaven,
త్రి
త్రీవిష్టప
Fa le | Paradise.
అమరా నిర్ణరాదేవా అమరాః-నిక్టరాః - దేవాః - త్రీదశాః - విబు
సీదా వధ స్సు ధాః-నురాః - సుపర్వాణఃన్‌। - సుమనసః॥ స్‌ ॥-_
క సుపర్వాణ స్సుము త్రీ,
తిదివేశాః. దివాకసనః॥స్‌॥ - ఆదిబేయాః - దివిష
నస త్రీదివేశా. దివౌక |దః
ద్‌ |. లేఖాః - అదితినన్ష్ననాః - ఆదిత్యాః-
సః॥ఆదిలేయా దివిషదో |భవః॥ఉ॥ - అన్వస్నాః - 'అమన్తా క: రా
"లేఖా అదితినన్షనాః 1 ఆ న్గసః॥న్‌॥ - బర్జిర్ముఖాః - క్రతుభుజః
(క్ర ॥ జ్‌! -గీ
'త్యాబుభ వ్రాజస్వస్నా క్వాణాః - ఉనాయి స్టప బృన్టైారకాః॥ పు॥
భమ రని దై వశాని॥ప్ప॥ - చేవతాః॥సీ౨౬ - చేవతలపే
బర్జిర్ముఖా!ి కృతుభు
న లు ఈదేవతావా చకశ బ్లములు తటుచుగా ఒహు
జ గ్‌ర్వాణా న నచనమునందే ప్రయోగింపబడుటవలన జూనిని
రయః। బృన్హారకా దై గ్రంథకర్త
ర్త ప్రథమాబహువచనాంతములుగా ని
వతాని (పుంసివా) చే కించను = యివి నిత్య బవువచనాంత
వతాః(స్త్రియామ్‌) ౯|| eR గావు. Deities, Heavenly Beings.
ఆదిత్య విశ్వవసవ స్తు [ఆదిత్యా ద్వాదశ ప్రోక్తా విశ్వేదేవా దళ సన్న
పితా ౭_౭_ భాస్వరాఒ తాః వసవ శ్వాస్థసంఖ్యా
తాః ప త్రి౦శ త్తువీ.తా
నిలాః। మహారాజిక సా మతాః॥ అభాస్వరా శ్చతుష్షష్ట్య రాగాకాః 'పభ్సాశ
ఛ్యాక్చ
దేవతాః)॥
రుద్రాళ్చ (గణ
౧౦||
దూనకాః | మహారాజిక నామానో 'ద్వేశలే వింశతి
స్తథా! సాధ్యా ద్వాదశ విఖ్యా తా రుద్రా ఏకాదళ
|స్మృతాః॥] అదిత్యోః-౧౨, విశ్వే ॥అ|-౧౦ వన
వః ॥ఉ॥!-౮ా తువ.తాః.౨౬, అభాస్వరాః - ౬౪,
అనిలాః-రగా, మహారాజికాః - ౨_౨౦, సాభ్యాః.
౧-౨రుద్రా *॥పు,బ॥-౧౧, ఈ ౯ గణ దవతాజాతు
PER లవేళ్లు. Sets of Divinities,
విద్యాధరో =ప్పరో| _ విద్యాధరః॥ పు! (జీమూత వాహను(డు మొద
14 అమరకోశ ము. : [న్వర్ల
యవ రక్షో గన్గర్వ న్న బగునార్ముఅప్సతాకన్‌, నీ! (చేవాంగనలు) -య
రాః! విశాచో గుహ్యూక తః॥పు! (కుబేరాదులు)-రతః॥న్‌, న॥ (లంకావాసు
ప
స్పిద్ధో భూతో (ఒమి |లగుమూయానవులు) -గన్ధర్వః (తుంబురుప్పృభృతు
చేవయోనయః) ౧౧|| లు)-కిన్నరః (అశ్వముఖులు). విశాచః (మాంసాశ |
నులు)--గుహ్యూక 8(నిధిర తకులగునుణిభ దొొదులు)-
సిద్ధః(విశ్వావసుప్ర
పృభృతులు-భూతః॥ పు! (రుద్రా.
నూచరులగుబాల గృహోదులు)౧౦-
గ -అమో=వీరు, దేవ
యోనయః- -జీవలేలకు జనించినవారు. Demi-Gods
aud nymphs.
అనురా దైత్య దై ఎ అనుతాః - దెశ్యా-డై 'తేయాః- దనుజాః=
"తేయ దనుజేన్హాంరి దా |ఇసన్ట్రారయః॥ఇ1-దానవాః - శుక్రక్రశిష్యాః - దితి
నవాః। శుక్రశిప్యూ ది|సుతాః - పూర్వ బేవాః - సురద్విపః [మ పు, బ॥
తినుతాః పూర్వ బేవా ౧౦-అసురుల వేళ్లు. Giants 0౯ Titans. Demons,
స్సురద్విప॥॥! ౧౫౨|
సర్వజ్ఞ స్పుగతో బు సర్వజ్ఞ? నుడ్గత్త.బుద్ధః-ధర్యరాజః - తథాగ
ద్ధో ధర్మరాజ స్తథాగ |తః - సము_న్లభ ద్రః - భగవాన్‌" ॥ త్‌॥-మార
రసమ నభ ద్రోభగ |జిత్‌ _లోకజిత్‌-aa షడభీజ్ఞ8 - దశబలః - అధ్య
వా న్మారజిల్లో
ల్లోకి యవాదీ॥న్‌ ॥-వినాయకః - మునీస్ట్రః - Bee
షడభిజ్ఞో లు. శాస్తా॥బు॥-మునిః ॥పు! ౧౮ - బుద్ధదేవునివేళ్లు
ద్యయనాదీ వినాయక | |Buddha or a Jina,
మునీన్హ్రక్నీ ఘనశ్ళాస్తా శాక్యసింహః-న ర్వార్గనిద్ధః - శౌద్ధోదనిః-_గౌత
ముని (శ్ఞాకశ్టముని.స్తు
స్తు మః-“అర్కంబన్థ్యుంవ
.మాయోజేఏసుతః। పు!౬-యః=ఎ
య) ॥ ౧౮ ॥ స శౌక్య]ఎవ(డు, శాక్యమునిః = “శాకవృతు ప్రతిచృన్నం
సింహ సర్వార్ణసిద్ల శౌ |వాసం యస్మాచ్చచకి,ే। తస్తాదితాఏకువంశ్యా స్తే
న్థోదనిశ్చే(నః)! గాతను| శాశ్యా ఇతి భువిస
క తాజోలని చెప్పబడిన ౪
స్పార్క బన్టుత్చ మూ |క్రగ్రవంశమునయిట్టినో బుద్ధ?శాంకర శన గట |?
యా దేవీసుకశ్చ(సఖ)! .|క్యముని కలండో;సః=ఆ బుద్దదేవునిపేళ్లు.34441,
the founder of the religion named from him.
ద్రహ్తోఒత భూ సు బ్రహ్యోన్‌ |_ ఆత్తభూః - సురజ్యేస్థః - పరమే
 వర్షము.] ప్రథమ కాండము. 15
_రజ్యేష్థక పరమే్టీ పితా |ప్టీ॥న్‌॥ - పితామహః - న _లోకేశ$_
వువాః | హిరణ్యగరో స్వయంభూః - చతురాననః - థాతౌ"॥బు॥ - అబ్ద
ల్రోశేశః స్వయమూ యోనిః -_ ద్రుహిణః ని విరిబ్నిః క కమలాసన
శ్పతురాననః॥౧౬.| ఛా! నషా ॥బు॥ - ప్రజాపతిః - వేధాః॥న్‌॥ - విధాతా
తా౭బ్బయోని ర్ద్రహ్‌ న విశ్వసృట్‌ ॥జ్‌॥ - విధిః !పు! _౨౦ - బ్రహ్మ
లో విరిళ్చాశి కమలా దేవుని వేళ్లు. [శ తానన్షః - శతధృతిః - విరిజ్బః -
.సనః | న్రఫ్రా ప్రజాపతి అజః-విరిఖనః॥ ] అధిక పాఠము.
్వేధా తు “పిశ్వనృ బొంబాయి (పతియందుండు అధికపాఠము.
- డిధిః! [శతానన్ల శత [నాభిజనా౭_ణ్ఞజకి పూరో్ట౭_నిధనకి కవులో
ధృతి ర్విరిఖన్చే ౬జో దృవః | సదానన్లో రజోమూ ర్షిః సత్యకో హంస
విరిజ్వానః॥ ] ౧౭|| వాహానః॥] సీ or the Creator

విష్లు ర్పారాయణక విష్ణుఃనారాయణః = కృష్థః : చైకుణాః శ నిష్ట

వైకుణో విష్టర రశ వాః 1॥స్‌॥! - దామాదరః - హృవీ కేశః కక
కహో వై
స్టా ఊమోదరో క మాధవః - స్వభాః - చై కరి! ఆ పుణ్ణరీ. a
హృవీ కేశః శేశ్ష్ణవ్రూా కామః - గోవిన్దః ప్త గరుడధ్వజః = వీతాన్చురః ee:
మాధవ స్ప (భూః॥౧౮ అర్థ్యుతః . శారీ ॥న్‌॥ - విష్టశ్చేనః - జనార్దనః
డైశక్యారిక పుణ్ణ ర్రీకా|ణ వేన్ష్రః- ఇన్దాంవరజః - చక్ర పాణిః చతుర్భుజ:
శో గోవిన్లో _సరుడధ్వ ప _దృనాభః - మధురిపుః - వసతు - త్రివిక్ర
శె - (పా)సౌరి
జః! వీత్రామ్ల రోజ-చ్యు వః 'దేవకీనన్లనః- 0: ఃఫ్‌పలిన
-క్రీ
త శార్‌ విష్టు'క్సేక పను. జ వనమాలీ॥న్‌ | లే బలిధ్యంపే!న్‌ 1.
పురుషో త్త
నార్హనః॥ ఉవేచేస ఇనా కంసారాతి. అధోతు.జః - విశ్వము రః - -కెటభ
: వర శ్వ కృపాణి శ్చతు జిత్‌_ విధుః - గ్రీవళ్ళలూ ఖలు S13 - విమ్షు
ర్భుజః | పద్మనాభో మ చేనునివేళ్లు. [గడాగ్రజః_ముర్జి శకేశ_దాశార్థ మ
ధురిపు ర్వాసుటేవ త్రీదశరూపభృత్‌ 1] అమర మ
'వికేమః ౨౦|| దేవకీ బొంబాయి పతియందుండు అధిక పాఠము.
నన్దన శారి శ్లీ)పతిక8| _ [వురాణపురుపో యజ్ఞ పురుపో నరకా_న్తకః|
పురుషో తతమః। వనమా |జలశాయీ విశ్వరూపో ముకున్లో మురమర్దనఃsl]
లీ బలిధ్వంసీ కంసారా. టీ॥ పురాణపురుపః - యజ్ఞపురువః + fi
తి రధోతుజః॥ విశ్వమ్మ _న్లక=జలశాయీ - విశ్వరూపః.ముకున్లః - ముర
16 అవమురకోళ ము. [స్వర
కెటభ జి ద్విధు శ్శ్రీ|మర్షస]
రః కె Sri Vishnu, the pervader and
నత్సలాషానః | [గదా preserver. .
గజో ముజ్జకేకో దా,
UYU
హా రూపభలిత్‌ 1]
శార్లోదశ mE
వసుదేవ ఒస్యజన, వసుబేవః- అనకదునుభిః ॥ పు ॥ _౨- అన్య
క్ర స్పఏవా) 2_నకదు |జనక।= శ్రీకృష్ణునితం డ్రీయగు వసు బేవుని వేళ్లు.
న్లుభిః॥ ౨౨|| |Vasudeva, father of Sri Krishna.
బలభద్ర
య. Sr బలభ దృ
ద్‌ ప్రలన్నుఘ్నః - బలబేవః - అచ్యు
ఘూ న - తాగ్రజః- శశీరమణు - రామః - కామవాలః -
చ్యుతొగ
“జః | చేవతీర ae నీలామ్బరః - రౌహీ శేయః -
మణో రామః కామపా |లాజ్క-ముసలీ-(పా) ముపలీ -వాలీ॥న్‌॥- క
లో వహాలాయుధః॥_౨౩॥ |రగ ణః- నీర పాణిః - కాలిస్తీభేదనః- బలః॥పు॥ ౧౭-బలరా
నీలాన్ఫురో రాహీశే speపేళ్లు, లత brother of Sri Krishna.

హరీ! సంకర్షణ. స్సీరపా

ణి శాలిస్తీభేదనో బలః
నుదనో మనన్నథో| _మదనః-నుననథఃమారః పపృద్యుమ్నః-మా.
మారి ప్రద్యుమ్నో see? కన్షర్సః
క దర్పకః.అనజ్జః- కామః-పళ్ళుశ
విపానక్రేతస్లో!| కన్లర్బో రఈ-స్మరః-ళశమ్చరారిః-“ప్రాసమ్చ'రారిఃమనసిజః-5కు
దర్ప కో౭_నబ్లక "కావు! జజ త్య వ పుష్పధన్వా॥॥న్‌ ॥_రతిపతిః-
పక్టాశరః సృరః ॥_౨౫| మకరధ్వజః-అఆత్మభూః॥పు ॥౧౯-మనథుని వేళ్లు.
శమృరారి_రృనసిజకి క [శృజ్ణారయోనిఃక్రీపుత్రోరుడ్రాఅకక న్తుశాయజ్‌
న
సుమేషు రనన్యజః | పు 'ఇతభవాపోమధుసఖళ్ళార్చకారాతివృ చృయా!
స్పధ న్యా రతిపతి. రరక్‌ ట్రీ॥ శృజ్ణార యోనిః ల శ్రీపుత్త
త్రేః-రుద్రాంరిః--క న్రుః-
రధ్వజ ఆతతభూః ౨౬ కాయజః - ఇ్రకుచాపః_మధుసఖః- శరార్ప'కారా
తి-హృచ్చయః]॥అ.పా॥ Cupid,the god of love.
బ్ర వసూ ర్విశ్వకేతు ద్రహ్మసూః - విశ్వశేతుః-(పా) బుశ్య కేతుః.
(స్పాగ్‌దనిరుద్ద ఉపా Sg - ఉపాపత్కి॥పు॥. ౪ - అనిరుద్ధునిశేవేళ్లు.
పతిః [అరవిన్ల
విన ముకోకం Aniruiddha, son of Pradyumna.
 వర్షము.) పుథమకాండము.' '' 17
చ చూతంచ నవమల్లి| అరవిన్లమ్‌, అశోకమ్‌, చూతమ్‌!న!, నవమల్లికా
కా | నీలోత్పలంచప|॥సీ॥, నీలోత్సలం ॥న॥ ౫ - మన్మథుని చయలు!
వాలే పళ్చా బాణస్య [ఉన్నాదన స్తాపనశ్చ శోపణః చ సట _స్తథా!స
సాయకాః॥)] మహన కామస్య పజ్బాబొణాకి ప్రీర్రితాః॥]
లత్నేః పదాలయా లవ్మః _ hah వ పద్యా న్‌తం శ్రీః -
పడ్ధా కమలా శ్రీర్లరి హరిప్రియా సీ! ౯-లవ్మీ దేవిపేళ్లు.
శ్రీయా | [న్షిరా లో [ఇన్టిరా- లోకమాతా - మ రనూ- మజ్జ
లత సమా తా. భఛార్లపీ-లోకజననీ -తీరసాగరకన్యకా
మబ్బ్జళ దేవతా | భార్షవీ 1నీ! అధికపాఠము. ] Lakshmi, Goddess of
లోకజననీ జీర సాగర |prosperity.
కన్యకా]
(శళజ్థిలన్మీప లేఖ పొళ్చజన్యఃవు!వివ్ణు చేవ్రనికజ్ఞము, his conch.
పాజ్బజన్య (శ్చ కం)|సుదర్భనమ్‌॥ న॥ (ప) సుదర్శనః ॥ పు! విష్ణుదేవుని
సుదర్శనమ్‌! a చ శ్రమను, his discus. కౌమోదకీ 1నీ॥ విష్ణుదేవుని
(గద్య (ఖడ్డ
పో) నన్షకకి న his mace. నన్షకః | పు! విష్ణుదేవుని &ఖడ్గము,
న్‌ాముట్ట (భల! wa his sword. కాస్తుభ।పు! కసువు ధరియించునుణి,
|his jewel.
[(చాపప; శృార్జం మురా [శార్జమ్‌ | న॥ విష్ణుదేవుని ధనుస్సు, His bow.
చేస్తు శ్రీవత్ఫో(లాజా| ర్రీవత్సః
శ్రీ పు!విష్ణుదేవునియురస్థస్థృలమునందలిమ చ్చ,
నం)నుతమ్‌! (అశ్యాశ్చ) Mark on higbreast. శెశె బ్యఃజ స్స వః - మేఘ
శైబ్యను గీ
నీవ మేఘుపుప్ప| పు
పుష్పః-వలాహకః॥ పు॥ ర- శ్రీకృష్ణుని
నీ శేరిగుజ్జముల
వలాహకాః | (సారథి) వేళ్లు. దారుకః॥పు! ౧-సారథివేరు. ఉద్దవః |పు!౧-
న్రారుకో (మ_న్ట్ర్రీహ్యు మంశ్రివే
వేరు. గదః॥పు॥౧- తోంబుట్టువుపేరు! అ.పా!]
ద్ధవ (శ్చానుజో) గదః॥]
గరుత్తాన్గరుడ స్తా గరుత్తాన్‌ త్‌ 1- గరుడః-తారర్భగి వెనలే
రో వవైనతేయః ఖో యః-ఖగేశ్వరః - నాగాన్తకః - విష్ణర్‌ఫః - నుపర్ణః-
శర | నాగా _న్లకో వి,పన్నగాశనః॥ పు॥ ౯- విష్షుటేవ్రన్‌ Et
ష్లురథ స్సుపర్డ కి
గ పన్న గరుత్త౦తునిపేపేళ్లు, Velie of Vishnu.
గార నః॥ ౨౯||
18 అమరకోశ ము. [స్వర్గ

వము, రీశర పశుపతి; శమ్నుః - ఈశః - పశుపతిః - శివః-ళూలీ॥న్‌॥ _

-ఈశతా
కిన శ్ఫూలీ మహేశ్వ మహేశ్వరః - ఈశ్వరః - శర్వః (పా) పర్య
రః కం శర్వ ఈశా నః -శజ్క_రః- చన్ద్ర శేఖరః. భూ తేశ ౬ ఖణ్ణపర
నశళ్శజ్కర శృన్దం శేఖరః| గిరీశ? - గిరిశః -మృడః -మృత్యుక్ఞయః-సత్తి తివా
3౦॥భూ తేశః ఖజ్జపరశు |సాః ॥స్‌॥ - వినాకీ॥న్‌॥ - ప్రమథాధిపః-ఉగ్రః -కషర్టీ
ర్లిరీశో గిరినో మృడః 15 |- శ్రీకణ్ణఃః-శితిక గ్థాః-కపాలభ్ళత్‌ - వానో జేవజటు
మృత్యుంజయ! కృ త్తి sa విరూపాడ్‌ః- తృిలోచనః- కృశాను రేతాః
ప
వాసా! పినాకీ ప్రమథా స్‌! - సర్వజ్ఞః- ధూర్ధటేః - నీలలోహితః _ హరః -
ధిపః ॥ 3౧|| ఉక కపసస్మరహరః - భక. త్ర్యన్చుకి
త్ర నక౭-గ
కస త్రీపురా_న్త
క
రీశ్రీకల్గ శ్శితికణ్ధః కపా జ్లాధరః- అన్ధకరిపుః-క్రతుధ్యంగీ న॥ - నృషధ్వజః-
De | వామదేవ వ్యానుకేశ్గః_భవఃము. -స్ట్థాణుః- రుద్యఉమా
మహాదేవా విరూపా |పతిః॥పు॥ ర౮ - శివునివేవేళ్లు. Siva, the destroyer.
కు స్త్రిలోచనః॥ ౩౨|| [క్లో॥అస్థమూర్తిరహిర్చుధ్నో కమహాకాలోనుహా
కృశాను కేతా స్సర్వ నట భస్మాబ్లరాగో౭ స్థిహోరడ గ్రా నాగకంకణః।
జో ధూర్భటి Messe క గ్టేకాలో౭_ర్థ నారీశ 8 కాలకూటాశనో౭_నఘః కు
ల | వః స్మరహరో రజ్లపాణి ద్రిగాాసాః కాల కాలోఒ మృ రామ రః॥ పశ్య
న్తీ ల్లలాటిఖట్యంగ ధరకిపితృ వచేచరః|గజాసురారిఃకు
భర్ష స్త్ర్యవ్చుగ్‌ శ్ర్రిసు
రా న్రకోః| 331 గజాధ హనావటుకో వటమూలగ ః॥ఆది భిక్షుర ర హామృత్యు
రోజన్ధకరిపుఃక్రతుధ్వం
క ర్భవన్యు ర్వమవావానః ఖశ్తేన్లుశిలికోడి. నాదిరట
సీవృహీధ్వజః | వ్యా లొబవ్యదార్థదృత్‌ [నాశాయణప్రియ 8 పళ్ళావ
మకేశో భవా భీమః ర్రోస్రహిణసారేధి | నిగమాశ్యోనదీజారో వేదకా లే
స్థాణూ రుద్ర ఉమాప యెకోజగ్నిదృక్‌॥॥ శ్రీ
క్రీడాకిరాతశకె లాసమందిరోదతు
బ్ర కర్ర సంవారః। మోతంధా హం రోమేరుధన్వాంబుధీషధి:)
కపర్ణో(౭స్య టా న పర్షః॥పు॥౧- అస్యజటాజూటః= ఈశినునిజటా
జూటకి) పినాకో22so ష్‌. Braided hair. పినాకః॥ పు!- అజగవమ్‌
ఇ |నl౨ -ఇతనిధనుస్సు, Bow. ప్రమథాః॥
ప - పారిష
(ధను) ప్రమథా(న
మ్స, దాః॥పు,బ॥_౨ - అ మొదలై న ప్రమథగణమ
స ుల
పారివదాః
(బ్రాహ్మీ వేళ్లు, Attendants. మాతరః1, ine అ
కళ్లూ కరః1. |మొద లయినస _ప్రమాతృకలచేళ్లు
త్యాద్యా స్తు పేళ్లు.[త మా
 నర్గము.] ప్రథమకాండము. 19
The divine mothers or హేళ్యర్నీచె
చైవ కామారీ వె సప తథా | వారాహీ
Energies of the gs. |చైవ చన్దాః ణీ చాముడ్దా.స ప్పమాతరః 8]
విభూతి ర్ఫూతి రై శ్వర్య విభూతిః-భూతిః॥సీ!- ఐశ్వర్యమ్‌॥న॥ ౩ - అహ్ట్రథా
(మణిమాదిక మష్ట్రథా)! |(వర్తమానం) అణిమాదికమ్‌ = అణిమాద్యష్ట
సిద్ధులవేళ్లు, వ. మహి మావైవ గరిమా
సు wees | ప్రా ర ప్రాకామ్య పా మిోశిత్వం
వశిత్వం ఇాష్ట్ర
ప్టసిద్ధయః |] Superhuman power.
"ఉమా కాత్యాయనీ ఉమా- కాత్యాయనీ. గారీ _ కాలీ. హైమ
గారీ కాలీ హామవ తీ వలీ--ఈశ్వరీ-శివా - భవానీ -రుదాాణీ - శర్వా
శ్యరీ॥ టున్న భవా గే- సర్వమజ్జలా - అపర్షా - కర థున్ణా-
ఫ్రీరుదాంణీ శర్వాణే స మృడానీ- చణ్ణికా- అమ్బికా SL na శివని
ర్వమజ్ఞలా ! అపర్ణా ణా భార్యయగు “పార్వతీ'ేవిచేళ్లు. The wife of Siva,
ర్వతీ దుర్గా మృడానీ చ |2ష6ే goddess of destruction.
ణి
శీకాజమ్బకా 1321] (ఆర్యా- దామూయణీ - గిరిజా- మేనకాత్మ్య జా
[ఆర్యా దామౌోయణీవై |॥సీ॥ అధికపాఠము.] |
'వ గిరిజా మేనకాత
బా]
వినాయకో విఘ్నరా, వినాయకః - విఘ్న భాజః - దై పమాతురః.
జ దైష్టమాతుర గణాధి |గణాధిపః ఏకద_న్హః- హేరమ్చః - లమ్మోదరః -
పాః |! (అువ్యే కదన్త|, గజాననః ॥పు॥ ౮.శివ్రనికుమూరుై. న వినాయ
హేర మ్త2) లమ్మోదర కునివేళ్లు, Ganesa, the 00714608 of dificulties.
గజాననాః॥ 5౮||
కా ర్తిశేయో మహా కార్తికేయః _ మహాసేనః - శరజన్నా!న్‌1-
సేన శృరబన్నా మడా ననః' మానస? * పార్వతీనన్షనః వ స్క-న్లః - నః
'పార్వతీనన్లన స్కన్లస్పే| అగ్నిభూః -గుహః - బాహు లేయః - తారకజిత్‌-
నానీ రగ్నిభూ ర్లుహః॥ |విశాఖః- నిఖవాహనః - పాణ్యాతురః- శకిధరః -
బాహులేయ స్పారకజి| కుమారః - కౌొళ్చదారణః ॥ పు ॥ ౧౭ - శివుని
ద్విశాఖ శ్శిఖనాహనః || కుమారుండగు కువూరస్వామి
పేళ్లు.God of war.
పాణ్యాతుర శృక్రిధరః కు. (గృేజ్లీ భృజ్లీ రిటి సుజీ నన్దికో నన్దికేశ్వరః ॥
మారక క్రాళ్బదారణః! | నన్దికేశ్వరుని వేళ్లు.కర మోటీతు చాముణ్ణా చర్మ
 90 అమరకోశము. స్వర...
కా॥ శివపరిచారికల చళ్లు.)
ముణ్ణాతు చర్చి
( . ఇన్ఫో మరుత్వా న్య ఇన్చఒమరుత్వాన్‌ ॥ త్‌ ॥. మఘవా 1న్‌!-.
_ ఫఘవా బిడౌబాక పాక బిడౌజాః ॥ స్‌ | -పాకశాసనః-వృద్ధశ్రువాః స్‌.
శాననః। వృద్ధశ్రా ళు శునాసీరః - పురుహూతః - పురనరః.జిష్షుః (
నాసీరఃి ఫేరహూత! లేఖర్నభః -శ క్రః-శతమన్యుః అ దివస్పతిః క్‌నుత్రా
పురన్లరః ॥ ఈం | జిష్షు మా న్‌ 1! గోతత్రభిత్‌॥ద్‌॥- వట్రీ॥న్‌॥- వాసవః-
శేఖ భ శృక్ర శృతవము వృత్రహో। న్‌: 'వృపా॥న్‌pe వాసోవ్పతిః. సుర
న్యు"రివస్పతిః | ES పతిః_బలారాతిః_ ౪చీపతిః - జమ్ముభేదీ! న్‌ ॥ -
॥ జ్‌! - నముచిసూదనః-
మా గో త్రభి ద్వజ్రీవా హరిహయః - స్వారాట్‌
సవా వృత్రహో వృషా॥|సంకృన్లనః - దుశ్చ సవనః - తురావాట్‌ ॥ ప్‌॥-
వాస్తోప్పతి స్సురపతిరృ చున హాహా - ఆఖలణ్ణలః - నహ్మస్తాతుః బు
లారాతి శృచీపతిః। జన్ఫు భుతుః ॥ న్‌, పు ॥ రం దేవేంద్రుని వేళ్లు.
భేదీ హరిహాయ స్పా( (శ్లో! పా,చీనబ
ప్రా ర్హిరహిహో పృతనాపా ట్పులో
రా జ్లముచిసూదనః ॥ మజిత్‌ ॥ a ప్రాచీనబర్రిః:-అహిహో॥న్‌ ॥- పృతనా
సంక్రసనో దుశ్చ వవ పాట్‌ [హా -పులోమజి్‌ |॥ అధిక పాఠ వస్తున
Indra,.
న స్తురాషా చే
తృఘవాహ Regent of the sky.
నః ఆఖణ్ణల స్పవాస్రా
త బుభుతూః
(తస్యతుప్రియా)॥ఠర॥ పులోమజా-శచీ (పా) సచీ-ఇన్దాణే ॥నీ॥ కి.
పులోముజా శ చీన్దాణే ఇందు నిభార్య చేరు,
ఇళ్లు Wife of Indra.
(నగరీ త్వమరావతీ। మార. సల | ఇంద్రునిపట్టణను వేరు.
(హయ) ఉత ఫో ఉచ్చ్చైె్ళ్ళవాః ॥స్‌, పు!|అతనిగుజ్జము పేరు.
వా(స్సూతో) వూళతలి క పు! ౧-అతనిసారథిపేరు, 113 ప.
ర్నన్షనం(వనమ్‌) 1 (స్యా
నన్లనమి॥న॥౧-
వే నకి కరముపెరు, his garden.
త్పాసాదో)వై. జయనో టె.
వై జయ_న్తః॥పు॥౧-అతని మేడ పేరు his palace. జ
జయ నః పాకశాసనిః య_న్తః వాకా ని; |॥పు॥_౨._అతనికుమారుం(డు.

పరావ తోజఒభ సనా ఐరావత ౩. అభంమాతబజ్లః-ఐరానణః-లభంము.

త జేరాన శాభ్యమువ |వల్హభః॥ పు | ర-ఇంద్రునియేనుంగు వేళ్లు, Indra’s
ల్లభాః॥ Yel |elephant.
వర్షము. ] పృథమ కాండము. 21
EB వజ్ర (మ, ప్రోదినీ॥సీ॥-వజ్రమ్‌!ప్న!- కులిశమ్‌ - య్‌
స్రీ
న స్యా)త్కు-లిశంభిదు |॥న॥-పవిః-శతక - స్వరుః (ప) స్వరుఃన్‌
ర పవిః। శతకోటిస్పష్ట
స |శమృః - దమ్మోలిః ॥పు!- అశనిః॥ప్ప॥౧౦- టు
రు శమ దవా,పేయథ వేళ్లు. Thunder-bolt.
రళని(ర్ష్యయోఃఖ) స
న్రాగామయానం వి వా మయానమ్‌॥న॥-విమానః॥ష్న॥ _౨- చేవ
మానో (ని,
న్ఫీ (నార వ్‌ Air-chariot. సురర్భయః ॥ ఇ
దాద్యా) స్వురీర్షయః | పూజల “నారదుత చదేవలు(డు వు
(స్యా) త్పుధర్యా "దేవన చేవర్గుల వేళ్లు, Divine sages. సుధర్హా(పా ) సుళ ర్యా
Sing మమ ॥న్‌॥-"జీవసభా!నీ! ౨. -దేవసభ వేళ్లు;'The త
తం సుథా॥మన్హాకినీ బి of the Gods. పీయూషమ్‌- అమృతమ్‌॥న॥- సుభా
యద్లడ్షా స్వర్ణవీసురదీ వీ! ౩. అమృతము వేళ్లు
వేళు Nectar or Ambrosia.
రిSN మేరు స్సుమేరు మన్లాకినీ-వియద్దజ్జా- స్వర్హదీ- సురదిర్షి కా ॥సీ॥రో-
మా ద్ర రత్స సాను త స్ట్రా
క
యడ
గజ చేళ్ళు,‘The Ganges of the sky. మేరుః-
స్పురాలయః 1. పకా సుమేరుః హేమాద్రి! రత్న సానుః _ సురాలయః
'తేచేవతరన్రా మన్దాఠ!ి |॥పు॥౫- మేరుపర్వతము
వేళ్లు, The extremity of
పారిజూతకః | సనానకి|the world’s, axis. నున్హారః-పారిజాత కః -సన్హానః-
కల్పవృతుశ్చ (పుంసివా) |కేలవృతః | పు ॥ - హరిచస్షనమ్‌ న్న
హరిచన్షనమ్‌॥। ౫౦|| చేవతలవృకశుముల వేళ్లు, Celestial trees,
సనత్కు_మారో వై సనత్కు_మారఃవె ధా త్రః॥ పు॥ ౨. బ్రహ్మ
థాత్ర స్వర ద్యావ పుత్తు(డైన సనత్కు_మారుని వేళ్లు.స్వర (చ్యా-
శ్వినీనుతౌ | నాసత్యా అఖ్య్‌సేనుతా.నాసత్యా- అశ్వినౌ-ద సా ఆశ్వినే
వశ్వినా దస్తావాక్టినే యా ॥ పు, ద్వి! ౬ - "చవి
వైద్యు
ద శమునయక్వి
యా చ (తావుభా॥1౫౧॥ చేవతల వేళ్లు, Physicians of Heaven.
(ప్రియాం బహ్ఫువ్య | _అప్పరసః॥స్‌॥-Sn] స్కీబ॥_౨- (ఊర్వశి,
ప్పరస స్పషర్వేశ్యా(ఊ మేనక, రంభ,ఘృతాచి తిలోత్తవము సుశేశి,
ర్వశీముఖాః) | [ఊర్వశీ |మంజఘూవ మొదలుగాగల] చేన వేశ్యలవేళ్లు,
మేనకా రమా ఫఘృతా Celestial courtesans. Sg sll (వా) ల! sll
చీచతిలో _త్రమా॥](హో |పుబ॥౧-.
పు బేవత లలోపల నులు తుం
 శ OO రకో కష్య : [స్టర్ల
౧

వహ హూహూ పస్ట్‌ బురు ప్నవను. చిత్రరథులు మొదలయిన చేవ

శే.
నర్వా:(త్రి| గాయకుల వేళ్లు,Celestial hiusicians. Quiristers
మౌ ద్యా)గన్థ
దివౌక సామ్‌)! ౫౨|| 01 Heaven. i
శై ప్రశ్యానరో
అన్ని నై అగ్నిః. వైశో ర్క. వహ్నిః వ వీత్రీపశోత్ర 8
ర
వహ్ని త్రో ధనజ్ఞయః - క్యవీటయోనిః. జ్వలనః- జాత్రవేదఖ
క్విరహో త్రో
భనకు; 15 వీటయో న్‌॥_ తనూనపాణ్‌ ద్‌, ప్న॥-బర్హిః!స్‌ 1--శంష్యా॥న్‌|
ర ఏలనో జాతవేదా (ప) బరిరి శ్ళుష్పా॥న్‌!| కృష్ణవర్తా!న్‌ || కోదియ్మేశఃక
నిర్త
స్తమానపాల్‌. 1౫3 ॥ ఉపర్చుధః - ఆశ్రయాశః (పా) ఆశయాశ:-బృహ
బర్జి శ్చుష్లా కృష్ణవర్శా చ్యానుఒకృశాను? పావకః._అనలః - రోహితాళ్వః
ఫ్రోదిశు్క-శ ఉపర్చుధః। (పా్రాలోహితాళ్వః- వాయుసఖఃశిఖావాన్‌ |॥త్‌॥ -
ఆశ్రయాకో న. అఆశుశుతణిః- హిరణ్య రేశాః॥ న్‌॥-హుతభుక్‌ జ్‌ ॥-
నుః ల. పావకో దహనః-హన్య వాహనః- సప్తార్చిః 1న్‌॥ -'దమునాః
2.నలః॥ రోహి తాశో స్‌ |॥- శుక్రః= చితత్రభానుః -విభావసుఃశంచిః ॥॥పు!-
తమ్‌ న Fo అగ్నిహోత్ర నివేళ్లు. Fire.
వాయుసఖ శ్నిఖావానా అప్పి త్త
శుశుకుణిః | హిరణ్య రేగీ కోరారీ, మనోజపా, నుతోహితా, నుభూ
తా హుతభు గ్టవానో| మ్రువర్లా,న్ఫులింగినీ, విశ్వదాసా.అనునవి ₹ యేడ
వావ్యవాహనః1౫౫ 1|పడా అన్నిజ్వాలలు]
వసుః | నుచి, రప్పి_త్త

మౌర్వన్తు చాడబో జార్యః.*

ఛాడబః -బడచానలః॥ పు ॥ 3 - బడ
బడ బెానలః ॥ ౫౬ | (వ బాగ్ని వేళు,
వేళ్లు Subinarine fire. పకక మ శీలsllప్ప॥-
హే రయో)
ర రల అర్చిఃన్‌ fl హేతి సీ॥- శిఖా॥నీ॥౫- అన్నిజ్యా
కీలా వరిక్షైతి శ్సిఖా| లవేళ్గు, Flame. స్ఫులిజ్ఞః॥
| త్ర1.
త్రి అన్ని కణః॥పు॥౨-
(స్రీ
సి యామ్స్‌( త్రీషృస్సు పటుట వేళ్లు Soaks సన్తాపః - సంజ్వరః
లీ్లోజ్నుకణ స్పంతాప ॥పు!౨-వేడిమిచేవేళ్లుHeat.
సృరిజ్యర్‌(స్పవకా)॥ [G pe OE ' కొటవిశేపేరు, A fire-brand.
ల్కా_స్యా న్నిరతజ్వాలా |భూతిః॥సీ॥- భసితమ్‌-భస ॥నొ, న॥ - మోర 1పు!..
భూతి ర్భసితభస్మ నీ యౌ,రతొ॥న[౫ - బూదిచేవళ్ల Ashes. దావః - దవః
 న! య న ముం చు న.
గా .] వృథ మకాండము,
జప 28

ధోరతాచ చావస్తు ద ॥పు॥౩. శారుచిచ్చువేళ్లు

చీర్టు,A forest:conflagration.
వా వనహు శస?) ॥ అధిక పాఠము.] _ §
థర.
ర రాజకి పితృపతి స్స
స ధరరరాజః - పిత్ఫపలిః - నమవ-_ర్తీ|న్‌॥ - పరేత
మవణె.!పేతరాట్‌ కృ రాట్‌1 ॥ - కృత్వాన్తః- యమునాభ్రాతా। బు] -
తానో యమునాభ్రా శమనః - యమరాట్‌ జ్‌ - ఆమ. 'కాలః-దణ్ణ
తా శేమునో తమో ధరః- - శ్రా,ద్ధదేవఃFoe
వై వస్వతః- అ_న్హకః॥పు॥ ag:
డ్యనుః ॥ ౫౮ 1 “కాలో యముని వేళ్టు, Yama, the el of departed
దణ్జధర శృాంద్ధదేశ్రా souls.
మవ
న! తోఒ _నకః।
సః కోణపకి క్ర నె రాక్షునః _ కోణపః (పా) కాణపః - క్రవ్యాల్‌
క
ము!
చలి. ॥ద్‌॥- క్ర ఈ న్యాదః 2 అస్తపః (పా ఆ, శపపః _ఆశరః
ప ఆశరః౫౯ రా త్రీజ్బ
తి (పా)'ఆనురః - శాష్ర్రిఖ్వరః స రాత్రిగ్‌ లైకర్చురః
రో శాత్రిచర! కద్భరో (ఎ
ప్రా కర్చరః వ నికపాత్మజః - జ క పుణ్య
నికహార్తి]జః | యాతు |జనః -. ఒనెర్భతీః పు! - యాతు ॥న॥ -రతః[॥స్‌,న।
థానకి పుణ్యజనో నై
నె. ౧౫ నిర్భతిపేళ్లు
చేలు, (రావమసవాచకములు) A Giant.
రృత్రో యాతు రక్షపీ॥
ప్రచేతా వరుణ! 53 ప్రచేతాః ॥న్‌॥ - వరుణః - పాశీ!న్‌॥-యాదసాం
పగవసాంపతి ర ప్పతిః! స్యా
జ్‌అప్పతిః॥పు[౫.- వరుణునిశేవేళ్లు. The Regent
of water.

స క స్ప్పర్భనో వా శ్వసనః వ స్పర్శనః - వాయుః - మాతరిశ్వా -

న ర్యాతరిశ్వా సదాగ |॥న్‌॥ - సదాగతిః - పృషదశ్వః - కూ
తిః ౬ం॥ పృషదళ్యో హః - అనిలః - ఆశుగః - సమిరః - మారుతః -
గన్ఫవహోో గన్భవాహా౭.. మరుత్‌ - జగత్సా 9ణః - సమిోరణః - నభస్వాన్‌
సహ క | సమోా॥|॥త్‌ ॥ _ వాతః-పవనః -పవమానః -ప్రభజ్ఞనః॥పు॥
ప
ర మారుత నరు జ్ఞైగ|౨౦ -వాయుదేనునివేళ్లు, Air 0౯ Wind.
త్పాణసమిారణాః ISia (ప్రకవ్పునో మహావాతో రుంరూవాత సస్స
_ భస్వ చ్వాత పవన పవ వృష్టికః ॥ టీక. ప్రకవ్చునః
ప్ర - మహావాతః _ రుం
మాన ప్రభ
ప జ్ఞనాః|! |యూవాతః - సవృష్టిక ] Violent ఇడి
ప్రా
అలక సమా ప్రాణః _ అపానః - సమానః-ఉదానః-వ్యానః।
24 అమనతేశయు ఏ. [న్వర్ల

న శ్ర్పోదాన వ్యానౌ|౫ - ఇమే= ఇవి, శరీరస్థాః = శరీరమున ౦దుండు, వా

చ వాయవః॥!! ౬౨|| యవః = వాయువుల వేళ్లు, Five vital airs.

శరీరస్థా ఇమే [ (హృది) స్రాణో (గుడే ఒపాన సృమానొ

(నాభిసంస్థిత )|ఉదాన॥ (కణ్బచేకస్థో) వ్యాన (స్ప
ర్వశ్షరీరగః)! నాగశ్చ కూ ర్తి. కృకరో -దేవదతోో
ర్త
ధనజ్ఞాయః। (వాగ్తా ఏ3) నాగ (ఆఖ్యాతకి) కూర్మ
స ఎ॥ కృకరా (చ్చముతం స్టయం)
pe _స్ఫృతః
(ఉన్నీ
జీవదతా ద్వెబృమృణమ్‌) |- (నజహోతి "మృతం |
వాపీ సర్వవ్యాకీ) ధనజ్ఞాయః॥] అధిక పాఠము.
రంహా స్తరసీతు రయ| _రంహః - తరః ॥స్‌, న|-రయః-స్యదః-జవః॥పు॥
స్పన్టిదః। జవ్రూఒథ ౫ వేగముతో సూడినగ మనము వేళ్లు,Speed.
నీఘు,0 త్వరితం లఘు శీఘ్టుమ్‌- త్వరితమ్‌ - లఘు - ప్రమ్‌. అరమ్‌-
a
చ్నుప్ర మరం ద్రుతమ్‌॥స |ద్రు, సత్వరమ్‌ -చపలమ్‌- తూర్లమ్‌_అవి
త్వరం చపలం తూర్ణ లమృతమ్‌-అకు ॥న॥ ౧౧. శీఘ్రముగా, (లేక ఫ్ర,ఖ్‌,
మవిలమ్బిత మాశు చ! మైనది. Quick, or swiftly. |
సత తానారతా శ్రా_న్ల సతతమ్‌ - అనారతమ్‌ - అశ్రా_న్హమ్‌-స_న్లతమ్‌.
స్త తావిర తానిశమ్‌॥ |అవిరతమ్‌ - అనిశమ్‌ - నిత్యమ్‌ - అనవరతమ్‌- అజ
నిత్యానవర తొజ స్ర(మ న్రమ్‌॥౯-ఎడ తేగక (లేక)ఎడ తెగనిది. Continuous,
- or Continually.
ప్య)థాతిశ యో భరః। అతిశయః- భరః - అతివేలమ్‌. భృశమ్‌ - అత్య
అతివేల భృ శాత శా [ అతెమాత్రమ్‌ - ఉద్లాఢమ్‌ - నిర్భరమ్‌ - త్రీవ్ర
తిమా త్రొదాఢ నిర మ్‌-ఏకా సమ్‌సనితాన్తనమ్‌.గాఢమ్‌-బాఢమ్‌- వ్‌
రవ్‌౬2తీపై 9కాన్త ఢమ్‌॥౧౯-అతిశయముము'వేళ్లు.Much, or excessive.
నితొనాని గాఢ బాఢ
దృఢానిచ। (కీజే శీఘా బము మొదలు దృఢశ బమువణకుగల
థీమ్రుశబ్బ
ద్యసత్తే ్టస్యా శ్రీస్వే|
తి శబ్దములలో అతిశయభరశబ్రములు రెండును నిత్య
పాం ఛేద్యగామియల్‌ ) పుంలింగములుతక్కి_నశజ్దములు క్రియావి శేషణము
లైనను గుణవాచకములెలైనను ॥న॥. ఈశ బ్దముల
భో నేశ బ్రమువిశేష్యముతో సాడునోయది | త్రి.
 వ్యూను వర్గములు.]. ప్రథనుకాండము. 25
కుబేర స్తు క్రిన్చుకస కుబేర. త్రక్థమృకసఖః - యథురాట్‌ ॥జ్‌॥ -
ఖో యతురా ద్లువ్యాకే గుహ్య శీశ్వరమనుష్యధర్యా ॥ న్‌ | - ధనదః- రాజ
/ శ్వరః। మనువ్యధర్యాధన రాజః - ధనాధిపః - కన్న రేళః- వె శ్రవణ. పొల
దో రాజరాజో ధనాధి। _స్త్వః
స - నరవాహానః - యతః - "సరొపీబ్లః.ఏలబిలః.
mr కిన్నలేశో వె
వైగ్గవ శ్ర్‌దః - పుణ్యజ నేశ్వరః పు! ౧౭ - కబేరునిే
వేళ్లు,
కారిపౌలస్తోో ల స the god of riches.
: నయ మక పి జ్లైలబిల
శ్రీదపుణ్యజ నేళ్వోరాః॥
నము చె
నై వైత్రరథమ్‌ ॥న ॥౧- కుజేరునితోంట'పేరు
a: శ్రరథం(పుత్ర, స్తునల నలకూబరః ॥పు॥ ౧-అతనికువూరుని
వేరు. కలా
కూబరః।కై లాసః (స్టా సః॥పు॥ ౧ - అతనియునికిపట్టువేరు. అలకా ॥నీ|
నృమలకా (పూర్విమా ౧- అతనిపట్టణము పేరు. పుష్పకమ్‌॥పు॥ ౧-అతని వి
. నంతు) పుష్పకమ్‌ ॥ ౭0|| వనములు, కిన్నరః - కింపురుషః - తురజ్ఞవద
_(స్యాాత్కాన్నరః కింపురు నః-మయుః ॥పు॥ ర-కిన్
రులవేళ్లు
న కొంద జీసాలు
చేళు.
వ స్తురజ్ఞవదనో మ గును నాలుగుజాతు లందురు. wr శేవధిః (పా)
యుః॥నిధి (వ్వా) శేవధి 'సేవధిః ॥పు॥_౨-నిధి వేళ్లు, Treasure. పద్దశ
ప జాద
(రృదాః) .ప_ద్షశజ్ఞాద|యః=ప_ద్గము శజ్ఞము మొదలయినవి, నిభేః=నిధి
యో (నిధే॥౭౧॥ [మ|యుక్క.,ఛేదాః= భేదములు. ప దము శజ్ఞము మొ
హోప _దృశ్చే ప _ద్చే శ |దలయినవి తొమ్మిది నిధశదము లనుటు. AUuri-
స్థమకర. క చ్చపాౌ[ము ferous gems. [మహాపద్యః, పద్మకి
ప 9 కట్ట మకరః,
కుద్ద కున్చనీలాశ్చ ఖర్వ కచ్చపః, ముకున్లః, కున్దః నీలం1
ఖర్వః ॥పు॥)]
ఇవి
శ్చ నిధయో నవ॥] |నవనిధిభేదములు.
ఇతిస్వర్షవర్లః. స్వర్ణముతోం 'జేరనపదసమూహము ముగిసెను.
న
4

ద్యో దివా (ద్వే స్త్రి

స్స ఉచ్యాః॥ఓ!- జ్యాః వ్‌ 1. అభ్రమ్‌. వ్రావ॥
_ యా) మభ్రం శ్యామ న్‌ -పుష్క_రమ్‌. అన్నురమ్‌.-నభ'ః॥స్‌SR నరితమ్‌-
పుష్కర "ముమ్బరమ్‌!న గగనమ్‌-అన న్లమ్‌-సురవ ర్ల! న్‌॥-ఖమ్‌-
వియత్‌.
భో ౭ నరితుం. గగన నిష్తుపదమ్‌!న! ._ ఆకాశమ్‌- 'విహాయః॥స్‌ Ilషృ॥౧౬-
మన _న్లం సురవ క ఖమ్‌॥ |ఆకాశళముపేపేళ్లు, The sky or atmosphere,
Ae
26 అనురకో శ ము. [దిగ్‌

విక ద్విమ్టపదం(వాతు .
సుం) స్వాకాశ విహాయ [ఏహాయసః-నాకః ॥పు॥ - ద్యుః॥అవ్య॥- తారా
సీ; [విహాయసో౭_పినా|పథః - శబ్లగుణః ॥పు॥ - మేఘద్వారమ్‌-వుహాబి
కోపిద్యు రపి స్యా లమ్‌ ॥న॥ అధికపాఠము.]
త్త దవ్యయమ్‌ | తారా
పథ శృబ్లగుణో మేఘ.
ద్వారం మహోబిలమ్‌! ]
ఇతిన్ర్యానువర్లః. |అకాశముతోం జేరినపదసమూహము ముగిసెను.
కర్ణి 4 సజ అ ఫాలస్య
మఖా

స కకుభః కాష్టా|
దిశస్తు దిశః ॥శ్‌ hele -కాష్థ్రా= ఆశాః॥ఆ!-
ఆశాశ్సహరి కశ్చ(తాః)! హరితః ॥త్‌ ॥వీ॥బ1౫ - దిక్సానూన్య నామములు,
Quarters of the world. Region. Degen
Ee చ్యవాచీ ప్రతీచ్య |
ప్రా స్రానీ - అవాచీ (పా అపాచీ - ప్రతీచీ॥నీ॥3-
(సః పూర్వ Se ye బూర, East; దవీణ, Son, పశ్చిమ,
న్చిమూాఖ) | 17ల€-దిక్కుల వేళ్లు,
(ఉత్తరా ది) గుడిచీ ఉదీచీ॥వీ॥౧- ఉ త్తరదిక్కు వేరు, North.
(స్వా ద్షిశ్యంతు (తమ దిశ్యమ్‌ ॥॥ త్రి
తి! ౧ - దిక్కులందుయుట్టినవస్తువు
శక “శ్వ (అవాగ్భ్ళవ) నేర్పు What is
య. in a direction. |అనా
మచానేన ముదీశీన! వీరమ్‌ = _దవీణదిక్కునం బుట్టినది, Southern,
(మొదగ్భృవవం) [.(
(ప్రత్య ఉదిచినమ్‌= ఉ_త్తరదిక్కు.నం బుట్టినది, Northern.
గృవం)ప్ర
ఫతీచీనం స్ప ప్రతీచీనమ్‌= పడమటిదిక్కు న. బుట్టినది, Western.
నం (నం,లి షు] ప్రచీనమ్‌=తూర్పుదిక్కు నయిట్టినది, Eastern]
ఇన్లోం వహ్ని! పితృప ఇన్హ్రః వహ్నిః-పితృపతిః- నైర్భతేః
నె - వరుణః -
తి రైర్భతో వరుణో మరుత్‌ -కుజేరః - ఈశః ॥పు॥ ౮ - కృమాత్‌ =
మరుత్‌ |కుబేరఈశః (ప వరుసగా, పూర్యాదీనామ్‌-తూర్పు మొదలై న, ది
తయ] పూర్వాదనాం శామ్‌ (ఎనిమిది) దిక్కులకు, పతయః = అధిపతు
దిశాం కృమాతి )0౫1! ల వేళ్లు, Regents of quarters and points.
Selle ప్రూరీకో ie పుణ్ణరీకః - నామనః - కుముదః-అ
వామన 'కుముదో_ష్మ|జ్ఞానణ-పుపుష్పద స సార్వభౌమః -సుప్రతీకః ॥పు॥
నః 1 పుష్పదన్త స్పార్య ౯-దిగ్గజాః =(వరుసగా నెనిమిది) దిగ్గజముల వేళ్లు,
వర్షము.] _ చశుథనుశాండము. 27
ds స్సుప్ర,
ప తీక(శ్చ S|Elephants belonging to the Eight Regents.
జాః)॥ (కరృిశోర్ట౭. భ అభ ముః - కపిలా- పిజ్ఞలా- అనుపమా. తా
ముకి కపిలా పిజ్ఞలా౭_ను మ్రపర్ట్‌-(పొ తామ్రకర్ష -శుభ్రద స్తీ
చ అజ్జనా-
మాత్‌) తా అజ్ఞనావతీ॥సీ॥౮- క్రమాత్‌ = gaa కరిణ్యః=
మ,పర్హీ శుభద
నీ వా అష్టదిగ్గజముల భార్యల వేళ్లు.

(క్రీబావ్యయ్య)_న్వ్వపది _అపదిశమ్‌॥ న, అవ్య॥- విదిక్‌ ॥సీ1_౨- దిశోర్ర

శం (దిశోరర,భ్యే) విదిక్‌ |భ్యే =రెండుదిక్కుల నడుమునుండెడు మూలదిక్కు_
(న్రీయామ్‌) | అభ్య న్త వేళ్లు. Intermediate point, అభ్య _నరమ్‌-అ న్వ
రం త్వనరాలం చక్ర రాలమ్‌॥న॥ _౨- మధ్య ప్ర దేశము వేళ్లు, Included
నాలం తు నుణ్లలమ్‌॥ space. చ శ్‌వాలమ్‌- నణలమ్‌॥న॥ ౫ మణ్జలాకా
లై | రమెనవ- హ్‌చ్చేళు. The sensible horizcn, or
0 —D ౧౧

any orb and circumference.

అ CD ౦ మేఘూ వారి అ శ్‌మ్‌॥న॥- మేఘః- వారివాహః - _స్తనయి
య! ర్చ త్నుః A
- ag _ భఛారాధరః - జలధరః - తటి
లాహాక | భారాధరో _ తాన్‌ ॥త్‌॥- వారిదః - అమ్బుభృత్‌ - ఘనః - జీ
లధర _స్తటిత్యా న్యారి మూతః-ముదిరః - జలముక్‌
॥చ్‌ ॥- ధూమయోనిః
దో౭మ్బుభ, త్‌ ! ఘ !పు! ౧౫ - మేఘము వేళ్లు, A cloud.
న జీమూత ముదిర జల
ము స ుమానయః |

కాదమ్బినీమేఘుమాలా | కాదమ్బినీ- మేఘుమాలా 1నీ॥.౨- మేఘుపంకి

(త్రిషముమేఘభ వే 2 ఫి, A line of clouds. అభియమ్‌ | త్రీ! ౧ - మే
యమ్‌! _స్తనితం గర్లితం |ఫఘభ వే. = మేఘమునందు. బుట్టినజలాదులు. స్పని
(మేసనిర్ధోపో) రసీతా తమ్‌. గర్జితమ్‌-రసితమ్‌ ॥న॥3- మేసఘుములధ్వని.అ
దిచ।శమ్నా వ్‌త్రప్రాదా నంగా క. The rattling of thunder. .ఆదిథ
హోది నైసరావళ్యేక త్‌ బముచత స్వనిత ధ్వని తాదులగువెపేళ్తునుగలవు. నం
ణప్రభ"॥ య. పా(పా)నంపోా. నత హ్మదా- ప్రోదినీ- నరావతీ-తణ
నీవిద్యుచ్చక్టాలా (ప్ర Yer Es) సౌదామినీ-వి
లా౭_పిచ। స్ఫూర్జథుర్వ 'ద్యుత్‌. చబ్చ్బలా- చపలా సీ! ౧౦- మెటుము,
28 అమర a [దిగ్‌
డె నిర్హాషో మేఘజ్యోతి Lightning. సరి థుః- వ బ్రనిర్ణేమః (పా
(పానె వజని
రిరమేదః 1౮7 ఇనా స్వే షః॥పు॥_౨- వబ్రభుట్టనమివలనలలిగినమైూం
యుధం శ క్రుధను(స్త
క సడే|త, A clap of thunder. మేఘజో ఏతిః॥న్‌ ,న॥-ఇర
వ బుజు) రోహితమ్‌1వృ వ్వ మదః ॥పు॥_౨_ మేఘమునందున్న కేజన్సు, A flash
ఫ్యర్వర్భ౦(తద్విఘా తేన న lightning. 9శ,యుభవ్‌. న్గక్ర
వ రృధనుః | హ॥న॥
గ్రహ గ్రహా(నమా) es -ఇన్హ్రధనుస్సు, Rainbow. రోహీతమ్‌;న। Oya
1౮౩3 ॥ భారాసమ్నాతే బుజు=-చన్‌ నషం న. Iodra’s bow
ఆసారః శీకరో౭మ్బుక unbent. వృష్టీ*॥సీ॥-వర్భ మ్‌ ॥న॥ _౨-వాన, Rain.
ణః (స్మృతః) | వర్షోపల |వగృహః-అవగ్రహః పు ౨- తద్విఘా లే=ఆవర్థ
స్తుకరకా(మేనుచ్చ న్నే ముయొక్క-_విఘ్న మునందు వ_ర్హ్సించును. పా
౬_హ్ని దురిక న నావృష్ట్ర Drought. ఛారాసవ్బూతః - ఆసారః
॥పు!_౨-జడివాన, A hard shower. నీక్రర్య_-అమ్బు
కణః ॥పు॥ ౨-తుంపురులు, Thin 1211. వర్గోపలః .
॥పు॥-కర-కా, ॥సీ॥ (పా) కరకః ॥పు॥.౨-_ వడగండ్లు,
Hail. దుర్చినమ్‌ |న$౧- మేఘచ్చన్నే =మేఘమునే |
తలపప్పయడిన, అహి = దినము, A cloudy day.
అనరా వ్యవధా(పుం అ BY వ్యవథా॥నీ॥-_అ _న్టర్ధిః ॥పు॥._ అపవార
స్సిత్వ_నృర్ధిరపవారణమ్‌! ణమ్‌ - అపిధానమ్‌ - తిరోభానమ్‌ - వీథానమ్‌-
అవీధాన తిరోధాన ఓధా ఆచ్చాదనమ్‌॥న॥ ౮ - కప్పుట జేళ్లు, Covering,-
నాఒచ్చాద నానిచ॥ disappearance, or concealment,
హీినూంశు శ్చన్ల హివమాంకుః - చన్ద్రమాః॥స్‌ |_ చన్ద్రః-ఇన్లుః-
మా శ్చన్ల్ర ఇన్లుః కుము కుముద బౌన్గవః- విధుః- సుధాంశుః- శ భ్రాంశుః
దబాన్ధవః [విచ్‌ స్సు రిషధీశః_ నిశాపతిః-_ అబ్దః. డై వాతృకః- సోమః.
es కుభ్రాంకు రో గాః మృగాజ్క_ః - కలానిధిః - ద్విజరాజః -శశ
షధీకో నిశాపతిః॥౮౬.॥ సరః ( నకుత్రేశః - తపాకరః ॥పు॥ ౨౦ - చం.
అబ్దో జై వాతృక స్సోద్రు
దు నివేళ్లు, గ moon.
మా x DUM
కలానిధిః | ద్విజరాజ
శృశధరో నకు తేశః యత్న!
 వర్షము.]
౧
ప్రథమశాండము. 29
పాకరః | v౭ |
కలా!సి॥౧- చం ద్రునియొక్క_ పదియాజవపాలి
గో బిమ్బ్చో (ఒస్త్రీమ సేరు,A digit; a phaseofthe moon. బిమ్బః॥స్న॥-
జం (త్రి)! మణ్ణలమ్‌॥ త్రీ!-౨- చంద్రసూర్యమండలముల వేళ్లు,
The disc of the sun or moon.
భిత్తం శకలఖళ్లే (వా
(వా భిత్తమ్‌॥న॥-శక లమ్‌-ఖణ్జమ్‌॥ ప్న॥-అర్థ | పు॥రో-
“పుం్రస్య ర్లోజర్థం (స
సమే తునుక వేళ్లు, A part. అర్హక బైన సమాంశమును
ఇంకే! చన్ద్రికా కా జెస్వనవుడు॥న।, Half. చన్చికా - కాముదీ- జ్యో
ముదీ జ్యోత్స్నా ప్రసా అ సీ] ౩. వెన్నెల వేళ్లు, Moonlight. ప్రసాదః
ద స్తు ప్రనన్న తా । కల ॥పు॥- (ప్రసన్న
తా “isop నిరలత్వము వేళ్లు,
| ద్కాజ్‌్కాలాఖ్బనలంచచి Purity; clearness; brightness. క లజ్క_8- అజ్క-8॥
హ్నం లత చ OE పు! -లాబ్బునమ్‌- చిహ్నమ్‌- లత ॥న్‌ ॥- లవణమ్‌॥న॥
౮౯ ॥ [పాళీః శేతు ర్వ ౬-గుబుతువే వేళ్ళు,A spot or darks stigma.[పాళిః
జో లిజ్ఞం నిమి త్తం వ్య ॥నీ॥_ కేతుః--ధ్యజః 11 ల్విమ్‌.నిమి త్తమ్‌- వ్యజ్ఞనమ్‌-
ణానం 'సదమ్‌। తృుజ్దానం పదమ్‌. ప్రజానమ్‌- అభిజ్ఞానమ్‌.నే లలామ॥
షా ప్యభిజ్ఞానం లలా న్‌ |! అధి$పాశము.]
మంచ లలాను చ)!
నుషమా (పరమా శో సుషమా॥సీ॥౧-పరమా= ఎక్కు తం,
వెసిళత్తోభాష
ఛాకోభా కాన్తి ర్యతి 'కాంతివేరు, EXఃquisite beauty. శోభా _ కా _స్పిః-
శ్చృవిః [అవశ్యాయ స్తు నీ ద్యుతిః ఛవిః॥నీ॥6- కాంతిపేళ్లు, Splendour. అవ
హోర స్తువూర స్తుహానం వ్యాయః--నీహారః - తుపారః॥పు॥!- తుహినమ్‌- హి
హిమమ్‌॥౯౦|ఫ్ఫై లేయం యమ్‌. ప్రాలేయమ్‌॥న॥-మిహికా (పా) మహీకా॥!నీ॥
ఒమంచువేళ్లు, 056 హిమానీ - హిమసంవతిః
SO | శీతం ॥నీ॥_౨- మంచుయొక్క_ సమూహము వే పేళ్లు, A mass
(గుణే తద్వదర్థా) స్పువ్సీ of snow. లీతమ్‌- ౧ - గుణవాచకమైనపుడు ॥న॥
ను శ్లిశిరో sll Fo ఛై
చె త్యగుణము వేరు, (1111165. సుమీవుః (పాసుశి
తుషార శ్నీతల శీతోహి మః-శికిరః.జడః.తుపూరః-. శీతలః-లీతః.హీమః॥
పు!
మ(స్పష్తాన్యలిజ్ఞకా! ౭ - శెత్య్టగుణముగలదానివేళ్గు,_
న. ; ౧౧
Frigid. ఇవి
ధ్రువ జ” తానపాది విశేవ్యలింగములు. ధు)వః-కు "తానపాదిః | పు ॥
80 అమరకోశము. [దిగ్‌
(స్పాాదగ_స్తస్త కుమ్మ |_౨-ధుంవుని వేళ్లు, The polar star. అగస్త్యఒ
సమ్మవః॥ . మెత్రానరుణీ| కున సమృవః-మైత్రావరుణిః॥ పు॥కి- గొను
స్త్యుని
(రై ్టవృలోపాము ద్రా వేళ్లు, Star Canopus. లోపాము ద్రా॥సీ॥౧ - అగ
న్య్యనిధార్యవేరు. నక్షుతశ్రమ్‌-బుతుమ్‌ - భమ్‌!॥న!-
(సధర్మిణీ! నకు త్రమృ|స్తు
తం భం తారాతారకా |తారా॥సీ॥."తారకా- ఉద! న్న॥ ౬ - నమేశ్రము
ప్యుడు(వా స్తియామ్‌)॥ వేళ్లు, A star అశ్వినీత్యాదితా రాః యై అక్వన్‌నక
దాయ (ణ్యోజశ్వినీ |త్ర త్ర
మ "మొదలయిన యిరువది యేదునకు.తత్రములు,
త్వాదితారా) అశ్వయు చాయా 9|| ఈ, వీబ॥=దా కాౌయణు Fie
(1 రాధా విశాఖా చున్నవి, AstErismMs. అశ్వయుక్‌ ॥జ్‌ ॥- అశ్వినీ! నీ ని॥
పు ్యేతుసిధ్యతిహ్యో శ్ర తము వేళ్లు, The head of Aries,
శ్ర -౨- అశ్వినీనకు త్ర
విష్టయా॥౯-౮॥ (సమా) |రాధా- విశాఖా॥నీ॥_౨ - విశాఖానతు త్రము వేళ్లు,
ధనిస్థా (స్యుః) పోస్టప Stars in the southern scale. పుష్యుమ్‌॥న॥--సిధ్యః=
చా “ఛాద్రప పదాః Cy తిహ్యః$lపుI3 - ee తము వేళ్లు, Stars il
య) మృగం మృగ |Cancer. శ్రవిష్థా-ధనిష్టా॥సీ॥ _9 - ధనిష్టవేళ్లు,The
శిర(_స్తనీసీన్నేవా 2X, |Dolphin. పోస్టవడా! వీ! ౧- పూర్వాభాద్ర, పేరు:
హాయతణే॥ Fl ఇల్వలొ భాద్రపదాః ॥1నీ[౧-ఉ _త్తరాభాద్ర, పేరు, The wing
(_స్తచ్చరోబేకేతారకా 01 మ. మృగశీర్ష మ్‌
వ్‌మృగశేరః8 స్‌॥న॥-ఆగ
నివస న్సి యాః) | హో యణీ॥సీ॥ 3-న్ఫుగకీర్లముకవేళ్లు,Orion. ఇల్వలాః॥
౧ - తచ్చిరో దేశే =.అమృ గలీరనతుత్రముమోంద,
(యాఃతారకాః నివస న్తి= సీనిత్రము న
అవి, Stars in the ea of Dun
బృహస్పతి స్పురాచా బృహస్పతిః.-సురాణార్యః- గీప్పతిః - ధిషణః-
ర్యో గీప్పతి ర్లిషణో గ్గు |గురుః-జీవః - ఆజ్లీరసః - వాచస్పతిః - చితతృశిఖణ్ణిజః
రుః ॥ జీవ ఆజ్లీరసో వా ॥పు॥౯-_బృవాస్పతిజేళ్గు, Jupiter. కు క్రో
వు,చైత్య
చస్పతి శ్చిత్ర,నిఖల్హజః। గురుః-- కావ్యః- ఉశనా॥స్‌ ॥- భార్లవః - ise
శు 8! డైన్‌ తస్టగురుః కా|శుకు కని వేళ్లు, Venus. అజ్ఞారకః - కుజః-భామః-
వ్యనా భార్గవి క లోహశాన్ల .మహీ-సుతః॥పు[౫. అంగారకుని వేళ్లు,
విః॥ అజ్ఞారకః కుదో భా |Mars. కోహిణేయః AEE -సౌమ్యః | పు ॥ ౩.
మో 'లోహితాబ్లో మ బుధుని వేళ్లు, Mercury. 'సారిః-శ మం,
నె పు॥
_ వర్షము.] సృథమ కాండము. 81

హీనుతః। రొహిణయోా _౨-శనివేళ్లు, Saturn. [శనిః.మన్లః- పబ్బుః - కాలః

బుధ స్వామ్య (స్పమా) ఛాయాపు త్తః-అసితః- అక్క_జః]) అధిక పాఠము,
సౌరిశనై శృరా॥[శనిమ తమః॥స్‌ ,ప్న!- రాహుః-స్వ ర్భానుః- సై హి కేయః.
నై” పజ్జుకాలౌా ఛాయా విధుంతుదః॥పు॥౫- రాహువు వేళ్లు, The ascending
పుత్రోజ నితో2_ర్క,_జః] |node.
టట
లమ స్తు
స్‌ రాహుస్ప్వ్వ
కు గజ మరీచ్వ
న్‌ త్రిముఖాః=స మరీచి,అ త్రి, (అంగిరస్సు,
రక్భాన సై స్రంహికేయో పుల స్తున్రడు,పులహు(డు, కృతువు, వసిష్టుడు) మొ
విధుంతుదః ! (స _ప్పర్థ |దలయిన, స్పర్ష యః=స ప్తర్లులు, చి తృశిఖణ్ణినః॥న్‌ గ
యో మరీ చ్య క్రీము |పుబ॥= ఛీత్రశిఖండు లనంబడుదురు, Ursa Major.
ఖా) శ్చిత్రశిఖణ్ణినః॥ (రా లగ్న మ్‌॥న॥౧-రాసులయుదయము చేరు, AsCe1si0n;
నాముదయో) లగ్నం €6 rising of the signs. ఆరాసులు:- మేషము,
( లేతు) మేషవృపాదయః Aries. వృషభము, Taurus. మిథునము, Gemini,
సూర సూర్యార్య మా |కర్క_టకము, Cancer. సింహము, 160. కన్య
దిత్య ద్వాద శాత్మ దినా |Virgo. తుల, Libra. వృశ్చికము, 5౦0110. ధనుస్సు,
క రాః॥౧౦౦| భాస్కరా |Sagittarius. మకరము, Capricorn. కుంభ ము,
హస్క_ర. బ్రధ్న ప్రభా Aquarius. మోనము, Pisces. అను పండ్రైండు,
కర విభాకరాః | భాసం |51815 of Zodiac. స్ట
ద్వివస్వ త్సప్తాళ్వ హారి సూరః (పా) శూరః _ సూర్యః స అర్య నా
ద్‌. శోబన
రప్టరశ్మయః | న - ద్వాదశ"
“నా
త్తా
-
॥5॥
వో
- దివాకరః-భా
'వికర్త నార్క_మా ర్తణ్ణ స్క_రః - అవాస్కఃరక్లబ్రథ్వః J ప్రభాకరః . విభా.
మిహి రారుణపూపణః। |కరః _ భాస్వాన్‌ ॥త్‌1- వివస్వాన్‌ త్‌ ॥ - సప్తా
ద్యుతి లు జ్‌ శ్వః _ హరిదశ్వః- ఉప్పర _న్లిః. విక డన్‌ అర్థ:
లాను ర్వి చనః॥ మౌర్తణ్ణః (పా) తురక! ౨ మిహీిరః_ఆరుణః -
విభవసుర్ణంహపతి_స్థీ( పూహా ॥న్‌॥-ద్యుమణిః- తెరణిః- మత్తః చిత్ర
పాంపతి రహర్పతిః। భా| భానుః - విరోచనః - విభావసుః - గ్రవాపతిః -
ను ర్హంస స్పహస్రాంశు త్విషాంపతిః - అహర్చతిః-భానుః - వాంసః _ సహ
_స్తపన స్పవితా రవిః | స్రాంశుః -_ తపనః సవితౌా|బు॥- రవిః ॥ పు॥3౭_
(కర్మసాటి. జగచ్చతు |సూర్యుని వేళ్లు, 216 561. [కర్మసాతీ. ॥ న్‌॥-జ౫
భ్‌
రంశుమాలీ HE - అంశుమాళఏ;5౯;.
త్రయీత చ్చముః॥వ్‌! తంహోాతనుః. ప్ర
॥న్‌॥-త్రయీతేనుః- ప
82. అమరకోశము, [దిగ్‌
నుః। పృద్యోతనో దిన ద్యోతనః.దినముణిః. ఖద్యోతః.లోక'బాన్ధవః _ఇనః-
నుణిః ఫవ్యోతో లోక |భగః_ ధామనిధిః - పది నీవల్ల భః- వారీః] అ_పా.
చాన్ధవః Lig A
ధామనిథి! పదినీవల్ల
భో హరిః॥] (పద్దాకస్తేజసాంరాశి కాయానాథ్నక్రస్తమిన్సహా]
మాఠరకి పిజ్దలో దణ్ణ, మాఠరః-విజ్ఞలః-దణ్ణః॥పు॥3- చణ్తాంకోః ఎనూ
(శృణాంకోకపారిపార్న ఏ
స ర్యునియొక్క_, హరిపార్ళ (కాః-పోర్ళ సమునందుం
కాలి | సూరసూతో=. డు నంగచేవతల వేళ్లు, Attendants of the Sun.
రుణోఒవూరుః $ కావ్య పి సూరసూత; అతల అనూరుః-_ కాశ్యపిః- గరుడా.
ర్లరుడా (జః ॥ ౧o౮౪ | We $l పుI౫- సూర్య సార థిఇల్లు
చళ్లు The dawn, the
పరిచేప.సు పరిధి రుప 128046 of the Sun. పరివేపః. (పా) పరివే
సూర్యకనుణ్లలే! కిరణో |శః_పరిధిః॥ పు॥-ఉపసూర్యకమ్‌- మణ్ణలమ్‌॥ న॥ ర-ఒ
సృమయూఖాంశం గభ |కానొకప్పుడు సూర్యునిచుట్టును “జూడంబడుకుం
స్తీ ఘృణి ధృష్టయః ॥ డలాకారమైన
తేజోవి శేషము వేళ్లు, 1210. కిరణః-ఉ
భానుః కరో మరీచి! స్తా మయూూాఖః - అంశు= గభ స్తీ
సః ఘృణిః. ధృ
0. ,పుంసయో) రీధితీః ప )వృష్టిః- భానుః కరః॥పు॥- మీచిః ॥ప్ప॥- దీధి
(స్త్రీ
స్త్రి యామ్‌)| (న్యుః) తిః ॥నీ॥౧౧- సూర్యకిరణము వెళ్లు, A ray. ప్రభౌ-
ప్రభా రు గ్రుచి _స్వి రుక్‌ ॥ చ్‌॥-రుచిః- |! వ్‌!-భా. ఛాః॥నస్‌ ॥ - స్థ.
డ్భా ఛా శృవి ద్యుతి దీ ద్యుతిః-దీ _ప్రిల॥సీ॥-రోచిః॥న్‌ ॥-శోచిః ॥న్‌న॥ ౧౧ -
పయః ॥ ౧౦౬.| రోచి సూర్య శాంతి వేళు
వేళ్లు Light. ప్రవెశః జ ద్యోతః-.
శోచి (రుఖే న్‌ కబే ప్ర ఆతపః॥పు॥ 3_ఎండచేవేళ్లు, Sunshine. కోప్టమ్‌ ఆ
-క్రాశ్టో ద్యోత కల | క వాప్లమ్‌- నున్దోన్లన్‌-కర్‌దుష్లమ్‌॥ న॥ర._ ఇంచుక
కోసం క వ్రాప్లం మన్లో చే.డిమిశేపేళ్లు, “Warmth. త్రంచుకచేఃడిమిగలవ స్తు
స
హం కదున్లం(తీ
త్రముకద్య వునుజెప్పునపుడు! త్రి
తి॥. తిగ్యమ్‌-తీక్ష్యమ్‌-ఖరమ్‌ ॥న॥
తి el తిగ్యం తీక్షం 3౩- వేండిమివేళ్లు, Heat. కోస్టాదిశ్పాములవలె వేం
ఖరం (తద్వ) నన,గత! 'డిమిగలవ న్యవ్రనుకెష్టునపుడు |
||త్రి
తి[ మృగతృ్భష్టా-
స్తా పుకీచికా[ ' మరీచికా సీ! wa AR మాపు వేళ్లు Mirage.
ఇతి దిగ్వర్లణ |దిక్కు_లతోంజేరిన పదసమూహము 'ముగిను.
. బాస్టా జాజి లాలా
 వర్గము.) _ త్రృథమనాం౦డము. 88
కాలో దిష్టోఒ ప్యనే|. కాలః- దిష్టః- అనేహా॥స్‌॥!-సమయః॥ పు॥ర_.-కా
హో౭_పి సమయో=(ప్య లము వేళ్ళు, Time. పతతి; - ప్రతిపత్‌ ॥ద్‌ సీ! _౨-
_థ) పతతిః॥౧౦౮| ప్రతి పాడ్యమి( ప్రథమ)వేళ్ళు
పేళ్లుFirst 1a
lunar day. తిభయః॥
ప(ద్ద్వే ఇమే త్రీశేస్రత ప్పల్సబ॥౧- పాడ్యమి మొదలయిసతిథులేేవేరు, A 14.
(దాద్యా) స్తిభయోద్వ nar day. ఘు స్ర॥!పు!-దినమ్‌ - అహాః॥న్‌ ॥న॥-దివసః-
యోః)! ఘస్తో దినాహ |వాసరః ॥ప్న॥ ౫ - దినము వేళ్లు, A రజ. ప్రత్య్యూ
నీ (వాతు క్ల్లీబే) దివస |మః॥పు॥-అహర్ఫుఖవ్‌ - కల్యమ్‌- ఉపః - ప్రత్యుషః
వానశకా॥ ౧౦౯ ॥ ప్ర|1స్‌॥ - ప్రభాతమ్‌॥ న | ౬ - ప్రాతశ కాలము వేళ్లు,
6క The dawn. దినా_న్హణ-సాయః '॥పు॥ (పా)సాయమ్‌॥
సాహో ఒహారురుఖం
_ల్య ముప ప్రత్యుషనీ అవ్య। ౨ - సాయంకాలము వేళ్లు, Evening. సం
అపి! ప్రభాతంచ దినా |భ్యా--వీతృ ప్రసూః 1ఊ!నీ! ౨ - సంధ్యా కాలము
శతు సాయ స్పన్ధ్య వీ వేళ్లు, Twilight. (వ్యుష్టం విభాతం చ్వేక్త్ట
కీ జే పుం
న తృప్రసూః॥౧౧౦| సి గోసర్ల ఇవ్యతే॥] అధికపాఠము.
(పా హాో౭_ పరాహా ను పరాసహ్ల్హమధ్యాహ్న
'త్రినస్థ్యమ్‌ ॥న॥!౧ - (వ్రాహ్లోప
భ్యాహ్నా) సి సన్ధ$ ము లనయిడు దినాద్య _న్నమధ్య భాగముల సమూహ
మువేరు, Forenoon, afternoon and mid-day.
(నుథ) శర్వరీ! నిశా నిశీ శర్వరీ - నిశా-నిశీథినీ- రాతిః.ర
థిసీ రాత్రి, స్త్రియామా తణచదా -తపా- విభావరీ - మసన రజనీ(ప)రజ
తణదా నో ౧౧౧||నిః-యామినీ - తమి (పా) తమా॥నీ!౧౨|రా సై,
' విభావరీ తమస్విన్యా ర| వేళ్లు Night.
జనీ యామినీ తమో।త| తమి ప్రా!సి!ం ల్‌ తామసీరా త్రి8 = గాఢాంధ
మిస్రా(తామనీ రాత్రి శారవురాశ్రీశేపేరు, A dark night.

కాకీ (వస్తా జెత్తఒ|నీ!౧- చన్దికయా= వెన్నెలతో డ,ల

=
యా౭-న్విత్సా l౧౧-౨| |ని(లతౌsales పెరు, A moonlight night.
(ఆగామివర్తమానాహ ' పడీణీ॥నీ॥ ౧ - ఆగామిన_ర్భమానాహార్యుకా
eos యాం నిశి=వచ్చు నట్టిపగటితోనునడచెడుపగటితో
fw |నునుగూడిన రాత్రిపేరు. A night aud two days.
గణరా త్ర౦ (నిశా బ| | గణరాత్రమ్‌॥న॥౧ - నిశాః బహ్వ్యః= వెక్కు
హ్వ్యకి కప్ర దోహో రజ రాత్రుల పేరు, మీ multitude of వ. ప్రదోహః
 yer: Dr a
84 అమరకోశ ము. [కాల

నీముఖమ్‌॥ ౧౧౩| |॥పు!-రజనీముఖమ్‌॥!న॥౨ - ప్రదోషకాలము వేళ్లు,

The beginning of సల్‌
అర్థరా త్రనిశీథా (eye: అర్థరాత్రః-నిశీథఃపు!_౨ వ్‌అర్ధరా త్రమువేళ్లు,
Midnight. [period of three hours.
(చా) యామ ప్రహకఠా | యామః-ప్రహరః॥ పు॥ ౨ - జామువేళ్లు, A
(సమా)! (స ) పర్వసస్థిః | వన. పు॥! (పు పర్వ॥న్‌, న॥-_నః sll పు! cya
(పృతిపత్సజ్వాదక్యో ల్యేపున్నవకుసు పాడ్యమికిని అనూవాస్యకును పా
ద_న్లరమ్‌)॥ ౧౧౮ |డ్యమికిని మధ్యనున్న కాలము పేరు The junction
of the fifteenth and first of a lunar fortnight.
పయోన్తా పక్చదశౌ్య| పతా _న్హః ॥పు॥ - పజ్వాదశీ॥ ఈ, సీ॥.౨-పున్న
(ద్వే) Gr అమావాన్యకును వేళ్లు.
పార్లమానీ తు పూ పార్లసు పూర్ణిమా॥సీ॥ _౨-పున్న ను చేళ్లు,
ర్టమ (కలాహీ నే సా) |Day offan moon. సీశాక రే చంద్రుండు, కలాహీం
a (పూశ్ల్ణ రా |నేసతి) =ఒకకళ చేందక్కు నైనవాండుగానున్నప్పు
కా (నిశాకన్వే॥! ౧౧౫| |డుసా= ఆపున్న ముఅనుమతిః॥నీ1౧- అనుమతియనం
బడుచున్నది,[4001 one digit less than full. పూర్ణే
(1.=ఎపదాలటుకళలతోల౧హాడియున ప్పుడు రాశా
॥సీ॥౧-రాక యన(బడుచున్న ది, Moon quite full.
అమావాస్యా త్వ, అమావాస్యా-అమావస్యా॥సీ॥- దర్శః - సూ
మావస్యా దర్శ స్పూ శ్యేన్గునజ్ఞమః॥పు॥ర - అమావాస్య పేళ్లు, Day of
శ్వేన్లుసజ్లమః | (నా దృ 1౮౫ 11001. సినీవాలీ॥వీ॥౧--దృ స్రేనుః
పై సా= చంద్ర
Ey స్పినీవాలీ (సా కళ కనయడినయమాబాస్య శే
నీరు.మా న.
ప్టేన్సకలా) కుహూూః॥ న ప్పేన్చుకలా సా చంద్రకళ కనబడని: యమా
వాస్య పేరు. [An eclipse.
ఉపరాగో గ్రుహ ఉపరాగః - గ్రహాః॥పు[_౨ - గ్రహణము వేళ్టు
(రాహువం
న. సోపప్లవః-ఉపర క్షఃపు!_౨--రాహు గ్రస్తే=రా
చ పూవ్షీ చ)న్నసోపపస్త హువుచేతగ్రసింపయిడిన, ఇన == చంద్రునికిని, పూ
వ్రపరకా (ద్వా పచ = సూట్యనికిని పేళ్లు,కంట sun or moon.
వగ్న్యుత్సాత ఉపా, అగ్న్యుత్సాతః _ ఉపాహితః॥పు॥ _౨-ధూమ.
:వర్షము.) పృథమకాండము.
హిాత;ః॥ ౧౧౬౯|| "కేతువు" పేళ్లు, A meteor or comet.
న (ఏకయోశ్రా) పుష్పవ పుష్పవనా। త్‌॥(ప్ర పుష్పదనా!॥ అ, పు॥ ద్వి!
ws eT) ౧- ఏకయాఉక్తార = ఒకమాటచేత;, దివాకర
నిశాక రా= EE Sun & moon.
(అస్లాదశ నిమేపాస్తు 'కాస్టా!నీ1౧ న ను. నివేపాః = పదునెని
కాష్టా / మిదిరెప్పపాట్లకాలము వే Time measured
by 18 twinklings.
( శ్రిశత్తుతాక) క కొలా॥నీ॥ ౧ - తాః త్రింశ
శ్రత్‌ = అట్టికాష్టలు
లా॥ ern ముప్ప వెగూడిన కాలము వే
పెరు, Eight seconds.
స్తు ర్‌ ర్థణ తుణః॥పు॥౧ - తాః త్రి0శల్‌. = అట్టికళలు
ముప్పదిగూడినకాలము పేవ Four తు
(స్తే
సేతు) ముహూరో, ముహూ_ర్తఃప్ప॥ ౧- తేద్వాదశ = అట్టిక్షణము
(ద్యాదశా= స్తీ
స్త్రియా లు పండే ం౦డు గూడిన కాలము వేరు, 482minutes.
మ్‌)! (లేతు త్రింశ) ద, అహోరాత్రః॥పు!౧- తేత్రింశత్‌ = ఆట్టిముహూర్త
హోరా త్ర [ ములుముప్పమ్‌సాడినకాలము వే
సాల and night.
పత (స్టేదశ పజ పకుః॥పు॥౧- తేదశపజ్బ చ=అట్టియహోరాత్ర
చ॥ ౧౧౯|॥ ములుపదు నేనుగూడినకాలము పేరుకి 1011-1121
(పకా పూర్వాపరా), .శుక్షః॥ పు॥ ౧- కృష్ణః పు! ౧ - వరుసగా
శంక్ష కృష్ణా బూర్యపతము (light fortnight)నకను, అపర
పతుము (42k fortnight)నకును బేళు,
మాసస్తు (తావుభా!, మాసః॥పు!౧ - తావుభ = ఆశుక్ష కృష్ణపతు
ములు రెండు గూడినకాలము
వేరు, A Month.
(జ్వాద్వా నూఘాది బుతుః॥పు॥౧ - మాథుమాసము మొదలు
మాసౌ స్యా) దృతు రెండేసి నెలలుగూడిన Be A season.
(సై) రయనం (త్రిభిఖ! అయనమ్‌॥న॥ ౧- తే ఃత్రిభిః= అట్టిబుతువులు
౧-౨౦|| |మూ(డుగూడిన aD శ A న.
(అయనే ద్వేగతి రుద, వత్సరః॥పు॥౧ - సూర్యునియు_త్తరపుదిక్కు-న
గ్దవీణాఒర్క స్య) వత్స సంచారముగాను దక్ష్నీణపుదిక్కు_న సంచారముగొ
త. . 'ను నుండుదవేణో త్తరాయణములు రెండును సంవ
 86 అమరకోశము. టాం.
త్సర మనయిడును. ఇదియె యొకయే(డు, A year.
_|నూఘాది శ్రావణపర్యంతము సూర్యునియు త్త
i (గతియు త్తరాయణము, Sun’ 5 progress to the
north of the equator. (శ్రావణాదిమాఫఘపర్యంత
ము దశథ్నీణగతి, దథీ,ణాయనము, Sun’s progress |
to the south of the equator. అట్టి అయనములు
| రెండుగూడినకా లము సంవత్సర వ A year.
(సమరాతశ్రి న్దివేకా, ' విషువత్‌ _విషువమ్‌॥న॥ _౨-సమమైన శేయుం
లే విషువ ద్విషువం బగలుగల కాలము- అనగా 'రాత్రియునుబగలును
(చ తత్‌ )|| ౧_౨౧|| సమమైన కాలము వే
వేళ్లు, ele
Woe"కా పౌర పష. ౧--వుమ్యయుక్తా = క. ము
స్‌.inl తోయాడిన, పౌర్ణ మాసీ =పున్నవువేరు.
చతు య త్రసా! పొౌపషః॥పు![౧-వఏవమాసమున నాపున్నమవచ్చు
Se పౌపో(మా|నో, ఆమాసము పౌష మనంబడును. తక్కిన
ఘాద్యా కేవ మేకా మాఘమాసము మొదలగుపదునొకండును నిట్లు
ద శా=_పరే)॥ ౧౨.౨||| తెలియందగినవి. జ
_మార్లశీరేసహామార్ల మార్షశీర్ష ః-సహాః॥స్‌॥- మార్లః - ఆగహాయ
_ఆఈగహాయణేిక (శస) ణక 8॥పు॥5 మార్లశీర్ణ ము సేళ్లు, December-
January.
పొపే.తైప. సహాస్యా పాష. తెమసహస్యః॥పు॥
తె 3 - పుష్యమాస
(డ్య. ము వేళ్లు, January- February.
తపా మా (ఘేఒ = తపాః॥స్‌ !-మాఘః॥పు॥!_౨ _ మాఘమాసము
వేళ్లు, February-March.
థ) ఫాల్లునే! (స్యాత్త "ఫాల్లునః.తపన్యః - ఫాల్లునికః ॥పు॥ క-ఫాల్హున
పస్యకఃి ఫాల్లునిక మాసము వే
వేళ్ళు, March-April.
Fry వె చెత్రః-చై తృికః - మధుః ॥పు॥ క చెత్త
కో మధుః। Dupe వేళ్లు,April-May.
క మాధవా నవ
Fy త. యాం...
1పు॥ ie వె
RE
రాధో మౌసము చేళ్డు, May- une.
 సము... ప్రథ మకాండము. 8?
జ్యే3పె శుక జ్వేష్టః_శుం
మళ!
క్రః॥పు॥ is
" Stak
జ్యేష్టమా లసము వేళ్లు,
TIA

( June-July.
శుచి (స్త గయమ్‌) || శుచిః.అపాఢః (పా) ఆశాఢః॥పు!_౨- ఆపాఢ
౧_౨౮౪'॥| ఆపాడే మాసమువేళ్లు, July - August.
_ శ్రావణే (తుస్యా న్న శ్రావణః-నభాః ॥స్‌॥ - శ్రావణికః ॥పు॥ ౩.
A శాంవణిక (స! శావణమాసము వేళ్లు, August-September.
(న్యు) ర్నభస్యఃప్రా _నభస్యః
-ప్రైప్టపదః-భాద్రః - భాద్రపదః ॥
హ్టపద భద్ర భాదృప పు॥ ౫ - భాద్ర వదమాసము చేల, Sixt lunar
దా(స్పనూః)॥ ౧_౨౫| |Month. న క
(స్యా) దాశ్విన ఇపోఒ ఆశిషనః-ఇహః- ఆశ్వయుజః పు! ౨- ఆశ్వయుజ
i ప్యాశ్వ్యయుజో ౭_ఫి మాసము పేళ్లు, October - November.
(స్యాత్తు) కారిరికే బా. శా ర్తికల॥బాహులః- ఊూర్జః - కార్తికికః॥ పు!
హు లోర్డఃరి కా ర్తికికో ర-కా 21
రి
క్రమాసము పే
వేళ్లు, ల er
“పవన అవల
హేమ న్త్వః॥పు!౧- హేమంతబుతువు
వేరు, Winter.
ల్సిశిరో(2...త్రీళగూమ్‌! శిశిరః ॥ప్ప॥ ౧- వినిరబుతువు, Cold season.
వస నే పుష్పసమయ వస నః - పుష్పసమయః -సురభిః ॥ పు ॥ ౩-
స్సురభఖి, వసంతబుతువు పేళ్ళు,! Spring,
గ్ల్రీష్యఊహ్మకః। నిదా, గ్రీమః- ఊమ్మకః _నిదాఘః - ఉష్ణోపగమః-
ఘ ఉప్లోపగమ
లే
ఉప్పఊ ఉన్ల. ఊప్పాగను! _ తపః ॥పు! ౭- గ్రీష్మబుతు
హోగమ సహః॥ ౧౨౨ ॥|వ్ర పేళ్లు,Hot1రయం.
స్తీ యాం) ప్రావృట్‌ స్రావృట్‌॥వ్క్‌నీ॥- వర్ణాః॥ఆ,సీబ॥ _౨-వర్ష
గ బుతువు
(త్తియాంభూామ్సి )వర్చా చేళ్గు, Rainy Season. [Autumn or aR season.
(అథ్రశరత్‌ _స్తియామ్‌!| శరత్‌ ॥ద్‌॥(పృశరడా ॥సీ॥౧- శరదృతువు పేరు,
(ప డమో) బుతవ॥ బుతుః ॥పు॥ ౧- షడమా= ఈయాబుబుతువు
పుంసి మా ర దీనాం లు,మాన్లాదీనాంయుగై 8 కూల మార్గశీర్ష
టా
“.యూ॥ క్రమాత్‌. ॥ ము మొదలైన పండ్రెండు నెలలలో వరుసగా శెం
౧-౨౮ | డేసినెలలచేత నేర్పడుచున్న వి, Seasons.
సంవత్సరో నదర సంవత్సరః-వత్సరః- అబ్బః॥పు!- హాయనః॥పష్ప॥-
శరత్‌ ॥ద్‌|॥|- సమాః. ॥ఆ,బ|
బ్లో హాయనో (ఒంస్త్ర) (ప) సమా 1వీ!ఇ౬
88 అమరకోశము. [కాల
శ రత్సవమాః క | సంవత్పరము వేళ్లు, A year.
(మాసేన స్యా ద మనుష్యుల యొకమాసముచేత పితృదేవతల
హో రాత్ర॥ వైళ్టు కు నొకయహోరా త్‌,ము, A patriarchal day.
వర్జేణ దై వతః)॥ ౧౨౯ |అందు శుక్ల పతము పగలు, కృష్ణపక్షము రాత్రి,
[దివై్ట ర్వర్హసహ్మ్యసై9|మనుష్యుల యొకసంవత్సరము దేవతలకు నొక
రద భిర్రైవతం యు యహోోేరాత్రము. _అందు ను_త్తరాయణము
గమ్‌!) స్‌ పగలు, దథీ.ణాయనమురాలత్రి . అట్టిమున్నూటటు
వది యహోోరా త్రములు దేవతల కొక సంవత్స
రము.
అట్టిపం డ్రైండువేల సంవత్సరములు "దేవత
దైవే యుగ సహాస్రే, లకు నొ కయుగము. "దేవసంబంధమైన రెండువేల
చ్చే బ్రాహ్మ యుగములు బ్రహ్మకు నొకయహోీరా త్రము.

కల్చొతు (కౌనృణామ్‌)॥| తౌ= ఆయహోరాత్రములునృణామ్‌= మను

ష్యులకు, కల్పౌ= రెండుకల్పములు. అందు. బగ
లుదయక ల్పము, రాత్రి, తుయక'ల్సము.,

మన్వ_న్తరం (తు ది! మన్వ_నరమ్‌ ॥న॥౧- దివ్యానాంయుగానామ్‌=

వ్యానాం యుగానామే చేవయుగములయొక్క_, ఏకోన _ప్తతిః = డెబ్బదియొ
కస _ప్పతిఖ) ॥ ౧౩౦| కటి గూడిన కాలము వేరు.
సంవ ర్వశి పృలయకి నే స౦వ_ర్హః 3 ప్రలయః 3 కల్సః-తుయః- కల్పా
లః
టే
త్వయి న కలా, క వన టానః॥పు[౫ - శ్‌ ప ళయకాలముశేళు,౧౧
Destruction
(ఇత్యవపి)!(అ,స్త్రీ)పజ్క-౦ of the world.
(పుమాన్‌) పాపా పాప పజ్క_మ్‌ ॥ప్ప॥_పాప్తా 5s పాపమ్‌-కిల్లి
కిల్లిహ కల్మపమ్‌॥౧౩౧|॥ పమ్‌-కల్మ షమ్‌ - కలుపమ్‌ - వృజినమ్‌-ఏనః స్‌ ॥-
కలువం వృజి నై నో౭. అఫుమ్‌-అంహః ॥స్‌॥- దురితమ్‌. దుష్క్యతమ్‌!॥న।
ఘు మంహో దురిత దు ను. Sin.
ష్కృృతమ్‌ ! (స్వాద్గర్య। ధర్మమ॥ప్ప॥_పుణ్యమ్‌- క్రేయః॥స్‌ ॥- నుకృతమ్‌॥
ర అదం [| జ స్‌ .
వరు
(మ _స్త్రియాం)
కా
పుణ్య
అర్య
శై, స్మ వృషః ॥పు॥ .౫. పుణ్యము పేళ్లు, Virtue or
యనీ సుకృతం వృషః || త merit.
ము
అస
జరినప్రకతిచ్‌ ముత 1ద్‌ |HONవ్రీతిః
టల
॥న॥ వస్‌ Birr
WS
హర్షః
హర కిప్రమో రామరసం మాదః-సమ్మదః- అనన్లథుః - అనన్లః॥
న ప పృథమశకాండము, 89
ద సమ్హదాః 1 (స్యా) పు॥_ శర న్‌ ॥-శాతమ్‌ (పా ) సాతమ్‌ - సుఖమ్‌॥న॥
చానన్లథు రానన్ల శbiel దశ. సతో మారు చే
వేళ్లు, Joy, or pleasure.
శాత సుఖాని చ॥ ౧౩౩|| |
శ్వ శ్నేేయసం శివంభ| శ్వశ్ళేయసమ్‌- 'శివమ్‌- భద్రమ్‌- కల్యాణమ్‌-
ద్రం కల్యాణం మజ్జశళం మబజ్జ్ఞళమ్‌- శుభమ్‌. భావుకమ్‌ -భవికమ్‌--భవ్యమ్‌-
శుభమ్‌ ఓ ఇావ్రకం 'భవి కశేలమ్‌1న[ వ్నేమమ్‌ ॥ప్ప॥- శస్త్వమ్‌ ॥న॥ ౧_౨-.
కం gnవ్యం కుశలం జే శుభము వేళ్లు, Happiness, gran or right.
మ (మ స్త్రీయామ్‌) ll ఈశ బ్దములలో పాపపుణ్యశ బ్రములు రెండును
౧౩౪౮| శస్తం చా సుఖశబ్దము మొద లయిన పదుమూ(డుశ బములు
(థ త్రిషుదృష్టే పాపను ద్రవ్యవాచక ములై నపుడు ము
_ పుణ్య సుఖాదిచ)! యందు వర్తించును.
నుతల్లి కా మచర్చికా. మతల్లికా- మచర్చికా!నీ!._ప,కాణ్ఞమ్‌ | న|॥-
ప్రశౌజ్ల సుద్ద తల్లే || న్‌. 3 'తల్లజః | పు॥ ౫ - శ్రేస్టనాచకములు,
సపాచనో న్యExcellent ones. అయః॥ పు! ౧-శుభమును "జేయు
(ప్రశస్త
మూ)న్యయ (శృుభావ సత్కర్మ ముసేరు, Good fortune.
హోోవిధిః )! దైవందిష్టం దైకకక. దిష్టమ్‌- భాగ భేయమ్‌- భాగ్యమ్‌ ॥న॥
భాగ భేయం భాగ్యం నియతి;ఇవీ విధ్‌ః॥పు॥౬- పూర్వకృతమైనశుభా
(.స్త్రేనియతి ర్విధిః॥ శుభక రము వేళ్లు, Destiny, ort luck.
హాతు(ర్నా) కారణం మరు కారణమ్‌- నీమ్‌ Sl S55
బీజం నిదానం త్యాది ము
మువేళ్లు, A cause. నిదానమ్‌- ఆదికారణమ్‌ ॥న!!
కారణమ్‌ | నేత ఆ ఆ|౨ - “మొదటి కారణము వేళ్లు, A primary cause,
తా పురుషః ప్రధానం శతత్రజ్ఞః- ఆత్యా!న్‌ ॥- రు ॥పు॥ 3. జీవునివేళు, ౧౧

ప్రకృతిః (ప్రిచూక్‌! The Soul. ప్రథానమ్‌ ॥న॥- ప్రకృతిః సీ] _౨- ప్ర
౧౩౭| |కతినేపేళ్లు, ‘The cause of the material world.
_ (విశేషకకాలి) కోఒవ, _అవస్థా॥ సీ ॥ ౧-కాలము చేతంజేయయిడినయా
స్టా(గుణా) స్సత్తఏం రజ వనాదిరూపమైన విశేషము వేరు, State or con-
_స్తమః। జను ర్టనన జన్నా dition.సత్త
స (మ్‌.రజః-తే మః॥స్‌ ॥ న॥ 3-పప్రకృతిగు
ని జని రుత్ప త్తి
స్‌రుద్భనఃsl ములు, Attributes and essential qualities
౧౩౮7! |of matter. జనుః|స్‌ |-జననమ్‌-జన్మ ISA నః
 40 అనురకో శ ము... ber
ప్రాణ తు చేతనో వీ! (ప) ॥పు॥._ ఉత్పత్తిః। DE ఉద్భవః॥పు! ౬-
పుట్టుక వే
పేళ్లు Birth or production.
జన్మీ జన్లు జన్యు నరీరి | త్రాణ 1. - చేతనః-జస్మీ న్‌॥-జ న్తుః-జన్యుః-శరీరీ
౯ః|ms తిచ్ఞాతంచ సా|॥న్‌ Iప॥e_- నునుష్యులు "మొదలుగాగల ప్రాణుల
మాన్యం "వ్యకర్‌ స్తు వేళ్లు,An animal or sentient being. వార్‌
$l నీ॥-
(పృథగాత్మి కా)! ౧౩౯| నాశము సానూన్యమ్‌॥ న॥ 3-ఫఘటత్వాదిజాతి
చు,
వేళ్లు
ది త్త్‌న్తు తో హృ Kind or sort. వ్యక్‌క్రి॥నీl|౧- పృథ గాత్మివ జాతికి
సమర్‌ స్యాం హృనా (శ్రయమైన
న ఘటాదివ్య "క్తి
పేరు. Individuality.
న్యానసం మనః ॥ చిస్‌ు.చేతఃః॥స్‌॥ - హృదయమ్‌-స్వా_న్తమ్‌-హృత్‌
_|1ద్‌॥- మాననమ్‌-మనః ॥స్‌॥ న॥ ఒమనస్సు వేళ్లు,
The inind; or faculty of reason..
ఇతి కాలనర్లః. కాలముతో. జేరిన పదసమూహము ముగిసెను.
బుద్ధిర్మ
రసీషా ధిమణా బుద్దిః-మనీపా-ధిపుణా-ధీః- పృజ్ఞా - శేమువీ.. .
ధీక ప్రజ్ఞా శేమువీ మ మతిః- ప్రయా-ఉపలబ్దిః-చిత -నంవిత్
్‌ ‌ - హృతిపత్‌
తిః ప్రేవో పలబ్ధి శ్చి|॥ద్‌1-జ్వ ప్లః- చేతనా॥నీ॥ ౧ర- బుద్దివేళ్లు, Under.
త్సంవి త్పంతీప జ్ఞ
జ 9 Hlstanding or intellect. మేథా॥వీ॥౧-భారణావతీ=
తనాః | ఫా కాజీ థారణాశ కి కిగల,ధీః =బుది, Retentive intellect;A
మేథా) సంకల్సకి (కర comprehensive mind. సంకల్పః॥పు!--మానసంక్తర్శ
మాననమ్‌)॥ ౧౪౧| =మనోవ్యాపారము, A resolve. [అవభానం,సనూ
ఛానం, (ప్రణిథానం (తశైవచ)-సనూాధానముేవేళ్లు
చితాభోగనో నమన| చిత్తాభోగః - మనస్కారః :1పు!.౨-మనస్సునిం
స్కార్‌ శ్చర్చా
సజ్జా డుకొనియుండుట వేళ్లు, Attention of ‘the mind
విచారణా | అధ్యాహార |10 its own dealings. చర్చా- సంఖ్యా-విచారణా
స్త ఊసహోే విచికి 1నీ!3-ప్రనూణముచేత నర్థము పరీశేంచుట వేళ్లు,
త్పా తు సంశయః॥ |Consideration ; exercise of judgment. అధ్యా
౧౮.౨|| సనేహ ద్యాప హోరః.తర్క_౩-ఊహాః॥పు॥ 5-తక్కు వను పూరించు
రా బాధ టకై. యెక్కు_వపదమును దెచ్చుకొనుటకు వేళ్లు,
ధ Supp ying an ellipsis; అపూర్వముగాను త్వ్రేషీం
పళ్ల నికొందటు, మలయుక్రి,
వర్లము.] ప్ర థ మకు ం డు; 41.

విచికిత్సా!నీ! _ సంశయః సందేహః - ద్వాపరః॥పు!

ర. సందేహము "వేళ్లు, Doubt or uncertainty.
[విమర్శో భావనావైవ వాసనా చ నిగద్యలే]
(సహా నిర్త
ర యనిశ్చ నిర్ణయః - నిశ్చయః ॥పు॥ _౨-నిశ్చయము వేళ్లు,
యా | మిథ్యాదృష్ట్య్ర ఆయు. or ascertainment. మిథ్యాదృషప్తీః- నా
రా _స్తికతా |
_స్పికతా 1వ! ౨ - పరలోకము లేదను బుద్ధిే
పేళ్లు,
Heresy, or heterodox.
వ్యాపాదో ,దోహచి
_ననమ్‌॥౧౮౩|
(గ వ్యాపాదః॥పు॥- ద్రో,
దోహాచి_న్లనమ్‌॥న॥। ౨-ద్రో
వాముతలంచుట పళ్లుAn injurious design.
(సమా) సిదా నరా సీదా నః _ రాదా నః॥ పు! ౨౩-సిదాంతము
షన వేళ్లు, A demonstrated truth.
ఫ్‌థాని రిథ్యాonమతి ర్‌ భ మః | జపు 3-
భా _న్సిః-వుథధ్యామతిః ॥న॥_
ర్భ్యమః॥ జ్‌Error or mistake. Illusion.
సంవి దాగూకి ప్రతి సంవిత్‌ ॥ద్‌ ॥--ఆగూః ॥ఊ॥ (ప)ఆగూః॥ర్‌ De ప్ర
క్షూనం నియ ee నియమః- ఆశ్ట్రనః- సం శ్రవః- అజీ
నంశ్రవాః l౧౮౮॥ అజీ కార. అభ్యుపగమః- ప్రతిశ్ర్రవః - సమాధిః॥పు॥
కా రాభ్యుపగవు పతి ౧౦- అంగీకారము చేళ్లు, An agreement. Pro-
శ్రవ సనాధయః mise, Assent.
“(మాతేథీ క్ఞా జానమ్‌ ॥న ॥ ౧-మోఠ్షమునందలిబుదివేరు
=

Knowledge which tends to the emancipation

of the souls. True knowledge.
(మన్య త్ర) రజ వి విజ్ఞానమ్‌ ॥న॥౧- మోతముకంక వేజైనళశిల్ప
ల్పళా, స్త్రయాః॥౧౮౫| ఛిత్తాది శాస్త మునందున్న బుద్ధికే
పరు, Knowledge
of arts. ie
ము_ కిక కైవల్య ని ము కిస్‌ న చే వల్యమ్‌- నిర్వాణమ్‌. శే యః॥
ర్వాణ శ్రేయో నిశ్ళ్రే!స్‌ ॥-నిశేయసమ్‌! అమృతమ్‌ ॥న॥-మోయ్‌ః_ అప
య సాన్ఫుతమ్‌ ! మో| వర్లః॥ పు॥౮ా-మోతుముశేక్లు, Beatitude. Abso-
వోఒపవరోఒ lution or that which tends to exempt the
౧ souls from further transmigration.
థా౭_జ్ఞాన మవి ద్యా| _అజ్ఞానమ్‌[॥న॥-అవిద్యా - అహంమతిః సీ! 3-
హాంమలిః ప యామ్‌! అజ్ఞానము వేళ్లు, Spiritual ignorance.

హణగన రస,
రూపం శజ్లో విషయాః _ గోచరాః ఇన్ద్రియార్థాః॥పు,బ|3.
ద థ్‌
6
 42 అమరకోశము. [ధీ.
_ స్పర్శాశ్చ్రవిషయా (ల| రూపము శబ్దము గంధము రసము స్పర్శము నను
మ) |! గోచరా ఇన్టి నీయయిదు యాం వేళ్ళు Five objects of
యికార్గాక్ల హృషకం వి |56056 పహృవీకమ్‌- విషయి॥ "న్‌| ఇస్ప్రియమ్‌!న॥ వ్‌
పు యీన్ట్రియమ్‌! కే ఇంద్రియము వేళ్లు, An organ of sense. కశ్చెన్టి
పష
న్షిియం తు(పాయ్యాది యమ్‌! న॥౧-పాయ్యాాది = పాయూపస్థవా క్పాణిపా
(మనో నేత్రాది) ధీన్ది|దముల పేళ్లు, An organ of action. heat
యమ్‌॥ ౧ మనో నే ర్రాది=మనో నేత్రజిహోసఘాంణత్వక్‌
తోంత్రోముల ఇవర్కు Au hin క్ల (|
తువర స్తు క హోయో తువరః (పాతూవరః కపాయః |ప్ప॥ ౨-బఒగ
aత్ర) 'నుధురో లవ |రువేళ్లు, As$tIIngenయy. మధురః॥ ౧-తియ్యందనము
5 కటుఃl౧ర౮ ॥ తికో రు
శ పర లవణః॥ పు॥౧--ఉప్పనపేనరు. Salt
కం (రనాకి
పు
పుంసి) taste. కటుః॥పు॥౧- కారము, Pungency. తిక్తః॥పు॥
(తద్వత్సు షడమో లం
౧- చేదుపేరు, Bitterness. అన్లుఃః(పృఅంబ్లః॥పు॥౧- పు
షు! చేరు Sంurness. ఈయాజుశబ్దములును రస
శ లెనపుడు పుల్లిaD ఆరసముతోో*?
గూడినవ స్తువులను జెప్పునపుడు త్రిలింగ కములు.
(విమర్హో క్లే)పరిమలో
పటాకా

పరివులః ॥పు॥!౧- నానా ద్రవ్యములను మెదు

(గనే జనమనోహాశే) | పుటవలనం బుట్టిన దై. జనులకు మనోహరమైయుం |
౧ర|అమోడ ((గొన డుగన్ధము 1బరుSegpleasing scent. ఆమోాదః॥పు॥
తినిర్హారీ)
|కలికామ వ్యాపించునట్టి యాపరివు
ళముపేరు A delightful and strong smell.
(వాచ్యలిజ్ల్జత్వ మూ ఇదిమొదలు'గుణేశు కాదయళి అనుచోయగల న్‌
గుణాత్‌ )! క్షశుభ్రాది శబ్బములనబుకుగలశబ్లములు విశేవ్యు
ముయొక్క_ లింగమును బొందునవి.
సమాకర్షీ తు నిర్హారీ సనూకర్షీ
॥న్‌॥-నిర్హారీ!న్‌ |_౨-దూరముగా వ్యా
సురఖి రాణతర్సణః ॥|వించు గంధముగల వ స్తువు పేరు, A scent spread-
ఇప్టగన్ధ స్సు స్పా ing far. సురభిః--ఘాంణతర్చణః స్‌ - సుగ
దా మూవ్‌ వహ సి! ర- మంచిగంధముగల వస్తువువేళ్తు, A 12-
న! పూతిగస్థిస్తు
న దుర్ల్గన్ధా grant substance. అమోదీ!న్‌॥ - ముఖవాసనః!
వర్షము.] ప్రథమకాండము. క$
విస్ర0౦స్యా దామగస్థి _౨--క ర్పూరము మొదలయిన ముఖవాసన ద్రవ్య
ద
(యల్‌)|| ౧౫౧| |మువేవేళ్లు, A perfume for the mouth. ag
మే శైదుర్గన్గః! ౨ -దుర్గంధముగల న స్తువువేళ్లు
An ill-smelling substance. విస్రమ్‌- aesని
॥న్‌॥ _౨- అపక స మై
మెనమాంసాదులవంటిగంధము
“లవ స్తువు పెళ్లు, Smell of raw meat.
శుక్ల శుభ్ర శుచి శ్వ శుక్షః
క్షక శంభ9ః- శుచిః. క్వేతః విశదః- శ్యేతః
త్రవిశదక్వేరపాణ్డరాః పాణ్ణరః- అవదాతః. సితః_ గౌరః- వలతుః (పా)అవ
అవదాత స్పితో జర్ర! లమేః-ధవలః- అర్టునః| ౧9- తెలుపువర్ణ ము వేళ్లు,
వలవ్‌ో ధవలోజర్టునః =.
హా రిణకి పాజ్డురః పహారిణః- వాణ్ణురః- పాణ్ణుః॥3- లే
తెలుపు పచ్చన కలి
పాణ్ణు సినవర్ణ
రము వర్గు, Yellowish white, [ పేరు,Grey.
(రీషత్సాణ్లు స్తుధూసరః ధూసరః |౧-౧-ఈమత్పాణ్డుః:=ఇంచుక తెతెలుపువన్నె
కృ స్టే నీ లాసిత నం. కస్వః నీలః_ అసితః- శ్యామః- కాలః- శ్యాను
మ కాల శ్యామల మే ల౪.. మేచకః॥౭. నలుపువర్ణ ము వేళ్లు, Black, or
చకాః॥ ౧౫౨| |dark blue.
కీతో గారో హరిద్రా పీతః-గారః-హరిదాభః ॥౨- పసుపువ'నె పేళ్లు,
భక పాలాశో హరితో |10౪. పాలాశః (పా) పలాశః-వారితః_ వారిత్‌ |
హారిత్‌ | 3-ఆకుప చ్చవర్గ మువేళ్లు, 616౬.
లోహితో రోహితో లోహిత; -రోహీ Ss కఃsll ౨_ ఎఅతుపువన్నె పే
ర క్స్‌ శోక (ోకనద క్లRed. శోణః!౧- కోకనదచ్చవిః జ ఎజ్జిక్‌లువ
చవి
విం) ॥ ౧౫౯౪ వంటికాంతిగ లయెణుపువర్ణ ము పేరు, ల
(అవ్య _క్తరాగ) _స్థరుణ అరుణః॥౧- వ్య క్షముగాసయెటుపుచేపురు, Dark red.
(శే సతర క్ష“ug పాటలః॥ ౧ - తెలుపునెజుపుళహాడిన వర్ణము
లః॥[తామ్రో వివీతర కృ చేరు, Pale red. (తౌ మ్రః-వివీతర క్ష రల విజ్ఞరః| 3-
స్తు పిళ్ణరః పరికీ ర్మితః॥) పసుపు నెజుపు కలిసినవరరము పేళ్లు.) శ్యావః _ కపి
శ్యావ(స్సా$) త్మ_పికో శః॥_౨-మర్క_టవర్గమువంటివర్లము'వేళ్గు, 3100.
ధూమ్ర,
మ ధూవులా ధూమ్ర
వుః- ధూనులః- కృష్ణలోహిత। ॥3-నలు
కృష్ణలామ తే!౧౫|| |పును పను గలిసిన వర్ణ“ముపేళ్లు,Purple.
44 అమరకోశము, rr
కణారకి కపిలి పిజ్లపీ కడారః- కపిలః-పిబ్లః- వినబ్లాక్‌ ద్రుః- పిజ్జలః॥| ౬.-
వజ్షా కద్రు, పిబ్దలా! గోరోచనవరకృమువంటివర్ష మఘుచేవేళ్లు, Tawny.
చిత్ర కరర కల్తాహ రీ,రః- కల్యాపః- శ
చిత్రఃక కిన వతః- కర్చు
శబ ల తాశ్చ కర్చు-రే! రః!౬. నానావేర్డ,ముల వేళ్లు, Variegated.
( గుత్త భ్‌ శుక్లశబ్దము మొదలుకొని కర్చురళ బమువణకు6
పుంసి) గలం 3. శ బములును వర్ణవాచకములై నప్పుడు
(గుణిలిజ్లా స్తుతద్యతి)।| |పుల్లిes వర్ణము Fn స్తువును 'జెప్పునపుడు
విశేష్యముయొక లింగముగలవి.
ఇతి ద్‌ బుద్ధితో(జేరినపదసమూహాను ముగిసెను.
లీ ర ఆాజాడాలం.

ు
బ్రాహ్మీతభారతీ ఛా బాహీ--భారతీ _భాపాంగీః ॥ర్‌॥-వాక్‌॥ చ్‌॥-
వ్‌ ర్యా గ్యాణీ సర చాణీ- సరస్వతీ॥సీ॥. వ్యాహారః॥ పు॥- ఉక్సి $1సీ!-ల
స్వతీ॥ ౧౫౭ 1వ్యాహా |పితమ్‌-భావీతమ్‌-వచనమ్‌-వచః॥ స్‌॥ న॥ae వా
ర ఉకక్తి ర్లపితం భావి, క్కు_వేళ్గు. ఇందులో మొదటియేడు సరస్వతీదేవి
తం వచనం వచః! కీని వేళ్లు, Speech ; Goddess of speech.
అపషభ్బం నో పశేబ్ద అపభ ఏంశ = అపశ ఒ8|పు॥.౨- అపథ బ్బమువేళ్లు,
(స్పా $) Ugrammatical word or language.
(చ్చా ద్ర) న జ్జస్తు శబ్దః॥పు॥౧- వ్యాకరణాది శాస్తములం దర్భవాచ
(వాచక) | ౧౫౮| |కముగా వ్యవహరింపండుసుళ బము పేరు, A word,
(తిజ్బుబ నచయో) వాక్యమ్‌! న॥ ౧-తిజ_నమనంగా. గ్రియుసుబ నమ
వాక్యం ( క్రియావా నంగా శబ్దము, కాన నివి సంబంధించినయర్గముగ ల
కార కాన్వితా) పదసమూహము వాక్యమనంబడును, Sentence.
ద్వితీయాదికారకములతో. గూడియున్న
| మమైననువాక్యమనంబడును॥ ఉదా॥ ఘటమానయ.
శ్రుతిః(స్త్రి "వేద ఆ (శ్రుతిః1సీ!- వేదః-ఆమ్నాయః॥ పు॥3- వేదము
మ్నాయస్తయీధర్య ఉళ్లు Holy
ష writ. తృయీో
త ధరఃపు॥౧- తద్విధిః=
స్తు (తద్విధిః) || cies ఆవేదమునందుం చ్‌. న
వేళు Duty enjoined by Vedas.
(స్రియామృక్సామ। బుక్‌ చ్‌,సీ!-సామ॥న్‌ ॥_యజుః॥ స్‌ ॥న॥3- వరు
ము. (ఇతి వేదా సగా బు శక్సామయజు ర్వేదముల వేళు.
వేళ్లు
 వర్షము. ప్రృథమశకాండము. 45
స్త్త్రయ) స్తృయీా! తృయీ!సీ॥ ౧- దు లప వాటు!
(శితేత్యాది
శ్రు,తే)రజ్ల [శిమోవ్యాకరణం ఛన్లో నిరుక్తం జ్యోతిషం తథా।
-. కల్పశ్చేతి మడడ్షాని 'వేద సాహు ర నీపిణః॥]
నిక, ఇతయ వ్యాకర ఉక Grammar.
శ్‌న్సsl స్‌,న॥), Prosody. నిరు కమ్‌, Explanation of
obscure terms. జ్యోతిషమ్‌, Astronomy. కల్సి
Religious rites. ఈయాటును వేదాంగములు.
మోజ్కార ప్రణవౌా। _ఓంశకారః ప్రణవః॥పు॥.౨-
ప్రణవము వేళ్లు,
(సమా)॥ . ౧౬౦1) ఇతిహాసః॥పు॥-పురావృ _త్తమ్‌॥న॥_3- భారతము
ఇతిహాసశిపురావృ త్త మొుదలయినయితిహాసముల
పేళ్లు,Heroic history.
(ముడాత్తాద్యా స్త స్వరాః॥పు, బ॥ ౧-ఉదాత్తాద్యాః=ఉదాత్తాఒ
య) స్ప రాః! నుదా _త్తస్వరితముల వేరు, Acute, grave or circu-
mflex accents.
ఆన్వీతికీ దజ్డనీతి(న్త అన్వీషీ.కీ1నీ!౧-గౌతమాదిశ్రర
ప్ర మైనరరనా
ర్కవిద్యార్శశాస్త యోః) |,స్త్ర మునకును (10810), దణ్జనీతిః॥ నీ! ౧--చాణక్యా
స్త
స్త
౧౬౧||దిపప్రణీత మెననీతిశా స్త్రమునకును (Politics) వేరు.
ఆఖ్యాయి కోపలబ్య? “అఖ్యాయికా. ఉపలబ్ఞార్థా! సీ! ౨_ఎతుగంబడి
సగ నయర్థముఅనంగాసత్య మైన విషయముగలిగినహర్ష
చరితమువంటికృతి శే
పేళ్లు,A true or probable be
పురాణం పబ్బలతు. ణా పజ లతుణమ్‌॥ న॥ ౨- సర్గము,
| ణమ్‌॥[సర్గశ్చ ప్రతిసర్లశ్స
ప్ర |ప్రతిసర్లము, వంశము, మన్వంతరము, వంశాను
వంకతో మన్వ_న్త
నరాణిచ! వక అనెడి పంచలత్షణములతో. గూడిన
వంశాను చరితంచేతి ల|మాతా స నదిపురాణముల వేళ్లు, THeogony under:
వ్‌ణా నాంతు పళ్ళాకమ్‌] fee heads : the creation ; the destruction and TeNOVE-
tion of worlds ; genealogy of gods and heroes; the reigns
of Manus ;and the transactions of their descendants.

ప బన్టకల్పనా కథా ప
ప్రబన్థక ల్పనా - కథా! నీ! _౨ - ఇంచుక సత్య
C
మైనయర్థముగల a DEERచేళ్ళు A
feigned ont
ఆధ ఒప లి. ; జ దీ (
వహికా ప్రహే త? క్ష్‌ ప్ర హేలికా। న స ich
Cs య
46 అమరకోశము, [నాగ్‌
_లికా॥ ౧౬-౩ ముగల ప్రబన్ధము వే
వేళ్లు, A riddle,
స్శృతిస్తు ధర సం సృృతో-థర్నసంహీతా। నీ॥ _౨-మానవాదిధ
హితా రాస్తా
స్తముల చళ్ళు, A code of laws.
సమావ్చాతి స్తు సజ్జ సమేౌవ్యాతిః ||స్రీ థర య హః॥ పు! _౨-అనేక
వాః। క నర్థముతనొకటిగాం గూర్చిన
గృంథము, A compilation and abridgment.
సమస్యా తు is సమస్యా- సమాసార్ధా! నీ! _౨-కవిళ _క్తిపరిజ్ఞా
క భా యియ్యంబడు సచ్యాంశము వేళ్లు
వేళ్ళు,|A Wer
of .ee [పేళ్లు, A rumour.
కింవద న్సీ జన శ్రుతిః! కింవద
స్తీ
నీ-జన శ్రుతిః నీ! ౨- లోక(సృవాదము
ప
వార్తా ప్రవృత్తి
త్రిర్ట వారా- ప్రవృత్తి
ప 3 | నీ|_ వృతానఃEA _న్పః
తా న్స ఉద నన స్పా ద(।పు॥ రం వ్యత్తాసతము పేళ్లు
వేళు, Tidings. News.
ఛాహ్యయః | ఆఖ్యా౭. ఆహ్యయః॥ పు॥ -ఆఖ్యా. ఆహ్వా! న్స్‌ -అభిభా
హే అభిధానంచ నా |నమ్‌-నామదేయమ్‌-నామః న్‌॥న॥ ౬-నావముభేయ
"'ముభేయంచ 'నానుచ। ముచేవేళ్ళు, A name or appellation.
భూరి రాకారణా౭ హూూతిః.ఆకారణా॥ వీ॥ -ఆహాో(నమ్‌ | న॥ 3-పి
హ్యోనం లుచుటపేళ్లు, A call or summons.
సంహూతి (రృహుఖిః సంహూతిః॥ సీ॥ ౧.-బవు భికిక్ళ తా = వెకగాండ్రు
కృతా) చేరి పిలుచుటపేకు, Clamour; or Citation by
many at once.
వీవాదో వ్యవహార వివాదః- వ్యవహారః। పు॥ _౨-. తగవు'వేళ్లు, A
(స్పా §) contest or law suit.
దుపన్యాస స్తు వాజ్యు ఉపన్యాసః॥పు॥ -వాజుదుఖ్‌ న॥ _౨-వాక్యా
ఖమ్‌॥ ౧౬_౫| |రంభము వేళ్ళు, The తన్నా
ఉవార్షాతే ఉచాపహారః
2 ఉపోన్షాతః. ఉదాహారః॥ పు॥ (పు ఉదాహర
1 ణము ॥ .౨- ఉదాహరించుట వేళ్లు, An example;
Introduction ; Preface. [An oath.
శ్రపనంశ పథశిపుమాన్‌ | శపనమ్‌॥న॥-శ పథః। పు! _౨- ఒట్టువెట్టుకొనుట,
ప్రక్నోఒనుయోగక ప్రశ్నః-అనుయోగః॥ పు
పు॥--షృచ్చానో నీక: 9:
వర్షము. ] © థను కాం డ ము. 47

పృళ్యాచ అడుగుట పేళ్లు, A question.

ప్రతివాక్యో త్త
త్తే (స పృతివాక్యమ్‌
ప -ఉ_త్తరమ్‌॥ న 1౨-ఉ చు
మ్రే॥. ౧౬౬||| చ్చుటపెళ్లు
ళు, An answer. ్‌
మిథ్యాభియోగో౭౬ | విథ్యాఖియోనఃపు!. అభ్యాఖ్యానమ్‌॥ న॥ _౨-
భ్యాఖ్యాన 'లేనిడానినామేపించుట, A groundless demand.
(మథ) న మిథ్యాభిశంసనమ్‌![న॥-లభిశా పః॥ పు! ౨. లేని
సెక్‌! అభిశాపకి దోషమును వై బెట్టుట వేళ్లు, A false accusation.
ప్రణాద స్తు(శబ్బస్సా్య ప్రణాదః॥ పు
పు | ౧- అనురాగజః = అనురాగ
దనురాగజఖ I ౧౬ dal మువలనంబుట్టిన, శః = శ బము పేరు, A sound
indicating tua
యశః కీర్తి సృమ| యశః।న్‌,న!-కీ ర్తి 'సమజ్ఞా (పా) సమాఖ్యా
జ్డాచ ॥వీ॥9_ వ_ర్తివేళ్లు, Fame, Auer
_స్పవః స్తోత్రం స్తుతి, _స్తవః॥ పు!-[-స్తోత్రమ్‌! న॥- స్తుతిః-నుతిః॥నీ! ర-
ర్నుతిః స్తోత్రము వేళ్లు, Praise.
ఆమేడితం ( ద్విస్తి ఆమ్రేడితమ్‌[న॥౧-ద్విః శ్రీఃఉట_కృమ్‌=(హన్హాదు
రుక్త్ర లచేత) రెండుమూ(డుమాటులు పలుకంబడిన
ద బము వేరు, Repetition.
ముచె
మప రుష్టంతు ఉచె
చైప్టప్టమ్‌!న; ఘూషశణా॥ సీ!౨- గట్టిగాం
ఘూషగా॥ a || బలుకుట 'వేళ్లు, Making a loud noise.
కాకుః ((స్త్రియాం వి, _కాకుః॥ పీ॥౧-శోకకీభీత్యాదిభిః ధ్వనేః వికారః=
కారో య శోకభీత్యా శోకభయాదులచేత నయినధ్వనియొక్క_ .వికార
దిభి క్ల
సనేఐ! మువేరు, Change of voice in grief, fear &ం
అవ ర్ఞాతేప నిర్యా| -అవర్హః- ఆశేపః - నిర్వొదః పరీవాదః- (పా)
ద సట దాపవాద పళవాప: అపవాదః=' ఉప శ్రోశః॥ పు॥- జుగువ్చాం
(వత్‌ ) 1౧౬.౯|ఉపక్రో |కుత్సా-నిన్దా! సీ॥_గర్భ అక్‌న ॥ ౧౦ -నింద వేళ్లు,
నో జుగుప్పాచ కల్వ Censure, Wana or ల
నిస్తాచ గర్హ ణీ
పారుష్య నుతివాద పారుష్యమ్‌ ॥న॥-ఆతివాదః |పు॥ _౨- అ్మప్రియ
(స్సా sd ) __ముగాంబలుకుట వేళ్లు, Opprobrious speech.
48 _ అమరకోశము. Pp
నా

“భ_ర్తృనం (త్వపకా। భర్తృనమ్‌ ॥న॥౧- అపకారగీః =పరునికి భయ

రగీః)॥ ౧౭౦ మునుబుట్టించు న పకారవాక్యము వే
చేరు, Menace.
(య స్పనిన్ష ఉపాల పరిభాషణమ్‌1న[౧. నిందతోం గూడిన యుపా
వ్శు స్తత్ర స్యా) త్పరి లంభము పేరు.ఉపాలంభమనంగా ఎ _త్తిపొడుచుట,
భాషణమ్‌! మరర ముదూబినాడుట, Reproof attended with
న. 01 న.
(త శ్రుత్వా తమూరణా, ఆతౌరణా। నీ॥ (ప) ఆవారణమ్‌॥న॥౧- మ్మ
(య స్పాన్టి క్‌ (కోకో నం పుతి యః ఆకోంశః తతంస్యాత్‌ =రానీ
త్రిపుర
మైథునం ప్రతి) న పషసంయోగనిమి _త్తమువలనం గలుసనా! చేరు,
A calumnious సంతతం of adultery.
(స్యా) దాభాషణ మా ఆభాషణమ్‌॥న॥ - ఆలాపః॥పు॥ _౨ -గమనా
లాపః గమనాది సమయమునందలి మంచిమాటుపేళ్లు,
Speaking of; addressing. .
ప్రలాపో౭.నర్గకంవ -చః। పృలాషః॥పు॥౧ - అనర్థక్‌౦వచః = అ ప్రయోజ
క్రమైన మూట పేరు, InCoherent speech.
అనులాపో (ముహు Mss ॥పు!౧- ముహుర్భాపూ=పలుమా
ర్యాపొ) అుపలుకుట పేరు, Repetition, tautology.
విలాప? పరిదేవనమ్‌॥| విలాపః ॥పు॥ - పరిచేవనమ్‌ ॥న॥ ౨-దుకిఖము
౧౭_౨|॥| త్రోడిమాటేపేళ్లు, Lamentation.
విప్రలావో (విరోధో క్రి) విప్రలాపః!;పు॥ ౧-విరోధముగంబలుకుట
వేరు
‘Quarrel, or mutual contradiction.
స్పంలాపో (భాహణం| సంలాపః (పా) సల్లాపఃిపు!౧ - ప్రీతిచేతయర
మిథః)! స్పరము సంభాషించుట పేరు, Conversation.
స్నుప్పలాప స్సువచన | _ సుప్రలాపః॥పు॥ - సువచనమ్‌॥ న॥|_౨- పరిశుద్ధ
మైనమాటచేపరు, Elegant discourse,
మపలాపస్తు నిహ్నవః॥ అపలాపః-నిహా స వః॥పు॥_౨- మోసపుచ్చు మాట,
Denial, or concealment. of knowledge.
సందేశ వా గ్యాచికం | సంచేశవాక్‌ ॥చ్‌,సీ॥_ వాచికమ్‌ ॥న॥ _౨--చెప్పి
స్యాత్‌ ' పంపుమూట పేళ్లు, A verbal message.
(వాగే దాసు
ను, త్రిషా రుశతీశబ్లము'మొదలు న వా
త్తశే) గ్విశేషములు! త్రి
త్రి॥
 వర్గము] అ పుథమకాండము. 49
రుశతీ (వా గకల్యాణీ| రుశతీ-(పా) ఉపతీ॥నీ॥ ౧- అకల్యాణీ= అశుభ
స్యా) త్క_ల్యా తు (శు మైనవాక్కు_, Unauspicious discourse. కల్యా॥
ఛాతి కా)! ౧౭౮| (అ|౧- శుభాత్మి 'కా=శుభమైనవాక్కు., Auspicious
త్యర్థమధురం) సాాన్త్వం |discourse. _న్వ్వమ్‌॥ ౧ అత్యర్థమధురమ్‌=మి
సంగతం హృదయంగ |క్కి_లివ్రీయమైన
పి వాక,నము, దులో couciliating.
మమ్‌!నిస్టురం పరుషం | సంగతమ్‌-హృదయంగ మమ్‌॥న॥ _౨-మనస్సునకు
గ్రామ్య
గా మరీ లం సూ |సనరిపోయిన వాక్యము, Apposite & proper. నిష్షు
నం (ప్రియే! ౧౭౫| |రమ్‌-పరువమ్‌॥న॥ _౨-కఠినమైనమాట, Harsh.
స 'త్యే౭_థ) సజ్కు_ల క్షి (గ్రా న్యుమ్‌-అ శ్రీలమ్‌! 29 2 పామరజనవాక్యము,
స్టే(పర స్ప పరావాతే)! Vulgar,c0arse.సూనృతమ్‌॥౧- ప్రియే స శ్వ ప్రియ
(లు ప్ప
పవరర్హపదం) గృ
గ్య స్తం మును సత్యమునై_ న వాకకము, Pleasing & true.
నిర_స్తం (త్వరితోదిక సజ్కు_లమ్‌- క్షష్ట్వమ్‌॥ ౨ - పరస్పర పరాహ లే=పూ
మ్‌)
|| ౧౭౬1 రకతత్రరవిరుద్ద మైన వాక్యము, Inconsistent.
గ్రన్తమ్‌! స్‌లు_ప్తవర్జపదమ్‌= అశ శ్రా ్య్యదులచే
లోవర్ణముగాని వము లోపించిన వాక్యము,
టా pronounced. నిర_స్తమ్‌॥౧- త్వరితో
దితమ్‌ ఎర్రన
= బుట్టినవాక్కు., spoken fast.
అమూ కృతం. (నని అమ్బూకకృతమ్‌॥౧-సని సే
పేవమ్‌ =తుంపురులతోం
చ్యీవ)నుపిద్ధం స్యా దన హూడినవాక్యము, కటల. అబద్ధమ్‌- అనర్థక
రకము |. లక మువా మ్‌॥ _౩౨-వాసగనిమాట, టై న.
చ్య౦ స్యా చావాతంత్తు అనతరమ్‌ - అవాచ్యమ్‌॥ “ల. ఉచ్చరింపరానితి
సుకు ౧౭౭| ట్టు unfit to be uttered. ఆహతమ్‌- మృషార్థక
(అథ)మ్లిష్ట మవిస్సస్థంవి మ్‌... మిక్కి లియు నసంభావిత మె
మైనయర్గముగల
తథం(త్వనృతం వచః) ||మాట, An assertion of impossibil:ty. మ్సీస్టమ్‌-
[సోల్లుణ్ణనంతు సోత్సా|అ విస్పష్టమ్‌॥ వరి- అర్థముPo An
సం మణితం రతికూజి |indistinct speech. వితథమ్‌॥ ౧- అనృతమ్‌వచః=
తమ్‌!) సత్యం తథ్యమృ |అసత్యవాక్కు_, Fal$Ehం0d. సత్యమ్‌ - తథ్యమ్‌-
తం సమ్య (గమూాని బుతేమ్‌-స మ్యాక్‌ 15 ॥ ర-సత్యవాక్కు.., Truth.
k త్రిష తద్యతి) ॥౧౭౮| | ఈ స త్యాది శబ్దములు నాలుగును సత్యవాక్కు_
 స
్‌0 అనురకోశథము. [శచ్లాదివర్లము
గల వస్తువును జెప్పునపుడు॥ త్రి!
ఇతి వాగ్వర్షః. వాక్కుతోంకేరినపదసమూహము ముగిసెను,
లాటా ఉంజస్టేలాంాా

బ్లో నినాద నినద ధ్వని, “శబ్దః“నినాద! బోనినదణధ్వని[ ధ్యాన రవణ

ఛా్యానరనన్వనాః। సాన స్వనః - స్వానః-
- నిర్భాహః - నిర్హ్రాదః - నాదః-ని
నిర్భి'హ నిర్హాద' నాదని |స్వానః-నిస్వనః తపః, - ఆరావః - సంరావః - వి
స్వోననిసర్పనాః | తరొవషకావః॥ పు॥ ౧౭- మాత వేళ్లు, Sound.
రావ సంరావ విఠాబా
(అథ) మర్మరః। (స్వని నుర రః ॥పు॥ ౧- వృస్త్రపర్ణానాకొ స్వని'తే=
వస్త పన్లానాం) (భూ
భూ కోకలు. లే సనిమాలోత,స్త విజ్జి
పణానాంతు) శిశ్ఞాతమ్‌! తమ్‌ ॥న॥ (పా) శింజా ॥వీ॥ ౧-.భావణములధ్వని,
The tinkling of ornaments.
నిక్వాణో నిక్టణకి| నిక్వాణః- నిక్వణః - క్వాణః - క్వణః॥పు1-క్వ
కణ కరణ! కషణన కొనమ్‌॥ న IE వీణాదిసకల వాద్యధ్వనుల పేళ్లు,
(మిత్యపి) | A tone, or musical sound.
పీగాయాక క(ణ తేక 'స్రాడేః కణ లేః (నిష్పన్నాః) ఇ ప్ర అనునది
ప్రాచేః పృక్వాణ పక ఏ§| మొదలయిన యుపసర్లలకుం బర మైన ss
శాదయః॥ ౧౮ా౧| వుమోం దంబుట్టిన; ప్రశ్వాణ ప్రక్షణాదయః=
ప (ప్ర
ద్ర
The sound of a lute. క్య్వాణ ప్రక్షణాది వ్‌!బ్రములు,estes = వీణ
యొక్క, స్వనితే=ధ్వనియందు వర్తించును.
కోలాహల$ కలకల ల - కలకలః ॥పు॥ _౨- గుంపులోం
బుట్టిన గాప్పరొద పేళ్లు, A ను! sound.
(_స్లేరశ్వాం) వాశితం కతర్‌. రుతేమ్‌ |న॥ _౨--తిరశ్వామ్‌=మృగప
రుతమ్‌! య వ్యైాదులయొక్క_ధ్వనినివేళ్లు,The cry of birds ఇం.
(త్ర) ప్రతిశ్రు, త్పతి 1 ప్రతిధ్వానః 1పు॥ _౨- పతి
వతిశ్రుత్‌ 1౧|-
థానే పేళ్లు An echo.
ధ్వనివేళు
గీతం గాన (మిమేస గితమ్‌. గానమ్‌ ॥న॥ _౨-పాటేపేళ్లు, Singing,
మే॥ ౧౮_౨|| ఇమే=-ఈలెండును, సమే=స మార్గకములు.
ఇతి శ బ్రాదివర్లః, మోంత మొదలె న సదసమూహము ముగిసెను.
వ OTe
 నాట్యవర్లము.] పుథవమకాండము. ర్‌]

నిషా దర్భభ uel నిపొదః - బుహభ'ః - గాన్హారః పడ్డః ను

పడక్టతుభ్వన్యుై
'ధఛెవఠతాః। 'ధ్యమః - థెవతః-పళ్బువుః ॥పు॥ ౭-అమిోస_ప్ప=
పక్షము (శే త్వమోా ఈ యీకును, త స్త్రీకణ్టోరల్గితాః = కద
సప్త త నృృీకణ్థేల్ణితా కంఠనునందును బుట్టు స్వరాఃః= స్వరముల వేళ్లు,
స్వ రాఖ॥ ౧౮౨౩| [పడ్డం నుయూరో వదతి గావ_స్త షపభభా
కాలాలు వీణః | అజావికంతు గానారం కాలి క్యణతి
notes. మధ్య మమ్‌ || పుష్పసాధారణే కారే పీకఠ కూజతి
పబ్బుమమ్‌ | ఛై నతంహేపషతే నాజీ నిషాదం బృం
హతే గజః ॥ మయూరాదయ ఏతే హీ ముతా.
గె'య ని పజ్బాముమ్‌।]అధికపాఠము.
కాకలీ(తు క లేసూక్నే) కాకలీ!వీ! మ్‌ సూత్మేక లే=సూత మైన కల
| ధ్వనిచేరు, Minute Rates
(ధ్వనాతు మధు రాస్సు కలః॥ ౧-మధురాస్ఫుకే ధ్వనౌ = శోత్రనుఖ
చ్చు కలో మన్హ్రన్తు(గ మును అస్పప్థవర్ణ మునె
నైనధ్వని సరు aseg
మ్బ రే)తారో2_ (తు late but sweet tone, .మన్హ్రః॥౧- గమ్బో రె=గంభుర
చ్చ స్త్మయ స్కీము! ధ్వని పేరు, A low tone. తారః॥ ౧-అత్యు మైః=
౧౮౮| |మిక్కిలీయు నధిక మైన ధ్వనిపేరు, A high tone.
ఈమూూా(డుశ బృములును త్రీలింగక
త్రి ములు.
[నృణామురసినుధ్యస్థ ద్వావింకతివిథోధ్వని॥
సమన! కల్ధిమధ్యస్థ సోర శిరసి గీయ లే॥]
సమన్వితలయ స్వే సమన్విడీలయః న వ్‌ తల; ॥పు॥ _౨-న్ఫ
తాలో, _తృగీత వాద్యములను సరిగా ముగించుట వేళ్లు,
Harmony.
వీణా తు వల్లకీ|విపజ్వీ వీణా. వల్ల కీ-విపషీసీ! ౩9-ఏీణచేవేళ్లు A 1166.
(సాతు తన్నీ
స్రభి స్స_ప్ప పరివాదినీ!ీ। గా స్ట్‌
_ప్పభిఃత స్త్రి
నీ భిఃయు కాసా=
భి) క ఏడుతంతులతో. గూడినయావీణన! A lute
with seven strings,
తతం (వీణాదికం వా తతమ్‌ ॥న॥ ౧- వీ*మొద్నలై న తం త్రీవాద్య
ద్భ్ర)మానద్దం (మురజా ము, Any stringed instrumeut. ఆనద్లమ్‌॥న॥౧-
దికమ్‌) | (వంశాదికంతు) మద్దాల మొదలయిన చర్మవాద్యము, A drum ox
ర్‌ అమరకోశ ము. [నాట్య
సువీరం (శాంస్య తా మ. సుమీరమ్‌ ॥న॥ ౧-పిల్లనగోవిమొదలై 5
లాదిక ౦)ఘునమ్‌॥ ౧౮౬ ముఖ వాదగ్టిము, A wind instrument. ఘునమ్‌॥న॥
(చతుర్విధ మిదం) వా,౧- తాళముమొదలయిన క ౦చువాద్యములేచేరు,
ద్యం వాది శ్రాతోద్య ఈ cymbal, bell &e. వాద్యమ్‌-వాది త్రమ్‌- ఆతో
నామక మ్‌! |ద్యమ్‌ ॥ న ॥ 3-పూర్వో కృ చతుర్విధవాద్భముల
| వేళ్లు, A musical instrument.
మృదజ్షా మురజా మృదజ్లాః .మురజాః ॥పు! ౨. మజెలవేళు.
గ ౧ దాగా
Drums and tabour:.
(భేదా)_స్త్వజార్యాలిజ్‌్ట| అజ్కన్టిః-ఆలిజ్జ స్టః- ఊర్లర్లకః (పా) ఊర్గక'ః
ర Sr స్తయః) ॥ ॥పు! 3- మద్దెలయొక్క ఛదమేులు, Three ర్‌
of drums.
(స్యా ద్య కపటసాకో యశః-పటహాః ॥పు!- ఢక్కా_॥నీ! క - డవిణ.
ఢక్కా_ఖేరీ (శ్రీ దున్లు |వేళ్లు, A dం1ble drum. ఛరీ॥సీ॥-దున్లుభిః॥ పు॥1 ౨-
భి8 (పుమాన్‌)! ఆనక! ఛేరిపేళ్లు, A kettle-drum. ఆనకః-పటహః ॥ప్న॥
వ స్యా _౨- రమ్మటేవేళ్లు, A large kettle-drum.
పతీప$థో (ఒస్తే,
త్రో_ణో (వీణాదివా కోణపు॥ ౧- వీణాదినాదనమ్‌ = వీణమొద
దనమ్‌)॥ ఇ - ౧౮౮॥ |లయినవానిని వాయించుకొడప ు ౨౦ఇ..
పేరు,
(వీణాదణ్ణకి)
ల
|ప్రవాల|
మ
_ప్రవాలః॥పు॥.౧
బగ oly:
- వీణయొక్క_
|
యొళవు
| =
వేరు.
(స్పా ర్ట | The neck of a lute,
కకుభస్తు ప్రసేవకః। కకుభః- ప్రసేవకః॥ పు!_౨-ఏణయొక్క_కరి నెవేళ్లు,
The belly below the neck of a lute.
"కోలమ్బక (స్తు "కా కోలవ్బుకః॥పు! mE వీణతంత్రి ఒళగు మొదల
యోఒస్యా) ఉపనా యిన శరీరముసేరు The bs of the lute. ఉప
హో నిబనస్థమ్‌॥ నాహాః॥పు॥-నిబన్లనమ్‌॥న॥ ౨-వీణతంత్రికట్టుచో
౧౮”॥| టికిని బిరడలకును వేళ్లు, The tie.

(వాద్యప్రభేదా) డను. _డమరుః- మడ్డుః - డిణ్ణిమః-ర్ఫుర్చరః- మర్షలః-

రు మడ్లు డిణ్ణిమ రరర పణవః ॥పు॥ ౬. వరుసగా డనురుగము- గువ్మట.
రాః | నుర్లలపణవ్రా=. రాయగిడిగిళ్లు _కై మళ్లు- మద్దెల - ఉడుక
(న్వేచ) అనువాద్యశేదముల చళ్లు, అన్యే చ అనుటచే
గోముఖాది వాద్యభేదములుం గలవని ఖథావను,
వర్షము.] పధథమశకాండము, ర్‌ి!
౧ లో

నర్తకీ
జాని
లాసికే(సమే)॥
. be
నరకీ
ఆలి
- లాసికా॥ నీ! ౨ - అడునట్లిఅఆసీ వేళ్తు,
౧
౧౯౦| మ female dancer.
(విలమ్బితంద్రుతంమ. తత్త 3౦1న॥-ఓఘః॥పు!-ఘనమ్‌ ॥న॥ ఈ ౩ ను
ధ్యం) తత్త్వ మో ఘూ వరుసగా నృ త్తగీతవాద్యములయొక్క_ విలంబ
ఘనం (క్రమాత్‌
అడు -
) ద్రుత మధ్యమానముల పేళ్లు, 510% quick
వ శీ
and
mean time.
తాల? (కాల కియా తాలః ॥ పు ॥ ౧-కాలమునకును హా _స్తకుం
నూనమ్‌) చన ప్రసరణాదిక్రియకును గలిగిన ప్రమాణము,
Beating time.
లయ (స్వామ్య) లయః ॥ పు ॥ ౧-సామ్యమ్‌= నృ త్తగీతవాద్య
(మథా స్తీయామ్‌) ॥|ములు సమముగానుండుట పేరు Equal time in
OF ౧I | music and dance.
తాణ్ణవం నటనం నా కాణ్ణవమ్‌ | షృ॥ - నటనమ్‌-నాట్యమ్‌ - లా
ట్యం లాస్యం నృత్యం స్యమ్‌-నృత్య మ్‌ (పా) నృ_త్తమ్‌-న_ర్గనమ్‌ ॥న॥ ౬-
చ న ర్శనమ్‌! ఆట వేళ్లు, Dancing.
కార్యశ్రికం (నృత్యగీ, _తౌర్యత్రికమ్‌॥- నాట్యమ్‌॥న॥ _౨-నృత్యగీతవా
తవాద్యం) నాట్య (మి ద్యములు మూండును కరూడుట వేళ్లు, Symphony
దంతత్రయమ్‌) ౧౯౨ |or union of song; dance and ete nusic.
భ్రకుంసక్న బ్ర
భుకుంస న! శ భూంకుంసః ॥పు॥ ౨-
శ్చ"జ్రాకుంస గోతిన స్రీ
సీచేషభారీ స్రీ
స్తవేపథారిమెన, నర్తక ః = నృత్యము
సు gyi] శ్రీవేషథారీ చ్‌ేయు, 5 పురుషుని"చళ్లు, A male dancer
పురుపో) in womans apparel.
_(నాట్యోశక్ళా) నాట్యోకా=నాట్యపరిభాషయందు -అనలా
అర్జుకాశ బ్లము -' మొదలు “అజ్లీక సాత్తి్య
కే”అనువజ
కుస చెప్పంబడు చళ్లునాట్యపరిభాషయం
దు వర్తించుననుట. Theatrical న
గణికాఒరుకా! ౧౯౩| అర్జకా (పా) అజ్జకా॥!న॥౧- వేళ్ళ,
(భగినీపతి) రావుతో భాగ ene ఆవుతః ॥ పు ॥ ౧- త్రోడంబుట్టిన
వూ (విద్వాని థాను దానివముగండు. భావః ॥ పు! ౧-విద్వాంసుండు. ఆన్దు
కః |!(జనకో యువరా కః ॥పు॥ ౧-తండ్రి. కుమారః - భ_ర్హృదారకః!
54 అమరకోశ ము. [నాట్య

జస్సు) కుమారో భ్రర్భు/పు ॥ ౨- యువరాజు, భట్టారకః- దేవః ॥ పు ॥

ఊదారకః॥!౧౯౮ (రాజూ) ఫ్‌On భ_ర్హృదారి'కా నీ |! ౧- ఆరాజు
భట్టారకో దేవ (_స్తత్చు కరాంతు వేరు. దేపీ॥నీ॥ ౧-పట్లాభిషీ క్రురాలె నరాణి
తా) భర్భృదారికా। బే సేరు, ౫౭౬. భట్టినీ॥సీ॥ ౧- తేక్కి_నరాజుభార్యల
వీ (కృతాభిపే.కాయా) వేరు. అ బ్రహ్మణ్వమ్‌॥ స॥ ౧-చంపందగనివాండను
(మితారాను తుుభట్టినీ! నూటుమీ!జ! wం౭.రా ప్పియః॥పు॥౧-రాజుయొక్క.
౧౯౫ | అబ్రహ్మణ్య (ను
వు బెవమనముణబం(దివేరు,అమ్మా !నీ॥౧-
-తల్ల వే
ఉరు. నాసూః
వధాో్వో కా (అ) స్స్యా సీ॥౧--చిన్నపడుచుపేరు, మారిషః॥పు!౧- పూజ్యుని
లస్తు శాన్ట్రీయః [అ వేరు.ల త్రికా(సాఅ
న్ని
నికా॥నీ॥౧-అక్క_పేరు. నిస్థా॥
మా (నూతాఒథ Sia నిర్యహాణమ్‌॥న॥౨- నాటక కథనుముగించుట,
లాస్యా) ద్వాసూ .(
(రా, The Catastrophe or conclusion. వాగ్షే-హహ్హై-
దంస్సు నూారిషః॥ ౧౬ ie అవ్య! ఈకిను వరుసగా నీచు రాలీని దాసిని

అ త్తికా sts జ్యేష్టా) చెలిక_క్రెనుగూర్చ పిలుచుట. అజ్ఞహారః. అజ్జవిజ్నే పః॥

నిష్టానిర్వహ శ (సమే | Mie ప్పుడుశరీరమునుకదలించుట, Gesture.
గ
హాక్తో హక హాలా౭_ వ్యజ్ఞక ః-అభినయః॥ పు॥ ౨-వా_స్తవిన్యాసాదుల చేత
న.
హ్యోనే నీణాం చేటీం bea pais తెలుపుట, Indication of a pas-
Pat

సీం ప్రతి) ॥ అజ్ఞహో 5101. ఆజీకమ్‌-సా _త్త్వీకమ్‌! త్రి

తి॥ _౨.కనుబొవులు
రోజ జ్లవకేవో వ్యష్షాకా 'మొదలమున యంగములచేతేను (2551164 bodily
భినయా (సమా)! (నిర్వ posture) మనోవృత్తిరూపవముయిన సన_త్స్వను
త్ర
లేత్వజ్లస త్వాభ్యాంచ్వే చేతను (sincere einotion) పుట్టింపంబడిన (క్రియ
తిప్పా జ్లీకసాక్లిశే॥ లకును స్వేదరోమూంచాదులకునుబేళ్లు, Tokens.
“జ రపీకళుణాద్భు చ pr హాస్యః. భయా
త హాస భయానకాః। |నకః॥పు॥- దీభత్సమ్‌- కాదమ్‌॥వ్న॥ ౮ - రసము
వీభత్సకాడ్రే (చరసాల |ల 'వేళ్లు, Tastes or sentiments.7 _§s Devotion
and resignation. వాత yOgsParental affection.
శృజ్షార శుచి రుజజ Quel శృజ్దారః - శుచిః _ ఉజజ gs ॥పు॥ 3౩ _ శృం
OEE LIMES SDI వేళ్లు, Love.

ఉ త్సాహవర్థనో వీరః త్పాహవర్ణనః. పీరః॥పు॥ _౨- పీరరసముశే

పేళ్గు,
Heroism.
 వర్షము.] పృథమశకాండము. ర్‌ర్‌'
కారుణ్యం క రుణాఘ్ఫ్ళ కారుణ్యమ్‌ ॥న॥- కరుణా-ఘృణా-కృపా - ద
ణా |కృపా దయా౭ఒను |యా-అనుక మా వీ. అనుకోంశః ॥పు॥౭-కరుణర
కమా నా దనుక్టోకో సము పేళ్లు, బటు!
(ఒన్యతో ) వాస హాసఃae |పు॥- హోస్యమ్‌॥ న॥ ౩ - హాస్య
హోసో హాస్యం చ రసము పేళ్లు, Laughter. [Disgust.
భీభత్సం వికృతం బభత్సమ్‌-వికృతమ్‌ ॥.౨- బీభత్సర సము వేళ్లు,
(తీప్విదం ద్వయమ్‌! ఈరెండు శబ్బములును బీభత్సర స హేతువుల
యిన మాంసాదులను జెప్పునపుడు!
తి!
విస్తయో౭._ద్నుత మా విస్తయః॥పు॥- అద్భుతమ్‌- ఆశ్చర్యమ్‌-చి లేన్‌!
శ్చర్యం చిత్ర నుష్యథ ర-అద్య తరసను సేళ్లు, రయి[5౭. ఖై రవమ్‌- చా
భెరవమ్‌॥.౨౦౧| దారు |రుణమ్‌-భీపణమ్‌- భీమ మ్‌-ఘోరమ్‌ _.భీనముమ్‌- భ
ణం భీషణం భీష్మం "ఘా యానకమ్‌- ఛయంకరమ్‌ - ప్రతిభయమ్‌॥ ౯-
రం భీమం భయే ణక భయానకకినయు వేళ్లు, Horror, శా ద్రమ్‌-ఉగ
భయంకరం ప్రతిభయం ము కౌ ద్రరసముశేపళ్లు, Anger. తద్భుకశప
కాదృం తూన ( మ ముమొద లీపడునాలుగుశ బ్బములును రసహేతు
మా త్రిషు! చతుర్దశ) వ స్తువాచకము_లె నపుడు! లీ
త్రి!
దర శ్రాసౌా భీతిర్చీ స్పా దరః- త్రాసః॥పు॥-భీతిః_ భీః॥సీ॥_సాధ్యనమ్‌ a
ధ్వసం భ యమ్‌! యమ్‌ ॥న॥ (పా) భియా॥ ౬.-ఛభయము వేళ్లు, F౭21
or terror.
(వికారో మానసో)| ఛావః॥పు॥! ౧ - రసములంబుట్టించెడు స్థాయి
వ. భావవ్యభిచారిభావసా త్తిఏకభావము తనునుస్తోస్‌
కారము చళ్లు, Sentiment or passion.
నుభావూ (భావబోధ| _అనుభావః॥పు॥ ౧-భావబోధకః = ఆభావము
కః ౦౩|| నెటిగింశడి ముఖవికాసాదులేరు, Indication
of sentimeut. ప
గర్యోఒ భిమానో౭..| గర్వః-లభిమానః-అహజ్కా_రః॥ పు॥ ౩-అహం
-వాజ్కొరో కారము సళ్ళు Pride. [దర్చోఒవ లేపోఒవష్ట
ను శ్చిత్తూటేంకకం8 స్మృయో
౪
మదః)ర్ల
న (శ్చిత్తసమున్న, నూనః ॥పు॥ ౧- చి_త్ససమున్ నలిః
=నేనుత్కు
56 అమరకోళ ము. [నాట్య
తిః! ష్టుండ ననుచిత్తౌన్న త్యము పే
వేరు Arrogance.
అనాదర॥ పరిభవఃప| _ అనాదరః-పరిభనః - పరీభావః॥పు॥-తిరస్కి_9
రీభావ _స్పిరస్కింయా॥ |యా - రీణా -అవమాననా- -అవజ్ఞా॥సీ॥--అవహే
.౨౦౮ ॥ ams re లనమ్‌ (పా) వ హేలనమ్‌--అసూర్హ ణమ్‌(పా) అసు
నాఒవజా ఒవహేలన ర ణమ్‌-అసూతణమ్‌ - అనుక్షణమ్‌॥న॥౯ - తిర
మసూర ణమ్‌| [నికార స్కారము వేళ్లు, Disrespect.
శ్వాప్యభీభావా న్యక్రా [నికారః - అభీభావః - న్యక్కారః - పరా
రశ్బ పరాభవః॥] భవః ॥పు॥ ] న.
మన్హాకుం హీ న్రపా, నున్దాతమ్‌ ॥న॥._-హీజత్ర
తపా -.వ్రడా-లజ్ఞ
-లజ్లా ॥
పీడా లజ్ఞా మ. సిగ్గే
వ్రేళ్లు
గు .స్రీ
డాశబ్దము పుల్లీ
పు రగ
Modesty ordae
(సా=_ప శ్రపాఒ (న్య! అప త్రపా॥సీ॥౧ - అన్యతః=పరులవలనవచ్చిన, -
త్రఖ॥ _౨౦౫| సా=ఆసిగ్గు పేరు. Bashfulness.
వాని స్థితితో. వూ _న్టి.తితివా॥నీ॥ _౨-ఓర్పు పేళ్లు, Forbearance.
ఛిధ్యాతు (పరస్యవిష అభిధ్యా!సీ॥౧ - (పరధనాపహరణవిషయమైన)
యే స్పృహా) | యభిలాష పేరు, Coveting another's property.
అహో న్ని రీర్హ్యా అమా న్లిః-ee పరునియొక్క_
యు
త ర్త మునకు నోర్వకుండుట వే
వేళ్లు, vy.
2_.సూయాతు (దోషా 1. మ గలిగియు
రోపో గుణప్వప్సి। న్నను దోహషమునారోపించుటశేరు, Detraction.
వైరం విరోధో విద్వే, వై రమ్‌॥న॥-విరోధః - విద్వేవః॥పు॥ 3- వైర
ము వేళ్లు, Enmity.
మన్యుకో కాతు భక్‌ మన్యుః-శోకః॥పు॥ - భుక్‌॥.-్‌సీ13 - శోకము
(.స్త్రేయామ్‌)! వేళ్లు, Grief or sorrow.
పశ్చాత్తాపోఒనుతాప, పశ్చాత్తాపః-అనుతాపః-విప్రప్రతీసారః॥ పు॥ 3 -
శ్చవిప్ర
పతీసార (ఇత్యపి)॥ పశ్చాత్తాపము వేళ్లు, Rate
న్న?కోంధానుర్ష రో కోపః -కోంధః -అముర్హ ?-మ్‌. ప్రతిఘః॥పు॥-
పప్రతిఘా రుట్కు_9 థా |రుట్‌1ప్‌సీ!- క్రుత్‌
కు 1థ్‌.ఓ
సీ॥౭-కోపము వేళ్లు,286.
(తా!
వర్షము.) పృుథనముకాండము. ర?
(శువౌకు చరితే)శీల |కీలమ్‌॥న॥౧-పవి త్ర-చరితముపేరు, 6004 001640
ముస్తాద శిత్తవిభ ఉన్నాదః-చి కనిభ్రమః॥పు! ౨-భూతావేశాదు
మః॥ ౦౮|| 'అచేతలోలిగినచి క్రచాంచల్యము
ఈ , infatuation.
వేమా(నా |e ప్రేమా న్‌ ,పు॥-_ వ్రీయతా [నీ] - హార్షమ్‌-
"తా హారం చేమ సే
న్నే వేమ ॥న్క్‌న॥- స్నేహఃVigne సేహము చళ్లు,
హోం ధ్‌ Affection or kindness.
Sra కా, _దోహదమ్‌!న[- ఇచ్చా - కాజ్ఞా - స్పృహో -
డా
శ స్పహాహా తృడ్యా ఈహా-తృట్‌ ॥ష్‌॥- వాళ్ళా - లిప్సా!సీ॥ నే
భా లిప్పా మనోరథః ॥|రథః- కానుః- అభిలాపః- తర్షః॥పు! ౧.౨ - రో
౨౦౯ || కామా౭._భిలా |రిక=
పేళ్లు, Desire or Mere eg
హషస్తర్యశ్చ [Araeat desire.
(స మహాన్‌) లాలసా| లాలసా ॥ ప్ప ॥ ౧ - అధికమైన కోరికవేరు,
(ద్వయోః) | ఉపాధి _ఉపాధిః॥పు॥-ధర చిన్హా॥సీ॥.౨- ధర్మచింత వేళ్లు,
(ర్నా) ధర చినా |Virtuous reflection.
(వుంస్యా ధి (ర్తానసీ ఆధిః॥పు॥౧- మానసీవ్యథా= మనస్పంబంధమ
వ్యథా) || య యినవ్యథ పే
పురు Mental pain; affliction.
స
(స్యా) చ్చిన్హా స్మృతి చిన్తా-స్య తిః॥సీ॥_ఆభ్యానమ్‌॥న॥3 - చింతించు .
రాధ్యాన ట వేళ్లు, Recollection.
ముత్కణ్లో త్క_లికే ఉత్క_క్ఞా-ఉత్క_లికా!నీ॥_౨ - ఇష్టవస్తుప్రాప్లి
(సమే)! | యందలి 'కాలవిళంబమునోర్వంజాలక తహతపహా
పడుట వేళ్లు, Anxiety; uneasiness.

ఉత్సాహో వ్యవ| ఉత్సాహఃవ్యవసాయః (పా) అధ్యవసాయః

సాయ (స్పా స్ట్‌.) యక యుద్యోగ
॥పు!_౨- మహఃకార్యవిషముయిన
వేళ్లు, Perseverance; ardorr.
(స) వీర్య (ముతిశ_క్టి| _వీర్యషు॥న॥౧-అతిశ క్రిభాక్‌ = మిక్కిలిదృఢను
ఛాక్‌ )॥ ౨౧౧! |యిన, సః=ఆయుత్సా హాము పేరు, Fortitude.
కొపటో (2 స్త్ర)ీవ్యాజ కపటః|ప్ప॥ వ్యాజః- దన్భుః - ఉపధిః !పు!-
దమ్మాపధయ _శృద్మ |ఛద్య!న్‌-3తవమ్‌! న 1-కుసృతీః-నికృతిఃనీ[.శా
న త్రవే। 'ఠ్యమ్‌!న! ౯- కపటము వేళ్లు, కపటమునం బర్మద్రో
8
 ర్‌రి ఇ ముక కోశము. [నాట్య
కుసృతిర్నికకృతి శ్యాత్యం హార్థమొకటిను దేశించినట్లు తెలివి యొకటిసేయుట,
Deceit, or fraud.
య ప్రమాదః॥పు॥_అనవధాన తా॥సీ॥| ౨. ఎచ్చరిక
"తా|| _౨౧_౨|| తప్పుట వేళ్లు, Inadvertency, carelessness.
కౌతూహలం కెతు కాతూహాలమ్‌- కాతుకమ్‌.కుతుకమ్‌. కుతూపా
కంచ కుతుకంచ కుతూ లమ్‌॥న॥ ర- అపూర్వవ స్తుసువునుగోరుట, Eagerness.
హలమ్‌! (్రీగాల)విలా విలాసః--బిబ్బోకఃః - విభ్రముః॥పు॥- లలితమ్‌!న॥-_
సబిబ్బోక విభంమూా ల హేలా-లీలా॥నీ॥, ప్రతి-9ిముదలై
= న, అమో=ఈ,
లీతం తథా॥.౨౧౩॥ హౌ హావాః=అనుభావములు, స్తే, నామంనస్త్రలయొక్క._
లా లీలే (త్యమాహావా! జర భావజాః = కృంగారభావమువలన+ బుట్టిన,
తయా నశఫ్రిజ్‌ర భావ క్రియాః = చేష్టలు. ఇతిఅన్నందున విచ్చి
త్తికిలికించి
జాః।) వ. Dalliance or blandishment.
“ద్రవ శేళలి పరీహాసాః ద్రవః - "కలి, కరకర ర వీలా॥నీ॥.
క్రీడా లీలాచ న చ॥ నర || న్‌, Stree డ్రీపుపమలపరహానము జే,
_౨౧౮౪'|| వ్ల or మ.
వ్యాజో ఒపసబేశో ల వ్యాజః-అప దేశ1|పు!-లత్యమ్‌(ప్రొ లతమ్‌॥న॥
త్యంచ క వ్యాజము వేళ్లు, వ్యాజమనంగా స్వార్థ మొకటి
యుద్దశించినట్లు "తెలివి యొక టిసేయుట, - Pretext.
క్రీడా ఖేలాచ కుర్షనమ్‌। త్రీఖేలా!సీ! - కుర్చనమ్‌(పా) కూర్చనమ్‌॥న॥
hone శ్రీడు A play or game.

ఘర్మో నిదాఘ. స్వేద

అద LD
ఘర ః-నిదాఘః “స్వేదః॥ పు! ౨-చెమటచేవేళ్లు,
ప. sweat.
(స్సార్ట్ర)త్స్రళ
యో (న ప్రళయః ॥పు॥౧- హర్ణాదులచేత చేహాచేష్టలు
షచేప్షతా) ॥ ౨౧౫ ॥ ten చేరు ఇ'చేసాన్నసిలుట, a
eు. 6
అవహీత (౭_౭_'కార @ క రా
(ప) అవహీళ్లమ్‌॥న॥౧_అను
అవహిశక్రా॥సీ॥
గుప్త) | గాదులశేతయబుట్టురోనాంచాది ఫరీరవికారముల
ను లజ్ఞాదులచేతాం గప్పుట వేరు, Dissimulation.
(సమా) సంవేగ సం. సంవేగః _ సంభంమః॥ పు! ౨ - హర్హాదులచేత
భంమా। క ర ములయందుత్వర, Hurry, fs
(న్యా) దాచ్చురితేకం ఆచ్చురితకమ్‌॥ నన ॥౧ - సోత్పాాసః హాస;
వర్షము.) ప్రథమ కాండము. ర్‌
(హాస స్పోత్సాాస) స్యాత్‌ = ఎ త్తిపొడుచుటతోయహాడిన నవ్వుపేరు,
( A 1015612621.
రు, A $Mile.
నస్పృమనాక్‌)సిష్‌తమ్‌॥ మై "ee తనన్ర(పే
సి తమ్‌!న॥ ౧-ఇంచుకం న్వ్‌
(మధ్యమ స్పా) ద్వి విహసితమ్‌॥ న॥ ౧- ఇంచుకంతనవ్వునకును గొ
హసితం ప్పనవ్వునకును మధ్యవుమైన పరిపాటినవ్వు పేరు,
A laugh.
రోమాఇో రోమ రోమా ఇ్బుః॥పు!-రోమహర్ష ణమ్‌॥న॥_౨-రోను
హర్ష ణమ్‌! వేళ్లు, Horripilation.
ములు గగురువొాడుచుటపే
క్రసతం రుదితం క్రుష్టం| క్రన్షితమ్‌-రుదితమ్‌- క్రష్టమ్‌!న[3.రోదనమువేళ్లు,
Weeping.
బృమృ స్తు(త్రిషు)
బృ త్రి దృమృణమ్‌! న॥ _౨ - ఆవలిం
బృమృః! త్రీ
మృణమ్‌॥ ee చుట పేళ్లు, దు , yawning.
విప్రలమ విసంవా! విపwe -వినసంవాదః॥ పు॥ ._౨-విపరీతము
గాం
టో బలుకుట వేళ్లు, Deceiving by a false affinnation,
జ ణం నన్ను! రిజ్ఞణమ్‌ (పా) రిజ్ఞణమ్‌-స్థ్రలనమ్‌॥ న॥ _౨-జారు
వ. టకుంగాని స్వధర్మఅ విడుచుటకు(గాని వేళ్లు,
Tumbling ; deviating from duty.
(స్యాన్నిద్రా శయ నిద్రా నీ॥-శయనమ్‌॥ న॥ - స్వాహః- స్వస్నఃఇ
నం స్వాస సస్సషష్న స్సం సంవేశః॥పు॥ ౫-ని దృవేళ్లు, Sleep.
వేళ (ఇత్యపి) ॥ ౨౧౮ | [సే తంల
త స్రీ ప్ర
పమిోాలా తస్ట్రం(ప్రాతన్షాా- ప్ర
పమిోలా॥ నీ! _౨-కునికిపాటు
భ్రకటి లు 9కంటి భ్రకటి . ప్రకట. బ్రూకుటిః౧12౨ బాదు
ర్ఫూకుటి! స్రీ
సెయామ్‌) ముడిపేళ్లు, A sani
అదృష్ట (స్పాన్టి దసౌ। అదృన్టిఃన0౧- -అసౌామ్యే = (రోషముచేత) సౌమ్య
మ్యే ఇళ్లే) ముగానిిఅ్టే.==ద్భృష్టము గీlook of displeasure.
సంసిద్ధి ప్రకృతి (నమే) సంసిద్ధిః - ప్రకృతిః ॥ ne స్వరూషమ్‌ ॥ న॥-
eee ॥ స్యరూపంచ స్వభొవః - నినర్లః ॥ పు ॥ ౫ _ స్వభావము వేళ్లు,
స్వభావశ్చ నిసర్ణళ్చా |The natural Mel disposition,
థ వేపభుః। కమ్పా౭ | వేపథుఃకచ్చుః!పు!. ౨-వడయ వేళ్లు, A trmంur,
థ వణ ఉద్ధర్హో నహ, వేణః- ఉద్ధర్ద౭,మహః - ఉద్ధవః- ఉత్చివఖిపు॥
60 తమను. [వాతాళ
య. ఉత వము పేళ్లు, A festival; celebration.
ఇతి నాట్యవర్షః. నాట్యము తో జేరినపదసమూహాము ముగిసెను.
— = కోత

అధోభువన పాతాల| అధోభువనమ్‌-పాతాలమ్‌.- బలిసద్మ | న్‌! రసా

బలిసద్మ రసాతలమ్‌। నా |తలమ్‌॥ న॥-నాగలోకః॥ పు॥౫. పాతాళము వేళ్లు,
గలోకోఒ The infernal region; the nether world.
థ కుహరం సుషిరం| కుహరమ్‌-సువీరమ్‌-వివరమ్‌ -బిలమ్‌- ఛిదృ వ్‌
వివరం బిలమ్‌॥ఛి
ఛిద్రంని|నిర్వ ప biel రన్థ్రమ్‌ - శ్వభ్ర స
ర్వకథనం రోకం కష స్థ వపా-నువీ. | సీ! ౧౧ - రంర ధ్రమువేళ్ళు A hols,
శకథభం వపా సుష or vacuity; a ravine.
గరావటా (భువి కణ గర్వ (ప) గరా॥సీ॥ - అవటః ॥ పు! ౨ -
| భువి = "సామియందుండు, శ్వభ్వే. = బొక్క వేళ్లు,
A hole in the ground. |
(సరన్ట్రే)
నుషీరం (త్రి, సుషిరమ్‌ ॥ ౧ - రంధ్ర ముతో గూడిన వస్తు
షు! ౨.9౨ |వాచక మయినపుడు త్రిలింగము, Having holes.
అన్ధ్థకారో (జస్త్రీ We ష్ష॥- భా.నమ్‌ -తమిస్రమ్‌ - తిమి
యాం) ఛ్యాాన్తం తమి రమ్‌-తమః ॥ స్‌॥ న ॥ ౫- చీశటిపేళ్లు, D2mజిs ;
న్రం తిమిరం తమః |! |glం0m.
(థ్వాన్రేగాఖేే ౭_న్గత ననన 21న॥. అ; గాభేధ్వా_న్లే
నే =గాఖాం
ముసం ధకారము పేరు, Intense య.
(తీజేఒవతమసం అనతనుసమ్‌॥ న॥౧- (శ్రీజేధ్వానే = తీణమ
యిన చీ6కటిపేరు, IMperfet darkness.
(తమః॥ _౨_9౩|॥ విష్వ) సంత మసమ్‌॥ న॥ ౧-విష్వక్‌ ధ్యానే.అంతటవ్యా
క్రసన మసమ్‌ పించిన, తమః =చీశటిపేరు Universal darkness.
ఇతి పాతాలవర్లః | పాతాలముతోంజేరినపదసమూహము ముగిసెను.
ర మై
చాశాః .కా ద్రవేయా నాగాః- కా దృవేయాః। పు,బ॥ _౨- పడగలు
ను తోశలునుగలిగి మనుప్యాకారములైనక ద్రూ
పుత్రులయిన నాోగుబాముల వేళ్లు, స్ట్‌
_స్తవీశ్వరణ) | చేసో. st అన న్వః! పు] _౨.తద్రీథ్వరః = ఆనాగుం
 భోోగివర్లము.] ప్రథమకాండము. 61
sap 'చాములకురాజయిన యాది 'కేషునివేళు.
' వాసుకి స్తునర్ప రాజో2 వాసుకి - సర్పరాజః॥ పు! _౨ - వాసుకి వేళ్లు,
_ థగోనసః॥తిలిత్స(స్పా ర) గోనసః- తిలిత్సః॥ పు! _౨-కొండచిలువ వేళ్లు.
దజగరే శయు ర్యా, అజగరః శయుః - వాహసః ॥పు॥ ౩ - వెను
హస (ఇత్యుభా)! |చామువేపేళ్లు, Boa Constrictor.
అలగర్లో జలవ్యాల అలగర్షః (పాఅళిగర్ల రి అజగర్హ . జలవ్యాలః॥
పు॥ _౨-నీరుకట్టుపాము వేళ్లు, A water-snake.
(స్పమౌ,) రాజిలడుజ్ణుభా 'రాజిలః-డుణ్జుభ 8|| పు॥ .౨- ఇరుదలశిఖండి పేళ్లు,
l_9_o9oxi |Amphisbaena.
మాలుఛానో మూ మాలుధానః-వూతులాహిః! పు॥ _౨- ఉమ్మెత్త
త్ర
తులాహి లలోనిముజ్హుంబాము పేళ్లు
వేళు. అది ఖట్యాంగాకార మై
స్య దీర్గ 'దేహాలాంగూలమై 'చతుష్పాత్తునై.యుండును.
ర్నిర్ముక్‌ ము క్తకఇప్పు నిర్ముకృః -ము_క్తకఖ్నుకః॥వు! _౨-కుబుసము విడీ
లః చినపొము, A snake that has cast his slough.
సర్వః షృృదాను ర్భుజ సర్చః - పృదాకుః -భుజగః _ భుజబ్లః- అహిః -
గ్‌ భుజజ్లో౭_హి ర్శు జజ్జ భుజబ్దనుః -ఆశీవిషః- విషధరః- చ లే1న1. వ్యాలః-
మః ॥ అశీవిపో విషధర్‌ సరీస్ఫపః- కుణలీ॥న్‌॥- Ses ॥ద్‌॥- చతుశ్ళ్ర
శ్చృక్కీవ్యాల స్పరీస్ఫృపః। |వాః॥స్‌॥- కాకోదరః. ఫణీ॥న్‌॥- దర్వీకరః - దీర్గ
రృ
కుణ్ణలి గూఢపా చ్చమయుస్టః - దన్దళూకః - బిలేశయః - ఉరగః - పన్నగః -
శ వాకికాకోదరక ఫణీ ॥ భోగ॥న్‌ |. -జిహ్మగః. పవనాశనః॥ పు! ౨౫- సామా
ద ర్వీకరో దీరసుపుప్లో న్యముగా పాముల వేళ్లు, A snake or serpent,
_దన్షళూకో బిశేశయలి |
ఉగ? పన్నగో భోగీ జి
హ్యగఃి పవనాశనః 5|[లేలి _(లేలిహోనః-ద్విరసనః -వ్యాళః - కువ్వ్య్భానస:ః-
హోనో ద్విరసనో వ్యా |హరిః॥పు॥ ] అధికపాఠము.
. శకి త: హరిః] ౪ హయమ్‌..! లీ ౧ - పాముయొక్క_
hs
( త్రీవ్వా)
త్రి హయం వివము (స్‌ చర్మము మొదలయినవాని వేరు
(విపాస్థ్యాది) Belonging to a Sie
నృటాయాం తు ఫణా| స్పటా॥ సీ॥_ఫణా॥ ప్ప॥ _౨- పడగవేళ్లు,.
౧౧
 62 అమరకోశము [నరకవర్లము.

(ద్యయోః)! The expanded hood of a serpent. [Slough

(స నిర్మొకా _ కఖ్బుకః 2 నిర్మాకః | పు! _౨ - కుబుసముశేపేళ్లు,
మేడస్తుగరలం చేవ మ్వేడః॥ పు! వేరలమ్‌!న!.
- విషమ్‌। మ! న
పుంసిక్తిబే సామాన్యముగా విషము వేళ్లు, Venom.
మ్‌ _౨_౨౯ || (పు
చ కాకోల ee కాకోలః - కాలకూటః - హాలాహాలః (ప
హలాహలాః॥। సౌరాష్ట్ర హాోలాహాలః, హోాలహాోలు, హలహలః-సౌరాష్ట్రకః-
్త
బ ృపుతSE
ి కేయః- బ్రహ
bE శకేయో బృహ్మపు సాక్షక్షి ప్రదీపనః- దారదః. వ
త్రీ పదీపనః॥ కోణ త్సనాభః| పు!గో ఈొతొమిదివిపశేదాః=
వత్సనాభ (శ్చ విషఖేదా విషభేదముల వేళ్ళు, Nine sorts offixed poison.
అమో నవ)!
విషవె ద్యో జాబ్దులికో విషవై ద్యః-జాజ్జులికః ॥ పు ॥ _౨- విషమును
దించు వెద్యుని వేళ్లు, Conjurer using charms
against poison.
గా హ్యహితు
వ్యాల గ్రా, గ్రా
వ్యాల గాహీ॥న్‌ | (వ్యా వ్యాళగ్రా, హః - అహి
ణిక,॥ _౨౩౧|| తుణ్చికః$l పు॥_౨-పాములనాయు, A $Hnake-catcher.
63
ఇతి భోగివరః. సర్వముతోం జేరిన పదసమూహము ముగిసెను.
౧
కీల — — శీలా 4 —ా

(స్యా) న్నారక స్తు నర నారకః - నరకః - నిరయః॥పు॥ -దుర్లతిః ॥ సి

కో నిరయో ‘Heal; te
దుగ్షతిః ఈ - సామాన్యముగా నరకము వేళ్లు.
న యామ్‌)!
(స్తీ infernal regions,
సషనావిచి
(తొక్ళేడా) స్త తప్రనః. అవీచిః - మహారారవః - కౌరవః -
మహా రౌరవ ఠరౌర నాః॥ న త్ర (పా సంహోరః॥పు॥ -కాలసూ త్రమ్‌! న॥౬-
_ గ్‌సజాతః ౩ *లసూత్రం శ్ర్యాద్యాః=ఇని "మొదలయినవి, తచ్చేచాః= ఆన
చే త్యాద్యా)
(శే (ర కభేదముల వేళ్లు, Various hells,
(స్పత్తా న్మునారకాః।| నారశకాః - ప్రేతాః (వా) పదేతా॥ పు! బ:॥
ప్రేతా పైనా టై సత్త్వాః = యు. ప్రాణులశేవేళ్లు,
1 Departed souls in hell.
వైతరణీ (సిన వైతరణీ॥సీ॥౧- సిన్టుః= నరకమునందలినదివేరు,
Teeriver of hell. [Misfortune, or misery.
స్యా దలవ్నీస్తునిర్భతిః॥ |. అలమ్నీః - నిర్భతిః॥ సీ॥.౨ - అభాన్యమువేరు,
 వారివర్షము.] పృథమశకాండము. 68
విష్టి. రాజూ? వివ్నిః-ఆజూః॥ నీ ॥ _౨.౫టిపేళు. నరకమునం
(2) (లా
దుం దోంోయుట వేళ్లని కొందణందురు.
కారణా(తుయాతనా | కారణా-యాతనా- తీవ్ర వేదనా!సి। 5 _ అతి
తీవ్రవేదనా యమయిన వేదన వేళ్లు, Agony; excessive pain.
వీడా బాధావ్యథాదు! ఏడాగబాధా వ్యథా ॥నీ॥ -దుశిఖమ్‌_ ఆమన
aD మామనస్యంప్రసూ స్యమ్‌(ప్ఫా అమానస్యమ్‌- ప్రసూతిజమ్‌ - కస్టమ్‌- ;
Ss కృచ్చంమ్‌- అభీలమ్‌ ॥న॥౯ _ సామాన్యముగాదుక
చృ్రమాభీలం (త
త్రి పే
స ఖము వేళ్లు. ఈశ బములలో SE విశేవ్యనిఘ్న మను
పోరళేద్యగామియక్‌ ) | చున్నదో యది 'త్రిలింగములు గలది Pain:
బ్రతి నరక వర్షః. దరకముతో (జేరినపదసమూహము ముగిధెను.
—— శి 4 ఆ అజా చిత అ

సముద్భో౭_న్దిరకూ | సము దః - అస్టిః _ అకూపారః. పాఠావారః-

పారకి పాఠావార స్పరి |సరిత్సతిః = ఉదన్వాన్‌॥త్‌ ॥- ఉదధిః - సిన్గుః _ సర
త్పతిః॥. ఉదన్వా నుదధి స్వాన్‌ 1త్‌ ॥- సాగరః - లఅర్జవఃరత్నాకర -జజెలని
in స్సరస్యాన్‌ షమ -యాదకిపతిః-అపాంపతిః I పు! ౧౫- సముద్రుని
రోడ గ్రవః |! రతా కరో వేళ్లు, The sea or ocean.
జలనిధీ' శ్యాదాపీ ర
పాంపతిః॥ _93e_| శీ రోదః _ లవణోదః క|తభా = అశ్లు “3 న
(తస్య ప్రభేదా థీ |రమయిన, దధ్యుదః - ఘృతోదః - ఇతూదః.
S25 లవణోద స్త
సథా రోదః- స్వాదూదః Rescate Cu తస్య = మ.
పే)! 'ముయొక్క- ప్రభేదాః= భేదములు.
ఆపః (ఛై
స్రెభూమ్ని,
సీ _ఆహః॥ప్‌వ్‌,స్కీబ ॥- బాఃర్‌॥- వారి-సలిలమ్‌-కమ
వా ర్యారి సలిలం కమ |లమ్‌-జలమ్‌-పయః॥ స్‌॥ - కీలాలమ్‌ - అమృతమ్‌-
లం జలమ్‌॥ పయః కీలాల |జీవనమ్‌-భువనమ్‌-వనమ్‌- కబన్ధమ్‌-ఉదకమ్‌-
మునుల జీవనం భువ పాథః॥న్‌'॥-పువ్క_రమ్‌- సర్వతోముఖమ్‌ - అమ్భః
'నం వనమ్‌! కబన ముద ॥న్‌॥-అర౪॥ స్‌॥-తోయమ్‌ - పానీయమ్‌ _ నీరమ్‌-
కం పాథకి పుష్కరంస శ్నీరమ్‌- అమ్బు-శమృరమ్‌ (పా) సంవరమ్‌ -మేఘ:
ర్యతోముఖమ్‌! అమ్మో పుష్పమ్‌॥న॥- we oe: ఉదకము వేళ్లు,
ళ్‌ ఇర సోయ సానీయ నీర
 64 అనురకోశము. KK (వారివర్షము.
శ్నీరామ్బుకన్ఫురమ్‌[కృ [కృవీటమ్‌! న॥ - కాణ్జమ్‌!ప్న॥- జీవనీయమ్‌ -
స )|కుశమ్‌- విషమ్‌ ॥న॥] నం ము, Water.
వీటం కాణ(మ చ్రస్యా)
శ్రవనీయంపేశంద్‌షమ్‌]!
చేఘుపుష్నం ఫఘనరసం
త్రిషుద్వే) ఆప్య మ
(త్రి |ఆప్యమ్‌- అమ్మయమ్‌॥ త్రి ॥ _౨- జలవికారము
మ్యయమ్‌। or న
౨౩౯ | పేళ్లు, Watety et 4 of water.
భజ స్త
స్తరజ్ఞ ఊరి,(ర్వా "భజః- తరబ్లః॥ పు!-ఊర్తిఃప్ప!- వీచిః॥ప్ప ఈం
శ్రీయాం)
స్తే bie కరుళ్లవేళ్లు, Wswave.
“రథోర్మిషు! మహ ఉల్లోలః. కల్లోలః॥పు!_౨- మహత్సుఊర్షిషు=
త్పూ) ల్ల
లోలకల్లోలా గొప్పకరుళ్లచళ్లు,A surge or billow.
(స్యా)దావరో(౭_మృ ఆవ రిపు ౧- as = ఉదకములయొ
సాం భమలి॥ _౨5౦| క్క భ ౩మః=సుడిపేరు, A whirl-pool.
' పృషన్తి విన్లుషృవతాక। _పృపన్తి॥త్‌ ,న,బ॥-బిన్లుః. పృవతః॥పు॥-విప్రువః॥
(పుమాంసో) విప్తుహః ప్‌,,సీీ బ! ర-జలబిందువుల పేళ్లు, A drop of | water. Br
(స్రీయ) | చక్రాణి। చక్తాణి(పావక్రాణి॥ న ॥-పుటభచదాః॥ పు॥
పుటభేదా (న్సు$) Ee lat క్రమువేపేళ్లు. నీళ్లారివచ్చు. బుగ్గవేరును,
A Wane tcourse ;; or areach of. the"river.
ర్భ్రమాళశ్చ జలనిగ్ష భ్‌9 మాః--జలనిరర మాః॥పు॥_౨- నీర్లుపాణుటకుం
మః! ౨౧|| గట్టినతూము యాన. వేళ్లు.'చృశ్రాదులు
వు జలమౌార్షము వే
పళ్లని.“కొందబరదురు,
A drain or pipe.
కూలం రోధశ్చతీరంచ | కూలమ్‌-రోధః॥స్‌॥ - తీరమ్‌- ప్రతీరమ్‌॥ న॥ -
ప్రతీరంచ తటం( త్రిషు! తటమ్‌॥ dix -దరిేవేళ్లు, A shore or
వ్‌
స (పరా. చాత: అవారన్‌ | న ! ౨ = పరార్యా
ర్వాచీ తీరే ) చీ తీశే =వరుసగా నీవలి యావలి దరుల వేళ్లు,
The opposite, and the near bank.
పాత్రం(తద న్లరమ్‌)॥ | . పాత మ్‌॥ న॥౧ -ఆశెండుదరులనడుము
పేరు,
The channel; basin.
ద్వీపో(౬,స్త్రీయా)ను। ద్వీపఃణిప్న॥- అ న్లరీపమ్‌॥న॥_౨-అ _న్వర్వారిణః =
నరీపం (యద_న్తర్వారి |నీళ్ల నడుము, య, 'శ్రటక్‌ = DEAT Dag
చల్లు,
“ఇఇస్తటమ్‌)। As island.
వర్గము] ప్రథముకాండము. 65
(తోయోళ్ధితం త)త్సులి పులినమ్‌ ॥ న॥ ౧.నీశ్లెండి కనిపించు తిన్నెవేరు,
నం _ |An islet formed by alluvium.
_సైకతం సికతామ సైకతమ్‌ - సికతామయమ్‌ ॥ న ॥ _౨-9సుక
యమ్‌! ౨౮౩|॥ నిషద్య॥|దిన్నెలవేళ్గు, A $and-bank. |
ర Sete పజ నిషద్వరః-జన్నూలః॥పు॥-పజ్క్య8॥ ప్న! _ శా
(2 స్త్ర) 'శాదకర్షమాా। ః-కర్లమః॥పు॥౫-అడును వేళ్లు, Mud or mire.
జలోచ్చా ఏసాకి ర జలోచ్చా ఏసాః-పరీవాహ*ః ॥ఫ్కుబ॥ _౨-అలుం
వాపహాోః గుల పేళ్లు, Inundation ; channel for carrying
off an excess of water.
కూపశకా( స్తు) విదార కూపకాఃవిదారకాః॥ పు॥.౨-చెలమలు, పల్ల. ము

కాః॥ ౨రర॥| నూతులు మొదలె నవి, A temporary well.

నావ్యం (త్రిలిజ్ఞంనా నావ్యమ్‌ ॥త్రి! ౧-నాతాళ్వే =ఓడచేత దాంటం
య) దగిననద్యాదుల పేరు, Navigable,
(త్రిని 'స్తరణి, _నాః॥బెా॥-తరణిః-తరిః(పా )తరీ॥ నీ
సి॥ క-ఓడేవేళ్లు,
_స్తరిః! A boat. a [A raft or Hat
ఉడుపంతు ప్లవః కోలః| ఉడుషమ్‌ ॥న॥ -ప్రవః-కోలః ॥పు19. తెప్పవేళ్లు,
ల (౬మ్బుసర స్రోతః | న్‌ న॥ ౧ - స్వతః= తనంతట పా
ణం స్వతః! ౨౦౫ | నీ అమ్బునరణవ్‌ = జలప్ర
పబూవానము=
A natural stream.
ఆతర _స్తరపణ్యం(స్యా ఆతరః ॥ పు ॥-ళతరపణ్యమ్‌1న1_౨.ఓడనడపువా
త్‌) నికిచ్చు కూూలిశేవేళ్లు, Fare, or freight.
దోణీ కాషపామువా | రో ణీ కాష్టాము వాహీనీ॥వీ॥ _౨-దోనేవేల్లు,
లో © tn బి
హినీ An gel basil:
సాంయా త్రీకకి పోతవ తికః.పోతవణిక్‌॥ జ్‌॥ ఫు! ఆ... వీడ
సాంయా త్రి,
ణిక్‌ 'బేరగానిచేవళ్లు1A voyaging merchant. /ం
కరర్లథార(స్తు
స్తునావికః 11. కర ర ధారః _ నావికః పు ॥ _౨- ఓడనడపువాని
| _౨ర౬! వేళ్లు,The pilot or helmsman.
"నియామకాక పోత 'నిూముశాః _ పోతవాహాః ॥పు,2॥ _౨-ఓడ
వాహోః వేళ్లు,
_స్తంభమువైనుం డియుపాయము చెప్పువారి పేళ్లు
The steersman,
కూపకో గుణవృత్ను | కూపకః - గుణవృతుకః॥ పు॥ ౨ - ఓీడమోాద
9
 66 అమరకోశ ము. [చారి
కః! బక్కె_ము గట్టుస్తంభమువేళ్లు, The mat
నౌకాదణ్ణః శేపణీ నౌకాదజ్డః।॥ పు!- శే పణీ॥పీ! _౨-ఓడనడపుగడ
(స్యా) దరిత్ర౦ శేని| వేళ్లు, The Es అరిa న॥- కేనిపాతకః॥ పు॥
పాతక 'ః॥ Sore ల . సీడనడపుతెలెడ్డువే
వేళ్లు, The rudder; helm.
అభిః (స్త్ర కాష్పకు| _అధ్రిః 1సీ1..శాష్టకుద్దాలఃపు!౨. లవణాదులు
ద్దాలః న్‌ తన్వు మ్రానిగుద్దలి పేళ్లు, A scraper ofr shovel.
చకపా త్రం తు సేచ సేకపాత్ర మ్‌-సేచనమ్‌ ॥న॥.౨- ఓడలోంజొచ్చిన
నమ్‌! నీళ్లను ట్‌. సా త్రముపేళ్లు, A bucket.
యానపాత్రం తుపో యానపా శ్రమ్‌న సం పు! ౨-టడచేవేళ్లు,
తో స్ట్‌ . A ship. |
'(ఇబ్టీభవే త్రిషు స సము ద్రియమ్‌ | ల్రి!౧- అన్ధిభ వే=సముద్రము
ముదిద్రియమ్‌! ౨౮౮ె|॥ | నందు. బుష్టేనవన్తువ్చపే
చేరు, Marine.
శEs ర్ధనావం (నా అర్షనావమ్‌॥న॥ ౧-నావః= ఒడయొక్క, అగ్థే=
వ్రూఒఒస్టై సగము సేరు, A 00205 half.
(2శీరనాశ్సే ఒతిను, _అతిను |త్తి! ౧ - ఓడను దాంటినవ స్తువువేరు,
(త్రిష
షు)! Landed from a boat. [నన్సి
యు బ్రిలింగకములు,
(త్రిప్వాగాఛాత్‌. ) ప్రసన్నశ బము మొదలు అగాధశ బపర్యంతము
ప్రసన్నాఒచ్చః ప్రసన్నః - అచ్చుః! ౨ - నిర్మ్యలవస్తువువేళ్లు,
Transparent, యయ... [Turbid,muddy.
కలుపో౭_న చ్చఆవిలః॥ కలుపః-అన చృః- ఆవిలః॥ 3-కలంిన దాని వేళ్లు,
నిన్నం గభీరం గమ్బో నిమ్నమ్‌-గభీరమ్‌--గమ్ఫోరమ్‌॥3-_లో-తె
తెనచాని
ర వేళ్లు, Deep. (Shallow.
ముత్తానం తద్విపర్య "ఉత్తానమ్‌ 1 ౧ - లోతుకాని దానివేరు,
యే | అగాధ మతల అగాధమ్‌.-అతలస్పర్శః॥ _౨-మిక్కిలి లోంతెన
స్పర్శే . దాని వేళ్లు, Very deep, unfathomable.
శె_వ_ే దాశధీవరా॥ కెవర్శ-దాశః(పాొ) దాసః-ధీవరః ॥పు॥ కమ
_౨౫౦|| త్సస్రములం బట్టుజాలరివాని వేళ్లు, A fisherman.
_ఆనాయకి(పుంసి) జాలం! ఆనాయః॥పు!- జాలమ్‌॥న॥_౨-వలేళ్లు, A net.
(స్యాత్‌ ) శణసూత్రం శణసూ తృ్రమ్‌-(పా ) సణసూ త్రమ్‌-పవిశ్రకమ్‌!
 వర్షము. . ఊఈథనుకాండము. 67
పవిత్రకమ్‌! న॥ _౨-నవలతాటివేన్డు, The rope of a net.
మత్సా్యాధానీ కువేణే మత్సాాధానీ- కువేణీ॥నీ!_౨.చేచేంపలబుట్ట పేళ్లు,
(స్యాత్‌) మీ fish-basket.
_బడిశం మత్స గ్ర్‌బెన్ట బడిశమ్‌ -మత్స ్రబస్టమ్‌(పా)
( మత్స ర్థివేధ
'నమ్‌॥ ౨౫౧| పృథురో నమ్‌॥న॥._౨-గాలముేపళ్లు,A fish hook.
నూ రుషో వత్క్యో,. పృథురోనూ॥న్‌ 1.యుపః- మత్స రః-మోనః.
మూసేవైసారిణోఒణ |వె
వై.సారిణః - అణ్జజః - విసారః - శకులీ ॥న్‌॥ పు! ౮-
జః! విసార శృకులీ సామాన్యముగా మత్స్యముల వేళ్లు, A f5h.
(చాథ) గణక నకులా గణక 8 శ్రకులార్భక ః॥పు॥ వ చేయవిల్ల ల వేళ్లు,
రృకః॥ ను ae పేళ్టని కొందటు, Sparus ప
సహసస్రదంష్ట్రఃపారీన సహ స్రదంస్ప్రః--పారీనః పు! _౨. వేయికోజుల
మాను, కొల్లం A sheat fish; Silurus Pelorius.
ఉలూవీ శిశుక (స్సమా)! | _ఉలూవీ ॥న్‌॥ - శిశుకః ॥పు॥1_౨. శిశువువలె చ
పలమయినయులసమిోను వేళ్లు, A porpoise.
నడమిోన శ్చిలిచిము!, నడమిోనః - చిలిచిమః 1పు! -౨- కాంలుగసువు
లోం దిరుగు మోనువేపేళ్లు, A sort of sprat.
పో్టీతు శఫరీ (ద్వ పోంప్టీ. 1సీ1-శ ఫరీ॥ప్ప1౨-మొదట్ట, ఎగిరిపడుమో
యోః)॥ _౨౫(౨| ను, A sort of carp, Cyprinus Wes
యుదాంణ్జమత రస ముదాంణ్లముత్స ఫ్ర్‌సజ్ఞాతః పు! -పోతాభానమ్‌॥
" జాతః పోతాధాన 'న॥_౨- మోనుపిల్లలగుంపు వేళ్లు, Small fry.
(మధథోయంపాః) | రో రోహిత; = ఎల్తమోాను, మద్దురః = బొమమ
హితో మద్దుర శ్ళాలో ను, శాలఃఉరుజపీాను, రాజీవ =చాజమిను,
సీమిః॥ |శకులః = బేడిసమోను,
రాజీవ శకుల స్త తిమిః = నూటుయోజ
9౫5 తిమిజ్లేలాదయ నములమోను, _ తిమింగిలః = తీమినిమిింగునట్టి
(శ్వాథ) మాను ॥పు॥ ౭ను అదిశ బ్బము చేత తిమింగిలగిల
నంద్యావర్తాదులును మత్స వినిశేషములు.

యాచదాంసి జలజ న, యాచాంసి!న్‌, న॥!- జలజ నవః।॥! జ, పు! బ॥

వః. _౨- జలజంతునవుల పేళ్లు, Aquatic animals,
స్ట గ © Ey టై
 68 _ అమరకోశము. స్ట
(తద్భేదా) శృిశుమా| _ శిశుమారః= మొసలి, ౦౦136 ఉ(ద్రః =
రోద్ర న మక పిల్లీ,Otter; శజ్బు_ = నీరుపంది, Ste; i
ను 1 a చొజమిాను, Seal. ౪-- ఇవియు ఆదిశ బ్రముచేత
జలహస్తా్యదులును జలిజరతువ శేకములు.
(స్యాత్కు_లీర8 కర్క_ | _ కులీరణకర్క_టకః (పా) కర్క_టః ॥ పు [ల్ని
టక? a వేళు A crab.
ఎండ్రకాయ పేళ్లు
కూర్చే కనుఠ కచ్చపా! కూరరఒకనురః.కచ్చపః! పు॥ 3. తాంబేటివేళ్టు,
A turtle or tortoise.
గ్రాహో ౭_వహోరో గ్రాహ_అవహారః॥ పు! _౨- స్రాణిహింసం జేయు.
మహామత। ఏ స్రమువేళ్లు, A FOR a
నక్రస్తు కుమ్బోరో౭._థ |. నక్రః-కుమ్బోరః8|| పు॥_౨_Mr
లంచ వేళ్లు, A. crocodile, :
మహీలతా॥ _౨౫౬| నుహీలతా।సీ1-గణ్ఞూపదః. కిఖబ్బలకః॥ పు॥ 3-
గ్‌జూపద నికిబ్బులకో బెల్టువేళ్లు, A worm. [he Gangetic alligator.
నిహాకా గోధికా(సమే)! హాకా. గోధికా | సీ॥ ౨ _ నీరుడుమువేళ్లు,
_రక్షపాతు జలూకా। రక్షృపా-జలూకా-జలాకసః ॥ స్‌, సీ బ॥ క్ర
యాం ( స్తియాం భూ |జలగవేపేళ్లు.ర_క్షపాశబ్దమునకు సోమపాశబ్దమువ
మి జతొకన
సః ॥|_౨౫౭| |లెను రూపపమనలదు' న. leech.
ము క్రాస్ఫోటః (త్రీమ న. నుక్రిశసీ॥ _౨-ముత్తెపు
యాం) శు క్తిః ప్పవేళ్లు, A pearl oyster,
శజ్జ(స్పా) త్క_మ్బు న. ॥పు॥-కమ్బుః॥ ప్న॥ _౨ -శంఖము వేళ్ళు,
(రశ్రీయామ్‌)
స్తే A conch. [వేళ్లు, small shell.
యద్రశజ్థా కృజనల్ల- త దృశజ్ఞాః--శజ్ఞ నఖాః। ప్కుబ॥ ౨- గుల్లల
శ్‌ కా జలథు కృ క్‌సి కాః|ప్ప!--జలశు _కృయః॥ బృస్కీబ | ...౨-
యః॥ _౨౫౮| |క ప్పచిప్పల వేళ్లు
వేళు, bivalve shell.
ఛేకే మణ్ణూక వన్హాభూ భక మణ్డూకః-వర్దాభూః- శాలూరః- (ప్రసా
వేళు A frog.
శాలూరో ప్ల దర్దురాః। లూరః-ప్లవః- 'దర్హురః॥పు! ౬ - కప్పపెళ్లు
వలీ, గణ్డూపదీ శిలీ_ గల్డూపదీ ॥ సీ | ౨౨ - ఆడువట్టవేళ్లు,
A. female wos
వర్షము. పృథమశాండము, 69
ఛేకీ వక్షాశ్వీ Bri i వర్హాన్వీ 1 నీద. ఆండుకప్ప వేళ్లు,
A female frog. [A female turtle.
కమఠీ డులిః॥ ౨౫౯॥| _ కమరీ-డులిః ॥ సీ ॥ _౨- ఆడుకాలేటి వేళ్లు,
(మద్దురస్య ప్రియా)శృళ్లీ! _శృజ్లీ॥ సీ॥ ౧ -మద్దురమను మోను భార్యేపేరు,
Silurus Mes [పేళ్లు, A cockle.
దుర్నా మాదీర్ణక్రోర్సి-కా। దుర్నామా-దీర్ణ కోశి-కా॥ నీ॥ ౨-ఏను గుజలగ
జలాశయో జలాధార| . జలాశయః-జలాధారః ॥పు॥ _౨-నీళ్గుండుతావు
వేళ్లు, A reservoir; a pond.
(స్త శ్రాగాధ జ లే) హ్రదః ॥పు॥ ౧- అగాధజ లే=అగాధమైన జలము
వద ౨౬౦|॥ |గల, తత్ర = ఆస్థలముపేపేరు A deep lake.
ఆహోవస్తు నిపానం ఆవశవః॥వే. నిపానమ్‌॥ న॥ ౨ - నూతియొద్ద
ws పకూప జలాశ |పశువులు సీళ్లుత్రాగుటకుం గట్టియున్న తొొట్టిపేళ్లు,
a (1 స్యేవాన్హ
్హ§్ష8|A trough near a well for watering cattle.
8 కూప కం అన్ధుః- ప్రహిః-కూపః పు! - ఉదపానమ్‌॥ ప్న ॥
ని వా) | ౨౬౧|| ర-నూతి వేళ్లు, A well.
నేమి నస్త్రికా (ఒస్య), నేమిః - త్రీకా! సీ॥ _౨-నూతియందునీ
శైత్తుట
గః యేక్పజచ్‌న రాట్నము మొదలె న డారుయం
త్రుముపెట్లి
వేళ్లు, A contrivance for raising water.
వీనాహో (ముఖ పీనావాః ॥ పు॥ ౧- నూతివాంసపాది మొద
బస్ధన మసస్యయత్‌ 1. లయిన వాయికట్టు పేరు, The cover of a well.
పేష్కరిణ్యాంతు ఖా, _ పుష్కంరిణేీ॥నీ॥_ఖాతమ్‌ ॥న॥ _౨- నలుచదరము
తం (స్యా) Magద్రవ్వంబడ్‌న గుంట వేళ్లు, A square pond.
దఖాతం చేవఖాత అనల్‌ కేజహాతకక్‌ |॥న॥ ౨ _ దేవతలచేత
కమ్‌॥ _౨౬_౨|॥ దృవ్వయడిన తీర్థముల వేళ్లు, A natural pond.
wend] _స్తటాకో పద్ధాకరః॥ పు॥-తటాకః (పా) తడాగఃన్న॥_9.
(ట్ర తస స్పరసీ "తామరలు గల ెజువువేళ్టు, A lake, wee, |
సరః। 'ఫు!-సరనీ॥! సీ! '. సరః ॥-స్‌,న॥ ౩. కొలనిపేళ్లు,
i A pond or pool. పద్ధాక రాదులై దు నేశార్థక
ములని' కొంద అందురు.
70 అమరకోశ ము. [వారీ
వేశ_న్హ్ల పల్వలం చా .వేశన్వ!పు! - పల్వలమ్‌-అల్పసరః॥న్‌ ॥న॥ 3.
ల్పసరో పడియేపళ్లు,‘A basin.
వావీతుదీర్థి కా॥ ౨౬౩|| వావీ -దీరికా॥ నీ! ౨ - నడ బావివేళ్లు,
A well with steps. [A ditch.
ఖేయంతు సరిఖా ఖేయమ్‌॥న॥ - పరిఖా॥ నీ॥ _౨- అగ డ్లజేళ్లు,
2జధార (స్తసము ఆధారః॥పు॥ ౧-య ల్ర్రే=ఏస్థలమునందు, అవు
ట్లగట్టినీళ్ళకు, ఛారణమ్‌ ==నిల్బుటకలదో
సాం యత్ర, ధఛారణమ్‌)! |సామ్‌= (కట్ట
యట్లినుడు(గుకే
చేరు,A dike.
(స్యా)దాలవాల నూ PRs ఆవాలమ్‌॥న॥ - ఆవాపః॥ పు॥ ౩- =
వాల మానాషపో=థ ట్లపాదుల వేళ్లు, A basin round the foot of a tree.
నదీ సరిత్‌ 1౨౬6౮॥ తర| _నదీ - సరిత్‌ - తరజ్లిణీ - శైవలినీ -తటినీ-
హో,
జ్లీణీ శైవలినీ తటినీ హ్రీ దినీ-ధునీ- స్రోతస్వినీ - ద్వీపవతీ - స్రవన్తీ - నిమ్న
దినీ ధ్ధునీ! స్రోతస్వినీ దీ గా-ఆపగా॥సీ॥౧౨-నది వేళ్లు, A river.
పవతీ స్తవనీ నిమృగా
౭_2౭_ పగా॥ _౨౬ ౫||
[కూలజ్క_పా నిర రిణీ| _(కూలజ్క_పా-నిర్హరిణీ -రోధోవశ్రా, -సర
రోధోవగ్రా, సరస్వతీ] స్వతీ!నీ1] అధిక pte
గజ్జా విష్ణుపదీ జహ్నుత| గజ్జా-విష్ణుపదీ-జహ్నుతనయా- సురనిమ్న
నయా సురనిమ్న గా!భాగా భాసర.“త్త
త్రీపథగా - తలలో ॥న్‌॥ - భీమ
గీరథి ల్రైపథగా
తి శ్రిప్రో సూః॥ సీ] ౮.'సజ్తానదిశే
వేళ్లు, The Ganges.
తా ఛీ్మ్‌స సూ స్ట
కాలిన్స్‌ సూర్యతనయా శాలిస్టీ - సూర్యతనయా - యమునా - శమన
యమునాశ పా స్వసా॥బు॥సీ॥ ర_యమునానది'వేళ్లు.
శరేవాతు నర్శ్యడా సో శ నాన-నర్ధ్యదా- సో మోద్భనా - మేఖలకన్య
మాద్ననా వ న్య కా॥సీ[5- నర దానది' వేళ్లు,
కా | ౨౬౭ ॥ కరతో కరతోయా వ సన. ని! _౨-గారీవివావా
యా సదానీరా మున సీకము. సది వేళ్లు.
మానాదం సెతన్నాా ఇహుధాాసెతవాహినీ॥ నసర ఓ చాహుడా
'పైంనీ। నది పేళ్లు,
 లై పుథవమకాండము. 71
శతద్రు న్తు శుతుదిర్తి శత ద్రుః_శుతు ద్రి,ః॥ న్స్‌ నా వసిష్టునికి వెజుచి
(సాక్‌) నూతనాలు ప్రవహించిననది'ేళ్లు.
విపాశా తు విపాట్‌| విపాశా.విపాట్‌॥శ్‌॥ నీ! ౨. వసిష్టునిపాశము
(స్తీయామ్‌్స్‌! _౨౬౮॥ |లను విడిపించిననది వేళ్లు,
= శ్రోణో హిరణ్యవాహ త్లోణః.we Td పు! ౨-శోణనదముచే వేళ్లు,
(స్పాష్టత్కుల్యా (ఒ కుల్యా॥సీ॥౧- అల్ఫ్బా= కొంచెమై కృృత్తిమా=
ల్పాక్ళత్తి మాసరిత్‌ ) త్రవ్వంబడిను సరిత్‌ = కాలువవేరు A C213.
థరావతీ వేశ్ర వతీ చ 22 శరానరీ.= చే త్రవతీ | చన్ష్రభాగా + సరస్వతీ-
న్హ్రభాగా సరస్వతీ॥ కావేరీ ॥ నీ! ౫ - అన్యాశ్చ = క్ర
ఎప వేణేగో దావరీ
[౧గోదావరీ: భీమరధీక
కృ, సరయూ ప్రముఖములు, సరితః= నదీవిశేషములు.
ప్యవేణేచ గాతమోా] కా! [న చానరీ = భీవురధీ - కృష్ణవేణి - గాతమిోా॥
స్య (నరితో=_న్యాశ్చ) | ఈసీ॥] అధికపాళఠము.
సంభేద * (స్పీన్లుసంగ సంశీదః॥పు॥౧-నదులయొక,_కూటమి"పేరు,The
నుః)। mouth of a river; confluence of two rivers.
( ద్వయోః ) ప్రణా, ప్రణాలీ॥ప్ఫ॥౧- పయసఃపదవ్యామ్‌ = గోముఖ
లీ (పయసకి పదవ్యాం) |సూత్యము మొదలగుజలమార్గము వేరు, మ 41211.
(త్రిషుతూ_త్త ర్యా ముందటి చెప్పంబడు దావిక సారవశ బ్రములు! త్రి
(దేవికాయాం సర|। _ డావికః-సారవః॥.౨ -వరుసగా "దేవికానదియం
య్య్వాంచ భవే) చావిక |దును సరయూనదియందును బుట్టినవస్తువుల వేళ్లు,
సారవా।
సౌగన్టికం తు కహ్హారం సౌగన్టికమ్‌ - కహ్లారమ్‌ (పా) కల్లారమ్‌ ॥స॥
oi "| 9 _ అంచుకయెజుపును మిక్కిలి 'పరిమళమును
గల కలున వేళ్లు, The fragrant water-lily.
హల్ల కంరక్తసన్థ కమ్‌! _ హల్లకమ్‌-ర_క్షసన్థ్యకమ్‌! న! _౨- చెంగలువ
ల కళ్లిThe red water-lily.
sry) దుత్సలం కువ ఉత్సలమ్‌-కువలయమ్‌॥ న॥ _౨- సామాన్యము
లయ |గాం గలువ వేళ్లు, Any water-lily.
(ముథ) నీలామ్బు జన చే| నీలామ్సుజన న్‌ |- ఇన్టీవరమ్‌॥న॥_౨- నల్లగలువ
౧
క్రన్దీవరం(చ నీశేజ_స ి,న్‌) చేళ్టు The blue చూ.
72 అనురకో స్‌ు. [వారి

(సితే) కుముదకై రవే॥| _కుముదమ్‌-క రవమ్‌॥ న॥ ౨ - తెల్లకలువవేళ్లు,

The esculent white water-lily.
శాలూక (మేషూాం కన్ద| _శొలూకమ్‌॥న॥ ౧-ఏషామ్‌ = ఈసౌగన్థికాదుల
స్సా $8 ) | యొక్క, ర్‌నస్యాత్‌ =దు౦ంప వేరు. “The foot of
a water-lily. [Pistra stratiotes.
వారిపర్ట్మీతుకుమ్నికా! వారిపర్హీ శుభము కాగ నాంచువేళ్లు
జలనీలీ తు శ్రైవాలం।, . జలనీలీ! నీ! - శైవాలమ్‌॥ న॥ - శైవలః (పా)
ప "భేవలః॥ పు॥ 3_పాంచివేళ్లు, Moss.
థ కుముద్వతీ॥ _౨౭౩1| _కుముద్య్వతీ-కుముదినీ॥సీ॥ ౨ _తెల్ల కలువతీంగె
కుముదిన్యాం నలిన్యాం |వేళ్లు, నలినీ_-బిసినీ-పది నీ॥సీ॥ ఈ క - ను, ముఖము
తు బిసినీ పదినీముఖాః। |న్నందువలన, అబ్దీనీ. కమలినీ - సరోజినీ - మొదలై.
నవియు( చామర తీంగ వేళ్లు,The stalk of a lotus;
or a collection of lotuses.
(వాపుంసిపద్యం నలి, పద్మమ్‌॥ ప్న ॥ - నలినమ్‌-అరవిన్షమ్‌ -మహో
న మరవిన్షం మహో వక్‌.ల సహస్రప తమ్‌ - వు. శతషత్త,
త్ర
త్సలమ్‌॥ సహ
స స్రషత్ర్రం మ్‌-కు శేశయమ్‌ _ పక్కేరుహమ్‌ - శామరసజ్‌
కవములం శతపత్త్రం కు| సారసమ్‌ - సరసీరుహమ్‌- బిస ప్రసూనమ్‌ - రాజీ
శేశయమ్‌। పక్కే_రుహం |వమ్‌-పువ్కు_రమ్‌-అమో కహాక్‌1న! ౧౬- తామర
తామరసం సారసం సర పువ్వువేళ్లు, A lotus. Nelumblum speciosum.
సీరుహూమ్‌ ॥ _౨2౫॥ బిస
ప్రసూనరాజీవ పుష్క

రామ్మోరుహాణిచ |
పుణ్ణరీకం సితామ్మాజ పూరీకమ్‌-సితామోా జమ్‌! న॥ ౨ - తెల్లతా
(నుథ) మరపువ్వు వేళ్లు, A white lotus.
ర క్షసరోరుహమ్‌ ॥ ర క్షసరోరుహమ్‌ - రక్షోత్సలమ్‌ - కోకనదమ్‌॥
రక్షోత్సలం కో కనదం న ॥ 3-ఎజ్జ ఆెమరపువ్వు వేళ్ళు, A red lotus.
నాలో నాల నాలః॥పు॥ (పానాశా॥సీ॥ _ నాలమ్‌॥న॥ ౨-తా
మరకలువమొద లై లె నవానికాడ వేళ్లు, The stalk.
(మథా న్మియామ్‌)
మృ మృణాలమ్‌! పమ! - బిసమ్‌ 1న! _౨ _శానుర
గాలం బిస తూండ వేళు, ప.
il ౧౧ ౧౧
వర్షము. పృథమశకాండము. 78
అ దమ్చే) హణ
ప హణ్ణమ్‌ (పా) శణ్ణమ్‌॥ స్న॥౧-తామరపువ్వులు
(నుత్తి
త్రీయామ్‌)॥ ౨౭4! మొదలిలైనవాని మ చేరు, -An assem-
blage మ water-lilies.
కరహాట శ్లిఫా కన్లకి| కరహాటః ॥ పు ॥ - శిఫా॥ నీ॥. కన్లః॥పు॥ ౩-తా
మరదుంపవేళ్లు. శిఫాకన్లః అని య్‌ పదమును,
The root of a lotus.
కిజ్ఞుల్క_8. కేసరో (=| కిజ్ఞల్కః ॥పు॥ - శేసరః॥ ప్న ॥ _౨- అకరువు
నస్తేయామ్‌)! “వేళు, A filament.
3
సంవ_ర్తికా నవదలం! _సంవ ర్హికా॥సీ॥-నవదలమ్‌॥ న॥_౨-
లేత ేకుల
వేళ్లు, Tender leaves.
వీజకోశో వరాటకః॥ వీజకోశః - వరాటకః॥పు॥ _౨- తామరపువ్వు
[౨౦౮ || లోని దుద్దు వే
వేళ్లు,The seed vessel of the lotus.

ఇతి వారివర్లః |ఉదకముతోం జేరిన పదసమూహము ముగిసెను.

కోకా అనవా రోం చ

ఉకృంస్వ రో్యోస్ఫమ ది క్కాల ధీ వా కాది నాట్యకమ్‌ |

పాతాల భోగి నరకం చారి చైపాంచ సజ్ద్వతమ్‌॥ ౨౭౯ |

టీ. స్వ రోగ్టమ దిక్కా_ల ధీ వాక న్రాది నాట్యకమ్‌-

స్వః=స్వర్లము
ను, వ్ర్యూవము=ఆ కాశ మును, దిక్‌ =దిక్కు_ను, కాల= కాలమును, ధీ=బుద్ధి
యు, వాక్‌ =వాక్కు_ను, శ బది = న బ్రములు మొద లైనవియు, నాట్యక మ్‌=
నాట్యమును, పాతాలభోగినరకంవారిచ. పాతాల=ఐ పాతాలమును, భోగి=
సర్పమును, నరకరానరకమును. నాకిచ = జలమును;:ఏపామ్‌ .= ఈస్వన్తా
దులయొక్క_, సంగతంచ =(వానివానితో) సంబంధించినదియు- సంబంధించి
నవస్తువులనుట, ఉ_క్తమ్‌=చెప్పంబడెను.
ఈకాండమునందు స్వర్షవర్ష మొదలుగా పం డ్రేండువర్షలును ఆ
యావర్లలయందు స్వర్లము మొదలయిన యాయావ స్తువులును ఆయా
స్వన్హాదివ స్తువ్రలతో. జేరినదేవతాదిన స్తువులును జెప్పంబడియున్న వనుట.
10
74 అమరకోశము, [నరకవర్గము.
ఇత్యమరసింహకృతౌ నామలిజ్షానుశాననే Ff
స్వన్గాదికాణ్ణకి ప్రథమ స్పాజ్లఏవ సమర్ధితః॥ | _౨౮౦॥

. టీక, అమరసింహకృతౌ=అమరసించుని కృతిగానుండు; నామలి

జాను శాసనే=నామలింగాను
శానన మనునిఘుంటువునందు, ఇతి = ఈపూ
ర్యో_క్ష ప్రకారమున,ప్రథమః= మొదటి దైన, స్వర్గాది కాణ్ణః= స్వర్గము మొద
లయినవానిని దెలియంజెప్పుభాగము, సాజ్జివవ = సమ్మగృముగానే సమ
ర్థితః= నెజ వేర్పంబడెను.

నామలింగానుశాసనము - ప్రథమకాండము.

సంపూర్ణ ము.
 అమరకోశము - ప్రథమకాండము
సర్యాయపద శేష ను.
సను

ల
Reise వో,
ల :
86. విభూతిః, Superhuman power South-west;వరుణs,-of West;
‘consisting in ‘preternatural మరుత్‌ ,-of North-west; కుబే
faculties of Eight sorts as రఖ- of North; ఈశః, - of
below: ‘North-east.
అణిమూ, the power of assu. |82, స్ఫూర్ణుs,'Ihe noise atterid-
ming an imperceptible form, ing a stroke of lightning.
మహిమా, the power ofin-|116. పతాంతౌా, The two last
creasing one’s size at ‘will. days of the half-month.
గరిమూ, ‘the faculty by|i16. నSవాd= The day on which
‘which one can make him- the moon ‘rises with a
self heavy or great. లఘీమా, scarcely visible crescent.
‘the ‘supernatural power of| 116. %హూs=
The last day of a
‘assuming excessive light- lunar month when the
ness at “will. ప్రాప్తి? the the moon is invisible.
power of obtaining any- 128. మార్ల శీర్ష9 month in which
thing. ప్రాకామ్యం, the the moon is full, néarly in
attribute of irresistible will. ‘the longitude of Orion’s
ఈశిత్వం, the power of head. తపాః near the lion’s
commanding. వళిత్వం, the| heart. ఫౌాల్లునః, near the
power of subjugating. lions tail చై త్ర near the
75. 9న), Regent of East; వ virgin’s spike. వైశాఖం
హ్నీః-0f South-east; వీతృప near the southern scale,
8:,-of South ; నై రృత9-0 జ్యేష్ట near the scorpion.
 76
శుచి neat the bow of| 4%/ mind. నేత0, The eye. జిహ్వో
Sagittarius. శ వణః, nearly The tongue. ఫఘాంణం, The
in the longitude of the nose. త్వక్‌, The skin. శ్‌
eagle. నభస్యః, nearly in త్రం, The ear.
the longitude of the wing 166. Preface, prologue,
of pegasus. ఆశ్షినః, near| 178, సోల్లుంఠ నం, Ironical, taunt-
the head of Aries. కా దర్రికః ing, sarcastic. నె
near the Pleiades. మణితం, An inarticulate
188. సత్త్వం, The principle of murmuring sound uttered
existence which enlightens, at cohabitation.
constitutes knowledge and|21§, విలాస, Change of place,
is the cause of truth. posture, gait or look on the
137. fat The principle of approach of the lover,
foulness or passiou, which బిబ్బోక్క Affection of in-
occasions coveting and is difference, విభ్కమః, Wan-
the cause of pain. tonness of youth : caprice.
తే మః='The principle of dark- లలితం, Languid gestures
ness which overspreads, and and signs. సేలా, Lasci-
is the cause of error and viousness. లీలా, Imitation
illusion. of the lover's manner to
147. రూపం, Colour, figure. beguile the time in his
శకి, Sound. గంధః, Smell, absence.
odour. రసః Taste, flavour. 224. నాగాఖ Demi-goods in hu-
స్పAE Touch, contact. man shape with a serpent’s
148. పాయుః, ‘The organ of ex. tail and dilated neck.
cretion. ఉపసం, The organ 284. విష్టిః, Compulsory and un-
of generation. వాక్‌, The rewarded labour; or the
voice. పాణిః, ‘The hand. person executing such
పాౌదః, Ihe foot. మనః, The labour; casting into hell,
 శ్ర్రీరస్తు.
సటీక నామలింగానుశాసనము.
ద్వి తీయ కాండ ము.

ఫాజస్టేలా- అతు అనాను

గ్రంథక్నర్త చదువువారికి ముందు విషయపరిజ్ఞానము గలుగం

జేయ(దలంచి ద్వితీయ కాండమున. 'జెప్పువర్లలయను క్రమమును సంగ్రవా
ముగాం జెప్పుచున్నాండు.
రి పృథ్వీ పుర త్తాభృ ద్వనెపధి
మృగాదిభిః |
నృ బ్రహ్మ మత్త
త్త వి ట్ఫ్ళూదై) స్సాజ్లోపాజ్లై రి హోోేదితాః॥ ౧||
'టీరన్‌-ఇపహా=TDs రెండవ కాండమునందు, సాజ్ష్లోపా
జ్లేః=అంగప్రప్రత్యంగములతోం గూడుకొనియున్న, పృథ్వీపుర వ్యాభృద్వ నావ
ధిన్ఫుగాదిభి॥==భూపుర (శ
శె లవనెాపధి సింహాదులతోడను, నృబ్రహ్మాకు త్ర,
త్ర
విట్బూదై ౨ః= మనుష్య బ్రహ తత్తియ వైశ్య కూద్రులతోడను, (య్‌
లఫీ.తాః==కూడుకొనియున్న,) వర్తాః
ఎైవర్లలు, ఉదితాః=
ఉ _చేప్పణడియున్న వి.
తాత్పర్యము. ఈకాండమునందు భూవర్ల పురవర్ల శైలవర్ల వనౌాపధి
వర్గ సింహోదివర్ల మనుష్యువర్ల బ్రహ్మవర్ల త త్తి యవర్ల వై శ్యవర్ల శూ దృవర్ల
లని పదివర్షలు నాయావర్షలయందు నాయాభూవమ్యదిప దార్థములకు నంగ
ములై న 'మృత్తిత్తి
కాదిపదార్థములును నుపాంగములయిన అేధ్యాదిపదార్థ
న్ను జెప్పంబడి యున్న వనుట.
భూర్భూమిర చలా భూఃసీ॥_(ప)భూర్‌ ॥అవ్య॥-భూమిః- అచలా-అ
నన్నా రసా విశ్వన్భురా నన్నా-రసా - విశ్వమృరా- స్థిరా-ధరా - ధరిత్రీ-
స్థిరా! ధరాధరిత్రీధరణిః ధరణి (పా) ధరణీ =&ోణః
(సా)&ోణీ- జ్యా-
కోణ ఇ్య కాశ్యవీ తీ కాశ్యవీ - వీతిః _ సర్వంసహాో- వసుమతీ-
తిః 1౨॥ సర్వంసహాోవను వనుధా-ఉర్వీ-వసుస్థరా - గోత్రా - కః -పృథిప్‌
ను వను ధోర్వీ వనున్ధ|(ప) ప్పుథవీ - పృథ్వీ - మూ - అవనిః - మేదినీ.
 78 అవమురకోశ ము. [భూమి
శా! గోత్రాకుః పృథివీ| మహిః (పా) మహీ ॥ సీ ॥౨౭ - భూమివేళ్లు,
పృథ్వీ త్య
కోజవనినేదినీ| Earth.
మహః 13 [విపులొ గ, (విపులా- య. థాత్రీ-గాః ॥ఓ॥-ర్రిలా-
హ్యారీ ఛాత్రీ గా రిలా|కుమ్నినీ -తమా - జగతీ -రత రా. భూతథా
కుమ్మినీ ఖమ | జగతీ త్రీ-అబ్ధీమేఖలా సీ! అధిక పాఠము.]
| రత్నగర్భాచ భూతభా
సు |
మృన్మృ_త్తికా మృత్‌ ద్‌ ॥-మృ త్తికా॥నీ!_౨-
మన్ను వేళ్లు,నంష.
(పోస్తాతువృుత్స్నా మృత్స్నా-న్ఫుత్సా నీ! ౨- ప్రశస్తా= ప్రోస్త
మృత్సాచ (మృ త్రీకా) |మొన
మె మృతి, big
=మన్ను, An excellent soil,
ఉర్వరా (సర్వసస్యా ఉర్వరా 1
॥ని[౧-
నీ సర్వఃసస్యాఢ్యా = నకల
ఢ్యా) |మయిన సస్యములతోం గూడియున్న భూమివేరు,
Fertile with crop.
(స్యా) దూపః శూర ఊప ॥పు॥- మోరమృత్తికా ॥సీ॥ _౨-జౌటిమ
“మృ పత్రికా! 'ల్రో॥ న్నువేళ్ళు, Saline soil.
ఊపషవా నూషరో వాన్‌ ॥త్‌ ॥_ఊవమరః॥_౨- చనుటినేల శన
Barren ground with saline soil.
(ద్వాన ప్యన్యలిజ్షా) ద్యావపి = ఈ రెండుళ బ్రములును, అన్యలిజ్లై" జ్‌
వి శేష్యముయొక్క_ లింగములు గలవి.
సలం సలీ| సలమ్‌!న॥-సలీ ॥సీ॥ ౨ _ తనంతట చదరమై
థి ఇ థు
యుండునేల వేళ్లు, A place.
(సమానౌ) నరు ధ| _మరుః- ధన్యా!॥న్‌పు! -౨-నీళ్లు లేనిభూమి చేళ్టు,
న్వానా A region devoid of water.
(ద్వే ఖలాప్ర హే] ఖలమ్‌-అ ప్రహతమ్‌ ॥త్రీ1౨-దున్ననినేల
తి వేళ్లు,
(సమే ix ||స్ట
తవ్వ Untilled or వో land.
థో) జగతీ లోక్‌విష్ణ! జగతీ!నీ! _ లోకః॥ పు!-విష్టపమ్‌-భువనమ్‌ -
ఫం భువనం జగత్‌ | -|జగత్‌॥
న॥౫ - జగత్తుశేపేళ్ళు, Aiud
(లోకోఒయం) భార భారతం వర్షగమ1న! ౧౧-అయం లోకజహిమువ
తం వర్షం త్పర్వతమునకు“వకీణమును దశ్నిణసము దృమున
కు ను_త్తరమునై న యి దేశముపీరు, India,
 వర్షము.]. ద్వితీయకాండము. 79
(శరావత్యాస్తుయో ప్రాచ్యః॥పు॥౧ - అవథేః=ఎల్ల యయిన, శరా
ఒవభేః ॥౬|॥ చేశక
ప్రా|వత్యాః
పా = శరావతి యనియెడునదికి, ప్రాగ్దవీణః
_గ్దతీణపి ప్రాచ్య యఃబేశః=తూర్పుతోంగూాడినదవీ.ణ దేశము వేరు.
శరావతీనది యీశాన్యపుదిక్కుననుండి నై రృతి
మూల పడమటిసము ద్రమునం గలిసియున్న దియని
తెలియువలయును. 'The south-eastern region.
. ఉదీచ్యక (పక్సిమో| ఉదీచ్యః॥పు॥౧-ఆనది యేయెల్లకా
త్తరఖ। త్తరః=పడమరతోటహాడిన యు _త్తరబేశము వేరు
The north-western region.
(ప్రత్యన్నొ) మైచ్చ| మైేచ్చచదేశః॥పు॥౧- ప్రత్యన్వః=భారతవర్ష మునకు
చేశ?
(స్పారత్‌) తుదనుండు కామరూపాది ప్రత్యంత చేశము-పేరు
A country of barbarians.
(మధ్యచేశనుముధ్య| మధ్యమః ॥పు॥ ౧-మధ్య దేశః = వినశనతీర్థము
మః॥ ౭॥| నకు దూర్పును ప్రయాగకుం బడనురయునై నహీ
మవద్వింధ్యపర్వతముల మధ్య దేశముపేరు. కురు
నేత్ర
తము, The middle region.
ఆర్యావ _ర్హకిపుణ్యభూ 'కశ్యావ ర్తరః॥పు!--పుణ్యభూమిః॥నీ॥ _౨-తూర్పు
మి(ర్మధ్యం విన్ధ్య
హిపడనుర సముద్రము లెల్లగాంగల, విన్ధ్యహిమాగ
మాగ యోః) Hy HE TT) _వింధ్యహీమవత్సర్వత ములయిక... మధ్య
: మ్‌=మధ్య దేశము వేళ్లు, The region of sanctity.
నీవృజ్ఞనపడా దేశ __నీవృత్‌ -జనపదః పు! 29 4 Meas
విషయా తూప వర "దేశము వే
వేళ్లు, An inhabited country. చేశఃఖ్‌?
నమ్‌! ౮1! |షయః॥పు!-ae _ర్హనమ్‌॥న॥3-గ్రావనమావచు
వేళ్లు, A country.
త్రి
స్వాగోస్థా) " ఆగోష్టాత్‌ త్రీ, ము=ఇది మొదలు గోష్టశబ్లము
వణకు సనన నామపదములలో విశేష.
| విధిలేనివి॥ త్రి
తి॥
(న్నడృపాయే) నడ్వా! నడ్వాన్‌కల్‌॥-నడ్యలః॥ _౨-నడ పాయే =కిక్క..
న్నడ్వల (ఇత్యపి) | _ |సకసవు తజుచుగాగలబదేథముపేవళ్లునA country
జ్య abounding in reeds.
80 అమరకోశము. [భూమి
కుముద్యాన్‌ (కుముద, కముద్వాన్‌ ॥ త్‌ ॥! ౧ - కుముద ప్రాయీ ఇ
ప్రాయ) | తేల్లకలువలు తటుచుగాగల చేశమువేరు, A
country aboundingin water lilies. .
'వేతస్యాన్‌ ( బవహువే| _ వేతస్వాన్‌ ॥త్‌ ॥౧ = బహువేతే = పృబ్బలిచెట్లు
కస్ట! ౯|| తజుచుగాగలదేశముపేరు, A country abound-
ing in ratans.
శాద్వల(శ్నాదహరి తే) శాద(లః 1 ర. శాదహరి
తే = లేంతకసవు
da బచ్చగానుండు చదశముచేరు. A country -
abounding in green grass.
(సజమ్బ్మా లేతుపజ్కి_ | _పజ్కి_లః॥౧- సజన్బూలే= అడుసుతోం గూడిన
లః। "దేశముపేరు, A clayey pes marshy region.
(జల్యప్రాయ ) మనూ | అనూపమ్‌!౧-జలప్రాయమ్‌ = నీళ్టుతలుచుగాం
పం (స్యాత్‌ ) గలచేశము వేరు, A watery or wet country.
(పుంసి కచ్చ (_స్త కచ్ళః॥పు॥౧-తథావిధః=అట్టు నీళ్టతజుచుగాం
థావిధః)॥ ౧౦|| గల నదీనరస్సుల సమిపటబెశములవేరు, 0016.
guous to water.
(శ్రీ శకర్క_రాశర్కంరి| _శర్క_రా॥సీ॥-శర్మ_రిలః-శార్క_రః - gs
లశ్ళా ర రశ్శర్క_రావతి। |వాన్‌'॥త్‌ ॥ ర - మొరముగలడాని
వేళ్లు,FU] 01
stony nodules.
(చేశ ఏ వాదినూ) ఆదివా = మొదటనున్న, శర్క_రాశర్క_రిలశ
బ్రములు, చేశేవవ= 'మొరముగల దేశమున కే వేళ్లు
(వేవ మున్నేయా స్పి| _ఏనం= ఇటువలెనే, సికతావతి= భక
కతావతి)! ౧౧|| మునందు, సిక తా-సికొతిల, అనియు, ఇసుకగల
చానియందు, సై కతః-సిక తావాన్‌, అనియు, 'ఉ
న్నేయాః=_ఊహింపందగినవి. Sandy.
(దేళో నద్భమ్బు వృ నదీమాతృకః= watered from a river; చేవ “
ప్రమ్బు సంపన్న ప్రీహి మాతృక; = watered by rain. ఈ రెండును, వ
క | న్యా ) న్నదీ రునగా నదీజలము చేతను వరర జలము చేతను పం
మాతృకో "దేవమూతృ డునట్టి వరి వైరుగలచేశమువేస్ట్‌.
కశ్చ (యథా క్ర
క మమ్‌)
(సురా చేశే రాజ| రాజన్వాన్‌ ॥త్‌ ॥౧-సురాజి = మంచిరాజుగల
RY ణు i
వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము, 81
నాన్‌ డేశే=-దేశముపేరు, Ruled | by a just king,
(స్యా_త్తతోఒన్య
త్స) రాజవాన్‌ ॥త్‌॥ ౧- తతః = ఆచేశముకంకె,
'రాజవాన్‌ | . |అన్యత్ర = రు పేరు
Governed by a king.
గోస్టుం గోస్థానకం గోస్టమ్‌- గోస్థానకమ్‌ ॥న॥ _౨-ఆన్రు లుండునుంద
వేళ్లు, A fold for kine.
(తత్తు గాప్టనం (భూ, _ గాప్టీనమ్‌॥న॥౧-భాతపూర్వకంతత్‌ =పురాతన
త పూర్వక మ్‌)॥ ౧౩|| మైనయానుందశేచేరు The site of a former fold.
(పర్య _నభూగి పరిసరః పరిసర పర్య _న్హభూః గ్రామనగ
రాదులయొక్క_ - సమోపభూమివేరు, _ Skirts;
ground contiguous to a ME &c.
సేతురాలౌగస్త్రీయాం| సేతుః ॥ పు॥ - ఆలి ॥ సీ ॥ ౨. కట్టవేళ్లు.
పుమాన్‌ )| A dam or mound; a bridge.
వామలూరుశ్చ నాకు వామలూరుః (సా) వామలూరః - నాకుః ॥పు॥
శ్చ వల్మీకం (పున్నపుం వలీకమ్‌ (పా) వల్మికమ్‌ ॥ ప్న ॥ ౩ _ పుట్టచేళ్లు,
సకమ్‌)॥ o౧dl|An ant-hill or a mole hill. -
అయనం వర్శమార్తా అయనమ్‌-వ ర ॥న్‌ ॥న॥ - మార్లః - అధ్వా॥న్‌॥
సున పదవీ సృతిః। ల. వన స స సృతిః - సరణిః _ పద్దతిః-
సరణి? పద్ధతికి పద్యావపద్యా-వ నం కద న | 0 -త్రోవపెళ్టు,
రృ
ర న్వేకపపదీతిచ॥ ౧౫॥ A road, path, or way.
అతిపన్గాస్సు పన్ధాశ్చ స అతిపన్ధాః!న్‌ | సుపన్ధాః ॥న్‌॥ _ సర్పథః|పు॥
త్పథ (శ్చార్చికేజ.ధ్వని)||3-మంచి త్రోవేళ్లు, A gం0d road. |
వ్యధ్యో దురధ్య్యా వి వ్యధ 5 దురధ్వః.విపథః - కదధ్యా | న్‌ll -
పథక _కదధ్యా కాపథ కాపథః ॥ పు॥ ౫ - చెడ్డత్రోనవేళ్లు. ఏపథ కాపథ
(స్పమాః)॥ ౧౬|| శబ్బములు నపుంసక సగ నాధ A bad road.
అపన్గా _స్త్వపథం తోవ
అపన్ధాః ॥న్‌,పు॥ - అపథమ్‌!న!_౨-తప్పుత్రో,
వేళ్లు, A wrong road or the want of a road.
(తుల్వే) శృృజ్ఞాటక చ కృజ్జటకమ్‌- చతుప్పభథమ్‌ ॥న॥._౨- నాలుగుత్రో,
తుష్పథే। _వలుగూడినచోటువేవేళ్లు, Crossing of roads.
8% అవమురకోళ ము, [పుర

ప్రా_న్లరం (దూరళూ స్రాన్తరమ్‌ ॥ న ॥ ౧ -దూరళూన్వః అధ్వాz

న్యోఒధ్యాా ఎడారియె నడచుట లేనితే వేరు, A long and
ము way Sarttrees, water ఉం.
కాన్తారం (వర్ణ దుర్గ కాన్తారమ్‌ ॥ న ॥ ౧ - దుర్గమం వర్త =దోర
మమ్‌॥ ౧౫ కంటకాదులచేత నడువ శక సముగానిత్ర,వవేరు,
. A difficult or a dangerous road; wilderness.
గవ్యూతిః (స్త్రీక్రోశ| _గవ్యూతిః॥సీ॥౧- క్రోశయుగమ్‌= రెండు కోశము
యుగం) A league. లత్ర్యోనకే
పేరు, _ళఅం౦సుళములాకవా స్త
పమ ౮౦౦
హాగానము లొక కోశము, క్రోశమనలా కోను,
నల్వ! (కిష్కు_చతుశ్ళ యు
“నల్వః ॥పు॥ ౧ - చవర. నన్నూ టు
తమ్‌)! A furlong. హస్తములప్రమాణముగల త్రవవేరు
ఘక్ణాపథ స్పంసరణం ఘజ్జాపథగపు!-సంనరణమ్‌!నన _౨.పదివిండ్లపట్టు
గలరాజనూార్లముశేచేరు, Chief road in a village.
(తత్సుర) స్యోపనిష్క_ పనిష్కు-రమ్‌ (పా) ఉపనిష్ము_రమ్‌ ॥న॥ ౧-
రమ్‌॥ ౧౮. వురస్యతత్‌ = దుర్గముగానుండు పురముయొక్క-
రాజనమూర్షము వే
వేరు. A highway.
[ద్యావాపృధథివ్యా థో చ్యావాప్పథివీ- రోదసీ. ద్యావాభూమిః॥నీ॥--రోదః.
దస్యా సనా ॥న్‌,న॥దినస్ప ఎ్రథివీ॥నీ1౫--భూమ్యాకాశముల వేళ్లు.
చరోదనీ!దివస్ప ఎ్రిథివా The earth and the sky.
గుంజా తు రుమా గుంజా- రుమా॥సీ॥. లవణాకరః॥పు! ౩.చవిటిపజ్జ్ట,
(స్యా)ల్లవ ణాకరః] ఉప్పళము, A salt marsh, the salt-producing Set
ఇతిభూమివర్లః. భూమితోం జేరిన పదసమూహము ముగిసెను.
పూః (స్త్రీ పురీ నగ 'పఫూః॥లొ,వీ!.పురీ. నగరీ ప్ప॥ -పత్తనమ్‌ (పా).
క్యా (న్రాపత్తతనం పుట పట్టనమ్‌- పుట భేదనమ్‌- స్థాసీయమ్‌ ॥ న ॥!- నిగవుః॥
భేదనమ్‌।స్థానీయం నిగ |పు1౭.పట్టణము వేళ్ల
ఖని యొక పతీము. వీనిలో మొ
మూ దటిమూండు ౮ 00 (గ్రానముముల వ్వవహారమునకు
స్థాన మైయుం౦డు ప్ర భానపురమునకును, కడమ
డుఏ కోటలయగ్గి డ్లలచేత దుర్గముము లైన పట్ట
ణములకును పేలృనియొకపతము, A town or us.
వర్లము.]
౧ ౬
_ ద్వితీయ కాండము. 88
(ఒన్యత్తు యన్నూలనగ, శాఖానగరమ్‌॥న॥ ౧ - మూలనగరాత్‌ = రాజ
రా త్పురమ్‌॥! ౧౯| త) ధానికంశొ, అన్యత్‌ ==.దానిసమోపమునందు. గ
చ్భాఖానగరం ద్ధిబడయన్య మాన న = పట్టణము, A suburb.
చేకో. (వేశ్యాజనస| వేశః॥పు!౧-వేశ్యాజనసమాశ్ర,
శ్రయః = వేశ్యా
Eon శృయః) | సమూూవాపుస్థానము వే
చేరు The abode of harlots.
ఆపణ స్తునిషద్యాయాం ఆపణః॥పు। - నిషద్యా | సీ॥ _౨-మళిగ వేళ్లు,
A shop. [market street,
ణక పణ్యవీథికా॥ విపణిః- పణ్యవీథికా నీ! -౨- అంగడివీథి
పేళ్లు,&
|
_౨౨ opineపతోలి రథ్యా- ప్రతోలిః(పా ) ప్రతోలీ-విశిఖా॥నీ॥3. గ్రా
ర్విశిఖా మమున ప్రభానమైనర చ్చమిట్ట, A high street.
(స్యా) చ్చయో వప్ర చయః॥పు॥ - వ ప్రమ్‌॥పష్ప॥.౨ _ కోటయడుగు
(మ స్త్రీయామ్‌) | నం బెట్టినకొజుడు మట్టిదిన్నె మొదలగువాని
వేళ్లు,
A rampart. [A surrounding wall.
ప్రాకారో వరణస్సాలక| ప్రాకారణవరణః - సాలః ॥ పు ॥ ౩. కోట వేళ్లు,
ప్రాచీనం (స్ర్రాన్త
నతో 'ప్రాచీనమ(పా) ప్రాచీరమ్‌॥న॥౧. ప్రానృతఃవృతీః=
వృత! ౨౧|| ఊరిచట్టువేయు వెలుగు, A bound hedge.
భిత్తి (స్త్రి
స్రీ) కుడ్య ధిసీసీ! కుడ్యమ్‌!॥న॥.౨-గోడపేళ్లు A wll.
మేడూకం ( తద్నన్త _ ఏడూకమ్‌ (పా) ఏడుకమ్‌॥న॥ ౧-నడువు నెము _
రర స్తకీకసమ్‌)| కలు కొయ్యలు మొదలై నవివేసి గట్టిగాగట్టిననోడ,
Wall strengthened by bones and other hard
substances within, బాదాదులు పూజార్గ మెముక
లుంచి కట్టుగోడ మొదలై లెనవాని వరు || tomb.
A hs filled with relics.
గృహం శే హోదవసి గృహమ్‌ - గోహమ్‌ - ఉదవసితమ్‌- వేశ్శ॥ న్‌ ॥ -
తం వేశ్శ సద్మ నికేత సద్య॥ న్‌ ॥- నికేతనమ్‌-నిళా_న్నమ్‌ -వ_స్త్యమ్‌ (పా)
నమ్‌॥ _౨_౨| నిశా నవ ప్త గ్రమ్‌-సదనమ్‌- ఛవనమ్‌--అగారమ్‌ -- మన్దిరమ్‌ i
_స్హ ిసదన భవనాగార |న॥--గృహోః8॥|పు, బ॥--ని కాయ్యః i చస eg
మన్దిరమ్‌|గృహా! (పుం వాసః ॥పు॥. కుటీ ॥సీ॥-శాలా॥ప్ప॥-సభా॥ సీ॥ _౨౦-
న అ భూమే, రన) నికా |ఇంటిేపేళ్లు, A house; a hall. గృహాశ బ్లము పుల్లింగ

య్య నిల కలయా! మైనపుడు నిత్యభహువ చనము.

జ
84 అమరకోశ ము. [పుర
(ధిష్షఫ్రమాకో నివస| ధిష్ట్యమ్‌-ఓకః ॥ న్‌| - నివసనమ్‌-స్థానమ్‌-
నం స్థానా౭వససథ వా స్తా యమ్‌ - ఉట
ఆవసథమ్‌. వాస్తు! ఉ॥ - సంస్తా
స్తుచ। సంస్తాాయముట |జమ్‌-ధామ॥ న్‌| న॥ - నివేశః ॥పు॥ _ శరణమ్‌॥న॥. .
జం ధామ నివేశశ రణం తయః ॥పు॥] అధిక పాఠము.
త్నుయః] వాస కుటీ
(ద్యయో) శ్యాలా a
సంజవనం (త్విదమ్‌)! సంజవనమ్‌- చతుశ్ళాలమ్‌॥న॥_౨-నలుదిక్కు_లనభీ
చతుశ్శాలం 'ముఖముగా నడువు నెడమువిడిచికట్టిన యింటివేళ్లు,
la quatranele
పర్ణశాలా॥వీ॥_ఉటజః॥ప, ॥1_౨-మునీనాంతత్‌ =
లోటజో (జ స్తీ
ప
న|| మును భయం వేళ్లు, A hermitage; a hut.
చె,త్య న చెత్యమ్‌-ఆయతనమ్‌ 1న॥ _౨-యజ్ఞ్ఞ శాల వేళ్లు,
(తుల్య |బొబ్ధాలయమనియు రచ్చ చెట్లనియుం గొందబు.
An altar; a monument; a sacred tree.
వాజిశాలా తు మ చాజశాలా - మన్లురా ॥ వ్‌! _- గుజ్బపుశాల
న్లురా। వేళ్లు, A stable. [బ్రము, A Hep.
ఆవేశనం శిల్సిశాలా "ఆవేశనమ్‌॥న॥. శిల్పిశాలా॥నీ॥ ౨ - కంసాలకొ
ప్రపా పానీయశాలికా॥ పృపా-eT ॥॥_౨- చలిపందిరివేవేళ్లు,
A place of refreshment.
రక (శ్భాక్రాని నిల) _మరఠః॥ పు॥ ౧ - శాకందినిఇల శిష్యులు
యో) సన్నా వ్రీసులు "మొదలగువారిగ గ్రహము పే
వెరు, A con-
vent of ascetics. A school of students.
గళ్డూ తు, నుదిరాగ్భ| _గళ్డూ॥సీ॥_మదిరాగృహమ్‌ ॥ న! _౨-మద్యము
హామ్‌ | చేయుసింటి వేను, A tavern.
గర్భా గారంజు ంసగ్భహ గర్భాగారమ్‌- వాసగృహమ్‌॥ న॥_౨- పడుక టిల్లు
మొదలెలైన న వేళ్లు, An inner
and private room. ఇందు "మొదటిది డేవ్రనిగర్భ
గృహమని కొందబు.

మరిష్ట్రం సూతి కాగ్భ అరిష్టమ్‌ - సూతికాగ్భృహమ్‌ ॥ న ॥ _౨ - పురి

హమ్‌!౨౬! [కుట్టమో టింటివేషై,‘The lying-in-chamber.
=సృనిబద్దా భూన్చన్షు [కుట్టినుః॥ప్న 1౧- ఆాతిక!టననపు నేల"ేరు, శక్ర
వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. క
శాలా శిరొగ్భహమ్‌] శాలా॥ సీ! _ విరోగ్భహమ్‌॥ న॥ _౨-వై మేడ చేతు)
An apartment on the house top. TA window.
వాతాయనం గవాకు | చాకాయనమ్‌॥న॥-గవాతు ః॥పు॥.౨-కిటికీల' వేళ్టు
(స్పా గ్రన్మణ్ణపో (జ మణ్ణపః| ప్న॥-జనా శ్రయః |॥పు॥ _౨- అస్థానము
స) జనా శ్రయః। "మొదలయినమండపము ళ్లు, A నట
\
habs a sanctuary.
వార్తా కిది (ధనినాం హర న్టీమ్‌॥న॥౧-ధనినామ్‌ = ధనికులయుక్క_,
వాసకి) వాసః = గృహమువేరు, ఆదిశబ్దముచేత అట్టాల
కాది సామములును గలవు. The abode of the
wealthy. A grand edifice.
ప్రాసాదో (చేవ భూ ప్రాసాదః॥పు!౧- బేవభూభుజామ్‌ = దేవగృహమున
భుజామ్‌)॥ ౨౭|| కును రాజగ్భహమునకును పేర్పుగ temple or palace.
సౌధో(౭_ శ్రీ) రాజసద SEs ॥-రాజసదనమ్‌॥ న॥-ఉపకార్యా-ఉప
గ శారికా | సీ ॥౮- రాజగ్భహము వేళ్లు, A 1021
residence. ఉపాశార్యోపశారికాశబబ్‌మేల గుడా
|
రముపేళ్ళనికొందజు, A tent.
స్వస్తిక స్పర్వతోభ స్వ_స్పికః-సర్వతోభద్ర, 1-నన్ద్యావ_ర్తః-విచ్చ్శన్లకః
దో,
బ్‌ నన్హ్యావర్తాద యో tS 5ఈ- ఆదిశబము చే Metre Hh
(చ)! ౨౮ విచ్చ"మొదల
లై నవియు, ఈశ్వరసద నామ్‌= రాజ దేవగృహూ
కర ప్రభేదా హా
ఏ భవన్సీ నం గ ప్ర,భేదాః= ద్వార భేదాదిభేదములచే
శ్వరనద,నామ్‌) | తయిట్టిర చనావ్‌శేషములు; భవన్తి
ని అగుచున్నవి,
(స్తథిగారంభూభుజూ) అ )నకిపుర్‌- అవరోధనమ్‌॥న॥- శుద్ధా_న్ల-అవ
మ _న్హిపురం (స్యా) దవ రోధః మూ లయల! ఆయా
నీ
ధనమ్‌॥ _౨౯ | శంద్ధా రమ్‌= ఈలున్న
రోధన యింటివేరు, SE1aglio; harem.
చన్ల శ్వావరోధకశ్చ
(స్యా) దట్టః తము. _అట్టః॥పు॥-మౌముమ్‌- (పా) వోవమ్‌॥ వ్న॥_౨-
స్తియామ్‌)!
(మస్తీ, యుద్ధము చేయుటక యి వాకిట నుణ్ణపముమిాందం
A fortified place in గాని కొ త్తళముమోందంాని కట్టినయిండ్ల పేళ్లని
front of a building; కొందఅందురు. మేడలకు వెనుకదిక్కు.నం గట్టి
The back ofan 641866 |యుండు గృహము పేళని కొందణందురు.
86 అనురకో శము. [సుర
ప్రఘాణ ప్రఘణాలిన్దా ప్రఘాణః ప్రఘణఃః-అలిన్లః (తాలి | పు ॥
a ్వార
బహిన్చ స్టము వేళ్లు
ప్రకోస్ట కే! 39 _ తలవాకిటిముందణు నుండు ప్రకోప్ట
A terrace before the house తో portico.
గ హోవ గృవాణే దేహ య గృహాన గ్రహణి దేహానీ॥వీ॥ _౨_కడప వళ్లు,The
threshold. [ముంగిలి పేళ్లు
ళ్ళు A court or yard.
ల్యబ్దణంచత్వరాజిశే। పరు )అజ్ఞనమ్‌- చత్వరమ్‌-అజిరమ్‌॥న॥9-
చారుణిశిలా..
(అధస్తా జ్ఞ శిలా॥వీ॥౧- అధస్తాద్దారుణి= కడపకిక్రిందితొక్కు...
డున్ర్రూను, అడ్డక మి, The lower సన ల faa aga
a
నాసా (డారూపిస్థి
సి hI. ఉపరిస్థితమ్‌దారు- కడపకువై నుం.
తమ్‌) || య! దుమా,ను,న్‌ వి,The upper Slee:
ప్రచ్చన్న వు_న్వర్వ్వా ప్రచ్చన్న అ _నన్వారమ్‌! న॥_౨-లోపలివాకి
ర ౦(స్వాత్‌. ) టివేళ్లు, A private door. [Al back door.
పక్షుచ్వారంతుపత్నుకః | పతద్యారమ్‌!న!--పతకః॥పు॥!.౨- దిడ్డివాకిలికేవేళ్లు,
వలీక నీసీ ఛ్రేపటలప్రా వలీకమ్‌ - నీధ్రమ్‌ -, పటల ప్రా,నన | న ॥ అ
నేఒథ) | మారుకొణిగశేవర్ణా,The Se of the thatch.
పటలం ఛదిః ॥ ౩-౨॥| పటలమ్‌-ఛఫది!క, నీ! పపంపు Roof.
గేపోనని ష(తువరి గ సిం వలభీచ్భాపనే కిన
చ్భాద నేవక్ర,దారుణి। కాధార మైన పక్ట్రైను గొప్పుచున్న,. వ శ్‌దొరుణి =
వంకర మా,నిపేవేరు. కొందణు గోపాససీవలభీశట్ల
ములు రెండును గృహమునకు చమన
క్రై వ క్ర
'దారువుపే శ్రందురు, The wood of 2 thatch.
కపోతపాలికాయాం కవన పనా స్స్‌విటజ్క_మ్‌ ॥ ప్నbo." వా
తు విటజ్క_౦ (పున్నపుం ర స్రవిహారస్థానాదులయందు. బు పక్ష
సకమ్‌)॥ - 33 అరలు న్యూయేళ్ల, Aviary or bets.
(స్ర
రీ ుచ్వాన్వారంంద,
ప ద్వాః। 5,సీ!.-ద్వారమ్‌॥ న॥- ప్రతీహారః ॥ పుపు॥
వీపళరః 3_ వాకిటి వేళ్లు, A gate; she safes
(స్యాాద్వితరి స్తువేదికా। పతర్చిఃపంపే అట వేల్లు, A.raised
తోరణో (2౬త్రీ) బ య ప్న!- బహిన్ద్వారమ్‌! న ॥ _౨-పుష్ప
హీర్హ్యారమ్‌ నూలికాదులు గట్టుటకొఅకు గృహము వెలుపల
వర్షము.]
ల ద్వితీయ కా ౦డ ము. 87 :

క | స్తంభద్వయముచేం గట్టంబడిన చ్యారను వేళ్లు,

aa క |The outer gate; an ornamental arch.
(పురద్వారంతు). గో, _గోపురమ్‌ ॥ న ॥ ౧- పురద్వారమ్‌=పట్టణపు
పురమ్‌॥ 3ర'॥ |వాకిలిపేరు A ఆటా gate or temple gate.
(కూటం అం హా స్తినఖః॥ పు॥ ౧-పట్టణపు వాకిట శత్రువులు
య) ద్ధస్తినఖ (_స్తస్కి) గొబ్బునరాకుండ నిమ్నాన్నతముగా చేసిననుంటి
దిన్నె2 A turret protecting the approach
aN ._ |tothegate of a city or fort.
_ (న్నథత్రిషు) | కవాట కవాటమ్‌ (పా కపాటమ్‌-అరరమ్‌॥త్రి॥_౨-
మరరం. (తుల్యే) తలుపుచేపేళ్లు,A door,
(తద్విష్క_మ్చే) 2_ర్ల | అక్షలమ్‌! స్న॥! ౧ - తద్విష్క_మ్మే = ఆతలుపు
౦ (ననా)! . 5౫|| యొక్క గడియనూనివేరు, DOor-bolt or bar.
ఆరోహణం (న్యా ) ఆరోహాణమ్‌-సోపానమ్‌॥ న ॥ -౨- సోపానముల
తో పానం వేళ్ళు Stairs; steps of a staircase.
నక్త_స్త్వధిరోహణీ।| 'నిశేణః - అధిరోహణీ॥నీ॥ _౨- నిచ్చెన వేళు,
A Mat. [A broom.
సమ్మార్హనీకోధనీ(స్యా) సమ్మార్ణనీ-కోధనీ॥ bilo చీపురుకట్ట వేళ్లు,
త్పంకరో౭వకర (స్త, సంకరః-అవకరః ॥పు॥ _౨-తయా= ఆచీపురు
యా! 3౬॥ కీ స్తే. కట్టచే, శీ స్తే= తుడువంబడిన ధూళి.మొదలై న
దానికే
పేళ్లు, Dust or sweepings.
ముఖం నిస్పరణమ్‌ ముఖ్‌. నిస్సరణక్‌॥ న ॥ _౨- ఇంటివాకిటనుం
డుప్ర దేశము వేళ్లు, The entrance of a house.
సని,arte.
వేకో నికరయెణమ్‌।| సనియ వేశః॥ పు॥- నికరయ ఇమ్‌॥ న॥ _౨-పటణము
లు
చుట్టుబాటీనబయలుశేళ్లు, An open space in a
town or village.
(సమా ) సంవసథ సంవసథః- గ్రామః ॥పు॥! _౨ - గ్రామముచేళ్లు,
(గామా A village.
వేశ్ళ్శభూ ర్వాస్తు (ర, వేళ్ళభూః॥సీ॥_వా స్తుః ॥ప్న॥ -౨-ఇల్లుగట్టుటకు
శ్రియామ్‌) వేళ్లు,
3౭ యోగ్యమయినభూమి Building_ground.
The site of a habitation.
మారన్న ముపళ గామా నమ్‌ ద ఉపశల్యమ్‌ | న॥ ౨- గ్రామ
88 - అయురుకోకుము [శైల
లం (స్యాత్‌.) చేళ్లు, Space near a village. -
సమోాప ప్రడకములడేర్లః
సీమనీమే (నియా సీమా॥న్‌!- నీమూ! ఆ, నీ॥ ౨. పొలిమేరగుజు
ముఖ)! తుేపేళ్లు, The boundary or limit.
ఘూష ఆభీరపల్లీ (స్వా)! ఘోహః॥పు!-అభీరపల్లీ! నీ! ప
A station of cow-herds.
త్పక్క_ణశ్శబరాలయః॥ పక్క_ణః-శ బరాలయః॥పు॥ ౨- బోయపల్లెపేపేళ్లు,
The abode of the lowest men.
ఇతి పురవర్లః |పట్టణముతోంజేరిన పదసమూవాము ముగిసెను.
రీ రీ
నుహీ ధ్రశిఖరి మైభ్ళ మహీ ధ్రః-శిఖరీ॥ శా ర్లూభృత్‌ - అవోర్యః-
దహోార్య న్‌ పర్వతాః ధరః- పర్వతః. అద్రిః - గోత్రః. గిరి: గానా! న్‌॥
గ్రా,అచలః- శైలః- శిలన చ్చయణే
అద్రి, గోత్ర గిరి | పు ॥ ౧౩- కొండ వేళ్లు,
ల శీలోచ్చ A Sry,
వాచల శశ or hill.
యాః 1321॥ లోకాలోక | లోకాలోకః. చక్ర,వాలః॥ పు 1 _౨- భూమికి
శ్చక్ర్కవాల గోటవ లెం జట్టుకొన్‌యుండు పర్వతము కవేళ్లు,

A range surrounding the earth.

స్రీకూట స్రీకకు,. త్రిహూటః- త్రికకుత్‌ ॥ ద్‌॥ పు! ౨. త్రికూట
(తఎవొ)! పర(కమువేళ్లు,
పేళ్లునన hill with three ny |
అ సృ స్తుచరవుమ్మాభృ అ స్త చరమమోభ్ళృత్‌ ॥ పు ౨- అస్తపర్వ.
తము వేళ్లు, The western mountain.
దుదయకిపూర్వ్ణపర్య| ఉదయః - పూర్వపర్వతః 1పు! ౨ _ ఉదయ
తః ॥ ఈం | పర్వతము వేళ్లు, The eastern mountain.
[హిమాలయో౭=. ది హిమాలయః-లిద్రి రాజః॥ పు! _౨- హివువ
రాజ స్పాన్‌ నృలయ త్పర్యతము వేళు, నులయః - చన్షనాలయః ॥ పు॥
శ్చన్తనాలయః॥] -౨-మలయపర్వతము
వేళ్లు.
హీమవాన్నిహషధో వి హిమవాన్‌॥ త్‌ ॥- నివధః - విననః - మాల్య
న్డ్‌ మాల్యవాన్‌ పా|వాన్‌ ॥త్‌ ॥-mel) SE “గన్టమాదనమ్‌
రియా త్రికః | గన్గమాద ॥|న॥ ౬ - నుజీయు హేనుకూటము మొదలె నవి
: జ్‌ స్తో ్ట వం
వ మన్వేచ బానుకూ ప్రత్యేక పర్వతములు.
టాదయో నగాః॥ ఈం |
వర్గము.] పృథముకాండము, 89
పాషాణ ప్ర_స్తర గ్రా పాహాణః - ప్రన్తరః- గ్రావా ॥ న్‌॥- ఉపలః -
న్రైంప లాశోన శ్నిలా అన్తా॥ న్‌! పు॥- శిలా - దృషత్‌. -(పా) దృశత్‌ ॥
దృషత్‌_ | ద్‌॥ నీ! ౭-_ రాతి వేళ్లు, A stone or rock,
కాటో (2 స్త్రీ) శిఖ, _కూటః॥ ప్న!- శిఖరమ్‌॥ ప్న! - శృజ్జ్ఞమ్‌॥ న॥క-
రం శృజ్లం పర్వత శిఖరము పేళ్లు, A peak or summit.
ప్రపాత స్తు తటో భృ, ప్రపాతః- తటః-భృగుః॥పు[3- కొండ చటివేళ్లు,
గుః॥ రో_౨| |& precipice; a slope,
కటకో (ఒత్త
నీ నిత _కటకః॥ష్న॥౧-అ
ప దః3 నితమ్బః =వ కొండనడుము
-
మ్చూఒ చే!) వేరు The side or ridge of a mountain,
స్నుః ప్రస స్పాను (ర స్నుఃప్ప
పృన్థః॥పు॥- సానుః॥ ప్న॥ ౩ _ పర్వతము
స్తేయామ్‌)! తాళి భూమి వేళ్ళు, Table land.
ఉత్స! ప్రృస్రవణం ఉత్సః॥పు॥- ప్ర
ప్పస్తనణమ్‌॥ న॥౨- కొండయూట
చేలు
3 A న. or spring.
వారి ప్రవాహాోే ని Sus నిర్హరః.యురః ॥పు॥ - [పా]
రో రయుగః॥ ఈ9౩॥| |యరీ॥సీ॥ ౩. కొండయర్‌దుల. బుట్టన జలప్రవాహము
1 వేళ్ళు A Cascade, waterfall, pan artificial cave.
ఫ్‌
దరీతు కన్లరో(వా,
©
స్తీ)
((న్తదరీ॥ సీ॥- కన్దరః॥ ప్ప! _౨- పర్వతబిలము వేళ్లు,
(జేవఖాతబిల్రేగుహాో। | గుహా! సై “గవ్వారమ్‌ 6న | ౩ పర్యా
గహ్యరం i = దేవతలచేకం ద్రున్వంబడిన బిలము వేళ్లు,
A natural cave; a den,

లెలా( స్తుచ్యుతాః
గణ శె గణత లాః ॥ పు॥ ౧-గిర= పర్వతమునుండి,
i
స్థూలోపలాగశేః8)[రర చ్యుకొః- స్థూలోపలాః=గొప్ప రాళ్ల వేళ్లు,
Huge rocks fallen from a mountain.
సియా) మా
ఖనిః (స్త్రీ ఖనిః [ప] ఖానిః॥ నసీ|_ ఆకరః॥ పు! _౨-లోవా
కరః (స్‌)) |రశ్నాదులు పుట్టుగని పేళ్లు, & 1116.
పాదా ప్రత్య_న్తష్‌ పాదాః ప్రత్యనృపర్వతాః॥ పు॥ .౨- వెద్దకొం
ర్వతాః। తసమాీాపషముూనందు వెళ్లు
జుట్టుక్‌ 'నియున్న తిప్పలWe
Hillocks near a mountain.
ఉపత్య కా (= ద్రేరా ఉపత్యశకా॥నీ॥౧-అ ద్రే+=పర్య్వతముయొక్క_, ఆ
12
= 90 అమరకోశము, [ననౌపధి

సన్నా భూమి) సన్నాభూమిః = సమీపమైన క్రీందటి భూమి పేరు, |

Land near the foot of a mountain.
సీ | ౧. ఊర్లరృ్టమ్‌=పర్వతముయొ
(రూర్ధఏ) ముధిత్యకా॥ _అధిక్యశకా॥సీ
ర౫॥ క్క మోంది భూమి పేరు, I on a mountain.
భఛాతు ( న న్శ్‌లా ఛథాతుః॥ పు! ౧- అచ్రే= పర్వతముయొక్క_,
ద డ్రై) మనళ్శిలా = హరినాళము, ఆది = మొదలయిన
నిలావికారముల కన్నిటికిని సామాన్యనానుము,
A mineral or fossil. [Red chalk.
గైరికం(తువి శేవతల।| గ్రైరకమ్‌ 1 న॥ ౧ - వాని విశేషనామము,
నికుజ్ణకంజ్ఞా (వాక్షీబే నికుజ్ఞః-కుజ్జః॥ స్న॥_౨- లతాదిపి హితోదకే =
లతాదిపిహితోదే ) | 'తీలాలు de వాని చేత గప్పంబడి గృహ
రో౬.! |
మువలెనున్న పొదల వేళ్లు, A bower; a place
overgrown with creepers, &c.
ఇతిశె లవర్షక పర్వతములతో "జేరిన పదసమూవాము ముగిెసను.
ల
హి స్య బు!
నీలా
(2

ట వ్యరణ్యం విపినం| _అటవీ! సీ॥-_ అరణ్యమ్‌- విపినమ్‌- గహనమ్‌-కా

గహనంకాననంవనమ్‌। |ననమ్‌-వనమ్‌॥ న ॥ ౬- అడవివేళ్లు, కాననవనళబ్ద
A grove, ములు తోంటకును' పళ్ళని కొందజందురు, A forest.
మహారణ్య నురణ్యానీ మహారణ్యమ్‌॥ న॥-అరణ్యానీ॥ నీక. దొడ్డ
యడవి వేళ్లు, A large forest. :
గృహారామ స్తు
స్తునిమ్ము. గృహోరానుః-నిషమ్మ్క_టః॥ పు! ౨. ఇంటి చేరుక
టః॥ ర౭॥ నున్న తోట వేళ్లు, A grove near a house.
ఆరామ (స్పా న్చ్రీదుప ఆరావుః॥ పృ! ఉపవనమ్‌॥ న॥_౨- కృ త్రిముమ్‌=
వనం (కృతిముంవనమే మనుషవ్వృులువెటిను తదంనమ్‌ = ఆవనము వేళు
వత్‌ నా A bia గ్ల శ్ర నస
(అమాత్య గణికాగే| _వృతువాటికా ॥ సీ॥ ౧- - అమాత్యగణికాగే
హాేపవచే) వృత్షువాటి హోపవనే = రాం వేశ్వలయొ
-కా॥ ర౮॥ |క్కు_యు యిండ్లలోపలి తోయటెపేరు
(పుమా) నా శ్రీ
66 అశ్రీడణపు!.-ఉద్యానమ్‌॥ న॥_౨-సాధారణమ్‌=
ద్యానం (రాజ్ఞస్పాధా
నే 'సక లజనులకు సాధారణమయిన, రాజ్ఞః = రాజు
వర్షము]
౧
ద్వితియకాండ ము. 91
రణం వనమ్‌)! యొక్క_,వనమ్‌ =ఉపవనముచే
వేళ్లు, A public park.
(స్యాదేతదేవ) ప్ర
ప్రమ ప్రమదావనం [పా] ప్రముదవనమ్‌ HS 180.
దావన (మ నపురోచి అ న్లిపురోచితమ్‌ = అంతశిపురమునకు మాత్ర
తమ్‌) ॥ ర౯॥ ముచితమైను ఏతేన = ఈరాజుతోంట 3
A royal pleasure garden.
' వీథ్యాలి రావలిక ప, _వీథిః-అలిః - అవలిః - ప _ీ- శేత
శ్రే | నీ | ౫-
By శ్ట్రణే ప _క్మి-మాత్రము వేళ్లు, A row 01 క
లేఖా స్తు రాజయః || కేఖా (పా
న్‌వ. రాజిః ॥ నీ॥ ౨- ఎడతెగక
దట్టమైన పప్త పేళ్లు A continuous line.
వన్యా (వనసమూహే న్యా ॥ నీ! ౧ - వనసమూహము వేరు,
స్యా) A multitude of groves.
దజ్కురో =_భినవ్రా Sd ॥ చ్‌॥ పు!
ది॥ ౫౦|| _౨-క్రె,త్రములకేపేగు, A germinor sprout.
వృత మహీరుహశ్ళా' నృతుః-నుకీకీరుహః.శాఖీ॥ నొ॥ - విటవీ 151.
షీ బ్‌ పాదప స్తరుః। అ పాదపః- తరుః - అనోకహః-కుటః - సాలః - పలారీ_
నోకహ॥ కుటస్సాలకిప న్‌॥-ద్రుః-ద్రుమః-అగమః ॥ పు ॥ ౧౩-నృతము
లాళీద్రుద్రునాగమాః॥ చళ్లు"!
A ee
వానస్నశ్యకః (ఫలైః "వానస్సత్యః॥ పు॥ ౧-పుష్పాత్‌=
-పున్పమువల
పుప్పాత్‌ ) _ నంబుట్టిను ఫలైః= ఫలములతోణహాడిన మామిడి
"మొదలయిన వృతుముల'వేకు, A tree fructify-
ing form blossoms: as the mango &ం.
(తై రపుప్సా) ద్యన। వనస్పతిః! పు॥ ౧- అపుష్పాత్‌ = పువ్వులు లేక
స్పతిః | కలిగిన ఫలములతోంగూడిన పనన “మొదలయిన
వృతముల “వేరు. A tree fructifying without
. lapparent blossoms: as the bread-fruit &c.
ఓపుధ్య॥8(ఫలపాకాన్తాఖ ఓపధ్యః॥సీ[౧- ఫలపాకాన్నాః= పండుచు నేనశించు
| అరంటి వరిమొదలై ననాని వేరు, An annual plant.
(స్యా).దవన్గ §$ి “భలే! ft ఫలేగ్ర
గహిః॥ _౨ - జయమ్మ
తథటా?॥ ౫.౨| ||మా 6 వేళ్లు, Fruitful.
92 i అనురకోశ ము. [వనాషధి
నస్ట్యో 2-సలోఒన వన్ల స-అఫలః- అవ కేలీ స్‌1...2, Rema మా ని
“కేర్టీ అః వేళ్లు, Barren; fruitless.
ఫలవాన్‌ ఫలిన8 ఫలీ! ఫలవాన్‌॥త ॥-ఫలినః-ఫలీ॥ స్‌॥ ౩.శత్కాల
నివేళ్లు, Bearing fruit.
'మునం బండయున్న నూ ని

Cపఫ్లు ల్లోత్సుల్ల సం ప్రఫుల్లఃఖ్‌ ఉత్ఫుల్లః - సంఫుల్లః - వ్యాకోశ

ఫుల్ల వ్యాకోశ వికచ [పా]|వ్యాకోహః.వికచ!.న్సుటః. ఫుల్లః - వికసితః॥
సుుటాః ॥ ౫౩ | ఫుల్ల ౮-వికసించినదాని వేళ్లు, Blown as a flower.

(స్యురవ న్ల్యాదయ త్తి అవంధ్య లేబ్రము మొదలు వికసితశ బము వలు

షు | కు నన్నిశ బములును త్రి,
తిలింగములు.
| 5 |
స్థాణు (రన్తే) ధ్రువ స్థాణుః! ప్న॥- ధ్రునణకేజ్బు.3| పు॥ 9- మోటు
న్ససజురైక వేళ్లు! The trunk of a lopped tree.
(శ్యాన్వజకాక్రసల hss 2 పు॥ ౧- కుబు చర్‌"మృలును ఉఊోడలును
త్వుపః॥! ౫ల॥ | గలిగియున్న గుజ్జు నూ (కు చేరు A small tree
so |
with short ము
(అప్రకాళ్షు, _స్తవ్బ్చు, _స్తన్నుఃగుల్మః॥పు[!.౨- ప్రశాండము
ప్ర లేకఆకులుత:
గుల్ఫౌ |జుచుగాలల దానికే
వేళు,
STRESS కును కొ
|మృలకునునడునునుండుభోగము, A shrub.
నల్లీతు వ్రతతిర్లతా; వీలి[పవల్లిః వ్ర
నతతిః.లతా॥ సీ॥ 3. తీాకేవేళ్లు,
మో గ
(లతా పృతానినీ) వీరు! - వీరుత్‌ ॥ధ్‌॥_గులి నీ ॥నీ!-ఉలపః॥పు॥ ౨.eo
ద్దులి
వశ న్యులప ఇన్యిపి ॥ గుంపుగల పొదచేవళ్లు, ఆకులసమూహము గల
Ax తీగాపే ల ని య్‌ A spreading creeper.
(నగాద్యారోహూ) ఉ ఉచ్యాాయః. ఉ'త్సేధః ఉచ్చయః ॥పు ॥ ౨-
చాయ ఉత్పేధ శోఎ నగాద్యారోహః = పర్వతాదుల పొడవు వేళ్లు,
చృృయశ్చ (సఖ)
( | The height of a tree, hill, &c. mee
(అ స్త్రీప్రకాణ
) స్ప్కృ ప్రకాణ్ణః॥వ్న॥-స్క_న్గః॥పు1౨-మూలాత్‌=వే
న్గ(స్స్యాన్మూలా చా రుమెలు, శాఖావధే=కొ నల వటకుగల,తరోః-
ఖాన స్తో ౫౬|| చెట్టుయొక్క నుధ్వ భాగము పే
వేళ్లు, he trunk.
(సమే శాఖా లతే శాఖా_లతా॥సీ॥_౨_ కొమ్మచళ్లు, A branch.
నర్షము.]
౧ eae
ద్వితీయ కాండము. 98
కస్క_న్ధశాఖా MED
le గో § ౨-, మా ,శు orమొదటి
స్క_న్ల శాఖా-శొలా ॥సే॥
| కొమ్మ పేళ్లు, A principal branch.
శిఫా జే | విఫా.జటా!నీ॥ ౨- చెట్టుమొదటియూడల
వేళ్ళు,
గ A fibrous root.
(శాఖా శిఫాఒ వరో, _అవరోహః ॥పు॥ ౧-శాఖాళిఫా=చెట్టుకొమ్మల
హా (స్పా న్చ్రన్మూలా చా యందలి యూడలకును, మూలాత్‌= చట్టువు
గృంగతా లతా)॥ ౫౭|| దటనుండి, అ్య్యృమ్‌= కొనవణకు, గతా = పోయిన,
MA ass చేరు, A scandent fibre.
నిర. గం శిఖరం _ శిరః॥స్‌॥-అ గమ్‌ ॥న॥ -శిఖరమ్‌॥ ప్న॥ 3-చెట్టు
(వానా స? కొన వేళ్లు, The top or crown of a tree,
మూలం బుధ్నో = మూలమ్‌!న। - బుధ్నః [పా] బ్రధ్నః - ఆజీ
జ్జ
జ్జఏనామకః | నామకః॥|పు॥క. చెట్టుమొదటి పేళ్లు
వేళ్లు The root.
సారో మజ్జా (సమౌ), _సారః-మజ్ఞా॥న్‌పు! [ప] మజ్డా॥న్సీ॥_౨- చెట్టు
లోనుండు చేవవేళ్లు, ThE pith.
స్త్రీ) వల్క_ంవ|
తత (త్రీ త్వక్‌! చ్‌, సీ॥-వల్క_మ్‌-వల్క_లమ్‌॥ ప్న॥ 3 -
ల్క_ల (మస్తీ,
స్పీయామ్‌!) నార వేళ్లు, The bark.
శాపం దా. : కాష్ట్రమ్‌.దారు॥న॥.౨-కొయ్యా వేళ్లు
చేర్చు Wood.
ర్విద్ధనంల్వేధఇధ్మ మే ఇన్గనమ్‌- ఏధః॥స్‌1న! -ఇధ, కో |న॥ -_ వధః॥
ధన్సమీత్‌(తీ
నియాక్‌)! పు॥-సమిత్‌ ॥ థ్‌, నీ॥ ౫-సమిధల పళ్లు,Fuel.
నిమ్మ_హః కోటరం _ నిష్మ్క_హః॥పు॥_కోటరమ్‌॥ ప్న!_౨- మాంనితో
(వా నా త్తపేళ్లు, The hollow of a tree,
వల్లరీ మజ్జరీ (స్తే వల్లరీ-నుజ్ఞకీ సీ॥ wo పున్వ్వలగు ర్తి
లికిగాని పూ
యా) ॥ ౫౯ | చిన కొముకుాని వేళ్లు, ఇవీ ఇకారాంతములును,
A flower-stalk; a compound pedicel.
షృత్తం పలాశం భద] ౨పత.
త్ర్హ్‌-పలాళమ్‌ - ఛదనమ్‌-.దలమ్‌. పర్ణమ్‌॥
నం దలం పర్ణ0౦ ఛదరగి |న॥- ఛద్‌॥పు॥ ౬.-అకుల వేళ్లు, A leaf, Rigs
(పుమాన్‌) | పల్లవ పల్లవః॥ష్ప॥ - కిసలయమ్‌ ॥న|_౨-చిగురువేళ్లు,
(త్రీ కిసలయం ఆకులతోంగూడిన గంటుపే శ్లీని కొందణందురు. A
a sprout or shoot. A twig full of young leaves,
విస్తారోవిటపో
:
(జస్ర్రీ|
He
విస్తారశ్‌ ॥పు॥
అహ,
- విటపఃఅష ॥ ఒరప్ప ॥ ౨ -కొమ్మలు
E
94 అనురకోశ ము, [వనాపధి
యామ్‌)! ౬౦|| చిగుళ్లు మొదలయిన వాని సమూహము వేళ్లు.
The branch & its shoot.
(నృతూదీనాం ఫలం), సస్యమ్‌ [పా]శ స్వమ్‌॥న॥౧-వృత్నుములు మొద
సస్యం వేరు, Fruit; crops; harvest.
లయినవానిఫలము
వృ_న్తంప్రసవబన్గనమ్‌! | _వృన్తమ్‌- ప్రసవబన్ధనమ్‌ ॥న॥ _౨-తొడిమశేపేళ్లు,
The foot stalk of a leaf or fruit; the pedicle
(ఆమే ఫలే) శలాటు శలాటుః ః॥ త్రీ[౧-పండనికాయ, ౮2006 fruit.
(స్పార్ట ss టాగ్‌ వానమ్‌ 1 త్రి॥౧- ఎండుకాయ పేరు Dried
న(ముభ తి త్రిషు)Ji eo fruit.
కొరకో?జాలక ౦ (క శూరకః॥ పు! - జాలకమ్‌॥ న॥ _౨- కొందు
బే న పసరు మొగ్గలకును, రకొందజు ససరుకాయలకు
ను, కొందజు మొగ్గలగుమికిని వే ళ్లని చెప్పిరి.
A bud or germ.
కలికా కోరకో(=_ శ్రీ కలికా॥నీ॥_కోం౪ః | ప్న ॥ _౨-ఇంచుకంతవృద్ధి
యామ్‌) | నొందిన మొగ్గ ల వేళ్లు, An unblown flower.
(స్యా) ద్గుచ్చక స్తుస్త గుచ్చకః.."న్తబక్‌ః ॥పు॥ ౨ -గన్నేరుమొదలైన
బక? వానియందు నొక కొమ్మయందు. గానంబడు ననేక
పుష్పములగు త్తి
త్తివేళ్లు, A. cluster of blossoms.
సర లో ముకులో కుట్రలః॥పు॥ - 'ముకులః॥ష్ష _౨3- అపుడువికసిం
(జ స్త్రీయామ్‌)॥ ౬.౨| |పం గలమొగ్గలశేపేళ్లు, An opening bud.
(శ్రీయ) స్సుమనస॥ సుమనసః॥ స్‌, వ్‌ బ| - పుష్పమ్‌-ప్ర
పృసూనమ్‌-
పుష్పం ప్రసూనం కును కునునుక్‌.నుముమ్‌! Ix పువ్వులశే్తు, సువున
నుం సుమమ్‌ | నశబ్దము ఏకవచనమునుగలదు, A flower.
మకరన్ల పుష్పరస$, _మకరన్లః--పువ్చరసః ॥పు॥ ౨ - పూందేనె వేళ్లు,
The నతో of lowers.
పరాగ స్సుమనోరజః॥ పశరాగః॥పు॥ _ సుమనోరజః॥ స్‌,న॥ ౨-పుప్పొ
౬3 డివేళ్లు, The pollen of a flower; farina.
(ద్విహినం ప్రస వే, _నర్వమ్‌= (రాగలవృతులకాదులు)
సర్వం)
అన్ని యు,
సవే=పుప్ప ఫలవాచక మైనపుడు, ద్విహీనమ్‌=
ప్ర ణు
eed
లింగపుల్లి ంగములు లేనిది. నపుంసక మేయనుట.
 వర్గము.) ద్వితీయకాండము. 95
(హరీత క్యాదయః శ్రీ హరీతక్యాదయః =హరీతకి కోశాతకి మొదలై
యామ్‌) | నవి, ప్రసవే = పుష్పఫలవాచక మైనపుడు, ౨
wy
యామ్‌=
స్త్రీలింగమునందు వర్తించును.
ఆశ్వళ్థ వైణవ స్టాత్‌ ఆశ్వత్లమ్‌ - వైణవమ్‌ - స్థాతుమ్‌ - నైైయగొం
నైయ గోధై బుదం (ఫ ధమ్‌-ఐజ్జుదమ్‌-_బార్హతమ్‌ ॥ న ॥ ౬-వరుసగా అశ్వ
ల్రే॥ ౬౮ బార తంచ Sg వృక్షముల ఫలము వేళ్లు.
“(ఫళలేజమా ర్ర)ుజమ్బూూః జమ్మూ ః|సీ॥-జమ్బు-జామ్బనమ్‌॥3 ఒఉఒజనూ 9 ర్‌ి
(స్రుజబమ్చుజాన్చువమ్‌। ఫ లే= నేరేడిపండు వేళ్లు. The rose-apple fruit.
(పుప్పేజాతీ ప్రభృత జాతీ ప్రభృతయః= జాతీ మల్లికా శేఫాలికాది
య స్సఏలిజ్లా) శబ్దములు, పుస్పే = పుహప్పవాచకములై నపుడు,
స్వలిజ్ఞాః = తమలింగములుగలవి, _స్త్రీలింగము
లే యనుట.
(వ్రీవాయః ఫలే) ॥|
అ ఆద
వ్రీవాయః = ప్రీహిమాషముద్దయవాదిశ
ఠా అభ
బ్లము
౬౫|| లు, ఫలే=ఫలవాచక మయినపుడు, స్వలిజ్ఞాః=తమ
లింగములుగలవి. పుల్లీరగములేయనుట,
(విదార్యాద్యా స్తు విదార్యా ద్యాః=వి దారీ గమ్భారీ మొదలె న
మూ లే౭వీ) శబ్దములు, మూలే౭_పి= పుప్పమున కేకాక మూల
మునకు చా చకి ములయిన పుడును, స్వలిజ్ల్‌"ః= తను
| లింగములుగలవి. _స్త్రీలింగము లేయనుట,
(పుప్పేక్షీబేఒవి పా, _పాటలా=పాటలాశబ్దము,పుస్పే=పుప్ప వాచక
టలా)! మయినపుడు, క్షీబే౭_పి=ఎనపుంస క్రలింగమునందును,
అపిశబ్రమువలన స్తీలింగమునందును వర్తించును.
బరు మల్లన బోధిద్రు,మః-చలదలః-పిప్పలః - కుష్ణురాశ నః -
విప్పల3 కుళ్ణురాశనః! అశ ్వత్థః॥పు॥ ౫- రావిచెట్టు వేళ్లు, The holy fig-tree;
అశ్వతే ఒథకపిళ్లే Ficus 1601121052.
(న్యు)ర్షధిళ్టగ్రా హిమన్య్మ కవిళ్ధః - దధిళ్థః- గ్రాహీ. న్‌ ॥ - మన్మథః-దధి
థాః॥(తస్తి న్‌) దధిఫలకి ఫలః-పుపష్పుఫలః ద్వన్తశఠ॥॥ పు! ౭- 'వెలంగ చెట్టు,
పుష్ప ఫలద నశ శావపీ ॥ The wood-apple tree. Feronia elephantium. _
ఉదుమృ శే జను ఫలో ఉదున్నురః ట్‌ జను ఫలః - యజ్ఞాబ్లః- హేమదు
 96 అమరకోశము. [వనౌాపధి
యజ్ఞాజ్లోేహేముదుగ్గకః! గకః॥పు॥ర-అ శ్రిచెట్టుచేళ్టు, Glomerous fig-tree.
భఖ
. కోవీదా"రే చమరికేః కోవిదారః _1 చీమరికః.కుద్దాలః - యుగష్త,
వేళ్లు, న
త్త ౩5: ॥పు॥ ర ఎజ్జకాంచనపు చెట్టుకే
భఛాలో యుగప త్రకః
ebony. Baulitia viii
స _ప్పపన్టే విశాలత్య| స_ప్పపర్ణః॥ పు॥- విశాలత్వక్‌ చ్‌, నీ!- శొరదః॥
క్భారదోవీషను చ్చద! పు॥ (వా) శారది!సీ!.-విషనుచ్చదః। పు॥6- ఏడాకు
| లరంటిపేళ్లు, Echites scholaris.
ు ఆర గ్ యధ ః (ప్ ర ఆర ుగ ్వ ధః - రా జవ ృత ుః - శ్ర-.
ఆరగభే రాజవృత
న మ్యాక చతురజ్లులాః॥ మ్యాాక 8 [పా] శ మ్నాకః-స మ్చూకః-చతురజ్జులః-
ఆశేవత వ్యాధిఘాత ఆరేవతః - వ్యాధిఘాతః -కృుతమాలః - సువర్ణ కక
కృత మాల సువర్ణకా 1|| పు॥”- శేలచెట్టు వేళ్లు, Cassia fistula.
(స్యు)ర్జమ్బిి రే దస్ధశళజ జమ్బోరః-సనన్లశతః.- జమ 1-జవ్వ్య్భారః - జమ్భ
మృజమ్మ్నిరజమృులాః ॥ లః|పు!౫- నిమ్మచెట్టువేవేళ్టు, Lemon tree.
వరుశే వరణ. స్పేతు వరుణః-Fe గ్‌చతుః. తి క్షశాకః _ కుమార
స్తీ కృశాకక£జకువవారకః। కః॥ పు1౫-ఉలిమిరి చెట్టువేళ్లు, Cita Tapia.
పున్నా ys పురుష స్తు పున్నా గః_-పురువః ష్ష్‌'తుబ్దః-శేనరః - చేవవల్ల
టికి en చేవవలల్ల
భః॥ భ్‌| పు!౫. సురపొన్న వేళ్లు, Rottlera tinctoria.
పారిభ ద్రే, నిమ్బతరు పారిభ దః -నిమ్భతరుః. మన్హారః- పారిజాత కః॥
ర్యన్తారః లట ॥ పు! ర-పారిజాతముచేవేళ్లు, Gu tree,
ినిశే స్యన్లనో నేమో| తినిశః--న్యన్లనః - జః -రథ దుః - అతిము చయ
రథ ద్రు, రతిము క్తకః ॥ కః.వష్ఞులః | చిత్రకృత్‌. ॥ పు॥ ఒ నెమిచెట్టు వేళ్లు
వల న్నకచ్చా Dalbergia Oujeinensis.
(థచ్యా) కీ
పీఠన కవీత |_ వీతనః-కపీతనః-ఆ( మా తకః॥పు॥క-అంభాళపు
నా। అన్నూతకే ెట్టువేళ్లు, Spondias Mangifera.
పహ తు గుడపు “హా! mst - మధుద్రుమః - వాన
ప్పమధుద్రు, వూ ॥ ౭౩॥ (పస్థః - మధుష్టిలః ॥పు[౫ - ఇప్పమానిజేళ్లు.
వాన ప్పన్థ ర 25511 న (పేరు.
జత త్రమభాలకః Sah 8 ॥పు! ౧- నీటయిట్టిన యిప్పమాని
వీలా నవఫల నఏరీ వీలుః_గుడఫఫలః- స్పంసీ॥న్‌॥పు॥. గోల వేళ్ళు
Cannabis sativa, or Careya arborea.
వర్గము. ] స్ట ద్వితీయ కాండము. 97

(తస్మిం స్తుగరిసమ్భవే॥| అతోటః-కన్షరాలః (పా) కర్పరాలః ॥ పు ॥

బల ట కన్షరాలా|:౨- -గరిసమ్మువే తని
తసిన్‌=కొండనోల వేళ్లు, JUglans
(ద్వా) regia, (వేళ్లు, Augie
వజ్కో_లేతు నికోచకః || _అజ్కో_లః-నికోచకః॥ పు॥ ౨ _ ఊడుగు చెట్టు
పలాశే కింశుకకి పర్ణో, పలాశ -కింశుకః.పర్ణః-వాతపోథః ॥ పు ॥ ౪౮ -
వాతపోథో మోదుగు చెట్టువేళ్లు, Butea 016052.
(ఒథు వేత సే! ౫॥రథా వేతనః- రథః అభపువ్నః$-విదులః (పా) విదు
శ్రపుష్ప విదుల నీతవా రః-కీతః-వానీరః- తంల ॥ పు॥ ఒ పబ లిశచె
ప్రబ్భ చెట్టు
నీర వజ్జులాః | వేళ్లు, ‘The rattan plant.
(డా పరివ్యాధ విదు| _పరివ్యాధఃవిదులః-నాదేయిీ ॥ నీ॥ - అము
లా ig చామ్బు |వేతసః॥పు॥ర-_నీరుప్రబ్బలిచెట్టు వేళ్లు. .
వేతసే 2౬||
న.శు, తీళ్ల శోభాబ్ఞనః - న్‌ు, _ తీళ్లగన్ధకః - sis య
గన్దకాతీటమో చకా? (ప) అతీబః. మోచెకః॥పు॥ ౫. మునగచెట్టుపేళ్లు,
(రక్‌
కసా) Hyperanthera Morunga.
మధుశిగు
గుస్సా $ మధుకి గు
గుః॥ పు ॥ ౧- ఏజ్జపువ్వులమునగ వేరు.
దరిష్టః ఛినిల స్పమాా॥ అరిష్ట.ఫేనిలః॥
శో పు! _౩- కుంకుడు చెట్టువేళ్లు,
స్ట షష frees:
విశ్వేశాణిల్యశె.లూాపా విల్వః-శాణ్తల్యః-- వై
లె లూపః-మాలూరః. $= వ్రుఫలః
లీ
మాలూర శీ ఫలా వపి! |1[పు! ౫ - మా శేదుచెట్టుడే
వేళ్లు,Aegle Maries
ప్ల జటీ పర్క_టీ సతః జటీ॥ న్‌ ॥- పర్శటీ " న్‌॥ పు! (పు జటీ- న
(స్యాత్‌as వేళ్లు, Ficus venosa.
పర ట్‌ నీ! ౩- జున్విచెట్టుపళ్లు
న్యగోంధో బహు, _న్యగోృధః-బహుపాత్‌ ॥ SE NA, పు॥ 9-
పాద్యటః॥ _ 2౮ మజ్జి చెట్టు పేళ్లు
చేర్చు, Banyan, or the Indian fig tree.
గాలవ శ్నాబరో లోధ్ర| _గాలవః - శాబరః (పా) సాబరః - లోధ్రఒతిరీ
వపేళ్లు,
_స్తిరీట_స్తీల్గమార్డన | టః-తిల్వః-మార్జనః॥ పు ॥ ౬- లొద్దుగు చెట్టు
Symplocos ల
వ, ళ్చూతో రసా గ sy సస 3 మామిడి
చెట్టుపేళ్లు, Mango tree. స
98 అమరకోశము. [వనౌషధి
(2-సొౌ సవాశారో| సహాకారః॥పు!౧-అతిసారభః అసౌ=మిక్కి_లిపరి
(2_తిసౌరభఖ॥! జా! |మళముగల మామిడిA Very fragrant of mango.
కుమ్మోలూఖలశే (కీ కుమ్భమ్‌ - ఉలూఖలకమ్‌ ॥ న |_ కాళికః -
బే క్రాశిక్రో గుగ్గులుకి గుగ్గులుః ఎత్త | పు! ఏక గుగ్గిలపు చెట్టువేళ్లు,
పురః! The baubul tree. Bdellium. కచ
క మ్‌.అని యేకనామము గాంగొందణందురు.
శేలుఖ్షేస్తాతకల్శీత శేలుః. శ్లేప్మాతేకః _ శీతః _ ఉద్దాలః-బహు వా
ద్రాలో బహువారకః ॥ రకః॥ పు॥౫-విరిగి చెట్టుపేళ్లు, Cordia myxa.
రాజాదనం స్రీయాల రాజాదనమ్‌॥ న॥- న్రీయాలః (పా) పియాలః-
శ్చ సన్నక ద్రు, ర్ధనుకిప సన్నక (ద్రుః-ధనుకపటః (ప) ధనుపటః ॥ పు ॥ ర-
టః। మోర టిచెట్టు పేళ్లు, Chironjia Sapida.
గమ్మారీ సర్వతో భ గమ్మారీ- సర్వతోభ ద్రా,- కాళ్ళరీ _ నుధువ
ద్రా కాశ్ళరీ మధుపర్ణి ర్లికా- శ్రీ్టీ-భద్రపర్టీ -1నీ!1-కాళ్తర్యః | పు॥ ఒ
సా (
కా॥ ౮౧|| శీ పర్షీఖ్‌ద్ర గుమ్ముడు చెట్టు వేళ్లు,Gmelina arborea.
ws
పరీ చ కాశ ర్యశ్చా
(ప్య థ ద్వయోఖ। క | కర్క_న్గూః॥ప్ప॥-బదరీ- కోలీ ఫార్మా! సీ | ర-
ర్కన్గూ రృదరీ కోలీ| శేగుచట్టువేళ్లు. మొదటి ౩ ను గంగశేంపనకు
ఘూ. ను ఘాక్షాశబ్రము రేంగుపండునకును వేళ్లందురు.
కువలఫేనిలేI౮_౨|॥సౌ | కువలమ్‌- ఫేనిలమ్‌- సౌవీరమ్‌- బదరమ్‌- కోలమ్‌
వీరం బదరం కోల 1న ౨. రేలసపండు వేళ్లు, Zizyphus jujuba.
(మథ న్యాాత్సా గదు స్వాదుక ణ్ఞైక౪ --వీకజ్క
తః - సు, వావృతుః లే
కుక ః | వికజ్క_తన్సు) గృన్టిల-వ్యాఘ్రపాత్‌ | ద్‌ ॥పు! ౫- పుల్ల వెల
వావ్నృతో ౫ నిలో వా వు Flacourtia Sapida
లి Ue నీ ౧౧” పష
థ్రుసాదపి! ౮౨|| (వేళ్లు, Orange.
ఐరావతో నాగరజ్లో, _ఐరావతః- నాగరజ్జః॥ పు॥ _౨- నారదపుచెట్టు
నాదేయీో భూమిజమ్బు నా చేయీ-భూమిజమ్బు కా[సీ!_౨- "కాకి నేరేడు
కొ | వేళ్లు. ఈ రఈ-ను నారదము వేళ్లందురు.
తిన్లుక స్స స్ట్‌ కా తీన్లుక స్ఫూర్ణక ః మ కాలస్క_న్థః- నితిసారక:॥
లస్క-న్థశ్చ విత్రిసార శే ॥ పు॥ర_తుమికి చెట్టువేళ్లు, Diospyros glutionsa.
వర్గము.] ద్వితీయ కాండము. 99
కాశేన్లుః కుల క$9 కా కేన్లుః_కులక'ః - కాకవీలుకః - కాక తిన్లుక 1
కాక వీలుకక కాక తిన్లుతే; పు॥ ర-నల్ల తుమికి వేళ్లు, Diospyros tomentosa.
నో నీడే రూటలోగోలీఢః (= నోలీనః.ర్వనాటలః। పు॥_ఘక్ఞా-
ఘక్ణా పాటలి రోకుము పాటలిః (పా) పాటలా!నీ [-మోతః-. భట...
హ్క_కా॥ ox (సా) ముష్క_రః॥పు!౬.- మొక్క-పు చెట్టు వేళ్లు.
తిలకః తురక శ్శీ)మా తిలకః. తురకః- శ్రీమాన్‌ 1 త్‌ పు॥"3తిల
న్‌ క పుచెట్టు. [The tamarix tree.
(సమొ)పిచులరూబు చులః-రూబుకః॥ పు ॥ ౨-పక్కె_ చెట్టుశేళ్లు,
కా! CWE
శీ పరికాకుముదికా శ్రీపర్లికా-కుముదికా-కుమ్బో | సీ1-.క డర్యః-
కుమారే డర్యకట్లలా॥ క్రట్ఫలః॥పు[౫. కేంకు చెట్టువేళ్లు, Teak.
కృముకక పట్టి కాఖ్య కృముకః - పట్టకాఖ్యః - పట్టీ॥న్‌॥-లామో ప్రసా
(స్సాచ్చుక్చట్టీ లాషమ్రు దనః॥పు॥ర-ఎజ్జలొద్దుగు పేళ్లు.
సాదనః।
తూద స్తు యూపకిక్ర తూదః - యూపః (పా) పూగః - కృముకః

ముకఖర్థ్ర మోర
హ్యదారు చ॥ తూలంచ
బ్రహ్మణ్యః॥ పు॥- ద్రైహ్మదారు-తూలమ్‌! alae
గంగ రావి వేళ్లు, Hibiscus populneus.
క్‌ప్ర్‌యక కదనూ x వ్‌.
అ
వ్రీయకః
లి ల
- కదన్నుః _ హలి
ఆహ
మ్రీయః॥
9
పు॥
అళ్య

ను హొలి ర
& య్‌! లోక డపచెట్టువేళ్లు, Nauclea orientalis.
వో రుష్కు_రో౭_ వీరవృతుః- అరుష్క_రః॥ పు॥- అగ్ని ముఖీ ॥ సీ॥.
గ్నిముఖీభ ల్లాతకీ(త్రిమృ |భల్లా
ల్లాతకీ॥ త్రి,
॥ర_జీడి చెట్టువే
వేళ్ళు Marking nut.
గర్షభాల్లో కన్షరాల క్ర కళ్ల న కన్దరాలః-కపీతనః వ సుపార్శ (క ౭
ప్ర ప్రతఃsi పు1కకలుజువ్వివే
వీతన నుపార్న[కాఃstప్ల పేళ్లు, Ficus tuberculata.
తుశ్చ త్రిa తిన్నిడీ (పా) తి్తిణీ -చిళ్చూ - ఆమ్లికా॥నీ॥
చిజా౭_౭_మ్లికా౭_ 9-చింత చెట్టుపే లు Tamarind tree.
(థో)వీత
సారశే॥౮౯॥ Oe సర్జకఓ-అననః (పు ఆసనః - బుక
sph aE పుపష్పుః ఆ ద్రియకః _ బీవకః॥ పు | ౬ - వేగిచెట్టు
వేళు Terminalia Alata tomentosa.
ae, రరకార్భ్యాశ్వో సాలః- సర్థః- కార్చ సః (పా) కార్భ వః - అశ్వ
కర్మఅ స్పస్యసంవరః ॥ కర్గ్ణకః - సస్యసంవరః ॥ పు॥ ౫ - మద్దిచెట్టుపేళ్లు,
100 అమరకోశ ము, [వనౌవధి
baits Arjuna.
నదీసర్జో వీరతరు రిన్ల్ర నదీసర్ణః - పేరతరుః - ఇన్హ్రద్రుః-కకుభః-
ద్రుగి కకుభోజ_ర్టునః అర్జునః॥పు! క్షఏణువద్ది చెట్టువే
వేళ్లు.
రాజాదన ఫలాధ్యతే, పాముతో. ఫలాధ్యతున్‌ |l|న॥- శీరికా॥ నీ
సు॥l
శీ.రికాయా 3_పాలచెట్టునేవేళ్లు.
(మథద్వయోఏ॥౯౧|| ఇద్దుడ్‌!ప్ప!-
| 'తాపసతరుః ॥ పు ॥ _౨-గార చెట్టు
ఇజ్జుదీ తాపసతరు వేళ్లుం పుభ్రంగమునందు ఇబ్జుదః, Bramble.
మూరే చరి మృదు _భూర్జః- చర్తీ hoy న్ఫుదుత్వక్‌॥ చ్‌ ॥పు॥ ౩-
త్వచా | భుజపత్తపుచెట్టు'వేళ్ల, The birch tree,
పిచ్చిలా వూర వా పిచ్చిలా -Te - మోవా! సీ॥_చిరాయుః
చా చిరాయు శ్శాల్మ లి(ప్రాస్సిసిరాయుః ॥ స్‌, న 1. శాలలలిః (ప్రొ శల్య
(ర యో! ₹||లిః 1ప్ప1౫. బూరుగు చెట్టువేళ్ళు, Sik. cotton se
పిచ్చా తు శాల్మ లివేశ్చే. పిచ్చా | నీ!శాల తీవేస్టః॥ పు ॥ ౨-బూరుగు
బంక వేళ్లు, its gum. (బూరుగుపేపేళ్లు,
రోచనః కూట శాల లి; రోచనః॥ పు॥- కరూట శాల్మలి! పు! _౨ _ కొండ
చిరిబిల్యోన క్షకనూలకి చిరిబిల్వః జన సకాల (పా) న కమారః -
కరజక్చకరక్ఞ"కే॥ ౯౩|| క రజః.క రళ్ఞక 8॥ పు ॥ ర-కానుగుేేవేళ్లు, Galedupa
Arborea.
వగరః పూతికరజః (పృకీర్యః
ప (సా (ప
వ 3 పాలిక.
పూతిక 9 కలిమారకః | (వా) కలకారకః | పు॥ ర _ నెమిలి
యడుగు చెట్టువేళ్లు, Gray Bonduc.
(కరజ్ఞశేదా) ప్షడ్లున్లో వడక్ష 9స్టఃపు!.
|-నుర్క_టీ. అక్షారవల్లరీ ॥ సీ ॥ ఈ
మర్క_ ట్యజ్లారవల్లలకీ! |3ను వరుసగా ఆజుగంట్లుగల కానుగునకును, తీయగా
౯ార॥ య నిప్పువన్నె గుత్తులుగల కానుగున
వేళ్లు,
హీరోహితకః ప్లీహ మ. oll రోహి తకః. వ్రీహశశత్రుః.చాడివము
క వాడినుపుష్పక'ః | పుష్పకః॥పు॥ర'- ములుమ్లోద్తుగు పళ్లు.
గాయ ల చాలతన| గాయ eh|సీ| (ప్రగాయ శ్రీ,న్‌-బాలతనయః..
రఖదిరోడప్త భావన॥| ఖదిరః._ en ॥1పు॥ ౪ _వేండ
ద్ర చెట్టుపేళ్లు,
| Mimosa Catechu.
 వర్లము.]
Or:
ద్వితీయ
:
కా ర డమ. 101
అకిమేదో విట్టదిరే rss పు॥ ౨ _ దుర్గంధముగల
చం డవే వెలితుమ్మవే శ్లని కొందణందురు.
'క a [A white mimosa.
కదర॥ (ఖదిరేసిలేే | కదరః-సోమవల్క_8 ॥పు॥ ౨-వెలిచండ వేళ్లు.
స్లోవమానల్య్కోజడ.:
(పథ) వ్యాఘ్ర, పుచ్చ వ్యాభఘ్రపుచ్చః _గన్షర్వహా స్త
సకల ౨ ఏరణ్ణః- ఉరు
gs సకా॥ ౯౬ ॥! బూకః.రుచకః (పొ) ల్లు చిశ్రసట్‌ చకా.
ఏరణ్ణవైఉరుబూకశ్చరుచ |పళ్బూజ్డులః- మణ్ణః- వర్ణమానః వ్యడన్నుకః ॥ పు॥
కళ్ళి
త్రకశ్చ(న)1చఇఖ్బు!ి ౧౧- ఆముదపు చెట్టు
వేస్‌, Palma christi, Rici-
పణ్వాజ్లులో యం ల న ల nus communis.
మానవ్యడవ్చు జ |
(అల్బాశమి) శఛమిా శషోారః॥ పు! ౧-అల్ఫాశ మా a విన్న జమ్మిచెట్టు
వ (స్పా $త్‌) Wires [Mimosa albida.
శమిాన కుఫలాశివా || .._శమో-స కృుఫలా_శివా॥ సీ13 _ జమి
ఆలీ
చెట్లువేళ్తు,
లు ౧౧
పిణేతకో మరువక శృ, _ పిర్దేతకః .
- మర్వువకః - శ్వసనః- కరహాటకః _
సని కరహాోటక'ః॥ ౯౮|| శల్యఃబమదను పుట కువ నుంగ చెట్టువేళ్లు,
న ల్యశ్చ మదనే Vangueria spinosa or Gardenia dumetorum.
వ క్ర పాదప పారిభ న్సక్రృపాదపః-పారిభ దద, కః॥ పు॥ = భద్రదారు-
(దః15న,దారు ద్రు, ద్రుగీలిమమ్‌- వీత చారు- దారు॥న॥- పూతికాస్థమ్‌॥న॥
ట్రం వీత దారుచ దా|౭. "దేవ దారువృతేము వేల్లు
చేలు. దేనదారుశబ్దము। ష్న॥
రుచ॥ పూతికాప్పంచ(స Uvaria longifolia: Cottey led deodar.
_ప్పన్యురేవచారు) (ఇ
థద్వయోః) | పాటలీ! పాటలీః!ప్ప!॥!- పాటలా _అమోఘా (ప) మో
పాటలాజఒమోాఘా కా, ఫఘూ--కాచస్థాలీ (పా కాలస్థాలీ. ఫలేరుహో _ కప ,
చస్థాలీఫ లేరుహా॥ ౧౦౦| |వృన్తా.కుబేరాతీ ॥ నీ ॥ రే కలిగొట్టుచెచెట్టుేళ్టు,
కృష్ణ వృ స్తా కుజేరావ్నీ |The trumpet flower. Bignonia de Me
శ్యామాతు మహిలా| _ శ్యానవూ-వహిలాహ్వయా _ లతా. గోవన్తినీ_
హ్యయా. | లతాగోవని నర పుల ఫలీన్‌ | “aus వివ్వశ్సేనా
నీగ ున్దా9ప్రయబ్
ి లుక ఫలిసీ గన ఫలీ_-కారమ్మా। సీ॥_ ప్రియకః॥ పు! ౧_౨-
wy ప్రేం
య. అవురకోశ ము. [వనౌవధి
ఫీ | ౧౦౧ | విస్వక్సే క్రణపు చెట్టుపేళ్లు, Nauclea cadamba, A fragrant
నా గ్లఫలీ 'కారన్ఫూ seed 50 లు
వ్రీయక శ్చ (సా)!
"దుణ్డూకపర్డ పత్రోర్ష నుణ్జూక పర్ణర్‌ పజ్తోర్ష్మః- నటః _ కట్వజ్లః న- డు
నట కోట్వబ 'డుబ్దుకాః॥|| లుక్‌ 8- ఫ్వోనాకః _ శుకనాసః_ బుతుః - దీర్భవృ
శో నాక మును సరనwas కుటన్నటః- నోణకః (పా) నోనకః _ అరలుః
దీర వృ_న్నకుటన్నటాః | జ అరటుః॥పు॥ ౧.౨-దుండిగపు
చెట్టువేళ్లు. వెద్ద
శ్లోణక శ్వారతా eeవేళ్లని కొొందజిందురు. Bignonia -Indica.
తిప్యుఫలాత్యానులకీ Targa _ ఆనులకీ॥ త్రీ!-అమృతా.వయ
సా॥నీ॥ర_-ఉసిరిక చెట్టువేళ్లు, Emblic myrobalan.
(తి,షు) ॥ ౧౦౩| అమ్మసై
తాచ వయసాచ Terminrlia Blue
(తిలిజ్లస్తు విభీతక | _ విభీతకః ॥ త్రి ॥ - అతుః - తుషః- కర్షఫలః-
అక్ష స్తుహ$ిక ర్థఫల్‌
గోభూ |భూ తావాసన8_ కలిద్రు, మః ॥ పు ॥ ౬ - తాండ్ర
తావాస $ కలిద్రుమః ॥ చెట్టు, Beleric Br
ఇభయా తభ ప pes అవ్యథా- పథ్యా- వయసా (పా)
థ్యా వయస్థా పూతనా కాయస్థా-పూతనా- అమృతా -హరీతక్షీ _గోము
2ఒ_వ్భృుతా। హేరీతకీ హె వతీ- చక (పా వేతకీ _శేయసీ _ శివా |
మవతీ శేచకీ సో య్‌ న్‌ [౧౧ - కరక చెట్టువేళు, ల myrobalan.
వివా॥౧౦౫||| On
ద్రుుస్స
దుస Terminalia Rs (సరళపుచెట్టువేవేళ్లు,
రలకి పూతికాహ్టం (చా వీత దుుసరలః॥పు॥_ పూతికాష్ట్రమ్‌ 1న ॥"3:
థ) ద్ఫుమోాత్సలః | క్ర ద్రుమాత్సలః-కర్టిర్రికారః.పరివ్యాధః 1పు॥
రి కారి పరివ్యాధో |35-కొండగోంస వేళ్లు, Pentapetes acerifolia.
అకుచో, లికుచోండ | ఆతకుచః: లికుచః. డహుః॥" పు॥ 5. కమ్మరేంగు
హుః॥ ౧౦౬|| "వేళ్లు. గజనిమ్మ వేళ్ళు, Artocarpus ఇతనే
పనసకి కళ్ణాకిఫలో "నస్క (పాపణసః కల్జకిఫలః॥పు॥ -9-పనస చెట్టు
Bread fruit. పేలు, The Jaka tree. Artocarpus mei
నిచు లోఒమ్తు,జ
౬స్సుడ 9;
జ్ఞ లక అమ్మల a ఇజ్జలః (సా)
నిచులః సొ వాజ్జలః
హీజలః ॥| వు!
పు॥
లః | 3_గ న్నెరు చెట్టు పళ్లు, Eugenia acutangula.
కాకోదునురికా ఫల్లుa కాకోదున్సురికా_ ఫల్లుః-నులపూః (పా) నుల
॥
1౮
క!
\
 వరము].
౧
ద్వితీయ కాండము, 108

ర్యలపూ ర్థఫునేఫలా | యూఃః

oA -జఘనేఫలా! నీ ॥ ౪ _ కుక్క మేడి వేళ్లు,
Opposite 162766 Se
అరిష్ట స్పర్వతోభ ద్ర,
ద అరిష్టః - సర్వతోభద్రః - హిబ్బునిర్యాసః-
హిబ్లునీర్యాస మాల వమాలకః చీపిచుమస్త(ప్రొవిచుమర్షః a నివ్చుః॥పు!౬-
పవీచువు న్సనMEE మూ వేపచెట్టు వేళ్లు, Margosa tree. Melia Azadirachta.
(ఒథ) వచ్చిలా౬ స సిచ్చిలా! నీ॥|_అగురు॥న॥- శింశపా (పా) రింశు
శ్రింన్లపా॥ ౧౦౮||పా॥నీ ॥ ౩ - ఇరుగుడు చెట్టువే
వేళ్లు. కపిలా- భస్మ
కపిలా భస్మగర్భా(సా ర్భా॥సీ॥ మం కంపుగలయిరుగడు వేళ్లు, ౫ను ee
గుడు Es
వేళ్లని కొందటిందురు. Dalbergis ఏ15500.
నిరీష స్తుకవీతనః |భ శిరీపః.కవీతనః. భణ్చేలః (పా) భణ్చేరః ॥ పు॥ ౩-
ణ్ణీలో (2_ప్యథ) దిరిసె నపుచెట్టు వేళ్లు, Nee Sth.
Sas శ్చవ్పుకో చామేయః.-చమ్నుకః. "హేమపుప్పకః॥పు॥ ౩-
హేవుపువ్పకః ॥౧౦౯|| సంవెగ చెట్టువేళ్లు, Michelia Champaca.
(ఏతన్యకలికా) గన్హఫ నన్హఫలీ!పీ1౧-.ఏతస్య =ఈనంవెగయొక్క_, క
లీ (న్యా లికా = మొగ్గ వేరు. [musops Elengi.
దథ) కేసనే | వకులో! _ శేసరః-వకులః॥ పు॥ ._౨-పొగడచెట్టుపేళ్లు. 341
వస్టులోఇ_శో కే వష్టులః- అశోక$॥పు॥ -౨-అశోకము వేళ్లు
(సవా) కరక దాడిమా॥| కరకః॥-దచాడిమః॥ పు! ౨- దానిమ్మచెట్టు వేళ్లు,
Pomegranate.
ఇామ్పేయి కేసరోనా ఇచా మ్పేయః _ కేసరః. నాగ కేసరః. 'కాళ్చునా
గ కేసరః కాష్టానాహ్యా హ్యయః | పు॥ఈ- నాగశేస రము వేళ్లు, Mesualferrea.
యః |! జయాజయనున్తీత జయూ-జయని
స్‌ తర్కాారీ- య. నైజయ
ర్మారీనాచేయీ వైజ న్దికా॥సీ౫-తక్కి లిచెట్టు, Aschynomene Se
య న్తికా॥ శ్రీపర్ణమన్ని శృీపర్ణమ్‌! న॥-అగ్ని మన్ధః ॥పు॥ AE
మన్గ (స్పా వత్‌) కణికా |రికా -జయః ॥ పు! ౫-నెల్లీచెట్టు, Premna spinosa,
గణ్‌ికారికా[జరయెోా౭_ _|and longifolia.
థ కుటజళ సు వత్సకో కుటజః- శక్రః - వత్సకః॥ పు ॥-గిరినుల్లి కా॥ న్స
_గిరిమ లికా॥౧౧_౨| ర-కొడి సెచెట్టువేళ్లు, Nerium antidysentericum,
(వతసవ) కలిజ్లేన్తం కలిజ్వమ్‌! న॥ (ప) కలిజ్ఞా- కాలిజ్ల॥ sje ఇన్హీయ
దృయనమ్‌।న॥3-ఏతాస్యెవఫలే= ఈకొడిసె
వమ్‌-భ “ద
అ (దృయవం(ఫలే)! |
104 అమరకోశము. [వనౌపధి

చెట్టుయొక [- ఫలము వేళ్లు,

కృప్ణపాక ఫ లావిగ్న 5్రప్టపాక ఫలః- ఆవిగ్నః-సుపే,ణః - కరమర్ష కః॥
సుపేణాకి కరమర్దశే ॥ పు॥ర- కలి నెచెట్టువెపేళ్లు. క్షవాక ఫలశబ్దమునకు
౧౧౫౩॥ కృష్ణపాక ః మార్‌ ల్రిస్తో - అనునివి మొదలగు నానా
రూపములునుగలవు, ౭1552 Carandas.
సమూల
కాలస్క-న్ధ _స్త దతీ
కాలస్మ-న్థః--తమాలః- తాపిష్భాః॥ పు॥3-సముద్ర
(స్పా త్తావర్భే(౬ ప్య | రమునందలినల్ల నియాకులుగల చీక టిచెట్టుశేవళ్లు
థసిన్లుక ః| సిర్గుహశేన్ష సిన్లుక ఃనిన్లువారః-ఇన్ష్రసురసః ॥పు ॥.- నిర్లూకీ-
సురసౌ నిర్లు డీన్హాణ్‌కే ఇన్ద్రాణికా। ప్‌| ౫ - వావిలిచెట్టుపేళ్టు, Vitex
(త్యపిyl ౧౧౮ trifolia and Nigundo.
చేవతాలః (పా)
వేశీగరాగరీ చేవతా| __ వేణీ.గరాగరీ(పా)ఖరాగరీ॥నీ॥_
లో జీమూత (ఇత్యపి) ||చేవతాడః-జీమూతః॥ పు | ర_దేవతాళవృశుము.
శ్రీహ_స్తినీతు భూరుణ్ణీ శ్రీవాస్తినీ.భూరుచ్చే॥ సీ|_౨-_ గురుగు చెట్టువేళ్లు.
తృణళూల్యం తుము hee ) తృణశళూన్యమ్‌॥స॥ (పుతృ
లి కా[౧౧౫| భూపదీ శీ ర్తి -తృణశళూన్యా--మల్లీ కాం పదీ - శీతభీ
తభీరుశ్చ రుః॥ నీ॥ర- నుల్లెచెట్టుపేళ్లు, సు.
(స్రైవ్రాఒస్ఫోటా (వ| ఆస్ఫోటా (పా) ఆస్ఫోతా॥సీ॥౧- వనోద్భవా =
నోద్భవా)! అడవియందుయిట్టిను సై వ= ఆవమళల్లె వేరు.
శేఫాలికాతు నునహా| _ కేఫాలికా-సువహో॥ నీ1_౨. నీలికా సా నిర్దుణ్తీ=
(నిర్దుణ్త నీలికాచ సా)॥ నల్లవావిలి చెట్టువేళ్లు, Justicia Ganderusa. =
(సితాఒసౌ) శ్వేతను "శ్వేతనురసా. భూత వేశీ॥వీ
నీ! ౨. సీతా అసౌ=
రసా భూతవే (శ్య తెల్లపువ్వులుగల వావిలి చెట్టువేళ్లు.
థృుమాగథ్‌ | గణికా మాగరీ ఎ గణన Fey అమృష్టా
యూథికా౭..మ్సు ఫా Falseఅడవిమొల్ల, Jasminum Mis
(సావీతా) హేమపుప్సి| హేమపుష్పికా। సీ॥౧- పచ్చపువ్వుల
మొల్ల వేరు.
కా [౧౧౭| అతిము_క్షః అతిము కః--పుఖ్ణ్రకః పు!- వాస నీ. మాధవీ-
పూక (స్పా ద్వాస లతా। సీ 22 పువ్వులగురు వెందచళ్లు, Geertnera
చీ మాధవీ లతా। tacemosa. [Jasminum Giana
సునునా మాలతీ జాతి సునునాః॥స్‌॥_మాలలీ-జాతిః॥ వీ॥ 3-జాజి వేళ్లు,
వర్షము.]
౧ డై
ద్వితీయ కాండము. 105.
స్పప్తలానవమాలికా॥ _స_ప్పలా-నవమాలికా ॥ నీ ॥ _౨-విరజాజివేళ్లు,
,_ ౧౧౮॥ Double Jasmin.
మాఘ్యం కున్లం మాఘ్యమ్‌- కున్షమ్‌ ॥ న॥ ౨- మొల్ల వేళ్లు,
Jasminum Sore
రకోకస్తు బన్గూకోబ ర _కృకబన్గూకః బన్లుజీవకః ॥ పు ॥ 3.మంకెన
న్గుజీవకః | వేళ్లు,రం phenica, (వేళ్లు, Aloe,
సహా కుమారీ తరణి సహాో-కుమారీ - తరణిః ॥ సీ॥ 3- వీన్నగోరంట
రమ్లాన స్తుమహాసహా॥| _అనమ్లానః॥పు!-మహాసహో॥ న్సీ॥_౨-వెద్దనోరంట
౧౧౯॥ వేళ్లు, te amaranth;
(త తృకోణే) కురవక ' కురవకః॥పు[౧ - వ
(స్త
మతనీలే) కురణ్జకః। | _కురళ్ఞకః॥పు[౧ -పచ్చపువ్వుల గోరంటపేఠు
నీలీ షీ (ద్వయా) నీలీ.రృల్జే!నీ! - బాణా ॥ ప్ప॥ - దానీ॥నీ॥_ఆ ర్హ
రాణాడాసీ బా _ర్హగల |గలః॥పు॥౫- నల్లపువ్వులగోరంట వే
వేళ్లు,
శ్చసా॥౧౨౦| సై “చేయ సె"శేయకః పు! -ర్వుగ్జో | నీ ॥ .౨-ములుగోరంట
టి వేళ్లు, Barleria cristata.
(కసిన్‌ )కురవకో (2_ _.కురవకః॥! పు! ౧-ఎజ్జపువ్వులములుగోరంట పేరు.
రుణే)! (పీతా) కరళ్ఞుకో కురణ్జకః॥పు॥- సహచరీ ॥ ప్ప॥ -౨-వీ'తార్ని్లే=
(మిబ్లేతసి న్‌) 'సహచరీ పచ్చపువ్వులములుగోరంటు వేళ్లు,
(ద్వయోః॥) ఉడుపుప్పం 1 ఉడుపుప్పమ్‌ (పా) ఓ డ్రపుపష్పమ్‌॥న।!- జపా॥ నీ॥
జపా 61 దాస నపుచెట్టు వేళ్లు, China rose,
వజ్రపుప్పం (పుష్పం వ జఇృపుష్పమ్‌!॥న!౧-తిలస్యయత్పుప్పమ్‌=నువ్వు
|
తిలస్యయత్‌ న! పువ్వుల పేరు, The blossom of sesamum.
ప్రతిహాన శతృ ప్రాసన చ| _ ప్రతిహానఒశత స్రాసః- చణ్ణాతః-హయనూరకః -
క్‌ మాన | ర 81 పు॥ ౫ - నన్నరుచేవు. కొందటు మొదటి
౧తు కరవీచే రెండుశబ్దములు తెలగన్నేరుననకును తక్కినమూండు
వేళ్లందురు, 01620641.
నెజ్బగన్నేరునకునుపే
కరీ రేతు శోకరగ్రన్థి నేదీర. కృకరః- గ్రన్ధిలః
పు ॥ 3 ప్‌ 'వెణుతురు చెట్టు
లా (వుభౌ) | elన
ఉన్మ _త్తఃకిత వూ ధూ ఉన తః - కితవః - ధూ _రృః-ధత్తూరః - క5నకా
రో ధత్తూరః క -మాతులః-వుదనః ॥ పు॥ ౭ఉమ్మ త్తేవేళ్లు,
14
106 అమరకోశము. [వనౌాషధి
యః॥ మాతులో మదన |ThOIM apple. (Datura fastuosa.)-
(శ్వాస ఫలే) మాతు మాతులపుత్రకః॥ పు! ౧- అస్య ఫలే =దీని ఫల
లపుత కః | ముశురుః -
ఫలపూరో
ఫలపూరో బీజపూరో।
బిజపూ సలపూరః_బీజపబజపూరః-రుచకః
ఫలపూరః- క
- మాతులుజ్లక £॥
రుచకో మాతులుజ గ
కే॥ పు॥ర_ మాదీఫలపుచెట్టువేళ్లు,
పో యి రు
Citron.
సమిరణే 'నురువకః| =సమిారణః - మరువకఃప్రస్థపుష్పః
ప - ఫణిరకః-
ప్రస్థేనుసఃఫణిర్టకః | జ (పా)ఫణిజ్జ్ఞకః-జమ్బిరః ॥ పు॥ ౫ - సురువముు పేళ్లు,
మో రో(ఒప్య Sweet inarjoram.
థ)పర్లాసే క్రరిక్ఞరకు శేర పర్ణాసః॥- కఠిజ్ఞరః _ కుశేరకః॥ పు॥ ౨- నల్ల గ గ్గెర.
కాసి తేబర్దలో( త్ర,
త అర్హకః॥పు
8పు॥౧_ “తెల్లగగ్గెరవేళ్లు,
పాఠీతు చిత్రస్‌ో వహ్ని, పారీ॥న్‌॥-చిత్రకఒవహ్నిసంజ్ఞ కః ॥పు॥ 5-చిత్ర,
ప కక త. మూలము వేళ్లు, Ceylon Lead-wort.
అగర్జాహ్వావసుకా 2.౭_| _ అర్కాహ్వాః - వసుక ః - ఆస్ఫోటః (పా) ఆస్ఫో
స్ఫోటగణ రూపవికీరణాః తః. గణరూపః - వికీరణః - నున్దారీః అర్క_పర్థ sll
మన్హార శ్వార్క_పనై పు ౭ జిల్లేడుచెట్టువీళ్లు, dale wort.
(2 త్రశుంక్లే ఒలర్క_ అలర్క౬ ప్రతాపనః ॥పు॥ _౨-అ (శ్రశున్తే= తెల్ల
ప్రతొపనా | జిల్లేడువేళ్లు, The white swallow wort.
శినమల్లీ పాశుపత ఏ '“శివమల్లీ 1సీ[పాశుపతః - ఏకాస్టలః - బక క- (పా)
కాన్టీలో. బకో వసుః ॥ బుకః- వసుః1పు! ౫-బక పుష్పము వళ్లు,
వసా
లు
వృతాదనీవృకు | _వనా-వృయోాదనీ
రు క 3
- వృతురుహా - జీవ నికా॥ నీ॥
Faget
రుహో జీవ న్లి (కేత్యపి)। రో-బదసిక వెళ్లు, A parasite plant,
వత్సాదనీ ఛిన్నరుహా, _వత్చాదనీ-ఛిన్నరుసో - గుడూచీ-త న్రిశౌ
గుడూచీత ని కాఒమ్భ ను. జీవ_న్తికా -సోమవల్లీ-విశల్యా- సవ!I
'తా॥ జీవ grand నీ[౯. తిప్పతీలావేళ్లు, ను. sana
విశల్యా మధుపర్ణ స్టపి
మూర్యా "దేవీ మధుర 1 మూర్వా- దేవ . మధురసా - మోరటాం- తేజనీ-
సా మెరటా లెజనీస్క సృవా (పా) స్రువా- నార కాన =.
వా॥ మధూలికా కుల ధను కేణీ-గోకర్షీ -వీలువర్షీ! సీ | ౧౦-చాలగచెట్టు
శేణీగోక రవవిలువర్తర్లస్టపి। 'వేళ్టు,Stes Sree
వర్షము.) ద్వితీయ కాండము. 107
౧

నా విద్ధకర్షీ పాఠా-అమ్బస్టా-విద్ధ
-విద్దకర్తీ - స్థాపనీ - శ్రేయసీ-
య న
రసా ॥|రసా- ఏకాన్టీల..పాపచేర-స్రా స?శక్రికా॥
ఏకాస్టీలా పాపచేలీ రా సీ॥౧౦-అగరుసాంటివేపేళ్లు, Cissampelos bes
వష వనతి క్షికా।
కటుక కటున్ఫృురాఒశో | కటుః-కటుమృరా (పా) కటమృరా- అశోశా-
హిణీ కటురోహి రోహిణీ-కటురోహిణీ- మత్చ్యపిత్తా - కృష్ణ భేదీ -
ణీ॥మత్చ్యపితా కృష్ణభే చ క్రౌ,జ్లే-శకులాదనీ। నీ1౯-కటుక రోహిణి పేళ్లు, అ
ద్‌ చ క్రాబ్డీ శ కులాదనీ 1! |శోకరోహిణీ యనియుంగలదు, Black hellebore.
త గుప్తా౭_ జహా౭_ అత్మగుపా- అజహో _ అవ్యణ్ఞా- కణ్ణూరా స్‌వ్ర
వ్యాSeas ప్రావృ వృషాయణీ - మువ్వ కో - ధూ 'కశిమ్బిః కీ
పాయణీ[స3_౨|బిమ్య కచ్చ!-వుర్క_టేీ॥నీ] ౯- దురదగొండి చెట్టువేళ్లు,
ట్రే శూాక్ర శిమ్బికి $S|Dohichos pruriens.
కీమ్యూశ్చ మర్క-టీ |
చిత్రోపచిత్రా స్ట చిత్రాఉపచి శ్రా--న్యగోంధీ- దృవస్తీ-శమృరీ
గ్ఫోోధీద్రవస్తీ
స్తీ శమృరీ|(పా) సమృరీ- we ప్రత్యశ్చ్రేణ్‌సుతశ్రేణీ_ ర
వృపా |క | ప్రత్య నస కపర్ట్మీMean pele ఏలుకచెవి చెట్టుకే
వేళ్ళు,
కణ సుత శ్రేణి రణ్తా తట అలంటి
నీస్‌ |
మూవికపర్ల స్ట
అపామార్ల క్‌. ౩
శె అపామార్లః..శె ఖరికః ధామార్షవః. మయూ
కోభామార్షవ నుయూ రక'ః॥పు॥- ప్రత్యక (పా) ప్రర్యక్సుప్సీ - కీశ్రవల్లీ
(పా)
(పా ీశపర్డ్‌-కిణిహీా- ఖరనుజ్జరీ॥ నీ
రకా॥ ప్రత్యక కీన|వ సీ! ౮- ఉ త్తశేశి
ల్లీకిణిపీా ఖరమల్ఞారీ | వేళ్లు RE aspera.
|
హాళ్ణకా శ్రావణీ హజ్జికా( ప్రాభళ్థో కా-వాహాణే- పద్దా.భార్లీ-
స్యా భారీ శ్రావణ (బ్రాహ్మణ
గ ణయస్టి "కా.అజ్షారనల్డ్‌! న్చీ_
స చాలేయశాకః.
యప్టికా॥౧౩౫|లో9 బర్భరః- వర్గకః॥
పు 1 ౯- చారంగి వేళ్లు, చిరుతేశు
వల్లీ బాలేయశాొక బ|వేన్‌
ఫని SS Ovieda verticellata,.
రర వర్షకాః | 4
నుజ్జిషవికసా
జిజ్లీస| నుజ్జు. వికసా-_జిజ్లీ- సమజ్షా- EEE “కా
నుజ్హా'శఅమెవిగా || నుల్దూకపర్సీ-మణ్ణోరీ-భల. యోజనవల్లీ (సతాం
 108 అనురకోశ ము. [వనాషధి
_మణూకపర్తీ
సట
మణ్లీరీ
సట
భ, మంజిష6 వేళ్లు,
౧
Madder.
జ్తేయోజనవల్ల సి!
యాసోయవాసో దుః యాసః యవాసః దుఃస్పర్శః - ధన్వయాసః-.
స్పర్శో ధన్వయాస॥ కు కునాశ కః॥పు॥- రోదనీ - కచ్చురా- అననా- సము
నాథకః॥ ౧౩౭ ॥ రోదనీ దా న్తా-దురాలభా॥ Ss rots తీంటటకసింద వేళ్లు,
కచ్చు రాననా సము |Prickly 50000112.
చానా దురాలభా!అ |
\ Jo
పృశ్ని పర్టీ పృథక ఎన్నీ పృశ్నిప పృథక్పర్షీ- చిత్ర పర్ణ iO స
చిత్రపర్త
ర్య క పర్తికా... కా॥సీ॥ర- కోలపొన్న వేళ్లు,న్‌ యు!
కోష్టవిన్నా సింహా కో
Sate కలీ. (పా) కలగిః_
పుచ్చీ కొలరీ థావనీ గు ధావనీ(పొ ) ధఛావనిః-గుహో ॥ a] థా నక్కతోశ
హ। కసవుజేళ్లు, నక See Bs శనియు.
pon స్సృశీ వ్యా నిదెగికా=- స్స్ఫృళీ- వ్యాఘ్రీ- బృహాతీ- కళ్ళకారి
మీ,బృహతీ కళ్ణాకారి |కా- WR కులీ- తుద్రా- దుఃస్పర్శా - రాష్ట్ర
వ్‌ ౧౩౯| ప 'వోదనీ కా॥ నీ! ౧౦ _వాకుడు శప. sort of prickly
నమ, దుఃసస్పర్శా nightshade (solanum jacquini.)
స్వీశర్వ! |
కాలా కీతకికా నీలీ_.కాలా _ క్రీత్రక్రిక్రా - గామోణా _ మధుపరి
గ్రామోణా మ ధుపర్షి కా-రళ్డునీ- శ్రీఫలీ _తుశ్ఞా.ద్రోణీ.డోలా [పా] దో
కా॥రజ్ఞనీ శ్రీ
నీ ఫలీ తుళా లా నీపని;స్‌౧౧! -నీలిచెట్టువే
వేస్టు,Indigo.
దో శ్‌Fae నీలీ;
అవటు స్పోమరాజీ అవల్లుజః ॥పు! -సోమ రాజీ - సువల్లిః
ye సోమనవల్లి
సువ లి
ర సిద కై సాలమనీ.. కృష్ణ ఫలా.వాగుజీ [హా వాకూచీ ట్రీ
కాలమేమీ. కృష్ణ ఫలా పూతి ఫరీ॥నీ॥ రా--కారుగ చ్చపెళ్లు
'పేళ్తు, 601722 is
వాగుజీ పూతిఫఫల్యపి | 11602.
, కస్తోపకుల్యా వైదే, కృష్ణా-ఉపకుల్యా- వై దేహే -మాగధీ- చప
పీ మాగధీ చపలాక |లా-కణా-ఊహణా- విప్పలీ_శాణ్తీ.కోలా॥సీ! ౧౦-పి
వెళ్లు Long pepper.
గా! ౧ర_౨॥| ఉఊపగాపి ప్పలిచెట్టు “వేళు
ప్పలీ శౌణ్ణ కోలా(ఒ
 కరము]
౧
౨ ద్విశతీయ*కాం త్రము. 109
థ)కరివిప్పలీ ।| కపివల్లీ కరిపిప్పలీ - కపివల్లీ_ కోలవల్సీ -శ్రేయనీ!నీ ॥_వసి
కోలవల్లీ(శ్రైయసీ
చే వసిర$ రః॥ పు! ౫ గజపిప లికే
మల్లు, నో officinalis.
A
(పుమాన్‌)
Jl చవ్యం చవ్యమ్‌॥న॥.- చవికా॥సీ॥ [పా చవికమ్‌॥ న॥_౨-_
తు చఏకా చ వ్యము, The wood of the long pepper plant,
కాకచిక్వీ గుళ్డూ తు కాకచిక్వీ [పా] కాకచిజ్వా-గుక్లా-కృష్ణలా
(1 కప్టలా। ॥సీ ॥క-పూసలగురువెంద, Abrus precatorius.
పలజ్క_పాత్వితుగ న్లా పలజ్క_పా- ఇముగస్ధా- శ్వదంస్టాం॥ నీ! స్వాదు
శ్వదంస్థ్రాస్యాదుక్ణకః I క్ణకః -గోకళ్దుకః౩- గోత్వురర: -వనశృజ్ణాటః ॥ పు! ఒ
నేక నోకురకో వ పలేరుశే
పేళ్లు,real murex,
నక్ళజ"ట (ఇత్యపి)!
విశ్వావిపూ ప్ర
ప తివిపొ౭_ విశ్యా- పప ప్రతివిపా- అతివిపొ- ఉపవిపా
తివి స పవిషో౭_రుణా॥ |[పా] అపవిపా- అరక.-శృజ్లీ॥నీ| మహశావధమ్‌॥ న॥
లేకీ మహశావధం (చా ౮-అతివస వేళ్లు, Atis or betula. [pias rosea.
థ)శీ.రావీదుగ్ధి కేస | శ్నీరావీ. ద్యుకా!నీ[_౨. చిజుపాల చెట్టు, Ascle-
శతమూలీ బహును| శతమూలీ- SA అభీరుః (ప్రభీరుః-
తా౭_భీరు రిన్లీవరీ వరీ ॥ ఇన్సీవరీ- వరీ - బుశ్యపోంకా (పా బ్ఫావ్యవే నా.
త్రీ_నారాయణీ.శతావరీ - అహేరుః (పా)
త్రీ అఫీరుష క్రీ
బుక్యస్రోక్వాజ- భీరుషశ్రీ
నారాయణ్యళృతావర్‌ ||e eT వీ థం పిల్లపిచ్చర వేళ్లు. చల్ల గడ్డ,
అహేరు Asparagus racemosus.

రథ వీతద్రు కాలేయ ॥ 1-దార్వి-ప

పీత ద్రుః-_-కాలేయకః. హరిద్రుఃపు
క్ర హారిద్రవః ॥ ౧౮౭ ॥| చంపచా_దారుహరిద్రా- పర్హనీ[నీ॥ ౭ మానిపను
_చార్వీపచంపచా దారు |పు వేళ్ళు, Amomum వం.
హరిద్రా పర్ణ నీత్యపి |
వ చో గృగన్ధావడ్డున్లా శూ ఉగ్రగన్ధా - పడ్డంన్ధా- గోలోమిో- శత
గోలోమిోాశత పర్వి కా॥ పర్వికా!నీ। గైము ళ్లు, Orris root.
హై
(శుక్తా) -షావువతీ సామవతీ॥సీ॥ Fret“తెల్లనివస, Acorus calamus.
వైద్య మాతృ సిం నుసనాఖ? బు! - సింహీ -వాశికా (పా)
హ్యాతు వాశికా | వృ|వాసికా_॥ నీ _ వృపః- అటరూషః (పా) అటరువః-
ఫో౭_టరూష స్పింహా సింహాస్యః- వాళ క ః (వా) వాసకః _ వాజిద_న్తకః॥పు॥
110 అమరకోశ ము. [వనౌపధి

సో వాశ కోవాజిదన్గక'ఃsl! ౮.అడ్డసరపు చెట్టు,Justicia adhatoda.

ఆస్ఫోటా గరికర్తీ(స్యా)
(౩ ఆస్ఫోటా(పాYhan గిరికర్టీ. విష్ణుక్రానా-
ద్విమ్షుక్రానా ౬ పరాజి అపరాజితా | న ॥ ఈ - విష్షుశ్రాంతము వేళ్లు,
తా | Clitoria teruatea.
ఇకుగన్గా తు కాజ.థి ఇతుగన్లా ॥ నీ 1. కాగ్షేనుః - కోకిలాతుః - ఇక్షు
కు కోకిలా శే కుర కు ఈ-త్వురఃం॥పు!౫.గొలిమిడి Barleria Longifolia,
రాః॥ శాలేయస్స్యాచ్ళీ _శాలేయః॥పు॥ - శీతశివా!సీ॥(పా) శీతశివః॥ పు॥-
తశివా ఛత్రా ముధురికా
jf |ఛత్ర. మధురి కా-మిసిః మిక యా నీ! ౬.సదాప
“యో
మసి? :1)మి యా (స్య వేళ్లు, Anethum Sowa.
aసీహుణ్లోవజ దుః సీహుణ్ణః - వజ దుః పు॥ _ స్పుక్‌॥ హ్‌ నీ॥_
స్సుక్పు పా నేర | న్నుహీ.గుడా ళ్‌"స్పదుగ్ధా॥నీ! ౬ _జెముడు వేళ్లు,
aaa సను స | Euphorbia Tirucalli,
థో వేల్ల నుమోాఘా వేల్లమ్‌॥ న॥ _అమాఘా - చిత
త్రతణ్డులా। fe
చితృతణ్ణులా।తణ్జుల శ్చ తణ్డులః. క్రి
కిమిఘ్నుః॥ పు!- విడజ్ద్వమ్‌! న పడ- వాయు
శ్రీమిన్నుశ్చ
అద
విడజం
A
(పు
అడ
విళంగమువళ
స

న్నపుంసకమ్‌)॥ ౧౫_౨| [చెట్టుపేళ్టు Ricinus christi,

బలా వాట్యాలకో బలా॥ సీ॥ _ వాట్యాలకః॥ పు! ౨-చిట్టాముదపు
ఘుళ్ణారవా తు శణపు ఫఘగణ్హారవా శే శణపువ్చీకా॥ వ్‌ |_౨. గిలక చెట్టు
వ్పీకా | చేళ్గు, Crotalaria retusa.
నృుద్వీకాగో స్తనీద్రా 'మృర్వీకా.గో_స్తనీ - దో Ey స్వాద్వీ - మధుర
స్యాద్వీ మధురసే |సా॥సీ॥ ౫. ద్రాకువేపేళ్లు,సుల
లెచ ॥ ౧౫౩||
స ర్వానుభూతిస్పరలా స ర్వానుభూతిః సరల -త్రీపుటా --ర్రెన్చకా -
త్రిపుటా శ్రివృతా త్రి, శత్రివృత్‌ - తిభణ్లే.శేచనీ [పా] రోచనీ! నీ! ౭. తెల్ల
వృత్‌ | త్రిభ౯ శచన్‌ కడ పేళ్లు,గహ Turpethum.
శ్యామా పాలిన్యైాతు శ్యామా - పాలిస్టీ - సుపేణికా _ కాలా _
సుపేణికా॥ ౧౫౮ కా మసూరవిదలా _ అరర్లచన్దా - కాలమేవికా॥సీ॥౭.
లా నుసూరపిదల్లా౭..ర్గ నల్ల తెగడశేళ్లు,
చన్దాం కాలమేప్‌.కా |
 వర్షము,] దితీయ కాండము. 111

మధుకంకీ
కతకంయన్
త షి| మధుకమ్‌-క్లీ తకమ్‌-యస్టిమధుకమ్‌!న॥ - మధు
మధుకం మధుయస్సి కా యన్టీ కా॥సీ॥ర-'అతిమధురము, EA
విదారీ శీకళున్తే శు పా మీరశున్తా - ఇతుగన్దా- కీబ్ర! సత!
Ue
క్ట తు(యాని తెల్ల నేలగుమ్ముడు' వేర్లు,Cher nie Beatie,
| (అన్యా
వీర విదారీస్యా న మీరవిదారీ.మహో శ్వేతా _ బుతగనికా!
థ్‌ నీ
శ్వేతర్భ గన్ధికా। ie 3-అన్యా = నలల్లనేలగుమ్ముడు వేళ్లు
లాజ్జలీశారదీ తోయ, లాబ్బలీ- శారదీ- తోయపిప్పీ - శకులాదనీ॥సీ॥
పిప్పలీశకులాదనీ | వేళ్లు, Jussieua repens.
౨1.నీరుపిప్పలిపేళ్లు
ఖరాశ్యా కారపీ దీ ఖరాశ్యా. పీసీ! న దీప్వః_-మయూరః _లో
వ్యో మయూూరో లోచ |చమ _స్తక ః॥పు॥ వును వేళ్లు, (Celosia cristata)
మస్తక ః॥ o౧x2ei| The seed of bishop’ తే.
గోపీశ్వ్యామూ శారిబా గోపీ.-శ్యామా.శారిబా. చన్దనా"వాళతసన..
స్యా చ్చన్ల నోత్సలశా ఉత్పలశారివా। టట సుగంధిపాల వేళ్లు, వల
రబా" యోగ్య మృద్ధి ploca
? indica. SE న: న. నదః-లల్నీః
sll
స్సిద్ధి లతా
త్య (వృ్దేర సీ
Deg బుద్ధియను (గ, (,0థ్యము వేళ్లు. వృద్టియను
ప్యహ్యయా ఇమే)! గంథ్యమునకును
(గ వేళ్లు
కదలీ వారణబుసా ర కదలీ.వారణబు సా. aie _ మోవా _ తదకు
మా మో చాంశును| నుత్ఫలా - కార్టీలా
॥నీ ॥ ౬-అరంటివేళ్లు, The
త్సలా | కాస్టీలా banana or plantain tree.
ముద్దపర్టీ తుకాకను ముద్దపర్తీ _-కాకముద్గా - సహో॥ నీ॥ 3_పిల్ల వెసర
దాస సత్యని; ౧౫౯ || వేళ్లు, Asparagus racemosus.
వార్తా! హీబ్లులీ వింపహీ "వారాకీ. పీజ్జులీ- సీంహీ - భోకాక దుష్ప్రధర్షి
భజ దుష్ప్రధర్షి ణీ। ణీ॥సీ! ౫_-ములక చెట్టుచేళ్డు, Egg irre
నాకులీ సురసా సా౫| నాకులీ _సురసా_సాగనుగన్లా_గన్గనాకులీ. న
నుగన్గాగన్గనాకులీ॥ నకు |కులేస్టా- భుజక్లొతీ - ఛశ్ర్రాకీ - సుపహా॥నీ! రస-సర్బా
శేష్టైభుబక్షావీ ఛత్రా కీచెట్టుకేవేళ్లు. కొందటు నాగనుగన్ధా అనుచోట
కీసువహో (చసా) రాస్నా.నుగన్గా, అనియుంజెప్పుదురు.
. విదారిగ న్ధాంశుమతీ _ విచారిగస్థా-అంశువుతీ- సాలహ్ట [పా] శాలప
My అనురకోశము.. [వనాపధి.
మణా రా-భ్రువా॥ నీ! ౫ _ ముయ్యాపమ్న్న శ
అలు
౧౬౧ edysarum Gaujeticum.
Heగ
తుల్ణి'కేగీ సము ద్రాన్హా త్రుణ్ణికేరీ.సము. ద్రాన్నా- కార్చాసీ [పా] క ర్వాసీ
కార్బాసీబదశేతిచ। భా బదరా! సీ రపప సాపు, Cotton tree.
ర ద్య్వాజీ (తు సావన్యా) పు త్తి id cotton.
భారద్యాజీ॥పీ॥ం. అడవిప్ర
శృజ్ష్లీతువృపభోవృపః ॥| శృజ్లీ॥న్‌ !-వృపభః ॥పా॥ము. వృపః॥ పు!
౧౬|| 3-వృషభమను నాషధము వేళ్లు.
గాశ్లేరుకీ నాగబలా యు| గాశ్లేరుకీ. నాగబలా-రుపా - హ్రస్వగ వేధుకా
పా హ్రస్వ గవేధుకా | సీ ఈ-బీర చెట్టువేళ్లు.
థానూగ్షవూ ఘూష ధానూర్షనః - "ఘోాపకః॥! పు॥_౨- ఆవడ చెట్టు
క(స్సా క్ర) వేళ్లు, [గల యావడశచెట్టు'వేరు.
న్శపహోజాలీ (సవీతకఖ) ॥ మహా వీతకః సః= పచ్చనిపువ్యులు
"జ్యోక్సీఇ. సటోలికా ... .జ్యోత్సీ-పటోలికా - జాలీ॥సీ॥ 3. పొళ్లచెట్టు.
జాలీ చేళ్లు, The snake-gourd plant.
నాదేయీ భూమిజ| నాదేయీ- భూమిజమ్బు'కా॥ నీ] ౨_ చేలనేరే
ముక్తా?! డు వేళ్లు, Premna heibacea.
స్యాల్లాజ్లలి క్యగ్నిశిఖా లాజ్జలికీ-అగ్నిశిఖా॥ నీ! _౨-తరిగొట్టు చెట్టువేళ్లు.
కాకాజ్లీ కాకనాసికా॥ | _ కాకాద్దీ - కాకనాసికా॥నీ ॥ ౨_ కాకిదొండశే
౧౬.౮॥ ళు Wild Ta [ళు Cissus pedata,
కాధాపదీతు సువహో కాథాపదీ - సువహా॥ నీ। 3 నప్టతట చట
ముసలీతాలమూలికా! ముసలీ -తాలమూలికా॥సీ॥ _౨.నేలతాటిపే
ళు Curculigo orchioides. [Odina wodier.
(| అజశృీవిపాణీ (స్యా) అజళ జీ - విపాణీ॥నీ॥ _౨_ దుష్టుపు చెట్టువేళ్లు,
ద్లోజిహ్వో దార్వికే(స _గోజిహ్వో-దార్వికా॥ సీ! _౨.ఎద్దునాలుక చెట్టు
మే || ౧౬ ll వేళ్లు. బెండ చెట్టును, Phlomis Ee:
తామ్ఫూలవల్లీ తా 'శామ్మూలవల్లీ -తామ్మూలీ-నాగవల్లీ|॥ సీ ప్ర
మ్ఫూలీ నాగవలల్లస్థిష్య| తములపాకుతీంగ్గ చే
పేళ్లు, Barer,
థ వ. | ele దజా-వారేణుః - రేణుకా కా న్తీ.కపిలా-భ
రేణుకా (52న్లీ కపిలా స్తగన్ధినీ! సి| ౬. --నేణుక అను గ్రంథ్యము
7 వేళ్లు
వర్షము.]
౧
_ ద్వితీయకాండము. 118
భస్మ గస్థినీ! ౧౬-౬౬; తక్కో_లము.
aes మెలే ఏలావాలుకమ్‌ [పా]ఏలవాలుక మ్‌-_ ఐలేయమ్‌
యం సనుగని హరివాలు ॥న॥-సుగన్థి ॥న్‌ ॥ హరివాలుకమ్‌-వాలుకమ్‌ srl
కమ్‌ | వాలుకం చా|౫- కూ(తురుబుడుము వేళ్లు. నూంగదోన చెట్టు,
Bryonia Scabra.
థ వాలజ్కా్యాముకున్ష॥ పాలజ్కా్య॥నీ॥-ముకున్లః-కున్ల 8 [పా] కున్లుః.కు
కున్దకున్లురూ॥ ౧౭౬౭ న్లురుః॥పు!ర_కుందురుహ్క_మను గంధ ద్రవ్యము.
చాలంహీం జేరబర్హిస్టో, బాలమ్‌-హీ బేరమ్‌-బర్షీస్టమ్‌ టే ఉదీచ్యమ్‌ ఓ
దీచ్యం కేశాము| నాను శేశామ్బు నాను॥న॥౫-కురువేరు వేళ్లు, Andropogon
'‘muricatum.
చ। కాలానుసార్య వృ కాలానుసార్యమ్‌ - వృద్ధమ్‌ - అథశ్రపుష్పమ్‌ స
ధ్ధాజళ్ళ పుష్పశీతశివాని నీత్రనివమ్‌. శె లేయమ్‌! న 1 ౫- రాతిపువ్వుచళ్లు,
వేళ్లు
తు ౧౬౮| శై
శె లేయం Benzoin; Teen flower.
తాలపర్టీ తు దైత్యా
జె తాలషర్టీ - దైత్యా- గన్గకుటీ--ము'రా - గన్టినీ॥సీ॥
గన్గకుటీ A గనినీ |౫- మురయను గృంథ్ధము వేళ్లు చళ్లు,
Sse సువహా| గజభమ్యా.నువహో- సురభిః. రసా నహి
నురభీరసా॥ మహేరణా |ణా- కున్లురుకీ (పా]కున్షరుకీ- సలల్లకీ-హోదినీ॥ వ
కున్లురుకీ సల్లకీ హ్లాదినీ అందుగు చెట్టు, Boswellia wa
సీచ। అగ్నిజ్యూలానుభి అగ్నిజ్వాలా.-నుభికా-ధాతకీ -ఛాతృపువ్పికా
మౌతు ఛాతకీ ఛాతృపు సీ!ఠఈ-భఛాతకీకుసువము మను గ్రంథ్యము
గ వేళు. ఆకె
మ్పీకా॥ ౧౭౦| పువ్వు, Lythrum fruticosum.
పృథ్వీకా చన్ల్ర చాల. is చన్ల్రబాలా- వలా - నిమ్మ-టిః-బ
లానిష్కటిర్త సన్న హాూలా॥నీ॥౫- చెద్దయేలకులు, Large cardamoms.
(2_థ సా! సూత) ప ఉపకుణ్చకా- తుం" [పా] తుచ్భా- కోరబ్లీ- త్రి
కుళ్ళా కా న తు
కోరజీ పుటా- లేటిః॥ నీ ౫-సన్న యేలకుల పేళ్టు Smal
తుు, ట్‌ తం
త్రీపుటాత్ర Het
వ్యాధికి కుష్టం పారిభా| వ్యాధిః॥పు॥-క-కుష్టమ్‌- పారిభావ్యమ్‌- వాప్యమ్‌-
వ్యం వాప్యం పాకలము 'పాకలమ్‌: ఉత్పలమ్‌! sla: చెంగల్వకోష్టువేళ్లు,
శ్చలమ్‌॥ Costus. '
జ్ఞనీ చోరపుష్పీస్యా భజ్జీనీ.చోరపుప్పి- శేశినీ|సీ॥ ౩ - కడిలపుచెట్టు
15 న!
 114 అనురకోశ ము. [(వనౌావధి

త్కేకి(న్య |వేళ్లు, Andropogon aciculetum.,

థ) వితున్న
క ః॥౧౭-౩|॥| “వితున్నకః |పు॥-యటా-అమలా. అజ్ఞ టా- తా
రుటా ఒ నులా స లీ_శివా-తామలకీ॥సీ॥౭-_ నేలయుసిరికపే
పేళ్లు,
టాతాలీశినా తావమలకీ
తిచ। ప్రపౌణ్ణరీకం పా, _ప్రపాణ్ణరీకమ్‌- పౌణ్ణర్యమ్‌ [పా] పుణ్ణర్యమ్‌॥ న॥
ణు ౨-పుండరీకమను గ్ర,ంథ్యము వేళ్లు.
(మథ్రతున్న
8కు జేరకఃsl తున్నః. కుబేరకః. కుణిః- కచ్చః- 'కా_న్తలకః-
రుం క చ్చః కా న్లల నన్దివృతు.ః | పు ॥౬ - నందివృతుము వేళ్లు, Cedrela
కో నన్లివృత 2 Toona,.
థరాతునీ | చణ్చా ధన _ రావసీ-చత్తా-ధనహరీ ॥ సీ ॥. తమః. దుష్పు
వార్వీత్నే
క్షేను దువ్పర్త గ్‌,త్రఃవం... i పు! ౬ - నల్లక-వోరను వే
వేళ్లు,
ఇతెహాోన కాః॥ ౧౭౮ mt?క్క_సిపెళ్ళని కొందణం౦ందురు, te Tes,
వ్యాలాయుధం వ్యా వ్యాలాయుధమ్‌ [పా] వ్యాడాయుధమ్‌ _వ్యా
ఘ్రనఖం కరజం చ (అ ఫఘంనఖమ్‌- కరజమ్‌[ పా] కరజ్ఞమ్‌ - చ క్రకారక 'మ్‌॥
కారకమ్‌। న॥౪ - న్యాఘంనఖ నునుగంధ ద్రవ్యము
ద నేళ్లు.
పులిగా 'రుచెట్టు, A gerfume.
నుపిరా విదుమలశతా సువి.రా [పా] నా
కపో తాజ్ఞ ర్నటీ నలీ॥ జ్జ౦౭-నటీ-నలీ-ధమనీ. - అజ్జన కేశీ॥ నీ[ఒనళియను
ధమ న్యజ్ఞన "శేలీచ గంధ ద్రవ్యము వేళ్లు. గువ్వగు త్రిక,
హను ర్లృట్టవిలాసినీ || హనుః-వాట్టవిలాసినీ-శు_క్రిఃస్‌1-ళ జ్ఞః-ఖురః॥
శక్తి శఫి 8 ఖురక కోల స కోలదలమ్‌-నఖమ్‌ ॥న॥2 నఖమనుగంధ ద్రవ్య
దలం నఖ వేళ్లు. కొందబుసువిరాదులు ౫- నళికిని, ధమని
మొదలు రో-బె_త్తమునకును, శు క్తిమొదలు ౫- నఖ
మునకును 'వేళ్లందురు.
మథాఢకీ! కాశీ మృ ఆఢకీ-కాటీ.-మృత్స్నా - తువరిశా॥సీ॥ _ మృ
తా తువరికా మ్బ కాలకమ్‌ [ప] మత్‌ ॥ద్‌| ఇ;ళాలకమ్‌ - సురాష్ట్ర్ర aE
'త్రాలక సురాష్ట్ర చే! జమ్‌॥న॥౬_-తొవరిమన్ను, A fragrant earth.
కుటన్నటం డాశ పురం కుటన్నటమ్‌- దాశ పురమ్‌ .- వా నేయమ్‌- పరివే
వానేయంపరివేలవమ్‌॥ |లవమ్‌-ప్లవమ్‌- గోపురమ్‌- గోనర్షమ్‌- కైవర్తము
'వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. 115
ప్లవ గోపుర గోనర్ల కె స్తకమ్‌॥ న॥ ౮ _ తుంగము _స్తల వేళ్లు, Cyperus
వ ర్‌ ము_స్ప్సకానిచ | 106164.
గృన్లిపర్ణం శుకం బ| గ్రన్గిపర్షమ్‌. శుకమ్‌ - బర మ పుష్పమ్‌ (ప) బ
రం పుష్పం స్ధె
సాకోయ |రపుప్పనో
ర [పా] బర్తి.వున్చమ్‌-సే
సాణేయమ్‌-కుక్కు_
కుక్కు.రే॥ లు రమ్‌! న॥౬ - స్టెణే యు నునుగంధ ద్రవ్యము. ప
చ్వాకును మాచిపతిరియు, A perfume,
మరున్శాలా తు పిశు _మరున్హాలా (ప)Ee మాలా - పిళునా -
నా స్సృక్కా- చేవీ ల స్సృక్క్మా-aga Dan -బేవి..లతా- లఘుః-స
తొలఘుః।
సము ద్రా,నా ము ద్రాన్తా-వధూః- క టివర్ధా- లజ్యో_పికా [పాల
ee 7
వధూ॥కోటివక్షాలజ్కో- జె[-సికా! సీ॥౧౦-స్ప క్క యనుగంధ ద్రవ్యము
(త 3 ర్‌ అర

ప్రీ"కేత్యపి! ౧౭౯|| నేళ్ళు, Medicago esculenta,

తపస్వినీ జటామాంసీ ప జటామాంసీ- జటిలా- లోవుశా- మి
జటిలా లోముశా మిలీ!శీ! సీ!౬- జటామాంసి వేళ్లు, Indian Spikenard.
త్వక్స
త్త,ముత్క_టం త్వక్‌1చ్‌,సీ!-ప శ్రమ్‌- "ఉత్క_టమ్‌. భృజ్లమ్‌ -
భృజ్జ్ఞం త్వచం వోదం త్వచమ్‌- చోదమ్‌[వో చోచమ్‌-వరాబ్దకమ్‌॥ న॥ ఒ
వరాజ్ఞకమ్‌॥ ౧౮౦1 | లవంగ చెక్క వేళ్లు, Cassia 112162.
కరస్పూరకో ద్రావిడక॥ కర్వ్పూరక 8- ద్రావిడక ౭ 'కాల్పక 8- వేధముఖ్య
కాల్పకో వేధముఖ్యకః। క౪౭॥పు![ళ-గరధక-వోలము, Curcuma Zerumbet.
ఓపధ్యో (జాతిమా ఓపధ్యః(ప) ఓపధయః॥ నీబ॥ ౧- ఆకారభద
శ్రేన్యు) ములచే వేర్వేఖుగా దెలీయంబడు లతాదిజాతుల
యంద వర్తించును, A herb, 01 deciduous plant.
(రజాతౌసర్వ) మోప... .కొపధమ్‌!న॥౧- జాతివ్యతిరిక్షములై రోగహ
ధమ్‌! ౧౮౧| సములై నవానికన్నిటికినివేరు, &ీ వ ల
శాకా (ఖ్యంప త్రోను జ మ్‌॥ న॥౧-MESజనార్హ్యము లైనయాకులు పు
పాది) = వులు మొదలై నవానిపేరు, An E$culent plant.
తణ్ణులీయో౭_ల్పమా తణ్ణులీయః - అల్బమారిషః॥పు! ౨ -చిజ్టికూ
రిప! | ర వేళు.Amaranthus polygamus.
విశల్యాజఒగ్నిశ్‌ఖాఒ విశేల్యా.అగ్ని
శిఖా- అనన్హా.ఫలినీ [పా] వలి
ననా ఫలినీ శ క్రుపుప్పి నిశక్ర పుప్పి కా! సీ! ౫ - నాగేటివాలుకూర"ేవేళ్లు,
116 అమరకోశము. .[వనావధి
"కా॥ ౧౮_౨॥ "వెన్నవెదురుకూర.
స్యా దృతుగన్లా ధగ _ ఆవేగీ
బుతుగనా - ఛగలాణ్లే [పా] ఛగలా స్త్రీ
థి థి న్‌ళు.
లా ణ్ఞ్యావేగీ ఫృద్దదక్రం వీ ॥--వృద్ద దారక ః-జుజ్జః 1 పl॥౫ - బొద్దికోర ర!
క్ర! జుజ్లో కొందు ఆవేగిశబ్ద ము త్రరపదసావా చర్యము చేత
నకారాంత పుల్లింగమనిరి.
శ్రాహ్మీతు మత్స్యా వ (పా) బ్రహ్మీమత్చా వతీ-వయస్థా- సోమ
an వయసా సోనువల్లఅదీ! వల్లరీ॥ వీ॥రీ- పొన్న గంటికూర, Ilecebrum Sessile.
పటుపరీ "హైమవతీ పటుప్టీ - హైమనతీ- స్వర శీరీ - హిమావతీ॥
స్వర్ణశ్రీ హిమావతీ | |వీర కంకోష్టు చేళ్లు.
హయపుచ్చీ తు కా వాయపుచ్నీ- కామ్మోజీ -మాష పర్ణీ-మహో
వ్చూజీ మాషపర్ణీ మ |సహా॥సీ॥ర- కారుమినుము వే
పేళ్లు,
హాసహాో॥ ౧౮౪౮
తుణ్ణికేరీ ర_క్షఫలా బి _తుణ్ణికేరీ-ర_క్షఫలా - బిమ్బికా-వీలుష్టీ! సీ
మ్బికా వీలుపర్మ్మ న్టిపీ సట దొండశెట్టుకేవేళ్లు, Bryonia grandis.
బర రా కబరీ తుజ్లీ బర్భరా sa
- తుజీ - ఖరపుప్సా- అజగస్థికా!
ఖరపుప్సా౭.జగస్టికా॥ నీ] ౫- వాయింట చెట్టు, Ocymum gratissimum.
వలాపర్డీ తు సువహో వలాపర్ట్‌ - సువహా - రాస్నా-యు_కృరసా॥ నీ
రాన్నా స్ట్‌కృరసా (చ ర-సన్నరాస్న ముశేళ్లు,
ము Mimosa octandra.
సా) | చాశ్లేరీ
౧ చుక్రికా| చాళేరీ
“ర
కికొ-ద 0నశశా-అమ్సష
-చు.
స్త బం
్టా
-అన్లు
య
దన్తశరా౭ న్ఫుష్టా=_|లోణికా1నీ!పులిచింత
వేళ్లు, 0౫2118 Mంnadelpha. Fr
P
P
మమNPె Pి

న్లులోణికా! ౧౮౬||
“సహవాస వేధీ చుకోం_ సహా న,వేదీ॥ న్‌॥ - చు గఃఫై అన్లువేతసః-శత
మ్లువేతస శృతవేధ్యపి 1 వేదీ॥న్‌,పు॥ ౪- పుల్లపృబ్బిలిచేక్లు, ae
నమస్కార గణ్ణకాలీస నమస్కా_రీ- గబ కలీనమజా. ఖదిరా ॥సీ॥రీ-ము
నుడ్గాఖది'కేశ్యపీ॥ ౧౮ 2 డుంగులందామర వే
వళ్లు, సంగ. imbiicatum.
జీవ నీ జీవనీ జీవా జీ జీవ న్టీ-జీవనీ-జహా జీవనీరరు మధుః_స్మవా[ప]
స
వనీయా మధుః |సవా! మధు స్స
న వావీ! ౫- పాలకూర, Minusops Ranti.
కూర్చ శీర్ణో Seen) 'హర్చకీక్ష1. మధురకః-శృ్లః గవ జీవ
శృజ్ల హృ స్వాబ్లిజీన కాః | |ఈ॥ పు! ౬. జీవక మను నామన పర్లు
 వర్షము.] ద్వితీయ కాండము. 117
కీరాతతికోభూనిమ్నో| కిరాతతి క్తః.భూనిమ్బుః - అనార్యలతి క్షః ॥ పు!
2.నార్యతిక్షో2_ 3. నేలవేము వేళ్లు, Gentiana cherayta.
థస_ప్తలా | విములాసా! స_స్తలా-విములా - సాతలా-భూరిఫేనా - చర్మ
తలా భూరిఫేనా చర్మ కపా॥ న్స ౫-సంబశేణి వేళ్లు.
పేత్యపి! ౧౮౯॥
వాయసోలీ స్వాదుర| _వాయసోలీ -స్వాదురసా--వయస్థా [పా] కా
సా వయస్థాఒ యస్థా॥సీ॥3-- కాకోలిచేపేళ్లు, కారునెలిమీ.
థ మకూలక:ః 1 నికు మకూలకః [పా] ముకూలకః క నికుమ్మ ః॥పు॥
మోద న్తిశాఅర్యప్రత్యేసం
x
ద_న్తికా - ప్రత్యక్క
అధ స్టాపు స్‌
ేణీ | ఉదుమ్చరపర్ట్మీ
క
"నీర్రీ ౫
ణ్యుదువ్చుర పర్ణ దంతి చెట్టువేళ్లు.
అజమోదాతూగ, ల. ఉగ్గగ్గనా-బ హదర్భా - యవనాని
జ్‌ టబ్రహ్మాదర్భా హం కా॥నీ॥ర- ఒకదినును ఓనుముసేళ్లు, Carum carui.
మ |
(మూలే) పుష్కురకా, _పుష్క_రమ్‌- కాళీ,రమ్‌ - పద్యపత్రమ్‌॥ న॥ ౩-
లేర పదద పత్రాణి (పౌ పౌహ్క_ రేమూ లే = న్‌. “కాలీ
లిరే
వ్య) ౧౫”౧॥| శ పుమెట్టతామరదుంప, Costus speciosus.
అవ్యథాతిచరా పద్దా| అవ్యథా-అఅతి చరా-పద్యా-వారటీ. పద
పద్య,ఇారిణీ॥
చారటీ పద్మవారిణీ | న్‌ కాఫీర దేశపుతావుర, Hibiscus was,
Sirs] కామ్పిల్య ః-కర్క_శ ః-చన్హ్ద్రః - రశక్తాజ్ఞః॥ పు! -
ఎన్లోర .రవాబ్లో ర రోచనీ ॥ సీ॥ ౫ - కంపిలము పేళ్లు- రోచని యను
త్యవి! ౧౯ _౨|| నాపధము.
ప్రపున్నాడ స్తేపడగజో పృపున్నాడః - ఏడగజః-ద ద్రుఘ్నుః- చక్రము
దస్రుభ్న శ్చ్యక్ర,మర్ష ర్షకః-పద్యాటః-
- ఉరశతాతుః [పా] ఉరణాఖ్యః॥ పు!
క్‌1 | పద్వాటఉరణాకుక్నే క్‌తగిరిస చెట్టువేళ్లు, Cassia Alata.
పలాణ్ఞుస్తు నుకన్లక ః I పలాణ్ణుః--సుకస్షక*॥ సు ల నీరుల్లివేళ్లు, ఎజి
౧౯౩ యుల్లీ, రయ ల cepa.
లతార్క_ః దుద్రుమా లతార్క_:-దుద్రు, మః॥ పు॥ _౨ _హరితేత త్ర్‌=
(త త్‌హరి తే) పేళ్లు, A green onion.
పచ్చ నీరుల్లి చే
(౬ థ)నుహౌషధమ్‌। నుహౌవ ధమ్‌-_లశునమ్‌॥న॥-_గృబ్ఞనః - అరిష్ట్రః-
118 అమరకోశము. [వనాపధి
లశునం గృజ్ఞనారిష్ట మ |ముహోకన్షః-రసోనకః ॥ పు॥ ౬ - వెల్లుల్లివేళ్లు. తెల్ల
హోకన్హ రసోనకాః॥ యుల్లీ, Garlick. [Hogweed.
ర్నవాతు శోథఘ్నీ పునర్నms శోథఫఘ్సీ ॥
! నీ
నీ ॥ _౨-గలిజేరువేవేళ్లు,
ha సునిషణ్ణకమ్‌! నితున్వవ్‌ - సునిహణ్ణకమ్‌॥ న॥ _._నీరుశెం చలి
వేళ్లు, Marsilea den:ata.
(స్యా) డ్వాతకశ్నీతలో| వాతకః॥పు॥ (పా) నాతకీ॥నీ॥.శీతలః॥ పు! ka
ఒపరాజితా శణపర్గMSR కణపర్డ్మీ [పా] అసనపర్ష్మీ! సీ॥
వి]! or be: సోమిదపు చెట్టు వేళ్లు, నా Bertie
పారావతొజిజః కోటు పారావతార్థి9|1సీ! - కటభీ--పణ్యా - జ్యోతిష
ఖీ పణ్యా స్టన్ద్రతిప్మత్రీ తీ.లతా!॥సీ[౫- ఎక్కు_డుందీ సేవేళ్లు, మానరుతీగా.
లతా. 1 మెటిపుతీ౫. Heart-pea. |
వార్షి కంత్రాయమా వార్షికమ్‌॥ న॥_ శ్రాయమాగణా- త్రాయ స్త్‌.
ణా(స్య్రాత్రాయ స్తీబల బలభ దొ
ది శా1నీ1ళో. కలుగానుగువేపేళ్లు.
olద్రికో! ౧౫౯౬॥
విష్వక్సేన వ్రయాఖ్యుష్ట |. సిన్వుస్వేన,
పి యూ. ఘృస్థిః [వా] గృప్తిః-వారా
ర్యారాహీ సదశేత్యపి | వీ
హీ బదరా॥నీ॥రీ-పాంచితీగేపేళ్లు, 10500162.
వమూర్కవ్రూా కస మూార్క_వః-భృజ్జ్ఞరాజః ॥ పు ॥ ౨ - గుంటగలి
జ (స్పా $) జేరువేళ్లు. Trailing Eclipta.
eT D0 వా ae మాచీ-నాయపవీ॥సీ ॥ _౨- కాంచి చెట్టువేళ్లు,
యనీ॥ ౧౯౭! |Solanum trilobatum.
శతపుప్పాసిత చృత్రాఒ శతపుప్పా - సితచ్భత్రా - అకిచ్ళత్రా - మ.
ిచృత్తైనధురావపేః |రా-మిసిః [పా] మసిః- లకతక్నీ = కారవీ॥నీ॥
అవాక్సుప్నీ కూరని జు వెద్దస దాప వేళ్లు. అడవిన చాఫ. Anise.
సారణీతు ప్రసారణీ ॥ సారణీ న. స Es కటమ
(తస్యాం)) కటమ్మరారా రా.ఈాజబేలా _ భద్రబలా-॥వసి ౨. గొంతెమ
జబలా భద్ర,ద,బ లేతిచ || గోరువెట్టు వేళ్లు, Paderia fetida.
జనీ ste జననీ జ, _జనీ- జతూకా (పా) జనూశా- జననీ [పా] ర
తుకృ చ్చకృవర్తినీ | |జనీ.జతుకృత్‌ (పా జ న్తుకృత్‌ _చ్మృక్రవ_ర్తినీ- సం
“౧౯౯ 1 సరస్పర్మాల 'స్పశ్నా!సీ॥౬.కోరిందచట్టుపేళ్లు
వర్షము. ద్భితీయ కాండము. 119
థ శటీ గన్గమూలీ వ్యు కట గన్సమూలీ. షడ్డుస్థికా క సం కర్ఫూరః
డ్దంన్థి( అ్యప కర్పూ|[పా] కర్చురః- పలాశః॥ పు॥ ౫ - గంట్లకచోరము
రజి పలాశొ2_ species of Curcuma.
వేళ్ళు ట్‌.
థ శకారవేలక కటిల కారవేలః_కటిల కః[పా] కఠిల్ల క ః॥పు॥- నుమప్‌
య ౧౧ ౧౧ ౧౧ ్‌

,కఈః॥ .౨౦౦|| సుషవీ(ఇా [ప్నానుశ వీ నీ159. “కాకర చెట్టువేళ్లు, Momordica

charantia.
థ) కులకం పటోలస్పి _ కులకమ్‌॥న॥-_పటోలఃతి కకః_పటుః ॥ పు॥ ర-
cEకర పటుః।! చేదుపొట్ల వేళ్లు, Trichosanthes dioeca.
కూశ్యాణ్లక స్తుకలా కూశ్యాణకః [పా] కాబ్లూల్ణక ౭-క ర్కారుః॥ పు॥
రు ౨-గుమ్తుడు చెట్టువేళ్లు, A pumpkin gourd.
రుర్వారుక
a) ©
కర్కటీ ఉర్వారుఃకకత [లీ 1 సోమ్‌ = దోస చెట్టువేళ్లు,
0 దీ ఆజ

(సియా)
rey
॥.౨౦౧|| Cucumber.
ఇమ్యోాకుః కటుతు | ఇమ్యాకుః_కటుతుమ్బో ॥సీ | _౨_ వదరు చెట్టు
మా (స్యాత్‌ ) వేళ్లు, చేదుసార, A bitter gourd.
తుమ్హ్యలాబూ (రుభే, తుమ్బో-అలాబూః[పా]౪లాబుః (ప) ఆలాబుః
సమే) | |సీ| ఆనుగ పు
పుచెట్లువేళ్లు, సా5,Cucurbita legeneris.
చిత్రా గవాతీ గోడు he seh -గోడుమ్నా! నీ॥ కి- విల్లపాపర
మా టువేళు. బుడమవేళును.
౧౧ ౧౧

నం! విశాలా-ఇన్ష్ర వారుణీ! సీ! _౨-వెదపాపర వేళు,

ఆట © టు ౧౧
_90_౨I| |Coloquintida. Cucumis Colocynthis. -
అర్మోఘ్న స్ఫూరణ॥ అర్నోఘ్న $-సూరణః-కన్ల 1 పు॥ 3.కంద వేళ్లు,
కన్లో Arum campanulatum.
గర్హారస్తు సమస్థిలా | గణిర'ః8|పు॥ -సమస్థిలా! సీ! _౨_ఏఆువంగ వేళ్లు,
క మ్మరలేదుకా (౬ కలవిర్బా సీ 1. ఉపోదకా [ప] ఉపోదకి॥సీ
(వ
2 మూలకం హీల మూలకమ్‌॥ ప్న॥-హిలమోచికా ॥ సవా a
మోచికా1౨౦౩॥వాస్తు!(ప) వాస్తూకమ్‌! న ॥- ఈ ౫ ను పరునగా *తీరా
కం (శాక భేదాఃస్యుఖ బచ్చలి (Convolvulus repenes), దుంస బచ్చలి
\(Basella rubra), ముల్ల 0గి (Radish), చిలుక కూర
|(Hingtsha repens), చ శ్రువర్తికూర (Chenopodi-
120 అనుర కోశ ము. _ [వనౌపధి
um album) అనునై దు ఇాక్రభేదముల వేళ్లు.
దూర్వా తు తపర్వి దూర్వా - శతపర్వికా-సహస్యవీర్యా- భార్లపీ-
కా।|సహ్న సవీర్యా భార్ల |రుహో_అనన్తా వీ] ౬ - గతిక వేళ్లు, Bent grass.
వ్యా రుహాఒననాఒ (Agrotis linearis.)
(థ సాసితా)॥ _౨౦౮| గోలోమో-శ తవీర్యా!! నీ _౨-సీతాసా = తెల్ల
గోతోమో కతవిర్యాచ గతిక వేళ్లు. గణ్తాలీ॥నీ1-శ కులాతుకః। పు |1_౨- తీగలా
గణ్తాలీ శకులాతకః | |గటికచేళ్లు. ఈరను ెల్లగజిక వేళ్లని కొందటు.
కురువిన్లో మేఘనా కరువిన్షః - మేఘనామా ॥న్‌॥ పు॥_-ముస్తా॥సీ॥_
నూ ముస్తాము స్త్వక్యమ ము న్తకమ్‌ప్ప ॥ ౪ నిడుపుతుంగము _న్తల వేళ్లు,
్రీయూమ్‌)!
స్తే _౨౦౫| |Cyperus rotundus.
(స్యా) దృద్రముస్తః
క్రో భద్రము
శ్‌
_న్తకః॥పు!.గున్దాా! సీ1౨- రాగము
గున్హా స్త వేళ్లు. భద్ర,
వః సలు, Cyperus pertinuis,
చూడాలా చక్క లో న డాల్లా- చ క్రలా- ఉచ్చటా। సీ ్ర_-వట్రువ
చ్చటా! ను_స్తల వేళ్లు.
వం కేత్వ కారక రార వంశః-త్యక్సారః-కర్యారః - త్వచిసారః - తృణ
త్వచిసార తృణధ్వజాః॥ ధ్వజః -_ శత్రపర్య్యా॥ న :యవఫలః_ వేణు. మస్క
శతపర్వా యనఫలోవే రః _తేజనః ॥ పు! .౧౦-వెదురువేవేళ్లు, A bamboo.
ణు నుస్క_ర తేజనాః।
(వేణవకి) కీచకా (స్తై కీచకా౪॥పు బ॥ ౧- వాయువుచేత, గొట్టలడి
స్యుర్యేస్వన _నృ్యనిలో |శబ్చించుచున్న వెదుళ్ల వేరు. The whistling
క. ౨౦౭ |02010005.
yor ్న )సర్యపరువీ HRS8 పు॥- పర్వ ॥న్‌ ॥-పరుః ॥స్‌ ॥న॥ 39.వెదురు
లే వేళ్లు. పరుశబ్ద ముకారాంత పుల్లింగము
నుంగలదని “కొందందురు. A knot or joint.
గున్హ్ర స్తేజనక శృరః| గున్ద్రః_ లేజనకః- శరః॥ పు॥ ౩- కాకివెదురు
పేళ్లు, Saccharum Sara.
నడస్తు ధమని పోట నడః.ధనునిః- పోటగలః॥ పు॥ ౨. కిక్కసకసవు
గిలో=. వేళు, గనుపదంటు, A reed.
థో కాశ (ము స్త్రియామ్‌) ' శాశమ్‌!ప్న | ఇయుగన్ధా॥నీ! -పోటగలః ॥పు॥ 9.
వర్షము] ద్వితీయ కాండము, 121
© ౪

_౨౦౮ | ఇతుగనా పో తెల్లుకసవు వేళ్లు

వేళు. బల్బజాః॥పు, | ౧- మోదయపు
టగలకః'(పుంభూమనితు) కసవు పేరు, ఈరను “అెల్లుకననుచేశ్లని కొందణుం
బల్బజాః | దురు. SaCCharum Spontaneum.
రసాల ఇక్షు | రసాలః-ఇత్వుః!పు!.౨- చెబుకు వేళ్లు, Sugarcane.
(స్తజ్భేదాక) పుణం కా పుణ్ణ). కాన్తారక॥. ఆదిపదముచే, కోథ-కారః॥
న్హారకాదయః॥ _౨౦౯|| పు! మొదలె నవి, త చ్చే దాః= చెజుకువి శేషములు.
"స్యాద్వీరణం వీరతరం| _వీరణమి.వీరతరమ్‌! న ॥ _౨. అవురుక సవు వేళ్లు,
Andropogon muricatum.
తాట. శీర(ను| _ఉశీరమ్‌॥ప్న[-అభయమ్‌-నలదమ్‌ _ సేవ్యమ్‌-
శ్రీళగూమ్‌।
న్స్‌ అభయంన।| అవృుణాలమ్‌-జలాశయమ్‌- లామజ్జకమ్‌ - లఘుల
లదంసేవ్య మవృుణాలం యమ్‌- (ప) లఘు-లయమ్‌- తషుభ పామ్‌. ఇష్ట కా
జలాశథయమ్‌॥ _౨౧౦ ॥ పథమ్‌॥ న॥ ౧౦- అస్య= _ఈయనురుకసవుయొక్క
లాముజ్ఞ్జకం లఘులయ మూ లే=వేరువేళ్లు. అవేవట్టివేళ్లు, 025-015,
మవదాహేష్టకాపథే |
(నడాదయ స్తృణం (గ నడాదయః=నడశ బము మొద లిదివణుకునైన శ
ర్కు చా ఫ్రమాక ప్రము బములచేతం 'జెప్పండినవియు; గర్ముచ్భా మాక
ఖా అపి! _ _-9౧౧|| ప్రముఖాఅప్రిగర్ము త్‌ =ఊడలు, శ్యామాకః=వామ
లు, ప్రముఖాలవి= ఇపవ్‌మొద్శలె న తృణధాన్యవాచ
కళ బముల చేతం జెప్పంబడలలవియు ,తృణమ్‌। న॥ తృ
ణమని చెప్పంబడును, A gramineous plant.
(అ స్తీ) కుళం కుథధో కుశమ్‌॥ప్న[॥-కుథః - దర్భః॥ పు! య పవిత్రమ్‌॥న॥
త్ర
దర్భకి పవిత్ర, ర-దర్భల వేళ్లు, Sacrificial grass.
(మభ) క mee క త్తృణమ్‌-పారమ్‌- క్ర - ధ్యామమ్‌-
మం భాను చేవజ [సా]ఛ్యాయమ్‌- 'దేవజ్యుక రన ను. సాన్‌.
దక్‌ ర'హిషమ్‌॥ కామంచిక సవు వేళ్లు, 1 fragrant grass,
“క్రాశిచ్చత్ME
త S ఛత్రా!నీ!-.అకిచ్చతతః
్త [ప] ఛత్ర్రతిచ్చత్తః a
ఫ్నా మాలాతృణక eS 1 3 - ఛత్రాకారమై మైనక సవు వేళ్లు, A
భూ స్తణే! mushroom, కారా భూ స్త మ్‌! న ||
-౨-చిప్పక సవు, Andropogon schcoenanthus.
16
122 "అమరకోశము. [ననాహధివర్లము.
కప్పం చాలతృణం శప్పమ్‌ [పా] శ స్వమ్‌--బాలతృణమ్‌ ॥ న ॥ _౨-
లే.తక సవువేళ్లు, Young grass.
ఘాసో యవసం ఘూసః- _యవస ౦(ప )యావసః॥ పు॥.౨- పశువులు
మొద ల నవితినందగిన క సవు వేళ్లు, Meadow grass.
తృణ నుర్జునమ్‌॥ _౨౧౫|| తృణమ్‌- అర్ధనమ్‌! న ॥ ౨ - సామాన్యముగా
సవుే శు Gries
(తృణానాం సంహాతి) తృణ్యా!సీ॥ ౧- తృణా నామ్‌=క సనుయొక సం
_స్పృణ్యా పహాతిః=సమూహము పేరు, Abundance of grass,
నడ్యాతు _ (నడనంహా| _ నడ్యా!సీ॥ ౧-నడసంహతిః = గనుపక సవుగుంపు
తిఖ। చేరు. కిక్క_సక సవుగుంపు. Abundance of reeds.
తృణ రాజా SEs తృణరాజః-తాలః॥ పు॥!_9 - తాటిచెట్టు వేళ్లు,
నీలో Palmyra.
నాలిశేర ను లాబ్లలీ! o Gorrie నారికేలః॥పు॥_లాజ్జలీ॥న్‌,పు-ఈ,
_౨౧౮|| త్రీ! బంకాయ చెట్టుశేవేళ్లు, Cocoanut.
'ఘోగ్రాతుపూగ॥ క ఘాశ్ట్ర॥ న్స క జ త ముకః - గునాకః.
ముకో sate! dre (ప) గూవాకః-ఖపురః॥ పు! x పోక చెట్టు, Are
. Faufel. [canut.
(2-స్యతు! ఫలము చ్వేగ ఉద్వెగమ్‌। న. ఈపోక చెట్టుఫలము, Are-
(మేతేచ కి
హానాలసటా హిసాలసహీ తాః=గిజక తాటి (Marshy date)
తాసన్తయః ॥ _౨౧౫ ॥| తోయహాడుకొనియున్న, ఏతే తృయక్చ=ఈ చెప్పం
ఖర్జూారశ'కేతకీ తాలీ ఖ బడిన తాలనారికేల [క ముకములు మూండును,
'ర్థూరీచుతృణ ద్రుమాః। ఖర్జూరః=ఖర్జూర వృతుము (Date,), కేతకీ మొగ
లిచెట్టు (Pandanus odoratissimus), తాలీ= య
తాళీవృక్షుము (Corypha Talliera), ఖర్జూరీ-ఈ(రే
చెట్టు (Wild date) ఈరను కూడి యెనిమిదియు
తృణవృతుము లనంబడును A palm.
ఇతి వనౌవధివర్లః. | అరణ్యముతోను ఓపధులతోనుజేరిన పద.
సమూహము ముగిసెను.
——్రీ4 అరి గీ.

సింహో మృ7న్ల్రః సింహాః-మృ గేన్షః - పజ్చాస్యః - హర్యతుః -

సింహోదివర్లము.] ద్భోతీయ కా ౦డము, 128
పళ్చూస్యోహర్యతు! శే శేసరీ॥న్‌ ॥-వారిః॥పు॥౬..- సింహము వేళ్లు, A lion.
సరీ హరిః! _౨౧౬|
[కణ్ధీరవ్రూగజరిపుః విబ్ల [(కణ్రేరవః-గజరిపుః-పిజ్లదృ ఫ్థీ౩ మృగాధిపః॥పు! ర]
దృష్టిర అగాధిపః॥] అధిక పాఠము,
శార్హూలద్వీపినావ్యా శార్హూలః - ద్వీవీ॥న్‌॥-వ్యా ఘ్రుఃపు॥ 3 _ వెద్ద
యు పులీ పేళ్లు, A tiger, (hyena,
తరము స్తుమృగాదనః | తరశుః-మృ గాదనః (పు!29 - సివంగి వేళ్లు, A
వరాహ స్పూకరో| _వరాహాః.సూకరః[పా]శళూకరః - సృష్టి పా]
ఘృష్టీకి కోలక "పో Ey కి గృప్లిః-కోలః.పో త్రీ!న్‌॥-కిరిః _ కిటిః - దంస్ట్రీ॥న్‌ |.
రిక కిటిః! _౨౧౭| వరస్ట్రీఘూీ॥న్‌ | రానా! న్‌. కోండః _భూదారః॥
ఘోణీ స్త
స్తబ్ధరోమా లో పు॥౧_౨- అడవిపందిచేపేళ్లు, A hog.
అ భూడోర(ఇత్యవి]
కపి పవజ్జ ప్ప్లవగ శా కపిః8-ప్పపజ్లః ప్రవగః- శాఖామృగః - వలీముఖః-
ఖామృగ లా. మర్క_టః-వానరః-కీశ :.వనాకాః॥న్‌॥ పు॥౯.కోయతి
మర్క_టోవానరః కీశో వేళ్లు, A monkey or ape.
నా
(అథ)భల్లుశే | బువా భల్లుకః (ప్ర భల్లూక 8- బుతుః . అచ్చభల్ల ర్ట
చ్చభ ల్ల: భాలూకా (ప్ర అచ్చః--భల్లః- sett. ॥పు॥ర- ఎలుగుగొడ్లు
వేళ్లు, A pee rrhinoceros.
గణే ఖడ్గ ఖడ్జిన"| kez -ఖడ్ల-ఖడ్డి॥న్‌, పు॥3,ఖడ్ల మృగము వేళ్లు,&
లులాయో మహిపోవా ag ః-నాహాదషిషన్‌ ॥ త్‌ ॥- కాస
హద్విషత్తాసర
సైరిభాః। |ఈ-మై రిభః1॥పు1౫. కారనుపోతు వేళ్లు, A buffalo,
(స్రేయాంశివా భా| శివా! సీ॥-భూరిమాయుః [పా] భూరిమాయః.
రిమాయు గోమాయు గోమాయుః-నృుగధూ_ర్తకః-సృగాలః. (పా]శృగా
మృగధూ_ర్తకాః॥ సృగా లః-వళ్బకః--కోంష్టుః ర మరవక. జమ్బుక'ః॥ పు!
ల వజ్ళ్చక కోష్టు గరు 29-నక్క_ వేళ్లు. కోంష్టుబ్బమునకు బుకారాంతము
ఛరన జమ్ము కాః। Me es A jackal.
ఓతుర్చిడాలో సన ఓత్కు.బిడాలః. మార్ణారః [పా]మాన్జాలః.-వృషు
రో వృహదంశక ఆఖు,'దంశకః a పృషదంకకః - అఖిభుక్‌ | జ్‌॥ పు!
124 అమరకోశము [సింహోది
భుక్‌ ॥ _౨౨౧|| ౫-పిల్లీవేళ్లు, A cat.
(త్రయో) గాఛేర గా గాభేర.గాభారః-గాభేయః ॥పు॥ క-ఉడుము
ధారగా భేయా (గోధికా పిల్లచేళ్టు An iguana.
త్తజే! [A porcupine.
శ్యావిత్తు శల్య ఛ్యావిత్‌ ॥ధ్‌॥-శల్యః పు! _౨- పఏదుపంది వేళ్లు,
(సల్లోమ్ని) "శలలీ శ థలనీ॥సీ॥ -శలలమ్‌-శలమ్‌॥న॥ ౨- తల్లోమ్ని య్‌
లలం శలమ్‌॥ _౨_౨_౨|!| యేదుపపందిముండ్ల వేళ్లు, PorcIpine quills.
వాత ప్రమా ర్వాత వాత ప్రమాజవాతమృగః ॥పు॥! _౨-గాలికినెదు
మృగః. రునడచునిజ్రివంటి మృగము, పొడయిట్టీ. వాత
ప్రమాశబ్వము శ్రీలింగమును A $wft antelope.
త. పహోమృగో కోక.ఆకర ర్ట -వృకః ॥పు॥ 3. తోండేలువే
వృకః | ళ్గు A wolf.
మృగేకురజ బాతాయు మృుగః-కురజ్వః న త్‌ హరిణః. _ అజిన
హరిణాజినయోనయః ॥ యోనిః॥పు౫-ఇజ్జి వేళ్లు, A deer or antelope.
ఐకేయ (మేణ్యాశ్చర్యా ఏణ్యాః==ఆండు లేడియొక్క్యు, ఏణస్య = మగ
ద్యమేణ)సెపణ (ముఛ |దుప్పియొక్కయు, చ ర్థాద్యమ్‌= చర్మము మొదలె
త్రిషు) | నవి, వరుసగా. ఐకోయమనియు (Belonging to6
a రంల, ఐణమనియు (Belonging to a buck),
చెప్పబడును ॥ ల!
కదలీ కొన్దలీ చీన శ్చ, కదలి!సీ; (ప) కదలీ!॥న్‌- పు॥ బొల్లి చాయ మెడ
మూరు ప్రియకావపి ॥ చారలుగలిగి బిలములోనుండు న్ఫుగము. కస్తలీ।
౨౮|| సమూరు (శ్చే నీ! (ప) కోన్లలి ॥న్‌, పు! దొడ్డకడుపును నల్లనిముం
తిహరిణా అమో అజినదరిశాళ్గునుగలమృగము.
ద చస పు! గున్వవన్నెగ
యోనయః) | |లిగి ౩౦ అంగుళముల పొడవుగల మృగము. చ
మూరుః॥ పు॥ తోంక లేనిమృగము. ప్రియకః॥ పు॥
దట్టమై యెజ్జిని నల్లనిరోమములుగల మృగము.
సమూరుః॥ పు॥ ెల్లనికొన వెంట్రుక లతోంగాడిన
దొడ్డ మెడగలమృుగను. ఇత్యమిోా = "ఈయాబును,
| అజినయోనయః= ఆ స్తరణాదులకు నుపయోగించు
వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. 125
చరర,ములకుంగారణములయిన, హూారిగాః ఇ ఇల
జాము విశేషములు.
కృష్ణ సారరురు న్య కృష్ణసారః [పా] కృష్ణశారః=నల్ల యిట్లి, The
జ్కు_ Ren న మ్సర spotted antelope. _రురుః=నల్ల చారలదుప్పి, The
రాహిపాః॥ yale stag. న్యజ్కు-ః = తలవంచుకొనివోవు జింక పోతు.
గోకరర పవ | రజు-8=అల రోవుములుగల
ఒతేణర్భ ర్ట యిట, The spotted
=౫స్తవన్నెగల సన్న'పుజింక. రాహ్‌ి
రోహీ,తాశ్చమరో (మృ 2s. శన్సురః=
| హః=కొండగాణై.లు గోకర్లవ ః=కణితి. పృషతః=దుప్పి,
(సం గంటల deer ఏణః= వెద్దకండ్లుగలనల్ల యి
'జ్ర. బుష్యుః [పా] బుశ్యః =మనుంబోతు, White
' 1006 antelope. రోహితః= కేసరియను మృగము,
చనురః=సవరపుమృగము, Bos grunniens. ఈ
|
ge ॥పు॥_ పు॥-_ మృగాః=తేను
$=తే త్రమ వేళ్ల
ప చేతం బ్రనీద్
2 ధ

ములై న మృగ భేదములు.

గన్ధర్వ శృరభో రామ, గన్ఫర్వః = దొడ్డకడుపును వట్రువతోశయును
స్పృనురో గనయ శృ'గలన్ఫుగము. శరభః = ఎనిమిదికాళ్లుగలిగి సింహ
శ్ర్గక§॥ _౨-౨౬-| మును చంవెడిమృగము. రామః = 'వెద్దదుప్పి. సృమ
'5ః== వెద్దసవరపు మృగము. గవయః=గురుపోతు,
Bos en శథః=-కుందేలు, A hare.
ఇత్యాదయో ను బము
ఇత్యాదయః = గన్గర్వశబ్ద మొదలయినవి
ధ్గాద్యా గవాద్యాగిప యాటును, మృ”7న్హాంద్యాః = సింహశ జము మొ
శుజాూతయః | దలు చమరశ బ్దపర్యంతే ము లయినవియు, గవా
A beast. ద్యాః =టె గేవ్రలు' మొద
వై శ్యవర్ష్ణయందు. జెప్పంబడు గి
|లైనవియు, పశుజాతే యః=పశునులని చెప్పబడును.
[అధేగంతా తు ఖన _ [(అథోగంతా _ ఖనకః - వృకః - పుంధ్వజః-
కో వృక॥ పుంధ్వజ ఉం | ఉందురః .] ఎలుక వేళ్లు. అధికపాఠము.
దురః] ఉన్షురు ఉన్హురుః_మూప్‌వ? [వా] మూపకః _ ఆఖుః॥
ర్యూపి.కోఒ౬ ప్వాఖు పు॥౩-ఎలుకో పేళ్లు, A tat. [A small rat.
ర్లిరికా బాలమూవీ.కా॥ | _గిరికా _ బాలమకా॥సీ
ూవ ీ.ైలుక వేళ్లు,
॥ ౨-చిక్ట
126 అమరకోశము. [సింహోది
[చుచున్లరీ
మ
గన్నమూపీ.
Ds
|, [చుచున్లరీ
ది
-గన్నమూపీ.
జ
॥సీ॥ _౨-చుంచువేళ్లు,
దీరచేహీ తు మూవీ |మ 104156. దీర్ణదేహీ - మూవీకా॥నీ॥_౨ - పంది
కా! ] 'కొక్కు_ వేళ్లు, The Bandicoot, ]
సరటకికృకలాస (స్పా క్ర)|నరటః-కృకలాసః॥పు॥ _౨-తొండ వేళ్లు, Cameleon.
ను
ag
సలీగృహగోధికా | ముసలీ-.గృహగోధికా!నీ॥_౨-బల్లి,
ను
A lizard.
లూతా( స్త్రత న్తువా లూతా॥నీ!. త్రనువాయః_ ఊర్లర్లనాభ ః-మర్క.
యోర్డ నాభ మర్క_ట టక్క॥పు॥ ర సాలెపురుగువేపేళ్లు, A eae
"కా (స్పనూః) |
నీలబ్లు స్తు శ్రీమికి నీలజ్ఞుః. క్రి
మిః॥పు॥! _౨-పురుగుల వేళ్లు. మాని
మోందిన లని్రరుగులనికొందణందురు, An insect.
కర్ణజలూకా శతప కర్ణజలూకా(పా)క ర్ధజలె "కా- శత పది॥సీ॥ ౨-
(ద్యుళ్ర॥ _౨౨౯| జెట్టీవేళ్లు. చెవదూటుపామును. రోశటిబండయు,
A centipede,
వృశ్సిక శ్ఫూక కీట వృశ్చిక 8-ఈఘూక క్రీటః॥! పు॥_౨ - నల్ల తేలు పేళ్లు.
(స్పా ఏ) కణుదురుసేరును. A Caterpillar.
దలిద్రోశా తు వృ, అలీ॥ న్‌॥ [పా] ఆరీ॥న్‌॥-దోణః [పా] ద్రూ
న్నక
| ణః-వ్యశ్సికః॥ పు ॥ 9. ఎజ్జశేలుకే
వేళ్లు. Pa
ముగా తేలు వేళ్ళనికొందజుందురు. ya scorpion.
పొరొవత॥ కేలరనక క పారావత;ః- os. = కపోతః॥ పు! 3- పావు
పోతోఒథ రము పేళ్లు, A dove or pigeon.
థశాదనః॥oll ఆపప జీశ్వేన
నో
థశాదనః_ప
| అ
తీ ॥న్‌॥
వా
- శ్వెనః॥పు॥
అక
3- డేగ నవేళ్లు,
A hawk or falcon.
ఉలూక స్తు నాయసా ఉలూకః _ వాయసారాతిః _ వేచకః॥ పు॥3-
రాలి కే
వీచశకా | [దివాన్థగ గూబ పేళ్లు, An owl.
కాశికో ఘూకో a [దివాన్థః- కాశికఘూకః- దివాభీతః - నిశా.
భీతో నిశాటనః] టనః॥] అధిక పాఠము.
0 శ + శ
వ్యాఘాట స్తు భర ] జ
వ్యాఘాటః5 జ
- భరి ద్వాజః॥పు॥! _౨ - ఏద ట్రై,0త
ద్యాజ! పేళ్టు. భారద్యాజపకీ, A $ky-lark.
ఖబరీట సు ఖక్షునః | ఖక్షురీటః-ఖబ్వునః పు! ౨౨ _ మందపిచ్చి క వేళ్లు,
తలలో జి జ జ ౧౧
౨౩౧ | కాటుకపిట్ట. రువ్వుపులుంగు. కౌజు, A wagtail.
 వర్షము.
౧
] ద్వితీయ కాండము. 127
లోహాప్పష్థ స్తుక లోవాప్పష్థః_క జ్క_ః |పు!_౨- 'రాపులుంగు వేళ్లు.
జ్కా (స్పా $) మల్లె జేగుణును, A heron.
(దథ) చాప! కికీదివిః! | చాపః-కికీదివిః[పు[_౨-పాలపత్నీ, A 0146 jay.
కలిజ భృజ్ల ధూ మ్యా క లిజ్లః-భృజః-భూ మ్యాటః ॥ పు॥ ౩. కూశటి
టా మూగయను పక్షీవేళ్లు, A fork-tailed shrike,
__(అథస్యా) చ్చృతపత్త శ్రతషత్రకః - దార్యాఘాటః॥ _౨-మానుగో
కః | చార్యాఘాటో౭ యిలపులుంగు, బెగ్గురుపులు(గును, A wం0d-pecker.
థసారబ్లః సోకక శ్వా!
౧-౨
సారజ్షః [పా] శారజ్ఞః _ స్తోకకః _ చాతకః ॥
౧ ౧ Or TM,
తక (స్పమాః। | ఫు 3_వానకోయిల వేళ్లు, వాతకపవీ..
కృకవాకుస్తాను,చూ కృక వాకుః. తా మ,చూడః- కుక్కు_టః _ చర
డక కుక్కుట శ్చరణా గనాయుధః ॥ పు॥ ర-కోడి పేళ్లు, A 2211406015
యుధః॥ _౨౨౩| |fowl. [sparrow.
చటకకికలవిజ్క_(స్సారి| _ చటకః.కలవిజ్కః ॥ పు॥_౨-విచ్చిక
వేళ్లు A
_త్తస్య స్త్రీ) చటకా చటకా!నీ[౧-ఆండువిచ్చిక్కడీ female sparrow.
(తయోః। పుముపత్వే)| చాటకైరః॥పు!-చటకా॥ నీ[_౨ను. వరుసగా,
దాట్నకి రః(స్త,పతే తయోః=ఆపిచ్చుక లమయొక్క_, పునుప త్యే= మగపిల్ల
చటుకె (వసా)॥ _౨౩౨౮॥ యందును, _స్త్యప జ్యే- ఆడుపిల్ల యందును వర్తిం
చును. (వేళ్లు, Numidian crane.
కర్క_ రేటుకిక శేటుస్స్యా| _కర్క-_శేటుః_ కశేటుః॥ ప్ప। ౨- వెద్దకొక్కె_ర
త్రృృకణ కోకరా(సమా)! కృకణః-క్ర,కరః॥ పు॥ ౨-5 క్కెర వేళ్లు.
వన ప్పియకిపరభ్ళతః వన ప్రియః _పరభృతః.కోకిలః_ పికః ॥ పు ॥ ర-
కోకిల పిక (ఇత్యప్సి || కోకిల పేళ్లు, The black cuckoo.
కాశేతు కర టారిష్టబలి "కాకః. కరటః - అరిస్టః. బలిపుష్టః- సకృత్పం
పుష్ట సకృత్పంజాః! ధ్యా జాః- ధ్వాజ్ఞ :-అత్మ ఘోపః-పరభృత్‌_ ॥ త్‌॥. బలి
శ్హాత్యఘోప పరభృద్బ భుక్‌॥ జ్‌॥-వాయసః.చిరజీపీ॥ న్‌ 1. ఏకదృష్టీః:-మూా
లిభు గ్యాయసా అవి ॥|కులిః_పిక వర్గనః॥ పు! ౧౮- కాకి పేళ్లు. చిరజీవి మొ
_౨౩౬| [చిరజీపీనా కద్భ |దలునాలుగు నధికనామములు, A ఉ౦ఇ.
మిరాకులిక వికవర్షనః।] [వేళ్లు A 1227ల.
ట్‌ య |
దో ణ కాక స్తుశాకోలో ద్రోణకాకః_కాకోలః ॥ పు! _౨ - నూలకాకి
 128 అమరకోశము. [సింహాది

దాత్యూహ॥ "కాలక్‌ దాత్యూహః- కాలక ల్ఞాక8| పు॥ ౨_ కూంకురు

క్థాకః। ౩౭|| గుడ్డంగి పిట్టపేళ్లు. భరతపత్సీ, A gallinule.
ఆకతాయి చిల్లౌ ఆతాయీ॥!న్‌ ॥(పొఆతావీ॥ న్‌|: చిల్లః॥ పు॥_౨-
పిన్నగద్దచే
వేళ్లు. జెముడుకాకియు ;చీరపిట్టయు, క kite.
దామాయ్య గ్భుధ్రా దానాయ్యః.గృ ధః॥ పు॥_౨_ గద్దశే వేళ్లు. బోరు
వయును, A 74104116.
కీర శుకా (సమా)! కీరః_శుకః॥ పు॥ ౨ - చిలుక వేళ్లు, A parrot.
కం జ ర్రాళ్వోడక రుజ్‌ I | - కాఇ్బః!పు!.౨- రొంగ, A curlew.
ee)
బకకి కహి _ బకఃకహాః॥ పు1౨-వక్కు_కొంగ, A 01206
పుష్క రావ్వూస్తు
చల!
సా. పుష్క_రాహ్వ్యః. సారసః॥ పు॥ _౨-_ బెగురు వేళు,
౧ ౧౧
రసః॥ _౨౨౮|॥ |The Indian crane.
కోక శ్ర శ్చక్కవా కోక _ చ క్రః-చ క్ర,వాక ః.రథాజ్లః | పు ॥ర-_
కో రథాజ్లా (హయ |జక్క_వపిట్ట పేళ్లు, The 11646 goose.
నామకోః) | |
కాదమ్బకి క లహంన కాదమ్బః.క లహంస ః॥ పు॥_౨-థా(మృవర్ణ ము
(స్పా $) లయిన ముక్కు కాల్లు
ఫుల హంస లవేక్తు, A drake,
దుతోశ aol ఉతో్రశః-కురరః ॥ పు॥_౨. వెన్నడపులుంగు
(సమౌ)Jil _౨౩F౯॥ వేళ్లు, An osprey.
హంసా సు
స్తశ్వేతకు హంసః. క్వేతగరుత్‌ | ల్‌ |. చకా బ్లః-మాన
శ్చక్రాజి
ప a Ee eon స్‌॥ పు! ర-హంసస వేళ్లు, A swan.
రాజ హంసా (స్తు తే రాజహాంసనః ॥1పు॥ ౧. లోహ్మిలె;ః చక చర
చఖ్బుచరనై దొ
రోహితె రః =లజ్ఞనిముక్కు_ కాళ్ళతోలసాడి, సితాః= తెల్ల
స్పితాః) | “syd నేయుండు ఆహాంసల చేళ్లు
(ములినై) రృల్లి కా మల్లికః (పా) నుల్లికాకుః 1పు॥ ౧- మలి
ఖా (స్తై నైః= కొంచెముధూ ను,
eeర్లముగలముక్కు_ కాళ్ల
తోలనాడి తెల్లనై నస హంసలపేరు.
శారరాబు( సిత" .ధారిరా ప్ర్రపు॥ం- సిలేతరై ౩=నల్లనిముక్కు_
తరై ః ) | కాళ్లతోయాడి లెల్లనై
నై యుండు హంసల పేరు.
థరారి రాటి రాడిశ్చ Soba త. ఆండదేలుఅనుపశ్న ీ
వేళు
_ వర్షము.)
౧
ద్వితీయ కాండ ము, 129
బలా కా బిసక ణికా || బలాకా- బిసకణ్థికా నీ Ms తెల్లకొక్కెర
కర | వేళ్లు, A small Man
(హంనస్య యోని) _వరటా!సీం- హంసన్య= హంసయుక్క, యో
ద్యరటా వత్‌=స్తీ"వేరు, A duck or goose.
(సారసస్యతు) 3 లత అతడా (పా aad నీ|౧_సారసనస్య= బెగ్గురు
౧

క్యా! గోపక్నియొక్క- స్రీ

వేళ్లు,
జతుకా ఒజినపత్తా జతుకా(పాగ జతూకా. అజినపతా ॥ వీ | _౨.
7 =
(స్యా) త్పరోన్షీ తెలపా|గబ్సిలాయి
తె వేళ్లు, A 024 పరోస్షి - తెలపాయి
యికా॥ wl లో. బరికాపురుగు చేళ్లు A midis
వర్వణా మహీకా నీలీ, _వర్వణా-మవీ, కా- నీలీ॥నీ॥ ౩.-నల్లనియీాంగ వేళ్లు,
A blue fly.
సరఘా మధుమఖీ సరఘా-మధుమవీ.కా!సీ ॥ _౨.జుంటియీాల
(కా! వేళ్ళు, "లేనెటీల, A bee.
_ పతజ్జీకాపు, త్తికాస్యా| _ పతజ్డికా-పు త్తికా!సీ ॥ ౨ తెరయీల వేళ్లు,
A small bee. [వేప A sadn.
ద్దంశస్తు వనమమీకా॥| దంశః॥ పు॥!. వనమతీ కా॥సీ॥ _౨-అడవియీలో
a ద్ర క

దంశీ (తజ్ఞాతి రల్చా దంశీ!సీ!౧-అల్బా = అల్పమైన, తజ్జాతిఃస్యాత్‌. =

స్యా) ఆయడవియో(గలజాలి
చేరు. అడవిదోము.
దణోలి వరటా (ద్వ గల్హోలపా]గన్టోలీ. వరటా॥ ప్ప! _౨- ఎజ్జతు
యో;ః)! మ్మెదపేస్లు. hee A wasp,
భృజ్షారీ చీరుకా చీకీ భృ రఎవీరుకా. [బా] యురుకా చీకికా= చీకీ
ముల్లి కాచ (సమా ఇ ర్సుల్లి కా ॥ నీ ॥ ఈ. చిమటచేవేళ్లు. ఈలపురుగును,
మాః)॥ _౨రర॥| ఓ cricket. [1020ల.
(సమా) పతజ్ఞ శలభా।| _ పతజ్ఞః.శలభః॥ పు॥_౨-మిడత వేళ్లు, A 81255-
ఖదోతో జ్యోతిరిజ్ల ఖదో్యోతః-జ్యోతిరిబ్దణః॥ పు! _౨- కు dos
ణః. బూచి పేళ్లు, A firefly.
మధువ్రతో- మధుక నుధువ్రతః.మధ్గుకరః._మధులిట్‌॥ హొ॥- మధు
రో నుధులి ణృభు పాలి పః.అలీ॥ న్‌1. ద్వినేఫః. పుష్పలిట్‌॥ వ్‌ా॥-భృబ్లః-
నః॥ .తర౫॥ ద్వేశేఫ ఫువషట్సదః-భనురః-అలిః. [ఆన్టిన్దిరః ప చజ్బారీకః-రో
17
 180 అ'మ(ర'కో కణము. [సింహోది
ప్పులీడ్భ లజ్జపట్పద భ, లన్నుః-బమ్భరః॥ పు॥ ౧౫ - తుమ్మెద వేళ్లు. ఇన్దిన్షిర
మరాలయః | [ఇన్టిన్సిర శబ్దము మొదలు ర అధిక్రనామములు, A large
శ్చబ్వారీకోరోల మో బ 12015 bee.
మృృరశ్చనః] | _౨ర౬॥
మయూరో బర్హిణో| మయూరః-బర్జి ణః-బర్హీ॥ న్‌॥- నీలకళ్ళాః-భుజజ్ల
బర్తీ నీలక ణో "భుబబ్ల భుక్‌॥జ్‌ ॥ -శిఖావలః-[శిఖ 1న ॥_శేకీ॥ నో. మేసు
భుక్‌
| శిఖావలక్సి కేకమే| నాదానులానీ॥న్‌॥॥ పు॥౯-_ నెమిలి వేళ్లు, A peacock.
ఫఘనాడానులాస్యపి॥ శే [పేళ్లు His cry -
కా (వాణీమయూరస్య) | _శేకా।నీ॥౧- మయాణ వక బ్రాం నెమిలికూంత
(సమ) చన్షక మేచకా। చన్ష్రకః--మచకః॥ పు ॥ ౨- నమిలిపురికొన్ను .
శిఖా మూడా శిఖా_చూడా॥ నీ! _౨- నెమిలికూంకటి Crest.
శిఖల్లాస్తు
స్తు పిళ్ళు బక్లే శీఖణ్లః॥ పు!-విఖ్ళృమ్‌-బర్హ వొ॥న॥ 3. నెములిపుర
(నపుంసక “౨1 "వేళ్లు, Peacock’s tail.
ఖగే విహబ్ద విహగ వి Pap 8_ఏహాజ్లః_ విహగః- విహాబ్బమః - విహాయాః
హబ్దమువిహాోయసః। శకు|॥స్‌॥- శకు _నిః-పడీ ॥న్‌॥. శకునిః శకు న్వః-శకునః
నిపవీ, శకుని శకున్త |ద్విజః-పత త్రీన్‌ప త్రీన్‌1 - పతగః పతన్‌॥త్‌ |.
శకున ద్విజాః! ౨ర౯॥|ప రేరథః- అణ్జజః- నగాకాః॥ స్‌ ॥- వాజీ॥న్‌ ॥_ వికి
పత త్రీ పత్రి పతగ ప రః-విః- విష్కి_రః- పతే త్రిః. నవ గృ గరుత్యాన్‌
త ల్వేత్త
త్ర ర థాణ్ణజాః|
116 ॥_పిత్సన్‌ ॥త్‌ ॥ .నభసేబ్లనుః | పు! _౨౭_ షురు
నాకావాజి పికిర వి వి న్యముగాం బత్వుల వేళ్లు, A bird.
ష్కి_ర పత త్రయః ॥ నీ
డో న. గరుత్మన్వగి
పవిత్సన్నొ నభసజ్జమాః |
(తేషాం విశేపా) హో హోరీతః ॥పు॥== పచ్చనిపిట్ట, The green pigeon.
రీతో ముద్దుకి కారణ్ణవకి మద్దుః॥పు॥ ==నీరుకా8, The shag. కారణ్ణవః॥పు॥=క
ప్రవః॥ A స్తేరి8 న్నెలేడు. ప్రవః॥పు॥ =నీరుకోడి.తి శ్రిరః॥పు॥ =తీతువు.
=
కుక్కు భోలావూ జీవం |The francoline partridge. కుక్కు భః॥పు!॥=బెళగు
MOM కృకోరకః। కోయప్టి వ్వ A wild cock. లావః॥పు॥ =లాన్రక, A quail.
నీక పిట్టిభళో న కోవన |జీవంజీవః॥పు= వన్నెపులు(?స, A pheasant. చ
వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. 181
_ర్హికాదయః॥ ౨౫౨ ॥ |కోరకః॥పు!= వెన్నెల పులుగు, PErdix rufa. కో
యస్టికః॥ పు॥ =చీంకుకొ క్కెర, గుడ్లికొంగ. టిట్లిభ
క *|పు॥ =లకుముకిపిట్ట, Jacana. వ _రృకః॥పు! = చెలి
చెపిట్ట, దొట్లపులుంగు. వ ర్తికా॥సీ!= మోలవల్లం
క. ఈ౧౫-క బములును, తేపాంవిశేపొః= ఆప
తులలో భేదములు. ఇచట? గొందజు జీవంజీవచ
కోరకశబ్లములు పర్యాయములనియు వర్తకథ
బమును స్రీలింగముగా పఠించి వ గ్రశావరన
6
శబ్దములు"వేర్యాయములనియుం చెప్పిరి.
గరుత్పతు చృదా! వు రు! పతుః-ఛదః॥ పు॥- షృత్తమ్‌- పత త్తమ్‌.
త్రం పతత్ర్రంచ తనూ |తనూరుహమ్‌॥ న॥ ౬. జక్కుల వేళ్లు, మీ ఇసక,
రుహమ్‌!
(స్త్రీ) పకుతిః పత, పవతిః॥సీ!.పవతమూలమ్‌॥ న॥_౨_ తెక్క_లమొ
మూలం దటి పేళ్లు, The root of a wing.
చ ప్రోటి (రభే, చఖ్బుః- త్రొటిః। నీ ॥ _౨. పతీముక్కు వేళ్లు,
శ్రీయా)! ౨౫౩1 |The beak.
పడీ నోడ్డీన సణ్ణీనా ప్రడీనమ్‌॥న॥ =ఎగయుట, Taking flight. ఉ
(న్యా Ey గ Eక్రీడీనమ్‌1న1=పాలుట, Soaring. సర్జోనమ్‌! న॥ =న్రా
యా)! ads Perching
3 - ను, ఏతా; ay
యాః=పత్తులగతి భేదములు,
ఖగగతి
త్‌
చేశీ కోకో (ద్విహీ| _చేకీ/సీ]-కొశఃప్ప అజ్జమ్‌॥ న॥ ౩,గుడ్తు
డువేళ్లు.
నే ౭..ణ౦ చేరీకోథః_ఒకప దమనికొందటు. An egg.
కులాయో నీడ (మ కులాయః॥పు॥ _నీడమ్‌॥ష్ప ॥౨- పఠతీగూంట్‌ వేళ్లు,
3
సోమ్‌! ౨౫|| A uest.
పోతక పాకోఒర కో | పోతః._పాకః ః-అర్భక ః-డిమ్భుః- పృథుక ః- శాక్‌$_
డిమ్మఃి పృథుక శ్యాబక నిన్సు ॥ పు॥౭- సామాన్యముగా విభవ వేళ్లు,
న్శ్‌శంః | Young of any animal.
ప్రీపుంసౌ మిథునం త్రీపుంసౌ- మిథున్‌ ఎన్ష(న్‌ ॥ న॥ 3. =స్తీ
దనం. 111. os వేళ్లు, A couple, male and female.
"పురుషు
139 అమరకోశము, [సీంహోది

యుగ్మంతు యుగలం' యుగ మ్‌-యుగలమ్‌-యుగమ్‌॥న॥3 - జంట పే

యుగమ్‌॥ 3x ళు A a or brace.
సమూహానివవావ్యూ | సమూహః- నివహః- వ్యూహః- సన్లోహాః- విస
హ సన్లోహ విసర వ్ర రః వ్రజు-సోమః- ఓఘుః_ నికరః- వ్రాతేః- వారఃస
జాః। సో మౌఘు నికర జాతః సజ్వాయః- సముదాయః- FIT
వ్రాత వార ne స పలక్‌: గణః॥పు! - సంహతిః 8||నీ॥! - బృన్ల
జ్వాయాః॥ oxXe |సము ము. నికురమ్బమ్‌- కదన్బుకమ్‌! న॥ _౨_౨- గుంపు
దాయ స్పముదయ స్ప వేళ్లు, A flock or multitude.
నుహాయశ్చయోగణః |
(స్రాయూంతు) సంహాతి
ర్భృన్లం నికురన్చుం కట
మృకమ్‌॥ _౨౫౭|
(బృన్లశేదాః) బృన్ష
భేదాః=ఇయం జెప్ప(బడునవి సమూహావి శే
(సమె) ర్వర్లః షముల వేళ్లు. వరరః ॥పు! ౧- సమె = ఒకతీరువ స్తువు
లగుంపువేవీరు, ఖ్‌multitude a similar things.
సజ్జ సార్లాతు (జను! సజ్ఞః. సార్గః॥పు॥.౨- జ న్గుభిః= పాణిసమూహా
ఖు ఇ ఖం థి ఆవ
భిఖ | ముపేరు An assembly of animals.
(నజాతీయెక) కులం కులమ్‌॥న॥ ౧-సజాతీమైః జః సజాతీయములై న
ప్రాణసమూహము పేరు. A multitude of homoge-
neous animals.
యూథం (తిరశ్వాం యూథమ్‌॥ ప్న॥ ౧-తిర శ్చామ్‌=తిర్యగ్టంతు స
పున్నపుంసకం) | మూసహాము, A flock of birds or beasts.
(పళూనాం)సమజో2 | _సమజః॥పు॥౧- పళూనామ్‌ = పశువులగుంపు
వేరు, A herd of beasts.
(న్యేపాం)సమాజో2 సమాజః॥పు॥ ౧- అన్యేషామ్‌= పశువులకంకు
ననీ
క మయిన నర పహ్యోదిసమూహాముసేరు, An
assembly of-men &ం.
(థసధరి, కామ్‌)!(స్యా)
( ) నికాయః॥పు॥ ౧ - సధర్మిణామ్‌ = ఒకవిధను
న్నీ"కాయకి 'యిన్‌ నడకగలవారియొక్క_ సంపువేరు An 2550-
ciation. of persotis performing like duties:
వర్షము.]
౧ ద
ద్వితీ య కాండ ము. 188

పుజ్జరాశీ తూత్క_రకి, _పుళ్ఞః-రాశిః - ఉత్క_రః॥పు॥-కూటమ్‌॥ప్ప॥ ఈ

కూట (మ స్త్రీయామ్‌)॥ థాన్యాదిసమూహము వేళ్ళు, A heap of grain.
కాపోత శెక మా కాపోతమ్‌॥న॥= పానురములగుంపు, A flock of
యూర త _త్తిరాదీని(త doves. నెౌకమ్‌॥న॥= చిలుకలగుంపు-0% parrots.
ద్దణే)! మాయూరమ్‌॥న॥ = నెమిళ్లేగుంపు,-0f peacocks.
లే_త్రిరమ్‌॥న॥ తీతువులగుంపు,_౦f francoliue par-
tridges. ఆదిపదముచేత మజియు, తద్దణే =
యాగుంపున కీలాగు తెలియునది.
(గృహాసశక్తాకిపటీమృ| _ఛేకాః [పా] సేకా౭గృహ్యశకాః॥పు॥ ౨_గృహో
గా) శ్ళేకాః(స్యు) ర్లలి సకాః= వెంపయుడి యిల్లుమరగిన, పక్నీమృగాః=ప
హ్యకా (శ్చలే)॥_౨౬౦| త్వూలకును మృగములకును వేళ్లు, Domesticated
birds or beasts.
ఇతి సింహోదివర్షః, సింహము మొదలై నవానితోం జేరిన
పదసమూహము ముగి సెను.

మనుష్యా మానుషా। మనుష్యః-మానుపః. మ_ర్ర్యః-మునుజః- నూ

— Oe
నీ, |ఆదాల.

మరార మునుజామాన నవః-నరః-పుమాన్‌ ॥ స్‌ ॥ - పక్పాజనః - పురుషః

వానరాః।(స్యుఖపుమూం పూరుపః-నా॥ బు! పు ॥ ౧౧ - నునుష్యుల వేళ్లు,
సః పజ్వ్పాజ నాకి పురుషాః |Man ; mankind.
పూరుబూ నరః॥ ౨౬౧|
స్తీయోవీదబలాయో మైయోవీత్‌ ॥త్‌ ,నీ॥ (ప) యోమీతా॥ఆ|.అబ
పానారీసీమ_న్లినీవభూః। లా-యోషా (పా) జోషా-నారీ-నీమ న్తినీ-.వధూః_
ప్రతీపదర్శినీ వామా వ ప్రతీపదర్శినీ-వామా-వని తా-మహిలా- ॥సీ॥ ౧౧-
నితొ మహిలా (తథా)॥ సామాన్యముగా సివేళ్లు, A woman or female,
se...
(విశకేపూ) స్త్వ్వజ్ఞ్వనా _అజ్జనా = మంచి అవయవములుగలది, ఇల.
భీరుకి ల. చాటు shaped. భీరుః = భయముగలడి, timid. కామినీ.
లోచనా! ప్రమదా భా మిగుల గామముగలది, 10718. వావములోచనా=
వినీ కానాలలనా చ ని మంచికన్నులుగలది, having fine eyes. ప్రమ
తమ్మివీ॥ క్షుర 'నున్లరీ దా = మిక్కిలిమదముగలది. భావినీ. = శృంగార
134 అమరకోశము. [మనుష్య
రమణీ రానూ చేష్టగలది (పా) మానినీ = ప్రణయకోపముగలది.
కానా=మిక్కి_లిచక్క.నిది. లలనా = వేడుకగలది.
నితమ్బినీ = గొప్పపిణుందులుగలది. నున్దరీ = రూప
లానణ్యముగలది, handsome. రమణీ = నాయకుని
రమింప(చేయునది, రామాజగీతకళాదులు .-నేర్చి
రమించునది॥ నీ! ౧౨౩ - స్రీవిశేషములవేళ్లు.
కోపనా(సై వ) భామినీ || కోపనా.భామినీ॥నీ ॥ _౨- కోపముగల స్త్రీ వేళు
A passionate woman.
వరారోహాను త్రకౌశి వరారోహా - మ త్తకాశినీ (పా) మ త్తకాసినీ-
న్యుత్తమా వరవర్ణినీ! ఉ_త్తమా-వరవర్ణినీ|సీ| ళో- ఉ తమస్ర్రీ"చేళ్టు A
handsome Mears and aude woman.
rss కను మహిీడీ॥వీ॥ ౧.. కృ తాభిసే.కా ఇ es
పాల్సీ చదేవివేరు, A 4416ల.
భోగిన్యో (ఇ=న్యాన్ఫ| _ ఖభోగిన్యః సీ] ౧-న్న నృషస్త్రియః = పట్టపు
పన్ని య్మ! చేవికంటుః దక్కి_న రాజ శ్రీలపేరు, Other wives
of a king.
పల్నీ పాణిగృహీతీ చ| _పత్నీ - పాణిగ్భహీలీ - ద్వితీయా-సవాధరి ణీ-
ద్వితీయా సహధర్మి ణీ॥ భార్యా-జాయాీ॥ HO ire: -అగ్ని
౨౬౫ ॥ భార్యా జా సామీకముగా వివాహముచేసికొన్న దానివేపేళ్లు,
యా (2౬ థపుంభూమ్ని) మొదటి ర.ను యజ్ఞాధి కారముగల -విండ్రామున
దారాః కును, తక్కిన ౩-ను “సామాన్యనుయిన వెండ్లాము
నకును వేపేశ్లనికొందణిందురు, A wife.
(స్యాత్తు) కుటుమ్సినీ | సర]
కుటుమ్బినీ. ౨ - ప్యుత్తభృత్యాది
పుర్ధ |కుటుంబముగల ప్రే A matron.
సుచరి త్రాతు సతీ సా| సుచరిత్ర్తా - సతీ _ సాధ్వీ-పతి వృతా! సీ | ర.
వేళ్ళు A virtuous and faithful wife.
ధ్వీ పతివ్రతా!-౨౬౬ఒ| | పతివ్రత పేళ్లు
కృత సాపక్నిSe కృత సాపత్ని,pp అధ్య్యూూఢా - అధివిన్నా నీ ॥
ధ్యూభాఒధిపిన్నాఒ పెండ్లాము వేళ్టు,‘The first wife,
3 వెద్ద వె |
థ 'స్వయంవరా। పతిం స్వయంవరా. వతింనరా. వర్యా 1న్తి!కి.తనంత
వర్షము.]
౧
_ద్వితీయకా౦డను. / ఐ
185:
వరాచ వర్యాఒ టనేమగనివరించు స్తీపేళ్లు, A bride choosing her
husband.
థ కుల స్తీ కులపాలి| కుల స్రీ-కులపాలికా ॥ సీ॥ ౨ _వ్యభిచారము
కా॥ ౬౭|| వేమిచేత కులమును కాపాడుకొను స్రీవేళ్లు, A
_ chaste womon.
కన్యా కుమారీ కన్వా(ప)కన్యకా-కుమారీ ॥సీ॥ _౨ - మొదటి
వయసుననున్న వెండికానిపడుచువేల్లు, A virgin,
గారీ తు నగ్ని కా౭| _గౌరీ.నగ్ని కా-ఆనాగతా ర్తవా। నీ! 3_-సమార్తా
నాగతా ర్లవా! డని పడుచు, A girl who has not menstruated.
(స్యాన్మధ్యమాదృష్ట్ర | _మధ్యమా-దృష్థరజాః॥ న్‌, సీ1౨.
క్రొత్తగా స
మరాడిన పడుచు వేళ్లు, A girl arrived at puberty.
_స్తరుణీ యువతి (స్స| తరుణీ (పా) తలునీ-యువతిః॥సీ॥ ౨-జవ్వని. ౩౦
మే)॥ _౨౬-౮॥ Daher లది,
A young woman.
(సమాన్స్వ్నుపా జనీ| న్నుపా-జనీ-వధూః॥ నిnl: వేళ్ళు A
వధ్య daughter-in-law.
శ్చిరర్హోతు సువాసినీ | చిరగ్లీ-సువాసినీ (పా) స్వవానినీ॥ వీ! _౨-ేరం
లిసేళ్లు, స్వవాసినీ యనుపాఠమునందు బుట్టి
rom న్ర్రీసేళ్లు
-వేళ్తు A Married wంman staying
in her father’s house.
ఇచ్చావతీ కాముకా| ఇచ్చ్భావతీ- స్‌! ను. ధనాదులయం
(స్యా) 'దు ఆశగల శ్‌! స్తేవేళ్లు, A woman 00760015 of
wealth, eager for food, etc.
ద్వ అపన్య స్తీతు కా నృప స్యా
నీ_-కాముకీ నీ! ౨ _ రతియం దాస
ముకీ॥ seven క్రిగలస్త్రీవేళ్లు, A lustful woman.
(కాన్హార్థినీ తు యా అభీసరికా॥నీ॥౧.- కాన్హార్థినీ= పురుషుని, గోరి
యాతి సే తంసా =|నదై, సంశేతమ్‌= Wy గూర్సి, యా
భిసారికా | | నా. సా=వోవ్లచున్న స్త్రీచేరు, A wంman going
ito an assignation.
పుంశ్చలీ ధర్థణే బన పుంశ్చలీ - ధర్షణీ (సా) చర్షణీ- బన్ధకీ- అసతీ_
క్యసతీ ప పేక ॥ |కులటా-ఇత్వరీ-సె(రిణీ-esas) సా - అంకు
7 (రణే పాంసులా౭_ 'లాయీి చ్చు, An unchaste woman.
(fete ౧౧
186 అమరకోశ ము. [మునువ్యు
(థస్యా) దశిక్లి (శిశు అశిశ్వి॥సీ॥ గిజాకిశ్రునావినా= బిడ్డలేనిస్తీను
నా వినా) | A childless woman.
అవీరా (నిహ్పతిసుత్రా) | _అవీరా॥ సీ॥ ౧- నిష్పతిసుతా= మగయనుబిడ్డ
లును లేని స్త్రీవేరు. A woman having neither
husband nor Shou [A Midow:
విశ్ళస్తావిధవే(నమే) ॥| _ విశ్వస్తా-విధవా॥ సం వెనిమిటి లెనిస్త్రీవేళ్లు,
ఆలి స్పఖీ వయస్వాచ చ నఖ. నయస్యా! న్‌ 9- లిక స్తవ నొ
౧౧
A woman’s female friend.
పతివత్నీసభ ర్భృకా | పతివత్నీ-నభర్హృశకా॥ 5134 మగనాలి వేళ్లు,
A woman whose hrs 13 vie:
వృద్ధా పలిక్సీ నృద్దా-పలిక్నీ॥నీ!_౨- ముదిసినస్రీ
కీ వేళ్ళు A॥
old or grey-haired woman.
ప్రెక్టేతు 'ప్ర
ప్రజ్ఞా వ్రౌళ్లీ-
వా Seg
వే లౌకికవ్యవహారమునందు
మో గల న » An intelligent woman.
ర్రైజ్ఞాతు ధీమతీ॥ ప్రాజ్ఞ - థీనుతీ॥ సీ | ౨ - ఎక్కువ బుద్ధిగల
29g 9|| శ్రవేళు
ేపే A wise woman.
శూద్ర ( శూద్రస్య వే ద్రీ!నీ!౧--ఈూద్రస్యభార్యా = శూద్ర, జాతి
భార్యాన్యా) శానిదై నను ఛూ, ద్రు;ని వెండ్రాను వె
త సన wife
of a suara.
చ్చూద్రా ( తజ్ఞాతి శూ ద్రా॥స॥౧-తజ్ఞాతిః అజ్ఞనా = ళూద్రజాతి
రజ్జనా | యందు. బుట్టిన సిచేరు, A woman of the
Sudra tribe.
ఆభీరీతు మహాళూద్రీ ఆభీరీ .మహాళూ eh సీ _౨_ జాతిపుంయోగ
( et క
యోఃసమే = గొల్లజాతి సి
నృాకిని గొల్లనివెండ్లామున
స్పమేే॥ _౨౭౨| కునువే
పేళ్లు, A TAA Tg or" millman’s wife.
అర్వాణి (స్వయ) వు అర్య అర్యా॥సీ॥ 105 చె శ్వజాతియందుం
ర్యా (స్యాత్‌.) బుట్టిన స్త్రి
వేరు A Vaisya woman.

క త్రియాతు త్రియా “క స్తేయా.మత్తియాణీనీ! ౨.వత్రియజాతి

ణి! యందుుట్టి EN శ్రీయనికిగాని షాతేయుక నికి.
గాని సెంచ్రామయిన స్త్రి» A AKshairiya woman,
ఉపాధ్యాయా ప్యుపా ఉపాధ్యాయా. ఉపాధ్యాయా॥ సీ| _౨-తనంత
వర్గము] ద్వితీయ కాండము, 187
థ్యాయా టనే SOPs స్త్రీ A female teacher.
స్యాదాచార్యాఒ (పీ నన్నోని ॥ ౧-తనంతటనేమంతత్రివ్యాఖ్యా
చ స్వతల॥ ౨౩౭౪ నముచేసె స్త్ర A spiritual instructress.
అచార్యాణే (తుపుం న ॥ నీ॥ ౧-తానుమూథురాలె
నను,
యోగే పుంయోగే= ఆచార్యుని వెంస్లా మైన స్తీ, The
wife of a sp}itual preceptor.
(స్యా) దర్యీ అర్యీ ॥నీ! ౧-తానుళూ ద్రదియయినను వై వ్య
నివెండ్రాము వే
చేరు, Wife యోa 772004.
త _త్రియీో (తథా)! జ(తియీ ॥ సీ! ౧-కానువై భ్యురాలయినను
తుతింయుని వెండ్రాము పేరు. Wife of a RKshatrra.
ఉపాధ్యాయా న్యుపా ఊపాధ్యాయానీ-ఉపాధ్యాయీా నీ! _౨-ఉపా
ఛ్యాయా భ్యాయుని చెండ్లాము3పేళ్లు, Wife of a tutor.
పోటా (స్త్రీపుంనల పోటా॥వీ॥ ౧-
౧.స్ట్రీపుంసలతుణా ల్‌స్త్రీపురుషుల
తుణా) || ౨౭౫| |కుణములుగల స్తీ శేరు, A Masculine woman.
వీరపత్సీ వీరభార్యా| డవీరపత్నీ-వీరభార్యా ॥ సీ॥ ౨-వీరుని వెండ్రాము
| వేళ్ళు, A hero’s wife. (వేళ్లు, A hero's mother.
పీఠ నూ తాతుపీర సూః। వీరామాతా ॥బు॥-వీరసూ*॥సీ॥ -౨-వీరునిత ల్లి
అగ
జాతాప ల్యూ
అర
క్ష అళ
జా తాపత్యా ఇ
- SRE ja న అధ్య
సూతా ప్ర-సూ
deri

రాలివేళ్లు,
తాచ ప్రసూతాచప్ర,తికా (ప) ప్రసూతకా ॥ సీ॥ ౪-చాలింత
నో! న. A woman recently delivered.
(స్త్రీ) నగ్నికాకోట నగ్నికా (పా) లగ్నికా-కోటవీ ॥నీ॥ ౨-దిస్మొ
Wa (స్యా) లతోనుండు స్తంవేళ్లు,A naked woman.
ద్దూతీసంచారిశే (సమే)! | దూలీ-సంశారికా।సీ॥౨-దూతికవేళ్లు, A 1౬
male messenger or go-between.
కాత్యాయ (న్యర్లవృ కాత్యాయనీ ॥నీ] ౧ -యా అర్గవృద్ధా INK
చాయా కాపొయవస |ముముదిసి, కాపూయవసనా = శావీచీరక్‌ట్టి, అధ
హేఒధవా)॥ _౨౭౭| |వా=విధవమయైయున్న స్తీంవేరు.
మైరస్టీ9 (పరవేశన స్థా మై సా రస్ట్రీ॥సీ॥౧-స్వవ శాజైస్వతంత్రురాలై Me
న్వవశా 9ల్ప-కారిశా) | వేళ్ళస్ధ
శస్తా=-పరగృహవపేననుండి, శిల్ప కారికా= గంధ
18
se Tee అను.ర.కో శ ము... [మనుష్య
లేపనతిలకని ర్థాణాదులగుప నులుచేయు _స్తీంపేరు.
అసీక్ష (స్యా భవ్య: పీ! ౧ -అవ్యద్రా==ఎముదుసలిగాక, వ్ర
అసిక్షీ
యా వ్రేపష్యాన్త
వే = పేర పా = రాజ శ్రీభునక్నీన మరయు అ న్నిపుర
_చారిణే) ॥ ల |చారిణీ= అంకవురమున న రచ.శ్రీను
వార స్త్రీ గణికా వే వార స్త్రీ,-గణికా- వేళ్యా.రూపాజీనా వీ! ర-
Eas రూపాజీవాఒ లంజె వేళ్లు, A courtesan or harlot.
(థసాజనై * | సత్కృ వారముఖ్యా సీ! ౧ - జనై *= జనులచేత, స
(స్యా) తృృతా
తా) నారముఖ్యా = సత్క_రింపంబడిన, సా =ఆ లంజెపేరు.
త్కు_ట్లనీ
ర శమృలీ
భి (స కుట్టనీ.శమృలీ
కం (పా) సమృలీ॥సీ॥.౨-కుం౮ాకున
భి క
మే ఖా der || క్రెవేళ్గు.లంజెనువిటునికిచార్చు నది, procuress.
బిప్రశ్ని కాత్వీవతణికా విప్రశ్నికా - ఈకుణికా-దై వజ్జా॥ సీ॥ ౩-వే
దెనజ్ఞా2.. ల్పుసాని వేళ్లు. శుభాశుభములను జెలిసినది. A
fortune-teller.
థ రజస్వలా 1 _స్త్రీధ రజస్వలా- _స్త్రీధర్మిణీ-అవిః - ఆ త్రేయీ- మలి
me త్రేయో మనీ. ప బుతువుతీ - ఉదక్యా 'హేరాయుట్ట
లినీ పుష్పవత్యపి ॥ బు యిన స్త వేళ్ళు
పేళ్లు A woman in her courses.
తును త్యప్యుద కాపి
(స్యా) ద్ర
ద్రజకి పుష్ప రజః॥స్‌ ॥-పువ్వమ్‌-ఆ _రృవమ్‌ ॥న॥ Bess
వూ ర్రవమ్‌! త్తురు వేళ్లు, The courses.
శ్రద్ధాలు ర్లోహదవతీ
<<
శ్రృద్ధాలుః-దోహదవతీ॥సీ[_౨ - గర్నవశమున
గ్‌ అధ్య ర్స్‌

మంచివసువులను గోరు ,స్తీవేళు. వేవిళుగలది,

A pregnant woman longing for anything.
నిష్కలా విగతా ర గక (ప) నిష్మలీ-విగతారృవా॥సీ[_౨-
వా ౨౮౧ ముట్లుడిగిన స్త్రీ,
నె వేళ్లు,A woman past child-bearing.
ఆపన్నసత్తాా (స్యా) ఆపన్ననత్వా.
-గుర్విలీ_అ_న్లర్వక్నీ -గర్భిణే॥సీ॥ర-
ద్దుర్వి ణి _నర్వల్నీ చగ గర్భిణ స్త్రీ
ని వేళ్లు, A pregnant woman.
ర్చిణీ!
(గణికాదే స్తు) గాణిక్యం గాణిక్యమ్‌ - గార్భిణమ్‌ - యావతమ్‌ ॥ న ॥
wa యావతం (గ 3-గణికాబేః గణే = వరుసగా గణికాసమూహా
కో॥ ౨౮|| |మునకును (An assemblage ot harlots); గర్భిణ
వర్గము,] ద్భితీయ కాండము. 189
ల శ

సమూ హమునకును,- 01 pregnant women; యు

వతీసమూహమునకును,___౦1£ yం1ng wంmen.
'వునర్ళూర్ణి ధిషూ(రూ పునర్భూ ః-దిధిషూాః॥సీ॥ _౨-ద్విః= రెండుమాణు
థా ద్వి) లు, ఊఢా= వెండ్రాడిన స్త్రీవేళ్లు, A virgin widow
re-married.
(_స్తస్యా) దిధిషుకి(పతిః)! దిధిషుః ॥ పు! ౧- తస్యాోపతిః= దాని రెండవ
. మగనిపేరు, Her second husband.
నతు ద్విజో) ఒగ్రైది అగోదిధిషుః॥ పు! ౧-౪మాజుమనువు దాని
ధిషుః (సైవయస్య కు యందుపొ
ప్రడ్డలలన్న ద్విజునిపేరుు One t0 whom
టుమిన. _౨౮౩| ౩16 has borne children.
శోసీనకకన్టకాబాత కానీనః॥ ౧-కన్య కాజాతః సుతః= చెండ్లి కానీ
న్సుతో) పడుచుకొడురకు, Sంn of an unmarried woman.
(ఒథ) నుభగానుతః। సుభగానుతః.సౌభాగినేయః॥ పు॥ _౨- భాగ్య
నా గనేయః వంతు రాలికొడుకు,
501 Of an auspicious mother.
(స్యా) తక్పారస్రైకే! _పారస్త్రైతేయః॥పు॥౧- పర స్త్రియాః=పర స్తీకిం
య (స్తుపర, స్త్రేయాః)॥ బుట్టిన కొడుకుపేరు, 501 by another’s wife.
వై తృప్వుసేనేయ? (స్యా 'వెతృవ్వనేన్‌య?- వె తృప్వన్రి,
సాయ. Sl ౨౯
త్‌) వై తృప్వస్రీయశ్చ |పితృమ్వనుః = తం డ్రితోణుట్తినదాని కొడుకువేళ్లు.
(వితృషు సుఖ | మేన త్రకొడుకు, ale నే 501.
(సుతో నూతృపహ్యును | మాతృష్వుసుః సుతశ్చవవమ్‌= తల్లితో(బుట్టిన
జి గంలో
దానికొడుకును బే, నూతృప్వుసేయః - మాతృ
ష్య స్రీయః, అనబడును, Maternal aunt's sou.
వెనూ త్రయో విమా|.' వెమా ముయః-విమాతృజః॥ పు! ౨ _సవతి
తృజః॥ _౨౮ ౫|| తల్లికొడుకం చే
షో, Step-mother’s son.
(అథ) బాన్గకి నేయస్స్యా - ఛాన్టినేయః - బన్టులః - అసతీనుతః _ కౌలు
దృనుల శ్చాసతీనుత! | |యః_కెలశురః ॥ పు ౫- అంకులాండికొడుకుచే వేళ్లు,
శాలశేయ:? కౌలసపేరో |A bastard. Son of a disloyal wife:
(భితుకీతు సతీ యది॥| _కెలటినేయః_కౌలకేయః॥పు॥౨-పతి దవృతమె,
తదా) కాలటినేయో ఛిమార్ధముగా గృహములనుగూర్చి సంచారము
౦ అమరకోశము, [నునువ్యు
(2 సాకీ) కాలటుయా |చేయు స్తీయొక్క కొడుకునకును పేళ్లు, A sou
(ఒవిచాత్మ జ! of a female beggar.
ఆత బె _స్తనయస్స్పూ' అత్యజః-తనయః-సూనుః-నుతీః క పుత్తః॥ పు॥
ను న్సుత॥ పుత్త
త్తః ౫-6 డుకు పేళ్లు, A son.
(చ్రీయాం "్వమూ! అమోసక్వే = ఈ ౫-ను, స్త్రియామ్‌=
స్త్రీలింగ
౨౮౭ | ఆహుర్దుహి త |మందును వ ర్తించి, దుహీతరమావము:ః = కూయ
రం స్వే) వేళ్లగును. అపుడు, ఆత్మజా-తనయా-సూనుః - ను
తా-పుత్తీ
త్రీ-పున్తికా _దుహితా॥బు॥ అని రూపం
బులు; Tames
A
౭_పత్యం తోకం (త
(త, _అపత్యమ్‌- తోకమ్‌॥ న॥ ౨ - కొడుకునకును
యో స్సమే! కూూతునకును సమానమైన మే
పేళ్లు, offspring.
(స్వజాత్తే త్వౌర సౌ| జారసః - జారన్యః॥ పు! _౨-స్వజా తే=సవర్ణవి
రస్యా వాహ స్త్రీయందు? దనవలనంబుట్టిన కొడుకు వేళ్లు,
A legitimate son. [Father.
తాత స్తుజనక 8పితా ॥| తాతఃజనకఃపితా॥ బు॥ పు॥ ౩-తండ్రి, వేళు,
జనయిత్రీ ప్రసూ
జస
హై జనయిత్రీ ప్రసూ=.మాశా॥ I - we స్స్‌
తొ జననీ రో-తల్లి వేళ్లు, Mother. [ళ్లు, Sister.
భగినీ స్వసా। భగినీ
-స్వసా॥ బు॥ సీ॥ ౨ తోయుట్తినదానిే
ననన్లాతు.(న్టసాప| _ననన్హా[పా] ననాస్హా॥ బు! నీ! ౧- నుగనికితోం
త్యు) స్తు కరం ఆధయవిడ్డ, Husband’s sister. “
ర్నశ్రీ పౌల్రీ (ను శ్రీ[పా]నప్పా!బు॥ 1 పౌత్ఫీ॥ సీ! _౨_నుతా
తాత్త జా)... ౨౮౫ aజా = కొడుకుకూతునకును, కూ(తుకూ(తున
నువేళ్లు, వమునువురాలు, Grand-daughter.
(భార్యా స్తుభాాతృవర్ల| యాతరః॥బు, సీ, బ॥ ౧- భాతృవర్షస్య=తోడం
స్య యాతర; స్తు= వెండ్లాలు, పరస్ప
(స్వుః బుట్టిన వారియొక్క, భార్యాస్తు
పరస్పరమ్‌)! రమ్‌=తవములోందవుకు పేరు. తోడికోడండ్రు,
ప్రజావతీ భ్రాతృజా ప్రజావతీ. భాంతృజా*'యా॥సీ॥౧-తోడయుట్టిన
యా (brother's wf) వానిఐిండ్లాముేపేళ్లు. అనషన కొందటు.
మాతులానీ తు మా న. మాతులీ। నీ _౨_మేననూను వెం
తునీ॥ _౨౯ ౦|| 'డ్లాముశేళ్లు, Maternal uncle’s wife.
వర్గము.] దోతీయ కాండము. 141
(పతిపత్న్య్యాకిప్రసూ౪) |,_శ్వత్రూః॥సీ॥౧-పతిపతో ్యఃప్రసూః = మగని
శ్వత్రూః తల్లికినివెండ్రాముతల్లికిని'పేరు. అ త్ర,Mother-in-law.
శ్వశుర (స్తుపితాత శ్వ్యశురః॥ పు! తయోకిపితా = మగనితం డ్రికీని
యో | 'వండ్లాముతండికిని పేరు. మాము, Father-in-law.
(పితు ర్భాంత్సా పితృ పితృవ్యః॥ పు॥ ౧- పితుర్భాాతా = తం డ్రితోం
వ్య(స్సా స్ట్‌) బుట్టినవాని పేరు, Paternal uncle, 1
(మాతుర్భాాతా తు) _మాతులః॥పు॥ ౧ - మాతుర్భాా
తా=తల్లితోం
వమూతులః॥ _౨౯౧|| బుట్టినవాని పేరు. మేనమామ, Maternal 11016. |
స్యాలా (ను వ్రర్భ్రాత స్యాలాః [పా] శ్యాలాః॥ పు, బ॥ ౧-పత్నా స్ట
రశ పత్న్యాఖ ా,తరః= వెండ్రాముతోం బుట్టినవారివేరు. బావ
మటజుందులు, Wife's brothers.
_(స్వామినో) చేవృదే| - చేవా॥బు॥-చేవరః॥ పు॥ ౨-స్యామినః='వెనిమి
et టితో (బుట్టిన వారివేళ్లు, Husband’s brother.
స్వస్రీయో భాగినేయ స్వ స్రీయః-భాగినేయః॥ పు! ౨:- తోడయిట్టిన
(స్పా $త్‌) దానికొడుకు వేళ్లు. మేనల్లు(డు,' Sister’s son.
జామాకతా(దుహితు$ జామాశతా॥ పు, బు॥ ౧ - దుహీతుః పతిః =
పతి;॥ గా ౨|| రూతుమగని వేరు. అల్లు (డు, Sonu-in-law.
పితామహ? పితృపీ పీతామహః॥ పు॥ - పితృపితా॥ బు! -౨-తండ్రి
తా తం డివేళ్లు, తత, Paternal grand_father.
(తల్సితా) ప్ర వి తొ ప్రపితామహః॥ పు॥ ౧-తత్పితా= తాతతం డ్రి
మహాః | ముత్తాత, Paternal great grand-father,
(మాతుుర్హాతామహా| ఏవమ్‌ = ఇల్లే, మాతానుహః = తల్లితండ్రి,
(చ్యేవం) Maternal grand-father; ప్రమాతామహ: తల్లీ
™తé, Maternal great grand-father, అనబడు -
దురు. ఇవి॥ పు॥
సపీణ్ణా (స్తు సనాభ| సపిజ్హాఃసనాభయః॥ పు! ౨ - ఏడుతరములకు
యః॥ _౨౯ా౩॥ లోయిడినజ్ఞాతుల
ఆ
వేళ్లు, Kinsmen.
నమానోదర్య సోద| సమానోదర్యః- సోదర్యః - సగర్భ ఏః-సవహాజః॥
ర సగర్భ్య భి సహజా పు! ఈ - ఒకతల్లిగ కొడుకులశేళు, గం A brother of the
 142 అమరకోశము. [నునువ్యు
(స్పమా౪) | [whole blood.
సగో త్రచాన వజ్ఞాతిబన్టు సగోత ఈ౫-బౌన్టవః- టన - స్వః-స్వజనః-
స్వస్వజనా /(సృమాః)॥ వు బక గతతృముగలజ్ఞాతుల వేళ్లు, A assent
kinsmen.
బ్రాతకేయం బన్టుతా జ్ఞా తేయమ్‌! న॥౧-బన్తుతా॥ సీ! ౧-ఈ రెండును
(తేపాం కమా ద్భావ క్రమాత్‌ =నరుసగా, తేపాంభావసమూహాయోః
సమూహయో?) | వ జ్ఞాలి భావమునకును (Relationship), బంధుస
మూహమునకును (Aggregate of kinsmen). జాతి
భావమనయగా దాయాదత్వము. ['వేళ్లు, Husband.
“ధవ! పియికి వు psప్రియః - పతిః - భశరా॥ బు॥ పు॥ మగని
జార స్తూపపతి (స్ప - ఉపపతిః॥ పు ॥ _౨-అంకుమగని
వేళ్లు,

(అమృ తే జారజః) కుణ్లః॥ పు॥ ౧- అమృ

కే =నుగండుజీవించియుం
కుణ్లో An adulterine. డగా, జారజః= అంకువముగనికి. బుట్టినకొడుకు.
(మృతేభ రృరిగోలకః!, గోలకః॥ పు! ౧-భ ర్వరిమృతే= మగడు చని
A widow’s bastard. |పోయిన నెనుక అుంకుముగనికి బుట్టిన కొడుకు.
థ్రాత్రీయో భ్రాతృజో। ఛ్రాగ్రీయు(ప్రాభ్రాతృవ్యః-భ్రా, తృజః॥ పు॥ _౨-
డం
డయుట్టినవానికొ డుకుశేశ్లు, A brother's son.
(భ్రాతృ భగిన్యా భ్రాత రా॥ బు, పు, ద్వి! ౧- భ్రాతృభగిన్యాడ
భ్రాతరావ్రభా) ౨౯ జ |భౌ =తోడయిట్టిన యన్న చెల్లెండ్రకుం గాని త
ముడు అక ,_లకుశానిశేపెరు, Brother & sister.
మాతాషితరౌ పితరౌ మూాతాపితరా॥ బు॥-_పీతరా॥ బు॥-నాతరపిత
మాతరపితరౌ ప్రసూ కా॥అ॥[ప]బు॥- ప్రసూజనయితా కా॥బు, పు,డ్వో॥
cy
జనయితొరౌా | రీ_తలిలదరడ్చులపల్టు
చు, Father and mother,

శ్వశ్రూశ్వశురా శ్వ త్‌ క్యశురా॥పు,ద్వి|౨.అ త్త

త్తజు
కురా కు పేళ్లు, Husband’s or wife’s father & mother.
పు (పుతత్ర
్తశ్చ దు పుత్రై॥ పుద్వి! ౧-పు _త్తంన్చదుహితాచ =రొడ
= ు
హితాచు॥ ౨౯౭౬ కునకునుకూతునకును వేవేళు, Son and daughter.
 నర్గము.] = ద్వితీయ కాండము. 148
దమ్సతీ జమ్సతీజాయా | దవ్చతీ- జమ్సతీ _జాయాపతీ - భార్యాపతీ॥
పతీభార్యాపతీ (చత)! పు, ద్వి, ర - ఆలుమగల వేళ్లు, Husband & wife.

గర్భాశ యో జరా గర్సాశయః-జరాయుః!॥ ఉ[ప] స్‌॥పఫు॥ ౨_ గర్భ

యుకి( పుం) స్యుల్బంచ |మును చుట్టుకొనియున్న కావి శపేళ్లు, Womb. జీ
. కలలో (2.స్త్రీతామ్‌)॥ |ల్పమ్‌॥న॥-కలలః ॥ ప్ప్న॥ _౨- కుక్లశోణితములుగూ
౨౮ ॥ డినవిండము, Hmbryo. ఈ - నూవిే శ్లనికొందటు.
సూతిమాసో వైజననో సూతిమాసఃవైజననః ॥పు॥ _౨- బిడ్డగను నెల
The last month of gestation.
గర్భో భూంణ (ఇమా| గర్భః(భూణః॥ పు! ౨. -గర్భము వేళ్లు
వేళ్ళు Fetus
సమా)! తృతీయా (పకృ తృతీయా. పకృతి | నీ!- శణ్ణః [పా] షణ్ణః॥ పు॥-_
తిశృణ్ణఃశ్రీబకి పణ్లో న “భై ఒపణ్ణః ॥ పు॥- వ్‌ఫుంనకక! న॥౫- నప్రంనకుని
మో

పుంసకమ్‌॥ _౨౯౫౯| చేళ్లు A eunuch,

శిశుత్యం శై_శవం బా శిళృుత్వమ్‌- శెశవమ్‌ - 'బాల్యమ్‌॥ న॥..9- పది"
ల్యం యా జేండ్లకు లోపలివయసుస్ఫ్సువేళ్లు, Childhood.
తారుణ్యం రహావనం తారుణ్యమ్‌-యా వనమ్‌ నలం. మంచివయస్సు
(సమే! వేళ్లు, Youth or manhood.
(స్యాత్‌) స్థావిరం(తు) స్థానిరమ్‌ - వృద్ధత్వమ్‌-వార్గకమ్‌ (ప
(ప)వార్ధక్య
వృద్ధత్వం (వృద్ధనశ్రే
'జై౭_పి) మ్‌॥ స 2 ఏయిది యేరిద్లకుమి-ందీ ముదిమి నయస్సు
వార్థళమ్‌! హో వేళ్లు, Old age. వార్గకమ్‌॥౧- వృద్ధస జ్లే౭_పి=
=వృద్ధుల
సమూహమునకునుశేచేరు, గీ5నయిప1226 of old men.
పలితం (జరసా కౌ| పలితమ్‌॥ న॥ ౧- శేశాదా=వెండుకలు మొద
క్ష్‌ం శకేశాడా) లయిన వానియందలి, జరసా=ముదిమిచేత, శౌక్ట §
మ్‌= తెల్ల(దనమువేరు, 61౪1655 of, hair.
విససా జరా! వ్నిససా- జరా! నీ! _౨- మిక్కిలి ముదిమిమేళ్లు,
Decrepitude.
ముందుంజెప్పంగల ఉతానశ యాది శ బములకు“ (తి
వుజరావరా౪ః* అనువో లింగము వాాయంబడును.
(స్యా) దుతానశయా ఉతానశ యా - డిమ్మా- _స్తనపా॥ ఆ॥- _స్తనం
డిమ్మా_స్తనపా (చ) _స్త,ధయీ॥ ఈ- చన్నుగుడుచు చిన్న పాపశేళ్గు, మ
144 అనురశోశ ము. [మనుషళ్టి
నంధయి॥ 30౧ |111204
బాల (స్తుస్యా) న్గాణ "బౌలః- మాణవకః॥_౨-పదియా జేండ్ల కులోంబడి
వకో. నవయస్సుగలవాని వేళ్లు, A 1d.
వయస్థ స్పరుణో యు వయస్థః-తరుణః-యువా॥న్‌ | 3- ప్రాయపువాని
నా! పేళ్లు, A ౮0408. man.
సవిరో వృ
పృవయాః స్థ ప్రవయాః॥స్‌ !-స్థవిరః ల్‌వృద్ధః - జీనః - జీర్ణ 8-
ద్ధోపీనోజిర్ణోజర్‌న్నషి జరన్‌ ॥త్‌ 1౬__ముదిసినవానిశేళ్లు, An old man.
వరీరీ యాళా దశేషో న్నీయాన్‌ ॥స్‌ ॥-దథ మోా॥న్‌ ॥-జ్యాయాన్‌ స్‌ |
బ్యాయాన్‌ కి_మిక్కి_లిముదిసిన వానివేళ్లు, One very aged.
పూర్వజ_స్త ఏ యో పూర్వజః-అ గ్కీయః [పా] అ గ్రిమః- ae ||
ఒగం్రజః। 3-అన్న వేళ్లు, Elder brother; first born. © X,§ః-
అ గ్నీయః, అనియు రూపములు.
జఘన్యజే(స్యుః) కని, _జఘన్యజః- కనిష్ణః - యవీయాన్‌ ॥ స్‌! - అవ
షు యవీయో౭_వరజా |రజః--అనుజః॥౫- తమ్ముని వేళ్లు, Younger brother.
ఒర

నుజాః॥ 3౦౩॥ కనీయాన్‌ -5న్యసః-యవిస్థః, అనియు రూపపములు.

అమాంసో దు రల అమాంసః- -దుర్చలః-wes [పా] శాతః ॥ త్రి
శ్యాతో బక్క_వాని కళ్ళు, చిక్కినవాండు. Feeble; thin.
యి” 3

బలవాన్‌ మాంసలో బలవాన్‌ ॥త్‌ ॥_మాంసలః-అంసలః ॥ 3 - బలి

౭_౦సలః॥ సినవాని వేళ్లు, Strong; lusty.
తునిల స్తున్సీ
స్తున్షిభ మనన తున్లిలః-తున్లిభః [పా] తున్నికః-తున్నీ ॥న్‌॥1-బృహ
DE sO OD ది ద
బృవాత్కు_టీకిపిచణ్ణిలః॥ త్కు_టీః-పిచణ్ణిలః [వా] పిచిణ్ణిలః॥౫ - వెద్దక డుపుగల
35౦౮॥ వానిశేళ్లు, Corpulent; pot-bellied.
అవటీటో=_ వనాటశ్చా 'అవటీటః. అవనాటః$అవ ఖ్‌టః. నత నాసిక ;ః॥ర-
వ థ్‌టో నతనాసికే | చప్పిడి ముక్కు_గలనాని పే
వళ్లుFlat-nosed,
ప
వ వరి శేశికః శేశీ కేశవః-శేశికశేలీ!న॥ 9. మంచి వెండ్రుకలు
గ లవానివేళ్టు, Having much or fine hair.
వలినో వలిభ (స్ప వలినః-వలిభః॥ _౨-ముదిమిచేత ముడతలుపడిన
మౌ)॥ 30౫॥ చర్మముగలవాని వేళ్లు, 120016.
వికలాజసు పోగణ॥
గది య
విక లాజుః
౧
-పోగణః
య్‌
[సా] అపోగణః॥
G:
౨ _ అంగ
చర్మము.)
౧
ద్వితీయ కాండము. 145
హీనునివేళ్లు, DefంmMed.
ఖరో్యో హ్రస్వశ్చ వా! ఖర్వఃహ్రస్వః-వామనః ॥ 3 పొట్టినానివే
మనః | A dwarf. [వాని వేళ్లు, a
ఖరణాస్స్యా లేత్లణనోో ఖరణాః॥స్‌ ॥_ఖరణనః॥ .౨ - డమ ల
విగ (స్తు గతనా, విగ్రః [పా] విఖ్యః-గత నాసికః॥ ౨ - ముక్కు.
నిక | 30౬ పోయినవాని వేళ్లు, Noseless.
ఖురణా (స్పా రమే
త్వర, ఖురణాః॥స్‌ ॥-ఖురణసః॥ ౨ - బుజ్జముక్కు_గల
ణసకీ వాని వేళ్లు, Potato-nosed.
అ కనున! | పృజ్ఞః
ప (పా) ప్ర
ప్రజ్ఞఃక ప్రగతజానుకః॥ _౨. ఒకటి
గోర ట్రి Ses మూాప్తుగల వాని చేళ్ళు
Bandy-legged.
ఉడారన రూరర్లపజానుః 6రసా [పా] ఊర్లse 8-ఆోగ్ష
ర్లవ్రజానుః॥ ౨.
(స్యాత్‌)) పొడుగు మాంశాళ్లుగల పేసోవవేరు, Ni
సంజ్ఞ స్పంహతజాను సంజ్ఞుః [పా] సంజ్ఞ1. సంహతేజానుకః81.౨ _ము
క్ర 5౦౭॥ ట్టిమోంకాళ్లుగలవాని వే
వేళ్లు, Knock-kneed.
న్యా దడే బధిరఃి వడః.బధిరః!.౨. చెవిటివానిపే
వేళ్లు, Deaf.
క్లో గడుల కుబ్దః nH; తొమ్మునయగాని వీంపునం
గాని కణితిగలవాట్టివాండు, Hump-backed.
కుకౌే కుణిః। కుకరః_కుణిః (ప) కూణిః॥ ౨ _ ఈచంబోయిన
చేతులుగలవాని వేళ్లు Having a withered arm.
ప్ఫశ్సి రల్పతనె పృశ్నిః - అల్పతనుః॥ ర అల్ప దేహముగల
నివేళ్లు. కుటుమట్టపు అలిపిరివాండు, 50121,
Short or thin, [cripple.
గోకి పకా =e ణః-పబ్షుః (రం పిపిసృృకుంటువాని వేళ్లు, A
౧

ముణను
యా
ముణిలే॥
Ge
మహః. ముత్తిత॥.౨ - Drain వేళ్లు, Bald;
|close-shaved. eyed.
వలిరక కేకే. |. వలిరణశేకరః 1 .౨- 'మెల్తక ౦టివా(డు, Squint-
ఖోడే ఖజ్జ ఖోడః-ఖళ్ఞుః!_౨- కాలుకుంటివాని'వేపేళ్లు, Lame.
(సీ షు జరావరాఠ) జరావరాః తృిషు=జరా వ బమునకు వెనుక
| జెప్పిన శబ్బములన్నియు ఖజ్జశ బ్దమువణుకు॥ శ్రి ||
19
146 అమరకోశ ము. [నునువ్య

జటులకి కాలక? విపు| జటులః [పా] జడులః- కాలకః- పిప్త్రుః-తెలక'ః- తిల

స్సిలక్‌. స్తిలకాలకకి ॥ 'కాలకః॥పు!౫- కలకల శపవతయుప నలల్లమచ్చల
3౦౯॥ వేళ్లు, పుట్టుమచ్చలు, [6016 or mole.
అనామయం(స్యా)దా “తశాయటావ్‌ో ఆరోగ్యమ్‌ Iన॥ _౨-రోగము లేక
రోగం యుండుట పేళ్టు, Health.
ద్‌ ర
చికిత్సా (రుక
కృతి శీ) చికిత్సా- రుక్ప్రతిక్రియా।సీ1౨ _ రోగమునకుం
యా)! (బ్రతిక్రియచేయుట వేరు, Medical treatment.
భషజెషథ భై షజ్యా భేషజమ్‌-బెషధక్‌- భిపషజ్యమ్‌!న ॥ - అగదః-
న్యగదోజాయు(రిత్యమి॥ జాయుః॥పు॥౫- వుందువేళ్లు, Medicament.
(స్త్ర) రృుగ్ఫుజాచో। _ రుక్‌॥జ్‌॥-రుజా॥సీ॥ _ఉపతాపః_రోగః _వ్యాధిఒ
పతాప రోగ వ్యాధి |గదః-ఆమయః॥పు॥౭-రోగము'వేవేళ్లు A disease.
గదాఒవమయాః।
(పుమాన్‌ )యమా EN యమా॥న్‌ ॥- మయః-శోపః॥పు॥9- తయరోగము
య శోవకి వేళ్లు, య. consumption.
ప్రతిశ్యాయస్తు వీన సః ప్రతిశ్యాయః--వీనసః॥వు | _౨ _ వీనసపడిసెము
5౧౧॥ చళ్లు"Catarrh.
(స్రీ) శ్వుత్హుతం క్ష "కుక్‌ ॥ధ్‌,నీ॥ .శుతమ్‌॥న॥-కువః॥పు॥3 - తుమ్ము
వగ (పుంసి) వేళ్లు, Sneezing.
కాస స్తు తవథు॥ (పు కాస [షా] కాశః-తువథుః॥పు!_౨ - దగ్గువేళ్లు,
నూన్‌)! Cough.
శోఫ స్తు శ్వయథుక్నో _కోఫఃశ్యయధథుః.కోథః [పా] శోమః॥ పు॥౩
థగ వాపు వేళ్లు, Intumescence, a
పాదస్ఫోటో వి పా ది పాదస్ఫోటః। పు॥_విపాదికా॥ సీ॥౨- కాళ్గుపగులు
కా॥. 3౧_౨|| |కుష్టుభేదము వే
పేళ్లు, Kibe.
కిలాసం సిధ కిలాసమ్‌- సిద్‌ ॥[పా]సిధధ్య్మమ్‌॥న॥_౨-సిబ్బెము,
Blotch. సిధ్శముఅనుచే కిలాస సిధ్మేయనిపాఠము.
కచ్చా (౦(తు) పావు కచ్చూః-
8-పామాా॥న్‌ ॥ Ler విచర్చికా।
పామే విచర్చికా ' నీర గజ్జివేళ్లు, Scab.
కణ్ణూకి ఖర్జూశ్చ క కణ. ఖర్జూః-కణ్లూయాః8॥సీ॥3-తింటేవేళ్లు, Ith.
_ వర్షము.] ద్వితీయ కా౦డ ము. 147

ణ్తూయా
విస్ఫోటకి విీటక (స్త్రి, _,విస్ఫోటః॥ పు॥-పిటకః॥ త్రి! _౨-వాక్కుల వేళ్లు,
షు! 5౧౩॥ బొబ్బలు, Boil.
నృణో (ఒస్త్రేయా) వృణః॥ ప్న! - ఈరరమ్‌- అళుః॥న్‌ ॥న॥ ౩-పుంటి
మోర్శ్యమరు eeజ్ర | వేళ్లు
యి”
ఏం16 01 We CT
నాష్‌
వ్రణీ(పుమౌాన్‌
వ )| నాడి వృణః॥పు॥౧-సెలవేసినపుంటి వేరు, Ulcer.
క్రో,మణ్ణలక ౦ కోఠ్క!॥పు॥ - మణ్ణలకమ్‌॥న॥ _౨-ముండలాకార
మయినకుమ్లు వేళ్లు. ఎజ్జపులుము, Leprosy with
round spots. [పులుము, Leprosy.
కుష్టు శ్విశే కుష్టమ్‌_శ్విగ్రమ్‌! స॥ ౨- తెల్ల కుష్ణుచేళ్లు. తెల్ల
దుర్నామకా౭_ర్భసీ॥ దుర్నామకమ్‌_అర్భః॥ స్‌బన ౨ మూలవ్యాధి
౨౧౮ వేళ్లు, RE
ఆనాహ (స్తు) విబన్ల ఆనాహః-విబన్లః [పా] నిబన్గః॥ పు! _౨-ఇరువా
(స్పా ఫ్‌ ) Epistasis. |యిగట్లురోగము
లు
వేళ్లు,
౧౧
మలమూతళీ ములు గట్టుట.
లు
గృవాణీరు క్ప్రనాహి (గృవాణేరుక్‌॥జ్‌॥- ప్రవాహిశా। సీ! ౨- గృహా
కా | వేళ్లు, Diarrhea.
పృచ్చర్తి కా వమి (శ్చ, ప్రచ్చర్తికా-వమిః[వా] వమిో॥వీ!-వమథుః॥
పు!
వైపుమాం స్సు వను9.
వాంతిేవేళ్లు. కక్కు వ్వాాధి Vomitting,
థు (స్సృమాఇి॥ Sox
ఆ) విదద్రధిః వి ద్రధిః81నీ॥కడుపులోంబుట్టుబల్ల గడ్డ, An inter-
(త్ర
shi జ్వర జన భగ? 121 ల జ్య్వరః॥పు!! జ్వరము, bee మేహాః॥
న్షరాః | పు॥ ప,మేహము,
ప్ర Gonorrhea. భగన్లరః॥పు॥ చూ
FBT I బుట్టు భగందరమను (వృణము,
Fistula in 200, ఈ రను, వ్యాధిభదములు.
అశ రీ మూత్రృకృ' అక్షరీ ॥సీ॥=Stone. మూ,తతే కృచ్చమ్‌॥ న॥=
చ్భ్చ్రం (స్యాత్‌ ) Strangury, _౨ - మూత్ర వ్‌ఫచ్చ్రము చళ్లు
వేళు నరుని
డువంగూడని తవులు.
(పూశ్వే శుక్రావభే. ఇది మొదలుకొని శంక్రావభేః='శుక్ర ౦'తేజో
స్తుషు! వ! -శేతనీచి” అనుశు కశ బ్రమువబికు, వూరే= ముం
 కేరి - అమరకోశ ము. [మనుష్య |స

దుంజెప్పలగల శబ్బములన్ని యు! శ్ర

రోగహార్యగదజ్కా_రో రోగహరీ॥న్‌!. అగదజ్కా_రః - భిపక్‌జ్‌ ॥- వె.
భిష7
గై ఏద్యాచికిత్సశకే ద్యః-చికిత్సకః | ౫.-వైద్యునిపేపేళ్లు, Physician.
వారో నిరామయకిక | ' వా ర్హ్వ.నిరామయః - sae
వ్‌

ల్య ఉల్లాస
ఘా (నిర్లతో నివేళ్లు, Hats ఉల్లాఘః॥౧-గదాత్‌ నిర్ణతః=రో
గదాత్‌ )|| ౩౧౭| ప. పేళ్లు మం from sitres
గాన గ్లాస్మూ ఆమ! గ్రానః _ గ్లాస్నుః॥ ౨ - చిక్కినవానివేళ్లు,
యావీ వికకృతో వ్యాధి Fuente or weak. ఆమయావీ ॥ న్‌ ॥ - వికృ
తో=_పటుః | ఆతురో= |తః._-వ్యాధితః _ అపటుః - ఆతురః _ అభ్యమితః._అ
భ్యమితో ౬ భ్యాన్త్వః భా _న్హః॥ పు॥ ౭. తెవులుగలవాని పే
వేళ్లు, Diseased.
(సమా)పామన కచ్చు పామనః.-- క చ్చురః॥ ౨ - గజ్జిగలవాని వేళ్లు,
gd |. 3౧౮ ||60200.
దర్ద్రణో దర్ట్రరోగీ దద్ద్రణః-దర్హరోగీ! న్‌ ॥ ౨-దర్దువనుకుష్ట
భేద
(స్యాత్‌ ) ముగలవాని వేళ్లు, [1106864 with herpes.
అర్భోరోగయు తో అర్న్భోరోగయుతః.అర్శసః ॥ _౨- మూలరోగ
రసః | ముగలవాని వేళ్లు.___౪16 hemorrhoids.
వాతకీ వాతరోగీ (స్యా వాతకీ॥న్‌॥ _ వాతరోగీ॥ న్‌॥ _౨-వాతరోగము
త్‌) గ్‌లవాని వేళ్లు..__ఇ16 gout or rheumatism.
సాతిసారోఒ తిసా| సాతిసారః _ అతిసారకీ ॥న్‌॥ _౨-అతిసారరోగ
రకీ॥ 39౧౯| |ముగలవాని వేళ్లు.__with dysentery.
(స్యుఖ క్లిన్నాతే చు, క్లిన్నాతుః-చుల్లః - చిల్లః - పిల్ల౪ రో-తడిసిన
అ= చిల్లు విలా (క్షిన్న కన్నులుగలవాని పే
వళ్ళు Bled eyed. అమల ర
౧౧ ౧౧ (౮౧ ౧౧ ౧౧

2..మ్లీ చాప్యమిా) | శబ్దములు, క్ష్‌

న్నే అన్పి, = తడిసిన కంటియందును
వర్తించును, Diseased లాల [వాని వేళ్లు, Insane.
ఉన్నత్త ఉన్నాదవతి ఉన్న త్త-ఉన్నాదవాన్‌ ॥త॥ _౨- 'నెక్టయెతిన
శేపషలః శేషణక క కలం శైమ్మణః - కక
DHS ౩ నేదువ్యాధిగల
౧-4 లు
ఫీ! - ౩_౨౦॥ వానికే
చల్లు.కేనుడౌనలు. Phlegmatic.
న్యుబ్దో (భుగ్నోరుజా) న్యుబ్దః౧|| రుజా=రోగము
చేత, భూగ్నా=వృక్క
మయినవాని పేరు, Gibbous from disease.
వర్ణము.] _ ద్వితీయకాం౦ండము. 149.
వృద్ధనాభా తుణ్ణిల వృద్ధనాభిః- తుణ్ణిలః- తుణ్ణిభ'ః ॥ 9. SEs
తుణ్తిభౌ! బొడ్డుగల
లవాని వేళ్లు,Hh an elevated న్‌
'కీలానీ సిధ్ధలో “ిలానీ। న్‌ ॥- సిధ్ధలః॥ ho: సిబ్బెముగలవాని వే
ళు Having blotches.
౭_న్గో౭_దృ అన్థః-అద్భక్‌ ॥ న్‌| _.- గుడ్డివాని వేళ్లు, Blind.
జ్యూర్భాలే మూర్త మూర్చాలః-మూర్తః. మూర్చీతఃsll 3 మూర్చ
మూర్శితా॥ "కద వోయముగలవానిె పేళ్లు, Fainting.
శుక్రం తేజో శేతనసీచ| శుకక్రమ్‌[పా్రశుక్లమ్‌. తేజః॥ న్‌ ॥_రేతః॥న్‌॥. బీజ
వీ పీక్వేన్షియాణిచ। మ్‌- సీర్యకు.-ఇన్టియమ్‌॥ న॥ ౬. శేతస్సు పేళ్లు, 5౭౬1,
మాయుః పి త్తం మాయుః॥పు॥-పి _త్తమ్‌॥ న॥_౨-వై తృము, Bile.
కఫః క్రేషా కఫః - శెప్తా॥ న |పు॥1_౨-కఫము వేళ్లు, en
(స్రీ,
స్త్రి యాం తు) త్వ త్వక్‌;51
॥- అసృగ్వరా [పా] అసృద్ధరా। నీ! _్ర_
గ సృగ్వరా॥! 3_౨_౨| చర్శమ వేళ్లు
వేళ్ళు The skin.
పీశితం తరసం మాం విశితమ్‌. తరసమ్‌ - మాంసమ్‌ - పలలమ్‌- [క
సం పలలం [(కవ్య మా వ్యమ్‌-ఆమిషమ్‌! న॥౬- మాంసము వేళ్లు, Flesh.
మిషమ్‌! మాంసామిషశ బ్రములు_౨-ను॥ ప్న॥ అనికొందణు,
ఉత్త ప్పంశుహ్క_మాం| ఉత్త ప్పమ్‌- శువ్క_మాంసమ్‌॥ న॥ -వల్లూరమ్‌॥
సం (స్యా త్త) ద్యల్లూరం|త్రి! క్‌ఎండినమాంసముశేపేళ్లు, Dry flesh.
(తిలిజ్ఞకమ్‌)॥ 3-931
గోహితా,
రుధిరే 2ఒసృ గ్గ రుధిరమ్‌- అస్ఫక్‌ రక్త
॥జ్‌॥- లోహితమ్‌_అ| సమ్‌.
స్రరకృ మతజ సోళితమ్‌! |మ్‌.వశజమ్‌. శోణితమ్‌॥ న॥ ఒ నెత్తురువేళ్లు, Blood.
Tue వృక్కాా [వా] బుక్కా! న్స]- అగమాంసమ్‌!
న॥_౨-_ శ్రైతమునందు వృక్యమని (ప్రసిద్ధమైన
ను మ పేళ్లు, The thorax.

హృదయం హన్‌ వృదయన్‌.హృత్‌ ద్‌, నకం గుంజకాయ

|వేళ్లు, హృదయక మలము, The heart. వృక్కాదు
తు రోను గుండెకాయ వేళ్లని కొందణందురు.
మేదస్తు వపా వసా॥ మేదః॥ స్‌, న॥ ౧- హృదయమున నస్గులయం
5_9౪౮'|| |!దుంజెడు మెదడు, ‘Ihe marrow of- bones. వవా॥
150 అమర కోకము. [మనుష్య
న్సీ ౧- బొడ్డు క్రింద కోకవ'లెను౦ండు పొరమాంస
ము, The skin of the intestines.వసా॥సీ | ౧-అన్నిి
మాంసములలో మేలైన కొవ్వు: The serum of
కేం. ఈ౩ను పర్యాయములని కొందణందురు.
| పశ్చాద్దీ వాసిరా ము మన్యా॥సీ॥౧- పశ్చాన్దీ వాసిరా=చెడతలనుం౦డు
బోలు నరము, Muscle at the nape of the neck.
నాడీతు ధమని స్సిరా। నాడీ-ధమనిః[ పా]ధమనీ-సిరా [పా] శిరా! న్సీ॥
5 సామాన్యముగాబోలునరముల వేళ్లు, A nerve.
తిలకం క్లోమ తిలకమ్‌-క్లోమ! న్‌ ॥[ప]కోమమ్‌॥న॥ _౨- కడుపు
లో నొకపక్క నెజ్టనవైయుండు మాంసవి శేషము
వేళ్లు, నీరుతి త్తియనికొందటు, The bladder.
“మస్తిష్క మ్‌.గోరర్తమ్‌॥ న॥_౨- మెదడు, The brain.
©

కస్టం మలో (ఇస్త్రీ | _ కిట్టమ్‌॥ న॥- bats ప్న! ౨- (కొవ్వు, శేత

యామ్‌) 3_౨౫| స్సు, నెత్తురు, మెదడు మూ[ తము, విస్టు గులిమి,
చీమిడి, తెమడ, కన్నీరు కంటిపుసి, నుట అను
పండ్రెండు వములములపళ్లుAn excretion.
అప
న్ర్రమ్‌[ప్నాళన్త
న = పురీతత్‌. | న॥ ౨-వేగుల
వేళ్లు. నత చృట్దము పుంలింగమును, Entrails.
గుల
షే
స్తు పీహో (పుం గుల్హః. పో
వీహా॥ న్‌॥ పు! ౨౨. కడుపున నెడవుది
సథ) క్కు_న పచ్చనై.యుండు మాంసవి శేషము, Spleen,
వస్నసా | స్నాయు!, _ వస్నసా[ప]న్నసా- స్వాయుః॥ నీ! ౨. సన్నపు
(1ట్ర్‌యాం) నరముల వేళ్లు, A tendon or muscle.
కాలఖణ్ణ యకృతీ (తు) కాలఖ్లాన్‌. యకృత్‌ ॥ న॥ _౨- కడుపున కుడి
సమే ఇమే) ౩౨౬ (ప్రక్కనున్న నల్లని మాంసవి శేషము, The liver.
సృణికాస్యన్దినీ లాలా సృణికా [సా] సృణీకా- స్యనినీ_ లాలా॥ న్నీ
నన బ్లువేళ్లు, Saliva.
దూషీకా స. దూహీకా[పా] దూపీకా॥ నీ॥ ౧- నేతయోః
ర్తలమ్‌)! మలమ్‌ =కంటిపుసిపేరు, The కయి of the eyes.
[సాసామలంతు సిం|_సింఘాణమ్‌॥న॥౧--చీమిడ,the mucus of the nose.
వర్షము.
ర ] ద్వితీయ కాండము.- 151

ఘాణం పింజూషం కర్ణ కింజాూషమ్‌॥న॥౧-గుమిలి, Ear-wax.

యో =]
ర లమ్‌] (వేళ్లు,
౧౧
Urine.
మూ త్రం పస్రాన మూ త్రమ్‌!న!-ప్కగ్రా వః॥పు॥.౨-మూ త్రము
ఉచ్చారావస్క_ఠా శ| ఉచ్చారః-అవస్క_రః॥పు!-శమలమ్‌ - శకృ్ళత్‌ -
మలం శకృత్‌ ॥ పురీహ | పుీషమ్‌-.గూధమ్‌॥స్న॥-వర్చస్కమ్‌!ప్న ॥ - విస్టా-
గూధేవర్చస్క_(మ.స్త్రీ)| విట్‌॥హ్‌॥[ప] విట్‌॥శ్‌ ॥ నీ! ౯ _ అమేధ్యము వేళ్లు,
విష్తా స్‌ (స్త్రియా)! |Feces. త
(స్యా) త్క_ర్పరకికపా | కర్పరః॥పు1-కపాలః॥ప్న
|౨-తలయెముక తునుక
తోడ వ్ర వేళ్లు, The skull-bone.
క్రీకసం కుల్య మస్థిచ! కీకసమ్‌-కుల్యమ్‌. అస్థి॥న। ౩9 _ ఎముక, Bone,
(స్యా చృ్భరీరాస్థి) క, కజ్కాలః॥పు[౧ - (చర్మమాంసరహితమై ఒక
జ్కాాల! టితోనొకటికూడుకొనియున్న) శరీరాస్థ్ని = ఒడలి
మయెముకలసమూహమువేరు The skeleton.
(పృష్టాస్థి తు కశే| క్రశేరుకా॥ నీ! ౧-పృష్టాస్థ్ని = వెన్నెముక వేరు,
రుకా। The 201౯-0016
(శిరొస్థితు) కరోటిః| కరోటిః॥నీ॥ ౧ - శిరోస్థి= తలపుజ్రైవేరు,
(త్రి The skull; cranium.
(పార్మా ్వస్థనితు)
ల
పర్ము.
1 <x
పర్శుకా॥౫॥౧-
ప ర్‌
వారా
\
వస్థని=
తలా
(పక
tau
గాయెముక
కా॥ 3౩౨౯|॥ చేరు A rib.
అజ్జం ప తీకి ౭. వయ
ల చి
అజ్జమ్‌॥న॥- పృతీకక_అవయవః-అ ఘనః॥పు॥5
| అదు అ దం భన sl వే

వ్రా=ఒపఫఘనో2_ 'కరచరణాద్యవయవములవేరు, A 10.

థ కలేబరమ్‌! గాత్రం, కలేబరమ్‌-గాత్రమ్‌-వపుః ॥ న్‌ ॥-సంహననమ్‌-
వపుస్పంహననం శరీరం శరీరమ్‌- వర్ష॥న్‌॥న॥.వి గ హా కాయః॥పు॥ _దేహాః॥
హా ॥ కాయో TOR,
3 పన్‌ Eo ప్న॥-మూ _ర్థి-తనుః-తనూః॥సన॥[౧_౨ _ ఒడలివేళ్లు,
వ్యంగ.
వా! (సబ పుంసోళస్తి |తనుశబ్ద్బము _సాంతనపుంసకమును కలదు, The
యాం)మూ_ర్థి
స్తను స్త|bంర్చే.
నూః।పాదాగ్రం ప్రపదం పాదా గ్రమ్‌- _పృపదమ్‌॥న॥ _౨-పాదముయొక్క_
కొన వేళ్లు. మోంాళ్లు, Point of the foot.
ms ఏ దజ్జి9 నర పాదః-పత్‌ 1ద్‌ ॥-అజ్జీర్య|పు!-చరణః॥ప్న[॥6-పా
152 అమరకోశము [మనుష్య

లో స్త్‌యామ్‌) వెళ్లు, A foot.

(తద్దుల్ట్‌ఘుటిశే గు స్ట -గుల్ఫః!పు! ౨- పాదముయొక్క.పార్ళ స్‌
లౌ ములయందుండు బుడివి. చీలమండ, The ancles.
(పుమా) న్నార్టి (స్త shh పు॥ Sige సీ! ౧-తయోరధః=ఆచీల
లం
యో రధ | మండ కింది ప్రదేశముపీరు ముడు 4 hel
జజ్జతు ప్రస జజ్లా-[పస్ఫతా॥ నీ!_౨-వీక్క వేళ్లు, The shank.
ఖ్‌
నూరుపర్యాపీవ జాను॥న॥ [ప] జాన్నుః॥పు॥-ఊరుపర్గ ॥న్‌॥ న॥
(ద,స్త్రేయామ్‌)! 353_|॥ అప్లీవత్‌ ॥ప్ప॥3- మోంశాలి వేళ్లు, A knee,
సక్టి(క్టబేపువా)నూరు సక్థి! న॥- ఊరుః॥ పు! _౨. తొడచేవేళ్లు A thigh.
('నళ్ఫేన్థో పుంస్సి వ నజ్టుణః।పు॥ ౧--తత్పన్థిః = ఆతొడలకును పితు
జ్ఞ ౯ | దులకును సంధివేర్తు, గజ్జలనుట, ‘The groin.
గుదంత్వపానం పాయు | గుదమ్‌- అపానమ్‌[న!.పాయు॥ పు! ౩_ గుద.
(ర్వా) స్థానము, The anus.
వస్తి(ర్నాభ రధో ద్వ వసస్తిః ప్ప! ౧-నాభేరధః = బొడ్డుశ్రీందివా త్తి
యో;)॥ 533॥ |కడుపుపవేరు, The abdomen. [The hip.
కటో(నా)శ్రో ణిఫలకం| _ కటః॥పు॥ - శోణిఫలకమ్‌॥న॥ ౨-ముల'వేళ్లు,
కటి; శో కకుద్య కటిః[పాకటీ-శ్రొ
నోణిః [పా] లో
నోణీ _కకుదదశీ॥సీ॥
త్రీ | ౨ - వీజుందుల చేప, ప్ల... స్ట౫ మొల పేస్టును.
(పశ్చా) న్నితవ్చుః _ నితమృః॥ పు hoeన్మ్రీకట్యాః = స్త్రీ
లయొక్క_
(స్త్రీ
కట్య్యారి "మొలకు, పశ్చాత్‌ = వెనుక దిక్కు_న నున్న్నప్క
ప చేశ
మునకు పేరు. పీజుందు, A wంMmams buttocks.
(క్‌బేతు) జఘనం (పు! జఘునమ్‌॥ న! ౧ - పురః= స్కీనములు
రః) | 33౮ చేశమువేరు, మడికట్టు, Mons veneris.
(కూపకాతునితమృ స్టా కుకున్లరమ్‌॥న॥౧-'నితముసా = ఆండుదానిపీజుం
దయహినే) కుకున్లశే | 'దులమోందనుండు, కూపకొ = గుంతల వేళ్లు, Cavi-
ties of the loins.
(శ్ర్రీయాం) స్సిచా గ్ర సిక్‌|చ్‌,నీ!--క టిన్రైథః॥ పు॥ ౨-పితుదులపై ని
టివ్రథా యున్న త పృజేశముల వేళ్లు, The buttocks.
వుపస్థో (వక్యునూణ ఉపస్థః॥ పు[ప] న॥ - వత్యుమాణయోః జిం
వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. 153
యోళి॥ 33x దుంజెప్పగల యోనిశిశ్నముల పేరు, Organs of
generation of either sex.
భగంయోని(ర్ల ఏయోః)| భగః॥న॥-యోనిః॥ప్ప॥ _౨- యోని వేళ్లు,‘Vulva.
శిశ్నో మేఢోం మేహ శిక్నణమేఢ
ఢ్రఃవు[ప]మే ఢ్రమ్‌॥న॥- మేహనమ్‌-
న ade |శఫన్‌[వేపమ్‌! న॥ర-శిశ్న
ము వేళ్లు, Penis.
ముప్మో. ఒ ణకోతో ముష్క_౭- అణ్జకోళః [ప] అణ్జః-క; - వృషణః
వృషణ! ॥పు!3-.వృషణముల వేళ్లు, The scrotum and the
testicles.
(పృష్టవంశాధశే)
తి, _త్రికమ్‌॥న॥౧-పృష్టవంశాధశే= వెన్నెముకకు
కమ్‌॥ 33౬1 దిగువనున్న పటేశమువేరు, The nd of the spine.
పిచ కుకీ జఠరోద విచణ్ణః[పా]పిచిణ్ణః-కుకీః॥పు! -జఠరమ్‌॥ప్న ॥
రం తున్లం ఉదరమ్‌- తునమ్‌॥న1౫-క డుపు'వేళ్లు, The belly.
సనా కుచా! స్త్వనఒకుచః ॥పు॥_౨-_ చన్నులవేపేళ్లు, The paps.
చూచుకంతు కుణచా| చూచుకమ్‌॥ష్ప॥-కుచాగగ్రమ్‌!న!౨ - చను
గం (స్యాత్‌ ) న వేళ్లు, A ET
(ననా) కోడం భుజా pen ॥_భుజా న్లరమ్‌॥న॥_౨- చేతులనడుము.
న్వరమ్‌ ॥ 33౭ ॥ [The bosom.
ఉరో వత్సం చ వతు శ్చ ఉరః॥స్‌ ॥-వత్సమ్‌-వతుః స్‌ ॥న॥ 3-జోమ్యు వేళ్లు,
సృష్టం. (త్రు చరమం పృష్టమ్‌॥న॥౧-తనోః= శరీరముయొక్క_, చర
తనో! మమ్‌= వెనుకటిపార్గ్వము పేరు, The back.
స్క-న భుజశిరో2_౦ స్క_న్గః॥పు॥-భుజశిరః॥స్‌, న॥ -అంసః॥ప్న॥ క _
సో (జస్త్రీ
స్రీ) మూ(పుశేసీల్డు, The shoulder; Scapula.
స్థితే రవ జతు జక్రున[౧.తసై వవ =ఆమూ(పుయొక్క, సన్టీ=
ణీ ప్రత సంధులపేరు, The ౦0141 bones.
బాహుమూలే(ఉభా) బౌహుమూలమ్‌॥న॥-కతుః॥పు!_౨. చంకచేవేళ్ళు,
కశ The arm-pit.
ర్రీ వ , ల _
పార్శ్య (న్కు, త్ర వార్శ ఏమ్‌! ప్న!౧-త యోర ధః = ఆచంక్‌ లకు ది

యో రధ! గువనున్న్న ప్పదేశముజేరు ప్రక్క, A sd.

మధ్యమంచావలగ్నం నుధ్యమమ్‌-అవలగ్నమ్‌-మధ్యః॥ప్ప ॥ కి_నడుము
చ మధ్యో (2 స్త్ర) వేళ్లు, The waist,
20
 154 అమరకోశము, _ . (మనుష్య
(కాష్టనరొ ద్వరా®)| సరల సజంకులె స్పలుడు భుజబాహుశ బ్ర
53౯॥ ములు _౨-ను, ద్యయోః =పుం స్త్ర
నీలింగములు.
భుజ బాహూ ప్రవేష్టో భుజః- బెపహు?- (ప్రవెష్టః - దోః॥స్‌॥ పు! [ప]
దోః దోః॥స్‌ న[ దోషా! ర శతులేోపేళ్లు,The arm.
(స్యా) త్క_ఫోణి (స్తు కఫోణా[పు(ప) సీ1.కూర్చరళ్యపా]కర్పరః॥పు!_౨-
కరార్పర sl మోంచేతి వేళ్పు, The elbow.
(అస్యోపరి) 'ప్రగణ్ణ। పృగణ్ణః॥పు॥౧-అస్ఫోపరి = చంకవణకునున్న
(స్పా త్‌) మోక మోాందిచేతిపేరు, Humerus.
ప్రకోష్ట (_స్పస్య ఇవా సృకోవ్షః॥పు॥౧-
ప తస్యఅధః= మణికట్టువజకును
ప్యధః)॥ కెరం॥ న్న క. శ్రందటి
క్రి ముంజేతి వేరు, A pe arm,
(మణిబద్ధా దాక నివ్ఫం క్‌రభ వ మణిబనాత్‌ = మణికట్టు మొదలు,
కరస్య్రకరభో(బహిఖ)! |ఆకనిష్టమ్‌=చిటి
కన _ప్రెలివజకు, కరస్య = చేతియొ
క్క బహిః= వెలుపలిభాగము, Metacarpus.
పజ శాఖశృ్ళృయకః పాణి పజాశాఖఃశ యః [పా] శ మః-పాణిః॥పు॥3_ మ
ణికట్టునుండి వ్రే
శ్లతోంహాడిన చేయి, A hand.
_స్పర్జనీస్యాత్పం దేశినీ॥ “తర్దనీ-ప్రచేశినీ
ప పా]ప్రటేశనీ!సీ!_౨- జేట్టనవేం
లివేళ్లు,.A fore-finger.
అజ్జుల్య॥ కర వాఖా Mapes lee sre సామాన్య
(స్సుస్ట)! పేళ్లు, Fingers,
ముగా వేళ్ల పే
(పుంన్య)జ్లుష్టకి ప్ర
పే అబ్బుస్టః॥పు॥ వెనువేలు, Thesthumhb. ప్ర"దేశి
శినీ మధ్యమా రష నీ॥సీ|జుట్టన చేలు, Fore finger. నుధ్యనూ1సే[నడి
కా(చాపి) కనిస్టా (చేతి మివేంలు, Middle finger. అనామికా॥నీ॥ దర్భవే
తాక క్రఅంక!) eel oు,Ring finger. కనిష్థా॥సీ॥[పా] క నిష్టిక్కాక న్యసా,
పునర్భవః కరరుహో న కన్సీనీ, కనీనికా=చిటికెనవేేలు, Little finger.
ఖో (౬ స్త్రీ)నఖరో (౬. | _పునర్భవః [పా] పునర్ననః_కరరుహః॥పు॥-నఖః॥
స్ర్రీయామ్‌)! ప్న॥-నఖరః॥ప్ప
॥[ప] తి॥ర-గోరువేళ్లు, & 12,
ప్రదేశ తాల గోకర్తా స్రైదేశః 1 పు! =లాడి తౌడు, రకు "తాలః॥
(_స్తర్జన్యాది యుతేతళే। పు॥,గోకర్లః॥పు॥=జు త్తిలి.ఈ3-ను. తర్జన్యాదియు లే=
563 అబ్బుస్తే వత. జుట్టనవేలు, నడి
డిమి'పేలు, దర్భవేళ్ల
 వర్షము.] 1న ద్భితీయ కాండము, 166

తోయగాడి, త తే= పటుప(బడిన, అబ్బుషే= విను వ్రేలి

చేతంగాలిచిన, 35-కొలతలకు పేళ్లు, A $hort span,
(సకనిస్టే. స్యాద్విత స్తి| విత _స్తిష]పు[ప]సీ॥-ద్యాదశాజ్ఞ్దులః॥ పు ॥ ౨-స
| చ్చాషదశౌజ్లులః। కనిప్టేస్వాతీ = చిటికెన, వే లితోయహాడపటుపంఒడి
2 ౧ © Cw
A long span. న చెను వేేలిచేం గాలిచిన కొలత వేళ్లు. జానెడు,
(పాణా) చవేటప్రతల చపేటః_ ప్రతలః-ప్రహ స్పః॥ పు॥ 3- విస్తృతా
పృహస్తా
Nee Fades (వి9సృతాజ్తు
౧
|జులౌ=
|౧
చాంచిన (Jom
వేళ్లుగల యజచేతి పేళ్లు,
౧౧
The
తౌా)॥ 50d |palm with extended fingers.
(చ్యాసంహాతోే") సం, సంహాతలః[ పా]సింవాత లః॥పు॥౧-సంహతే”
=ఇాం
హతలక (ప్రతలౌ వామ |చిన వ్రేళ్లుగలిగి కూడియున్న, చ్వావాను దవీ,శా
దశ్నీణా) | (సృతలొ= ఎడమ కుడిచేతులు రెంటికినివేరు. అనం
గా మొ) క్కె_డుచేతులు,
Both such palms joined.
o అడు ఆద్య o (రం? ఆక అకా?
(వాణి ర్వికంబ్లకి) ప్ర పృనృతిః ॥నె[ప] పు॥౧-నికుబ్దః = వంపంబడిన,
సృతిః | పాణిః = అబిచేతివేరు, చేర, పుడిసిలియు, The
palm bent as if to hold a liquid.
(తౌయుతా) వళ్ఞలిః అజ్ఞలిః॥పు॥౧-యుతౌ = వంచికూర్చంబడిన, తౌ=
(పుమాన్‌ JI కిర4॥ |ఆశెండుచేతులు, దోసిలి, Both such palms joined.
(ప్రకోప్పే. వి స్హృతక। "వాన్తః॥పు[౧-వి సృృతక రే=చాయపండినయబినే
శ్రే హస్తో |యిగల, ప్రకోస్పే =ముంజేయి, మూర, A 01016
(ముష్టై ్వతుబద్ధయా | రత్నిః॥పు [ప] నీ! ౧. ముడువయబుడినయబచేతి
స) రత్ని (స్పా) తోంగనాడినమూర
పేరు, పిడిమూరు A 91016 04014
. దరల్ని( స్తు నిష్క-నిపే.! _ అరత్నిః॥పు [ప] నీ॥౧-నిహ్కనిస్టేన= చాంచిన
న ముస్టినా)॥ 5ళ=_| చిటికెన వేలుగల, ముునా = వీడికీలితోలసహాడిన
యావమూరవేరు, 041016 from the elbow to the
tip of the little finger.
వ్యామో (బౌహో్వో, చ్యానుః॥ పు॥౧- నకరయోాః= అబ చేతులతో?
స్పకరయో 'స్తతయో గూడుకొని, తిర్యక్‌ =అడ్డముగా, తతయోః= బా
_స్పిర్యగ_నరమ్‌)! పండిన, బౌహా్య్యోః = భుజములయొక్క_, అన్న
రమొ=-నడుము జేరు, బార్య A fathom. Orgya.
( ఊర్ధగనిన్లతదోః' పౌరుషమ్‌!
త్రి॥ ౧- ఊర్థ్వవిన్త తదోఃపాణిన
156 అమరకోశ ము [మనుష్యు
పాణినృ్నమానే ). పౌరు మానే= మాందికిజాంపయుడిన చాహువులతోంగా
షం త్రిషు! 9౮౭! డిన యజచేతులుగలపురువుని ప్రమాణమునకు
చేరు, మానిసిచేయెత్తుపొడనవు, .ThE 11625416 of
| a man’s reach.
_కణ్బో ౫లో (ఒథ) | _ కణ్ణ_గలః॥పు॥1౨- కుత్తుకవేళ్లు, The throat.
Cee శిరోధిః గ్రీవా-విరోధిః॥నీ॥_ కన్ధరా॥సీ ౩. మెడచేపేళ్లు,
క స్ట(త్యపి) క్‌.neck.
మ్బు గీనా (తి కమ్ము గీవాసి! ౧-త్రి రెఖాసా= aes
aE లుగల యామెడేరు, ACOnch-shaped neck.
2_వటు ర్లాటా కృకా అవటుః॥పు॥- ఘాటా- కృకాటికా॥సీ॥ ౩3- వెడ
టికా॥ కిర౮॥ తల వేళ్లు, Back of the neck.
వక్తా సేస్టవదనం తుణ్ణ వ కక్‌. అస్యమ్‌ -వదనమ్‌- తుణ్ణమ్‌ - ఆన
వరాననం లపనం జట నమ్‌. లకు: ముఖమ్‌॥న॥౭- న వర్గు,మోము,
ఖమ్‌! (క్లీఇ) |The mouth ; the face.
ఘాణంగన్గవహాఘోూా మ గనవహో- ఘోణా-నాసా [పా]
శా నాసాచ నాసికా! |నస్యాం_నాసికా॥నీ॥౫- ముక్కు వేళ్లు, ‘The nose.
ఓపాధకా (తు) రదన ఓస్టః- అధరః- రదన చృదః! ఇపు॥.. దశనవాసః॥
చృడా దశనవ్లాసనీ | స్‌,న!5- వెదవివేళ్లు, The ips,
(అధస్తా చ్చిబుకం చిబుకమ్‌॥న॥౧- అధస్తాత్‌ = వెదవిదిగువనున్న
"గడ్డముచేరు, The chin.
గడా కపోలా igsగణ్ణః. కపోలః॥పు॥ _౨- చెక్కిళ్లు, The cheeks.
(తేత్వరా)) హనుః | హే 125 (పు పు॥ ౧. తత్సరా- ఆచెక్కి_ళ్ల
౧౫౦|| మోాందిభాగమునకుంగాని వెనుక టిభాగమునకుంగా
| ని పేరు, వెలిదవుడలును, The jaw.
రదనా. దథ నా దన్తా, రదనాః- దశనాః- దనాః- రదాః॥ పు, బ॥ ర
రదా పండ్ల పేళ్లు, Teeth,
సాలు తు కాకుదమ్‌! తాలు! న్‌॥- కాకుడమ్‌॥న॥ _౨- దవుడలవేళ్తు,
౧౧
'తాలువులు The palate. [tongue
రసజ్ఞా
ఠా
రసనా జిహష|ల రసజ్ఞా-రస
ల
నా-జిహ్వో! నీ॥3- . నాలుక పేళ్లు,
౧౧
The
వర్షము,] ద్వితీ య కాండ ము. 157
ళా Sy

(ప్రాన్తావూస్టన్య్ర) సృ| సృక్వ! న్‌॥ [పానృక్వి॥న॥౧- ధనం= వెదవియొ

కణీ! 8౫౧| క్క_స్రాన్తా=కడపటిభాగముల వేరు. సెలవులు, The
corners of the mouth.
లలాట మలికం గోధి, లలాటమ్‌-అలికమ్‌ (ప) అలీకమ్‌॥ న॥-గోధిః॥పు!
3.నుదుకుశేళ్లు, The forehead.
| (రూర్ణేఏ దృగ్భా్యం)! iis ౧-దృగ్భా శ్రమూసై 6 = కంటిమోంది
భ్రూఃని॥
| భు చో (స్రీ
య్‌, || ఛాగములపేరు, కనుబొనులు, The EyE-brows.
భర (మన్త్ర
న్స్‌ భు కూర్చమ్‌॥ ప్న॥౧- భ్రువూర్య ధ్యమ్‌=కనుబాొామల
వర రధ్యం) నడుము వేరు, The space between the eye-brows.
తారశా(౭_క్షక) కనీ, తారశా._కనీనికా॥ నీ! _౨.-కంటినలMUG
గుడువేళు,
౧౧
నికా॥ 3x_9i |Pupil of the eye.
లోచనం నయనం నే లోచనమ్‌._నయనమ్‌ - నేతృమ్‌ - ఈత.ణమ్‌ -
త్‌ మోాతణం చతు ర చతుః॥స్‌॥ _ అతీ॥న॥_ద్భక్‌॥శ్‌ ॥-దృష్టిః॥ నీ! ౮ా-క
శీణీ | దృ గ్‌అపీ న్నుల వేళ్లు, An eye.
చాశ్రు PEE Sry
వ అశ్రు. ie అస్రమ్‌ (పుల్మశ్ర,
దనం భాస, మృస్తుచ। అ సు Ix న్నీళ్ల శే tear.
అపాజౌ (నేత్రయో ర యోః=నేతత్రములయొక్కు,
అవోజః॥పు10' చేతః
౧
ae అనౌ”=_కడలచేవేరు క డగన్ను, Theoouter corner of
|the eye, [పుపేరు, A glance or side-look.
కటాల౭_పాజ్జదర్శశే। కటాతూః॥పు॥ ౧ - అపాజ్లదర్శ నే=కడగంటిచూ
కర్ణ శబ్దగ ప్లాశో కర్ణశబ్ద గ హః॥పు॥-శ్ర్‌ త్రమ్‌!న!- శ్రుతిః1నీ!.
° ఆళ్ళ లి జ 3 ర్రీ

త్రంనళ (స్తే పుల శ్రవణమ్‌-

న శ్రవః॥ స్‌॥న॥ ౬.- చెవుల వేళ్లు, The ear.
వీ క Stl కున! ఎ
ఉ టం విర లీ ఉ_త్తమాబ్బమ్‌-శిరః॥స్‌॥ - న్సీ్షమ్‌॥న॥- సూర్ధా
రం మూర్జ(నా)ముస్త |॥న్‌,పు॥-ను_స్తకః॥ ప్న! (ప) ను_స్లః॥౫ - తలవేళ్లు.
ల్‌సియాన్‌) | _ |శిరః_అని అకారాంతపుల్లి ంగమును, The head.
. చికుర॥కు _నలోవాల! . చికురః.5కు నలః - వాలః - క-చః. కీశః.ళిరోరు
8|॥|పు!౬-.తలవెండ్రు!కల వేళ్లు, The hair,
చం కేళ శృిరోరుహాః॥ వా
క్ష
(తద్భృనైే) కై శికం శై శికమ్‌ _ కై శ్యమ్‌ | న॥ రన -తద్బ్భృనైే==ఆవె
 ల

i58 అమరకోశము. [నునువ్య

క
ల్‌ డ్రుకలయొక్క_ సమూహము వేళ్లుచేళు, The head of పా
వములకా శళ్వూర్డ కున్న అలశకాః॥పు॥(ప )న॥--మూార్జ“రు_న్లలాః॥పు॥ ౨౨ కు
లాః | రులపేళ్లు, ముంగురులు, Curls.
(తే లలాశే) భ్రమ భ్రమరశాః॥పు॥ ౧-లలాకే=నొసటిమాందనైా,
రకా లెడిి, తే-ఆముంగురులసేరు, నెజీకురులు, 041113 01
the forehead.
కాకపతు శృిఖణ్ణకః॥ | కాకపతుః - శిఖణ్ణకః॥ పు! ౨ - కూకటి వేళ్లు,
sxe చిప్పకూంకటినెజులు, Locks of hair left at the
tonsure. [A braid or tress.
కబరీ కేశ వేశో=_ కబరీ॥సీ॥ కేశవేశః॥ పు!_౨-తుజుము వేళ్లు, కొప్పు,
థ ధమ్మిల్ల (స్పంయ ధమ్మిల్ల81 పు! ౧-సంయతాః=(మౌాక్తీకదామా
తాక కచాఖ |! దులశేకేట్టయబడిన, కణచాః= 'వెండ్రుక లేచేరు, కీలు.
గంటు, Braided and ornamented hair,
శిఖా మాడా శేశపాళీ| _శిఖా_చూడా-
కేశపాఠీ॥సీ॥క.సిగవేళ్లు, & 106k
on the crown jithe head.
(వ్రతినాం తు) జటా! జటా-సటా!నీ! ౨-వ్రతినామ్‌= వ్రతులయొక్క_
సటా॥ 3౫౭| |జడ వేళ్లు, An 2806665 Toke haf.
వేణీ పృవేణే వేడ పా]నేణిః. ప్రవేణి
ప్ర [పా]ప్రవేణిః॥ నీ॥ ౨ -
అలభినజడ వే
వేళ్లు, నత and సప. hair,
శీర్షణ్య శిరసా (విశ Thyణ్యః-శిరస్యఃపు! _౨-విశబే = ఒకటినొకటి
చే కచ) | ౫లియని,క చే
చే= వెండ్రుక ల పేళ్లు, unentangled hair.
పాశగ పతుశ్చ హస్త పాశఃపత్సుఃహస్తః॥పు॥ ఈ3 ను, కణాత్సరే=
శ్చ (కెలావాా ష్టం శేశపర్యాయములవై c ద్ర యోగింపండి, కెలా
త్పరే)॥ 3౫౮॥ |పార్థాః= కేశసమూహవా చకములౌను ॥ ఉ! కచ
పాఠః, కేశ పతక కం_న్తలహ
సః, Much hair,
తనూరుహం రోవు తనూరుహమ్‌-రోము॥ న్‌॥-లోవము॥న్‌ ॥న॥3-శరీర
లోను మునందుంబుట్టిన వెండ్రుకల వేళ్లు, Hauir of the body.
(తద్వ ఎర) శను, క
న శ్రు1న॥ ౨_ -_పుమ్లుఖే.పేరుషునిముఖ మందు,
(ఫుమ్యుఖే | త్వ
ఎజ్ఞొ=ఆవెం
- డ్రులవృద్ధియందు వర్తించును,
(అనల "సడ్జమును మోాసమును, The beard,
 వర్షము.) ద్వితీయశకాండము. 159

ఆకల్ప వేమా నేపథ్యం ఆకల్పః- వేహః (ప) వేశః॥ పు! - పథ్యమ్‌

(పృతికర (ప్రృసాధనమ్‌ | ప్రృతికర్శ yes(ప్కసాధనమ్‌॥న॥ ల స.వస
5౫౯ పలుక రొప్పిదము వేళ్లు.
కర సృసాధనశ బ్రములు తిలక ష్టత్తి,
|శవళ్ల
ని
తటి,
త్ర RENE
Dress orf(లంత
స
(దశ తేతి
త్రీ)వ్వులంక 'అలంకోశ్తా | బు॥_ అలంక రిమ్లు॥ _.౨-అలంకరిం
ర్వాజలంకరిస్ణో శ్చృత్లో చువాండు, ‘Skilled in ise మణ్జితః. ప్రసాధి
ప్ర
తః ప్రసాధితోఒలంకృ తః-అలంకృత:ః.భూవితః. పరిష్మృతః 1౫. న్‌ రిం
తశ్చ ూమితశ్చ పరి పయిడినవాని వేళ్లు, షఠం[66. విభాట్‌ ॥జ్‌ |. భాంజి
ప్కృతః | ౨౬.౦|॥ వభా, మ్షుః- రొచిమ్షుః sh భూషణాదులచేతం ద్ర కాళశించు 3
డ్భాంజిమ్లు రోచిప్తూ. “ చున్నవాని పేళ్టు,Resplendent. ఈ ౧౦ న్‌ స ll.
భూషణం (స్యా)దలం భూవణమ్‌॥న। [పా] భూపా- అలం,కిక్రియా!
క్రియా | _౨- అలంకరించుట వేళ్లు, Act of (మ్ల
అలంకార స్త్వాభర, అలంకారః॥ పు॥- ఆభరణన్‌॥న॥- పరిప్కారః॥
ణం పరిప్కా_రో విభూ పు॥-విభూషణమ్‌-మణ్ణనమ్‌! న॥ ౫ - సొమ్ముల వేళ్లు,
పషణమ్‌॥ మణ్జనం(బాథ) Ornaments; jewels. (
మకుటం కిరీటం (పు, _ముకుటమ్‌ [పా] ముకుటమ్‌॥న॥ -కిరీటమ్‌ ॥ ప్న |
న్నపుంనకమ్‌) | ౨-కిరీటము వేళ్లు, A crest, or crown.
చూడామణి శ్నిరోర చూడామణిః ॥పు॥- శిరోరత్నమ్‌॥న॥ ౨-తల
త్నం నూనికము వేళ్లు, A gem on the crest.
తరలో (హారమధ్య తరలః॥పు॥౧-హారముయొక
నడిమి నాయక ము
గఖ || ౩౬ ౨|॥|పేరు, The central gem of a necklace.
చాలపాశ్యా పారిత| చాలపాళ్యా-పారితథ్యా! సీ॥ _౨- కొప్పుననలం
ఫా కారార్గమై 'వెట్టుసువన్తాదిరచితవలయము వేళ్లు.
త్రపాశ్వ్యా లలాటి పత్ర
పాశ్యా. sod న్బీ|_౨_ నొనటలుట్టు
కా! బూాసికము పేళ్లు వాపటబొట్టును.
వరా తాలపత్తం| కర్ణికా॥పీ॥_ తాలప శ5
క] న1_౨. చెన్రులకమ
(స్యాత్‌) et | చెళ్లు,An 621-018 సల by women.
కుణ్ణలం కర్ణవేష్టనమ్‌। కుణ్లలన్‌-కర్ణవేస్ట్రనమ్‌ HST ౨- పోగుల చళ్లు,
160 అవమురకోథ ము. (మనుష్య

3e_3I| An ear-ring worn by men.

గ
్రైైవేయకం కణ్ణభూ అ [పా] నై) వేయమ్‌, గై 9వం॥న॥-
పా(A short necklace.) కణ్బభూపా॥సీ॥. జల. మదనంటు చళ్లు,
శనం.
లమ్బనం(స్యా)ల్లల న్తి
ని లమృనమ్‌॥న॥--లల న్హికా॥ సీ॥ _౨-- మెడయెందు
కా | Wier లుచున్న పేరుల పేళ్లు A loose necklace.
La
(స్వర్హః) ప్రాలమ్సి కాఒ ప్రాలమ్బి
పా కా! నీ!౧- స్వరెః = బంగారు చేత
౯
చేయబడిన పేరుల చేరు, A ar necklace.
థోరస్పూత్రి, కామా, ఉరస్పూత్రి కా |సీ| ౧-హౌ క్రికె
కె గకృతా=ము
శ్రికెశిక్ళతా)! 3౬౪౮ త్యముల చేత వేయంబడిన వేరులేరు, A necklace
of pearls: [A garland of pearls.
హోరో ముశక్తావలీ హారః॥పు॥_ము కావలీ॥సీ|_౨- ముత్యములదండ,
'దేవచ్చన్లోఒ (సౌ దేవచ్చన్లః॥ పు॥౧- శతయనస్టీకః = నూటుసర
శఫత్రయస్టిక 9) | ములుగలు. .అసా. = ఈముత్యములదండ వేరు, A
garland composed of 100 strings.
(హారభేధా యస్ట్రీభే| _గుత్సః-గుత్సార్ధః. గో _స్తన౬అర్గహారః- నాణ
దా) ద్గుత్సగుత్సార్థype వకః॥పు॥ ఈ౫ను, యన్నీభేదాల్‌ = సరములభేదము
_స్తనాః॥ 3౬౫1 జ: వలన, పహోరఖేదాః== వేర్వేటుహారముల వేళ్లు. అవి
రో మాణవక వరుసగా ౩3.౨,;౨౮,౮ీ, ౧౨, ౨౦ సరములుగలవి.
ఏకావ(ల్యేకయస్టికా) || _ఏకావలీ॥సీ॥౧-ఒంటిసరముగల
హారము వేరు
(సైవృనకుత్రమాలా| నతుత్రమాలా। సీ|౧-స_ప్పవింశతిమా _క్షికా =
(స్యా త్సప్పవింశతిమా |.౨౭ ముత్యములుగల,
_సెవ = ఆహారమువేవేరు త్ను
క్రికా)॥ 3e el|garland containing 27 pearls.
ఆవాపక$ పారిహార్యకి ఆవాపక:ః-_-వారిహార్య ః॥పు॥.౨- సూడిగము వేళ్లు,
కటకో వలయో (2 స్తీ కటకః॥ ప్న[వలయః ॥స్న॥! ౨౨- కడియమువేవేళ్లు,
యామ్‌)! ర_కడియమువేళళ్గని రొందటందుర్వు A సట.
"శేయూరమబ్లదం (తు శేయారమ్‌. అబ్లదమ్‌॥న॥ _౨- వాహుపురి వేళ్లు
ల్యే Ornament of the arm.
అజ్లలీయక మూర్తి అజ్లులీయకకమ్‌॥న (ప్ర పు॥_ ఊరికా |సీ| _౨-
శకా॥ ey ఉంగరము వేళ్ళు, A finger-ring.
 వర్షము.]1
Oe
ద్వితీయ కాండము. 161
(స్రామర్యాఒజ్లులిమ అబ్బులిము ద్రా॥ నీ! ౧-సాతరా = అవరము
మ. లతోయహాడిన, సో = ఆయుంగరమువేరు, ముద్దు
టుంగరము, A 5641-0118.
కజ్క_ణం . కరభూష | కజ్క_ణమ్‌॥ ప్న॥ _కరభూషహణమ్‌॥న॥_౨-మా క్రి
ణమ 1..' కాదులతోయహాడినకడియము, A wrist ornament.
(స్తీకట్యాం) మేఖలా. మేఖలా. కాసే [పా] కాజ్చాఃసప్తకీ -రశనా
కాజ్బీస ప్తరథనాత els సారననమ్‌॥ న॥ ఇవి" స్త్రశట్యామ్‌=
స్త
థా॥5౬౮ శ్రీ
॥ బృేసార స్రే
సీ,అయొక్క_ ౫ విధములయిన 'మొలనూళ్ల వే
వేళ్లు,
సనం (చాథ) వో
వ్‌ వరుస ఫరా... అలు ౩ నరిషులు.
డును, A wంmanms girdle.
(పుంస్క_ట్యాం) న్స శృజ్ధలమ్‌! త్రి! ౧=పుంస్క_ట్యామ్‌ = పురుషుని
ఫ్రలం (త్రిషు) | ములనూలుపేరు, A Man’s telt.
పాదాజ్జదం తులాకో పాదాజ్లదమ్‌॥ న॥ - తులాకోటిః॥ వీ॥-_ మక్టోరః॥
టరరజీరోనూపురో౬.|ప్న[- నూపురః ॥ప్న॥-వాంసకః - పాదకటకః॥ పు॥
(ప్రియాక్‌) 1 ౨౬౯ |॥ జ-అందెజేళ్లు వ కొందటు వాదాంగదతులా
హాంసక?ః పాదకటక'8 కోటిశబ్రములు 'వెండెరము వేళ్ల నియు, హాంసక పా
Ornament of the feet. |దకటక శ బ్రములు కాలిసామం వేళ్లనియు పలికిరి,
కిజ్కి_ణి ముదృఘల్ణికా! కిజ్కి_ణే.యు ద ఘల్ణికా॥ సీ! ౫ _ చిబుగంటల
వేళ్లు, గజ్జెలును, Bells or tinkling ornaments.
(త్వ కల (క్రిమి ష్ష్‌ త్వక్‌ =నార, ఫలమ్‌= కాయ, శ్రీమిః =పురుగు,
మాణి) వస్త్రయోని రోమన్‌ ॥= వెండ్రుకలు. ఈ రను, వస్త యోనిః =
వస్త్రమునకుం గారణములు, Materials of cloth.
(రశత్రిష) ॥ 380 1, _ముందుంజెప్పగలవాల్మ్కాదిశబములు౧౦| త్రి॥
వాల్క_౦ శుమాది వాల్కమ్‌- మోమమ్‌॥ _౨-నారచీరు Made of bark.
ఫాలంతు కార్పాసం| _ ఫాలమ్‌-కార్పాసమ్‌ - బాదరమ్‌॥ ౩-నూలు చీర
బాదరం (చతత్‌ ) | వేళ్లు, Made of cotton.

శాశేయం (క్రీమికో కాశేయమ్‌॥ ౧- క్రిమికోనోళ్ళమ్‌ = పురుగులచే

శోళ్ళం) తనై.న బుజ్జలనూలు చేతం 'జేయంబడినపట్టుచీర
ముదలగువానివేసరు,Pen:
21
162 అనురకోశము. __ [నునుమ్య
రాజ్క_వం (మృగరో| _రాజ్బ_వమ్‌॥౧- మృగరోమజమ్‌= వృగరోనుము
మజమ్‌)॥3౭౧| Wollen. లచేంబేయంబడిన ఇ్లలూలు మొదలగువానిేరు.
అనాహతం నిప్ప్రవా, అనాహతమ్‌- గ. - తన్నకమ్‌॥ 3.నవా
ణి త నకం (చ నవామృ శే=కొ న ముళ్లు New and unbleached
మృశే) | సళ్ల ఖు
(త త్చాా) దుద్దమసీ sas rae =. ఉదుకలుడి
యం (యస్థాత యోర్వ న, వస్త్ర, మోః=వస్త్రములయొక్క_, యుగంతలత్‌ =
స యో ర్యుగమ్‌)॥ జంట వ A pairనో bieached cloths. వ
పొర్లు ౦ ఛాతశాశే షత్రోగ్థమ్‌॥ న॥ ౧-ధౌతకా శేయమ్‌ = కడిగిన
యం పట్టుచీర్‌చసజలయేనపానోనపేరు Bleached silk.-
(బహుమూల్యం) మ స ుహాధనమ్‌॥న। లః బహుమూల్యమ్‌ = గొప్ప
హోధనమ్‌) | వెలగలచీర వేరు, దొడ్డవెలగల వ స్తువులకన్నిటికిని
వేళ్లనికొందణందురు, Aas dis precious.
తనుందుకూలం(స్యా) | శోవుమ్‌ [పా] &ోమమ్‌ -దుకూలమ్‌॥న॥_౨-
| వెలిపట్టుచిర వే
పేళ్లు, తెల్లనివలువయును, Wove silk.
(చేకతు) నివీతం ప్రా, నిపీతమ్‌.ప్రావృతమ్‌। త్రి,
ప!
వృతం (త్రిషు! కక వేళ్లు, A veil or obi |
(న్మీయాం బహుత్వే, దశాః॥నీ, బ॥ - వ స్త్రీః॥ ప్ప1.౨వ స్తన్యి=
న
వృస్తస్య దె స్సుని వస
(స్త్మముయొక్క_ రన వేళు బద్దె. Ends of a
ర్వ_స్త్వయో(ద్వయోః) |న్‌
దరర్స మాయామ | దైగర్సస్రమ్‌॥న॥- ఆయామః._ఆరోహాః [పాఆనా
ఆరోహాః Se హఖిపు!3. నిడుపు వేళ్లు, Length.
పరిణాహో విశాల పరిణాహః॥!పు॥ - విశాలశా॥ వీ! ౨- వెడల్పు
తా 3౭5॥ |వేళ్ళు Width. [మువేళ్లు, 014 loth.
పటచ్చరం జీర్ణవస్త్రం es జీర్ణవస్త
స్త్‌! స॥ ౨ _ పాతవస్త
(సమౌ)న స కకర్ప శూ! న_క్షకః-కర టకపలే. చినింగినవస్తముష్త్‌,
స
మట కయనియు Dirty or aire cloth.
a మాచ్చాదనం వస్త్హమ్‌, రా. - వానః॥ న్‌ 1. చేలమ్‌.
వాసస శ్చేలం వసన మం |వసనమ్‌-అంశుకమ్‌॥ న॥ ౬ - కోకచేళు, న కకక
HE mm Ts
 వగ్గము.]
ipa = ద్వితీయ కాండము. 168
శుకమ్‌। 3౭1 |ముమొదలు౮ యు కోకచేళ్లని కొందు, 0106.
సుచేలకకః పటోఒ సుచేలకః॥పు!-పటః॥ ప్న1౨ మంచికోకేపేళ్లు,
(స్త్రేస్యాత్‌ Fe Fine cloth.
వరాశిః స్థూలశాట వరాశిః [పా] వరాసిః.సూలశెటక 8॥ పు॥_౨-
కః ముదుగుకోకేపేళ్లు, Coarse cloth.
. నిచోలః ప్రచ్చదపట నిచోల;ః-- ప్రచ్భదపటః8|| పు॥_౨- పబుపువై య
టు చుకోకచేవేళ్లు, A cover or wrapper,
(స్పమౌా)రల్లక క మృలె | రల్లకః.కమ్చులః॥పు!_౨-కంబళి చే
వేళ్ళుA blanket.
అ న్హరీ యోపసంవ్యాన అ న్లరీయమ్‌-ఉపసంవ్యానమ్‌- పరిధానమ్‌- అ
పరిధానాన్యధోంకు శే | ధోంశుక మ్‌!న॥5-కట్టువ వస్త్రము,
స్త Lower garment.

(ద్వా) స్రావారో త్త

త్ర ప్రైవారః--G6త్తరాసబ్ల॥
| పు॥- బృహతికా॥ సీ॥1-
_రాసజ్షా(సమా బృహ సంవ్యానమ్‌- ఉ శ్రరీయమ్‌! న॥ ౫- ఉత్తరీయము
' తికా(తథా)॥ 3౭22 సం వేళు, వె నివేసికొను నంగవస్త, బా Upper
వ్యానము త్తరీయంచ gamete (
_ చోలఃకూర్చాసకోఒ చోలః॥పు!. కూర్చాసకః। వృ పురుషు
స్తీ
స్తీ
; (కీ
ని యామ్‌) | ల కుబుసమునేపేళ్లు,అమి వేళ్లనికొందటు, డ్‌
bodice,
నీశార(స్ప్యా త్పాంవ | నప టం Reve = మంచు
రణే హీమానిలనివార ను గాలినిపోయగొట్టు, ప్రావరణే = పచ్చడము పేరు
త్ర|| 32|| తీ warm cloak.
“ఇ (ఆరోయకం వర్తి చణ్చాతకమ్‌॥ ప!౧- వర స్తీ
కీ గామ్‌=వార ప్రలొ
గాం స్యా) చ్చత్తాతక క్కంరర్జోరుకమ్‌=
తాడలససగముకప్పుచుక, అం
. (మయంశుకమ్‌)। శుకను==వస్త్రము పెరు) చల్లాడము, A petticoat.
(స్యాత్రి) ప్వాప్రప| స
ఆప్రపదీనమ్‌॥ త్రి॥౧- యక్‌షేపవన్రముః ఆప్ర
దీనం (తత్పాాప్నోత్యా త్యం పతం, గ్రహాల వ్యాపించు.
He
ప్రపదంహియతీ్‌ ॥) నో, తత్‌ = అవసస్రమువేరు. అంగీ పావడ మొ
5౭౯ ॥ దలై నది, A dress reaching to the 166
ల 1
(అత్రి) వితాన ము _ వితానమ్‌॥ష్ప॥, ఉల్లోచః [పా] ఉల్లాభః ॥పు॥
ల్లోచో _౨- మేల్కట్టు పేళ్లు, 'చందువ, An awning.
దూష్యూద్యం వస్త దూవ్య,వ స్తవేళ్ళ॥ న్‌! న1ఈ.౨ ను అద్య
164 అమరకోశము. (మనుష్య.
వేశ్మని | ప
న బటకుటీరాదిళ బములును గుడారము
నేళ్షు A tent.
ప్రతిసీరా యవనికా, _ ప్రతిసీరా- యవనికా [పా] జవనికా- తిరస్క_
స్యా త్తిరస్క_రిణీ(చసా) రిశీ॥వీ13.'తెరబట్ట వేళ్లు,& 50౬౬.
పరిక ర్యాజసంస్కార g|. పరికర్శ ॥న్‌;న॥-అజ్ఞనంస్కా_రః॥పు॥_౨- చందన
Personal decoration. |కుంకుమాదులచే చేహాము నలంక రించుకొ"నుట.
(స్యా) అ mn
k ర 3 లు
మార్చి ః-మార్టనా మృజా॥స॥3- డేహమునం

మృజా | దలిముజికిపోంగొట్టుట వేళ్లు,Cleaning the body.

ఉద్వ_ర్త నోత్సాదనే ఉద్వర్తలస ' ఉత్సాదనమ్‌! న ! ౨-నలుంగు
(ద్వే సమే) చేళ్లు Cleaning with perfumes,
ఆస్తావఆప్టవః॥ క౩౮౧| "ఆప్లావః-ఆప్పవః॥ పు॥_ సా అ న॥కి- స్నాన
స్నానం ము చేళ్లు,Bathing.
చర్చా తుచార్చిక్యం చర్చాఃనీ!. చార్చిక్యమ్‌! నః1. స్థాన:
8|| పు॥3-
స్థాసకో=_ కుంకుమము మొదలై నవానిపూ త వేళ్ళు, Smearing
the body with fragrant unguents.
థు ప్రబోధనమ్‌! అను ప్రబోభనమ్‌॥న॥- అనుబోధః॥పు॥_౨- సుగంధ
బోధః (దృవములయందు నణంగియున్న .పరినుళమును
Reviving the scent| తె
తె లాదులచే ప కాశింపజేయుట.
of a perfume. 2
పత్ర లేఖాపత్రాజ్లులి హతా [పా] పత్ర రేఖా-ష త్రాబ్దులిః। న్స
(రిమేసమే'! ౨|| ౨ ్హైల_స్తనానులయందు కస్తూరికాదులచే ప్రా
యంబడు మకరి కాప త్రాదుల వేళ్లు, Delineatiortis
with saffron &c on the b.reast, cheeks, &c,
తమాలప శ్రి, తిలక తవమాలప శ మ్‌॥న॥_తిలకమ్‌॥ ప్న॥- చి త్రక్‌
చిత్రకాణి విశేషకమ్‌ | |॥న॥- వి శేషకమ్‌॥ ప్న॥ ౮ - నొసటిబోట్టు చళ్లు,A
(ద్వితీయం చ. తురీయం beauty-spot on the forehead:
చన స్తూ)
(మధ) కుజ్కు.మమ్‌ hl
| కుజ్కువుమ్‌. కానీశ్యరజన్మ॥ న్‌ 1. అగ్నిశిఖమ్‌.
త ॥ శారీ
3 రజన్హాన్నీ వరమ్‌- బాహ్లీక మ్‌- పీతనమ్‌. ర _కృమ్‌- సంకోచకి
శిఖం వరం: చొహ్లీకవీత| సమాన స పిశునమ్‌. ధరమ్‌. [పా] వీర
వర్షము.) _ ద్వితీయకాండము. 165
౧ a

చే! ర_క్షసంకో చపిశునం రమ్‌-లోహితమ్‌- చన్షనమ్‌[ప])లోహిత చన్ద్లనమ్‌॥ న॥

ధీరలోహిత చన్షనమ్‌॥ ౧౧-కుంకుమపువ్వు వేళ్లు, Saffron.
లామారాయాజతు (క్షీ లావా.రావా [పా] రతా! సీ॥-జతు॥న॥-యా
బ్ర యావో=౭_ లకోగు |వః-అల కృః-ద్రునామయః॥ పు! ౬ - లక (పేళ్లు,
మాూామయః। Lac.
లవజ్ఞం "దేవకుసువముం లవజ్జమ్‌- "చవకుసునుమ్‌- శ్రీసంజ్ఞ మ్‌॥న॥! .3-కరా
శ్రీసంజ్ఞ పువ్రవేళ్లు,లవంగము, తత.
(మధ) జాపకమ్‌॥3౮౫॥ జాపకమ్‌ [పా] జాయకమ్‌- కాలీయకమ్‌. "కా
కాలీయకం చ కాలాను లాను సార్యమ్‌॥న॥ 3- పచ్చవంటిగంధము పేళ్లు, నల్లని
సార్యం బా గంధ దృవ్భమని కొందటు.
(థసనూర్థకమ్స్‌। వంశ వంశక మ్‌పా)వంశికమ్‌- అగురు - రాజార్డ క్‌
కాగురు రాజార్డ. లో |లోహామ్‌. క్రిమిజమ్‌- జోజ్లకమ్‌॥న॥ ౬ - అసరువేళ్లు,
హా క్రిమిజ జో బక్‌ A gallochum.
కాలాగు ర్వగురుః కాలాగురు॥న॥-అగురుః॥ పు॥_౨- కృష్ణాగురును,
Black gallochum.
(స్యాఎత్త నృజ్ఞల్యా
న (మ మజ్జల్యా॥న॥౧- మ ల్లెపువ్వుల వాసనల కృష్ణాం
ల్లిగన్జియత్‌)! గురువేరు, A fragrant sort.
మాప స్పర్ణరసో యత.ధూపః- సర్జరసః_అరాలః [ప] రాలః-సర్వ
2. రాల స్సర్వర
రసావపి॥ రసః-బహురూపః॥వు!౫. నజ్జరసముచేళ్లు, Resin,
౩౮౭ ॥ బహురూపో2.
(ప్యథు వృక ధూపకృ తి, వక ధూపః -కృ త్రీమధూపక ః| పు॥ _౨-అనేక
వముధూపకా! పరిమళవ స్తువులచేం జేయంబడిన ధూపము వేళ్టు,
| Compounded perfume.
తురుహ్క_క విణ్ణక
స్పి తురుస్క_?-పిల్ణక:- సిహ్లః-యావనః॥ పు॥ ర -తు
ప్లలోయావనో= (వ్యథ) రుమ్క_ దేశమునందు? బుట్టు అందుగుబంక వేళ్లు,
Incense,
పాయనః॥5౮ర౮
నః ae | శ్రీ పాయస
౧ సః శ్రీవా
' సః - వృకధూ
) ర BE శ్రీ ప్రః-స
వేప ఎస

వాసో వృకధూపో ఒపి రలద్రవః 1 పు.॥౫ -- సరళ దేవ దారున్రులశంక వేళ్టు,

శ్రీవేష్ట సరల ద్రవ! Terpentine.
మృగనాళీ ర్లఫ్రగము, మృగనాభిః॥పు॥-మృగక్యక్య స || -కస్తూరీ॥సీ
166 “అమరకోశము. : | [నునువ్యు

దః కస్తూరీ (బాథ) |3-కస్తూరిపేళ్లు, Musk,

కోలకమ్‌॥ క౩౮౯॥ త | కోలకమ్‌ు-తక్కో_లకమ్‌ [పా] కంకోలకమ్‌ [పొ]
క్కో_లకం కోశథఫల _ |కక్కో_లకమ్‌-కోశ ఫలమ్‌॥ న॥ ౩ - తక్కో_లపు చెట్టు
పేళ్లు దానియొక్క_ ఫలమని కొందటు. Bdellium.
౧౧

(మథ్రకర్పూర(మ స్త్రి, కరర్పూరమ్‌॥ప్న॥-ఘన సారః- చన్ద్రః - సితాభ్ళః

యామ్‌)! ఘన సారశ్చన్దం (ప్రొసితాభః॥పు[-హిమవాలుకా!నీ ॥ ౫- కర్పూర

(సంజ్ఞ) స్సితాభో హ్‌ ము వేళ్లు, Camphor.
మవాలుకా ॥ గన్దసారో |_ గన్దసారః-మలయణజః-_భ ద్రశ్రీః॥ పు ॥ -చన్లనః॥
మలయడోే భ్‌ద్రశ్రీశ్చ ప్పృ॥ర- చందనముశేళ్లు, Sandal wood.
ననోఒ ((స్త్రేయామ్‌
©
)!
తెలపర్తిక
a= లె
గోలీరేహ|
య
తెa లపర్తిలం కమ్‌॥న॥౧- మిక్కిలిచల౧౧౦_
నెన తెలచం
౧౧
రిచన్లన(మ,
ఏ =
స్త్రియామ్‌)! |దనము, white & 6001 5011 గోలీర్షయె మ్‌॥న॥౧-మిక్కి_
5౯౧| లి వాసనగల చందనము, Very fragrant sort. హరి
చస్షనమ్‌!ప్న॥ ౧ -నూమిడిపండువాసనగల పసుపు
వ న్నెచ ౦దనము,)610ఇ 5051 smelling like a ripe
92190. ఈ 3౩ ను పసుపువన్నె చందనము వేళ్ళని
కొందు.
తీలపర్తీ తు పత్రాబ్దం
ఆడ ఆర్య
తిలపర్ట్మీ॥న! [ప] తిలపర్టీన్‌పు॥_పత్రాజ్లమ్‌.రబ్ఞ
అడ రీ అగ అడ అధ్య ఆద

రజ్ఞ్యనం ర_కృచన్షనమ్‌ | నమ్‌-ర క్తచన్ష్సనమ్‌-కు చన్లనమ్‌॥ న ॥ ౫.-ఎల్జ నిచంద

కుచన్లనం నము వేళ్లు, Red sanders.
(చాథ) జాతికోశ జాతి జాతికోశమ్‌-జాతిఫలమ్‌॥ న॥ ౨ _ జాజికాయ
ఫలే (నమే॥ 3౨ చేళ్లు, Mace.
(కోర్సూ రాగరుక సూరీ) |యకక రమః॥పు॥౧-కర్ప ూ కస్తూరీతక్కో_ల
రాగరు
తక్కో ఆ )ఏర్యతకర్ష మః। | ములతోంసహాడిన గంధము పేరు, Perfumed paste.
వ
గాత్రాను లేపనీ వర్తి అ
గాత్రాను లేపనీ-వర్సి రీ
ః!న॥_౨- i
సుగంధ 3
ద్రవ్యముల
ర్యర్లకం
ల£9
(స్యా) దిలేప।|నుజేర్సి ముదిపినముద్దచేళు.
Er. cn
వర్ష౯3 కమ్‌-ఏలేపనమ్‌॥న॥
నమ్‌॥ ు,ర మై
3౯౩॥ _౨-మెపూంతకై మెదిపినగంభాదులఈ
పూంతయని కొందు. Perfume for the person.
చూూర్ణాని వాస యో చూర్భ మ్‌॥న॥-వాస
యోగః ॥పు| 5 - గంధపొడి
వర్షము.] _ ద్వితీయకాండము. 167
గా (స్సు S$) చేళ్లు, Perfumed powder. [వుశేళ్లు, Perfumed.
ర్వావితం వాసితం (త్రి భావితిమ్‌- వాసితమ్‌-| త్రి॥-౨-వాసనగట్టినవ
స్తు
షమ) | (సంస్కారో గన, అధివాసనమ్‌॥ న॥ ౧- గన్గమూల్యాదై ్యః=గం
మాల్యాదై. నీరీస్పాన్టీ ధమాల్యాదులచే వస్త్రాదులకు, యః సంస్కార:
లే దధివాసనమ్‌॥. స్యాత్‌ = ఏసంస్కా_-రముగలదో, తల్‌=దానిపేరు,
౨౯ dl|Adjusting with perfumes.
మూల్యం మాలాస్త సుక! మాలా _ స్రక్‌॥ జ్‌॥సీ॥3- మూ
జె” (మూర్ధ్ని) ర్లీ=శిరస్సునందలిప
పువ్వులదంప వేపేళ్లు, A chaplet.
(కేశమభ్యేతు) గర్భ గర్భక ః॥ పు॥ ౧ - క్షేమధ్యే =-నెంద్రుకలలో
క! బయటికి తెలియనట్లు ముడిబిను పూదండ; జేతు,
A chaplet worn in the hair.
పృ భ్రప్రకం (శిఖాల పృఖసకమ్‌॥న॥౧-శిఖాలమ్బి = సిగను వే,లెడి
మ్స) పూదండ సేరు,SUspended from the middle lock.
(పురోన్య స్త్ర లలా లలానుకమ్‌ ॥ న ॥ ౧-పురోన్య స్పమ్‌= నొసటి
మకమ్‌॥ మోాందం బడునట్లు ముందుగట్టిన పూదండ పేరు
Falling over the forehead.
స్రాలమ్బ (మృజులమ్బి ర్రాలమృమ్‌॥న॥ ౧-కడ్ధాత్‌. =మెడనుండి, బుజు
y = జ Tend జ

న్యా త్క_ణాత్‌ ) లమ్బి = "దర్‌ [(-గాజొమ్మున వెలుపూదండ ఒరు,

Hung round the neck
వై కఠుకం (తుతత్‌ | వ కకుకమ్‌[పా]వై కత్యుకమ్‌। నక ౧ాఉర సీ
య _త్తిర్యక్‌ శీ ప్తము తొమ్మున,తిర్యక్‌ =జందెమువ లెనడ్డముగా,వి, _ప్పం=
= పే నా వడిన టద ద ఆగ

ర సి వెచికొన్న్కతలత్‌ =అపూదండ జేరు, Worm asa scarf.

(శిఖాస్వా) వీడ శేఖ ఆవీడ?- శేఖరః॥పు॥_౨ - శిఖాసు = శిఖమిోాందం
శరా॥ 57౬_| జుట్రంబడిన సూడండ పేరు, Tiel on the.crest,
రచనాసా్యాత్పరిస్పన్ల
టీ టపి
రచనా॥నీ[!-పరిన,నః॥పు!
ఎద
౨ - నూల్యాదులచే
Decoration of hair. నైన శృంగారవిశేషమును బుట్టించుట వేళ్లు,
అభోగః _పరిపూర్ణ |ఆభోగః॥పు॥ పరిపూర్ణ తా॥సీ] ౨-(వ స్తువులయొక్క_
తా | Completion. |గాని గుణాదులయొక్క_ పేరు.
గాని) నిండియుండుట
ఉపభానం తూపబర్హః ఉపభధానమ్‌॥న॥-ఉపబర్హ్ల పు | ౨ - తలగడ,
A pillow.
168 అమరకోశ ము. [బ్రహ్మ

శయా్య్యాయాం న్రయనీ శయ్యా ॥ నీ1.శయనీయమ్‌-.శయనమ్‌ ॥ న॥ ౩-ప

యవత్‌ ॥3౯౭| శయనం 'టుపు వేళ్లు, పోన్‌ A bed,
మష్టా పర్యజ్క-_ పల్య | మళ్చుః-పర్యజ్క_ః- పల్యజ్కః॥పు॥ - ఖట్య్యా!నీ॥
జ్ఞ-రఖట్టయా (స మాళ)॥ వేళ్లు, A bedstead. [to play with.
శుక wigs గనుక *_కన్లుక ॥పు॥ _౨- చెండు వేళ్లు,బంతి, A ball.
దీపకి”వ lay కె పృదీపః॥పు! .౨._దీపము
ను వేళ్ళు, A lamp.
వీశమాసనమ్‌॥ 3౯౮॥| _ వీళమ్‌-ఆసనమ్‌!
న॥ _౨-వీటపేళ్లు, A 5001.
సముద్దక స్సంపుటకకి సముద్దకః _ సంపుటకః॥ పు! ౨ - కరాటము -
చేళ్ళు సంపుటము, A casket.
ప్రతిగ్రాహ॥ పతద్దం, త్రకగానాః -పకద్దృహాః॥ పు॥!_౨- తమ్మపడిగము
హాః। జే
పేళ్లు, A spitting pot. TA comb.
పృసాధనీ కజ్క_తికా ప్ర సాధనీ-కజ్క_తి
కా! సీ _౨- దువ్వెన వేళ్లు
పిష్టాతః పటనాసకః ॥| పష్టాతణపటవాసక 8 పు! _౨- చీరలు ప.
కణా౯॥ కోట్లు ద వ్యము వేళ్తు, Perfumed powder.
దర్పణేముకురాదర్శా। దర్పణః-ముకురః [వా] నుకురః - ఆదర్శః॥పు॥ -
3-అద్దము వేళ్లు, A mirror. [పేళు, A fan,
| పైక
వ్యజనం 'తాలవ్ఫ న్సశం। న్వజనమ్‌. తాలవృ న్లకమ్‌॥న॥ _౨- విసనకల్ల,
న అ)

ఇతి మనుహ్యవర్లః. మనుష్య తోం జేరిన పదసమూహాము ముగిసెను

దూ కర్ణి ప TNE

సన్న త్రిర్లోత్రజనన కు సన్తతిఃక॥నీ॥_గో (త్రమ్‌-జననమ్‌-కులమ్‌॥ న॥-అభి

లా న్వఖిజనాన్వయా || aa క -అనవాయః సంతానః॥ పు॥
రోం౦ ॥ వంకో ఒన్నవా వా.వంశసు వేళ్లు, Race or lineage.

న
వర్షా (స్సు Ss cay వర్ణః| పు॥౧-జాతి మేరు, Tribe or class.
mie; )! (విప్ర శ్రి|బ్రాహణ కు త్రియ వైశ్యళ్యూద, వర్ణములుగూడి
పత్నుతి
య విట్ఫూద్రా,ఎశ్చాకు చాతుర్యర్ల 9 మున(బడును.
రర ఏమితిస్త Hoy
హీ రాజవంక్యో రాజవీజీ॥న్‌ 1.రాజవంశ గో! పు! ౨ _ "రాజవంశ
మున(బుట్లిన వాడు, 5prung from a royal family.
 వర్షము.] ద్వితీయ కాండము, 169
త స్తుకులనవ్భువః। బీజ్వః--కులసమృవః8|| పు1_౨- ఏదై ననొకవంశము
ళం౧I॥ నందుబుట్టిన వాడు, Sprung om any family.
ముహోకుల కులీ నార్య మహాకులః _ కులీనః - ఆర్యః- సభ్యః వ సజ్జన
సభ్య సజ్జన సాధవః | సాధుః॥ పు! ౬ - మంచికులమునంబుట్టినవాని పేళ్లు,
of honorable parentage.
బ్రహృారీ గృహీ వా బ్రహారీ! న్‌! _ గృహీ॥ న్‌॥ - వాన ప్రన్థః!-
నద భిక్షు భిశ్నుః॥ పు! ఈర ను వరుసగా బ్రహ్మచారికిని (the
unmarried religious student), గృహస్టునకును
(the married householder), తపన్వికిని (the
hermit), సన్యాసికిని (the ascetic) "వేళ్లు.
a (శ్చతుష్టయే)॥ రోం_|| ఆ శ్రమః॥ ప్న! ౧-౪ఇది, చతుష్టయే= బ్రహ్మచర్య
ఆశ్రమో స్తీ) ము మొదలగు నాల్లింటికిని పేరు, Religious state.
_ద్విజాత్య గృజన్మ భూ, ద్విజాః-అగృజన్యోన్‌ ॥ _ భూచేవః-బాడబః॥-
| దేవ బాడభొః॥ వి పృశ్చే ప్‌
పః బ్రాహ్మణః పు]! ౬-బ్రాహ్మణుని'వేళ్లు, A man
బ్రాహ్మణో. _ |ofthe sacerdotal class. ద్విజః-ద్విజన్యాఅనియును.
(సౌ) షట్క_రా (యా షట్క_రా॥ న్‌, పు! ౧-యాగాదిఖిః = యజన
గాదిభి ర్వుతః)॥ 5031 |(Sacrifice, యాజన (assisting to sacrifice),
అధ్యయన (study), అధ్యా పన (teaching), చాన
అ

(benefaction), ee alms) ము
లతో, యుతః=కుడిన, బాహణుని
అసౌ= వేరు.
విదా'న్విపశ్చి ద్దోవజ్జ విద్వాన్‌ ॥ స్‌॥- ఐహోత్‌క్‌| _ దోషజ్ఞ సన్‌ ॥
స్సన్‌ సుధీ? కోవిదో బు త్‌ ॥-సుధీః-కోవిదఃబుధః-ధీరః _ మునీకీ॥న్‌॥.-జ్ఞః -
ధః। ధీరోమునీనీ జ్జ వై పాక -సక్జావాన్‌ 1త్‌1-పణ్ణితః - కవిః.ఫీమాన్‌॥
జ్ఞ స్సష్ట్యావా స్పణ్లితో Ey ప] సూరీ ॥న్‌! _ కృతీ॥ న్‌॥_ కృషీః-
కవిః ॥ రంళ ॥ ధీమాన్‌'లబ్దవర్ణ
౭-
- విచక్షుణః॥ పు! _౨౦--విద్వాంనుని పేళ్లు.
నూరి? కృతీ కృష్ట రయ. Wise or learned inan. దూరదర్శీ॥న్‌ | _ దీర
ర్భదర్భీ॥
వర్ణొో విచక్షణః |!దూర న్‌॥ పు ॥ ౨ _ దూరపు ఆలోచనగలవాని -వేళ్లు,
జే దీర
ర్థదర్శీ Provident. ఈ _౨_౨ను విద్వాంసునివేపేళ్ళనియు.
శో శ్రియ శ్యాస్షనో, శ్రా(త్రియఃభాన్టసః॥ పు॥ _౨-వేదముంజదివిన
170 అనురకోగశ ము. [బ్రహ్మా

(సమా!) . ఈ౦౫॥ |వానిపేళ్లు, A priest conversant with scripture.

ఆపాభ్యా యో౭_ ధ్యా ఉపాధ్యాయః - అధ్యాపక 8॥ పు! _౨- వేదము.
ల్ని జదివించువాని వేళ్లు, A teacher.

(థస్యాన్ని "పే కాదికృ) గురుః! పు! ౧-నిపే.కాదికృత్‌ =గర్భా ధ్యానము

ద్దురుః। పుంసవనము మొదలయిన కరరములను చేయించు
తం డికె
వేరు, A spiritual a
(మన్త్ర, వ్యాఖ్యా కృ) ఆచార్యః hn చున
న్ర్రవ్యాఖ్యాకకృత్‌: =
దాచార్య An in- కల్పసూూ తె సహితముగా See జదిసించి దాని
structor in holy writ. యర్థనమును డలియం౭జెపప్పువానివేరు.
ఆదేష్టా ( త్వధ్వ శే) ఆ దేస్టా[బు,పు[౧-అధ్వ రే=యజ్ఞ విషయమయిన
వీ! రోం౬_॥ యష్టాచ యుప దేశముంబేయువాని పేరు. వ్రతీ!న్‌॥ - యష్టా॥
యజమౌానళ్చ బు॥-యజనూనః ॥ పు ॥ 3౩.యజ్ఞముం జేయువాని
వేళ్లు. ఈ రోశబ్దములును యజ్ఞక_ర్ప
కరవేవేళ్లనికొందలు.
(ససోమవతి) దీక్షీతః। “"షశ్నీతఃsll పు! ౧-సోనువతి =సోముముగల యజ్ఞ
మునందుక రృయమైన, సః=వానిపేరు.
ఇజ్యాశీలో యాయ, లఇజ్యాశీలః - యాయజూకః॥ పు॥ ౨-పలుమా
జూకో అటు యజ్ఞజ్ఞముజేయుస్వభిావముగల వానిపే
పరు.
యజ్యా (తు విధి నే. యజ్బ్యా॥ న్‌, పు! ౧-విధినా=యథాశాస్తస్తము
వాన్‌ )॥ రం౭॥ |గా, ఇష్టవాన్‌ =యజ్ఞ ముచేసిన వాని వేరు. |
వ గీవ్పతీష్ట్యా) స్టపతిః స్థపతి:
పు! ౧- గీప్పతీప్యా = బృహస్పతిపేరుగల
ఇప చేత యజ్ఞమతయనిన వాహ.
సోమవీథీతు సోముపాః। DEE, ॥[పా]సోమవీతీ॥న్‌॥-సోమపాః॥ పు॥
_యజ ఇ ముచేసి సోముపానముం జేసినవానిచేవేళ్లు,
సర్వవేదా (స్ప తున; peer i nr Af) ముం సర్వస్వదవీ.ణః = తన
ప్రో యాగ సృర్వస్వద సామ్యంలేయు దవ్నీణగాలల విశ్వజిత్తు మొదలయిన,
వీణ?) రం౮॥ మ...=జన్నము, యీన=ఎవని చేత, ఇష్టః=చేయం
బడ్సీనదో ఖానిజేరు.
అనూవాన! (ప్రృవచ| అనూవానః॥పు! ౧-గురోః = ఒకగురున్రువలన,
నే సాళ్లేధీతీ గురో సౌక్లే ప్రవచనే = షడంగములతోయాడిన వేదము
వర్షము].
“ళల
ద్వితీయ కాండము.
1 :
మే ;

స్తు యః)! ను జెప్పంగా, అధీతీ యః=చదివినవాని చేరు.

(లగ్ధానుజ్జ ) స్పమా। . సమావృత్తః॥ పు! ౧-లశ్జానుజ్జః= వేడాధ్య
వృత్తః ae యనముచేసిన వెనుక గురువు చేత గృహస్థాశ్ర,
నమ
ముకొజకు ననుమగి(బొందిన వాని పేరు.
సుత్వా (త్వభిషవే కృ) _నుత్వా॥ న్‌, పు! ౧- అభివవేక్ళ తే = జన్నము
'త్రే॥ రోం౯॥| నందలి సోమలతనుకొట్టి పిడిచినవాని వేరు.
ఇఛాత్తా న్తేవాసినా వి ఇ్యాత్ర,ః-అ న్చేవానీ॥న్‌ _ శిష్యః॥ పు! ౨
స్వే ష్యుని వేళ్లు, A pupil.
శె త ప్రాథమకల్సి లె_మః
చె ప్రాథమకల్పికః॥ పు! _౨.అపుడు చదువ
"కాః | | నారంభించిన శిష్యునిపుల్లు
"పేళ్తు A novice in Vedas.
౪ హక
ద
బ్రా
అధ్య
వ్రతా స్మబృహ్మణారీ॥ న్‌ పు ౧- MDE
న్‌
నౌక

రణః॥ - రో౧౦|॥ |తమలో? దమకుపేగు, Fellow students.

సతీన్ధ్యా స్త్వేకగురవః సతీర్ల
ర §ః-
a de ౨-ఒక గురువునొద్ద
వేద
Spiritual brethren. తన మటణియొక విద్యగాని చదువువారి వేళ్లు.
(తవా. నగ)? మస్ని అగ్నిచిత్‌ ॥ పు! ౧ -అగ్నిం చితవాన్‌ = అగ్ని.
చిత్‌ | చయనముచేసినవాని
పేరు, ఆహితౌగ్ని, 016 whం
has consecrated the sacnficial fire.
(పారంపర్యోపబే శె ఐతివ్యామ్‌॥ న॥-ఇతిహా॥అవ్య॥_౨ ప పారంపర్వో
స్యా) దై తివ్యూ మి తి| పదేశే =పారంపర్యమువేత వచ్చిన యుపదేశము
హాో౭_(వయమ్‌) ళం వేళ్లు, Traditional instruction.
ఉఈసజ్ఞా(ల్రాన్రనాద్యం ' ఉపజ్ఞా। నీ
వీ | ద -గఅద్యంజ్ఞానమ్‌= ఉపదేశము
స్యాత్‌) "లేక తనంతటనే మొదట. బుట్టినజ్ఞానము వేరు,
|Untaught knowledge.
(జ్ఞాత్వా౭.రమ్మ) ఉపప| .ఉపక్రమః॥పు॥ ౧ -జ్ఞాత్వా= ఇదియాలాగున
(క్రునుః | సిద్ధి
నం యుపాయము దెలిసి, ఆరమ్నః = ఆరం
భించుటకువేరు, Deliberate commencement.
య స్పవమ్లోఇఒధ్యరో లజ సవః. అధర ః- యూగః - స_ప్పతనుః-
యాగ స్ప ప్త
ప్తతను ర మఘః [పా] మఖః- శృోతుః 1 పు॥ ౭. డుం
172 అమరకోశ ము. [భావా
ఫు కృతుః॥ రో౧.౨ | చేళ్టు A sacrifice.
(పాఠో హేను శ్వా పాఠః = వేదపాఠము, study of scripture;
తిధీనాం సపర్వా తర్స హోమః = నై శ్వచేవాదిహోనుము, present-
ణం బలిః | ఏ లేపబ్బు్ర)ను ing of oblations to the gods;- అతిధీనాంసప
హాయజ్ఞా బహ్మయజ్ఞా ర్యా== అతిధిపూజ,1050112016 reception of guests;
పపము రం3| తర్పణమ్‌= పితృతర్చణము, libation of water to
the manes of ancestors; బలిః=భూ తబలి,asting
of food on the ground for gods or mundane
beings; ఏతే = అనునివి, పజ్బమహాయజ్ఞా =
పంచముహాయజము లనలుడును. (Five daily
5206%ంయ)ఇవేవరున
గా, |బృహయజ్హాదినాముకా?=
REY pes]
బృహ్మయజ్ఞనము చేవయజ ము మనుష్యయజ్ఞము
et ణు
విక్భృయజ్ఞము భూతయజ్ఞ మని చేళ్గుగలవి.
సమజ్యా సరివ ద్దోపీ | సనుజ్యా - పరమల్‌॥ద్‌॥ - నో సభా _సమి
సభా సమితినసంసదః |ఆ తిః-సంనత్‌ ॥ద్‌॥-ఆసానీ॥నీ॥ - అసాటక్‌ ॥!న॥-సదః॥
స్టాన్‌ (మ్రల
బ్ర మాస్థానం స్‌, స్న॥౬ - సామాన్యముగా సభ వేళ్లు, ఆస్థానీ
(త్రీ
స్తీనపుంసక యో) స్ప శబ్బ్దముమొదలు ౩ ను దొరలున్న సభ వే
ఏళ్థని కాం
దః॥ రో౧౮॥ ప గ An assembly or meeting,
స్రాగ్టంశక (ప్రాని। ప్రాగ్వంః ॥పు॥౧ _వావిన్లేహాత్‌ = వావి
ర్లేహాత్‌ ) |స్సులనుబెట్టియున్న గృహముకంక, (పాక్‌ = పూ
A room in front of ర్వభాగమునందు యజమానుడు మొదలయిన
the offerings. వారుండుటకొజకు నిర్గింపంబడిన గృహము చేరు
సదస్యా విధిదర్శినః 1 సదస్యః-విధిదర్శీ ॥న్‌, పు! ౨ _ యజ్ఞమునందు
హెచ్చుతక్కు_వలు రాకుండ కనివెవెట్టియున్నబుల్వి
క్క్కుల వేళ్లు, By-standers whose business it is to
notice aa correct mistakes,
సభానద స్పభాస్తాతా, నసభాసత్‌ ॥ద్‌॥- సభాస్తారః _ సభ్యః-సామా
స్సభ్య్యా స్పామాజికా జికః పు! ర.సభయందు౧డువానివే
వేళ్లు, A mem.
(శ్చతే॥ vox ber of the assembly.
వర్షము.
గా
._ ద్వితీయకాండ ము. 178
అధ్య ర్య్యూధ్గాతృ, అధ్వర్యుః ప ఉద్దాతా॥ బు॥. హోతా॥ బు,
పోతారో (యజు |పు॥ ఈ క ను, క్రమాత్‌ = వరుసగా, యజుస్సా
స్పామర్గి ద కమా |మర్లి దః = యజు ర్వేదమును సామవేదమును బు
త్‌)| |గ్వేదమును నెజింగినబుత్విక్కు.ల పేళ్లు, Reciters
|of the prayers.
అగ్నీ ధ్రాద్యా ధనై | బుక్సిక్‌॥జ్‌॥- యాజకః॥ పు॥_౨ - ధనై ౩=య
"రారా ) బుత్విజో ద్దక_ర్తధనముచేత, వార్యాః= వరింపందగిన, అగ్నీ
యాజకాశ్చ తె॥ ర౧౬| ఛా ద్యాః = అన్నీ ధ్రుండు మొదలయిన పదునా
అకును వేళ్లు, Officiating priest.
వేదిక పరిమ్మృతొ| _వేదిః[సా]వేదీ॥సీ॥౧ - పరిష్కృతా= యజ్ఞము
భూమిః The altar. qs పరిష్క_రింప(బడిన, భూమిః= భూమి వేళ్లు,
(నమేస్థణ్ణిల చత్వే। న్గణ్ణిలమ్‌ - చత్వరమ్‌॥న॥ ౨ - అన్నిహో త్ర
పః ES 5
అల స్య

మునుంచుకొటకు సంస్కా_ రము చేయ(ఒడిన థో

|నమువేళ్లు, Sacrificial ground.
చపాలో యూపకట | చహాలః.యూపకటకః॥ పు॥_౨ _ యూప స్తం
కు భమునందలి కొయ్యతో జేసిన కడియము వేళ్లు,
A wooden riug on the sacrificial post.
కుమాల (సుగహనా కుమ్బా॥నీ॥౧ - యజశాలచుటును బెటినమి
గా లు ల
వృతి; రండ క్కిలి గహననుయిన వెలుగువేరు, ము enclosure
ae round the place of sacrifice.[
Top of the post.
mr శ యూమపాగ్సం-తర్శ న్‌ ॥న॥౧- యూపముకొన,
(Ro స్థిదారుణి) త్వ అరణిః॥ ప్ప! ౧- వు రణే = అగ్నినిబు
రణీ(ర్హ స్రయో౪! ట్టించుటకె మథింపందగినవ్రూని పెరు, Wood for
producing fire by attrition.
దవీ.ణాగ్ని న్లార్హప స గార్హపత్యః _ ఆహవనీయః ॥ పు॥
త్యాఒహవనీయా
ఇమ నద re
(త్ర ఈ ౩ ను ప్ర,
జ
త్యెకముగాంయమతమవేళ్ల
( - క ప య్యే
చేతం్టు,సి
లా 5

యోజఒగ్నయః॥ రం౮॥ |ద్దములయిన మూండగ్నుల వేళ్లు.

(అగ్నిత్ర్యయమిదం ) శ్రేతాఃనీ! ౧-ఒకమాటచేతమూ ండగ్నుల పేరు,
తా |The three sacred fires collectively.
అద
ప్రణీత (A
స్పంస్కృృ అష వం ఇహ
ప్రణీతః॥పు![౧- .
మర్మ తృముచెతష్‌ అరణ్యసంస్క_రింప
ఆదు ఆయ
174 అనురకోశము.. (బ్రహ్మా
బ,హ

త్రో౭_నలః) న బడిన అగ్ని వేరు, Fire consecrated by prayers. -

సమూవ్యాః పరిచా| సమూవ్యాః-పరిచాయ్యః- ఉపదాయ్యః॥ పు॥ -
య్యోపచాయ్యా (వ క-యజ్ఞాన్నీ వేళ్లు, Sacrificial fire.
గా (సృయోగిణః ||
(యో గార్హపత్యా అనాయ్యః॥ పు॥౧_ గార్హ్హ పత్యాత్‌ = గార్హప
దానీయ దఠ్నీణాగ్నిః |త్యాగ్నినుండి, ఆనీయ.= తెచ్చి,యః = ఏ, దథీణా
ప్రణీయతే|తస్మిన్నా గ్నీః=దవీ.ణాగ్ని;పృణీయ తే= తకం
నాయ్యో౭_ తని
సీన్‌ = దానికురు,

థాగ్నా యా స్వాహా అటా సాహో _ హార భక రా! సీ

చ హుతేభుక్సియా ॥ |ర- అగ్నిహోే తుని వెండ్లాముకేవేళ్లు,
(బుక్‌) సామిభేనీ ధా, సామిభేనీ--ఫాయ్యా! మీ wo - అగ్నిసమిన్లనీ=
య్యా ( చ యా స్యా అగ్నిని మొదట ప్రజ్వలింపం జేయు, బుక్‌. ఎ వేద
దగ్నిసమిస్థనీ) | ర_౨౧|| బుక్కు) Prayer uttered to excite fire.
(గాయ త్రీ ప్రముఖం) ఛన్దః॥ న్‌,న॥ ౧- గాయత్రి "మొదలయిన యిరు
ఛ నో వదియాణు ఛందస్సుల పేరు, Metre.
(హవ్యపాశ్చే చరుః, _చరుః॥పు॥ ౧-హవ్యపాశే = అగ్నియందు వేల్వం
(పుమాన్‌)! ర_౨-౨| |దగిన పనాస వేరు A prepared 0012601.
ఆమివూ (సాశృతో, _ఆమిషా।నీ[ం. శృతో-్లే = కాచలుడి వేడి
స్టే
సు యా శీశే న్యాద్ద మొన, శీ దే=పాలయందు, దధియోగతః= వెరు6
ధియోగతఖ! గుకూర్చుటవలననైన వికారము వేరు, A [Mixture
of boiled and coagulated milk.
ధవిత్ర
తం (వ్యజనం త, _ధవిత్రమ్‌ [పా] ధువిత్రమ్‌॥న॥ ౧- యజ్ఞ ము.
ద్య,
నం మృగచర్శ్మ|నం దన్నప్రజ్వలనముకొలకు,
ప మృగ చరణా“ఇట=
ణా రీ_౨౩| వేలు తం.రచితమ్‌= చేయంబడిన, వ్యజనమ్‌ =
విసనక్‌జ్ఞ ఇరు,
౩ A fan made of antelope’s hide.
పృషదాజ్యం (సద| _పృషదాజ్యమ్‌॥న[॥౧.
సదధ్యా జ్యే=వెరుసతోం
ధ్యా జ్యే) గూడిన నేతిపేరు Oblation of butter and curds.
పరమాన్నం తు పా పరమాన్నహొ0|| 'న॥!- సాయసమ్‌॥ న! (ప) ॥పు॥
యసమ్‌! __|౨-పాలుపోసివండిన యన్నమువేళ్లు,
 వర్గము, ] ద్వితీయ కాండ ము. 175

హవ్యకవ్యే (ద్రైవనై | హావ్యమ్‌. కవ్యమ్‌॥ న॥ _౨- వరుసగా "దేవతల

x . అన్నే) కును పితృదేవతలకును యూగ్యమయిన
వేళ్లు, Food of the gods and manes.
అన్నము

పాత్రం (స్రువాది, పాత్రమ్‌॥న॥౧-

స్తువాదికమ్‌=స్రువము చమసము
న్‌్‌మ్‌)॥ ర_౨ర౮॥ |మొదలె నయజ పాత లకన్నిటికిని పేరు, A vessel.
ర్లు వలో వ్‌ అ
ధథ్రువాపభ్ళ జ్ఞహూ ధ్రువా-ఉపభ్ళత్‌ _జుహూః॥ మ న్రువః॥ పు॥
(ర్నాతు) సుష (భే ర-స్రు చః భేదాః= స్రుక్కు భేదముల వేళ్లు.
అధ 9 6
దాఃస్సుచః స్త్రియః)
ఉపాకృత; (పశు రసా ఉపాకృతః Ws శల వ యజ్ఞమునందు,
యో౭_భీన్న
న్హస క్కయః=ఏపశువు, అభిమన్త, = అభిమంత్రించి, హ
3 రా. ani

తౌ హతః)॥ ర_9౫||తః = చంపండినదో, అసౌపళుః = ఈపశువు

సరు, A victim of sacrifice.
పరవ్పురాకం వసనం పరమ్సరాకమ్‌. శసనమ్‌[పా] శ మనమ్‌-పోక్ష.
వ్రోతీణం (చ వధార్గక ణమ్‌॥ న॥3- వధా రమ్‌ క్షేయజ్ఞమునందలిపశువధ
మ్‌)! ||)పేళ్లు, Immolation.

(వాచ్యలిజ్లాః) (ప్రమా, (ప్రమోాతః-ఉపసమ్పన్నః-పోోోవీత:! త్రి13. హా

తోపసమ్నున్న ప్రోల.తా లే యజ్ఞమున హింసింపయిడిన పశువు మొద
(వాలే) రల౨౬|॥|॥ ౪ నదాని వేళ్లు, Slain or 1001014666.
షా

సానా తయారీ
యం హవి సాన్నాయ్యమ్‌-హవిః॥ స్‌, న॥_౨- అగ్నియందు
The thing to be వేల్వందగినహవిస్సు వేళ్లు. సాన్నాయ్యశ జము దధి
అ స దు ఇ

offered. రీ యోరూపమెన హవిస్సు వెళ్లని కొందబు.

(రగ్నాతు syed త్రి వపట్కృతమ్‌॥ తి! ౧ - అగ్నా=లఅగ్నియందు,
షు) వపట్క్భుతమి! హుతమ్‌ = వేల్వంఒడినహవిస్సు, Sacrificed in fire.

దీశతూనో ఒవభృథో దితూన్తః-లవభృథః। పు! _9-యశ్ఞై యజ్ఞాంత

(యజ) మునందలి న్యూనాతిరి క్త దోషపరిహారము కొకు
జేయునిస్టి, Supplemental sacrifice performed
to atone for any defect in the principal one.
(తత్క_రార్డ ౦తుయ యజ్ఞయమ్‌ త్రీ!౧-తత్క_ర్యార్హ మ్‌-ఆయజ్జ్ఞా మ
| యమ్‌! (శ్రివ్వ) మునకుందగినవ స్తువు పేరు Suitable to a sacrifice.
176 అమరకోశము. నా

(థకృతుక) శేషం ఇష్టమ్‌! సస సస క్రతుకర్మ =. కృతున్రునందలి

పోళోవుదానావి క్రియవే
పురు, Sarificial presents.
పూర్తం ( ఖాతాది పూ _ర్గమ్‌॥ న!- ఖాతాదికర యత్‌ = గుంటలు
కరహూ యత్‌ )| ' గుళ్లు తోటలు ముదల శో నిర్మి౦చుట వేరు,
An:act of pious liberality:
అమృతం ..విఘసో అమృత మ్‌॥న॥- విఘుస 8॥పు॥ -ఈ_౨- ప
(య
BY శేవషభేోజన శేష యజ్ఞ "శేష న. న శేషయోః= జన్నమును వేయగా
$)
యో ఒ|
అం
గత
ర_౨౮॥ మిగిలీనయాజ్వ్యాదులకును దేవబ్రా హూణులు భుజం
ప(గా మిగిలిన యన్నాదులకును వేళ్లు, Remains
of a sacrifice or oblation.
త్యాగేోవిహాపికం దా త్యాగః॥ పు॥- విహాపికమ్‌ [పా] విహాయితమ్‌-
న ముత్సర్ణన విసర్ణనే |చవ్లానమ్‌ ౩ ఉత్సర్జనమ్‌ - విసక్టనమ్‌ - విశాంణనమ్‌-
వ్‌శ్రాణనం కన స్ప వితరణమ్‌- స్పర్శనమ్‌. ప్ర పతిపాదనమ్‌ - ప్రాదేశనమ్‌-
ర్శనం ప్రతిపాదనమ్‌ || నిర్వపనమ్‌- తిఫవర్థనమ నః Sieg న్‌! ౧౩-
పాదెశ నం నిర్వపన ఈవి వేళ్ళు, Gift orMk
మపవర్థన మంవాతిః |
(మృ తార్థంతదవాన్హా రం!ర్ధ్వటెహీకమ్‌ [పా] బి'ర్భ బేహి
హికమ్‌! తి॥
నం త్రీషుస్యా) బార్ల స్‌థె నుతార్గమ్‌= మృతులయినవారీనిగుణీంచి, కద
దై హీక మ్‌॥ ౪౩౦ హర్దానమ్‌ = ఆమృతదినములయందు. జేయ(బడు
ద వేరు నెలమాసికములకును వేరు, Obse-
quies of a deceased person,
పితృ దానం నివాప పిక దానమ్‌॥న1-నివాపః॥ పు॥ _౨- వితరలను ద్లే
(స్సాఫత్‌ ) శాంచి యయ జలాంజల్యాది దానము వేరు
Gifts in
i honor of the deceased.
ఖర? (తత్క_ర శా శ్రాద్ధమ్‌!న। స్తత శ్నాస్తోకృ మయిన
సు తం)।
అ
చేశశౌలా శారినియమము చేత,తతర, = ఆ
sy
Au Sheet oblati n _ పితృ దేవతలను గూర్చి చేయంబడు బ్రాహ్మణ'భోజన
ము మొదలయిన దానిపేరు, తద్దినము.
అన్వాహార్యం మాసి అన్వాహార్యమ్‌- మాసికమ్‌ +న॥_౨_ నెలనెలకుం
కే | జేయంబడు పెండప్‌త్సయాలై ముపేరు,. అమావాస్య
 వర్షము.] ద్వితీ యకాండము, Er

గొద్దము, Monthly obsequies.

(ఒ౦శోఒస్ట్రమా= |- కుతపః[పా]కుతుపః॥ప్ప
॥౧-అహ్న $=పగటియొ
హ్నకి కుతపో (ఒస్తే, క్క_,అసప్ట మో2.౦4ః=ఎనిమిదవపాలు. అనంగా పగ
యామ్‌)॥౪౩౧|॥ లు ౧౫పాళ్లలో ౭ పాళ్గుపోగారాదవపాలనుట,Tం-
చే wards midday(the eighth muhurta of the day).
పర్యేషణా పరీష్టి జా Sa 2 నీ||_౨_ శౌద్దాదులయందుద్భిజ
న్వేవణావ గవేపణా | న్‌ కీ చ .. Homage. అ న్వేషణా--గవేషణా॥
న్స్‌ _ ధర.స Investigation. ఈ ర-
as "వెదకుట వే
వేళ్ళనియును, Search.
సని_స్హ ఏభ్యేషణా - సనిఃఅభ్యేవణా! సీ ॥ _౨- పూజ్యుల నొక ప్ర
యోూజనమునందు సత్కార పూర్వక ముగా నియో
గించుట వేళ్లు, Request or solicitation.
యాళ్లా _-అభిశ.స్తీః_ యాచనా - అర్థనా॥సీ॥
శన జర్రగా | -౪3-9. | ర-అడుగుట వేళ్లు, Asking or begging.
(షట్టుతి) ముందు వెపు లల అర శబము మొదలు ఆగంతు
విస ఐ ఖు ౧
శ బమువణకు బక పమ
i ర్సన్‌(మరా) అర్హసమ్‌!త్రి!-అక్హాల్థె==పూజక్‌"జ.కె న జలాదు
లు, అహ్హ్యోదజ A respectful 001601 of water.
పాద్యం (పాదాయవా సోద్యమ్‌!త్ర! ౧-పాదాయ = పాడముకొొటికె
రిణి) | ( 1వ, వారిణి= ఉదకమువేరు, పొదోదకము, Wate
for ablution of the feet. 1
(క్రృనూ, చాలతొథ్యారి | ఆతిథ్యమ్‌.ఆతిభేయమ్‌॥ త్రి! _౨- క్రునూత్‌ =
థయే (అతిథ్య
క్లే త్ర(వరుసగా, అతిథ్యక్లే= అతిథులకొజునై న యన్నా
సాధుని)॥ ౪౩3౩॥ దులకును, అత్ర,సాధుని = అతిథులయందు నుంచి
దైననభ స Hospitality.
దావేశిక ఆగను ఆవేశికః_ ఆగన్తుః॥ తి
శ్రి॥- అతిథి॥ పు॥_ గృహో
రతిథిక్నా (గృహాగ తే)! |గతః॥ ర-ఇంటికివచ్చిన వష వేళ్లు A gest.
పూజా నమన్యాఒప _ పూజా- నమన్యా- అపచితిః_ సపర్వా-అర్నా-
చితి స్పపర్యాఒ ర్వా౭_ అర్హణా ॥ OM bee పూజించుట వేళ్ళు, Worship,
న ణా(స్పమాళ॥ర3ర॥ reverence,
23
 178. అమరకో థ ము. [బవ
వరివస్యాతు శుశ్రూ| . వరివస్యా--శుశ్రూపాం వనం సీ! ఉపాన
హో పరిచ ర్యా ప్యుపాస నమ్‌॥న॥[ప] hie ఉపా స్పిఃసీ!ర-శుశ్రూష
నమ్‌! వేళ్లు, Service, propitiation.
వ్రజ్యాఒటాజఒట్యాప, వ్రజ్యా-అటా.. అట్యా॥ సీ_ పర్యటనమ్‌॥ న॥
ర్యటనం ర - భితూద్యర్థమై పలుమాజు దిరుగుట చేళ్గు
Wandering for alms.
ర్యా (త్రీర్యాపథస్థి చ ర్యా॥ నీ! ౧-ఈరా
ర్యాపథస్థితిః _ధ్యానహానాది
=
తిల॥ ౩3౫ త్రతములయందుస్థికక,యుంకుట, Perseverance
in austerities.
అప్సర సావన ఉపస్పర్శఃపు!. ఆచమనమ్‌! న॥_౨- శుద్ధాచ
| మనము వేళ్లు, Rinsing the mouth.
(మథ) మాన మభా మానమ్‌. అభాహణమ్‌॥ న॥ .౨- మాట్లాడకుం
షణమ్‌ | డుటవేరు, Silence, taciturnity.
ఆనుపూక్స్వీ( స్త్రి
వి యాం _ స్ప॥ - ఆవృత్‌- - పరిపాటిః॥ [ప]
వా)=.
వృత్చరిపౌణీఅను పరిపాటే.-అను క్రనుః-పఠ్యాయః॥ పు॥ ౫- స్వా
క్స్‌మః పర్యాయ వ థ్యాయ క్రమము పె
చు, Order, method.
Ie (స్తుస్యా) త్స| _ అతిపాతః-పర్యయః - ఉపాత్యయః ॥ పు॥ ౩-
రయ ఉపాత్యయః | రనుముదప్పట, Violation of the order.
నియమో వ్రత (ము నియమః-వతమ్‌॥ ప్ప॥ ౨ _ శాస్తో కృ్షనియ
లో "ఆవి
తచ్యోపవాసాది మప పురం. A vow పుణ్యకమ్‌॥న॥౧- ఉపవాసా
(లా
పుణ్యకమ్‌॥ రఈ3౭॥ దిరూప మైన ఆవృతము పెరు, A penance.
ఢఉపవ స్తం తూపవా| . ఉపవస్తమ్‌ [పా] జెపవ స్పమ్‌॥న॥_ ఉపవానః॥
[ప] ఉపోహణమ్‌॥పు॥.౨_ ఉపవాసము వేళ్లు, A fast.
హావేకక ( పృథగాత్మ|.. వివేకః॥పు॥-పృథగాత ,తా॥నీ॥౨- |
ప్రకృతిపురు
తా) ములు వేజిని యెటుంగుట వేరు Discriminating
between matter & spirit. True knowledge.
(స్యా)
~
దృహ్మవర్చసం
అధ్య అల్ల
నానరు
అధ్య
సమ ౧వ
ఆర్య
న్న టం
రీ

వృత్రాధ్యయనర్థి మంచినడత వేదపాళములయు. సమృద్ది, Holiness.

(రథాళ్ఞలిః॥।
ద మ 8 రక౮॥|
| బృహ్మాష్ణలిః॥పు॥
వ్‌ sh ౧ + వేదపాళసమయమునందు
౧
- వర్షము.) 8 తీయ కాండము. 179

_పాఠ్సే బ్రహ్మోజ్లలిః ప్రణవూచ్చారణపూర్వకమైన యంజలివేరు.

(పాశ?వప పో) టు, బ్రహబిన్షనః8 పు! ౧-పాళే = వేదపాఠసముయ
హాబిన్షవః న్లో మునే విపువః!= నోట వెడలుతుంపరల చేళ్లు,
Sanctified saliva,
( ధ్యానయోగాస నే ) జ హసనమ్‌॥ న॥ ౧-ధ్యానయోగాసనే = ధ్యా
తో
వ్‌ద్రైహోసనం నము చేయుటకొజకు యోగమునందలి అస స్తీ
A holy 0504116. కము పద్మకము "మొదలై నయాసనముపే
. కల్చో విధి కహా | క్రల్పః విధిః క
క,వుః॥! “ఫు! 5. ఇది వ.
రంగ౯ా॥ లెననెడి వేదో కనుయినవిధానమువేవేళ్లు, A sacred
precept or rite prescribed by religion.
ముఖ్య (స్పా త్పంథ ముఖ్యః ॥ పు! ౧- ప్రథమః = -మొదటచేయు,
మకి కల్పోఒ క్రల్పః= వేదవిధానముపేవరు, A chief injunction.
నుకల్ప .(స్తుతతో=_| _అనుకల్పః। పు! ౧-తతీః= దానిక౦ెకు,అధమనుః=
ధమః)! వెనుక (జెప్పలుడు వేదవిధానము
పేరు 8 ;6001-
dary or succedaneous injunction.
( సంస్కారపూర్వం ఉపాకరణమ్‌॥ న॥ ౧ - సంస్కారపూర్వమ్‌ =
గృవాణం స్యా) దుపాక |ఉపనయనసంస్కారము మొదలుగా, శ్రు,తేః
రణం (శ్రు,
లేఖ! రఠం॥ |వాణమ్‌= వేదమును చదువ వారశొనోట శ
చలో Holy study of the Vedas after initiation.
(సమేతు) పాద గృహణ పాద, గ్రుహణమ్‌
గ - అభివాదనమ్‌॥ న॥ _౨. గోత్ర
మభివాదన (మిత్యుభే)। త. చెప్పి మ్రైక్కు-ట మ...
వేళ్లు న్‌01
. 01052601 to a person Waisted by name.
భిక్షుక పరివ్రా, ర్క భిత్వుః-పరివ్రా,ట్‌ జ్‌ - కర్మన్‌!న్‌న వారో
ర్తస్‌ agg మ శరీ॥న్‌॥! - మస్క_రీ॥ న్‌॥ పు!౫ - సన్నా్యాసివేళ్లు,
సంరీ[రళం|తపపన్వీ "తా, & mendicant.తపన్వి॥న్‌ |. లాపసః. = పారికాజీ||
"పనన పసారికార్ధ వాచం ॥|న్‌॥ పు] 3 - తపస్సుగలవాని వేళు
సెల్లు An EEE
యమా మునిః | 'వాచంయమః - మునిః॥ పు! _౨-ee వృతివేళ్లు,
A holy sage practising rigid మ. ర
౧౦ సన్న్వ్యాసివెళ్లి
చేళనికొందటు.
(తపః శ్లేశసహ్ఫో) దా_న్హః॥పు॥ ౧ - త పకిక్లేశసవాః =త పస్సువలనం
180 అవమురకోథ ము. [బ్రహ్మా

దానో గలుగు శ్ర్రనునోరు వాడు, Patient of austerity.

వర్షినో
.
బ్రహాచారి
అధ్య
వర్షీ॥ న్‌॥ [| బ్రహణారీ॥
అద్య
| పు! ౨ -
న్‌ శ స్ట్‌
బృవ్యా
“ఆద్య

౯8 రోర_౨|| బారి వేళ్లు, A religious student practising aus-

terity; an unmarried man. (పేళ్లు, A saint.
షయ స్పత్యవచనః। _ బుమిళఇపం౫రివి. - సత్యవచాః॥స్‌ ॥ పు॥!_౨-బువి.
స్నాతక సాంపుతో స్నాతక ః- ఆవ్రుతః॥పు॥ ౨- (వ,తీ=
స్‌ వేదమును చది
(వ్రతీ వినమోంద నా శ్ర
మాంతరమునుSean వ్రతముగ
లవా(డే
జత్యీస్వా
ననీలుంజె
జై యున్న లబ,హవారి వేళ్లు.
(యే నిర్భి"లే నియ SN es యతిః॥పు॥ _౨-నిర్తి తేన్దియ గ్రా,
గా
(గామా) యలతినో య నూః = జయింపంబడిన యింద్రియ సమూహము
తయ (శ్చతే) లోర3॥ గలవానివేళ్లు, A man with subdued senses.
(యః స్థణ్తిలే వ్రతవశా। _ న్లణ్ణిలళశాయీా॥న్‌ ॥-స్థాణ్ణేలః॥పు॥ _౨.వృతవశా. .
చ్చేత స్టణిలశాయ్య
యయ
తవ తాధీనత్వమువలన, స్థణ్ణిలే= నేలను, యః=ఎ -
రల థిడి
(సా)! థైడైల (Mo వండు, “సేలే=క యనించునోవాండు, One who sleeps
on the bare ground by way of mortification.
థ విరజ_స్పమస (స్సు) విరజ స్తనూః॥స్‌॥ - ద్య్వయాతిగః8॥|పు॥౨-రజస్త
ర సయాతిగాః॥ రరర ము సును ను విడిచియున్న సాతి
_త్తి కుల వేళ్లు,
Men perfectly virtuous.
కకత (వ్యతి పవి తఃన మా ఈ పు॥ 3- పవిత్రు 6
పూత! phil వేళ్లు, Holy, pious, or sacred కనాన
పాహణ్ణా
అధ
స్పర్వలిజ్లీనః ||
అ
పావణ్ణఃర [పా]పొఖల్లః. సర్వలిజ్ల॥ న్‌॥పు॥ _౨- వేద
Heretices. బాహ్యులైన బౌద్ధ కాపాలికతు పణ కాదుల వేళ్లు.
(పాలాకో దణ్ణ) ఆపా, _ అఆపాఢః॥ పు॥ ౧-పాలాథః దణ్ణః = వ్రతేమునం,
య్‌
డో 6వ). దు బట్టు మోదుగుకో లసెరు A student’s) staff.
రాన్ను(స్తు వై ఇవ)! రామ్మః॥ పు॥ ౧ _ వై ణవః= వెదురుకోలేరు,
(అ స్త్రీ
ర్తి
)క మణ్ణలు?ి
ఇట్లు
కుల్ల కమణ్ణలుః॥ ష్న॥-కుడ] సి
క్‌
ఎన్‌మండలును
వేళ్లు, A jae A Tien of an ascetic.
(వృతినా మాసనం) బృసీ [స] బృహీ॥ వీ]! ౧ - వ్ర,తినామ్‌==వ్రత
బృసీ | స్థులయొక్క_, ఆసనము స నర్యానులచేతం "దేయం
|బడిన యాసనము వేళ్లు.
వర్షము.) ద్వితీయ కాండము. 181
అజినం చర కృత్తిః స్రీ| _అజినమ్‌-చర్మ॥న్‌,న!-కృ త్తిః॥సీ19=చర్మము.
| వేళ్లు, Deer oe
భైశుం భితాె కదమ్సు ఖైశ్షమ్‌-భియోకదన్చుకమ్‌॥న॥ ౨-బిచ్చమె త్తిన
కమ్‌! రోరో౬ || ప డార్థములయొక్క_ గుంపు, Aggregate of alms.
స్వాధ్యాయ(స్సాా)జ్ఞ స్వాధ్యాయః-జపః [సా] జాష॥పు॥1౨ - తమ
ప Reading inaudibly, |వేదమునుజదువుట
వేళ్లు, అవృత్తిచేత వేదమును జ
or muttering prayers. దువుటయని కొందణందురు.
న్సుత్యా౭_భిషవ స్ప _నుత్వా॥సీ॥_అభిహవః॥పు॥_సవనమ్‌॥న॥ 3౩_ స్నాన
వనం (చసా)! మునకును సోమలతను దంచుటకును వేళ్లు.
(సశై ఏనసా మపధ్వం _అఘమర్భ జమ్‌! త్రీ!౧-సరై5 సనసామ్‌= సమస్త
సి జప్యం త్రిప్యు) ఘమ వాహక అపధ్యరెసి- _పోలోట్టు, జప్యమ్‌ = నుర
ర్నణమ్‌॥ రోలో౭॥ త్రసముపేరు An expiatory ares
"ర్శశ్చ పౌర్హ మాసశ్చ। దర్శః-పార్ణవమాసః [పా] పూర్ణ మాసః ॥ ఫు!
(యాగా పటి: న్హయోకి |ఈ. ౨ పహ _నయోః=_అమావాస్యాపౌర్ల మాసుల
పృథక్‌)! 'ఊందుంేషంటడు పృథక్‌ యాగా==వేరేర్యతుయా
గముల వేళ్లు, Half-monthly sacrifice.
(శరీరసాధనా పేవేతుంని యమః॥పు!౧-శరీరసాధనావేతమ్‌= శరీరమును
త్యం యత్క_ర్ల త్ర ద్య మాత్రము
నూ సాధనముగణా న చేటీంచునదై, ) నిత్యం
మః Ys setర =నిత్యముగాంజేయందగిన సత్యాహింసా
దికర్శములపేరు, A perpetual duty.
నియను( స్తుసయత్క_ నియమః॥పు॥౧-ఆగన్తుసాధనమ్‌ =శరీరముకంకు
ర్లానిత్య మాగన్తుసాధ బాహ్యాములయిన మృజ్జలాదులను సాధనముగా6
నమ్‌)! (౫లిగినదై ,అనిత్యంయత్క_ర్మసః = సమయవి శేష
A voluntary duty. ములయందు కామనోదులచేత్‌ చేయందగిన అనిత్య
మైన స్నానొ పవాసజవాది కర్శములపరు.
శౌరంతు భద్రాకరణం మోరమ్‌--భ ద్రాకరణమ్‌-ముణ్ణనమ్‌-నపనమ్‌ | న॥
పేళ్లు, Shaving.
ముజ్ణనం వపనం తథ్థ-॥ |ర- మోరనువే
ఉపవీతం స్యసూ ఉపపీతమ్‌! న॥౧. దశీణక రే=కుడిభుజము,పో ద్దత్రి
త (వస ఎ కేదటిే చేనతి= బొడుగయబడుచుండయగా,
త్రం ల సూత్ర జ
18వ... అమరకోశము, [బ్రవ్వా

క్షణే! ఎడమ భుజముమిోంది జండెము పేరు, The seered

thread passed over the left shoulder.
పాంచీనావీత (మన్య ప్రాచీనావీతమ్‌॥న॥౧--అన్యస్మీన్‌ = ఎడమభుజము, |
సిన్‌ ) wm
పొద్దుతేసతి= సలు న We
త్ర ంకుడిభుజముమోాంది జందెముపే
శ్రమ
నిఏికం (కణ్ణలమ్సిత రమ క్రస్థులమ్బితమ్‌ =Miah
hi te ర౫౦| |నలెవ్రేలాడు, యజ్ఞ సూశ్రమ్‌=జం దెము వేరు.
అజ్జుల్యగ్రే తీర్థం దై చేవంకీర్థమ్‌ = దేవసంబంధమైన తీర్థము, అబ్బు
వం స్వల్పాజ్జుళల్యో రూ ల్యగ్రై=బ్రై
ల జే శ్రతుదయందును, శతక.
లేకాయమ్‌! నుధ్యే౭_జ్లు ధమైసరీర్ణము, నలాజర ర దర్భ
ఫాజ్జుల్యోక వై్యత్రం వ్రే
వేళ్ల
శ్ల్షయుక్క, మూలే=మొదటను, వై శ్రమ్‌=పిళ్ళ
మూలే స్మ న. బై
స సంబంధనుయినతీర్ణము, అబ్దుష్టాబ్దులోరః=ల ప్రెలు
హ్యమ్‌॥ లర జుట్టన వ్రైళ్లయొక్క, మధ్వే=నడుమను,౪
ధ్రావమ=
బ్రహ్మసంబంధనుయిన తీరము, అజ్జుస్టస్య i
=
వ్రేలియొక (మూ లే=మొదటనునుండును, అనలా -
నాయాప్రదేశములయందు. వారివారికీ. దర్పణ
ములు వేయవలయుననుట,
(స్యా)దసృంహభూయం బ్రహభూయమ్‌.- బ్రహ్మత్వమ్‌. బ్రహ్మ సాయుజ్యమ్‌॥
బ్రహ్మత్వం బ్ర
బృహ్మసాయు న॥3- బ్రహ
హరణ మాటు చల్ల Identification
ష్య(మత్యప with me Godhead.
-దేవభూయాదికం (త -దేవభాయాదిక మ్‌= చేవభూయశ'బ్దము మొదల
ద్వత్‌ ) యినశ బజాతము అనగా "జీవభూయ్‌, చేవత్వమ్‌, 3
Becoming identified చేవసాయుజ్యమ్‌, అనుశ బముల్సు తద్వత్‌ = అస్తు
with a god. చేవస్యరూపహాట. ఈ ౩ ను-॥న॥. 1
కృృచ్చ్రం (సా_న్సపనా కృచ్చ9మ॥న॥౧- సాన్తపనాదికమ్‌ = సాంతపన -1
దికమ్‌)॥ ర౫_౨|| చాందాయగణాదివ,తములశేవేరు A penance. శే
|]
}

(సన్నా ్రసవ త్వనశనే పాయః॥పు॥౧- సన్నా న్ట్‌సపతి = సర్వసంగపరి =

|

పుమాన్‌) పాయో 'త్యాగముతో క టాడుకొని, అనశFes

నే |

గపర్యంత మాహారములేక యుండుట వేరు.

' Fasting to die.
 వర్షము.)
౧
ద్వితీయకాండము. 188

౭భ వీరహా| నష్టా వీరహా॥న్‌ |-నష్టాగ్నీః నహ. 9; ఉత్స గ్లేఫ్టింజేసి

గ్నిగి గార్హ్హపత్యాగ్నిని
03?
వి
'ఏిడిచినవానిపేళు.
౧౧
కుహూనా॥ నీ! ౧-లోభాత్‌ = ఆశవలన, మిథ్యే
భ్యర్యాపథకల్పనా) | ర్యా పథకల్పనా జ అసత్య భిక్షు ధర మార్గమును
అ అగ రొ, గ్‌

రఈ౫9| కల్సించుకొ ని తిరుగుట పేరు, Hypocrisy. Practice

of religious austerities through avarice.
(వాత్య (సఎంస్కార వ్రాత్యః। పు॥౧-నంస్కారహీనః = ఉపనయ
ను నాదిrE లేనివానిజేరు, An 1nin-

దస్వాణ్యారైనా నిరా
itiated person.
అస్వాభ్యాయః-నిరాకృతిః॥ పు॥ _౨- వేదము చదు
కృతిః | వనివాడు,One who has not duly read the Vedas.

Hyon
An imposter.
ధర థ్వజీ॥న్‌ ॥- లిజ్ఞవృ_త్తిః॥ పు॥ ౨- రిత్తవేష
వ్‌ (బృదుకువాని వేళ్లు, A hypocrite.
రవకిర్టీ (తత వృత)॥ అవకీర్తీ ॥ న్‌॥- తత,వృతః॥పు॥౨- పర స్త్రీగమ
౪౫౮ నాదులచేత నష్టమయిన నృతముగలవాని వేరు,
A violator of his vow through incontinence.
యస్మిన్‌ = ఏద్విజుండు సు్పైసతి = నిద పోవు
చుండగా, అంశువూన్‌= సూర్యూ(డు, అ స్పమ్‌=
TR Ra tie పొందుచున్నా (డో, య
రు కాభ్యుదితె "(త సీన్‌ =ఏద్విజుండు; సు ప్పుసతి=న్ని ద పోవుచుండగా,
నభినిరు
యథా(క్రనుష్‌) | జీ ద ఉదయించుచున్నా (డో ; లె = అద్విజుల్‌ద్ద
6౫౫ అును, యథా కృవమ్‌ =వరుస ౧, అభినిర్ము కాభ్య
దితౌ- అభినిర్ము కు
కుండనియును, One who is asleep
at sun-set. అభ్యదితుండనియును,
at 51112156
పరివేత2_ “ips జ్యేే =అిన్న, అనూ BNO వెంద్దయాడక
నూ శ్వేశే
సు. చారపది ను అనుజః = తమ్ముడు, దారపరి
Vea
గృహోత్‌ )|
) త్‌ తాను చెంగ్లియాడుటనలన, పరివేత్తా = పరి
వేము. పరికేతా॥ బు, పు!
"పరవి త్రి॥పు॥౧-రేజ్ఞాగ్టీయాన్‌ = ఆపరివే త్రయొ
క్ర యన్న వేరు, An unmarried elder broth
యాన్‌, |
184 ౧ అతఅమర్‌ క్‌ శు. [మ్రియ
వివా హోపయమా। - వివాహః - జఉపయవమః-పరిణయః -ఉచద్వాప క-
(సమౌ ॥ తథా) పరిణ ఉపయామః॥ పు! _పాణివీడఫనమ్‌॥ న॥ ౬ - వెండి
యోద్యా హార ఫరమశ |కుపేళ్లు, Marriage.
మాక పాణివీడనమ్‌ | '
వ్యవాయో(గామ్య వ్యవాయః- గామ్యథరః॥ పు॥ - తనే ప
ధర్మో మైథునం" నిధువ నిధువనమ్‌_రతమ్‌ [ప] సురళ De:చ్ర్రైసంగమము
నం)“రతవ్‌॥ 52] పేళ్లు, Copulation; sexiial ae Tat
వర్గో(భర, ప. త్రివర్షః1పు౧-ధర్హ్మ కామా స్థై= ధర్మకామార్థము
లుమూ6టికినాక పేరు, The ag
aggregate of the క
ends of human life: viz. duty,love and wealth.
శ్పతుర్వర్ల
Ww
(నృమో। చతుర్యర్షః॥ పు॥౧ - సమాక్షు
కె =మాతము
తక | |తోయహాడుకొనియున్న, ధర్మఆల సా
'ల్లున్సు The above three శ final beatitude.
(సజు ) నన. = చతుర దృమ్‌॥న॥౧ J సబలై ః=బలవంతు లైన,
దమ |తేః=ఆ నాలీంటికి నొకరు, The four Ends of
౧
PEian life equally potent.
జన్యా (స్స్నెద్ధా. వర జన్యాః॥పు[!౧-వరస్య
= వెంక్షి కొడుకుయొక్క_,
స్య యే) |] 'తగ౮ "|| న్ని
లు
= చెలికాండ్రు, The bridegroom’s friends,
బ్రతిబ్రహ్మనర్ష్మ. | బాహణులతోం జేరిన పదసమూ
3
స్‌
హాము ముగి సెను

మూన్హాభివిక్ఫొ రాజ మూర్చా! వ కృః _ రాజన్యః - బాహుజః -తు.

న్యో చుడ వత్తి త్హియః [ప] వత్త$_ విరాట్‌॥ జ్‌॥ పు! ౬- పట్ట
aC
యో విరాట్‌ | బద్ధుండయిన క్షశ్‌
'యునికిని ఆవంశ మున బుట్టిన
వారికిని వేళ్లు, హ్‌
man of the military tribe.
రాజ్ఞి రా ట్బార్థిన రాజాన! . రాట్‌! జ్‌॥ - పార్థివః. మభృత్‌ ॥
[న
మభ్య నప హాప త్‌ ॥--నృపః-భూపః _ నుహీమీత్‌॥ త్‌ ॥ పు! ౭- ప్రజ
rs sl ర౫1౯॥ లను పాలించు ఈ త్రీయునిక
క ిని ఆకార్యమును చే
యు మజీయొక నికిపేళ్లు A king, a prince.
(రాజాతు ప్ర
పణతాశే, అధిక ( ea. ean న్తః=తనకం
వర్షము.] ద్వితీయకాండము. = 185.
వసామ _న్హస్సా్య) దధీ| మొ,క్కుచున్న సకలసామంతులుగల, రాజా=
శ్వరః 1: రాజువేరు. సామంతు లనంగా తనచేశముచుట్టు
నుండు రాజులు, An emperor: paramount over
all the neighbouring princes.
చక్రవర్సీ సార్వభా। చక్రవ ర్వీ॥న్‌॥-సార్యభౌమః॥ పు ॥ ౨-సమ స్ప
మో భూమినేలు రాజువేళ్ళు, A Universal monarch.
(నృపోఒన్యో) మజ్జ మణ్ణలేశ్వరః ॥ వు॥ ౧- సార్వభౌమునిక ౦కు
లేశ్వరః॥ రో౬౦॥ |అన్యః = వేజై కొంతభూమినేలు, నృపః = రాజు
పేరు, A tributary prince.
= నేష్టం రాజసూ యేన=ఎవనిచేత, రాజసూయేన = రాజసూ
యేన నుణ్ణల స్యేశ్వర యమను యాగము చేత, ఇష్టమ్‌ = యజింపంబడెనో,
శ్చ 'యః a శాస్తి య 8=ఎవ్య(డు, నుణ్లలస్య =హీమివ ల్సేతుముధ్యభూ
యా ల స్స మికి, ఈశ్వరః = ప్రభువై యున్నా(డో, యః =ఎవ6
స
హ్‌ డు, ఖ్‌ _తసయాజ్ఞ చేత, రాజ $=సకలరాజు.
లను, శా = శికీంచుచున్నా (డో ) సఃజ=వారుము
|గ్గురును న మ్రట్టులనంబడుదురు. ఈమూా(డువిధ
నే ములుగల యొకంజే స,మాటనికొందబు. సమూ
స యో
థ్‌ ॥ జ్‌,పు! A paramount sovereign who has
performed a Rajasuya sacrifice.
(డథ)రాజకమ్‌॥ర=_౧| 'రాజకమ్‌ _ రాజన్యకమ్‌॥ న॥ _౨- కృమౌతీ్‌ =అ
రాజన్యకం (చ నప వరుసగా, నృపతిగ గే= ప్రజల నేలు Ad సమూ
తివ తియాణాం గతే హమునకును, An 255య01286 of princes; యతి
wy
క్రమాత్‌ ) | యాణాంగణే = తు,త్రీయజాతివారి సమూహము
నకును వేళ్లు, An assemblage of warriors.
ముస్తీ ధీసచివ్లూ = వువ్ర॥న్‌॥-ధీసచివః!-లమాత్యః॥ పు॥ 9.ఆలో
నాలో ఖా చనం జెప్పువనుం తి చేళ్ళు A minister, a counsellor.
ఒ ౧౧
(న్యేకర్మసచివా (స్త ర్‌ష్యసచివః॥పు!౧.తతః= ఆమం త్రీకంశ్రలన్యే=
కస్ట ర=_.౨॥ వేజైన చిల్లరపనులవారివేరు, Other ministers.
మహామా త్రః॥పు॥- ప్రభానమ్‌॥ న॥ [ప] ॥పు!
నాని ౨ - అధికులును హీనులును గాక నడితరమైన
24
186 అమరకోశము, [మృత్తియ

సేనాపతి మొదలయిన వారి వేళ్లు, The king’s

companions. (తులు, The priest or chaplain
పుకోధా స్పుపుపువోహితః। పురోధాః॥ స్‌॥1-పుకోహీతః॥ పు! _౨-పురోహి
చ ద్రష్ట. వ్యవహారా ప్రాడ్వివాకః శ అక్షదర్శకః॥ పు॥ -౨-వ్యనహో
ణాం) ప్రాడ్వివాకావు, రాణాం దృస్టరి = వ్యవహారములను విచారించు
దరకె॥ రజ5॥ ధర్యాధికారి వేళ్లు, The judge.
ప్రతీహాశే దాగరపాల “ప్రతీహార్‌[ప] ప్ర
పృతిహారః ద్యారపాలః.ద్వాః
హ్‌ దాసిత దర్శ స్థ
దాః స్థితః-దర్శకఃచ పు |! ౫ - వాకిటికావలినా
-కౌః జ నివేవేళ్లు, దాః స్టితదర్శకణి అని యొక వేరుగా గొం
వో Dou. keeper, porter.
ఒం చి .
రతేవర్ల _స్త్వనికస్థో౬ రత్మవర్షః న. అనీకఅధ
స్థః॥ అధ
పు॥ .౨- _ అంగరతుకుల.
సమూహము వేళ్లు, The royal body-guard.
థాధ్యయాధికృతౌ (స| అధ్యవః-అధికృతః॥ పు॥ ._౨-ఎందునేని యొక
మా) | ర=౬_౪॥ |దానియందు నధికారముగలవాని వేళ్లు, Officer.
స్థాయుకో=_ (ధికృతో స్థాయుక 8॥పు॥౧- గా మే=ఒక గ్రానుమునందు,
మే) అధికృతః = అధికారముగలవానిపేరు, మ య.
.|seer of .a village.
నోపో ((గ్రామేషు భూ .గోపః॥పు!౧- -భూరిమ
గ్రా,మేషు= అనేక్యగ్రామ
రిషు్ర)! = ములయం దధికారము గలవాని పేరు, The sUper-
intendent of a district.
భౌరికకి. ( కనకాధ్య| _భౌరికః॥ పు॥ ౧-కనకాధ్యక్షః= బంగారమునం
తో ) | దలి యధికారముగలవానిసేరు, The treasurer.
రూప్యాధ్యత, స్తు
సు న రూప్యాధ్యతు.:-నై వ్కీ_కః॥ పు! _౨-టంకసాల
విక ౪॥ Sei యధికారి వేళ్లు, The master of the mint.
(అ న్లిపుశే త్వధికృ అ న్నర్యంశిక 8] పు॥ ౧-అ న్లకపురే=అంతక8పుర
తస్సాా) ద_న్హర్యంశికో |మునందు, అధికృతః=అధికారియెన, జనః=జనుండు,
(జనః) The chamberlain.
సౌవిడల్లాక కఖ్బుకినః' సౌవిదల్లః - కంచుకీ॥ న్‌॥-సవ్యం_ సౌవిదః॥
స్థాపఆ స్సానిచా (శ్చపు॥6 - 'అంతశపురమునందలో కావలివాని వేళ్ళు,
5 || veel) Attendants guarding the king’s harem.
 పము].
౧
ద్యతీయనకారానము. 187
శణ్ఞోవర్భ వర( స్తుల్యా) శణ్ణః [పా] పుణ్ణః-వర్షవరః॥ పు॥ ౨ - వృపణ
సస ఉనే యన్యులుగాని స్రైస్వభావముగల
ని
వారి వేళ్ళు, నపుంసకులు, A త
సేవకార్థ రీనుజీవినః | ముదర -అర్థీ॥న్‌॥ - అనుజీవీ॥ న్‌ ॥పు॥ 3-సేవకుని
వేళ్లు, కొలువుగాండు A servant.
Beers రా, విషయాన న్లరః=తన దేశమునకంకుచేరిన యా
జాశ తు
తు ర్తిశ్ర(నుకః వలోడేశమునందుండు, రాజా=రాజు, శ త్రుః8|| పు!=
పరమం); 1
౪2జ ఉచానీ నేశ్రువు, అతకపరం=ఆశ,
అ తు
తు దేశమునకు నావల బేశ
నం (పరతరకి) edd Bah మిమ
శ్రవు!న! ==మిత్రుడు, పర
తరః॥పు॥ = అమిశ్ర
నిచేశీమునకు నావల బేశమునం
దుండురాజుఉదానీనః=ఉ దానీనుండు, Neutral.
పార్టిగ్రాహ (స్తుషృష్ట పార్టి గ్రాహః॥పు॥౧-ఒక దిక్కును 7లువ(బోను
త్ర| హన పృష్టుతః= నెనుక నుండు క శ్రు,వువేరు
An enemy in the rear.
రిపౌ వైరి సపత్నారి! రిపు?- వెరీ!॥న్‌॥-సపత్నః - అరిః - sad ద్‌ ॥-
ద్భివ డే
ద్దేష్టషణ దుర్భ్భ |ద్వేపణః -దురర్‌ 1 న్‌ ॥-ద్విట్‌॥ ప్‌.1- విపతుః.అ
దః॥ద్వి డ్విప వాహితా హితః -అమిత్త,ః - దస్యుః _ శాత్రవః-శ్ర శత్రుఃగ్‌
మిత్ర దన్యు శాత్రవ శ యాతిః [పా]] అభిఘాలిః [ప] రభిభూతీ॥ నో
న్‌ ॥ -
త్రో! అభియాన్‌ప రా ఈ-అరాతిః. ప్రత్యర్థి॥న్‌| పరిపన్థీ!న్‌॥పు॥౧౯-థ త్ర
కతి ప్రత్యర్థి బరఠిబన్ధినః1వ్రుసేళ్లు, An enemy; a hostile party.
సిగ్గోవయన్య స్స్‌. స్ని్ధజనయస్యః-సవయాః॥ స్‌ స్‌॥పు॥క ..సవమాన
యా వయస్సుగ లశెలికాని'వేళ్లు, A 60Mpanion.
(అథ) మి శ్ర౦౧సఖా| మ్మ
శ్రన్‌!న!- sgt: పు! -నుహ్ఫత్‌ ॥ద్‌,పు॥3-
సుహృత్‌ [. | శ్వహితునివేళ్లు, A friend, an ally. [ Friendship.
సఖ్యం స్వా్త
పపదీనం సఖ్యమ్‌- సా_ప్పపదీనమ్‌॥ న॥ _౨.- చెలిమి వేళ్లు,
(స్యా దనురోధో౬ను _అనురోధః॥ పు॥ _ అనువ_ర్లనహ్‌॥న॥ _౨- అను
ప_ర్లనమ్‌॥ ర౭౦॥ |కూలించుట వేళ్లు, Compliance. Serving.
యథార్జవర్ష! ప్రణి యథార్హ వర్గ ః =. పృణీధిః స్టఅపసర్పః స చరః నే
థి రపసర్చ శ్చరః. స్ప 'స్పశః-ఇారః - గూఢపురుసః పు ౭ - వేగులవాని
188 ' అమరకోశము, [మృ్రీయ

శః॥ వారక్చ గూఢపురు వేళ్లు, A spy, A secret agent in a disguise.

వు ఇందులో మొదట్‌. -._౨ ను... కృవీవలభిక్షుకాది
రూపముచేతనుండు వేగులవానిశేళ్లని కొందటు.
శ్చాప్తి పత్యయిత ఆ_ప్పః 3 ప్రత్యయితః॥ ల,
తి॥ _౨- ఆ పునిపేళు,
UYU టం లా
( స్తిషు) veo |Trusted, confidential.
సాంవత్సరో జేసెతిమ్‌ సాంవత్సరః -బే స్వతిపీకః - దై వడ్జర _ గణక గ
or దై వజ్ఞజ్ఞగణకా(వపి! మౌసహూ ర్తికః-మాహూ ర్లః-
RIS Me: ey
ఆ
న్యు)కామూ
కా దర్థిక మౌ న్నికః॥ పు॥ ౮- జ్యోన్యుని వేళ్లు
వేళు An astrologer or
or
హూ య జ్ఞాని కాదా an astronomer.
న్తికా (అపి)॥ రో౭_౨॥
తాని స జ్ఞాతసి 9
తాన్తికః a జ్ఞాతసిద్ధా_న్హః॥పు॥ _౨-ఏదై ననొక
9 ఆళ్ళ గి

న్‌ శా స్త్రముయొక్క_. తత్త_త్తము 'దెలిసిన వాని వేళ్లు,

A sha versed in any science.
స్సes గృహపతి (స్ప స్తీ|న్‌ 1-గృహపతిః॥ పు॥ ౨ -సదాదానము
వా చేయువాని వేళ్లు, A generous house-holder.
లిపికారోఒతరచణో లిపికారః వా] లిపింకరః_అతుర చణః-అతురచు
తరచుఇఖ్బు శ్చ లేఖ కే! ఇ్పుః- లేఖకః॥పు॥ ర6-లేఖకుని పేళ్లు, "లేకరి A scribe.
లిఖ తాకురసంస్థానే లిఖతమ్‌ - అతరసంస్థానమ్‌ - లిపి [పా] లిపీ.
లిపిర్లిబిరుభే స్త్రియా)! |లిబిః[పా] లివీ॥సీ॥ _౨-వ్రాయయిడిన యతరముల
A writing, యాకారము వేళ్లు, “ అతురవిన్యాసే * అనెడి పాఠ
మునందు, లిఖతా - లిపిః_లిబిః॥ సీ॥ క- వ్రాంత వేళ్లు,
(స్యా) త్సం చేశహరో, సందేశహరః- దూతః॥ పు॥ ౨ _ దూత వేళ్లు,
_దూతో మీ messenger, envoy.
దూత్యం (తచ్భావ క,. దూత్యమ్‌ [ప] చాత్యమ్‌॥న॥ ౧-తదా వకర్శ్య
రణ) రో౭5॥ ణీ =ఆదూతయొక్క_ భావకర ములకు వేరు, As
611085” or message.
అధ్యనీనో ౭_ధ్యగో అధ్యనీనః- అధ్వగః ఎ స్తన శ పాన్థణపథికః॥
ఒధ్వన్యగ పార్గకి పథిక |పు॥ ౫ - 'తెరువరిపేళ్లు, ఫేవనడచువాండు, A
is
(ఇతసీస) | traveller.
(స్వా న్యుమాత్య సు) న్వామో!న్‌॥ = రాజు అమాత్యః=మంత్రి, సు
3 వర్షము.]
౧
ద్వితీయకాండము. oa 189
హృత్‌ !ద్‌ = చెలికాడు, కోశః=భం౦డారము, రను
బలానిచ)! ర౭౫॥ రా ॥పు!, రాష్ట్రమ్‌ =పట్టణముతో
= (గూాడీనదేశము, దు
8 గమ్‌= పర్దతాదులచేత పోశక్యముగానిపట్ట
పటణము,
పౌరాణాం ్రేణయోఒ కు నీను ౩3 ను॥న॥ ఈ ౭ను, mes =రా
విచ) | జ్యాంగములు. (పృకృతయః
(ప ॥సీ॥=ఇవి
పృకృృతులని
ప
The requisites of -చెప్పంబడును. పారాణాంత్రేణయో౭_పిచ= ఒక (డు
regal administration. ముఖ్యుండుగాం సలహాను. సజాతీయులును నైన
పురజనుల సమూహములు ప్రక్ఫతులనయిడును.
స aA విగ్భృహోే సన్థిః॥పు॥ = లేత్రువుతోసంధిపాసయట, peace;
యాన మాసనం ద. § విగృహాః॥ పు॥ =కలహించుట, ౪౩౯; యానమ్‌॥ న॥
ధ మ్మూశ్ర్రయః॥ రో౭౬| దండెత్తుట; invading. ఆననమ్‌॥న॥ =యుద్ధమునకు
షహడుణా
౧
SEE, maintaining a post; టై
దె
Six expedients in ధమ్‌॥న॥ = భదముపుట్టించుట, a stratagem; ఆశ్ర,
foreign politics. యః॥పు॥ _బలవంతునిం
= జేపట్టుట, recourse to help;
ఈ ౬ను, షడ్ల్డుణా ః=షడ్డుణము లనంబడును.
ఊుభౌవః= రోన్‌దండమువలనంబుట్టిన 'కేజన్సు,
majesty; ఉత్సాహః = ఎక్కువై నపర్మాకమచేస,
perseverance; మ Yet= సంధివిగృహాదులను తగి
నట్లు (పృయోగిం చెడునెటుక, counsel; (వినివలన)
జాః =పుట్టిన, తిస్తః = మూండుబలములును, శ క్ష
యః=ళ క్రులనంబడును. అవి (సృభుశ క్ర ఉత్సాహ
వ క ;:మంత్ర శక్తిఅని చెప్పబడును .శక్లి॥సీ॥, Power.
(మయః దసానంచ వృ తయః॥ పు॥ = శ త్రువుకంయె తానుతక్కు_వై.
త్రివో (నీతివేది యుండుట, 1055; స్థానమ్‌॥న॥= శత్రువును తానును
ద్ధిశ్చ) త్రి
లు 'ర౭౭॥ |సమముగానుండుట, equality; వృద్ధి॥నీ1= శత్రువు
The three states. కంకు తానక్కు_.వె యుండుట, న ఈ 3న
తి వరః॥పు॥=నీతివేదులకు త్రీవర్షములనంబడును.
Cp
(స) ప్రతొపి ప్ర
పభా పృతాహః ప్రభావః నః ననే కోశదణ్లజమ్‌ =
వ (శ్చయ తేజః కోశద భండారమువలనను దండువలనను పుట్టినయ త్తే
 190 . అనురకోశ
ము. (న [వత్తియ

ణజమ్‌) | | జః తేజన్సు వేళ్ల

వేళ్లు, The dignity arising froim trea-
sure and forces; Majesty.
(సామచానే భేదదణ్తా. . సామ[॥న్‌,న!= ప్రియము చెప్పుట, ED
వి త్యుపాయ (చతుష్ట నజ=దానమిచ్చుట, bribery. భేదః!పు! = కూడియు
యమ్‌) ళజటూ॥ న్న వారిని వేఖుపబుచుట, దణ్ణః8 పు॥= వీడించుట,
ఇతి ఉపాయ చతుష్టయమ్‌ = ఈ రోను ఉపాయము
అనబడును. ఉపాయః॥పు% Means of success,
సాహసం తు దమో। సాహసమ్‌॥న॥-_దమః - దణ్ణః॥ పు! 5-దండోపా.
దణ్ణ యము వే
వేళ్లు, Subduing, చ.
స్సామసా న్త
న ష్ష(మథో సాను॥న్‌ ॥ - సా_న్సరమ్‌॥న॥ _౨-సామోపాయ
ము వేళ్లు, Conciliation, negotiation.
మా)! భేదోపజాపా। భేదః.ఉపదాపః॥పు! ౨ - భదోపాయము వేళ్లు,
Disunion, sowing of dissention.
వృుపథా ( ధర్గాదె
దెస ఉపథా॥ నీ! ౧- ధర్శాదె
దె స్టిక్‌= ధర్మార్థ కామముల
ర్యత్సరీతుణమ॥ ౩రీణా॥ చేత మంతులు asలెనవారిని,క పరీక్ష |
ఇమ =పరీకీంచుటవేరు, Trial or testof honesty.
(పకా తి
3) - పప్పా= ఈముందు చెప్పయుడు “అహడతీణ వివి
కో విజన చ్భృన్న నిశ్ళలాకి శబ్దముల, దును ॥ త్రి|
స Mw
ప్వపడతీణో(య స్త Va త్తిCn తృతీయాద్యగో చర?ష్‌.
తీయా ద్యగోచరఖ | 'నూండవవాయ మొదలై నవారికి తెలియనట్టుగా
నిద్దరాడుకొను, య్‌ ఆ 'వకాంత మేదిగలదో వ.
చర, Secret unknown to a third person.
వివి కృ విజన చృన్నని ప్‌. _కృః-విజనః-ఛన్నః-నిశ్శలాక
ఈ 8 త్రి! అ రహః
కృలాశా స్త
స్తథారహః॥ ర |॥న్‌, న॥- రహాస్‌-ఉపాంశు! అవ్య॥ ౭- ము i
హక్ళోపాంశు (చాలిజ్లే) నకుందగిన సలము వేళు, Sంlitude.
"రహస్యం (తద్భ వేత్రి, రహస్యమ్‌! త్రి!౧యూ తద్భవే =. అయేకాంతస్థల .
షు) | మునందుయిట్టిన దానివేరు, Occurring in He,
a (సమా) విస్త్రృమృవి వినగ్రమ్మఃసల విశ
శ్రృన్ఫుః ర్‌విశ్వాసః8|| పు॥ _౨._
అ విశ్వాసము వేళ్లు, నమ్మిక, Trust, confidence.
భ్కేపో ('భ్రంకో య థ్రేమః॥పు1రాన యథోచితాత్‌. =తనకుచిత మైన .
 వర్షము.]
౧
న దిళ్ర తీయ కాం డము.' 191
i :

థోచితాత్‌ 0|| రూ ౧|| ధర్మమువలన, థ్‌౦థ ౩ ఆ చగిరదుట జరు Falling

Es మ betraying.
(౮,
అశేష న్యాయ క, ల శపహః - న్యాయః--కల్పః॥పు! - క
ల్పాస్తు చేశరూపం స సమజ్ఞనమ!న! ke మాప వేఈలర మువలనం
మళ్జుసమ్‌ lz ay: లిం కంయుందుటనేపేళ్లు, Propriety, చాక్‌,
యుక్త మౌపయికం యు క్షమ్‌. బాపయికమ్‌ : లభ్యమ్‌ - భజనూ.
లభం భజమా నాఖినీ నన్‌. అభినీతమ్‌ - న్యాయ్యమ్‌॥ తి,
తి ౬.- న్యాయము
త (వత్‌wre న్యా తోయహాడిన దాని పేళ్లు, Right, fit 07 proper.
స రము షట్‌)
సం ప్రధారణా తున।|...నంపపృథారణా॥నీ॥ - స నుర్గనమ్‌॥న॥_౨- యుకా
మర్గనమ్‌ | యు Heres నిదియు కేనుని సమర్థించుట
జ bEవీరు Deliberation on the propriety or.ae
fi of any thing: a determination thereon.
అవవాద స్తు నిశ్రేశో అవవాదః-ని చ్చేశని దేశ 8॥ పు॥ - శాసనమ్‌॥న॥.
' నిదేశ శ్నాసనం(చ ససః)॥ రిష్టిలజ్ఞా1నీ!౬...ఆక An order or command.
ఈ౮5॥ శిష్ని ఛశ్వాజ్ఞాచ
లు ఎల్ల
సంస్థాతు మర్యాదా సంస్థా.-మర్యాదా-ధార ణా-స్థితిః॥వీ॥ర- నురష్యద్ల
భారణా సితిః | వేళ్లు, చేకదసప్పక్‌యుండుట, త in the
ష్‌ వ్‌ right path.
ఆగోఒపరాధో ' ను| .. ఆగః॥స్‌,న॥-అపరాధః _ మన్తుః॥పు॥ 3-అపరా
ను శ్చ ధము వేళు, Offence, fault, transgression.
—O Cc

(సమేతూ)ద్లాన బన నే! ఉదానమ్‌-బన్లనమ్‌॥న॥_౨-కట్లివ

టం
చుట, Binding.
ద థి a
ద్విపాద్యో (ద్విగుణో ద్విపాద్యః॥ పు] ౧-ద్విగుణః= రెట్టంపగు, దణ్ణః జ
దణ్ణో). దండుగగొనుటపవేరు, Double penalty.
భగ ఢేయః కరో ఒలిః।| ఛాగధేయ.కరః - బలిః॥పు॥ ౩3-రాజునకు నీంద
గిన యప్పనము పెళ్లి
చేళు Rents, tax, tribute.
(భుట్టాదిదేయం) శు| శుల్క_ః॥ ప్న! ౧-భుట్టాదిదేయమ్‌=సుంకపువా
ల్కో (ఇస్త్రీ) __. (విడిమొదలై నవాట్ల౨ రాజునకీయగినద వ్యము, Toll.
ప్రాభృ్ళతం తు దే ప్రాభ్యతమ్‌. ప్ర
పృ'దేశనమ్‌॥ న॥_౨._చేవతలకును,
శన! ళు మిత్రులు “ముదలసువారికినియ్య(బడు కానుకవేరు.
 192 అమరకోశము. es
An oblation, or a present.
ఉపాయన ముపగ్రా, గా
ఉపాయనమ్‌-ఉప, గ్రావ్యామ్‌!న!--ఉపహారః॥పు॥_
వ్యాథి ముపపహార (స్త
యై ఉపదా పీ!
౬ _రాజదర ఇనార్గమై
ఖా తెచ్చు కానుక
థో) పదా! వేళ్లు, An humble offering to a king.
యాతకా (దితుయ “యాతకమ్‌॥న॥_నుచాయః ॥పు!- హరణమ్‌॥ న॥
(దేయం) సుదాయో హా|3-యత్‌ =వది, దేయమ్‌= వివాహమునం దల్లునికిని
రణం(చతల్‌,)|ర౮ ౬. | ఆండుబిడ్డకును నీందగినదో ఆవ స్తువ్రవేళ్లు, A
nuptial present: A special present.
తత్కాల (స్తు తదా తత్కాలః॥పు[1-తదాత్వమ్‌॥ న॥_౨. వ _ర్షమా
త్వం (స్వా) నకాలము వే
పేళ్లు, Present time.
(దు_త్తరక కాల) ఆ ఆయతిః/నీ॥ ౧- ఉత్తరః కాలః = రాలగలకా
యతిః || లము పేరు, Future time,
సాంద్భస్థ్రీకం (ఫలం సాందృప్టికమ్‌॥న॥౧-సద్యః ఫలమ్‌ =త త్కాాలము
సద్య) '్న1నందుగోలుగు ఫలము, Immediate consequence.
_ ఉదర్కకి (ఫలముత్త| ఉదర్క.ః॥ పు! ౧-ఉత్తరం ఫలమ్‌ = ముందు
రమ్‌)॥ . ఈ౮౭౬|| రాగల ఫలమువేరు, Future consequence.
అదృష్టం (వహ్నితో| అదృష్టమ్‌॥ న॥ ౧- వహ్నితోయాది=అగ్ని జల
యాది) ము మొదలై నవానివలనంబుట్టిన . భయము వేరు,
Casual and unseen danger,
దృష్టం (స్వపరచక్క| _దృష్టమ్‌॥న॥ ౧- స్వపరచ కృజమ్‌= తనవారివల .
జమ్‌) | నను పగవారివలనను బుట్టిన భయము వేరు.
Obvious danger, |“ దృష్టంత్వపర చక
చక్ర,జమ్‌” అనియుపాఠ ముగలదు
(మహీభుజా) మహిభ అహిభయమ్‌॥న॥౧. మహీభుజామ్‌= i
యం (స్వపత్షు ప్ర
పభవం స్వపత్మ ప,భవమ్‌=మూలబలము
ప, మొదలుగా నేడు
భయన్‌)॥ . ఈ౮౮॥ విధములైన స్వపక్షుములవలనం బుట్టిన, భయమ్‌ =
భ్‌యు Latent danger from one’s own party.
ప్రక్రియా త్పధి కార పకిక్రియా!సీ!- అధికార॥ పు॥.౨_ అధికారము
చళ్లుBeis of royal insignia.
(స్స) చ్చామరంతు | _చామరమ్
పకీర్ణ్లకమ్‌
‌. ॥న॥ _౨-వింజామర, The
ప్ర
కమ్‌ | bushy tail of the Bos grunniens used as a fan.
 వర్గము.]. ద్వితీయకా౦ండము. 198
నృపాసనం (తు య), నృపాసనమ్‌ -భద్రాసనమ్‌॥ న॥ _౨-రాజులు .
ట్రాసనం కరార్చుండు నాసనము వేళ్లు, A throne.
సింహాననం(తుతత్‌ )॥, సింహాసనమ్‌॥ న॥ ౧--సైానుమ్‌= బంగారుతోం
ఈ౮౯॥ (హైమం) జేయంబడిన, తత్‌= ఆరాజు కూర్చుండు నాసనము
వేరు Athrone made of gold. [A parasol.
ఛత్రం త్వాతషత్తం టి,
ఛృత్తమ్‌-ఆతషత్తమ్‌॥ న॥ _౨-గొడుగు వేళ్లు,
(రాజ్ఞస్సు నృపలత్షు
Fel
నృణలత్ష! గ్‌, య ౧- రాజ 8= రాజునకు పప్తెడు,
(తత్‌ . | తత్‌ =ఆగొడుగువేరు, A 1021 parasol.
భ్‌దృకుమ్మః పూర్ణ భద కుమ్ళుః బైపూర్ణ కుమ్మః॥పు॥ _౨-రాజద్య్వా
కుమ్ళో రాదులయందు. బెట్టయబడిన పూర్ణక లథముపవేరు
A golden jar filled with holy water.
_ భృజ్షార కనకాలు భృజ్ఞారః॥ పు! _ కనకాలుశా॥ సీ॥_౨-బంగారు
mE రగం౦॥ గిండివేపేళ్లు, A golden vase. ia
నివేశ శ్శిబిరం (శళ్లే
క) నిచేశఃః|పు॥ _ శిబిరమ్‌॥ న॥ _౨-దండుదిగియున్న
"తావ, దండువిడిసి నపా ళెము, A camp.
సజ్ఞనం తూపరతు.ణమ్‌! సజ్జనమ్‌ - ఉపరక్షుణమ్‌॥ న॥_౨ -దండుకావలి
A, an out-post. కొఅక చుట్టు బెట్టిన వెలుగు మొదలై నదాని'వేపేళ్లు,ఖ్‌
(హ_స్త్యశ్వ రథ పా సేనాబ్దమ్‌!న! (౧-హస్త ఫశ షరథపాచాతమ్‌=
దాతం) సేనాజ్ఞం (స్యా ఏవుయంు. గుజ్జములు రథములు కాలుబలము.
చ్చతుష్టయమ్‌)॥ ననెడి, చతుష్టయమ్‌=ఈ ౮ ను, సేనాంగము లనం
ము ఈగా౧|| బడును, A (oMponent part of an army.
ద న్తీదన్తావలోహా స్తీ, .దన్తీ॥న్‌॥ - దన్తావలః-హ స్తీ॥న్‌1-ద్విరదః - అనే.
ద్విరదో౭_ నేకపో ద్విపః। కపః.;-= ద్విపః ల మతబ్దజః - గజః - నాగః_ -కుజ్జురః-
. మతబజ్దజో గజో నాగ వారణః-కరీ॥న్‌॥ - ఇభ? _న్తమ్చేరమః-పద్యీ॥ న్‌|పు॥
కుళ్ణురో చారణ [టంయులపనులునేవేళ్లు, An elephant.
_ఇభః స్హమ్మేరమకి పద్మ
_ . యూథనాథ( స్తుయూ యూభథనాథ౩-యూథపః॥ పు॥ ౨ - వనుంగుల
థ HER =. గుంపులో ముఖ్యవుయిన 'యేనుంగుచేవేళ్లు, The
UE pe |leader of a herd of wild elephants.
_మదోత్కటో మదక | _ నుదోత్క_టః-నుదకలః॥ పు॥ _౨-నముదముపట్టిన
25
194 అమరకోశ ము. [వత్తియ

ల$ ఫు A rutting elephant.
కలభ॥ కరిశాబకః॥ ' 'కలభః _ కరిశాబకః. [పా]: కరిపోతక ౩॥పు॥ _౨-
వా ఏనుంగుగున్న వేళ్లు, A young elephant.
oa
yy
భిన్నో గర్జితో మ ప్రభిన్నః-గర్భి తః-మ త్తః॥పు! 3.మదముగాణు
త్తః 'నేనుంగువేపేళ్లు, A furious elephant in rut.
(సమా) వుద్యాన్నని ఉద్యాన నః - నిరర దః॥పు॥ ౨ -మదమువిడిచిన
రా | 'యేనుం వేళ్లు
వేళ్ళు, Anస
పలక out of rut.
హా_స్తికం గజతా బృనే హోస్పికమ్‌॥న॥- గజతా॥సీ॥|_౨ - బృన్దే = ఏను.
గులగుంపు వేళ్లు, A herd of elephants.
కరిణీ ఛేనుకా వశా॥ కరిణీ.
ధేను కా-వశా॥ నీ॥ 3.ఆడువనులయవేళ్లు,
A she-elephant. - .__[elephant’s temple.
గణక కటో గణః- కటుః॥పు॥! ౨ _ ఏనుగు చెక్కి_లివేళ్లు, An
మదో దానం మదః॥పు!. డానమ్‌॥న॥_౨ -మదము చళ్లుRut.
వమభథుకి, కరళీకరః | వమభుః-కరశళీకరః॥ పు॥౨ “తొరిడమువలనం
బుట్టిన తుంపర వేరు, Water emitted from the
elephant’s ‘trunk.
కుమా (తు) శిరసకి వీ కుమ్మః॥పు॥ ౧ - శిరసకఫిణ్లా
=వనుంగశిరస్సుమిం
మ. దగుండు మాంసఖంకములు, కుంఛసలము, The
య్‌
frontal globes on the forehead of an elephant.
(తయోర్ష్యభ్యే) విదుః | _ విదుః॥ పు॥ ౧- త యోః=ఆకుంభ స్థలము లయొ
(పునూన్‌) cee) ters ధ్యే= నడుము, The hollow between them.
అవగ్ళహోే (లలా అవ గ హః॥పు॥౧-లలాటమ్‌ = ఏనుగునొసటి
టం-స్యాత్‌ ) |పేరు, Elephant’s forehead.
ఈవీ.కా (తుకీకూట। ఈమికా [సా] ఇమీకా! నీ! ౧-అవీకూటకమ్‌=
కమ్‌) | ఏనులుకను గు డేవేరు Elephant’s eyeball.
(అపాబ్బదేశోని ర్యాణం నిర్యాణకో।న ౧-అపాజ్దదేశః = వనుంగుకడ
కన్ను పేరు, Corner of his eye.
(కర్ణమూలంతు)చూ | -చూూలికా। సీ॥ ౧-కర్ణమూలమ్‌ = ఏనుంసచెవి
లి-కా॥ రీగ౬.॥! |ముదటిచేరు, Root of this ear.
(అధఃం కుమృస్య) |: ma మారం / న ౧ - కున్భుస్య = గ
es
ఏనుంగుకుంభ
వర్షము. ద్వీతీయ కాండము. 195
హిల్ళం స్థలమునకు, అధః = దిగువనున్న ప్రదేశమువేరు,
Part beiow the frontal globes.
పృతిమాన (మధో౭._ (౬
తిమానమ్‌॥ న॥౧-అసన్య = ఈవాహిత్ధమున
స్య యత్‌) | క్కు అధః=దిగువనున్న, యత్‌ = (ప్రదేశము బీరు,
Part between the tusks.
ఆసనం ( స్క_న్ధ దేశ _ ఆసనమ్‌॥ న॥౧-న్మ_న్థదేశః = ఏనుంగుయొక్క_
స్పా వత్‌.) మూంపుపేరు, Elephant’s withers.
పద్మకం | బిన్లుజాల పద్మకమ్‌। న॥౧-_ భిన్లుజాలకమ్‌ = ఏనుంగునకు
కమ్‌)॥ ఈ౭| యావనమున చేవాములోం బుట్టినబొట్ల పేరు,
§ ఏనులససిబ్బెము, Marks on his body.
పత భాగ ( పార్శ్వ పక్షుభాగః॥ పు! ౧- పార్శ పభాగః = ఏనుగు
భాగేో) యొక్క. యుభయపార్శ (ములపేరు, His flank.
_ద్వనభాగ ( స్తుయో _ ద న్లభాగః॥ పు॥౧-అ (గృతేఃయః = ఏనుగుయొ
2౬గ్రతః)! క్క ముందుభాగముసేవ His front.
( చ్యాపూర్వపశ్చాజ్ఞ పూర్వ పశ్చాజ్ఞకది దేశా = ముందణను వెనుక
జ్ఞాది దేశ) గాత్రావనే నున్న మోంకాళ్ల క్రింది ప్రదేశములు రెండును, క్ర
(కృమాత్‌ )॥ ర౯౮॥ |మాత్‌ =వరుసగా,గాత్రావ
రే=గా త్రమ్‌(Shoulder)
అవరమ్‌[పా]అపరమ్‌ (Thigh) అని చెప్పబడును.
తోత్రం వైణుక నత్తత్త్మృమ్‌-వెణుకమ్‌ [పా] వేణుకమ్‌॥ న॥ _౨-
వనుంగునొశిషంచుకోల' వేళ్లు, అయ A pike
to drive an elephant,
మూాలానం బన్లస్థ
న్తమే| ఆలానమ్‌॥న॥- -బద్ధ_స్పమృః॥ పు॥ _౨- వనులసను
(ఒథ) కట్టు స్తంభను, Post to whith he is tied.
శృజ్వలే | అన్లుకో నిగ, శృజ్ఞలమ్‌॥ శ్రీ॥-అన్లుకః॥ పు॥-నిగలః [పా] నిగ
)
స్‌స్యాత్‌
లో (కస్త, డఃకప్ప ర టు వేళ్లు, Chains.
అజ్యుో( శ్రీ
స్రీ సృ an ప్ప ॥-సృణిః॥నీ॥ ౨. అంకుశము" వేళ్లు,
ణః (త్రీయామ్‌)॥ The goad of an elephant.
దూషప్యా క వ్యూ వర! ష్‌ స చమూహా- క య్యా [ప] కతా.వర
రౌ Leathern girt. తా|| నీ! 3 _ వనర నంట లుమోకు.
సల
(స్వా) త్కల్పనా సజ్జ టి
కల్పనా.నజ్జనా॥ప]... దసుఖపను థృంగా
 196 అనురకోక ము. [మ్రియ

నా (నమే)| రించుట వేళ్లు, 1Equipping an elephant.

ప్రవే ణ్యాస్తరణం వ ప్రవేణీ!నీ1.ఆ_స్తరణమ్‌॥ న॥-వర్ణః- పరిస్తోమః॥
aపరిస్తోమకి
రక. కుథో |పు॥-_ క | ప్ప! [ప]| త్రిIx - వనుంగుమిందయిలు
(ద్వయాల | ౫౦౦! |చురత్న sy వేళ్లు, His trappings.
వీతం (త్వసారం వా వరమ్‌! న॥ ౧-౧.అసారమ్‌=బలము లేని, హస్త.
_స్తసశ్వం) థ్వమ్‌= ఏనుంగునకును గుజ్జమునకును పేవేరు. An
elephant or horse unfit for riding.
వారీతు గజబన్ధనీ | వారీ॥నీ॥-గజబస్ధీ॥ టం ఏనుంగును పట్టుటకొ
An elephant-stable. 'అకుం చేయంబడిన యోదము లేక) గజళాల, A hole
or trap for catching elephants.
పా) వీతిః[ప] వీతీ॥న్‌ ॥-
ఘూటశే వీతి తురగ |ఘూటకః[ప] ఘోటః-వీతి
సహ తురజ్దమాః॥ |తురగః-తురబ్లః. అశ్వః. తురజ్దమః- వాజీ!న్‌ ॥-వా
వాజి వా హార గన్ధర్వ హఅర్వాన్‌ ॥[ప] అర్వన్‌'త్‌. గన్గర్వః- హయః-
హయ సె న్‌.నిప్తయః 1 More
సె ఫిః॥ పు॥ ౧౩- గుజ్జము చేల్లిA horse.
ఆజానేయాక కులీనా ప్ర! 8|| పు॥౧- కులీనాః= మంచిజాతిగుజ్ద
ములపేరు, Horses of a good breed.
(స్సున ర్వినీతా (స్పా - వినీతాః॥పు॥౧- సాధువాహినః = లెస్పగ'మాయనే
భువాహినః)॥ ౫౦.౨| ర్చినగుజ్ణములు, Horses trained for the manege.
వనాయుజా? పారసీ| వనాయుజః[ప]వానాయుజః- పారసీక -కా
కాకి కామ్న్మోజా బాహా మ్చోోజః-బాహ్ల్హీక పు! ఈరను వరుసగా వానాయు
కా (హయాళ)! జము, పారనీకము, కాంబోజము, బాహ్లికము-అను
నాట్లు దేశములలోయిట్టిన, హాయాః = గుజ్జములు,
,..యయు ( రశ్య్వోఒశ్వ 'యయుః॥పు!౧- అశ్వమేధీయః= అశ్వ మేధయా
_ మేధీయో) _ 'గమునకుందగిన, అశ్వః =గుజ్జమునకు పేరు, A horse
fit for sacrifice,
జవన (న్‌ 'జవనః॥ పు! ౧ - జవాధికః = Le Sea
1 ౫౦5॥ మైనగుజ్జము వే
పరు, A fleet horse; a courser,
'పృష్ట్యః సారీ Mi పృష్ణ్యః_సారీ॥న్‌
నై ॥(ప్యాస్టోరీ! న్‌॥ పు! ౨౨. మో
పుమోయుగుజ్జము వేళ్లు, వ pack horse.
(సీతకి) కరో_ కర్క_ః॥పు॥౧.--సీతః= తెల్లనిగుట్టము, Rie horse,
ol.
౧
__ ద్వితీయకాండ ము. e TOY
రథ్యో (వూ ఢారభస్య రథ్యః॥ పు॥౧-రథస్య వాథా యః = రథమును
యఖ) | | వహించు గుజ్జము పెరు, A chariot_horse.
(బాలక క్రినోరో క్రినోరః॥ పు॥ ౧- బలః =గుజ్ఞపుపిల్ల "వేరు, A 0016.

ట్ర్‌ బడబా
వావ్వుశ్వా వామోా - అశ్య్వా-బడబా॥ నీ! 3. నోడిగ వేళ్లు,
స
]
|
ఆండుగుజ్దము, A mare.
మంట్‌ శ ౫౦౪ | బాడబమ్‌॥న॥ ౧-గణే=గోడిగలగుంపు, A 506.
(తిప్పా) న్వీనం (య అశ్వేన==గుజ్దము చేత,నదనన _ ఒక దినము
ద్వే? దినేనె శేన గ చేత, యత్‌=వష గవ్వు లే== పొందయిడుచున్న
వ్యులే)। దో, తల్‌= ఆత్రోవ, ఆశ్వీనమ్‌! త్రి,
త్రి |==ఆశ్వీనమనం
be A హ్‌
5 journey for a horse.
కశ్యం (తు మధ్య ను, కళ్యమ్‌॥ న॥ ౧- అశ్యానామ్‌ = గుట్ట ములయొ
శ్యానాం) క్క_,నముధ్వ్టమ్‌= నడుము పేరు, A horses flank.
పాపా మces
స్‌ -
పాహపా_పా,
మ్‌
హా! ని!
రీ
_౨- నిస్వనః =గుజ్తములు
రా ఆన గాజ గు

నిస్వనః)! ౫౦౫ సగిలించుటవేళ్లు, గుజ్జముల ధ్వని, న.

నిగాల స్తు(గలోద్దే
శె నిగాలః॥పు॥౧-గలోచ్దే శే= గుజ్బపుమెడద్య్గాతీ
వోటు, అచట చేవనముణి యుండును, His throat,
(బృన్రే ర్వక్వీయమా| _అక్వీయము.ఆశ్వమ్‌॥ న॥ _౨-బృన్దే= గుజ్జముల
శ్వ (వత్‌| గుంపు వేళ్లు, A multitude of horses.
ఆస్క-న్లితం భారితకం ఆస్క-_న్లితన్‌॥ న॥= సమమైననడపు, ౩1k. ఛా
శేచితం వల్లితం ప్రుతమ్‌॥ లం! ఏ1 = అధికమైచతుర మైననడపు, trot.
౫౦౬ | (స్‌ ట్‌ శేచితమ్‌॥న॥= తాళగలితో చేళముగాం దిరుగుటు,
మూ! ప
పచ్బాధారా) 6161118. వల్టీతమ్‌॥ న ॥ = వేగముచేత విడువంబడి
మోిాందికి కాళ్ళు కదలీంచుట, gallop, ప్రుతమ్‌॥
న ॥ = వేగము చేత నంతమేరయును సమముగా
బోన్రటు, Vaulting. ఈ౫ ను, ఛారాః॥ స గ
hess Paces of a horse,
-ఘోగాశ్రు వ్రోథ ఘోణా - ప్రోథమ్‌! ప్న॥
౨ -గుజ్జపుముక్కు-
(మస్తీయామ్‌) | వేళ్లు, The మం of a horse.
. కబీకా తు ఖలీనో " కవికా!సీ[ఖలీనః [ప] ఖలీనమ్‌!ప్న! ౨-క'శ్లెము
 108 అనురకోశ ము, [వ త్రియ

వేళ్ళు The bit of a bridle. —

(2,స్త్రీ)శఫం (క్రీబే), _శఫమ్‌॥ న॥-ఖురః॥ పు ॥ _౨-గొరిసెల వేళ్లు,
ఖురకి(పుమాన్‌ )॥ A horses hoof.
పుచ్చో (జ్ర) లూ, _ పుచ్చః॥ ప్న!-లూమ॥ న్‌॥ [ప] లూనుమ్‌-లా
మ లాజ్లూలే వాలహ స్త జ్లూలమ్‌॥ న॥ ౩-గుజ్హుకమి మొదలయిన నానితో (క
శ్చ(వాలధిః)! | వేళ్లు, Tail. వాలహ స్తః_వాలధిః॥ పు! ౨- కేశ
|యు కృమైనతోంక వేళ్లు, A 0690 tail.
(త్రీషూ) పావృ తృలుఠి| ఉపానృత్తః-లుకితః॥ శ్రి! _౨-భువిభూమియం
తౌ పరావృ త్తే ముహు దు, ముహుః=పలుమాజును, పరావృ ల్తే=పౌర్లాడి
ర్పువి॥ ౫౦౮| న గుజ్తము మేను, A horse rolling himself.
(యానే చ క్రిణి యుద్ధా| _శశతాజ్ఞః - స్యన్షనః - రథః॥ పు! 93-యుద్దా సైఅ
శ్రే శతాబ్ద స్ప్యన్దనో యుద్ధముకొఅకైనుచ క్రిణి=బండికండ్రతో లహాడెను
రథః! యానే = వాహనము. రథము. A war-chariot.
(అసౌ) పుష్యురథ (శ్చ పుమ్యరథః[ పా]పుప్పరథః॥పు॥౧-య చ్చక్రయానంజ
క్రుయానం న సవురా |వరథము సమురాయ=యుదముకొఅకు, న
=కాదో,
య యత్‌ )॥ ౫౦౯|॥ అసౌ=ఇది. A 04102 travelling or for pleasure.
కరీరథ ప్రవహణం అ కర్రీరభః॥ పు॥ = ప్రవహణమ్‌-డయనమ్‌। న॥ 53-
యనం (చ సమం త్ర, మనుష్యులుమోయు. వినూననును రథముశేళ్లు,
యమ్‌)! A covered litter for women. ఈ
(కీబేఒ న శృకటో(2=.| _అనః॥స్‌,న॥-శక టః॥ప్ప॥ _౨-బండి వేళ్లు, A cart.
స్త్రీస్యా) ద్లన్తీ
౧
కన్చులి గస్తీ1సి!-కమ్భాలివాహ్యకమ్‌! న॥ _౨-దిద్దినయె
వాహ్యాకమ్‌॥ ౫౧౦| |ద్దులు దీయుబండి పేళ్లు, A carriage drawn by oxen.
శివికా యాప్యయా। _ శిబికా॥ సీ! _యాహ్యయానమ్‌॥ న॥ _౨-అందల
నం (స్వాత్‌ ) ము పేళ్లు. పల్లకియు, A palanquin.
దోలా చేజ్జా(ఒదికా! దోలా _ పేజా! సీ! ౨. ఉయాఇలపేళు. ఆది
స్త్‌ ప్ర సు
త్తియాం)! న బ్రముచే మంచాదులకును డోలయను పేరు కలదు.
A hammock or swing.
(ఉభాతు) ద్వైప వై, ద్ర్వ్వైహ-వై యాః! త్రి! వ్ర ద్వీపిచ ర్యావ్చ,
యావ, (ద్వీపిచర్తా| తే=పులితోలుచేత కప్పబడిన, ర ఖేజరథము వేళ్లు,
 వర్షము.) ద్వితీయ కాండము. 199
వృ తేరభే) ౫౧౧|| |& car covered with tiger skin.
(పాణ్డుకమ్చల సంవీత పాద్దుకమ్చు లీ॥న్‌, త్రి! ౧- ను.
స్య్టన్షనక) పాణ్ణుక మృలీ; స్యన్షనః-
* తెలకంబలిచేతే సప్పలడిన రథము పేరు
(ర ఖే)శాన్ఫులవా స
స్తా 'శాన్చలమ్‌! త్రి
తి॥!౧,వా స్తమ్‌! త్రీ!౧-క
.(ద్యా 8 కన్నుrag Bp FERS వరుసగా, కరవ వస్త్రము "ముద
రావ లే)! "hes క ప్పంబడిన రథముశేళ్గు. చా
(త్రిషు దై (పాదయో)
|దయః= దై్వపోబ్లము మొదలుకొని వాస్త శబ్ద
మువణకు ౫-శ ఇములును॥ త్రి!
రథ్యా రథకట్యాా (రథ, _రథ్యా-రథకట్యా। నీ _౨-రథ వ్రబే=రథసమూ
వ్రజే)! జ హమువేక్లు, A multitude of cars.
ధూః( స్రీ బేేయాన, ధూః॥ ర్‌, నీ[.యానముఖమ్‌! న॥' _౨-రథము
ముఖం మొదలయిన వాహనముల ముందుదిక్కు_ వేళ్లు,
|Fore-part of a carriage.
(స్యా) ద్రథాజ్జమ ప రథాజ్లమ్‌-అపస్క_రః [పా] అవస్క_రః॥ పు॥
స్క_ర 8॥ ౫౧౩|| _౨-బండికన్ను కాడినొగ మొదల న రథావయ
వముల వేళ్లు, Any part of a carriage. [wheel,
చక్రం రథాజ్లం చ క్ర్రృమ్‌-.రథాబ్దమ్‌॥ న॥ _౨-బండికంటి వేళ్ళు A
(త స్యా
న్తే)నేమిః(నీ | నేమిఃఇనీ॥[3]కమిో- ప్రధి॥పు1 ౨. తస్యాగ
స్యాత్‌ప్ర
పధ్గిక పుమాన్‌ )|ఆబండ్‌డికంట్‌క డకమ్మివేళు, Tire. [వేళ్లు Nave,
పిలకా సనాభి పిర్తకా- నః గ నీ_౨-బండికంటి నడిమితూము
(రకా
గ కీలకేతు ద్వ అణి; aప్ప ౧-అతూ గ్రరీలే = బ్రరుసుకడపట ఒండి
యో)రణిః॥|| YoY కండ్లుజాజకుండనుంచీనచీల, The pin of the axle.
రథగు_ప్పి ర్యరూథో |. రథగు_పి-వరూథః॥ పు! ౨-రథమునురత్నీం
(నా) చుక్‌జకు వె(ప్పిన లోహమయమెన కవచము,
The fender of a carriage.
on prs కూబరః_యుగనరః॥ పు॥ _౨. కాండికట్టు SIN
వేళ్లు, The pole to which the yoke is fixed.
| అనుకర్షో (దార్వధః అనుక *॥పు॥ [పా] అనుక రా॥న్‌ ॥ ౧- చార్భధః
స్థం) సమ్‌= ఆనొగదిగువనుండు కోడివీట యను మాని
sar,
చేరు, Axle.tree or bottom of a carriage,
200 ౧. అమరకోశము. [మత్తియ
ప్రాసజ్లో (నా యుగా ప్రాసజ్ఞః॥ పు॥ ౧-యుగాల్‌ =కాయడికంళక, యు a
ద్యుగ 8)|| _ ౫ం౫| గ౭= రండవకాండిపేరు, A separate yoke.
(సర్వం స్వా ద్యావా। యానమ్‌- యుగ్యమ్‌ - పత్ర మ్‌-ధోరణమ్‌॥ న॥
నరయానం యుగ్యం ప ర-సర్వమ్‌ = సక్‌లమయిన, వాహానమ్‌ = నాహన
En౦చ థధోరణమ్‌! ములకును వేళ్లు, Any vehicle : horse &c.
పరంపశావాహనం | _ పరంపరావాహనమ్‌!
న॥-.వైనీతకమ్‌॥ ప్న॥ _౨-
(య bs)దె సనీతక (వు 'తరుమోకు వేళ్లు, A mediate vehicle; as a porter
oaయామ్‌)॥ ౫౧౬! carrying a litter or a horse dragging a carriage.
ఆధోరణా హా స్తిపకా। ఆధోేరణః_హ స్పిపకః॥ పు॥ _౨-ఏనుళసమా
|వటివానివేళ్లు, An elephant driver,
హస్వారోహో నిపాది. హస్త్వారోహః-నిపాద్‌॥ న్‌! పు! _౨- వనుంగు
నః। నెక్కు_దొర, A warrior riding an elephant.
నియన్హా ,ప్రాజితా య నియనా॥బు॥ - వాజితా॥ బు॥ - యన్ల్హా॥ బు॥-
నా సూతః తతాచ సా సూతః-తత్తా! బు॥- సారథిః - సవ్యేష్టః [ప] సవ్యే
రథః ॥ ౫౧౭ ॥ సవ్వేష్ట పా॥బు॥ [ప] సవ్యేష్టా!న్‌ |-దతీణస్థః ॥పు॥ ఈ౮-
దకీణస్థౌ (చ సంజ్ఞారథ |యు, రథకుటుమ్బినః = సారథికి, సంజ్ఞాః = వేళ్లు,
కుటుమ్బినః) | A charioteer, |
రథిన స్ప్యన్లనారోహా। రథీ! న్‌॥-న్యన్లనారోహః॥ పు! _౨-రథికుని వేళ్లు.
రథము నెక్కుదొర, A Warrior in chariot.
అశ్య్వారోహో( స్ఫుసాది అళ్య్వారోహః-సాదీ॥ న్‌ ॥ పు _౨-_గుజ్జపు రౌతు
నః॥ ఎ(౧౮ | వేళ్లు, A horseman. |
థభటా యోభాశ్ళ యో భటః-యోధః-యోధ్ధా! బు॥ పు! 3-యుద్ధము
దార |చేయువాని'ేళ్లు, A warrior.
_స్వ్పేనారమా(సుమెని _సేనారమోః _ సెనికాః॥ పు॥ _౨-దండుకాచుత
"కాః | లారుల వేళ్లు, Guards or sentinels.
(సేనాయాం సవువే సెన్యాః-మై నికాః॥ పు! _౨-సేనాయామ్‌=సేన
తాయే) సైన్యా (స్తేయందు, యె = ఎవరు సమవేతాః=కూడియున్నా
సై నికా(శ్చ తె)!౫౧౯ రో, "లే= ఆ చతురంగ బలము, Arrayed troops.
(బలినో యే సహాసేం సాహస్ర్రః-సహాన్రీ॥ న్‌॥ పు! _౨_ యే=ఎవరు,
 వర్షము.] ద్వితీయ కాండము, 201
ణ) సాహస్రా( స్తేసహ సహ సే,ణ = వేయింటిలెక్ను,
క బలినః =గుణ్ణము
Ey Ey)
(సః! లు మొదలయిన బలముగలవారో, "లే=ఎవారిచే
"పేళ్లు,
A thousand strong. [వాని వేళ్లు, A er,
పరిధిస్థః పరి చరః పరిధిన్థః_ పరిచరః। పు॥ _౨-సేనచుట్టును కాచు
కాన ర్వాహివీపతిః॥ చేనానీః॥-ఈ॥
- వాహినీపతి; ॥పు॥ _౨-సేనాధిపతి
౫_౨౦|॥ వేళ్లు, దళ వాయి, A 0011మ216ేల or general.
కఖ్బుకో వారవాణో క్బుకః॥ పు! - వారవాణః [పా] బాణవారః॥
(జ స్త్రీ) ప్ప॥ ౨-కుబుసమువలె మేనికి మటు వయినచాగి
వేళ్లు: బొందలము, 1164501466; hawberk,
(యత్తు మభ్యే నక ఓ సారననమ్‌॥న॥=- అధికాజ్లః॥ప్ప॥ ఈ_౨_ను, సక
ఇబ్బకాః | బధ్నన్సి త) ఖు కాః=కంచుకముతొడిగినవారు, యత్తు= బేనిని,
. త్సారసన వమధికాజ్లో |ముభ్యే= నడుమున, బధ ని= కట్టుదురో, తత్‌=
దాని వేళ్లు, త్రాడుదట్టి మొదలయినవి, A girdle,
(ఒథీర్షకమ[౫౨౧| శీర్షకమ్‌.కీర్లరణ్యమ్‌-శిర్మస్త్రమ్‌॥ న॥ ౩- తలబొ
శీర్ష ణ్యంచ శిర స్తే(2 మిడికము పేళ్లు;A helmet,
థృతనుత్క,
తం వర్య దం తను త్రమ్‌ - వర్శ॥న్‌॥ - దంశనమ్‌ [పా] దంస
శనమ్‌।ఉరశ్ఫేదః కజ్క_ |నమ్‌॥న॥ “ఉరక్ళదః-కేజ్య_టకః
_ - జాగరః॥పు॥-కవ
టకో జాగరక కవచో(2_ |చ॥ప్న॥౭- జోడుపేళ్లు; జీరా వేళ్లు, Armour; coat
త్రీయామ్‌)! ౫_౨_౨| ౦ mail.
ఆము క్ష॥ ప్రతిము క్ర ఆము కః - పృతిము ste పినద్ధః క అపినద్ధః॥
శ్చ వినద్ద
ద్దశ్వాపేనద్ధ (వళ - కట్టంబడిన వస్త్రము పుం వీళ్ళు,
i | సన్నద్ధో వర్మిత తం 01 నో నున్నుద్దః వ వర్మితః. సజ్జ!-
స్పజ్జో దంశితో వ్యూ |దంశిత.వ్యూఢకబ్క_టః॥ ౫ - జోడుదోడిగినపాని
ఢకజ్క_టః॥౫_౨౩| (త్రివేళ్ళు, Armed or mailed. ఆము కాదయః= ఆము క్ర
పాము క్రాదయో) శబ్దము మొద్యలై న శబ్దములు తొమ్మిదియు॥ (UU
త్రి
._ (వర్శభృకాం) కావ కావచికమ్‌!న! ౧ - వరరభృతామ్‌==ఎజోడుదొడి
చికం (గణే) | గినవారియొక్క_, గణే= సా వేరు, Multi-
tude of armed soldiers.
పదాతి ప ——_లి పదగ పా పదాలిః _ పత్తిః - పదగః - పాదాతికః _ పదా
26
 202 | atts ను [మ్రియ
డాతిక పదాజయః ॥ జిః- పద్దః _ పదికః ॥పు॥ ౭- Sd వళ్లు,A foot-
౫౮॥ పద్ద శ్చ పదిక తక
(శ్వాథ)పాదాతం(ప త్తి పాడాతమ్‌॥ న॥౧-ప త్తిస Hai Tobie
సంహతిః) | పుషేరు, Infantry.
Win జీవే కాణ్ణపృష్ణా| _ శస్త్రాజీవఃశాణ్ణపృష్థః [పా] కాజ్ఞస్పృష్టః [పా]
యుధీయాయుధికా (స్పస్ప ఫ్ట కౌణ్ణః- ఆయుధియః.ఆయధిక ః ॥ ర-_ఆయుధ
మాః)॥ ౫౨౫| వెళ్లు, & 50146:
|మునుధరించి జీవనముచేయునాని
by 1016558101.
కృతహా _స్తన్సు ప్రయో _కృతహ _న్తః-సుప్రయోగవిశిఖః-కృతపుజ్ఞ 1॥ 3 -
గవిశిఖక కృతపుజ్బ(వల్‌) అమ్ములు గుజిదప్పక వేయ నేర్చినవాని'వేళ్లు, Skilled
in archery.
అపరాద్ధవృషతోో_౭_ అపరాద్ధపృపత్క_ ః॥౧-యః =ఎవండుల త్యూత్‌.క్‌
(సౌ లమ్యా ద్య శు $ గుజివలన, చ్యుత సాయక ః=జాటీవోయిన బాణము
తసాయకః)॥ ౫౨౬ ||కలవాండో, అసౌ=వానిపేరు, Unskilled; missing
the butt,
ధన్వీ టన థాను ol | ధనుష్యాన్‌ ॥త్‌ !-ఛానుష్క_$ :.నిషజ్మీన్‌||
పోో_ నిష బస్తీ, ధను అ శ్రీ॥న్‌ |॥_ ధనుర్గరః౬...
విలుకాని వేళ్లు, An ie
న్‌!... 01 host
“(స్యాత్కా్ఞవాం ను
స్తు కాణ్లవాన్‌ ॥త్‌ ॥-కాణ్రేరః॥_౨- అమ్ము లేయాయుధము
కాణ్ణేర BER ఫీ న. క, with arrows,
శ్చాక్రీకశృ_క్తి హేతి. శాక్రీకః _ శక్తిహేతికః॥ _౨-శక్టియేయాయుధ
కః॥ 4-92 ముగాగలవాని వేళ్లు, A spearman.
యాపీ క పారరక్గఏధికా యామీ = ArMed with a club. సారశ గథిక 8 =
(యస్టి స్వధితిశే
బాలికా) | Armed with a battle-axe. ఈ రెండును వరునగా
యస్టిన్వధితి హేతికా = దుడ్డుకపైయును గం డ్రగొడ్డ
లియు నాయుధముగాం గలవారిశేవేళ్లు,
నైస్ర్రీంశికోజ_ (సిహే నై స్ర్రీంశికః॥౧- అనిహేతిః= అడ్డకతియ్‌ యా
తిస్స్యాత్‌ )(సమా యుధముగాంగలవానివేరు, AIMMed with a sword.
స్రాసికకా నిక. ౨౮ స్ర్రాసిక8- కౌ న్సికః॥_౨-ఈంయెవాండుు A lancer.
వర్షము.)
౧ -
ద్వితీయ కాండము.న 208
చర్మీఫలకపాణి (స్పా
౪ చర్తీ॥ నొ॥_ఫలకపాణిః ॥ _౨- అరిగవాని'పేళ్లు.
త్‌) regeSIR A shield-bearer,
పతాకీ వైజయ నికః।| _పశతౌాకీ॥న్‌॥-వై జయ న్తికః॥ ౨. పడగగలవాని
వేళ్లు, "బిక్కెముగలవాండు A flag-bearer.
అనుప్తవ స్పహాయ _అనుప్పవః - సహాయః _ అనుచరః - అభిచరః
శ్వానుచరో=. భిచర [పొొఅభిసరః॥ర- తోడువచ్చినవానివేళ్లు,1 001-
(సృవమాః)॥ ౫౨౯1 |21101 or follower.
వరో గాగ్రాసర
అడ అన
న
ప
పురో గః-అగెసరః-
అధ రో wa నే న
ప్రష్టః(1 అగృతస్సర పుర
వదం క
C
స్టా (గృతస్సర పురస్స సృరః_పురోగమః. పురోగామిోా॥ న్‌॥౭- ముందరన
రాః!। పురోగవు$ పురో డచువాని వేళ్లు, A leader.
గామోా

మన్సగామోతు మన్ధరః॥ మన్సగామో॥న్‌ ॥- మన్గరః॥ _౨- మెల్లగానడచు

»3ol వానివేళ్లు, Marching slow. [Marching fast.
జజ్జలో౭_ తిజవ జద్బైలః _ అతిజవా॥_౨-_ వడిగానడచువాని వేళ్లు,
( స్తుల్యా) జద్బెక రిక జద్ధాకరికః- జాబ్ధేకఃsll _౨- ఎ
వ్‌ ced spe కా రల నెటింగించుచు బ్రదుకువాని a
వేళ్లు, A runner or express.
తరస్వీ త్వరితో వేసీ తరస్వీ! న్‌ ॥-త్వరితః-వేనీ। న్‌॥- ప్రజవీ॥ న్‌ ॥-జవ
ప్రజవీ జవనోజవః॥౫౩౧|| |నః-జవః॥౬
-వేగము లవాని పేళ్లు, Expeditious.
జయ్యో (యశ్శక్యతే జయ్యః॥ ౧ - యః జేతుంశక్యలే = అవశ్యము
జేతుం) గాలువశ క్యమయిన వానివేరు Conquerable.
జేయో ( జేతవమా| జేయః॥౧ -జేతవ్యమ్మాత్ర కే= సామాన్యము
త్రశే) | గెలువందగినవాండు, Fit for conquest.[ conqueror.
జగ
,జెత్త్‌(స్తు జేతా జైత్ర mrజేతా॥బు॥|| ౨- గలుచునాని
1 =
వేళ్లు, A
(యో గచ్చ త్యలం| అభ్యమిత్ర $ః - అభ్యమి త్రీయః అభ్యమి త్రీ
విద్విషతకి
ప్రతి॥ ౫౩_౨| ణ8|3-యః= ఎవడు, విద్విమత॥పలి =శ త్రవులను
తు
సో) ఒభ్యమిత్రా ఏ౭ గుజించి, అలమ్‌=మిక్కి_లీయు, గ చృతి=“యుద్ధము
భ్‌మిలలీ యో ప్యభ్య నకుంబోవుచున్నా డో ) స=వాని వేళ్ళు, One Sn
మి త్రీణ (ఇత్యపి)। ably faces the foe,
204 అమరకోశము, [క శ్రియ
హర ఫ్ర)దూ | ఊర్జస్వలః-_ఊర్లర్లస్వ॥
కీ న్‌ | ౨ - ఊర్జోఒతిశ
ర్జస్వే (య ఊర్జోఒ త్రిథ యాన్వితః = బలాధిక్ఫ్‌ముతో c గూడిన వానికే
పేళ్లు,
యాన్వితః1౫౨ (స్యా) Strong; powerful; energetic.
దురస్వాను రసిలో ఉరస్వాన్‌ [త ॥_ఉరసిలః ॥ _౨-ఫఘనవముయినజో
Broad-chested. Strong. మ్లుగలవానికిని తొమ్ముబలము గలవానికిని వేళ్లు,
రకోథి రథిరో రథీ |, _రథికః-రథిరః[పారథినః-రథీ! న్‌ ॥ 3- రథము
మోందనుండువాండు, A person riding in acar.
కామంగా మ్య ను కామంగామో (పా) కావముగామో!న్‌ ॥- అనుకా
"కామోానో మిానః॥ _౨-(యుభ్ధాదులయందు)య ఖేష్టముగాపో
వువాని వేళ్లు, One who goes or acts as he lists.
హ్యాత్య_స్తీన (స్తథా, అత్య న్తీనః॥౧-తథాభృకశ మ్‌=మిక్కి_—లియుంబోవు
భృశమ్‌)! ౫35 స్వభావముగలవాండు, One who moves much.
శూరో ఏీరశ్చ విక్రానో _శూరః.వీరః_విక్రాన్తః॥ర-శూరునిపేరు, A ఓల.
జేతా జష్షుశ్చ జిత్వరః। జేతా॥బు!-జిమ్మః- జిత్వరః॥3-గాలుచుస్వ భావము
గలవాండు Victorious; used to conquer.
సాంయుగీనో (రణోసా సాంయుగీనః॥౧- Se సాధుః=
ధు 'నేర్పరిమయైనవాని పే
వేరు, Skilled in war.
రి
(కృ స్ర్రాజీవాదయ స్త్రి, శస్ర్రాజీవాదయః = శ స్తాజీవశబ్దము మొదలు
మ ౫9|| సాంయుగీనశ బ్రమువజుకు నన్నిశబ్దములును॥ త్రి
ధ్యజినీ వాహినీ సేనా ధ్వజనీ.నాహినీ - సేనా_ప్ఫతనా -_ Bios
పృతనా ఇనీకినీ చ|మూః.వరూభినీ॥ సీ ॥ ౭చతురంగములతోంగూడి
మూః ! వరూధినీ స. న వేళ్ళు, An army; or forces,
బలం సైన్యం చక్రం es సై న్యమ్‌-చ షైమ్‌ ॥ న॥-అనీకమ్‌॥ my)
కానీక' (మస్తీ
సి యాక్‌ రీ-గజాదిేేత సు చీనకును వేళ్లు.
౫౩౬. |Part of an army. An army.
వ్యూహస్తు అలంక వ్యూహః--బలవిన్యాసః$l|పు॥ _౨ - సెనయొడ్డుట
బా పేళ్లు Array of troops.
(భేద్యా దణ్ణాదయో Sone= యుద్గ కాలమున జేయంబడు, దణ్ణాద
(యుధి) |యః=దండ భోగ మండలా సంనాతములు మొద
వగ్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. 205
లయినని, భేదాః=వ్యూహ భేదములు, బలము నడ
ముగానిలుపుట దండము, in line. ఒకటికి. నెనుక
నొక టినిలుపుట భోగము, 11 column, గుండము
Different forms of |గానిలుపుట మండలము, in a circle. వేజటువేజు
array. గానిలుపుట అసంహతము, 1 separate order.
ప్రత్యాసారో (వ్యూ _ప్రత్యాసారః॥పు॥౧-వ్యూవాపార్షి ః = వ్యూహ
వాపార్షి 3)
వై మునకు వెనుకనుండుసేనసన పేరు, The ఫ్‌ rear.
(సెనప్పే) (పతి ప్రతిగృహః॥పు॥౧-
గ సె న్యష్ఫచే
జనకం ఇస
గృహాః॥ Reserve. నన్నూ
జుసంక్ల
పట్లున
వట నుండు ప్రత్యేకమైనసేన.
(వకేఖైకరథ త్రళ్వాా ప త్తిః॥నీ[౧- వకేభైకరథతల్య
శ్వా = ఒక యేనుం
పత్తి (పజ్బుపదాతి కా గు నొకరథమును మూండుగుజ్దములునుగలిగి, ప్ప
A platoon. పదాతికా=ఐదుగురు కాలీబంట్లునుగ
లసేన,
ప
(ప్త వీ గుడా
లకే స్త్రీగుణై పుత్త క=ప _త్తృ్యవయవములయిన, యథోత్త
_త్త్యేక్ష=ప
స్సరె ఏ8 క్రమాదా రమ్‌=ఉ త్రరో_త్తరమును, త్రీగుళైః= ముమ్మడింపం
ఖా యథో _త్తరమ్‌)॥ య
రై ్వ్వః=సమ స్త
బడిన, నా గజరథతురగప
౫౩౮ ॥ సేనాముఖంగు |దాతులతో(గూడియున్న 'యేడుసేనలకు, రమా
ల గతా వాహినీ పృత త్‌ =వరుసగా, సేనాముఖము ళు
నా చమూః | అనీకినీ పెళ్టు అనలా, ౩: పత్తులుసేనాముఖము.
ఆఖ్యాః = చేళ్గు.
52 సేనాముఖములుగుల్మము. st గుల్మములు గణ
ము. 3-గణములునాహిని. 5.వాహీనులు పృతన.5-
పృతనలుచమునవు. 3-చమువులు అనీకిని. అనియర్థ
మ, సేనాముఖమ్‌॥న!-గుల్మ 8గణః ॥ పు॥_వాహినీ-
పృత నా-చమూాః- అనీకినీ॥ నీ॥
(దశానీఖి నో తాహిణ్య అశాహిణీ॥నీ॥౧-దశ =పది, అనీకిన్యః=అనీకినులు
A complete army. గూడిన సేన చేరు. అనగా _౨౧౮౭౦ వనుంగులు-
అన్నిరథములు-౬౫౬౧౦ గుజ్బములు - ౧౦౯౩౫౦
కాలిబంట్లును గలసేన యతో హిణి.
(థ)సంపది![౫3౯॥ సం సంపత్‌ ద్‌ ॥-సంప _త్తిః-శ్రీఃలత్మ్‌ః!నీ! ఈ- సం
206 అనురకోశము, [శక్తియు

ప త్తిః రీ (శ్చ) లన్నీశ్చ | పదేళ్లు, Success or Roi

విపత్వాంవిపదాపచా! తిః॥-విపత్‌ ॥ద్‌ ॥-ఆపత్‌ ॥ద్‌ సీ! ౩ - ఆపద
విపత్తి
వేళ్లు, whe poverty.

ఆయుధం (తు) ప్రహర ' ఆయుధమ్‌- ప్రహరణమ్‌-శస్తమ్‌ -అ స్త్రమ్‌॥న॥

ణంశస్తస్త మనస్త చ బళ్లు,A wen
(మధిసియా!) ధనుః॥స్‌,న॥[ ప]ధనుః॥ఉ, పు ॥ (పెధనూః1సీ!-
౫రం॥ ధను శ్వాపౌ ధ చాపః॥ప్న॥-ధన్వ॥న్‌ ॥-శ రాసనమ్‌- కోదణ్లమ్‌- కారు
న్య శ రాసన కోదణ్ణ కా |కమ్‌॥న॥-ఇప్వానః॥పు॥౭-వింటిశేపేళ్లు A tones
రుకమ్‌ | ఇప్వాసో
ప్యథకర్ణస్య) కా 'కాలప్ఫస్థమ్‌!న॥౧- కరర్లస్య==కర్టునియొక్క.,శే రాస
లప్బష్టం (శ్రరాసనమ్‌)! |నమ్‌=వింటివేరు, The bow of Fs
(కవిధ్యజస్య) గాణ్లేవ గా గాణ్జీవః-గాణ్తివః!ప్ప॥ ౨- =అష్టనుని
ణ్ఞివౌ(పున్న పుంసకా) తలో, శరాసనమ్‌- వింటివే
కశ (రసాటనీ కోట్రిః- Me! -అన్య=ఈ వింటి
కొప్పువేకురు Notched extremity of a bow.
గోథాతలం (జ్యాఘా వార కో=
గోధథా॥నీ॥-తలమ్‌॥ న॥-_౨- జ్యాఘాత
తవారణే)॥ ౫ర_౨| వింటినారి
బెబసతేపీంచుట కై చేతలట్టుకొనుతోలు
న్‌ వేళ్టు Leathern fence for the rin
లస్తక( స్తుధనుర్మధ్యం) అస్తకః॥పు! ౧-ధనురరభసా సంతత సలు
Middle of the bow.
మౌర్వీ జ్యా శిబ్హునీగు వమొర్వీ--జ్యా-శిజ్ఞునీ॥సీ!-గుణః॥ పు॥ ఈం వింటినారి
౯38 వేళ్లు, The య.
(స్యా) త్పంత్యారీఢ | ప
ప్రత్యాలీఢమ్‌. ఆలీఢమ్‌[॥న॥ _౨ను - ఇత్యాది అ
నూలీఢ (మిత్యాదిస్థాన న్నందుశేత, సమపదమ్‌, వై శాఖమ్‌, నుణ్లలమ్‌॥న॥
పబ్బుకమ్‌) 10౩1 కను, CREME =ఈ౫ను అయిదువిధము తైన
Five attitudes in విలుకాండ నిలుక డ"పే
పేళ్లు, ఎడమకాలు ముందరికి =
shooting. ఇవాంచినిలుచుట ప,
(ప త్యాలీఢము. కుడికాలుముంద..
రికి చాచినిలుచుటక రహతీఢము. "రెండుకాళ్లు సమ
ముగానిలుచుట సమపదము, రెండుకాళ్లకు ఇనడువు
 వర్షము. ద్వితీయకాండము. 207
జా నెడుఎడముగలుగనిలుచుట వైవె శాఖను. కెండు
కాళ్గును మండలా కారముగనిలుచుట మండలము.
లత్యుంలకుంశరవ్యం 'లశ్యమ్‌-.లవమ్‌. శరవ్యమ్‌॥ న॥ 3 _ గుతిశేవేళ్ళు,
(చ) A butt or mark.
వ రాభ్యాన ఉపాస| శరాభ్వ్యాసః॥పు॥-ఉసాసనమ్‌॥ న॥_౨- విలువిద్య
నమ్‌! నేర్చుకొనుట వేళ్లు
వేళు Archery.
పృవత్క_ బాణ విశి పృహత్క_ః - బాణః.. విశిఖః- అజిహ్యగః - ఖగః -
ఖా అజిహ్హగ ఖ గాళశు| ఆశుగః.కలన్నుఃనూర్షణః-ళరః [పా] సరః-ప శ్రీ|
seaweed కోలమ్బమా న్‌ ॥- కోప! పు! = ట్‌ ప్ప! ౧౨ - అమ్ముశేట్ట,
ర నరాః షత్తీ రోవ్ర An arrow.

శమ ర యాలి!
ప్రశ్వేడనా(స్తునారా ప్రుత్వేడనః-నారాచః। పు! ౨ = నారసము
ఇంగ "వేళు, An iron arrow.
పవషో వాజ en వాజః |॥పు॥ _౨- గఅుల వేళ్లు, అక్కలు,
(స్తిషూ త్తర్రే1౫౮౫॥ Feather of an arrow. ముందు చెప్పలల నిరస్త
క్‌
దిగ్ధల్‌_ప్పక శబ్దములు- 5॥ తి!
నిరస్హకి(పృహిశే బా ne స్వః ప్రహికే = వేయంబడిన, బాణే=
ణే చాణము వేరు, Shot, as an arrow.
(విపా_క్రేదిద్ధలిప్తకా। దిద్ధః-లి_ప్రకః॥_౨- విపాక్తే= విషముచేతంబూ
యంబడిన బాణముపేరు, Poisoned arrow.
తూణోపాసజ్ల తూణీరని, తూణః_ఉపాసజ్లః - తూణేరః - నిషబ్షః ॥ పు॥-
పజ్షాఇషుధి (ర్లపయో |ఇషుధిః॥ ప్ప॥-మ. [ప] తూణా॥ వ అమ్ముల
౫రో౬॥ తూణ్యాం పాది వేళు, A quiver.
స్పింశచన్త
ఖ డ్లే(త్రుని స్త్రి నినస్త్రీంశః చన్ద్రహాసః - అసిః-. రిష్టి-
_ ఖడ్ల్డః
హోసాసిరిష్టయః | స టట న! ాగ, $.కరవాలః [పా] కర్‌పా.
గ్‌
"మణ్లల
యకో మజణ్ణలా[గ్ర క ర లః-_క ఫ్రపాణః ॥ పుమ మ ఖడ్డమువేళ్లు, వెద్దకశ్రి,
నాలకి కృపాణ (వత్‌౧|| A scimitar.

త్సరుకి (ఖడ్రాదిముప్టై త్పరుః॥ పు!౧-ఖ డ్లాదిముప్టై = ఖడ్గము జముదా

స్యాత్‌) డిమొదలయినయాయుధముల పిడి పేరు, - పరుజులు.
208 అనురకోథ ము, [మత్తియ,
A hilt or handle.
మేఖలా (తన్ని బన మేఖలా సీ॥౧- తన్ని బన్లనం== ఆయాయుధముజా
నమ్‌)! అకుండవుణికట్టునంగట్టుకట్టువేచేరు A sword knot.
ఫలకో (ఒస్తే) ఫలం ఫలకఃప్ప1. ఫలమ్‌: చర్మ॥న్‌॥ న॥5- అరిగవేళ్లు,
చర "కేడెము A shield.
సంగ్రాపహే ( ముస్ఫ్రి సంగ్రాహః॥ పు! :౧- అన్వయ పకక ఈయరి
రస్య యళ)॥ ౫౮౮| ఫీష్తేవేరు, The gripe of a shield,
గపపట్టుపీ
దే
రసన 1ద్రుఘుణః-ముద్ద్గరః- ఫఘనః-1పు! ౩ - ఇనుపగు
యేళు, A 2411ల
(స్యా) దీలీ కరవాలికా! SE ఈలిః.కరవాలికా [పా] కరపాలికా!
నీ! ౨ తులువకత్తిపేళ్లు, A $hOrt sword.
భిన్దిపాల స్పృగ (స్తు! _ భిన్దిపాలః[పా] భిణ్డిపాలః-సృగః॥ పు॥_౨- హస్త
లా) A short arrow. ప్రమాణ మైన విడిచిపాటుగుదియ వేళ్లు.
పరిఘ పరిఘూతనః॥ పరిఘః- పరిఘాతనః॥ పు॥_౨- ఇనుపకట్లగుదియ
ర్‌ | (ద్యయోకి) పేళ్లు, A bludgeon.
కుఠార స్పఏధితిక పర! కుఠారః॥ప్ప॥-స్వధితిః! పు॥--పరళుః _ పరశ్వధః॥
శు (శ్చ పరశ్వధః |! పు॥5* న; An axe.
(స్యా) చస్తే బాసి. శ స్త్రీ- అసిప్పుత్తీ-ఛురికా - అసనిభేనుకా!నీ!
పు త్తీ(చృచ్భురికాచాసి |౮--నురియక శ్తివేళ్ళుచూరక త్తి A knife.
ఛేనుకా॥ ౫౫
(వాపుంసి) శల్యం న్నే శల్యమ్‌॥ప్న ॥శ జు.॥ పు! ౨. వసిపేళ్లు, సెలక
జ్కు_ (ర్నా) టు A javelin, the pointed end of an arrow.
సర్వలా తోమరో(=_| - సర్వలా [పా] శర్వలా! సీ॥_ తోమరః॥ పృ ॥
a యామ్‌) | _9-- నేజూ వేళ్లు, చిల్లకోల, An iron crow.
ప్రాసన స్తు కున్తః - స్రైనఒకు_న
నః పు॥ ౨- ఈబే వేళ్లు, బల్లెము,
A bearded dart.
కోణ( స్తుస్త్రియ పా కోణః॥పు॥పాలిః_ అ్రిః- కోటి ॥ సీ॥ ఈ. అంచు
ల్య శ్రి
శి కోటయః॥౫౫4౧|| వేళ్లు. కొను Sharp cde of a sword.
సర్వాభిసార స్పా 'సర్వాభిసారః. స రాఘ? సర్వసన్నహనః॥ పు॥
ఘు Er నా'3 - సక లసేనయు యుద్ధమునకు నాయ_త్తపడుట
 వర్షము.) _ద్వితీయకాండము. 209
న (రకణ | వేళ్ళు Assembling of a complete army.
లోహాోభిసారో౭_ ih లోహాోభిసారః॥ పు! ౧ - ae
భృతాం రాజ్ఞాం నీరా యందు, అ స్తభృతామ్‌ = ఆయుధమును ధరించిన,
జనావిధికి॥ ౫౫౨ రాజ్ఞామ్‌ = రాజులయొక్క.., నీరాజనావిధిః = ఆయు
పేరు, LuUstration of arms.
ధములనివాళింపు
(యళల్సేన యా౭_భిగ| _అభిషేణనమ్‌॥న॥ ౧-సేనయా= సేనతో, అరౌ=
మన మరా త) దభిపే. పగవానికి, అభిగమనంయత్‌ తత్‌ = ఎదురుగా బో
ణనమ్‌! వుటపేరు, March to repel an army.
యాత్రా వ్రజ్యా౭_భి| యాత్రా. వ్రజ్యా!॥సీ॥_అభిని ర్యాణవ్‌-ప్రస్థానమ్‌-
నిర్యాణం ప్రస్థానం గ |గమనమ్‌॥ న॥-గమః॥ పు! ౬- లువ నిశ్చయించిన
మనం గమః॥ ౫౫౩॥ |రాజయొక్క_పయనము, March of an assailant.
| (స్యా) దాసారకి (పస ఆనార ॥పు॥- పృసరణమ్‌॥ న॥ [ప ] ప్రసరణే॥నీ॥
రణం _౨-అంతట సె
చనవ్యోపించుట, Surrounding a foe.
ప్రచృక్కం చలితా ప్రచ రమ్‌ - చలితమ్‌॥ _౨ - కదలిన సేన పేరు
(రకమ్‌) | ఇదిఅమర మాలోోక్టిచేత॥ త్రి[మ army in motion.
(అహికా న్ప్రత్యభీత అభిక్రమః [పా] అతి క్రమః॥పు॥ ౧- అహితాన్‌
స్య రణేయాన) నుఖి (పతి=_కక్రువ్రలనునూర్చి, రథిత్రస్య = భయము లేని
క,మః॥ ౫౫|| స్రరుషునియొక్కం రణే = యుద్ధవిషయమై, యా
నమ్‌=పోవ్రట పేరు, A gallant attack.
వై తాలికా బోధకరాః, వై తాలికఒబోధకరః ॥పు॥_౨ - వేకునను రాజుల
మేలుకొలుపు వార్‌ కులవేళ్లు, Minstrels that
awaken kings at dawn,
కా ఘాత్లికా| _చాక్రికః ఘాల్టికః॥ పు॥ ౨-అనేకులుగాంగూడి
శ్రా సోత్రముచేయువారి వేళ్లు, Bards in throngs,
who chant in chorus. ఘంటావాద్యముచేత
| నిద
ద్ర మేలుకొలుపు వారిపే శని కొందు.
(స్యు) ర్యాగధా స్తుమ వ్య? మగధః (వా మధుకః॥ పు॥ _౨-వం
నా ఇావళిని జదువువారిపేళ్లు, A bard by birth.
వనినః
౧
సుతిపాఠకాః॥|
EON:
_ వనీ॥న్‌
D౨
॥- ఆలి
సుతిపాఠకః॥ పు! _౨- పఠరా,క్‌
తా
నూదు
27
210 అవమురకోక ము, [తృత్తియ
AA |లను స్తుతించువారి'వేళ్లు, A panegyrist.
_సంశప్తకా (స్తునము| _సంశ ప్తకః॥ పు! ౧-సమయాత్‌ = ఒట్టువెట్టు
యా త్సం గ్రామా దని 'కొనుటవలన, సంగ్రామాత్‌. ద్‌ యుద్ధమునుండి,
నర్శినః)! అనివర్సినః = నురలనివారిపేరు, Chosen soldiers
sworn not to recede.
శేణు (ర గయోాః స్తీ శేణుః॥స్ప॥- భూలిః॥సీ॥ -పాంనుః[ ప]పాంశంః॥ పు॥
యాం) ధూలి; పాం జన్‌, న ల. వేళ్లు, 56 చూర్షః॥ షృ॥-
(ర్నాన దయా గజః॥ ! కేద! వు! కవన)వును గొట్టిన పొడి వేళ్లు,
౫౫౬ మాశ్లే తోద. |90ఇ646.. మొరముస గూడిన ధూళిశే
వేళ్లని కొంద
అందురు. ఈయాబును ధూళి వేళ్ళని కొంచ.
స్పముత్సిజ్ఞు విజ్ఞుల"
(భృ సముత్సిళ్ఞ?-పిజ్ఞల:ః॥ పు॥ _౨- భృశమ్‌==మిక్కి..లి,
శమాకులే)। ఆకులే = కలగిన సేన మొదలయిన వస్తువు వేళ్లు,
An army in great disorder.
పతాకా వైజయన్తీ| పతాశకా_వైజయ న్నీ!నీ! _ శేతనమ్‌॥ న॥- ధ్వజ
(గ్యా) కేతనం ధ్వజ మ్‌!ప్న॥5- "బక్క ముచే
వేళ్లు,A flag or banner.
(మస్తీ
న్నీయామ్‌)! ౫౫౭!
(సా) వీరాశంసనం| వీరాశంసనమ్‌॥ న॥ ౧-_అతిభయప్ర,
ప,దా=మిక్కి
(యుద్ధభూమి ర్యా౭_తి లి భయంకరమైన,యా = దీది గలదో,
భ్‌తప
(పదా!) సా=ఆయుడ్ఞభూమి పేరు, The post of danger.
(అహంపూర్వమహం అహంపూర్వికా॥ స్‌! ౧-అహంపూర్వమ్‌= నేను
పూర్వ మి) త్వహంపూ ముందుచే సెదు అహంపూర్నుమ్‌ = నేను ముందుచే
ర్వికా( క్రియా) 0౮|| సెదనని ముందు చొచ్చు, శ్రియా ఒక్‌ యరరు
Emulation for precedence.
అఆహోపురుమీకా. _అహోపురుమీకా॥ నీ! ౧-దర్చాత్‌ =గర్వమువ
(దర్చా ద్యా స్యా త్సం|లన, ఆత్త్మని=తనయందు సంభావనా = అడ్డము లేని
భావనాత్త్య ని)! సానుర్లర్భ
స్టముగలదని తలంచుట, Self or ltation
అహమహమికా(తుసా కనన నీ ౧-పరస్పరమ్‌=ఫేన సను
స్యా త్పరస్పరం యో ర్థుడను న్‌్‌ స్టన్లుర్థ్యుడననివీరుల కొకరి కొకరికి,
భవ త్యహంకారఖ॥ యః అహంకారః = వయహంకారము గలదో,
౫౫౪ 1 సా=దాని పేరు Military vaunting.
 వర్గము.] ద్భితీయ కాండము. 211
దృవిణం తర స్స దృవిణమ్‌- తరః॥ స్‌! _ సహః॥ స్‌॥ - బలమ్‌ -
హో బల కార్యాణి శార్యమ్‌.
సావము॥న్‌ ॥--శుష్కక్‌ సస _క్రిఖనీ॥._ పరా
సావు శుష్క౦చ! శక్షిః క్రుమఃపాణ పు॥ ౧౦-బలిమివేవళ్లు Strength ;
పరాకక్రనుకోప్రాణో.
పా bravery.
విక్రొను = కతి .శ| విర్రమః॥పు॥_అతిశ క్రితా। వీ]_౨_అధికముయిన
_క్రితా॥ ౫౬.౦| బలిమి, Heroic valour, Extraordinary prowess.
వీరపాణం (తుయత్సా, _ వీరపాణమ్‌॥న॥ ౧-రణే= యుద్ధము, వృ క్తి
"లేవా =
నం వృత్తే భావినివా| నడచియుండంగా నయిన, భావినీవా=నడవంబో
రణే | వుచునుండంగానయిన, పానమ్‌ = వీరులు చేయును
ద్య వానను పేరు, Drink of warriors,
యుద్ధ నూయోధనం యుద్లమ్‌ - ఆయోధనమ్‌ - జన్యమ్‌- ప్రధనమ్‌-
జన్యం (పృధనం (పృవి| ప్రవిడారణమ్‌ - మృధమ్‌. ఆస్క_న్షనమ్‌- సజ్ఞిస్ట్‌ -
_ చారణమ్‌! మృధ మా సమోాకమ్‌ _ సాంపరాయికమ్‌ [పా] సంపరాయి
స్క_న్లనం సజఫం సమో |కమ్‌॥ న॥-నమరః - అనీకః.రణః॥ ప్న! “క లవాః'-;వి
కం యాన్‌ మ
Co స. సం ప్రహారః - అభిసంపాతః - కలిః-సం
(అ స్త్రేయాం) సమరా న్ఫోటః - సంయుగ;ః _ అభ్యామర్హః - సమాఘా
నీక రణాక కలహ విగ తః - సంగ్రామః - అభ్యాగమః - ఆహవః _ స
హశా॥ సం వనక రాఖిస్తం ముదాయః॥ పు! - సంయత్‌ -_ సమితిః - ఆజిః _
పాత కలి సంస్ఫోట సం సమిత్‌ ॥త్‌॥ - యుత్‌ ॥ధ్‌॥నీ॥ ౩౧ - యుద్ధము వేళ్లు,
యుగాః | అభ్యామర్ష సంయచ్చబ్దమును ఆజిశ బ్రమును పుల్లింగములును
సమాఘాత సంగ్రామా గలవు; War, battle, combat,
err న
ము దాయః సి
స్త్రియ)
స్పంయ త్సమి త్యాజి
సమి ద్యుధః !
నియుద్ధం చబాహుయు | .: నియుద్ధమ్‌- బాహు యుద్ధమ్‌॥ న॥ -౨-భుజయుద్ధ
చ౬థ) ము వేరు, వెనంగులాడుట, Close fight, struggle,
థి
తుములం(రణసంకులే)॥ తుములమ్‌॥ న॥ ౧-రణసంకులే = రెండుసేనలు
A confused combat. |దెమ్మిగాం దాశుట చేరు, దొమ్మియుద్ధమును.
 212 అమరకోశ ము. [తృతీయ
శ్వేడా (తు) సింవానా |మ్యేడా॥సీ॥- సింహోసోదః॥పు].౨- శత్రువును భంగవె
ద (స్పా $త్‌) ట్టుట్నకె.చేయంబడు బొబ టువేళ్లు, War-whoop.
(క రిణాం) ఘటనా భర్‌ pee ఘటా ॥ సీ! _౨- ఏ
టా! గుంపుపేరు, 'Iroop of elephants.
క్రన్లనం యోధసంరా క్రన్దనమ్‌!న॥ - యోధసంశఠావః॥ పు! _౨-యుద్ల
నా వపభ్‌టుల మోత చీళు, పెట్టు వీరాలాపములని కొం
దజు, Mutual defiance of combatants.

బృంహితం కరిగర్జి బృంహితమ్‌!న॥ - కరిగ ర్లితెమ్‌॥ న॥_౨-_ఏనుగుల

తమ్‌॥ ౫౬౫| , మో తేరు, Roaring శ elephants,
విస్ఫారో ( ధనుషః విస్ఫారః॥ పు॥ ౧-ధనువః = వింటియొక్క స్యా
సాని)ల నః=, మో (తెరు,=
Twang of a bow.
పటహో౭_డమ్స రా (స పటహాః - ఆడమ్బరః॥ పు॥ _౨- యుద్ధమునందలీ
మా) | సంరంభము వేళ్లు, యుద్ధము నందలి “నిస్సాణపు
“ందటు, సజు used in battle.
మోా,6తయని క్ట
ప్రసభం (తు) బలా ప్రనభమ్‌॥న॥ - బలాత్కాారః-హళఠః॥ పు॥ ౩-బ
త్కారో వాఠో(2. |లాశ్కా_రముకేల్లు, Violence, force.
థ) స్థలితం ఛలమ్‌ ॥| సలితమ్‌ -ఛలమ్‌॥ న॥ _౨--యుద్ధ్దమునమర్యాద
౫౬౬.|| వేళ్ళు Fraud; stratagem; circutuvention.
తప్పుట పేళ్లు
అజన్యం(క్తీ బ్ర) ఉత్పా అజన్యమ్‌॥న॥ -. ఉత్పాతః _ ఉపసర్లః॥పు॥ ౩-ఉ
త్ర ఉపసర్ష (స్సనుం త్ర, త్పాతము వేళ్లు, A portent, Any unusual
యమ్‌) | phenomenon Boing calamity.
_ మూర్చా(త్రుకశ్య్ళలం _మూర్భా!సీ॥_కశ లమ్‌॥ న॥-మోవాః॥ పు॥ 9.
మోహో. సామ్షసిలుటేపేళ్లు, మమ సతి Fainting.
ప్యవమర్హ( en అవమర్థఃపు]-వీడనవ్‌॥ న॥ ౨-పరచ క్రముచేత
Devastation. ౬౭|| నైన దేశ ముయొక్క_ రాయిడి వేళ్లు, ఒరసికొనుట.
అభ్యవస్క_న్షనం త్వ _అభ్యవస్క_న్లనమ్‌-అభ్యాసాదనమ్‌॥ న॥ ౨ -
భి సాదనం మోసముచే బరచ (కవరు నై (క్రమించుట వేళ్లు,
'దోంపుడు, Striking న
to త్‌foe, Rete
విజయో జయః | విజయ ః.-జయః॥పు॥ _౨_.౫లుపు వేళ్లు, Victory.
వర్వము.]
౧
ద్వితీయ కాండము. 918:
వైరశుద్ధిక ప్రతీకారో వైరశుద్ధిః। వ్సీ_ప్రతీకారః॥ పు ॥_వైరనిర్యాత
5Tata )1 |ననమ్‌! న13-పగదీర్చికొనుట వేళు, Reuse
ద్రాావూద్రావ ప్రద్రా,వః- ఉద్దాావః- సంద్రావః - స్త్ర.
పో సందావా స్ట విద్రవః- దృవః-అష క్రమః8 పు॥_అపయానమ్‌॥ న నా
ఆద

వేళ్లు, Flight; retreat,

ద్రవూ ద్రవః | అపక్క ౮-పాజణివోవుటవే
మొోా౭_పయానం(చ) [బః=ఓటమి'ేవేరు ఓడుట, Defeat.
(రణేభజ్లకి) పరాజయః॥ | పరాజయః॥ పు॥ ౧- రణో=యుద్గమునందలి, భ్‌
పరాజత పరఠరాభూతౌ పరాజితః-పరాభూతః॥ త్రీ!_౨-ఓడినవాని వేళ్లు,
Defeated; vanquished.
(త్రిష )నష్ట్ర
షతిరోహీ నష్టః _ తిరోహితః. త్రి ౦ _ ఓడిదాగినవాని
వేళ్ళు Wie మ disappeared.
పమాషపణం నిబర ప మాపణమ్‌-నిబర_ ణమ్‌- నికారణమ్‌- నిశా
ణం నికారణం నిశార |రణమ్‌ [పా] విశారణమ్‌- ప్రవాసనమ్‌ - పరాస
ణమ్‌॥ ప్రవాసనం పరా నమ్‌-నిషూదనమ్‌ - నిహింసనమ్‌ - నిర్వాపణమ్‌ శే
సనం నిషూదనం నిహిం సంజ్ఞపనమ్‌ జ నిర్లర్ధనమ్‌ _ అపాసనమ్‌ - ని _స్హర్డ
సనమ్‌ |నిర్వాపణం సం |ణమ్‌ - నిహననమ్‌ - తుణనమ్‌ - పరివర్ణనమ్‌ - ని
జ్ఞపనం న మపా |ర్వాసనమ్‌- విశ సనమ్‌ నక - ప్రతిఘాత
సనమ్‌ ॥ నిస్తర్ణ్రణం ని నమ్‌ - ఉ ద్వాసనమ్‌- ప్రమథన ర క్కథనమ్‌ ఉజ్ఞా
వాననం తణనం పరివర్ణ |సనమ్‌॥న॥-ఆలమ్బః_పిజ్ఞుః- విశరః- ఘాత?- ఉన్నాథః
నమ్‌ | నిర్వాసనం విశ పా] ఉన్మ౦థః.వధః॥ పు॥-ఈ 3౩౦ దియు చంపుట
సనం మారణం ప్రి వేళ్లు, Slaughter; killing; destroying.
ఘాతనమ్‌ ॥ ఉద్వాసన
ప్రమథన క్రృథనోజ్జాస
నానిచ! ఆలమ్న విష ని
కర ఘాతో నాథ వథా
(అపి! స్యాత్‌వరం!
పజ్బుతా కాలధ సె॥ [ప] పజ్వాత్య్వమ్‌ - కాలధర్య క్రీం
పజ్బాతా॥ సీ
ర్తదిష్టాన్తఃి ప,లయో దిహ్టైాన్త
నః -_ ప్రలయః-అత్యయః . అ _న్తః- హ్‌ ||
(2 U
జత్యయః | అనో నా పు!.మృత్యుః ప్ప॥- మరణమ్‌॥ న॥ - నిధనః॥ ప్న!
214 అమరకోశము. [వ \~—y
త్రి యవర్ల్షము.
౧

నో (ద్యయో) ల త్యు ౧౦-చావు వేళ్లు, Death.

ర్తరణం రా,
నిధనిరీ (జఒన్త్రీ
రి

యామ్‌) ౫౭6
పరాసు
అ ఇ,
ఫ్రైజరసహజ
జ
పరానుః
అ రం
_ స్రా_ప్పపబ్బత్వః
అద అచ కీ
- పరేతః . - డే
లగ = ]

త్వ ప నేత ప్రేత సంస్థి త్రంసంస్థితః లె మృతః లై ప్రమోాతః॥sha

“DD Fee
త్రీ ౭ - చచ్చి
"తాః మృత ప్ర
పమిాతౌ నవాని చళ్ళు Dead, perished.

(త్రి స్వేత
చితా చిత్యా చితిః| చితా-చిత్యా-చితిః॥ వీ | 3॥ సాద, A funeral
(స్తీ
స్పియామ్‌)! ౫|| pile.
వ్ర |
కబక్టో (జాస్తి క్రి కబన్ధః॥ప్ప॥౧ - క్రియాయుక
క్రమ్‌=న_ర్తన క్రియ
స్‌ు _కృ
క్‌ మపమూర్ధ తోంసకిన, అపమూర్థక లేబరమ్‌ = తం
కలేబరమ్‌) | రీరముపేరు, A betes trunk retaining life.
skశానం (స్యా) క్పి thyశానమ్‌-పితృవనమ్‌॥
5
న ॥ _౩-6 శ శానము పే
=

తృవనం ర్ట ఒలీకిమిట్ట, Cemetery; cremation ground.

కుణపః॥పు॥_శవమ్‌॥ప్ప
॥.౨- వీనుగు, 001056.
గ అధహో ప్ర
వ్‌
గ్రవాఃజఉిప
ల
గృహః॥
“ol
పు॥
షా!
బన్తీ॥సీ॥
రీ
రో- కే చెటు
సాలనున్న మనుష్యాదుల చేళ్లు A prisoner,
A mau or beast confined.
నా --కారా॥ సీ॥బన నాలయః॥ పు! ౨ - చెటసాల
లయే। వేళ్లు A prison or jail.
(పుంసి భూ) మ న్నవస అసవః॥ఉ, బ॥- స్రాణాః॥ అుబ్కపు!_౨-ప్రాణముల
వగ ప్రాణా(శై
శైవం) వేళ్లు, Inspiration and respiration of five sorts.
జీవ్రూఒసుభారణమ్‌! వ. ॥ పు॥_ అసుధారణమ్‌॥ న॥ _౨ _ ప్రాణముల
౫౭౭1 |ధరించుట వేళ్లు, Life.
ఆయు ర్టీవితకాలో' ఆయుః॥ స్‌,న॥-జీవితే కాలః! పు॥_౨_ఆయున్సు
(నా) వేళ్లు,
భు బ్రలీకియుండుకాలము, Age;duration of life.
జీవాతుర్శి వనోహషథ మో! Wee $॥పు॥- జీవనాషధమ్‌॥న॥ ౨- బ్రతికించు
మందు, A 612 to revive the dead.
ఇతి మత్రియవర్లః. మ త్తియులతోం జేరిన పదసమూపహము ముగి సెను.
అనలా దా ద స్థ
 వై శ్యవర్షము.]
రి ౧
ద్వితీయకాండము. 215 '
డోర వ్యా ఉఊరుజా అ, ఆారవ్యః - ఊరుజః - అర్యః- వైశః - భూమి
ర్యా వైశ్యా భూమి స్పృక్‌॥ళ్‌॥ - విట్‌॥ ళ్‌॥పు॥ ౬ - వైశ్యులవేళ్సు,
స్ప న్‌ వశః! డూ)! త man of the agricultural or mercantile tribe.
ఆజీవ్రా జీవికా వారా! ఆజీవః॥పు॥ - జీవికా-వారా- వృ తః॥సీ॥ - వ ర్ల
వృత్తి ర్వ్వర్త్వన జీవనే। నమ్‌.జీవనమ్‌॥ న ॥ ౬-సామాన్యముగా జీవనోపాయ
ము వేళ్లు, బ్రతుకు, Livelihood; profession.
(స్త్రేయాం) స్తఅమీ! పా క్‌
కృవి.|సీ॥ = దున్ని వైరువెట్టుట, Agriculture;
శుపాల్యం వాణిద్నుం (న సాశుపాల్య Sl = గోమహిప్యాదులను పాలించు
తి వృ కయి! ge | త Pasture; వాణబ్వమ్‌! న॥ ౨. బేగమాడుట,
Mcichandize, ఇతీ=ఈ3ను, నృ_త్తయః = (పత్యేక
ప
యం వె శ్వవృత్తుల ot
వేళ్లు [కూద్రవృ రి
తి Service.
హెలో శవ త్తి సేలం-శ్వవృ త్రి
త్రి వ్వ ౨ - కొలువుగొలుచుట,
రన్ఫతం కృవ్‌. అనృతమ్‌॥ న॥ - కృషః॥ న్సీ ౨-దున్నివై రువె
ట్టుట పేరు, Husbandry, agriculture.
(రుఖ్ళుశిలం)్రచ్యృతమ్‌। బుతమ్‌॥ న॥ ౧-ఇక్టాశిలమ్‌ = (ఊరులలోంయబడి
యున్నగింజల నేజుకొని బ్రతుకుట యుంఛము,
Gathering of grains; మ శ్లీలో డిన యెన్నలు
దెచ్చుకొని బ్రతుకుట శీలము, Gleaning ears of
corn.) ఈ శెంటికినిపెరు.
(చ్వేయాచికాయాచి మృృతెమ్‌, Alms solicited; అమృత మ్‌ె॥న॥,AlMs
తయో ర్యథాసంఖ్యం) |unsolicited; ద్య = ఈ .౨ను, యథాసంఖ్యమ్‌=
మృతామృ కే॥ ౫౮౦| వరుసగా, యాచితాయాచితయోః = ఒక రినడిగి బ్రి
తుకుటకును నొకిరి నడుగక బ్రతుకుటకునువే
వేళ్లు.
సత్యాన్ఫతం (వణిగ్భా స త్యాన్ఫతమ్‌॥ న॥ ౧౩ వణిగ్భానః= చేరమాదుట,
వః) క్రయవి కృయాదివ్యాపారము,
క Traffic; commerce.
(స్యా) దృణం పర్యు షమ. పర్వుదజ్వానమ్‌॥న॥ , ఉద్ధారః॥పు॥ 5_
దష్టానమ్‌ | ఉదారో2_ అప్పువేళ్ళు
ఇళ్లు Debt.
ర్భప్కయోగ స్తు
fees అర్థప్రయోగః| పు॥- కువీదమ్‌॥న॥- వృద్ధిజీవికా॥సీ॥
రా) ౮౧|| 3- వడ్డేపెళ్లి
Rey Usury; profession of money lenders.
216 అనురకోశ ము. [వైశ్య
(యాచ్చ్లయా పం) యాచితకమ్‌॥ న ॥ ౧-యా పర = అడుగుట
యాచితకం చేత, ఆ _ప్పమ్‌= పొందంబడినవ స్తువుపేరు, ఇపన్తమ
A loan; a borrowed thing. |
(నిమయా) చదాపమి| _ఆపమిత్యకమ్‌॥ న॥ ౧-నిమయాత్‌ = మార్చు
త్యకమ్‌ | కొనుటవలనంబొందయిడిన వస్తువుపేరు A thing
obtained by barter. ఉత్త మర్ణశ బ్దము -మొదలు
ముందు చెప్పలల శబ్బములకు WC: _త్తనుర్తాదయ
నీ మొ. అని లింగము చెప్పబడును.
ఉత్త మర్లా ధమర్ల]ప ఉ _త్తమర్థ ః =[editor, అధమర్థ 8 = debtor, ఈ
(చ్వా ప్రయా కగ ౨ను, క, మాత్‌ =వరుసగా, ప్రయో _కృృగ్రావాకౌ=
హకౌ క మాత్‌ ) ల్రైచ్సిస నని అప్పుపుచ్చుకొన్న వానికిని పేళ్లు.
కుసీదికో ఖనన వృ కునీదికః. వార్తువీకః - వృద్ధ్యాజీవః స్టవార్డువీ!॥
ద్ధాఫ్రజీవశ్చ వార్తుషిః | ర-వడ్డి చేత బ్రదుకువాని పెట్లై
వేళ్లు, స్‌usurer.
HERO కర్షక కేశా
త్యాజీవః.కర్త కః (పా) 'కార్షకః- కృషికః. కృ
వలః॥రదున్నిబుదుకువాయడు, a husbandman.
శ్చ కృషికశ్చ కృహీవలః॥ పీ
(మేత3 0) వై హేయ వ్ర హేయమ్‌్‌ A field fit for com. శెలే
శాలేయం (ప్రోహిశా |యమ్‌,-[01 116౭. ఈ _౨ను _ వరుసగా, వ్రీహిశా
ల్యుద్భ వ్రూచితమ్‌)। ల్యుద్భవ్రూచితమ్‌ = వడ్లు వ. పండుటకుం
దగిన, వేత్రమ్‌=వేశ్ర, ముచే
యవ్యం యవక్యంప. యవ్యరమ్‌.యవక్యమ్‌= న. ఈకిను. వరు
స్ట్రీక్టం (యవాది భన |సగా, యవాదిభ వనమ్‌=యవలు యవకలు పస్ట్యిక
నం హియత్‌ )| ౫౮౮౮ |లు పండుకత్రములకు వేళ్లు.
తిల్యతై లీన(వన్మాపో తిల్యమ్‌ 3“లీనము! ౨౩
నువ్వులు పండుడే త్ర
త్రము
మాణు భజ్షా ద్విరూప |వేళ్లు. మాష ర. = ఉమా = నల్లయగి
ఆ|| సెలు, అణు=చిటువడ్డు, భజ =జనుము॥ weరను-
పండుక త్రములకును,
త దిరూపకా= (మాప్యమ్‌,
మ ఉమ్యమ్‌, శు"మీానమ్‌, అణవ్యమ్‌,
ఆణవీనమ్‌, భజప్‌, భాజ్లీనమ్‌, అని) రెండేసి పేళ్లు,
మాద్దీన కౌద్రవీణాది మొద్షీనమ్‌-శా ద్రవీణమ్‌॥ ఈ _౨ ను_ఆదిపపదము.
 వర్గము.] ద్వితీయ కాండము. మా.
(శేవథాన్యోద్భ వ్రూచిత చేత నూసూరీణాదిశ బములును, శమధాన్యోద్భ
మ్స్‌॥ శ న. వ్రూచితమ్‌= నసలు, ఆమి, మసూరీలు మొదలయిన
యాయాధాన్యములు పండుత్నే త్రములకు వేళ్లు.
బీజాకృతం తూ_ప్తకృ। బీజాకృతమ్‌-ఉ _ప్పకృష్ణమ్‌॥౨- ర త్రివెనుక
ష్టం దున్నిన త్నేత్రము, Land ploughed ha sowing.
“నీత్యంకృష్ణం(చ హా ల్య ry కృష్టమ్‌-హల్యమ్‌
. | 3 - దున్నినత్నేత్ర
(వత్‌)! ముశేళ్లు, Ploughed, tilled.
తృిగుణాకృతం తృతీ త్రీగుణాకృతమ
త్రి ్‌. తృతీయాకృతమ్‌- త్రీహల్యమ్‌-
యూక్ళరం త్రీహల్యం త్రిసీక్యకమ్‌1
త్రి ళ - మూండుచాళ్గుదున్ని నేత, త ము
త్రిసీత్య (మపి తసి న్‌ )॥ చ Thrice ploughed.
ద్విగుణాక్మతే కక ద్విగుణాక్యఫ్రతమ్‌-ద్వితీయాకృతమ్‌- ద్విహల్యమ్‌-
న్సప) న ద్విసీత్యమ్‌॥తత్‌ =అనునట్టిపూర్వంసర్వమ్‌=ఈరను_
న్ఫూకృత (మవీహ) ।|శమా కృతమ్‌ [పా] సమా కృతమ్‌ - అనునది
౧యు, ఈ ౫ ను, దగుణాక్ఫో తే= రెండుచాళ్లు
Twice ploughed. |దున్నినభూమియందు వ_ర్థించును.
(దోంణాఢకాది వా డ్రాణికః. అఢకికః॥ ఈ _౨ను, ఆదిపదముచేత
రాక
పాడా) బ్రా కకాడకీ ర్రాస్టికాదిశ బములును వరుసగా నిద్దుము విత్తేడు
కాదయః Fe x02 లో హమువి లెడు భూమికిని, ఆదిపదము'చే
త కుంచెకు వి తృుభూమి "మొదలయినవానికినివేళ్లు.
(ఖారీవాప స్తు ఖారీక ఖారీకః॥౧ - ఖారీవాపః = పుక్లుడువి త్రులువిత్తు
త మునకుపేరు
వేత, [జెప్పినశబ్దములు |త్రి॥
ఉ _త్రమర్గాదయ. స్త్రివు క మర్ణహే "మొదలు ఫశుబమువణుకుం
( పున్నపుంసకయో ) వప్రమ్‌!ప్న!.[శీదార!8|| ప్రు॥-తే త్రమ్‌॥న। 52a
ర్వ ప్రం కేదారః శ్నేత్ర త్రముకేవేళ్లు, వరిపండునేల, A fd.
(మస్యతు) | క చారకర స్టరకు! గక దార్యమ్‌ - ఖేల్‌మ్‌- ౩ దారి
కె|కమ!న1..ఈరను, అస్య=ఈడే త్రముయుక్కం,గణే-
(స్యాత్‌ )౩ దార్యంమై
త్రం క దారికం (గణే)!ర యల వేళ్లు. వరి art Me): A multi
tude of fields. [A clod of earth,
లోష్టానిలోష్టవక (పుంసి) లోష్టమ్‌॥ప్న ॥-లోష్టుః॥పు॥ -౨- మంటిగడ్డ పేళ్లు,
28
918. అమరకోశము. [వైశ్య
కోటికో లోస్ట్రభేదనః ॥| _కోటిశః [సా] కోటీళఃలోపష్టభేదనః॥పు ॥ ౨-.
౫౮౯!!! మంటిగడలుకొ ట్టు కొయ్య వేళ్లు
వళ, A harrow. .
రం
ప్రాజనం తోదనం తో ప్రాజనమ్‌- తోదనన్‌. తోత
త్రమ్‌!న! ౩.మునికోల
త్త0 వేళ్లు, ములుక జ్ఞ, A goad; gael
a
ఖనిత్ర మవదారణమ్‌! "ఖనిత్రమ్‌.న _౨-గుద్దలివేవేళ్లు, A
spade orసక TA ర
ద్యాత్రం pe దా శ్రమ్‌-లవి త్రమ్‌! స. కొడవలి వేళ్లు,
| ఆబన్దః॥పు॥. యో క ష్స్‌య్మోత్సన్‌ 1న 4 ౨.
le పశువులమెడనుగట్టుమ-కువేవేళ్లు,
wr నిర్‌ కూటకమ్‌॥ అక అఫలమ్‌=ఎకట్దులేనిదియు, నిరీ
షం) కూటకం షమ్‌=ఏండికోల లేనిదియునై న నాలోటివేరు. అఫ
The body of the |లమ్‌-నిరీపమ్‌ - కూటకమ్‌॥ న॥ ఈ3ను-దీని
కేవేళ్లని
plough exclusive 0% కొందటు. _అధోపహాలమనియుం _బాఠముగలదు.
the pole and share. | [The plough-share.
ఫాలకి కృషికో ఫాలః-కృమీక *[పా]కృవకా॥పు॥ _౨-కల్హు వేళ్లు,
లాజ్ఞలం హలమ్‌ | గో, _లాజ్జ్ఞలమ్‌-హాలమ్‌[పా]హాలః॥పు॥-గోదారణమ్‌!
దారణం (చసీరో(౬ పేళ్లు,A plough.
_|న॥-సీరః॥పు॥క-నాలోటి
థ)శమ్యా(
స్త్రీ)యుగ , శమ్యా॥సీ!-యుగ కీలకః॥పు!_౨. కాండిచీల వేళ్లు,
కీలకః॥ UF Oi |The pin of the yoke.
ఈషా లాజ్ఞలదణ్ణ| ఈపా (పా) ఈశా | సీ|_లాబ్దలదణ్ణః ॥ పు॥ ౨-
(స్పా gత ) ఏడిడికోల వేళ్లు, The shaft of the plough.
నీతా ఫ్లాకెషళపన్టత సీశా[పాకీతా- ల్వాజఖప్టట్లరః | నీ॥!౨-నాగోటి
వాలు వేళ్లు, A పే
(పుసి) మేధి(ఖ లేదా మేధిః॥పు॥౧-ఇది,ఖ లే-క శ్లమున, పషక్సుబన్లనేజఇప
రు న్వ స్తం యత్పశుబ సులంగట్టునిమి త్రము, న్య_స్తమ్‌=పాతి వెట్టిను యత్‌
ననే)! ౫౯ ౨9॥ |దారు=కొయ్య, The post of the threshing floor.
ప్రీహికి పాటలః, _ఆశు॥ప్న॥-ప్రహిః_పాటలః॥పు॥క.- ఎెట్టనివడ్డవేళ్లు,
Rice ripening in the rains.
(స్యాత్‌) శితకూక య| శితళూకః.యవః॥పు॥ ౨-యవలశేళ్టు, Barley.
వర్షము.) ద్వితీయ కాండము. 219.

వా (సమా)| wi తోకక్యః॥పు! ౧- హరి లేతత్ర==పచ్చయవల వేరు,

(స్తుతత్ర,
తత హరితే) Green క unripe barley.
కలాయ (ను
wish 5 కలాయః-సతీనక [పా] సతీలకః.హ రేణుః-ఖణ్లికః॥
“౫౯౩ ॥ నాతల లంకల వేళ్లు, Peas.
(వాస్మిన్‌) [Paspalum frumentaceum.
కోరఠదూషషస్తుకో దృవ81 కోరదూప:?-. కోదృవః ॥ పు॥ _౨- ఆళ్లశేవేళ్లు,
వబ్దల్యకో మసూ| మబజ్జల్యకః-నుసూరః [పా] మసురః॥ పు గ జ
ధో చిజుసెనగలవేళ్ల్తు, 1e॥t.
(థృుమకుష్టక మయుష్ట్ర మకుష్ట్రక ః [పా] ముకుష్ట్రకః- మయుస్ట్రకః [పా]
శా[3([ారి |! వనముచే మయపష్టకః [పా] మపుష్టకః-.వనముద్గః॥ పు॥3- అడవీ
3
ee వేళ్లు, Phaseolus 10046115.
సర్షవే.(తుజ్రుతున్తు _సర్షపఃణతు న్గుభః [పా] తన్తుభః - కదవ్చ్బుకః॥
భక దమ్బ కా | పు॥3.ఆవాల వేళ్లు, Mustard.
సిద్ధార్థ (స్తేషవధవ నివార్థవుల భవనం =. తెల్లనియావాల
త, వేరు Sinapis glauca, White mustard.
గోధూమ న్సువున, గోధూమః - సుమనః ॥ పు ॥ _౨.గోదువులు,
(స్పమ్బా॥ MFI |Wheat.
(స్యా) ద్యావక(స్త్రకు| _యావకః [పా] యనకః-కుల్లావః [పా] కుల్తా
సః॥పు॥ ౨ - అలసందల వేళ్లు, అ
Awnless barley.
శ్చణకో హరిమన్థక sl చణకః-హ ప్రరమ పు! ౨-సెనగలు, Gram.
(చ్వాతి శే) తిలపిర్థాశ్స| _ తిలపిదః -తిలవేజః!పు! బ్వా=ఈ _౨ను, నిష్ఫలే
తిల పేజశ్చ (నివృలే)! తిలే==పొల్లునువ్వుల "వేళ్ళు
పెళ్లు Barren sesamum.
తవః ఈుతొభి జననో Cri [పా] ముభాభిజననః ॥ పు॥
రాజికాకృస్లి
కా౭. సురీ। | రాజికా.కృష్ణి కా.ఆనురీ॥న్సీ| ౫-నల్లయావాల వేళ్లు,
Black Mustard.
(త్తియా) క్రబ్లుప్రియ కజ్బుః_వ్రీయజ్ఞుః॥సీ॥ -౨-§"gలు,Panick Seed.

జ్ఞా (ద్వే
అతసీ (స్యా) దునూ| _ అతసీ._ఉమా-కువా! సీ! ౩ నల్లయగి సెపేళ్లు,
శ్షుమాౌ॥ AF al |Linseed.
220 అనురకోశ ము. [వైశ్య

మాతులానీ(తు)భజా౧ మాతులానీ-భజ్షా
౧
॥ సీ ॥ ౨ _ జనుమువేళ్తు,
య
యాం emp.
వ్రీహిభేద స్త ణి అణుః॥పు!౧- వహి భేదః న్‌ పను Pa-
(పుమాన్‌ )| nicum pilosum.
కింశారున్సస్యశళూక ౦| . కింశారుః॥పు!-సన్యళూ' "కమ్‌! న॥.౨._ ఛాన్టము
(స్యాత్‌) రయొక్క_ముల్లు వేళ్లు Beard of com. [of corn.
కణిశం సస్యమ్ఞరీ। కణికమొ॥న॥. సస్యమజ్ఞ్యర ॥ నీ! _౨-ఎన్ను Ear
థాన్యం పంహిః _స్తస్త న వీపి:_స్త్వమ్బృకరిః॥ పు॥క- ధాన్య
న్చుకరిః వేళ్లు, Corn, grain, seed,
_స్తమ్బా గుత్స (_స్తృ న -గుత్చః॥ పు! ౨-తృణాదినః=క సవువై రుమొద
గాదినః)! లైనవానిగంట్లు,త యయ of grass;a sheaf of corn.
నాడీనాలం (చశాణ్లోే |- నాడీ॥సీ॥-_నాలక్‌॥న॥౨_ అన్య= ఈతృణాదుల
౭_సర్టి) యొక్క, కాలః = కాడ వేళ్లు, ఉఊంచలు, Stalk.
పలాలో (జతరి ఇసని పలాలః॥[ప్న
ఆగ ౨ య
!౧-నిష్ఫలః=ఛాన్యముపోయిన,
రాజ ర
సః
0

ప్ఫృలః)॥ eer =అపూరికట్ల పేరు, Straw. [పొల్లు వేళ్లు,chaff,

కడజ్బరో బునం (కీ'జే) కడబ్దరః॥పు[-బుసమ్‌ [పా] బుషమ్‌॥ న ॥ _౨-
(ఛాన్యత్వచి) తుషఃి| త్రువః॥ పు ॥ ౧ - ఛాన్యత్వచి = ఉవమకచేరు,
(పుమాన్‌ yl Husk of corn.
శూకో (ఒత్త, న ఫోరాక 8 ప్న ౧-౪ది, శ్లక్షతీ మ్ల = సూత్ము
తీత గో) | మైవాడియు నయినవరిముల్లు వేరు,ళన.
మొదలయినవాని పేరును, చే! bristle.
శవిరా శిమ్బా శమిో-శిమ్నా [పా] సిమ్నా!సీ॥ _౨-కాయభా
| న్యములునురిచినపొట్ట, A legume or pod.
(త్రిషూ
షూ త్తే) e_ool |. ఢ త్పరే= ముందుచెప్ప(౫ల మ. ఆవసితపూ
తబవసరీకృత శబ్బములు రోను ॥ త్రి ||
బుద్ధ మావసితం(థా బుద్ధమ్‌- అవసీతమ్‌[ప] అవసితమ్‌_౨. థాన్యమ్‌
న్యం) =నురిచినథాన్యము, Winnowed & stored grain,
పూతం (తు) బహులీ |_సూతమ్‌. బహులీకృతమ్‌ ॥ ౨. తూ్చె_త్తిన
కృతమ్‌! థాన్యము వేళ్లు, Threshed out and winnowed.
 వర్షము.
౧
ద్వితీయకాండ ము.
॥
221
(మాపాొదయశ మా మినుములు 'వెసలు మొదలైనవి శమిాధాన్య
థా న్యేళూక ధాన్యే (య ములనంబడును, (1211 11 pods. యవలు గోధు
వాదయః)॥! ౬౦౧॥ శా వులు మొదలై
నవి శూక ధాన్యము లనం౦ంబడును,
లయ) (కలమాద్యాశ్చ Bearded corn. రాజనాలు ఎత్త రాజనాలు వొడ్డ
పన్టికాద్యా శ్చృపుంస్య రాజనాలు మొదలయినవీయు అజబువది దివస
మో)! ములకు పండుథాన్యములు మొదలై నవియు శాలి
ఛాన్యములనంబడును, Rice. me యవ
శాలి కలవు షష్టిక శబ్బములు॥ పు॥
(తృణథాన్యాని) నీనా, _ నీవారః॥ పు॥౧- తృణధాన్యాని = ఒకరువిత్తక
రాః యే పడి మొలచిపండు గునుకువరి దూసర్లుమొద
లయినథధాన్యముల వే
పేరు Wild grains.
(స్తీ)గవేధుర్లవేధుకా॥ | గవేధుః. గవేధుకా। నీ! _౨_ అడవిగోదునుల
౬.౦.౨|॥ వేళ్లు, Coix barbata.
అయో గం ముసలో "ల గృమ్‌॥న॥-ముసలః॥ వ్న॥ _౨- రోశలిపే
| (2.స్రీస్యాత్‌) లు A pestle for cleaning rice.
ఉదూఖల ములూఖ ఉదూఖలమ్‌-ఉలూఖలమ్‌॥న॥ _౨- అోటివేళ్లు,
లమ్‌ | A mortar.
ప్రభా
| టనం శూర్చ, _ ప్రస్ఫోటనమ్‌॥న॥-శూర్బ్సమ్‌॥ ప్న॥ _౨- చేటపే
(మన్త్ర
స్తీ) ర్స A winnowing basket.
చాలనీ తితఉః (పు _చాలనీ॥ సీ॥_ తిత4ః॥ పు॥ _౨- జల్లెడ వేళ్లు, A
మాన్‌ )॥ e_03l|sieve or cribble, [A sack or gunny bag.
స్య్యూత ప్రసవ స్య్యూతః [వా] న్యోనః- ప్ర"సేవః! పు! _౨-పల్లిక,
కణ్తోల వ్‌ళూ కణ్చోలః-పిటః॥ పు॥_౨_ గంపచేళ్లు, A basket
కటకిలిబ్ఞకా॥(సమానౌ") కః -కిలిజ్ఞ
కఃపు॥1 ౨-చాయప చళ్లు, A mat.
_ రసవత్యాం(తు) పాక స్థా సవతీ॥నీ॥.-పాకస్థానమ్‌- నుహానసమ్‌! న ॥ 3.
నం నుహానసమ్‌॥౬_౦5॥ వంటసాల పేళ్లు, A kitchen.
పౌరోగవ (_స్తదధ్యతు) పొరోగవః 1౧. తదధ్యతుః = ఆవంటసాలయధి
స్పూపకారా (స్తు వ ల్ల కారిపేరు, An overseer of the kitchen. సూప
వాః |! ఆరాలికా అన్థసి 'కారః-వల్లవః _ ఆరాలికః - అన్షసికః-.సూదః _- జెద
222 అమరకోశ ము. [వైన
"కా స్పూదా జెదనికా |నికః- గుణః॥౭- వంటవాని వేళ్లు, A cook. ఆపూ
గుణాః! ౬౦౫ ఆపూవి |పికః_ కాన్లవిక !- ఛతుకారః॥ 3- పిండివం౦టలువండు
కళ కానవికో భతుకార |వానికిగాని అమ్మువానికిం గాని వేళ్లు A baker.
(ఇమేత్రిషు)! పౌరోగవశ బ్దము మొదలుకొని ఈ ౧౧ త్రి!
అశ Se cals అక్ష నమ. ఉద్ధానమ్‌ [పా] ఉద్‌ ఛ్యానషో। న॥-
శ్రజునే చుల్లి ర న్లికా! అధిశ్రయణే. చుల్లిః [ప] చుల్లీః- అ నిశా నీ! ౫.
౬౦౬|| వ్రాల్యు వేళ్లు,"A furnace or fire-place.
అజ్షారధానికా ఒజ్లా అజ్షారథానిశా. అజ్షారశకటీ- హన నీ. హసనీ॥
రశథక ట్యపి హాస న్తన్‌పీ సీ|ర-అన్నివ్య, కు, A portable furnace.
హసన్య ప
(థన స్త్రీస్యా) దజ్జొ | అజ్ఞారః॥ ప్ప॥ ౧- నిప్పుల పేరు, బొగ్గులపేర
రోజ.లాకో;ముల్లుకమ్‌ || నికొందటు, Charcoal. అలాతమ్‌. ఉల్లుకమ్‌ | న!
స సన? |-౨-
మా వేళ్లు, Half burnt wood. ఈ ౨ను,
కొజవివే శ్లనికొందు, A fire brand.
(కీబే 2_మృరీషంఛ్రా నృురీపమ్‌! న॥. భ్రాప్త8|| పు! _౨- వ్లన నా
ప్టో(నా) sp A een pan.
కన్లు (ర్వా) స్వేదనీ “కోన్లుప్ప! స్వేదనీ॥ నీ! ౨- చెనమువేళ్లు, మ.
(.స్త్రీయామ్‌)! iron plateor pan. (కాయ వేళ్లు, A laige jar.
అలిజ్ఞర (స్పా $) న్మణిక్‌న అలిజ్ఞరః-మణికః॥ పు॥ [ప] మణికమ్‌॥ న॥_౨-
కర్క_ర్యాలూ ర్ల
రల చన్తి కర్క_రీ- ఆలూాః [వా] ఆలుః- గల _న్తికా॥ నద్ర
"కా॥ ౬.౦౮ | |౫డి, గిండివంటికుండ, A pitcher. [డే
పేళ్లు,A pot.
పిఠరః స్థాల్యుఖా కుణ్ణం| _పిఠరః॥పు॥- స్థాలీ-ఉఖా॥ నీ॥._ కలామ్‌న॥ర_కుం
కలశ (స్తు త్రీషుద్వ కలశః॥ త్రి1.
ఘటః॥ ప్ప!- shes నిపః॥ పు॥ర-_
యో! ఘట! కుటనిపా కడవ వేళ్లు, a waterpot.
(వ స్త్రీశరావూ వర్ధ శ 'రావః॥ స్న!-వర్ధమానకః॥ పు! ౨- మూంకు
మానకః॥ _ ౬ం౦గ॥ డువేళ్టు, A 114. [కుడుపేళ్లు, A 5061401 boiler.
బుజీషం పిస్టపచనం బుజీన మంకీవష్టపచనమ్‌॥ న॥_౨_ బూరెలమూం
కంసో(ఒ,స్త్రైపానభా కంసః॥ప్న!- పానభాజ నమ్‌! న॥ _౨- గిన్నెవేళ్లు,
జనమ్‌! కంచము, A goblet; a metallic vessel.
వర్షము.]
౧
ద్వితీయ కాండము, 228
కుతూః (కృల్లిన్నేహ| కుతూః॥ నీ! ౧కృత్తి వేన్నహపాశ్రే= చర్మము
ఇ న సా సామ, 9
పాత్రే) తోంజేసిన లే లవె త్రేమునకు చేరు
వెద సిద్దె,
A leather bottle for oil.
(సై వాల్చా) కుతుప8 కుతుపః॥ పు॥ ౧-అల్ఫాసె వ = చిన్నసిద్దెర,
(పుమాన్‌ )॥ ౬౧౦| మీ small leather bottle.
(సర్వ వంత భాణ్ణమ్‌ - పాత్రమ్‌-అమతృమ్‌ - భాజనమ్‌॥ న॥
భాణ్ణం పాత్ర మృత్ర(చ) రుసర్వమ్‌ = సమ స్తవుయిన, ఆవనపనమ్‌=ఒక వ స్తు
భాజనమ్‌! వునుంచు గోన కడవ మొదలయినవ స్తువుల కళ్లు,
A vessel. [A ladle or spoon.
దరికి కమ్ఫికి ఖజాకాచ | దర్విః-కమ్చిః-ఖజాకా!సి
నీ॥9_ తెడ్డువేళ్లు, గరికె,
(స్యా) తరూ శారు తరూః॥ పు!-దారుహూ నకః॥ పు! ౨_ చటువము
—2 a © ఆం లు
హా ag ౬.౧౧|| వేళ్లు, కొయ్య తెడ్డు, A wooden ladle.
(అస్తీ) శాకం హరిత శాకం॥ ప్ప॥_హరితక మ్‌॥ న॥-శగ్ర,ః1పు! ౩-కూ
కంశిగ్సు ర వేళ్లు, A potherb.
(రన్య తు నాడికా) | కడమ్బః-క లమ్మః॥ పు! ౨-అన్య నాడికా = ఈ
కడమ (శ్చ)కలమ్స (శ్చ) కూరకాడ వేళ
్లు, Stalk of a potherb.
వేశవార ఉపస్క_రః ॥| వేశనారః [పా] వేసచారః._ఉపస్క_రః॥ పు! _౨-
౬౧_౨|| ఇంగువ బజీలక జ "మొదలయిన సంబారాల వేళ్లు,
A condiment; seasoning.
తిన్తిడీకం(చ)చు క్రం తిన్రిడీకమ్‌ [పా] తిన్సిడీకమ్‌ - తిన్షిణీకమ్‌-
న!
(చ)వ్ఫమొను 'చుక్రక్‌ వృమాన్లుమ్‌! న॥ 5 _ చింతపండు వేళ్లుకి
|
The tamarind fruit.
(ముథ) వేల్లజమ్‌। మరీ, _ వేల్లజమ్‌-మరీచమ్‌ [పా] మరిచమ్‌- వ.
చం లక్‌ కృష్ణ మూక న. _ఉఊపషణమ్‌ [పా] ఉపణమ్‌- భర్మప
షణం ధర్శప _త్తనమ్‌॥ నమ్‌॥ న॥ ౬-మిరియాల వేళ్ళు, Pepper.
జీరకో జరణో౭_జాజీ| _ జీరకః-జరణః॥ Sl aire నీ] ఈ. జీల
ర్‌గ్తా కకలు పేళ్లు, Cumin.
లు
(కృప్టేతుజీరశే)
|ను సుషవీ [పా] నుశవీ -కారవీ _పృథ్వీ-పృథుః-
షవీ శారవీ పృథ్వీ పృ కాలా _ ఉపకుజ్చికా। సీ
ని! ౬ - నల్ల జీలకలు
బ్రవేళ్లు,
థుగ కాలోపపకుళ్ళి కా॥ Nigella Indica.
224 అము నత. [వైశ్య
ఆర్షృకం శృజ్లబేరం ఆర్హృకమ్‌ a శృబ్దబేరమ్‌! న॥ _౨-అల్లము వేళ్లు,
(స్వా దథ) Ginger.
చృత్రా వితున్నకమ్‌। ఛత్రా॥ సీ|_విత్రున్నకమ్‌- కున్తుమ్చురు.ధాన్యా.
కుస్తుమ్చురుచ ఛాన్యాక నో! కొ త్రిమిరిశేపేళ్లు, కొ త్తముల్లి, Coriander.
(ముథ) శుణ్ణీ మహా శుర్గీ! నీ॥--నుహావధమ్‌ | న॥ -'విశ్వమ్‌! ప్న -
స్తీ నాగరమ్‌ - విశ్వభేవజమ్‌॥ న
పషధమ్‌ ॥ ao (స్రైన ౪. సాంటిశేపేళ్లు,
పుంసక యో) లం Dried ginger.
నాగరం విశ్వభేషజమ్‌|
ఆరనాలక సౌవీర కు ఆరనాలకమ్‌. సౌవీరమ్‌- కుల్యాపాభిషుతమ్‌ [ప]
ల్యాపాభిషు తాని(చ )॥ అ కుల్యాషమ్‌ - అభిషుతమ్‌ - అవన్నిసోమమ్‌ - ధాన్యా
వన్సిసోవు భాన్యాన్లు కు నమ్‌.-కుళ్షులమ్‌--కాల్జికమ్‌ [పా] 'కాళ్చాకమ్‌! న॥౭-
స్టులాని(చ) కాళశే। కలిచేళ్లు, కడుగునీళ్గును, Sour gruel.
సహవరన జతుకం బా
క్ట సన్లస్త వెధి-జతుకమ్‌-బాహ్లికమ్‌ [పా] బాహ్లీ
హ్లీకం హీజ్దు రామళమ్‌॥ |కమ్‌-హీజ్లు._రామరఠ మ్‌॥ న॥[౫.ఇంగువ, సం.
(తత్సత్రీ
త్రీ)కారపీ పృథ్వీ ను ఎం
న! పృథ్వీ - బాప్పికా - కబరీ-ప్పథుః! సీ
చావ్బికా కబరీ పృథుః। తత్పల్హ
తీ జఆయింగువ ర్రునివేళ్లి
నిళాఖ్యా కాబ్బానీ వీ న. కాబ్బునీ మా -హరిచాం.-వరవర్షి
"తా హరిద్రా, వరవర్ణి న్‌ తపన వేళ్లు, Turmeric.
(సాము ద్రం హు అశ్షీబమ్‌- తకు. [పా] వసిరమ్‌॥ న॥.౨- సాము
లవణ) మఠశీబం వశిరం ద్రమ్‌=సము ద్రనునం బుట్టిన, యత్తులవణమ్‌ =
(చతత్‌. )| యుప్ప గలదో, నాన పేళ్లు Sea salt.
సెన్గవా(ఒ స్త్రీ) శీత పైనవః స్న॥-నీతశివమ్‌ (పా సితసివమ్‌-.మా
శివం 'మూతిబన్ధర (చ కబస్ట న్యూ ననన
సినుజమ్‌॥ న॥ర- సై౦ధవ
సిద్ధుజే)॥ ౬౧F౯ | |లఅవణముేపేళ్లు, Rock salt.
” కామకే బ స్తకం శానుకమ్‌-బ _స్తకమ్‌॥ న॥ ౨ _ శాంభరి దేశము
నందు రునముయను గనిలో బుట్టిన యుప్పువేళ్లు
చేళ్తు,
| చౌటుప్పని కొందణబిందురు.
పాక్ళం బిడం (చ కృ పాఠక్యమ్‌ - విడమ్‌॥ న॥, ద్వయమ్‌ = ఈ ను,
త'కే ద్వయమ్‌)! కృత కే=అంటుప్పు
పేళ్లు,Factitious salt,
వర్లము.] ద్రితీయ కాండము. 225
సౌవర్సలే౭.కు రుచ సౌవర్చలమ్‌-అతమ్‌.రుచకమ్‌! న॥3 - వ.
బు లవణమను నుప్పువేళ్లు. [నర్చలవణమపేరు
ు
తిలకం తత్ర మేచకే)! _తిలకమ్‌॥న॥ సక
౧. నల్లనై
నైన, తత్ర=ఆ సౌ
మత్స సర్డే ఫాణితం ఖ నుత్స $e [సా] మత్స్యన్తీ!పీ! స ఫాణకక్‌॥న॥.
ణ్ఞవికాఠా ఈ ౨ను, ఖణ్జవికారా= శర్క_రావికారములు,
ఘుటికయగునట్లు కాచిన చెజుకుపాగు మత్స Sap
Granulated sugar. slపాకముగాం గాచినపాగు
ఫాణితము, Iuspissated juice of sugar cane,
శర్క_రా సీతా | థర్క_రా-సితా॥నీ॥_౨_పంచడార, ద॥క్ట2r.
కూర్చికా (థీరవికృ! కూర్చికా ॥ నీ! ౧, తీరవికృతిః = జున్ను వేరు,
తి స్ప్యాల్‌ )రసాలా తు 5013520664 milk. రసాలా - వార్చి తా॥సీ॥ _౨-సి
మార్చి తా॥ ౬._౨౧|॥ గరివేళ్లు, Curds with sugar
& spices. దధిశర్క_
రామరీచాదికృతమైన లేహ్యమువే ళ్లనికొందటు.
(స్యా) “శ్రేమనం (తు) తేమునమ్‌ - నిష్టానమ్‌॥ సళ మజ్జిగచారు,
నిష్థానం ఉరువిండి, 524106 or condiment.
( త్రిలిడ్షా వాసితావ। ళూలాకృతశ బ్రము మొదలు వాసితశబ్దము
భం! వణకు ముందు చెప్పణళల శబ్దములు! |తి॥
శూలాకృతం భటి. ళూలాకృతమ్‌-భటి త్రుమ్‌-ఛూల్యమ్‌! త్రి,
Ss:
తేం(చ) శూల్య క అకుట్టు వేళు.
చ ఇనుపక_త్తిని కుట్టి సక్వముపాటం
|బడునది, Road on a spit.
ముఖ్యం(తుువై ఠరమ్‌!| ఉఖ్యమ్‌-వై శరమ్‌॥ తీ ౨ - కుండలోనండిన '
౬ _౨_౦| |పిండి మొదలయిన దానీపేవేళ్లు, Boiled in a 016101.
సృణీత ముపసంప ప్రణీతమ్‌- ఉపసంపన్నమ్‌॥
త్రి॥౨- పాకముచేత
న్నం ర రనవఖుచతనునమగగ్రమైన హంటా Dressed.
(సృశ_స్తం (స్యా త్సు సము [సా] ప్రయ నసమా సుసంస్క_ న్‌
పే స్త
సంస్కృృతమ్‌) | మ్‌॥ త్రి! _౨-ఇ౦గువ జీలకజ్ఞ మొదలయినవి
చేర్చి
గో పదార్థము పెరు, Seasoned.
(స్యా) త్పిచ్చిలం (తు) పిచ్చిలమ్‌ - విజిలమ్‌॥ త్రీ pel 3 మోంగడగట్టిన
విజిలం దాని పేళ్లు Greasy; moist; slimy.
29
226 3 అమరకోశ ము, [వైశ్య
|

సంమృష్థ్యం కోధితం| _నంమృష్ట్రమ్‌-శోధితమ్‌॥ త్రి! ౨-గాలించిన

(సమే) ॥ ౬..౨౩| |దాని'వేళ్లు, 'రాళ్లులేకయేజినది, Strained.
_
చిక్క_ణం మనృణం దక్కక .ముస్ఫణమ్‌--న్ని గమ్‌॥ త్రి॥3- మిసీమి
నిగం గలదానిజేవేళ్లు. నిగ్గుగలది. దట్టమును, Unctuous;
(తుల్వే) oily; smooth, [వ స్తువుశేళ్లు, Scented,
భావిత వాసిలే | భావితమ్‌-వాసితమ్‌! త్రి ౨ - వాసింపలుడిన
ఆపక్వం పాలి రభ్యూ ఆపక్యమ్‌॥న॥ - పొలిః-అభ్య్యూపః।॥ పు॥ 3- గుగ్గిళ్ల
ఖో వేళ్లు, Food half dressed.
లాజాక (పుం భూమి |. లాజాః॥ ౧ _ వేలాలవేరు, Fried grain. అతు
బా) తతాః। ౬.౨౮ తః॥౧-అకుతలవేరు. ఈ _౨ను॥ పు, బ|. లాజశ బ్బ
ము॥ నీ,ఏ॥; అక్షుతశబ్దము॥న, ఏ॥ముం గలదు.
పృథుక (స్పా వ) చ్చి పృథుకః = చిపిటకః॥ పు॥ ౨ - అటుకుల వేళ్లు,
పిటకో Rice flattened.
భానా ( భ్‌ఫప్టయవే భానాః॥ నీ[౧-భ ఫ్ట్రయ వే=బొరుగు వేరు Fried

=
స్తీయామ్‌) | barley or rice. (వేళ్లు,
౧౧
A cake.
పూపో౭_పూపకి పిష్టక పూపజఖాఅఫూహః - పిస్ట్రక8॥ పు॥ ౩ - పిండివంట
(స్పా థ్‌ ) కరమ్మో కరమ్మః॥ పు॥ ౧-దధిస_కృవః = వెరుంగుగలివిన oo
(దధిన_క్షవః)॥ ౬_౨౫| |వేపుడుపిండి చేరు, Cake mixed with curds.
భిస్పా (స్త్రీ భ_కృమ।| ఛిస్పా!సీ!-భ_క్షమ్‌-అన్సః॥ న్‌॥-అన్నమ్‌॥ న॥-ఓద
వ్‌ mE మోదనోే నః॥ష్న ॥_దీదివిః॥ పు॥ ౬ - నంటకము వేళ్లు, Boiled
థి
(ఒస్తేస) దీదివిః | rice. ( వేళ్లు, Boiled rice scorched. '
భిస్సటా దగ్ధికా భిస్సటా - దనికా॥ నీ! ౨ _ మాడినవంటకము
(నర్వరసార్లో ) మణ్ణ మణ్ణమ్‌॥ స్ప ౧-సర్వరసాో, మ నెయ్యినూనె.
(ముస్తి,యామ్‌) rw (మొదలె
Q—
న యన్నిర. సములవెOe: తేటశేరు, Scum. |

మాసరాచామ నిస్రా| మాసరః-ఆచామః - ని

స్తావః॥పు॥ ౩ - భక్త,
వా (మబ్జేభ _కృసముద్భ సముద్భవే = అన్నమువండంగా వార్చిన, మతే=
వే! గంజి చేళ్ళు Scum of boiled rice.
యవాగూరుష్టికాశ్రా యవాగూఃఒజిన్లికా. శ్రాణా- విలేవీ. తరలా॥నీ।
ణావిలేవీతరలా (చసా॥ ర- కాపుడుగంజి వేళ్లు. Rice gruel.
 వర్షము.) . ద్వితీయకాండము, 227
'మ్రుతు ణాభ్యజ్ఞనే తె | మ్రువేణమ్‌ - అభ్యంజనమ్‌॥ న॥ _౨-తె లము,
లం కృసరస్తుతిలౌదనః॥ తలంటు. కృసరః॥పు॥= నువ్వులుక లసినయన్న ము.
గవ్యం (త్రిషు గవాం గవ్యమ్‌। త్రీ॥౧- గవామ్‌= గోనులయొక్క_, స
సర్వం) ర్వమ్‌ = పాలువెరు/గసమొదలయిన వానికీని, అవ
యవములకును వేరు, Belonging to a cow. ~
గోవి జోమయ (ను _ గోవిట్‌॥స్‌,సీ॥_ గోనుయమ్‌॥ ప్ప॥_౨- అవు'వేడ
శ యామ్‌)! వేళ్లు, Cow-dung. [వేరు Dry cow-dung.
(తత్తుశుష్క_౦) కరీపో | _ కరీహః॥పష్న॥౧- శుష్క_౦తేత్‌ = ఎండినయాపవేడ
(2 స్త్రీ)దుగ్ధం శీరం| దుగ్ధమ్‌-శీరమ్‌-పయః। స్‌॥న॥క- పాలు, Milk.
పయ (స్పమమ్‌)॥
పయస్య (మాజ్య ద పయస్యమ్‌॥ న॥0- అజ్యదథ్యాది= నెయ్యవెరు
ధ్యాద్సి వెన్న మొదలై న దానిపేరు. Prepared from milk,
ద్రప్పం (దధి ఘశేత | ద్రప్పమ్‌॥న॥ం-
ద్ర చెరుళసలోనడుగువెరుంగు నడి
రత్ర్‌ |) వెరు, మోందివెరుగులకు, (దవము, ఘనము, నర
ముఅని వేళ్లు; అందులో, ఘచేతరత్‌ = ఘనముద
కు దక్కిన దవముశ రము అను వెరుంగు ద్రుప్పమ
నంబడును, Thin Or diluted curds,
ఘృత మాజ్యం వావి స్‌,న॥ రః
ఫఘృతమ్‌- ఆజ్యమ్‌-హవిః॥ స్‌॥- సర్పిః!స్‌
స్పర్పిః నలినవేళ్లు, Ghee; hel butter.
నవనీతం నవాద్గృ మేరు
నవనీతమ్‌. నఫూద్ధ తమ్‌-! న॥ _౨- వెన్నచేరు
తమ్‌॥ జగ] Fresh butter.
(తత్తు) హైయబ్లవీనం హాగ్యేగోదోహోోేద్ద వమ్‌---వ్యాః = తొలునా
(యత్‌ హూ్యోగోదో ట్రిగో = ఆవుయొక్క_,దోహా=పాలవలన, ఉద్భవమ్‌ ఇ
గాని
సహోోద్భవం ఘృతమ్‌ ) పుట్టిన, ఘృతమ్‌= నెయ్యివెన్న గాని, యత్‌ =ఏ
దిగలదో, తత్‌ = అది, మహైయబ్లవీనమ్‌!! న॥ ౧-హోె
యజ్దవీనమన డును, Butter of yesterday’s milk.

దణ్ఞావాతేం కాల శే దణ్గావాతమ్‌. కాల కేయన్‌- అరిష్టమ్‌॥న॥- గోరసః॥

. య మరిష్ట(మపిగోరసః! పు! ర మజ్జగమాత్ర మ్కు యమము
త క్రం హ్యుదళ్విన్న తక్రమ్‌.ఉదశ్విల్‌.-మధితమ్‌॥ న॥ ఈ3ను-వరు
 228 అమరకోశ ము. (వైశ్య
థితం (పాదాన్ను నాం సగా, పాదామ్బు= నాలుగవపాలు నీళ్లుగలసిన మజ్జి
బు నిర్ణలమ్‌)! గకును,, అన్థామ్బు క సగమునీళ్లుగలసినమజ్జిగకును,
నిర్ణలమ్‌= నీళ్ణుగలియని మజ్జిగకును వేళ్లు.
(మజణ్ణం దధిభవం) మ గన స్తు॥న॥౧-న చెరుళసవలనంబుట్టిన,
స్తు నుబ్జమ్‌వతతనకున
=; వకులపమిాయితేట. మాలడ
యని కొందటు, ses of curds.
వీయూపో (ఒభినవం వీయూపః॥పు!౧- అభినవమ్‌= నూతనమయిన,
పయళఖ)॥ ౬౩౧| పయః=పాలు, అన: నీనిన యేడుదినములలోని
యాన్రపాలు పేరు. జును పాలు.
అశనాయా బుభువా | అశథనాయా - బుభుతూ - ఈత్‌ | ధ్‌॥ సీ॥ 9-
శ్షుత్‌ ఆశలిపేళ్లు, Hunger.
గాంస స్తు కటల? (పు గ్రాసః-కబలః॥ పు!_౨-కడి వేళ్లు, A mouthful,
“నూన్‌ 0! [యుటే , Drinking together.
ib ( మ న సవీతిః॥నీ॥- తుల్య! _౨- కూడిపానముచే
et
నక
ధి (స్తీ) సహభోజ
=_3_9| కర
సగిః
ద్రిః[పా]జద్ధిః॥సీ॥.- సవాభోజనమ్‌॥ న॥ _౨- పాత్తు
యొక బంతినిగాని కుడుచుటకు వేరు,
Eating together.
ఉదన్యా (తు) పిపాసా, ఉదన్యా-విపాసా-తృట్‌॥ మ్‌1నీ1. తర్షః॥ పు॥ళ-
Es తృట్తరో దప్పిపేళ్లు, Thirst.
జద్ధి(స్తు భోజనమ్‌! జన్దీః॥సి॥-wa -లేపః [పా] లే
శేనోనం లేప ఆహోారో హః-ఆహోరః - నిఘసః [పా] నిఘాసః - న్యాదః॥
నిఘసో న్యాద (ఇత్యపి)॥ పు॥ఒ భోజనము' వేళ్లు, Food, Meal.
సౌహిత్యం తర్పణం, సౌహిళ్యమ్‌- తర్పణమ్‌!న!.తృప్తిఫీః॥ వీ13-_ తనివి
తృ ్ప్సిః వేళు, Satiety.
ఫేలా (భుకృసము యే
జై "ఫీలా! సీ॥౧_భు క్షసముజ్షి, తమ్‌ = భోజనము
తమ్‌)! వలన వీడువ(బడినది, భోజనము చేయగామిగిలిన
యెంగిలి, 015; leavings of a meal.
కానుం ప్రకామంప కామమ్‌.- ప్ర"కావముమ్‌- పర్యాప్తమ్‌- నికానుమ్‌.
ర్యాష్తం నిశా మేషం 'ఇ్టమ్‌యభ్సమ్‌ః అవ్య॥ ఈ౬.ను య థేష్టమైన
వర్షము.)
౧
ద్వితీయకాండము. 229
యభథేన్సితమ్‌॥ ౬౩౪॥| దాని'వేళ్లు. కడమశబ్దములు తఅచుగా క్రియావిశే
To the heart’s content. అములుగనుక॥ న, SUfficiently, enough.
గోపే గోపాల గోసంఖ్య గోపః-గోపాలః- గోసంఖ్యః-గోధుక్‌ ॥హ్‌॥- అభీ
గోధు గాభీర వల్లవాః | రః.వల్లవః॥ పు॥ ౬. గొల్ల వానివేళ్తు, Herdsman.
(గోమహిప్యాదికం ) పాదబస్థనమ్‌॥ ౧-గోమహిప్యాదికమ్‌ = ఆవులు
పాదబన్థనం ఎనుములు మొదలయిన పసులవేరు, ఇచట “యాద
వంధనంి అని పాళముగలదు, Stock of cattle.
Ca గవిశ్వశే)॥ గో గోమాన్‌॥త ||-గోమిో॥న్‌ ॥పు॥ ౨, గవీశ్వ ే=
మాన్‌ గోమో ఆవులకు _రయైనవాని వేళ్లు, Owner of kine.
గోకులం (తు) గోధనం, _ గోకులమ్‌_గోధనమ్‌॥ న॥_, గవామ్‌ = ఆవుల
(న్యాద్దవాం వ్రజే! మొక్క, వ్రజే=మంద వేళ్లు, A cow-pen,
(త్రిప్యా్రశిత జ్దవీనం ఆశితజ్ఞవీనమ్‌! శ్రి॥, పురా=మున్ను, గావః= ఆ
(తర్రావూ యత్రా౭_ వులు య త్ర=ఎచ్చట, ఆశితాః = మేపంబడినవో,
శితాః పురా! ౬౨౬|॥ తత్‌ =ఆచోటికి పేరు, Formerly grazed by cattle,
Where cattle have “ తిప్వాసితంగవీనం తద్రావ్రాయ తో షితాఃపు
dwelt. = రా” అను పాఠమునందు, ఆశితబ్దవీనమ్‌! త్రి॥=
పూర్వ్ణమాన్రు లున్నస్థలము వేరు.
ఉమో భద్రో [ ఉవా॥న్‌ 1-భ్యద్రః -బలీవర్లః- బుపభః _ వృష.
వర్ష బుషభో వృషభో భః-వృపః.అనడ్యాన్‌. | వా॥. సౌరభేయః-.గాః॥ ఓ॥
వృపః । అనడ్యాన్‌ సౌర పు! ౯ ఎద్దువేళ్లు, A bull or ox.
భీయో గాః
(ఉమ్హం సంహాతి) కా కాక్షుకమ్‌॥న॥౧, ఉన్షామ్‌= ఎద్దులయొక గ్రాసం
త.కమ్‌॥ ౬౩౭| హాతిః=సమూహముపవేరు, A herd of oxen.
గవ్యాగోత్రా (గవాం)| గవ్యా-గోత్రా!సి!_౨ - గవామ్‌ = ఆనులగుంపు
వేళ్లు A herd of kine.
(వతఎభేన్యో '్వాక్ప వాత్సకమ్‌॥న॥= A herd of calves. థైనుకమ్‌॥
క రను Sl=A herd of milch-cows. ఈ_౨ను వరుసగా,
జ వత్స భేన్యోః = దూడలసమూహమునకును లేగటి
యావులసమూహమునకును వేళ్లు,
280: .... అనురకోశము. [వైశ్య
(ఉమా మహా)న్య మహోోేకుః॥పు॥ ౧- మహాన్‌ = గొప్పదైన,
హోత (స్పా గీత్‌ ) ,ఉమో=ఎద్దు, A large 02100026 [Aun old bull.
వ ఎ్రద్ధోతు( సుజ రద్దవః ॥ వృద్ధోమః-జరద్గవః॥పు ॥ _౨ - ముదిసినయెద్దు,
( ఉత్పన్నఉమో ) జా వాతోకుః॥పు!, ౧-ఉత్పన్న ఉమా = మోయు
“తః నయనస్సుగలిగి చిక్కిపోనికోడెపేరు, A 0211001,
( సద్‌ సాజాత స్తు) త తరర్లక ః॥పు॥ As-నద్యఃబాత? = అపుడుపుట్టినదూ
ర్ణ్శ
కః | ఢ ల. A new-born calf.
శకృత్క_రి (స్తు వత్చ శకృత్క-రిః - వత్ప్సః॥పు! _౨-వడాదిలోనిదూడ
(స్పా sal) వేరు A 0111
దమ్యు వత్సత రొ (స దన్యుః-వత్సతేరః॥పు॥ ౨ - మోయనుదున్నను
మా)! ౬-5౯ | పనుపజుపందగిన వయస్సుగలకోడెచేళ్లు, A steer.
ఆర్షభ్య(ప్పణ్లతాయో। ఆర్ష
రభ స్ట! పు॥ ౧-వణ్ణతాయోగ్యః==ఆంబోతగు
గ్య టకు 'గనకోడెచ్లపరు, A steer fit to be set free,
పణ్హోగోపతి రిట్బరః || పణ్ణః గోపతిః - ఇట్బరః॥పు! 39_. ఆఅయటోతువేపేళ్లు,
A bull at liberty.
re ప్రచేశోఒస్య) వహః॥పు॥౧-అస్య = ఈయెద్దుయొక్క_, స
వహః సృదేశ =నమూంపుపేరు A 0415 shoulder.
సాస్నా(త్రుగలకమ్చులః! సాస్నా!సీ!-గలకన్చులః॥పు! ౨ _గంగడోలు,
A bull’s dew-lap.
(స్యా) న్నస్తిత(స్తున న_స్ఫితః-నస్యోతః॥పు॥ ౨-ముక్కు_ త్రాడుగట్టిన
స్యోతేని యెద్దు3ే
వేళ్లు,An ox with a rein hone his nose.
ప్రృష్టవాడ్యుగపార్శ S| 'ప్రష్టవాట్‌॥హూ॥--యుగప్తార్శ Sel పు॥!_౨-కాం
Xs | డిపూయు నెద్దులదాపున పను పట చుటకుం గట్టిన
యెద్దువేళ్లు, Young cattle in.training,
(యుగాదీనాంతువ్రా యుగ్యః-నస్రా
పొాసజజనః - శాకటః॥ పు! - ఈ కను,
శార్‌) యుగ్య వా
వాస న. వాఢారః = వరుసగా కాండిమో
జ్త
బ్లిస్టళకటాః॥ స. యు నెద్దునకును రెండవకా(డి మోయు నెద్దున
కును బండినీడ్సు నెద్దునకును వేళ్లు.
(ఖన త్యనేన తద్యో హోలిక సె రికః ॥ పు॥ కలను అత
ఖా౬ స్వేదం) హోలిక సై నాలోటిచేత, ౮యః ఖనతి = ఎవ(డుదున్ను చున్నా6
 వర్షము.]
(oY
ద్వితీయ కాండము, 281
రికా। |శోవానికీని,
జ్‌ తదో్టఢణాయః = దానిమోయువానికి
Belongingto a plough, ఇదమ్‌=ఈనాలోటినంబంధమయిన దాని
వేళ్లు A plough man ; a plough-cattle. —
ధూర్వ శే
హొ ధుర్య థా న ధుర్యః--థారేయః ధురీణః-భురన్ధర 8||
. శేయ ధురీణా (స్ప)ధుర |పు॥౫-బండి నాగోలు మొదలై నభారము వేహిం
' నరాః॥ ౬ర ౨|| చు ఎద్దు మొద లైనచానిేవేళ్లు,A beast of burden,
(ఉభా) వేకధురీణాక ఏకధురీణః వకధుర క ఏకధురావహః॥పు॥3- బండి
ధుఠా వేకధురానహే | నాగోలు మొదలై నభారములలో నొక్క_ భారము
x నే మూయుదాని వేళ్ళు, Cattle for special burden,
(సతు. సర్వధురీణో సర్వధురీణః॥ పు॥ ౧-బండినాలో7లుమొదలె న
(యోభ ద్రస్ప్సర్వ థురా సకలభారనమును వహించు వృషభము వేరు
హొ ౬ఒర5॥ 66416 for any carriage,
మాహేయో సౌరభ్దే మా హేయోా- సౌరభేయీ-గౌొః॥ పీ॥ - ఉస్ఫా-
యాగా రుస్తా.మా|మాశా. శృజ్లిణే.అర్జునీ. అఫ్నా$- తోహిణీ॥! నీ॥
తాచ శృజ్లీణీ | అర్జున్య |౮-అఆవు వేళ్లు, Phas,
ఘ్నా ర రోహిణే (స్యా)
(దుతీమాగోము) నై నై చికీ॥ నీ! ౧-గోషము=ఆవులలో, ఉత్తమా =
చికీ॥ ౬రరీ!| ఉత్తమమయిన యానవువేరు An excellent cow.
(వర్ణాది ఛేదాత్సంజ్ఞా వర్ణాదిభేదాత్‌ = వర్ణములు ప్రమాణములు
స్సు శృబలీ Me ఆకారములు మొదలయిన వానిభేదమువలన ఆ
యళ)! వులకు,శ బలీధవలాదయః = శ బలీ (Spotted), ధవలా
(White), బామనీ(Short);న క్రశృజ్షా (౧౫1 ౫00166
horns), ఇవి మొదలై నుసంజ్ఞాః= పేళ్లు, స్యుః=అగును.
ద్విహాయనీ డ్యోవర్ణా ద్విహాయనీ.ద్వివ
ర్లొ!!సీ!_౨.రెండేండ్ల వయస్సు
(గౌ) గల యావ్రేల్లు, A heifer two years old.
వకాభ్లా 'త్యేకహాయ ఏకాచ్దా- ఏక హాయనీ॥నీ॥ ౨-_-వడాదివయస్సుగల
నీ॥ ౬_ర౫॥ |యావు చళ్లు,-— one year old.
చతురవా
0౧
చతురాయ
౦
చతుర
2
బా.చతుశ్తాయణీ!పీ
ల
1౩ - నాలుగేండcn
వయసుగల యాను వేళ్లు,.__1041 years old.
282 అమ ర కోశ ము. [వైశ్య
(శవం) త్య బా త్ర త్యం భ్రా-త్రీహాయణీ!నీ! ౨-మూండేండ్ల వయసు
పోయణేీ। గలయాను,
—— three old. న cow.
వశా వదా వశా . వన్హ్యా ॥ ౧ | ౨- గొడ్డుటావు వేళ్లు
*"వతోకా(త్రు) స్రవద్ద అవతో-కా- స్రవద్దర్భా!నీ 19.3ME
ర్భా(౭_థ) పోయినయాను, A cow miscarrying by accident.
సన్దినీ
mp
| ౬౪౬ || (ఆ|
\
_ సవ్రివీ॥సీ॥౧(నెదమె)వృషశ్ణేణ
రు న
= ఆయోతుచేత,
క్రాన్తా వృష భేణాథ) ఆక్రాన్తా= వెటాడయిడిన యాను, A 007 in heat.
చేహ దర్భో పఘాతినీ! వేవాత్‌ ॥త్‌ ॥-గర్భ్బో పఘాతినీ॥ సీ! _౨.ఆంబోతు
పాజంగానీచుకొన్న యావు వేళ్లు, A cow miscartry-
ing from unseasonable union with the bull.
(కాల్యోపసర్యా(ప్ర| ఉపసశ్యా॥ | ౧-పృజనే= ప్రథమ గర్భమునం
జనే) దు, కల్యా =పా9_ప్పమయిన సంకుల
యావ్రుపేరు, A 60౪ fit for the bull.
ప్రష్టౌహీ (బాలగర్భి ప్రష్టాహీ[వ్రాపహ్టైహీ॥నీ1౧. చాలగర్భిణీ = బౌ
ణీ)॥ ౬_౮౭॥ ల్యమునంబే తొొలిమాలుగల పడ్డపేరు, A preg-
nant heifer; a cow with calf for the first time.
(స్య్రాదచణ్ణీ తు నుకరా| అచలణ్లే - నుకరా॥ సీ॥ _౨- సాధువయినయావు
వేళ్లు, A tractable cow.
బహు సూతిg పేష్టు _బహుసూతి=పశేక్షుకా! కీ
న॥_౨-వెక్కు, ఈంత
"కూ! లీనినయానవు వేళ్లు, A వళ bearing many calves.
చిరసూ తా బప్కయణీ' చిర సూతా_బవ్క_యణీ॥ ని! క ౨_ తటిపియాను
వేళ్లు, A cow whose calf is full grown.
ఛేను(స్పా ఫ్రీ) న్నవసూ 'భీనుఃనవసూతికా॥ కీస॥ ౨.లేగటియావు వేళ్లు,
తిశకా॥ E5౮ I|A cow recently calved.
సువ్రతా నుఖసన్లో సువ్రతా-సుఖసన్లోహ్యో! సీ! _౨-సులభముగా.
హో వితుక నిచ్చు నావువేళ్లు, A 60౪ easily milked.
వీనోధ్నీ వీవర్నస్తనీ | _ వీనోద్నీ-వీవరస్త ననీ!సీ1_౨. వెదపాదుగగలయా
వ్రుచేళ్టు, A cow with a large ade
ద్భోణతీ రా వోంణ దోంణథీరా. నగ. ॥ ౨- ఇద్దుము
 పు

వరము.] దడ్భోతీయశాండము, 288

Fe é

దుఘా సాలుపితికెడి యాను పేళ్లు, ౮

ఛేనుప్యా (బన్ధశకేస్థితా॥| భేనుష్యా! నీ! ౧- బన్ధకే=కుద నలో, స్థితా
వ్‌
=
వ ॥| ఉన్నయావు పేరు A 007 pledged.
సమాంసమిానా (నా సమాంసమోానా॥ నీ॥ ౧- యెవ= ఏయావు, ప్ర
పతి
1 యవ ప్రతివర్షం పృసూ
ప్ర సూ |వర్షమ్‌=ప్రతిసంవళ్సరమును, ప్రసూయశే=
యే)! చున్నదో, సా = ఆయాన్రవేరు, A 00% calving
every year. [ Udder,
డఊాోథ (స్తుబి మావీనం ఊథః॥స్‌॥ _ ఆఫీనమ్‌!! న॥ _౨ - పొదుగు వేళ్లు,
(సమా) శివక కీలకా॥ నివకః-కీలకః॥! పు॥ _౨- పనులయట్టుగూటము
౬౫౦|| వేళ్ళు, A pillar for tying cattle.
(నపుంసి) దాను సనానం నా స్ప ॥-ననానమ్‌॥ న॥_౨- తలుగుచేళ్తు,
ద య స్తో
(తౌడు: A rope or cord.
పశురజ్ఞ(స్తు) దామనీ!| _పశురజ్ఞఃదామనీ [పా] బన్లనీ॥ నీ] _-పసులం
గ ట్టుదామెన / A foot-rope for cattle.
వై
చె శౌఖ మునిః వునా వై శాఖ మర్ధః.మన్థానమన్ధాః॥ న్‌!. మన్ధద
న మన్ధానో నున్గదణ్ణే। ఇకః॥పు1౫-కకవ్వము, A enn stick,
కటరో దాపిషఫ్‌ కుటరః [పా] కుళరః.జనవ ను! పు॥ _౨-
పేళ్లు,
తరికంబము వే [A churning-vessel.
వ నున్థనీ-నర్షరీ!కీ
నీ॥ _౨-వెరుయ దృచ్చుకడవ వేళ్ళు,
_.మన్లనీ
థి
గరరీ
౧
(సమే)! వేళ్లు
ఉషే క నులక మయ ఉషప్ర క్రమేలకం. మయః- మహోజ్ఞః॥పు॥ ల
ey \U
మపహాోజాక ఒంచుకేక్టు, a camel. [young camel.
కరభ (శృిశుః)॥ e_.xX_9l కరభః ॥ పు | ౧- శిళుః = ఒంకొవీల్ల వేరు, A
(కరభాస్సు ర్ట) కద్ధ కృృజ్ధల కాః॥ పు॥౧- దార వైః= మానితోంే
లకా (దొారవై! పాదబ |సీన, FASTIN = కాళ్ళ్లబందములతో" గూడిన,
న్గనైెఫి కర భాః=ఒం'కుపిల్ల ల వేరు.
|
ఇాగీ అజా-వాగీ!సీ! _౨-మేంశ వేళ్లు, A 3016-8026
తుభ చ్చాగ బ_స్త తుభః. భాగం జబ స్త. ఛగలక8. అజః॥ పు ॥
చ-గలకా అశే॥ a, ౫- మేశపోతు వేళ్లు, a he.goat,.
మేఢో రభ్యరణోర్లా మేఢథః _ ఉరథ్‌ఇ ౨. ఆరణ6. = ఉఊర్తాయుః-
30
 న అమరకోశ ము. [వైశ్య
యు మేష వృహయ ఏడ |మేష: వృష్టిః- వడకః8! పు॥2౭. గొల్రైవేళ్లు, A ram.
"శ్రీ (ఉస్ట్రోర
భ్రాజబ్బన్లేజూష్ర్రకమ్‌॥న॥-జార భ్రకహా॥న॥- ఆబకవో॥ న॥ ఈ 3
స్యా)చాప్ప్రకార్య,
భ,కా న ,ఉష్టారభో
భ్రాజబృన్లే==ఒంమెలయొక్క_యు. |
- జకమ్‌॥ ౬-౫5 |గొత్రైలయొకయున్‌ లయొక్క_యుగుంపు చళ్లు.
చకీశ్రనన(న్తుబాలేయా. చ క్రీవాన్‌
క ॥త్‌ ॥-బాలేయః రాసభః నర్దభఃం
రాసభా గర్లభాక ఖం%౪ః। వస. గాడిదవేళ్లు, An 255.
నె చేవాక స్సార్గవా వె దహకః సార్గవాహాః. నై
నె గమః - వాణిదః-
హరో నై గమా త వణిక్‌జ్‌1. పణ్యాజీవః- ఆపణిక8 క్రయవిశ్ర,యిక్‌ః :
జో వణిక్‌1౬౨౫| న ॥పు॥ర౮ా_వ రరకుని' పేళ్లు, A trader, aches
జీవ్రా౭_హ్యాఫణికకి క్ర
(క
యవిక్ర,యిక (శ్చ సఖ!
విడే,
తా (స్యా) ద్వి వక్ర,తా॥బు॥-వి క్రయికః॥ పు॥_౨- అమ్మెడువా
on నిశక్త!
A vender, ses [A tbuyer.

Cc
or
కా,యిక॥ కృయిక (స్ప 'క్రాయిక!. క్రయికః॥ ఫు! ౨౨ కొనువానిేపేళ్లు, .
మా॥ నాణిజ్యంతు నణి వాణిజ్యమ్‌॥న॥--వణిజ్యా। నతన రముపే
జ్యా (స్యాత్‌sie ళ్గు జేరము, Traffic.
_ మూల్యం వస్నోఒష్యు మూల్యమ్‌॥ న॥ -వన్నఃలఅవక్ర యః॥పు1క- వెల
వక్రయః। వేళు, Price; value.
నీవీ పరిపశో మూల నే. పరిపణః॥పు!.మూలధనమ్‌॥ న ॥ 3-మొ
amo న దలిసొమ్మువేవేస్టు, Capital; principal.
లాభో (ఒధిక్షంఫల త 1పు![౧- అధికమ్‌ = అధికో మయిన, ఫలమ్‌ =
మ్‌) ॥ _ ౬౫౭|| ఫలము పేరు, బేరమాడగామిగిలినసొమ్ము Profit.
పరిదానం పరీవరో గై | _పరిదానమ్‌॥న॥-పరీవ ర్వః-నై మేయఃనినుయః |
మేయ నిమయా (వపి)। | పు॥ర-ఒకసరకిచ్చి మజియొకసరకు మార్చుకొనుట
brag వేళ్ళు, Barter; exchange.
( పుమూ ) నుపనిధి| _ఉపనిధిః-న్యాసః॥ పు॥ ౨. చాచంొట్టుట వేళ్లు
ర్నా వీసి A deposit.
ప్రతిదానం ( తదర్చ ప్రతిదానమ్‌॥ న॥౧- తదర్పణమ్‌= ఆదాచంెట్టి
ణమ్‌)! 2౫౮| నవిస్తువ్రను ita Return of Er
 వర్షము.]
ర . ల య కాండము. 285
(కృయే ప్రసారితం)| క్రయ్యమ్‌!౧-క్ర యే = కొనుటకు ప్రసారిత
శ్రియం (కే మ్‌ = పచరింపంబడినవ స్తువువేరు, మళిగతోెట్టి
క్రయ్యం శ్రే
శ్రేతవ్య
కశ | విస్తనది, Exposed for sale. (గ్రైయమ్‌! ౧-గే
తవ్యమాత్ర
యం పణీతన్యం(చ) ప
ప మాత్ర, శీ = కొనుటకుం ను. నికొనందగిన
ణ్యం ( కృయాగాదయ నఃస్తుమాత్రమునకుపేరు, Purchasable. వి క్కేయ
త్రము)! ౬౫౯ మ్‌- పణితవ్యమ్‌. పణ్యమ్‌! ౩ _ అమ్మందగిన వ -స్తువ్ర
వేళ్లు, 32162016. కృయ్యాదయః= కృయ్యక బ్దము
'మొొదలుగాంగలభైదును॥ త్ర
త్రి
(కీబే) స త్యాపనం స యా పు!- సత్యాకృ
a స్పత్యాకృ తిః॥ నీ! 3-ఒకవ స్తువున మెదననిగాని క” నెదననిగాని
తిః (స్తీ
ఆపో
యామ్‌)! క
సత్యముగా న (౮
వేళ్ళు,
య”
సంచకరము,
:
Ratification of a bargain.
విపణో వి క్రయ విపణః-వి క్ర,యః॥పు॥ _౨-అమ్ముటపేళ్లు, 521౭,
(న్పంఖ్యాస్సంక్యే యే సంఖ్య్యాః= ఏకళ బ్ర
బము మొదలయిన సంఖ్యావా
హ్యాదశ త్రిషు) ౬.౬.౦|| చకశబ్దములు, ఆదశ = అష్టాదశ శబ్బమువణకు, సం
ఫ్యేయే= లెక్కవెట్ట
వెట్లందగిన 'వన్తువ్రలయందు వ ర్తిం
చును. అనియన్నియు! త్రీ
తి॥ ఉదాహరణము, పక |
పురుషః. దక ఏకరకులక్‌. అష్టాదశ పురుషాః.
. అష్టాదశ స్తీ
న యః -_ అస్టాదశ క మొదలై నవి.
(వింశత్యాద్యా స్స “బంక ్యోద్యాః అ= ఏకోనవింశలికబ్దము మొదల
డైకత్వే సర్వా స్పం యిన, సర్వాః= తక్కి_నసంఖ్యా వాచకశబ్లములన్ని
ఫ్యయసంఖ్య యః) | యు, సంఖ్యేయసంఖ్య యో ః= లెక్క_
చెటందగినవ
పెట్ట స్తు
స
వునందును లెక్క_యందునువ _్జి
ర్రించును, న
ల్లప్పుడును, ఏక ల్వే= వకవచసాంఠము తైయుండు
ను. ఉదొహరణము, వింశ తిర్హావః-eer
“an ద్విబహు. ఆ వింశత్యాదులు, సంఖ్యాన్టేసతి =మటీయొక
ల్వేస్త
స్త సంఖ్యా వాచకార్గము లగుచుండ(గా, ద్విబహు
ల్వే= ద్వినచనము బహువచనములందు నగును.
|ఉ. గవాం చ్వేవింశతీ_ గవాం తిస్రో వింథతయః.
వ 286 అవర ము. [వైశ్య

1 (లాను చానవ లేఃస్త్రి, తాను = ఆవింశ త్యాదులయందు, ఆ నవ లేః=

యఖ) ee౧i నవతిశ బ్రపర్భంతము, అనగా వింశతి త్రింశ చ్చ
Pes ఫస ప్ప త్యళీతి నవతిశ బ్లములు,
శ్రీయః = దీలిగములగును, వింశ శ్యాపురుపై
క,
సీ భి, వింశ త్యాకులై 8-అని॥!ఉ॥
వింశ త్యాస్త్ర,
(ప_క్కేశ్ళత సహా, పం "శే పదిమొదలుకొని పరార్షమువణుకు, దశ
తరమ్‌ = పదింట గుణించిన లెక్కలు,
, దిక్రమా దశగుణో త్త|గుశో త్త క్ర
రమ్‌)! మాత్‌ =నరుసగా, శతసహస్రాది=శతము సహ్నస్త
ము మొదలె నసంఖ్యలౌను. పదిపదులు శతము-
హస్రృమని
పదిశతములు సవా యిట్లూహించునది.
యాతవంద్రువయం పా యారనమ్‌- ద్రువయమ్‌.-పాయ్యవ్‌॥న 1 ఈ 39
య్య (మితిమానార్గక |ను, మానార్గకమ్‌ = మానశ బ్ఞార్థముగలది. మాన
త్రయమ్‌)॥ ౬౬..౨| |మనంగా తూచుటకును, కొలుచుటకును సాధనము
Measure. vehగ తులాజ్జులి ప్ర
,సాదులకు సామాన్యనానుము.
నూనం తులాజ్లుల్ని ప, Bate సులీ తులాబ్లులి ప్ర
ప వ్‌.
స్థః=త్రాను
సూ 4a.
Re చేతను, అంగులము మొదలయిన వానిచేతను, తూ
ము మొదలయినవానివేతను మూండువిధములు
గానుండును. దానికి క్రమముగా, ఉన్నానము (by
weight), ప్రమాణము (measure of length),
ee పరిమాణము (measure of capacity), అనివేళ్లు..
(గుష్టూః పఖ్చాాఒద్య ఆద్య మాషక | పు॥ ౧- (వెండిగాక తక్కిన)
మాషక'ః| - గుళ్టూఃపబ్బు= వదుగురిగింజలయొత్తుగల బంగారము .
మొదలయిన దానిపేరు Equal in weight to-
five seeds of 20145 precatorius.
(తేహోడశా్రావః కలో
శో, _అవఃపు[-కర్షఃప్న! _౨-పోడళ = పదాతైన,
(ఒ-న్రీ) నని ఆయాద్యమ -పకము ఎత్తుగలచానివేళ్లు.
పలం (కర్భ చతుష్టయ పలమ్‌॥ న॥౧- కర్తచతుష్టయమ్‌ = నాలుగుకర్ష
ము ౬.౬౨౩ ములయెత్తుగలచానీ జి
చేరు.
సువర్ణ బిసా [నన సువర్ణ
బి _స్తః[పావి_స్తః | పు! మ. ల
hy ఇ
 వర్షము.] ద్వితీయకాండము. 287
మ్నో౭ శే) బంగారముయొక్క...అశే
=అవ మెత్తు వేళ్లు.[రువేరు.
కురుబి స్త(స్తుతత్సలే)!| _ కురుబి స్హః॥ పు॥ ౧-తత్పలే=ఆపలమెత్తు బంగా.
తులా (స్రేయాం ప| తులా! సీ! ౧-పలశతమ్‌ =నూటుపలాలయె త్తు
_ లథత౦ి . (గలదానివేరు.
భార (స్పా స్టద్వింేతి భారః[ప])భరః॥పు!౧,వింశతిఃతులాః = ఇరువది
స్తులాఖ ౬౬! |తులములయెత్తుగల దానిపేరు.
" అచితో (దళభారా అచితః॥పు॥[ప]॥ న॥౧-దశ
భారాః= పదిబారువుల
స్సుస్రీ) చేరు: [భారః=బరువు పేరు ొంజరేండకే,
(శాకటోభార) ఆచితః | ఆచితః॥పు!౧. శాకటః=బండిచేతమోయందగిన,
కార్థాపణక కార్షిక "కార్రాపణః- కార్షికః॥ పు! _౨-(ఆెండుగురిగింజల
(స్పా రత స్‌ 11:, యెత్తు 'నెండి మొక మాషహకము, పదాబజబువమూపషక
( ములొక కర్యము,అట్ట్రికర్ష మత్తు వెండి చేంజేయంబడి
న టంకము
ద్రవేళ్లు, [రాగిమ్నుద వేరు.
(కార్షిశీతా మి,క్రేపణః। పణః॥పు!౧-కార్షి శే=కరగ మెత్తుగల, కామి
వర,
(అస్త్రియా)
న్స్‌ నూఢ, ఆఢకః॥ప్న॥౧=అము. ద్రోణః॥ పప్ప న౧.౨
0 ద్రోణొ ఖారీ వా |నలుతుము. ఖారీ॥నీ! ౧= పుట్టి
వాహః॥ పు॥ ౧
శ
ల

కుజ్బాకః | కుడ ఇరువదిపుట్లు, నికుజ్బకః8 పు! ole కుడవః॥

వః స్థ (ఇత్యా ద్యాః పు॥౧=మానిక. ప్రస్థః॥ పు॥ ౧=కుంచము, ఇత్యా
పరిమాణార్థ
ie కాక పృథ |ద్యాః=ఇవి మొద్నలై నవియు, ఆదిపదముచేత మాన
CE je ౬౬౬|| ప్రవ _ర్తీకాదులును, పృథక్‌=వేర్వటుగా, పరిమా
త = పరిమాూణవా-చకనులు. ఈయాఢకా
దు లాయా బేశములకు(దగినట్టు సంజ్ఞలు గలిగినది.
(భాగ స్తురీయకి పా, _పాదః॥పు!౧-తురీయః = (ఒక దానియందు)నా
ద (స్పా $ల్‌) లవ భాగః=భెగమువేరు, A quarter.
అంశ భాగా (తు) వణ్ణకః | అంశ 8. భాగః-వణ్ణక'ః॥ పు॥3 పాలిశేపేళ్లు, part;share.
ద్రవ్యం విత్తం అ దృన్యమ్‌-వి త్తమ్‌. ప కేయమ్‌రికమ్‌- బు
వ రిక్తన ధ క్ట్‌-
మ నట ద విణమ్‌ః నమ్మక
మ్‌॥
నం వసు॥ జః హీర స.క -రాః॥ ఐ!-విభవః॥ పు!మం ధనమువేళు
ణం దృవిణం ద్యువ్న |Wealth; substance.
she అతన కోతకు. BM
మర రె విభవా (అపి)! |.

(స్యా)త్కోశ (శ్చ తాక్ళ

కోళః[పాకోపః॥పు!!- హిరణ్యమ్‌! న॥ ౨ -కృ
తే=కరయగినదియు సొమ్లుగాంజేయబడినదియు
హిరణ్యం (చ హేవురూ
సే తే! నగు కృతమును,గనియందు(బుట్టినపొడియగు అకృ
౬౬౮ ||తమునగు హేనురూస్వే = బంగారునకును వెండి
కిని Wrought or unwrought gold or silver.
(తాభ్యాం య దన్య| _ కుప్ఫమ్‌॥న॥౧-తాభ్యామ్‌= ఆ వెండిబంగ
ారము.
తృ త్కుష్యం లకం'టు, యత్‌ అన్యత్‌ =ఇ్రతరమయినరాగికంచు
"మొదలయిన లోహము పేరు, Base metals.
రూప్యం _(తద్ద్వ్యయ। రూప్యమ్‌॥న॥౧- ఆహాతమ్‌=-ము దృవేయంబడిన,
ద త
మూాహాతమ్‌)! ద సయమ్‌=ఆ క్రయ. Stamped coin,
గారుత్మతం మరకత గారుత్శతమ్‌-మరకతమ్‌ ॥ న॥-అశశ్యగర్భఃహ
మళకగర్భో హరిన్య్యణః రిన్మణః॥పు॥రో పచ్చలాుళ్లు
వేళు An emerald.
pes ws "శోణరత్వమ్‌1న1.లోహితకణపద, రాగః॥ పు॥ ౩. -
ష్‌ద్యరాగో(ఒథ) కెంపుల పేళ్లు, A ruby. [వేళ్లు A pearl,
మా హోమ ముశ్చా[డ హా_క్తికమ్‌ ॥ న ॥ - ముక్తా॥నీ! ౨-ము తెము
థ)విద్రునుకి(పుంసి) ప్ర| _విద్రుమః॥పు॥
Wy
పృవాలమ్‌॥ ప్న1.౨- పగడము,
వాలం(పున్న పుంసకమ్‌) | Coral.
రత్నం మణి(ర్ష వయో “రత్నమ్‌॥న॥. మణిః॥ ప్ప!.ఈ_౨ను, అక్షజాతే =
రశ జాతా ముక్వాదిశే శిలాజాతులయిన నురకతాదులకును, ముకాది
ఒపిచ)! శే౭_పిచ=ముత్యమునకు పగడమునకును సామాన్య
ముగా వేళ్లు, A gem; a precious stone.
స్వర్ణం సువర్ణం కనకం| _స్వర్శమ్‌-నువర్షమ్‌-.కనకమ్‌ -హీరణ్యమ్‌ _హేను॥
హిరణ్యం హేను హోట |న్‌॥-హాటకమ్‌-తపనీయమ్‌ - శాతకుమ్మమ్‌ - గాజ్లే
కమ్‌॥తపనీయం శాతకు |యమ్‌-ఏ-భర్మ॥న్‌1-కర్చురమ్‌-దామిోకరమ్‌ - జాతరూ
ముం గా జ్లేయం భర్య్మక పమ్‌. మహారజతమ్‌- కాలానమ్‌- రుక్‌మ్‌ -కార్త
ర్చురమ్‌ |మారం పదః? ప్న ॥ ౧౯:
స్వరమ్‌--జామభూనదమ్‌|న॥- అష్టాప
జాతరూపం మహారజత |బంగారువే
వేళ్లు, Gold.
కాష్బానే॥ రుక్ష్యం కార్త
 వర్గము.] ద్వితీయకాండము. 289
స్వరం జామ్నూనదమ
ష్రాపదో (జన్తే
స్తాం) శృజ్లీకనకమ్‌॥న॥౧-_ ఇతిఆదః '= ఈశబ్దము, అల
(అలజ్కార సువర్ణం |జ్కా_రసువర్ణన్‌= సొమ్మగాంజేసిన బంగారము పే
యచ్చ ఎ్రిజీకనకమి (త్య రు. శృంగీ"యని ప్ర'క్యేక నామమును. Gold for
ద౪)॥ ౬౭9|॥ ornaments.
దుర్వర్శ్మ౦ రజతం రూ దుర్వర్గమ్‌-రజతమ్‌-రూప్యమ్‌- ఖర్జూరమ్‌ [పా]
ప్యం ఖర్జూరం శ్వేత ఖర్జురమ్‌- శ్వతమ్‌॥న॥౫ _ వెండివేళ్లు, Silver.
(మిత్యపి!
రీతిః (స్త్రీSp రీతిఃపారీతీ॥సీ॥-ఆరకూటః॥ షృ॥ ౨ - ఇత్తడి
రకూటో (న్యస్త,
న యా) వేళ్ళు, Brass.
(మథ్రతౌ మ
మ కమ్‌॥శు |' 'శామ్రకక్‌ - శుల్చమ్‌ - మైచృముఖమ్‌. ద్య
ల్ఫంమ్లే చృముఖం ద్వశ్‌ఫ్ర
న్‌ వరిష్టమ్‌- ఉదువ్చు రమ్‌ [ప] ఒ"దుమ్బరమ్‌॥నః
ప వరిష్టోదుమ్సు రాణిచ। ౬-రాగ్‌ చేళ్లు,స
లోహోో (2 స్త్రీశ లోవాః॥ ప్న _గ్భస్త్రక్షు తీక్షమ్‌. పిణ్లమ్‌-"కా
శ్రకం తీశ్లం పీణ్ణం కా లాయసమ్‌[పా]కృష్ణాయనమ్‌. అయః॥ స్‌
స్‌r(|అక్ష
లాయసాయనీ॥ ౬౭౫॥ |సారః॥పు॥౭-ఇనుము వేళ్లు, 1001.
అక్షసారో (ఒథ)
వుణ్జూరం వింహాణ మణ్ణూరమ్‌-సింహాణమ్‌ - [పా] శిజ్ధాణమ్‌! న॥
(మపి తన్శ్యలి! ౨-ఆ యినుపచి స్పైము వేళ్లు, Rust of iron,
(సర్వంచ 'తెజసం)| _లోహమ్‌॥న॥౧ _ తైజసమ్‌= తేకోయు క్షముల
లోహం యిన, సర్వమ్‌ = సువర్ణ
రరజత నే రీత్రి కాంస్య
Any thing metallic. |త్రపు సీస ధీవరము లనునెనిమిదికిని చేరు.
(్వికార_స్త యస ! కుళీ॥సీ॥౧-అయసః వికారః = ఇనుమునం జేసిన
కలీ॥ ౬౭౬||వానికీ నన్నిటికిని వేరు క జే చేరని కొందటు.
లా Bar iron, wrought iron.
తారకి కాచో(౭_ థ) మూర. కాచః॥!పు!౨ గాజువేళ్డు, ‘Glass.
DIN రస. స్పూత
సూ చపల!. రసః_ సూతః _ పొరదః [ప] పారతః॥
(శ్చ) పారబె। |పు॥ ౪. పాదరసము వేళ్లు, Quicksilver.
గవలం (మాహిషం గవలమ్‌॥ న[౧-నూహిషమ్‌= ఎనుము సంబంధ
240 అవమురకోశ ము,. . [వెశ్య
న్నేప్ల మయిన, శృజ్లమ్‌==కొము వేరు, Buffalo’s horn.
నుభ్రక౦ గిరిజా ను అభంకమ్‌.-గిరిజమ్‌-అవులమ్‌॥ న॥ 3-అభంకము
. Tae mica, ఛేళు. “౧రజాములమ్‌” అని యొక చేరనికొండటు.
సోతోళ్ఞనం (తు) సౌ| "స్రోతో్టునమ్‌. సౌాపిరమ్‌- కాపోతాల్ఞనమ్‌ - యా
ల కాపో తాజ్ఞన యా Te సౌవీరాంజనము వేళ్లు, ss
మునే!
తుత్లౌస్టానం శిఖీ తుశ్హాజ్ఞనమ్‌ - శిఖRess వితున్న కమ్‌ - మ
వం వితున్నక మయూర |యూరకమ్‌- కర్చరీ ॥ నీ॥ ౫.ME మె
శే॥1౬.బా॥ కర్పరీ దార్వి లుతు_త్తము, Blue Vitriol. చార్వెకా!నీ!.క్వాథో
“కా 'క్వాథోద వం. తుుదావమ్‌
న్‌
తుక్థమ్‌.రసాస్ఞునమ్‌ - రసగర్భమ్‌ - తారoS
త్ధం రసాళ్ఞనమ్‌ FON పైలమ్‌॥ న॥ ౬- ర సాంజనము, Collyrium. క
కధ్‌ లం
రేం తార తుతాంజనము మొదలు. ర - మైలుతు త్తమునకు
ను, కర్పరీదార్వి కాశబృ్వములు 9 నంటవలనయి
ట్రినమైలుతు త్తమునకును, రసాంజనము మొదలు
రను రసాంజనమునకును పళ్ళనికొందబు.
గాన ని(త్రు గన్థకః। గన్గాశ్ళా॥ న్‌. గన్ఫకః స గన్థికః సన
౬భదా॥ సౌగస్థిక (శ్చ నికః॥పు॥! కి-గంధకము వేళ్లు, Sulphur,
చతుప్యా కులాల్యా చక్షుస్యా- కులాలీ -'కులర్జికా। వీ ౩5 _ కుళ్లు
(తు) కులగ్జికా; శ ందనము వేళు,
ఇక a
రీతిపుప్పం పుష్ప కేతు కిత్రిపువ్పన్‌॥ al పుష్ప కేతు! శ. 'పౌవ్న
పౌప్పుకం కుసుమాళ్ఞన కమ్‌[ పా]పుప్పకమ్‌ - కుసుమాళ్ఞనమ్‌॥ న॥ 3 _కుసు
_మ్‌॥ షు నూాంజనముావేళ్లు, Calx of ee
పిబ్ఞారం వీతనం తాల ' పిస్టరమ్‌- వీతనమ్‌ _ తాలమ్‌ _ ఆలమ్‌ _హరితా
మాలం(చ)హరితాలశే। లకమ్‌॥న॥౫- హరిదళము, Yellow orpiment,
7 రేయ మర షరి గి. Rm శేయమ్‌ - అర రమ్‌- గిరిజమ్‌ _అశన జమ్‌-
జమశశం చ శిలాజతు॥ శిలాబతు[న॥ ౫. సిలాజిత్తు, Red chalk; తే
erg గరగ. ప్రా బోలః - గన్దరసః sae ప్రాణః : పిల్డుః iter
పిల్ల గోప రసా(స్సమాళ) |[పా] గోసః-రసః [పా] శశః॥ పు॥ ౬ బోళము
పేళ్లు, గోపరస నునియొక చేరుగాకొందటు. న.
 వర్షము.) ద్వితీయ కాండము,. 241
Pen హ్‌ ఈక ఫట ఫేనలపు!9.
స Bossశేరు, Cutie fish.
.. నిర్లూరం నాగసంభ| సీనూరమ్‌-_ నాగ సంభ ఎమ్‌॥న॥ _౨-సీిందూరము
వమ్‌॥ ౬౮ __౨|| పప్పుMinium, 0 red lead.

నాగ నీసక యోగే్ట్ర | నాగమ్‌-సీసకమ్‌.యోగస్టమ్‌-వ ప్రమ్‌॥న॥ర-నీస

వస్రాణి (ము వేళు, Lead
త్రపు పీచ్చటమ్‌! రోజ్ఞు తృపు-కిపిచ్చటమ్‌- రజ్ఞమ్‌_వజ్లమ్‌॥న॥ర -తగరను
వ'ే౭_ వళ్లుల్‌ (పేళ్లు, Cotton.
పథ) పిచు స్తూ
(ప పీచుః_.తూలః [ప] సిచుతూలః॥
పు॥ _౨.దూది
థ కనులోత్తరమః(స్యా కవులో త్తరమ్‌-కసుమృమ్‌-వహ్ని శ్‌మ్‌ స్‌ు
ల్‌) కుసుమం వహీ శి. హారబనమ్‌॥ న॥ రోం కసుమపువ్వు పేళ్లు, S:flower;
ఖం మహారజన(మిత్యపి 0102205.
'మేపక న్చుల ఊర్ణాయు | WUE ph ౨-గాల్రవెవెండ్రు
కలచేత నేసినకంబలివేళ్ళు A wంంllen 1 మల
శక్‌రం శశథలోను he ॥ _౨._కుం 'దేటివెంద్రుకల
ని॥ ౬౮ ల! జే
వేళ్లు, Hare’s or 14200105 hair.
మధు మెదృం మధు.మొద్రమ్‌-మాశీ ౯ ఫ్‌॥న॥ - ఈకను,
శీ కాది మాశీకాది-మాతీక, భ్రానుర, పౌ త్రికములను
3ను తేనెకు వేళ్లు, Honey.
మధూచి+గెష్టం(తు)సిక మనని. కమ్‌॥ న॥ _౨-మైనము పేళ్లు,
కమ్‌॥ Wax.
మనశ్శిలా నునోగు కు - మనోగుప్తా- మనోహ్యా _ నాగజి
వొ మనోహ్యో నాగజి SESE చీళు1Red arsenic.న పాలీ.

హోకా! ౬౮౫ నై పా sei న్నీ 9 నేపాళ చేశమునందుం +బుట్టిన

లీ కునటీ గోలా శిలవేళ్లు, మనళ్ళిలాదులు, ౭- మణిశిల చళ్లు,
యవమోరో యవాగ యవతారః _, 'యవాగ్రజః. వక్యః॥పు[39 _య
ర | పాక్యో(ఒథ) వతారముపేపేళ్లు, Nitre; టి
సర్టికా మోరః కాపో సర్దికామోరః.'కాపోతః-సుఖవర్చకః॥ పు! - సౌ
మ!
'స్పుఖవర్చక అనన వర్చలమ్‌.రుచకమ్‌ ॥ న ౫-సజ్జా కారము పేళ్లు,
31
 న te
లం

242 మ A AS ee గాత్ర
Siren
Es

ర్పలం (సాద్‌) రుచకం| Alkali; Natron. |

త్వక్‌శీ.వంశరోచ త్వక్‌ రీ! నీ
నీ!.వంశరోచనా ॥ నీ] ౨- తవతీర
నా। వేళ్లు, Manna of bamboos. “nl చెళ్లు,
థిగుజం శ్వేత మరి చం Etగ్రజమ్‌- శ్వేత మురిచమ్‌॥ న॥ _౨- మునగవిత్తు
మారటం (మూలమై పెరు, Root
మ... నషం 2 చెబికువెళ్ల చే
శక్షవమ్‌)॥ ౬.౮౭ |of sugarcane.
గ్రన్ధికం పిప్పలీమాలం గ్రనికమ్‌-పిపసాయ్‌... చటికాళిరః 1| స్‌
చటికాశిర (ఇత్యపి |న! వ! చటికా॥సీ!.శిరః [పా] సిరః॥ పు క
జ మూలము వే
వేళ్లు,‘Root of long pepper.
గోలోమిోా భూత కేకో గోల్రోమాంనీ1. భూత శేశః॥ పు! _౨-జటావమూాం
(నా) సివేళ్లు. భూత కేశమనుతృణము వేళ్లని కొందజు,
Root of sweet flag.
పత్రాబ్దం రకృచన్ద పశ్రాజ్లమ్‌ -. ర_క చన్లనమ్‌॥న॥.౨ - ఎజ్జనిచంద
నమ్‌! ౬౮౮॥ |నము వేళ్లు, షండఇాంంకి.
_త్రికటు తూ్య్యూుణం త్రిక్కుతూర్యషణమ్‌ [పా] త్రు త్ర్యుషణమ్‌- వ్యూ
వ్ర్యావం మమ్‌!స॥3 - సొంటిపిప్పిలి మిరియాలకూటమి వేళ్లు.
త్రిఫలా (తు) ఫల త్రి తిశ్రిఫలా!నీ॥.ఫల త్రికమ్‌॥న॥ ౨-కరక తాడిఉసీరి
కమ్‌॥ Does Three myrobalans.
షకవ. వె
బె శ్యులతో (జేరిన పదసమూహము, ముగిసెను.

. శూద్రా శ్చావరవర్తా శూద్ర $_అవరవర్ణ క వృషలః వ్‌ను 'పు॥

(శ్చ) వృషలా(శ్చ్ర. జఫు' ర-ళూ, దుల
క పేళ్లు Men of the fourth tribe.
వదా! ౬౮౯
(ఆచణ్డాలాత్లు సంకీర్తా సంకీన్తాః॥ ౧౧ -చండాల బ్రపర్యంతము ముందు
(అన్ముట్టకరణాదయః)|| చెప్పగల అంబస్టకర ణాదిజాతులు సంకరజాతు
es Men of mixed boule:
'(శూద్రావికోను
స్తు సై... కరణః॥ పు! ౧. శూద్ర,త్రీకీని "వె
వీని
సు. బుట్టి 'లేఖనవృ త్తి
Bremen pen
ఒన్ఫుష్టో (వై శ్యాద్విజ 'అన్నుస్థః॥ పు! ౧ పకెకదు కిని pas
వర్షము]. ద్వితీయశకాండము. a
_న్ననో:)! _ ౬౯౦॥|కిని పుట్టి చికిత్సావృ_త్తిగలవాని చేరు.
(శూద్రా త త్రియ ఉగ్గ
గఃపు! . ౧-ళూద్రస్తీకిని మృత్తియునికిని
యోకగ్రో, పుట్టికస్త్రవృత్తినలవానిపే
పరు
మాగధః
ఫ్‌(తశ్రియా మ Ses శ్రీయ శ్రీ
సృకిని వైశ్యుని
విశోః) | కిని పుట్టి స్తుతిపాఠవృత్తి
ర్రిగలహానిషేరు.
నూహిషప్యో (ఒర్యా మూహీవ్యః పు! ౧ - వైశ్యన్త్రీ
3౫ కిని శు A యు
త త్రియయోః) నికిని పుట్టి.జిర తిషథకునస్వరశా స్త్రములు జనగాం
గల వానికే
పరు.
. తుత్తా(ఒర్యాళూడ్ర,
ద తు తా॥బు, పు!౧-తు మ య స్తీకిని ళూద్రు
యోన్సుత)! ౬-౯౧! నికీని పుట్టి ని bt eg ఆశ్యాశప
బ్ద
ము త త్తయ స్తీవాచకము.
(ల త్వాం త్తి
త్రి A ll జ్‌Os చ్రాహ్హణస్త్రీయందు క్షు
యాత్స్యూతః ar శ్రీయునివలనం బుట్టి సారథ్యాదివృ త్రి
లి~ల వాని
యు A Manors
(తస్యాం) వైజేహకో వై చేహకజల,8 [పు !౧- ; హస
అభ్య ర్స్‌
యందు
నిశ! asses
స బుట్టినవానిశేవేరు. వైశ్యన్తీ
నీ కినిళూ
ద్రునికిని పుట్టినవాని వ
వేరని కొందటలు.
రథ కార. (న్తుమాహి గ రథకారః ॥పు॥ ౧-కరణ్యామ్‌=కరణ స్త్రీయం
ప్యూత్క_రణ్యాం యస్య |దుః నూహిప్యాత్‌= మాహివ్యుపురుషునివలన,
సమృవః)॥ ౬౯. ౨|| యస్య =ఎవనికిి సంభవః = పుట్టుక కలదోవాని పేరు.
(స్యా) చ్చణ్ణాల (న్తుజ Sepa ॥పు॥ ౧.-బ్రావాణ్యామ్‌=
నితో త్రావ్మాణ్యాం వృష. ప్‌ నీయందు, వృషలేన = శూద్రు నిచేత,
యః జనిత ః= పుట్టింపంబడినవాని వేరు.
కారు ల్శిల్చీ "ఆారుః _ శిల్సీ॥ న్‌॥పు॥ _౨- కంసాలవానికీని,
సాలెవానికీని, మంగలవానికిని, _'చాకలవచానికిని,
1 ళు. ముచ్చి వానికిని వేళ్లు, An artisan.
(సంయహత్తై స్తెర్ష శ్రోణిప్ప॥ ౧- సజాతీయులయిన శిల్పులసం
ఫఘముపేరు, A సై or company of artisans.
244 అనురకోశము. (ఛూద్ర,.
కులిక (స్సా్యాత్‌ )కుల| _ కులికః [పా] కులకః. కులశ్రేష్ట ॥ న్‌॥పు 1౨ -
శీ శిల్సికులములోం బ్రథానమైన్‌ 'వానివేళ్లు, The
chief of a guild. An artist of high Lith
మాలాకశార (సుమా మాలాశకారః._ మాలిక ః॥పు॥ _౨ - నను
లిక్రః | 'యమ్మువానివే
వేళ్లు, A florist.
కుమ్మ కారక ప్రస EE కారః.కొలాలః ॥పు॥ ౨౨ - కుమ్మర వాని
(స్పా త్‌) పేళ్లు, A potter.
=

పలగణ్జ(స్సు "లేపకః ॥ పలగణ్జః- లేపకరు ఆ సున్నపుగార చేయు

౬౯ ్రి॥ వాండు, A bricklayer or plasterer. [A weaver.
త న్తువాయః కువిన్ల తన్తువాయః-కువిన్షః ॥పు॥_౨ - సాలెవానివేళ్లు,
(స్పాల్‌) తున్నవాయ తున్నవాయః సౌచికః ॥పు! ౨ - చివ్పెవాని
స్తు సౌచికః |
(స్తు వేళ్లు, కుట
ట్రపువాడు, A tailor.
రజ్షౌజీవ శ్చిత్రకరః, ' “జాట్‌.-చిత్రకరః॥పు॥౨ - చి
—
వాని పేళ్లు, A painter.
స్తృవార్హో ఒసీధా
కస్త క స్రమార్డః_అసిధావక్‌ః నస్‌ ఆయుధము
వక ౬౯ లుచికిలిచేయువాండు, A॥ జయంళులు. A furbisher,
పాదూకృ్ళ చ్చ_ర్శకార పాదూకృత్‌ _చ _ర్మకారః ॥పు॥.౨- గొడగరవా.
(స్పా ఫ్‌.) ar వేళ్లు, పాదరక్షు లుకుట్టువాండు, A shoe-maker.
వ్ర్యూకారో లోహ. _వ్ర్యాకారః.లోవహశకారకః॥
పు॥ _౨-కరమలవా
"కారకః | నివేళ్లు. గనిలోనినుము దెచ్చి. fiers ;
An iron-smith. కర (సృసిద్ధలోహాకారజాతి వళశ్లనియు.. i
నాడినము సస్ప (ర కార॥ న్లోటే స్వర్ణకారః _ కలాదః _ కుక
కాకా
కలాదో రు _క్షశారశే। రకః॥పు॥ ర- పగ్గనొలహానిజేపేళ్లు A ల
(స్యా) చ్యాట్టికః కా చ -కామ్మవికః॥పు[_౨ _ శంఖము చేతకడి
మృవిక ః యాలు మొదలైనవిచేసియమ్మువాని వేళ్లు, A shell.
cutter,
శాల్చిక స్తాన్రుకుట్టకః | |.శౌల్చికః.తామ్రకుట్టకః పు! ౨ - రాగిపనిచే '
టా ల యువాని వేళ్ళు A Spper.smith. | | ఓ
త యో(త్రువర్థకి స్త ్వస్టా ఛవా।న్‌!.-వద్ధకిః-త్వష్టా॥బు$-రథకారః a
వర్షము]
సనక
ద్యితీయకాండము, 245
i eh || ప్పతట్‌॥వ్‌1పు!౫ - వడ్లవానిపేళ్లు, A carpenter.
(౮
గామాథీనో) గ్రా గ్రానుకకుః॥ పు! ౧ - గ్రామాధీనః = గ్రామ
0 ol] చ రి =

మ నునకు నధీనుండయిన కాణాచివడ్డ వానిపేరు, A

carpenter working for the village.
కాటతవో (ఒనధీన, కాటతతుః॥పు॥౧-అనధీనక ౩ = ఒకరికినథీనుండు
క్రఇ | గాక కూలికి పనిచేయు వడ్లవాని పేళ్లు, An in-
Breas carpenter.
శరీ ముణ్తీ దివాకీర్తి తురీ!న్‌!-ముడ్జీ! న్‌ -దివా కీర్తి. నాపితః -అన్హా
నాపితాసావసాయినః॥ వసాయీా॥స్‌ ॥పు॥1౫_ మంగలవాని వేళ్లు, A barber.
నిర్లేజక (స్పాఖు ద్రజకః నిర్హేజకః _ రజకః॥పు!౨ - వాక లవాని వేళ్లు,
Washerman.
శాణ్ణికో మణ్ణహోరక ః| శ ణక మణ్ణహోరక ః॥పు॥.౨-_కల్ల మ్లువానివేళ్డు,
A vintner, A distiller and seller of spirituous liquors.
జాబాల(స్సార్ట్ర) దజా| _జాబాలః - అజాజీవీ॥న్‌ ॥[పా] అజాజీవః ॥ పు!
జీవీ .-౨- మేంకలనుగాచువానివే వేళ్లు, A goatherd.
చేవాజీవ(స్తు)చేవలః॥ చేవాజీవః [పా] జీవాజీవీ। న్‌॥-చేవలః॥ పు!
౬.౯గ౯ా॥ _౨-కూలికి చేవరను బూజించువాని వేళ్లు.
(స్యా)న్యాయా శామ్సరీ మాయా- శామ్బరీ॥ సీ 9:59 దృజాలము
"మొదలయిన మాయవేల్లు, Jugglery.
మాయాకార(స్తుప్రా మాయాకారః - (మాయోవీ.నూయీ] -ప్రా
తిహోరక'ః | తిహోరక'ః [పా] ప్రతిహారక ః [ప] ప్రతిహారిక ॥పు॥
-౨-మాయచేయువాని
వేళ్లు & 4881ల:
వ స్తుశెలూ, 3 లాలీ[న్‌!-నె లూవః - జాయాజీవః కృశా
శె
షూ బాయాజీవాక కృ శి న్‌ భరతః. నటః నపు॥ ౬ -నట్టువవానివేళ్టు,
శాశ్లినః॥ ౭00! భరతా! Dancers and tumblers:
(ఇక్యపి) నటాః
చారణా(స్తు
స్తుకుకీలవా 81 చారణః=కుకీలవః॥పు॥_౨ _ దిక్కు_లయందు సం
చరించుఒట్టువానికి(గాని నట్టువవానికి(గాని వేళ్లు,
|A Nodes actor 01 singe.
 246 అమరకోశ ము, ig [శూూద,

_ మౌర్ష్షీకా మారజి| మార్షజ్లికః మారజికః ॥పు॥౨ _ మ ద్రైలగొట్టు

కాకి వానివేళ్లుi drummer.
పాణివాదా (స్తు పాణి య. పాణిఘః ॥పు॥_౨ - చేతులతాళము
ఫఘాః॥ ౭0౧|॥ గొట్టువానివేపేస్టు, Those who clap their, hands
(40 aes tiie in music.’
వేణుధ్లాః (న్యు) కై.§| వేణుద్తాః ॥ఆ॥ - చెణవికః ॥పు! ౨-పీల్లన డు
ణవి కా నూదు వారి వేళ్లు, Players on the flute.
వీశావాదా (స్తుమ| Dregs వెణికః ॥పు॥ ౨ - ఏణవాయించు
కః రివేళ్లు, bh on the lute. Lutanists.
జీవా న్హక శ్నాకునికో ను నృకః-శాకునికః ॥పు॥ ౨- పతులవేంటా
డువాని పళ్లు, A fowler. A bird-catcher, -
(చా) వాగురిక జాలి, _వాగురికః - జాలికః ॥పు॥ ౨ - వల వేంటకాని.
జె ౭0౨9|| వేన్టు, A hunter using nets.
వైతంసిక'ర్లి కటిక (శ్చ) స తంసిక ః_ కెటికః _మాంసిక 8॥పు13 -మాం
వై
నూంసిక (శ్చ సమం త్ర సము వి కృయించువానిశేవేళ్లు, A vender of flesh-
యమ్‌) || meat. .
భృతకో భృతిభు క్క, _భృతకః.భృతిభుక్‌ ॥జ్‌॥ - క_రకరః.వై తనికః 1
_రకరోవై తనిక (శ్చసఖ॥ |పు॥ ఈ - కూలివానిపేళ్లు. A hireling; labourer.
వారావహో వైవ వార్తావహః--వె. వధికః ॥పు॥ ౨ - కావడిమో
“దక యునవాండు A Chandler; A carrier of loads on
a pole. [వాండు A porter.
భారవాహా స్తుభారిక 8 భారవాహః-భారికః ॥పు!-౨.మోపుమోయు
_ వివర్శః పామరో నీచ వివర్షః-పామరః-నీచః _ స్రాక్ఫ్‌తః జ్‌ పృథస్దనః-
ప్రాకృతశ్చ) పృథగనః॥ని సహ అపకశదః [పా] అపసదః - బాలః - EIN
్ల [ప] ఖుల్లక్‌ః = ఇతరః ॥పు॥ ౧౦ -అల్సుని మేకు,
హ్‌నో జపళదో జా_ల్మః|లలకః
యుల్లకలు (శ్చసః)। A low man following a degrading profession.
భృతేగో భాసుర తే భృత్యః- దాసేరః _దాసేయః _ దాసః _ నోపష్య.
య దాస. గోప్యక చేట| కః. చేటకః. నియోజ్యః - కింకరః - ప్రేష్యః [పా] ,
క 20౫| నియోజ్య వె9ప్యః-భుజిష్యః _ పరివారకః ॥పు॥ ౧౧-బంటు
 ai ద్వితీయ శా౦డము. న.
ర ప్రేమ్య భర్య]వేళ్లు, చాకిరినాయు, A servant or slave.
పరిచారకాః | -
_ పరాచిత పరిస్క_స్ష ప పరాచితః. పరిస్క_న్లః - పరిజాతః - పె ధితః॥ :
రజాత పరె
,ర,థితౌాః ॥ పు॥ ర - వెంపుడు బంటువేళ్లు, A fostered slave.
మన స్తున్లపరిమృజ మన్హః ద్‌ తున్షపరిమ్భుజః - ఆలన్యః - నీత్రక్షక _
ఆలస్య "క్సీతకో ౭_లసో |అలన; " అనుషః॥ పు! ౬ - అలసుని వేళ్లుA lazy
_2ఒనుప్నః 2 Timan,
దశ్నే(తు) చతుర వపేశల Bes. Ea అకలి. hss సూళ్జానః.
పటవ స్పూశ్ల్గాన ఉప్థ ఉప్షః॥ పు॥ ౬-- నేర్పరివేవేరు. A dexterous person.
(శ్చ! యిం గ
చడ్హాల స్తవ మాతేజ్ల చణ్లాలః - ప్రవః ప నూతేజ్జః - దివాకీ_ర్రిః_
' జనం
దిహాకీర్తిజనంగమాః ||గమః-సీపాదః =- శ్వపచః _ అన్రేవాసీ॥ క్‌! శా
నిషాద థ్వపవా వనే కథాలః - పుక్క_సః ॥పు ॥ ౧౦ -మాలవానిసే ళు,
వాసి చాణ్ణాల పుక్కం A man of the lowest and most despised of
సాః॥ 2౮|| |16 mixed castes.
(భీదాఖికిరాత థబర।, కిరాతః॥ పు॥ ౧-నెమిలిపింఛము మొదలయినవి
పులిన్హా ( మ్రచ్భజాత కట్టుకొనువాం౦డ్ర పేరు. శబరః ॥పు॥ ౧-ఆకులుగట్టు
యః)! కొనువాం డ్ర,వేరు. పులిన్లః॥ పు! ౧ - తమభాషయే
కాని , యొక రిభాష నెబుంగనివాం డ పేరు. ఈ
3 ను, భేదాః = ము, మచ్చ
బాతయః =మేచ్భజాతులు,
= Barbarians. I
వ్యాధో మృగవథాజీ వ్యాధః-మృగవథాజీవః - మృగయుః - లుబ్ధక'ః॥
వూ. మృగయు ర్లుబ్దక |పు॥ర- బోయవాని వేళ్లు, A hunter, A deer-killer.,
(శ్చ ల! . ట్‌
కా'లేయక సారమే కా లేయకః _ సారమేయః - కుక్కు_రః - మృగ
యక కుక్కు_రో మృగ దంశకః-శునకః _ భహకః _ శ్వా॥న్‌॥ పు॥౭-కుక్క_
దంఠథకః। శునకో భపషక వేళ్లు, A dog.
శ్మాక(స్యాత్‌)
అలర్క_ (స్తూ సయోగి| అలర్క_ః॥ పు! ౧-సయోగితః = ఒ"వధ ప్రయో
248 అమరకోశ ము, (శూద్ర

త్రఖ॥ ౭-౧౦| |గమునలన వెల్టిపట్ట్‌న. కుక్క_చేరు A Mad dog.

Cay విశ్వకద్రుుర
ర విశ్వకద్రు
దుః॥పు॥౧ శ నమృుగయాకుశలః = వంట
గయాకుశ లః) తా. నేర్పుగల, శా(==కుక్క_ చేరు A hound.
సరమా శునీ | సరమా-శునీ॥సీ॥!_౨- ఆండుకుక్క వేళ్లు, A bitch.
విబ్బర న్యూకోగ్రా విట్బరః॥పు!౧ -గ్రాన్యుఃసూక రః = టోరంబంది
మ్య) | వేరు A village hog.
బర్క_ర (స్ప
సరుణక ప బర్క-_రః ॥పు!౧-తరుణ:ః== ప్రాయపువయస్సుగల,ప
న్రుఖ॥ ౭౧౧|' శుః=పళుమా (త్రమునకువేచేరు, Any young animal.
ఆచోదనం మృగవ్యం ఆచో _—_ మృగవ్యమ్‌॥! న॥ -ఆఖేటః॥పు॥_
( స్ట) దాఖేటో మృగ మృగయా।సీ॥ ర-వేంట వేళ్లు, Chase ; hunting.
యా (క
స్త్రియాయమ్‌) |
(దహీణారు ర్లుబ్ణరోా దథీ.ణేర్యా!న్‌ , పు! ౧-లుబయోగాత్‌ = వేం
గ్యాద్దపీ.ణేర్యా (కురజ్లకఇ)|కానిబాణముతగులుటవలన, దక్నీణారుః = కుడిది
౭౧౨| |క్కున గాయముగల, కురజ్ల్జః=నృుగము
వేరు A
deer wounded on its right side.
చీ రె కాగారికస్తే చోరః [పా] చౌరిఒఐకాగారిక౬స్తేనః.దస్యుః -
దస్యు తస్క_9 మోప, | తస్క_రః.మాపక: _ ప్రతిరోధీ॥న్‌ ॥ -ఆ పరాస్కన్షీ!
"కాః! ప్రతిరోధిపరాస్క_ న్‌॥,- పాటచ్చరః :.మలిమ్టు చః ॥ పు॥౧౦_దొంగజేపళ్లు,
ని స్‌చ్చ మలిము |A thief or robber.
sal జః!
చౌరకా సైన్య. చౌ చారికా॥నీ॥ -సెన్యమ్‌ - చార్యమ్‌ - స్తే
సేయమ్‌॥
చ్వె(చ) సేయం న॥ర_దొంగతనము వేళ్లు,Theft. గేరు Booty.
లో ప్ర (తు తద్ధనమ్‌)। లో స్తమ్‌! న॥ ౧-రద్ధనమ్‌=దొంగలించిన సామ్య
పెతంన (స్తూపకరణం వితంస (పా]వతంసః॥పు] తల మృగపవీ,ణామ్‌ =
బన నేమృగపవీ.ణామ్‌) | మృగములను పక్షులను, బన్ధనే= పట్టుటయందు, డ్‌
౭౧౮ పకరణమ్‌ = సాధన మైనయురులు “మొదలె
లైనవాని
. "పేరు A net, chain, or cage,
థర కూటయ న ౦ ఉన్నాథః॥పు!- కూటయ న మ్‌॥ న॥ ౨. బోను
(స్యాత్‌) స ww కొందు, కA snare or trap.
వర్షము.)
౧
ద్వితీయ కాండము. 249
ద్యాగురా మృగబన్ధనీ! వాగురా- మృగబన్థనీ! సీ! _౨-మృగములనుబ
స్‌ో ట్టువల వేళ్లు, A net,
శుల్బం వరాటకః( స్త్రీ, శుల్పమ్‌! న॥-వరాటకః॥ ప్ప॥- రజ్ఞుః॥ సీ॥_వటీ॥
తు) రజ్జు (స్త్రీషు) ట్‌ త్రి|-గుణః॥ పు॥౫-_ర్రాడుపేళ్లు
వేళు A ia rope, or
గుణః॥ e౧౫౫ ig
ఉద్దాటనం ఘటీయ|। ఉధాటనమ్‌-ఘటీయన్నమ్‌॥ న॥- ఈ_౨ను, ప్ర
ప
నం ( సలిలోద్వాహ |పే
హౌ; = నూతివలన, సలిలోద్యాహానమ్‌ a నీశ్లెత్తు
వర పేల! రాట ముచేళు, A contrivance for raising water.
శ్‌ ల ౧౧
(పుంస్రివేమవా నాయ _ వేమా!న్‌, పు॥ (ప]॥న॥- వాయదణ్ణః॥ పు॥_౨-
దణ్ణః కోకలు నేయు 'తాంకుపలక వేళ్లు, A loom.
సూ్రాణి (నర్సిత _న్సవః॥ సూత్ర మ్‌॥న॥-త న్ఫుః॥పు॥ _౨-నూలు, Thread.
నాణి రూ(ఏతిః (స్తి| _వాణి.వ్యూతిః॥నీ॥| ౨_ నేయుట వేళ్లు, Weaving.
యాం న స్ట పుpa ౧- లేప్యాదికర ణి క్రశుక
(లేప్యాదికర ణి) | | మొదలయిన దానిపేరు, Plastering, modelling.
పాళ్ల్పూలి కాపు అ “రా పాళ్ళ్చూలీకా పు మై “57|| 'న॥|.౨=౨వ మ దనాది
(స్యా ద్వస్తృదనాదిభిః భః = వస్త, దంత కాస్టాదులచేత, కృతా = చేయం
కృతా) ౭౧౧| |బడిన బొమ్మ పేళ్లు, A doll or puppet.
విలిక9 పేటకక వికుక ;_సుటుక 8॥పు॥ ౨- బుట్ట వేళ్లు, A basket.
వేటామక్టూపా(ఒథ) జేటా[పా] పేడా_మష్టాషా!సీ॥ _౨- మందసము
వేళ్లు, A. box. ఈ ర ను, పర్యాయములనికొందటు.
విహజ్లీకా | భారయప్టీ| _విహళ్లోకా[పా]విహాజ్గమా-భారయప్ట్రీ॥ నం
త్త కావడెబద్ద వేళ్లు, A pole for carrying burdens.
(_స్తదాలమ్బి శిక్యం శిక్యమ్‌!న!- కాచః॥ పు!౨- -త దాలమి = అకా
కాచో(2_థ) వడిబద్దయందు వ్రేలెడి యుట్టివేళ్లు 15 slings.
పాదుకా | ౭౧౮ ॥ పా HE 3 el టపక్‌ ॥ హొ॥ నీ॥3- చ
దూ రుపానత్‌ (స్త్రీప్వువేళ్లు A 506.
(సె వా) నుపదీనా౭_ "ere re: ఆఅపదాయ తి = 'కాలికికొద్ది
వం! దెన, సెవ==ఆచెప్పు పేరు, A boot.
నద్ధ్రి వర్సీ9 వరతాం నస్ధ్ర-వగ్గ-వరత్రా, ॥౧॥
జక ర్రీ
5-వారు మలైపేళ్లు,A thong.
32
 250. అవమురకోళ ము. [ళూద్ర,

(స్యాదశ్వాటబేస్తాడనీ, _కశా॥ సీ! ౧-అశ్యాేః =గుజ్జము మొదలయిన

క్రవ్లా॥ ౭౧౯1 వానిని, -తాడనీ=శ పేరు, A whip.
చాజ్ఞాలికా(తు)క్ణో | చాడ్డాలికా - కణ్ణోలపీ ణా [ప] కటోలవీణా -
లవీణా చశాలవవల్లకీ | | చణ్తాలవల్ల,క్రీ|నీ|3_ మాలవానివీగె వేళ్లు, A vulgar
ue [smith’s scales.
నారాచీ(స్యా)చేషణికా| నారాచీ-వవణికా॥ నీ ౨-త్రాసువేళ్ళు 6014.
_ వాణ (స్తునికహక కషక॥| శాణః- నికహః కపః పు ॥ ౩- ఒరగల్లువేళ్లు,
౭_౨౦|| |సానయు, A touchstone,
వృశ్చనకి ప త్రపరశు వ్రశ్చనః-షత్త, పరనుః॥పు ॥ ౨ - చీర్షము వేళ్లు,
A small saw. A pencil a brig
రీవికాతూలికా(నమే) | ఈవీశా - తూలికా! సీ॥.౨_చి_త్సరువు వ్రాయు
తై జసావర్తనీ మూ త జసావ ర్తనీ-మూపా॥సీ॥ _౨-బంగారు మొద
తో
పూ 3 నవికరలసమూస వేళ్లు, A crucible,
లై [Bellows.
భస్తా చరపర సీవికా॥ భస్ర్రా-చరరప్రశేవికా॥ సీ!౨-కొలిమితి త్తివేళ్లు,
'కెస్ఫోటనీ వేధనికా ఆస్ఫోటనీ గ[పా] లాస్ఫో టనీ-వేధనికా॥సీ॥ ౨-
A gimlet, or auger. |రత్నా దులు es పీడిసాన వే
పేళ్లు,
కృపాణీ కర్తరీ (సమే! _కృషాణీ.క ర్తరీ॥నీ[_౨-క త్తెరచేపేళ్లు,sts
వృతాదనో. వృతుభేదీ నృతాదన -వృతుభేదీ॥న్‌ ॥పు! ౨-(మా,లన
A hatchet. A chisel. అకు గొడ్డలి క్ర"త్రి యులి మొదలయినవాని వేళ్లు,
టజ్క_్‌ పాపాణదార టజ్క*-పాపాొణదారణః॥పు |! ౨ - రాయినణి
౯3|| ౭_౨:౨|| |కడు ఉలివేవేళ్లు, A stone-cutter’s chisel.
కృకచో(౭ స్త్రీకరప... క్ర చః స్న॥_కరపత్త మ్‌న ॥ ౨ _ అరిపము
పా - వేళ్లు, A saw.
ఇ [ర్స జం" చర్మభే ఆరా-చర్మ భేదినీ1సి!_౨-ఆలివేళ్తు ఇచట క్‌
చని. కచ కరపషత్త్రంస్యా దారాచర్మప్రభేదికా స
యుం బాఠకముగలదు. A shoemaker’s knife.
నూరి స్థూణా౭ సూరిె [పాసూర్తీ -న్థూణా-అయక ప్రతిమా॥నీ!
తిమా 3 ne పేళ్లు, ఇనుపష్క(సృలిమయు,
ప An anvil; an
image of iron.
వర్లము.] ద్వితీయ కాండ ము, 2651
శిల్పం (కరకలాదిక కలాదికమ్‌ = వాత్సాయనుడు చెప్పినన్ఫ త్త
న్‌) ౭_౨౩| గీతాది బాహ్య క్రియలు - ౬రను, ఆలింగనచుంబ
నాద్యాంతర క్రి
కి యలు- ౬రను కళలనంబడును, అవి
మొదలై నకర్శ _అనంగా స్వర్ణకారాది కియలును,
U
శిల్పమ్‌1న!.శిల్ఫెనునంబడునో, An art.
ప్రతిమానం ప్రతిబి ప్రతిమానమ్‌ 3 పనన దల.
మ్సం ప్రతిమా ప్ర
పతి ప్రతిమాతనా. ప్రుతిచ్భాయాం- 'ప్రతికృతిః - అర్బా।
యాతనా ప్రతిచా
(ప వ్‌ప్రతినిధిః [పు ozs విషమును మొదలయినవారి
యా । (సృతికృతి రర్సా న. సవముముగా శీలాదులచేతం జేసిన ప్ర
ప
(పుంస్సి (ప్రతినిధి తిమువేళ్లు, A image; a statue or picture.
రుపషమోపమానం| ఉపమాా॥సీ॥_ఉపనూనమ్‌॥న॥
_౨- నరిపోల్స (బడు
(స్యాత్‌ )|| ౭_౨౮॥ |వ స్తున్రలకును సరిపోల్బుటకును వేళ్లు
చేళ్తు,Resemblance.
(వాచ్యలిజ్ఞా) స్సమ సమః- తుల్యః - సదృ్భతుః సదృశ సద్భక్‌॥శ్‌ ॥ _
స్తుల్య స్పదృత. సృద్భృ| సాధారణః - సమానః॥౭-సమానవ స్తువుశేళ్లు, ఇవి
థ్‌స్పద్భక్‌ | సాధారణస్ప వి శేషస్యములయొక్క_లింగముగలవి, య...

(శ్చ పబేత్వ,
నూన(స్యురుత్తర నిభః-సంకాశః-నీకాళ౬ప్రతీకాశః| పు! - ఉప
మో) |! ౭౨౫ | నిభ మా॥నీ॥౫ - ఆదిశ బచేత, కల భూత-రూప- శబ్దము
సంకాశ నీకాశ (పృతీకా లును, Sees యు, ఉ_త్తరపచేస్యుః=hice
కనూదయః। సమునందు తుదపదములయి సనూనవ స్తువువేళ్ల
నును. ఆదాహరణము:. చన్హ్రనిభ ఫలా లన్మీసంకా
| శా-పద్మనీకాశమ్‌- సూర్యప్ర
పృతీకాళ ౪మొదలె నవి,
కరరణ్యా(తువిధాభ్ళ కరో
రృణ్వా - విఛ్తా. భృత్యా - భృతిఃనీ!-భ
భర్య ||
త్యా భృతయో భర్ష న్‌ 1- ేశనమ్‌ - భరణ్యమ్‌ -భరణమ్‌-మూల్యవ్‌!
వేతనమ్‌॥ భ రణ్యం భలే న॥- నిర్వేశ $-పణః॥ పు॥ ౧౧-కూలిే వేళ్లు, Wages 01
ణం మూల్యం నిర్వేశఃక hire,
పణ (ఇత్యపి) |
సుశా హలి చి యా, యా-హోలా.పరిను
సురా-హలి ల్‌॥ల్‌.వరు
హోలా పరిస్తు, వోరుణా ణాత్మజా i గన్గో తనూ - ప్రసన్నా-ఇ9రా _ కాద
 252 అమరకోశ ము [శారు
త్ర జా॥౫న్టేత్స్య
వ
నూ ప్ర
అ
మృరీ-పరిస్సు
<a అ
తా_మదిరా॥స॥-కశ్యమ్‌-
రీ
మద్యమ్‌। న॥
ల్ల
స న్నేరా కాదమ ర్ట ౧కి-కల్లువేళ్లు, Spirituous liquor.
పరిస్రుతా। వుదిరాకళ ని

ప్య)వదంశ (స్తుభక్షణ, _అవదంశః [పా] ఉపదంశః॥ పు॥ ౧-మద్యపాన

మ్‌ ౭౨౮ | ముసే
సేయునపుడు నంజుకొనుమాంసము మొదల
A relish. A condiment. యినదానిసేరు. భోజనమునందునంజుకొను ఊరు
గాయ ముొుదలయినదియు.
శుణ్రాపానం
Cs
నుదసానం|
య
శుశణా॥సీ॥_పానమ్‌
Cs
- మదసానమ్‌॥
థి
న॥ 3-కలు౧౧
యూ గునింటి వేళ్లు, A tavern.
మధువారా మధు ర్క! మధువారఃమధు కృమః॥ పు॥_౨- వెక్కు_మార్లు
మాః ! కల్లు దాాగువరున వేళ్లు, Tippling.
మధ్యాస వో మాధ వముధ్య్వాసవః- మాధవకః॥పు!- మధు॥న॥కె - ఇప్ప
వేళ్లు, మార్షీ ఏకమ్‌॥న॥ ౧--ద్రాము పండ్ల
వకో మధు మౌర్తీ (క పువ్వులకల్లు
(మద్యయోళ॥ ౭_౨౯॥ కల్లువరు, ఇచటమాథ్యికీనునుపాళమున నాలుగు
ను ఇప్పపువ్వులక ల్లువేళు
వేళ్లు Spirit distilled fron
| 6 blossoms of Bassialatifolia.
మెరేయనూసవళ్శీధు, మైరేయమ్‌ ॥ న॥౧-ఆ రెపువ్వుబెల్లము కడుగు
నీళ్లచేత జేసీనకల్లు అసనః॥ పు! ౧ _ పక్వముగాని
చేజకురసమునం జేసినకల్లు, నీదు,8॥పు॥!౧. పకర్టిమయి
నచెజకులసమునం జేసినకల్లు, Rum.
కేదకో జగల (స్స| _మేదకఃజగలః॥ పు॥ _౨--మద్యము సీయుటకు
మా) నానాద వేళు,
ద్రవ్యములు గూర్చినముద్ద పేళ్లు
సంభానం (స్యా) దభిష సంథానమ్‌॥న॥-అభిపవః॥ పు॥ _౨- కల్లుచేయుట
వరి |వేళ్లు,
వె Distillation.
కిణం (పుంసితు) నగ్న కిజ్వమ్‌!న|!
-నగ్గషహూః(ప]నగన్నహుః॥ పు॥ ౨.
హూః॥ ౭30॥ మద్యము సే
DO. యుల te
పేళ్లు, నానాద్రవ్య కత
'సురాబీజము, Ferment.
కారో_త్తర న్సురామణ్ల, కారో త్తరః॥ సు॥-సురామణ్లమ్‌॥న॥ ౨ - కల్లు
\
 వర్షము.] ద్వితీయ కాండము. = 258
'లేంటవేళ్సు, Vest, froth.
మాపానం పానగోస్టి, ఆపానమ్‌॥న॥-పానగోష్థీకా॥నీ ॥ ౨ _ అనేకులు
"కా కూడి మద్యపానముసేసీయుచోటి వేళ్లు A place
where Dene drink together.
చషకో (జ స్త్రీ)పాన _ చపకః॥ప్న[॥-పానపాత్రమ్‌॥! న॥-సరకః ॥ (ఇది
_ పాత్రం సరకొ(౭_ ప్య్రను అవిక బ్బముచేల న్న1.-అనుతర్జ ఇమ్‌॥ Sef కల్లు
తరey ౭9౧| _దాగుగిన్నె వేళ్లు, A drinking vessel. సరకాను
తర ణశ బములు_౨-ను మద్యనువడించుకీ BREE
యి య (గ్‌ ౧౧
రొొందణటు, Distribution of liquor,
ధూరో ఒవటబేవీకత ధూ_ర్హ-అత్షుదేవీ! న్‌॥_కితవః - అతుధూ రః.
ల్‌
వ్రాఒతధూరో 4 =
దూ ద్యూతకృత్‌ ॥త ॥పు॥ ల జంాదనమూడూోనాని వేళ్ళు,
తకృ(త్సమాః)! (స్యు) A gamester. (వేళ్లు, Surety.
ర్న కాన ప్రతిభువః సభి లగ్న కకప్రృతిభూః॥ పు ॥ ౨ - పూటనడునాని
=క్రా దూత కారకాః | సభిక దాత కారక8 పు _౨ _ జూదమాడిం
౭3౨ చువాని వేళ్లు, Keeper of a gaming house.
ద్యూతో (2 స్త్రయా)
వా
ద్యూతః॥ప్ప॥-అకువతీ॥సీ॥_కై
(
తవమ్‌ ॥న॥-పణః॥
oll మ 5 వీ =n “mo

నుతువతీ వై తవం పణ పు॥ ళ-జూదము వేళ్లు, Gaming.

(ఇత్యపి) |
పణో (2_శేషు) గ య
పణః-గ్తహఃపు! ౨-అశే
షు = జూదము లయంద
పో లీ పణః=పందెము
పేరు, A stake, wager,
౭=తా (స్తు చేవనాకి అతః దేననః [పా] దేనకః_పాశక ః॥పు॥క_ పాచి
పాశకా (శ్చలే)॥ ౭33॥|కలవేళ్టు, Dice. ౧౧

పరిణాయ (స్తుశారీణాం పరిణాయః॥పు॥౧-శారీణామ్‌ = సారెలయొక్క,

సమనాన్నయనే) సమన్వాత్‌ = అంతట, నయనే = నడుపుటయందు
వర్తించును; Moving a piece at 18)
సియా)! అష్టాప
(ఇఒ,es! అష్టాపదమ్‌- శారిఫలమ్‌॥ప్న॥.౨ _ జూదమాడు
fo
దం శారిఫలం పలక, న్‌ checkered board or cloth.
స్రాణిద్యూతం సమా ప్రాణద్యూతమ్‌॥ న॥_ సమాహ్యాయః॥ పు! ౨ -
వాల్లు! లై నది, A match of cocks &c,
౭259ల క్‌పం దము మర్గం
254 అమరకోశ ము. [నూ ద్రవర్లము,

వమూూ॥ ఉకా భూరి

(సృయోగ
ప త్వా దేకసి న్యేఒత్ర, యూగికాః!.
వనే= వితే। ౭29౫|
ఆాద్ధర్థా దఫ్యత్రో వృత్తా స్ఫూప్యో లిజ్ఞా
టీక అతృ=ఈ శూదృవర్గ్షయందు, యాగికాః = యాగికము-లై న,
యే=ఏమాలాశకార మార్గ జ్లీక వెణవికాది శబ్దములు, భూరి ప్రయోగ
త్వాత్‌= ప్రయోగ బాహు శ్యమునలన, ఏకసిన్‌=
=ఒక పుంలింగమునందు,
ఉకాః = చెప్పంబడినవా, తే =ఆశబ్దములు, తాద్ధర్థ్యాత్‌. = ఆయాధర్శ
ములు గలుగుటవలన, అన్యత ః= స్త్రాగ్రదులయందు, వృత్తాస్సన్వః ఎవ ర
చుచున్నవై, లిజ్షాన్నరేఒవీ = స్తీలింగ నపుంసకలింగములయందును
వ_ర్తించుచున్నవి యని, ఊహ్యాః= తెలియందగినవి.
యాగికములయి జాతివాచకములై న కుంభ కారాదిశ బములు ధా
ద్రాదిశ బ్రములవ లె పుంలింగ శ్రీలింగములయందును వర్సించుచున్నవనుట.
ఉదావారణము: నూలాకారః పురుషః- మాలాకారీ స్తీ,- మాలాశకారం
బృన్షమ్‌. ఇత్యాదులు.
ఇతి శూదృవర్లః = శూ ద్రులతోంచేరిన పదసమూహము ముగిసెను.
వమూ॥ ఇత్యమరసింహకృతే" నామలీడ్డాను
శాస నే|
భూన్య్యూది కాణ్లో -ద్వితీయః సాబ్దవవ సమర్థితః। 23౬.
టీక॥ ఇతి=ఈ పూరోై కవుయిన, నావులింగాను శాస నే=నావులిం
గాను శాసనమనెడి, అవమరసింహకృృతే'=అవురసింహుని (గృంథమునందు,
[గ
ద్వితీయః = రెండవదయిన, భూవమ్యూదికాణ్ణః= భామిముదలై నాను
దెలియశెప్పుభాగము, సాబ్దవవ = సవు్శుగ,ముగానే, సమర్థితః = నావే
(UU)
ర్పంబడెను.

నానులింగాను శాసనము _ ద్వితీయకాండము,

సంపూర్ణ ము.
 అమరకోశము - ద్వితీయకాండము.
సర్యాయపద శేషము.

దూ —కర్థిత చీల. ఆలా

ష్‌

నం
న్లో,
(౧౧ ౧౧

ర్‌7, అవరోహాః,a fibrous root from థా గరరాష 8,--—_with: black

—> (ట్ర
a radicant branch; a scand- legs and bill. శరాటి
ent plant climbing from the Turdus ginginianus.
root to the top of a tree, | 277. కాత్యాయనీ, A middle aged
/

91. నదీసర్డ ఓ ‘Terminalia Alata widow wearing a dress indi-

glabra. cating the practice of aus-
121. కుర [కః =Barleria prionitis, terity.

125. పర్గాసః =OcImum sanctum. 278. సైరం ధీ, A woman living

అర్థ$s,Ocimum gratissimum. in another’s house and:
168. గాంగేరుకీ, The sharp an- practising any art.
gled cucumber. అసిక్సీ =A young maid-ser-_
172. వితున్న
కః, The dwarf my- vant of the harem,

robalan. శ వారముఖ్యా, The head of a

188. బుతుగనా, Osyris Peltata. set of harlots.
184. హయపుచ్చీ, Phaseolus mi- 290. యాతా, Husbands bro-

1110145, ther’s wife.

202. ALLER Bryonia callosa. 868. బాలవాళ్యా, An ornament
Nee)?
208. గండీరః Solanum speciosum. for the hair. ప త్రపాశ్యా,.
240. రాజహాంసః=A white gand- for the forehead.
er with red legs and bill. 406. అచేస్టా, An employer of
241. మల్లీక5,— with brown legs priests to perform a sacrifice,
 256

3
వ ఇజ్యాశీలః; One who fre. like an Indian fig-leaf and
quently sacrifices. made of the wood of Fla-
. అనూవాన,ః, One who is courtia sapida. ఉప ఎల్‌yA
completely learued in sacred |. round vessel made of the
knowledge. సమావృ త్తం wood of a holy fig_tree. జు
One who has taken leave హూ =A semi-circular vessel
of his preceptor to become made of the wood of Butea,
a householder. సువః A ladle made of the

418. దహ్నీణాగ్నిA fire taken from wood of Mimosa Catechu.

the consecrated one, or from 428, అమృతమ్‌, Butter &c. re-
a domestic fire, and placed maining of a sacrifice.
towards the south. గాజర్ల.ప విఘస;ః, Residue of food
త్యం The fire perpetually offered to the gods, to the
mainted by a householder. manes, to a spiritual parent
ఆహవనీయః, Fire thence &c.
taken and prepared for 1౬ 189. బ్రహ్మాంజలీఐ A holy posture
ceiving oblations; a conse- | adapted to meditation aud
crated fire. ఆనాయ్యకః, The restraint of thought.
southern fire taken from the 446. బృనీ, A seat made of Rusa
householders hearth and grass.
consecrated. 447. సుత్యా, Extracting the juice
420. అగ్నాయీా, A goddess pre- of acid asclepias.
siding over the prayers with |456. పరివేత్తా, One married 06
which burnt-offerings are fore his elder: brother.
made. ర్‌ర84. యవ్యమ్‌, తీ field fit for 10.
424, పరమాన్నం, An 00126401 of| ducing barley. యవక్యమ్‌,-
rice, milk and sugar. | for forced rie. షష్టీకశ్రము---
425. ధ్రువా, A vessel shaped | for quick-.growing rice.
 257

3
58 ర్‌. తిల్యమ్‌,----101 sesamum. upon an idol and upon the
మాప్యమ్‌, black kidney offerings made to it.
beans. ఉన్యుమ్‌,._-[01 panic 709. కిరాత, A mountaineer
seed. భంగ కీమ్‌, —fOr hemp. wearing feathers and armed
641. యుగ్టః, An ox yoked. with a bow.
ప్రానంగ్యః Anox in train-_ శబరః, A savage wearing
ing witha frame onhis neck. Jeaves.
ఛాక్షలు An ox trained to పులిందః, A mountaineer
draught. speaking 10 intellgible lan-
652. కుట్రరః, The post round, guage,
which the string of /thé|728. అవదం౦శః, Anything which
churning-stick passes. excites thirst or appetite.
65వి. శృంఖల కాం, Young camels 780. మెరేయం, Rum distilled
clogged with wooden rings from blossoms of Lythrum
on their feet. fruticosum, with sugar ఈం.
6054. కా 4కం, A herd of camels.
ey 3
ఆసవ$,-—- from the aw
కార (భృకం, A:flock of sheep. juice of sugar-cane. న్‌ు,
ఆజకమ్‌, A flock of goats. — from molasses.
699. చేవాజీవః A low Brahmana మేదకః, Vinous liquor for
subsisting by attendance distilling. Rye

33
 కను.
శ్రీరస్తు
సటీకనామలింగానుశాసనము.

తృ ప్రయ శాండ ము,

గ్రంథకర్త
గ ర చదువువారికి సులభముగాం 'దెలియుటకై. యాసామా
నేనది జెప్పంగలవర్షలను వానికి బూర్వ కాండములయందుం
జెప్పయడినవర్షలతోం గలసంబంధమును జెప్పుచున్నా(డు.
మూుా॥ విశేహ్యని మై hee Pane రయ రవి!

లిజైదిసం గృహా ర్వా.స్సామాన్యే వర్షసంశ్రయాః॥

టీక॥ సామాన్యే==పూర్వ కాండములకు న యీాసామాన్య
కాండమునందు, విశేష్యనిమ్నైః=పూర్వోకృస్రీ
న దారాదివి శేవ్యములకు
అధీన మైన లింగాదులుగల పదముల చేరను, సంక క్లోజపరన్పరవిరుద్ధముతై [న
కరర్యపారాయణపరస్పర ప్ర
పభ తో బముల
బ చేతను, నానారై! = అనేకార్థము

లుగలనాకాదిపదముల చేతను, అవ్యయైరపి= ఆజ్‌.మొదలైన అవ్యయ పద

ములచేతను, లీజ్షాఎసం గ "హాః=లింగసం
హె us హనామసంox,హములచేత
నువరాః=వి శేష్యనిఘ్సు సంకీర్ణ నానార 'తవ్యయ లింగాదెసం గ హము
లనునై
నైదువర్లలు, (ఉచ్యనే==చెస్పలుడుచున్నవి.) (లే=అవర్షలు,)వర్షనం శ్ర |
యాః=, _పథమద్వితీయ
ప కాండవర్షలనే యాశ్రయించినవి. తజుచుగాం దము
లో నవాంతరవర్లలు గలవి యనిగాని ss
ఈకాండమున విశేహ్యనిఫఘ్నవర్ష్ణయందు.జెప్పంగల సుకృ త్యాదులు
పూర్వ కాండనులలోని స్వన్తాదులకు విశేవణములుగాను, సంకీర్ణవర్ల
యందు: చెప్పగల కర్తాదులు ఆస్వర్థాదులవ్యాపారములుగాను, ఇళ్లే
యిందలిక డమవర్లలయందుః జెప్పంగల నాశకాదిశ బములు వానికి వా
చకాదులుగాను. నుండుట దెలియవచ్చును. కావున సీశాండము సామాన్య
"కాండ: మనిపించుకొనును.. 'రెంగవపతుము. - నానార్థవర్గయందు కాంతా
దివర్షలును ఆవ్యయవర్ల్షయం దవయ సయ రల న నికు
స్తలం,
గాదనం గ్‌హవర్షయందు నున్నవని తెలియవలయును,
 తృతీయకాం౦డము. 269
ఈశా స్త్రమున “ప్రాయశోరూపభే బేన” అనుసంశేతముచేత త
అుచుగా రూపభేదముచేత లింగమెజుళందగినది మైనను న.
వర్ణయందు -నట్టిసంకేతము లేదని చెప్పుచున్నా(డు.
a స్త్రీదారాడై§ ర్యద్వి శేష్యం యాద్భ శె 8క ప్రస్తుతం పద్‌ s |
గుణద్రవ్య
క్రి,
కి యాథ పా స్తథా న్వు స్తస్య a 9||
టీక యదా శేమ్యమ్‌-ఏవిశేమ్యనుయినయర్థము, స $= ఏలింగా
దులుగల, శీదారారై. ఫో = న్నీదారమొదలయిన స్రీలింగపుల్లి oN
నపుంసకలింగపదములచేతను, ప్ర
పృస్తుతమ్‌ = ప్రక్కమింపలుడునో, తస్య ఆవి
నర. ను గుణదద్రవ్య క్రియాశ బ్రః జుం
ణద్రవ్యక్రియానాచకళబ్దములు, తథాస్యుః = “కవిశేస్యలింగదులుగల
బ్లు a
. అనలా, విశేష్యము వలింగమై ప క్రమింపయబడునో గుణదదృవ్యక్రియా
వన నుకృత్యాదివి శేవగములును ఆలింగములు గలవే యా
నని "తాత్పర్యము. ప్రవీణా స్త్రీ_ప్ర
పపీణాఃచారం ప్రవీణం కళ త్రమ్‌, అని
గుణవాచక న. a త్తేగానో Meme కళత్రమ్‌
అని దృవ్యవాచకవి శేషణములకును, శేమంకరా మ.
దీ య
'శేవుంకరం కళ త్రమ్‌అని క్రియూవాచ కవి తేపణములకునుజాహూరణనులు.
(వేమంకరో =. రిష్ట _తేమంకరః-అరిస్టతాతిః.శివతాతిః -ివంకరః।
తాతి శ్నివతాతి శ్శివం' ర-శుభమును జేయువాని వేళ్లు, ఈయర్థన్లో కమును
కరః!) - త్కవీస్తమని కొందజు, Propitious.
సుకృతీ పుణ్యవా న్థన _నుకృతీ! న్‌ ॥-పుణ్యవాన్‌ |త్‌ ॥-ధన్యః॥ 3-పుణ్య
” ముగలవాని వేళ్ళు, Well-fated. Fortunate.
మ హేచ్చశన్తు
సుమహా నము హేచ్చః._వుహోశ యః ॥.-౨-ఘున
మైన మనస్సు
_శయః॥ Magnanimous. గలవానివేవేళ్లు. విరివియెన మనస్సుగలవా(డు.
హృదయాలు స్సుహృ హృదయాలు: _నుహృదయః। ౨ - మంచినున
దయోా స్పుగలవాని పేళ్లు, Good-hearted. |
మహాేత్సాహోే ము మహో త్పాహః- మహోేదధ్య నుః॥ _౨-దుష్క_ర
హోోద్యమః | ప్రయోజనములయం దుద్యోగము గలవాని వేళ్లు,
Persevering, diligent; persistent,
 260 అమరకోశము. [ఏ శేవ్యనిధ్ను
neనిపుణాభిజ్ఞ వి
క ప్‌శ్రే పవీణ- విపుణః = అభిజ్ఞా 8-విజు ః.నిషాతః - శి
Wy © gg ణ
జ నిపాత
వ శిలీ తాః॥ఈ॥ వీతః. వె జ్ఞానిక (పా) విజానిక ః;.కృతముఖః- కృతీ!
ఇ ౯ గ | శీ ర ఇ yg = ఆ
న్‌.॥-కుశ లః॥౧౦- నేర్పరి వేళ్లు, Skilful;conversant.
కృతీ కుశల (ఇత్యవి |
పూజ్యకి ప్రతీశ్యు పూజ్యః- ప్రతీత్యుః॥ _౨-పూజ్యుండు, Venerable.
స్పాంశయిక స్పంశ సాంశయికః ల సంశ యాపన్న మానసః tore
యాపన్ననూనస:ః॥ ul సంచేహించువాని వేళ్లు, Irresolute; సంశయించిన
షేస్తువని కొ”ందటు, Uucertain; dubious.
దశ్నీణీయో దశీణా దశీణీయః ( దతుణార్హః క్లో దాతి.ణ్యః (వా)
ద చ
ర_(న్తత్రుదావీణ్య (9 దత.ణ్యః॥ ౨. దశ్షణకు యోగ్యమయిన వాని వ్‌వేళ్లు,
త్యపి! Meriting a fee or reward.
(స్యు) ర్వదాన్య or వదాన్యః (పావధన్యః.స్థూలలజ్‌ (పొ ee
లతు, దానశె "ణ్తాబహు లత్మ్యుః- దానతె "లః ్‌ బహు ప్రదః॥ర-మిగుల నిచ్చు
ప్రదే! el నట్టివాని పేళ్లు, Munificent.
జైChen వాతృక (స్పార)| శై వాతృకః_ ఆయుప్తాన్‌॥
రు లీ
త్‌ ॥ _౨- దీర్హాయు
యు
దచదాయుపూౌ ప.,౦తుని పేళ్లు, Long-lived.
ఆశీ ఆశీ య RR
న_న్తర్వాణి స్తు)శాస్త్ర, అ_న్వర్వాణిః. శాస్త విత Silos శాస్త్రము
“విత్‌ | నెజింగిన వాని వేళ్లు, Skilled in sacred sciences.
పరీకుకః కారణికో పరీతకః. కారణికః॥ _౨ - ప్రమాణములచేత
నర్గమున్లు నిశ్చయించువాని వేళ్లు, Investigating.
వరద( స్తుుసమర్థక 8|౭॥ వరదః_ సమర్థక ॥ జరం అడిగినవస్తు వుల నిచ్చు
దేవతాదులశేళ్లు, Granting a prayer.
వార మాణో వికుర్వా హర్ష మూణః-వికుర్వాణః- ప్రమనాః॥ స్‌॥_ హృ
వ
౯ాగి ప్రమనా హృష్ట స్టమానసః ॥ ర సంతోపషముతోంగాడిన నునస్సు
మానసః | గలవాని వేళ్లు, Joyful, cheerful.
దుర్శసొ విమునా అ! , దుర నాః1క్‌ |-వినునాః(ఫ్‌ అ _న్తర్మనాః॥ స్‌॥
నర్మనా (స్పా క) 3 _ దుఃఖముతోయాడిన మనస్సుగ లవాని'ేళ్లు,
Sad; perplexed.
దుత్క_ ఉన్మనాః౮॥ ఉత్కె_ః-ఉన్మ్య నాః॥ స్‌॥ _౨- (ప్రియమయినన స్తు
వర్గము.] తృ త్రీSD Br Or 0: 261
౧

వెప్పుడు దొరకునాయని త్యరగలవాని వేళ్లు, మ.

ios wishing tors
దథీచే'సర లోడాళా దహీణః_ సరల. ఉదారః॥ 3 _ కుటిలముగాక
చక్క_నై ననునస్సు గలవాని వేళ్లు, Sincere,candid.
సుకలో (దాతృభో కరి)! సుక లః॥౧-దాతృభో
కరి = 'త్యాగభోగములు
గలవాని పేరు, Liberal 1 giving and using,
తత్స ప్రసితాఒస, తత్పరః- ప్రసిత; న యు! పదార్థము
కా నందు. దగిలినమునస్సుగ అవాని వేళ్లు, న.
Closely intent on.
విష్టార్దోద్యు కృ
క ఇష్రార్ధోద్యు కక్షః- ఉత్సుకః ॥ ౨ - ఇష్టమైన
త్పుకః॥ | ప్రయోజనమునం దుదో్యోగము వ్‌ మరు,
26210451” active. Anxiously striving for.
_ప్రతీతే ప్రథిత ఖ్యాత ప్రతీతః - ప్రథితః-ఖ్యాతః- విత్తః - విజ్ఞాతః=
విEre
త విజాత వఏ,శు
Ey) ,తాః। శు ల | ry wer బ్రసిద్ధుండయినవాని
చ Celebrated, famous.
(గుణై 8 ప్రతీశే తు కృతం. ఆహతలతు,ణః॥ _౨. గుణా:=త్యా
కృతలతుణా ఇఒ. హతల పతీలే= ప్రసిద్ధాండయి
గ శె"ర్యాదిగుణములచేత, ప్ర
తణ |] ౧౦|| నవాని వే
పేళ్లు, Noted for స్ట qualities.
ఇభ్య తథ ధనీ ఇభ్యః. ఆఢ్యః- ధనీ ॥ న్‌ ॥ ౩ - ధనికునివేళ్లు,
Opulent, wealthy.
స్యామిోా(త్వీ)శరః8పతి స్వామీ! న్‌1- ఈశ్వరః. పతిః ఈశితా॥ బు!
రీశితా।అధిభ ర్నాయ అధిభూః-నాయకః. నేతా॥ బు! ప్రభుః పరివృఢః.
ప
కో చేతా ప్రభుః పరివృ అధిపః॥! ౧౦- ఏలువానిేవేళ్లు,An owner or master.
న ౧౧||
_అధికర్ణిస్పన్భుద్ధ (స్స్యా అధికరిః
కస [పా] Seal MEENA
ల్‌) Prosperous ERE చళ్లు Every way Mad
కుటుమ్స వ్యాపృత కుటుంబవ్యాపతః. అభ్యాగారికః _ ఉపాధిః ॥
(స్తయఃస్యా దభ్యాగా. 3 _ కుటుంబవోపషణమునం దాస కడై యుండు
రిక (_స్తని
సన్ను సాధి(క్చి నాని పేళ్లు, Attentive to support his family,
పుమా నయన్‌)! ౧.౨ ఉపాధిశే?బ్రము నియత పుల్లీంగము.
b62 అమరకోశము. వికేష్యనిఘ్న
( వరాజ్ఞరూపోేచేతో సింహసంవాననః వరాబజ్లరూపోషేవేత్రః= చేప
య స్పింహసంహననో యయాతి కాక కు
(పొ ససః) కొన్న వానినేచేరు Handsome and well-shaped.
నిన్టారప్టగ (కార్యక రా త్ర
నిర్ధార్యః[పా] నిర్వార్యః॥! ౧-న _త్త్వసవ్పుద ా=
య స్పవ్పున్నస్పత్త్వ ప ఛై ర్యసంపదతో,
కలంతనొందని శ్ర
సవ్పుదా)॥ ౧౩|| సన్పున్న౪= కూడుకొన్న వాండై , యః=ఎవండు,కా
Acting fearlessly. ర్యక రా= కార్యమును జేయునో, సః= వాని వేరు,
అవాచి మూకళోఒ| _అనాక్‌_మూకః॥_౨-మూంయగ వాని జేరు, ౨౪యు.
(థ) మనోజవస! (పితృ నునోజవసః[ప] మనోజవః- పీతృనన్నిభః॥ _౨-
సన్నిభ ఖి | తం డ్రినిబోలీనవాని పేరు, Fatherly.
( సత త్యాలంకృ రూకుదః॥౧- యః = ఎవడు, సత్కృత్య = సత్క_
తాం కన్యాం యో ద(రించి, అలంకృ తామ్‌ = అలంకరింపబడిన, క
చాతి సృకూకుదః॥ ౧6|| న్యామ్‌=కన్యకను, దదాతి = దానము చేయుచు
న్నాయో, సః=వానివేరు, One who gives a girl
in marriage, decorating her with ornaments.
లత్నీవాన్‌ ase! లత్యేవాన్‌ ॥త్‌॥ లక్షణ శ్రీలః [పా] శీల శ్రీ,
శ్రీలః శ్రీమాన్‌ మాన్‌॥ త్‌ ॥ ఈ సంపదగలవానికిని ఒప్పిదముగల
వానికిని వేళ్లు, Prosperous, happy. [|Affectionate.
స్వీ(స్ము
స్సు వత్సలః | స్నిగ్ధవత్సలః॥_౨- స్నేవాముగలవాని వేళ్లు,
(స్యా) దదయాలుగ కా దయాలుః. కారుణిక్‌?_ కృపాలుః. సూరతః॥ రం
రుణిక8 కోపాలు స్సూర దయగలవాని వేళ్లు,Compassionate.
తః(సమాః ) [౧౫||
స్వత నో,
న్లో. పావృత స్వత
న్హ,ః-అపావృతః-సై స61న్‌ ॥[పా] సై (రః-
స్స్వెరీ స్వెచ్చన్లో నిర స్వచ్చన్ష 8-నిరన Wy హః ॥ ౫స్వతండ్రుని వేళ్లు, Un.
వ గ్‌హాః। restrained. న...
న నీ ఉరాధినన (౯౦ నక పరాధీనః. పరచాన్‌ 1 త్‌.॥ - నాథ
పరవా న్నౌథవా (నపి) వాన్‌ ॥త ॥ ర-పర్తాధీనునినివేళ్లు, ]ల్పులుకేలుం అధీ
౧౬| అధీనో నిఘ్నఆ నః-నిఘ్నః-ఆయ తృః. అన్వచ్చన్లః - గృహ్యకః॥ ౫
యతో 2 స్వచ్చన్షి | అధీనుని వేళ్లు
వేళు, Dole. ఈ౯ యు షే న
 ౮ |

a) తృతీయ కాండము, 268

oi
హాకో అహ్యక) కొందు.
పూ (స్పా నీ) ద్చ ఖలపూః-బపహుకరః॥_౨- కళశృమునూడుచువాని |
id పేళ్లు, A sweeper,
గసద్‌ర్ధసూతత్రశ్చిర క్రి
కి యః॥ దీర్చసూత్ర,
త ౩-చిర క్రియః॥ ౨ విచారించి మెల్ల
౧౭|| గా కార్యము జేయువాని వేళ్లు
వేళు, 1146010 Ia
జాలొో౭_సమిాత్యు కా జాల, :.అసమిశ్యు కారీ!న్‌॥_౨. విచారింపక
కా
రీ(స్యాత్‌ ) ర్యము౭జేయువాడడు, Acting inconsiderately.
కుఖో
©
(మన్లి క్రియా.
ore)
_ కుణః॥౧-_కార్య్వములయందు
©
అలనుండైge నవాని
సు యః) | వేళ్లు, Indolent.
కర్ణకుమోా౭_లంక 4Se geరను? ఎలంకరి౯౪|| _3- కార్యమును జేయ
లారి సయ. గ. నవానివేశు, Comretent to act.
శ్రీియావాన్‌ (కర్మ క్రీ
res l౧- కార్యమును జేయ నుద్యో
సూద్యత ః)॥ ౧౮|| Mae an పు, Engaged in a business.
(నృకార్శకి కర్మశీలో| కార్మఖజకర శ్రీలః1౨- ఫలముగలిగ్‌ననులేకున్న
(యఖ) Laborious. ను "కార్యము. జేయు స్వభావముగలవాని వేళ్లు,
కరర్యళూర(స్తు
స్తుకర్శఠః। కర్తఛూరః.కరరతః _౨- ఫలముగలుగువణుకును
Finishing carefully. లు అ వేళ్లు.
కర్యణ్యభు క్కంర్మక్ర కర ణ్యభుక్‌ (పాభరణ్యభుక్‌ ॥ జ్‌. కర్యకరః॥
రః Working for hire. ౨-కూలిీపుచ్చు కొని పనిచేయువాని'పేరు.
కర్మ కార(స్తుతత్కి9. కర కార+_తత్కి_9యః॥ _౨-కూలి
లేక పనిచేయు
యః॥ ౧౯|| వాని వేళు, Working without wages.
అపస్నాతో వృత . అపస్నాతఃమృతస్నాతః ॥ ౨ _ బంధునుహ్ఫ
స్నాతః bk డాదివురణనిమి_త్తమయి స్నానము చేసినవానివేవేళ్ళు
Bathing after mourning.
ఆమిపాకీ (తు) శౌ, _ అమిపాళీ॥న్‌ ॥1-శౌప్క_లః ॥ _౨_మత్స రిమాంస
ప్కలః। ములందిను వాని వేళ్లు, Eating fish and fesh.
బుభుషీత (స్పా వ్రకు బుభువీతః -త్వుధితః-జిఫఘత్సుః - అశ నాయిత॥॥
వానిపేళ్లు, ౫111).
౪. ఆంశలిగొన్న
ధితో జిఘత్సు రథన్‌ |
యితః॥ _౨0॥
264 “MOR VD [విశేహ్యనిన్ను
పరాన్న! పరపిణ్తాదో పరాన్న ః_పరపిణ్ణాదః॥ ౨-పరాన్న మేభుజించువా
వేళ్లు, Feeding at another’s cost.
భతుకో ఫఘస్యరోఒద్శ ఛతకః -భున్మరః-అద రః॥3 - తిండిపోతు వేళ్ళు,
రః! (14601015.
ఆద్య్యూన(స్పా్ర) చెద _ఆద్యూనః-కొదరికః ॥ ౨ _ విజిగీపావివర్శి "లే=
రికో (విజిగీపావివరి లే)|| వేజే యుదో్యోగము లేకపొట్టపోసికొను వాని "పళ్ళు,
Shamelessly voracious,
(ఉభా) నాత్మమృరః ఆతతృమ్భరిః-కుథీ,మృరిః! ౨ - పోవ్యువర్ల్షమును
కంవీమ్భరి (న్నా gabe 'స్యోదరపూరశే==ఎతనకడుపునే నిండించుకొను
పూర శ్రే | వేళు, Selfishly voracious.
సర్యాన్నీన( స్తుసర్వా కలన 1౨_ నియమము
న్నభోజీ లేక యన్నితావుల. భుజించువాని వేళ్లు, Eating
all manner of food.
స్తు్రగర్ధనః లు
గృధ్ను(స గృధ్య్గు నన్‌.:.లుబః.అభిలాషుక :.తృష్టక్‌1జ్‌॥
సట స ్మక్‌ ౫. ఆత ww పేళ్లు, Cees,
_స్తృష greedy,
(సమా) లోలుప లో లోలుపః- లోలుభః ॥ ౨-మిక్కి_—లియు నాశగల
లుభా! వాని వేళ్లు, Very covetous.
సోన్మాద (స్ఫూ)న దిష్ణు సోన్హాదః.ఉన్నదిమ్షుః॥_౨-భూ తావేశాదుల చేత
(స్పా $) Frantic. వాడ లెటేలనిపని వర్డు,Mad, insane.
దవినీత స్పముద్ధతః | అవినీతః-సముద్ధతః ॥ _౨ - వినయము లేనివాని
౨౩|| వేళ్లు, Misbehaving.
మ త్తే కౌణ్ణే తృట జ తృ కౌణ్లణ ఉత్క_టః -తీ_బః॥ర_ మద్య్భపానా
శవా త ే , Drunk.
దులచేత నొడలెటులోనివానిపవేళు
కాముకే కమితా =| శకాముకఃకమితా॥బు॥-ఆనుకః-క,మ $-కాను
నుక ః| కమ్మ కామయి |యితా ॥ బు ॥ - అభీకః _ కమనః _ కశానునః -
తా౭_భీకః కమనక కా అభికః ॥ ౯ _ కాముకునివేళ్లు. కోరికగలవాండు,
మనో౭=_భిక ః॥ 51 |Lustful.
విభేయో వినయగ్రాహే విధేయః - వినయ గ్రాహౌ ॥ న్‌ 1-నచ నేస్థితః_
ఎ
వర్షము.
౧
౨ తృతీయకా 9 డము. న్‌ 265
వచనేస్టిత ఆ శ్ర్రవః | అశ్ర్రవః॥ ర- చెప్పినట్టు చేయువా(డు,Compliant.
వళ్యగ॥ ప్రణేయో వళ వ్టో-ప్రణేయః। ౨-బ షధథాదులచేత వశ్యను
Under influence. యినవానిశేళ్లు, Governable.
నిభృత వినీత ప్రశ, _నిభృతః-వినీతః. పశ్రితః [పా] ప్రసృతః॥3-శిమీం
తా (స్పనమూా౪ఖ॥ ౨౫|| పయిడినవాని వేళ్లు, Well trained.
ధృై ధృమ్టుర్వియాత ధృష్టః-ధృష్షుః(ప్రొ ధృష్ట్యక్‌జ్‌.॥-వియాతః॥9-దిట్ట
(శ్చ) Shameless. తనముగలవాని పేళ్లు, Impudent.
(పృ్కగల్భకి పృతిభా ప్రగల్భః- ప్రతిభాన్వితః క్రీం అప్పటప్పటికి
న్విలే క్‌, త్తగా ప్రకాశించు
అష
(మ్‌
అత్య
నలలాని =పేళ్లు, En-
dowed with genius; bold,
. (స్య్రాదధృ్టే(తు)ళా అధృష్టః-
అధ
శాలీనః॥a ౨-దిట్టతనము వావ్‌లేనివాని వేళ్లు,
నో Modest; retiring.
విలలోవిన యాన్నితే॥| _విలవః-విస్మయాన్వితః।_౨-ఆశ్చర్యముచే ప్రకృ
Astonished. -2౬_1 | తారజానము లేనివాడు, వెబయగపడినవాండు.
వ
అధీరే కాతర అధీరః- కాతరః॥ ౨-వ్యసనాదుల
చేత వ్యాకుల
పడిన వాని వేళ్లు, Confused.
స్తా భీరు భీరుక ఖీ త్రన్నుఒ(ప్పాత్ర స్తః-భీరుః-భీరుకః- భీలుకః॥ ర-
లుకాః।! వెజచు స్వభావముగలవాని వేళ్లు, Timid.
ఆశంసు రాశంసీతరి ఆకశంసుః_ ఆశ ంసితా॥బు॥౨-స్రీయవ స్తువుకోరు
వాని వేళ్లు, Desirous,
గృహయాలు
అధ్య
ర్లుహా
రి
గృవాయాలు 5 -గృహాతా॥
ర్‌
బు॥.౨-పుచ్చుకొను
అర్య ర

తరి॥ ౨౭|| స్వభావముగలవాని వేళ్లు, Disposed to take,

న దాలుః (శ్రద్ధయా శ్రద్దలు 8| ౧- శే ద్గయా=నమ్మికతో, యు స్తే=
Uo స్లో Wes (
యు క్తే) కూడియున్న వానిసెరు, Believing, faithful,
పతయాలు( స్తు పాతు పతయాలుః-పాతుకః ॥ _౨-పడుస్వభావముగల
"కే। వాని వేళ్లు, Habitually falling.
లజ్జాలీలే 2ఒ అదప త్రవిమ్లు
అధ్య
లజ్ఞాకీలః- అపఅష త్రలిఆధ్య్యం
విష్ణుః!_౨-సిగ్గుపడుస్వభానము
5 అద దం ఆన

గలవాని వేళ్లు, Bashful.

ర్యన్లారు రభివాద కే! వన్దారుః-అభివాదకః॥ _౨-_మె,క్కు. స్వభావ
34
 fee అమరకోశము. (విశేష్యనిఘ్న.
౨౮|| ము గలవానిపేవేళు, Polite; respectful.
క రారు క్షాతుక్‌ హి శరారుః.ఘాతుకః-హిం
సః ॥ 3.చంపుస్వభావ
సః ము గలవానిేపేళ్లు, Destructive, mischievous.
(స్యా)ద్వర్థిమ్ణు( న్తువర్ధ వర్షిష్ణుః-వర్థనః।_౨--న్నర్టయాందున్వ రకం.
నః। i im చే Thriving; growing.
ఉత్పతిన్లు (స్తూ)
తృతి ఉక్వరిక్లు.ఉర,తితా॥బు॥ _౨-ఎగయుస్వభావ
Drip 'ము గలవానిపేపేళ్లు, Jumping up.
శిలంక రిష్టు(స్తునుణ్ణనః। అలంకరిముః- మణ్ణనః॥ ౨-శ ఫంగారించుకొను
_౨౯ొ॥ స్వభావము గ్‌
(లవానీ పేళ్లు,Fond of ornaments.
భూష్టుర్భవిష్టు ర్భృసణాః భూష్హుః_భ విష్టుః-భ్‌ఏతా! బు॥59-కాగల వాని
వేళ్లు, సంగ toహం. పలు మాటును ములు
చుస్వభావముగల "కేశనఖాదులపేళ్లభని కొందటు.
నర్తిష్షు ర్వ్తర్తన (స్ప వర్ణిష్షుః- వర్ణనః॥_౨- వర్తించు స్వభావముగలవాని
వా)! చేళ్లు, Revolving; stationary; abiding.
నిరాకరిష్షుః వీప్నుః, నిరాకరిమ్షుః-వీప్పుః ॥ ౨-తిరన్క_రించుస్టభావ
(స్వాత్‌ ). |ము గలవాని వే
పేళ్లు, Disdaining; obstructive,
(సాను స్ప స్సు
త్రి అస,
మేదురః॥ ౧--సాస్త్ర=దట్టమయి, స్నిగ్ధః=నిగ్గుగలి
6

మేదురః॥ 3౦॥ గిన మేఘపటలాదుల చేరు, Thick with.

జాతా (తు) విదురో వి జ్ఞాతా|బు!. విదురః.విన్లుః॥3- ఎటుంగు స్వభావ
ను
ద
మ్‌ x లవానిశేనేళ్లు, ల... knowing.
వికాసీ (తుువికస్వఠః। | వికాసీ॥న్‌॥_ విక
క స్వరః॥౨ - విక సించుస(భావము
|x
లనానివేవేళ్ళు, Expanding,
విసృత్వరో విస్ఫమరః విస్ఫత్వరః-విస్సమరః-ప,సారీ ॥ న్‌॥-విసారీ॥న్‌ |
ప్రసారీచ
5 ళమోాంది డ్‌లవిందు
విసారిణి! ౨౧|| ఠః నెణయుస్వభావముగల న్‌
వులు మొదలయినవానిపే
వేళ్లు, టయ...
సహిష్ము స్పహనః క్షు సహిష్షుఃసహనః-తన్నా। బు॥-తిలిత్వుః _ తమి
నా తితిశుః వమితా 'తా॥బు॥- “కమి క స్వభానమువేత నోర్పుగల
తమిోా। వాని వేళ్ళు Patient; content.
క్రోధనోఒమర్గ ఇకికోపీ కోధనః॥-అమర్థ ణః - కోరీ! న్‌॥ 3-స్వఫావము
_ వర్షము.] తృతీయకాండము. 267
చేత కోపముగలవానిచే పేళ్లు, Passionate; wrathful.
వద్ది _స్త్వత్య న్తకోప చజ్దః-అత్య_న్తకోపనః ॥ _౨-మిక్కి_లి కోపించు
నః॥ 3 || కొను వాని పేళ్లు, Very passionate,
జాగరూకో జాగరితా। జాగరూకః-జాగరితా[బు॥ ౨- మేల్కొనియుం
డువానిసేళ్గు, Wakef1.
ఘూర్జీతకి పచలా ఘూర్జిత ః- ప్రచలాయితః॥_౨- కూరుకుపాటుప
యితే &| డువాని వేళ్లు. కూర్చుండినిదపోవువా(డు, Reeling.
స్పోప్నక్‌ శయాలుర్ని స్వప్న క్‌!
॥జ్‌ ॥-శయాలుః- -నిద్రా,లుః॥3.న్మిద్ర పోతు
ర్త వేళ్లు,తూంగుపోతు, Sleepy; sluggish.
ర్నిద్రాణ శయితౌ(స నిద్రాణ[వా] నిద్రితః-శయితః॥! ౨ నిద పోను
leis 391 వానికేవళ, Asleep.
పరాజ్ముఖకి పరాచీన | పరాబ్ముఖఒపరాచీనః | ౨ - వెడమొగముగా
(స్పా వ్ర నున్న వాని వేళ్లు, Averting the face,
దవాజప్యథోముఖః। అవాజ్‌ ॥ చ్‌॥_(అపోబ్బముచేత), అవాచీనః-అ
Down-looked. ధోముఖః॥ 3-త లవ ౦చుకొన్న వాని వేళ్లు3
( చేవానక్ళాతి ) "దేవ 'దేవ్మద్ర, వ్‌ చ్‌ ॥౧-చేనాన్‌ అజ్బతి== బేవతలను
ద్రస్టిజ్‌ గూర్చి పోవువానికింగాని చేవతలనుబూజించువాని
Approaching deities. కింగాని "వేళు Adoring deities.
విష్వద్ర్యృజ్‌
అ
(వివ్వగ
జభ |
_ విహ్వుద్కస్టజ్‌॥
ఇద
చ్‌ ॥ ౧-వివ్వక్‌
అష
లబ్బతి=అంతట
గ్ర

ఇతి! కిగ॥ నడచువానివేరు, Going everywhere.

(య స్పహోబ్బతి) స స్య న్టిజ్‌॥చ్‌! ౧- సహ అబ్బతి = ఒకరితోడం
ధ్ర వజ (స బోవు య్‌ Accompanying.
(సృతిర్యజ్‌ (యస్తిరో _ తిర్యజ్‌ ॥చ్‌॥ ౧-తిరః అబ్బతి = అడ్డముగానడచు -
2_బ్బృతి)! వాని పేరు Moving tortuously.
వదో వదావదో వక్తా _వదః-వదావదః-వక్తా!॥బు॥ క-పలుకో నేర్చినవాని
వేళ్లు, Knowing how to speak.
వాగీకో నాక్పతి (స్స, వాగీశ?- వాక్ప్సలిః॥ _౨ - నిర్జైోషము గాం బలుక్‌
హా) 9౫॥ |నేర్చినవానిశేళ్లు, Eloquent.
వాచోయు కి_పటు అణా
వాచోయు క్కిపటుః-వాగ్మీ!న్‌ 1౨-తాను పలుక
268. అమరకోశ ము, [విశేష్యనిఘ్న
ల
నిశ్చయించిన యర్ధమున్ను లెస్సగా నిర్వవాం చి.(
wed 9
ket
పలుకువాని పేళ్లు, Speaking sensibly.
వావదూకో2_తివక్ష, వావదూకః.అతివకా॥ బు॥ ౨ _ అధికముగా.
రి! ి
మాటలాడువానవేరు, Talkative; loquacious. ~
(స్యాజ్ఞల్సాక( స్తువా _జల్పాకః- వాచాలః. వాచాటః- బవహుగర్డ్య ర్ట
బాలో వావాటో బ|చాక్‌॥ -ర్‌॥ ర - దోషయు క్తముగా చెక్కు_నూాట.
హుగర్హ స్టవాక్‌ \:3e_l లాడువాని వేళ్లు, Talking nonsense.
దుర్ముఖేనీ ముఖరాబద్ధ, _దుర్షుఖః - ముఖరః- అబద్ధముఖః॥ 3 -అ ప్రియ
ముఖా ముగాంబలుకువాని వేళ్లు, Scurrilous. !
శక్షకి ప్రీయంవదే |. శక్షః[సా] శక్నః. ప్రియంవదః॥ ౨- ప్రియము
గాం బలుకువాని వేళ్లు, Speaking civilly.
“లోహల(స్సా ఫ్రిదన్ఫు లోవాలః_అస్స్ఫుట వాక్‌॥చ్‌1_౨ ల వ్యక్తము గా
టవాక్‌ కుండ మాటలాడువాని వేళ్లు, Lisping.
గర్భబా స్టివాదీ(తు) కద్వ, 1
గర్హ్టివాదీ॥
బా?
న్‌॥-కద్వదః ॥ ౨- నిందింపందగిన :
దః॥ ౩౮|| నమూటలాడువాని వేళ్లు, రొజగా నిమాటలాడు
వాండు, Speaking ill.
(నమా) కువాద కుచ। _ కువాదః [పా] కుపాదః - కుచరః॥ ౨. పరుల
కా దోషమును బలుకువాని వేళ్లు, Ce15౦r10॥s,
(స్యాదసౌమ్యస్వరో)| _అస్వరః॥ ౧- అసౌవ్యుస్వరః = చెవులకు నింపు.
౬_.స్వరః। గాని స్వరముగ లవాని వేరు, Having a bad voice. ~
రవణ శృబ్బ్దనో | రవణః-శే బ్లనః॥ ౨- మోయుస్వభావము గల.
వాని వేళ్లు, 50101015. /
నాన్టీవాదీ నాన్తీకర నాన్టీవాదీ॥ న్‌॥-_ నాన్టీకరః॥ ౨ - ఆశీర్వాదము
(స్పమౌా)॥ 3౮॥ తోలహాడిన దేవతాదులయొక్క_ స్తోత్రమును జేయు .
మంగళ పాఠ కునిపేళ్లు, Speaker of a prologue.
జడో౭_ జీ జడః _ అడ eye ఇష్టానిప్టసుఖదుకఖములగె
Idiot, stupid. అతుకు పరవశుడై యూరకయున్న వాని వేళ్లు.
2.నేడమూక (స్తువ కుం అనేడమూకః ॥౧-వ క్రుమ్‌ = పలుకుటకును, నో .
శ్రోతు మశివి,
తే! ,తుమ్‌=వినుటకును, అశివీ,తే= శిక్షింపయిడనివాని -
 వర్లము.] తృతీయ కాండ ము, 269
Deaf and dumb. |పేరు. అనయా చెవిటివానికిని మూ౮గవానికిని సరి
యెనవా(డు. ఏడమూకయనుపాఠమంగీకరించిచె
వుడును మూంగతనమునుగలవానికి వేరని కొందటు.
తూస్ట్రింశీల (స్తు తూ తూ్టీంీలః- తూస్టీకః8! _౨-_నాటలాడక
యూ
నీకో రకుండుసభానముగల వానివేళ్లు,Silent. |
_ నగ్న(ో=౭ వాసాదిగ| _నగ్నఃఅవాసాః॥ స్‌॥-దిగమృ్బరః॥ 3- దినమొల
“మృ రే! 3౯1 |వాని వేళ్లు, Naked,
నిప్కా_సితో ౭ వకృ్ళ నిష్కా_సితః.అవకృష్ణః॥ Lo వెళ్ల(గొెట్ల్టంబడిన
ష్ట(స్సా ని) వాని వేళ్లు, Expelled, [డినవాని వేళ్లు, Cursed.
దపధ్వ _స్తస్తుధిక్కృతః। అపధ్వ_న్తః- ధిక్కృతః॥! ౨ - తిరస్క్ట్రరింపయి
ఆ _త్తగన్థో ౬ భిభూత ఆ త్తగన్ధః [పా] ఆత్తగర్వః - అభిభూతః॥_౨-
a రత ఫా రాజకి శతు
తువుచేగాని వోంగొట్టయిడిన
గర్వముగలవాని వే
పళ్లు” Humbled ; కల
డావీత స్పాధిత(స్పమా)! దాపితః_ సాధితః॥ _౨- రాజుచేదండుగగొనంబ
రం! డినవాని వేళ్లు, condemned; or adjudged.
ప్ర
న క్యాదిష్టో నిర_స్త (ప, త్యాదిష్టః-నిర_స్తః- పృత్యాఖ్యాతః. నిరా
(mw59) త్పృత్యాఖ్యా కృత
foe న్యాయముచేత పరిహూరింపంబడినవా
తో నిరాకృతః। నివేళ్లు, Removed; set aside.
నికృత (స్పా $) దోప
ప్ర నికృతః. విప్రకఎ్రలే8 ౦ - వీడింపంబడినవాని
కృతో వేళ్లు, Humiliated. Insulted.
విప్రలబ్ధ( స్తుువజ్చితః || వర లష ఇ వజ్బితః॥ వన మోసపుచ్చంబడిన
రో౧॥ |వానికేపేళ్లు, Deceived; duped.
మనోహత॥ ప్రతివాతః నునోవాతః ప్రతివత?.ప్రతిబద్ధఃవాతః॥౮-మ
ప్రతిబద్ధో హత(శ్చన క! | నస్సున ను త్సాహము చెడిన వాడు, Disappointed.
అధినీ. ప్త పృతివీపో అధికీ_ప్పణ పృతికీపః! _౨-నిందింపంబడిననా
నివేళ్లు,Cens1red.
బే కీలిత సంయత్‌”॥ బద్ధః - కీలితః _సంయతః॥ క _ బొండకొయ్య
భ_౨|॥ మొదలయిననానివేత కట్టబడిన వాని వే
పేళ్లు, Con-
fined in stocks. య.
 270 అయ సశోశమో 4 (విశేన...
ఆపన్న ఆప త్ప్రా్త ఆపన్నః - ఆపత్పాంప్తపః॥! _౨ _ ఆపదంబొందిన

(స్సా్టత్‌ ) వాని చళ్లు, Overtaken by calamity. Distressed.

'కాన్షిశీకో భయద్రుతః। | కానిశీకఃఒభయద్రుతః॥ ౨ _వెజుచి pe
వాని చేరు, Put to ent.
ఆ వారితః మోరితో2. అమౌరితః.మోరితఅభిక స్త
స్తః|క- పర్మస్తీ
స్తీగమన
భిశ స్తే న నిందింపయుడిన శొకవేళ్లు,
Calumniated. Accused of adultery.
సంకసుకో2_సిశే ॥ సంకసుకః-_ అస్థిరః ॥ ౨- డేనియందును నిలుక
రకి॥ |డలేనివానిశేపేళ్లు, టట Uncertain, న్‌
వ్యసనార్తోపర er (5 వ్యసన్నా ర్త
8-ఉపర_క్తః॥ _౨- దై వకృతమనుష్యు
Afflicted. Suffering కృతములయిన శరీర వీణలు గలవాని వేళ్లు. జూదము
| pain frome dy.Cause మొదలె న వ్యసనములుగలవాని వేళ్ల
వేళ నికొొందటు.
బిసా స్త వ్యాకుల" (స విహ_స్తః-వ్యాకులః॥ _౨_ కోకాదులచేత వెనుక
హా) | Perplexed. ముందెజుంగ నివానివేక్టు, Confounded, perplexed,
విక్షబో విహ్యలః విక్షబః- విహ్నలః॥ ౨ - భ యాదులచేత6 దన
Overcome by fear. యవయవములను ధరింప శ శ్ర లేనినానిచేపేళ్లు,
Unable to contain one’s self.
(స్యాత్తు)
ల
వివశో2. 5 వివథ*_ అరిషదుషదీః॥
త అ
_౨ - ఆసన్న* మరణము
ప్పదుస్థధీః॥ రీ౮ర॥ |చేత. దూపుతమైన బుద్దిగలవాని చేళ్లు, Appre-
hensive of death.
కథకి కార కశ్యః _ కశార్త*॥_౨-అపరాధమువలన చబు
కువెళ్లకు. దగినవాండు, Deserving a whipping.
(సన్న క్లే)త్యాత'తా ఆతతాయీ॥ న్‌॥ ౧- వధోద్య లే=చంపుయత్న
యీ(వధోద్య త్ర | ముగల, మ
సన్న బ్దే= "వేరు Murderous.
చేశేపే త్వవీగతో చ్వెవ్యుః న లేతీ౫తఃsfయ “ద్వేషింపందగిన వాని
వేళ్లు, Hateful; detestable.
వధ్య నీరచ్చేద్య (9 నీర చే.సద్యః. _౨-_ చంపయదగిన వానివేళ్లు,
'వధ్యఃశీర్ష
మోసమా) ॥ ర౫॥! Meriting పయ
విహ్యా (విపేణ యో విప్యుః! ౧-విపే.ణ= విషముచేత, యః=ఎవండు,
వధో) | వధ్యః = చంపందగినవాండో వానివేరు Meriting
 వర్షము. తృతీయకాం డము. 271
death by poison,
ముసల్యో (ముస లేన ముసల్యః॥ ౧.ముసలేన = రోంకటిచేతం జంప
యఖ) | 'దగినవానిపేరు,--3) knocks of a pestle.
షి,
నన్వ దాన 2_ షక
కృష్ణకి శిన్విదానఃం _ అకజయ ]
ఖ్రప్వక్‌ర్మా॥న్‌॥_౨-మం౦ంచియాఇఖా
MTs
ల రముగలనాని వేళ్లు, Innocent. కొందటు, శ్‌శ్య్‌
జగన కృష్షక రా! ౨ _.దురాచబారము గలవాని
దుకు
వేళ్ళనిరి, Sinful or criminal.
చపలక్సికుర(స్సమా)॥| చపలః _ చికురః॥ _౨_దోషమువిచారింపక వధ
Rash. రోజ॥ |బంధనాదులను జేయువాని వేళ్ళు, Committing
Inconsiderate. a crime without considering the guilt,
దోపై.కదృక్పురోభాగీ |! దోషెకద్భక్‌॥శ్‌ ॥_పురోభాగీ॥న్‌॥౨_దోవమునే
వెదకువాని వేళు, MaleYolent. [Wicked; perverse.
నికృత స్త ఏనృజుశల్‌| నికృతః - అన్ఫజుః - వఠ;॥ 3-కుత్సితుని వేళ్లు,
కచ్చజప స్పూచక। కచ్లేజపః - సూచకః - విశునః॥ 35-కొండెముం
(స్స్యాత్సిశునో జెప్పువాని చేళ్లు, Informer.
దుర్జనకి ఖలః॥ ౮౭ దుర్టనః-ఖలః॥ ౨-దుఫ్టాత్ముండు, Mischief-.maker,
నృశంసో ఫఘాతుక॥ నృశంసః
- ఘాతుక ః_ క్ర్రూరః - పాపః॥ ర_పరు
; గ స్లో
కూరకి పాపో లకు బాధచెయు స్వభావముగలవాని వేళ్లు, Dis-
: tructive, mischievous. (Fraudulent; crafty.
భూ _ర్హ( స్తు వళ్ళకః। భూ _రృఃనఇ్బక all ౨-'మోాసపుచ్చు వాని వేళ్లు,
అశ్హేమూఢ యథా అజ్ఞ ః:-మూఢః - యథాజాతః - మూర్ష ౪. వెభే
జాత మూర్చ నై ధేయ యఃభాలిక | ౬.-ఎటుక్‌ లేనివాని పేళ్లు, 14106
బాలిశాః॥ రూ:
కద"ర్వే క్భపణ ముద్ర క దర్యః-కృసణః 3 ము దః-కింపచానః - మితేం
కింపణచాన మితంపచాః || పచః॥ ౫-లోభి వేళ్లు, Miser; avaricious.
నిస్స్యనద్దుష్టిథర్ర్షీన' నిస్స్వ్వః-దుర్విధః - దీనః-దరిద్రః - దుర్గతః॥ ౫.
రిద్రోదురతో2- (పిస) ॥ దరిద్రు,ని వేళ్లు, 9001 indigent. [పై
వనీపకో యా తనకో |. వనీపకః[సా]ననీయకః - యాచనకః-మార్షణః-
మార్షణో యాచ కారి యా చకః-అ్య॥ న్‌! ౫౨ అడుగువాని వేళ్లు, Beggar;
నె?! mendicant.
 272 అనురకోశథము. (విశేష్యనిఘ్న
అహంయు (స్పా) అవాంయుః - అవాంకారీ॥ న్‌॥ _౨_అహాంకార
. దహంకారీ ముగలవాని'వేళ్లు, Proud.
. శుభంయు (స్తుశుభా శుభంయుః - శుభాన్టిత 8! _౨-శుభముగలవా
_న్వితః॥ ce] నివేళ్లు, Happy.
దివ్ర్యాపపాదుశకా (జే. దివ్యూపపాదుకాః! ౧-దేవాః= స్వర్లమునందుం
వాళి of divine origin. |శు మాతృపితృ సంబంధము లేక పుట్టిన దేవతల వేరు.
(నృ గ వాద్యా) జరా జ రాయుజః॥ ౧-నృగవాడ్యాః = ననూసపయందు.
యుజాః | Viviparous. |బుట్టిననునుష్యులు పశువులు మొదలై నవాని వెరు.
స్వేదజాకి( క్రీమిదంశా స్వేదజః॥ ౧--క్రిమిదంశా ద్యాః = సం
ద్యాఖ బుట్టినపురుగులు ఈలలు, "మొదలయినవాని వే
వెరు.
Engendered by damp: as worms and insects.
(పట్నీసర్పాదయో౭.) అణ్జజః॥, ౧- న బు
mere Oviparous. ట్టిన పక్సులు పాములు మొదలయినవాని వేరు.
బ్రతి ప్రాణివర్షః, i ముగి సెను.
ఉద్భిద ((స్త
సరు గుల్తా ఉద్భిత్‌ ॥ద్‌॥ ౧౨ తరుగుల్తాద్యా క = నేలనువ్ర
ద్యా) క్క_లించుకొొని పుష్టువృవములు పొదలుకసన్ద మొ
దలయనవాని పేరు, Vegetables.
ఉద్భి దుద్భిజ ముద్భి ఉదిత్‌ ॥ద్‌ ॥__ఉదిజ్జమ్‌ - ఉద్భిదమ్‌। క ఆతరుగు
. దమ్‌। ల్యాదుల కేకే
వేళ్లు, Sprouting; germinating.
నున్షరం రుచిరం చా సున్షరమ్‌..రుచిరమ్‌ -చారు.సుషవుమ్‌-సాధు-
రు నుషుమంసాధు శోభ శోభనమ్‌_కా నమ్‌ -మనోహరమ్‌ [పా]మనో
నమ్‌॥౫.౨| కాన్తం మ రవమ్‌- రుచ్యమ్‌ - మనోజ్ఞ క్‌;నుజ్జు - మజ్జులమ్‌॥
నోవారం రుచ్యం మ ౧_౨-చక్క-నివ స్తువువేళ్లు స 01 టో
నోజ్ఞ౦ మష్టుమక్తులమ్‌।
Oo దాసేచనకం (తృ| ఆసేచనకమ్‌! ౧-యస్య = ఏవ _స్తువ్రయొక్క_,
స్సు దర్శ
స్తేర్నా _న్త్థనో య నాత్‌ =చూచుటవలన, తృ స్తేః=తెనిపికి అన్తః=తు
స్య దర్శనాత్‌)1- ౫౩| దునా _స్పీ=లేదో తత్‌ =ఆవ స్తువువేపెరు,Charming.
అఫశ్ళీ ౭._భీప్పితేం అభీష్షమ్‌ - అభీప్పితమ్‌ - హృద్యమ్‌--దయితమ్‌_వ
హృద్యం యత 5 ల్లభన్‌. 'ఏయమ్‌!
ప్రి _౬.-నునన్సునకుం బ్ర
బియనుయిన
వర్షము.) తృ తీయ కాండము, 278

ల్లభం ప్రియమ్‌! ప్రస్తువువేళు, Beloved, desired,

నికృష్ట ప్రతికృ హ్లైర్వ| _ నికృష్ణః. పృతికృష్ణః-అర్వా॥న్‌॥_శేఫః [ప] శే
శేఫ యా స్యావమా|హః॥స్‌ |-యాప్యః_అవమః-అధమః - కుపూయః-కు
ధవమాః ॥ కుపూయకుత్సి ల్సితః--అవద్యః.ఒకేటః-గర...
ర్త నః-అణకః ॥ ౧౩ - జా
'తావద్య ఖేట గర్హా న్రణ |త్యాచారాదులచేత "నిందితుండై నవాని వేళ్లు,
కా (సఎమూ! Inferior; low.
మలీమనం(త్రు) మలినం, ' నులీనునమ్‌-నులినమ్‌.క చ్చరమ్‌ -మలదూపి.త
క చ్చరం మలదూవితం॥ |మ్‌॥ర-మానసినవ స్తువువేళ్లు, Foul, dirty.
పూతం పవిత్రం మే పూతమ్‌-పవిత
శ్రమ్‌-మేధ్యమ్‌! స్మా
-పవ్మిత్రమయిన
ధ్యం(చ)! వస్తువు వేళ్లు, Purifed.
పేధ్రం (తువిమలార్థక , వీధ్రమ్‌॥ ౧- వినులార్థక
మ్‌=(స్వభావము చేత)ని
మ్‌)! ర baad టికాదివస్తువులవేరు, Clean.
నిర్ణిక్తం శోధితం మృ నిర్మికృమ్‌- శోధితమ్‌._ మృష్టమ్‌_నిక్ఫో ధ్యమ్‌-అనవ
ఫం “నిక్నోధ్య మనవ స్క_రవ్‌51౫. కలల్మృమము లేనట్టు శోధింపంబడినవ స్తువ్ర
స్క_రక్‌॥ ౫౬! |వేళ్లు, హత [యినవ స్తువులవేళ్ళు Pithless.
అసారం ఫల్లు అసారమ్‌_ ఫల్లు॥ ౨- సారము లేనిదూది "మొదల
శూన్యం (తు) వశికం శూన్యమ్‌-వశికమ్‌-తు చృమ్‌-రికృకమ్‌॥ రి త్ర
es క్షే| మైనయిల్లు వొొదలయినవాని వేళ్లు, Void, empty.
(క్సీబే)
ప్రథానంప్రను
ప | ప్రథానమ్‌॥నిత్యనపుంసకలింగము
॥ ప్రముఖః-
ఖు ప్రవే కాను త్తమో |_ప్ర,వేకః-అను_త్తమః - ఉ_త్తనుః-ముఖ్యః- క
త్త | ముఖ్యవర్య పొకేణ్యః.ప్ర పృబర్హః-అనవరార రః -పరార్థ్యః అగ,
వరేణ్యాశ్చ (ప,
ghia స్రాగ్చవారోః.ర్రో
వాన గు విగప్ర? అగ్రీయః ర్వ
నవరార్నర్ల ఆకపరా యః॥౧౭ ప్రభోనవ'స్తువువేళ్లు, Chief; principal.
టా లట హో
గ్యాన్‌గీయ ము గ్‌
యమ్‌ ॥ శ్రేసూన్‌ గ. త్రైయాన్‌1న్‌ 1. శేష్టః పుష్కలఃస_తృమః-అతి
వ ఫం (స్పాఫ్ట కోప పేళ్లు,Excellent. ప్రథా
శె,స్టుని
భనః॥౫- మిక్కిలిశే
తను శ్వాతిశోభచే। నశబ్దము
త్సత్త న శ శ్లనిPEPER
మొదలు .౨.ర శ్రేష్షునివే
(న్యురు త్తరపటే)) వ్యా వ్యాధు. పుబ్లవ+బుపనఃకం కుజ్టరః - సింహ:ః-
ట్లో
 274 అవురకో శ ము. [విశేవ్యనిఘ్న

య.
అదీ ఆర

రాఃl౫F౯] సింహశాగ్లూ
శార్టూలః-నాగః! ఈ ౭ను - అదిశబ్లముచేత ముఖ
చంద్రశబ్దములును, ఉ త్రరపదే = సమాసమునం
ల నాగాద్యాకః (పుంసి దు_త్రరపదములును, శౌప్టార్థగో చరాః = పూర్వ
'త్రైష్టార్థనోచరాఖ | | పదార్థ శెష్టత్వమును జెప్పును. అప్పుడు, పుంసి
స్యుః =పుంలింగములాను, Pre.eminent.
: అనగ
2 §ం (దయ అపాం గమ్‌. అ ప్రథానమ్‌ 3 ఉపసర్హనమ్‌ ॥ 5-
subor-
హోనే చ్చే అప్పథానో
అ
(1ప,ధానముకాని దాని వేళ్లు, Secondary,
పసర్ట నే॥ అంద! dinate. అ ప్రధానోపసర్జనశబ్దములు నియత॥ న ॥
విశజ్క_టంప్పథు బృహ, _ విశజ్క_టమ్‌-పృభు-బృహాత్‌ ॥ ద్‌ ॥-విశాలమ్‌.
ద్విశాలం పృథులం మ |పృథులమ్‌-నుహాత్‌ _వృడమ్‌-ఉరు-విపులమ్‌॥౯. విరి
వాత్‌ | వడోంరువిపులం వియైన దాని వేళ్లు, Spacious. Copious.
వీన వీవ్నీ (తు స్థూల వీనమ్‌-_ వీవ॥న్‌ ॥-స్థూలమ్‌.పీవరమ్‌॥ర_బలిసిన దాని
వీవే॥ ౬..౧|| వేళ్లు, Fat; large.
స్తోకాల్స శుల్ల"కా స్తోకః.అల్పః-తుల్ల ర్వ సూత్ష్ముక్‌ు నశ్యమ్‌-ద
స్ఫూత్షుం
అధ
శ్ల్షశ్సం ద భమ్‌-కృశమ్‌-తను_నాతా-తు
టిః॥నియత
జ్‌ స్త్రి!
ర్‌

భం కోశం తను । లవః-లేశః.కణః-అణుః[నియత పు॥౧౮ - కొంచెము

(స్రీయాంం మార్తా యినదాని వేళ్లు, సన్నమైనదియు. Minute; Little;
'త్రుటీ (వుంసి) లవ లేశ వరయ.
కగ్లాణవ:ః॥ ౬౨||
అత్య ల్పే=. ల్పిష్ట a అల్పిస్టమ్‌-అల్పీయః॥న్‌ ॥_క నీయః॥న్‌ |. అణీయః॥
ల్పీయణి కనీయో =. ణీ స్‌15-అపిశ బమువలన, కనిస్టమ్‌-అణిస్టమ్‌ ఈ_౨ను
య (ఇత్యపి । మిక్కిలి కం చెముయిన
దాని పేళ్లు, VE1y Mall.
సపృభాతం ప్రచురం ప్రభూతమ్‌- ప్రచురమ్‌- ప్రాజ్యమ్‌ - అదభమ్‌-
ప్రాజ్య మదభ్రం బహు |బహులమ్‌-బపహు _ పురుహమ్‌ [పా] పురుహూః-
లం బహు ॥ పురువాం| పురు.భూయిష్టమ్‌- సిరమ్‌ [పా] స్ఫారమ్‌-భూయః।
పురు భూయిష్టం స్ఫిరంన్‌ ॥ - భారి ॥ ౧౨ . అధికమయినదాని
వేళ్లు,
భూయ(శ్చ్రభూరి (చ) || Much, many.
పరశ్శతా (ద్యా స్తే! యేపామ్‌=నవ స్తువులకు, శతాదికాత్‌ =నూటు
యేపాం పరా సంఖ్యా మొదలయిన సంఖ్యక ౦“టు, పరా=అధిక మైన, సం
వర్షము.
౧
తృ రీయకాండము. 275

శతాదికాత్‌ )॥ ౬ర | | ఖ్యా =సంఖ్యగలదో, తే = ఆవ స్తువులు, పరశ్ళతా

More than 2 handred, ద్యాః=పరశ్శతము మొదలయిన పేళ్లుగలవి యాను.
Ete: ఇప్‌ సంఖ్యానూ త్ర, వాచకములయినపుడు ॥ న ॥
గణనీయే గాణేయం| గణనీయమ్‌.గాశేయమ్‌ [పా] గశేయమ్‌ ॥ _౨-
Calculable. లెక్క_ వెట్టందగిన దాని వేళ్లు, NUmMerable.
సంఖ్యాతేగణిత సంఖ్యాతమ్‌-గణితమ్‌ ॥ ౨ - లెక్క పెట్టబడిన
దాని వేళ్లు, Numbered, counted.
(మథ)సమం సర్వమ్‌! సమం-సర్వమ్‌.విశ్వమ్‌-ల
శేషమ్‌ _ కృత్స్నమ్‌-
విశ్వము శేషం కృత్స్నం, సమ _స్త్వమ్‌-నిఖలమ్‌-లఖిలమ్‌-ని శృేవమ్‌- సమ గ మ్‌-
సముస్త నిఖ లాఖలాని సికలమ్‌-పూర్ణమ్‌- అఖణ్జమ్‌- అనూనక మ్‌॥ ఈంరను-
నిశ్నేపమ్‌! ౬౫ ॥ వమ సంపూర్ణ మొ-పుష్క_లమ్‌ _ అవిక
గం సకలం పూర్ణ మఖ లమ్‌-లఅభిన్నమ్‌, ఇవిమొదలయినవియు _ అంతయు
ణ్ఞం (స్యా) దనూనశే | |నను నర్థమువేళ్లు, All; tire.
ఘనం నిర_న్తరం సాన్షం ఘునమ్‌-నిర న్లర మ్‌-సాన్ష్రమ్‌!5.దట్టమయిన దాని
Without interstices, వేళ్లు, Dense.Clustered together. [Delicate,fine.
చేలవం విరలం తను॥| _ పేలవమ్‌-విరలమ్‌.తను ॥ 5-పలు చని దాని వేళ్లు.
సదా నికటా.న సమిపమ్‌-నికటమ్‌-ఆసన్నము-సన్ని కృష్టమ్‌-సనీ
న్న సన్నికృష్థ సనీడ (వ ఉమను మ్‌[పా]అభ్యాసమ్‌-సవిధమ్‌-
త్‌) | నదే శాభ్యాశ |సమర్యాదమ్‌-సవేశమ్‌. ఉపకణః_అ_నికః_అభ్యర్ల ౭-
సవిధ సమత్యాద నే అభ్య గ ః-అభితః॥ Sut దాపునేళ్లు. అభితః.అను
వ (నత్‌y\ ఉపక ్ణాన్స్‌ నది యవ్యయము, Near, proximate,

కాభ్యకాభ్యగా, (ఆ
నయన్‌.
సంస క్షే (త్వ) వ్యవ సంస_క్షమ్‌.అవ్యవహితమ్‌-లఅపదా_న్తరమ్‌॥3-కది
హిత మపదాన్సర (మి సినదాని వేళ్లు, Adjoining; Contiguous.
తపి) ౬.౮ | [యిన దాని వేళ్లు, Very near.
చేదిష్ట ను_న్తికతమం నేదిష్టమ్‌-అ న్తికతమమ్‌ | ౨ _ మిక్కిలి చాప
(స్యా)ద్దూరం విప్రకృ దూరమ్‌ - విప్రకృష్టకమ్‌ ॥ _౨.దవ్వయినదాని
ష్టకమ్‌! పళ్లు, Distant.
|
 276 అమరకోశ ము. (విశేష్యనిఘ్న
దవీయ(శ్చ్ర)దవిష్టం(చ), _దవీయః॥స్‌- దవిస్టమ్‌-సుదూరమ్‌॥ 3-మిక్కి-లి
సుదూరం దవ్వయిన దాని వేళ్లు
వేళు, ద remote, [Long.
దీర్ణనూయతమ్‌॥ ౬౯॥ దీరమ్‌.ఆయతమ్‌! యు నిడుపయిన దాని పేళ్లు,
వర్తులం నిస్తలం వృ వ ర్హులమ్‌- ని స్పలమ్‌- వృ త్తమ్‌! వి వటునెన
yar
gs 0 దాని వేళ్లు, Round. Circular, 1004141.
బన్గురం (తూన్న తా బన్గురమ్‌॥ ౧-ఉన్న తానతమ్‌ = సభావముచేత
నతమ్‌)! పొడవై యుసాధివశమున నించుక వంగినదాని
చేరు Naturally high but factitiously bent.
ఉచ్చప్రాంళూన్నతో ఉచ్చః - ప్రాంశుః- ఉన్నతః. ఉదగ్రః- ఉచ్చి
ద గోచ్చితా స్ఫుజ్లే | తః_తుజ్లః | ౬- పొడుగయిన దాని పేళ్లు, High, tall.
ఇఒథ వ వ్యన్యబ్చ్సీచ్ల నానునః-న్యక్‌ | చ్‌ ॥-నీచః - ఖర్యః ; ద్రాన్టుః
ఖర్వ
పహ స్వా (న్ఫ్యు |౫ - కుజువై నదాని వేళ్లు, 5hంrt.
అవా గ్రో౭_వన తాన అన్మాగ్రమ్‌- అవనతమ్‌- ఆనతమ్‌॥ 3 - వంగిన
తమ్‌! దాని వేళ్లు, ‘Bent down.
. అరాలం వృజినం జి, అరాలమ్‌ - వృజినమ్‌- జహ్మమ్‌- ఊరి మత్‌ ॥
హ్మామూర్తి నుత్కుజ్బి |త్‌॥- కజ్చితమ్‌- నతమ్‌-. ఆవిడమ్‌_ కుటిలమ్‌ - భు
తం నతమ్‌॥! ౭౧|| ఆవిదం మా,వేల్లితమ్‌.-.:వ కమ్‌ ॥ ౧౧ - వంకరర్ణమైన

తం వకృ(మిత్యపి)! [దానిమేళ్లు, I,
బుజావజిహ్మ ద్రుగుణా" బుజుః. అజిహ్మః- ప్ర,గుణః॥3- చక్క_నై యుండు
న్య _స్తే(త్ట) పృగుణాకు వ్య_స్తః--అప్రగుణః- ఆకులః॥ ౨- చెదరిన దాని
టా]. 2౨|| వేళ్టు, Coufounded.
శాశ్వత (స్తు) ధువౌా "శాశ్వతః -ధుంవః -నిత్యః- సదాతనః. సనాతనః॥
నిత్య సదాతన సనాత |౫-ఎన్నటికిని, నాశము "లేక యుండుదానిపే వేళ్ళు
నాః1 Eternal.
స్టాస్నుః స్థిరతరః స్థ స్టాన్నుః-స్థిరతరః_ స్టేయాన్‌ | స్‌! ౨- వెక్కుకా
యా లముండుదాని వేళ్లు, Permanent. “Firm.
(నేకరూపతయా తు కాటస్థః। పు॥ ౧-ఏకరూపతయా = వికారము
యః ॥ ౭3 ॥ కాలవ్యా లేక యొకలాగునన్తే యః కాలవ్యావీ=ఏది నిరవ
వర్షము.)
౧ ఇ
తృతీయ కాండము. Sti
పీ స) కూటస్థః ధికకాలముండునదో యట్టియాత్యాదుల వేరు,
Uniform; perpetually the same.
స్థావరో జజ్జ్ఞమేతరః || _స్టావరః - జజుమేతేరః॥ _౨- కదలకయుండు గిరి
వృమోదుల చేళ్గు,Immovable.
చరిమ్లు జజ్జమ చరం త్ర చరిష్షు- బబ్బనుమ్‌. చరమ్‌- త్రసమ్‌ _ ఇబ్దమ్‌-
స విబ్దం చరాచరమ్‌! చరాచర్‌మ్‌! చ తిరగులాడునునుప్యాదుల చిళు,
పేళ్లు
Movable.
చలనం కన్పునం క చలనమ్‌_క మృనమ్‌ వ్‌ కన్పుంమ్‌॥ వః కదలుస్వ

వమ్ప్రుం భానముగలయక్వత్థదశాదుల వేళ్లు, Tremulous.

చలం లోలం చలాచ చలమ్‌- లోలమ్‌- చలాచలమ్‌- చబ్బలమ్‌-తర
లమ్‌ | చజ్చులం తరలం లమ్‌- పారిష్పవమ్‌ - పరిప్షవమ్‌! ౭ కదలు దాని వేళ్లు,
చెవ్‌ పారిప్లవ పరిప్లవే | |Quaking, moving. [దాని వేళ్లు, Exceeding,
_అతిరి క్ష స్పవధికో అతిరి_క్తః- సమధికః॥ ౨ _ మిక్కి_—లియధిక
మైన
దృఢసన్ధి (ను సంహ, _దృథసన్ధి=సంహతేః॥ ౨ - దృఢమయినకీలుగల
తః | Sie kuit. యవయవాదుల
పేళ్లు, లెస్సగా నదికినది.
కర్కశం కఠినం క్రూ _కర్కశమ్‌ [పా] వ. - క ఠినమ్‌- క్రూరమ్‌-
రం కఠళోరం నిష్టురం కఠోరమ్‌-నిష్టురమ్‌-దృఢమ్‌-జఠరమ్‌॥ ౭ - బిరుసెన
దృఢమ్‌ ॥ ౭౬ ! జళరం |దానివేళ్లు, గట్టిది, ]షజురే 50164. మూూర్తిమత్‌ ॥
మూర్ప్తివు న్తూరం త ॥ మూ _రృమ్‌!_౨- Material, corporeal,
ప్రవృద్ధం ప్రౌఢ మేధి ss పౌ ఢమ్‌_ఏధితమ్‌॥3-_వెరిగినదాని
తష్‌! చళ్లు
ful grown.
పురాణ ప్ప
పతన, పత్న
ప ages (సృతినః స ప్రత్నః-పురాతనః చిరం
కృత౭కహోంతనా! ॥ 'తనః॥౫.స్రాత దానివేళ్ళు, ర్‌ ancient.
ప్రృత్యగోంఒ భిన'వా వృతో! అభినవః-నవ్యః- నవీనః -నూతనః-
నవా నవీనో నూత ననః-నూత్నః॥౬
క్రొ,త్తదాని వేళ్ళు, మలా.
నో నవః | నూత్న(శ్చ)
సుకుమారం (తు) కో _ నుకుమారమ్‌-కోమలమ్‌ -మృుదులమ్‌- మ
మలం వృదులంవుదు॥ 'ర.మె _త్తనిడాని వేళ్లు, Soft.
అన్య గన్వతు. మను. అన్వక్‌| గర్‌ ౨- అన్నతమ్‌ - అనన అను
278. అనురకోశ ము. (విశేష్యనివ్ను
చగే=_నుపదం (క్షీబవు| పదమ్‌! ఈ - వెనుకపోవువానివేళ్లు, అనుపదమ్‌॥ న,
వ్యయమ్‌)! అవ్య॥ Following.
ప్రత్యతం (స్యా) దై పృత్యతుమ్‌-ఐన్దియక మ్‌॥ ౨ ఖఫంచేం ద్రియ
న్ల్రియకం Perceptible. ని Visible.
ములచేత నెటుంగయిడుదడాపేళ్లు,
అ ప్రత్యక మతీన్ష గ్రఅపృత్యతమ్‌ [పా] అనధ్యతమ్‌ - అతీన్దియ
యమ్‌॥౭27॥Beyond the మ్‌! ౨. నేత్రాదిపంచేం ద్రియములచేత చెటుగయబు
reach of the senses. |డనిరూపరసాదుల చేళ్లు, Unperceived: absent.
ఏక తానో2_ a! ఏక -తానః- అనన్యవృ త్తిఏకాగృః - వఏకాయ
తి రేకాగపటట 9 కాయనా న-వఏకసర్లః-ఏకా,
యాం ౧
గ §*- వకాయనగతః॥ ౭_ ఏకా
joe,
(వపి |! (అ) 'ప్యేక సర్ష గృచిత్తునివేర్లు, Closely attentive.
వ కాగోర్యఒ ప్యేకాయ
నగతో(2_పి చ)॥౮౦॥
(పుం) స్యాది! పూర్వ ఆదిః॥నియత పుంలీంగ ము॥-పూర్య్ణః-పౌర _స్త్వః న
పౌర_స్త్య ప్రథమాద్యా |ప్రథమః.ఆద్యః॥ ౫ - మొదటిదాని పేళ్లు, Prior;
first; initial.
(అథా= స్తీ,
న్తీయామ్‌)। అ_న్హః॥ష్ప॥ -జఘన్యమ్‌- చరవుమ్‌- అ_న్మ్యమ్‌ -
అనోజఘన్యం చరమ మ పాశ్నార్యమ్‌-పశ్చిమమ్‌ ॥ ౬.- తుదయైన దాని వేళ్లు,
చన § పాశ్చాత్య పశ్చీ Last ; ultimate.
వమూః॥ ౮౧|| [దాని వేళ్లు, Vain, useless.
మాఘం నిరర్థకం | మాఘుమ్‌-నిరర్గకమ్‌॥ ౨ - ప్రయోజనము
లేని
స్పష్టం స్ఫుటం ప్రవ్య స్పష్టమ్‌-స్ఫుటమ్‌- ప్ర,వ్య కృమ్‌- ఉల్బణమ్‌! పా
క్త ముల్చణమ్‌। (ప,కటవమయిన దాని వేళ్లు, Apparent, evident.
సాధారణం (తు) సా! _సాధారణమ్‌-సామాన్యమ్‌॥_౨ - అనేకులకు పొ
మ్య _లృయిన దానివేళ్లు, Common.
మేకాకీ తేక ఏకకః॥ ఏకాకీ!న్‌1.ఏకః. ఏకకః॥ 3. సహాయముతేక
౮౨|| యొక్క_టియైనదాని'వేళ్లు, A101, 501620.
భిన్నా కా అన్య భిన్న ః:.అన్యతరః-ఏక కిః-త్వః-అన్యః-ఇతరః॥ ౫ ఛి
తర ప్రక EES న్యెత + న్‌
స్పోర్ట్‌
నస్థైలా(ప్ర,కృ తార్థముకంకె 'వేజైనదాని వేళ్లు,

(అపి)! రిని సర్వ నానుశ బ్వములు, Other, different,

వర్షము.) తృతీయకాండము. 279
ఉచ్చావచం నై
రా
కభద|। ఉచ్చావచన్‌-నైస్త కభేదమ్‌! ౨ - అనేక WY)
ప, కార
High and 107. |ములయిన చ్మితాదులవేళ్లు, Variegated.
ముచ్చణ్ణ మవిలమ్బి ఉ చ్చణ్ణమ్‌-అవిలమ్సి తమ్‌ ॥ _౨- త్యరగలదాని
తమ్‌॥ ౮౩|| వేళ్లు, Quick, expeditious.
అరు నుడ (స్తు) మర్మ అరుంతుదః- మర్శస్పృృక్‌! న్‌ || -౨-మర్శ మును
స్ప లక్‌ Painful. నొప్పించుమాటలు మొదలయిన నాని వేళ్ళు, Sharp.
అబాధం(త్రు)నిరర్షలమ్‌। అబాధమ్‌.నిరర్లలమ్‌॥ _౨ - అడ్డపాటులేనిడాని
కా Ubon
పతికూలం
ప్రనవ్యం ప్ర ప్రనవ్యమ్‌- ప్ర
పతికూలమ్‌ - అపసవ్యమ్‌ లు
ay దపసెన్య వుప ము st ప్రతికూలనుయినదాని వేళ్లు,Contrary.
ప్లు (చ| ౮ రి!
వామం (శరీ లే సవ్యం న్లముమ్‌, ౬ సవ్యమ్‌! ౨-_థరీరే = శరీరమున నెడ
(స్యాత్‌) ముపార్శ్వ్వము వేళ్లు, Left.
అపసవ్యం (తు) దవీ, _అపసవ్యమ్‌- దశ్నీణమ్‌॥ _౨ _ శరీరమునంగుడి
ణమ్‌ | దిక్కు వేళ్ళు Right.
సంకటం (నాతు) సం
సం సంక టమ్‌-.సంబాధః। ా కీరకటవుచోటి ళ్లు
హన? సంబాధశ బము నియత పుంలింగము, Narrow.
కలిలం గహానం (స కొలిలమ్‌ - గహనమ్‌॥ ౨ _ చొరరానిదానికీని,
మ || Impervious. ఎటుంగరాని దానికిని వేళ్లు, 214 to be understood.
సంకీ్లే సంకులా౭.. కీ సంకీర్ణమ్‌-సంకులమ్‌ - ఆకీర్ణమ్‌॥3_ఒకటికొకటి
శ క లిసినదానిశేవేళ్లు, Crowded, coed
ముక్జోతం పరినావీత ముణ్ణితమ్‌ 2 సరివావితమ్‌॥ ౨ _ గొటుగయడిన
క్‌ు డాని వేళ్లు, Shaved.
గృథికం సన్దితం ద్రథికమ్‌[పా] గ్రన్గితమ్‌, గుమ్సితమ్‌ - సన్దితమ్‌-
జ ప్ర tied. దృష్టితో!34 కరూర్పగబడిన పుష్పమాలికాదుల వేళ్లు.
విసృతం ప ్సస్తృుతం త విసృృతమ్‌- విసృతమ్‌-తతమ్‌॥ ౩ _ వ్యాపించిన
తమ్‌॥ ౮౬|| చాని వేళ్లు. విరివిగలది, Spread; diffuse.
అ_న్లర్గతం విస్తృతం, అ న్పర్షతమ్‌ - విస
స్మ్రృతమ్‌!। ౨ - మజివంబడిన
(స్యాత్‌ ) |దానిశేవేళ్లు,న.
280 అమరకోశము. [నిశేవ్యనిధ్ను
కు ప్రణిహిే స) _ ప్రా_ప్తమ్‌-ప్రణిహితమ్‌ | _౨-పొందయిడినదాని
మే)! వేళ్లు, Placed, obtained.
వేల్లితేపేని తా౭_భూత వేల్లితః. వ్రేజ్జీతః_ఆభూతః - చలితః _ ఆకమ్సి
తా. కవ్చితా ధు Mn Shaken.
తే॥ ౮౭
నుత్త నున్నా _స్త ని ను త్తః--నున్నః _ అ _స్తః అ నిష్ట్యూత ౭. అవిద్ధః స
|
స్ల్యూతా విద్ధపీ,స్టేరితా|టీ ప్ప _ ఈరితః॥ ౭ -
- త్రోయంయణుడిన దానికే
వేళ్లు,
(స్పవమాః) | Thrown, cast, sent.
పరిశీ ప్పం (తు) నివ్భ| పరిశీ ప్తమ్‌-నివృతమ్‌! ౨ - కోట మొదలయిన
తం దానిచేత జుట్టయడిన దాని వేళ్లు, Intrenched.
మూవీతతం ముని తా మూవితమ్‌-మునీతమ్‌ ॥ _౨-దొంగిలింపంబడిన
(ర్ధకమ్‌) | ర౮॥ దానివేళ్లు, Stolen.
ప్రవృద్ధ ప్రసృతే ప్రవృద్ధమ్‌ - ప్రసృతమ్‌!
౨ - కొనసాగి వెరుంగు
దానిచల్లు,Hea, dispersed.
న్యస్త నిసృ స్టే న్యస్త
"సమ్‌ - నిసృష్టమ్‌॥ ౨ _ ఉంపండినదాని
వేళ్లు, Deposited. [వేళ్లు Multiplied.
ewig | గుణితమ్‌-ఆహాతమ్‌ ॥ ౨-గుణింపంబడినసంఖ్య
నిదిగోపచి తే నీదిగః - ఉపచితః॥ _౨-లేపాదులచేత చీరినదా
నివేళ్లు, Plastered. (పేళ్లు, Hidden.
గూఢ గు స్టే గూఢమ్‌ _ గుప్పమ్‌॥ ౨ _ దాంచంబడినదాని
గుణ్థితరూవి.
తే॥౮౯|| _ గుణ్ణితమ్‌ [పా] గుర్తితమ్‌_రూవి.తమ్‌॥.౨-భూ
$ ఛ్యాదుల చేతగపప్ప బడినచానిశేపేళ్లు, Overspread.
ర్రుతావదీ్లే Melted. ద్రుతమ్‌-అవదీర్ణ్ల మ్‌॥ Sto లా.
టద్దూక్లోద్య శే ఉద్దూర్జ్యమ్‌. ఉద్యతమ్‌! ౨ _ పొడవుగానె త్తం.
డిన దాని పేళ్లు, Raised; held up.
కాచిత శిక్యిలే | కాచితమ్‌ - శికితమ్‌! _౨-ఉట్టియందు. జెట్టయు
Suspended in a swing డినదాని వేళ్లు, 6 శారిక నిశితే” ఆఅనుపాఠ మహః Hf
కళ దికకర్శములయందు కృతాభ్యాసుని
యె
వేళ్లు,
ఘ్రాణ ఘా తే ఘా9ణమ్‌-ఘాతమ్‌ rose మూర్కొ=నయబుడిన
వర్షము.] తృతీయ కాండము, 281
నివేళ్లు, వలం. [Smeared, anointed.
ట్‌ లిప్పే ద్‌. లి_ప్పమ్‌! -౨ - పూయయబడిన దానిచేవేళ్లు,
నముదకోద్గ కే (స సముద కకమ్‌.ఉద్ధృతమ్‌!_౨ - చే.దంబడినదాని
మే॥ ౯౦|| వేస్టు, Drawn : జ from a deep place.
వేస్టితం(స్యా) ద్వలయి "వేస్టితమ్‌.-వలయితమ్‌-సంపీతమ్‌-రుద్ధమ్‌ . ఆవ
తం సంపఏతం రుద్ధ మా |తమ్‌॥ ౫ ॥ నద్యాదులచేతం జుట్టంబడిన పట్టణాదుల
వృతమ్‌; Surrounded. పేళ్లు, Encompassed; secured from access.
రుగ్గ భగ్నో౭(థ) రూ మ్‌-భుగ్నమ్‌ ॥ _౨- విణువయిడిన
దాని వేళ్లు,
Bent, crooked.
నిశిత క్షత శాతాని, _ నిశితమ్‌-క్షుతమ్‌-శాతమ్‌.
లేజితమ్‌ ॥ ౪- వాడి
తేజితే॥ ౯ాం॥ |గాజేయంబడినవి,. Sharpened, whetted.
(స్యాద్వినాళో నుఖం| _పక్వమ్‌! ౧-వినాశోన్నుఖమ్‌ = నశింపనాయ త్త
పక్వం మయిన దానివేపేళ్లు. పండినది, Mature.
హ్రీ్‌ణ హీ/తౌ(త్రు) ల హీంణః.హీత -లజ్టతః॥ వ్రసిగ్గువడిన దానివేళ్లు,
జ్జీలే | Ashamed,
"వ్ఫృశే (తు) వృత్త
త వా వృతః -వృ _త్తః-వావృ త్త
తం ఏ4 క స్యాదుల చేత
వృత Chosen. | వరింపయిడిన వరుడు మొదలయిననాని వేళ్లు.
సంయోజిత ఉపాహి| సంయోజితః.ఉపాహిత:॥_౨- త పదార
త్మ॥ ౯౨|| Joined ముతో గూర్చయిడిన దాని పేళ్లు
వేళ్లు, Annexed.
ప్రాష్యం గమ్యం స ప్రాప్యమ్‌.-గమ్యమ్‌- సమాసాద్యమ్‌! వ దం
మాసాద్యం దగిన న స్తువుపేళ్లు, Attainable.
స్యన్నం రీణాం న్రుతం స్యన్నమ్‌- రీణమ్‌.న్రుతమ్‌- స్నుతమ్‌ | ఈ కాటీన
స్నుతమ్‌! Dripping. నీళ్లు మొదలయినవాని పేళ్లు, Flowing; dropping,
సంగూఢ (స్పార) సంగూాథః.సంక లితః॥_౨ - కూర్చంబడిన సంఖ్య
త్సంకలితో ల్‌ వేళ్లు, Arranged; heaped. Added.
వగీతఃఖ్యాతగ రణః | అవగీత ః_ఖ్యాతగర్ద ౧౪|| _౨-నిందింపంబడిన దాని
౯౨|| వేళ్లు, Detested.
ఏవిధి (స్పార) ద్బసి వివిధ DION An Dr - పృథగ్విధః॥
విద్రనో టం పృ'ర - వెక్కువిధము లయినవ స్తువువేళ్టు, Various,
36
న. ప మధక టు భః (విశేష్యనిఫ్న
థగ్విధః | multiform.
అవరీణో ధిక్కుకాలే అనకీణః_ధిక్క్భత 8|౨ - ధిక్క_రింపంబడినదాని
(స్పా $) చేక్టు, Censured, blamed.
దపధ్యస్తో ౬ వచూర్ణి। _అపధ్యనృ్మఅవచూధర్ణితః॥ _౨- పొడిగాంగొట్టం
తేః॥ గాలీ!
4||బడినబోని చేళ్గు సిం pounded.
( అనాయాసకృతం ). ఫ్యామ్‌॥౧-అనాయాసకృతమ్‌=
ఆయాసము లేక
ఫాష్ట్రం చేయంబడిన క పొయాదులు, -Easily prepared.
స్వనితంధ్వనితం(సమే)! | స్వనితమ్‌-ధ్వనితమ్‌॥! _౨- మోంయు దాని వేళ్లు,
Making a noise.
బే సన్లానితం మూత బడ్ధమ్‌-నద్దై
-సనానితమ్‌-మూతమ్‌. - ఉద్దితమ్‌ క సని
ముద్దితం 'సన్దితం నితను॥ |తమ్‌. ఏమ్‌! 2.౯ట్రంబడినదాని ప
వేళ్లు Bound.
నిప్పక్యం ౩కథితం నిపష్పక్వమ్‌- కథికమ్‌॥ _౨9-ఎనిమిదనపాలు మిగు
Well-cooked. లునట్టు “కాంచయిడిన కహోయాదుల వేళ్లు, తులం
(పాకే &ీరాఒజ్యహ శృతమ్‌[౧-సా
సాలునెయ్యి హవిస్సులయొక్క_ పాక
విపొం) నతమ్‌ | మువ
మము Boiled (milk, రం.)
నిర్వాణో ( మునివ, నిర్వాణః[౧-మునివహ్మో పడా = శాంతు(డై న
హో టౌ) |
మునికీని అగ్ని మొదలయినదానికినిసేరు, Attained
| beatitude (as a saint). Put out (as a fire).
నిర్వాత ( స్తుగతె ౬ ప. | ౧-గలే అనిలే = సంవారముడ్‌గిన
నిలే)॥ Become calm. |వాయువు) నేకు Wind no longer blowing,
పక్ళం పరిణతే పక్వమ్‌-పరిణతమ్‌ ॥ _౨-కాలవశమునంబరిపాక
మునుబొందిన య నన వేళు, Ripe.
గూనం హన్నే | ానమ్‌-హన్నమ్‌ ॥ _౨- విడువంబడేనవిస్ట పేళ్లు,
త (as ordure).
మోఢం (తు) మూ . మోఢమ్‌. నూ త్రితమ్‌॥ _౨ - విడువంబడినమూ
త్రిలే | త్రము పెళ్ల
వేసు న్‌ు (as urine.)
పుష్ట (తు పుషితం పుష్టవ్‌
మ్‌-పుషితమ్‌॥_౨ - పోమింపలుడి నపథీమృ
గాదుల వేళ్ళు,Nourished.
నోఢే వో న్ల సోఢమ్‌.
మో న్తమ్‌ | ౨ - ఓర్వంబడినతిట్టుకొట్టు
'మొదలయినవాని వేళ్ళు, Borne, endured.
వర్గము.)
౧
తృతీయకాండము. 288
పా నృముద్గలే॥| ఉద్యాన్వమ్‌-ఉద్దతమ్‌! _౨-క్రక్క-యిడిన దాని
౯ వేళ్టు, Vomited,
దూ చన్హ (స్తు దమితే కు న్తః _దమితే 8॥_౨_ ఆచార్యులచేత నిశ్రీంపం
Trained, endured. |బడిన శిప్యాదులకేవేళు, భార వాదులను సహించిన
౮0౧ C౧

ఊాని శ్లిని కొందణందురు.

శాన శృమితే శా న్వః-శమితః ॥ .౨-అడంపంబడిన రాగాదుల
పేళ్లు, Pacified. Cured. Allayed. [Asked.
a 2_రితః | స్రెర్ణిక అరితః॥ _9.అడుగయిడినవ'న్తువు వేళ్లు,
ey కిఅద ఏ

ప్త(స్తుజ్డా
జాపితే జ్ఞ_ప్పఃజ్ఞాపితః | ౨ - గురూప చేశాదులనేత
ns BoD వేళ్లు. [Covered.
ఛన్న వ్యాది లే ఛన్నః - భాదితః ॥ ౨ _ కప్పయిడిన దానివేళ్లు,
పూజి లేఒజ్చాతః। ౯౮|| _పూజితః-అఖ్బతః (పా) అర్చితః॥ ౨. పూజింప
బడినదాని వేళ్లు, Worshipped. Revered.
పూర్ణ (స్సు పూరితే పూ ర్స్‌8.పూరితః॥ ౨-జలాదులచే నిండింపంబడిన
కలశాదుల పేళ్లు, Filled; ful.
కిషః
౧౧౬
కిశిలే
౧౧
కిస ౧౧క్రీశితః॥౨_వీడింపంబడిన
౧౧౦౧ల
మనుప్యాదుల
3ేసు, Tired, fatigued.
5 0౧

_ ఒవసీలే సితః | | డాని వేళ్లు,Finished.

అవసీతః-సితః॥_౨-ముగిసిన
పుస ఫ్లు్లో వీతాద పుష్ట్రః-వ్లు
-స్తుష్టు-ఉపితః. దగ్గః 15 -_'కాల్ప(బడిన
గ్గే క దాని పేళ్లు, Bunt లై [స్టాదులవేళ్లు, Pared.

తష్టత్వప్రా తనూకృ ₹| తస్టః.త్యష్టణతనూకృతః ॥ ౩- (వెక్ళలుడిన "కా

తేధిత చ్చిద్రితౌ విద్దే చేధితః:.ఛిద్రిత.విద్దః ॥ 3 బెజ్జమువేయ(బడిన
" 'రత్నాదులపేళ్లో Pierced,
విన్న నిత విచారితే!| విన్నః-విత్తః-విఛారితః ॥ 3. విచారింపయిడిన
కార్యాదుల పేళ్లు, Judged ;discussed.

నిష్ప్ర భేవిగ తారోకా విగత ఒఅరోకః॥3 _ కాంతి లేని దివా

నిప్పృభ ః.
చంద్రాదుల వే,
సు Gloomy, obscured.
ర
విలీనే ఎత
విద్రుత దాత ||
ద్రుళ . క విద్రుతః-ద్రు,
ఏలీన౭.వి €
తక. సునుత వకు
॥ ౨. క రగినఘ్ళ తాదుల
౧౦౦|| |పేళ్టు, Liquefied, స
284 అమరకోశ ము. [విశేమ్యనిఘ్న =
సిద్దేనిర్వృత్త నివ్వ సిద్ధ- నిర్బృత్తత్తః - నిష్పన్నః॥ 3- సిద్ధించిన దాని
న్నా పేక, మతి [దాని వేళ్లు, Split.
దారి తే భిన్న భేదితొ। వ
'జొరిళు. భిన్నః- భదితః॥ 3- వ్రక్క-లింపణుడ ిన
_ ఊతం స్యూత ముతం, తే=
_ఊకమ్‌-స్యూతమ్‌ -ఉతమ్‌॥ 3- తన్తుసంత
శ్రి
(చేతి శ్రితయం తను పోగులచే నేయంబడిన వ స్తాదుల చేళ్గు, Woven;
సంక శ్రే! ౧౦౧| |stitched.
(స్యా) దర్శితేనమస్వి అ ర్రితమ్‌. నమస్యితమ్‌- నమసితమ్‌ . అపవా
త నమసిత మపచాయి యితమ్‌- అర్చితమ్‌- అపచితమ్‌॥ ౬- నమస్కరింపం .
'తార్చి తాపచితమ్‌ |! బడిన దేవతాదులవేళ్డు, Honoured; saluted.
వరివసితే వరివస్యిత | _వరివసితమ్‌ - వరివస్టితమ్‌'- ఉపాసితమ్‌ - ఉప
ముపాసితం -చోపచరి |చరితమ్‌॥ ర- సేవింపంబడిన యుపాభ్యాయుని వేళ్లు,
తం(చ) || ౧౦౨| |Served, adored.
సంతాపిత సంతవా, సంతాపితః. సంత ప్తః. ధూపితః_ ధూపాయితః-
ధూపిత ధూపాయితె దూనః ॥ ౫ - తపింపంబడిన దాని పేళ్లు, Suffering
(చ)దూన (శ్చ | pain.
వ్యాష్టో మశ "స్త. హృష్టః ; మత్తః _ తృ _ప్పః- ప్రహ్హన్నః జే ప్ర
అధ అదు ఇళ్ళ అడ అకు ఎ నవం
ప్తః ప్రహ్హాన్నః ప్రముది ముదితః _ ప్రీత ౬౬ - సంతోవిబ౦చిన వానిశానస్సు |

త్య ప్రీతః! ౧౦౩| |Pleased; 00166

ఛిన్నం ఛాతం లూ, - ఛిన్నమ్‌-ఛాతమ్‌- లూనమ్‌- కృ_త్త
తమ్‌. దాతమ్‌-
నం కృ త్తం దాతం ది దెతమ్‌-ఛితమ్‌- వృక్టమ్‌! ౮- కోయం శీపరుకగ్రల
తం .ఛితం వక్షమ్‌! వేళ్లు, Cut. |
స్కస్తం ధు స్తం స్స_స్హమ్‌.
స -ధ్వ_స్తమ్‌- (భష్టమ్‌- స్క_న్నమ్‌ -
షా'స్కన్హుం యం న్న చ్యుతమ్‌ - ౫లితమ్‌॥ ౭ _ బాజకిప్రక్తిన దాని
|
చ్యుతం గలితమ్‌॥ ౧౦౮౪ వేళ్లు, Fallen.
లబ్ధం ప్రా
ప్రాప్తం విన్నం 'లబ్ఞమ్‌.ప్రా_ప్తమ్‌- విన్నమ్‌- భావితమ్‌. ఆసాదిత
భావిత మాసాదితం(చ) మ్‌-భూతమ్‌!౬- పొందయుడ
దానిిన
వేళ్లు,Obtained.
భూతం(చ)।
అన్వేషీతం గవేషిత అన్వేవితమ్‌. గవేవితమ్‌ - అన్విస్థమ్‌_ మారి
౨
నన్న్విష్టం నూర్లితం తమ్‌ - మృగితమ్‌ ॥ ౫ - వెదకంబడిన దానివే
యి”
సె
వర్హము:] . తృతీయ శకాండము. 285'
మృగితమ్‌॥ ౧౦౫|] sought.
ఆర్షృం సారం క్షి ఆర్హృమ్‌ - సార్హృమ్‌- క్షిన్నమ్‌- తిమితమ్‌-_స్పిమి
న్నం తిమితం స్తిమితం తమ్‌.సమున్నమ్‌-ఉ త్తమ్‌॥ ౭ - తడిసిన వ స్తువుపేళ్లు,
సమున్న ము తృంచ। Wet; moistened.
'శ్రాతం (తాణం రథ్నీ (త్రాతమ్‌- త్రాణమ్‌. రశీతమ్‌- అవితమ్‌. గోపా
త మవితం గోపాయితం |యితమ్‌.గు _ప్తమ్‌ | ౬ - రశ్నీంపంబడిన దానికేవేళ్లు,
(చ) గుుప్తం(చ)॥[౧౦౬॥ |Preserved; Fea, guarded.
అవగణిత మవమతశతా| అవగణితమ్‌ -అవముతమ్‌- అవజ్ఞాతమ్‌ - అవ
వజ్ఞాతే అవమానితం స్‌ పరిభాతమ్‌ ॥ ౫ _ తిరస్క_రింపంబడిన
(చ వరయ! దొ నివేళ్లు, Disregarded, despised,
త్యక్షం హీనం విధు త్వ_క్షమ్‌- హీనమ్‌-విధుతమ్‌ -సము జేన్‌ -
తం సము జ్లీతిం ధూత |ధూతమ్‌- ఉత్సృ్ట
వమ్‌ ॥ ౬ - విడువంబడినదాని
ముత్చృష్టమ్‌! ౧౦౭|| వేళ్లు, Abandoned, left.
ఉక్తం భావిత ముది ఉక్షమ్‌- భావితమ్‌ - ఉదితమ్‌ - జల్సితమ్‌ _ ఆ
తం జల్సిత మాఖ్యాత |ఖ్యాతమ్‌ - అభిహితమ్‌- లపవితమ్‌॥ ౭ _ పలుకంబడిన
మభిహితం లవితమ్‌। _ |దాని"వేళ్లు, 5pంken, 5216.
బుద్గం బుధితం మని బుద్దమ్‌- బుధితమ్‌- మనితమ్‌_ విదితమ్‌.-ప్రతీ
తం విదితం (పతిపన్న ను పన్న మ్‌.అవసీతమ్‌ -అవగతమ్‌ ॥ ౭ - ఎజులంబడి
వనీ లా నచదోని వేళ్లు, Kuown, understood.
ఊరీకృత మురరీకృత | _ఊకీకృతమ్‌ [ప] ఉరీకృతమ్‌- ఉరరీకృతమ్‌-
మజ్జీకృత మా శ్రుతం |అజ్లీకృతమ్‌ - ఆశ్రుతమ్‌. ప్రతిజ్ఞాతమ్‌ - సంగీర్ణమ్‌.
ప్రతిజ్ఞాతమ్‌ | సంగీర్ణ |విదితమ్‌-సంశ్రుతమ్‌ -సమాహితమ్‌ -ఉప శ్రుతమ్‌.
విదిత సం శ్రుత సమా ఉపగతమ్‌ ॥ ౧౧ - LOT A వేళ్లు,
హిత ముష్మశ్రు, తోప |Accepted. Promised.
గతమ్‌॥ ౧౦౯
ఈడిత శస్త పణా ఈడితమ్‌ - శ _స్తమ్‌ _ పణాయితమ్‌ - పనాయి
యత పనాయిత ప్రణు|తమ్‌ -ప్రణుతమ్‌-_పణితమ్‌-పనితమ్‌-అపిగీర్లమ్‌-
త పణిత పనితాని |!అ|[ప] గీర్ణమ్‌ - వర్ణితమ్‌- అభిష్టుతమ్‌-ఈలీతమ్‌.
సుతమ్‌ ॥ ౧౨ " పొగడంబడినచేవతాదుల వేళ్లు,
పిగీర్ల వరి తాభిష్టు శే|న్లు
286 అవమరకోథ ము. hou

లితాని సుతా (ఆ) Praised.

భఖీత చర్విత లిప్త భథీతమ్‌- లనే ప్తమ్‌ [పా] రీఢకొ - ప్ర
(పృశ్యవసిత గిలిత ఖా త్యవసితమ్‌...గలితమ్‌ -ఖాదితమ్‌ _ప్పాతమ్‌-త్‌
దిత ప్పాతమ్‌ స; వహృతమ్‌_అన్నమ్‌- జగమ్‌- గ్ర_న్తమ్‌- గ్ల_న్లమ్‌-అ
వాతాన్న జ్య గ శితమ్‌-.భుక్తకమ్‌॥ ౧౪--ee 'యన్నాదుల
న? వేళ్లు Eaten.
శ న్న
సాశితం భుత్రై
కేపిస్ట తోదిస్టుడౌ స్ట "శకేషస్టమ్‌=మిక్కి_లిచేగముగలది, Most quick.
వరిష “న్గవిష్థ న వోదిష్టమ్‌=మిక్కి.లియద్రమయినది, Most small. J
©
=మిక్కి_లీ ప్రియముయినది, Most dear. వరి
ష్టాః | (వి.ప్రముద్రా ఖీ శ్రస్టమ్‌=
ప్పిత పృథు వీవర బహు |ప్టమ్‌=మిక్కి_లివిరివియెనది, Most large. స్థవిస్టమ్‌=
ప,కరారాఏ! ౧౧_౨| |మిక్కిలిబలిసినది, Most -corpulent. బయహిస్లమ్‌ =.
వార ©
మిక్కి_లితేజిచెనది, Most numerous.
జా

సాధిష్ట ద్ర్రాఘీష్ట సే
సే సాధిష్టీమ్‌ =మిక్కి_.లిపడిల మయినది, Most hard.
స్ట గరిష్ట హ్రనసిష్ట బృన్టి ద్రాఘీప్టమ్‌=మిక్కి_లినిడుపయినది, Most long. సే
స్టాః ॥ (భాఢ న్యాయత స్టమ్‌=మిక్కి.లియధిక మయినది, Most abundant,
బహు గురు వామనబ్బ |largest. గరివ్ఫమ్‌ = మిక్కి_లిభారమయినది, ౫4056.
నారకాతిళ యీ) ౧౧౩| heavy. హసిషమ్‌=మిక్కి_లిక
వె'న దె,
ుజుMost short.
ఏ YJ అ a
బృన్లిష్టమ్‌ = మిక్కిలి మనోహరమయినద్సి Most -
handsome.
బ్రతి విశేవ్యనిఘ్న వర్ల8. |విశేవణములయిన పదసమూహము ముగి సెను.
అ-్టీటా-4 అ (2.ఇన్టీలు శ ల

గ్రంథకర్త
గ ర తాను ముస నాన రూపభేదాదులవేతను చ ,ప
ద్రగ్యయార్థములచేకను నీసంకీర్ణ వర్ణయందు లింగము నెజుంగవ లెనని

మూ॥ పృకృతి
ప పత
ప న్రయారగ్గాదై. నః సంకీగ్షే లీజు
లిజ్లమున్న యీత్‌ |
టీక॥ నంకీ
శ ఈనంకీ.వర్షయందు, (పకృతి
సు SS
ప =నౌో
మౌార్థ ప్రత్యయార్థ
ప రూపళ్టేద్‌ సాహచరస్టములచేతను, లి స్ర్రిపున్న
న]
పుంసకలింగములనో. ఉన్న యేత్‌ =ఊహింపవలెను. నామార్థముసే నెట్ల

TE
an
5
సంకీర్ల
౯3
వర్షము.]
౧
తృతీయ కాండము, 287

నంగా నై పురుపాః - అపరస్పరాః స్త్రి,

న్నీయః- అపరస్పరాణి కలా
నీ (గ్రమనమున గ నెట్లనిన “శాన్తిః చానిజ ఇవి *తి యాం క్తిన్‌”
అనుసూ శ్రముచేత (స్త్రీ
EE లింగహోధకనుయిన తిప
ప్రత్యయాంలేములు ౫నుక
పల
త్రీ green రూపభేదసాహ చర్యములవే మునుప
ట్‌వలె నెబుగగవలయు.
ee
కోర శ్రీయా |
కర్శ॥న్‌
అ
;న॥[ప]
వా
పు! క్రయా॥ వీని! _౨_చేయుట
౮/

వేళ్లు, Action. Act.

(తత్సాత కే ౫ మ్యే అపరస్పరః॥తి | ౧- తత్పాత ల్యేగమ్యే=ఎడ తె
స్యు) రపరస్పరాః॥ KIX మనాది క్రియగల సార్ధాదుల వేరు, Continual
(in respect of action)
(సాకల్యా స'జ్లవచనే) పారాయణమ్‌॥ న॥_ పరాయణమ్‌ [పా] తురా
పారాయణ పరాయ శే! |యణమ్‌॥ త్రీ! ౨- సాకల్యాసజ్ఞవచచనే = వరుసగా
అంత యునను నర్థము నకును (Totality), ఒక్‌వ స్తువు
నందునాస _క్‌కిని న attachment) వేళ్లు,
యదృచ్చ్ళా సె (రి తా! యదృచ్చా-సై
సె (రితా/నీ॥ '_౨-విచ్చలవిడివర్తి
ఫో
చుట వేళ్లు, Wilfulness, independence.
(హేతుళూన్యా SES విలక్షణమ్‌॥న॥౧- హేతుళూన్యా= నిప్కా_రణ
స్యా)విలకుణమ్‌॥ ౧౧౫| |మయిన,ఆస్యా== నికి పేరు, Causeless state,
శమధథగ(సుశ మళ్ళాన్నిః శమధథః.శమః॥పు॥_శా న్లి
ని॥సీ॥3 -కామ[కోధా
దులు లేక యుండుటేనేళ్లు, es of passion.
దాన్హి (స్తు దన్గుశికీ దాన్నిః॥ న్సీ॥_దవమథః.దమః। పు] 3: బ్రహ్మచ
దమః! 'ర్వాదిో
కకేమునుససహించుటశేళ్లు, Endurance of
the pain of austerities, Self-command.
అపదానం (కర నృ అపదానమ్‌॥ న॥ ౧-వవృ _త్తిమ్‌=పూర్వము ని
త్తం) 'చిన, కర్త = పరిశుద్ధ వ్యాపారము పేరు, An act

accomplished. (శ approved occupation.

సక న
(కామ్యదానం)ప్ర ప్రనారణమ్‌[సా]ప్ర,ప హారణమ్‌॥న॥ ౧ - కామ్యవ
వారణమ్‌॥ a దానమ్‌=కోరిన నస్తువును తానొక్క_ ఫలము నే
వీంచియిచ్చుట పేరు,A gift made w ith an object,
288 అనురకోకము. [నంకీర్ణ

వశ Uక్రియా సంవన| వళక్రియా_సంవననమ్‌[ పా]నంవదనమ్‌॥న॥ ,౨-

సరః నుణినంకాపభాదులచేతవళ ముగా చేసికొనుట,
Subduing by charms, drugs or incantations.
మూలక ర్మ
ర (తు)కా మూలకర ॥ న్‌॥ -కార్డ ణమ్‌॥! న॥ _౨-మూలి
_రృణమ్‌ | Witch. craft. కలచేతనై. న సంభ నవశీకరగాదులచేవేళ్లు, Magic.
DSS విభువనం విభూననమ్‌. విధువనమ్‌॥ న ॥ ౨ - “విదిలించుట
వేళ్లు,Tremour. [బొందించుట వేళ్లు
వేళ్లు,Satisfaction.
తర్పణం ప్ర
వీ ఇనావనే! ' తర్పణమ్‌ -ప్రీ
వీ నమ్‌ - అవనమ్‌॥ న॥ ౭ _ తృ ప్పిం
పర్యాక్తి(స్సా్ఫ్ర) త్స పర్యాపిన! ప పరిత్రాణమ్‌ _హ _స్తథారణమ్‌
రిత్రాణం హ_స్తధారణ [పా వా స్తవారణమ్‌ ॥ న॥ 3 - చం వెదననివచ్చిన
(మిత్యపి)! వాని నడ్డగించుటపేపేళ్లు, Warding off a blow.
సేవనం సీవనం స్యూతి చేవనమ్‌.సీవనమ్‌॥ న॥.- స్యూతిః నీ! ౩ _ కోకలు
మొదలై నవి కుట్టుట వే
వేళ్లు, Sewing.
ర్విదరః స్ఫుటనం భిదా॥ విదరః:1పు!.న్ఫుటనమ్‌! న॥-భిదా॥ సీ] 3. వ్ర
Reuding. ౧౧౮| |లౌటకును నృ్రక_లించుటకును వేళ్లు, Tearing.
ఆక్టొశన మభీహజ్లః ఆ క్రోశనమ్‌॥న॥_అభీవజ్జః॥పు॥ _౨-తిట్టుట వేళ్లు,
Curse, imprecation. |
సంవేదో వేదనా (న _ సంవేదః॥ పు॥-వేదనా॥స్న॥ _౨- సుఖదుశఖాద్య
నా! నుభ వము వేళ్ళు, Sensation, Pee PIE
సమ్థూర్భృన మభివ్యా - సమ్ధార్భనమ్‌!న!.-అభివ్యా_ప్తిః॥ నీ! ౨- అంత
ఎస్టీ టవ్యాపించుటాుళ్లు
వేళ్ళు Pervading.
"యాజ్ఞ భితోర్లన. క్ర వ. భిమా.మ అర్హనా॥ నీ] ర _ అడు
౭_ర్లన ee గుటేవేళు, ట్‌ [Cutting.
వర్ణనం ఇఛేవనేఒ వర్ధనమ్‌ - ఛెదనమ్‌ ॥న॥ ౧ - నజకుట వేళ్లు,
(థచ్వే) ఆనన్షన సభా ఆనన్షనక్‌[పా] ఆమ _న్తృణమ్‌--సభాజనమ్‌-ఆ
జనే! ఆ (ప్రచ్చన ప్రచ్భనమ్‌! న॥ 3- బాంధవాదుల నాలింగన స్వాగ
Civility, welcome. |తాదులచేత సంతోష చెట్టుట వేల్లు, Courtesy.
(మథా) మాయ స్స్ప| ఆమ్మాయః-_ .సమ్ప్రచాయః॥పు!_౨. శిష్యుపరంప
న్పుుదాయః | రాగతమైన యుపదేశము, Traditional doctrine.
 వర్షము.] తృతీయకాండము, 289
తయే మీయా॥ ౧౨౦|| తయః॥పు॥- కీయా॥సీ1౨-చెడుటేవేళ్లు, 1,055.
గ్య.
గ్రహా బ్రావో Et పు! ౨౨ - పుచ్చుకొనుట వేళ్లు
వేళ్లు,
Seizure ; acceptance. గప,
వశః కానా వశ ః॥పు॥-కా న్తిః॥ నీ! ౨ _ ఇచ్చగించుట వేళ్లు,
రళ్ష్య గ్రాతీ Defence. రక్షః51 పు!-్రాణః!_౨౨.రథ్నీంచుట, Protection.
రణకి క్వూణే | noise. ప్రేక్యణః)ప!౨._మో స యుట, Sound.
వ్యధో వేభే వ్యధః- వేధః॥పు! ౨- బెజ్జము వేయుట, Perforation.
పదో పాకీ పచా।సీ॥-పాకః॥పు॥ ౨-వండుట వేళ్లు, Cooking.
హఫవ్రూ హూతౌ పహావః॥పు!-హూతిః॥నీ॥! _౨-వీలుచుట, Calling.
వరో వృతే' ॥ ౧౨౧|| వరః॥ పు! -వృతిః॥ నీ!_౨-వరించుట, Engaging.
ఓహకి ప్లోషే. ఓపః-వ్లోషళ్యపా)పోంప:॥పు _౨-కాల్పుటకును
కాలుటకును వేళ్లు, ‘Combustion, burning.
నయో నాయే నయః-_ Semis: పాందించుట వే వేళ్లు. నీతి
Course of conduct. యు, Guiding; policy. BBWS old.
జ్యాని ర్ట జ్యానిః-జీర్ణిః$1నీ! _౨-.ముదిమిచేపేళ్లు,Wearing out.
భంమో భవా | న భంమిః [ప] భంమిానీ! _౨-తిరు
_
ట వేళ్లు, Whirling ; going round.
'స్ఫాతి ర్యల్‌ ల్‌
వమన వెరుగట వేళ్లు, Growth.
త్ర
స్‌
ఖ్యాతె" Nephiఖ్యాతిః॥ నీ] _అ_ప
-ప్రసిద్ధివే
9
వేళ్లు, Fame.
స్ప! పృక్తా 'స్పృఫ్టికప కిః॥ నీ! _౨-ముట్టుట పేళ్లు,Touch.
సవ స్స వే।౧_౨_౨|| /,స్నవః-సృవః!పు!_౨- కురియుటచేవేళ్లు, ,Dripping. -
ఏథా సమృన్ధా వధా[పా]విధా- సమృద్ధిః॥ స jogos-సమృద్ధివేళ్లో
చళ్లు,
Thriving. గయత
_సృరణం స్ఫురణే సృరణమ్‌-స్ఫురణమ్‌ ॥ న ॥ _౨- అదరుట వేళ్లు,
|
ప్రమితే ప్రచూ।
అత్య '
ప్రమిలిఒ
అ PN
పృమ న ॥ ని!
5
౨-నిజముగా నెబుగుట
పేళ్లు, ‘True knowledge.
(పృ్కసూతిః
ఎద అంజనా.
పృనవే
ఆం అధ
(పృసూతిః
కశష
81న ప్ర
mak
సవః॥ పు॥ ౨-బిడ్డను గనుట
లం! అక

వేళ్లు, స forth. [Pouring forth.

కోతే స్రాభూరగి రః॥ పు ॥ _౨- కాజుట వేళ్లు,
ళ్ళరతః: ప్రభూ

\
37
NX
290 అమరకోశ ము. [సంకీలంర

క మథకి es, క్షనుథఃక్ష మః॥ పు! _౨_బడలుటేపేళ్లు,Fatigue.

ఉత్క_ర్లో ఒతిశయే |
ఉఃక్త $.అకిశథయః॥పు॥ ౨. దొడ్లతనముచేళ్లు,
|
Excellence.
న శ్తేసే Junction. సన్థిః-శ్రైపః॥పు] _౨-కదియుట వేళ్లు, Union.
విషయ ఆశ్ర,య్‌! విషయః.ఆ శ్‌యః[పా]ఆశయః॥ పు॥ _౨- నిత్య
తప... న. వేళ్లు, Refuge. [ing. Directing.
AO Sn శ్లేపణమ్‌1న! ౨ - చే9'రేచుట, Throw-
గీర్ణిర్శిరౌ గీర్ణిః వేళ్లు, Swallowing.
౩-గిరి8॥సీ|_౨--మ్రీ,ంగుట పేళ్లు
గురణ ముద్య మే! ee [పా=] గూరణమ్‌[న!- ఉద్యవుః!పు! _౨-
౧౨౪| యః త్నము పెను
వేళు Effort, exertion.
ఉన్నాయ ఉన్నయే. ఉన్నాయః.ఉన్నయః॥ పు | _౨-మోాందికినెత్తుట
Inference. కుంగాని యూాహించుటకుంగాని వేళ్లు, Raising.
శ్రాయ నయగ శౌయః॥పు॥- శ్రయణమ్‌॥న॥౨._ఆ శ్రయించుట
వేళ్ళు Reliance, Taking refuge.
జయనే జయః | PT rE పు॥ _౨-7౫లుచుట వేళ్లు,
Conquest, victory, [ వేళ్లు, Discourse, speech,
నిగాదో నిగజే | నిగాదణనిగదః॥ పు ॥ .౨-స్పష్టముగాయబలుకుట
మాదన. భం మాదః-మడద 8॥పు॥ ౨. గర్వము వేళ్లు, Pride.
ఉద్వేగ ఉద్భం మే! ఉద్వేగ, ఉద్భ్రద్టుకి పు!౨. అవ్యవస్థిత చిత్త
త్తత్త
౧_౨౫| ము వేళ్లు, Agitation; regret.
వివుర్జనం మదల en పరిమలః॥ పు॥.౨-కుంకుమాదుల
'ముదుపుటశే
వేళ్లు, Trituration of perfumes.
పత్తి రనుగహః। అభ్యుపపప త్రిఖనీ॥-అను, గ హః॥పు॥
౨ -చానా
ద్యను గ హాము వేళ్లు, నల. a benefit.
నిగృహ (_స్తద్విరుద్ధ 5 పు! ౧-తద్విరు
న్మిసృహః॥ =ఆయను[గహము
ద్దః
స్పా ల్‌ ) 'నకు విరుదముయిన యపకారము పేరు, Disfavour.
“ నిగ్రహ స్తునిరోధస్సా్యాత్‌ * అను పాఠమున
_౨.నుని Us:హించుట పేళ్లు, Restraint.
అభియోగ(_స్ప వుళఖిగ అధియా అభిగవ ॥ పు॥ -౨-యుద్ధాదుల
74
వర్షము.]
౧
తృతీయ కాండ ము. 291
ఫహాః॥ ౧౨౬|॥! యం చెదురుగా నుద్యోగించుట పేళ్లు, Attack. కల
హామునకుపిలు చుటయనియు, Challenge to fight.
మున్నీబన్ల( సు) నంగా. ముస్టీ బన్గః-సం గ్రా హః॥ ౨. గట్లిగాపిడికిలించుట
ల ధ-_౨ SE, ay
హో వేళ్ళువడీకిలిచేశ్లనికొందణు, త్తి of the fist.
డిమ్చే డమర విస్తవొ। డిన్చుః.డమరః.విప్ల వః8 పు[3-కొల్ల మొదలయిన
Irregular war. చేకోప ద్రనము; Devastation ;assault.
బన్ధనం ప్ర
“9
సితి శ్వారః౦ బన్గనమ్‌॥న॥-| ప్కసితిః!స్‌!-_-వారః!పు॥!3- కనక
అవు వేళ్లు, Fetters. Ligament.
స్పర్శః న్స ప్ల
హోపత ' స్పర్శణస్ప్రష్టైాబు!ను తే వా॥ఖు, పు! 5-తపిం
_ప్పరి॥ క! పంబేయు రోగాదుల వేళ్లు, Morbid heat,
నికారో విప్కకార। _నికారః-విప,కారః i | చెడుపనింబే సెనని
(స్పా $gత్‌) యొకని EEE పేళ్లు, Malice. అపకా
ర మ్న్యాత్సము చ్చగ్లనికొొందటు, ia
ఆకార స్థి(జ్ల ఇజ్జీతమ్‌! ఆశారః.ఇబః॥పు। -ఇజ్లితేమ్‌॥న॥3-అభిస్రాయమును
Hint. ప్రకటించు చేష్టవేళ్లు, Indication of మన్‌.
పరిణామో వికారో, పరిణావు;ః ను సని ఫీ! నవెరుగాటవల
Change of form. వేటురూపమునుబొందు వికారవి శేషము వేళ్లు.
(జ్వేనమే) వికృతి వి _ వికృతిఃవిక్రియా*। నీ॥ _౨-పరిణామరూపమెనట్టి
క్కీయే॥ . ౧_౨౮॥ కానివేతైనట్టికానివికారము, Temporary change.
అపహోర _స్త్వ్వపచయ.
స అపహారః.అపచయః॥
పు! _౨-హోని వేళ్లు, 51621.
jing, Removing.
స్పమాహార స్సము. సమాహార? సముచ్చయః॥పు॥_౨- వెదర్‌ వస్తు
చ్చయః 81 'వులను పోంగుచేయుట, Gathering together.
ప్రత్యాహార ఉపాదా | ప్రత్యాహారః॥పు॥-ఉపాదానమ్‌॥ న॥_౨-విషయ
నం మువలన నింద్రియమును మరలించుట పేళ్లు,
Restraining the organs of sense.
విహార (స్తు
స్సుపరి క్రుముః!
క్‌ వపహపార:_ పరిక,ముః॥పు॥ ౨-ఉ ద్యానాదులయం
|
౧౨౨౯|| దుం br
గీ Walking for pleasure.
అభీహారోఇ భృిగృవా! అఫిహాలఃపు!. అభి గ్ఫవాణమ్‌॥ న |! _౨-ఎదురు
292 అనురకోశము. [సంకీర్ణ
ణం Robbery. గా దొంగిలించుట, Seizure in one’s presence,
నిర్హారో =భ్యవకర్ళ | _ నిర్హారః॥ పు॥-అభ్యవకర్ష ఇమ్‌॥న॥ ౨ - నాటిన
ణమ్‌! ముల్లు శ"మొదలయినవి తీయుట, Extraction.
అనుహారో౭ఒ. నుకార 'అనుహారఃఅను కారఃపు! _౨-సరిపోలుట వేళ్లు,
Imitation.
(స్యా దర్భస్యాపగ మే! _ వయః॥పు॥౧- అర్థస్య = అర్గముయొక గా అప
వయః ౧౩౦| గమే==వ్యయముపేపేరు, న
Ee స్సు సృవృ ప్రవావాః!పు!- ప్రవృతిః!నీ! _౨. ఎడ తెగకవ
సల్స్‌(ధ్ర్వోరత ) చ్చు జలాదిపరంపర వేళ్లు, Continuous flow.
ప్రవహో (గమనం (ప్రృనహః॥ పు॥౧- బహిర్లమనమ్‌ = గృహాదుల
బహిఖఐ | Issuing. నుండి వెలుపలికినడుచుట
పేరు, Going forth.
వియామో వియమో వియామః-వియమః॥ పు॥_౨ - పరవీడాదులను
యామోా యమ స్పం చాలించుటపవేళ్లు, యోమః _ యమః॥పు॥ _౨- చా
యాను సంయమా ॥ లించుటనూశ్రమునకువే త పేళ్లు, సంయామః - సంయ
౧3౧॥ Forbearance. |మః॥ పు! _౨-:పన్నాల లెస్పగాచాలించుట వేళ్లు,
ఈ౬ను, పర్యాయము లనికొందజు, Katies
హింసా క ర్యాభిచార హెంసాక ర్మ|న[-అభిబారః॥పు!౨- చంపుటకు.
(స్పాస్టిల్‌.) జేసినహోోవమాది శ్రీయ, Incantation to destroy.
జాగర్యా జాగ రా(ద్వ జాగ ర్యా॥నీ॥.“హంత ప్ప! _9 _ . మేలుకొని
యోఖ)। యుండుట వేళ్లు, Waking, ral
విఘ్నో = _న్హరాయకి విఘ్నః _ అ_నరాయః = పృళ్యూవాః పు॥ ౩
ప్రత్యూహః విఘ్నము వేళ్టు, Obstacle; pedinene:
(స్యా) దుపఘ్నూ౭_| _ఉపఘ్నః.అ న్తికాశ్రయః॥ పు॥1_౨- సమీపము
న్హికాశ్ర యీ! ౧౩౨|| నందుండు క న we support.
నిర్వ నభో నిర్వేశ8- ఉపభోగః॥ పు! ౨-భోగించుట వేళు,
(స్పా $త్‌) Enjoyment. [Surrounding; .encompassing.
పరిసర్బకి పరి శ్రియా | పరిసన్చః॥ పు॥-పరి శ్రియా।సీ॥
కి _౨- చుట్టువాజుట,
విధురం (తు) ప్రవిశ్లై విధురమ్‌॥న॥- ప్రన్‌శ్లేమ॥వు1౨- ఎడణాయుట
ఖో వేళ్లు, re ee
'వర్లము.]
ne
తృతీయకాండము. 298
౭_భిప్రాయ శ్భన్ష ఆశ అభిప్రాయః-ఛన్షః [ప] ఛన్లః॥స్‌ ॥-_ ఆశయః॥పు॥
యః॥ ౧౩౩ 5_అభిపాయము వేళ్లు, Meaning; intention.
సంతేపణం సమసనం లర సమసనమ్‌॥ న॥ ౨ - గొప్పను
కొంచెము సే చేళ్లు, Abridgment.
పర్యవస్థా విరోధనమ్‌। A a న॥_౨- విరోధించుట
వేళ్లు, చ
పరిసర్యా పరీసారః "పరిసశ్వా!ీ1- పరీసారః॥
పు॥ _3.అంతటతిరుగుట
వేళ్లు, Moving about.
(స్యా చాస్యా త్వా! ఆస్యా- ఆసనా స్థితి న్స్‌ 3.ఉనికిపేళ్తు, 54207.
సనా సితిః॥ ౧౩౮॥
విస్తారో విగ్రహోే విస్తారః.వి
గ హః. వ్యాసః॥ పు! 3- విరివివేళ్లు,
వ్యాసః Diffusion; expansion.
(సతుశబ్దన్య) విస్తరః।, _విస్తరః॥పు॥౧ శ బ్దన్య=శబ్బసంబంధిమైన, సతు=
ఆవిరివివేరు, Lengthy Herd Prolixity.
సంవాహనం మర్దనం, సంవాహానమ్‌ - మర్లనమ్‌॥ ౨ - ఒడలు పిసుకు
(స్యాత్‌ ) టవేళ్లు, Shampooing.
వినాశ (స్పా ్ర్ర)దదర్శ వినాశః ॥పు!. అదర్శనమ్‌॥న॥_౨- అగపడకుండుట
నమ్‌! To వేళ్లు,Disappearance.
సం స్తవ (స్పా) త్సరి సం స్తవః పరిచయః॥ పు॥_౨_ చిరకాల మొక
చయః వ స్తువుతో 6 గూడియుండుటు Acquaintance.
ప్రసర( స్తు) విసర్పణమ్‌! ప సధః॥పు॥- విసర్పణమ్‌॥ న॥ _౨_ ,తేలనింద్యా
ss నెరయుట, Spreading.
నీవాక( స్మ్రప్రయామ నీవాక్‌;క పృయామః ః|పు॥౨- ఛాన్యాదులయం
(స్పా వత్‌స్‌ . 'దలీయాదరాతిశ యము వే
వేళ్లు, Increased demand
for grain in times of స
సన్నిధి సృన్నికర్ష | నన్నిధిఃపు!- సన్నికర్ష ణమ్‌! న॥ _౨ - సమీప
ణమ్‌॥ ౧౩౬|| మాట, Proximity.
లన్రా౭. భిలాన్రా ల లవః. అభిలావః॥పు!-లవనమ్‌॥ న॥ కె_వైరు మొద
వనే ల నవి కోయుటశేపేళ్లు, Reaping.
294 అమరకోశము. [సంకీర్ణ

నిప్పావక పవనే పవః | నిష్పావః॥పు!--పవనమ్‌॥న॥-_పవః ॥పు॥ 3-ధాన్యా

దులను తూర్పెత్తుట్క, Winnowing, cleaning.
ప్రస్తావ(స్పాస్ట)దవసరః| ప్రస్తావః- అవసరః॥ పు॥.౨ -అవసరము వేళ్ళు,
ర opportunity.
త్రేసర dy త్రవేస్టనమ్‌॥న॥
_త్రసరః [పా] తసరః॥పు॥_ సూత్ర
నమ్‌! A shuttle. ౧3౭ EOE నూలర చుట్టు Ee పండెవేళ్లు.
ప్రజన (స్పా ఫి దుప ts పు! 9 ఆంబోతు పసులను
సరః వేళు, ‘The impregna-
చూలు చేయం వక్సించుట వెళ్లు
tion of a cow by the bull, నాలను
యు, The season of impregnation.
ణయాాొ (స (సృసరః [పా] ప్రశ యః ప్రణయః॥పు॥౨- ప్రీ
వా)! తిచేతం ట్రార్లించుట, Affectionate solicitation.
ధీశ క్రి ర్నిష్క్రమో స్‌ _కి.నిష్క_9మః॥ పు॥౨ - శుశ్రూపా శృవణ
Intellectual faculty. ములు మొదలై నబుద్ధిసామర్థ సము వేరు.
(2.స్తీతు)సంక్రమోా, సంక్రమః॥ప్న[-దుర్షసల్బరః॥ పు! _౨-పోరాని
లో న ల బగ్గ న్‌.
దుర్గసళ్బర sl ౧౨౮॥ జల్మ్ప,వాహాదులయందుం బోవుటకుం గట్టినకట్టక
"మొదలయిన వానిశేళ్లు, A diffult passage.
ప్రత్యుత్కంమ! ప్ర ప్రత్యుత్క9మనుః
ప [వా] ప్రత్యుత్రా-_న్సిన్సిః -ప్ర
యానా bane ఆగారా 8 [పా] ప్రయుద్దార్గః॥పు1[9- యుదము
tions for war. కా. ఫ్‌టులయొక్క_ యుద్యోగము వేరు.
ప్రక్కమ (స్పాస్టదు ర్స్‌మః-ఉప,కకృమః॥పు॥ _౨- ప్రథమారంభ
ప
పక్క మః! మునకు"
వచు, A firstSY
beginning:
స్యా దభ్యాదానము అభ్యాదానమ్‌॥న॥. ఉజాతేః ఆరమ్మః॥ పు! ౩.
దత ఆరన్ఫు ఆరంభవమూా, త్రృమునకుషే
త వేల్లు, Commencement.
స్పమ్భృ్రమ స్తసరా! సమ్భ్రమన 8|| పు॥- త్వరా॥ నీ! ౨ _ వేగిరపడుట
౧౨౯ [పే
పేళ్లు, Haste, Hurry. [ము వేళ్లు, Impediment.
ప్రతిబన్దపరశిష్టమ్మ ప్రతిబన్ధః ప్రతిష్టనమ్మః॥ పు॥ ౨- కార్య విఘాత
=వనాయ( స్థునియా, అవనాయః॥ పు॥ - నియాతనమ్‌ [పా] నిపాత
తనమ్‌! నమ్‌! She దిగువద్రొ, బ్బుట వేళ్లు, Causing to
వర్షము.)
౧
తృ తీయ కాండము. J
295

descend. [నువేళ్లు, Direct perception.

ఉపలమ్మ_స్త పనుభవ ఆలనా ను వః పు! _౨- సావమాత్కార
స్పమాలమ్ఫో విలే సమాలమ్మః॥పు॥ -విలపనమ్‌॥న॥ ౨-నలుగిడుట
పనమ్‌॥ ౧రం॥ వేళ్లు, Smearing with sandalwood, &ం.
విప్రలమ్మో విప్ర, విప్రలన్భుః-వి ప్రయోగః॥పు[ ౨.-ఎడలబానిన స్త్రీ
యోగో | పురుషుల నఫ్రంగారము పే
వేళ్లు, separation of సా
విలమ్భృ_స్త ్వతిసర్టనమ్‌ | విలన్ఫుః 1పు1.అతినర్జనమ్‌! న ॥ ౨ - ఇచ్చుట
a Liberality.
విశ్రావ (స్తు సస విశ్రావః॥పు!- ప్రవిఖ్యాతిః [వా] ప్రతిఖ్యాతిః॥
నీ] _౨-weesవేళు, Celebrity.
రవేతా ప్రతిజాగరః | అవేవా॥సీ॥_ ప్రతీజాగరః ॥పు॥ ౨ - ఎచ్చరిక
Geek వేళ్టు, Attention. [Reading.
నిపాఠ నిపఠౌ పాశే! _ నిపాఠః-నిపఠః_ పాఠః॥పు॥ ౩ _ చదువుట వేళ్లు,
తేమ_స్తేమా సమున్హచే!| _తేమః- స్తేమః॥పు!-సమున్షనమ్‌!న॥ ౩ _ తడియు
టువేళ్లు, Wetness. [ Distress.
ఆదీన వాస్రవా నేత, ఆనినవ ఆ సృవః- శ్లేశ| పు॥ 3. శేశము వేళ్లు,
మేలే సజ్జ సజ్ఞమా॥ మేలక'ః8-సజ్ఞః-
సజ్ఞమణవు!3. కూడ TR
అన్వీక్షణం విచయనం అన్వీకణక్‌ [పా] అన్వేషణమ్‌, ౫ వషణమ్‌ -
మార్షణం మృగణామృ. విచయనమ్‌ - మార్లణమ్‌॥ SE మృగణా॥నీ॥_-మృ
గం! | గం|పు! ౫ - వెదకుటపేళ్లు Searching; research.
పరిరన్ఫుః పరిష
ప్వబ్ద పరిరవ్భుః - పరివ్వజ్వః-సం శేషః పు ॥._ఆపగూ
స్సం శైవ ఉపగూహాన హానమ్‌॥న॥ర-కాగిలించుట'వేళ్డు, Embrace,
మ్‌॥ ౧౪౩|
నిర్వర్థ్ణ నం(తకమపి నిర్వర్ణ నమ్‌-నిధ్యానమ్‌- దర్శనమ్‌. ఆలొకనమ్‌-
దర్శ నాలోక నేవ.ణమ్‌! నా ౫. మాూచుటే వేళ్లు, Sight; seeing,
ప్రత్యాఖ్యానం నిరస ప్రత్యాఖ్యానమ్‌.
క్‌ నిరసనమ్‌ 1 Ais ప్రత్యాచే
వేళ్లు,
నం “ప్రత్యాచేతో నిరా |శః॥ పు॥-నిరాకృతిః॥ నీ॥ ర _ తిరస్కరించుట
కృతిః॥ ౧౮౮॥| Rejection; disallowance.
ఉపశాయో విశాయ ఉపశెయః.విశాయః॥ పు॥ _౨ -పర్యాయశయ
భు... అవమురకోశము.. [సంకీర్ణ

శ్చ (పర్యాయ శయనా |నార్ధకా = ప్రహ

హరి దిరుగువాండ్రు, వరుస వెట్టుకొని
ర్ధ
కా)! నేన
దృపోవుటేవేళ్లు, Watching alternately.
అర్హనం (చ) బుతీయా| అ ర్లనమ్‌ నము
॥ rad మూ.హృణీయా॥నీ 1-
(చృహృణీయా(చ) ఘృ |ఘృణా॥ ga: రోయుట వేళ్లు, Censure ; reproach,
ణా(ర్గకాః)! ౧౦౪ ౫||
(స్యా) ద్వ త్యాసో వ్యత్యాసః _ విపర్యాసః - వ్యత్యయః కటిట
విపర్యాసో వ్యత్యయ రస్టయః।sh lw రఢయురుటజేసు dEoptranety ss
;
(శ్చ విపర్యయీ | opposition.
జర తిక్ర్షము| పర్యయః - అతిక్రనుః _- అతిపాతః _ ఉపాత్య
(స్తస్ఫిన్నత్తిపాత ఉపా యః॥ పు॥ ర-క్ర, వ. దప్పిపోవుట పేళ్లు, Trans-
త్యయః। ౧౪౬ |Sression.
((ప్రేషణం యత్సమా పతిశాననమ్‌! ౧ - - భృత్యులను బిలిచి పను
హూయ త త్ర స్యాత్‌) లకు.సూ Sending of a servant on an.
ప్రతి శాసనమ్‌ errand after calling him.
(న) సంస్తావఃి (శ సంస్తావః॥ పు॥ ౧-క్రతుషు=యజ్ఞ్ఞ ములయందు,
తుషు యా స్తుతిభూమి ద్విజన్మనామ్‌ = ఉద్దాత మొదలయిన బ్రాహ్మణుల
ర్లిడన్యనామ్‌)! ౧౪౭! యొక్క _స్తుతిభూమిః = స్తోత్రముచేయు భూమి
"వేరు, A place where the priests stand reciting
hymns and prayers. ఆస్తో త్రముపేరనికొ ౦దఅు.
(నిధాయ తకుతేయ ఉద్ధృనః! పు! ౧-యత్రకాస్టే. = ఏకొయ్యమిం
త్రకాస్టేకాస్టంస ) ఉట ద్ర, శాస నురియొకకొయ్యను, నిధాయ =వెట్టి,
స్ట్‌ తకు = చెరక్కడదునో, సల ఆడాలి మాని
చేరు, A carpenter's work-bench.
_స్త్వన్చుఘ్న (ప్రవ_స్తన్ను _స్త్వన్నుఫ్నః జ _స్త్వమ్చఘనః8|| పు! ౨- యేన= దేనిచేత,
ఘనః .(_స్తమ్మో యేన _స్పవ్చుః = క సవుగంటలు, నిహాన్వ లే= వెల్లగింపంబ
నిహన్య లే) I Ahoe. |డునో,సః ః=అగుద్దలీ, A sickle for tates grass.
ఆవిథో (విధ్యతేయే. అవిధః॥ పు! ౧- యేన =దేనిచేత, విధ్య లే=ర
న తత్ర) త్నాదులు బెజ్జము వేయయబడుచున్న దో, తత్ర = బెజ్జ
An auger. |మువేయు వజ్రము పొగరు మొదలెఉనడానో జరు
 వర్ల్షము.] తృతీయ కాండము, DT,
సే .

_ వివ్వక్సమే) నిఘః || _నిఘః। పు॥ ౧- వివ్వక్సమే= వెడల్పు నిడుపుసరి.

యయిన 'వేదికాదులసేరు, Circular, round.
. ఉతక్కార (శ్వ) నికారా ఉత్కారః. నికారః॥ పు॥ .౨- ధాన్యో తైపణా
ప
శ్చ చ్వా ఛాన్యో జ్రేపర్థ
రకా =ధాన్యము పొడవుగాం గుప్ప చేయుటకుంగాని
ణార్భక్సా)! గ | తూర్పెత్తుటకులాని వేళ్ళు Piling up com or
winnowing,
నిగా రోద్లార విట నిగారః Swallowing; , ఉధారః, Vomiting;
'వ్రాధ్ధాహో (స్తుగరణా |వితొవః ౦42%; a sound; ఆద్దా9హాః, Taking

దిషు)! up, replying in argument. పుlర_ గరణాదిషు=

వరుసగా మ్రింగుటకును, క్రక్కు_టకును, శ్ర్రాయు
టకును, ఎగర వేనిపట్టుటకును వేళ్లు. ఉద్దారశబ్దము
_తేంపునకుం బేరని కొందబు.
ఈఆరత్యవరతి విత ఆరతిః -అవరతిః - విరతిః॥సీ॥ - ఉపరామః [ప]
య ఉపరామే ఉపరమః॥పు॥ళ-. చాలించుట ేళ్టు, (61311382.
(వాస్ర్రీ,ద నిష్టే| _ నిప్టేవః॥ప్ప॥- నిష్యూతి ॥సీ॥._'నిష్టీవనమ్‌ - నిపే
వః॥నిష్ట్యూతిర్నిష్టీనన ని వనమ్‌॥ న॥ర- ఉమియుట వేళ్ళు, Gg
స్టేవన(మిత్యభిన్నాని) |
జవనే జూతిః జవనం-జూతిః॥నీ1!_ 3౨.వేగమునంబోవుట, Speed.
_ సాతి స్ప్యనసానే (స్యా. _సాతిః॥సీ॥_ అవసానమ్‌! న! ౨- క్రియాంతము
"వేళ్లు Conclusion. End of action.
దథ) ప్‌ జూ ర్విః॥ జ్వరః॥పు॥.జూ _ర్తిః॥సీ! ౨-జ్వురము వేళ్లు, Fever.

ఉదజ (స్తు పశుచే

చేరణ) | ఉదజః॥ పు॥౧-పశు ప్రేరణమ్‌= పసులందోలుట,
Driving of cattle.
నుకరణి (రత్యాదయ అకరణిః- అజననిః॥నీ॥_ అవ గ్రాహః। పు॥_ఇవిమొ
శాపే) | దలయినవి శపించుటయందు వర్తించును, (0116.
(రోతా_నేభ్య స్తస్య గోత్ర_న్రేభ్యః = అపత్య ప్రత్యయాంతముల
బృన్షమి ) త్యోపగవకా యిన జొపగవ గార్గి దా మ్యూదిశ బ్రములమి(ద
(దికమ్‌)॥ ౧౫౨ ను, తస్యబృన్షమితి = We ్‌మూాహా మనునర్గము
నందు,జెొపగవకాదికమ్‌ =జొపగవకమ్‌, గార్లకమ్‌,
38
293 అమరకోశ ము. et
| దాతుకమ్‌॥ న॥- అనునవిమొదలై నశబ్దరూపములు =
పుట్టుచున్న ని. ఉపగునియొక్క_ అపత్యములు జు
A multitude of des-| పగవములు. బెపగవములయొక్క_. నమూహము
cendants of Upagu. |బొపగవకము. ఇ ట్లన్యంబు లూహ్యములు.
ఆపూపికం శామ్మ_లి| అచేతసామ్‌ = ప్రాణివ్యతిరి క్రములయిన య
క (మేవ మాద్య మచే పూపములు శమ్మ_లులు మొదలయినవానిసమూ
తసామ్‌)! A mide వరుసగా “ ఆపూపిక మ్‌ శామ్ము_
of loaves and pies. 'లికమ్‌ ”” ఇవిమొదలయినవి వర్తించును. అవి ॥న॥
(మాణవానాం తు) మాణవ్యమ్‌॥న॥౧-మాణవానామ్‌ = పిన వాం
మాణవ్యం డ్రసమూహము పేరు, A multitude of boys.
(సహాయానాం) సహా| సహాయఠా। సీ॥౧- సహాయానామ్‌= తోడువ
యశా॥ ౧౫౩|| చ్చినవారి సమూహము వేర్కు___౦0£ 60adjutors.
హల్యా (హాలానాంి హల్యా॥ నీ1[౧. హలానామ్‌ = నాలోళ్ళగుంపు
చేరు, —O0f ploughs.
బ్రావాణ్య చాడజ్యే| త్రాహ్మణ్యమ్‌_బాడబ్యక్‌॥ న॥ 3-_ బ్రాహ్మణుల
(తు ద్విజన్యనామ్‌)! సమూహము చేళ్గు,.__౦f priests.
(జ్వేపర్ముకానాం పృ| .పార్శ పనొ-పృషస్ట్యమ్‌॥న॥ ఈ_౨ను, అను కమా
పానాం) పార్శస్టం పృ|త్‌ =వరుసగా, పర్ముకానామ్‌ = పక్క_యెముకలస
స్య (మను క్రమాత్‌ )॥|మూహమునకును, A [MUltitude of rib5; పృష్టము
౧౫6| లనెడి యజ్ఞసంబంధులయిన స్టోత్రవి శేషముల
సమూహమునకును వేళ్లు, A collection of hymns.
(ఖలానాం) ఖలినీ ఖ| _ఖలినీ.-ఖల్యా!సీ!_౨- ఖలానామ్‌= క శ్లాలసమూ
ల్యా (ప్య థ) హాము వేళ్లు, A multitude of threshing floors.
మానుష్యుక ౦ (నృ మూనుష్యక క [ర ఇ, నృణామ్‌ జ మనుష్యుల
శామ్‌! | సమూహమువేళ్లు,___01 men.
గ్రానుతా జనతా ధూ గ్రాము villages. జనతా,_01 people.
మ్యా పాశా గల్యా భూమ్యా, Accumulation of smoke. పాశ్యా,
(పృథక్స అథక్‌)! ౧౫౫॥ Abundance of fetters.X ల్యా,-0f reeds, ౫. ను,
పృథక్స థక్‌= వేలు వేలుగా, నుములు, జను
Pa Cy
న
2
 వర్షము.] తృతీయ కాండము, 299
లు ధూనుములు, పాశములు, జెల్లుక సవులు,
ఈ మెదింటి గుంపుల వేళ్లు. గల్యా-అనునది కంఠ
ముల సమూహామని కొందటు,-_౦f throats.
(అపి) సాహస్ర కారీష! సాహా నమ్‌, A multitude of thousands.
వార్యఇణాథర్యణాదికమ్‌ | 'కారీషమ్‌,.___0 pieces of dry cow-dung. వార
ణమ్‌, Abundance of armour. ఆథర్వణమ్‌, Col.
lection of incantations. ఈ ర ను, ఆదిథ బము
* of burning coals. |చేత ఆకజ్ల్షారమ్‌ో చార్యణఇమ్‌? మొదలయిన 5 బు
t-of shields. ములను i ee oe సవాసస ములు, పడకలు)
కవచములు, అథర్వమంత్ర, భః అంగారములు,
శకేడెములు, మొదలై నవాని సమూహముల ేళ్లు,
ఇతినంకీ వర్షః. ప్రకృతి ప్రత్యయార్ధాదుల చేత లింగ"
భేదము నొందియుండు నానావిధ
శ బ్రముల సమూహము ముగిసెను.
ఆజా క రాజకీతా లాలా ama WE,aan)
)

గ్రంథకర్తర యనేక పర్యాయపపదములకు నొక యర్థము గలుగునట్టు

గా నన్నివర్లలను "జెప్పి యిపు డోక పదమునకు న నేకార్థంబులు నలుగునట్టు
గూ నానార్థవర్షను 'జెప్పనార౧భించి యీశ బములు "పూర్వవర్షలయందుం
జెప్పిన వా చెప్పనివ్రూ యను నంక రాయగా gE నివ _ర్రించు చున్నాండు,

మూ॥ నానార్ధాః శే=_పి కాన్తాదివనేస్వే వాత క్‌

ర్రితాః।
భూరిప్ర
పయోగా యీ యేషు 'పర్యాయే ప్వపి శేషు శే
ట్రీ॥ అత్రృ= ఈగ్రంథమును నానార్జ్థాః=అనేకార్థములుగల, "జీ2 పీజఏ్‌
యర్థమునందును ప్రసిద్ధప్రయోగములేన కొన్ని శబ్దములు, కాన్హాదివ చే
యర శాంతగాంతొదివర్ణలయంచే, కర్తితాః = చెప్పయిడినవి. రల
వ్‌ కల జెప్పయడ లేదనుట, యే= ఏశబ్దములు, యేషు
పర్యా యేషు=ఏ పర్యాయార్థములయందు, భూరిప్ర
పయోగాః = ప్రచుర ప్ర
ప
యాగములుగల వో, తేరక బ్రములు, sont
70 Sow యం
దును, ( అపిశబ్దముచే ) ఫు
ప్రనిద్ధముగాని యర్థమును జెప్పుటకొఅకు కాం
|
'తాదివర్లలయందును, క్రీ
కాం చెప్పయబడినవి. ఆనయగా నీవర్గ్ణయందు.
 800 అమరకోశ ము. క-[నానార్థ వం
జెప్పగలళ బ్దములలోం గాన్నిపర్యాయములయందుం జెప్పనివియు. గొన్ని
చెప్పీనవియు నగు నని 'తాత్పర్యము.
(ఆకా శేత్రిదివే)నాకో THE ॥పు॥౧, ఆకా వే= ఆకాశమునకును, Sky;
త్రీదివే=స్వర్ల్షమునకును వేరు, Ether; Heaven.
లోక స్తు(భువనే జనే)॥| లోక ః॥ పు॥౧,భువనే=స్వన్లాది లోకములకును,
nxel |World; జనే=జనులకును, (ప) జనసమూషహానున .
|కునుకేవేరు, People.
(పద్యేయశసిచ)కోకః | క్లోకః॥పు॥ ౧, పట్యే=నాలుగుపాదములుగల.
| పదసమూహామునకును, Verse; యశథసిచ= క్రీ
ర్తి
కిని వేరు, 81007.
(శరే ఖడ్డేచు సాయ, | సాయకః॥పు॥ ౧,శ రే=బాణమునకును,A[10w;
కః | ఖద్దే=ఖడ్డమునకును వేరు, Sword.
జమ్బుకా(( కోపు వరు 'జమ్ముక 8|| పు॥ ౧, రోన్హు=
కో ష =నక్క_కును, Jackal;
“త్ర వరుణ్‌"వరుణ టేవునికినిపే
పర, God of water.
_ పృథుకౌ (చిపిటార్భకా)॥ : పృథుకః॥పు॥! ౧, చిపిట=అటుకులకును, Fried
Pret Tom | paddy flattened; అర్భ కొజపిన్న వానికీని, Infant.
ఆలోకొ (దర్శనోద్ద్యో ఆలోకః॥ పు! ౧,దర్శన=చూచుటకును,5181;
తౌ ఉద్ద్యోతే" = ప్రకాశ మునకును పేరు, Light.
(శరీషటహా)మానశళా। | _ ఆనక ః॥పు॥ ౧, భేరీ=భేరికిని A double drum;
పటహమ్‌=త వ్పెటకును వేరు, A drum.
(ఉత్పబ్ద చిహ్న యో)[1 అజ్కు_8|పు॥ ౧ ఉత్ప్సజ్ఞ = లొొడకును, Flank;
బక iచివా యోః=-గుబుతునకును వేరు, Mark.
కలజో jp (సెక్సొట్లాన! కలజ్కు..8|| పు॥ ౧, అజ్క_= గుజబుతునకును,
వాదయోః)॥ ౧౫౯|॥ |S; అపవాదయోః =నిందకునుపేరు, Slr,
తతుకో(నాగవర్లక॥ః) _తతుకః॥ పు! ౧. నాగో=తతుకుండనుసర్పమున
*Chief of snakes. |కును; నర్గకోోః=గడ్డ వానికినివేపేలు, Carpenter.
అర్క .8 ( స్ఫటిక సూ అర్క?1పుఃం-స్ఫృటిక =సృటికమునకు, Crystal;
ర్ట యోః) | సూర్య యోః=సూర్యునికిని వేరు, The sun.
(మూరు తేవేధసి ట్ర కఃపు! ౧మారులే== వాయువు, ఇమే; ; వేధసీ=
వర్లము.]-క తృతీయ శకారడ ము. $౮1
చ్చ పుంసి) కః బ్రహ్మ Brahma; బ్రబ్నే=సూర్యుండు,
2 The sun;
కంఏ (కమ్మ కో 1 ఆతత soul. క ౧-శిరః=శిరస్సు, 626;అ
“౧౬౦! ముర్వనోః=ఉదకమునకును, ter.
(స్యా) త్పులాక (స్తు హే ౧, తుచ్చధా న్యే=తము ద్ర,
ద,ధాన్య
చృథాన్యే సంత్నేపే భ|మునకును (ప)పొల్లవడ్లకును, ఏమ%7ల166 grain;
-. వ. సంతేవే=సంతేషమునకును, 0510) భనకృనిక్థశే=
మెతుకునకును పేకు, boiled rice.
(ఉలూశే కరిణః పు, వేచకః॥పు! ౧,ఉలూకే=గుడ్డగూబకును, 0౪];
చృమూలోపా_న్తన్తేచ)వే |కరిణః పుచ్చమూలోపా నే
నే = వనుయయొక్క_
చకః॥ ౧౬౧| తో (కమొదటనుండు మాంసవి శేషమునకును (ప)
(ప
తోక మొదటికిని, Root of an elephant’s tail.
(కమణ్ణలౌచ) కరక: కరకః॥పు1౧, క్‌మణ్జలౌ=క మండలువు, Water.
00; చకారమువలన పశీ.విశేషము, 0116౪; వడ
గండ్లు hail; దానిమ్మ Pomegranate.
(సుగతేచ) వినాయ| వినాయకః॥ పు॥౧, సుగటే=బుదచేవర చకా
$'s| Obstacle; difficulty. రమువలన విేఘేశసరుండు, Ganesha; గరుత్త౦తుం
డు, Garuda; పే a spiritual wash
కమ్ము. (ర్తస్తేవితసా కివ్కు_81పు[౧హ స్తేమూర, Cubit; విత స్తౌ=
చ) Eo జేన, Span ; (చ) ముంజేయి Fore - జయ;
ria కుత్సితుండు, Vile man.
(తూకకీ శుచ)వృశ్సికః॥ నృృశ్సిక ॥పు॥ ౧,శూక కీశు=కణుదురు, w25p;
*The sign Scorpioof |a caterpillar; (చ) "తేలు, వంంగ109; "తేలుమందు.
the Zodiac. ౧౬_౨| ట్టు Vangueria Spinosa ; వృశ్చిక రాశో,
(ప్రతికూలే
) ప్రతీక, ప్రతీకః॥ ౧, ప్రతికూలే= ప్రతికాలమునకువే
త్రీేేవ్‌ జీశేతుపుం కనపడు! త్రి!Huis కడేశే_ అవయవ
స్యయమ్‌) | “4 మునకును"శే
కసం పు॥!, a limb.
(స్యా))ద్భూతికం((తుఖా| భూతికమ్‌॥న॥ ౧, భూనిమే = నేలవేమునకును,
నిమ్చేక త్తి
సైఖే భూస్తృ, ‘Gentian; న త్రృకే 5 కానుంచికసవునకును, భూ
కేఒపిచ)! ౧౬౩ స్త
స్పృ్రతే=
ఎచిప్పకసవునకును చేరు,కతలు grass.
802 అమరకోశ ము. క-[నానార్థ
(జ్యోత్సికాయాంచ| _ కోశాతకీ॥ నీ! ౧, జ్యోత్స్నికాయామ్‌=పొళ్ల
పేరు.
'ఘో-పీచ) కోశాతక్య |చెట్టునకును, ఘోే=ఆవడచెట్టునకును
(థ కట్ల లే!సి చఖది, పోమవల్కః! పు॥ ౧ కట్ళలే=గుమ్ముడువెట్టు
శే) సోమవల్మ_(స్స్యా) |నకును, సితేఖదిరే= తెల్లఇంద్ర తెట్టునకును వేర్‌
(దథ సిల్హకే॥ ౧౬5౮|| పిణ్యాకః॥ పు ॥ ౧ సిల్హకే = అందుగుబంక
తీలకల్యే.చ) పిణ్యాకో మొదలయిన సుగంధ ద్రవ్యముల చేతజేసినధూప
ము, Incense; తిలక ల్కే_ = గానుగుపిండి, 011 6216.
'బాప్లీకం రామ శే(ఒవి బాహ్లికమ్‌ (పా) బాహ్లీక మ్‌॥న॥ ౧,రానుకో=
చ) || *Asafoetida; +A ఇంగువకును; (అపి) చాహీక'దేశథమున (బుట్టినగుజ్జు
horse bred in Bahlik. |మునకును+; కుంకుముపువ్వునకును వేరు,Saffron.
(మ పేస్టు గుగ్గులూ | కాశికః॥ పు॥ ౧వు హేంద్ర =దేవేం,దు
దునికిని,
లూక్‌ వ్యాలగ్ర్రాహిషు) Indra; గుగ్గులు= గుగ్గిలపు చెట్టునకును, eri
కొనికః॥ oe ఉలూక _గుడ్లగూబకును, ast; వ్యాలగ్రాహిమషు=
పాములవానికిని*పెరు, $nake-catcher.
(రు కాప కజ్కాస్వా) అతజ్క_ః1పు!౧,రుక్‌ =రోగమునకును, 2136256;
తజ్కః తాప=తాపమునకును, ఐజము శజ్యా_ను =భయ
*Sound of a drum. |మునకును, fear; “మద్దెల మో (తకును పేరు
(న్వలే ఒప) తుల్లక| తుల్లకః ॥ త్రి! ౧, స్వల్చే = కొంచెముయిన
(శ్రీను) | దానికిని, 522211; అపిళ బ్రము చేత చులుక నయిన
దానికిని, యుద్రునికిని bs
పే low, vile, poor.
జై వాతృక (శృశా, డైవాతృక ః॥పు॥ ౧,శ శాజ్కే_౭_ఏ= చంద్రునికిని,
జ్కే_పి) The moon; ఆయుష్యం౦తునికినిపేరు, Long-lived.
ఖురే౭_ప్వశ (స వ రకః॥పు॥ ౧, అశ(సఖురో =గుజిపునారిజ
.1A ప్రల) స కును; అవికబముచేత Webs A quail.
(వ్యా యే ౭_పి) పుణ్ణరీ పుణ్ణరీకకlపుl౧, వ్యాఘే =పులి, గీ tiger; (అపి)
కో (నా) దిగ్గజము, the elephant posted in the S. షై,
క్ష |శేల్లదామర, A white lotus; పుణ్ణరీకమ్‌ [న ॥
తెల్ల గొడుగు, 2 white parasol.
(యవాన్యామవిదీపకః। “పపకః॥ పు ॥౧) యవాన్యానుసి =ఓనుమున
 ట్‌ తృతీయకా౦డ ము, 308
|IN certain elegance of కును, జీలకట్ణకును, AM 2200260 seed; వీపమున
construction. కును, A tsa *అలంకార విశేషమునకును పేరు
వన (కపికోం శాలావృకః॥పు॥ ౧,కవీ=కోంతీ Ape; కోష్టున
షు శ్వాన) క్క jackal; శ్యానః=కుక్క_కును పేగు. dog.
“న్వర్తేఒపి
ల గైరీకమ్‌!,
ర్‌. _ ర్‌
గరికమ్‌॥న॥౧,స్వరే= బంగారమునకును,౮ం14;
ణ్‌
“oe (అప్సి జేగురునకును వేరు, Red chalk.
(వీడార్థే౭_ి) వ్యలీకం వ్యలీకమ్‌!న। ౧వీడా స్థ=దుఃఖమునకును, ౨21,
వ (స్యాత్‌)
) (అపి)అ ప్రియమునకున్సు, (1501625118) అకార్యమున
కును, an improper act.
అలీకం శ్వవ్రియే =| _అలీకమ్‌॥న॥ ౧,అప్రియే = అప్రియమునకును,
నృతే)! |Displeasing ;అన్ఫ తే=
“ససత్యమునతను, falsehood;
లలాటమునకును పేరు, forehead.
(శీలాన్వయా) వనూ కే అనూకమ్‌॥న॥౧,శీల= స్వభావమునకును, Dis-
(చే position; అన్వయా=వంశ మునకును,[26; పూర సజ
న్యమునకును పేరు A 1ంయులు state of existence.
శల్కే(శకలవల్క_ లే! _శల్క_మ్‌॥న॥ ౧,శకల=తునుకకును sg
౧e_౮ో*$Scale of 2 fish. |లే= నారకును, bk; మతత్ససక
క వచమునరునుపే
(సాష్టే
సేవ 'తేసువక్తానాం నిష్క_:1ప్ప॥ ౧,సువర్హానామ్‌= సువర్ణaf
మ మ్నుఫరోభూపశే క సా సుతే"లే. Dae పన్ని =బంగారుమా
పలే | దీనారే౭_పీ: చని ల్‌మునకును ,£01d;ఉరోభూష
షణే=ట్‌ొమ్మన
కో వే,
వేలు
పో_ (2న,
స్‌) య్‌ ఎ = .అలముసకునుు =A
sOrnament worn on| weight; సె (డిటంక మునకును పేరు. సువర్ణమన౦
the breast. గా ౮౦ గురిగింజలయె త్తు బంగారము.పలమనయగా
3_9౦ గురిగింజలయె త్తు.
కలో ge త్రీ న్వు కల్క_ః॥ ప్న॥ ౧, నోముల = విష్ట్క Ordure; ఏన
లైనసోః॥దమే) (ఒస్య సోః=పాపము, sn; దమ్మే=దంభ ము, fraud.
థ్రపినాకో (2.స్త్రీశఛూ| పినాక ః॥ప్ప ॥|గాళూల=శూ లమునకును, Trident;
ల శజ్క_రధన్వనోః ) | య. =ివునివింటికిని, S౪౫ bow.
ఛేనుకా (తు కళేణ్వాం 'ధేనుకా!సీ! ౧, కరేణ్యామ్‌చ = ఆండుఏనుంగు -
8304 అమరకోశము. క-(నానార్థ
చ ti *Milch cow. |నకును, A female edlephaunt;* లేగటావునకును వేరు.
(మేఘజా లేచ) కాలి... కాలికా ॥ నీ ॥! ౧, మేఘజాలే=మేఘసమూ
కా[ం౭ం!. . _ A|వామునకును,A 5100538100 0£ య10164%(చ)పార్వతీ.
] చేవికిని నలుపునకును; bl26k1655. స్వర్గాది ఛాతు
| దోషమునకును
వేరు, Flaw in gold.
కారికా(యాత నా ర్స "కారికా!సీ!ంయాత నా=తీవి వేదనకును, ఇం);
తో) కృతో్యః= చేయుటకును వేరు,20601. “యాతనావృ
త్ర్యకిఅనుపాఠమున వృ త్తియనంగా సూత్రార్థము
నేర్పడంజెప్పువాక §ము, Explanatory verse.
కర్ణికా (కర్ణభూపణే! కర్ణికాఃసీ॥ ౧, కర్ణభూష తో=కర్ణభూపణమున
కరిహాస్తాబులౌ పద్మభీజ కును, An ear-rng;5 రిహ స్తాబులో= ఏనుగుతో ౦
కోళ్యాం) *The tip 0f| డము కొనకును, పద్మవీజకో శ్యామ్‌ = తామరపువ్వు
an elephant’s trunk. లోని దుద్దునకును పెరు, the Pericarp of a lotos.
(ల్రిషూ త్తరే[ం౭౧| ముందుంజెప్పంగల బృందారక శబ్లము మొదలు
కాంతశ బములు ముగియువణకు నన్నియు॥ త్రి!
బృన్హార క (రూపి ము బృన్దారకః॥ త్రి! ౧, రూపో=చక్క_నిదానికిని;
ఖో) * Handsome. ముఖ్యా =గుంపులో ముఖ్యుండయిన వానికిని, Chief.
వశే (ముఖ్యాన్య కేవ ఏక ౩|| త్రి! గ ముఖ్య =ప్రథానునికిని, Chief;
లాల | అన్య = పృకృత ముక ౦కు వేజయినవానికీని, ౮ther;
శకేవలాః =తోడులేనివానికిని పేరు, Alone, one.
( స్యాధ్రామ్భిక॥ ) శ కాక్కుటికః॥ త్రి! > దామ్మ్బిక $= డంంముగల
క్కు_టికో (యశ్చాదూ |వానికిని, యశ్చ=ఎవ(డు, అదూరే=సమోపపం చే
శేరితేకణణ! ౧౭౨|| శమునందు, ఈరితేక్షుణః =|పేరేపంబడిన చూపుక
'లిగినవాండో, అట్టిభికువునకును వేరు,
A mendicant who walks always fixing his
eyes on the ground for fear of treading upon
worms; (hence) a hypocrite.
లాలాటిక? (పృభో।| లాలాటికః॥ త్రి! ౧, యః=ఎవండు, పృభోః a
, =భావమును,దర్శీ = తెలిసికొను
ర్భావదర్శీ కా ర్యా ఈ |ప్రభువుయొక్కఛాన
మశ్చయః) | వాండో వాని8ని, Watchful of his master’s look;
sw కృతీయశాండము. 805
కార్య =కార్యమునందు, అవమః=అసమర్థుండై న
ల వానికినిసేరు, 1104021016 of work,
(భాభ్ళ న్నితమ్బవల, కటకః॥ ప్న! ౧, భూభృన్నితమృ=కొండనడిమి
య చ క్రేషు) కటకో కిని, Side of a hill, వలయ = కొడియమునకును,
(2 స్త్రేయామ్‌)॥ ౧౭౩| bracelet; చే
(చైము=రాస్ట్ర
స్ట్రమునకును, metropolis ; .
[ప] కూ రువరు; న army.
(సూచ్యగ్రో, కుద్రశ కల్ణకః॥ పు॥ ౧, సూచ్య ో==నూదికీొన, The
ర్రైచ లోనువాశే చ point క a needle; కుద్రశత్య=అల్పళ త్రు
తు వ్ర,౭
1 కకక8 | 016 foe; లోవమహచై=రోమాంచము, horripil.
ation; (చ) ముల్లు, a thorn. ఇచట “'భూభ్ళన్ని
ns తమ యనునది మొదలు (పవీ_ప్త
పము.
“శ్లీందటికానాః:న్‌ | కాన్ల నానార్థక శబ్దములు ముగిసెను.
మయూాఖ( స్ప ట్కు. మయూఖః॥ ష్ట్ర౧ల్విట్‌= = కాంతికిని, Bright.
ర జాలా) |
టం; కర=కిరణమునకును, 12 0£ light; బాలా
ను=మంటకును పేరు, flame.
(స్వలిబాణా)) శిలీము| శిలీముఖః॥ పు! ౧, అలి==తుమ్మెదకును, A 066;
od DS | బాణౌ= బాణమునకును పేరు, క arrow.
శజ్జో (నిధా లలాటా శబ్దః ప్న। ౧, నిధౌ=నిధివి శేషమమునకును, గీ
స్థ్ని కమ్మా నశ్రీ) hundred billions; లలాటాస్థి =నొసటియెముకకు
eis ను, the bone on the fore-head; కమౌా, =థ ౦ఖ
IO మునకునుశేపేరు, the conch-shell.
| (ని) యే౭_వీ) ఖమ్‌ | ఖమ్‌!న! ౧, ఇన్దియే = ఇంద్రియము, Organ
గ of seuse; (8) ఆకాశము, వ
(ఫృుణిజ్వా లేఅపి) శిఖ విఖ్టా| వీ! ౧) ఘృణి==కిరణమునకును, Ray of
sor light; జ్యాలే=మంటకంను, 216 (అపిసిగకును చేరు,
|
Lock of hair on-the head.
ఖ్లిఇతిఖాన్హాళక | _ ఖ్యాన్త నానార్థకళబ్దములు ముగిసెను.
| (శైల వృష) నగావ। టన ని=పర్వతమునకును,
ల. గా ౧2 | Anmountain; వయ ==చెట్టునకును పేళ్లు, A tree,
806 త్ర వూరుకో కము, గజిని
ఆశుగౌ (వాయు విశ ఆశుగః ! పు! ౧, వాయు = వాయువుననకును, at
ఖా) పేరు, 2॥ జంగా.
ind; విశిఖా = బాణమునకును
(శరార్క_విహగాగ) ఖ| ఖగః॥పు॥ ౧శర = బౌణము,గీష arrow; అర్క_=
గాః సూర్యూ(డు, the $11; విహాగః=పశ్నీ, a bird
పతక్ష'(పమీ సూర్యా, _పతజ్జః॥ పు! ౧, పీ =పతీకిని; సూర్యా=సూ.
చ స
వేళు A grasshopper.
ర్యునికిని;(చ ) మిడుతకును పే
పూగక (కముక బ్బన్ష పూగః॥ పు! ౧, రృముక =పోంక చెట్టు, Areca;
©)
యో; 9] “oe బృన్లయో; ఎసమూహడు, multitude. .
(పళ వూఒప మృగా మృగః॥ పు! ౧, పశవ!= పశువులకును, cattle;
(అపి) లేళ్లకును, 666; మృగశీర్షనత త్రమునకును,
a sts పనుంగుణాతివిశేహమునకును, 2
kind of elephant; చెదకుటకునుశేచేరు, search.
వేగః (ప్రవాహ జవ| చేగఃపు॥ ౧, ప్రవాహ = ప్రవాహమునకును,
యో రపి) | ును,
Stream; జవయోః = వేగమునక92666) (అపి) .
మలమూ తౌది ప్రవృత్తి
తికినిపేరు Call of nature.
పరాగ (కానుమే చే పరాగః॥ పు! ౧, కాసుమేరేణె = పుప్పొడికిని,
తొ స్నానీయాజా రజ Pollen 0f fower; స్నానీయాచౌ=స్నానసాధన
స్యపి॥ ౧౭౭|| మయిన పిండి మొదలయినవానికిని, fragrant
powder; రజస్యపి = ధూళికినివేరు, d15t, .-
_ గజేఒపీ నాగమా) నాగః॥ పు॥౧, గజే=వనులపనకును, Elephant;
తజ్లౌ (ఆపి సర్పమునకును,5॥2k6;సీసమునకును చేరు,162d.
మాతేజ్లః॥ పు! ౧, గచే=ఎవనుంగు Elephant;
ి A 1106 0f Mountaineers,
(అపి)చండాలునికినపేరు,
అవాజ్ల( స్పిలకేఒవిచ) అపాజ్ఞః॥పు॥౧,తిలశే = బొట్టు, A circlet on the
forehead; (అప్సి కడకన్ను, Cie of the eye,
సర్ష(స్స (భావ నిరో
నిరోతు. సర్షః॥ పు! ౧, న్వభావ = 'స్వభావము, nature;
స్మ నిరోేశు= విడుచుట, Relinquishment ; నిశ్చయజని
నిశ్చ యాభ్యాయ స్ఫృష్టి
వు॥ ౧౭౮ ॥ కృయము, certainty; అధ్యాయ. కావ్య పరి చ్చద
et chapter; ససృష్టిషు= నిర్తాణనము, Creation.
 _ వర్ణవ
వర్షము.]-గ రృతీయకాండ ము. 807
యోగ (స్పన్నహనో, హన =కవచాదులు, మయం;
యోగః॥పు॥౧,సన్న
పాయ ఛ్యాన సంగతి ఉపాయ=సామాద్యుపాయములు, means; ఛ్యాన =
యు శకఃను ఛ్యానమునకును, Meditation; సంగతి = కూటమి,
junction; యు కిషు=కూర
కీ ్చుట, union.
న్‌ (స్సుఖేస్తైస్టది కను ములు Enjoyment;3> §
జ నీలు వనుంగులు “మొదలయినవానినోష
వ పాశ్న ఫణ దిభృతౌ= స్త్రి
i Pel, ౧౭F౯|| |ణము, Hie హేఃఫణకాయయోః =పాముపడగ శ్‌
|Expanded head of a serpent; పాముశరీరము,
గ Body of a serpent; భోజనము, eating.
(వాఠశే హరిణే పుం| సారజ్దః॥ పు! ౧, ఇబాతశకే = వానకోయిల,A
సి సారజ్ఞ (కృబలేత్రిన )1|506 of ds హరిణే =ఇజ్జి, 4౭౭1, శబలే=నానావర్ణ
sie ములుగలవ స్తువు॥ త్రి॥, Mead,
iy కహౌచ) వ వగ . ప్లవగః। పు! ౧కపౌ = కోంతి AU ఇల (చ)
ERE కప్ప, A frog; అనూరుండు, the dawn.
aE (శ్భాపే) తృభిషజ్లకి (ప, ..అభిషజ్జః॥పు॥ ౧, శాచే=. శాపము, C1156 పరా
రాభవే)॥ ౧౭౮|| భవే = తిరస్కారము, defeat; లేని యపవాదము,
స్‌ |Groundless imputation; ఆలింగనము, embrace.
(యానాద్యళ్ల) యుగః|, యుగః॥౧, యానాద్య జే= కాండికి వేరె
పే నపుడు!
(పుంస్తియుగం (యుగే పు!) a yoke. యుగే= రెంటికిని, A-pair;;కృతాది
కృతాదిష్రు! షు=నాలుగుయుగ లకు చేరై నపుడు॥న॥ an age,
(స్వ "ర్లేషు పశు వా గ్యా|పుట!౧, స్వర్ణ=స్వర్లము, Heaven; ఇము=
గ్వజ్రది చ్నేశ్ర ఘృణి |బాణము, 21 210w; సళు=పశువు, bull. వాక్‌ =
భూ జలే! ౧౮౧|| వాక్కు, 90661; వజ్ర = వభ్రార్థమథన్తు, the
సీ యూాం|thunderbolt; దిక్‌ =దిక్కు_, 4 168108; నేత
_ లవ్యదృష్ట్యా స్త్రి శ్ర=కన్ను,
_ఫుంస్రి గా 21 లాం; ఘృణి=కిరణము, 2 127 of light; భూ=భూ
మి the earth; జలే= నీళ్లు, water; ఈశ బము.
cs స్వర్లేవజ్రేచ రశౌచ
రశ బలీవశ్లేచ సాల ste
న్‌;స్త్రబాణరోహిణే ద్భగ్జి గ్యాగ్నూమి ప్వప్పుభూ.
మ్నిచ”॥ అని త్రీకాండ శేషమునందు జెప్పినట్లు,
 కక నులక న.
లక్యదృష్ట్యా= పప్ర
యోగాను సారము చేత,dssయాం
పుంసీ= నీ లీంగఫ్రంలింగములయందూహిరటేవలను.
ర్లిజ్లం(చిహ్న శేఫసోల| లిజ్వమ్‌! న॥ ౧ చిహ్న=గుజుతు, M21; శేఫ
సోః=ఎశీశ్నమునకును వే
వేరు, Membrum virile.
శృజ్దం (స్రాధాన్యసా శృజ్వమ్‌ 1 న॥ ౧ ప్రాధాన్య = ప్రభుత్వము
న్వోశ్చ) Sovereignty; సాన్యోః=పర్వతశిఖరము, summit of
aey (చుకొమ్య, A horn; జీవకమను గం
ద్రవ్యము, a sort of plant.
ee ?వరాబ్దమ్‌! న॥ ౧, మూర్థజశిరస్సు, The head;
యో) ౧౮_౨| గువ్యుయోః = యోని, pudendum muliebre; ఏ
నుంగు edephant.
భగం (శీ'కామ మా, భగమ్‌॥న॥ [ప] ॥పు॥ శ్రీచటశ్యర్ణము,Pros-
హోత్య్య వీర్య యత్నా 610); "కామ =కోలక, 1076 మాహోతత స=దొడ్డత
ర్య కీరృివు! నము, excellence; వీర్య=శ క్కి
క్రMERE యత్న =
ప్రయత్నము,
ప attempt ; అర్క_ =సూర్యు(డు, one
of the twelve suns; కీర్థిషు=క్రీర్ణిglory.
శ్లేలతి గానాః న గా_న్వనానార్థక శబ్దములు ముగి సెను.
పరిఘ! (పరిఘాతే౭_ న. ౧పేరిఘా తే=హీ౦స, Destruction;
నాచ్‌
న్నNA
ఒ-ప్యో) సె =ఇనుపకటగుదియ,
iy ౧౧
21 iron club; (అపిపరి
pe ము, One of theYogas in astrology.
ఘూ (బృ నే. మృ సాం ఓఘః॥పు॥ ౧, బృ న్లే= సమూూహాము, Multitude;
రయే)॥ ౧౮౩|| అన్ఫుసాం ర యే=నీటివేగము,2 current of water.
(మాలే పూజావి అర్ధ| పు! ౧, మూ ల్వే= వెల, Price; పూజా
థా) వరో విధా=పూజసేయుట, Mode of adoration.
(౭౬.౦పోళో దుఃఖవ్యస | అఘవమ్‌॥ న॥ ౧, అంహః=పాపము,ఏ[; దు8ఖ=
నే ప్వఘమ్‌ | దుకఖము, pain; వ్యస నేషు జ జూదము మొదలై న
వ్యసనము, passion.
మ్యీప్టేఒల్పే) ల| లఘుః॥త్రి॥ ౧9 స్టే=ఇహ్టమయినది, 21625108).
సః | అల్పేంయలుకనయినది,, Small,light,
 వర్గ్షము.]-చ
౧
తృఫ్ర
య కారడము, 80
శీఇతి ఘానాః క్లక ఘా_న్ల నానార్థకశబ్దములు ముగిసె
కాబా (కృిక్యమృచ్ళే కాచః॥ పు! న శిక్యో= ఉట్టి, A swing for
దద్భగ్సు
Mul ౧51 |suspending a load; మృద్భేద=_గౌజు, 255;దగు
జః =కంటిరోగము, 2 disease of the eye.
(విపర్యాసే విస్తలేచ) ప్రపక్వ్చాః॥పు॥౧,విపర్యా సే=వై పరీత్యము, Reverse;
పృపజాః | విస్తనేచ =విస్తారము, Copiousness.
(పావశే) శుచిః! (మా, శుచిః! పు!౧పావకే=లగ్నికిని, హల మాసి=ఆ
స మాత్రే చాత్యుప సాౌఢథమాసమునకును, name of a month; అత్యు
ఛే పుంసి మేధ్యే సితే ప ధర్తాదిపరీకుల చేత బరిశుద్ధుండయిన, అమా
త్రిషు
షు క ౧౮ ౫|| ల్యే= మంత్రి
ల్రికిని, a tried eet tbo శుచిః॥ Sl,
తి
మేధ్య =
_పవిర్రైమయిన వస్తువునకును, PUre; సరే
తెల్లని ప స్తుశ్రునకును, white.
(అభిహ్వుళ్లే స్పృహా రుచిః॥సీ॥ ౧,అభిహష్ష జే= అ త్యాసక్తికిని, Passion;
యాంచ గభసాచ) రు స్పృపోయాంచ =ఇచ్చుకును, desire; గభసైచ=
చిః (తియామ్‌)! "'కాంతికినిపేరు, $plendour.
శీఇతిచానాః క చా _న్లనానార్థకశబ్దములు ముగిసెను.
జ [ప్రసన్నే భల్లుకేఒప్య అచ్చ!పు! ల శ్రవన్నే=Begsర్యలమయినదాని
చస గుచ్చః_స్తబక హో కినిC1౭21;భల్లు కే=ఎలుగుగొద్దునకనుేచేరు, 2 bear.
రయోః! పరి ఛానాబ్బలే గుచ్చః॥పు!౧, స్పబకోఎగుత్తునకును, A cluster;
కచ్చ జలస్రా_నే త్రిలిబ్ల పహోరయోః=ము త్యాలహారమునకును "వేరు 2 505
కః॥] అధిక పాఠము. _ 01 necklace. క చ్చః ॥ ౧, వస్త్రము చెజయనకు
సరై నపుడు॥పు॥, Hem of a garment; క స్పెము
నకుపేరై నపుడు॥ త్రి bank or shore.
శ్లోఇతి ఛానాః. క్ల భా న నానార్థకశబ్లములు ముగిసెను.
(శే! తార్థ్యా) వహి అహిభుక్‌ ॥జ్‌,పు॥ఇది, కేకి= నెమిలీకిని,A peacock;
భుజ" తార్భ్య==గరుత్మేంతునికినిపేరు, Garda.
(దన్తవి హ్రాణ్లజా) ద్వి ద్విజః
1పు! దన్న
నృ=నోటిపల్లు, 1001; విప్ర=
జాః॥ ౧౮౬ 'బాహ్మణత సగయై శ్యులు, a regenerate 221
of the first three tribes; అణ్జజాః=పతులుసర్ప
.
|
810 అమరకోశ ము. జు[నానార్థ
(ములు మొదలైన యండజములు, An oviparous
animal: a bird &c.
అజా (విష్ణు హరచ్చా =విమవ్రునకును, Vishnw;హార=
అజః॥పు॥!౧, విష్టు=
గా) శివ్రనికిని, 5172; ఛాగాః=వే (కేకును, 2 gat;
©
హ్యకును, Brahma; మనన్మథునికని పే
వేరు Cupid.
(గో ఫ్రైధ్వ నివహా) వ)జః॥పు!౧,గోస్ట _పనులదొడ్డికిని A cowpen;
ద్రజాః | అధ్వ=ర్ర,
తో వకును, ౭ road; 'నివహోః- సమూహము
సేa multitude.
ధర్మరాజ (జినయ| ధర్మరాజఃWE ప న.
మా) లో యమునికినిపేరు, The god of death.
కుష్ణో (దననేవీ. న కుష్బః॥ప్ప॥౧, ద_న్తే*ఎను/సదంతమునకును, An
త్తే
స్త్రి
యామ్‌)! ౧౮౭ |elephant’s tooth; సెందరింటికినిపేరు, జు arbour.
"కలజే(మేత్ర పూర్వా వలజమ్‌॥న॥౧, మేత్ర= చేను,A 614; పూనా
“లేవలజా (వల్లుదర్శన్సా రే=పట్టణపువాశిలి, ల gate; వలజా॥సీ॥,వల్లుదర్భ్శ
నొ= మంచిచూపుగ ల స్త్రీ A pretty woman.
(సమే మోంశే రణే, _ఆజిః॥సీ॥ ౧, సమేత్తైంశే = చదరమయిననేల
ప్యాజి కును, Even ground 1206001156 ర ణే=యుద్ధము
నన ar; (అపి) చణ కాలమునకును,4॥ instant.
ప జా॥ నీ ॥౧, సంతతౌ = సంతానమునకును,
Fs
జనే) ఆక Ol |Progeny; జనే=జనులకునువేరు, 96091౬
aaa (శప అబ్దః॥ పు॥ ౧, క రంభ, A conch; శతా
చ జ్కా_=చందుడు, the moon; (చ) తామర, the
lotus; ధన్వంతరి, Physician of the gods.
( స్వశే నికే ) నిజం నిజమ్‌॥ త్ర!౧,
తి స్వశే==తేనవ స్తువునకును, own;
(కొను) | నిక్యే=
ఎనిత్యచుయిన బనికిని-ేరు, Perpetual.

ఛీ! బతి బానాః 1 జాన్త నానార్థక శబ్దములు ముగి పెను.

(పుం స్యాత్మని ప్రవీ వేత్రజ్ఞ
sll ఆక?త ని=ఆత కు పేరయినపుడు॥
కేతు) తేత్రక్షో (వావ 5041; ప్రవీణే=నేర్పరికివేరయినపుడు। త్రి 1,
చ్యలిజ్లక స్‌ ౧౮౯! 'skilful,
వర్గము. ].ఇట, తృతీయ కాండము. 311.
సంజ్ఞా (స్యాచ్చేతనా సంజ్ఞా!సీ[౧- చేతనా = బుద్ధికిని,1101g
ht;నామ =

సూచనా)! అర్థసూచ నా= అర్థము సూ చన సేయుటకును, Hint.

వోవచె (వైద్య వి వోవజ పు! ౧ - వే ద్యునికిని, A physician;
షా. (మా "ద్ర ద
ద్యా(ంసౌా) విద్యాంసునికినిసేరు, A wise man,
జ్‌ (విద్వాన్సోమజో జ్ఞః॥ పు॥ ౧-విద్యాంనునికిని A ₹156 Man;
=పిచ) బుధునికినిపేరు, the first of the lunar race,
శ్లోఇతి ఇఖానాః. (క్ల షూ_న్త నానార్థక శబ్బ్వములు ముగి సెను.
(కాశేభగణ్ణా) కరా కరటః॥పు॥౧-_కాక = కాకికిని డం౦w . ఇభ గణ్ణా =
ఏనుగగండస్తలమునకును, An elEephant’s cheek.
(గజగణ్ణ క్రీ కళూ॥ కటః॥ పు॥ ౧-గజగణ్ణ= ఏను (గుచెక్కిలీకిని, An
HERR elephant’s cheek. కటీ=మొలకును, The hip.
శిపివిష్ట(స్తు ఖలతౌదు శీపివిష్ట ॥ పు! ౧-ఖలతే” =బట్టతేలవా(డు, Bald;
శ్చరణే మహేళ్వశే)! దుశ్చర్యణి=కుష్షరోA, Leper; నుహేశ్వ రే=శివు(డు.
(దేవశిల్సిన్యపి) త్వష్టా. త్వష్టా॥ బు, పు! ౧- దేవశిల్సిని =విశ్వకర కును,
Divine artist; (అపి) వ్‌ధ్రవానికిని, A carpenter.
దిష్టం (దైవే౭ని న ద్వ దిష్టమ్‌ Won Oe దైవే = పురాకృతక రము,
యోః)॥ ౧౫౯౧| |Destiny; దిష్టః॥ పు॥ ౧, కాలము, Time.
(రసే) కటుక (కట్వకా కటుః॥ ౧-రసే=కారమునక
వేరై నపుడు ॥ పు॥,
"ల్యే క్రీము మత్సర తీక్ష Pungency; అశకాశ్వే = చేయందగని దానికి చేరయిన
యోః)॥ పుడు॥న॥, IMproper act; మత్సర =మచ్చరము౫ల
వానికిని, £1౪015; తీక్లయోః=రీక్షమయినవస్తువు
నకును పేరైనపుడు! త్రి! Fierce,
రిష్టం (తేమాశుభా| రిష్టమ్‌॥న॥ ౧-హేమ= వేమమునకును, 12ppi-
భావే 1655) అశుభ =అశుభమునకును, 11-144 అభా
వేషు=నాశమునకును
పేరు, Destruction.
'ప్వరిస్టే (తు శుభాశు అరిష్టమ్‌॥ న॥ ౧-శు
=ఈుభ మునకును,
భ H2ppi -
భ)॥ ౧౯_౨|| 265; అశుభ = అశుభమునకునువేరు, 11లూ..
(మాయా నిశ్చల య| కూటమ్‌!॥ప్న॥ ౧-నూయా=ఇంద్రజాలముమొ
 812 అమరకోశము... ట-(నానార్థ
న్రైషు శైతవానృత రా|దలయినమాయ, 111801 ;_నిశ్చల=కదలని యా
_ “ళిషు! అయోఘనే కాల కాశాదులు, 1॥n॥iform substance (as the etherial
శృ జేసీరా్లే) హం.(మ తేయిలం ;య ధ్ర్రోన
షు = మృగాదులనుహింసించు
స్త్రీయామ్‌॥ ౧౯౩॥ నరులు ముల మనవి, a trap; 3
కై తవ=క పటము,
fraud; అన్ఫత = బొంకు, a lie; “తీవ = రానీ,
Assemblage; అయోఘనే = సమ్మెట, Hammer ;
శై లకృచ్లే = పర్వతశిఖరము, summit of a hill;
సీరాజ్లే=నాలోటిక ట్టు,ploughshare.
ur లాయాం) శ్ర త్రుటిః॥ న్నీ ౧-సూ వ్షైలాయామ్‌ = సన్న యేల
టిః (స్రీస్యాతాం "లేఒ |కులు,Be cardamum; అల్సే కాలే= అల్ప కాల
ల్పేసంశయేఒపిచ) | ము, an instant; (పు అల్పే = నం An
atom; సంశ యే=మరణసంశ
యము, doubt.
(ఆ ర్త్యత్క శా శ్ర కోటిః॥సీ! ౧-ఆ _ర్హి=వింటికొప్పునకును, End 0f
యశికోట్యో a bow; ఉత్క_ర ==అతిశ యమునకును, Eminence;
© ట్రి=
_ఎఅంచునకునుచేపరు, Ldge,corner,
(మూలే లగ్నకచే) జ జటా॥నీ॥ ౧-మూలే=-ఊడకును, A 100%; లగ్న
టా! ౧౫౯౩ కచే=జడకునువేరు, Clotted hair.
వ్యుష్టిః1 (ఫలేసమృద్ధై వ్యుష్షః | నీ[౧ - ఫలేజప్ప
షయోజనమునకును,
చ్చ Consequence; సమృద్ధా=స మ్యుద్ధేకినిచేరు[091ల:0.
దృష్ట్రీ(ర్థా నే౭_్లీ. దర్శ ల సం. గ్జానేంజ్ఞానము, Knowledge,
నే! నే అఫ్నేం
=కన్ను, the లాం; దర నే=చూపు Sight,
ఇని (ర్యాగేచ్చయో), ఇన్టిః | సీ! ౧- యాగ=యాగమునకును, A
_ |sacrifice; ఇచ్చ యోః=ఇచ్చకును పెరు, Desire,
స్పృష్టం (నిశ్చితే బ| _సృష్టమ్‌॥క్రి॥
౧.నిశ్చి తే=నిశ్చయింపంబడిన దాని
తి మృ ౧౯౫|| కిని The subject of ascertainment; బహూ లే=బ
ళమెన దానికినిపేరు, MCh.
పేతు
Capi (కృచ్చ్రగహ కష్టమ్‌ Wem 3 కృచ్చ్ర = దుఃఖమునకును,
నే Painful; గహనే= చొరరానిదానికిని NOt easily
attainable,
వర్షము. ]-ళ-డ తృ రీయకాండమను. 8183
౧

.(దయోమన్దా గదేషు। పటుః॥౧, దకు=సమరునికిని, 511%] అనున్ల=

చ)! పటు (శవాచ్య| మందుండుగాని వానికిని Diligent; అగదేషు =రోగ
లిక్లాచ) ములేనివానికినిపేరు, Healthy. ఈ _౨ను! త్రి.
ఎల్లఇతి టానాః,
వాం శీటా వన నానారక శబములు ముగిసెను. క్ల
iin
నీలక్‌౯ (శ్లివే౭.పిచ)॥ నీలకణ్ధః॥ పు! ౧, శివే=శివునికిని, 5174; అపిశబ్ద
౧౯ ౬|| మువలన -నమిలికినివేవేరు, 2 peacock.
(పుంసి)కోప్టో(౭_ _న్హర్ణళ కోహ్షః॥ వు! ౧, అ_న్తర్థఠరమ్‌ = లోనికడుపున
రం కుసూలో2ఒ. _న్తర్షన్‌కును, 56011200; కుసూలః=గా దెకును, Granary;అ
హం తథా)! న్సగ్ఫృహమ్‌=
=లోపలియింటికినివేరు, 21 apartment.
నిషా
©
(నిప్పత్తినాశా
eT
_ నిష్టా॥
©
నీ! ౧, నిష్పత్తి
చావ
= కార్భమాట, 001.
సా) summation; నాళథ=కానరాకుండుటు Disappear.
ance; అసాః = చెడుటకును
పేరు, Destruction.
ప
"కాపో (తై స్థితౌది కాష్టా॥సీ॥
ద్‌
© ఉత్క_.రై=ఉత్క_ర్భ
బ్‌
, Excellence;
జ
0,
తి స్థితే =మర్యాద, Limit, దిశి=దిక్కు_, region.
(త్రిషు) జ్యేష్టా(ఒతిశ జ్వేష్టః॥ త్రి! ౧ అతిళ స్తే = మిక్కిలి శేమడ

_స్తేజ_పి) యినవానికిని, Pre. కనన (అప్సి తోడబుట్టిన

యన్న కును, eldest; లదు కిని
పులు very old.
కనిష్టో(=_.తియువా౭_ల్ప | కనిష్థః॥ త్రి॥౧,అతియువా=“మిక్కి_లికొంచెమైన వ
మ! * Very ns; యష్ఫగలవాడు, అల్ప యోః= అల్ప మైనది, smal!.
శ్లఇతి శానాః.క్ల నీ తాన నానార్థక శబ్దములు ముగిసెను. క్ల
దణో
£3 2 నీ లగుడే
(చల దణఃప్పప్పృ॥౧,
॥ లజే దుడ్డుకోల,as
‘a staff; ((© పి
2_సిస్యాత్‌ ) సూర్యపార) ష్షవర్తి, నన! of the sun; చతు
రోపాయము, punishment; క ప్పము.
గుడో (గో తేక్షుపాక. న య నం = మృ త్తికాదులచేత.'
యో)! ౧౮ | |జేయంబడినయుంటకును, A globe or ball; వతు
| పాక యోః = బెల్లమునకును వే
కురు 127 sugar.
(నర్నమాంసాత్పళూ) | వ్యాడః || పు 1 ౧, సర్ప = సర్పమునకును, A
వ్యాడా” serpent; నూంసాత్పళూ==ఎవమూాంసమునుదిను కూ,
ర నుగమునకును పే
పెరు A carnivorous beast,
40
814 అనురకోళథ ము... ఢ-[నానార్థ

(భూగోవాచ) స్త్రి ప] _ఇడా-ఇశా॥ సీ! ఈ _౨ను, భూ=భూమి, The

డా అఇలాః | earth, గో=ఆవు,A cow; వాచః=వాక్కు_, speech.
తేడా (వయశలాకా| వ్వేడా! సీ॥ ౧, వంశశలాకా = వెదురుచివ్వ,
2_పి) A bamboo 106; సింవానాదము, War whoop.
నాడీ (కాలేఒపి షట్ట నాడీ॥సీ॥ ౧,షట్టడేకాలే=ఆటుత్‌ణములకాలము,
ణ॥ A measure of time equal to 24 minutes; (అప్సి
* Hollow 50211. (కోవినరము, an 2rtery;“కారకాండలు మొదలె: నవి.
కా (స్త,
న్నీ దణ్ణ! కాణ్ణః॥ ప్ప ర దణ్ణ=కోల, A stem; TJ=
చాణార్వ వర్తావసర వా బాణము, an arrow;"అర్య = కుల్సితుండు, bad ;
రిష | వర్ష= కావ్యాదులయందు పరిచ్చేదము, a chapter;
[ప] సమూహము, Multitude; అవసర = అనసర
ము opportunity; వారిషు=నీళ్లు, water.
(స్వా)దాజ (మశ్యా ఛాణ్ణమ్‌!న। ౧, అళ్వాభ రణే = గుక్జాలసామ్ము,
భ్‌రణ్తే౭_ మే, మూల ee =మృణ Pes
of a horse; అమ ల్రే=
వణిగ్ధనే! త్రము, & 7685ల; మూలవణి్థనేఎన _రృకునిచేత
*Stock or capital. లాముకొజుకు నుంపండిన మూలధనము,
శ్లీఇరి దానా. న | శ్లీడాన్త నానార్థక శబ్దములు ముగి సెను. (క్ల
(భృశ ప్రకిజ్ఞయో) చాఢమ్‌! త్రి! శ భ్‌ = మిక్కిలి, Much; ప్రతి
ర్భాఢం జ యోొః = Fete Promise.
ప్రగాఢం
జగ
(/ భృశక్ళ( న
ప్రగాఢమ్‌।
అక
త్రి॥౧,భశే =మిక్కి_లి,Much;కృ చ్చ
చ్చు యోః )| యోః=దుశఖము, pain; [ప] చొరరాని, యం
(శక్త స్థూతౌా తృిమ)| దృఢమ్‌॥త్రి! ౧, శ _క్ష=లావుగల, Able; నూ
దృ... B= బలిసిన, శం.
వ్యూథా (వినస్త సం వ్యూఢ sl త్రి!౧, వ్‌న్యస్తన.
హతె)॥ _ _౨ంం॥ కును, Arranged (a5 22 21m);సంవాతే "=దట్ట మైన
దానికినిపేరు, Compact.
శేఇతి ఢానా క్ల శ్లీఢాన్త నానార్థక శబ్దములు ముగిసెను. క్ల
భూణో (ఒర్భకే భూణఃపు! ౧, అర్భృశే = పిన్న వానికిని, Child;
స్త్రైణగ క్ర . స్త్రైణగ చే = న్త్రీలగర్లశునకును, Human foetus.
వర్గము.]-ణ తృతీయ కాండము, నే
బాణో(బలిసుతేశశ్చే!| చాణః॥ పు॥ ౧, బలిసు లే=బలిచ క్రవ_ర్తికుమూ
రునికిని, శ రే== అమునకునువేరు, fisarrow.
క్లో (2.తీసూతు ధా కణః ॥పు॥౧,అతిసూత్షు =మిక్కి_లికొంచెమైనదా
న్యాం శే D8,A particle; ధాన్యాంశే- నూక లకును,A grain,
(సంఘా తే ప్రమశ్లేగ గణః॥lపు॥ ౧, సంఘా లే=సమూహము, Multi.
ణః | tude; పమభే= ప్రమథ గణము, Siva’s attendants,
పణో (ద్యూతాదిషా| పణః॥ పు! ౧, ద్యూతాదిషు= జూదము కోడిపం
త్సపే భృతి" మూ |దెను మొదలయినవానీయందు, ఉత్స భిస్పే-బడ్డు
"ల్యే ధనేఇసిచ)। నట్టి, థ్‌ఫలే =పందెము,డీ stake at 213మూ ల్యే=
కూలి, 2౯౪౭5; వెల, price; ధనే=ధనము, wealth;
(అపి3_౨గురిగింజలయెత్తు రాగిము ద్ర, A weight.
ఆ వం దృవ్యా
ద గుణః॥పు॥ ౧, మౌార్వ్యామ్‌ = వింటినారి, bow-
శ్రే సత్ర
త్త శుక స |string; దృవ్యాశ్రి కే=దృభ్యా క్రితము లయినరూ
న్యాది్సేగుణః। పరసాదులు, 21 Object of sense; త్యాగ కార్యా
దులు, Virtue; సత్త స్ట్‌ఒత్తరజ స్పమస్సులు, an
ingredient of nature; శుక్ల
=శుక్లనీలవీతాదులు,
property ; సన్ధ్యాది'కే = సంధి విగ
గ్రుహోదులు, an
expedient.
(నిరా పారస్టితౌ కా వణః! పు! ౧, నిర్వా గ్ర్‌పారస్థిలే = నకు
లవి శేపోత్సవయోః ) క లేక యూరకుండుట,State of ae unemployed
ణః | కాలవి శేష =గడియలో నాజవఖాగము,2 మంయయమిలుళ
ఉత్సవ యోః =ఉత్సవము, a festival.
వర్ణో (ద్విజాదా శు, వర్భః॥ ౧ ద్విజాదా= బాహ్మణాదిజాతి, Tribe;
శాచొ స్తుతౌ వర్గంతు కుశ్తాదా = తెలుపుమొదలయిన వన్నె, 001040;
వాతల! 90౪ న్తుతౌ==స్తోత్రము॥ పు॥, 1215౭. అత్సరము! ప్న!
A letter,
అరుణో(భాస్క. కే=| _అరుణః॥ పు॥౧, భాస్క_శే= సూర్యునికిని, The
వీస్యా ద్వర్శభేదే పిచ 51%) (అపి) అనూరునికిని, కల యి వర్మభే'దే=
త్రిషు) | ఎతుపువ స్తువ్రనకును॥ లీ |, dark red.
816 అవురకోశ ము. ణ-(నానార్థ

స్థాణు (శఎర స్థాణుః! పు! ౧, శ “ర్వే=శివునికిని, 512; (అపి)

: మోటు చెట్టునకును పేరు, A ౦1216.
ఒప్య థ)ద్రోణ! (శ ద్రోణః ॥ పు॥ ౧, కాకే=కాకికినిAIY;
శ్రీ (అపి) నలుతుమునకును
పేరు, 2 11625116.
(ఒప్యాజే” రవే రణః॥ రణః॥ పు! ౧, ఆజ్‌" =యుద్ధమునకును; War ;
_౨౦౫|| రవే=ధ్వనికిని వే , sound.
& మణీ (న్నాపితే పుం గ్రామణీః॥ పు! ౧, నాపీటే = మంగలవానికిని,
లి శే సీ. గ్రానూధిపే A barber; |త్రీ!శేపేజో శేవునికిని; గ్రావాధివే=
/ అ
త్రిషు | * excellent. ్రానూధిపతికిని, Superintendent of a village.
(WY
ఊర్లా ( మేపాదిలోమ్ని ఊర్లా॥ రీసీ॥౧, మేపాదిలోమ్ని=% గాత్తకుందేలు
వాం"

స్యా చావర్తే చాన్తరా మొదలయినవాని రోమమునకును, (భు వాః= కను

భువ! బొమలయొక్క_, అ_న్తరా=నడుమనుండు, ఆవ ్తే=
*Wool, felt. |సుడికిని,A Circle of hair between the eye.brows.
చ్‌ ర్‌ లం “మ అడ
వారిణీ(స్యా న్యబ్రగీయా హరిణీ॥ నీ॥౧, మృగీ = లేడి, A doe; పామ
మషప్రతిమా హరితాచ | తిమా =బంగారు ప్రతిమ, A golden image; యూ
యా) వారితా =పచ్చనివన్నెగ లది, green.
(త్రిషుపాత్తోచ) హరి, హరిణః॥ ౧, పాడ్డు = తెలుపు పనుపువన్నెలు
అక గూడినవ స్తువునకు పేరయిన పుడు॥ త్ర Yellowish
white; (చ) ఇజ్జకి పరయినపుడు॥ పు॥!, A deer,
గా (స్త న =-పివే సూశా॥వీ॥ ౧, వెశ్ళనః_సమ్మే=ఇంటికంబము, A

lon| ( nt (అప్పిఇను పృప్రతిమ, an iron image,

తృస్టే (స్పృహా పిపా తృష్టా॥ సీ! ౧, స్పృహా = ఆశకును, Desire;
సే ద్వే _ 'పిపాసే=దప్పికినివేరు thirst.
(జుగుప్పాకగుణ్సే ఘృతే! ఫఘృణా! నీ! ౧, జుగుప్పా=రోంతకును, Blame;
కరుకో=-దయకును వేరు, pty.
(వణిక్సథే చ) విపణిః। _ విపణిః॥ సీ[౧వణిక్ప ఖే=అంగడివీథ్సిడీ market;
మ. A 56211 or shop.

(నురా |ప్రత్యక్చ)వా వారుణీ॥నీ॥ ౧నురా ఎర్‌ ల్లు,Spintuous liquor;

2 ఏణీ!! ౨0లో 1 : పల్యేక్‌ జపడ మటిదిక్కు_, West.
 వర్షము ,]-ణ తృతీయకాండ ము. 81?
క్రశేణు(రిభ్యాం స్త్రీ,నే! కశరేణుః॥ పు! ౧, ఇభే =మగ యేనుంగునకును, క
Es) రేణూ॥సీ! ౧-ఇభ్యామ్‌
=ఆ(డు యేనుంగునకును వేరు.
దృవిణం(తుబ లేధనే)! దృవిణమ్‌॥న॥౧,బలే=బలమునకును, Strength;
ధచే=ధనమునకును పేరు, wealth.
శరణం (గృహ రత్న శరణమ్‌॥ న॥ ఇది, గృహ = ఇంటికిని 2 house;
తో) రథీ త్రః:=రథీంచువానికిని వేరు Preserver.
ఆశ్రీపర ౦ (కమలే౭ి శ్రీపర్మమ్‌! న॥ ౧, కమ లే=తామరపువ్వుకును,
చు! _౨౦౯| గ 10605; (అపి) నెల్లీచెట్టు, Nelumbiam,
(వి పాభిమర లోహే తీక్ష్యమ్‌! న॥ ౧, విష.= విషము, P0i501; అభిమర=
మృతీళ్లం (క్లీబేఖే త్ర ఫస war; లో హే=ఇనుము, Iron; ఖ]రే= వాం
షు) | డియెనది॥ త్రీ॥, sharp.
ప్రమాణం(హేతు మ, ప్రమాణమ్‌॥న॥ ౧, హేతు = ప్రత్య తాదిజ్ఞాన
ర్యాదా ఇస్తే యతా | కారణము, Proof,authority; మర్యాదా=మర్యాద,
ప్రమాతృము || limit; స టలు 0161122106; ఇయ
“measure, extent. |తాజీకొలతతూనిక మొదలె నమానము; ప్రమా
తృషు = ఎయింగనదిి having a right notion;
మజీయు ఏకత్వమునకును పేరనిరభసు(డు, ౮310.
కరణం (సాధకతమం| _ కరణమ్‌॥ న॥ ౧, సాధకత నుం= ఛేదనాది క్రియ
శేత్ర గాత్రే ని యిష్వు లయం దుపయోగించుఖడ్డాదులు, Instrument; షే,
పీ | | త్ర త్రము, పోలేక గాత్ర =శరీరము, bంఠ్వే; 9
నియెమ= చశ్నురాదీం ద్రియము, organ of sense;
శ kind of rythmical (అవి) కారణము, 2 cause; శ్రీయ performance;
_ pause. గణికుండు, & 50106; *నాట్యగీత భేదము.
ity ణ్యుత్సా దే) సం|. సంసరణమ్‌॥ న॥ ౧, ప్రాణి = ప్రాణులయొక్క, .
సరణ (మసంబాభే చ; ఉత్పాచేజఉత్పత్తిరూపమయిన సంసారము,Birth
మూగతౌ॥ ౨౧౧|॥| ఘ 264 re-birth; అసంబాభేచమూగతౌ = ఇజుకట .
కాప ముళేని సేననడుచుట, Unresisted march of.
troops; ఘణ్ణా పఖే= వెద్దవీధి, a high way.
(ఒథ వాన్తాన్నే)సము సముద్ధరణమ్‌॥న॥౧, వా_న్త=క్రక్కిన, అన్నే =
18. అనురకోశ ము. న_ణ(నానార్థ శ
ద్గరణ (మున్న యే) | అన్న మునకును, Food vomitted; ఉన్నయే అ
ఎత్తుటకును పేరు, 1215108.
(అథ త్రిషు) "ఇశముందులకెప్పలల కా _న్హశ బ్రములు॥ df
విపాణం(స్యా త్పశుళృ విపాణమ్‌॥ త్రి! ౧- సశంశృజ్ఞ క పసరపుకొమ్మున
జ్రేభద_నయోఖ)॥ కును, A hr; ఇభద నయోః =వనుంగు దంతమున
_౨౧_౨|| కునుపేరు, 2% elephant’s tooth; a tusk.
ప్రవణ (క్రమని, ప్రవణః॥౧-క్రవు= వాటముగా,నిమ్నో ర్వ్యామ్‌=
ల

మ్నూర్వా్య్యాం ప్రవ్వా పలల్లనుయినచేలకును, Declivity;ప్రవ్వా==నమ్రు,.

నాతు చతువ్పలో! డె'నవానికినివేపేరె నపుడు! త్రి॥ Humble. చతున్నశ-
నాలుగు తెరుష్టలుగూడిన పోటికి సరల నం. పు॥,
A place where four roads meet,
సంకీళ్లా (నిచి తాకు సంకీర్ణః॥ త్రి॥౧, నిచిత=*మ్లేచ్భసంకీర్ణము చేశ
వా «Miscellaneous. మన్న ట్టున ;అశుర్ణ్ధా= +నంకీర్లముజాతి
+ impure, mixed. యన్న మరియొక చానితోలలసిన దానీకీనిజేరు
ఇరిణం (ఛూన్యమూ ఇరిణమ్‌ [పా] ఈరిణమ్‌॥ త్రి! ౧, న
షరమ్‌॥ “౦3౩౧౩ డై నదానికిని, Desert; ఊహరమ్‌ = చౌటినేలకును
చేరు, Salt and barren soil.
3 ఇతిణానాః. గ్గ శీణాన్న నానార్థక శ బ్దములు ముగిసెను.క్ల
(చేవసూ క్యా) వివస్వ వివస్వాన్‌॥త్‌, సే! డ్‌ చేవ= యన
నౌ god; సూ ర్యా=సూర్యునికిని పేరు, The sun.
సరస్వన్తై. (న దార సరస్వాన్‌॥ త్‌, పు॥ ౧, నదజీససరస్వంత మను
వొ)! పేరు! లనదమునసకును, అరర్లవౌ=?సము ద్రమునకును
*A river, tthe sea. | పేరునదవమునం గాంబ్రత్యకృ్రృవాహముగలయేజు,
బ
(పతీ, తాక్ష్యా) గరుత్మ్‌ గరుత్యాన్‌ ॥త్‌,పు॥౧, పవీ,=పపీకిని, A bird;
నౌ తౌార్ధా=గ రుడునికినిపేరు, Vishnus vehicle,
శకునా (భాస పహ్నీ| _శకు_న్వ॥పు॥౧,భాస
= చమురుకాకికిని, Vulture;
తౌ) . ౨౧౮౪| |పటీణొ=
=పహ్నీమ్మా త్రేమునకును పే
పెరు 2 bird.
(అగ్ను ఏత్పాతౌ) ధూ ధూమ శేతుః॥పు॥౧, అగ్ని=అగ్నికిని, 6 ఉత్పా.
నుశీతూ పేరు A 00%.
తౌ=ఉ త్పాతమునకును పే
'వర్షము.].త తృతీయకాండము. 319
జీనురాతేె (మేఘుపర్య జీమూతః॥పు॥౧, మేఘు= మేసుమునకును,C10॥d;
త” | SSA పర్వతమునకును వే
పేరు, Mountain,
హస్తౌ (తుపాణి నతు ల్రై హ స్మః॥ పు॥ ౧ పాణి=శోయి A hand; నత,
“rhe asterisin corvus. |తే
త్రే=*నకు త్రవిశేషము; మూర, a 04101 |
మరుతొ (పవనాను| మరుత్‌ ॥పు॥౧, పవన =వాయువునకును, ౪136;
రా ౨౧౫1 అవుఠౌొ= బేవతలకును పేరు, A dety.

యనా (హాస్తిపశేసూ యనా॥బు,పు[౧౦హా స్తిపకే=వనుగుమావటివా

శ్రే *A charioteer. డు, An elephant driver; సూ తీో= సార థి.
భర్తా(ధాతరి పోప్టరి)! భరా॥ పు,బు॥౧, ఇభాతేరి=-సమాయువానికిని,A
*Supporter; thusband. | bearer, పోస్టరి= *సోవీంచువానికిని, +మగనికినిపేరు
(యానపా త్రేశికా) పో. పోతః॥ పు॥ం, యానపా'త్రే=ఏటు దాంటించునట్టి
“Fs 4A young me యోడకును,A boat; *నిశని శువ్చనకును వేరు.
వ్రతః (ప్రాణ నే ప్రేతః॥ పు! ౧, స్రాణ్యన్తనచే=నరకమునందుంకు
మృ) 2౧౬ సంచుషక్తున్ను Evil spirit; మృ లే=చచ్చినవాని
కినిపేరు, departed soul; dead.
(గ్రహభే బేధ్వజేకేతు!) శేతుః॥ పు॥ ౧, గ్రవాభేదే = * కేతుగృవాము,
«The ninth planet; fa ధ్వ జే=1 క క్కెము, [ప]కాంతి, brightness;
తా
flag; తనము, 00%66 చివ్నాము, Mark.
(పార్థివే తనయీ). సు సుతః॥ పు॥ ౧, పారివే = రాజునకును, 11182;
తః | తన యీ=కొడుకునకునుపేరు, 2 501.
స్థ
పతి? (కారుభేదేఒవి స్థపతిః॥పు॥౧,కారుభే దే=శిల్సికిని,్మ॥ architect;
(అపి బృహస్పతియాగ ముచేసినవానికిని, A person
performing a sacrifice to the planet Jupiter.
భాభృ (ద్భూమిధశళే)| _భూభ్ళత్‌ వు1౧, భూమిధ రే=పర్వతమునకును,
నృవే) ॥ _౨౧౭| |Mountain; నృవే=రాజునకును వేరు, 108.
నరూర్ధాభిమీక్తొ(భూవే మూర్ధాభివ్విక్తః।| పు[౧భూ పే= రాజమా స్రుండు,016
ఇవి*టcrowned king. | of the Kshatriya caste; ( అపిపట్టభిపీ క్త
రండు.
బుతుః ( త్తీశనుమే బుతుః॥పు॥౧, స్త్రీకునుమే౭_పిచః eek
పీ లరజన్సునకు
౭_పిచ) | ను, A womans courses; (అపి) వసంతాదిబుతు
820 అనురకోశ ము. త-[నానార్థ

వులకును, 2 562501.
(విస్టావప్య) జితావ్యక్తా 'అజితః॥ పు॥ em విప్లౌ=విష్షువు, Vishnu; (అపి)
గెలువ బడనిది॥ లి|; Unconquered. అవ్య _కః॥
పు॥, విష = విష్ణువు, |పు॥-(అప్సి స్ఫుటముగా నేర్పడు, .
|, రం
నిది! శ్రీ Any invisible principle.
సూత (స్తఏషరి సార | డవానికిని, A cart-
సట!8|| పు॥!౧) త్వష్టరి= మడి
థా) పే Charioteer.
౨౧౮ | wright; సార థా= సారథికినివీరు,
వ్యకకి(స్రాజ్లే౭_పి) వ్యక్కః॥!౧ పా ే=ప్రాజ్ఞనికిని|పు॥, Wise; (అప్పి
త , స్రాబ
స్పష్టనయిన దానెకినిన్‌
ర్‌| evident. .
దృష్రాన్తా (వుభే శా దృష్టాన్తః! పు॥ం౧, ట్‌,= శ్వాస్త్రమునకును, ;
స్స నిదర్ననే)! A science; నిదర్శ నే = సక టను కుగో
ree ఇ
చూచిచెప్పుటకును పే త్‌anో తి! జ PSR
త తా(స్యా త్సారథా,. ప. బు ॥౧సార థౌ=స కChariot.”

చా
శే! eas తత్తియస్తీ
సీ యందు, EEద్ర,శే i
చఛూదు
ద్రు;నివలనంబుట్టినవాండు, A man స the
mixed
iin
desన్త (స్సా్యాత్సృ| వృత్తాన్నః॥ పు! ౧ ప్రకరణే=ప్రప్రస్తావమునకును,
"కరస ప్ర కా రే కా Topic;
చా
ప శేఎవిధమసకును, [048 కా
సైన్య
ర ని
_ర్తన థ్రనార్తయోల! = అంక యుననునర్థమునకును;100016 వా రియా
నరరును వె
వర్కు Rumour. -
ఆనర్త (స్పమే నృ ఆన రః8|పు॥౧,సమ రే=యుద్ధమునకును,
= War;
త్యస్థాననీవృ ద్విశేష నృత్యస్థాన=
= నాట్యమాడుస్థలమునకును, A stage;
యో)! _౨_౨౦| నీవృది( శేషయోః = పశ్చిమసముద తీరమునందుం
డుబేశవి శేషమునకును పేరు, NaMe-0f 2 country.
కృతానో (యమ సీ, కృతా నః॥పు॥ ౧ యమ=యమునికిని, సిధ్గా
ధ్ధానృదై వా కుశ లకర్మ| _న్త
న==సీద్ధాంతమునకును, Demonstrated doctrine;
సు! దై
అ వ=పురాకృత శుభాశుభకరరమునకును destiny;
అకుశలకర్మనను=పాపకరర మునకేను, sinful act.
 వర్గము.]-త తృతీయ కాండము, 821
(శ్రేషాది రసరకాది మ] థాతుః॥పు॥౧, శైప్టాదో = శ్రేవృవాతపి త్తముల
హాభూతాని. తద్దుణాః॥ కును, రసర-కాది?= రసాసృజ్యాంస మేదో=సి! స్థిమజ్జా
_౨-౨౨౧| ఇనియా ణ్య|శుక్షములకును, మహాభూతాని?=పృథివ్య శే చీనోవా
నృవికృతి
వ శ యూని య్యా కాశములకును, తద్దుణాళ =శ బ్రస్సర్శరూ పర
శ్చథాతీవః।* Phlegm, |సగంధములకును, ఇన్దియాణేి = త్యక్పషుతోఛత్ర,
wind and bile, +Blood, జిహ్వా ఘాణములకును, The five organs. అశ
flesh,marrow &c.{The వికృతిః = బేగుజు మొదలయిన శిలావికారము
primary elements. [&c. లకును, హోం5511 శ బయోనిః =థ బ్బములకుం గారణ
§ their qualities: 0dం॥౯| మయిన భావా౭_దీక్రియలకును చేపెరు (1166 verb.
(కయాన్త్వ
న రేపి నా ఫంర్ధాన్త
నః॥పు॥౧, అసర్వగోచ రేఎసకలజనులు
ద్ధాన్నా (నృపస్యాసర్వ చూడరాదని నృప స్య = రాజుయొక్క, కత్తా
మా. విత! _న్నరే = లోకట్టునందు అనగా నంతకపురమున
pe The wu private palace; అపిశ బము
వలన నంత! పుర్తి,
ని కినివేరుు The king’s wife.
(కాసూ సామర్గ న న్దకిః1నీ!0,
క్రి శౌనూ=భల్ల
లమను నాయుధవిశే
యోశ్శ క్ర క్ష హమునకును, An iron spear; సానురర స్థియోాః=
. *The productive po-| ప్రభుత్వాది
ఏ శ కులకును,Pంw౭[;(పో స. వస్తు
wer inherent in causes వులయందునురిడు నొకానొక ధర్మమునకును చేరు.
మూర్తిః (కారిన్యకా, మూర్తిః॥సీ! ౧, కాఠిన్య=కఠినత్వము, Matter,
ఆయయోః)। "కాయయోః=శరీరము, Body; a definite form.
(విస్తారవల్ల్యో) ర్భృతలిః వ్రశతిః!ని[౧, విస్తార = వీరివికిని EXpansion;
వల్లోః=తీ(గకును వేరు, A creeping plant.
వసతీ (కారి, వేళ్ళ వసతిః!నీ॥0౧, రాత్రి=రా శ్రికిని Night; వేశ్ళ
న PE నోః=ఇంటికినివేరు, AFe
లు రప అపచితిః॥నీ॥౧, తయ =హానికిని, 105s; అర్చ
చితిః యోః=పూజకును పేరు, Worship.
సాతి (ర్రానావసాన సాతిః॥నీ॥౧, దాన= దానమునకును, Gift; అవ
యో)! సానయోః=-ముగియుటకును శేరు, Destruction.
ఆర ్తికి(పీడాధనుహ్కో-| ఆర్హిఃసీ॥౧, వీడా=వీడకును, P8211, ధనుపో.
41
822 అమరకోశము. _ తనానార్థ
ట్యో ట్యోః=వింటికొప్పునకును, Bnd 0[2 bow.
జాతి (సామాన్యజ| _జాతిః॥న॥ ౧, సామాన్య.=గోత్వ బా హ్మణక్వా
° ర్రీ _

న నోఖ॥ _౨_౨౪|॥ |దిజాతులకును,Caste, kind or sort; జన్మSs

పుట్టుటకును షే
పెరు, A birth ; lineage.
(ప్రణార స్యన్ల యో) “సలి;నీ॥ ౧, ప్రార = వ్యవహారమునకును,
రీతిః Usage ; స్యన్లయోః = దాటుదటీకును, 002112;
చిస్పైమునకును = Scoria of metals. ఇ త్తళికిని
(brass) వం! రుద్రు,ండు.న.) పృకారన్యన్ల
వ
యోఃల! అని
Hes
ఈతి (రీమ్బ ప్రవాస ఈతిః॥ సీ॥ ౧, డిమ్బ = నల సనా.
యోః)। యీతిచాధ లాజీంటికిని, Calamity of season;
* Travelling abroad. పృవానయోః * = ప్రవాసమునకును వేరు
(ఉదయే=ధిగమే) ప్రా ప్రాకి వః॥వీ॥౧, ఉదయే=లాభమునకును, Gain;
హే 1156; అధిగ మే=సొందుటకును పేరు, Obtaining.
్రేశా (త్వగ్నిత్రయే. _కేతా॥నీ॥౧, అగ్నిత్రయే=గార్హ పత్యాదులగు
యో! + Second 226 |మూండగు లకును, Three sacrificial fires; యు
of the world. A +t _కేకాయుగ మునకును పేరు
(వీణాభేచేఒపి మహ| మహాతీ॥నీ॥౧, వీణాభేచేఒవి+=నారదునివీణ
తీ + Narada’s harp. |కును, అధిక మయిన దానికినిపేరు, Greatness.
భూతి (ర్భస్మ్మనీ సంప, భూతిః॥వీ॥౧, భసస్మని=భస్మ
స ము, Ashes; సంప
ది)! ది=స౦పద, S1Es5 ; తు power.
(నదీ నగర్యో ర్నాగా| _భోగవతీ॥సీ॥౧, నాగానామ్‌=సర్పములయొక్క.,
నాం)భోగ వత్య థ నదీనగరోో౭=నదికిని, పట్టణమునకును పేరు, River
| of snakes; City of పం ఆ
(సంగరే ॥ ౨౨౬| సమితిః॥సీ॥౧, సంగ రే=యుద్షమునకును, Cంm-
సేనసభాయాం) సమితిః bat; సజ్లై= కూటమికిని, ties సభాయామ్‌ =
సభ్గకును పేరు, AssEMbly.
(తుయ వా సావపి) వీ, ఖశితిః॥సీ!౧, శ్షుయ = నాశ మునకును,1055;వాసౌ =
తిః | ఉనికికిని, Abode; అపిశబ్బమువలన భూమికిని, Earth.
(రవే రర్చిశ్చ శస్త్రం హేలిః॥వీ|౧, రచేః అర్చిశ్చ= సూర్యునికిరణమున
 -

వర్గము.]త తృతీయకా౦డము, 828

చ వహ్ని జ్వాలా చ) హే కును, Sun.beam ; శస్త్రం చ= ఆయుధమునకును,
తయః॥ _౨_౨౭| |Weapon ; వహ్నిజ్య్వాలాచ = అగ్ని జ్యాలకును,
Flame; ఆయుధమునకు వేర యినపుడు! ప్ప॥
జగతీ(జగతి చృన్లో వి జగతీ॥నీ[౧,జగతి *లోకమునకును, ఛన్హోవి శే
సేసి ఫీ,.తావవి)। చ్పేపి= పం డ్రెండకరముల పాదముగల ఛందస్సు నకు
ఖః World; ను, asort of metre; వీ తావపీ= భూమికీని, Earth.
పక్కి (శృన్లో = వి ప_క్లి*|సీ॥౧, దళశమమ్‌=పదియత్ష్సరనుల పాద
దళ ముం) ముగల, న్లో ఒపి= ఛందస్సునకును, A metre; అపి
శ్రబమువలన శేణికిని, A 107); పదింటికిని, Ten.
(స్యా త్ప్రభావే ఇ పి) ఆయతిః॥సీ॥౧, ప్రభౌవేఒపి= ప్రభావమునకును;
ఇవాయతిః॥ _9_౨౮|॥ |Majesty; అవీళ బ్రమువలన భవిష్యుత్కా_లమున
' రును, Future time; నిడుపునకును వేరు, Length.
పత్తి (గ్లతౌచ) ప త్తిః!సీ[౧, గతౌ=నడపునకును, Mంti0॥;కాలి
బంటునకును, A foot soldier; సేనా భేదమునకును,
A platoon.
(మూలేతు) పతుతిః పకుతిః॥సీ॥౧, పతుశేద యోఃయూూ లే=శుకక్షకృప
(పకుభేదయోాః)! పక్షుములమూలమునయగా పాడ్యమికిని, First day of
a lunar month; పడీ టెక,- మొదలుకును, R00t of
a wi hg.
పకృతి . (ర్యోని లిజే
పీ ౧
ప్రకృతిఃస్‌? యోనిలిజ్లే = ఉపాదాన కారణ
చ + Material cause. tod చ్రపున్న
వ పుంసకలింగములకును, Sex;
* The constituent (చో రాజ్యారగముen, Dy శ్రేణులకును,
elements of the state. |The subjects ofa king; స్వభానమునకును, ౧211.
ra disposition; భగమునకును, Vagina; సతా గది
గుణములయొుక్క_ సామ్యావస్థకును వెరు
టువై_శిక్యా ద్యాశ్స)వృ వర్తి కె శిక్యాద్యాః ==అలంకారశొ
లః సీ! ౧, వీ
త్రయః॥ _౨౫౨౯|| సపసిద్ధములయినకిశిక్యాది వృత్తులకును, 50/16
of composition; (చ) జీవికకును, Profession;
వకు ౫టీ
ంథములకును, (1055,
నికతా (న్ఫ్స్యు ర్యా సిక-ఆః॥సీ॥నిత్యబహువచ॥౧, వాలుకా=ఇసు
 824 అమరకోశము. త_[నానార్థ

లుకౌ౭పి) . కకును, 5286; ఇసుక నేలకును, Sandy ground.

(వేదే శృవసి9 చ) క్ట శ్రతిః॥స॥ం,
కాం|5
atsతన
వేదమునకును, శ్ర
న
వసి = చెవికిని,
ఇవి,

తిః | *Holy scripture. Eas వినుటకును, Listening; బా"ర్హకును, Rumour.

వనితా (జనితాత్యర్థా| వనితా! నీ॥ ౧, జనిత= పుట్టింపయడిన, అత్యర్థ=
నురాగాయాంచ యో మిక్క్‌ల్రియు, అనురాగాయాక్‌ ప్రేమగల, యో
మీత్రి॥ ౩౦|| మీతి=
త్తి
నీ కిని A beloved woman; (చ) శ్రీనూ
తమునకను పేరు, A wma.
గు (షీతివ్యుదాసే. గుప్త! నీ! ౧, వీతివ్యుదాసే= నేలగుంటకును,
2_పి) A hole in the ground; (అపి)ర శీంచుటకును,C01॥-
cealment; చెబిసాలకును వేరు, Prison.
ధృతి (కార్లకి ధైర్య ధృతిః ॥వీ॥౧, ధారణ=ధరించుటకును, Holding;
యో) |! ధెర్యయోః =ఛై
థె ర్యమునకును వే
వేరు, 5162611655.
బృహతి (యు (ద
ద్క వా బృవాతీ॥సీ॥౧, థు ద్రవార్తాకీ =ములకో
= చెట్టు, An
రాకీ ఛన్దోభచే మహా ।egg-plant; [ప]వాకుడు చెట్టు; ఛన్లోభే
చేడీతొమిది
త్య); ౩౧|| యవతీరముల పాదముగల ఛందస్సు, మహాతీ?-=a
*A metre; ait కమెనది, (అపిఉ_త్తచయయన.. Mantle.
వాసితా (స్త్రీకరిశ్యో| వాసితా [ప] వాశితా ॥ సీ॥౧ స్త్రీ, 1700403
శ క్రరిణ్యోశ్చ = ఆండుఏనుయ, Female elephant.
వార్తా (వృత్తౌ జనశ్రు| వార్తా! శ్రీ! ౧, వృత్వౌ=జీవనో పాయమునకును,
తౌ; వార్తం (ఫల్లున్య Livelihood;;జనక్ర్రుతౌ= లోక వా_ర్తకును, RUMour;
ర్ద్తోన్ల (త్రీ) వార్తం॥ న! ౧, 'ఫల్లుని=
=తుచ్చము, Chaff, 181
అరోగే=-రోగమలేని,
ు Healthy.
(మ్వప్పు చ) ఖృుతా మృతమ్‌-అమృతమ్‌॥న॥౨, అప్పు=నీళ్లు, W2౭1;
మృ ే॥ మ =23-9 |(వ) ఘృత =నేయి,
= Ghee; అమృ తే= అమృతము,
Nectar; యు శేషము, Residué of a sacrifice;
అయాచితము, Unsolicited alms; మోత్సము,
Exemption from transmigration.
కలధాతం(రూప్య హే కోలధాతమ్‌॥న॥౧, రూప్య = వెండికిని, S౪౭,
మో!) హేమ్నాః=బంగారమునకును,౮ం1d,
వర్షము.]-త తృతీయ కాండ ము, కలర్‌
నిమి త్తం (హేతుల నిమి త్ర్వహ్‌॥న॥ ౧, హేతు = కారణమునకును,
తణోబి | Cause; లత్ముణోః=చిహ్నమునకును, Token.
శ్రుతం (౮ స్తావధృ శ్రుతమ్‌॥న॥౧,శా స్తzs స్తము,వ్‌1ల06;| త్రి॥
తయో) అవధృత యోః=విన(బడినది, Heard.
(యుగపర్యా ప్రయో) కృతమ్‌॥న॥౧,యుగ = కృత యుగమునకును, “16
కృతమ్‌॥ .9331
|golden age; పర్యా_ప్ప
పయోః = నివారణమునకును
రు. Enough.
అత్యాహితం (మహా, అత్యాహితమ్‌॥న॥౧, మవేోభీతి=మహాభయము,
భీతిః కర్త జీవాన వేప,|Great dread; జీవానవేవీ, = స్రాణమున వేశీ౦పని,
చ) | కర = సాహసక ర్మము, Valiant act.
(యుకే శూదావృ తే| భూతమ్‌॥ న ౧; యు శే =యోగ్యవుయినది,
భూతం (ప్రాణ్యతీలే స Right; శ్వూచా= పంచభూతములు, An element;
మేత్రిషు)! ౦౩ర॥ బులే = సత్యము, Truth; ప్రాణి=గ్రాణిమాత్రము,
A living being; ; అతీ తే భూత కాౌలము,Past; |త్ర!
సమాసమునందు ఉత్తర పదమై సదృళవ న్తువునకు
bas Like.
వృత్త
తం (పట్యే చరి, వృత్త
తమ్‌॥న॥౧, పబ్యే = పద్యము, Verse; చరి
శే త్రీష్వతీ తే దృఢని |త్రే=చరిత్రము, 0026101 త సతః గడచినది,
Ey Past; ద్యథంబటువై నది Firm; నిస్తలే==వనట్రువ
యయినది, Round.
నుహా (ద్రాజ్యం ధ్యాసని మహత్‌ ॥న॥౧, రాజ్యమ్‌ = రాజ్యము, Realm;
టాదొడ్డ వానికి "వేరయినపుడు॥ త్ర! Great.
వగీతం (జన్యే స్యాద్ద అవనీతమ్‌॥న॥౧ ;జన్యే=జనాపవాదము, Calum.
ర్‌చే త్రిషు
షు sees ||త గరి తేజ నిందింప(బడినది, ౨121166.
Ey (రూశేవ్య! శ్వేకమ్‌న[ం, కూడే వ్యే=వెండి, 511౪౭1; (అవి)
1d తెల్లనివస్తువు, White.
రజతం (హేమ్ని రూ
రూ రజతమ్‌॥ న॥౧, "హిమ = బంగారము, Gold;
చే నితే త్రిష |! రూవ్యే=వెండి, 511౪ల; 1త్రి! సితే= తెల్పనివస్తువు,
White,
826 అమరకోశము. త-[నానార్థ

(త్రివ్వీతో) ఇది మొదలు తాంతశ బ్రములన్ని యు Ny

జగ (ది'బే౭_పి) జగల్‌ = త్రీ॥౧,ఇడ్లే=సం చరించువస్తువు, Mov-
able; (అపి) లోకోము, The world; ॥పు॥ వా
యును Air.
రక్తం (నీల్యాది రాగి. త్రీ!౧ నీల్యాది==నీలి మొదలయిన దాని
ర క్షమ్‌॥తి
చ॥ _౨౨౬|॥| చేత, రాగి= లయ. స్ర్రాదులు,Tinged;
వసో
|(చ)అనుర కుడు, Fon4; ఎటువ నది,Red; \నi
కుంకునుము, Saffron; నెత్తురు, Blood.
అవదాత (స్సితే వీకే _అవడాతేః॥ త్రి!ణ సిసితే'తెల్లనివస్తువు; White;
శుద్దే) పీలే=పచ్చనివస్తువు, 610%; శంద్ధే=పరిశుద్ధమ
. యినవ స్తువు, Clean. (నౌ, "తెల్లనివ ము, White.
(బగ్ధార్జునాసితౌ। లం sl 8 ౧ బద్ల= కట్టంబడినది, Bound; అర్జు
(యే
జ సంస్కృ శే| అభినీత 8॥ త్రి! ౧;యు gE= యోగ్యమైనది, Fit,
నుర్సి) ణ్యభినీతో అతినరస్కృ శే= లెస్సగాక Excel.
lent; మర్షి ణి=కోపము లేనివాండు, Patient; [ప]
అమర్చి ణి=కోపముగలవా(డు, Impatient.

(2.థ) సంస్కృతమ్‌॥ సంస్కతమ్‌॥ త్రి, తి మే-చేయంబడిన

1౧, కృతి
"9౩2|
21(కృతితిమే లత |ఘటాదులు, Waals or finished; లతణోపే

matically correct; (అపి) లెస్సగా౭ జేయంబడిన

వ సును, Excellent, adorned.
ననో౭_(నవభావపి) | అన నః॥ త్రీ!౧,
తి అనవ ధౌ=అవధి లేనిది, Infinite;
endless;5
(అహోవుఅది కేషుయ?విష్ణువు; 1న! ఆకా
వము, The 81) 1సీ! భూమి, Earth.
(ఖ్యా కేస ప్లే ప్రతీ ప్రతీతః॥(ల
తి ౧, ఖ్యా తే='పేరువడ్డవాండు, మేం
నన్‌ హృమాసంతోనహ Glad.
౭_భిజాత స్తు (కుల జే అభిజాతః॥ ల్రీ!౧: కులజే = కులముగలవాండు,
బుభే)॥ ౨౩౨౮|| Noble, బు ధే=పండితుండు, Learned,
నివికా (పూతవిజనా) వివి కః dio, పూలేఇపవితృమైనది, Pure;
వర్ల్షము.]-త తృతీయ కాండ ము. 827 '
క (1

విజనౌ= ఏకాంత స్థలము, Desert or lonely.

మూర్చితే' (మూఢసో మూర్చితః। త్రి
Blo మూఢ =మూర్భపోయినది, In-
చ్చయా) | sensible; ;సోచ్భయా= వృద్ధింబొందినది, High,tall.
(ద్వా చాన్లుపరుపా శుక్షమ్‌ ॥త్రి॥, ఆన్లు=
* అన్హవిశేషము, Sour;
|శుకా vinegar; ఎనిష్టుర డి Harsh. ఆమ్ల
విశేషమనంగా మంటికుండ మొదలయిన దాని
యందు తేన బెల్లము కలి ఈమూండునుగూర్చి ధా.
న్య రాశియందు మూండురా తులు వెట్టినపులును.
నిత్తీ (ధవల మేచకా)! శితి। త్రీ! ౧, ధవల= తెల్లనిదానికిని, White;
_౨౨౯| మేచకొ=లసనిడానికినినేరు, ‘Black.
(స్వే సాదా విద్య సత్‌ 1 త్రి, స ల్వ్యే=సత్యము, True; సాధథౌి=
మానే ప్రశస్తే= భ్య సాధువు, Right; విద్యనూ నే=కలిగియున్నది, £౫.
ర లేచ) సత్‌
స | isting; సశ స్తే
స్తే= శెస్టమయినది, Excellent; అభ్య
ర "లే=
పూజ్య మయినది, Respected.
పురస్కృృత॥ (పూజి పురస్కృృతః 1 ల్రి పూజి
ప తె==పూజురిడు,Rever-
తేరా త్యభియు _కే
కే=|64; అరాతి = శ శ్రువుచేత, అభియుకే.ఆ క్రమం
గృతకికతే) ౨౮౮ పంబడ్డవాండు, స లీ by foes; అగగ్రతయుం
టం క్ర తే= చేయబడినది, ౨12066 న front.
నివాతా (వ్యాక
నయా నివాతః॥ త్ర!
తి ఆ శ్ర,'య=ఉందుసలము, An abode;
వాలే శసా
స్రాశేద్యరచ న, అవాతె =
ల Free from wind;
ర,యత్‌ | శస్త్ర=శస్తృములచేత, అభేద్యమ్‌= భదింపరాని,వర
=జోదు, యత్‌ =ఏదో, 5216 (as strong armour.)
: (జాతో న్నత వసన ఉచ్చితః ||త్ర? జాత = పుట్టినది, Produced;
స్సు) రుచ్చి)తా ఉన్నత 2 పొడవైనది, High, tall; పవ్న న? న్‌
బహుళ మయినది, Grown large.
రతా (_స్త్వమిో ॥ ఉట్టితః। త్రీవృద్ధిమల్‌
త్రి॥ = వృద్ధిఖాందిన్న increased; "
౨౮౪౧ | వృద్ధిమతోను వ్రతవన్యోగ్‌ముగల, నం. ఉత్ప
ద్యతోత్సన్నా ) న్న =పుట్టిన, కంగు.
ఆద్భృతే (సాదరార్సి SERA శ్రీః సాదర = ఆదరించు, Respectful.
828 అనురకోశ ము, ' థ-[నానార్థ
త్‌)। అరి తౌ =పూజింపంబడిన, Respected.
శీఇతితానాః.
క్ష టన్‌
స ఎగో తా 9ననానార్లకళ
Pi:
బములు ముగిసెను, క
అర్ధ (ఒభిధేయ అర్థపు! అభి ధేయ=శ బ్బమునకు వాచ్యమయి
వస్తు (ప్రయోజన నివృ నది, Meaning; రై =థనము, Wealth; వ స్తు=వ స్తు
_ల్తిము) ౨౮ .౨| వు Thing; ప్రయోజన =ప్రయోజనము,Purpose;
నివృ త్తిషు=నిన_ర్తించుట, Prohibition; రోరయడు
నది, Request.
(నివానాఒగ మయో) రీరమ్‌ ॥ న॥ ౧, నహ నూతియొద్దినీళ్ల తొట్టి,
స్ట్‌(నృువీ.జుష్టజలే గు & trough of water; ర స న
౨ ల ] అ
కః Sacred science; బుషీజుష్టజ లే = బుషులవేత
చీవింపంబడిన జలాశ యము, tes water; గు
రా = గురువు, Holy instructor; “విదానాగము
యోాకి”” అనిపాఠాంతరము, Ford.
సమర్థ(స్త్రిషళ క్ర్‌స్టే. స మర్థః॥ త్రి! ౧ుశ_క్తిక్తిస్టే = మిక్కిలిశ క్తి
కీల
సంబర్ధా శై హీ లేజపీ ల. సబన్టాలే జ= అన్వయయోగ్యమయిన
చ)॥ ' _9౮౩॥ యుగ Connected in sense; హీ తే=హీత
'మెన, Benevolent. క
Sher aes దశ మిస్థః॥పు॥౧, టీణరాగ= నష్టవీర్యుండు.ము.
వృద్ధా) potent; వ. వృద్దుడు, Veryold. (క్రి A line,
ప్‌ (పదవ్యష్కి | న she మార్లము, A 1024; (అపి) పం
(ఆస్థానీ యత్నయోా_ ,అసాlసీ ౧, ఆస్థానీ= సభకును, As$sEMbly;
SEE యత్న యోాః =యత్తస మునకును వే
మరు, Effort.
ఆ
ప్రస (= న్త్రీసాను | అలం |
శః ప్ప ౧, ie కొండచె _త్తృమునకును,
నూనయోః ల! we | Side of a hill; నాన యోః-కుం చమునకును"వే
A measure of quantity.
శ్లఇతీధానాః.్ల వధాన్తనృనానార్థక శబ్దములు ముగి సెను. నే
(అభి పాయనశౌ) ఛ ఛన్షః|పు॥౧, అధిగ్రా
వ్‌య = అధి ప్రాయము,
వ నో! వజ నం = Subjection.
బా (జీమూత వత్స| అబ్బః !పు॥ ౧, జీమూత =మేఘుము, C1014;
 తృ తీయ కాండము. 829:
వరము.]-ద నీ
i

రా! వత్చశా =సంవత్సరము, A year.

అపవాడా(తు నినా జే) అపవాదః॥పు॥౧,నినా =నిం5,Defamation; ఆ బే
=అజ ,command.
కరారాగుత మ స్థ దాయాదః ॥పు॥,సుత =కొడుకు, 501; mgr
వ .౨ల I బాకి, Kinsman.
పాదా (రశ రికీంతు పాదః॥పు!, రశ్మి=కీరణము, A ray of light; అ
ర్వ్యాంశాః) జీ9= కాలు, A foot; తుర్యాంశాః= నాలవపాలు,
య. A fourth part.
(చనా గ్నస్టిర్కా) తమోనుత్‌ ॥ద్‌ పు! చన్ద్ర= చంద్రు
(డు,24001;
_స్తమోనుదః। అగ్ని =అన్ని, Fire; అర్మా_ః=సూర్య(డు, Sun,
నిర్వాదో (జనవాదే నిర్వాదః॥పు॥, జన వాదే=నింద, 1 report; (అపి)
౭._పి) నిశ్చిత మయినవాదవము, A COntroversy decided;
వాదు లేకుండుట, Absence of contest.
శాదో (జమ్బాల కప్ప, ఇాదః ॥ పు 1, జమ్బాల=అడును, M14; శప్ప
యో) _౨ర౬.| |యోః= లేంతకసవు, Young grass.
(సారావే రుదితేత్రా ఆక్రన్షః॥పు! సారావే=అ_రృధ్వనితోంగూడిన;రు
త్ర ర్యా కృన్ల్‌
కనో (దారుణే దిలే= రోదనము,Exclamation in pain ; (త్రాతేరి=
రశ! రశీంచువా(డు, A defender; చారుణేర శే=ఛయం
కరవుయిన యుద్ధము; Terrific war.
(స్యా) త్పంసాదో(ఒ ప్రసాదః॥పు!,
భి అనురోభే=అనుసరించుట, 001.
నురో భేపి site, (అప్పినైర,ల్యము, Clearness; propitia-
tory offering; ప్రీతికిని, ౪01% కావ్యగుణవి
శేష
మునకును పేరు
సూద
అర
(స్సాస్‌ ద్వ సూదః॥పు॥, ,వ్యళ్ఞునేంపప్పుమొదలై నవ్యంజనము,
స్ఞానేఒవిచ)! _౨౮౭॥ Condiment; (ఆపి) వండెడువాండు, A 600k.
“(గోష్టాధ్యతే౭_ి) నో గోవిన్షః ॥ పు॥, గోప్టాధ్య వే==ఆవ్రలనేలువా(డు?
విన్లో A cow- held; (అపి) విష్ణువు, బృహస్పతి. 1
(హచ్చే ఒప్యామోద, ఆమోదః-మదః ॥పు॥ ౨, హరే=సంతోషము
వన Ske: Joy; (అపి) ఆమోాదశ బము పరిమళ మునకును:
42
880. ..అమరకోళశము..... ద-[నానార్థ
Fragrancyమదక బ్రము గర్యమునకునుచేరు,Pride.
(పప్రకకుత్‌ద్‌ సీ!౧;స్రాధా న్యే==ప్రథా
a =
seasస్త్రి;నమయినది,0016% రాజలిే_గాబదీవ్ నాము, Royal
యామ్‌)! రో insignia; వృపూశే= ఎద్దుమ లాయ? Hump
of a bull.
సీ )సంవిత్‌ (జ్ఞానసం
(నె సంవిత్‌ ॥ద్‌, వీ॥, వ జ్ఞానము,Knowledge;
=
ఛాపూ క్రియాశారా ౬ సంభాపా=సంకేతము, Watchword ; (పుసంభా
ను. పషణము, Discourse ; క్రీయాకార
కి = నిశ్చయము,
Agreement; ఆజ్‌ BE, War; నావముసు= నామ
ఛధేయము, Name.
(ధర్మే రహా)న్యు పనిషత్‌ | _ఉపనిషత్‌ 1ద్‌,సీ॥, ధర్మే=ధర్మము, Religious
and moral merit; A Privacy.
౨ _|Sacred lore, “
_(స్యాదృతౌ వత్సళే)శ| శరత్‌ ॥ ద్‌, సీ, బుతౌ = శ రదృ్భతువు, Sultry
రత్‌ ॥ _౨ర౪౫౯ా॥ |season, వత్స రే= సంవత్సరము, A year.
పదం (వ్యవసితి త్రాణ పదమ్‌॥న॥, వ్యవసితి = ఉద్యోగము, Industry;
స్థాన లశజ్జ) వస్తుషు! త్రాణ=రకీంచుట, Defence ;; స్థాన = స్థానము,
Place; లక్షీ=అడియాలను, Mark; అజీజ్జ్రీ=
అహ
Foot; వ స్తుషు=
స =వ స్తువ్రు, Thing,
గోప్పదం (సేవితే మా నోప్పదమ్‌!న॥;,సేవిలే- *ఆవులుతిరుగు ప్రదేశ
నే *Spot frequented ము; మానే = ఆవ్రలగారిజదిగ బడినగుంట, _A$
by kine; much as a cow’s footstep will hold.
(ప్రతిష్టాకృత్య) మా ఆస్సదమ్‌॥న॥, ప్రలిస్టా = స్థానము, Place;dignity;
స్పదమ్‌। ౨౫౦| కృత్యమ్‌= చేయందగనది, Business;
(తృీప్విప్ట మధురా) స్వాదు! త్ర ఇష్ట =ఇష్టమయినది, Desired; ము
స్వాదూ ధురౌ=మధురమయినది, 566.
మృదూ. (చాతీక్లుకో| మృదుః। త్రి॥,అతీక్ష=క్రూరము కానిది, Gల1t16;
మలా)! biunt; కోమురా-_=మె త్తనిద Soft.
(మరాణాల్వాపటు ని మనః ॥త్రి మూఢ =మూధుండు, అల్ప =అల్ప
eID
EL
హితే
వన
in తృతీయ కాండము, 881
మైనది, Little ; అపటు= సమర్గుడుకాసవా(డు,
Foolish, dull;eas ఆనిరొ గ్యు(డు,Unlucky.
lol శారదా 1॥| శారద తి ॥, ప్రత్యగ
గ, = నూతనవుయినది,
(ప్రత గెటప్రతిభా New;© ప్రతిఖోనమర్థుయకానివాండు, Diffident.
న నక్ష
ప గల) విశారదః! తి1,విద్వత్‌ =విద్యాంసుండు, Learned;
విశారడాొ | సు ప్రగ ల్భ్భె= వ్రాఢుండు ౮౦28604
శ్లీలతి దానాః.![ శ దా _న్వనానార్థక శబ్దములు ముగిసెను. ్ఞ
(వ్యామోవటశ్చ) న్య న్య గోధః॥పు॥, వ్యామః =బారు A fathom; వట
గోంధ్రా శ్చ =మజ్ది చెట్టు, Banian tree.[ = పొడవు, Height.
ఉక్సేధః(కాయడఉన్న తీః)॥ ఉ'క్సేధః॥పు॥, కాయే= శరీరము, 3౦6; ఉన్నతిః
- (పర్యాహారశ్చ నూ వివధ:ః-వీవధః| పు॥౨, ప ర్యాహారశ్చ=వ_ర్తకుండు
ర్లశ్చ) వివా షు చ| చేశాంతరమునుండి తెచ్చి విక యస్థానమందునిచిన
తౌ వస్తువులు, Storing of corn;(ఏ )కోవడికిని,ష yoke
for burdens; మాగ్షశ్చ= మార్లము, A high way.
పరిధి (ర్యజ్ఞియతరోః| _ పరిధిః ॥పు॥, యజ్ఞ యతరోః==యజ్ఞార్హ_మైన మేడి
శాఖాయా ముపసూ చెట్టు మొదలెరైనదానియుక్క... శాఖాయామ్‌=కొము,
ర్యశే) ॥ _9x3| Branch of a tree at a sacrifice; ఉపసూర్య కే=
పరివేషము, A misty halo round the sun.
(బన్ధకం వ్యసనం *
చేత ఆధిః॥ పు, బన్ధకమ్‌=వ్నేత్రాదులు కుదువచెట్టు
మ) ధిష్టాన) మాధ |ట, A 116626 వ్యసనమ్‌=జూదము మొదలయిన
యః వ్యసనము, Calamity; చేతగవీడా=మనోదు?ఖమను,
గీమరంభ్యుఅధిస్టానమ్‌ = ఆశశ్రయించుట, Residence.
(స్యుస్సమర్గన nt సమాధిః॥ పు॥ ౧, సమర్థనశం౦కాపరిహారము,
వియనూూ స) సమాథ Reconciling of లంట; ;, నీవానక=జమాటాడ
| 3 య

యః॥ _౨౫ర |కుండుట, Silence; [ప] అగ్గువె నథాన్యములయం

దు జనుల యాదరము, (Collecting grain in
scarcity; నియమ = నృతోపవాసాదులు, Vow;
[ప])అంగీ కారము, promise; (చచి త్రకాగ ము,
deep meditation.
882 అనురకోశ ము. . సధషనానా
(దోపోత్సా బే) ఒ౬ను అనుబనః॥ పు॥, దోపోత్సాదే=దోపోత్సాదన
ా Offence, ప్రకృత్యాదివినశ్వ ర = ప్రకృతి ప
|ము,
బస్ట(స్పా్యా త్ప్రకృత్య
దివినశ్వరే| ముఖ్యాను త్యయాదులయందు నళించిపోవునతురము, AU
యాయిని శిశౌ” సక indicatory letter not sounded; ముఖ్యానుయా
త స్యానువ రృనే)॥ యిని = ముఖ్యులయినతండ్రి మొదలై నవారినిఅను
_౨౫౫|॥ |సరించిపోవు, కిశె"=శిశువు, A Child following an
example. ప్రకతస్య అనువ ర్తనే = ప్రకృత మయి
నది మెడ తెగకయనువ ర్తిoచుటు,Continued devo-
tion. ముఖ్యులయిన వారి ననుసరించినవారికిని, శి
శువునకును పేరని కొందబు.
విధు(ర్వినౌ చన్ద్రనుసి) |.విధుః॥పు॥, విష్టా=విష్ణువు, చన్చ్రమసి= చంద్రు (డు.
(పరిచ్చే బేబిలేఒవధిః। అవధిః॥ పు॥, పరిచ్చే'దే =మర్యాద, Limit; చి
'లేజబీలము, A 1016;
విధి (ర్విధానేదై వేఒవి విధిః! పు॥, విధానే = చేయుట, Performing;
దె వే= దెవము, Fate; (అపి) బహ ప కారవ
Fort ree a సా
ప్రణిధిః (ప్రాళ్ళనే చ ప్రణిధిః!పు!, ప్రా ర్ధనే= ప్రార్థన, R6q1జtచరే
శ్రే ౨౬|| =వేగులవా(డు, A 909 situation.
బుధ వృద్ధాop(పణ్జిలేఒ
;
బుధః॥పు!-వృద్ధః।
Vat
త్రీ1-౨ ఒకపణ్ణి'తే=విద్వాంసుడు,
గి సగం న

పీ) Learned. (అపి) వరుసగా, బుధునికిని, (Planet

mercuty), ముసలివానికినీ (old) వేళు,
స్కంన్థ(సృముద యేఇవీ స్క_న్ధః॥పు॥, సనుద యే=అధ్యాయాది సమూ
చ) | హాము, Multitude; chapter. అపిమరా(పు,5hం11- /
der; చెట్టు మొదలు, The trunk ofa tree; సైన్యము,
A troop; బౌద్ధశాస్తో కృ మైనరూపవేద నావిజ్ఞాన
సంజ్ఞాసంస్కా_రములనెడి పంచ స్కంధములు,
The five forms of mundane consciousness,
(చేశే నదవిశేషే2.! .సిన్థుః॥ పు, చే'శే= చేశవిశేనము; నదవిశేయే.=
నై న (ర్నాసరితి
అత్య
స్తా
త్తి
,| నదవి శేషము;
ర్య గ
రకా యో
న మ The sea.|
 వర్గము.]ధ తృతీయకాండము. 8898
యామ్‌)! _౨౫౭|
|కనీ॥,నరితి=నది, A Iver.
విధా(విధాప్ర
వ్యకాలేచ) విధా! సీ॥ [ప] పు! విధా=చేయుట, ACti0n;
|ప్రకాశే
ప న ప్రకారము, Manner, form. or rule;
(చ) గజాన్నము, Fodder; కూలీ, Hire.
సాధూ (రమ్యే౭.పిచ |' సాధుః॥ త్రి
తీ॥,ర మ్యే=ఒప్పి దమయినవ స్తువు, Hand.
శత్రిమ)। some; (౯౩)సజ్జనుండు, Right, virtuous.
నభూ (స్రాయా స్ను వధూః సీ!) క వెండ్లాము, Is స్సుపా=
తా శ్రీ చ కోడల, Daughter-in-law; stsనీ నా ల్‌
ము,
Woman.
సుధా ( లేపోఒమృతం సుథా॥సీ॥, లేప =సున్న ముపూయుట » Plaster;
స్నుహీ)॥ _39౫౮॥ అమృతమ్‌=అమృతము, Nectar; స్సు హీ= జెముడు
చెట్టు, Euphorbia Tirucalli.
ఆ = ప 5 జ “<M, at

దా
న్‌ (అక్ష
సనా (ప్రతిజ్లా మర్యా
స
సద్ధాః॥ Sls ప్రుకిళ్లాంప్రర్వొ. Promise; మర్యా
దా=మేర, Limit.
శ్రద్ధా (సంప్రత్యయః
అగ అట
శ్రీస్ధా!న1: సం ప్రృత్యయః =భ కృన్టీతశ యము,
ద్ర అగ అ

స్పఅహో)! Fondness; స్ప ఫహో=ఇచ్చ, Belief.

మధు (మచ్చే పుష్ప, మధు॥న॥, మద్యే = మద్యము, Ardent spirit;
రచ్చే న చె 2..ప్య) పుష్పర సేవేపూ ధన Nectar of flowers; మెచ్చ
we
తేన, Honలy; (అవి వై త్రనాసనము;; వహ్‌
వను రాక్షసుడు, A ౭1౦01; ॥పు॥ఇప్ప చెట్టు క25-
2 sia latifolia.
న్ధం(తమస్యపి1.౨౫౯| అన్థమ్‌! న) తమసి= చీకటి, Darkness; (అపి)
గుడ్డి
డిసానికిచే
వేరై నపుడు! త్రి, Blind.
(అథ తిష) ముందుంజెప్పళల ఛాంతశ బ్రములు॥ శ, ||
_సమున్నద్దా (పగోతం ౮,|,పణ్డితంమన్య =పయ
సమున్నద్ధః॥ త్రి నం

మన్య గర్విత | యే తాను హత డనుకొనువాండు, Conceited

of learning; గరితే" = గర్భముగ లవా(డు, Proud.
బ్రవ్మబన్గు
హా
న అక్‌
టు
స్ట
॥ తి ॥,అధితే, జ్‌ [1
=య్రా,హణకర్ష్మపీ
నౌ
టా
నిశ్లేశే=) నుడై న శ్రహయడు A nomiual Brahmana;
యట
నిచేశే=
©
ద్వేషమువేత
ర
వేర్కొనంబడినవాండు, గA॥
 884 _ అమరకోశ ము, న[సానార్థ
Bri unworthy Brahmana.
(థావలమ్సితః | ౨౬_౦| అవస్థ బ్ధః॥ త్రీ॥0, అవలమ్బిత = అవలంబింపం
అవిదూరో ' స్ర్‌వస్టబ్దః బడిన వాడు, Relied on; అవిదూరః =దగణనున్న
౧ యె
ది,
/ ల i
Near; (అపి) కట్టంబడినవాండు, Bound.
లసిద్ధా (ఖ్యాత ఖూ|. ప్రనీద్దణిత్రి!౧: ఖ్యాత =ఖ్యాతిగలవాండు;
౧౪౬
J: brated; భూవీ.తొ= అలంకరింపయలిడినది, Adంrmned.
ఎ! ఇ్రలిథాన్లాః, i శ్లీధాన్త నానార్థక శబ్దములు ముగి సెను, గ్ల
సూర్యవహ్నీ) చిత్ర, చి త్రుభానుఃపు
తభ lo సూర్య. సూర్యునికిని, 216
భానూ వహ్నీ పన్నికిని
పెరు, ‘The sun.
భానూ(రళ్శి దివాక రౌ భానుః॥పు॥౧, రత్శీ=కిరణనమునకును, Ray of
_ |౨౬౧| 12860 దివాకరౌ= సౌర్యునికినివేరు, The sun,
భూళాత్తానా (ధాతృ భూతాత్తా ॥న్‌, పు॥ ౧, ధాతృ = బ్రహ్మకును,
దేహా) | Brahma; దేసేశాం "దేహమునకునువేరు, we
వై (మూర్చ నీచౌ) పృథగ్ణ, . పృథగ్ణనః!పు[మూర్డ =మూర్జుండు,డీ2 ignorant
నొ! man; నీఛౌ=హీనజాతివా(డు,0॥౭ of low tribe.
గావాణా (శైలపా గ్రావా!న్‌ పు॥౧, కైల= పర్భత ము, Mountain;
పొణౌ) పాపాణాె= రాయి, Stone,
పత్తివ్‌ (శరపవీణా)। ప్రీ ॥ న్‌,పు॥ ౧, శర=బౌణము, An arrow;
l9e__9| పషీతోమ. A bird.
(తరుశై లౌ) శిఖరిణా శిఖరీ॥ న్‌,పు! ౧, తరు = వృతుము, Tree; త్‌
లౌ=పర్భతము, Mountain.
శిఖనౌ (వహ్ని బర్హిణౌ) నిఖి॥న్‌ )పు!౧వహ్నీ = అగ్ని, Fire; బరి తాం
-నెమిల్‌, A peacock.

లీప్లోపగృహో) ఉపగ్రహ = చెబపట్టుట, Making prisoner;

ప్రతి కారము, Retaliation.
(వథ) సాదినా॥ (ద్వా, _సాదీ!న్‌, పు! ౧-సారథి =సారథి, షంజలయిజు,
. సారథి హయారోహూ) |హయారోహశా= గుజ్జపుకాతు, Charioteer.
నాజినో (2.క్వేషు,ప| - వాజీ॥న్‌ పు1౧,అశ్వ= గుజ్టము, Horse; ఇమ= -
 వర్గము.]-న
rrr
ET తృతీయశకాండము. 885
వీణఖ | బాణము, కం; పన్నీణః=పట్సీ, bird.
(కులేఒ) ప్యభిజనో (జ అభిజన ః॥పు॥౧,కు లే=కులము, Family; 10116 .
న భూమ్యావమప్య) | హరే or descent; జనవ రం = దనన్మభామిి,
_ |Native country; (అపి) కీర్తి, fame; కలాగతవు
యిన ధ్యజాదులు, retinue.
ఎ(థ)హాయనాః॥ ౨౬౦|॥|. పహోయనః॥ పు॥౧, వ నా=సంవత్సరము, A year;
(వర్దార్చి రహి. భేదా అర్చిః =కిరణము, A ray OE light; వ్రీహిభేదాః =
స్సుని) _|ఛాన్యవి శేషము, Red rice.
(చన్హాంగ్న రావి వవోచనః॥ పు॥౧, చన్ద్ర = చంద్రు(డు, Moon;
రోచనాః ! అ అన్ని=అగ్ని, Fire; అర్మా__8= సూరుస్టడు, Sun.
(కేశి) వృజినో _| వృజినః॥ త్రీ॥, కేకే= వెండ్రుకలకును, 2; (అపి)॥న॥
i పాపమునకేను, sin; ॥పు॥కేశమునకును, Distress.
విక్వకర్తా (రగ్రాసుర'న్ధి విశ్వకర్యా! న్‌, పు॥,అర్క_= సూర్యునికిని; సురళి
= The sun. ల్పినోః=-చేవశిల్నికిని,Architect of the gods.
ల్పికోష "
ఆతా (యతో,మధృతి: ఆత్మా॥న్‌ ;పు[౧గయత్నః=యత స ము6జలధృతిః=
ర్సుద్ధవ భావా బ్ర,
బ, ఛైర్యము,Firmness; ; బుద్ధిక=బుద్ద్ధి,Intellect; స్వభా
హ్హవర్షచ) | (వః స్వభావము, Natural disposition. (బహ్మ= పర
వ న మాత్మ, The supreme Brahma; వర్ష_కేపాము,
=
hag [ ప (చ)జీవ్లుండు, 5016ల! త...
(శశ్ర ఘాతుకమ త్తే, శకంఉటేవేందు
meh ద్రునికిని, Indra;
భ వర్గుకాబ్లా) ఫఘనాఫఘ |ఘాతుక మ లేభ= చారవున్వభావముగల మదపు
నా! ౨౬ el | 'చేనుంగునకును, A vicious elephant; వర్దుకాబః
సట! ను. గి ంచుమేఘుమునకును చేరు, A rainyన
=వర్షి
_అభిమానోఒ. (నాది అభినానః॥పు॥, అన్థాదిదశ్చే = ధనాదులచేతవ
దర్పేజ్ఞానే ప్రణయ చ్చినగర్భము, Pride cf wealth &c; అజ్ఞా నే=అ
ee మైనము, Ignorance; పాయ == స్రార్థను Fret
car యోః=హీింస, Killing.
ఘనొ ( మేఘే ఘనః॥పు॥, నే ఘు=మేఘము, A (1014; మూ సరి
త్రిష లమ గుణే= కారిన్యము, వంకర; మోరత్రీ[మూశ్తేకక
. ర్తిగుణే త్రిష ఎవి
886 అమరకోశ ము. న-(నానార్థ
నిరన్తశే)॥ _౨౬౭| |థినమైన, 50116 నిర్నన్తరే = దట్టమైన, Uniformly
extended. ఇది లోహాముద్దర (anvil) ముసా కాం
స్య తాళాదులకును (cymbal) Fe!
ఇన(స్పూళ్యే ప్రభౌ)| TheS11;
_ఇనః॥పు॥ ౧, సూ న్యే=సూర్యూనికిని,
ప్రభౌ= ప్రభువునకును పేరు, A king.
రాజా మృగాక్కే_ త రాజా॥న్‌,పు॥ ౧, మృగాక్కే_=చం దు నికిని;
శ్రియె నృవే)। త త్తియే=కు త్రియజాతివానికిని; నృవే = భూమి
నేలు వానికిని న A king.
వాణిన్యా (నర్తర్వకీదా| వాణినీ॥నీ॥,న ర్తకీ=Ss A dan.
తే) *A drunken 0112 girl; దూత్యౌ=దూతికాస్త intriguing wo-
woman. n.
అనకు సాం ల ౯ ముగలదు.
(సృవస్తార్థిమపి) వా get స్కీ (స్తృవన్త్యామ్‌=నది, Rie; ;(అపి)
హినీ॥ ౨9౬౮ | చీనావి శేషము, eTarmy.
హోదిన్యా (వజ్రతటి హ్రోదినీ॥సీ1,వజజ్ర=వ(జ్రాయుధము, The:than.3
తె) derbolt; తటితే"= Lightning.
(వన్హాయామువీ) కామినీ! |_కామినీ!సీ1,నన్దాయామ్‌=బదనిక, A climbing .
plant, (అపి) విలాసినియెన స్త A loving woman.
es తో లు, వ skin; ; చేహయో;=
_ తనుః॥వీ॥ ,త్వక్‌=
"దేహము, 106 ॥త్ర! తి జబ్సమైను Small; నన్న
మైన, thin; |
సూనా (ఒధోజిహ్వి సూనా॥సీ॥ , అధోజిహీోకా =కొండ నాలుక్ష శం
కాఒవీచ! ౨౬౯| ula, (అపి) వ ధస్థానము, Place of executitn. -
os విసారయో ర వితానమ్‌॥ష్ష్ప॥, కృ
కేతు_
హ్‌ము, A sacrifice విస్తా
స్త్రీవితానం
వీ ((త్రి
తిషవుతు రయూః = విస్తారము, expansion; | తితుచ్ళశే
తి =
చేశే మనే.ఖ్‌ రి_త్తృయైన, empty ; మస = మందు(డు, Dull. .
తనం" (కృత్యే శే ేశికనక్‌॥న॥, కృత్యే=చేయందగినది, A॥ indis-
తా నవుపపనిమృస్త
న త్ర pensable act; కేతౌ= గటు క్కె_ము, 2 standard or-
Sree 5yMbం1; ఉపనిమ న్తగే వాహణుల నిమంత్ర,
త్ర ము
Ts మ
చేయుట, 21 న
.. వర్షము.]-న
య్‌ ఈ
తృతీయ కాండము, 887
(వేద స్తత్వం పే బ్రహ్మన్‌ ,న॥వేదము;త తృ (మ్‌= పరమాతే The
బ్రహ్‌ బ్రహ్తా (విపి ప్ర supreme being;తే పః=తే పస్సు, DE౪౦ti01;॥పు॥ ey
జాపతి?) |Hoy writ; పు॥పిప్రః==బ్రాహ్మణు(డు; ప,జాపలిః = ద్రహ్మదేవు(డు.
(ఉత్సాహనే చ హింసా నన్టనమ్‌?స, ఉత్సాహనే=ఉత్పాహము, లూ
యాం సూచచేచాపి) గ |5౯7౭౭1౯6; హీంసాయామ్‌=హింసించుట, Destruc-
న్ధనమ్‌। _౨౭౧|| tion; సూచనే=ఎఆజిలించుట్క Hint. (అపి) ప్రకా
నము, Manifestation.
ఆతజ్టానం ఖ్‌
పతీవాప ఆతష్టానమ్‌॥ న॥, ప్రతీవాప = *ప్రతివావము,
జవ నాప్యాయ" నార్థక జవన= వేగము, ఆహ్యాయనార్థకన్‌ = తృ విచేయు
మ్‌ | *C4l6ning; |ట, ప్రతీనాపమనం గరలినబంగారు మొదలై నదా
tSpeed, + Gratifying; |నిని దృవ్యాంతరముతో (గూర్చి పొడిచేయుట; పాలు
తోడువెవెట్టుట, Causing to curdle.
న్యజ్ఞనం(లాఖ్భునే నశ్ర వ్యత్ఞానమ్‌॥న],లాజ్భ నే=
=గుటుతు,A mark; క్తశ్ర
నిష్థానావయ వేష నిస్రానావయవేషు = గడ్డము, మోసాలు, fet

(కో||
యూ _౨౭౨|| తిన్నునము, bia స్ర్రసురుషుల
న గుహ్యావయ
వలు! Private part of
Fed or female; (అప్సి
క-కారాది వర్ణములు, A consonant.
(స్యా)తె్మ_లీనం (లో కాలీనమ॥న॥,లోకవాదే_లోశాపవాదము, 21.
కవాచే యు ద్ధేపశ్వహి mour; పశ్వహిపవీ.ణామ్‌యు ద్ధే= పశుసర్పపతుల
పథ్నీగామ్‌) | యొక్క యుద్ధము, Combat dfanimals.
(స్యాదుద్యానం (నిస్స వెడ
ఉజ్యానవ్‌॥న।, నిస్పరణే= గృహాదులనుండి
రణే వనభేచే ప్రయోజ లుట్‌,' Going forth; వనభేచే = శృంగారపుతో ట్ర
నే) ॥ A garden; ప్రయోజనే= ప్రయోజనము, Purpose.
(అవకా శేస్థితౌ)స్థానం స్థానమ్‌॥ న॥, అనకాశే= తాను, ౨106 తెజపి,
ఆ రన Leisure; సితౌ=ఉనిక్తి Stay.
(కిడాదావపి)చేవనమ్‌।| చేవనమ్‌। న॥, క్రీడాదా= నేడ, Sport or play;
(ఆదివిజిగీపా లి ప్టోవహార (business);
ద్యుతి($plendour); స్తు
సుతి (praise);-క0లి (beauty),
గ తులకును (motion); (అపి లీలోద్యాన Cg

43
 త. అమరకోశ ము. న్యగానాద్ధః. .
ఇ |0౦ground); విలాపము,01॥ల్‌ జూదము, Gambling. .
ఉశ్రానం (పౌరుపే. త _ఉశ్రానమ్‌!న!, పౌరుపే. =పురుషప్రయత్నము,
Manly exertion; త తే arసె నము,mere army;
) || _౨౭ర|| సన్నివిప్లోద్గమే= కూర్చున్నా వాండులేచుట, Getting
up; (అపి) మలోత్సర్లము, evacuating (by stool
&c);హర్ష ము, J0y.
న్యుశైనం (ప్రతిరోభే న్యుఫ్థానమ్‌!న1) ప్ర
పషతిరోభే= అడ్డవెట్టుట, 00 ఇ
చవిరోధాచరణేజజ వచ కం. విరోధాచరతే = ప్రతికూలము చేయుట,
Opposition; (అపి)స్వాతం త్యక్ఫోత్యము, Independ-
entaction.స Sh a
(మారణే మృతసం, _ సాధనమ్‌॥ న॥, మారణే=చంపుట, Killing;
స్కా_రేగతౌ దృ వ్యేఒర్థ మృత సంస్కా_ శే= మృతునిసంస్క_రించుట, 003౬
దాపనే॥ _౨౭౫| నిర్వ quies; Xతె”- గమనము, Motion; ద్ర వ్యే=వసును,
ర్త నోపకరాణాను వ్ర Substance, wealth; అర్థదాపనే= అప సృపుచ్చుకో
జ్యాసు పనన. న్నయర్థము నిప్పించుట, Enforcement of the
|payment of debt; నిర్వ_రృన= సాధించుట, Accom-
plishing;' ఉపకరణ=ఉపాయము, Means; అను వ్ర
| జ్యాసు = వెంటంబోవుట, Following; (చ) సెన్య
లి ము, An army; మేఢ్రము, The penis.
నిర్యాతనం (వె రశు నిర్యాతనమ్‌॥ న॥, వై రశుద్దా= పగసాధించుట,
ప దానే న్యాసార్ప్సణే Revenge; దానే =దానము, Girt, న్యాసార్స Be
2_పిచ)॥ _92e_ || దాంచంబెట్టినది తిరుగనిచ్చుట, Delivery of a
deposit; (అపి అప్పుతీర్చుట, Payment of a debt.
వ్యసనం (విపది భ్రంశే వ్యసనమ్‌!న|, ఏపది= ఆపద్య€21ము[0)ాభ్‌ఏంశే=
దోపే. కామజకోపశే)! |పడుట, F211; కామజకోప జేదోపీ.= కానుక్రోధముల .
వలనయబుట్టిన, ఉద్యూతాదిన
కీ _ప్పవ్యసనములు, Vice,
పత (మీలోమి కస్ట పత్త॥న్‌న, అత్మీలోమ్ని = జెప్ప వెండ్రుకలు, .
ల a నా
న్లాాద్యం శే 3 Eyelash, కస్టల్కె_అకరుపున్వు,
= Filament of a
ఫ్యణీయసి)॥ flower;తే స్వాద్యంశే-
సా సూత్మమైననూలు మొదలై న
వర్షము.]-.న _ తృఠతీయకాండము. మ
దానితునుకలు, A $hort thread; (అపి) పశ్న్సులతు
ప్వుడుడీ wing. |
(తిధిభచేతుచ్చే) పర్య పర్వ॥న్‌, నతిధిభేదే= పున్నమమొద'లై
నపర్వ
తిథులు, The full and change of the moon; తుణే
| =ఉత్సవము, Festival; పున్నమ పాడ్యమిసంధికిని;
కణుపు A knot or joint; (స్పన్తావము, A chapter;
వర (నేతృచ్చదే= | వర్థ॥న్‌, న॥, నేతృచ్చచే = అెప్పు Eyelid;
ర్‌
ధ్వని) | అధ్వని= తెరువు, A 1046.
(అకార్యగు హే) కా కావీనమ్‌॥ న॥, అకార్య = చేయరానిపని, 1
వీచే unfit act; గుహ్యే = గువ్యాము, Privy part; or
[ప గోచి covering of privy part. ఖై
మైథునం (సజ్జతే” ర మెథునమ్‌॥న॥, సంగతే” =సంబంధము, Union;
తె ౨౭౮ | |రతౌ=సురతము, Copulation.
ప్రధానం (పరనూళ్తా ప్రధానమ్‌॥న॥, సరమా త్తా= పరమాత్మ, The
ధీఖి supreme soul; ధీః=బుద్ధి"Intellect; ప్రకృతి, Na-
ture; ప్రధాని, Minister; ముఖ్యు(డు, Chief.
స్రల్టునంి (బుద్ధిచి్నా ప్రజ్ఞానమ్‌॥ న॥, బు Knowledge; చి
యోాః)! హ్నయోః=గుటుతు, Token.
ప్రసూనం (పుష్పఫల ప్రసూనమ్‌॥న! పుపష్ప=పుపష్పము, A 1055010,
యో?) ఫలయోః =ఫలము, A fruit.
నిధనం ( కులనాశ। నిధనమ్‌॥ న॥, కుల=కులము, A family; నాథ
యో)! ౨౭౯ ॥| యోః=నాథశము,Death.[ నే=పిలుచుట, A Calling.
కొన్లనే(రోదనాఒహ్యోానే (కృన్సనమ్‌!న!, రోదన=ఏడ్పు, Weeping; అహా
వర్ష (దేహ పృమాణ। వర్ష 1న్‌ 3న, చహా=దేహమునకును, వెంఠ్వే; ప్ర
యమో) | నూాణయోః=కొలతకును"పేరు, Measure.
(గృహ చేహ త్విట్బ), ఛామనన్‌ ,న॥, .గృవా=గృహాము, Ahouse; దే
భావా) ఛానన్య హ=దేహము, 3ంకూ త్విట్‌ =కాంతి, Light;
©
భావాః= ప్రభావము » Dignity or magesty.
(భచతుష్పృఖే)! ౨౨౮౦॥| సంస్థానమ్‌॥ న॥ చతుప్స ఖే=నాలుగు తెరువులు
 840 అమరకోశము. న-[నానార్థ
సన్ని వేశేచ) నరం గూడినదిక్కు_, Meeting of four roads; సన్ని
వేశే = సన్నివేశము, An open place near a
town; (చ) ఆకృతి, Form; మరణము, Death;
సన్ని వేశనునగా అవయవరచనావి శేషనుని కొం
దు, Configuration; ఉోరుచుట్టునుండు బయలని
|కొందటు.

లత (చిహ్న ప్రధాన లత్షు॥న్‌, న$) చిహ్నజగుజుతు, Token; ప్రధా

యో) | =ప్రధానము, Chief.
నయోాః
అచ్చ్భాదనే (సంపిధాన ఆచ్చాదనమ్‌॥న॥,సంపిథానమ్‌=వ త్తము,Cloth-
' మపవారణ మిత్యుభే)! క్ర అపవారణమ్‌ =క'ప్పట,Covering.
ఆరాధనం (సాధ నేస్యా ఆరాధనమ్‌॥సాధనే==సిద్ధించుట, Accomplish.
దవాపాతోపషగేఒవీచ) ment; అవాపా=; పా ప్పి Attainment; తలోపశే=
సంతోషిపించు, Gratifying.
అధిష్టానం (చక్రపుర అధిష్టానమ్‌॥న॥,చ క =బండిక న్ను,Whee1;పుర ప
(UU
ప్రభా వాధ్యాసనే ష్య పట్టణము, A town; ప్రఫొవ= ప్రభావము, Dignity;
పి! ౨౮_౨| అధ్యాన నేష్వపి i ఆ కృమించుట, Approach.
రత్నం (ఆర్య
స్వజాత్మి కే, రత్నమ్‌ \శ॥, అర్య
స్వజాతి కేనఫై.=స్వజాతిలో
ఆధ
శేస్ణ
అక

స్టేఒవి) మైనది, Excellent of its 1యుర్వ(అపివజ్రము మొ

దలె నమణులు, A gem. [నచే=అడవికిని, Forest.
వనే (సలిల కాననే) !| వనమ్‌! న॥, సలిల =ఉదక మునకును, Water!కా
తలినం (విఠలే స్టోకే| _తలినమ్‌॥ త్రీ, విరలే=పలుచనిది, Thin; [ప]
Wi నిర్శలమైనది, 0162 సోకే=ఇంచుకంత, ఏ2.
_ (వాచ్యలిక్షాస్తథోత్త _ఉత్తశేంముందుంజెప్పంగల నాంతశబ్దములు,
శ్రే! ౨౮ ౩|| తథా=ఆతలినశ బమువ లె, వాచ్యలీడ్షైః వా వి శేహ్య
లింగముగలవి.
సమానా (స్పత్సమెశే నమానః॥ త్రి!
తి సత్‌ =సడ్జనునికిని, య.
స్యుః) సమ= సదృశ Pee BTN Similar; ఏ కే=బఒక్క
నకుి,ను వేర
స్త॥ ువుత్ర
న శువనః ు, 5౭21౭,
శికుంనా(ఖలసూచకా)!| మైపి ఖల = దుర్జనసికినీ, Write
వర్షము.]-.ప
౧
తృతీయ కాండము, 841"
సూచకొ=కొంజెకానికినివేరు, Tale-bearer. :
హీనన్య్యూనా (వూనగ | హీనః.న్యూనః॥ త్రి॥_౨ఊన=తక్కువై న, Def.
కం $) cient; గరా గ్ర్‌=నిందింపంబడిన, 14204116.
(వేగళూశ్రాతరస్వినా॥ తరస్వీ॥న్‌RID చేగి-వేగముగల, 5ళf$ కూ
_౨౮ ౪ రా=బలవంత మైన, Valiant.
అభిపన్నో (=పరా అభిపన్నః॥ త్రి॥, అప రాద్ధః=అపరాధము చేసిన,
ద్ధో౭రిగ, స్త వ్యాపద్ద 6410) అరి గృ_స్త=ళత్రువు చెతం బట్టువడిన, హోర!
'తావపి) | _ |tive, subdued; వ్యాపద్దతావపి = అపదబొందిన,
Involved in calamity.
వ్లఇతి నానాః. క్ల శ్లేనాన్న నానార్థకశ బ్దములు ముగిసెను. క్ల
కలాపో (భూషకో బో కలాపః॥పు॥,భూపషణే=తొడవు, An 012మల6బ
తూణీచే సంహతావవి)॥ ర = నెమలిపురి, 000153 tail; తూణే రే=* అను
_౨౮౫| *A quiver; |లపొది, సంహతావపి=సమూహము, Multitude.
(పరిచే) పరీవాపక$ పరీవాపః॥పు॥, పరిచ్చచే = గుడారము మొదల
(పర్యుప్కాసలిలస్థితౌ) | |యిసని, Furniture; పర్యుష్పా = వెద వెట్టుట, Sowing
around; సలిలస్థితె =. నీళ్లునిలుచుట, Standing
water; [ప]నీళ్లయునీకి పట్టు, A piece ofwater ;పరి
చృదనునంగా పరివారమనికొందజు, Retinue.
(గోధుగ్లోవ్టపతీ) గోపా పః॥పు!, గోధుక్‌ =గొల్ల వాండు, A herds.
man; గోష్టపతీ =ఆవుల నేలువాండు, The head of
2 cowpen; [ప] రాజు A king, అనేక గ్రామాధి
కార్తి Superintendent of a district.
(హారవీష్టూ)వృషాకవీ॥ | _వృపాకపిః॥ పు॥1, హర =శివునికిని, విష్ణూ=విమ్లు
౨౮ ౬|| వునకును, [ప] అగ్నికిని, ఇందునికినిపేరు,
'బౌస్ప (ఊష్మాశ్సు) చాప్పః॥పు], ఊప =అవిరికిని, Vapour; అక్ట్రుజ
కన్నీళ్ళకును పేరు A tear.
'కకిపు (స్త్వన్నమా. కశిపు॥ప్న॥, అన్నమ్‌=అన్నమునకును, F004;
ఇ్భ్భాదనం' ద్వయమ్‌) | ఆచ్చాదనమ్‌=వ, స్తమునకును, Clothing; దయం
| =ఈరెంటికీని
పేరు, Food and clothing.
842 అనురకోశ ము, ఫ-బ[నానార్థ

తల్నం (శయ్యాటడా]। తల్నమ్‌॥న॥ [ప] ॥పు॥, శ =పాన్నూనకును,

5 A bed; న ప. eh దా
“రేషు= వెంజ్రామునకును వేరు, A wife.
_స్తమ్చేఒఫి) విటపో విటపః॥ష్ష॥, స్త జక సవ్రుగంట, A Cluster;
cere మ్‌)| _౨౮౭|| | (అపి) చిగురు, A 5020406 కొమ్మ A branch.
శని,

_ప్తరూప సురూపా ప్రాప్త

పరూపః_సురూ పః. అభిరూపః॥ త్ర,
తి 153,బుధ =
Res (బుధమనోజ్ఞవిచస్టయనికి Learned ; మనోజ్ఞ న =ఒస్పెడి
యోాః। య. వానికినిపేరు, Pleasing.
(కూ రీవ్‌శ్రా భీదేఒవీ) కచ్చవీ॥సీ॥,కూ రిఎఆండుతాంతోలు A female
కచ్చవీ॥ turtle; వీణాభే బే=సరస్వతిప్‌ణ, A.lute,
శ్లీఇతిపానాః. క | శ్లీపాన్షనానార్గ్లక శబ్లములు ముగి సెను.్ల
[ (రవచ్డే పుంసి) శేఫ। _శేఫః॥,, రవశ్షరవర్షమునకు వే
వేరై నపుడు॥పు॥,
(స్పా న్‌ కుత్సితే వా కుల్సితే=ఆకువ్షిక్తునైకిక్తే
పేరైనపుడు! త్రి1, Vile.
చ్యత్తీజ్ఞక1) J
శ్లేలలి ఫాన్హాః. | జఘానననానార్థకశబ్దములు ముగిసెను. క్ల
(అ,న్హరా భవనత్తే గన్ధర్వః॥పు1,,అ న. త్త్వే=అంతరపిశాచ
తే
2_ శే గన్గర్యో (దివ్య ము, The soul after death and previous to its
గాయనే) | being born again; అశ్వే = గుజ్బము, A horse;
దివ్యగాయనే==బేవలోకమునందు. పొడునట్టి విశ్వా
వసువు 'మొదలయినవార్యు A ౯elestial musician.
కము | (ర్నావలయేశ జ) కమ్ముః॥పు1,నల యే=కడియమునకును,గీ ring;
న ఫ్‌ ౦ఖమ్రునకును, A couch or shell.
ద్విజిహ్యూ (సర్పసూ ద్విజిహ్వాః॥పు॥,సర్ప=సర్పము, A serpeut;సూ
చకా)॥ చకెా=రొొండెగా(డు, An informer.
పూర్యో (ఒన్యలిబ్ల _పూర్య్వః॥ తి1,స్రాక్‌=పూర్వదిక్కు-న నుండునది,
స్రాగాహ పుం బహు కే Eastern; 'పూర్వకోలమునందుండునది, Prior;ఫ్రూా
౭_పిపూర్వజాన్‌ rw ర్వాః॥పు,బ॥, పూర (జాల అహా= పూర్వులయినపితృ
పితామవహాదులు, Forefathers; పుంబహు ల్వేఒవీ=
|పుంలింగబహువ చనములయందు వర్తించును,గంధ
 వర్గ్షము,]ఛభ తృతీయకాండము,. 848 '
(ము “వబయోరభేది మను
'టచేత నీబాంతములయందు. జెప్పడియెను.
ఖఇతిచాన్నాః క్ల | శ బా ననానార్థకళబ్దములు ముగిసెను. క్ల
కుమా (ఘకుభమూ కుమ్మ ః॥పు॥, ఘుట = కొడవకును, A j21; ఇభ
గ్థాంశ) మరాన్దాంకౌ = ఏనుయగుకుంభ స్థలమునకును పేరు,
Frontal globe of an elephant’s head,
డిమ్మాతు (శిశు బా డిమ్భుః॥పు!, శిశం=శిళువునకును, A య1116, బా
లిశా। ౯౦|| లిశౌ=మూర్షునికినిేర్కు AN ignorant man.
| స్తమ్బా (స్టూణా జడీ _స్సమ్మృః॥పు॥ | స్థూణా =క ౦బము, Pillar; జడీ
భావా) భాని= మాన్సడియుండుట, Insensibility.
'శమ్భూ (బహ్మత్రీలో శమ్ముః॥పు॥, బ్రా = (బృహ్మకును, Brahma;
జనా) :15 * త్రీలో చ నె"=ళినునికిని పేరు, Siva.
(కుతీ భ్రూ ణార్భకా) గర్భః। పు॥, కుకీ = కడుపుకును, The belly;
గర్భాః యణ = కడుపులోని శిశువునకును, A fetus;
అర్భక =బాలునికినివేరు, A 60164.
న్నిస్కృమ్భః (ప్రణయే విస్తమ్మః॥ పు! (పృణయేచ = పరిచయము,
2_పిచ)॥ —9F౧I| Acquaintance; (అపి) కృీడాకలవాము, Playful
dispute; విశ్వాసము, Confidence,
(స్యాచ్భేర్యాం) దున్లు| _దున్లుభిః॥, ఛేర్యామ్‌ = భేరికివేరయినపుడు! పు!)
భిక (పుంసిస్యాదక్నో) దు మ large drm ; అశ్నే=పాచికలయందుండు ఇత్తి
న్లుభిః (న్రీయామ్‌! _|గకు వేరై నపుడు | సీ) A die; అతుమన(గా పా
(స్యాన్మహారజనేక్టీ బం) |చిక_లని కొందటు.
కునుమ్మమ్‌॥ న॥, మహోరజనే = కునుమపున్వు,
కునున్భుం (కరశే పు ఏ2మింఇల;॥
పు!కరకే-క మండలము, A ater pot.
మూన్‌ )|| ౨౯ ౨||

(త త్రియేఒవిచ) నా ee పు, త త్రియే=కు త్రీయుండు, (అపి)

భి (ర్నా) |వి షుండయిన రాజు, An emperor; | ప్ప॥ బొడ్డు,
Navel; 1సీ॥! బండికంటినడిమి, Nave of a wheel;
ప్రధానము, Chief point; కస్తూరి, Musk,
344 అమరకోశము. మ_[నానార్థ

సురభి(ర్లవి చ శ్రీయా। సురభిః॥సీ॥, గవి = ఆవు, A 60%; (చ) 1॥పు॥

మ్‌) | వసంత రువ, _Spring; NW మంచిపరిమళము
XY, Fragrant; మనోహరమైన, Pleasing.
సభా (సంసది సభ్యేచ) సభా॥సీ॥, సంసది=ఆస్థానము,. A hall; సభ్యే=
సానూజికుండు, One 0% a company; (చ)సమూ
హాము, An assembly; ద్యూూత మందిరము, A
|gambling- house.
(తృివ్వుధ్యతే౭_పి) వ| వల్లభః॥త్రి॥ అధ్య కే =అధికుడు: A super-
ల్లభః॥. _9F-3| |intendent; (పకి క్రి
పీయమయినది, BeloVved.
శ ఇతిభాన్నాః. క్ల చ్లా న్వనానాక్థకశబ్దములు ముగి సెను.్ష
(కిరణ పగహా
ప ర్‌ం టిశః పు॥, కిరణ=కిరణము, A fray of light;
న
Bate|
ప గ్రహాం పగ్గము, A rein.
ప [కప్ప A frog.

(కపిభేకా)ప్థవజ్లిమా।| _ ప్లవబ్లనుః॥పు॥, కవీ=ఎరోంతి An ape: భేశౌ =

(ఇచ్చా మనోభ చా కామః॥ పు, ఇచ్భా=ఇచ్చు Desire; మనోభ
కామా వౌ=మన్మ థుండు, ౦114; కామమ్‌॥న॥ =మిక్కి_లి,
Much.
(శార్యోద్యోగా ప, పర్మాక్రమః॥పు॥, శౌర్య= సామర్థ మునకును,
రాక్రమా! __౨9౯౪॥| Power, wish ఉద్యోగా = చేయవలయుపనులం
|చ్రారంభించుటకును
పేరు, EXxertion.
ధర్యాః (పుణ్య ప ధర్మ*lపు॥, పుణ్యు= పుణ్యము, Moral and reli-
న్యాయ సభా వా౭_ |gious గన్‌ గ యమ=యముండు, న్యాయ=నీతి,
చార సోమవాఖ | Propriety; స్ఫభావ= స్వభావము, Nature; అణా
ర=ఆచారము, 226; సోముపాః = సోమయాజి
[ప] యజ్ఞ ము, A sacrifice.
(ఉపాయపూర్వ ఆర, _ఉపక్రనుః॥పు॥, ఉపాయపూర్వఆరమృః=ఉపా
మ్శ ఉపథాచా) ప్యుప లి యారంభించుట, Deliberate
క్రువః| 9F Xl |undertaking with knowledge of means; ;ఉపథా
చ=అమా త్యాదులను పరీకశ్నీంచుట,
Test of hon-
esty; (అపి)ఇది మొదలని చెప్పుట, Commencement.
వ్లర్గము.]-ము తృతీయకాండము. 846
(వణిక్సథకి పురం వే! నిగమః॥ పు! వణికృథః = అంగడివీథికిని A
దో) నిగమోా market; పురమ్‌=పట్టణమునకును, A town; వేదః
= వేదమునకును
వేరు, Holy writ.
(నాగరోవణిక్‌)। సైగ, నై గమః॥పు॥, నాగరః= పట్టణమునందున్న వాం
మూ (ద్వా) డు A citizen; వణిక్‌ =వ _రృకుండు, A trader.
(బలే) రామో (నీల) రామః॥పు! బలే=బలభ ద్రుడు, | త్రి! నీల=
చారుని లేత్రిషు) |! |నల్లనిది, ౨1203 ఇారు=ఒచ్పెడిది, Pleasing; సి
oF ell 'తే=తెల్లనిది, White.
(శఛాది పూర్య్వోబృన్నే గ్రామః॥పు॥, న బ్ర=శబ్దము, ఆది= మొదలయిన శ బె
౭_పి) గ్రామః ములు, పూర్వః ఖత మ మనా
| నమూహామునకు వేరు:
ఫో ళ “కథబ్రగ్బామః-గుణగ్రామః )

అని. A Multitude; (అపి జారికిని, A village; సర

సమూహమునకును
పేరు, An 006176 in music.
(కాన చ) విక నుః।Q విక్రమః॥ర్ల పు॥,
య
డౌాన్తా=ల
pen
క మించుటకును,
A stride; overcoming; (చ) పర్నాక్కనుమున
కును వేరు, Valour.
“సోమః (స్తో తే 2_ధ్వ స్తోమః॥పు॥, సోల్రే=సోత్రము, Praise; అధ్య
చే బృన్త్వే చే_-యాగము, A sacrifice; బృ నే=సమూహాము,
© ది
An assembly.
జిహ్య (స్తుకుటి లఒలసే) జిహ్మః॥పు॥, కుటిలే = వంకర మైనది, 01001661;
అలసే=-నముందవాయినది, Slow, lazy.
.
గుల్గా
a
(రుక్‌ _స్తమృసే
జర p=
గుల ః॥ పు,
అ
రుక్‌ =గుల రోగము, A disease
నాశ్చ of the spleen; స్పవ్య =పద, A bush; చేనాః=
| సేనావిశేవము, ‘Body of troops consisting of
9 platoons.
[౧% ౨ ls మే గ రీ Se
జామిః0 (స్వసృృకుల స్త్ర, జామిః[పా]యామిః lal, స్వసృ న
యోఖ॥ ౨౯౦౭| ది A sister; కుల శ్రీరూ కుల్వస్త్రి A chaste
woinanm; జామి అవ్యు॥ = ఆలస్యము.
(వీతి మొన్త్యోల త వనూ$వీ!, ఖీతి=భూమికిని, The earth; తూ
44
846 అమరకోశము, మ-[నానార్థ 1
PR
మా(యు న్ఫో్ట్టః=ఓర్పునకును, Paden: న॥ఠఘు శ్తే=ఉచిత
(శ న్లో
bab షక్‌త్రీషు)|
13 |మయినదానికీని, Ft 1త్రి॥ శక్తే = సమర్థునికిని,
Able; హి"తే_హితునికినివే స్‌పెం.
అప
(త్రిషుశ్యామా (హరి; _శ్యామః॥త్రి!,హరిత్‌= సక Green;
త్కృష్టౌ ) శ్యామా కృష్ణా=నల్ల mo Black; శ్యా మా।సీ], శారి
(స్యాచ్భారిబా నిశా)॥|బా=నుగ రథపాలకును! 0170174145 argenteus;
౨౯౮॥ నిశా=రా తికినివే » Night.
లలామం (పుచ్చ పు, _లలామమ్‌ [ప్న]లలామ॥న్‌,న॥, పుచ్చు=తోం,
ణ్ణ్రాశ భూపా ప్రాధా
పా తీ tail; పుణ్ణ =
=తిలకము, A Mark on the fore.
న్యకేతువు | head; అశ్ట్ట=
=గుజ్బుము, A horse; భూపా=ఆభ రణ
ము An న. ప్రాధాన్య = ప్రక్ఞనమ్మరు
నది, Chief; కేతుషు=టుక్కె_ము, Flag,
సూతత్మ్‌(మధ్యాత్మ వు సూత్మమ్‌॥ త్రి,
త్రి అధ్యాత్మ మ్‌= పరమాత్మ, The
పా$) |supreme soul;(అపి స్వల్ప మేనది, An న.
(దాప,ధాన్సే పథ ప్రృథవమమ్‌! తి,
తీ 1, ఆదా = మొదటిది, వౌషట్‌
నుం (త్రిషు) గగ |(పృథానే=
ప =ముఖ్య మయినది, Chief.
వామా (వబ్లుప, తీపౌ! వామః॥ త్రి!
తి ,వల్లుజ మనోహరమయినది, Pleasing;
దా) పృతీపొ=
ప ప్రేగిబాలనుయినరి Reverse.
వధమా (న్యూూనకుత్సి మ. ॥తి
త నూన = కొదువయెనది, 407;
తే) | కుల్సితె” మ
= Vile.
(జీర్ణంచ పరిభు _కృం యాతయానుమ్‌॥ త్రీ! జీర్ణ౦చ =చివికినది, ౦14;
చ) యాతయాము (మి పరిభు క్రంచ=అనుభవింపయిడినది, U$ed.
దం ద్వయమ్‌) " _౨౦౦|
శ్లీఇతినూనాః. | | గీమా ఆకలా నార్థక్షకబ్రస్లులు ముగి సెను. క
( తురజ్ఞగరుడౌ ) తా తారగృస్టకవు!, తురంగ = గుజ్జమునకును, A
Es bas మకా =గరుడునికినిసేరు, Gude
(నిలయాపచయాక్ష శఈయః॥పు॥, నిలయ=ఇంటికిని 10456 అప
యాం | చయాజ=నాశ మునకును వేరు Detruction.
శ్వశుర్యా (చేవరశ్యా। _శ్వశుర్యః॥ పు॥, చేవర = నుగనితోడయిట్టిన

న
+
 వర్గము.]-య తృతీయ కాండము, 847
Ca వాండు Husband's brother; శ్యాలా = అలితోడం
బుట్టినవాండు, Wife’s brother.
భాతృవ్యా భ్రాతృ గౌతృవ్వః ॥పు!, భ్రాతృజ ఇ తోడబుట్టిన
జద్విపో॥! 3౩౦౧| |వానికొడుకు, Brother’s son; ద్విహె= పగవాండు,
An enemy.
పర్జన్య (రసదచ్చేనై) | _ పర్ణన్యః॥పు॥, రనత్‌ =ఉజుముచున్న, అబ్బఎమే
ఘుము,A& thundercloud; ఇన =ఇంన్రు(డు, Indra.
(స్యా) దర్వుః (స్వామి, _అర్యః॥ పు॥, స్వామి= ప్రభువు, ౫42564 వైశ్య
వగ నరో) | యోః=వై శ్యు(డు, Vysia.
తిప్యశ
అద ఇల
(పు
అహా
చే కలి, _ తివ్యుః॥పు॥,
అష
పుస్యే=౧_ గ
పచీ,
పుష్యనత త్రమునకును,
| యుగే) కలియుగే= కలియుగమునకును
పేరు.
పర్యాయో (ఒవసంే పర్యాయః॥పు!, అవసరే=అవసరము, 09201౬
క్రమే) || ౨౦_౨| unity; క్ర మే=వరుస, Succession.
పృత్యయో (2_ధీనశప పృత్యయః॥పు1, అధీన =అధీనము, Subjection;
థ జ్ఞాన విశ్వాస హేతు |శ పథ=శ పథము, 02th; జ్ఞాన = తెలివి Knowledge;
షు! ర స్థ బ్లేఒ విశ్వాస =విశ్వాసము, ౫౯156 హేతువు= హేతువు,
. Cause; రన్ధ్రే =అవకాశము, A hole; శబ్దే=కృ_తద్ధి

తములు మొదలగు ప్రత్యయము, An affix,

(థా)నుశ యో(దీర్ధ్య'జ్వే, _అనుశయః॥పు1, దీరద్వేష =దీర్ధ"ద్వేషము, A॥
పానుతాపయో౫ 3౦03॥ 014 enmity; అనుతాపయోః = పశ్చాత్తాపము,
Repentance.
స్థూలోచ్చయ (_న్ఫ్వ స్థూలో చ్చయః॥పు!, an! ల్యే=సంపూర్ణ ము
సాకల్యే గజానాం మ గాకుండుట, Inompleteness ; గజానామ్‌=ఏను.
ధ్యమేగలే) | గులయొక్క_, మధ్య మే=నడితర మయిన, గ లే=(తీవ్ర
మును. మందమునుకాన్సి గమనము, An లేం.
phant’s middle pace.
సమయా (శృ్ళపథఖా౭_| సమయః॥ పు॥ ౧, న పథ =శ పథము, An oath;
mm
చార కాల సిద్దా న్హసం ఆచార = ఆచారము, ౩౭౬6 కాల = కాలము,
Demonstrated
bam

విద)! గ్‌ ౨౦౪ |Time; స న్త = సీదానము,

3

భే

జై
848 అమరకోశ ము. య-[నాన్మార
||0010143101; నసంవిదః= బ్లానము; స ౦కేతము (0
|t10॥) ముదలయినది:
(వ్యసనా న్యశుభం దై అనయః॥॥పు॥, వస నాని= జూదము మొదలై న
పూర్వ
నం విపది ) త్యనయా స _ప్పవసనములు, Vice; అశుభ ౦దె వమ్‌=
(స్తాయఖ)| కర ము, 111 వ.
మునం జేసినయశుభ విపత్‌=
ఆపద, Calamity.
అత్యయా ర
(.2ష్‌క్క్ర క ించుట,
పు॥, అతి ర్‌మే = అతి కృమ
అత్యయః॥8 పు
[ఏదో సే. దచేTransgression;
వే కృ చే కళ్ళ a దా. Distress;
- ~
2_ప్య) ల దోచే, ఇన్‌ మసము Fault! దలగో=దండము, Punish లా

ment; (అపి) నాశము, తము

(థా౭-పది!130౫| యు. సంపరాయః ॥ పు? ఆపది=ఆపద, Calamity;

యతోం ) సృంపర ా యుద్ ద్గ= యుదమ ు, ౫72% ఆయతోవః=భ
నిః= భ విష్వ
విష్యతా తా
ద్ధాయత్‌ క) స్ప
యః ' అము, Futurity.
|
పూజ్యు(స్తు శ శు శే పూజ్యః॥పు॥,శశ రేచ ==ఎవమావము, Father-in_law;
2_పిచ)! (అపిపూజార్డు (డు Respectable.
'
(పశ్చాదవస్థాయిబలం' సన్నయః॥పు!, పశ్చాత్‌ అవస్థాయి ఫలతి
రు
సమం కా రు శ్చ సన్న,'వకు వెనుుకనుండుదుముదారిపెంజు Rear chia1
ర. ౨౦౬. | సమవాయః= సమూహము, Multitude. 1
(సజ్జా లేసన్నివేశేచ), సం స్త్వాయః॥పు॥ సజ్జులే=సమూహము, Assem.
సంసాపయః blage; సన్ని వేశే=డారిచుట్టునుండు బయలు, గడు.
nity; (చ) గృహము, A tee | త .
ప్రణయా (సమో! ప్రణయః8|| పు!)మిస్సమ్మ = పరిచయము, Acquaint-
స్రవ్భు యాళ్ల డే ance; యాచ్లా==అడుగుటు, SOlicitation; (ప్రేమా.
విన
మోణో) s
Mayaసమ, Affection. ని
( వరే ) సము. సము చ్భ్రయః;॥పు1విోభే= వైరము; Enmity;
చృృయః॥ 3021: (అపి పొడవు, Elevation.
విషయో (యస్యయో విషయః॥పు!, యస్య =
“లఆవనిక్సి యః ఏద పాత్‌
జ్డాత స్తత్రశ బ్లాదిశేవ్వ పరిచయమువేయంబడునో, త త్ర్‌= అది, Subject
ప్రి
లి
matter; శ సాది శేషు = శబ్దస్సోర్శరూ పరసగంధ
ములు, Object of sense; (అపి) "దేశము, Country.

i
1
a గ్గ |
వర్గము.]-య తృతీయ కాండము, 349
(నిర్యా సే౭_పి) క పూ కషోయః॥స్న|,ని ర్యాసే=క పూయము, Infusion;
యో(2 స్త్రీ) (అప్రిఒగర్కు Astringent taste; మెపూాంతే, Sinear-
ing; perfume,
(సభాయాంచ) ప్రతి ప్రతి శ్రృయః॥పు॥,న భాయామ్‌= సభ, Assembly;
శ్రయః॥ కిం౮॥ |(చ) ఉనికిపట్టు, Ref1g౭; గృహము, House,
స్రాయో ( భూవ్న ని ప్రాయః ॥పు॥, భూమి = బాహుళ్యము, Fre-
నగమునే) quency; అ నగమనే =నురణార్థమై యాహాోరము
లేక యుంగుటు,. Starving oneself to death;
'ఇదికాక సమాసమునం దు త్తరపదనుయి సద్భశా
|ర్భమగును, Similar.
మన్యు (శైన్నే క్ఫ్‌తె
ఇ నా
మన్యుః॥పు॥,దైన్యె= దై నము, Distress; క్ర,
ele, = క్‌ 1 వెద

ప్రతి
(రహాస్యోపస్థయో) ర్లు
|తె =యజ్ఞము, Sacrifice; కుధి=కోపము, Anger.

గుహ్నమ్‌॥ త్రిll, రహస్య = చాంచందగినది, మీ

హం a secret; 1న॥ ఉపస్థ యోః= స్త్రీపురుషగుహ్యానయవ
ముర part; Iyl తాబేలు, Tortoise.
సత్యం (శ పథత థ్య సత్యమ్‌॥న॥, న్రపథ=ఆన, ఓక 026; | త్రీ!తథ్య
యో) 90౯|॥ యోః = నిజము, Truth; యుగభేదలోకభేదముల
కును సేరనికొందటు.
వీర్యం ( బలే ప్రభావే ఏర్యమ్‌॥ న॥ బలే=సత్తువ, Animal strength; ప్ర
చ గ వజ వశ క్కి Dignity; (చ) రేతస్సు, Semen
virile; “తేజస్సు Splendour.
ద్రవ్యం (భ వ్యేగుణాశ్ర, దృవ్యమ్‌॥న॥,భ వ్యే=మంచిప దార్థము,51103[2106
యే)! గుణా శ్రయే= గుణా శ్రయమైనవస్తు వ్ర, The sub-
stratum of qualities; భ వ్యుండనలా భాగ్యసంప
న్నుండనియు యోగ్యుండనియు కొొందటు. wealthy,
న్‌
వ
_ధిష్ట్యం (స్థానే గృహా| “ వ్రమి॥న॥,
ధిహ్ల ౧న స్థానే=తా
టి వునకును, స్టేplace;గ్ల గృ
భేఒగ్నా హే. = ఇంటికిని, House; భే = నయ త్రమునకును,
An asterism; |పు॥అగ్నా =అగ్ని కిని చేరు
850 అమరకోశము. య-[నానార్థ

భాగ్యం (కర్మశుభా| భాగ్యమ్‌! న; శుభాశుభమ్‌= శుభమును అకు

శుభమ్‌) ॥ కిం౦॥ భమునై న, కర్ణ = కర్మమునకువేరు Destiny;
good mee iEfate.
(కశేరహేమ్నార్లా। _గాక్లేయమ్‌॥ న ॥ ౧, కశేరు= తామరకలువ
జయం మొదలయినదాని దుంపకును, A 188440 హే
మో ః=:బంగారమునకును పేరు, Gold.
విశల్యా (ద_న్తికా=.| _విశల్యా!సీ॥౧, దన్తికాచ = దంతిచెట్టునకును, .
పిచ) | (అపి) పాపర చెట్టునకును, తిగొట్టు చెట్టునకును,
సాలోటిచాలికూరకును చేరు
వృపాకపాయా (ప్రీ వృషాకపాయీ*నీ!౧, శ్రీ
=లవ్నీకిని, గారో
గారో) పార్వతికిని వేరు.
రభిఖ్యా (నామ శోభ అభిఖ్యా॥సీ॥౧, నామ= నామభేయమునకును,
యో శి 3౧౧1 |Name; Seg కాంతికినిపేరు, Beauty.
(ఆరమ్మోనిష్కృతిళ్ళి క్రూ! సీ[౧, ఆరమ్భృః= ఉద్యోగము, Begin-_
ఈ పూజనం సంప్రథా 1118; నిహ్మృతిః = ప్రాయశ్చి _త్తము, Atonement;
రణమ్‌ | ఉపాయః కర్త శివ =లిక, Instruction; పూజనమ్‌ =పూజనము,
చేష్టాచ చికిత్సాచనవ) 170110 సం ప్రభథారణమ్‌ =.వ్యవహారమునందు ని
క్రీయాః॥ ౩౧_౨|| శ్చయమును బుట్టించులిఖత సామ్యూదులు, Judicial
investigation; ఉపాయః=జశపాయము, Expedi-
అ; కర=వ్యాపారము, Aంt; చేష్టా =బుద్ధిపూర్వక
వ్యాపార
ము Practice; చికిత్సా=చికిత RY Remedy,
నవజ ఈతొెమిదింటికిసేరు, (చ) థాత్వర్థము మొదల
యనది, A tak
ఛాయా ( సూర్యప్రి ఛాయా 1సీ॥౧, సూర్య ప్రియా = సూర్యునిభార్వ్య;
యా కా న్తికి ప్రతిబిమ్బ కాన్తిః='కా౦లి, Beauty; ప్రతిబిమ్బమ్‌= ప్రతిబింబము,
మనాతపఖ)। Reflected image; అనాతపః=నీడ, Shade.
కమా (పృకోశ్టేవా కత్యా॥సీ వీ [ ౧, హర్య్యాదేః = మేడలు మొద
ర్ల్యాదేశ కాఖ్బ్యాం ను లయిన రాజగృహములయొక్క_,ప్రశోశ్ళే =అంత
ధ్వేభబగ్ధ
బస్థనే)1 _ 3౧౩| |రువులు, *EnClosure of an తలో కాబ్బా గమ్‌
వర్షము.].య తృ రీయ కాండ ము. 851

* A rope round 21; మొలనూలు, A $string of bells; మధ్యేభ బన్ధ

elephant’s body. నిను గునడుమునం గట్టుమోకు,
కృత్యా (క్రీయాబేవ కియా= వేయుట, An at; చేన
కృ త్యా!సి! క,
శ్రీమశేజ్యేధనా|తయోః =
తయో స్తి అ టాజపము,A certain deity;
దిభిః) | తి! ధనాదిఖిః=ధనాదుల చేత, భేద్వే*= లోంబటు
* Seduced from an చూకాందన పరరాష్ట్రరాజులు "మొదలయిన
alliance. వారు.
జన్యం (స్యాజ్జనవాబే దిన్యమ్‌॥ త్రి? జనవాబే=లోకాపవాదము, A 11-
2_పీ) mour; (అపి) యుద్ధము; ॥ పు! పెండ్లికొడుకు చెలి
కాందడ్రు,; Brides attendants; వెండిసక్‌ మా
రితభ త్వొాగులు, Bridegroom’s companions;
తండ్రి, Father.
జభ (న్యోనేషధ|। జభన్యః | త్రీ! అ న్త్యే=వెనుకయబుట్టినవాండు,
మే౭పిచ)॥ 3౧ |1,256 అధమేచ = అధముడు, Worst, lowest;
(అప్పి శిశ్నము, The penis.
(గర్హారధీనౌచ) నక్త వ_కవ్యః॥ త్రి గర్భన్టి = కుత్పితుండు, Repre-
వో — |hensible; ఆధీనా = చె ప్పినట్టుచేయు వా(డు, De.
pendent; (చ)పలుక ౦దగినశే బము, Fit to be said.
కలా
ధీ (సజ్జ నిరావు
| కలన! తి॥, నజ్జ= Soa,
Se Ready;
యా) | |నిరానమయా==రోగములేనిది, Healthy.
(ఆత్మవాననవేతో. _అర్థక్టఃత్రి॥, ఆత్మవాన్‌= ఎటుకోగలవానికిని,
రా) దర్జా తలు నేల అరమువలన, అనచేతః=
6/౮ 6 థ థి
ఎడంలబాయనివానికిని పేరు, Wealthy.
పుణ్యం (తుచార్వపి! పుణ్యమ్‌॥న॥, బారు= ఒ వ్పెడిదానికిని, Pleas-
3oxling; (అప్సి సుకృత మునకును పేరు, A good action.
_
సరూ
రూప్యం (ప్రశస్త పశ స్తరూ వే= సౌందర్యము
రూపప్యమ్‌॥ త్రీ, ప్ర
చే౭_పి) గలదానికిని, Beautiful;నము ద్ర ద వేసినబంగారున
కును వెండికినిపేరు, Gold or iba coin.
వడాన్యో (వల్లువాగ| , వదాన్యః॥ త్రీ! వల్లువాక్‌ = లెస్సగామాటలాడు
852 అమరకోశము, ర[నానార్థ
ప్రి | నాడు, Eloquent; (ఆపి దాత, Generous.
(న్యాయ్యే౭_పి) మధ్య మధ్య ః॥ త్రి॥;న్యా య్యే=ఉచిత మయినది, 15%
reasonable; (అపి) 1ప్న॥ నదుము, Middte.
స్వామ్యం (తునున్లశే త్రి1నున్షనేంఒవ్పెడునది, Handsome;
సౌన్యుమ్‌! త్రి
సోమదై వశే)॥ ౩౧౬|| సోవుదై. నతే-సోముండు నే cert లే
DET Sacred to the moon.
ల్లీఇతియానాః. (వ్‌ శ్షేయా _న్హనానార్థక శబ్బములు ముగి సెను.క్ల
(నివ హోావనసరొౌవారా వారః॥పు॥, నివవా=సమూహము, Multitude;
అవన కొ=అవసరము, Occasion.
సంన్తరా ((పృ_స్తఠా నం _స్పరః॥ పు॥, పృస్తర = దర్గా దులచేత౭జే
ధరా) | యంబడినపాన్పు, A bed 0 grass or bark; అధ్య
wire ము, A sacrifice.
గురూ (గీవ్బతిపత్రా గురుః॥పు॥,గీవ్పతి =బృహస్ప తి, J॥1pit౭r;పిత్రాద్యా
జ్యా ) A spiritual =తే౦డ్రిమొదలై నపూజ్యులు, A parent or other
teacher, (సన క relative; భారవస్తువు, Heavy, great.
దాగపశా (యుగసంశ ద్యాపరః॥ పు], యుగ =మూాడవయుగము, The
యా)॥ _ ౨౧౭| ఈహీ age; సంథయా=సంకయము, 010.
ళ్‌కానా (భేద.సాద్భ ప్రకారః॥ పు॥, భేద = భేదమునకును, Difference;
శే సాద్భ
శ్వే=పోలికకును వేరు, SiMilitUde..
ఆకారా (విజ్లితా౭_కృ |ఆకారః॥పు॥, బజ్జీతే= అభిస్రాయసూ చక మయిన చేష్ట,
తీ | Hint; ఆకృతీ =అభిస్రాయసూ చకనుయిన కనన
గాదిప్‌ కారము, EXpression of the face, form.
'కీంశారూ (ధాన్యళూ। - కింశారుః॥పు॥, ఛాన్యశూక =వరిముల్లు, Beard
శేషూ) of corn; ఇషూ- బాణము, An arrow.
మరూ (ధన్వ ధరాధ మకరుః॥పు!, ధన్వ=నిర్హ లభూమి, A 00116 valid
కౌ) ॥ 3౧౮|| of water; ధరాధ రొ==పర్వతము, A mountain.
అద్రయో (ద్రుముశై ద్రి*!పు!,
ద్రుమ=వృతము, మీ 666 శైల
లార్మా_!) en A ను ies _సూర్యు(డు,
The sun.
వర్షము.]-ర తృతీయ కాండము, 858
se
చ్ర్ర_స్పనాబ్దా) మపయో jee
పయోాధరః AT) ES 5 చ్ర్రై_స్సనము,
॥ పు ॥, చ్తై_స్తన ga
ధశకా। A woman's breast ; అబ్లా= మేఘము, A cloud.
( భ్వాన్తారి దానవా ) వృత ః॥పు॥,ఛ్వా న్స=చీకటి, Darkness;Sర=
వృతా వ తును, &ీ f06 దానవాః=వృత్రాసురు(డు,
(బలి హాస్తాంశవకి క కరః॥పు॥,ఒలి =అప్పనము, గోజు హా _స్త=చేయి,
"'రాః॥ 3౧౯|॥| H2॥4; అంశవః=కిరణము, Ray of light.
ప్రదరా (భజ్లి నారీరు ప్రదరః॥ పు!,భజ్ల=విలుచుట, Splitting ; నారీ
గ్పాణా) రుక్‌ = స్రీలయొక్క_ రక్తస్రావవ్యాధి, Excess of
menstruation; బాణాః=లఅమ్ము, An arrow.
అస్రాః (కచాఅపి) | అస్రః [పా ఆ సృః॥పు॥,క చాః = వెండ్రుకలు,
Hair; (అపి) ॥న॥నెత్తురు, 1006 క న్నీళ్షు, A tear.
(అజాతశృజ్లో గార కా, తూబర 8 పు1, కాలే= కాలమునందు, అజాతశృజ్లః=
"లేజ్వ ప్యశ్శ్శ(శుర్నాచ) కొములురాని, గాః =ఎద్దునకును, A hornless bull;
తూబరః॥ 3౨౦1 | అశ శ్రుః=గడ్డముమోసము రాని పురుషునికిని వేరు,
A beardless man.
(స్వన్దైఒవ) రాః రాః॥ఐ,పు1,స్ట శ్లే= బంగారు, Gంld, wealth;
(అపి) పదార్థము, Property.
పరికర (పర్యజ్క_ పరి| _ పరికరః॥పు॥, పర్భజ్క_=నుంచము, మీ ఫం పరి
వారయోాః)! చార యోక= పరివారము, A dependent.
(ముక్తాశుద్ధాచ) తార|' శారః ॥పు॥, ముక్తాశుద్ధా = ముత్యాలకుద్ధి,
(స్పా త్‌ ) |Elegance ofa pearl; (చ) | సీ! నత త్రము,షీ star;
కనుగుడ్డు, The pupil of the eye; ॥ త్రి!గొప్ప
ధ్వని, A high note,
శారో (వాయాసతు _ శారఃం, వాయొ=వాయువునకు వేరయినపు
త్రిషు ॥ 3౨౧! కర్చు దు, ॥పు॥, Air; కర్చు రే=నానావర్ణ ములుగలదానికి
శే2) చేరయినపుడు॥ త్రి Variegated.
(థ ప్రతిజ్ఞా౭_జి సంవి సజ్లరః॥ పు! ప్రతిజ్ఞా= ప్రతిజ్ఞ, Promise; ఆజ
దాపత్సు) సజ్ఞరః॥ యుద్దము; సంవిత్‌ = శ్రీయూనిశ్చయము, Bargain;
ఆపత్సు =ఆపడ, Calamity.
45
854 అమరకోశము. ర[నానార్థ
(వేదభేదేగు ప్తవాదే), న్ర్రక॥పు!, వేదభే చే= గాయత్రాది వేదనుం
మన్న
మన్రో త్ర
తృములు, పవాటే=
Prayers of the Vedas, గు ప్ప
రెహస్యాలోచనము, Secret consultation.
మిత్రో (రవావపి) || _మిత్రః॥పు1,రవా = సూర్యునికిని, The $11;
3_౨._౨| |(అప్సి[॥న॥ చెలికానికినిసేరు, A frend.
( మఖేషు యూపఖ స్వరుః॥పు!, నుఖ=యజ్ఞను, A sacrifice; లస
ర్లేఒవి స్వరు బాణము, An arrow; యూపఖర్లో = యూప
భముయొక్క_ తునుక, A piece of ఇహ
post; (అపి) వజ్రాయుధము, Thunderbolt.
(రుహే) ప్యవస్క_రః। అవస్క_రః॥ పు॥,గు హక = స్రీపురుషుల గుహ్య
ప్రదేశ ము, Privy part; (అవీ మలము, Excre-
ment; కడవయడుగు అంట్లు, Sweepings,
ఆడన్సుర (స్తూర్యరవే ఆడన్సురః॥పు॥,తూర్యర వే= వాద్య ధ్వని, Noise
గ జేన్హాం గాంచగసి త్ర్రే॥ of trumpets; గ జేన్దాాణామ్‌= ఏను గులయొక్క,
35_93॥|X రితే=౫ర్గ్షనము, Roaring of large elephants;
(చ) సంరంభము, Making a show.
అభిహారో (ఒభియో | అభిహారః॥పు॥,అభియోగ=అప
కారము చేయు
గేచ చాన్యే నన్నహనే| టకొజకు నెదిరించి యా క్రుమించుట, A brisk
౬విచ)! assault; చా ర్యే=దాంగిలించుట, Robbery; సన్న
హనే=ఆయ త్తపడుట, Preparation.
(స్యాజ్ఞజ్లమే) పరీవారః పరీ వారః]పు1;జబ్దమే= పరిజనము,An attendant;
(ఖడ్లకోగే పరిచ్చచే)॥ ఖడ్లకో శే= క్రత్రియొజ, A scabbard; పర్లిచ దే=
భ్‌"త్ర
(తచామరాద్యు పక రణము, The insignia of
dignity.
విష్టరో (విటపీదర్భము విష్టరః॥పు!, విటవీ=ఎవృతుము, A tree; po
స్టిగిపీకాద్య | పీక = దర్భపిడికిలి, A handful of sacred క£255వీ థా
ద్యంఆస నమ్‌= వీ(ట మొద లైనయాసనము,A 54001.
(ద్వారి ద్వార్‌ స్టే)అ,
ప్ర
ప పృతీహారః
ప్‌ ॥పు॥, దారరి= వాకిలి, A door; ద్వా
హోర? ( ప్రతీవహ్యోష్ట్యన
చన్లశే)! 9_౨౫||వ sé 5 = వాకిటి కావలివాండు, A porter; పుత్రీ
॥ న్‌ |!- అనియు రూపముగలదు, వాకిలిగా
వర్గము.]-ర తృ తీయ కాండము. కిరర్‌
చుస్త్రీకిటి
హారీ॥నీ॥అనిపేరు, A female porter,
(విపులేనకులే విప )బ| బభుంః॥ పు॥,
పు విపులేనకులే = గొప్పముంగిస,
త్త
భు ర్నాపిజ్లలే త్రిషు) 14 large ichneumon; విప్లై = విష్ణువు, Vishnu; '
a
illత్రి|| పిజ్దలే= Tawa
సారో (బలే స్థిరాంశే తో బలే= సత్తువ, Strength; స్థిరాంశే
చ న్యాయ్యేక్సీ బం వరే =స్థిరాంశము, Essence; 1న॥న్యా య్యే య క్ష
కము,
త్రి
ల్రిషు)॥ 5-౨౬. |Propriety; (చ) మెదడు, Marrow, |త్ర! వరే =
జే స్ట్వము, Excellent.
దురోదరో (ద్యూత | దురోదరః॥ పు॥, ద్యూతకారే = జూదమాడు
కారేపనే ద్యూతే దురో, వాడు, A gamester; న ॥పణే= పంచెము,A stake;
దరమ్‌) | దూ తే=జూదము, Gaming.
(మహోరోగ్యా దుర్గప| కాన్తారమ్‌॥ ప్న, మహారశోగా = దొడ్డయడవి,
ఛే)కాన్తారం (పున్నపుం A forest; దుర్గహథే= పోవశక్యము కు త్ర
సకమ్‌)॥ 9_౨౭| A difficult fod
మత్సరో (ఒన్యశుభ మత్సరః॥పు॥, అన్యశుభ చ్వేజే. = పరులమేలు
'ద్వేపే. తద్వ త్మృపణ |చూడ(జాలమికిని, ౬1౪౪; |త్రీ! మత్సరముగలవా
యో, స్త్రిషు | నికిని 21045; కృపణునికిని వేరు, Niggardly.
(చేవాద్య ఫలే) వర _వరః॥పు॥, చేవాత్‌ వృతే= చేవతలవలన(బొం
్నేష్టేత్రివు క్రీజే మ 'దబడినయభీష్టము, A bం01; ॥త్రి॥ శ్రేస్టే= శ్రేస్టవ
సాక్స్రీయే)! 395 స్తువు, foal, మునాక్ర లే =మక తేసి
యమనుయినది, A little approved; అపుడు అవర!
(వంశాజ్కు_రే)కరీరో। _ కరీరః॥ష్న॥, వంశాజ్కు_
రే=వెదుకుకొమ్మ,నిషం0
స్తీ తరుభేదే భుశే౦! 2 bamboo; ॥పు॥ తరుభేదే= 'వెణుతురు చెట్టు,
(ఒస్తే
చ నౌ! ఘుకు=కడవ, A జు
(నా చమూజఘ నేహ ప్రతిసరఃపు!) చమూజఘ నే= సేనవెనుకదిక్కు, .
సూ తే) ప్రతిసరో(ఒ Rear-guard; |స్న॥ హ_స్తసూ,లే,= వెండ్లిలోలోట్టు
స్ర్రీయామ్‌)॥ ౩9_౨౯-॥ కంకోణపు దారము,! A string wom on the wrist
| at wedding.
(య మనానిలేన చ, _హరిః॥పు॥1,యను ఇ యమునికిని అనిలజనాయు
856 అనురకోశ ను, | ర-[నానార్థ
న్రాార్క-విష్టు సింహాంకు |
వునకును, ఇన =కందు
= దునికిని, చన్ర= చంద్రు నికిని,
వాజిషు | శుకాహికపీఖే అర్క-=సూర్యునికిని, పక్షువిమ్ణువునకును, యు.
"కీషు) హారి (ర్నాకపిలే నింపాము నకును, జ. కిరణమునకును, వాజిషు=
త్రీషు!! 530॥ గుబిమునకును, శుక =చిలుకకును, అహీ= సామున .
కును, కపి=కోతికిని, భేకేషు= కప్పకును;॥
త్రి॥కపి
లే=బంగారుణాయ గలదానికీనిపేరు, buns
శర్క_రా. (కర్పరాం శర్క_రా1సీ%కర్ప రాం కే= చించు, Potsherd;
శేష (అపి) మొరపచేల, ఏ0 abounding in stony
nodules; పంచదార, ౬.164166 sugar,
యాత్రా (స్యా ద్యాప యా త్రా॥సీ॥, యాపశే=భోజనము
మొదలై నవ
నే గతౌ)! | ర్లనము,Liveliho04;X
=O
తౌ=గనునము, Travelling.
ఇరా (భూ వాక్సురా ఇరా॥సీ॥,భూా =భూామి, The earth; బాక్‌ =బా
2_ఫ్ఫుస్యాత్‌ ) క్కు, 5peeh; సురా=మద్యము, Ardent spirit,
క Water.
జ
తనీ (నిద్రా ప్రమాల తన్త్రీ[పా]త వమ
ద్ర హా
న,క్‌నిశ =ని5,Drowsiness;
యో)! 35౩౨౧|॥| ప మీోలయోః=
ఒడ లెటబుంగకుండుటు, LAassitude.
ఛాల్రీ, (
(స్వా దుపనూ స హాల త్రీ!సీ1
త్రీ ఉపమాతా= దాది A 1UrsE; థీ
'తాజఒపీమతి ర స్యామ తిః=వాసు The అజరు) ఆమలకీ'= ఉసిరిక న,
లక్యపి)! An emblic myrobalan.
తు ట్రా (వ్యజ్షా నటీ శు చాన, వ్యజ్షా= అంగ రీ
భాను
హి రాలు, A Crip-
చేశ్యాససరసూ కరి కారి pled న! నటీ==నాట్యమాడు సీ
NM, A danc_
-కా॥ 33_9॥ త్రిషు,క్రూ ము girl; వేళ్యా= వేశ్య, & whore; సరఘూా= లేనెటీ.
దే ధమేజన్నే 2_పి) గం A bee; కళ్ణాకారికా= వాకుడు చెట్టు, An egg...
తుద్రం plant; | తొ|| హ్రశే=క్రూరుడు, త. అధమే=
య. న్‌ అల్నెషళొ౦చెమెనది, TIrifling;
| 0
(అప్సి కృపణు(డు, Miserly.
మాత్రా(పరిచ్చే!అ మాత్రా! నీ॥, పరిచ్చ
దే=పరివారము, Req.
"ల్పేచపరిమా ణే
శేచ) మా.51665; అశ్చే_ కొంచెము, A little; పరిమాశే=
“Half a short syllable, కని Quantity;
(చ) అహరావయనము [న॥

= ఆలే
rT
mh
ar
CTE

కా
ప!
గా
aఫా
నలకవ
లన
ఏక్‌
బ్‌.
Se ఫాల
ుం
3
వర్గ్షము.]-5
2
తృ లీయకాండము. కర్‌.

త్రం (కార్స్నేర౭వ Feo స్ర=సక లము, The whole; అవభారళే=.

ఛారస)॥ 33౩॥ నిశ్చయము, 011.
_(ఆలేఖ్యా ఒ శ్చృర్య చిత్రమ్‌॥న॥, ఆలేఖ్య =చి_త్తరువు Painting; ఆ
యో) శ్చత్రం శృర్యయోః= అద్భుతము, Wonder.
కల త్రం (శోణిభార్య | కల త్రమ్‌॥న॥, శోణ్‌=పిు(దు, The hip and
యోః) | “ loins; భార్వ యోాః = వెండ్లము, A wife.
(యోగ్య భాజనయోక) హోశ్రమ్‌!న॥; యోగ్య= యోగ్యుండు, Capable;
పాతం భాజన యోః =భోజనపా త్రము, A vessel; నద్యాదు
ల రెండుదరులనడుము, The channel of a river.
పత్రం (వాహనపత్షు। ప శఃమ్య న. వాహాన- ఇ వాహనము, .౧
యోః)॥ 335 |vehicle; పతృేయోః= జెక్కు, A wing,
(నిదేశ గృన్భయాో)| శాస్త్రమ్‌!న[ నిదేశ =ఆజ్ఞ, 60మమబుక్వ గన
శాస్త్రం భాను రణాది గృంథములు, Institutes of
a science.
న స్త (మాయుధలో। శ స్తమ్‌॥న॥, ఆయుధ=ఆయుధము, A 76౭201;
హూయోః | లోవహవూయోాః=లోహాము, Iron,
(స్యా జ్ఞటా 2_౦శుక నేతృ్రమ్‌॥న॥, జటా= చెట్టువేరు, Root of a tree;
యూ) ర్నేత్తం అంశుక
యోః =వెలిపట్టు చీర, 1170౪6 silk bleach.
ed; ఇదిగాక కంటికిని వేరు An లం The
rope of a churn.
మేత్తం (పత్నీ శరీర వేత్రమ్‌॥న॥, పల్నీ= ఇెండ్లము, A ఇf౭, శరీర
యోః)! 33౫ యోః= దేసాము, Body; మడి, A field; సిద్ధస్థాన
ము, A holy spot.
(ముఖా రో శ్రోడహ పోత్సమ్‌॥ న॥, క్రోడహలయోః ముఖాగో,=
లయోాకి) పోత్ర,ం పందిమూతి, 51046 of 2 hog; నాగేటికొన,
Fore-part of a plough.
గోత్ర, (తునామ్ని గోత్రమ్‌!న!, సామ్ని= నామధేయము, Name;
చ )] (చ) కులము, Family, race; ద్రవన్రము, Wealth;
॥పు॥ పర్వతము, Mountain; | సీ ॥ భూమి, The
earth; నోసమూహము, A herd of kine.
868 అమరకోశము, ర-[నానార్గ
న త్తే (మాచ్చాదనే। శ్రమ్‌!న॥; ఆచ్చాదనే= గృహము, A house,
సత్త
యే సదాదానేవనేఒ. arenes య జే-యజ విశేషము, ఏ2; సదా
a చ! 33౬.1 దానే=ఎడ తెగని యీవి, Liberality; వనేచ=వన
ము, A forest; (అవి) డంభము, Fraud.
అజిరం (విషయే కా. అజిరమ్‌॥న॥, విషయే =శ ఛ్రాదివిషయము, 0b-
యే) ject of perception; కాయ్‌ =శరీరము, Body; (అపి)
ముంగిలి, A 0041602416; వాయువు, Wind.
ప్యవృ్బురం (వ్యూమ్ని అమృరమ్‌॥న॥, వ్యూమ్ని = ఆకాశము, The
వాససి) | 517; వాససీ=వ స్తము, Apparel.
చక్రం (రాష్ర్రే=ప్య) చక్రమ్‌॥న॥, రాస్ర్రే= దేశము, Realm; (అపి
| సైన్యము, An army; బండిక న్ను» Wheel; సుడి
గుండము, Whirlpool; కుమరసాన, A potter’s
wheel; ఆయుధవి శేషము, a:sharp discus; Il
చ కృవాక పష్నీ, A ruddy goose; సమరాహాము,
Multitude.
౭=_.కురం (తు మోత్నే। అకురమ్‌॥న॥, మోజే=మోవము, The final
2వ) beatitude; (అప) అకారాదివర్ణ ము, A letter;
'పరబ్రవ్యా The supreme soul.
శీర(మప్పుచ)॥ 33౭1 -శీరమ్‌॥న॥, అప్పు=నీళ్లు, 21౭౯; (చ) పాలు,
Milk.
(స్పస్షేఒవీ భూరి భూరి॥న॥, స్వ శ్లే
బంగారము, 601% (అపి! త్రి
చనా (చా) బవముుళము, Numerous. చన్ల్రః॥పు॥, బంగారము,
(అపి) చంద్రుండు, కర్పూరము, Cempbor జల
ము, Water.
( ద్వారమూ, లే,ఒవి) గోపురమ్‌॥న॥, ద్వారమా, తే=వాకిలిన్నాత్ర
గోపురమ్‌ | bass Door; (అపి) పట్టణపు వాకిలి, A town gate;
తుంగము _స్తలు, Cyperus grass.
ER గహ్వ గహ్వారమ్‌!న॥) గుహా = గుహ్క A యజుయి, ద
శే (జ్వే హా ఒక పటము, Pride, fraud.
 వర్షము.]-5 తృతీయ కాండము. 859
( రహో నిక ) ముప| ఉపహ్యారమ్‌॥ న ॥ ౧, రవాః = ఏకాంతము, .
హ్యరే॥33౮॥ Solitude; © న్లికమ్‌=సమి*పము, Near.
(పురో ఒ ధిక నుపు, అృగృక్‌॥౧,పురః=ముందర, ౫504 అధికమ్‌=
ర్యగ్రా అధికము, Much; ఉపరి=మిోంద, Tంp; | త్రి
||ప్రధా
నము, Chief; 1న॥ గా,సచతుషయ కాలో
లో అ ఈ
యినభిక్షు, Four mouthfuls; కొను, Extremity.
(ణ్వగానే నగలే పు. పురమ్‌-మన్షిరమ్‌॥ న॥ ౨, అగానే = ఇంటికిని,
రమ్‌ |! మన్దిరం(వా A house; పట్టణమునకును, A town.
థ)రాష్ట్రో (2 స్త్రీవిమ రాష్ట్ర॥స్న॥,విప యే= బేశమునకును,00116;
స్యాదుపద్రవే॥ ఉప్మద్యవే=ఉపద్రవమునకును, 04110.
దరో (ఒ (స్త్రయాం| దరః॥ప్న॥ భ యే=భయమునకును, Fear, క్త
భయెశ్వళభ) భేం=గుంటకును, A hole in the ground; ఇంచు
కొంతే యను నర్గమునందు lus I A little.
వజ్రో,(ఒస్త్రీ హీరశే! వజ్రః ప్న,"పీరశే _ వజ్బమను రత్నము,
పవౌ)! Diamond; పపవె*=వజ్రాయుధము, ‘Thunderbolt.
త్తం (ప్రధానే న న్త్న్‌ొ! న॥ ప్రధానే జ= (సృథాను(డు, Chief,
గ్‌ సూ తృవాయె పసి స.క తము, Right conclusion; సూత్ర
రిచ్చ టే)! 5౮ం॥ వోడు నూలిపడుగు A weavల?’s batten; స్ట
చృ దే=పరివారము, Dependan
ts.
జౌశీర (శ్వామ'శేదశ్లే)। _బొళీఈః॥పు॥,చామరే =బామరము, A 21;
2. ప్యాశీరం (శయనా దక్లో=-యన, The handle of a fan; |న॥ శ్రయన=
సన్వే। శయనము, A bed; ఆస నే=వీఠము, A 56001, శయ
నమనంగా నిద్రయని కొందబు. (ఆపి) |తి॥వట్టివే
ళ్ల సంబంధ మైనది, Fragrant root of grass.
పుష్కరం (కరిహస్తా। పుష్క_రమ్‌॥స॥, కరిహాస్తాగే =వనుంగుతొండ
లో వాద్య భిాణ్లము ఖేజ |ముకొన, Tip of an elephant’s trunk; వాద్య
భా
"లే! 3ర౧॥ వ్రూమ్నిఖడ్ల భాణాముఖే = మద్దెలముదలై న వాద్యములముఖ
=నీళ్ళు, Water; న్యా
es తీర్థావధివిశే ద ‘Head of a పసల జలే=!
+ ఫపిలేపచే
హయోాః! |మ్మి=ఆకాశము, 5౪; ఖడ్గఫలే=క త్తి
తివాదర, Edge
360 అమరకోశ ము. ర-[నానాక్థ

of a scimitar; పద్య=క్‌ములము, A lotus; తీర్ల =

తీరవి శేషము, name of a continent; ఓపహధివిశే
వః = కీవధివిశోషము, A Arg.
అ న్హర (మవకాశావ అ నరమ్‌॥న॥, అవకాశ = ఎడము, Intermedi-
ధి పరిధానాన రి భీద 266 time 01 50406 అవధి= నుర్యాద, Period; పరి
తాద స్ట్యై[9ర_౨| ఛిద్రా ఛాన=కట్టుకోక, Clothing; అ_న్హ ర్ధీ = నుజులయ్క,
ఒత్మీయ వినా బహీర |Concealment; భేద =వి శేషము, Difference; తొద
వసరవుభ్యే ఒ._న్వరాత్మ నే$ = దానికొజకు, 52k౭; ఛిద్రు = రంధ్రము,
నిచ) | Hole; ఆతీయ =తనసంబంథ మైనది, 0౪॥;వినాజలది
వెలిగాంచులు than; బహిః = వెలుపట, Outside;అవ
సర = అవసరము, Opportune time; మభ్సే=
మధ్య ప్రదేశము, inside;© _న్తరాత్మేని=పరనూ ర్తగే
Supreme soul; (చ) అన్య మైనది, Another,
(ము స్తే౭_పి) పీళరం వ్రళరమ్‌॥ న॥, ము _స్తే=తుంగము_స్పలు,Cyperus-
rotundus; (అపి) కుండ, A Vessel; క వ్యపుకోల,
A churning stick.
(రాజిక శేరుణ్యపి) నా నాగరమ్‌॥న॥,రాజిక శేరుణి=ఛ ద్రము_స్తలు, 6.
గరమ్‌॥ 3ర3॥ |perus pertenuis; (అపిసాంటి, Ginger; |త్రీ!నగ
రసంబంధముయినది, Belonging to a city.
శార్వరం(త్వన్గతమసే| శార్భరమ్‌॥న॥,అన్దత
మ సే= ఘనమయినచీంకటి,
ఘాతు కేభేద్య లిబ్బకమ్‌) |ery dark; త్రి॥ఘాతు కే= చంపుస్వభావముగలది,
|
Destructive-
గారో2._ (రుణే సీతే గౌర త్రి, అరుణి=ఎజుపువ స్తువునకును, Pale
వీతే [66 సితే= తెలుపువ స్తువునకును, hit; వీలే=ప
చ్చనివ స్తువునకును పేరు, Yellow.
(వృణకార్యప్య)రుష్క_ | అరుష్క_రః॥ త్రి॥, వ్రణకారి = వ్రణమునుచే
రః కిరోరో॥ 'యునది, Corrosive; (అసి) ॥పు॥ జీడిచెట్టు, Semi-
|carpus Anacardium.
జఠర (కఠినేఒపిస్యా) జఠరః॥ స్స॥ల్తది, కఠినే = క థినముయినవ స్తువు,
.వర్షము.].5 తృతీయశకాండము, .861
set Hard; (అపి॥న॥కడుపు, The belly.
_(దధస్తాదపి) చాధరః || అధరః॥, అధసాత్‌ =దిగువనుండువ స్తువు, 1/07;
(అపి త్రివీాను డు,[nfEri0r;
1ప్రు॥వెదవి, The 1ip.
( అనాకులేఒపి ) చె ఏకా గః॥ త్రి! అనాకు లేచ = కలశంబాణని,
కాగోం Unperplexed; (అపి) సావధాను (డయిన, Attentive.
వ్యగోం (వ్యాస కృ ఇ వ్య గః॥ శృ1,వ్యాన శ్లే=ఒక దానియందు మనస్సు
కులే) 35x తగిలిన Eagerly occupied; ఆకు లే=కలంత పడిన,
Distracted, perplexed.
(ఉప ర్యుదీ చ్యశ్రేస్టే జ్‌త్రరః॥త్రి! ఉపరి=“oD, Superior ligh;
మృ) ప్యుతత్తర (స్పా $) ఉదీచ్య .=ఉ _త్తరపుదిక్కునందుండుదడానికిని, ౫01-
thern; ర పేమ= (శ్రేస్టునికి Excellent; (అపి)
ప్రత్యు_త్త
తరమునకును, An answer.
దను_త్తరః। (ఏపాం వి| _అను_త్తరః॥ త్రి॥, ఏపామ్‌=వీనియొక్క_, విపర్య
పర్యయే Jo
శేస్ట్ర యే= వ్య శ్యాసమునందు అనగా మోందుగానిదా
1
నికిని, Low; & _త్తరపు దిక్కు_నం దుండనిదానికిని,
Southern; శ్రేష్టము గాని దానికిని, Worse; శ్రేస్టే=
bap? Excellent; ప్రత్యు_త్త
తరము లేనిదాని
కినిచేలు, Silent, unable to answer.
(దూ రానా త్తత్త పరః! త్రి;దూర=దన్వయినది, Di5t20t;అనాత|=
se || ఇ! కమిట నన్యమయినది, Other; & _త్రమాః = శ్రేస్ట
వుయినది, Pre-eminent.
( స్వాదుప్రీయా తు) మధురః॥ త్రీ,స్వాదు= తియ్యనై నది, Sweet;
నుధుళౌా బ్రియా=ఇస్ట్రమయినది, Pleasing.
కూకా (కథన నిర్ల క్రూ రః॥ తి1,కతిన =క తినమయినది, 216; నిర్ల
యా)! . |ఈకా=దయలేనివా(డు, Cre, pitiless.
ఉదారో (దాతృ మ ఉదారః॥త్రి॥,చాత్భ= చానముచేయువాండు,
హతో?) Generous; నహతోః=దొడ్డవాయు, Great,
ఇతర (స్త వన నీచ, ఇతరః॥ త్రి
త్రి॥,అన్య=పరుండు, Other; నీచరయోా=
యోఏ[.. ౨. 968 నీచుడు, తం vile,
(నున్దన్వచ్చన్దయోః) సై గర ః॥ త్రీ మన్ష=లఅలసుండు, క1గేంల0 స్వచక్స్‌
46
362 అమరకోశము. ల-[నానార్భ

“గ న్షయోః=సస్వతం, త్రై,
తు శు, Indep:ndent, incon.
ల్‌ ద
|troiled.
ళో At : ట్రప్‌! సుభా"m= J = వె
"ప్త=. మక్కలి ప్ర
రు కానించు,

DB ‘Splendid, ను Fs లెలని, ట్లో

bi స్ట ౧౧ ౧౧ ప
శ్లీఇతిరాస్తాః క =; శరా. ననానార్లక్త శ బ్రములు ముగిసెను.గ్లూ
(చూడా సటటంననన వకాలిఃకప్ప, మాడా =రిఖ్ర Lock of hair on
శ్చ సంయతా) మాల 'the head; -కిరీటమ్‌= కిరీటము, A diadem; సంయ
యగ స్త్రయః। వెరలా॥ అ కేశాశ్చ=ము
ముడిచిన :వెండు
అలు, Hair tied
on the head. +
(స్రుచుపృభద మొడ్ద వీలు? ॥ పు ॥, ke ప భేద = గోయ బెట్టు;
న ge: ఒకే) వలస మౌాతేస్ష=వనరులు, Au 6 న. కాణ్ణ= బాణము,
మ 0; పుప్పూణే= కను, ట్‌
(కృతా న్లానేహసో), "కాలః॥!పు[కృతా_న్త=యముండు 22; అనే
కాలః EHRs లము, Tine.
(చతు క్ఞైఒవి యుగే కలిః॥పు॥, చతు
చ ర్లెయు౫ో = నాలవయుగము, The
కలి;॥ 357 | fourth age; (అప్పిహాము, Quarrel.
(స్యాత్కు_ర'జే౭_పి) క్‌
క కమలః॥పు॥,కుర శ్లే=ఇల్టీ, 6౮)(అప్సి 1న।॥తా
మలః : మరపున్లు, Lotus; నీళ్లు, Water. సీ! లత్మే,
(ప్రావానే = పిచ్చ క కమ్బలః॥ పు[ప్రావారే=ఉ_త్తకీయము, (అపి)
మృలః। కంబళి, A blanket; గంగడోలు, Dewlap; సర్ప
విశేషము, Chief of serpents,
పహార యో॥ పుం బలి॥ పు॥,క ర==అప్పనము,T2%;6 పహాోర యోాః =
స ip (త్రాణ్యజ్లికే పూజోపకరణము, An oblation; 1 ర్రౌణ్యజజే=
1Yas 3xol: జంతు శ్ర
న్రల యనయవములవలనం బుట్టినది, అనయా
|నొడలితటులు, A wrinkle; ర
బలిచ ల్లో
A giant,
(స్టాల్య సానురర సె బలమ్‌॥న॥, స్టైల్య=బలుపు, Bulkiness ; సాను
న్యేష్రుబలం (నౌ Sey §==సత్రువ, Strength; సైన్యెషు=సేన్క, Army;
సీరిర్ణదేల! పు! కాక=38,A crow; సీరిశోః=బలభద్రు,
దు డు,
 వర్లము,].ల తృతీయకాండము, 08
వాతూలకి (పుంసి వా వాతూలః॥పు॥, వాత్యాయామ్‌==నాయుసమూ
త్యాయా మపి వాతాస హము, Whirl-wind; . ॥త్రి| నాతాసహే=గాలి
“కం త్రిషు! 39౫౧ 1|| సహింపనివాండు 6016; డన తుండు, Insane.
(భేద్యలిజ్లశఇ శే) వ్యాల$ వ్యాలః॥త్రి, సశ శె=దుర్ణనంయు, Wicked; ॥పు॥1శ్యా
య్యా పద= పులి, A tiger; సర్నీయజపోము; A serpent.
మలో (= స్త్రేపాప వి మలః॥ ప్న ॥,పాత=సాపము, చ; విట్‌=విష్ణ
ట్కి_ట్లా) Filth;hams కిట్లాని= వసాశుక్తొది దార్థదళ వి
విధము
si ps జేహసుములు Drees, చిస్రైము, ళన.
(న్యస్త్రీ)శూలం (రుగా|! ళూలమ్‌॥ప్న!) రుక్‌_-ళూలరోగము, 0010 ఆ
యుధమ్‌)॥ 3౫4_౨ | యుధమ్‌= ఆయుధము, ఇ64001.
( శజ్యా_వపిద్వరౌనాకి) కీల;| ప్ప!)న్రజ_-= మేకు, A wedge; (ఆపి) అగ్ని
కీల; జ్వాల, A laine; | స) మోంచేలిపోటు, A blow
|with the elbow.
పాలిః(స్త్ర వ్రీశ్కీన్రీబి- పాలి; |సీ1,అ శ్రి= అంచు, Edge; అజ్క_ =చిహ్న
పు)! ము, Amark; వ. పం క్షి; A row; ఇదిగార్‌
'మోాసాలుగ లస, A woman with a beard;
ప్రga A measure of capacity; the hip.
కలా (శీల్పేకాలభే దేఒ)| కలా॥నీ॥, శిల్సే=చి త్త
తరువు మొదలలున పనుల
rar నర్పు,A mechanical art; కాలభీ దే=౫రీ౦
|రెప్పపాట్లుగల కాలము,
౩ A measure of time;(©ప)
| చర్మదునిలోపదియాఅనపాలు, A digit of the
* A low and inarti. |moon; విద్య Skill; వడ,Interest 01 capital;
culate tone, | త్రీ ! అవ్య క్షమధురఫ్యనో,
5s (స్పఖ్యావలీ అపి॥ ఆలిః(పపృఆలీ॥సీ॥,నఖీ = చెలిక తై
3,A companion;
343 || 'ఆవలీ=పం కి, A row; (అపి) కట్ట, A bridge.
(అబ్బగ్ట్‌మ్చువికృతా) వే, వేలా!ీ1) అబ్బ కమ్ము వికృత =సము| దజలపి'కా
లా (గామక్యాకయో కమ అనగా సముద్ర
దము పొంగుట,గ1రేలకాల=
రపి! “. (శార్యోచిత కాలము, నై ;మర్యాదయోః= మర్యా
ద [Limit; (అపి) చెల్రైలికర్ట,Sea shore; అనాయా న
మరణమునకును
పేరు, Easy and sudden death,
 Bas. అనురకోశము. ల[నానాక్ట
బవుులాగి (కృ Ds బవములాః॥సీ, బ॥, క త్రికా=కృ _త్తికానతుత్ర,
గావ్రూ) బవులే (గ్నా ము, The pleiades; 1సీ॥ గావః =గోవులు, (చవల
న్‌త్రౌత్రిషు) 55] |కులు; | త్రి! నల్ల నివ స్తువు; ॥ పు ॥ అగ్ని; కృష్ణ
. | పశ్‌ము, The dark fortnight.
లీలా ( విలాస కియ వీలా॥నీ॥, విలాస = త్రీలళృంగార చేష్ట, Gesture;
Uy,
యోః) క్రియయోః కియ Sport.
ఉపలా (శర్కరాఒ| ఉపలా [నీ |; శర్కరా = మొరపనున్ను,
పిచ! Stony nodule; చక్కెర, Sugar; (అపి) | పు॥రత్న
ము, A £లటు; రాయి, A 54016
(కోణికేఒమృసి) కీలా| _ కీలాలమ్‌॥న॥, శోణిలే= నెత్తురు, 31386) అమ్మ
లం సి=నీళ్లు, Water.
మూల ( మాబ్యే శ 'మూలమ్‌॥న॥, ఆజ్యే=మొదలు, 0౯111; శిఫా
ఫా భయోల॥ ౩3౫౫||=ఊడ, R00t; భయోః =మూలనతుత ము, An
asterism.
జాలం (సమూహ ఆ జాలమ్‌॥న॥,సమూహాః = సమూవాము, A mul.
నాయో గవాశ్‌ మోర !titude; ఆనాయః=వల, A net; గవాత =కిటికీ, A
కా వపి)! window; తూరకొ = పసరుమొగ్గ, An unblown
flower; (అపి) గారిడివిద్య, Magic; డంభము,
Pride; జాలీ ॥ నీ॥ వాట్ల చెట్టు, Trichosanthes
dioica,
ఫీలమ్‌॥న॥, సభా వే=స్రభానము, Disposition;
సద్య ఎ తే=మంచినడత, Good conduct.
(సస్యే హేతుకృ కే) ఫల ఫలమ్‌॥న॥,సస్యే= వె రు, Produce, fruit, హే
మ్‌! 3xel |తుకృే = ప్రయోజనము, Consequence; బగా
| గ్రముః Edge of a weapon; డాలు, Shield.
(ఛదిన్నే శత్రరుజోః నక్ర|. పటలమ్‌॥న॥, ఛదిః=లంటికప్ప, Rం0f;.నేత్రరు
బం సమూ హే) పటలం. జోః= నేత్రరోగము, Film over the eye; |స్న!
(ననా! సమూహే = సమూవాము, Multitude.
(అథ స్పరూపో తలమ్‌1॥షృ॥, అధః
=క్రిందు, Bంtt0m; స్వరూప
 వర్షమేు].ల
౧
తృతీయకశాండము, _ 865

రస్త్రీ) తలం ఈయోాః=స్వరూపము, Essential character; వాస్త

కవచము, [Leathern fence for the arm; ©
అ వేతికొట్టు, A slap with the hand.
(స్యాచ్చామి స్ప్రే పల పలమ్‌॥న॥, ఆమిపే.=నూంసము, Flesh ; (చ)
మ్‌॥ 3౫x21|3_౨20 గురిగింజలయెొత్తు, A weight.
(బొర్యాన లేఒపిపాతా _ పాతాలమ్‌ | న్కు, జౌర్వానలే = బడబాగ్ని,
అర Submarine fire; (అపి) నాగలోకము, Infernal
16210115. [
చేలం (వ స్తే౭ధమే చేలమ్‌॥న॥, వస్తే = వస్త్రము, Clothes;
త!
తీషు) | అధ మే=అధమమైనది, Inferior.
* కుకూలం (శజ్ము_భిః కీ, . కుకూలమ్‌॥న॥, శజ్కు_ఖిః = మేకులచేత, కర్రే
శేశ్వభే) నా తు తుపా |నాటంబడిన, శ్వభేే=పల్లము, అనగా మేకులునా
నలే)॥ 3౫%౮ | |టిన గుంట, A 6100 filled with stakes;l పు |
తుపాన లే=కుమ్ము, A fire made of chaff.
(నిర్టీశ్రే శీవల (మితి శేవలమ్‌!న॥;న్టీ లేం నిర్లయింపంబడిన8,Absolute;
త్రీలిజ్లం 'త్వేక కృత్స్న (ఇతి) నూంతనుగునవ్యయమనికొందలు, పు! వక=
రో): ఒకటి, దీ10[6కృత్స ృయోః=అంతేయు,Entire,all.
(పర్యాప్తివేము పు కుశలమ్‌॥న॥, పర్యా_ప్తి=సామర్థర్భరము, Ade.
ణ్యేము) కుశలం (శి&ీ తే ౧420౫ షేము=కుభము, Welfare; పుణ్యము =పుణ్య
తి షు! 5౫౯॥| ము, Virtue; | త్రి ॥ శిథీతే = శిషీంపంబడినది,
well- versed.
వాల (మజ్కు_ రే=_ ప్రవాలమ్‌]॥ప్ప॥, అజ్క_ రే= మొలక, A yet
ప్యస్త్రీ) (అపి )చిగురు, గోలుగల 162% వీళాదండము,
. Neck of a lute; పగడము, Coral.
(త్రిము)స్థ
సూలం (జడే స్థూలమ్‌॥ తృి,జడేచ= మందబుద్ధిగల, Stupid;
ఒ౬విచ)! (అవీ బలిసిన, Bulky.
ల కరాలో (దన్తుశే తుచ్లే) | కరాలః॥ త్రి, దన్గురే = ఒడ్డుమిట్ట, Uneven;
| [ప్నమిట్ట పంప
డ్లవాడు,గ2౪ing Sisto teeth;తుజ
ibsవైనదియే వెబపు(బుట్టించునది,[ల|b1౭.
366 అమర కోథము. వ-[నానార్థ
(వారా దవేచ) చేశ. వేశలః॥ త్రి! బారౌ = నునోవారనుయినది,
ysl 3౬.౦. ||Beautiful; క = నేర్పరి, Expert.
(మూరే ౭_ర్భ'కే ఇవ)... బాలః త్రి! మూచ్లే=నూర్జుండు, 28101210
చాల(స్సా ఫ్‌.) అర్భశే=విన్నవాయ, Young; (అపి)|[న॥ కురు వేరు,
Andropogon Schoenanthoeus;|పు| పుచ్చము,
గట కేశము, Hair.
లోల (శ్చల సతృష్ట్ర లోలః॥ త్రి, చల = కొదలునది, TrEmMUlous;
యోాః] సతృప్ట యోః= ఆశ గలది, Eager for.
శతి లానాః.్ల చీలాన్న నానార్థకశబ్దములు ముగిసె
దవచావెె (వనారణ్య దవః-దావః॥పు॥౨వన =అడవి, FంOrest; - అర
వహ్నీ) ఇవ హ్నీ =కారుచిచ్చు. Forest conflagration.
(జన్మ హరా) భవ" | ఛవః॥పు॥, జన్య =పుట్టుక, Birth; హా రొ=గినవ్రుం
౬౧|| డు; మరియు సంసారము, Worldly life.
(మన్తిసహో యృస్స
స్నచి సచివః॥పు॥, వు స జ మంత్రి, A counsellor;
ప సహాోయః నాడి న A coiupanion.
(పలి శాఖ నరా) ధం ధవః॥పు॥, పతి = 'వెనిమిటి A husband, [ప]
నాః। 'ఏలువాండు, A master; 7a = చండ చెట్టు,
Lythrum fruticostm; eg tes నమ్మరు
BE A mans:
అవయః (శైల మే అవిః॥ పు॥, కెల= పర్వతము, A mountain; మేష
పూర్మా._) ( =గొల్లై, A ies అర్కా-_ః=సూర్యుండు.
(ఆజ్ఞాఒ.ఒ
౭_హ్యానాధ్య _.పహావః॥పు!) , ఆజ్ఞా=ఆజ్ఞ, Coinmand; అహ్వాన=
రా హవాః॥ ౨౬_౨| వీలుచుట, Call; అధ్య రాః =యజ
= షు Sacrifice:
భావ (స్పత్తా సభ భావః॥పు॥, సత్తా= ద్రవ్యాదులకలిమి, State of |
శాల్లిత్రాన్ల కేపాణణ (తాక స్వభావ = స్వభావము, Disposition; అభిసా |
చ జన్మసు) . |య=అభిస్రాయము. Intention; చేస్టా= ధాతువా
చ్యక్రి
ర. Gesture; ఆక్క Soul; జన్న= పుట్టుక, i
Birth; మరియు మనోవిశారము, Abetract ea +
శబ్దప్ర
పృవృ_త్తినిమి త్తము, Purport.
 వర్లము.]-న తృతీయ కాండము. 867
(స్యాదుశ్చాచే
ఫలే పృనవః పు], ఉత్స్పాదే= పుట్టుక , Production;
ra
ప్రే ప్రనవ్రా
ప (గర్భఫేం Sey Fruit; పుప్సే= Tot Blossom:
మచే! తల గర్భమోచ నేజప్ర స,సూతి. ౨౯18షుల్ల forth:
(అవిశ్వాసే2ఒపహ్న వే నిహ్నవః!పు!, ఆఅవిశ్వాసే=౯పిశ్వాసము, 115
2వ నికృతావవివిసి హ్న |trust, అపహ్న వే= Peper Concealment; సక
వః।. తౌ = తిరస్కరించుటు Denial; (అవి, కి జటమ్ము
|
| Wickednes అ
కే కూర క్ష
యో ఉత్సవః॥పు॥,ఉ కేక =ఉప్పొంగుట, Elevation;
రిచా ప్రసవేనమువా) & అనుర్ష యోః = కోపము, Inpatience; ఇవ్వా,
త్పవః॥ ia: కర నవే.ఇచ్చపుష్టకూ. Rising of a wish; మహః =
'పండగ్య రా?
అనుభానక ( ప్రభః
ప అనుభావః॥పు॥, (ప్రభావేజప్రభానము, Dig.
చ సతాంచ నసీనిశ్న nity; సతామ్‌= కు. నారినిక్చయే=
యే)! rE | నిశ్చయము, Firm opinion; (చ)సాత్తి పకాదిభా
'మునుగుటించిన భ్రూ విశ్నేపౌదులు, Indication of
|

a feeling.
(బూూసజన హేతుః)వ్ర
ప || (సృభవః8|| పు॥, జన్మ సంతు; nN “కాం

భవఃస్థానరదా 2 దో్యో |ఇనుయినది, ప... cause;origiu; ఇహ ప

పలబబ్ధయ్యే! 5౨5౬౫|॥ లబ యీ = మొదఓఎబుంసటకు, BEN
(యిునది్న 1206 where a thing is first perceived;

||Source; (చ)సర్మాకృనును, Strength.

(రూ డ్రా,యాంవిప,, న (పు! మూ. ఛ్తాయాంఫ్విప తినయ=
i Wl TE: స?
న
త్ర శ SENT
క్ట ఇషు యందు" బాహా సునినలషం
న మిట్రినకు
రచ షు

(అమన _మూరుంు, eg born of a bralunan ir a sudra

| woman; ENE
సె, = ఆయుధము, Dattle-axe,
ధు9వా( భభేచేక్రి బే ధ్రునః॥ ఫు! భఖే చే
దె=ఘ్రుసిసనమ రాము,
శై The
తు నిశ్చిలే శాశ్వతే త్రి
Sol cars న! నిల్చికే= నిశ్చయిరేప
పంబడినది,
వు) | Certainty;
స్‌ Ry గాస్‌శేతైగన. నిత్యమయి
ఇ 2S కోనది, Per రై

petual, immovable.
సడ (జ్ఞతానాతి ని ధకపు, జ్ఞా
జాతె”=ఎన్‌ స A kinsman; isi అ
868 అనురకోశము, [నానార్థ

స్వంత్రీప్వాత్మీ
తి యే సోకు
త ని= ఆత్త, The soul; Ny అత్మీయే=తనసం
2 స్త్రీయాం ధేను బరిధమెనది, Own; | ప్ప! నమ్ముWealth.
(.స్ర్రేకటీవ స్త్రబన్జే౭_పి) నీవీ!పీ], స్తీకటీవస్త
ప బనే ర్‌ స్తీలకటి ప్రదే
ప
నీవీ(పరిపణేఒపిచ) మందలి పోంకముడి, The fot a a అ
wearing garment; పరిపశేచ = మొదటిసాన్ల్సు
Principal; (అప్సి పందెముగట్టిన ద్రున్వము; A
stake at play.
వా(గారీఫేేవయోాః)| శివా॥సీ॥, గారీ=గారీ లేవి, -ఫీరవయో!=నక bi
A jackal, కర క చెట్టు ఉసిరిక చెట్టు, Myrobalan;
|పు॥ శివుడు, ॥న॥ శుభమా, AUspiciousness.
ద్వన్లగం (కలవాయు ద్య్వన్లసమ్‌! న॥, కలవా = యుద్ధము, Quarrel;
గ్యయా, 5౬_౭॥ యుగ యోః= రెండు A pair; మిథునము, Union
of the sexes.
( (దను వ్యవసా సనత్త్యమ్‌॥న॥, ద్రవ్య = పృథివ్యాదిద,
ద వము
యేమ స త్త (మస్తీ, లు, Substance; అను== ప్రాణము, Vitality; వ్య
తు జన్తుషు)| వసాయేమ== ఉదో్య్యగము, 1180111 ప్న॥ జన్తుషు=
జంతువు, An animal.
క్లీబం(నపుంసకం మళ్లే. క్లీబక్‌॥ న॥,మన్దే=సవుంసకుండు
మ A euntich;
వాచ్యలిజ్ఞమవిక్ష, మే||| ot॥ అవిక్ర్రమే = పర్మాక్కమహీను(డు, Weak;
3౬౮! నధుసకుో Neuter gender.
శ్లీఇతివానా. [క్ష “శ్లీవాన్స నానార్గకశబ్దములు ముగిసెను.క్ల
(దా) విశౌ వై శ విట్‌ Aaపు!) వై.శ$= వైశ్వు(డు,A man of the
మనుజ") . |commercial tribe;మునుజే" =మనుష్యుండు,2 221,
(ద్వౌాచారాభిమురా) స్పశః॥పు!, బార ='వేగులవాండు, A 50; అభి
స్పశా | Conflict wth మరౌ=యుద్ధము,. 21, [ప] మ్రకన్భుగక్రల్లక”.
a dangerous animal. పోట్లాట.
(జ్వా) రాశీ స్తుమే ్రాకి॥పు॥, ఫ్యా-ప్ర A heap; మేపాజ్యా
పాద్యా) | = మేపాదిరాసులు, A sign Of the zodiac.
(ద్వ్రావంశౌ (కులను| _వంఠః॥పు1, కుల = కులము, F211, నస్క.
 తో

వరం.
a ;
ఎ శ్వులియ శానిడము.. .. 869
Gy Beh 3౨౬౯॥ |కె=వెనురు, A bamboo.
(రహి పృకాశ”) స్‌కా ఫీకాశ 8॥పు॥, రహః
= ఏకాంతసలము, Solitude;
లతల
ఆలా
EIN
లాలా
SY
"కా

న్‌ా ప్రకాశౌ=న్ఫుటమైనది, Display.

నిక్వేకో (భృతి భోగ, నిశ్వేశః॥ పు॥, భృతి = కూలి, Wages; భోగ
ఆయూఖ1[ యోః = భోగము, Enjoyment.
(కృతా శేపుంసిికీనా, _ కీనాశః॥పు॥, కృతా న్తేయము(డు, | త్రి[మద్ర
న (శుద్ర కర్తకూ =దరి ద్రుండు, Niggaraly; క్షకయోః =దున్నువాం
శ్రీము!! _ ౨౭౦! డు. Cultivator.
(పదే లతే నిమి క అపచేశః॥పు!॥, పచే= స్థానము, A place; లతే =
న పబేశ వార్టిజము, Pretext; [ప] గటి, A butt; నిమిత్తే
ల త్రము, A cause; SAG Fame,
(స్పాస్ట్ర)త్కుశ (మ) కుశమ్‌॥న॥, అప్పు = నీళ్ళు, 7264 (చ) దర్భ,
ప్పుచ)। Sacrificial grass.
దశా (ఒవస్టాఒ నేకవి దశా॥సీ॥, అనేకవిధా = అనేకవిధములయిన,
మా. అవసా= బాల్యము మొదలయిన యనసలు, Age;
యి రు
(అపి) వత్తి, Wick; కోకబడ్దా, Edge of cloth.
ప్యాశా (తృష్లా౭_పిచా ఆశా॥నీ॥, ఆయతా=అధికమయిన, తృష్లా= అ
CVU ౯
యల్స్యా॥ | ౨౭౧| పేత్సు Desire; (అపి) దిక్కు, quarter.
వశా(స్త్రీకరిణీవన్ధ్య్యా) వశా1సీ!, స్త్ర A woman; కరిణీ= ఆండువనుం
గు టా తంత న న్లార్ట:= గొడ్డుటావు,
A barren cow; 18,|||అధీనమైనది, Dependeut.
దృగ్‌(కనేజ్ఞాతరి శ్రి దృక్‌1 సీజ్ఞానము, Knowledge; |త్రి॥జ్ఞాత
షు)! | ee ఎణుంగువాండు, One who knows or sees;
లో నేత్రము, An అం ॥ నీ! మాపు, 512820 చూచు
వానికి పేరె నపుడు! త్ర.
(స్యాత్క-ర్క శ (స్పా కర్కశ 8 త్రీ! సాహనికః = సాహసముగలవాం
వాసికక కతోరామసృ డు 110166 కఠోర= గట్టియైనది జు), అనుస
_గావపీ)!. 38౭_౨| |శౌ= పరుసనిది, Intangible; (అపి) దయ లేనివా(
డు Unmerciful,
47
 /

870 అమరకోశము, మ[నానార్భ

పకా
ప్రకాకో (2లి ప్రసిద్ధ పనికే! .ప్రకాశ
ప,కాశః॥ ః dh,
లి ॥,ఆతి
అతి ప్రసిద్దే==మిక్కి-లి పనిడమ
పప్పసిద్ధమ
2_పి) we పు॥ఎండ, ees
Famous; (€పి)॥పు
(శిశావశ్లే౭_పి) చాలి, చాలిక: గి ॥,9కౌె=పిన్న వాండు, YUE; అశే=
బా | వై 2 నా.
నః ఎలుక లేనివాడు, Ignorant; (అపి) మూర్జుండు.
లం. జా 9౨ వ | Ye ల! 9
(నృశంసఖడ్డే )నం ని్మింశః| తి| నృశంస డి బాంసించువాడడు,
నె” Cruel; ॥పు! ఖడ్ల=క త్తి
తి A sword.
పాశో (జనన వస్త పాఠ 8|పు॥, .బంధన = (త్రాడు; A 1006 క,ప్త
యోఖ॥ 5౭51, యాఃణళ్లయాణథము, A weapon.
కోకో (౬ త్ర కుడ్య
వి
తే|.
లే, జ కోళ్ళ ప్ప కుడ OE మొగ్గు A bed; ఖడ్లపి
ర్‌

ఖడ్జనిధానే ఒ ర్థౌఫ బస్‌ ఛానే-క్రతిఘొజు, Tos అరౌఘ = ధన

యోః)॥ | సమూహము, Treasure ; దివ్షయోః = దివ్య ప,
మూగాలేనన్యూ an oath,
ఎ| ద్రికిశానాః.!
ar |
శశ
శ
న్హ నానార్థకశ బ్వములు ముగి సెను. క్ల.
(సుకమత్సా్ర)వనిమి. అనిమిషః॥పు॥,స
సుర చేవతు ఉ కంగు మత్సౌ్య
న్‌; గ
జరుళ్లు వము, మ fish. శాస వహ
[నె”=మనుష్య్వ్య(డు.
పురుపా(వాత్తచూననౌా). పురుషః॥పు॥, ఆత్మ =ఆక్కి, The soul; మాన
mR ముత్సా్య
ఏట | St | పు॥, fio pes A crow; మ
భా Dg 'ఎముత్సక్టములనుదిను, ఖగ” = కొొక్కె_ర
CN
ఏ, Any bird which preys on fish.
కత్నే(చ తృణఏరుధా yn కకుఃపు, తృణ= క సవ్ర, Cress పీరుభా= తీ,
'గెపొద, A climbing plant; (చ) చంక, The
పర్సు ఎండినయ *వి, A forest of dead trees;
|
|!న॥ పాపము, Sim;
అభీషుః (
(ప్రగ్ర
మే ర అభీవుః!పు!,ప్రగ్రశే
ప యాం=పగ్గము,గీ rein; రశ్త్యౌఎ
Ee 'కరణము, A ray of light.
ఆశీ |
వైప (న్రెష ణా మ, యి 8 పు॥, పేషణ==అంపుటకును, నం.
రనే)। -
© న
మర నే=వీడించుటకును, Paining. Fatigue.
| D౨

పక్షు(స్సప శయ) పతుః॥ పు!) సహా యీ= సహాయము, Partisan;

(అపి) నుకక్షకృహ్వపత్నుములు, Fortnight ; అక్కు. |
వర్షము.]-ష
౧
తృతీయకాండ ము, 871
Wing; Ty Side.
౭_ప్వుపహ (శిరోచేష్ట ఉప్మీషః॥పు॥, శిరోవేష = తలకుచుక్చైడు పాగా
ep 52౫1 స వా, A. tena కరీటయోాః_ కిరీట
మునరకునువేరు, A diadem.
(శుక్రలే మూవీ. శే వృషః ॥పు!, శు'hi సరవా గలవాడు,

Calస్టే సుక్కతే వృష |Lustful; మూవి కే=సుమ, A rat; శే స్టే=శ

చ,) ec షః ముడు, Pre-eminent; సుకృ తే=పుణ్యము, Virtue;
వృమభే-వృష.భము, A bull.
(దూ తే౭_శ్నే ఛారిఫ ఆకర్టః ॥ పు॥, ద్యూతే = జూదము, Gaming
ల కే) ప్యాకర్లో with dice అశ్నే= పాచికలు, A die; ౫ రిఫలకే=
'జూదనూడు పలక, A board for playing; (ఆపి)
ఆకర్ష
చుటు Attraction.
2_.థాత(మిన్షి యే) |. అవమ్‌ ॥న॥, ఇన్టియె = ఇంద్రియము, A॥
see నాద్యూతాజ్లే 0:22 of sense; ॥పు॥ద్యూ తాజ్ల=పాచికలు, A die;
క్రర్యచే వ్యవహా రే స్తర ప ట్ట నంట A measure;
కలిద్రు, మే! లకే, =బండికన్ను, A wheel; వ్యవహారే = వివ
టట ద్రు,మే= తాండ్ర, చెట్టు:
The 6116110 myrobalan.
కరా (ర్వారా కరీసా, కర్టూః॥పు॥, వార్తా=క్‌Sy, Agriculture; క్రగ్రీ
గ్నిక్సిక రూరి (కుల్వాభిథా |పాగ్నిః = విడకనిప్ప, Se with cowdung; (నీ!
యినీ)॥ 322॥ are కేటీ. A కాట
(పుంభావే కత్మిగియా. పారుషమ్‌!న॥,పుంభావే=మగతనము, Virility;
యాంచ) యలు |తల్కి_9యాయామ్‌=పుపురుముండుచేయుపని, Manly
act; (చ) మానిసిచేయెత్తుపొడను, The height
of a man’s stature.
ప్‌ (మప చే)! 'విషమ॥న॥, అప్పు =నీళ్లు, Water; (చృవిషము,
hE
అమిషమ్‌॥స్న॥, ఉపదానే.-. కానుక, A bribe;
ర Offering; (అపి) మూ ను, Flesh.
 872 అవమురకోశ ము. Rr. శ సం[(నాన్లాస్త

(అపరాభేఒవి కల్చిషు[ కల్చిషమ్‌!న!, అపరాభే =అపరాధమునకును,

మ్‌॥ 9౭2౮|॥
1 offence; (ఆపి) పాపమునకును
వేరు, 511.
(స్యాద్వృప్రో లోకభా వర్షమ్‌॥ప్ప || వృప్రౌ = నాన, Rain; లోక ఛా
త్వంశే వత్సరే) వర్షగ 'త్వంశే-భారతినర్షము మొదలయిన భూఖండము,
(మ ళా
స్త్రీయామ్‌) | |A continent; వత్స"రే=సంవత్సరము, A year; “లో
క ధాత gaa! అని పాఠాంతరము. :
వ్రేవా (నృత్త
తేకుణం వ్రేమో!సినృత్తతజ=నాట్యము, Dancing; ఈతడు
త్రుక్ఞా) ణ=యూచుట, View; ప్రజ్ఞా = బుద్ధి Intellect.
థివా ॥సీ॥,శే
సేవా= సేవించుట, Service; అరనా=
భఛృతి;॥ యు Begging; భృతిః=కూలి, Wages.
త్ర (టబ్బణి జస) త్విట్‌.॥మ్స్‌నీ!, శోభా = కాంతి, Splendour;
(అపి) దీ_§ A ray of light.
|(
లి ము పరే Mam
నరకం (కార్త న్యతమ్‌। త్ర'కార్త్న స్ర=అంతయుననుటకును, .
నికృష్ట యో:ఎ. Entire; నికృష్టయోః = అధమునకును, Inferior.-
(పశ్యడే ఇ_ధికృ లే) అధ్యకుః॥ త్రి! ప్రత్య క్నే=
=సామాత్సుగానెటుం
ఒధ్యవ గంబడునది, లయం అధికృ లే=గ్రా
నాచు
నధి కార్వియెనవాండు; న్‌
రూతు (స్ప్వ్వడ్రేక్ష్యు!
అ =
రూవః! త్రి% అ ప్రేన్లి= (స్రేమలేనిది, ౮॥-
9 =

చిక్క ణే)॥ 3ం॥ |friendly; అచిక్క_ణే=పరుసనిది, RoUgh.

శ్లోi ఇతిపూనాః.
sD క్ల ప్లేపౌ ఎవననానార్లక
థంశబములు ముగిసెను, Ix|
(రవి శ్వేతచృడాహం| ..వాంసః॥పు॥, రవి=సూర్యుండు, శ్వేత చృణా=
ripe) పహూంన, వళ, మతియు లోభము లేని రాజు, An
“One free from malice. |unambitious king; విమ్ణువు; అంతరాత్మ, The
|soul ; *మత్సరము లేనివాడు, ఉ త్తమసన్నా (న్‌
స్కి An ascetic; & త్త పదమయినపుడు డ్రేమ్లు(డు,
(సూర్య వహీ) వ విభావసుః॥పు॥, సూర్య = సూర్యుని, The
వసూ | sun; వహీ =అగ్ని కినిచేరు, Fire, స or
వత్సః॥వు॥, తేర్ణక =దూడకును, A 021%; వర్షా
వర్షము.]-స
రవ తృ తీయ కాండము. 878:

చా సంవత్సరమునకును వేరు, A ౫౦౭.

(సారజ్షాశ్చ) దివౌక|। - దివౌశకాః॥ స్‌, పు చేవతలు, A ౦0; సార
సః॥ 5౮ ౧॥ జ్ఞాః= చాతక పతులు, Cuculus; (చ)పటీ,A bird.
(శృజ్ణారాడావి"పే ర సు శేఎ్రజారాణా = శృంగా రాదిరసము,
శే గులో రాగ ద్రవె) Sentiment; విపే.=విషము, P0150; నీళ్లు Water;
రసః | ఏరే బలము, Virility; పాదరసము, Quick-silver;
గుణే=మధురాదిష డృసములు, Taste; రాగే=ఐలఅను .
రాగము,2eal; ద్రవే=ఆర్జ్రమైనది, liquid; పుల్లనీళ్లు,
(పుంన్యు త్తంసావతం, ఉత్తంనః-అవతంసః॥ప్న ॥.౨, కరకు పూశే= చెవుల
సౌ (వా కర్ణపూనేఒపి బెట్టుపువ్వులు సొమ్ములు మొదలయినవి, An ear.
శేఖర)! . ౩3.౨|! [6183 శేఖ ే=కిరీటాదిశిరోభూపషణములు, A crest,
(దేవథేదే౭.న లేరజ) వసుః॥పు॥, చేవభే
బే== అష్టవసువులు,
మీ 4255 01
వసూ(ర త్నేధనే)
& వసుః! |deities;అన లే=
=9గ్న, Fire; రకం కిరణము, A 12)”
of light; 1!న॥ రతె =రత్న ము A gem; ధనే=
ధనము, Wealth.
(విషాచ) am వేధాః!స్‌ ,పు॥, విష్లా=
=విహ్పువునకును, (చ) బప
రబ
కును, నిద్వాంనునికిని *శురు.
(శ్ర తాకీ (హితా| అఆశీ॥న్‌, నీ, హితాఒశంసా=హితమయిన వ
=శంసా 3
ఒహిదంటప్ప
(ఆ
స్తువుకావ లెననుట,. Benediction;
ID
అహిదంష్ట్ర
లు

యూః)॥ 3౮39) యోః=వాముకోజు, Fang of a serpent.

లాలాచి (మత్స న త్సు లాలనః॥ప్ప॥,
అర ద్ర[1అడ
ఫ్రైక్ణన
లగి
= వేడుకలు,
గో రో
Request; i
మ. జౌత్సు క్యే=ఇష్టవ స్తు వెప్పుడు కలుగునను రాగవికే
పషము, Eagerness; hd 1 విషయాన కుండు, ౧౬-.
iking pleasure in.
హింసా. (చౌర్యాదిక |. హింసా! సీ॥, చర్యాధికర ,=దొంగతనముకొ
ర్మచ) he ట్టుబ కట్టుట ముదలయినవని, Mischief, as ftob-
త్‌ో 'b౭౯y&ల (చ) చంపుట, Slaughter.
త్రూ (రశ్వాకి) ప్రసూః॥ సీ1, అశ్వా= ఆండుగుజ్జము, A mare;
(అపి) తల్లి» A mother.
374 అమరకోశము. స-[నానార్థ

( భూద్యావా )రోద| - రోదసీ॥సీ॥, భూ=భూమి, The earth; ద్యావౌ

స్యా =-ఆకాశము, The sky.
రోదసీ(చ శే)! 5౮ ౪ీ॥| ' వోేదః॥స్‌,న॥, లే= ఆభూమికిని ఆయాశాశమున |
కునుకేరు, The earth and sky.
(జ్వాలా Mes అర్చిః॥స్‌, న్న॥, జాగలా=మంటకును, Flame,
నర్వ! న నస హంస ee

పష | తే= board నృక్టమ - దృష్టి,ae of

the eye. 1పు॥ సూర్యుండు, అగ్ని.
( పాపాపరాధయో) ఆగఃస్‌,న॥) పాప = పాపము, ఏష; అపరాధ
రాగః యోః=అపరాధము, An offence.
(ఖగచాల్యాదినో) ర్భ| వయః॥స్‌, న॥, ఖగ=పత్నీ, A 916) బాల్యాది
యః॥ 3౮౫ |నోః=బాల్య యావనాది వయస్సు, కకం.
(తేజపురీష యో) ర్వ| వర్పః॥స్‌,న[ 'తేజః= తేజస్సు, 5plendంur; పురీ
రో షయోః=విష్ట, Ordre.
మహా (స్తూత్సవ తేజ| మహఃస్‌,న॥, ఉత్సవ =పండుగ, Festa]; తే
సోః) | జసోః = తేజస్సు, Light.
రజో (గుణే౭_పి స్రీపు రజః॥న్‌, క! గునే=రజోగుణము, Quality of
ప్ప passion; 3, swఎత్తి
స్స్‌లముట్టు ర_కృము, Wo.
inan’s siete
క. D15t;పుప్సాడి, Pollen.
తమః॥స్‌ ,న॥, రాహా = రాహువు, Moons
తమః॥ ౨౮౬॥ ascending node; ధ్యా న్తే=చింకటి, Darkness; ను.
జేతమోాగుణము, 11119101.
ఛన! (పచ్యే ఇభిలా! ఛన్షఃస్‌,న!, పద్యే = గాయత్తి,మొదలయిన
సేచ | ఛందస్సు, Poetical metre; అభిలాడే =ఇచ్చు De
ise uncontrolled conduct; (చ ) వేదము. ఇచ్చకు
|'పేరయినపుడు
వ అకారాంత పుంలింగముంగలేదు.
రసః) స్‌
స్‌, న|, కృృయాాందిక ర్మ = కృచ్చంము
చ) | చాందాయణము "మొదలయిన తపస్సులు, Aus-
 వర్షము.)]-స తృ తీయకాండ ము. లి:
క ( ఖ్ష

terity; (చ) ధర్మము, Virtue; 1సు॥ శిశిరబుతు

-|న్ర; JS
మాఖమాసము.
సహో (బలం) సహో సహః॥స్‌
,న॥, బలమ్‌=బలిమి, Strength; |పు!
(మారో) | మార్లః= మార్గశీర్షమాసము, inter.
నభః (ఖంశ్రావణో)న =. నభః!న్‌,న॥, ఖమ్‌=ఆకాశము, The sky; పు!
moa ౨౮ ౭॥ శ్రావణః= శావణమాసము, A Month.
శీకక (స్పద్యా౭_ శ్రేయ ఓకః॥స్‌ ,న॥ [ప]॥1అ,పు॥ సద్య =59, A house; ఆ
శ్వా) కాః శ్రయః=తావ్సు, An MU (చృ్రపకీ, A bird.
పయః (తీరం పయో పయ న శ్నీరమ్‌= పాలు, Milk; ఆమ్బు
౭_మ్ముచ) | చ=నీళ్లు Water.
కీదో (దీపా బలే ఓజః॥ స్‌, న॥, వీప్తా= లేజస్సు, Splendour; బ
'లే=ఎబలిమి, Strength.
స్రోత (ఇని యేనిమ్న | ్ట
స్రోతః॥ జన్‌,న॥, ఇనte ్ర
క్రొ
$ ియ
త్రాగి
గింది =జీయము
ం ద్రి
గార యే) ౨౮౮ ॥| లు, Organ of sense; నిమ్న గార యేజనదీవేగము,
Stream of a river.
"తేజః (పృభావేదీపైచ సృభాతే= ప్రభావము, Dignity;
"తేజః! స్‌,న॥,,ప
బే శుక్రే దిపాచ = “కాంతి, Dyan? బలే = బలిమి,
కరతల క్ల =శెతస్సు, ౨6060 712116 ; (ఆపి)
శక
తిరస్కా_రిము నోర్యకుండుట, Strergth of cha.
racter, not bearing insult with impunity.
న 1!
ష్ర ఇదిమొదలు॥ సాంతములని యు [ఈ9 1 తర్స
. |లింగవివతయందు బిభత్సశజ్ఞముతప్ప కడమశబ్ద
ములు ఈకారాంతములాను.
విద్వా(న్విదంశ్| చ) విద్వాన్‌!
౯;
న్‌, త్రీ!) విదన్‌ =నఎలుకదాన గలవానికిని
౯ ల
,
Intelligent; (చ) ఆత జునికిని, Having a true
శీ
knowledge of the soul; విద్యాంనునికిని, Learned.
బీభత్చో ( హింస్రో బీభత్సః॥ త్రి! హ్‌ం స్రః= చంపుస్వభావముగల
|వాయు, CMe] ; (అపి) రోతగలది, Envious;
|
అద్దను(డు, Arjuna.
|
(ఒప్యతిశయేత్వమి)1 ముందర జెప్పంబడు జ్యాయశే బ్దము. మొద
2 ద
876 అమ రుకోకుము . వా[నానార్థ

ల నని రను స్యార్థాతికయముసందు వర్తించును.

(వృద్ధ ప్రశస్య్యయ్సా) క జ్యాయాన్‌ i ey | వృద్ధ=మిక్కిలివ్నద్దుడు;
ర్జ్టాయాన్‌ Very o!d; క్‌, మడు
ప్రేస్యమాః =“మిక్కిలి
Very శల
కనీయాం (స్తుయువా। కనీయాన్‌ ॥స్‌,
స్‌ త్రి॥, యువా=మిక్కి_లిప్రాయ
ల్పయోః) | 'పువాండు, Very young; అల్పయోః జ మీక్కేలి
| యల్పు(డు, Very small.
వరీమాన్‌ ॥స్‌, త్రి!;ఉరు=మిక్కి_లి ఘనుడు, Very
యోఖ) |great;వర యోః=మిక్కి_.లీ, కేషఘండు, Very excellent.
సాధీయాన్‌ (సాధు సాధీయాన్‌ స్‌, తి!) సాధు=మిక్కి-లి మంచి
బాఢథయోశ)॥ 5౦|| వాకు, Very right; sess ఆ మ
మ Very firm.
శ్లీ ఇతిసానా. | శే.
స! సా_న్హనా నార్థకశబ్దములు ముసి
(ద లేఒపి) బర్హం
9౮
బర్హమ్‌॥ షృ॥, దలే=ఆకు, A leaf; (ఆపి) పరి
oJ

వారము, Retinue; నెమిలిపురి A peacock’s tail.

(నిరసనో పరాగార్కా గుహః
గ్‌ పు నిర్బ్ధ a గ్‌హాణము, Seizure;
దయో) (గ్కహోః | ఆప 1 చందద్రనూర్యే గ్రహణము, An eclipse;
అర్కాదయః = సూర్యుండుమొదలుగాగల నవ
త్తు హాములు, A planet.
(ద్వా ర్యాపీడే క్యా నిర్యూహః॥పు]!, ద్యారి= వాకిలి, door; అప
థరసే ) నిర్వూహో డే = సిగనుజుట్టిన పూలదండ, A 0120169 నాగద
(నాగద న్తకేే॥ 3౯౧|॥ _న్తకే= కొణిగకు నాథారముగా గోడనునాటినకొ
|య్య, Wood jutting out of 2 hall; కాషథర
సే=క్‌ పొయము, Extracted juice.
(తులానూ శ్రైజ వ్యాది ర క.ప్రగ్రహః।పు! —9, తులాసూ శ్రే=
రశ) ప్రగ్రాహః పగ శ్రానుక ల మొదలదొ.నవానితౌాటికిని, The
ర్‌
హలో(ఇఒపిచ | suspending a bees అశ్వాదిరశౌ- గుజ్జము
Toone! గలవానిని గట్టు పము EM Mini?
వూనికినికేపేళ్లు, Halter for aa
 తు] Nats తృతీయ కాండము. 877
(పత్నీ పరిజనాఒచా “జరి గృహః॥ పు॥, పత్నీ = వెండ్లము, A wife;
టు నమూల. శావాషిపరిగ Family; సరిజన=a Dependent ఆదా
న 3౯ _౨| ను=పుచ్చుకొనుట, మంంల్తు[2106 మూల = మొద
|లు, Origin, root; శాపాః=శపథము, Oath.
(దాశేమ్వప్సి గృహోః| _గృహాః॥ పు, నిత్వబ॥, దాశేమ = వెండ్లము,
wife; (అప్పి॥న॥ ఇల్లు, A house,
(శోంణ్యా వుప్యారో ఆరోహః ॥ పు! వరశ్రీయూః
స్రీ = ఉ త్తమ స్తీ,
హో (వర స్త్రీయా) | యొక్క, శ్రాగ్యామ
నో ్‌ = paris A elses
waist; (అపి) ఏనుగు .మావటివా(డు, Rider
of an elephant; ఎక్కుట Ascent; నిడువు,
| Length; పొడవు, Height.
వ్యూహోే (బృనైే) న్యూహాః॥పు॥,బ్బ నే=సమూహాము, Multitude;
(అపి) పౌజుబారు తీర్చుట, Array of troops;
మికిి_.లియూహా, Reasoning;5 చన, Fabrication.
ప్య హీ (ర్వల్రిలేజ) అహిోః॥పు॥, వృ తే=వృతా
తాసురు(డు, A రేయం1;
లే (అపి) పాము, A serpent.
( ప్యగ్నిన్ష gory )_స్త తమో౭_పహ్క ॥పు॥, అన్ని = అన్ని, Fire;
మో౭.పహోః॥ ౩3౯౩ ఇన్లు=చందు(డు, The moon; అర్మా_ః = సూ
ర్యుండు, The sun.’
(పరిచ్చచే నృపో పరిబర్హ్ల :పు%,పరిచ్చ దే= పరివారము, Retinue;
2_ ర) పరిబరో నృపాే = రాజునకు యోగ్యమయిన, అెరే= ఛ
థి భా బా
త్తబామౌరాదివ థి
స్తువు, Insignia of royalty.
శ్లీఇతి హానాః.|్మ శ హో -వ్లనానార్థకళ బములు ముగిసెను. |
(ఒవ్యయా;వశ " ర్రైదిమొదలు లింగాదిసం గ్రహవర్ష దనుక
The following are in. |జెప్ప్నలశబ్దము లవ్యయంబులు, అందులో
_ declinable. నానార్థావ్యయంబులు ముందుం జెప్పి "వెనుక చే
క కావ్యయంబులు చెప్పంబడుచున్న వి,
ఇతి నానార్థవర్ష 8, అనేకములెన యర్థములుగల పద
సమూహము ముగిసెను.
48
 878 అమర కోశ ము.అ (నానార్థావ్యయ
ఆజ్‌ (ఈప.పదక. సీనేగై ధాతుయోగశే)॥ ఏళ్ల ॥
టీ.-ఆజ్‌ ॥అ॥ ఇది, ఈపద ్షే=ఇంచుక యనునర్షమునందును, ॥ఉ॥ ఆపా =
మ్‌ న.
జరీభూతముఖ చృఏనామ్‌, A little; అభివ్యాపా = ఒక క్రియకు మేరను
జెప్పునపుడు దానితోడ నను నర్భమునందును, Et irae పాణిసె,
Including; సీమా గ్థే=
=ఒక్‌ క్రియకు మేరను జెప్పునపుడు | అందా(కఅనునర్భ
మునందును,॥ ఉ॥ et _న్లంప్రియం పాన్ట్‌ మనువ్రజేత, Up to; త
_ యోగపే= క్రియర్వొక్క_ న. బుట్టుదానియందు, అనంగా
గ్రయాయోవయువలనం బుట్టినకకి
సా వ్పర్షిం
చేను,|ఉ| ఆహరతి.
_ మూ॥ ఆ(పృగృవ్యాః స సల వా కే)
టీ._ఆ॥అ॥ ఇదిిససత Beas Oh (remembering); |ఉ|
"ఆ వవంకిలతత్‌; వాశ్వే.వాక్యపూరణనునందును వర్తి
వరించును, Expletive;
|ఉ| అఆఏవంను మన్యేసీ ఆ అద్య స్యా ద్విష్టభోజనం లబ్బమితి; ప్రగృహ్యాః=
జ
దీనికిపృగృహ్యమన్నందున సంధి లేదు.
ప్యాకి(కోశేవేతాపవీడయోఖ)
టీ._ఆః॥అ॥ ఇది, కోప=కోపమునందును, ॥ఉ॥ఆఃరతు _స్తిఫు తాప=తా
సనమునందును,॥ ఉ| ఆః క్వాసిపి,
ఫీ యీ; వీడయోః = ఫీడయందును వ _ర్తించును,
ఉ॥ విద్యాంమాతరమాః ప్రదర్శ పనృపశూన్‌ భతున్వ; ఆ;ఃకష్టరినరన.
Alas (sorrowfully; angrily; painfully).
(సాప కుల్పెషద క్ల కం
టీ..5క॥ అ॥ ఇది, పాప=పాపమునందును, ॥ఉ॥ త్య జేత్కు_జననంగతిమ్‌,
శే
513811; కుత్పా=నిందయందును, ॥ ఉ॥కుభోజనమ్‌, B24; ఈపద సె==ఇంచుక
యను నర్గ్భమునందును వర్తించును, ॥ఉ॥ కవ్రాస్ష్యమ్‌, కోప్షమ్‌, A little.
/
ధిజ్‌(Soరన నిన్లయాఃJi 37x గ్
$
ర

టీ._ధిక్‌॥అ॥ ఇది, నిర్భర్హృన= వ... |ఉ| ధిక్‌గానం

A

గ్రా
నిష్టురాలాపమ్‌; నినయోః = నిందయందునువ ర్లించును, ॥ఉ॥ ధిగినాం
దహ ఏ తామసార'తామ్‌. Fy! (menacingly; reproachfuliy.)
మూ॥చా (న్వాచయసమాహా శేతశేతర సముచ్చయీ)|
టి..చ॥!అ॥[ఇది, అన్వాచయ= రెండు క్రియలలో నొకటి ప్రధానమై యొ
వర్గము] తృతీయ కాండము. . 879
కట్రియ ప్రృథానమైయుండుటయను నన్యాచ యమునందును,402607ల, ॥ ఉ॥
భితొనుట గాంచానయ; సవమూాహోర = ఒక క్రియలో నవయవ వ స్పువులకు
ప్రాధాన్యము "లేక సముదాయమే పఛాననుయియుండుట యనుసమా
హారమునందును, And, ॥ఉ॥ ఛత్ర పానహమ్‌; అశ్వబలీవర్షమ్‌; ఇత రేతర=
పరస్పర సావేశములయిన జయవర్‌[్‌సవ స్తువ్రులకు నొకకకిక్రియతో సంబంధ
ముగలుగుట యనునిత శేకరయోాగమునందును, Te | ఉ॥ చేనద
_త్తయజ్ఞ దత్తాభ్యామిదంకార్యమ్‌; సముచ్చ యే=పరస్పరనిర పేతృములయిన
యవయవవ స్తువులకు నొక క్రియతో సంబంధముగలుగుట యను సము
వత్త పట్నా Also, | | రాజ్హోగౌరశ్వః పురుషశ్చ; పాదపూరణ
పమోంతర హేతునిశ్చయములయందును వర్తించును.
స్వ(స్తా కీ వేమపుణ్యాజ్సా
టీ;-స్య స్తీ
సి|అ॥వ్రది, ఆశీః= ఆశీర్యాదమునందును ,Well(a benediction); ఉ||

స్వ స్తితేఒ స్తులతయాసహవృతు; వ్నేమ=నిరుపద్రవమునందును, 52160;

॥1ఉ॥ స్వస్తిప్రజాభ్యః; భూతానుక మ్నాతవచే దియం గా ేకాభ వేత్స గ్‌
_స్పిమతీత్వద శే; పుణ్య=పుణ్యమునందును, 171046) ॥ ఉ॥ స్వస్తిమాన్‌
స్వర్ణమశ్ను లే; ఆదిశ బ్రమువలన శుభాదులయందునువ ర్హించును, Auspici-
ous &c 1ఉ! స్రాస్థానిళంస్వఘా ప్రయుజ్య.
(ప్రై లజ్వ
బన ప్యతి। 33౬
_మిక్కి-లియనువర్థమునందును, Very; 1ఉ॥
టీ.-అతి॥ అ॥ ఇది, ప్రకర్రే=
శేతే, లజ నకదాగెననుటయందును, Past; surpassing;
అతివృద్లః; అతి
excellent. 1é॥ అతీతకాల స్త హమభ్యు జేతః; అపిశబ్బమువలన పూజయం
దును వర్తించును.
శ్నేచ వితర్కే చ)
మూూా॥స్వి(త్సృ
టీ, _స్విత్‌.lel ఇది, ప్రశ్నయందును, What (interrogative); 1ఉ॥ క
స్పిదేకాకీ చరతి వితర్కే.చ=వితర్క మునందును వర్తించును. What
(doubtingly). 1ఉ॥అధస్పి గదాసీ దు టల
తు(స్యా ద్భే-దేఒవధారశ్నే |
_తు॥ అ॥ ఇది, భేబే= ఛేదమునందును, But(indicating difference);
టీ.
14 1 పూజ్యాగాః కపిలాతుపూజ్యత రా. ; అవధారణే= నిశ్చయనుందును
 $80 DA Per [నానాళ్థావ్యయ '
వర్తించును, Indeed, ॥4॥ వేదాన్సు ప్రచూణమ్‌.

టీ.-సకృత్‌ ॥అ| ఇది, నహా=తోడ ననునరమునందును, Together; .

దతౌ సకృద్యు జా తే;,వక వాశే==ఒక సారియనునర్థమునందును
చేవద _తృయజ్ఞదత్తౌ
వ ర్లీంచును, 0106 ॥ఉ॥ సకృత్ప్రదీయ శే se
రా (ద్దూర సమీపయోళ!
టీ..ఆరాత్‌ ॥అ|ఇది, దూర= ల! Far; |ఉ| ఆరాద్దతో
దృష్టిపథంవ్యతీతః; సమిాపయోాః =సమోపమునందునువ ర్హించును, Mata
| ఉ|తవుర్చ గ్రమూనరా దభివ రమానమ్‌.
నూ॥ (ప
ప్రతీచ్యాం చరమే) పశ్చాత్‌
టీ,-_పతక్చాత్‌. ॥ అ|॥౪ఇది, ప్రతీచ్యామ్‌= పడమటిదిక్కు_నందును, Westward;
॥ఉ॥ పశ్చాద_స్తసంగతోరవి చరమే = వెనుకదిక్కునందును. వ ర్తించును,
_ Afterwards; lastly; behind. 1ఉ| పశ్చా ద్యాతి; శ్రోత్రియేభ్యః పూర్వం
దీ తాం పశ్చా దితనేభ §*:
ఉతా(ప్యకికవికల్పయోః) |
టీ..-ఉత॥ అ|ఇది, అప్యర్థ = అప్యర్థమునందును, A150; 141 ఉత భిన్యాచ్చి
ర సాశిలోచ్చయమ్‌; ఉతదల్హఃప
పతివ్యతి; వికల్పయోః=ఇటోఅటో అనువిక
ల్వార్గమునందునువర్తిభు. What (doubtingly); either. 1ఉ| ఉతప
ర్వత “భిజ్యేత; ఉతత్భవ్యేద్వ జ్రీ.అప్యర్థమనంగా దృ థార్థమునుప్రశ్నయును.
(పున స్పదార్గయో) శృశ్వేత్‌
టీ._ఛథ్వత్‌. ॥ అ! ఇది, పునః=మరియు ననునర్గమునందును, Again; |ఉ|
శశ్వత్సశ్యత శబ్దవార్ధిలహరీవిద్యోల్బ ఇమ్‌; సదార్థయోః = ఎల్లపుడు నను
థి జ
నర్భమునందునువన _ర్తించును, Constantly; for ever. |ఉ।శాశ్వతంవై. రమ్‌
సామా (త్సత్య తతుల్యయో౪)॥3౯- ౮॥
టీ._సాయాత్‌ |అ॥ల్రది, పృత్యత= ప్రత్యతమునందును, Actually; 1ఉ॥
సామోద్దృష్టోఒసి; తుల్యయోః = సమానమునందును వ _ర్తించును, Like; J
in person. |ఉ| ఏపా సామౌలల్లటీ
మూ॥(ఖే దానుకవ్చూననోప. విస యాఒమ్మనన్తన్రకే బత । R
H
e
పారE
R

టీ..బత॥అ॥ ఇది, ఖద=ఖేదమునందును, Alas eres sorrow),

4మమ
' వర్షము.) తృ ఫీయ కాండము. 881

|ఉ| అహో బత మహత్క_ష్టమ్‌, అనుకన్చూ =దయయందును, (=p),

॥1ఉ। మారోదీర
ర్చతపుత్ర
త్రత్వకమ్‌, సనోహ= సంతోవమునందును, (—j0y),
॥ఉ॥బతము కాస కిలి
సి హ్‌, విస్తయ=
ఏ=అశ్చర్యమునందును, (—$Urprise),
1ఉ | అహో 'బోతాసిస్పఫహణీయవీర్యః, న చ్రణే = విలుచుటయందును
వః ర్రించును, |ఉ|! వహిబత. 01! (calling).
హన (వానేఒనుక నన్చూయాం వ.
టీ, _హ_న్త॥ అ॥ఇది, పాక్రేసంతో పమునందును, Oh (expressing joy,)
1ఉ॥హ _నజీవిశాఃస " అనుకమ్నాయామ్‌-=దయయందును, (—601.-
passion), ॥ఉ॥ మారోోదీర్ల _నపుత్త,
తక; వాక్యారన్భు ==వాక్యారంభమునం
దును, ॥ ఉ॥ వా నృ తేకథయిప్యామ విపాదయోః= దుఃఖంచుటయందును
వర్తించును, (—greef) ॥ఉ॥వా న్స హతాః పథికగే7హిన్యః.
మూూ॥ప్రతి(ప్రతినిధా వీప్పా లక్షణాడా ప్రయోగతఖ।
ట్రీ, ప్రతి॥అ॥ ఇది, Cie ok wT ai Instead; | ఉ॥ అ
భినన్యురెష్టనాత్పతి; వీప్పా=గుణ క్రియలచేత నన్నివస్తువులను ప్రత్యేక
nT
రకఅక
31
ముగావ్యాపింపని చ్చగించుట యనువీప్పయందును, Bah; ॥ ఉ ॥ వృతుం
వృతుం ప్రతిసిఇ్బతి; లవణ = గుణించి, Towards; for; 14 | వృతుంవృ
కుంప్రతి విద్యోత తేవిద్యుత్‌;ఆడా= మొదలయిన దానియందును, ఆదిపద
ముచేత నొక ప్రకారమును బొందినవానింగాంజెప్పుట యను. నిజ్ఞంభూతా
ప
పతి; ప్రయోగతః=ఓకటినిచ
_ ఖా్యనమునందును, గై 10,1ఉ॥ సాధుర్త్యాతరంప్ర, ్చి
మరియొక టిపుచ్చుకొనుట. యనుప్రతిహానమునందును,
ప In exchange.
él తిలేభ్యోమా పాన్‌ ప్రతియచ్చతే; భాగమునందును వర్తించును, Be.
longing to (as a portion);lé4॥ యదత్రేనమాం ప్రతి స్యా_త్తద్రీయ'తామ్‌.
ఇతి (హేతు ప్రకరణ ప్రకాశాది. సమూ క్తిషు)! ఈంం
టీ.-ఇతి॥అ॥ ఇది, హేతు= కారణమునందును, Therefంre; 14॥హా నీతి
పలాయత్వే ప్రకరణ= ప్రకారమునందును, ౫165, 1ఉ॥ గౌరశ్యోహా స్తీతి
జాతిః; ప్రకాశ = ప్రకాశ మునందును, _Well known as such, |ఉ| ఇతిస్రై
ణ్‌నః ఆది= మొదలనునర్గమునందును, “Etcoetera, lél హేలాలీ లేత్యమి-
హావాఖ సమా ప్తిషు=ముగియుటయందును వర్తించును, Finis.le॥ ఇతి
882 అమరకోశ ము, [నానాన్ధావ్యయ
'మూ॥ (ప్రాచ్యాం) వురస్తా (త్రథమే పురాన్టేగ్ర
గత ఇత్యపి)!
టీ, _పురనాత్‌ | అవ్య॥ ఇది, ప్రాచ్యామ్‌= తూద్చీదిక్కనందును, East-
ward, Ié ||పురస్తాదు బేతిసూర్యః; పృథమే= 'మొదలనునర్భమునందును,
First, 141 పురస్థాత్కి.9య తేకర పశ్చొల్సిద్ధ్యతి తత్ఫలమ్‌ ; పురాళే కీ.
త్‌ో
న Formerly, Gl "పురస్తా ర్రామాజఒభూర్‌);
(గృతఇత్యపీ==ముందర అనునద్థవరునరదును ఇ తరర్పనూ In front; |!ఉ||
న తేనా నిర్యాతి,
యావత్తావ (చ్చసాక ల్యేఒవథా నూనే౭వధారణే)! రంం॥
టీ._యానత్‌ -తావత్‌ ॥అవ్య॥! ఈ_౨ను, సాక ల్యే=అంతయు ననునర్గము
నందును, A$ MUCh as (the whole), hel యానత్కా_ర్యం తావత్కు_
ఈ అవధా = మేరయందును, 161, ॥ఉ॥ యావతృసస్యం తత్ర,౦తౌవ
త్క_ణ్ణకివృ మై8పరివృతమ్‌; మాచే = పరిమాణమునందును, 5 యా as
(number) , él యావద్ద త్తం తావద్భు కమ్‌; అవధార ణే=పరినూణనిశ్చ
యమునందును వర్తించును, ఏ0 mh (affirmative), él యావదవు

తాపన దడ
మూ॥ (ముజ్జలాన _న్వరాజరమ్భ చ్రశ్న కా సేన్ని గ్రుష్వథో అథ_|
టీ,_అథో.-అభథ॥ అవ్య॥ ఈ_ంను, మజ్జిల==మంగ శార్గమునందును, Aus-
picious particle; 14 అభథవర్లర నమాన్నాయః; అన_న్లర==త ర్వాత నను
నర్గమునందును, [లు ॥ఉ॥ అథ ప్రజానామధిపకిప్ర,
ఛాశే;ఆరమ్భృ =దొరం
కొనుటయందును, Nంw, ॥ఉ॥ లొఫేదానీమేతన్ని రాప్య తే ; సృశ్న=అడు
గుటయందును, What? , 14॥ అశాక ఛేనకోరపరాధచణ్డాద్దురోగో కోశాను
(ప్రతిమా ద్బిభేషి; కశ న్న ప్రషు=అంతయు ననునర్థమునందును వర్తిం
చును, All (comprehensively), 1ఉ| అథ చురాదయకి ర్య
వృథా(నిరర్థ కావిధ్యోః)
ట్ర-వృథా॥అవ్య॥ఇది, నిరర్థక =వ్యర్గమనుటయందును,1॥
= ౪౭11; 1ఉ॥ప్రా
సాదశ క్షాణివృథా౭_ధ్యరుతున్‌; అవిథ్యోః =విధి లేక చేయుటయందునువ ర్తి
క
చును, Inproperly;lel,
ప్రపచ్యలే
ప స నరకే యో వృథా లభ శే పశుమ్‌.
నానా(౬నేకోభ యూర్లర్భయోాః)॥ర౦౩|
టీ..నానా॥ అ॥ ఇది, అనేక =బహు ప్రకారమునందును, Many; 1ఉ||
| కాలు) .తృలీయశారడోమ 888
నానాచేష్టై
పెరలదలలితెర్నిర్థి
తె తంతంన aa ఉభ యార్గయోః = రెంటియం
“దునున ర్రించును, Both; sir రా సమిధంత్య చేత్‌
మూ॥ ను (పృచ్బాయాంవిక లేచ్చ |
టీ._ను॥ అవ్య! ఇది, పృచ్బాయామ్‌= (ప్రశ్నయందును, What?, 1ఉ|
' కోను ఛావతి; విక లేచ =విక TCE వర్తించును, 0% ॥ఉ॥ భీమో
నునాను యోద్ధా.
(పశ్వా 'త్పాదృశ్వ్ట యో)రను |
టీ._అను॥ అ॥ ఇది, పశ్చాత్‌ నుగ అనునర్థమునందును, After,
॥&॥ తవమునుధావతి; సాదృశ్య యోః = సాదృశ్య మునందును వర్తించును,
Like; మాతరమనుకరోతి; మరియులక్ష్‌ణా, Indication; ; ఇత్ధంభూ తాఖ్యాన,
In particular relation; భాగ,A share; పీసా, tree సమిాప
Near; ములయందును వ _్థించును,
(ప్ర ఇ్నా౭=_ వథారణా౭_ను జ్ఞా౭_నునయా౭_మ స్తకనను ॥౮౦3॥
టీ._నను॥ అ॥ ఇది, సృశ్న = (పశ్నయందును, What?, 1&4 నన్వ
భోజి అవధారణా=నిశ్చయమునందును, Certainly, ॥ఉ॥నన్వథగచ్చామః;
అనుజ్లా= అనుమతియందును, Indicating assent, ॥ఉ॥ నన్యాదిశ ; అను
నయ = జాజడించుటయందును, A 0015014600 and kind expression,
|ఉ| ననుచణ్లి ప్రసీదమే; ఆమన్హ,ణే=సంబోధనమునందును వర్తించును,
Vocative particle, |ఉ| ననుచేవద ic
_ మూ! (గర్హా సముచ్చయ (ప్రశ్న శజ్కా సమ్మావనా) స్వవి |
టీ...అవి! అ॥ ద్రెది, గర్హా = నిందయందును, Reprehensive particle,
l&॥ అపిసి స్పేత్పలాణ్ణుమ్‌; సముచ్చయ= సముచ్చయమునందును, And,
|ఉ| భీమోా౭ఒర్టునోఒవీ; (పశ్న=్యప్రశ్నయందును, Earnest inquiry, 1ఉ|
అపిక్రిee కకం నముత్కు.కము శజ్వా_= అనినిష్టము నూహించుట
యాతే Doubt or suspicion; ॥ ౬|| అప్యాగ శద వీథి
శు సమ్మావ
_ నాను=ఇది యిటువలె సంభవించు న వర్తించును,
Possibility and likelihood, even; |ఉ| సమ్ముద్ర, భపిలా మీత్‌.
(ఉపమాయాం వికల్చే) వా
టీ._వా॥అ॥ ఇది ఉపమాయామ్‌ =పోలికయందును, 11౭, |ఉ॥ ఆకీవి
 884 అమరకోశ ము... [నానాశ్థావ్యయ
పో వాసం క్రుద్ధః వికల్చే=వికల్పమునందును వర్రించును, Ouర్త rn
॥&॥ యవెవెర్వ్రీహి భి ర్వా య జేత, a
| సామిశ్వక్టేపప ఈం
“. టీ..సామి॥అ॥ ఇది, అశే=సగనును నరమునందును, Half; 141 సా
మినిమోలితా కీ; జుగుప్పణేినిందయందునో వ.ర్రించును, Blamably, "er
సా వ్యుధ్యయన మనధ్యాయే.
మూ॥ అమా (సహ సమిావేచ),
ట్రీ,_-అమా॥అ॥ఇది,సహ==కూడననునర్గమునందును, With, 1ఉ| అమా.
వాస్యా; సమా వేచ=సమాపమునందునువ ర్తి
రించును, Near, అమాత్యః.
కం (వారిణి చ మూార్తిNs చ)!
శక; ల| ఇది, వారిణి=నీళ్ళయందును, Water, 1ఉ॥ కంజంపద,మ్‌,
మూరివప శిరస్సునందును, Head, ॥1ఉ॥క నరా; చకారమువలన సుఖము
నందునువ కి
ర్రించును, Pleasure, ease, lel నద్ర.
(ఆ చేర్థమర్థయో) శేవం Sate .
టీ...ఏవమ్‌! ఆది, ఇన=పోలిక యందును, Tee 2s, |ఉ| భాను శేవం “
మునిర్భాతి ;ఇళమర్షయోః=మ న భకత న _ర్తించును, య.
Thus, u&i ఏవంవాదిని బేవన్లా. a
నూనం (తశ్కేజక్థనిశ్చయే) 1౪0౫1
టీ._నూనమ్‌॥అ॥ ఇది, త ర్కే =ఊహయందును, న. ; 1ఉ॥నూాన
మున్ననుతి యజ్వనాంపతిః, అర్థనిశ్చ
యే=అధంికృతామంనంధును వర్తిం
చును Certainly,1G1॥యు చె=పినూనం
దె, శరణం. యుప న్నఉక్ప్రేతకు,[.
dicating recollection ష్‌ త్యస్యేవ శ్రూనూనంయువతీ నాందృళళ్ళి తాః,
మూ॥(తూస్టమ ్ధేసుఖే) జోమం eg
టీ _జోవమ్‌॥అ।దీ, తూస్టీమగే=ఎమొనమునందును Silently, l&l ఇతి
జోవమవస్థి తేమునా; సుఖే=సుఖమునందునువ _ర్రించును,At 6256 14||
జోమనూసతవర్దాసు. క్రిం (పృచ్బాయాం జుగుప్పనే) |
టీ...8మ్‌1ఆ|షది, పృచ్బ్భాయామ్‌= ప్రశ్నయందును, What?, (ఉ|| కింగ
తోసి జుగుప్పనే=నిందయందును న_ర్హించును,B24. ॥ ఉ ॥ కింరాజూ
యో కరణాల,
 వర్గము]: |. తృతీయ కాండము. Hi Gees:
నామ(ప్రాకాశ్య సంభావ్య కోధోపగమ కుత్సనే)॥ రం౬-|
టీ..నామ॥ అ॥ లది, ప్రాకాశ్య = ఎతీంగింప(దగిన యర్గమునందును,
Evidently, ॥ ఉ | హిమాలయోనానునగాధిరాజః ; సంభోవ్య ==ల్రటువలె
సంభవించు ననునర్గమునందును, వంక] 1ఉ ॥ అకీహసీతానామసంభ'
వివ్యతి; రధ కోపమునందును, Wrath, Ie | ఈక ౦న స్టభయం నామ
గోపాన్నాపను
విసురదవక ఉపగమ = అంగీకారమునందును, .Indignant
consent, ॥ఉ॥ అ స్తునామధనీకించిద
దాతి; [ప] కోపముచేత నంగీకరించు
టయందును, Reproach; కుత్స నే=
=నిందయిందును వర్తించును, | ఉ[కోనా
మాయం ప్రలపతి విభో ర్నిర్విశ బ్య_౦ సభాయామ్‌.
సీ (భూమణ పర్యా ప్రి
పిశ క్రి వారణవాచకమ్‌) |
టీ._అలమ్‌॥ అ| ఇది, భూపణ=పాతమునందున్ను Ornament; él
అలంచశకారాస్యవధూరహన్క_రః;క పర్యావ్నీ =పూర్ణ
ర మనునర్ధమునందును,
Enough; lal తస్యాలమేపాతుదిత స్యతృ స్తైనియక్‌, = నమర్గుడను నర్భ
’ మునందును, Able; ॥4ఉ॥ 'అలందశాన్యవ్యవభాయరాభునః; అస్‌
కమ్‌=చాలింపుమను నర్గమునందును వ _ర్పించును, Prohibition; [1ఉ॥| అ
లంవివాదేన యథాశ్రుతం త్వయా.
స 0 (్‌శ్కే పరిప్ర, న్నే)ల
య! -హుమ్‌॥ అ॥ ఇది, విత ర్కే_=ఊహాయందును, 1364102676 6f doubt
and reflection; hel పహుంజలంన్భుగతృష్తా; పరపప్రన్నే ప్రశ్నయందును,
_ 1ఉ॥హుందేవదతో౭.యమ్‌; కోపమునందును, స హుంనిహాని సహసా
ag యుధిశతూూన్‌ ; భ.ర్మి సంచుటయందును న ర్హించును, ॥ఉ॥ హాంంనీర్లజన్‌.
What (aang anger, fear, dislike or reproach.) ఖా
టల సమయా(౬న్లిక మధ్య యోః)॥
టీ. _.సమయా॥ల తది.అ నికజసమిపమునందును, Near, 1ఉ|గజ్లా
. 'సమయావా రాణనీ 35; నుధ్యయోః==నడిపియందును ర్హించును, Within,
వరి
ముర శ్రైలయోర్నదీ...
161 సమయాశే
.మూ॥ పున (ర ప్రథమే' ఛే).
టీ.పునర్‌ | అ॥ ఇది; అప్రథమే= మరియు అనునర్భమునందును, Again,
ron పునర్భభాకేతురగస్యరప్షే తా;ఛదే=వి శేషమునందును వ ర్రించును,
49
886 అమరకోశము. [నానాన్థావ్యయ
॥ఉ| భ్రాతృషు పునర్తీక్లోభవాన్‌. Bit, 0% the contrary.
ని(ర్నిశ్చయ నిసేధయో?)|
టీ._నిర్‌ 1 అ| ఇది, నిశ్చయజ=నిశ్చయమునందును Certainly; 1&1 నిర్ణస
యః;,నిపషేధయోః= నిపేధమునందునువర్రించును, Negation,ial నిర్ణత
(స్యాత్ప్రబన్టే చిరాతీతే నిక'టాజ గామి) పురా॥ న ||
టీ._ పురా॥ అ॥ ఇది, ప్రబద్దే= వాక్యర చనయందును, Text; 1&l పు
రాణమ్‌; చిర= దీర్గశాలమునందును, Long since; 1&1 పురాతనమ్‌,; ఆత్రీ.
తే. పస లు పాకల past, 1é1 పురాగతః; నికట=సమిా
పమునందును, Near, ॥ఆ॥ప్రురాగ చృతి; ఆగామి శే=రాగలచానియందును,
Futiireవ!రి
ర్వించును, ॥ Gl ఆలో శేకేవపతతిపురాసా బలి వ్యాకులావా;
ఎ
మజియునెడ కతెగనిపాఠమునందును, :Ceaseles study; 14! ఉపాధ్యాయేస
పురాఒథీయ లేస్త్యపూర్వ మ నేకకాలము పోయిన దానియందును, 1018
in the past; 1&1 పురాతనంత్వాం పురుషంపురావిదః ; ఆసన్న భవిష్య
దర్ధయంమును, Proximate future. 1ఉ| గ చృశీ ఫ్ర,పురాచేవ్లూవర్ష త్రీ.
est ఊరర్ఫురీచోరరీ (చవిస్తాశే= జ్లీకృతౌ. త్రయమ్‌!
టీ.._ఊరరీ-ఉరీ[పా]ఊరీ-ఉరరీ॥ అ॥ ఈ కను, పాశ విస్తాగ “నందు 1
కృ. తయ. ;
ను, E:pausion, iG అర్థి షు వయమురీక, త కామ్య; అజ్లీనం
షుస్
కొనుటయందును వర్తించును, Assent, |ఉ| అజ్ఞామురరీకృత్యయాతి.
(స్వన్తేచ"పరలోశే) స్వర్‌
టీ... స్వర్‌॥అ|ఇది, స్వన్దే=స్వర్లమునందును, 1627ల; 1ఉ!స్వర్న చ్యాం 1
స్నాతినారదః; పరలోశే పరలోకము నందును, The nExt world; చకార
మువలన జన్మాంతరమునందును, lal స్వర్లత స్య శ్రి
జర్రయాకు ర్యాత్పు త్త
రమభ _క్రితః; స్వర్యాత న్యహ్యపుత్త,
త పతీసతి ద్భాగమర్హ్హ త్రి;నుఖమునలమ్‌ను
Happines; ఆకాశమునందును, The 515% వ రించును. 1
(వారా సంభావ్యయోఃక్రికిల[రం౯-॥
టీ.-కిల॥అ॥లది, వార్తా=లోక వాడుక యందును, లాం, ॥ఉ॥జఘానకంసం
సర్గమునందును,
యోః =ఇదిసంభవించునన
కీలవాసు దేవఃక; సంభాన్య ు ౨1012.
bly, ual అరునఃకిలవి జేప్యుతేకురూన్‌ ; మరియు, అసత్యమందునువ ర్తి
రి ౦చు
ి
ను, Falsely, 141 గో శ్రీస్టలితంకిలాఒశ్రీశమ్‌ . Indicating displeasure. : శ
 వర్లము.] తృతీయ కాండము, ty
గాం
కాలా
మూ॥ (నిషేధ వాక్యాలంకార “| సాఒనునయీ) ఖలు!
టీ. ఖలు॥అ॥ ఇది నిషేధ = (ప్రతిపేధమునందును,. Prohibition;
“ial నిర్ధారితే= స్టే
లేఖ్యేనఖలూన్తా (ఖలువాచిక మ్‌; వాక్యాలంకార =
కం.
జాలా
ాాలాాాలరలాాాాాట
PET
వాక్యాలంకారమునందును, Expletive; lél అధథఖలుభగ వాన్‌; జిజ్ఞా
సా=ఎటుగనిచయించుటయందును, Indicating enquiry; |ఉ| కింఖల్వ
ధీలేపుత్త
త ౩ అనునయీ = ఊజడించుటయందును వర్తించును, A conci_ .
3
క
oe

hiyaexpression. |ఉ|! నఖలునఖలు ముగ్గే సావాసం కార్య మేతత్‌ .

(సమిపో భయతేళ్ళీ ఘ్రసాక ల్యాభిముఖే)ఒభితః॥ రో౧౦ ॥
టీ... అభితః॥అ॥ఇది, సమి-ప=సమిపమునందును, Ne; ॥ఉ॥ వారా
ణసీ మభితోభాగీరథీ, ఉభయతః =ఇరుపార్శ గ్రములయందును, 01 106
sides; |ఉ| భేజేఒభితర వాతుకసి ద్ధసిన్ట్‌౩; క్రీస్ఫుమునందును, Quickly;
lal అఖిళ ర్తురాయాతి; సాకల.
=అంతేయునను నర్భమునందును, Entirely;
|ఉ| భు జ్ఞ పన్ననుభితోజ తిథి అభిము ఖే= ఏదుడ్‌గో ననునర్థమునందు
నువ _ర్తించును, 11 front. lal అభితోహింసకోద న్తీమా మేవపరిథావతి.
Pa (నామస్రాకాశ్యయోళి పాందుః
టీ._-ప్రైదుః॥అ॥ ఇది నామ = నామభేయమునందును, Name, ఉ||
విప్లోర్లశ ప్రాదుర్భావాః [ప] సంభావనయందును, Se పకా
U
శిరచుదానియందును వరి
రించును, Appearance, |ఉ| ప్రైదురాసీద్వసుం
ధరా; “జనన స్రైకాశ్యయోకర్రైదు” అనిపాఠముగలదు,
మిథా,ఒన్యోన్యం రహాస్యపి)
_టీ..మిథః॥ల| లది, తన్యోన్యమ్‌ = తనులోందామను నర్గమునందును,
్యానరుణాఃవిథోనవి వాహ; రహస్య
Mutually; lei వాసిష్టకాణ్డన్య మైత్రా
పి=ఏ కాంతమునందునువ ర్హించును, 1 private. 1ఉ॥ మిథ_స్త్వదాభాప
ణలోలుపం మనః; మిథికృతేమన్మథవపసావీ..
తిరో (ఒ_న్తర్థౌ తిర్యగస్థ్రే
_న్హర్థే =జర్‌ప్పటయందును, Concealment; lei
టీ.-తిరస్‌॥ అ॥ ఇది, త్ర
సిరోద భే; తిర్యగ ==అడ్డముగానను నర్థమునందునువ ర్వించును,
కృష్ణ మేఘ స్తీ
Awry. nei Tass
st Ges వగా రీషు)! రణ౧||
 అక... అయననేకనక నం. [అవ్యయ
టీ._హో॥అ॥ ఇది, విపాదజవ్యథపపడుటయందును, A125!, 14॥ పుణ్యా స.
_న్హకి పురమేవహోప్రవిశతిక్రు
క్రుద్ధోమునిర్భార్లవ శుక్‌.= శోకమునందును,
Ress 1ఉ॥ హో ప్రియే
పీ జనక రాజపు త్రి; ఆర్హిషు = వీడయందునువ శం
చును, A125, ॥ఉ॥ హాహతో౭నీ..
మూూ॥ అహ (హేత్యద్భుతే ఖచే)
టీ,._ అహహా[ప] అహహో॥ అ॥లది, అద్భు లే=అక్చర్యమునందును Indi.
cation of wonder, |ఉ| అహపహమహతాం నిస్సీమానళశ్చరి త్ర,
విభూతయ,,
ఫేచే==ఎవ్యసనపడుటయందునువ ర్తి
ర ౦చును, Of pain or fatigue, ॥ఉ॥ అహ
హకష్ట్రమపహిత తావిధేః॥ఉ॥ అహహోభితముమాణోఒపి తుధా సంవీ డ్యతే
జనః. Sere ప్రీ (సూతా వవథారశోే) |
టీ._హి॥అ॥ల్హది, హేతౌ= కారణమునందును, Because, 14|| జానా
మ్యగ్నిరిహాస్తీతి మహాన్‌ ధూ మోహిదృశ్య లే; అవభారణే. = నిశ్చయము
నందునువ ర్రించును, 164668, ॥ఉ॥ చన్దోంహిళీత పరుపో. కికకథంతస్మిన్‌
బ్రూహి త్వంహి త వోధన. :
fఇతి నానాస్థావ్యయనవర్ల =అ నేకార్థములుగల
|S అవ్యయపదసమూహము ముఃసెనుు, |
చిరాయ చిరరాత్రాయ చిర స్యాఒ(ద్యాళ్చీ రార్థకాః) || రణ౨|
టీ._చిరాయ- -చిరరాత్రాయ- చిరస్య ॥అ॥ఈ ౩ ను “ఆద్యశబ్దముచేత,
చిరమ్‌-చిశేణ -చిరాత్‌ ,అను నవ్యయములును, చిర=బము కాలమును,
భర = అర్థమునందువ_్తిరించును, తడవనుట, ॥ఉ॥ చిరాయసంతర్చ్య
సమిద్బిరగ్నిమ్‌ ; చిరరాత్రాయసంచితమ్‌ ; చిరస్యదృసేవ మృతో
ఫ్థితేవ;
చిరంసనవా శేస్థాతుంప కెభ్యోభేదళబ్కయా ; చిశేణ 'నాభింప్రథమాదబి me
nee
t
CHr
T
rrNE

న్లనః; చిరాత్సుత స్పర్శరసజ్ఞతాంయయాా.. Long time.

మూ॥ ముహు! పునపున శృశ్వ దభీక్ష మసకృ (తృమాః);
టీ..ముపు? _ పునకపునః - శథ్వత్‌ - అభీవ్షమ.అసకృత్‌ 1అ$ఈ ౫ ను,
సనూూః = సనూ నార్థక ములు, అనంగా నూటిమాటికి అను నర్థమునందు
వ a ౦చును, ఉతతేకమాణం మహాగతీంముహురు హు; పున!రిపునస్సూత
నిషిద్దచాపలమ్‌; వన్యవృ.ల్లిరినాంశశ్వత్‌; అఫీళ్ల మాస్ఫాలయతీవకుమృ
మ్‌ అనకృదనవగీతం గీతనూకర్ల య నః, Fi and again; ores
కaa ప త్రురింకారరము 4
సౌగ్గ
స్టదిత్యజ్ఞసా౭ హా
షయ ద్రాబ్బ్మబ్జు
జుసపది (దు త్రే॥ ౮రో౧౩॥
టే ప్రాన్‌ర్యుడితి [పా] యటితి-అజ్ఞసా -ఆహో న్స్‌య- ద్రాక్‌ - మజ్జు.స
పది॥అ॥ ఈ౭
ss ద్రుతే=శ్నీభ్రమను నర్థమునందువ ర్తి
రి
మ 1&1 స్రాగ్వ
యూ యాతి చేహిన్తామ్‌, సుతశతమత్య _న్హదుర్భరం ర్యుడితి ; _అజ్జసాయా
తితురగః ; అహ్మాయ తావ దరుగణేన తమోనిర స్తమ్‌; ద్రాగ్భవివ్యతి
సుఖంతవప్రియే; మజ్ఞూదపాదిపరితశపట లై రలీనామ్‌ ; వచన _స్తస్యసపది
క్రియాకేవల
క్రి ము _త్తరమ్‌. Soon; ల్‌
sa బలవ త్సుష్లు కిముత స్వత్యతీవ (చనిర్భ కే)!
.టీ._బలవత్‌ -నుష్టు కిముత _ సు-అతి - అతీవ ॥అ॥ ఈ౬ను, నిర్భ రే=
మిక్కిలియను నర్గమునందు వర్తించును, ॥ఉ॥ పునర్వశిత్వా బలవన్ని గృ
హ్యా; నుష్టుపీతం మయామఘ్ఫతమ్‌;న్‌ కిముతాద్యకృతంకార్యమ్‌; సువృష్టిస్పస్య
వర్గనీ; అతివృష్టి రనావృష్టిః; అతీవ శోభ లే
తెరాజా. Much; very,
పృథగ్వినాఒ_న్నరే ణశ్రహిరు జ్నానా (చవర్డ నే! రో౧౪॥
టీ._పృథక్‌-వినా -అ నళ. బుతే _హిరుక్‌-నానా ॥అ॥ ఈ ౬ను,
వర్ణనే= అది తప్పించియనుటయందు వ ర్హించును, విద పృథక్కిం
యామ్‌; న న నమౌాంవినా; అ న్హరేణ మతంనాఇ
స్తీ సుఖం
సంసారిణాం భువి ; బులేరవేః వాళయితుం వ్‌మేత ర్‌;; హిరుక్కర న
మోతఃస్యాల్‌ ; నానావిష్షుం మాతుదో నా స్తీదేవః. Without; except.
మూ॥ య._త్త ద్యత స్తతో (హేతౌ)
టీ._యల్‌ -తత్‌ _యతఃతతః ॥అ॥ ఈర ను, కారణమునందు వర్తిం
చును, ॥ఉ॥ యద్వి ద్యాసుప్రగల్భోఒసి తత్సరై (రపి పూజ్య
సే; యతో
నన నే
స్తతోనిష్క_ల్మ హోనరః. Because; therefore.
(అసాక లేతు) చి చ్చన।
టీ._చిత్‌ _చన ॥అ॥ ఈ ౨ ను, అసాకల్యే_-కొంతయను నర్గమునందు
వర్శించును, ॥ఉ॥ కరోతి కించి దభ్యాసాత్‌, అప్మాతే కుశ లై శ్రేయం నకిం
చన ధనం సదా. కించిత్‌ =ఏ్‌ింయం; క శ్చన = 5ంMe body.
క చాచి జాతు
టీ._క దాచిత్‌ _ బాతు ॥|అ॥ ఈ .౨ను, ఒకానొకప్పుడు అను నర్థము:
 390 ఆను ర కో శుక - [అవ్యయ
నందు వ రి౦చును,॥:ఉ॥ కచాచి ees సూ? న.
శామానా ముగా శ వసస Sometimes.
సార్ల ౦(తు) సాకం సత్రాసమం నవా! ౧౫
టీ...సార్ధమ్‌-సాకమ్‌-సత్రా-సమమ్‌-సహ ॥అ॥ ఈ ౫ను, లోడు నను
నర్గమునందు వ ర్హించును, ॥ఉ॥ సార్గముద్ధనసీరిభ్యామ్‌,
థి
సాకం శ.కిధశేణ
త త్రోవతో చేవాద్భవానీప కేకి స్రైకలక్రేణ సుఖంసమశ్ను తే;ససనుంవ
ధూభిర్వలభీర్యు వాన ని శ్వాసభూ మంనపొరత్న79: ‘Togethe, with.
వమూ॥ (ఆను కూల్చ్యూర్థక 0) ప్రాధ్వం
ట్రీ,-స్రాధ్వమ్‌!అ। ౧, 'అనుకూల్య =అనుకూలతేయను, అర్థకమ్‌= అరము
అర్థ
గలది. అనంగా బంధన సహేతుకమైన యానుకూల్యమునందు వర్తిర
ను. I=! సవ్యేతరమ్‌ ప్రాధ్య మిత కి.ప్రయు_శ్మే. Conformity.
(వ్యర్థ కేతు) వృథా ముథా!
టీ,-వృథా-ముథా॥ ఈ ౨ ను, వ్యర్థకే=వ్యర్థ వ. వర్తిం
చును, ॥!4! 'ప్రయు కృ మప న్త మిత్రోవృథా స్యాత్‌; తతతృభ్రమ'త్యేవ
ముథాపడకి)ః. Inన.
ఆహో ఉతాహో కిముత (వికల్సే) కిం కి మూత చ ॥ ర౧౬॥
టంతో [పా] అహో.ఉతాహో.కిముత “a కిము-ఉత ॥అ॥ ఈ
~~ Re
hewn, వర్సించును, |ఉ॥ ౫.౨ రయమాహళో
పః; టం. నలప రపురజ్ఞాయః కిముత త్వం
త న్స్‌
ఫాబ్రహా గాణుకయం కింపురుష ము తేకాంర్య ము నయా VU
TY
MT
eT
P

రిse టలు of న్‌ మ

మూ! తుహి చససవా వె (ఫాదపూరణే
టీ._తు-హి-చ-స్మ వ వె "11 ఈ ౬ను, పాదపూరణే = పాదపూర మి
స
చస
పర

ణమునందు వరిక్పించును, ir రామ నులత్ముణం ప్రాహ; అవాంహియా స్వే

నగరమ్‌ ; సచప్రాహచరాజానమ్‌ ; మయాస్త్యభుక్తం నహాసా; రామం
హపావాలత్మణః; 'లేనవై రాకుసో హతః. Epletives.
(పూజనే) స్వతిర్|తించును,
॥1 అ॥ ఈ_ ౨న ు, ప ూ జ న ే= పూ కా ర్థమందు వ
టీ._ను-అతి
14! నన అతిపన్గాళశస్ప: Particles of praise ata reverence,

గ i ఇస

it
శస
న
వర్గము. క తీయ కాండము, 391.

టీ._దివా॥ అ॥ane పగటియం దనునగ్గమునందు న రీ,౦చును,

és శేచిద్దివా.తథారాత్రౌ ప్రాణిన స్తుల్యదృస్టయః. By he
(త్యథ) దోఘాచ ) న్నక్తం(చ రజనా వితి! రోం౭॥
దా. న క్షమ్‌ ॥[అ॥ ఈ_౨ను, న రాత్రియం దనునర్గము
నందు వర్తించును, ॥ఉ॥ చోరా దోషా యయు॥ ya న శ్రమాసపాన
భూమిషు. By night.
మూ! ( రన క్ల) వాటి తిరో(2) Crook_d, bent; awry.
nas Bl! ఈ _౨ను, తిర్యక్‌ =లుడ్డముగానను, న cE 3
నందు వరిరించును, |ఉ| సాచిలోచనయుగం సమయ న్వ్‌; 'క్టాతీ
(ప్యథ సంబోధ నన్‌ కాం!
స్యుఖ ప్యా డ్చా డబ్బ చా హై భో
టీ.._ప్యాట్‌ - పాట్‌ [పా] ఫాట్‌ - అజ్ఞ. హే- హైంభోః care
ఈ ౬. ను సంబోభనారకాః = సంబోధనార్గమునందు వర సక
ప్యాట్‌ పుత్త పఠసర్వ్యదా; పాట్సింయే "హ్యేహీమన్దిరమ్‌
తళ్ళూతః ; శ్ర్రూయతావుజ్ఞవామవి ; పేవటోభెతమా Re
కృకింకన్పుస్వేభోస్స_ప్తద్వీపవ ర్మినోరాజాన శ్చేతయధ్వమ్‌ ; రావణో
_్తిష్ట మమా గృతో యుధి. Vocative particles.
స్పనుయానిక మోహిరుక్‌ ॥
టీ..సమయా - నికపా- హీరుక్‌ 1౪|| ఈ౩ను, సమ్లాఫ్రర్థవర కందు
మర్‌
ర్హించును, |ఉ| సమయా పర్వతం నదీ; విలజ్హ స్ర్‌లజ్కాౌ-ం టన హా
నివ్యతి ; పర్వతన్వ హీరుబ్బ దీ; సమయా - నికపా_ఈ.౨ను, మధ్యము
నందు వర్హించునని కొొందటు. Near; midst.
మూ॥ (అతర్కి_ శెకు)_ సహసా
టీ. సహసా॥అ॥౧,అతర్క్మి
తే=విచారింపక యనునర్భమునందు వరిం
చును, ॥ఉ॥ సహసా విదధీత న క్రియామ్‌. న
సన )పుర! పురతో౭గ, తః |
టీ,రం - అ్యగృతః ॥1అ॥ ఈ కెను, ముందర న.
వరి
ర్వించును, ॥ ఉ॥ ఫ్‌ మనునీత లోచనే; నాసీరధూలి ప్‌
 $92 . అమరకోశము. న. (క్యు
లారి వృరతేకి.ప్రయాస ప్రగ్షనోం గతో శేఖ్యమ్‌.Before, in front.
స్వాహా ( (జేవ౩హవీన్హానే) శౌపు డ్యావ డవ ట్సధా! కం౯॥
టీ...స్వాహా- శ నట్‌ = వామట్‌.కొపవట్‌. స్వధా ॥అ॥ ఈ౫ను, "దేవ=
దేవతలకు, హవిః = హవిస్సుయొక్క_, దానే=ఇచ్చుటయందు వర్తించును;
|ఉ| అగ్న యేస్వాహో ; అన్తుశ్రాషట్‌;శిఖాయైవౌషట్‌; వవట్క రోత,
స్వధావితృభ §*. Iuvacations with the offerings made to the gods
or manes. Fa
మూ॥ కించి దీషన్మనా (గల్సే
టీ,_కించిత్‌ -ఈపత్‌ _మనాక్‌ ॥అ॥ ఈ3ను, అల్సే = ఇంచుకంతయను =
టయందు వర్తించును, కొంచెమనుట, ॥ ఉ॥ కించిత్కు_ జ్ఞ తమూర్గజః ;
ఈషదుస్లంపయసకి పీబ, మునాక్‌ హాగరు A little.
చ్రైత్యాముత్త
= (భబా_న్హ
న్త-బ్రే|
టీ.వీ
వ్రేత్య-ల. et!=జన్హాంతరమునందువ ర్కీ
రిం
చును, 1ఉ॥ చతవే సగర మహీయతే; ఇహ చాము త్రచ సఫలం.
In the next life.
వ ద్యా యథా తభే వైవం(సామ్యే)
టీ,_వత్‌ _వా-యభథా-తథా-ఇన-ఏవమ్‌॥అ॥ ఈ౬ను, _సామ్మ్యే= పోలిక
యందు వర్తించును, ॥ఉ॥ సోమవత్పియదర్శనః ; పుప్పేతుణోస గ్గ
లోచ ము?!
కె తస్యా రసి యథాషధమ్‌ ; యథా.చై త్ర_స్తథామైత్రః
ఇన్లుఃతీ రనిభావివ ; అగ్ని శేవం ద్విజో భసన సౌత్ను.ర్యాదనమానక
As; like,
ఒహో హీ (చవిన్మ మే)
టీ._అహాోోే_హీ ॥అ॥ ఈ_౨ను, విస్తయే = ఆశ్చర్యమునందు వరిం
చును, | ఉ॥ అహో మే సౌభాగ్యం మమచ భనభూ శేక్చ ఫణితౌ ;
హతవిధిలసితానాం హీ విచితోవివాకః, Ah! (indicating surprise.)
మూ Sas తూవ్వీమ్‌ తూసికాం
ట్రీ,-తూప్టీమ్‌-తూక్సీశామ్‌॥అ। ఈ్రను, మౌనే*మానమునందువ రిం
చును, ॥ఉ॥ మునిస్తూప్నీ మూచె;
శే Ap స్టేముని న్రేఏం తూస్టీకాం జల
మధ్యగః, ర్ట
 వర్షము.) తృతీయ కాండ ము. 898
నద్యస్పపది (త్రళ్ళ తే 1
టీ.౨నద్యః-సప
అర్‌ న్‌ త్రో
యును, 14 | సద్యఃకీపతతిమాంే పది
ఆంచేన నప ప్రదహ తోఉమతో జనల.
Instantly.
దిష్ట్యా పు షం (చే త్యాననే)
టీ.-దిప్ట్యా-so ge ఈ.౨ను, ఆనన్దే = సంతోవమునందు
వర్తించును, ॥ఉ॥ దిషా త్వ మసి మేధావీ; సముపజోప౦ భవాన్‌ జ
యతి. కొందటు, దిష్వ్యా-శమ్‌- ఉపజోషమ్‌- అని మూండు వేళ్లుగాం జెప్పిరి;
1ఉ॥ శజ్క_రశ్శ్ళంకరోతునః; ఉపజోష మిహాస హే. Indication of joy.
ఒథా న్హరే౭=_ నరా॥ర_౨౧|
మూ॥ అ న్లశేణ (చ మధ్య స్యు
టీ. అ నే. అన్తరా-అన్తరేణ ॥అ॥ ఈ3ను;, మభ్యే=నడుమననుట
యందు, స్యుః= వవర్తించును, ॥ ఉ ॥ ఆవయోర బనరేదా ఆఅ నరా
శ్వాంచమాంచక మణలు! ; మృణాలసూత్రామల మ న్లరేణ స్థితశ్చల
బ్వూమరయో ర్ద్లసయం సః: Between; amidst.

ట్‌,_
కరన giel ౧, హఠార్థకమ్‌ = బలాత్కారమునందు వర్తించు
భు lel ప్రసహ్యా వితాని హర చేనిచోరాః. Forcibly; లా
(యు శశే చే సాంప్రతం స్టానే
టీ._సాం ప్రతమ్‌-స్థానే! చే న యు శక్తే= యు కృమను
నర్థమునందు వర్తించును, తగుననుట. [ఉ॥స్వయంచేత్తుమసాం ప్ర
పతమ్‌;స
సం
ప్రత్యసాంప్ర
ప పృతంన కుము శ్లేమునలపాణినా ; సానేభవా నేక నరాధిపపస్పన్‌.
Properly. ౭_భీక్లం శశ((దనార లే)! ర_౨._౨|
టీ._అభీళ్లమ్‌- శశ్వల్‌॥1అ॥ఈ_౨ను, జ కం ఎల్లపుడునను నర్థము
ons =వర్తించును, |ఉ| అభీక్ష్యము స్వైరపి తస్య సోహ్యణః ; శథ్వద్యాతి.

| Continually. Perpetually. గ్ర

మూ ఆత నవ్యా నో నా(౭పి)
టీ._నహి-అ-_నో-న॥ ఈ ర అవ్యయములును, అకిశబ్దమువలన, అన-అ
నునదియు, అభావే= లేదనుటయందును, కాదనుటయందును వ_ర్లించును,
రం
394 అమరకోశము. (అవ్యయ
|ఉ|! నహి స్వాత్తారామం విషయమృగతృస్తా ఖ్‌నుయతి; అవిప్ర ఇవ
భార్‌ చ శ్ర
కింకులాలః; నమే కించన నవ్యాతే.No; not.
మాస్మ మా ఒలం (చవారణ్యే।
ట్‌-_మాస్మమా- అలమ్‌॥౪॥ ఈ3ను, వారణే= వద్దనుటయందువ ర్తించు
ను | ఉ|| సౌధొోత్సట్ల ప్ర
ప,ణయవిముఖో మానస్యా రుజ్జయిన్యాః; మాభూదా
శ్రమవీడేతి అలం మహీపాల తవ క్రమేణ Negative and prohibitive.
(పకా న్నే) చే దది చ
టీ._చేత్‌ _యది॥అ॥ఈ.౨ను, పతా న్లరే = పయెంతరమునందువ _ర్తిం
చును. ఇటువలెనై నననుట, ॥ఉ॥ సత్యంచే త్తపసాచకిమ్‌;శుచిమనోయద్య
స్తీ తీరైన కమ్‌, 11
(త్తి
లేషు త్వద్ధా౭జ్ఞనా (ద్వయమ్‌)!
టీ,_- అద్ధా--అజ్జసా॥అ|, ద్వయమ్‌= ఈ రెండును,ie _కె౪
క. = సత్యమను
నర్గమునందు వ 8ర్రించును, |ఉ| ఆరాధితోఒ స్థామనురప్పరోథిః ; అజ్ఞనేతి
హోః 2 Truly:
రురుదుగి కచ గ్ర వై
మూ (ప్ర
పae పాదు రావి (స్పా $$ )
క - ప్రామః-_ఆవి;ః స్‌ ఈ_౨ను, పృకాశే = అగపడుటయందువ _రిం
చును, ॥4॥ స్రాదుశానీ ద్వసుంధరా ; ఆవి రృభూవ ers మృ
గాణాం యూథమ్‌. Apparent.
ఓ మేవం పరమం (మే)!
టీ._ఓమ్‌-ఏవమ్‌-పరమమ్‌॥అ॥ ఈకను, మతే = అంగీకరించుటయందు
వ_ర్జించును, ॥ ఉ ॥ ఓమిత్యుకృకనత వర ఏవం యదార్భభగ
వన్‌ ; తతః పరమ మిత్యు కా ఏ. Yes.
సమ్సత (స్తు పరిత స్పర్వతో విమ (గిత్యపి) ॥ ర_౨ర॥
టీ.-సను నృత ఒపరిత ౬.సర్భతః- విప్వుక్‌ ॥ అ ॥ ఈళను, ఇత్యపి అన్నం
దున విశ్వతః."సముంశాల్‌ - అనునదియు అంతటను అనునర్థమునందు
వ ర్తించును,!ఉ॥ సమ_న్తతోవర్షతి మేఘుసజ్హ్యః;5 ఆయా న్తిపరిలేఃశ్రియః;
స్వం సర్వతోగామిచ సాధక మం విష్వక్తశేషు పతతిస. మ్స.
రిక్షమ్‌. All around. Every way. |
మూ (అకామానువుతే”) కామమ్‌
 వర్షము.) తృతీయ కాండము, 395
టీ... కామమ్‌॥అ॥ ౧, అకాను= మననురాక, అనువుతౌ = అంగీకరిం
న్యే.
చుటయందు న ర్మించును, ॥ఉ॥ కామం నృపా స్పన్తు సహస్రశో
Acquiescing with reluctance. కొందటు “ఆకామానుముతే” అనుపాఠళ
మునంగీకరించి మిక్కిలి యంగీక రించుటయందు వ ర్మించుననిరి. Willing
compliance.
(అసూ యోపగమే) 2 స్తు(చ) |!
టీ,.అ స్తు-చకారమునలన - భవతు॥అ॥ఈ_౨ను, అసూయా= ఓర్వమి
చేతు ఉపగమే= పొందుటయందు, అనగా గోపముచే. నంగీకరించుట
యందు వర్తించును, ॥ఉ॥ ధఛావన్నేవ దశాననకి ప్రహరతే మ ల్పేయనసీ
మస్తువా;భ వతు భవ త్వసుహృజ్జనస్పళామః. Be it so (implying
regret in the acquiescence.)
నను చ (స్యాద్విరోధోకా) Indicating contradiction.
టీ,_నను చ॥అ॥౧-విరోధ =ఒకండు పలికినందులకు విరుద్ధముగా, ఉకా=
పలుకుటయందు వంర్తించును,॥ఉ॥ననుచా త్ర, తుగాగము॥ కథంభవతి.
కచ్చి (త్కామటప్రవేదనే)! ర_౨౫|
టీ._కచ్చిత్‌ ॥అ॥ల, 'కామ=ఇష్టార్భ్యమును, ప్రవేదనే = తెలియజేయుట
యందు. అనలా నిషారపశ్న యందు వ రించును, ॥ ఉ ॥ కచ్చిజీవతిమే
Dp r 5 షుజ
మాతా. 1 hope.
మూా॥ నిష్ణమం దుష్టమం (గర $8) Improperly; useasonably.
టీ.- నిష్టమమ్‌-దుష్పమమ్‌॥ అ॥ ఈ_ంను, గే = నిందింపందగిడాని
న
యందువ ర్తించును, ॥ ఉ ॥ నిష్టమంవ_క్రిమూర్థః, దుష్టమంవ _రృతేవధూః.
యథాస్వం (తు) యథాయథమ్‌!
టీ._యథాస్వమ్‌-యథాయథమ్‌। అ॥ ఈ..౨ను, తమతమవ స్తువు లను
నరమునందును తాము త నుసనునర్గము నందును వర్తి ౦చును,॥ఆ॥యథాన్య
మా శ్రమ కక్కే; యథాయథం పలాయ స్లః. As thereto appertaining.
మృషా మిథ్యా (చనితశ
ఈ_౨ను, వితఖే=అసత్యమునందువ ర్తించును,
టీ._మృషా-మిథ్యా॥అ॥
|ఉ| ఉచ్భాాయసౌన్షర్యగుణామృపో ద్యాః ; విథ్యావాదిని దూతి బాన
వజన స్యాజ్ఞాత వీడాగ మే. Falsely.
 396 అనురకోశము, . [అవ్యయ.

Properly, Suitably. యథార్థం(త్రు) యథాతథమ్‌! గ_౨౬ |

టీ, -యథార్థమ్‌. యభాతభమ్‌॥అ॥ఈఒశీను, సత్యమునందు వర్తించు
ను 1ఉ॥యభార్థము క్ర క్కియథాతథమ్‌.
కచానా ఇన్యత్‌ ; గురుర్వ
మూ॥ (న్యు) శేవంతు పునశైె (వే (త్యవధారణవాచకా9) |
టీ._ఏవం-తు-పునః_వా-ఏవ॥ అ॥ఈ౫ను, అవధభారణవాచౌకాః = ఇది
య యనునియమార్గమునందు వర్తించును, ॥ఉ ॥ ఏవ మేతద్యథా ప్రాహ
విష్షుస్తు జగతాంపతిః ; రావణంతు దురాత్తానమ్‌ ; భవభి ద్రాఘవరి పునః
వ్యాసోవాసర్వధర జః త్వమేవ సామౌత్క_రణీయఇత్యతః; ఇచట “న్యు
శవంతు పునశె
రెచే త్యవధారణవాచ కాళొ అనుపాఠముగలదు. Indeed.
పా (గతీ తార్థకం)
ఫ్రా
టీ,ధ్‌॥అ|౧, లేతీత = జరగిన కార్యముయొక్క_) అర్థకమ్‌ = అర్థము
గలది, అనగా పోయినకాలమునందువ _ర్తించును,[ఉ॥ప్రశీదిశేపాం
ప కకేనజ
న్మవిద్యాః, Before; anterior.
నూన మవశ ్టం(నిశ్చ యె ద్వయమ్‌)! ౮_౨౭|
టీ,.నూనమ్‌. అనళ్యమ్‌ అ॥ద్వయమ్‌ = ఈ రెండును, నిశ్చ యే = నిశ్చయా
రమునందువ ర్తిరించును, ॥ఉ॥ నూనంహాన్హాసి రావణమ్‌, అవశ్యంయా తార
శ్సిరతర మువీ త్యాపివిషయా. Cetus necessarily.
మూ సంవ(ద్య కే)
టీ..సంవత్‌ 1అ॥౧,వన్టే=సంవత్సరమందువ ర్తి
రించును,॥ ఉ॥ రా కప
ద శేసంవదయోధభ్యాం ప్ర
ప వివేశవా. A 3౦1.
(౬వే) త్వర్వాక్‌
టీ.-అర్యాక్‌॥అ॥౧, అవరే= మేరగాంజెప్పువ స్తు
స్తువునకుర్టి,
గిందటిడై నకా
లమునందును, జేశమునందునువ_ర్లించును. ॥6॥ యానాదర్వాబ్న భజ్జీ
త; గ్రానూదర్వాబ్నదీ. వ prior.
ఆమేవం
టీ.-ఆక్‌_ఏవమ్‌ 1॥అ॥ ఈ_౨ను, ఒకడు చెప్పినదాని నంగీకరించుట
యందు వర్షించును, ॥ఉ॥ అం కరోమి తవ ప్రియమ్‌, ఏవం కుర్మ్యః
Assent, consent, promise.

స్వయ (మాత్శనా) 1.
 వర్షము.] తృతీయ కాండ ము. 897
టీ,_ఎస్వయమ్‌॥ అ॥ ౧ ఆత్మనా=తనంత ననునర్థమునందు వర్తించు
ను, |14ఉ॥ స్వయంకృత ప్రసాదస్య, Self; of himself.
(అక్పే నీనా
టీ,-నీనై అ ౧, 'అల్చే=కొంచెమందువ రి
రించును, ఉ॥ తథాపినీచై
ర్వినయాదద్యశన్టీతే. స low.
రహా త్యుచై
టీ.ఉచెచః నీ! ౧, TaN a ర్రించును, 141 శృజ్ణము
చ్చ గ్లిరేరిదమ్‌. Great; high.
వ్రాయో(భూ్లూ
టీ-ప్రాయః॥అ|౧, భూమ్ని=తఆఅచుగా ననునర్గమునందు వ _ర్రించును,
|ఉ| పాయోనవవధూ! కా నమ్‌, Frequently, generally.
(మ్న్యద్రు, త్తే నై ః|
టీ._శనై ః1అ॥౧, అద్రు,తే = మెల్లగా ననునర్గమునందు వ ర్రించును,
|ఉ| అలిబ్బతిశనై.శృనై 9.న్‌
మూ॥ సనా (నిత్యే) Perpetually, ever.
టీ._సనా॥అ॥ ౧, ని'క్వే=నిత్య్వమునందు వర్తించును, ॥ఉ॥ సనాతనః,
బహి (రాహ్వే)
టీ._బహీః॥అ॥ ౧, బా వెలుపలననునగ్గమునందు వర్సించును,
|ఉ| నట్టల నహిటై యంత. External; out.
స్వా(తీత్రే)
టీ,-స్మ॥[అ॥ ౧, అతీలే= కడ-చెననునర్థమునందువ _ర్రించును, !ఉ! సేవతే
స్త శయనం పరాజ్మఖీ, Fos'merly.
2 _స్త(మదర్శ నే |
టీ._అ స్పమ్‌॥అ॥ ౧, అదర్శనే = . కానరాకుండుటయందు వ _ర్తించును
ial © స్తంగతో రావణః, అ _స్తంగతో భాస్క_ర9లి. Disappearance.
'
(అస్తి సశ్తేర)
|
టీ..అ స్పి! అ॥ ౧, స్తే = కలదనుటయందు వర్షించుసను, él
అ స్తితీరా 77౫s, Present; now.

(రుహోక్రా వు
:
$98 అనురకోథశ ము. (అవ్యయ =

రించును.
టీ._॥14॥అ॥ ౧)రుపో= కోపముచేత, ఉకౌ=పలుకుటయందువ ర్తి
సేనవిచా
| ఉ|ఉఅఆగతశ 3 ఒరుపో కావుమ్‌ అనయు పాకము, ॥1ఉ॥వృర్గా సై
ర
స్టస్తుహుంనరతామ్‌,
రణీయచరితా స్మి Interjection expressing wrath.

ఊఈం(ప్రన్నా
రించును, ॥ఉ॥ ఆగతశ్ళ త్రురూమ్‌,
టీ.-ఊమ్‌॥ అ॥ ౧, ప్రక్షయంధున్న ది
(2-నునయే)త్వయి!
టీ._-అయి॥అ॥ ౧. అనున యే=ఊజడించుటయందు వర్తించును, ॥ఉ॥
అయిముగ్గో. Encouraging vocative.
మూూ॥ (తక్కే_) ను (స్యాత్‌),
టీ._ను!అ॥౧, తర్కే_ =ఊహయందువ ర్రించును, ॥ఉ॥ అ _స్హశె లగహ
నంను వివస్వా నావివేశ జలధింను మహీంను. త క్కేతుస్యాత్‌ ,అనుపాఠ
మునందు స్యాత్‌ అనునదియూహాయందు వ ర్మించుననియర్థము, él
స్యాఠ్కీ_క్విన్నో పపద్య తే. Indicating reflection.
త వసానేే Breakof day.
ఉపా(ర్యా తేర
టీ._ఉపా॥ అ॥ ౧, రా శ్రే8=రా త్రియొక్క, అవసానే= అంతమునందు
మును క్రూమను, 1ఉ॥ ఉపాజనాకి ప్రబుద్ధ క శే;
ఉపాతనోవాయురువై తిమన్షమ్‌. Close of the night; స కస్ట
నమో(నతే|.
టీ._ననుః॥అ॥ ౧, _నతౌ=నమస్కారమునందువ ర్తి
ర్తించును,|ఉ॥ నమో
విష్ణవే, Hail; salutation; bow.
(పునర శ్థే౭బ
టీ,_అజ్ల 1అ bie మరియునను, అ స్టే=అర్ధము నందు వర్తించును,
iGl మూనస్తు నావను _నృవ్యకి కిమబ్ది విద్వాన్‌. Again; rather.
(నిన్హాయాం) దుష్లు
టీ..దువు॥అ॥ ౧, నిన్హాయామ్‌= చెడ్డడియనునర్గమునందు వర్తించును,
ial దుష్టువృ త్తి
త్తిర్లుర్ల త్‌. ill.
ర్గ్లనస్పా
సుష్టు (ప్రశంస నే॥ ళో3ం॥
టీ.-సుష్టు॥అ॥౧, మ మంచిదియనుటయందు వర్తించును, ॥ఉ॥
సుష్టుభుక్షంనుయా
ర్త గ్యేపా. Well.
 వర్గము.) తృతీయకాండము 899
మూ [ఆమా(నుగుణ్యే) Oh, yes.
టీ._ఆమ్‌॥అ॥౧, అనుగుణ్యే==అనుకూలార్థమునందు వర్తించును, 14ఉ॥
ఆమ్‌ జ్ఞాతమ్‌, Oh; Isee it now.
(స్మరణ్ర్రేఒ యే
టీ._అమ్‌॥అ॥|౧, ర్‌ రోకే=స రణమునందువ_ర్హించును, ॥ఉ॥ అయీపూ
రసంకృత ౦నుయా, Aక(showin క recollection).
ఫ(డ్విఘ్న నిరాకృతే")।
టీ.-ఫట్‌॥అ|౧, విఘ్ను=విఘ్నముయొక్క_,నిరాకృతే " =పోంగాట్టుటయం
దు వ_ర్తించును, ॥ ఉ॥ అనస్త్రాయఫ్‌. A word usedin uttering spells
to ward off evil.
(అజ్లీకృత్‌"స్యా) డథకిం
టీ._ఆథకిమ్‌॥అ॥౧, అజ్లీకృతౌ =అంగీ కారమునందు, స్యాత్‌ =వ_ర్తించు
ను, ॥ఉ॥ చేవదత్త కిం భోత్యుసి; ఆథకీమ్‌. 65; quite 50.
(హీనసంబోధనేతు) ₹)॥ రో3౧|
టీ,_శే॥అ॥ ౧, హీన=ఎహీనునియొక్క_, సంబోధనే=వీలుచుటయందువ
ర్రించును, 1ఉ॥
రేరేపాపమమా _న్లికాదపసర. “ఆమానుగుకో” అన్న దిమొ
ద
హైలిపిపట కుం బ్రవీ._ప్పమని కొందటు. (Used in addressing menials.)
మూ॥ సాయం(సాయే)
టీ..సాయమ్‌॥అ॥౧, సాయీ = సొయంకాలమునందువ _ర్రించును, ॥ఉ॥
సాయంతనముల్లీ "కాసు. Evening.
ప్రగౌప్రాతః (ప్రభాతే Morning.
ట్రీ.పే -ప్రాతః॥అ|[ఈ_౨ను,ప్రభాతే=ప్రాతేకికాలమునందు వర్తించు
ను, ॥1ఉ॥ ప్రే నృపాణా మథ తోరణా దృహీః; ప్రాతన్స
ప్రా న్థ్యాముపానీత,
సకష (ఒ నికే!
టీ wu, ౧, అ న్లికే =సమీపమునందు వర్తించును, ॥ఉ॥ విల
జి
బ్బ ట్రలబ 6-0 నిక పా హనివ్యతి. Near.
రే యతి)॥
పరుత్సరాశె పషమో(2_ బే పూర్వే పూర్వత శే
టీ..పరుత్‌ -పరారి _ ఐపమః॥ అ॥ ఈ౩ను వరుసగా, పూ ర్వేలబ్లే= వో
యిన యేటియందును, Last year; పూర్వత అబ్దే = అంతకుము న్నేటియం
400 అమరకోశము. [అవ్యయ

దును, Year before the last; యతి =నడచుచున్న యేటియందును. వంర్తిం

చును, CUrrent year. él పరారిసజ్చితం విత్తం.పరున్నష్టమభోగతః,
ఐహను శ్చీయలే యక్నా త్తతః కింవా భవివ్యతి.
మూ అద్యా(త్రా, హ్న $)
టీ..అద్వ॥ అ॥ ౧, అత్రఅహ్ని = నడచ్చుచున్న పగటియందు వర్తించును,
1ఉ॥నరలో కే=..ద్యదుర్ద భః To-day.
_ (థపూశ్వేఒహ్నీ త్యాజాపూర్నో త్తరాపరాత్‌ |
తథా=ధరాన్నా నిత శేక రాత్పూ ర్వేద్యు(రాదయః)॥ళ33॥
టీ..పూ్యో త్తరాపరాత్‌ -అధరాన్యాన్యత రేత రాత్‌ = పూర్వఉ త్తర
అపర అధర అన్యు అన్యతర ఇతర అనుశబ్దములవలనయబుట్టిన, పూస్వేద్యు
“రాదయ), పూగ్వేద్యుః =నిన్న, Yesterday; 4 _త్తశేద్యుః = రేపు, Tం-Mormrow;
అప రేద్యుః=ఎల్లుండి, The day after to-mంrr0w; అధ శేద్యుః= మొన్న, The
day before yesterday; అన్యేద్యుః-ఇత ₹ద్యుః5= మటీయొక నాండు, Another
day; అన్యత రేద్యు$= రెండుదినములలొ నౌక నాడు, 016 08 two days,
అనునర్థములయందు వ ర్తించును,॥ ఉ॥ నిమ చ్రయత పూ ర్వేద్యుః నానీ
ముఖాదు _త్తలేద్యు ర్వివాహ॥ పరికీర్తీతళ నంతానప "రేద్యుస్తాన్‌ ; అధ
శేద్యుస్సమాగతాః; అన్యేద్యు రాత్తాను చరస్యభానమ్‌; పజ్బామిషష్థ్య్యో
రన్యత రేద్యు॥ పితరంద్రత్యుసి; కష్ట్రదినా దిత ₹ెద్యుకి వ్రీమోద్రష్టవ్యజ
షి

మూ॥ ఉభయద్యు శోభ యేద్యుః

ట్‌..-ఉఆభయద్యుః- ఉభ యెద్యుః ॥అ॥ ఈ_౨ను, రెండుదినములను నర్గము
నందు వర్తించును, ॥ఉ॥ ఉభయద్యురుత్చవః, Both days.
(ప నెత్వహ్ని) ప రేద్యవి।
టీ._పశేద్యవి॥అ॥౧, పశేత్వహ్ని =మటు నా(టియందు న_ర్తించును, ॥ఉ॥
ప రేద్యవి సఖాయమ్‌. Next day.
ధ్ర
పూకి

హా్యో(గ
తే)
టీ._.హ్యః॥అ॥ ౧, గతే=పోయిన, అహ్ని =దినమందు అనంా నిన్నయ
నునర్గమునందు నర్తించును, ॥ఉ॥హ్యాస్సర
మభ వత్కాార్యమ్‌. Yesterday.
(ఒనునాగ తే౭హ్ని ) శకి
టీ..శ్వః॥. అ॥ ౧,అనాగ లే== రానట్టి, అహ్ని =దినమందు అనంగా చేపను
 వర్గము. ] తృతీయ కాండము. 401
నర్గమునందు వ ర్హింయను, 1॥ఉ॥ శ[8 కార్యమద్యకుర్వీత. To-morrow.
The day after to-morrow, పరశ్వ (స్పత్స రే౭_హని)॥
టీ._పరళ్యః lel ౧, తత్పనే= అవతలి, - అహని=దినముందు అనణా
నెల్లుండి
౧౧
యనునర్గమందు
యై
వర్తించును,
అజా
॥ఉ॥ పరశ్య్వోవాభవిష్యతి.
మూ॥ తదా తచానీం
టీ._త దా.తదానీమ్‌॥! అ॥ఈ _౨ ను, అప్పుడనునర్థమునందు వర్షించు
నుు॥ఉ ॥ త దాచముష్మ శాం ప్రీతిః ; యదాస్యాత్పిియయాసజః తదా
నీమేవమే సుఖమ్‌. Then, at thet time.
యుప చేకడా At once; at the same time-
ఓీ._యుగపళ్‌ _ఏకడా ॥ ఆ॥ ఈ ను, ఒక్క కాలమందనునర్భమందు
వర్తించును, '॥&॥ రా కరా! ఏకదా మిళి తాః ద్విజాః.
సర్వదా సదా! At all times.
టీ._సర్వదా.సదా |అ॥ ఈ_౨ను, ఎలల్లపుడనునర్గమందు వర్తించును,
| ఉ॥ సర్వదా సర్వదో౭ఒసీతి; యాచతే యాచకస్సదా. పా
ఏతర్షి సవ్పు తీదానీ మధునా సామ్పృతం (త్రథా)॥ ఈ౫3॥
ట్రీ,_వతర్త్మ.-సవ్పుతి. ఇ దానీమ్‌-అధునా- సాన్పుంతమ్‌ ॥అ॥| ఈ౫ను,
ఇప్పుడనునర్గమునందు ' వర్తించును, ॥ఉ॥ భవన మేతర్శి మనస్విగర్హి
తే, సమృృత్యసామ్పృతంవ క్తు
కుష్‌; ఇదానీ మసిస్మిసంవృల్తత్ర బలాదలేపాద
ధుఒనాపిపిపూర్వవత్‌ ; కోన్వస్కిన్‌సామ్బ్రతంలో తే.Now; at this time.
మూ॥ ia పూర్వాజా)స్రాగుడ క్పృత్యగాదయః |
టీ ప్రా
ప్రాగుద క్పత్య గాదయః ప్రోగు కృత్య గాద్య్భ వ్యయము
లు, పూర్వచా= ఫపూర్యాదులయిన, దోశ కాలే = దిగ్గేశ కాలములయందు
వర్తించును. ప్రాక్‌ ॥అ॥ - ఇదిపూర్వదిక్కు_ నకును, Bast; పూర్వ'దేశము
నకును, Eastern; త. Prior time; వేరు. ॥4ఉ॥ ప్రాజ్యు
ఖో౭_న్నానిభుక్ణిత ; పాగా గసతంపతదిహేదముపతరాస్తు పాక స్టే
వరత
శేవలాత్త నే. ఉదక్‌[అ॥-ఇదిఉ త్తరదిక్కు_నకును, North; ఉ త్రరదేశమున
కును, Norte; & _త్తరకాలమునకును, Subsequent; పేరు..ప్రత్యక్‌॥అ
ఇది
ఆదిశపడవుటిదిక్కు నకును, West; పడమటి దేశమునకును, Western; పేరు.
బ్వముచేత, అవాక్‌ =South, southern, or former; దషీణాత్‌ _
 402 అమరకోశ ము, ([అవ్యయవర్గము
దశ్నీణతః.దలీశేన=Southward; ఉ త్రరాత్‌ - G త్రరతః. G త్తరేణ= North-
ward; అధరాత్‌ _అధరతః - అధశేణ - అధరస్తాత్‌ = Underneath; పుర
సాత్‌ =Before; ఉపరి.ఉపరిస్టాత్‌. =A bove; అధ సాత్‌ =Behind, మొదల
యినవి (గహీంప(బడును.
శేఇత్వవ్యయవర్గః = అవ్యయములయొక్క_ పదసమూహము ముగిసెను.క
సా —-గ్థీలా-4 =

గ్రంథకర్త
గ్‌ ర తాను గ,౦థాదియందు. జేసిన | సంపూర్ణ ముచ్యతే
వన్హైర్నోమలిక్షాను శాసనమ్‌' అను ప్రతిజ్ఞచ్‌ప్పున లింగములతోడ నామ
ముల కనుశాస నముకొజకు వన్తాంతరవును చ్రారంభించుచున్నా (డు.
మూ॥ సలిబ్లకాై.వృన్నా దికృత్రద్దితసమాసజై 8॥ ౮౩౬|
జను శ్తె స్సజ్ఞం శే
టా లిజ్ఞంసంకీర్ణష్‌ దిహోన్న యేల్‌|
టీ_ఇహనబ్లి కే
హ్స్‌ 2 ఈలింగాదిసంగ్రహనర్గయందు, సలిజ్ఞశా స్టెః=
పాణిని నరరుచి మొదలై నవారి చేతంజెప్పంబడిన Ds
్రీయూమోాదూద్విరామైకాచ్‌” అనునది మొదలయిన నాక్యములతోం
_గూడినట్టి, సన్నాదికృ త్త
తృద్ధితసమాస జై:$= సనాద్యంత ధాతువులమోా(ది
అగప్రత్యయము మొదలయిన కృత్స త్యయములనలనను "కేవలధాతువుల
మోది కృత్చంత్యయమువలనను, తద్ధితప్రత్యయములవలనను
ప్ర
వ. సమాసము
లవలనను బుట్టిన, అను న్తైః = పూరగ్గీవర్ణరయందు? కెప్పక్రడసొ కలఛు
న క
వాదావని కిన్‌? నన కృత్చ్రత్యయములతోంగూడిన వాక్ష్‌ము
లచేతను, తల శల న్రేయేని కడ్యచ్‌ త్రూ” ఇవిమొదలయిన కదిలిర తయ
ములతోహాడీన హాక్ళముల చేతను, ' అదన్తె రి
రి(గుశెకార్డః ” గ మొద
లయినన మాసములతోంనాడిన వాక్యముల చేతను, లిజ్వమ్‌ = చ్రనుం
స్ట్‌ న
పుంసకలింగములను, ఉన్న యేల్‌ = "శలికకోవలయును మరియుప్‌దృష్టాం
తముచేతను లింగము నెలుంగు నుపాయమును' జెప్పుచున్నా (డు. సంకీర్ణ
వణ = సంకీర్ణవర్ణయందువ లెం బ్రకృతి ప్రత్యయారన్థాదుల చేతను లింగ
మును శెలిసికొ
"నవ లెను.
ఈవర్ష్ణయందు. జెప్పునట్టి లింగలతు ణములకు. బూర్యవర్లలయం
దుంజెవ్పీన విశేషవిధులతో విరోధమువచ్చినప్పు డేలత్షణము (ప్రవర్తించు
నను సందేహమును పరిహరించు చున్నా (డు.
లీజ్ఞాదిసం గ హవర్గము.] తృ తీయ కాండము. 408
లిజ్ఞశేవవిధి ర్వా పీ విశేమై ర్య ద్యచాధితః | రో392॥
టీ._లిజ్బ శెపవిధిః = ఈవర్ణయందు6 _ జెప్పంబడు సామాన్యమయిన
లింగలతుణము, విశేమెః = ఈశా స్రమున_ నక్కడక్క_డం జెప్పయిడిన
విశేషవిధులచేత, అచాధితోయది= బాధింపంబడనిదైన, వ్యావీ = తాను
(పృప_ర్తించునదియగును. అనగా నీవర్షయందు జెప్పులింగ లక్‌ ణము
పూర్వవర్గలయందుం జెప్పిన విశేషవిధిని విడిచివెట్టి కడమ దిక్కుననే
పృవ_ర్తించునని తాత్పర్యము. అది మెట్లన నీవర్ణయందు. స్వర్షపర్యా
యములు పుంలింగములాను అనువిధి “ ద్యోదివ " ద్వేస్త్రియామ్‌ ” అను
వి శేషవిధివోట (సృవ_ర్తింపదు.
మూ ॥ .స్తేయామ్‌
టీ. స్ర్రీయాం అను పదము “ పుంస్త్వేనభేదానుచరాః ” అను పుం -
లింగాధికార పర్యంత మనువ_ర్తించి నచ్చును, కావున నదివణకుం జెప్పు
శబ్దములు స్రీలింగములు.
ఈదూద్విరా మెకాచ్‌
టీ._ఏ కాచ్‌ =ఒకయచ్చుకలిగిన, ఈదూద్విరామూ = ఈకారాంత ఊ
కారాంతశబ్దములు!నీ!, ॥ఉ॥ శ్రీః ధీష భూ భూః
సయోని పాణినామచ |
టీ._ యోనికలిగిన ప్రాణులకు బేరయినశ బ్లములు స్రీలింగమునందు
వ రించును, ॥ఉ॥ మాతా; యోవీత్‌ ; సురభిః; క రేణుః.
నావు విద్యు న్నిశా వల్లి వీణా ది గ్నూ నదీ హి,యామ్‌॥! ర3ళ॥
(కీ._విద్యుత్‌ =మెజపు, నిశా=ర్మారతి, వల్లీ=తీ7ా, వీణా = వీణా, దిక్‌=
దిక్కు, భూ=భూమి, నదీ=నది, హ్రీ=సిగ్గు! ఈరావ స్తువులయొక్క-, నామ=
వేళ్లు, విశేపవిధి బాధలేనివి!నీ!, ఇచట. వీణాపర్యాయములకును హ్రీప
ర్యాయములకును, “జాబూజ న్లమ్‌ - ఈదూద్విరామైకాచ్‌ , అనువిధుల
చేత స్తీలింగము సిద్ధించినను విస్పష్టార్ధము ౧-౬ జెప్పినాండు. కొందటు
వాణీదిగ్యూనదీధియామ్‌ * అని పాఠము గలదనిరి. మొదటిపతుమునందు
ఫ్‌ పర్యాయములయిన మందాతు[ వీడశ బ్రములు విశేషవిధిబాధ కలవి
గనుక నక్క_డ నీ విధిలేదు.
పగుణేకార్థో
_._ మూ॥। అదన ర్స
404 అనురకోశము. [లిజ్ఞాదిసం[గవా
టీ._.అదనైైః = అకారాంతములయిన యు త్తరపదములతోం గూడు
కొనియున్న, “సశార్థోద్వినుః= సమాహారమునందలి ద్విగున మాసము॥ నీ,
ద్విగుసమాస మున సంఖ్యాపూర్యపదమెన సమాసము, ॥ ఉ ॥ పళ్ళూ
నాం మూలానాం సమాహారః=పబ్బుమూలీి; దశమూలీ; త్రిలోక్‌.
తి
నస పాత్రయుగొదిభిః।
టీ._.పాతత్రయుగాదిభిః = ఉత్తరపదములయిన mre, శబ్దము
లతోయాడియున్న, సః అద్విగుస మాసము, నా శ్రీలింగముకాదు, “ie
పబ్బుపాత్ర,
తమ్‌; చతుర్యుగమ్‌; (్రీభువనమ్‌.
తల్‌
టీ,-భావార్గమునందును సమూసార్గమునందును స్వార్థమునందును
విధింపంబడిన తల్‌ ప్రత్యయ
ఛ వముంతముగాలోల శబ్రములు!సీ!, |ఉ| భావా,
ర్గమున,పురుషస్య భావః పురుషత్యా; అశ్వ తా; సమూహార్థమున, గామా
గాంసమూటపాః గావముతా;, జనతా; బన్టుఆా; స స్వార్గమున,
చేవవవ-చేవతా.
బృనే యేనికడ్యచ్‌ తా
శ్రా
ట్రీ,-బ్భ నే= స మూహార్థమునందు విధింపంబడిన య, ఇని, వ [పా]
కట్యుచ్‌ లే అను పృత్య్ణయములంతముగాలల
ప నేబ్రములు॥సీ॥, |ఉ| య
సృత్థయాంతమునకు, పాశానాంసమూహాః పాశ్యా; ఈలాగే లని(ప్రత్య
ప
యాంతమునకు ఖలినీ, క డ్యచ్‌ ప్ర,
పృత్యయాంతమునకు, రథకడ్యా సర
థకట్యా; త్రప్రృత్యయాంతమునకు గోత్ర.
| పర మెథుని కాది వుక॥ర౩3౯॥
టీ.-నై ర=విరోధమునందును, మైభునిక = వివాహమునందును, ఆది
శబ్దము చేత వీప్పయందును దండమునందును దానమునందును విధింప
తహ వ్రృకఅనగజేసృత్యయమంతముగాలల శబ్ద
శబములు ॥సీ॥, ॥ఉ॥ విరోధము
న, అశ్వమహి ంహయోరిగోధః అశ్వనుహిమి కా; కాకోలూకికా; వివావా
మున, అత్రిభ sat అత్రిభ ర ద్య్వాజిక్యా. వసిష్టకంశికికా;
వీప్పయందు, డ్యాపడాదదాతి. ద్విపదికాందదాతి ; దోశ తికాందదాతి,
దండమునందు, డ్యాపాదాదణ్ణిత ః ద్విపదికాందర్లాతి 8; వ్వ ఉరికాధదళ్లితః:
'దానమునందు, చ్యాపాదావ్యవసృజతి కర రాళం నవజ ౯ జర్‌
 వర్షము.]
రము. తృతీయ శాండము. 405
కాం వ్యవసృజతి, వున్‌ ప్రత్యయము వృ. ఆరా నుపలతుణ
ము గనుక వు ప్రత్యయాంతములకును
ప కొన్ని యెడల త్రీలింగములా
ను, ॥4॥ కిస్యోపాధ్యోయయోర్భానః పట్టను ననాటితావనఇత్యాదులు.
మూ॥ స్తీభౌనాదావని కిన్వు ల జ చ బు జ కో కసి ₹ాః
యము స్త్రీభావాడా= స్త్ర కధికారమందలి భావాద్యర్థములయందు విధిం
పంబడిన అని. కిన్‌ - ఇల్‌ -ణచ్‌. - ఇచ్‌ -క్యప్‌ _ యుచ్‌ -అజ్‌ _అ.ఇఇ్‌_
నిశ అను ప్రత్యయము లంతముగాలల శబ్దములు॥ నీ!) |ఉ| అజననిఇ అ
కరణిః ఇచపనాకోశమునం దనిప్రత్యయము. కృతిఖ భృతిః భావార్థము
నందు క్షిన్‌ ప్రత్యయము. ప్ర
ప,వాహికా;పప్రచ్ళర్దికా ఇచట రోగాఖ్యయందు
ణ్వుల్‌.*'కారిక్యా జీవికా షత ధాత్వర్గమునందు ణ్వుల్‌. వ్యావకోశీ ఒ
' కరినాకరు తిట్టుకొనుట; వ్యాత్యుతీ, ఒకరిని నొకరు నీళ్లుచల్లుకోనుట,
ఇచట కరరవ్యతిహారమునందు ఇట్‌. భవతఃశాయికా; భవతః ఆసికాా,
ఇచట పర్యాయార్థమునందు ణ్వుచ్‌. ఛవానర్హతి ఇముభవీ.కామ్‌, పయః
పాయికామ్‌, పట అర్హ్యార్థమునందు ఇష్‌. ఇతముభపే.కాంమేధార
యసి; ఓదనభ వీ కామ్‌, ఖో బుణార్థమునందు ణ్వుచ్‌ . కఇషుభవీకా,
మే ఉదపాది ఓదనభవీ,కా, ఇచట నుత్స_త్లియందు ఇచ్‌, వృజ్యా; ఇ
జ్యా; ఇచట భావార్థమునందు కప్‌. సమజ్యా; నిషద్యా, ఇచట సం
ను కప్‌ . మణినా; ఆసనా, ఇచట ను యుచ్‌ .
బళా; ఇద్యా; మృజా, ఇ్రచలటు భావార్గమున రదు "అజ్‌. చికీరా; జహీ
దాః ఇచట సన్‌ ప్రత్యయముమింద 'భావార్థమునందు అ ప్రత్యయము.
కాంకారిమశార్శీ అ; ఇనూంకారినుకార్ష ష్స్‌;చట ప్రశ్నాఖ్యానముల
యందు ఇఖ్‌, 'జ్యానిః గ్లానిక ఇచట 'ఛావార్థమున ౦దు ని ప్రత్యయము.
వ ప్రత్యయాంతమునకు, కియా; ఇచ్చాం ఇత్యోదులు.
ఉణాదిషు నిరూరీశ్చ
టీ,._.ఉణాదులయందలి నిః ఊః ఈః అనునీమూండు ప్రత్యయములు నం
తముగాలల en స్రైలింగమునందు వర్తించును,॥ ఉ ॥ నిప్రత్యయ
మునకు, _శెణిం శ్రాణిః. ఊ ప్రత్యయమునకు, ఖర్హూకకణ్ణూ5చమూః. ఈ
ప్రత్యయ మునకు, వ్‌కత్మ?ఇత్యాదులు. అగ్నిస వహి యోసి వార్చి శబ్ద
యులు నిప్రత్యయాంఠములయినను పాపడు లసువి శేషవిధియున్న ది.
 406 అమరకోశ ము. (లీజ్లాదినం(గహ
, జ్యాబూజ_న్తం చలం స్థిరమ్‌॥రరం॥
టీ._జీ_అనగా, జీప్‌ _జీష్‌-జీస్‌, అను ప్రత్యయములు. ఆప్‌ _ అనలా
లాప్‌-డాప్‌ -చాస్‌, అను ప్రత్యయములు. ఈయాబును జాజ్‌ అను ప్రత్య
యమును నంతముగాంగల శబ్దములు, చలమ్‌=వి శేప్యనిఘ్నుములు అయి
నవియు, స్థిరమ్‌=నియత లింగము లయినవియు॥ నీ॥, ॥4&॥ విశేవ్యనిఘ్నుము
లయిన జ్యంతములకు, పుంసః ఇయమ్‌ పొంన్నీ; ఉపగోరియమ్‌ జెపగవీ;
నియతలింగములయిన బ్యంతమునకు, కరిణ; కరః ఇచట జీప్‌. దాతా
యణ; గారీ ఇచట జీష్‌. ఇార్జరవీ; బైదీ, ఇచట జీన్‌. అజా ఏడకా ర
మా, ఇచట లాప్‌. నురాజా, బహుసీమా, ఇచట డాప్‌.కారీమన్థ్యా; వా
రాహ్యా, ఇచట చాప్‌, రమ్మారూః,క రభ“రూఖ ఇచట ఊాజ్‌ ఇత్యాదులు.
మూ॥ తత్కీ9డాయాం. ప్రహరణంచేన్యెష్టా పాల్పనా ణదిక్‌।
టీ._తత్‌ =ఆముస్ట్రిపల్ల వాదులు, శ్రీడాయామ్‌=ఈ క్రీడయందు, ప్రహ
నణంచేత్‌ =ఆయుధ నూయె నేని, ఆయర్థమునందు విధింపయిడిన ణపృత్య
యాంతశ బములు న్మ్రీలింగమునందు వర్తించును, ॥ ఉ ॥ ముస్టికి ప్రహ
రణమస్యాం శ్రీడాయామ్‌ మాష్టా. ఈలాగున పాల్లవా. ణదిక్‌ అన్నం
దున దాండాదులును తెలియవ లెను.
ఘుఖో ఖ స్పాక్రియా౭.స్యాంచే క్రాజ్జపాతాహి ఫాల్లునీ॥
మూ॥ శై ్యనంపాతాహిమృగయా తె లంవాతాస్వ భేతి దిక్‌ |
టీ._సా క్రియా =ఆదండపా తాదిక్రియ, అస్వ్యాంచేత్‌ = ఈఫాల్లున్యా
దులయందు కలిగినయెడ, ఆయర్థమునందు, ఘలః = ఘులంతముమోంద
విధింపంబడ్‌న, r= ప్రత్యయాంతము॥సీ॥, 4|| దణ్ణ్లపాతో ౬ స్యాంఫాల్లు
న్యామితి దాణ్ణవా త ఫాల్లునీ; శ్యేనపాతో ౬ స్యాం మృగయాయామితి
శ్వ్యెనంపా తా మృగయా ; తిలపాతో ౭_ స్యాంస్వధాయామితి లే లంపా
తాస్వధా; దికృబ్బమువలన మౌసలపాతాదులు నీలాగున తెలియవ లెను.
స్తీస్యా త్కాచి నృృణా ల్యాది ర్వివమాఒపచయే యది ॥
టీ._.అల్బార్థమునందు వివమ కతిగ నడ మృణాలీశబ్దము మొద
లయిన కొన్ని శ బ్రములు త్తలఅీంగదముతాొను.:!.ఉ:॥ అల్పంవృణాలమ్‌ మ్బ
శాలీ, అల్బోఘటః ఘటీ్‌ ఇళ్లు శ ప్రై, విపాణీ; వీరీ; ఖర్జూరీ; అనునివి
'మొదలయినని ఆలియవ లెను. కొన్ని యన్నందున అల్ఫోవృతుః వృత.
వర్షము.) తృతీయకాండ ము. 407
ts +

కః; Tans స్ర్రీలింగములుకావు. ఇచటం గొందబజు స్రేశ్వేనని

చెప్పి స్త్రీ
స శ్వవివయయందు మృణాల్యాదిశబ్దములు స్త్రి,
నీ లింగములందురు.
ఈ ప్రకారముగా లశ్షుణము చేత ఫ్‌ంగనిరయమును జెప్పియింకను
ప క్రువుమున లింగనిర్ట యమును జిప్పుచున్నా(డు.
మూ॥ లజ్కా_ శేఫాలికా టీకా ఛాకకీ పజ్ఞుకా౭_౭_ఢకీ!
సిధ౯౩ రికా హాకా పొంచి కోలా పివీలికా॥ రఈరఠర9॥
తిన్లుకి కణికా భజీః సురక్షా ళూచి మాఢయః।
పిచ్చా వితణ్ణా కాకిణ్య శ్చూర్షి శ్శాణ ద్రుణే దరత్‌ ॥ రగర॥
సాతి మ కథా౭_౭_సన్లీ నాభీ రాజసభ్‌ ఒవీచ |
ర్ఫుల్లరీ చర్చరీ పారీ హోరా లో సిధలా॥ రోర౫॥
లావూ లిహోెచ గ౯ఖాపా గృధ్రసీ చమసీ మనీ!
ట్రీ,-లంకాశ బ్రము మొదలు మసనీశేబ్దపర్యంతము ర3 శబ్దములు
(లూ
లింగములు. ఈశబ్బ్వములకర్ణము, లజ్క్మా_ = రావణపట్టణము, స్‌సాలికా =
వావిలి, టికా=విషమపద వ్యాఖ్యానము, ాతక్షీ= ల aeపళ్ఞ కాజ
నిశేషపదవ్యాఖ్యానము, ఆఢక్రీఎతువరినున్ను,సిధ
ధ్రకా=భిల్లు మా,నుశా
రికా =గోరువంక పిట్ట, హీ క్కా_= వెక్కిళ్లు, FER
ప్రా అడవియీ-గ
pias
కొఆవి, పివీలికా= చీను, తిన్లుకి = తుమికసట్టు, కణికా = పరమాణువు,
పీృహిఛదమును, గీదుమపిండియనికొందజు. భజ్జీః=ర చనా ప్రకారము,
సుగజ్జా=కన్నము, సూచిః=సూది, మాఢిః =చిగురాగు, వ్‌చియని'కొం
జ్‌ పిచ్భా =గ ంజియు, బూరుగబంక యు, వితణ్ణా=స్వపతుస్థాపనము లే
నివాదము, -కాకిణీ= కర్ష మెత్తులోనాలవహాలు, పలములో నాలవపాలని
కొందటు,చార్జిః=గద్య భేదము, ఇనా ద్రుణీ=చెవి(దూటుపాముూ,
తాంబేలనికొందజు, దరత్‌ =మ్లేచ్చజాతి, చజీయ యనికొందటు, సాతిః=
దానము, తీSg యనికొందటు, కన్గా = బొంత, కథా = చరిత్ర,
ఆసస్టీ=వెండ్లివీట, శవవాహనమని కొందటు, నాభిః= బొడ్డు, వ్‌
ఆనదకూటకేప్ర కూటము, రుల్లరీ= వాద్యవి శేషము, చర్చరీ= నృతతవి శేషము!
పారీ=ఏనుంగుకాలిగొలుసు, హోరా = లగ్నాంశము, లట్యా = ఊర?
బిచ్చిక, సిధలా=పూతిమత్స సతదము, So we లామా =లత్తు
క లిశూ_ జే
పేను గ్రుడ్డు, గణ్ఞూపా==పుక్కి_లించుట,గ్భ
ఆ ధ,న= రొండిలోని వాత
408 అ మ రకోళ ము. [లిజ్షాదిసం గృహ

వ్యాధి, చమనీ_సోమపానపా త్రము, మనీ=మసి.

వ్ల ఇతి న్మ్రీలిజ్ఞసం గృహః. ie
పుం స్తే
టీ._ముందు నపుంనకే అను వణకు జెపలుడు శబ్దములు పుంలింగ
మందు వ Byం౦చుననుట.
సళేదాను చ రా స్పపర్యాయా స్సురాసురాః | రర |!
టీ._-నపర్యాయాః = అమర నిర్ణరాది పర్యాయములతోడను దైత్య
దె కేయాది పర్యాయములతోడను కరాడుకొనియున్న, . సురాసురాః=
సురశబ్దమును అనురశబ్దమును, సభేదానుచరాః = తమతమలో విశేష
ములయిన యింద్రాగ్నా నది "దేవతల వేళ్ళతోను నముచిశంబరరావణాది
రాక్షసుల పేళ్లతోను తమతమయను చరులయిన _హోహాహూహూ మా
కరపింగళాదుల పెళ్లతోను శందమురిక్న పృచాన్తాకులనచేళ తోను పుంలిం
గములాను. ఈశబ్దముల:భోవి శేషవిధిగల శబ్దములం దీవిధిప్ర
వ ర్కింపదు.
మూ॥ స్వర్ష యాగాద్రి మే ఘాబ్దీ ద్రు కాలాసి శ base
కర గ ణ్లోను దోర్ష న్త కణ జ నఖ _సృనాః॥ రోర౭॥
టీ...స్వర్ష=స్వర్లము, యాగ ఆయనము
= అద్రి= పర్వతను, మేఘ = మే
ఘము, అబ్జి=-సముద్రము, సతతము, కాల=కాలము, అసి= ఖడ్గము,
నర = ప అరికత్రుతు ౩కరా స్త్వమును, అప్పనమున్సు కరణము
ను, గణ్జ=కపోలము, ్‌స్టలల
అధరము, దోః=బాహువు? ద నన= దంతములు,
కణా= పష "క క నఖ= గోళ్లు, _న్తన= స్తనములు, ఈ తె
వ స్తువులవేళ్లు సంభవించిన దిక్కున వీని విశేషములవేళ్లును! పు | వీనిలో
చేనికి విశేషవిధియున్న దో యక్క_డ నీవిధిప్రవర్చి
రింపదు. అదియేలాగన
స్వర్గవా చకములయిన ద్యోోదివ్‌ శబ్దములును, వృతునిశేషవాచకయు
లయిన హరిచందన శింశుపాశ బములును, కాలవి శేష వాచకములయిన
తీథి పృతిపడాదులును, చాణవాచక మయిన ఇషుశబ్రమును, కిరణవాచ
కములయిన వీధి త్యాదులును, ఒష్టవా చక మయిన దథనవాసశ బ్బమును,
బాహువాచక ములయిన - భుజ బెహునవ్రలును, దంతవి శేష వాచకము
లయిన దంస్ట్రాశీర్వి పాణ బ్దములును, శేకవి శేషు వాచకములయిన జటా
సటాశబ్దములును, నఖవాచకములయిన నఖనఖరశబములును, విశేష
వర్గము] తృతీయ కాండ ము. 409
విధి కలిగియున్నవి కనుక నక్క_డ నీవిధి ప్రవర్శింపదు.
_ మూ॥ అహ్నాహాోనాః
టీ...అహ్నాంతము లయినపూర్యాహ్లః పరాహ్లాది శబ్బములును, అహాం
" తములయిన ద్వ ఫ్రహ్ర, ఖ్రహోది శబ్బములును ॥పు॥, అత్య హో ్న భోజన
మ్‌. నిరహ్మోో వేళా; అనుదిక్కుుల నన్యపచార్థము భుంసక సాయువను
స్త్రీ
స్తీలింగమయునను అహ్నాంతశ బములు పుంలిధరము లేయని కొందటు.

టీ.వి కేవా చక ములయిన సౌరాష్ట్రక కక్షకేయాదిశ బ్దములు

1పు॥, కాకోల కాలకూటాదిశబ్బములకు విశేవవిధియున్నందున నచ్చట
నీవిధి ప్రవ_ర్తింపదు.
రాత్రానా॥ ప్రాగస
సజి
స్థల |
ట్రీ
-ప్రాగనజ్ఞిఫ్రకౌః= సంఖ్యాపూర్వపదములుగాని, రాత్రా,న్తాః = రా
శ్రాంతముపయిన పూర్వరాత్ర, అపరరాత్ర, ర లా ॥1పు॥,
'రాతాంతమయినను సమా పతనందు “ అహోరాత్రమ్‌” అనికల
దు. అతిరా త్రి అనుదిక్కు_న నన్భ పదార్థము భిన్న లింగమయునను ॥పు॥
అనికొందటు. సజ్ఞ్యాపూర్వపదనుయినపేడు, గణరాత్ర మ్‌: పజ్బరాత్ర,
మ్‌ అని॥న॥.
ర (ద్యాశ్చ)
కేహ( నిర్యాసా
౦౮ aeవాస-సరల ద్రవ, అనునవి
రై క... “మొదలయిన, నిర్యాసాః=
వ్‌

అస న్ననా అభాధితాః॥ రర౮॥

టీ._అభాధితాః
=విశేవవిధులచేత బాధింపంబడని, అసన్న న్హాః= అజ్ఞి
రస్‌ పురోధస్‌ మొదలయిన యసంతములును, సుపర్వన్‌ ప్లహన్‌ మొ
దలయిన యన్నంతములును॥పు॥, అబాధితాః.అన్నందున “యళసన్‌ప
యన్‌ నామన్‌ * అనుదిక్కుల నీవిధి ప్రవ_ర్హింపదు.
మూ॥ కశేరు జతు వస్తూని హిత్వా తు రు నిరామకాః |
టీక శేరుజతువస్తూని=క శేరు జతు వస్తు అనుశబ్దములను, హిత్యా=
విడిచి, తురువిరానుకాః=తు అనువర్ణము నంతముగాగల హేతు సేతు
మొదలైన శబ్ల్దములును, రు అనువర్ష ము నంతముగాలల చరు గురు
52
 410 అనురకోకము, (లిజ్ఞాదిసం గృహ

మొదలైన శ బ్రములును॥వు1, క శేరుజతువ స్తుశబములు॥న॥, ఇది యుప

] Sed గనుక దారు న శ్రు
న్స కుస్తుమ్బురు మస్తు శబ్బములును॥న॥.
కవ ణభ p=హో పాన్తాయద్య దస్తా అమా అధథ॥ రర
మూ॥|పథనయస టో పాన్తా
టర వగ మరవ. థన యస.ట. ఈ ౧9 వర్ణములు ను
_పాంతములుగాను అకారమంతముగాను గలిగినశబ్దములు వ్ర వరుసగా
iG అర్క_ః; స్ఫటిక 8; వృష నికపషుః; గణః; సా. కుమ్భుః; కలభ:;
వ్యామః; గ్రానుః హోరః; సార ధూపః; సూపః; అర్థ; వ్‌పథః; _స్తనః;
జనః; కులాయః; తన్తువాయః; రసః; దాసః; ఘటం; పటః; ఇత్యాదులు.
గో(తాఖ్యా
ఆ శృరణాఒహ్యయాః।
టీ...గార్యః-వాసిష్టః, అనునవి మొదలై
ఏలోసనోశ్రా
పత్యమును జెప్పువే
సను, కథః బహు చః.ఛన్దోగః అనునవి మొదలయిన = వూ
sgl
న్నుుకర్తరి భావేచ ఘఇజబ్బబజ్ల ఘాథుచః॥ కరః
టీ._నామ్ని = సంజ్ఞయందును; ఆక్‌. రరాజ ని
“ర్హృవ్యతిరి కకకారకము
నందును, "భావన=న! మాత్ర Tae యథాసంభవముగా
విధింపంబడిన ఘుష్‌ ఆచ్‌ అప్‌ ప. aఘ అభుచ్‌ అను నీయేడు ప్రత్యయ
ము లంతముగాం గలశ బములు విశేషవిధి లేని చోట॥పు॥ helo యందు
ఘక్టునకు పాద రోగః వేళ: క_ర్శృవ్యతిరిక్తకారకమునందు ఘజ్ఞునకు ప్ర
ప్ర
క్రియతఇరి ప్రాకారః; ప్రనీదన్త సీ న్నితిప్రా
పాసాదః రజ్య తేఅనేనేతిరాగః;
భావార్గమునందు సంతకు త్యాగం mre అచ్చ్రత్యయమునకు నయః;
జయః; చయః; అప్పృత్టయమునకు కరక గరః;లవః; నజ్‌ప్రత్యయమునకు
ప
యజ్ఞః, యత్నః; ఇపప్రత్యయమునకు న్యాదః; నుప్రత్యయమునకు ఉరచ్చ
దః, ద_న్తచ్చదః; అధు చృత్యయమునకు వమభుః, SE ha
వమూ॥ ల్యు॥ కర్తరి
ట్రీ,క్‌_ర్లరి=క ర్త
రృమునందు విధింపయబుడిన, ల్యుః=ల్యు ప్రత్యయాం
విక్బుడైసనన్షనఒరమసివహనః - అనునవి మొదలయిన శబ్బములు॥ పు॥.

టీ.-భావే=భావార్గమునందు విధింప(బడిన, ల్రనునిచ్‌ =ఇమని చ్చంత్య

 వర్షము] _. తృతీయ కాండము, 411
న యాంతములయిన ఫ్రథిన్నన్‌;గరిమన్‌ ,అనునివిముదలయినశ బ్రములు॥ పు!
రో యూ కిగ ప్రాది తోఒన్యతః।
టీ,_రం=Dir విధింపంబడిన కపప్రత్యోయాంతము లయిన,
ప్రస్ధః-
గ్‌
ర! విమ్నః _ ఆఖూర్థః - శ్యనోత్థః, అనునవి మొదలయిన శబ్దములును,
'ప్రాదితః=ప్రప్ర-పరా అనునవిమొదోలయిన యుపసర్షలకంక్సె, అన్యతః=వే
"రయిన సుబంతమును కరర్య్మపదముగా౮గల, ఘూః=ఘుసంజ్లి క ధాతువు
మోద నధికర SR విధింపంబడిన,కీః = కిప్రతయాంత ము లయిన
అమ్బుధిః.-ఇ్షషుధిః, అనునివి మొదలయిన శ బ్రములు॥ పు॥.
ద్వన్లేఏ౭.శబడబా వశ్వబడబానసనూహ్ఫ శే। ళం
'టీ,_-సమాహారవ్యతిరి క్షమయిన _అశ్వబడబా అను ద్వంద్వసమాస
రూపమయినశ బ్లము ॥పు॥, ఇచట “పూర్యవదశ(బడబా”” అనుసూ త్రము
నందు దివ చనము నివవ్నీతము గాదని తెలియంజేయుటకై అబ్బేబడ
బి అనిబవువ చనమును ప్రయోగించినాండు. నమాషోరమునందు1న।.
మూ॥ కా _నృస్ఫూ ర్యేన్లు పర్యాయ పూర్యోఒయఃపూర్వకో౭ పిచ
టీ. సూర్యపర్యాయ శబ్బములును చంద్ర పర్యాయ శబ్బములును అ
యశ్శబ్దమును పూర్వములుగాంగల కాంతథ బ్రము॥పు॥, 1ఉ॥ సూర్య కా_న్లః;
రవికా నః; Dest చన్హ్రకా నః అయస్క్మా_ _న్లజఅపిచఅన్న ౦ందున
భోేోేహా-కా _న్సశ బ్దమును॥పు॥ అని కొోరిదటబు.
'మూ॥. వటక శ్వానువాకశ్చ రల్లకశ కండజ్ఞక ః| ర౫/౨||
పుజ్ణో మూస స్పముద్దశ్చ విటపట్టధటా*ి ఖటః!
కోట్టాఒరభ్యు హట్టాశ్చ పిణ్ణ న్‌ పిచిణవత్‌ ॥ ర౫5॥
గడు Wu గుదో వరణ్ణia క శక |
దృతి సీమ న్న హరితో రోను న్గోద్లీథ బుద్బుదాః॥ ఈ౫ర॥
కాసమర్లో౭_ర్బు దక కున్లఃి Cagస్తూపౌ సయూపకా।
ఆతపః నియ నాభి! కణప ఈర కేదరాః॥ HAI
పూర తర ప్ర చు క్రాశ్చ Aes హద్దుల పుద్దలాః।
వేతాల మల్ల భల్లాశ్చ పురోడాశో౭పి పట్టినః॥
య ౧౧
ue
ో

కులాపో
ss
రభస oe
శై వ సకటాహాకి పతద్ద్రృహః
౧
|
ట్ర్‌ క
టే...వటక శబ్దముబమ మొదలుక్‌ సని.ని పతదృహశబపర్న్గంతములయిన
పతద్దృహశ ప్రపర్యంతము లయిన $4శబ్ద
412 అమరకోశము... (ీక్షాదిసర్యగవహ
2

ములన్నియు ॥ పు॥, ఈశ బములలోం గొన్ని టికి నర్థము, కుడజ్లక'ః జట్‌,

న్యూజ్ఞ్జి ః=బడ తెగక యుచ్చరించిన యాలు ఓంకారములు, ధటః=త క్కె_
డ, ఖటః =తృణవి శేషము, కోట్లః=దుర్లవి శేషము, ఆరఘట్టః=దొడ్డ బావి, వా
ట్టః =అంగడివీథి, నోర్టః= దేశవిశేషము; వరణ్ణః =ముఖరో నము, దృతిః=తో
లుతిత్తి ఉద్దీథః= సజ ప్రణవము, కాసమర్దః==ర్‌సిందు స్తూపః=మన్ను
మొదలయినవానిదిన్నె, కణపః= ఆయధవిశేషము, శేదరః=వృతవి
శేష
ము, పశువి శేషమును, పూరః= ప్రవాహము, శురప్ర 8=శరవి శేషము, చు
ర్‌క్‌ పుల్లప్రణ
ప లి, గోలః =వ రులాకార మైన హ్యుత్వండము మొదలగునవి,
ఇర ద్రియాధారావయవ పశేషమును, విధవాపుత్తు(డును, హీజ్దులః =ఇంగి
లీకము, పుద్దలః=జీవుండు, పరమాణువును, కుల్తాపః=అర్గపక్షములైన ముద్ద
గోధునూాదులు, రభసః = త్వర, కటాహాః = పేహంద్ర వ్యాధార మైనను
ణృయాదిభాండ విశేషము, పతద్ద్యహః=లు నను.
లాహ్యాంబులు,

ల్లీ ఇతి వుల్లిశేమ.||

ష్య ల
ట్రీ,_అన్యత్‌ పఅస్తలింగ పుంలింగములకం'కొ వేజయిన ముందుచెప్పు,
నపుంన కే=శబరూపమంతేయు నపుంసకమున వర్తించును, ద్విహీ నేఒన్య
చ్చ న. నిదియ wt ats
ఖారణ్య పరగతం హీమోదకమ్‌॥! ఈ౫౭॥
మూ॥ కీతో మాంస రుధిర పన్‌. ద్రవిణం బలమ్‌|
ఫల హేమశుల్పలోహం నుఖదు: భక భాశుభిమ్‌॥ x ౮||
మూ జలపుషప్పాణి లవణం వ్యజ్ఞనా న్యను 'లేపనమ్‌ |
టీ._ఖ =ఆకాశమును, ఇం ద్రియమును,తక్కి_నశ బము లయర్థము సుబో
ధ్యము. ఈయాకాశొదివ సఫల చేళ్గును సంభవించినదిక్కున వీని విశేష
ముల పేళ్టును విశేపవిధిచాధితములు కానివి! న॥.
[భయామృత శకృత్వ స్తు చాపాభరణ లాజక్బానమ్‌॥ రఈ౫౯ |
మూజూఖార్య్వాషధనృుధాపత్య వహ్యృాద యోదరకాకుదమ్‌ |
ప త్తనాజిర శృజ్ణార్థ భం మానసమ్‌॥ ఈ౬౦॥ ‘
మూ॥ ధ్యానన౦ంఇణా
 వర్షము.]
౧
తృతీయ కాండము, 418

టీ._ ఈ౨క్లోకము లధికములని కొందలు చెప్పిరి. ఇందుకర్థము:_-భయ

ముమొదలై న ౨౩ వస్తువులపేళ్లు విశేషవిధిచే బాధింపంబడనివి॥న!.
ఒవ్య_కృలిబ్వస్య భణితౌ యత్సృయుజక్లతే1]
a టీ._అవ్య _కృలీజ్ఞస్టి న్నస్రీయనిగాని పురువుండనిగాని యెజటుగయిడని
_ వ స్తువుయొక్క, భణికౌ = చెప్పుటయందు, త్వ యల =వఏశబ్దము ప్ర
యోగింపం బడుచున్నదో అది ॥న ॥, ఇందుకు * స్రీవాపుమానాష్టకింతస్టే
జాతం తదూ ఫ్ర్రహి పణ్ణిత ” అని |ఉ|.
కోట్యా శృ) గౌదిసజ్థ్యాఒన్యా
ట్రీ,-కోట్యాః =కోటిశ బముక ౦చు, అన్యా= వేజైన, శ తాదినజ్ఞ్యా =కత
=
సహస్ర్రాది సంఖ్యావా చకములు॥న॥, కోటిశ్ర బ్రము1నీ!.
మ, లతా నియుతం చ తత్‌॥
టీ.=ఎలమాౌ=లతళ బ్దము, వా=వికల్పముగా॥న॥ పక్ష మునందు॥సీ॥, తత్‌.క
ఆలతయీ, నియుతమ్‌ =ఎనియుత మనిపించుకొనును.
మూ॥1 ద్వకచ్క_ మసిసుసన్న_న్తం
టీ._ద్వ ఏ చ్క_మ్‌= రెండచ్చులుగలిగిన, అసిసుసన్న _న్హమ్‌=అన్‌ - ఇన్‌ -
ఉన్‌ -అన్‌ ,అనునివి యంతములుగాంగల శబ్దములు॥న॥, ॥ఉ॥ అసంతమున
కు, యశః; పయః. ఇసంతమునకు, సర్పిః;హవిః.ఉసంతమునకు,వపుః; ధనుః,
అన్న ంతమునకు, చామ రోము; ఇత్యాదులు,
క. య దనాన్త మకర్తరి |
టీ._అక_రరి = కర్రర్గవ్యతిరికములయిన కరణాధికరణ భావాద్యర్థ
ములయందు విధింపయిడిన ల్యుట్స్రత్యయము మొదలయిన (సృతయము
,ప
లకు 'నాచేశనుగు, అనా_న్లంయత్‌ =అన అనునది యంతముగాంగల శబ్ద
ములు! న!) కరణార్థమునందు, సాధ్య లేల నే నేతిసాధనమ్‌; అధికరణారము
నందు, అధి క్రియ తేఅసి న్నితి అధికరణమ్‌ ; భత పచనమ్‌
ఇత్యాదులు.
ఆౌ,న్వం సలోపధం శిష్టం
మ -శ్రౌన్తనృమ్‌= త్ర,ల పాన పత్తు గాత్రకలత్రా
దిశబములును, సలోపవెదర్‌ + లకారోపథధములై న కుల ఫకల జలాదిశి బ్లము
వష శిష్టమ్‌=విశేషవిధిబాధితములుగానివి॥ న॥, కొందలు సలోవధనును
త. అమరకోశము. (లిజ్ఞాదినం[గహా
గది
దానికి సకారోపధములును లకారోపధములును నని యర్థము చెప్పియవ
స బిసాదులును॥న॥అందురు. కొందజు “త్రా,_న్షంసనోపధంిఅనిపాఠముచె
ప్పి కేవలత్రాంతము లైన పాత్రకల త్రాదులును సకారోపధము లైత్రాంత
ములైన నస్త న స్ర్రాదులును నకారోపధము లై ws న ఆనన్త,
త గ్ర,దులును॥స॥ అందురు.
రాతత్రం (ప్రాగజ్థి
పా గ్రయా=.న్వితమ్‌!
టీ _సజSNES,
aa pes నయ్యాచతళ మదన పూర్వపడముతో, ©
న్వితమ్‌=కూడిన, రాతృమ్‌= రాత్రశబ్లము॥ న॥, ॥&॥ గణరాత్రమ్‌; ఆరా
త్రము; ఇత్యాదులు.
wh పాత్రా,ద్యదనై రేకార్థో ద్విగు ర్ల
ర,తమ్యూనుసారతః |
“టీ.పా _తాద్యదనైః పాత్రళబ్దము మొదలుగాగల అకారాంతము
లయిన యు'శ్రరపదమలతోల సూడినడై, ఏ కార్థః=
= సమాహారారమునం
దువ ర్తించిన,5,ద్విగుః=
=ద్విగుస మాసము.లల మెను సారత జ ప్రయోగానునా
రమువలన॥న॥, ॥4॥ పబ్బపా త్రమ్‌, త్రిభువనమ్‌; భన. ఇత్యాదులు.
ద్వనైె
వైన్‌ 'త్వ్యావ్యయీభానా

టీన్వనె
నై.
ఏకత్వ ==సమావోరాళయు నందు వ _ర్టించిన ద్వంద్వస మా

“నమన అవ్యయీభావౌ= అహా వశత నము ఉ॥ సమా

హారద్యంద్యమునకు పాణిపాదమ్‌; అశ్వబలీవర్షమ్‌; అవ్యయీ భావమునకు
ఉపకుమ్మమ్‌; యథావిధి.
పథ స్పజ్ఞ్యా౭.వ్యయా త్పరః॥ ర౬..౨|
టీ, _ సజ్జా జే సంఖ్యను జెప్పుశబ్వములు, "అవ్యయాత్‌ = np 9
లు వీనికంకై,పరః=పరమై కృతసమాసాంతమయిన, పథః = పథశబ్లము
విశేషవిధిబాధితముగానిది॥న।, 1é॥ సంఖ్యాపూర్వకమునకుత్రి,పథమ; చ
తుప్పథమ్‌; అవ్యయపూర్వకమునకు విపథమ్‌; దుష్పథమ్‌.
మూ॥ షష్థ్యా శ్భాయా బహూనాంచే ద్వి చాయం
టీ._మష్ట్యాః అనునీపదము కనోకీనరనా మను
సుఅనుపర్యంత మనువ
ర్తించును. పష్ట్యాః on పస్ట్యంతముకేంటొం ?బరమైన, ఛాయా ఛాయా శ్రబు
pe cr తత్పురుష సమాసము, బవహూహాంచత్‌' జ సభకి.
 వర్తికమషు స తృతీయ కాండము, 415
బహువ స్తువ్రల సంబంధియెన ॥న॥, విచ్భాయమ్‌.--అనునదియు దాహరణము,
పీనాంపతీణాంఛాయా వ వివ్భాయమ్‌, అనివి గృహము.
సంహతెొనభా |
ఇాలార్థాఒవి పరా రాజా నునుష్యార్థా దరాజకాత్‌ ॥ ౪౬ 3॥
మూ॥ “'చాసీసభం నృపసభం రత.స్పభ మిమోాదిశ |
టీ_పషపషస్ట్యుంతముకంశెం బరమయిన, సంహాతౌ = సమూహోర్థమునం
దువ రించిన, స భా=స భాశబ్ల మంతముగాగల తత్సురువషసమాసము॥న॥,
షష గ్రంతములయి, అరాజకాల్‌ = రాజళ బ్వవ్యతిరి కృములై న, “రాజాఒవమ
నుష్యార్ధాల్‌ = రాజపర్యాయములకంకెను రశుకిపిశాబాది వాచకముల
టల పరా=పరమై, ఇొలాన్ధాఒపి= శాలార్థక మునై.న, సభా=స భాశ బ్బ
ముంతముగాంగల తత్పురుషసమానమును న, దాసీసభమనునది మొద
లు కను, క్రమముగా నుదాహరణములు. ఇమాదిశః అన్నందున ని
లాగే యుదాహరణాంతరములు "తెలియవలెను.
ఉపజ్ఞోషక్రమా_న్తక్చ త దాదిత్వ ప్రకాశ నే॥ de
మూ! క్‌పడ్డ కేప్‌కృమా౭ది
టీ,_ఉపజ్టోపర్రమా స్టఒకరుచెప్ప క యేతన చేతనెటు(గ బడిన వస్తు
వుఉపజ్ఞా అ mae తనచేత నారంభింపంబడిన వ
స్తువు “ఉప క్ర్‌మః అనంబడును, ఇట్టి యుపజ్ఞ ప క్రమశబ్దము లంతములు
గాల వష్టీతత్సురుషస మాసములు, తదాదిత్వ ప్రకాశ నే = ఆయుప జ్జ
పషృకృనుములకు మొదలుతోంచునపుడు॥న॥, ॥ఉ॥ కోప డ్జ్వ్‌; కోప క్రమమ్‌;
ఇచట వ్‌ కొపజ్ఞమ్‌; కస్యఉపక్ర
కవుః; కోపర్రమమ్‌, అనివి౫,
_ హములు, ఇందుకు అతా ణీ బ్రహ అతనిచేత నొక రోచెప్పకయే “మొద
టు నెటు(గంటబడినదియనియు, నతని చేత నే నొకరుచెప్పకయే “మొదట నా
రంభింపంబడినది యనియు నర్థము. ఆరెంటికిని వరుసగా "వేదమును సర్గ
మును విశేష్యములు. ఆదిశబ్బముచేత *త్రాశాకస్తోనజంి రామాయణమ్‌”
ల. తెలియవ లను.
క్రన్థోశీనర నామనసు|
టీ.ఉలీనర_ఉకీనర చేశమునందలి, ల సంజ్ఞవిషయమయినపు
డు, క న్గా=కస్ధాశబ్బనుంతముగాంగల పస్టీతత్పురుషసమాసము॥ న॥, సౌ
416 అనురకోశము,. _ (లిక్షాదిసర్యగహ
నేమిానాంకన్గాసౌాశ మికగ్గమ్‌ ఆహ్వారకన్థన్‌ ఇతర లుదాహరణములు,
భావే న.ణ-లో చిద్భో స్వే సమూ హీ ఛావకర్శ ణోః|
మూ॥ అద నృప
ప్రత్యయాః |
టీ._.నణక చిద్భస్రో=న
ప్ర,త్యయణ ప్రత్యయక ప్రత్యయ
4 చకా శేత్ప్రత్య
యములకంచు అన్యే=ఇతరములైన, భాతే= థాత్వర్థమునందు విధింప6
బడిన కృత్ప్రత్యయములును, సమూ శే యా సమా మతు భావక
రర్యణోః = భావక ర్యారములయందును విధింప(బడిన, అద _న్నప్రత్యయాః=అ
న
త తద్దిత ప్రత్య యములును నంతముగాగలశబ్దములు ॥నక lal:
కృత్ప్రత్యయములకు భావార్థమునందు వ _స్పవమ్‌, అ తవ్య్యప్పత్య
యము; జేయమ్‌, ఇచట యత్‌; బహ్మభూయమ్‌, ఇచట క్యప్‌; సాంరా
విణంవ ర్లకే, ఇచట లఇనుణ్‌; అశోఈోంతకదికవషంకు సమూవోరము
నందు, weg సమూహోో భైకమ్‌ ; గార్భిణమ్‌ ; యావతమ్‌, ఇచట
అణ్‌ ; భావక న్యార్టములయందు శుకక స్యభావకిక ర గో శక ఫ్రమ్‌; (శ్రావ్యా
ణ్యమ్‌్‌ ఇచట ప్యుజ్‌ ; యత్న్యః; న్యాదః ; ఆఖూర్ట్‌ ; జయః ; ఇవిమొదల
యిన నణక చిత్స్రత్యయాంత ములు131.
పుణ్యసుదినాభ్యాం త్వహః పరః |
టీ,_పుణ్యసుదినాభ్యామ్‌ = పుణ్యసుదినశబములకంకొ, పరః = పరమై
యుండు కృతసమాసాంత మైన, అహః =అహశళ సబ్దము॥న॥, | ఉ॥ పుణ్యాహ
మ్‌; సుదినాహమ్‌ ; ఇచట సుదినశ బ్దము కోధనమాత్రవాచకము.
క్రీయా౭వ్యయానాం
క్రి “భీదకా న్యేకల్వే
టీ,_ క్రయాజఒవ్యయానామ్‌= క్రీయలకును అవ్యయములకును, భేదకా
ని= విశేషణములయినశ్వబ్దములు ॥న॥,అవి ఏక త్వేఒపి అన్నందున నేకవచ
నాంతములును 1ఉ॥ కియావి శేషణములకు మన్సం పచతి; మృదుపచతి;
అవ్యయవి శేషణములకు శశోభనమ్‌, శ్యోరమణీయమ్‌.
ఇంకను గొన్ని నపుంసకములను స్వరూపముచేం. జెప్పుచున్నాడు.
ఒ-ప్యుక్థతోట కే!రో౬.౭॥
మూ॥ చోచం బర్హం గృహస్టూణం తికీటం నరోరోాజనమ్‌।
శాజస్తూయం' వాజవేయం గద్య పబ్యే కవే? కృతా॥ర౬౮॥
మాణిక్య భాష్య సిస్టూర చీర చీవర పజ్ఞరమ్‌|
నర్గ్షము.]
sr
తృతీయ కాండము. 417
లోకాయతం 'హరీతాలం విదలం సాల బాహ్లికమ్‌॥ *౬౯|
టీ, ఉక్థశ బ్దము మొదలు బాహ్లిక శబ్దపర్యంత మైన శబ్రములు॥న॥, వీని
లో గొన్ని'టికర్ణములు, ఉక్థమ్‌==సామవి శేషము, తోటకమ్‌=వృ తతవి శేష
ము, చోచమ్‌= తాటిపండు, తిరీటమ్‌=చుట్టుట, లోకాయతమ్‌=చార్యాక
శ్రాస్తము, విదలమ్‌ జ దాడివువిత్తులు, చెసలు మొదలై నవానిబజేడలని
కొందు, స్థాలమ్‌=భోజనస్నాతృము.
వ్ల ఇతి నపుంసకలిజ్ల శేషః. 3
మూ॥ పున్న పుంసకయోః శేపో
టీ._ఇది స్రీవుంసాధికా
సీ 'రమువజ కనువ ర్మించును, శేషః = పున్నపుం
న కుంటు! జెప్పంబడు అర్లరర్బాదిశేబ్దములు]ష్ష!.
జ'ర్గర్సోపిణ్యాక క్ట కాః।
_. మోదక _స్తణ్లక ప్రజ్బ_ వ్యాటక॥ ఖర్వటోజ౬ర్చుదః॥ రో౭౦॥
మూ పాతకోదోరగ చరక తనూలామలకా నడః।
కష్టం ముణ్ణం నీభు పుస్త
సం శ్వేడితం శ్నేను కుట్టిముమ్‌॥
సజ్దమం శతనా నారర కన్చులావ్యయ తాణ్డవమ్‌:
కవికం కన్షకార్పాసం +పారావారం యుగన్ధరమ! రఈ౭_౨|॥
పూయం ప్రట్ర్‌వ పా,త్రీవే యూప చమన చిక్క_సే |,
టీ._ఇందులోం నాన్హటికర్ధము, “తర్ధర్బః=బుక్కులోసగము, తణ్ణకః=
భూషణము [పా] దణ్ణక ౭, శాటక ః=అల్స్పవ, స్తృము, ఖర్వటః=గ్రామశ తమ
ధ్యమునందునుండు ప్రధాన
ప గ్రానుము[ప] ఉప డౌ మము [ప]కంటకావృత
(గ్రా నుము [పా] కర్పటః=చిన్నపంఛ, నోవై ద్యగృంథము, పుస్తమ్‌ =
పూయుట మొదలయిన శ్రీయ, పుస్తకమును [పా]బు
గసమ్‌ఎయాంసవిశేవ
స్ప
ము, శతమానమ్‌ = న. తూమెండుభాన్యము "మొదలయినవి
యనికొందబు, అర =నేత్రరోగము, నకారాంతము, అకారాంతవమనికొం
దజు, శ మ్బలమ్‌ = సంబళము, అవ్యయమ్‌= అవ్యయశ బములు, కవికమ్‌
[(సా)కవియమ్‌[పా])కపీయమ్‌= క ళ్లెము, యుగన్థరమ్‌ =రథమునొగలు, పర్వత
విశేషనునికొందటు, పూయమ్‌=చీము, ప్రగ్రీనమ్‌=కిటికి మదన చేతులని
కొందజు, పాలీవమ్‌ == యజ్ఞోపకరణము, యూషమ్‌=వెసలు మొదలయిన
పాత్రము, చిక్కసమ్‌=యవాదులపిష్టము,
చానికట్టు, చచుసమ్‌. = యజ్ఞపాత్ర
వ్ర
418 అనుర కోటక్‌ - (లిక్లాదిసంగ్రవా

అర్థర్పాచా ఘృుతాదీనాం పుంస్త్షgo య "జె త ధు,వమ్‌ ॥

మో తన్నో కృమిహ లోశే2౭పిత చ్చే దుస స్తన్టిస్తు
న
ట్రీ,_అర్ధర్భాడా' = ns గణమునందు, ఘృతాదీనామ్‌==ఘృతవీ.,
రాది శబ్బములకు, యత్‌ సే
పుంస
_స్త్వ్వమ్‌=ఏ పుంలింగము చెప్పంబడెనో అది,
థు వమ్‌ నిశ్చయముగా, నై దికమ్‌= వేదసిద్దము, తత్‌ =కనుక, ఇహ =
ల నే సమ చెప్పబడలేదు, లోశే౭_పి =లోకమునందును, తత్‌ =ఆ
పుంలింగ ప్రయోగము, అ స్పీచేత్‌ =కలిగినయెడ, శేషవదస్తు= శేషమువలెే
నగును. అనంగా “ శేషంతు శ్రేయం శిష్ట ప్కరౌరాగతః' అని ముందు చెప్పు
చున్నాండు. అక్కడ శేషమనంగా నీశాస్త్రమునందుం దానుజెప్పని నామ
లింగ నిర్ణయములు వలాగున శిష్టప్రయోగమువలనం దెలియందగినవూ
యాలాగున నిక్క_డను తెలియవలెనని యర్థము,
శే ఇతి సున్ననుంనకలిక్లేమ.లే
పుంస యో;
టీ, _ఇది మ;
స్త్రీనపు
నసపుంససకాధికారమువజు కనువ రి౦చును.
అపత్యానాః |
టీ,న అ ఆనా సరవా రదు విధింపంబడీన అణ్‌ ఇజ్‌ యజఖ్‌
మొదలయిన పృత్యయములు, అన్తాః = అంతముగాగల శబ్దములు!ప్పు!,
1ఉ[$బొపగవః, 'కోపావీ; దాత్సీ3 నై. గారర సః, గార్లీ. .
ద్వోచతుష్టట్స రంల [2
మూ॥ జాతిభేదాః
టీ._ద్భ్టోచతుష్పట్స Wi ద్వి చతుప్పట్నద జాతులంజెప్పు శబ్బములును, 4
య క్‌ సర్పవా చకోశ బములును ప్ప, ié&l దిపదజాతికి_ రన పురు
మీంకుకుటు: ఈక 4 చతుష్పదజాతికి.మృుగ మృగీ, షట్పదజాతికి.
భ్రమర భ్రామరీ సర్పవాచకములకు-ఉరగః, ఉరగీ; ద్విపదజాతు లుప
న! కనుక, నుత్స్య్యః మత్సీ; కార లస
పుమాఖ్యాశ్చ స్త్రి
న్సయోగ స్పవా
“టీ వ. ప్రరమ పోర వ రటున (సృష్ట గోపాల గణకాది
శబ్దములు ; స్తీయో”£2._స్పహ= పురుషసంబంధమువలన స్రీలనుజెప్పు ప్ర
ప్ర
స్ట
పాలీ గీ ఇత్యాది శబ్బములతోడ pe ఇచట నుజియొక వ్యా
 వర్షము.)
౧
తృతీయ కాండము. 419
సుమంi స్తనకి యోగః = పురుషసంబంధములనేత, పుమూ
ఖ్యాః= ప్ర,
పృష్టగోపోలాది పురుషనానుములను పొందునని, ఈ _౨ వ్యాఖ్యా
నములయందును |పృష్టగోపాలాది ప్రాతిపదికములు పురుషులను త్రీలను
జెప్పి ద్విలింగముతాననుట ; రెండవ వ్యాఖ్యానమునందు, “సహ” నుప
దము ముందటి మల్లకపదముతోం జేరుచున్నది.
మల్ల కో॥
యోని ర్వరాటక స్పా్టతి ర్వర్జకో రూటలో మనుః॥ రో౭౫॥
మూ॥ మూపా సృపాటీ కర్క_న్లూ ర్యప్టి శాటిః కటీ కుటీ।
ఫ్‌ లట
టీ.-నుల్ల కశ బము మొదలు కుటీశబ్బము పర్యంత ములయిన శబ్దము
లు॥ప్ప॥, ఇందులో? గొన్నిటికి నర్థము, మల్లక ః=ప్రమిద, వర్ణకః =నీలిమొ
దలయిన వన్నెలు, [పా])వల్లకః=వీగా, రూటల = మొక్క_పుచెట్టు, ఇయం
మనుః=నునువు వెండ్లాము [పా]ల్లయంమునిః=త పన్వినిసృపాటీ = పరిమాణ
విశేషము, నవీవిశేషమును, కుటీ=గుడిసె.
శీ ఇతి స్త్రీపుంలిజ్ల శేషః. క్ల

లింగాధికారమువజణ కనువ_ర్తించును.
భావ క్రియుయోష్ట్యజ్‌ కచి చ్చవుశ్‌ ||
మై వుళ్‌ ప్రాగుదాహృతః।
మైత్రీ
మూ॥ కౌచిత్య మాచితీ మైత్ర్యం
పావనీ(క్రియయోః= భావార్థక ర్మార్థన! హ్యజ్‌=
ప్యుజఖ్బ్రుత్యయాంతములును; వుఖ్‌=నుఖ్బ్రత్యయాంత ములును, క్వచిత్‌ =
ఒకానొక దిక్కు_న॥న్న॥, ప్యఖ్బ్రంత్యయాంతమునకు ఉదాహరణములు.
జాచిత్యమ్‌, జాచితీ; మైత్య్యమ్‌ మెల్రీ వై
మై ;అని ఇది దిక్స్రదర్శనముకనుక,
ద్యమ్‌, వై ద్య; అనుపూర్వ్యమ్‌, అనుపూళ్వీ ఇవి మొదలయినవి తెలియ
క
వను, క్యచిచ్చ అన్నందున బ్రాహ్మణ్యమ్‌; దారర్లమ్‌;సే కమ్‌; మొదల
ము వుక్‌=
_యినవినపుంసకలేను, పాక్‌=మునువే,
-న్చేజ్రత్యయాంతేములు, ప్రా
అనంగామనుష్యువన్దాదులయందు, ఉధాస్ఫాతః = చెప్పణుడియున్న వి, అది

మెట్లను వోరికా కహ సుకుమా వారకమ్‌ అని,కక్వచిచ్చ అన్నందున

సీ లింగములే కొన్ని నపుంసకలిరగములే
వ్‌ ప్రత్యయాంతనులు. కొన్ని స్త్రి
5
 420 అమరకోశము [లిజ్లాదిసం హా
కొన్ని రిండులిం(ములును కాయబట్టి ప్రయోగములవలన తెలిసికొన
దగినది,
_వష్థ్యనృప్రాక్సచా స్పేనా ఛాయా శాలా నురా నిశాః॥ ఈ౭౭1
మూ॥ స్యుర్వాన్ఫ సేనం శ్వనిశం గోశాల మితేచ దిక్‌!
ట్రీ,_పష్ట్యంతపూర్వపదముగాం గల చీనా ఛాయా శాలా సురా నిశా
శబ్బములు॥స్న 1,న్య్యుః=జును, నృ సేనమిత్యాదు లుదాహరణములు. ఇత కే
చ అన్నందున = వృకుచ్చాయమ్‌. యవసురమ్‌ అనునవియుం దెలియవలె,
ను ఇచట వా కొన్నంర్యన నృసేనా- వృతఇ్భాయా._గోశాలా-యవసు
రా-ళ సనిశాఅని స్రీలింగో దాహర ణములును తెలియవలెను. శప్షనిశ
మనంగా కృష్ణ చతుర్దశ.
ఆబన్ననో త్త
తరపదో ద్విగు ree | లో౭౮॥
మూ॥ త్రిఖట్వంచ త్రిఖట్వీచ త్రి
తితక్షుంచ తతత్యువి!
Minasన = ఆబంతమును అన ంతమును, 4 _త్తరపదః ఇక్‌ త్త
పదముగాలోల, ద్విగుశ్చ = ద్విగుస మాసము, ఆపుంసినశ్చలుప్‌ =లఅనంగా
=
అన్నంతనకారములకు ల కరక él త్రీఖట్వమ్‌; త్రి
త్రి
ఖట్వీ మొదలై నవి.
శీ ఇతి స్తీనపుంసకకేపః. క్ల
తిషు పా త్రీపుటీ చేటీ వాటీ కువలదాడిమాా॥ [రో౭౯ా॥
టీ._ పా త్రీగబ్దయు మొద లాటుశ బములు మూండులింగములయందు
వ్ర
గ్రించును. ఇతి త్రిలింగ
తి శేషః
పరలిజ్లం స్వపథానే ద్వే స్‌
( తత్సురుశేఫేజ_పిచ |
టీ..స్వప్ర
ప్రథావేద్వన్లేగ్ష
(ఇ ఇత రేతర రయరూగద్వంద్వమునందును, తత్సురు
చే౭_పిచ=తత్సురుషస మాసమునందును, పరలిబ్లమ్‌ = పరపదముయొక్క_
లింగమువచ్చును, ॥ఉ॥ ఇతరేతర యోగద్యంద్యమునకు-కుక్కు_ట నుయూ
క్యా; మయూరీకుక్కు బా;తత్పురుషమునకు--అర్థపిప్పలీ; కరకిసలయమ్‌.
ఇతి పరవల్లిబ్లశేహః,
అర్థాన్హాక ప్రాద్యలం
ప్రాపో పన్నపూర్వా!ి ప రోపగాః॥౪౮౦॥
టీ,.-అర్థాన్లాః = అర్థలేస్టమంతవమగాలలన మాసములును, ప్రాద్యలం ప్రా
వ్యా౬ పన్న పూ రాషః= ప్రాద్యుపసర్షలును
ప్రా అలంక: బమును చా ప్త బ్దమును
 వర్షము.) తృతీయ కాండ ము, 421
ఆపన్న శబ్దమును పూర్వము గాలలసమాసములును, తత్సురుషములయి
నను, పరోపసగాజవి శేష్యలింగముగలవి, అగ్థాంతములకు ॥ఉ 1॥ బ్రాహ్మణా
అవు”.
సమము

యాయమ్‌ శ్రాహ్మణార్థసస్పూపః; ద్రాహ్మణార్థాయబవాగూళ Sa

యః; ప్రాదులికు॥ఉ॥అతీ శ్రా,
_నశఖట్వామ్‌ అతిఖట్వశపురుపః; అతిఖట్వా స్త్రీ
అతిఖట్వంకులమ్‌, ఇత్యాదులు. అలంపూర్వమునకు॥ &॥ అలరతనికాడు;
అలంజీవిక ;అలంజీవికా; అలంజీవికమ్‌. -ఈలాగున ప్రా_ప్పజీవిక 8 ఆపన్నజీ
విక అనునవియు.
వమరూ॥ తద్ధితాస్థె ద్వోగుః
టీ._తద్ధితా స్థ= తద్ధితార్థము నందువిధింపంబడిన, ద్విగుః=ద్విగుసమాస
మువి శేహ్యలింగముగలది, ॥ ఉ ॥ పజ్బసుకపా లేషుసంస్కృృతః పబ్బుకపాలః
పురోడాశ ః పక్షాక పాలాయ వాకూః; పజ్టాక పాలం హామి.
సజ్జా సర్భనామ తద_న్తకాః।
టీ,ఎనక్టాష్థజసరఖ్యా వాభకళబములును, సర్వ నామ = సర్వనామశబ్దము
లును, తద_న్తకాః=అవియంతముగాంగలక బ్రములును విశేవవిధిలేనివి విశే
ప్యలింగముగలవి, ॥ఉ॥ సంఖ్యావాచకములకు-ఏక॥ పురువః; వకాస్తీ సీ
ఏకంకులమ్‌, ఇత్యాదులు. సర్వనామములకు-సర్వః; సర్వా; సర్వమ్‌; ఇ
'త్యాదులు. సంఖ్యాంతము లకు పరమైకః; పరమైక్యా; పరమైకమ్‌,; ఇత్యా
దులు. 'సర్వనామాంతములకు-పరమసర్వః; పరముసశ్వా; ఫరమసర్వమ్‌ |
ఇత్యాదులు.
బహు బ్రహ్‌. రదిజ్నామ్నా మున్నేయం త దుదావాతమ్‌॥ర౮-౧|
టీ._అదిజ్యాన్నామ్‌ = దిగ చకశబ్దములకం'కు "వేజయినశ బములకు
వచ్చిన, బహునీ ౫ హః = బహు(పవీహిసమాసము విశేష్యలింగము గలడ్‌
యాను. తదుచోవ్చాతమ్‌_= దానికిను దాహరణము, రం
దగినది, ఎట్టునంగా, చిత్రాపటా యస్య చిత్రపటకపురువషః; చిత్రపటా త్త
నీ
త్రపటంకులమ్‌, ఇత్యాదులు.
చిత
గుణ ద్రవ్య,క్రియా యోగోపాధయకి పరగామినః।
టీ. _గుణ= గుణమును, ద్రవ్య=ద్రవ్యమును,
క్రియా= క్రియయును,
_ మయోగోపాధయజపప్రవృత్తినిమి త్రముగాలల శబ్దములు, కన్‌
కట =
శేవ్యలింముగలవ్‌ |ఉ| గుణోపాథులకు - శుక్తాశాటిః; శుక్షకపట
429 అవమురకోళథము.. [రిక్షార్షినరిడ్రన్లా

శుక్ల౦వ స్త్ర
స మ్‌, ద్రశ్ర్యూపాధులకు-దణ్జీపురుపు; దణ్తిన
వ.
సీ దణ్ణికులమ్‌;
క్రియోపొధులకు * పాచగగపురుపషః; వాచిక్కాస్తై
న్స్‌; షావక య్‌. ఇక్యా
చ
కృత! క్రకరస రిజ్షాయాం
ట్రీ,-అసంజ్ఞాయామ్‌ =సంజ్ఞావ్యతిరి క్ర
క్షమయిన, క రరి=క ర్రర్గమునందు
ర్త
విధింపంబడిన, కృతః wr త్న త్యయాంత శబ్దములు వి
కేష్యోలీంగములు
గలవి, ॥ఉ॥ కరా; క త్ర కర్తృ పమ్యనా ర కుమ్మ కారీ; కుమ్మ కారమ్‌
చున. సలా తయ సింహ;ః; వ్యాఘు , అని॥పు॥
కత్యాగీ కర్తరి కోర
రణ! ర౮_౨॥
టీ._క ర్హరిజక ర్రర్గమునందును, కర్తశంక ర్యార్థమునందును విధింప
బడిన, కృత్యాః =కృత్య ప్రత్యయములంతముగాంగల శబ్బములు విశేవ్యలిం
గములుగలవి, ॥ఉ॥ క ర్తర్థమునందు - భవ్య_స్త
సరుః; భవ్యాలశా; భవ్యం
ఫలమ్‌; క ర్యార్థమునందు - వక్తవ్యః; వక్తవ్యా; వ _కృవ్యమ్‌; భావార్థము
నందు - స్థాతవ్యమ్‌, అని ॥న॥
మూ॥ అణాద్యన్తా స్తేనరక్తాద్య స్తైనానార్థథేదకాః॥
టీ,- లేనరక్రాద్యరై= దానిచేత Te అనునిదిమొ
దలై నయర్థములయందు విధింపలుడిన, అఅణాద్వన్తాః = అణ్బంత్యయమను. |
మొదలై న Wedప్రత్సయము లంతముగాలోల శబ్దములు, నానార్థభేద
"కాః_నానార్భములకు విశేషణములై. వికేష్యలింగము గలవియాను, ॥ఉ ॥
కునుమ్మేనర_కక కాసుమ్న ఃపటః; 'కౌసుమోా వాటి కాసుమ్మంవృస్త
సమ్‌; 9
న్లో) దేవతా౭_స్య, Ite 8; ఐస్ట్రబుక్‌; ఐన్ష్రృంహవిః; కొందణు
“నానార్థ భేదకాళ అనునది ప్రత్యేకము
ప చేసి నానార్థవా చకము లైనశబ్ల
ములు వీశేవ్యలింగములు గలవియానని యర్థము చెప్పియందుకు స
హరణములు, శవ్రూరుద్రః- వివాగాదీ_ శివంభరమ్‌-అని చెప్పుదురు,
బతి వాచ్యలీజ్ల శెపః.
వృట్సంజ్ఞ క సి సమా యుహ్మద స
స్మత్తిజవ్యయమ్‌[౮౮ 31
టీ._వట్సంజ్ఞశాః-షట్సెంజ్ఞశబ్ణములును, యుష.
= మ. యుప.
ప్మచృబ్దము
ను అససత్‌ = అస
దచాబమును,.. తిజ్‌ Mees అవ్యయమ=అవ్య
నర్షము.] తృతీయ కాండము. 428.
యమును, ల్రముసమాః
తి =ఎవమూండులీింగములయందు నేకరూపపముల యుం
డును, షట్సునజ్ఞకములనంగా పకారాంత నకారాంత సంఖ్యావాచకము
లును కతి శబ్దమును, |ఉ| స న సంటను పడిమే; పడిమాః; పడి
మాని; నకారా న్లసంఖ్యకు, పల్బపైా, కి పజ్బ సన్తి,
సి యః; పజ్బఇన్ష్రిియాణి;
కతిశథబ్రమునకు, క తిపురుషూాః; కలి స్త్రియ
ఏ8;కతికులాని; యుషపృ చ్భబ్దమునకు,
త్వంపుమాన్‌ ; త్వం,
ya తషంనపుంసకమ్‌; అసస చ్చబ్దమునకు, ఆహంపు
మాన్‌ ;అహంస్తీ
సీ ; లో తిజనృమునక, పచతిపుమాన్‌;
నీ పచతినపుంసకమ్‌,
పచతి త్త అవ్యయమునకు,_ ఉ్చైన్షిరిః; ఉవ్చెళ్ళా
లా; వమర్ల్షృహామ్‌. |

ఇత్యలిజ ప్రకర ణమ్‌.

మూ! పరం విరోభే

ర్‌ ఎవిరోధమనడా నన్యత్ర చరితార్థములైన రెండులతుణము
లొకయు దాహరణమందుప్రా, ప్రి
ట్‌ అట్టి'విరోధమాలింగాదిసంగ్రపహా
వర్గ్షయందు( జెప్పినలత.ణములకు సంభవించిన దిక్కును పరమ్‌ = పరమై
నలతణముచేత విధింపండులింగమే నిర్ణయింపందగినది. _అదియెట్లన,
అసురపర్యాయములు పుంలింగములని పుంలింగ శేషమునందుం జెప్పిన
లక్షణము రాత సాదిశ బములయందు. జరితారను. అసంతములు నపుం
సకములని నపుంసకలింగ "శేషమందు. జెప్పినల తుణము యశశ్శ్ళభ్రాదుల
యందు జరితార్థము. ఈరెండు లతుణములును రతుశ్శబ్దమందు ప్రాప్త
ములాయెను గనుక నిచట పరమైద్వ వీచ్క_మసినునన్నంత నునులతుణము
చే విధింపంబడిన నపుంసకలింగమే నిర్ణయింప(దగినది. ఈలాగున నక్క.
డక్క_డ నూహించునది.

శేవంతుశ్టేయం శిష్టప్రయోగతః।

టీ...శేపమ్‌ =ఈశా స్తమునందుం జెప్పబడనినామములును లింగము

"వేయమ్‌ = ₹లియం
ఫ్టప్రయోగతః=మహోక విప్రయోగమువలన, జ్ఞా
లును, కశిష
దగినది.
బతి లింగాదిసంగ్రహవర్ష 8
424 అమరకోశము.

మూ! ఇత్య మరసింహాకృతే నామలిజ్ఞాను శాన నే!

తృతీయకాణ్ణ సామాన్య స్సాద్టివివ సమర్థితః॥

క్తవెన, నామలిజ్షానుశాసనే = నామలింగానుశాొ

టీ._ఇతి= పూర్యో కృ
సనమునసు] అమరసింహకృళౌ = అమరసీంవమునియొక ట్‌ గ్రంథమునందు,
తృతీయః =మూండవదయిన, సామాన్య కాణ్ణః =_సామాన్యశోండము, సాజ్ల
వవ=సమగ్రముగానే, సమర్థితః = నెజివేర్పయడియెను.

నా నులింగాను శాసనమునందు

తృతీయకాండము సంపూర్ణము.