వచన గ్శంథ ములు

అంధి)ివచనభారకము, ఆడిసథావర్వములు
os ఆసణ్యవర్వము
9) విరాటోద్యోగవ గరములు
కి ఫీ sg
దో as
అ కర్తకైళళ్టసా క్రి
కీరశ్ర
వీ నరములు
5 శాంతిపర్వము a
I
అ అకళాననివషయమమొడలు న్వనర్రావోహణ
వర్వముపరక్షు గలనంపుటము ఇ, లశ

జ RT: కథానుంజరి “ ane ప

er ,యచరి చేసం్మగృవాము
x ఇళ ఇ

న అమ్మ (వ్ర
జు స+ననము)
తిలకుగా క్యారిటీశేసు, ఊవన్య్యానములు క

భారకరవ.ణీమణులం, మొదటిభొగము pa tn
En
A
ము.
అ

జిటొ ఇందవభాగము కనాన.

డిపో మూడవభొాగము 3

యజఖార్వేగకథానవగ్యవాను
కదకం కృము, వచనము నులధనైలి
0 గ వారాముాయణను
ఫై నేకన తృలు
ళం ము!
కే
ప
భోః
భో ల్లు 1 భాగము
ue ar.
క శశ xe ALS
డీటో A, నీ, య్య శక 4 పతి
3౫౧0౬9
రధం
రో
రలు
* నృషృకనాటనకగిలుు 13 ప గటీ
శ్రీకరవన్తు చిన్నయనూశె కృతము,
భగ
సీ

LEY

Al Rights Risvervid,
 Printed by
V. Venkatesuara Sastrulu
of V. Raraswamy Sastrulu & Sons
at the ‘Vavilla’ Press
Madras— 1954,
 శ్రపరవస్తు చినషయసూరి
జ అర్‌ అలరి,

కః8 భాపోద్ధాకక
జ
శ్రీవావిళ్ల అడ్‌వేంకకుళ్వరళాస్తులు
శా
గారు
ఆంగ్ల మునుండి అనువాదకులు? వాకాటి తుంచలరెడ్డ.
సుప్త సిక సవమకాలీకులగు శ్రీకందుకూరి వీరశలింగము
పంతులు నుహా గుహోపాథ్యా్యాయ _శ్రీకొకొొ-ండ వేంకట
రత్నముపంతులు వా
సాందవ వేదాంతొన్న త పాఠశాల సంసావ
కులగు శీ ఆర్‌. నివశంకర పాంజాస్ధిజీలు శ్రీవరవస్తు చిన్నయ.
నూరిన్తి een కాంధథ Pogo BAC బరిగణించిరి.
తో

UW జై
శ్రీనూరి తన జీవితమున
యః గారవనీయులగు శ్రీగాజుల లత్తీ
నరనీంనాలుశేె.- నైగారు స యస్‌ క “లః మున్నగు పుహుసీకహుల

స్రైపకమునుబ్‌కాండను, శ్రీచిన్న యసూరి రచనలన్నియు లభ్యము

గాకుంనుట మన దురదృష్టము. a హిందూచట్టము” యచు
రణలో శ్రనూర్తి, జా౯, డి. మెమొకొగారికి దోహద వెచసంగి
రంట; కాని శ్రీసూరి న వ్రాసీన గద్య నే డలభ్యాము.
13 లో నయ్యది గృ
గ ంథరూపము డాల్పినట్లు శెలిసీకొంటిని*
నూరిరచనలు బ్రిటిషు వస్తు ప్రదర్శనశాల (మూరి జియమ్‌ లో
నున్నట్లు విద్వాంసులవలన చెలిసికోంటిని,

“తత్త (బోధిని పత్తికి ననుసరించి శ్రీసూరి 1866 లో

మద్రాసు సాతస్టిపు స్త
స్పక నిన్హ యసంఘము, ఛాపాసమితి _ అను
వానికి నధ్యము-డుగ నిర్ణీతుండయె ను. ఆంధ్ర మద్రాసు విశళ్ళ
కళా “రిషుత్తువారి సౌజన్యమున పరిశోధకులు (కసూరి రచనలం
బరిశో ధించి, వ్రచురించుటకు సావకాశము మెండుగాం గలదు,
ఆంధ్ర మున సాయముగ వీరు నిఘంటువును గనార్చిరి, అతిరమ్య
మైనన వారిస్వహా స్ట
సలిఖ తాతశరముల౮గాంచు భాగష్టిము నాకు
లభించెను, నిఘంటు వసంపూర్షముగ నిలిచిపోవుట మన యళభ్రా
 4
గర్భము, చెన్నపురి విశ్వకళాపరివత్తునం డాంధ్ర భామకు మకు.
టాయమానులైన శ్రీనిడదవోలు వేంకటరావు ఎమ్‌, ఏ, గారు
తెలుంగు విద్వత్సభ వారి సంచికలో? (బ్రచురించిన రచనల్సు
నారాయణవనం వకులాభరణము వ్రాసిన సంయీ ప్ప
ప సూరిజీవితము,.
నాస్మృృతివథమున నిలిచిన విషయముల నాథారముగ నేను బారి
జినితమును చాయ సాహానించితిని, ఈ తెగువ కాంధ్ర, పాహీత్రి
పరులు నన్ను మన్నింతురు గాత,
అ) జననము-విద్య థా

పందొమ్మిదవ శో తాబ్బమున వన్నె కెక్కిన కెలుళసవిద్యా?

సులలో పరవస్తు చిన్నయసూరి పృథమగణుడు, ఒక శతా
బ్రమునుండి వీరి “బాలవ్యాకరణ”, “నీతిచం ద్రికొలు పాఠ శాలల
లోను కళాశాలలలోను నికబంధ పాఠ స్టగంథములగుటచే
గృ నీ
గ్రంథములను జదువని విద్యార్థు లుండరసో చెప్పు టతశ యో
అల ప్రాచీనయుగణు నం బ్రధమ వ్యాక గా కవిగా
నన్నయ వాన్‌స ళ్కైను, ఆధునికయుగమున చిన్న యనూరి
చఖ్యాత వ్యాకరణనిర్తాతగా 'నేక్మీవు గం బరిగణిమవబమష
చున్నా(డు, శ్రిటేషు తూర్చుళఇండియాకం చెనీవారు మిన
'రాజభానిలో నిరనివాస మేక్పఅుచికొనినవివ్యట Aవ్రభుత్వనివ్నగై
హణమునకు వారికి పెక్కురు వాయ సకాంగ్రస్తు వండితులు
వ
ఉపాభ్యాయు లవస మెరి, నాటి దేశ కాలానుగుణ్య గన
పద్యరచనకు చాగ్జెస్క్‌ ఫిలిప్స్‌ మ బా పవునావెచేసీరి,
ఇయ్యి చిన్నయసూరి, చదలవాడని
నీతారామళా స్త్రులు, cep
పాటి . గురుమాధర్తిశాస్త్రీ మున్నగు వండితవరేణ్యులకుం
బ్రోక్సాహజనకమయ్యెను. కళా వవూస్త్ర శవజల చిన
నీళూరామళాస్త్రీగారు ఆంధ
ధ్రవిళకళామేవ త్తు
తువారు సచు,
&ించిన. “ఆంధభ్రవ్యాకరణ సంహితాసర్వన్వమోను గ్ర
గంథనులో
 ర్‌
క బాలవ్యాకరణము మస. ప్రాచీన
జయ మడుగంటిపోయి యుండొడిడి” అని వానిరి,
చిన్నయసూరి చా త్తాద శ్రీవైప్తనకులస్టుడు (సాతాని.
నీర వూర్వీకు అ శ్రరాహులు; బ్రాహ్తాణులవ లె (శ్రీవరవస్తూ
మతానుయాయులు, వీరికి సూ త్రగోత్రములు జ. నూరి
యావ స్థంభనూత్రుండు; గాన్తయసగోళై హు ఇతడు యజా
"ర్వేది. సూరితం డ్రి యుభయ వేదాంత్‌ శ్రీ
నీ వేంకటరంగరామా
నుజాచార్యులు; శనై ్షవనుత ప్రచారకులు. మదాసునందలి
నీ రామానుజకూఃటములో
శీరువభ్లిల్లిక్కే_ణి (శ్రి నుపన్యనించు చుండెడి
నారు. వీరి ష్యాఖ్యానాదులకుం జకితులై, వతివాదిభయం
ని
శకము
శ్రీనివాసాచార్యులు, వీరిని శ్రీం
కకం. జనస
న్మన్థల
ముగు (శ వెరుంబుదూరునకుం గొంపోయిరి. చేవాలయార్చ
కులలో నొకరుగా నియమింపంబడ్కి నిత్భము ద్రవిడదిన్య
emit 'దేవతసమ్తుఖనునం బారాయణము చేయుచుం
డెను... అట్లు శ్రీరామానుజాచార్యులు స్వీయ కార్యములను
డేబాలయములో Mh, గాఢమతా న్వేషులగు
చిద్యాక్సి బృంవమువారిని గలసికొనుట సంభవించుచుం డెను,
వి శావిద్యాస్టల నందణను శవైప్టవులుగ
,శీ మార్పు చుండిరి, శీ,
రామానుజోచార్యులు ద్రవిడవేదాంతమునంచే | సంస్క
జాంధ్ర ములలో? గడుసముర్గులు, విరామవేళలందు వీరు
విచ్యా్యాస్థలకుం చై భాషలను బోధించుచుండిరి. సూరి జన్మించు
టకునుదు శృరామానుజాచారు లవారికి నొక్కపవుత్తిక
మాతృ ముండెను, ఈమె బాల్యముననే భర్తను గోలి
లును? శ్రీరామానుజాచార్య్యులు, తనభార్య-._
వీరిరువురు
మ్రుత్తసంతానాభిలాహ్యులె , మిత్రుడు శీ, శ్రీనివాసాచారుర్థల
సలపోనుసారను ఫు మ కామేష్టి వాచం. యజ్ఞ పాయసను
 6
(అన్నము, పాలు తేనె చక్కెరల మిశితమును దావి పధి
తృప్తులైరి 1309 లో బుజ్హాదయమయ్యును. ఈతండే
చిన్నయసూరి.
చిన్నయసూరి జన్ని౦చినవుడు కుడికంటిలో మచ్చ్చయుం.
చుటచే నీతండు మవానీయుండగునని పలువురు భావించిరి, వయసు.
ఖిరాణీన దంపతుల కల్లారుబిడ్డండై పరగుచున్నందున నీతు
పదునాబువర్ష ములవటికు విదార్టగంధళూన్యుండయ్యు సు, వివా
పాముల కాహూాతురాలైన తఫ్లీని సూరి వెంజిడించి, 'వెంస్యం
కలో బాటలను బాడుచుంజెడివాండు. ఈతం డాటసాట.
లలో నెక్కుడు కాలమును గడ వెను, శ్రీరామానుజాచార్యుల
వారి న్నేహితుండు, శ్రీకంచి రామానుజాచార్యులు విదాక్థి
గంధము లేని యీకుజ్ఞం డెవ్వరని పరామర్శించెను, కొంతవడి
మిన్న కుండి సూరితం డి, యావిల్ల వాడు తనకుమూరుందడే యని.
నుడివెను, వీల్లవానిని జీరి శ్రీరామానుజాచార్యులిట్లు "హాచ్చ
తించెను నాయనా! మో తండ్రి వయోవృద్దు(డ కాక సెక్కు
రకు గురుతుల్యు(డు, వీరిశిష్యులలో నధికులు విద్వాంసులు.
సుతుం జేలఖళో యనిద్యావంతుం డయ్యొనని యకురమాలయు
రానందుకు వానిని దండించెను, కయ స్థీది వానికి బాథావహమె
తండ్రిని సమిోపించెను. పుత్రునియుద్దెశ మును గమనించి
తండ్రి, సమిండగు రాగూనుజాచార్వ్యు లవారికి వానికి విద
గఆప్రుండని చీటి వ్రాసియిచ్చెను, ప్త మును దిలకించినవెంటనే
నిన్ను విద్యావంతునిచేయుట సంశయాస్పదముగ నున్నదని
వానితో రామానుజాచార్యులు నుడివిరి, సకృ్కమముగం బూత
ముల నభ న్థసింపుదు నని పిల్ల వాడు వచించినతోడనే శ్రీరామా
నుజాచార్మ్యులు వాసికి వర్ణమాల గలుపిరి, కోన్ని వత్చరముల, '
బోధసాపలితముగ బాలుడు విద్వాంసుండు కాణగలండని.
 7
యుపాథ్యాయు(డు గమనించెను, _కలిపయదినములలోనే
విద్యార్శి బాలరామాయణము, అనురకోకముు ఆం ధ్రనామ
సంగృవాములను తుక్ణాముగC బఠించెను, _ వీల్ల వానితం డితన
యుని విద్యాధాభివృద్దికి మిక్కిలి సంతసించి, వానికి వార్షికరణమును
బోధించెను. చెన్నవురి పౌరాగ్రేసరుండగు శ్రీగాజుల లక్షీ
నరనీంవాుల శెట్టిగారి నీభారసువలన బి టిషు తూర్ప్చుఇండియా
కం పెనీవారి పరమోన్నతన్యాయస్ట్థానమున చిన్నయ పండితో
దోోగమును బడనెను, సూరి మద్రాసులో నున్నతజి వ్యాకర
కాములోనేకాక, అరవ, ఆంధ, ప్రాకృతములలోం బారంగతుం
డయ్యెను, ఈతండు (శ్రీగంచి రామానుజాచార్యులవలన
తేర్క._ మోమాంసాలంకారములను, చదలవాడ శ్రీరామళాస్త్రు ల
(సుందరరామకశా స్టు)ల తండ్రి) వలన యజుర్వేదము, యజు
"ర్వేద భాహ్య ముల నభ్యసిం చెను, హయ గీ వోపాసన్య దీర్ణ
ఛార్థనములవలన నూరి సు పసీద్ధపండిత ప కాండు6 డమెను,
ఆంధ ములో? బ్రల్యేశఅన్సన చు.
భినిపషెశ మునశై క్స్‌ రాంథ, శబ్బచింతా
మణి అధర్వణ కారికలు, అప్పకివీయములను శ్రద్ధత్‌"6 బఠింపం
(బ్రారంభించిరి. నన్నయ తిక్కనల మహాభారతమును విమర్శ
నాత్మ కదృష్టితో. బఠించుటచే నాంధ్ర, దేశములో శ తాబ్బముగా
వెలసిన విఖ్యాత బాలచాస్ట్రకరణమును సూరి రచింవగలిగెను,
అరి సాహితోస్గద్యమము ఏలా
చిన్న యసూరికాలమున నాంగృభాహోవ్రవీణు లేయున్న తో
దోర్టగములం గావించుచు, క్రీర్షివశతిషస్టలను బొందుచుండిరి,
ఆకాలమున పండితు లాంగ్గ భావవట్ల విముఖులై యుండిరి. కాని
చిన్నయసూరి కాలపరి భ్రమణమును గుర్తించి యాంగ్లము నభ్యు,
సంపషః "మొదలిడెను. ఆంగ్లము నభ్యనీంచినపివుట
ఆర్టీ
ప్రముఖ
ల
ఐహవోవియనులతోం. బరిచయమేర్చడి వారి నీఫారసువలన నధిక.
 8
'మత ప్రచారకులు వీరి శిష్ట లైరి, 1836 లో సూరితండ్ర వరమ:
పదించెను. మరణించునవ్పటికి నాతనికి నూటపదివత్స్పముల
వయస్సు, తండి మర ణానంతరము శ్రీనూరి విద్వత్చభలలో
నువన్యసించుచు, బవాుంభాహాహోవిదులై న నగరపొరన్యాయాధి
కారి మిస్టర్‌, పీ,వి, ప ss వచ్చయప్ప ధర్మ
సంసల ఛరర్శకర, కేములేశ(రవేట వానియైన శ్రీమాక
శ్రీనివాసక్‌ ' విక్లోగార్ల కం ఎంచితుండయ్యెను. లండనులో
1337 లో విక్థోరియానుజో రాణి వట్టాభిషేకమవోత్సవ
కాల
మున తూర్పువ్తండియాకం
వెనీ స ర్వాధి కారము గలిగియున్నస్సు
చెన్న పురిలో మహోత్ప్సవమును జరుస్రటకు సభ నేర్పాటుగావిం
చిరి. ఈ శుభసంద కృమున చిన్నయనూరి సభలో నవకత్నము
లను బఠించెను. వద్నవఠళనమునకు నుంస్ధా లై సూరిగారికి లాభ
దాయకికోన్న తోదో్యోగము నివ్వ మ ర్‌!వచ్చయప్ప మొవలి
యార్‌ సంస్తావీంచిన కం ్రునివాసవిన్సె, వరమో
న్నత SEEN దుబాసీ es నణము చేయువాండు
శ్రీ వనుణల వీరాస్వామి అయ్యు.___అనువారు నడువుచుండిరి,
1844 లో నీరెండుసంస్థ లవారు చిన్నయ నాహ్మనించి వచ్చ
యప్ప పాఠశాలలో బథానాంధ్ర శాఖాభ్యమునిగ నియ
మించిరి. ఆకాలమున ముదశాసులో వచ్చయప్ప పాఠ శాల,
చెన్నపురి ఉన్నత పాఠశాల, శై 9స్రవయాక
డర్‌స౯ పాఠ కాల
లను మూండు విద్యాసంస్థలు నెలకొొనియుండెను, వపచ్చయవ్చ
"పాఠశాలలో. బృవేశించినవిదప సూరి తేలుగులోనేకాక
సంస్కృతేములోను గవన నుల్ల నారంభించెను. చాత్తాద శ్రీ,
వైప్తవసమాజపుం బరమభ క్తుంేకాక నూరి స్తాక్షమతేగ్రంథము.
గగ
లలో సమ్య జ్ఞానమును బొందెను, ఖ్రయ్యదే“సాతెనీవారికి
'నప్రీతికరమయొద్ధును, వీరి బోథనావటినునునార్చి చెప్పవలసి
 9
నదియే లేదు .సూరి యితరకృతులనుగార్చి ముచ్చేటింతును, కాక"
తీయ వంశజుండైన శ్రీకృష్ణమాచార్యులు రెండవ ప్రతాప
ఈరదుని కాలమున 1800 లలో “సింహగిరి నరవారి వాచకములు”'
“శఠగోవవిన్నవము”లను రెండు గద్యకృతులను రచించిరి,
"కాకతీయుల వీముట శ్రీకృష్ణ చేవరాయయు గము శ్రా రంభ
మయ్యెను. ఈయుగము తెలుంగు కవనవ్య టౌన్నత్యమునకుం
'బెట్టినడి చేరు. 16000 లలో మభుననాయకుల పరిపాలనమందు
తమిళ చేశములోం చెలుంగన గద్య వాజబ్బయము పరిపోషింపం
బడెను, “*భేనుమాహోత్త్య్యము, “ శ్రీరంగమాపోత్త మో
“హాలాస్థ మాహాోత్త రము” “జై మినీభారతము”, “సారంగధర
చరిశ్రసి “రామాయణము “భారతము”.__ఇవియన్నియును.
చెల్లివిరినెను. వారి వచనరచన నిరువమానము. సందొమ్రిదవ.
శ తాబ్బములో రావిపాటి గురుమూర్తి
ళాస్తులు “పంచతంత్రము,
క్‌ శ్రమార్మ_కథల”ను రచించెను, స్వల్చ్పకాలములో నియ్యవి
చతుక్షు ద్రణములనందుట వీని ప్రాశ_స్ఫర్థమునకుం బబలహీతును,
సి పి బ్రౌను “శంకస_ప్టతికథలు”, “లాతాచార్యుల కథలు”,
“బుక్క. రాయసను ద చరి త్రము” మున్నగు గృంథములను రచిం.
చెను, ల-_స్రవమత ప్రచారకులు వారిమతనునుగూార్చి కోన్ని
వచనగ్కంథములను వెలయించిరి,
1868 లో “ బాల వార్థికకణము ను రచించుటకుం
బూరషము శ్రీసూరి సంజ్ఞ, సంధి శబ్ద, క్రియ, పృకీవరిశ్ళేద
ములు గల “శబ్లలతుణసం గృవాముిను 1858 లో రచించెను.
-ఈ గ్రంథములో నయిదువంద ల' డెబ్బది సూత్రములు గలవు,
విద్యాష్థలకే కాక, జనసామాన్యమున కుపకరించువిధముగ వ్రాసీతి
నూరి యుపోద్లాతేములో నివరించెను, దీనిని (శగాజుల
లథ్సీనరసిందుు
it =
లకెటిగారికి 'నంకితమిచ్చెను, శబలకుణసం గ హా
లు య లీ
 10
'ములోని మయైదుభాగములే
కాక్క తత్సమ తద్భవ వరి చృేదములు
గల “ఆంధ భాహానుశొననమును సూరి రచించెను, వఖ్యాత
'విడ్యాంసుండు, కవియు నగు శ్రీవేవము పట్రా ఫిగామశా స్తిగారు
'వదములలో వ్రాసిన ళ్‌వట్టాఫరామ పండితీయి” మను వార్టికర
ణము నా థారముగ చిన్నయసూరి వ్యాష్టకగణామును విరచించెను,
శ్రీసూరి గూర్చిన నిఘంటువునునూర్చి కతిషయ విషయ
'విజ్హావన "మొనర్పుట సమంజసమని తొంచెడిని తెలుయసలో
నిఘంటువనంబకగినచే నియు లేనందున సూరి నిఘంటుకచశ కువవక
మించెను. తెలుగులోని పద ్థినిఘంటువు లీయ్యవి: 1. వెడి
పాటి లత్షణకవి ఆంధ్ర నామసం గృహము, 9, అడివము నూర
కవి లు చ నామేషము 8, చౌడప్పకృత _కవిచౌడవ్చనీస
ములు +, గణవరవు వేంకశుశకవి వేంకళుశ ఆఅంధృ్యము,
5. కస్తూరికంగకవి సాంబనిఘంటువ్హు 6 నుదురుపాటి 'జేంకన
రాయస అంధ భా పూన్లవవము (ఆంధ్ర అమరము. నుదురు పాటి
వంశజుండగు శ్రీనుదురుపాటి సు బ్ర
ఏహణ్యము నేడు వేంకట
గిరిలో పసం. కున్నాయి, కరిమనగుంటగావుము వీరిది,
1816 లో మామిడిపెంకయ్య “ఆంధ్రదీపికొ అను నిఘంటువును
గార్చి 1819 లోం (బికటించెను, వ డి, క్వ్యాంబెల్‌ 3621 లో
. నాం శ్రాంగ్ధనిఘంటువునుగూర్చి ప్రకటించెను. ఛాన్సెస్‌ ఫిలిప్‌
ట్‌సార్ల
ప్ప ఆంభా/ంగ్లనిఫ ంటున్రనుగూళర్సి 3కిక2 లోం టి!క్ర
చోచిం. ఆంభా/ంగ్గ ములలో న్యాములే కాక మహో కావ్య ముల
నుండి దృష్టాంతము లొసంగయడియుండుటవే,వై నిఘంటు తయ
ములో 'బ్రౌనునిఘంటువు ప్ర
పృళంసార్హ మైనది, "విజేశీయుగకే
డైనం
'దునసి, పి బ్రౌను నిఘంటుఫ్రలోCం గొన్ని దోసములు దొస్టట
సహజము, కావున సూరి సమృగ్నప్కమాణ తెలుంగు నిఘంట్ష
వును సమకూర్చం దలంబెను, కాని నిఘంటువు వ్లూర్తికాక
 1]
యునుసే వారు దివంగతులైరి, నూరి యసంవూర్ల నిఘంటు
వును ప్రచురించినన్ను తెలుంగునకుం చెన్నిధి సమకూరినట్లగునుం
“అక్షరగుచ్చము”, “విభ_కిబోధినో “ఛ్రాతుమాలో మున్నగు
నవి సూరికృతములు, సూరి వచ్చయప్పకఫాకాల సంసృళాం
త వండితుండగు వై యార్టీక రణము శ్రీరామానుజాచారు ఫ్రలతోం
గలసీ “భారతమును వచనమున రచించెను. కాని యాది
సభాపర్వములు మాత్రము ప్రచురింపంబడెను, సూరికృతు
లన్నియు తిరుపతి శ్రీవేంక కేశళ్టరుల వారికి నంకితవియ్యంబడెను
సూరిపుత్తు) లిరునవ్రురును తం డ్రినలెగాక స్రాథమికనిదర్థిను
భూ త్‌ము గడించిరి. నూరి తదనంతరము రాజాని కళాళాల
పండితులు శ్రీరేకము రామానుజనూరి పుత్తికన్కు సూరి
వృత్తులలో నొకరు వరిణయమాడిరి, సూరి మనుమండగు
నీ కము మనవాలయ్య ఉపన్య్యాయాధిపతిగనుండి వృవావా
ములో బడుటవే నకాలమరణమును బొందెను. మదరాసు
సంజీవరాయకావేటలో వసించు వీరి సోదరుడు భాహ్య కారయ
మాపొరుగువా(డు. వీరివలన చిన్నయనూరి జివితవి శేషము
లను చెక్కు_ తెలిసికొంటిని, ఇటీవలనే వీరు 80 వర్షముల
చ్రైాయమున మరణించిరి.
1. యస్‌, పీ జి, ఉన్నతపాఠశాల పండితులు నిశ్చింతం
"దేవ రాజవెరుమాళనయ్య,
్ల 2, భూతపురి మావోత్తర్థిక_ర్హ కర్ణ
పాటి లా ర్‌. కురు కొళాశాల మథానాంధ్ర,
పండితులు శృకవై లం తెన్నరంగయ్య, 4 తెలుగులో వివిధ
గృంథరచయిత శ్రీ ఓ, వై, దొరస్వామయ్య, క. చెంగల్వ
రాయసంస్ణ యందలి కారుమంచి సుబ్బరాయులునాయుండు,
ఈ. ప్రాథమిక వ్యాకరణక_ టి, అబ్బాయినాయుండుు యఫ్‌,
టి, యస్‌ "7, మద్రాసు ంవిన్యూబోర్డు వ్‌ నమ్హాళ్‌ వారయ్ట్స
 12
యమ్‌, వీ. రీ. ఆనందము దాతర కాలవండితులు తంజనగరమ్‌,
"లేవ పెరునూళన్లయ్య.___వీరు సాతానివంశజులై న సూరిశిషు్లలు
నూరిజీవితము క మపద్లతి ననుసరించియుండునని ెలిసికొంటీిని.
పీరు తెల్లన దుస్తులను సులోచనములను భరించెడివారు; రెండు
మూడుగంటలు ప్రాతః కాలసప్ర్ర్యనలం గావించు చుండెడి వారు,
భోజనమునకు బూర్వము వీశవ్వీటేకని జనియుండుచో గృహ
మునకు వచ్చినవెంటనే స్పానమాచరింతురు. ఆంధ, స మద్రాసు
విళగక ళావరిషత్తువారిలో నెవరెనను వీరి సంస్కృతన్లో కములన్సు
తెలుంగుపద్యముల నొక్క_సంవుటి గా? బ,కటింపంగోరుదును,
ఈ విద్యాంసునిగార్చి నా యిణే(గిన విషయముల నిటం
బొందువజతును,
నాతం డ్రి, శ్రీవావిళ్ల రానముస్వామిశా స్తు
సులే కాక, బంధువు
లును నొప్పవిచర్షంగులు. " 1. పురాణం పోయి వళ్యాస్తు
సులు,
(రాజథాని కళాశాల సంస్కృతపండితులుు, 2, చదలవాడ
శ్రీరామళాస్తుల్కు 8. చదలవాడ నీతారామళాస్తస్తులు (రాజ
ఛాని కళాొశాలపండితులు-నీరు చిన్నయసూరి యా _ప్పమిత్రులు,
వీకందబు తండయార్చేటలోని మాస్వగృ్భహమునందు ప్ర
వతి
యాపవారము సమావేశ మె
మై సంస్కృ తాంధ సారస్వత విషయ
ములనుగకార్చి తర్మించుచుంజెడి వారు. చిన్నయనూరి వతి
సమా వేళమునకు విచ్చేసి చర్చలలోం బ్రముఖపాత్రను వహాంవు
చుండువాండు, మూాతండియడ వారికి గల యధిమాననును
బురస్కరించికొని “అవరగుచ్చము”, “విభ క్లిబోధినో అను
గృంథములను ద్ర చురణార్భ "మొసంగిరి, ఇవి సెక్కు_సార్లు ము చి
తీసులయె ను,
నేటి కెలుగువండితులు చిన్నయసూరి బోధనావిథాన
చును రచనావైైలిని ననుసరింపం గోరుదురు,
 వముంగళ్ళళ
చు

4, శ్రీ యనుమించుమిం చొలయ 1 నేవకచాతకలో కమోదనం

we డై యుదారకరుూ ణారసవృష్టి దురాపతావనుల్‌
వాయలోం జేయుచు సా ల$ వాంఛితససర్థిము లుల్లనిల్ల (గాం
జేయుచు వేంకటా ద్రినిమేసించుఘనుండిడుంగాత భ ద్రముల్‌..
క, కరుణ అెజుంగున హరియద
నిరవుకొని యఘాళి నరయేనీక యతనిచే
నిరతము సం శి తజనులం
బరిరశీంపించుతల్లి $ భజియింతు మదిన్‌ ,
చ, వనజభ వాండ భాండము లీవారిగ 'నెవ్వనితుందకందరం
బున నొక మేలనింటరములేబొందక పొందుగ. బొల్పు నమ్మహో
తృనినిజభోగ లేయ్య నీడ పాత్తులకందువునట్లు లాలనం [లుకా
బొనరుచు నయ స్టసంతుమహిశ వోన్నతుసన్ను తియింతు నిచ్చ
ఆదికవిస్తుతి

న నేజా-వి గడం బొగడి ౪ యలికంబున య

సతి 1 =
4 నీతిచం దిక
(షష

వా(డు చచ్చెనా తల్లిదండ్రులకు దుకీిఖము నా(టితోనే తీటు

చున్నది, కులమునకు యశము తేచ్చినవా(డు పుత్రు(డుగా. తల్లి
కడుపు చెలుసయబుట్టినవాండు పుత్రుండు గాడు. గుణవంతు
లలోం బ్రథమగణ్యుయ గానికొడుకును గన్నతల్లి కంక వేటు
గాలు గలదా? గుణవంతుయడైవైనపుర్రై,
తుం డొకండు చాలును,
షం నూటుగురవలన పల 2g ఒకరత్న ములో గులక
రాలు గంసెండయినను సరి గావు, విదార్టినంతులయి గుణవంతు.

లయినవుత్రులను జూచి సంత షించుట యనుసంపచదమహోప్పుణ్య్యు

లకుంగాని యొల్ల వారికి లభింపదు” అని కొంతచింతించి యుంకింది
తల పంకించి ''యూరక యీాచింత యేల? నాపుత్రులు చదువ
మనిగా? వరామరిక మాలి తగినవిదాక భార్థిసము వేయింప
sas బిడ్డలకు వా చేయింవమి తెల్లి
దండు లదో
తల్లిడండు లశేత శివీతుండయి బాలుడువి విద్య్వాంసుడగు
నుగాని పుట్టే విద్వాంసుండు కాండ , పురుషకానముచేతం
గార్యములు నిస్థంచును; రిత్తకోరికలచేతనీ
సిద్ధింపవు, నిద్రించు
నింసామునోరను మృగములు తనుంతవచ్చి చొరవను. కాబట్టి
యిప్పుడునావుత్రు లకు విద్యా భార్థిసముకయి వలయు ప్రయత్నము
చేనిద” నని 'చేంతించి యచ్చటి విద్యాంసులతో నిట్లనియె,
“నాపుత్రులు విద్యా భాగ్ట్‌సములేక క్రిడాసక్తు
స్లులయి తిరుగుభున్న
వాను. ఎనర్టరయినసు వీరిని నీతీశ్యాస్త్రము చదివించి మంచి మా
ర్రమునకు: Sa కలరా యనిన విష్ణుం
మాళవ ర.
'బ్రాహణుం డిట్ల నియె, “రాజో తమా! యిడె యేంత పాటివని
వయంపంశజాతు లయిన 'జేవరపుత్రు లను నీతివేదులను కుట
దువ్మ_రముగాదు, కొంగనుమాటలాడిం చుట దోహ్మ్క_రముగాని "
 మిత్రలాభము ర్‌

చిలుకను బలికించుట దుష్క_రము గాదు, - సద(ంళ మందు. గుణ

హీనుడు పుట్ట[డు, పద రాగములగనిలో గాజు వుట్టునా? ఎట్టి
రత్న ముయినను సానవెట్టెకశ్‌కాళింపనట్టు బాలం6 జెట్టావాం
డయిన గురుజనశితలేకప్రకాశింపండు, కబట్టి చేనాబుమాస
ములలో చేవరపుతు లను నీతికోవిదులను జేసి మాకు సం
చెదను.” అనిన రాజో సంతోషించి యిట్లనియె; _ *వూవులతోం
గనాడిన నారకు వాసన గలిగినట్లు సజ్జనులతోడ -సావాసించు
మూర్లునకు మంచిగుణము గలుగుట సాజము.” అంతే కాదు,
“సాధుసాంగత్యము సకర్గశేయములకు మలము, అని సాదర
ముగా వచియించి యాతనికిం బసదన మిచ్చి తనకొడుకులను
రప్పించి చూపి “విద్దోగంధము
లేక జనుషూంధులవలెనున్నారు,
వీరిని గన్ను దెజుపీ రేకీంచుట విూఫార” మనివెప్పి యొప్పగిం
ఇను, తండ మా బ్రావ్హాణుడు వారల నొకరమణీయసౌధ
మునకుం దోడుకొనిపోయి కూర్చుండ. "బెట్టుకొని యి ట్లనియె,
“మోకు వినోదార్భ "మొకకథచెప్పెద. అది మిమిత్రలాభము, మిత్ర
భేదము, విగ్రహము,
గ సంధియు నని నాలుగంశ ములచేత నొవవ్వ
చుండును వినుండు.

మి . లాభము
“ధనసాధనసంవ త్తి
గ్రోశినివారయ్యు
త్రి బుదిముంతులు పరస్సర
మైత్రి సంసాదించుకొని కాక కూరర్త మృగ మూషికములవలేె
స్వకోర్యములు సాధిం చుకొందురు, గ అనిన రాజపుశ్రు,
తులు విని
“యేకార్యములు కాక కూర్మ మృగ మూషికములు సొఫించెను.
మూక సవిస్తకముగా వినిపింపులో డనిన విష్టృళర్మ యి ట్లని
_ ఇవెప్ప్చదదొడంగెను.
6 నీతి
చం డి క
ష్‌

“గేదావరీతీరమందు గొ స్పబూరుగువృత ముగలదు, అందు

నానాదిక్కులనుండి వచ్చి పతులు రాతి, వనించుచుండును. ఒక
నాడు వేకువ లఘువతనకి వునువాయసము మేలుకొని రెండన
యమునివ లె సంచరించుచున్న కిరాతకునిం జూచి “వటువాతలేచి
వీనిమొగము చూచితిని. నేం జేమి కీడు రాలలదో తెలియదు,
వీండు వచ్చినచోట నిలువ దగదు, జూగు వేయక యీచోటు
విడిచి పోవలో నని యత్నము చేయంచుండగా వాం 'డావృత
మునకు సమిీవవుందు నూకలు చల్లి వలపన్ని పోయి చేరువ
ఉఊాదలో డాగి పొంచి చమూచుచుండెను. అనంతరము చిత్ర
త్రీవుం డను కపోతరాజు నింగిని సంచరించుచు నేలమిీంది
నూకలు చూచి తనతొడికపోతములతో ని ట్లనియె, “ఈనిర్ణన
వనమందు నూకలురా నిమి త్తమేమి? మన మోనూకల కాళవడ
రాదు, తొల్లి యొకతెరువరి కంకణమున కాశవడి పులిచేతం
దగులుకొని మృతిబొం చెను, మో కాకథ వెవ్పెద నినుండి.
ఒకముసలివులి స్నానముచేసి దర్భలు చేతబట్టుకొని కొలని
గట్టున నుండి, 'యోయి తేరువరి, యావయిండికంకణము వచ్చి
పుచ్చుకొ మని పిలిచి చెప్పెను, ఒకపాంథుం 'డామాటవిని యిది
శాభాగ్యముచేతనే వచ్చుచున్నది, వల సందేహూపడనలె నని
చింతించి యేదీకంకణము చూప్ర మని యడిగెను, ఫులిచేయిచాంచి
యిదిగో “పీమకంకణముమాడుమనిచూ వెను, నీవుక్రూ
కరా జంతు
-వవు కాంబట్టి యేలాగున నిన్ను నమ్మవచ్చు నని పాండు వలి
సను, ఆమాట విని పులి యిట్లనియె: (| ఓరీపాంథ! విను. మునుపు
యావననుందు మిక్కిలి దుష్ట్రండనయి యుంటిని, అనేకము లగు
గ తలను మనుష్యులను వధించి మితిలేనిపావము సంపాదించి
 విత్త లాభము 7

భార్యాపుత్రులను బోంగొట్టుళొని యేశాకి నయి నిలిచితిని, అనం

తర -మొకవుణ్యాత్తుండు సాయందు దయచేస్తి *'యింళమిోందట.
గోవులను మనుష్యులను వధింపకు, సత్కార్యములు చేయునుని
చెప్పెను, అది మొదలుకొని పాపకృత్య్గనులు విడిచి మంచికార
ములు చేయుచున్న వాండను. వృద్ధుండను, బోసినోరివాండను,
గోళ్లు పోయినవి, లేవ సత్తువ లేదు. నన్ను నీవేల నమ్మవు? నీవు
దరిద్రుండవు కాంబట్టి యిది నీకు దానముచేయవలె నని కోరి
తిని, సంశోయపడక “యీోకొలనిలో స్నానమునేసివచ్చి పసీండి
కంకణము పుచ్చుకొము.” అనంగానే వాయ వేరాసచేత దాని
మాటలకు లోవడి కొలనిలో స్నానముచేయంబోయి మొల
బంటిబురదలో దిగంబజెను. అప్పుడు పులి చూచి 'యయ్య య్యూూూ
చెనురొంపిలో దిగంబడితివిగడా ! నేను వచ్చి నిన్ను శేవనే శె
దను. భయపడకు మని తిన్నతిన్న
గా సమోపించి వానిని బట్టు
కొనెను. ఈలాగునవాండు తగులుకొని “క్ఫూరజంతున్రును నవ్య
నము
రాదు నమ్మి యీగతి అెచ్చుకొంటిని. మించినదానికి వగచి యేమి
ప్రయోజనము?ఎవ్యరిశై. న విధి తిప్పించుకో వశముగాదు అని
చింతించుచు దానిచేత భతీంపంబడియె.
కాబట్టి సర్వవిధముల విచారింపనిపని చేయ రాదు.చక్కలగా
విచారించి చేసినపనికి హాని యెప్పటి్‌కి రాదు.” అని చెప్పా విని
యొకకపోతవ్యద్గము నవ్వి యిట్లనియె. “ఆ! యివి యేటిమా
టలు? ఒకయిక్కట్టు వచ్చినప్పుడు వృద్గునిమాట వినవలనీనది.
వినుండు, స్థానాస్థానములు వివేకింపక సక త్ర యిట్టివిచారము
పెట్టుకో రాదు, కొఆఅమాలినళంక లు తెచ్చుకొని న శేజనము
మానుకోవచ్చునా 1 మానుకొని యేలాగున బ్రృతుకవచ్చును1
8 నీతిచం
ది క
"లీ

ఈర్యాళువు, జుగుప్పానంతు డు,

డ న్‌స్పంళ షి కోధనుయ్క,
నిత్వళంకితుండు, పర భాగ్యోపజీవియు ననువా వాహ నత దుగిఖ
భాగు లని నీతికోవిదులు చెప్పుదురు.’ అనయా విని కపోతము
లన్ని నేల చ్రా లెను,

గొప్పళ్శాస్త్రములు చదివి మిక్కిలి వినికి గలిగి పరులసం

శయములను వారింవ నేర్చుగలవారు సహితము లోభమువల్ల
వివేకము పోగొట్టుకొని శ్లేశవడియెవరు. ఆహా! లోభ మెంత
ఇెనుగుణము ! అన్ని యిశుమలకు లోభము కారణము,
అనంతరము పావ్రురములన్ని వలలో. దగులుకొని కపోత
వృద్ధమును జూచి *నీవు వృద్దండవు. కెలినినవాండ వని భాంతివడి
నీనూటలను విని యిీనివత్తు తెచ్చుకొంటిమి. ఎవడు బుషెనుం
తుండోవాండు వృద్దుడుగాని యేండ్లు విాజీన న జై
అని కపోతములు నిందింపంగా విని చితీగ్వీవుం డి ట్లనిమె,. “ఇది
యాతనిదోషను గాదు, ఆపదలు రాభోలప్పుకు మంచిస హితము
చెడు గగుచున్నది. మనకాలము మంచిదికాదు. ఊరక యేల
యితని నిందించెదరు, ఈతడు తనకు దోంచినది చెప్పినాయు,
అవ్వుడు మనబుది 'యేవుయ్యె ? ఆపద వచ్చినప్పుడు తప్పించు
కొసుసాధ నము విచారింపవ లెంగానియామాటలవల్ల ఫల మేమి!
వివత్కాలనుందు. విస్తయము కాపురుషలత్ష ణము. కాబట్టి
యిప్పుడు ఇ రసము తెచ్చుకొని ప్రతీకారము చింతింపుండు.
ఇవ్ప్చటికి నా కొకటి తోంచుచున్నది, మోారందటు వరాకు లేక
వినుడు. ఒక్కసారిగా మనమందజుము వలసొత్చుకొని యొగిరి
'పోవ్రదము., మనమల్పులము; మనకీ కార్యముసాధ్యమవునాయని
విచారింపంబని లేదు, సంఘీభివించి యెంతటి కారర్థమయిన సాధింప
వచ్చును, గడ్షిపరకలుసహితము వెంటిగా నేర్చడి మదవుకేనుం
గును బంధించుచున్న వి, మీరు విచారింప్రండు, దీనికంకు మంచి
సాధనము విరాబుద్ధికిః దగిలెనా యది చేయుదము. అనిన విని
“మారు చెప్పినదే సరి; యింతకంటు మంచిసాధనము లేిదనిచెప్పి
పావురములన్ని విచిత్రముగా గగనమార్లనున శెగిరెను. అప్పు
'డావ్యాధుండు వెజంగుపడి “యీపవక్షులు గుంపువాడి వలయొత్తు
కొనిపోవ్రచున్నవి. నేలవాలంగానే పోయి పట్టుకొనియెదంగాక
యని చింతించి మొగము మింద శేత్తుకొని ఇప్పమవ్రైయక
చూచుచు నవి పోనుదిక్కు_నకయి క్రిందనే పోన్రు చుండెను,
ఈవింత చూడవే నని లఘుపతనకము పావుములను వెంబ
డింది పోవుచుండెను. అనంతర మావతులు చూపుమేర
దూరము మోతి పోగానే వ్యాధుండు నిరాశ చేసికొని మరలి
పోయెను, అదిచూచి యిప్పుడు మనము చేయవలనీనడి 'యేమి
యని వక్షు లడిగెను,చిత్ర
గీవుం డిట్లనియె, “లోకవుందు మాతా
వీతలు మిత్రు డనువీరు నువ్వుశే"హితులు, తక్కిన వారందటు
వ్ర యోజనము(బట్టి హితులగుచున్నారు. రొంబ)టి యిప్పుడునాకు
మిత్త డొకం డున్నాండు, అతడు హీరణ్యకుం డను మూషిక
త గండకీతీరమందు విచి త్రోనన మాతని వాససానము. అతడు
పండ్ల బలిమి చేత వలత్రైళ్లు తంగాజి! మనయావదం మం
గలండు, అక్కడికి మనము పోవుదము. అని చెప్పగానే పావు
రములన్ని చిత్రగ్రీవుడు
గీ చెప్పినగుబుతు పట్టుకొనిపోయి పార
ణస్టకుని ర న వ్రాలెను, అప్పుడు పొరణ్యకుండు కపోత
నులి వ్రాలినసద్దు విని భయపడి కలుగులో మెదలకుండెను,
శేనంతరము చిత్రగీవుడు కలుంగుదావు చేరి యొలుగ్భొత్తి
10 నీతిచంద్రిక

యి ట్లనియెః ఓచెలికాండా! యేల మాతో మాటలాడవు* ఆనం

గానే పారణ్యకుం 'డామూట సవ్వడిపట్టి నీఘంముగా లాగ వెలు
వలీకివచ్చి యిట్లనియె,

“ఆహో! యేమి నాభాగ్య్థము! వ asతుడు చి త్రో

ఉనుడు
న్ని నాకు నే త్రొత్సవముచేయుచున్నా (దు, అని పలుకుచు
వలో దగలుకొన్న పావురములను జూచి వెజంగువడి క్షణ.
రకుండి “చెలికాడా! యిది యేమని యడిగెను, చి త్‌గీత
గీ
డిట్లనియె. “చలికాండా! యిది మావూర్యజన్మ కర్త యక
ఫలము, చేనిసినకర్ట మనుభనింపక తీలునా ₹ తినంగానే ఓహిరణ్య
కుడు చిత్రగ్రీవునింధము వంచుటకయి. సమావీంపంగా
జిత్రనీచం
గీ 'డేట్లసయి, “ఎలి కాడా! వేయవలనినది యీలాగునం
స. ముందుగా నాయా గి కులబంధము వదలింపుము. తను
వాత నాకు గానిక్షు అనిన హిరణ్యకుడు విని యిట్లనియె.
“నాదంతములు మిక్కిలి కోమలములు. అన్నిటిబంధములు కజుచి
ల్రెంవజాలను, వండ్రబలిమి కలిగినంతదాశ నీబంధము శోపంచె
దను, తరువాత శో క్టిగలిగినపక్ష్‌మునకు మిగిలినవారి కార్యము
చూచుకొందము.' అనిన విని చి త్ర(గను
గ డిట్లనియె, “ఆలాగు
ననే కానిమ్ము శ_క్టికిమోటి యేమిచేమవచ్చును? ;ముందు యథా
శకి వీరినిర్భంధను మానుపుము. ఆవల నావని యప్పటి కయిన
యట్లు విభారించుకొందుము. అనిన పారణ్యకుం డిట్లనియె.
“తన్ను మూనిపరుల రథీ౦సవలె ననుట నీతిగాదు, “తన్ను మాలిన
ధర్మము మొదలు చెడ్డబేనము గలదా” యసనులోకో_ క్‌ విన్నాం
డవ్రగావా ? త్రాన్లు_బ్రదికదా స్తసస్తవుకుష్య్యముటు ఫంపా "
wun! My
 మిత్రలాభము 11

దించుకోవలె ? తాను బోయినతర్యాత ేనితోనయినం బని

'యేమి?ి అన విని చిత గీ వుం డిట్లనియె, “చెలికాడా! నీవు చెప్పి
నది నీతి కా దనను. అయినను నావారిదుగిఖము బూచి సహింపం
జాలను. కాబట్టి యింత నొక్కి. చెప్పితిని, ప్రాజ్జుండు ధనజీవి
తములయిన మానుకొని నుంచివారికి వచ్చినకీడు తొలంగింవ
వలెనని నీతికోవిదులు చెప్పుదురు, అది యటుండ నిమ్ల నావంటి
వారు వీరు, వీరివంటివా(డను నేను. ఇప్పటికి కొదవని నావ్రభు
త్వమువలన వీరికి రాగల ఫల మేమి? వెలికాండా! పాయమై
వినళ్వర మైన యిక లేబకవుం దాస్థ మాని నాకు తకం
ర నావలన నేతా బ కెమా 'యేదియు లేదు,

నేను ప బుణ మెప్పుడు తీర్చకోయలనో మయెజ్తుగను, నా

బ్రతుకు ముఖ్యము గాం జూడకు. _ వీరిప్రాణములు _ రథీంచితేం
ర అనిత్యమై మల్తిన్నమైన_ కాయముచేత నిత్యమై. నిల
మైనమయ శమము లభించెనా దానికంశు లాభము గలదా? శరీరము
నకు గుణములకు. మిక్కీలీ యంతేరకము. శరీకము శణభంగు
రము; గుణములు కల్పాంతస్థాయులు, ఇట్టిశరిరము నవేవేతీంచి
కీర్తి న న అన విని హరణ్యకు:డు సంతోవ
వడి పులకితుడై యిట్లనియె. “చలి కాండా! మేలుమేల్కు నీయా
శ్రితవాత్సల్యము కొనియాడ సనేపాటివాండను! ఈగుణ
ముచేం ద్రిలో కాధిపత్య మునకు దగియున్నాండవు. అని పలికి
యన్నింటిబంధములు తెగగొటీకి వాని నన్నిటిని సాదరముగా
స్తపూ జించి, “చిత్రగ్రీవా ఇవీకాండా ! యెంతవారికిం గాని
వ్లూర్వకర్మ నునుభవింపక తీటదు. వలం దగులుకోలునకు నొచ్చు
 12 నీతిచంద్రిక

కోకు, సమస్తము అెలిసినవాండవు, నీకు నాబోంటులు చెప్పెడు

పాటివాటిగామ అని యూజడించి బలభగంబుతోం జిత్రగ్రీవున
కాతిథ్యమునేనేనీ కౌగిలించుకొని వీకుకొలి'పవెను, అనరతోశేము
చిత్తేగ వుండు తనవరిజనములతో హిరణ్యకునిగుణములు కొని
యాడుచు నిజేచ్చం జనియె, మిత్ర
ద్రరాకోనుకంయ మించిన
"లాభము ల్లోకనుం. "దేదియుం ణు. ట్ర్‌బుద్దిమంతుడు
వెక్కండు మిత్రులను Sr నోమాసిన టు
మెం కపోతముల
తోడిమె శంత కార సము చేనీనడి చూడదుయలో
అని చెప్పి మజీయు విస్షుళర యిట్లనియె, “అనంతరము హరణ
దై ర్మ
కుడు తన లాగ చాచ్చెను, పీవ్వుట లఘువతనకము జరిగిన
సర్వ కారఫ్టమునకు వింతవడి హిరణ్యకనిలాంగ దొావున వ్రాలి
యిట్లనియె, “ఓహో హారణ్యకా ! కొనియాడందగినవాండవు
గదా! నేను నీతో సభ. వచ్చితిని. అనుగ హీంపుము.
నాకోరిక సఫలముచేయుము. అనిన విని హిరణ్యవంయ లొంగ
లోపలనుండి యిట్లనియె,
౧
*ఎవ్వండవు నీను ఆన విని కాకి యిట్లa)
నియె, “నేను వాయసనును. నాపేరు లమఘువతనకముి అనంగానే
హిరణ్యకుడు నవిం 'సరిసరి, నీతోనామెత తిచే
చేయవలె? వది యువ్వ
రితోం దగునో వారితో డది చేయవలె.
బుద్ధినుంతుః డే తగని
కారష్థిము చేయరాదు. 'నేనుభోజ్యమను, నీవు భోకృవు, మనకు
మెతి,లో యేలాగున సరివడును?! నీతో ననెక్‌, నాకు వివత్తునశే
వాంటి
కారణము, వూర "మొకమృగము జంబుకమును నని దాని
' కపటవచనములకు లోవడి పాశములో: దగసలుకొని వాయ
ముచేత రతీంవయబడిమొ” అనిశ విని సవి స్రముగా నాకపి
చెప్య మని లఘువతనక మడిగాను, పీరణ్యకుం డిట్లనియె,
 మి త లాభము
కశ
18

“ద్వగధ దేశమందు నుందారవతి యనువనముగలదు, అందు

బవాుదినమి: లనుండి _న్నుగ కాకములు రెండు మిక్కిలి సఖ్య
ముతో వాసమువేయు చుండు, ఆమృగము లెస్సగా బలిసి వన
ములో విచ్చలవిడి సంచరించుచుండంగా నొకనక్క_'మాచి యిట్లు
చింతించె. “ఆవో! యాజింక యెంత పోతరించియున్నది! వలా
గున దీని మాంసము నాకు లభించును? మంచిది, దీనికి నము
కముపుట్టించెదినని యాలో చించి తిన్నంగా సమిపముచేరి యిట్లు
నియె, 'మిత్ఫుడా! కుళలమా? అనంగానేవిని యెన్వండవు నీవని
మృగ మడిగాను, నేను నక్కను నావేరు సుబ్బు, నాబంధువు.
లందు నన్నొంటి .జేని పోయిరి, ఈయడవిలో మృతకల్చుండ
నయి యున్న వాండను, మణి యెవ్యరిశోం గాదు దైవముతో (
జెప్పుచున్నాను వినుము, నిన్ను. జూడంగానే నాబంధువు
లందటు వచ్చినట్లు తోంచినది, సజ్ఞనదర్శనను సమ_స్తదోసనములు
పోగొట్టును; సర్వకుభము లి. నని పెద్దలు చెప్పుదురు,
దాని కిదే తాచ్కా.ణము, నేను నీతోడ సావాసము వేయవశె
నని మిక్కిలి కోరుచున్నా(డను, నాకోరిక నెజవేక్చము.' అనిన
నిని మంచి దాలాగుననే కా నిమ్తుని మృగము సక్క,ను వెంట?
చెట్టుకొనిపోయి సాయంకాలము తనవాసస్తానము చేరెను,
అక్కడ మందారవృశకుముమోాఃది కాకి తనమి నేనుయిన మృగ
మును జూచి యొవ్వ డీతం డని యడిగెను, ఈతండు సుబుద్ధి
యసనుజంబుకో త్తముండు. న్యాఖైలిమి గోరి వచ్చినవాం డని జింక
చెప్పును, ఆమాటలు పాయసము విని యి ట్లనియొ, “కొత్త తగా
వచ్చిన ఐెనినీ నవ్వివచ్చునా? ఇప్పుడు నీవుచేనినవని మంచిది
' కాదు, సట పము... తెలియక యొవ్వరికింగాని తావిచ్చుటతగదుః
14 నీతిచంద్రిక

ఫూరగ్టము మాన్చాలమునకు జరద్దవ మనుగ్భుధ్రృము తా విచ్చి

మృతి(జొం చెను,pe సవి స్ప
సము నివరించెద వినుము.
“భాగిరధీతీరమందు గొపవ్పజువ్వివృతేను గలదు, దాని త్‌జి
లో జరద్దవ మను చీకుముసలిగడ్డ వాసము చేయుచుండెను.
అవృవమువిరాంద వసీించువములు దానికి జీవనముకయి తాము
"తెచ్చుకొన్న యొరలోం గొంచెముకోంచెను పంచి యిచ్చుచుం
డును, ఆది దానిచేత జీవనముచేయు చుండెను. ఒకనాడు దీర
కర్ణ మనుకిల్లి పకిపిల్లలను భతీంచుటనై. యామ్రానికడకు
సద్దుచే
చేయక చవచ్చెను, నా చూచి పతీవీల్లలు భయపడి
కూయసాగెను, 'ఆకోలావాలనును జకద్దవము “విని యెవరో
పరులు వచ్చుచున్నారని యెంచుకొొని, యెన రక్క_డ నని "పా
'చృరించెను. అప్పుడు బిడాలము గద్దను చూచి భయపడి హో!
చచ్చితింగదా! కడుదాపునకు వచ్చితిని సురింగిపో నయితి
గాదు; తప్పించుకొనుట కుపాయాంతేరము "లేదు; కార్యక
మించినది; ఇప్పుడు వెనుకదీయ రాదు; కానున్నది కాకమూనదు;
“బోోేట్రిలోం దలదూర్చి రోశటిపోటునకు వెజువం దీలునా?
మంచిది. ఇవ్వుడు మంచితనముచూపి దీనికి నన్నిక పుట్ట చేనెని
నని యాలోచించి యెట్టయెదుర నిలిచి యిట్లని
నిగమ, Gee
నమస్కారము, అననే గృధమువిని యెవర్షండవు నీవని యడి
"గను, “చేను బిడాలమను; నన్ను దీర్టృకర్ణమని చెప్పుదురు. అన
విని గృ, మిట్టనియె. శీఘిము దూూరముగా(బో; బోకుంటిచా
నీప్రాణములు నీవి కావు. చూడు నాదెబ్బి” అనంగానే బిడాల
మిట్లనియ, “నుందు నానూటవినుండు, నేను పధ రన కానో
విచారింవుండు. తర్వాత మోకు దోంచినట్లు చేయుండు, గుణ
 వి.త్రలాభము 15

దోషములు విచారించి వీడు వూజ్యుయడ్లు వీడు వభుర్థిం డని

నిర్ణయింవవలెంగాని జాతిమా తేముచెత నిర్ణయింవలాడునాి
నావుడు నీను వచ్చినవని మని గృ ధ్ర మడిగాను, పిల్లి
యి ట్లనియె, “ఇక్కడ గంగలో నిత్యము స్నానము చేయుచు
నము విడిచి
వమూంసాశ బృహాచారినై చాంద్రాయణ వతము
చేయుచున్నాండను, మిమ్ము ధర్మజ్ఞా లని మంచివా రని యిచ్చటి
వము లప్పుడప్పుడు వ్‌ ంనీంపంగా విని బవహూుదిననులనుండి నాకు
మిోదర్శనము చేయవలె నని కోరిక కలదు. అది యిన్నా శ్లకు.
సలీంచినది, మారు విదాస్టవ యోవృద్ధులు, కాబట్టి మోవలన
ధర్మములు వినవలె నని సయితము మనసుకలదు, ధర్మజ్ఞులయిన
మోరే యిల్లుత్ర్‌,క్కు_కొని వచ్చినవానిని వధింపను యత్నము
వేనీతిరి, నృపాస్థధర్యమా యిది ! కత్రువున కయినను గృవా
మునకు వచ్చినవాని కాతిథ్యను చేయవలసినది, ధనము లేని
వపతుమునకు నుంచిమాటలతోోనై న సత్కరింవవ లెను, ఉస్సునని
యింటికి వచ్చినయతిథి పోరాదు. అది మిక్కిలి పాపమునకు
వమూలముళీ అనంగావిని గద్ద యిట్లనియె, “పిల్లులకు నూంసమందు
రుచి మిక్కుటము, ఇక్కుడనా పతీపిల్ల లున్నవి, అందుచేతనే
నట్లు చెప్పితిని" అనంగానె పిల్లి రెండు చెవులు మూనికొని కృష్ణ!
కృష్ణ !! యని యిట్లనియె, ఎంతపాపమువేసీ యిీవీన్లి జన్మ మెత్తి
తినో Te es ౦యా పాపముసహితము కట్టుకోవలెనా? సరత
మాట వినవలసీవచ్చెను. ధర్మ శాస్త్రము విని నిప్కొ_ము(డనై.
యివ్వుడు చాంద్రాయణ వ్రతీము _చేయుచున్నాండను, నే నిట్టి
పాపము చేయుదునా! పరస్పరవిరుదములయిన ధర్తశాస్త్రములు
సహిత “మహింసా పరమో ధర్మ యనుచో నైకర్ణమతము.
16 నీతిచం
ది క

గలిగియున్నవి, వహీంసగాని చేయక సర్వభూత ములయంది

దయాళువులయి న_ర్హించువారికి స్పము కరసము భూతదయ
గలవాండె _సర్వధర్శములు చేసినవాడు. అది లేనివాండు
చేసనీయు 'జేయనివాంటడె కడపటం దాసు బేవినధర్ష్యములు తనకు.
సహాయవయి వచ్చునుగాని తక్కి నదియేదియు లోకములోనిది
తోడరాంబోడదు. తెలియక చెడినకాలము పోనిన్లు చెలిని
యింకిం జెడుదునా? అడవిలో స్వచ్భందముగా మొలచిన
యేశాకముతొ నయిన క్షుద్ధ దీర్చుకొని వ్రాష్టంబుచ్చవచ్చును,
ఈపాడుపొట్టకయి యింతపావనముచేయుట శవ్వంయ పాలు
పడును? ఆహా! యెంతనూటాడితిరి, అనయా గుద్దవిని, కోపము
చేయకు,లై, త్తగా రాంగానే వచ్చినవారిస్వభాప మేలాగున్య
జళినిలోవచ్యు
చ్చును? అప్పుడు తెలియక చెప్పినమాట తప్పుగా
బట్టంబోకు, పోయినమాట పోనిమ్హు. నీవు యే ద్భముగా
రావేచ్చును బోవచ్చును మాకడ నిలువవచ్చును, నీ వొక యడ్లంకి
లే దని చెప్పెను, అనంతరము మార్జాలము జ' వనములో
మిక్కిలి సఖ్యము గలిగి యాతో" జ్ణలో త
ఇట్లు కొన్ని దినములు కిడచిననత రాత మా "లను ర్యోతీవినము
నడికొకయి చప్పుడుచేయక వృత మెక్కి. పశీపిల్లలను గొంతు
కొతీక తెచ్చి తొొజ్జలోం బెట్టుకొని తినసాగాను, అక్కడివమయులు
తవముకిల్లలను గానక మిక్కిలి దుగిఖించి యక్క_డక్క_డ వెదక
నారంభించెను. అది యెణటీ(గి పిల్లి తొ జైవెడలి పాటీపోయెను,
ఆవత్సులు వెదకుచువచ్చి తొజ్తలోల దవముయెముకలు మాచి
యీోాగద్దయే మనవిల్లలను భతీంచిన దని నిశ్చయించి దానిని
నోళ్లతో అీక్కి_ చంచువులతోం బొడిచి చంపను,
 మితతృలాభము 17

కాబట్టి క్‌తేగా వచ్చిన వానిని నమ రాదని చెప్పితిని.

అనయా విని నక్క కాకిని మిక్కలికోపించి చాచి యిట్లనియె.
చళథమదర్శనదినమందు మృగమునకు నీవ్టనహితము క్రొత్త
వొండచే అది యొట్లు నీతోమృగమునకు స్నెవాము కా
రాయగా వర్షిల్లుచున్నది?నీకు మాటు లేదుగనుక నీతులని నోరికి
వచ్చినవి వదభుచున్నా వు.విదాషుసు:డు లేనిచోట స్వల్పబుద్ధియు
సవూనింపంబ్రడ్తుచ్చున్నాండు, మా, నులేనిదేశవుం ee
చెటు మపావృతముకద్రా? విడు తనవాండని వీడు వరుం
డని యెన్నిక లఘుబుద్ధులకు, మహోత్తులకు లోక మే కుటుంబము,
ఈమృగము నాకు తు ష్‌. కావా? కొప్రపంచ
మున్నంత కాలము బి,తుకంబోము, ఎప్పుడో కాలుడు మ్రంగం
గాచియున్నా (డు, ఉన్న కాల మంద టికి మంచివా, డునిపించు.
కొని పోవలెగాని యిట్టి విషమబుద్దిచేత ఫలమేమి? అనంగా
విని మృగ మిట్లనియె, ఈవాదులాటయేల? మన మందణ మొక
చోట మంచిమూటలతో సుఖముగా గాలకేవము. చేయు
దము, వీనికి వీడు మి తము, వీనికి వీడు శతు వని నియమము:
గలదా? వ్యవహారముచేత నే మిత్రులుగాని న్‌త్రువులుగాని
కలుగుచున్నారు, నావిని కాకి యాలో కానిమ్మనో వలిశాను,
అనంతరము మృగ “కాక జంబుకములు కడునే స్తం
పు గలిగి
తద్వనమందు వాసముచేయుచుండెను. ఇట్లు కొంత కాలము జరి
గినవెనుక నొక్క_నాండు నక్క జింకతో నిట్లనియె, చెలికాండా!
యీావనవముం దొకచోట నిండువయిరు wees చేండుమూచి
తిని. నీవు నావెంబడిరా, నేను నీ కాపొలము వూవ్రచున్నా
ను.
అనీ చెప్పి మృగమును వెంటబెట్టుకొని పోయి మేశ్రము
ఫలి.
18 నీతిచంద్రిక

చూచెను, తరువాత! బ్రతిదిన మక్క_.డికి మృగముపోయి వైరు

చుయసాగను. ఒకనాం డది కేక్రస్వామిచాచి యీమృగము
వయిరు మేయ మరగినది, దీనిని జీవముతో విడువరాదని యాలో
చించి పొలములో గూఢముగా వలపన్ని యింటికిబోయొను,
ఎప్పటివాడుక-వొవ్వున మజునాండు మృగము వచ్చి పాల
ములో మేయ దిగి వలలోం దగులుకొని యిట్లు చింతింవె.
అయ్యా! వలలో దగులుకొంటినిగదా యేమి చేయుదును?
ఈకాలపాశమువలన నన్నా విడిపించు దిక్కెవరున్నారు ?
ఇప్పుడు నా వ్రయమిత్రుండు జంబుకో తముండు వచ్చెనా యా
విపత్తు మానుపంగలండు, అని చింతించుచుండంగా నక్క_వచ్చి
చూచి లోపల సంతోషపడి యిన్నాళ్లకునాయత్నము ఫలము
నకు వచ్చినది, పొలముకాంవు దీనిని నేడు చంపక మానడు,
దీనియొక్క_ ర_క్షమాంసములతోో గావలనీనన్ని రయయెొముకలు
దొరక(గలవు” నాంకు నేడుగా పండుగు, అని యెంచుకొనుచు
'డావునకుం బోయెను, మృగము నక్కను జూచి యింక భయము
"లేదని యెంచుకొని యిట్లనియె. చెలికాండా ! శీఘ్రముగావచ్చి
వలం గొజికి నన్నుం గాపాడుము, అనంగానే నక్క క2యం
బోయి వలదూచి చలిశాండా! యావల నులినరములతోం
జేయబడినది, నేయ భట్టారకవారము నరములు వండ్లతో
నేనెట్లు 'తాంకుదును? మితుండా! మనములో వేటుగాం
దలంవబోకు, మతి యివనిగాని ఇచెప్పీతివా అవ్వడు తలతోం
జేయుచున్నానని వలిశెను, అంతట సాయంకాలము కావచ్చె
ను, కాకి తనమి త్రము హరిణము తానుచేరమికి మిక్కిలి చిం
తించి అక్కడక్కడ ! వెదకుచువచ్చి యాపాలముకడకు వచ్చి
 మిత్రలాభము 19

చూచి చెలికాడా! యిది యేమని యడిగెను, మిత్రు నిమాట

విననిదానికి ఫలమిది, చేటుగాలము దావించినవాడు హితుల
మాట యేల విను నని మృగము పలికెను, అన విని కాక మా
నక్క. యెక్కడ నని యడిగాను. నామాంసము తినవలెనని
యిక్కడనే యెక్కడనో కాచుకొనియున్నదని మృగము
చెప్పెను. నావిని కాకి యిట్లనియె, నేను నమునువేచెప్పితిని,
నామాట వినక పోయితివి. పరులకు నేను గిడుచేయం బోను,
వారు నాకొకకీడు చేయంబోరనినమృ
రాదు. మంచి వారికిసహితనము
దుష్టులవలన భయముగలదు. పోంగగాలము దాపించినవారు దీప
నిరాాణగంధము నరుంధతిని విత్ర,వాకమును మూర్కొనరు
కనరు వినరని పెద్దలు చెప్పుదురు. పృత్యతుమం దిచ్చకనులాడి
వరోత్షవుందుం గార ఫ్ట్‌హోని చేయునుగాతకాండు వయోనుఖ
నిషకుంభమునంటి వాడు. అట్టి వానిసాంగ తర్థిమవశ స్థిము మాను
కోవలెను. అనంగా విని హరిణము నిట్టూర్పు విడిచి యిట్లనియె,
సజ్జనసాంగత్య మువలన సర్వ శే,
చా యములవ లె దుగనసాంగత్యను
వలన సర్యానస్థములు ప్రాప్లీంచును. దానికి సంశయము
లేదు, ఆజిత్తుల మారి మృగముయిక్క తేనమాటలకు మోస
పోయితిని, నాల తీవ్ర లోను విషన్లుని మయొటుంగుదునా ?
అని చెప్పుచుండంగా దూరమందు వచ్చుచున్న పాలముకావును
జూచి కాకి యిట్లనియె. ఇలికాండా ! యిప్పుడు తగిన వెరన్ర
విచారింపక మసల రాదు, అదిగో పాలముకాంపు బడియ చేత
బట్టుకొని యమునివటె వచ్చుచున్నాండు, నాకొక యుషోా
యము తోచుచున్నది విను, ఊపిరి బిగియంబట్టి కడుపు
బూరటించి నాలుగుకాళ్లు చా.చుకొని బిజ్ఞబిగినికొని చచ్చి
ల్ల నీతిచంద్రిక

నట్లు బేడేయురడును. చేను నీపయినెక్కి. ముక్కుతో నీకన్నులు

పౌడుచునట్లు కరార్పుండియుండెద, నేను సమయముమాచి:
కరూనెవను. కూయం గానేలేచి పాజీపొమ్మని చెప్పెను, వీవవ
మృగముకాకి శెప్పినట్లు
టు వడియుండెను, తదనంతకము పొలము
కాపు దావునకు వచ్చి చూచి మృగము చచ్చినవని యెంచు
కొని వల వదలింషయగానే కాకికూచెను, అదివిని మృగము నీ
ముగా లేచి వరుగ కను. అహో! యిది యెంత సూయలమారి
మృగము. నన్ను మోసవుచ్చినదిగదా *? యని యొంచుకొని
పాలముకాంవు తన చేతిబడియను విసరివ్రే నెను, నెవికయుగా
దానితాకువడి నక్క చశ్చా, చూడు నక్క మయేమితలంచు
కొని యుండెను ? తున శేమాయొను ? పరులకు హానిచేయ(
గోరువారు తామే చెడపోన్రదురు,
అవున విని హిరణసకునితో లఘువతనక మి!శస వ్‌ల
యావాటలు ? నీతో మిత భావము కోరివనినాడు. సన్ను
వేజుగౌం దలంపకు, నిన్ను నేను భథీంచినమూాఅ నాకడినస్ట్ర
నిండునా? నామనవి విను, చిత్రసైవునివ బె నన్ను సహార. జను
గ్రహింవుము. నీసౌజన్య మే యింతగా నాచేత నిన్ను వేయ
కోలుపు చున్నది, నీకు చయనచ్చునంకదాణ నిన్ను విడిచి కద
లను, నీవ ంటిసజ్జసుసీ సాంగత్యముచెశనీ సౌఖ్యము తాంధని
వాని జన్ల మేల?
అనిన ప.
హి డిభ్ధనియె, నీవ్ర చవలుండన్చు, చకలునితోే'
మెతి సరదా చేయరాదు. బ్రంజే కదు, మాకుగీ
నివు వ్రు
మువాండను, ఎంతమంచివానితోంగాని చాయతో సాంగత్యము
చేయరాదు. కాంబట్టి నీతో నాకు నేస్తము సరివడదు,
wl
అక
 మిత్రలాభము 2]

కరము శక్యము గాంచోదు, శక మళకర్థిముగా(బోదు, జలము

మోా(దబంక్లు నేలమో(దనావలు నడచునా? ఏల యందనిమ్రాని
పండ్ల కట్లు'చాంచెదను?! నీవనిదూడు, మిక్కిలి ప్రాగైకిగేది.
కడుపువనీవిచారించుకో. పోపో, నావిని లఘువతనక మీట్లనియె,
నాసభావము తెలియక యేల యింతేదూరము వెగటుమాట
లాడెదవ్ర ?కడపటిది విను, చిత్ర గీ
గివుడు లోకో త్తరుండవయిన
నీతో సౌవోర్ణ సౌఖ్య మనుభవించుట చూచితిని, నీతో సంగా
తము చేయవలెనని మనసుపడితిని. నాపాక్షన విని నాకోరిక నెజు
'వేన్చితివా సరి, "లేదా యింతే నాభాగ్య ₹సునుకొని యిక్కడే
పాయోపవెళ ముచేసీ ప్రాణములు విడిచెదను, ఇది నానిశ్చ
యము, మృగ టమువలే దుక్టనుని సులభముగా 'భేదింవ
వచ్చునుగాని సంధింపంగనాడదు, హూముసుటనుందువలె సుజను
సియం దీలష్షణను విపరీత మైయుండును, ద్రవత్వమునలన స్త్వ
లోహములుము నిమి_త్తమువలన _ మృగ వక్షులున్తు, భయలోళభ
ములవలన మూరులును, దర్శనమువలన సజ్జనులు గలిసి
కోందురు,Nes 'శుచిక్నము త్యాగము. శౌర్యము.సుఖ
దుఖములయందు సామాన్యము దాతీణ్యషము న్నేహము
సతర్థివ_ర్హ
రనమును సుహృద్దుణము లని చెప్పుదురు. ఈగుణము
లన్ని యు నీయందు? గానబడుచున్న వి, అతరుని నీవంటివానిని
విని యొజుంగను, నీబోంటివానితో సఖరము సంపాదించు
కొంటకంచు మేలొకటి లేదు, నాకోరిక్తఅలయారే జీచితినా
'మేలయ్యొను. "లేదా యింతే నా స్టషమింయొంనుళ్లోనిరాం
ఛను, అనిన హిరణగ్థికు(డు లాగ నజజలివచ్చ మాటను.
లఘుపతన కా! నీవచనామృతముణేత మీక్క్రిలి, లన్నిల్లుఖిలిని
VAY నీతిచంద్రిక

చ్రీలివూర్వకముయిన సజ్జనసల్లాషమువ'లె గంధసారమును

హీమాంబుపూరమును వారిజాతవారమును శ్రనుముపోంగొట్టం
జాలఫవు, దుర్జను(డు ఒతలచునది. యొకటి చెప్పునది యొకటి
చేయునది యొకటి, సజ్జనుడు తల(చునది చెప్పునది చేయునది
యొుకటియై యుండును. నీయందు దోపము 'లేశమయినను
సభావముచేతం గానంబడదయ్యె, నీవలన మిక్కిలి సంతోషించి
తిని, నీయభినుతమే కానిమ్ము అని పలికి హిరణ్యకుడు
యథోచితసత్కారములువేనీ వాయసమును సంతోషవజిచి
వీడుకొలిపీ తనవివరము చ చేశించను. నాంటటణగోలె మూషిక
వాయసములు కుశల వ్రశ్నములచేత ననోర్టనా్యాహార దానముల
చేత విన,ంభాలావముల
చేత గాలతేపము చేయుచుండెను.
ఒక్క_.నాగు వాయసము మూషికమును జూచి చెలికాడా!
యిక్కడ నాకాహారము కష్టతరలభ ము గానున్నది, కాంబట్టి
యీవనము విడిచి యెక్క._డికేనిం దగినయెడకుం బోవలెనని
యత్న పడియున్న వాడను. అనిన విని సారణకుం డిట్లనియె,
దంతములు కేశములు నఖములు నరులును స్థానశ్‌ంశే మును
బొందిరేని రాణింపరు, కాంబట్టి మతిమంతుం డీయగ్గము ెలిసి
కొని స్థానము మానవలె ననుబుద్ధి మానుకోవ'లెను, అనిన విని
కాకి యిట్లనియె, చెలికాండా! నీవు చెప్పినవచనము దుర్చలవిష,
యము,-గజములు సీంహములు సత్సురుషులును స్థానమువిడిచి
విచ్చలవిడి సంచరింతురు. కాకములు మృగములు "కాప్రకుషులును
స్థానము మాన(జాలక వినాశము బొందుదురు, ఆనిన విని పార
ల్యాకుం డిట్లనియె, చెలికాడా! ఇక్క.డ మానుకొని యెక్క డికి
బోవలళెనని నీయత్నము?అనిన వాయసమిట్లనియె, ముందు చోటు
 మిత్రృలాభము 28

చూచి పాదము మోపికదా వెనుకటిపాద మె త్రవలెను? అట్లు

స్థానాంతరము విచారించుకోక ఫపూర్వస్థానము మానరాదు,
కాబట్టి ముందు గంతవ్యస్థానము నీరూవించుకొనక వ్రయత్న
పడినబాండనుగాను విను, దండ కారణ్యమందు( గరర్పూరగార
మను సరోవరము గలదు, అందు నాప్రియమిత్రుండు వమంథరుం
డను కూర్మరా జున్నాండు, అతండు సహజ ఛార్మికుడు, పరులకు
వలసీనన్ని భర్యములు _చెప్పవచ్చునుగాని తాను నడచుకోలు
దొూహ్క_రము గాదా ? ఆ తామేటిమేటి మోానాదాస్థహారదాన
ములచేత నన్ను భరింపంజూలినవాండు. నావిని హిరణ్యకుం డిట్లు
నియె. నీవుపోయినత ర్వాత నా కక్కడం బని యేమి? సమానము
జీవనము బాంధవులు విద్యాగమమును -లేనిచేశము మానవలె
నని వెద్దలు చెప్పుదురు, కాంబట్టి నీతోనన్ను( దోడుకొనిపొమ్ము
వచ్చెదను. అనగా విని లఘుపతనకము సంతోషపడి వళ్లెయని
పయనమై మూాషికముతో సరసాలాపములు కావించుచుం గతి
పయదినంబుల కాకొలను చేకంబోంగా మంథరుండు దూరము
నందుండిచూచి యెదురువచ్చి కొనిపోయి లఘుపతనక హీరణ్టి
కులకు యథోచితముగా నాతిథర్థిము చేనెను
తర్వాత లఘుపతనకుంయ మంభరునితో నిట్లనియె, చెలి
'కాండా !యీ మూషికరాజును నీవు మిక్కిలి సమూనింపుము,
అతండు పుణ్యక ర్థులలో పల ధురీణుండు; గుణరత్నాకరుండు;
హిరణ్యకుం డనువాండు,. ఈతనిగుణములు శేషుడు సహితము
వర్శింపంజూలండు, నీ నేపాటివాండను, అని వలీకి మొదటినుండి
. హిరణ్యకుని వృత్తాంతము సర్వము వినిపించెను. అంతట మంథ
రుడు హిరణ్యకుని మిక్కిలి సమ్హానించి యిట్లనియె. హిరణ్య కా!
24 నీతిచంద్రిక

నీన్ర నిగ్గనవనవాందు నాసముచేయుటకు నిమిత్త మేమి చెప్పుమని

యడి గెను, హిరణ్య కుం డిట్లనియె, చంవకవతి యనుకట్టణము
గలదు. అందు సన్నాసులు 'వెక్కంండ్రు వాసముచే-ము
మండుదుకు, అందు జూ-డాకర్టుం డనువరివా, జకుంు- గలడు.
అతడు తానుభోజనముచేసీ మిగిలినవంటకము భిమాపా త్‌లో
చెట్టి చిలుకకొయ్య మోందనుంచి నిద్ర పోవును. నేను సద్దు
వేయక దానిమింది కెగిరి పృతిదిన మావంటకము భిథీంచి
పోవుచుండుదును, ఒకనాడు చూడాకక్త్డుంయ తనన్నేహితునితో
వీణాకర్ణుం డనుసన్నాానీలో మాటలాడుచుండి మాటిమాటికి
విరాఃదిపంకచూచి తన గిలుకకజ్ఞలతో 'నేలమిాంవలగొట్టి నన్ను
'వెజపించుచు వచ్చెను, అప్పుడు వీణాకస్థుడు, వ క కన్గుడా!
"యేమది పాత. శస నేల కల్డతోం నట్టుచున్నాండ కోని
యడుగగా జూ-డాకర్లుం డిట్లనియె. జఒకయొలుక వ్రతిదెనము
చిలుకళొయ్యపవిరాంది ప్మాత్రమునం దున్నయన్నము భఖీంచి
పోవుచున్నది. నాకు దీనిసు-పద, నము వెద్దదిగా నున్నది యని
చెస్పెను. ఆమాటలు వీణాక రుడు విని యెక్క._డి యెలుక
యెక్క_డి చిలుకకొయ్య! తత యల్బ్పజంతున్రున aed
కగురుబల మెక్క_డనుండి నను 2 దీనిశేముయినను నిమిచ్లో
సమం
"లేకమానదు. వూరషము నే నొక వివ్ఫునియింటికి భిమ్యాను
పోయియుంటిని, అవ్వు డా బ్రాహణుండు తన భార్యనుజూచి జే
పమావాస్య, బ్రాహ్మణులకు భోజనము వెట్టవ లెను.వ మేమిభోజ్య
పదా ములు కూర్చినదాన నని యడిగిన బ్రాహ్లశి యిస్ట0యె,
పురుషులు పడార్గములను సేకరించి యింటికి బెచ్చినేని వానిని
శ్రీలు వలసినపనులకు వాడుకొందురుగాని మూరు లేనిపదాస్ట్రము
 మిత్ర లాభము 2

"లెక్క_డనుండి వచ్చును? అనిన విని యాతండు కోపించి భార్యను

జూచి యిట్లనియె, “ఉన్నంతలో జరుపుళోవలెనుగాని విస్తరించి
వదార్థసం గృ,
గ వాను చేయవలె నని పేరాస వడరాదు.” "అనిన
చాహాణి యిట్లనియె, “ఆలాగుననే శానిండు, చేపటి కారము
శ్రిలగినంతటితో నె జరి వెదనుల అని చెప్పీ యాయము నూవులు
కడిగి దంచి యెండంబోనెను,. అంతట నొక కోడి వచ్చి యా
తిలలు కాళ్ల తోం జీరి చల్లులాడెను. ఆది బ్రావాణు(డు చూచి
“యీనువ్వు లంటువడ్డవి, 'బ్రాహ్లణభో జనమునకుం బనికి రావు,
కాబట్టి యివి కొనిపోయి మార్చుకొని రిమృనిఇ వెను, తదనం
తర మా బాహ్హాణి మయలణునాందు నేనూ భన ముపోయియున్న
యిం౪8ిలోంగిటికి వచ్చి యూనువ్వుణవ్వు పుచ్చుకొని నూవులిచ్చె
దరా యని యాయింటివారి నడిెఇను, ఆయింటిసాటుత యా
మాటవిని మిక్కిలి సంతోషపడి చేటలో నూవ్రులు పోనిఫొని
వచ్చి మాటలాడుచుండంగా న+"మెఛ్ర్సవచ్చి యేమి బేఎమాడు
చున్నా వని యడిగెను. చేరుడునూనులిచ్చి దంచిననూవులు
వుచ్చుకొంచున్నా నని యామె చెప్పెను. ఆమాటలు బాహా
ణు(దు విని, “యోనీ'వెలి, చేరుడునూవులకు దంచిననూనవు లెవ
రయిన నిత్తురా! ఈమె యీలాగునం 'బెచ్చియిచ్చుట శేమయిన
నిమి a మందః కాంబక్టి నీ వానూనులు వుచ్చుకోకు” మని
చెప్పును, ఆలాగుననే యో మూషికమున కింతబలిమియు
నిక్క_డి సదావాసమును నిమిత్రము "లేక సంభవింపవు.”
అని వీణాకర్లుండు ఇెవ్చంగా విని చూడాక రుడు, 'తడవ్రులం
బి సశ. 2 యిక్కడ నొకలాంగ త్రావుచేసీకొని విడువక
వాసము చేయుచున్నది. ఇట్లు వనించుటక్‌ నిమి త్తము తెలిసినది
96 నీతిచంద్రిక

కాదు, త్రవ్వి చూచెదంగాకి యనిచెప్పి యొకగుద్దలితో నేను

వనీంచు వివరము త్‌వి చిర కాలో పార్టితమయిన నాధనము
సర్వము గ్రహించెను, తరువాత సత్తి ల్సౌాహములు లేక
నానా డాహారము సహితము సంపాౌదించుకొొనజాలక దిగులు
పడి కృశించి మెల్ల మెల్లగా సంచరించు చుండగా: జూచి చూడా
కర్ణం డిట్లనియె. “ధనముగలవాండె బలవంతుడు. ధనముగల
వాడె వండితుండు, ధనము సర్వే యములకు నిదానము,
ధనములేనివానిజీవన మేల? ఈవురాపికము తనధనము కోలు
పోయికదా తోొంటిజవస త్హ్షము లుడిగి స్వజాతిసామ్యుమును
బొందెను. అర్ష పరిహీనునకు నిరంతరము ఖేదము సంభవించును,
నిరంతర ఖేదమువలన బుద్దిహీనతషము ప్రాప్తించును, బుదిహీనత
వలన సమ్వ్నస్తకార్యములు నిదాఘనదీవూరములట్లు వినాశము
నొందును, ధనవంతునకే పౌరుషమును మేథాసంవ త్తీయు
బంధుమిత్ర లును గలుగుదురు, వత్త మిత్ర విరహితుని గ్భవా
మును మూాష్టునిచి _క్రేమును శూన్యములు, దార్శిదర్థిము సరి
కూన్యము, చారి ద ఫ్టముకం బమరణము "మేలు, మరణమాసాత
యాతౌనావహము, దారిద్ర్యము యావజ్జీివము తీ న వేననా
కరము. ఇంద్రియముల నామమున బుద్దిని వవోధోరణేని బుగు
పుడు తొంటివాాడయ్యు ధనమును బాసిన శణముననే
లాంతివాండగును, వ్రిడి మహాచి త్రము, అని యాపరి వా జకుఃడు
చెప్పా విని మిక్కిలి ఖన్ను(డనయి యిట్లు చింతించితొని. ఇంక
నా కిక్క_డ వనింపదగదు. ఇపుడు నానృశణాంతము వరులతోం
జెప్పికోలును యు_క్రముగాదు, ఆర్గనాశము మన స్తాపము గృష్టూ
మందలి దుశ్చరితము వంచనము పరాభవమును ట్ర"కాశింవం
 మిత్రలాభము 97

'జేయందగ దని సెద్దలు చెప్పుదురు, దై వానుకూల్యముకి లేక

పారుషము ఇెడీనప్పుడు మానవంతునికి వనవాసముకంటె-
సుఖము లేదు, కుసుముస్తబశమువలె మానవంతుండు సర్వజనుల
సూర్థమువిరాందనయిన నుండవలె, లేదా వనమందు సమనిపో'
వలె, ఇక్కడనే వాసముచేసీకొని యాచనతో జీవించెద నంటినా
దానికంళు గర్హితము లేదు. ఒక ముక్క_డిని యాచించు
కంళు నిప్పులో బడి శరీరము తొగుట మేలు, అన్ఫత -
మూడుటకంకు మానము మేలు, పరధనాపహారణముకం ళు: దిరి
యుట మంచిది. వివేకహీనుండయిన ప్రభువును శేవించుటకంచు
వనవాస ము_త్సవముము, యాచించికొని శి,తుకుటకంళు మరణము
శ్రేయము, నేవావృత్తి మానమునువలె యాచనావృత్తిసమస్త
గౌరవమును హరించును. ఒకరి యిల్లు కాచి వారి' వెట్టువోంతలకు
దోసిలియొగి యునికియు మిక్కిలి నింద్యము అని Ee షం
విచారించియు లోభము త్రిప్పులకు లోనయి మరల నస్టసం గ్ర,
హాము చేయవలె నని తలంచి యచ్చోటనే నిలిచితిని. లోభము
మోహమును బుట్టంచును. మోహము దుగఖము నుత్పాదిం.
చును. దుఃఖము 'జ్వలనమువలె స్వా శ యమునకు నాళము.
పుట్టించును. కాంబట్టి లోభమునకు బుద్దిమంతుండు లోవడండు..
తరువాత నే నక (గడ వదలకుంట చూచి భూడాకక్టుండు నన్ను
గజ్జతో విసువై,నెను. ఆవ్రేటు దై వవశోమువలనం దవ్చిపోయి.
నది. తగిలియుంజెనా యింతకు యవులోకములో. బాతశాంవ
నయియుండనా ? అనంతర మిట్లు చింతించితిని, ఆహా! ధనలో
ఖము సరాషపదలకు పూాలము దో జ్జ తద్వస్టనముకంళు పన
మందు సుఖమేదియు లేదు, ఆశ దిగనాడినహా।జే సత్సురుషు
“29 నీతిచంద్రిక

వాండే- సస్వళ్శాస్త్రములు చదివినవాండు, పూ సర్వధర్మ్మము

లాచరించిన వాడు. ఉదకముకయి పరులనోంజక ప్రాప్తలాభము
నకు సంతోషించువాం డొక్కండు లోకినుందు ధన్యుండు,
వాందే సుఖ. తత్తత్కరానుకూపనుగా 'బేహికి దుఃఖ ములట్లు
సుఖములు కోగకయే సక్తి
ప్రీంచుచున్న
వి,అందొలకయి పృయాన
పాటు నిర్భాకము. ఈ తావు తాతముత్తాతలు
7 సంపాదించిన
కాణాచి గాదు, భూవమండ €ములో నింక చాన వొ కదం?
ఇక్కడ నుండ నేల? ఈ చడగన్య బోడశజ్ఞమోందులునడి పా
పాణ
ములు కోలుపోనేల ? ఇంక నెక్క_డనై న నొక్కవి? జనక టేకు
జరి కాలముపుచ్చుట మంచిఏ. కిలాంత నాళనుందలి కన్నను
భరించు దయావమయుం డయినయీశ్యారుండు నన్ను గాసాడ
కుండునా? అని చింతించి వునసు గప చుకొని యచ్చోటు
విడిచి యానిర్భనవనము చేరితిని. వనములో, గాయగసుకులు
భశీంచి పడియనీరు నగి యొకశెట్టునీడలో వసించి కాలము
వుచ్చుట మంచిదిగాని ధనహీనుండనయి. నలుగురిలో సుండ
రాదు. అనంతరము నా వ్రణషమువలన నా శ్రీమిత్రుడు లభిం
చను, నామహాభాగ్యమువలననే యిస్పశు నీయా శ్రోయ
కో మను
స్ఫర్హము దొరకిన, సత్చంగతకంకు లోకమందు మే లేడియు
"లేదు, సంసారవిషవృతు మునకు శెండుసలము లమృతతుల్వు
ములు, కా వ్యామృతరసపాన మొకటి, సజ్జనసంగతి యొక టి,
అనిన విని మంధరుం డిట్లనియె,

అర్థములు నిత్యములుగావు, యావనము ఊరీవేవేగతుల్యను.

జీవనము బుద్భున ప్రాయము, శాయట్టి బుద్ధిమంతుండు సత్వ్వష
ముగా ధర్మము “సమో దరింపవలెన \ సమా చరింవనవాండు వళ్చా
 మి త్రేలాభము 99

తాపము బొ ంది నో కాగ్నిసంతప్పుం డగును, నీ వతిసంచయము

చితిని. దానిదోవ. మిది. తటాకోదరజలములకుం బరివాహము
రికవి _త్తములకుం ద్యాగమే రతృణము:; ధనము పొంత
వలె సమార్థి
టిలో సతు చేయుట చదానివినాశ మునకు దారిచేయుట
గాని వేటుగాదు. వాయికట్టి కడుపు కట్టి ధనము గడించువాండు
వరులకయి మోపుమోయువానియట్లు శ
శే మునకు మాత్రము
పాత్రము భోగ త్యాగ ములకు వినియోగింవనిధన ముంటవలన
ఫలమేమి ? పోక డనలన హానియేమి ? లోభి ధనికుండయు్యూ
భోగవిరహముచే దరి ద్రునితో సమానుండే, అయినను
లో భికి IS దుగిఖ మొకటి విశేషము,
లోభి తనధనము వేవలకుం బెట్టండయు, చుట్టములకు వినియో
నిందండు, తానుం గుడువండు. కడసటనేలపాలో నొంగలపాలో
చేయుచున్నాండు, ప్రియవచనములతోోడి దానను గర్వసహి
తేముగాని జ్ఞానము, శ మాపహిత మైనశెర్యము, త్యాగయు క్ట
క్ర
మయిన విత్త మనియు నాలుగు లోకమందు కనృభములు,
దున;
బుద్ధిమంతునకు సోఏచాొ భనార్హన మూావళ్యక కార్యమేకాని
యజిసంచయేచ్చ తగదు. తొల్లి యొక్కజంబుకము లోభము
చేత మిక్కిలి న స్తువులు సరగ హీంవంగోరి వింటి డెబ్బవడిచచ్చెను,
వినుము నీ కొకథ జప్పెదసు,
కలాస్ట్రణకటక మనుపట్టణమంచు భై రవుః డనువ్యాధుండు.
గల శారద కనాయ ను. సింగాణితూస్రలు వల
యురులు చిక్క_ము లోనగుసాధనములు పూని ఏం థ్యాటవికిం
బోధను, ఆక్కడ నాం డొకవది కావించుకొని మచ్చు వెట్టి
భొంచియుండి యొక పోతరించిన మృగము నేసి చంపి య త్తి
.80 నీతిచంద్రిక

యటణటకడం "బెట్టుకొని వచ్చుచుండగా నడగొండవలె నొకవంది

కానంబజెను. అంతట నాన్ఫుగయు(డు నాభాగర్థిమువలన
మాంసాంతరము సయితము దొరికిన దని సంతోషించి యా
మృగమును నేలడించి విళ్లెక్కు వెట్టి బాణము సంధించి నూక
రము నేసెను. వటువడిన యాతణమె యావరాహను తో
చోదితమయి శరవేగమున ఘురురించు చుం బాటివచ్చి కొమ్థున
వాని గ్‌క్రైను, వాండు మొదలు నజీకినతరువ్రువలె నేలంసాలి
జోలుచుల శ్రాణములు విడిచెను, పందియు మృ తిం బొం చెను,
అక్కడ నొక్క_సర్పము కిరాతవరాపూముల క్రొాక్కూడులం బడి
మడినెను, అంత నొకనక్క_ దీగ రావ మనునది యాహో రాము
వనములో. గ్రుమ్మరుచు నక్కడికివచ్చి చచ్చిపడి యున్నసర్ప
కి రాతవ రావామగములనుజూచి నాకుభోజనము పు ప్త లముగా
దొరకిన దని సంతోషించి యిట్లు చింతించె, నాకు మరా(డు నెలల
గాసమునకు వీనిమాంసము ఇక్రాలును, ఒకనూనము కిగా
wun 6 గడపవచ్చును, మృగసూకరములమాంస
కో శాండుమాసములు జరుపవచ్చును. ఒకదినమున కీపొము
ఇాలును, తొోలియాశ లి యిప్పటి కీవింటినారినర ముతోం ద్‌స్ప
కొనియదలా”క యని చింతించి చేరువకుం బోయి గొనయము
పంటనొెక్కి_ కొొటుకంగానే "బెట్టు వదలి గొనయము వెట్టు
జ మ్మునం చాంశకెనుు. ఆ చెట్టుతోనే యానక్క చేలయరాలి
తోలుచు విలవిలథ దన్ను కొనుచుం జచ్చెను, చూడు లోభము
నక్క "శేదళకుం 'జెచ్చినదిం
కాంబట్టి యతిసంచయచ్చ తగదని ఇెవ్పితిని, ఒరుల కిచ్చి ఇ
ను భుజించినదే తనసొత్తు, పరుల కీక తానుగుడువక కరాడం బెట్టిన
 త్ర
మీ త లాభము 81

ద్రవ్యము చచ్చినతతి వెంటరాంబోదు, అని చెప్పి కూర్మము

.మజియు నిట్లనియె, మిగిలిపోయినది యిప్పుడు త్రవ్వుకో
నేల ?
పోనిము,. బుదిమంతులు రానిదాని కెదురుమాడరు. పోయినదా
నికి వగ వరు,విపత్తువచ్చినప్పుడు వితాకుపడరు, కాయిట్టి మిత్రుండా!
సదానీ వుత్చాహముతో నుండుము, శాస్త్రములు చదినియు
'మూరులయియున్నారు. పురుషుం డెవ్వండు క్రియావంతుండు,
వాండు విద్వాంసుండు.రోగులకౌపధము వేరుచెప్పినమా త్రమున
రోగశాంతి గాంచోదు, వివేకహీనునికి శాస్తజానము
a
గుడి
షన కర.
వానికి సృవా_స్పదీపమువలె నిస్ఫలము చూడుము వివత్తు వచ్చి
నప్పుడు నాకు ఖేదము'లేదు, సంపదవచ్చినప్పుడు మోదము లేదు,
దేహి కాపత్సంపదలు పర్యాయమున రాకడ సహజము, అర్థ
ములు నిత్య ములుగావనియెడు నెబుకగ లవాండు తన్నాశేమునకు
వగవండు, అర్థము లేకున్న ధీరునకు లోకమందు మాన్యత
కొటుతవడదు. పుష్కలముగా ధనము కలిగియున్నను యుద్రు,
నకు గారవము రాంబోదు. సింసామునకుం గలిగిన నై_సర్లిక
లేజను శ్యానమునకు నూజుబంగారుసొన్ములు _వెట్టినరాదు,
నీవు బుద్ధిమంతుండవు. సీగారవమున కవ్వుడు హోని యేమి?
వలాగుననై నం బుట్టించిన వాండజాహారము కల్సింపకపో(డు.వరాడు
జంతువుగ ర్భమునుండ నేలజాజయగానే త్రల్లిబీెమ్లుచేపుచున్నది.
కాయబట్టి జీవనార్గము మిక్కిలి యాయాసంపాటుసయితము
వ్యర్థము, నీవ్ర సకలధర్మ్మములు లెలిసినవాండవు. నీకు విస్తరించి
చెప్పం బనిలేదు, నీకు లఘువతనకుం డొకండు నే నొకండను
గాము, మనలను మూన్రరను దైవ మొక్క_చోటం జేర్చను.
వల నీతిచ౦ం
ది క
ల

దొరకినంతటితోం గాలము గడవుకొని సుఖముగా జీవింతము..

అనిన హారణ్యకుండు మిక్కిలి సంతోషించి యిట్లనియె,

మంథ రా! నీవచనామృతము వర్ణంచి నాదుూరంత తాపము

నివారించితివి, నేను ధన్యం నయితిసీ. “మిత లాభ మనులాభ్థ
సంపద యనువచనము నేడు నాకు లత సమన్విత మయ్యొను,
ప్వండు హాంసములను భుకములను మయూనములసు శం
హారితచి త్రీములం గావించి నాంయాళ ఏరు డాయయిజంతున్రలకుం
ద_త్తదనురూపనుయిననృత్తిని గల్పించువాండు, మూఢు లీయక్థ
మెటుంగక వృ్భ్‌తికయి పడరానిపాట్లువడీ కాలను స “ము గాం
బోంగోట్టు చున్నారు, విత్తము గడనయం దొకదుకిఖను "కాంపు.
దలయం దొకదుకిఖనము. 'విహాశముం దొకెదుగిఖము వరించు
చున్నది. ఇట్లు దుకఖై కమరాలమయిన విత్తమేల? కాల్చనాః
భర్య ఎం ధనము “గోేకటకంశు నిస్పృహత్యము మంచిది
“అషుసు తొకటానినల కాలు గడుగనేలి ఆ కాశమునందుం
బములచేత భూమియందః వ్యాళములచేత జలములయందు
మోాలచేత మాంసము భ హీంపంబడినట్టు ససర్వ త్ర వి_తృనంతుండు
ఛయీంవంబడియెొడును, కాయి థన తృన్త వూానికోలు వివేక
కార్యము. త్చృప్ష మొకటి మానెన* యావల దరిద్రు, 'చఊెనండు?
ధనికుం డెవడు? దాని శెవ్వం మన? వానిమూగమే
దాస్యమునకు నీంహాసనము, నిసన్ని కొర్ఫప్ర
వ భావముచేత నాయజ్ఞా
నము సర్వము నివ ర్హించినది ృకాద్థేడ నయితిని, నిం తేర
ముగా నీతోడిసంగతికంట నాకు లాభయమొకటి చేదు, సీతోడి
వణయమున _కొక్కకొజంతయు రాయబోదు, వణయము
లామురణాంతములు, కోపములు తత్థణభంగురములు, త్యాగ
 మిత్రలాభము లెత

ములు నిశ్శ్ళంకములు నగుట మహాత్తులకు సహాజము. అని పలికిన

మంథరుం డాపలుకులు విని మిగుల సంతో షించి హిరణ్యుక
లఘుపతనకులుం డానును య థేచ్చ్భవిహారాదులం గాల కేవము
చేయుచు సుఖముగా నుండెను.

తరువాత నొకనాండు మంథరాదులుమూనురు సల్హాపనులు:

సలువ్రుచుం దొద్దువు చ్చు చుండగా నొకమృగము మృగయునివేం
దటుమంబడి చెదరి మహావేగముతో నక్కడికిం చొతీవచ్చెను.
ఆది చూచి భయవడి కూర్మము జలములో? బి,వేశించెను,
మూషికములాగబొచ్చను, వాయస మెగిరివృతో గ మెక్కె_ను.
అనంతరము మ్రానిమిా(దనుండి కాకము నిక్కి. నలుదిక్కులు
చూచి చూప్రమేర దూరములో భయహహేతు వేదియు లేమి
నిశ్చయించుకొని మంథరహిరణ్యకులను బిలిచి మరు వెజవ
కుడు చుట్టువట్టు మిక్కి-లిదూరము చూచితిని, భయమునకు
నిమిత్రమేదియు నాకంటం బడ లేదు, అని చెప్పానే కచ్చవ
మూషికములు జలబిలములు పెడలివచ్చెను. లఘువతనకమును
చవానిచేరువ వ్రాలెను. అంత మంథరుండు భయపడి వడవడ
వడంకు
చున్న జింకను జూచి నీ వెవ్వుండవు!? నీ వేలపాటీవచ్చితి వని
యడిగిన మృగము పక్క_'లెగయ రోంజుచు నిట్లనియె, *నావేరు
చిత్రాంగుడు. నన్ను వేటకాండొకడు తఆుముకోొనివ చ్చెను.
వానికి భయపడి పాటీవచ్చితిని, వాండు నావరుగు వట్టంజూలక
"వెనుశం జిక్కినాండు, మోకు నేను శరణాగతుండను, సరగదాన
ములుససరర్షవతములు Ss గరణాగతరతుణముతో
సరికావు. శరణాగతు నువేతీంచుకంకు. దురితము లేదని
భవ్యజ్ఞులుWri మారు సకలధర్మ వేత్త లని బుద్ధిమంతులు
84 వీతిచందిక
నూ

చెప్పగా వినియున్న వాండను, మనసు కలంతవడియుండుటవలన

నిది చె్పందగినమాట యిది చెప్పంనాడనిమాట యని మొఅుం
గక యేమో ఛెప్పినాండను, మాకు ధర్మములు వెవ్పెడుపాటి
వాడను గాను, నావాన్షోవము శమియించి నన్ను రకీంపుడు,
మానో మై త్రిసంపాదించుకొని యిక్క_డవనీంచి కాలము గడప
వలెనని నాకోరిక, మా బంధువులను మా చేశమును విడిచివచ్చి
తిని, మోమటుగు చొచ్చితిని. మోంద నన్ను. బాల ముంచ
దరో నీటుముంచినకో మోభఖారముి అనిన విని మంథరుం డిట్ల
నియె, “చిత్రాంగా! నీవు బుగ్ధిమంతు:డవు; సాధువవు. నీతోడి
సఖ్య మవశ్యము మా కవేక్షణియము. దీనికితదదూరము చెప్ప
బనిలేదు. ఈశావు నీయిల్లుగా నెంచుకొని మాతోంగాడి
యే: వృము7గావిరించుచు హక అని చెప్పగా
we మిగుల సంతోషించి యాననమందు శే బచ్చిక జొంవ
ములు మేయుచు మకుగులోని నీరు త్రావుచుం చేరువ మాని
డలోం బంశుకొనుచు నిట్లు చిరకాలము ససుఖముగా నసీం,
అంతట నొకనాండు మృగము మేంతకుంచోయి కోన్లిటివలె
"వేళకు నచ్చి చ్యానుచేమికి మిక్కి-లి చింతవడి మంథనుండు లఘు
వతనకపారణ్యకులతో నిట్లనియె, *మనవెలికాండు. చిశాంగుం
డింత మసలుటకు నిమి తృమేమి? ఎన్నండుగాని యింతవడవు రాక
నిలిచినవాండు కాండు, అక్కడక్కడ మేంతకుంబోయిన శకుంత
సంతానములు కొజంకులువూని యికవులకు రాందొడంా,
వ్రులు తమతమవసుల కదుపులను దోలుకొని పల్లి యలకుం
బోవుచున్న వారు. సూర్యుండు ప్రతీచీముఖమునందు సిందూర
తిలకము నందము వహించుచున్న వాండు, తరణికిరణబారము
 మిత్రలాభమను తర్‌

చల్లారం జల్లారనా కారాటము 'వెల్లుమోటు చున్నది, కొంత

దారముపోోయి వెదకివచ్చెదనంటినా నాకు గనునవేగము లేదు,
మిమ్ము బంచితినా మాందుమిక్కిలీ మారు మరలీవచ్చి నాకఠంటుం
బడునందాంక నాచి త్రము త త్తజిపడుచుండును, నేనేమిచేయుదుి
నని కన్నీరునించి దిక్కు.లుమాచు చూరకుండ లఘువతనకుం
డిట్లనియె, “నాకు నెల్లపతులకంకు జవాతిశోయముగలదు, బవు
యోజనను లయినను తణవమూతములోం గువురి మరలి
UU rr
రానోవుదు, దానింబట్టియేకదా లఘువతనకుం డని యన్వర్థసంజ్ఞం
బడనీయున్నాండను, నీవుకొందలపడకుము, నే నిక్క_డ నున్న
క్లే
యెంచుకొొనుము. ఇదిగో నిమిషమాత్రాన వెదకివచ్చి చిత్రాం
గునివృత్తాంతము చెప్పెడి నని పలికి యాతుణమె యెగిరి పోయి
యాయరణ్యము నాన్యాప్ర దేశములు వెదకి యొక్క_చో నురు
లలో జిక్కువడియున్న చిత్రాంగునిం జూచి కన్నుల నీరు చెట్టు
కొని చేరంచోయి “చెలికాడా! నీవు పరులసొమున కాళవడవు.
పరులను బాధింపయటోవు. అడవిలోని గడ్డిమేసీ పడియనీరు గి
యొక చెట్టునీడలో. బడియుండి ప్రాద్దుబుత్తువు, నీ వొక్కకీడుం
చేత యెజు:ంగవు, నీవంటీసాధువునకా యి్టియాపద 'రావళలె|!
ఇంతదూరము చింతింపనేల ? ఎంతవారికిగాని దైవ మలం
ఘస్థిము, ప్రాప్పించిన వ్యసనమునకుంబ్రతీకారము. విచారింప
వ లెంగాని అీచ్చవ'డియుండందగదు, కాంయబః
వస్టయిప్పుడు కర్త
రవము
నీకుం దోంచినది లఘ ముగా జెప్టు “మంథర పారణ్యకులు
నామార్లము చూచుచుందువురు. పోవ లెను.” ఆనినం జిత్రాం
గుడు వీని“వేటకాండు రాకముందుెహాడచ్చరికపడి సదుపాయము
చనితి రా నన్ను. దప్ఫింసపవచ్చును, లేదా నాయాశ నేంటితో
86 నీతిచంద్రిక

మూనుండు, ఇప్పుడు పోయి వేగిరము హవణ్యకునినిం దోడుకొని

రమ్ము, అతండువచ్చెనా నాకట్టు తెగంగొ ఆీకినన్ను ర కీంపంజాలును, 2
ఆ ఇన్పంగానే లఘువతన కుందు మనో వేగముతో నెగిరిపోయి
యీనృత్రాంతము మంధర హీ రణ్యకులతోం చ పారణ్య కుని
వంకమూచి మనము కడులీఘ9ముగాంబోవ
లెను, నీవు నావేగము
ననుసరించి రాంజూలవు, ఇంతలో నేమికీడుమూడునో కౌెలియము,
నానీ నిక్కము, నిమిషములో. గొనిపోయి విడిచెది నని చెప్పి
యొడంబణిచి హికణ్యకునిం దన వీంపుమింద నెక్కించుకొని
ణతింగుమను అెక్కల్యమ్రైతతొ బాణమువ లెంబోయి చ్చిత్వాం
గుసిడాపున వ్రాలెను. అంతట హిరణ్యకుండు చిత్రాంగునిబంధ
ములు తైగగొలేకి “ఇలికాయడా ! నీవు బుద్దిమంతేుడ వీయురు
లలో నెట్లు చిక్కితోనని యడిగెను, లఘువతనకుం డడివిని యిట్ల
నియె, “మన మిక్క_డ నిలువరాదు, ముందు ముచ్చట లాడుకో
వచ్చును. లే లెరిడనివలికి పయనముచేని తాను వారిశివి=ంద
దాపుగా గగనవమూ్వ్యూమందు వచ్చుచుండెను, ఆప్పుడు చ్చిగాం
గుండు హీరణ్యకున కిట్లనియె, “ఎైబుదిను ంతునకుంగాని యొట్టి
బుపఏహీనునకుంగాని దుఃఖమో న ఆ యేకాలనుం జీవ
యనుభ వింపవలెనో యది యనుభవింషకతీఅదు, షాణులకు
సుఖదుఃఖములు సహజములు, నాష్ట
పూర్వకర్మ మ్చెదో పలుమూా'.
జోట్టి యావదలశే పాలయితిని,
అలు నెలల ప్రాయమప్పుడు నెనుమూ జూతిమృగములతోంగనాడి
నంచరించుచుండంగా నొకనాడు వే:ఃటకాండు వచ్చి యురులు
వన్ని మంచివచ్చికం దెచ్చి వుచ్చువెట్టి కొంతదూరానం బొడ
మాటునం గూర్చ్పాండి చూచుచుండెను, అంతట నేను బాలక
 మి త్రలాభము 97
చావలనుచేతం బదువునిడిచి ముందువేరమువాటుచు. జివుకు
చివుక్కున జన్రకళించి దాయటుచుం జని మచ్చుంజూాచి మేయం
బోయి యురులలోం దగులుకొని భయపడి కూంతంబెట్టతిని,
అంతట మాపదునవువ్భృగములన్ని తలి త్తి చెవ్రులుణటీిక్కి_౦చినిక్కి_
చూచి చెదరి చ ట్రాతిమోాందంగ్‌ ట్టిన కుండ వెంచికలన లె. చెదరి
నలువలంకులకుం బాఆతిపోయెను, అనంతరము వేటకాండు పాద
మాటు విడిచి నాదాపునకువచ్చెను, నేను నృుగమను, శిళువను,
మాపదువ్రు: కానీతిని, బంధములో. జిక్కు_కొంటిని, చాపున
యమునివలె వేంటకానిం జూచితిని, ఇంక నెమిచెవ్పవలె?
నా ప్రాణము ము క్కా_లుమువ్వీసముపోయినబన్సు వీవట వాయ
నాయొద్దం గార్పుండ యుక దారము నా మెడకుంగట్టి పట్టుకొని
నాకు నోవకుండ సురి విడిపించెను, కొంతాయు నున్నది, కాంబ్టి
నన్ను6 జంపంగడంగినవాండు కాండు. తరువాత నన్ను వాం డట
కడం బెట్టుకొొసీపోయి యాబెళ మేలుచున్న రాజుకొమారునికి
నూడిదగా నిచ్చెను. ఆశాచకెమారు:డు తనుసాహిణమునకు
నదురుగా, ట్రములోం గట్టంబంచి నా కాహారడానాదికృత్య్యములు
తటీతప్పక జరుపుట కచ్చటినేవకులకుం గట్టడచేనీ నాయందు
ముద్దు చేత నానాండు నన్ను విచారించుకొనుదుంజెను, అంత
దిన్క్రమమున _బెదరువిడిచి మనుష్యులతో" వచ్చికపడితిని,
'కాంబట్టి కాంచువాండ్రు, నన్ను రాచకొొమారుని యనుమతిని
గట్టువదల్సి తిరుగవిడిచిరి. నేను మెడబంగారు జం గలుగ జైలు.
మూలంగా విచ్చలవిడిగా మనస్సువచ్చినవోట్లం దిరిగి త్రో(వ్ర
లందు దొొడ్రయందు లే:బచ్చిక మేసి కొలంకునీరు తాగి చల్లం
చూనినీడం గొంతవడి నెమరు వెట్టుచుం బండుకొనియుండి
88 నీతిచంద్రిక

సాయంకాలమునకుం గట్టుంబట్టునకు వచ్చి చేరుచుండుదును,

ఒక్క_నాం డాపపట్టణమువీథిని “సంచరించుచుండలా బాలకులు
గుంపుగూడి కోయని కూశలువెట్టుచు నన్ను వెంబడించి తటి
మిరి, నేను చెదరి చవుకళించి బాలా బాజీ సమీావమం
దున్న ప్రమదవనముచొచ్చితిని, చొరలానే యక్క_డిరాజాంతః
పుర కాంతలు నన్నుంబట్టుకొనిపోయి యంత్‌ప్రరములో రాచ
కొమారుని శయనగ్భహమునకు దాపుగా నొకకంబమునకుం
తిం గన్నులు మిటుమిట్లుకొలువు మెలు
గట్టివెట్టిర, నాంటిరాత్రి
ములలో శ్రవణకుపారములు విచారించునులుములతోం గడ
వలతో ముంచి వంచినట్లు నిరంతర భార మె మిన్ను మనేన్నెస్‌ మయి
నట్లు శారుగృమ్లు యొకవ్ష1ముగురినెను. అప్పు డావర్ష ముమూచి
మిక్కిలి కుతూపొలపడి మనువ్యభాపతో నాలో నేను మాద
వానచినుకులు పడం7* మెల్లనిచల్లనిగాలి వాలయంగా మాపదు
వుతో (గనాడి చవుకళించి దాంటుచు దువాళించుచు సద్యోజాత
మయిన కదంబముకుళజాతము మేయుచు విచ్చలవిడిగా సంచ
రించుభాగ్యము వెండియు నాశెన్నండుగలుగునో యనుకొంటిని,
అప్పుడు రాచకొమారుం డాచవునము వయను వసారలో
వచ్చుచు నామాటలు విని దిక్కులు చూచి శెంబడివచ్చు
లంపతావానిం జూచి యిక్కడ _వింతవారెవ్షరు శేరు. ఇవ్చటి
మాటలు నీవును వింటివిగదా ! ఇడి యేమివింత ? -ఈ జింకవీల్ల
యొక్క_టియే యీలోంగిట నున్నది, ఇది యీలాగున మాట
లాడియుండు నని తోంచుచున్నది. నీ కేమి తోంయచున్న దనిన
వాండిట్లనియె ఏలినవారికిం దోంచినది హ్‌, మనవిన్న మ్వాట
లనే చెలియంబడినకోరిక మూనినీికిం బుట్టనె
చేదు. అనిన రాచ
 మిషత్రలా భము 89

కుమారుడు విని యానౌను లెస్సగా నూహించితి వని పలికి

యాచమించిపోయి శయనించి వణువాత లేచి కొలువునాట
మునకు వచ్చి కూర్చుండి జోర్టితిశ్మాస్త్రపారంగతుని నొక్క
టౌవాణుని "రావించి జరిగినవృ తాం తము వినిపించెను. అత
డది విని మృగము మానువభాన భాషించుట మిక్కిలి యనిష్ట
సూచకమను, దీనికి జవవళోమాదులు చేయింపుండు, ఇప్పు డా
మృగమును ముందుగా దూరవుటడవిలో నిడువం బంపు(డు,
ఇట్టి మృగమును నిండినయింటిలో నిమిషమయిన నిలుపశాదు.
అన విని రాచకుమారుం డంతళివురమందుండి నన్ను. చెప్పించి
యీమృగమును దూరపుటడవిలో విడిచిరం డని నేవకుల కాజ్ఞా
వీంచెనుు వారు నట్లు చేసిరి, అవ్వల వనములో నక్క_డక్కడం
దిరుగుచుండలా వేటకాండు తఆఅుముకొనివచ్చెను, నేను భయ
పడి పాటీవచ్చి మామలఅుంగువొచ్చి యప్పటిముప్పు తప్పించు
కొంటిని, నేం డిక్కడం చగులుకొని నీ యను గ హమువలన
బ్రదుకు గంటిని, ఇవ్పటికిం గడతేటితి మనరాదు, మోంద నేమి
రానున్నదో యెబుగుదుమా? నీ వెంతేటిబుద్ధికాలివి? నీ
వృత్తాంతము మంథరలఘుపతనకులవలన విన్న వాడను, నీను పడ్డ
యిడుమలు 'వెస్పితీలునా? వేయిమాటలేల! విను. విధి త్రిషప్పులకు
లోపడనిజంతు వొకటి లోకమందుండదు, అనిచెప్పి మంథరుండు
మనరాక వేచియుండును, మనల జూచునందాంక నాతనికిబ్రుణ
ములు కుదుటంబడను, అని ముచ్చటలాడుచు వచ్చు చుండగా"
నింతలోపల నక్కడ మంథరుడు లఘుపతనక హీరణ్యాకులు
వోయినడిక్కు_ మాచుచుం బోయినవా "రల యింతతడనిరి?
పోయినవని నిరంతరాయముగా సాగనేం దడవేలపట్టును? కటు
40 నీతిచం
ది క
=)

కటా! యెట్టిసావవ్రుమాట వినబడునోకడా! వమి చేయుదును?

అని తలపోయు చక్క_డ నిలువంజూలక వెడలివచ్చు వాడు
మార్లమందు హరణ కాదులను జూచి “'యయ్యలార! వచ్చితిరా!
నాకడువ్రునం బాలువోనితిరి, శీఘ)ముగాం బోయి స్థానము
ఇచేరుండి యని పలికి తానును వారివెంబడి వచ్చుచుండెను, అంత
హిరణ్యకుడు మంథరునిలో నిట్లనియె, “నిమిష మెచ్చు తక్కు
వగా రాక మానము. డీనిలో నేమి నునిగిపోవునవ? ఫో
సాహాసము వేయరాదు. నఏగాని యిక్కడ నొక్క యిక్క_ట్లు
వచ్చెనా మేము తప్పించుకో చేస్తాము. జఒములయందునలె
నీకు మెట్టలో గమన వేగము లేదు, కాంబట్టి యివ్వు దెక్క_డికి
నీరాశ ఛభుభోవర్ట్లముగా నాకుం దేంవ లేవ అనిన మంథసుం
డిట్లనియె, “మో రిం తొలస్యము -ఎనీతిరి,.మోలోపల నొక్కుళయిన
ముందువచ్చి జరిగినవృత్తాంతము చెప్పుచ్చును గ నః! అవి
యును లేకపోయును. మోంయిమిక్కిలిగాం బోయినవా "దేమి
ఏడునకం 'చెలయిరో యేమయికో కదా యని మనను మణివజీ
తత్తతంపం దొడంగెను, నీవు చెనూ! ఎట్లు నిలువ మనసు
వచ్చును? మిమ్ము: జూచినవెనుకంగా నాగుండె కుూరినసి” అని
సల్లావములు సలువుచుండంగా మృగయుం డురు లొడ్లనచోశికి
వచ్చి ముగ ముచ్చు గ్రోంచుకొని యుజికిన దిని గమెజ్‌ంగి
యాళ్ళ్చర్య్రవడి పిల్లెక్కు వ్యస్ట్రై చేతబట్టుకొని యడుగులజాడ
చూచుచు మృగము పోయినదారినేవచ్చుచుండంగా లఘుపతన
కుడు చూచి “ఈయూహోే! మాటలవరాకున మో చెం నడక
నడచుచున్న వారు, వేంటకాండిదెవెంబడించి పొంచికొని వచ్చు
చున్న వాడు. మాటల "కిడ లేదు, సత్వరముగా నూడనిందా
కము.
 మిత్రలాభము 41

డనిన విని హిరణ్యకుం డొక్కలాగ దూతేను, చితాంగుండు

పాటిపోయెను. మంథరుండు. నిసర్టమునకు భయము తోడ్చడ
నడవం గాళ్లు రాక మెల్ల గాం బోవుచుండెను. అంత మృగయుండు
తన్ను (జాచి మృగము పాజిపోకకు ఖేదపడి యచ్చోటం గచ్భప
మునుజూచి కొంత సంతోషించి జడాయంచోయి పట్టుకొని గునయ
మున గట్టుకొని మూంపుమోంచ. "బెట్టుకొని పోవచుండెను,
అప్పుడు చిత్రాంగాదులు మూాన్రరును సాడుకొని మంథరునకు
వచ్చిన వ్యసనమునకుం గన్నీరు విడుచుచుం గొ ంతదూూరాన
-జీటకాని వెనుకనే పోవు చుండిరి, హిారణ్యకుండు చి త్రాంగలఘు
వతనకులను జూచి “పా _వ్వీంచిన నిస్టరిందెతిమిగదా
యని తణమునకు a సంతో షవడితిమి, ఇంతలోనే
యాదుఃఖను నానీవ్లించెను, పొ పించిన దుఃఖమునకు విపూవ
వడ రాదు, దూ దడవిదాలో పోకమునుపే మంథరుని విడి
వీంవ ననువయిన యుపాయను వెదకవలెను, మించిపోయిన

"వనుక మన కభినుతము సాధించుట ww * అనిన విని

చిశాంగలఘువతనకు లిట్లనిర, “మేను నిన్వులం బొరలిన శ్లైకియం
తముగాదు, క _ర్థన్య మిజ్రైదని pre
తము సాయ త్త
చున్నది, చిత్త
స కా నీను షస వీవి, నీకు. వయస యహాోనము
సము శొకసముద్రముదరిం
ద ముదరిచేర్చి
లేదు. చెలికానిని విపత్
దరివలె మమ్ము 'జేర్చుము. నీవ్రదక్క మా కనర్ణిను కకత
లేదు. క _క్హవ్యామును మాకువబేశింప్రును, నీవంపు శిరసావహించి
చేనెిదము” అనిన పిరణ్యకుం డిట్లనియె, మనలోపల నొక్కంరికి
వ్యాన మేలుగీళ్ళకు మనమందకము పాలివారము, కాబట్టి
యిప్పుడు షా _స్టించిన వ్యసనమునకుం బ్రతికారగచేషణము
49, నీతిచంద్రిక

మీోకుబోలె నాకు నావళలక మయియుండ:గా మిరు నన్నింత.

చేడుకోనేల ? ఏదో నాకుం దోంచినయుపాయము చెప్పెదను,
మిరు మిోబుదిచేత విచారింప్రడు, సర్వసమ్గుతమయినపక్ష,
మవలంబింతము, అని చెప్పి చిత్రాంగునిం జూచి “నీవు వేంటకాని
కంటం బడకుండ ముందుపోయి వాడువచ్చు మార్ల ములో నొక
జలాశయము తీగమం దొదికిలి నాలుగుకాళ్లు చాంచుకొని
మ్రూంగన్ను వెట్టి మెడయె త్తి మోరసారించి చచ్చినట్లు మెదలక
పండుకొనియుండుము, లఘువతనకుండు నీమోంద౦. గనార్చుండి
కన్నులు పొడుచుకొని తినువానివలె నభినయించుచు నజచుచు
నుండువాడు, అంత వేంటటకాండు మృగము చచ్చిపడియున్న నని
భావించి మంథరునితోడ విల్లుదించి 'నేలంబెట్టి చేరువకు వచ్చును.
నేను వానివెంటనే నచ్చి మంథరునిబంధము చిటుక నకుండం
చెగంగొఆీకెదను. అంతట మంథమ:డు జలాశయము వ వేకెంచు
వాడు, నేను బొతియం దూతేవను మిరు పాణిపొండి. జప
నాకు దోంచిన యుపాయము, అనిన విని చిశ్రాంగ లఘుపతేన
కులు హిరణర్గకుని బునికి మిగుల సంతోషించి తదు కవ కార
చున
థ్‌ 2
గార్యము నిర్వ్వర్టింప హిరణ్యుకుండు పనపాలి కారము
నెజచవేర్చి మనోరథనీద్దిం బడనెను. అప్పుడు వృగయు౧స
మిగుల వగంచొంది య భిల్ల దనమనికివట్టునకు: జనిగదె, హీరణార్టి
కాదులు తమయికవునకుః జని తొ ంటియట్లు సుఖముండిరి,

సంపూర్ణ ముం
 మి త్రభే దము
వ్యు
అనంతరము రాజపుత్రులు విస్థుశర్మతో నిట్లనిరి, స్వామిా 1
మీాయన్య్ముగహూమువలన మితలాభము వింటిమి. ఇంక మిత్ర,
"భేదము వినంగోరెదము,అనిన విష్తుశర్మయిట్లు చెప్పదొడంాను,
ఒకవనములో నీంహవృపభములు మిక్కిలి చెలిమిగలిగి
యుండెను. ఒకమాయావి యయినగోమాయువ్రు వానికి విబ్వే
హను పుట్టించి సింహముచేత వృషభమును జంపించెను. ఆకథ
మోకు సవిస్తరముగా వినిపించెదను సావథానముగా వినుండి.
దక్షీణాపభమందు రహౌవతి యనుపట్టణమనము గలదు, అందు
వరమానుం డనుసార్హ నావాుుండు వాసము చేయుచుండెను,
అతండు తనకంకు సంవన్ను లయిన తనబంధువులను జూచి వారి
కంశు మిక్కిలిగా భనము సంపావంవవలె నని యెంచి యిట్లు
చింతించెను,
అక్షము వురుపాక్లములలోవల ను త్తనుము, ఆస్థవంతున
క సాధ ర్థ్రము లోకమం బేదియుం గానము, 'కాంబట్టి పురుషుండా
న్యాయము తప్పక యే యుపాయముచేతనయినసు ద్రవ్యము
సంపావంవవలెను, ఇంత సంపాడించితి నింశేల యని తనియరాదు,
బుద్గిముంతుండు జరామరణములు లేనివానివలెవిడ్యాధనములుం
గడియింపవలె నని వెజ్డలు చెప్పుదురు. ధనాస్టనమునకు సాధన
ములు వెక్కులు గలవు. వానిలోవల వాణిజ్యము సరవ, కార
ములచే మేలయి కానంబడుచున్నది. అని విచారించి వర బేళము
నక్టువలసిన తన చేశమందలి మేలుసరకులు నేకరించుకొని వెక్కు
సరకులు బండ్లమిాంద గుజ్జములమిాంద చేసడముల మోద
44 నీతిచంద్రిక

నెర్తించి కొన్నిటికి ఛభారవాహాుులను నియమించి మంచికంచవ

మొకటి నీదముచేసీషొని దానిని సంజీవక నందకము లనునజ్ఞలసు
బూన్ని యేక్కి సముచితవరివారముతో ను త్రరదేశమునకుం
బయనమాయెొను. ల్పట్లు బయలుపెడపి శనుదూరము గడచి
సుదున్హ మనువర్వతము చేరువ కాంతానముందుం బోవు చుండగా
సంజీవకము కంచరమును లాగంజూలక లాగుచు జా వీయూం కాయం
విబుగ నేలయడియ, అంత నాన “కును కంచము పిగి ఫు
ముగా సంజీవకము మెడ కాండివట్టు వవవీంచి య.
విడువంబంచి యిట్లు చింతించను. ఈ పొటివ వానం౦న సుమ
లలో నొకటిగాని లేదు. అడి మంచినజ్జ. ఇక్కడ నిలిని గగన
చికిత్స చేయించుకొని పోదునంట్‌నా ము మహి ణ్యానుధనము,
నిలునం జోటుగాదు, దీని కీయడవిపాలు
కాశ సీషగత ప షె
కా:బోలును, ఎస్టెపౌచువముగాని మ తర. నస్రు స
పనికిరాదు, కీడో మేలో మేకాలవుం చేప నే ఛౌవో యు
రాకమానదు, కాయబగ్టై యొకయిమ్ముద సి నచ్చినవ్వుకు స
రాదు, 'వెనుంబడితిమిపో దానిచేత సాధ్య మేమి ? అని చించించి
తనసరకుబండ్లు కావళ్లు మొదలయినవి దారిసాగిపోగె
విచ్చి తన
కొంతపరివానమును గంచగమునకు బళకరనుంచి యక్కదికి
సమిోివమందు ఢర్మపుగనును గ్రాముమునకుం బోయి పోతరించి
లావుగలిగిన యొక యెద్దును విలిచి తెచ్చి. కంచంనునకుం
గట్టించుకొని సొగిపోయొను,
తరువాత నాకాటియందు సంజీవకముఖాగ్శము మంచివి
కాబట్టి కూ కసకషముల బౌరికి: దస్‌. విచిగిశనచోూంచత్వ్యై
సళ్ళ. జీa “ఆయువు గటిగా నుండెనా
 మిత్ర భేదము వ్వ్‌:

మహోమృత్యువువాతంజొచ్చియయిన మరలిరావచ్చును, కాలము

సమిోవీంచెనా కోటి వేల్పులయిన మరణము నమూనుపంజూలరులో
పిమట నావృషభము వనములో విచ్చలనిడిగాం దిరుగుచు
నానాండు మంచివచ్చిక మేంత కడు పారదొరకంబట్ట లెస్సగా బలిని
యొకనాండు పర్వతగుహలు మాటు చెలంగ గణిల్లని అంకె
వేసెను,
ఆకాననమందు బింగళక మనునీంహూము గలదు, ఆడి వుండ
రీకముల ఖండించుచు సలుగుల నలుగులంపడం జేయుచు గాసర
ముల మోసరము గానీంచుచు బుతముల విత్రీంచుచుం దక్కిన
య్రుక్క_డిమృగముల "లెక్కి_౦వక యిచ్చకువచ్చినట్టు విహాూరించుచు
నాడు డనవ్పీవడి వీపాసీతమై యమునాకచ్చమునకుం బోయి
ప్రలయసమయపర్థన్యగర్హానుకారి యయినసంజీవకను ఫీషణ
ఘోషహణము విని వజుంగుచే శావడి నిలుచుంజెను. ఆయరణర్థి
వముందుం గరటకదమనకము లను జంబుకములు గలను, కఠట
కుడు దమనకునితో ముచ్చటలాడుచుండి సంజీవకము రావము
విని యదరివడి గుండెలు తటతటం గొట్టుకొనం గొంతవడికి
సంబళించుకొనీ యావలనికిం గోగంటిచూప్ర నిగిడించి ఇవి
నిక్కి_ంచి యాలించి యిట్లనియె, “మణి సద్దుగానము, నీవును
నింటివిగదా? లబ్రడయేమి? ఇంతకాలవమూయొసు. ఈయరణ్య
ములో నున్నారము, ఇట్టిబెట్టిదపుగనాంత యొన్నండుగాని నిన్నది
"లేదు. అనిన దమనకుం డిట్లనియె, “టెనాను ముందు విన్నది.
గాదు. ఈశోబ్బము మహాశ్చర్యము, అదిగో చూడు మనరాజా'
వింగళకుండు యమునాకచ్చమునకుం బోవువాండు రాపడి నిలు.
చుస్నండు, ఆధ్య్వని విని కాబోలు. అని చిటునవ్రు నవిష్భి
46 నీతిచంద్రిక

''యంతవాం డట్లాయెను మనమనయగా నెంతవారము ?ఫై అనిన

గరటకుం డిట్లనియె, ఇట్టి చెట్టిదపుటులివు గావించినజంతువు
కొంవెపాటి గానుండదు, ఎక్కడనుండివవచ్చి యాజంతు వీవనము
చేరినది. ధ్వనిమా శ్‌ము విన్నారము గాని యాజంతువును
గానము, నిన్నమాపోనేడుజేపో యిక్క_డి కదివచ్చి చేరియుం
డును, బంక నేమి యిడుమపాటు రానున్నదో యొవ రెజటుంగు
దురు.'అనిన దమనకుం డిట్లనియె. “ఈయరణ్యము మనకు మాన్య
తేతృమా? లాంతిచోటికి బోగనాడదని నియమమా? మటే
“యయరణ్యము లేదా? అభిజన మెవ్యరికింగాని దృుస్త్యజమే, అట్లని
ఇావున కొప్పుకోవచ్చునా? ఈవిచారమేల? ఇప్పుడు మనకు
వలసదీయునంతయిడుమ '"యేమివచ్చినది? ఈ వణ కాజంతును
నల్లనిదో తెల్లనిదో యెటుంగము, అది తు దృ జంతువో మహా
జంతువో ముందు తెలిసికొని వీమటం గ_ర్హవర్ధిము విశారింతను.,
పిట్ట కొంచెము కూత ఘన మన్నట్టు తు దజంతునునకు సయి
తము పెద్దనో రుండవచ్చును, జంతు. వంతచెట్టిదము గాదనుటకు
నాకు సూచన కొంతం గానంబడుచున్న
ది. నీన్రను జూడుము,
ఆవంక జంతువులు కలగుండువడినలతణ మేదియుం. గానశాదు
గదా! మంచిది యాలకింపుము, తభ మేమాత్రము,వుక్టిన
నలబలము వినరాకుండునా*” అనినం గరటకుం డిట్లనియె, *అవు
నది నిజమేశాని కడపట నది యిట్టిజంతు కూంత యనిమా త్ర
మాకలింతకు రాలేదా. ఆనివెప్పీ కొంతతడ వూరకుండి చిటు
నవ్వు నవ్వి యిట్లనియె, “ఇప్పటికిస్మరణకు వచ్చినది, మణీ యేమి
గాదు నిను, కొన్నాళ్లకు మునుపు వ _రృకుం డొకండు స
'చోవుచుండి యూడువజాలక రడ త. యొక బకక్క
 మిత్ర భేదము 47

'యెద్దును బ్రయాణత్వరంబట్టి యీ యడవిలో విడిచిపోయి

నాడు. అది యీ కాటిలో గడ్డపరకలు కొటీకి తేటుకొని
కొంత చియ్యంబట్ట యక్క_డక్కడ నజ్షైడంగాం జూచితిని,
అప్పుడు మనము విన్నది దానిజంశె. దానికి సందేహము లేదు.
ఊరక యీవణకుః బనికిమాలిన పిణీకితనము లెచ్చుకొంటిమి,
మనకంశు కూరుండు మనరాజుల నావుడు దమనకుం డిట్లనియె,
“మననము పింగళకునకు మంత్రిపుత్రుల మైయుండి యిప్పు
డోొప్పరికింపరాదు. జాయంబోయి యాతనిఫీతి మూానింతము,
ఈనెపముచేత నాతనికొలువు సంషాదించుకొని యనుగృహాము
వడయవచ్చును, రాజాను ల పాము బొందినవానికి సరస్టసంప
దలు గలుగును, మన మాతనితో "ంటిన్మిగ వాము పాటింప రాదు,
మనకుం దదనుగృహసంపాదనము ముఖ్యముగాని తక్కిన
మోటజకుందన మేల? ఆనినం గరటకుం డిట్లనియె. 'దమనశకా|
వినుము. ఈతనిసంగతి నాకో సకిషడదు. మునుపు కొొలువుండి
పడ్డ పాట్లు ఇాలును,-ఈత. 'జెత్తువారి చేతిబిడ్డ గాని యొక అెన్నునం
బోవువాండు గాడు, ఇట్టివానికొలువు మిక్కిలి కష్టము. అది
యుండనిమ్ము. ఉదరపోవుణముకయి పరులకు శరీ మమ్హు
కొనుట మిక్కిలి హౌయము, పరాయ_త్త్రవ_ర్హనుడు మృత
కల్చుండు. అయినను నేవకుండు స్వకృత్యములయందు సాషమి
చేత మన్న నం బడనెనా నేవాదుఃఖము కొంత ని_స్టరించును,
ఉవేకీతుం డయెొన్గనా దానికంకు దూఖముతేదు. వరాభూతుం
డయ్యు నేనిం జెప్పవలనీన 'బేమి ?నేవావృత్తిచే వచ్చుపాయసము
కంళు స్వచ్చందవృ ర్తిచే లభించు గంజి మేలు, "కాంబట్టి పప్ప
లాఫ్‌ముచేం దృ _ప్టిపడ సుఖ ముండుదను, లృవ్వు డాతనిభీతి
43 నీతిచంద్రిక

మానుపవలనీనబోలి మన కేమి గలదు? బోలిమాలినవని వయిం

చెట్టుకొన్న వాడు మేకును బెజికినకోంతివలెం. దప్పక ముప్పుం
'జెందును, ఆకథ చెప్పెదను, వినుము,
మగభదేశమునం దరిదుర్త మనువట్టణము కలదు, అందు
మజోవిభ వసంపన్ను డయి కుభ్రదత్తుం డనువై శ్యుండు గలండు,
ఆతండు సంతానము లేనివాండు కాంబట్టి తనధన మారామ
తటాకాది ప్రతిష్టల వెచ్చించుచు నావట్టణములో నొకటేవ
ఫము జీర్ణమైయుండంగాం జూచి కారువ్రులను రావించి తగినవేత
నములు నియమించి దాని గట్ట నియోగించెను, వారు దాని
గట్టుచుండంగా నొకనాండు చేవదూలము అింసముచేం గోయిం.
చుచు నది సుకరముగా వ్రీల్చుటకు సూ
స త్ర'థారుం డక్క_డక్క.డ
(నూని మేకులు దిగంగొట్టి మథా్యాహ్న భోేజనార్థము కూలి
వాండును దానును బోయెను. అప్పు డాపరిసరతరువులందుం
దిరుగు చున్న కోతులు డేవాలయము దాపునకు వచ్చి ప్రా
భా కార
ములు ప్రోకుచుం బాతమహీరుహాముల మందికి న్‌ప్పేంచి
చాటుచు ద్రేలుగొమ్మలు కాళశ్లత్‌“యిట్టి తలకి ందుగా వేలుచుః
'బెనుంగో మలు కరములతోోం "బట్టి త విమానముల
మీరూయదం 'సూర్చుండి వికృతముగా బరులు వీంపు నీఅుకొనుచు
నిక్కుచు బొమలె త్తియుబుగొట్టి చెదరించుచుః బం డ్లిగిలిం.
చుచు వెక్కి_రించుచు నొకటి నొకటి కుజునుమిందం బండించు
కొనిమేనివేల నేటి నోరచేసికొనుదుం గిలకిలా రావములు గావిం.
చుచు నొండొంటితోం బోరుచు ఫలములు భహీంచుచు మధువు
లానుచు స్వాభావికచపలభావముతోం దిరుగుచుంజెను, _ఒక
ముసలిమల్లు కాలచోదితమై చేవదూలము డాని యొక్కి చాని
 మిత్ర భేదము 49

నెటీయలోం దనముష్క_మువ్రే లం గూర్చుండి యందు బిగియ

నొ ట్రిన కొయ్య మేకును చండువేతులతోం జిక్క-ంబట్టి బలిమితో
నూడంబెటికి యానెరియలో వ్రులుముహ్క_ము చదియుటంటేసీ
తఉతోలుచు గాలధర్మ్మము నొందెను. కాబట్టి జోలిమాలినవనికిం
భోరాదు,

మన మిప్వు జాతనిఛృత్యపదమందు "లేము, అతనికిం గొత్త

కొలువుడుకాం డ్ర
డ నేకులున్నారు,సమిసీ కాహితముల స చా
రము వారిదిగానిae కాయధి'కా రాము లేదు, పరాధి కారము
వయివేసికొన్న వాం డోండ వెట్టి మోందువడినగాడి
దెవలె వినా
శేము బొందును, ఆకథ ఇెవ్పెదను సావథానముగా వినుము.
వార ణాసియందు ఛావకమల్లుం డనుచాకివాండు గలడు,
ఒకనాడు వాడు మిగుల బట్టలుగుంజిన బడలికచేత మయి
మజుచి గులువెట్టి నిద్ర పోవుచుండెను. ఆనడికిరేయి వానియి
ల్లాకదొొంగ చాచ్చెను. అప్పుడు వానియింటివాకిటం గాలిబంద
ముతో గాడిద నిలుచుంజెను, ఆయింటికావలికుక్క_ దావునః
గూర్చుండి చూచుచుండెను. అవి యొండొంటితోలోనికి దొంగ
-చాచ్చినా(డు, చూచితివా? “మాచితిం జూచితి* మత 'యేల
ముటుఃగను? *నావని విచారింప నీ కేమినిమి త్తము£లి “మన
దొరయిల్లు దొద్దవోంగా నొప్పరికింపవచ్చువా? 'నీవేమెటు(గు
దువు? ర్వాత్రిందివము నిమిషమా శ్‌మయిన బ్రమాదపడక
తలవాకిలి వదలక యిల్లు గాచుకొని యుండుదును, ఆవంత
యయిన నావలని ప యోజన మెటుగక యేలిక నాయందు
సోకతేము లేకయున్నా(డు, కాబట్టి కూడు కమికెం డయిన
సీలి===ఈ
క్‌) నీతిచంద్రిక

దొరకుట శజణవయ్యు, పాకెజుంగనిదొరను నేవించుటకంకె

మిన్న కుంట మేలు.”
ఇట్లు ఖరశ్వానములు ప్రశ్నా త్తరములు జరువుచుండంగా
గాడిద మిక్కిలికోవించుకొని “యోరిదురాత్మ! వినుము, ఒక
పోరామి వచ్చినప్పుడు స్వామిదోషములు దడవి యువేతీంచి
యుంట భ ్రత్యునకు ధర్మముగాదు, అదియునుగాక సాషమిర త్న
ణము విచారింపక నేవకుండు స్వార్థపరుండయి స్వకృత్యమునం
దుం
బ్రైవ ర్రింపంజేనిం గృతఘ్ను (డగును. నీవు పావీష్టుండవు, దోెసగు
పాసంగినప్పుడు స్వామికార్య ము'వేకీంచితివి. ఇంతటితో "నేది
యు మునింగిపోదు. నీవని నాచేతంగాదా? చూడు మనయేలిక
నిప్పుడు ప్రబోధించెదను” అనిచెప్పి గట్టిగా నోండ్ర పెళ్టును,
అంత నావుడి వేలు మేలుకొని నిద్రాభ 0గ మాయొనని మహ
ఫోవముతో లేచి యొకబడియతొ గాడిచెను మోంబెను,
ఆయనుం దామోందు తాంకుటంబేనీ యాూాగాడిచె ప్రాణమును
విడిచెను. కాబట్టి పరాధికారము మనము పం: చెట్టుకో రాదు,
అక్కడక్కడం బసరముల డొక్క_లువెదకుట మనకార రము,
అపిమూాని యీోవిణారమేల ? భవతీ. తావశిష్టమయినమాంసము
కావలసినయంత యున్నది. రా రా భథీంతము,
అనిన దమనకుం డిట్లనియె, “ఇప్పుడు త్వరయేల ? మెల్లగా
బోయి భహీంతము. ఎల్లజంతునుల కాబోరని దాభయములు
సహజథర్మ ములు, కుతీ.ంభరిత్వముచే గారవము రాంచోద,
వింత్రామి తుల కువకారావకారములువేయ వేడి బుద్ధిమంతులు
రాజ్మాశ్సయము గోరుదురు, స్యోదరవూ త్రము భరియింవ నేండు
"లేడు? వవాండు జీవింప ననేకులు జీవింతురు, వానినమునుగడయే
 మిత్ర భేదము ర్‌1

సఫలము, వాడొకడు జీవించువాడు, ఆమిహశూన్య మయి వసా

గంధిలమైనళ ల్యము ద్‌'రికినమా త్రాన వేపి మిక్కిలి సంతోవ
వడునుగాని దానిచే దానియంగద గొంతమయైన నడంగదు. శేసరి
యాసన్న మైన య్రుక్క-డిమృగ మును లెక్కి_ంపక నిజఖరనఖర
విదారితవా_స్థిమ_స్తమ స్థిహ్కమ కోరును, ఎల్లవారు సత్తాను
రూూపమెనఫలమే వాంఛింతురు. శునకము తన కోగిరము పె
వానికడంశేరి నోంకాడించును, నేలంబడి నోరు కడుపు వరాప్రను,
ఇన్ని పాట్లు వడుకుక్క_ కొక్క_ముద్దవంటక ముకం కొ మిక్కిలి
చెట్టరు. దిషర్రదము కరము ధీరముగా విలోకించుచు సారె
కాధోరణో వలాలితమై మెల్ల గాం గబళ ముం గొోనిమెడిని, హీనుం
డెంతదీనభావముతో వేండినను వాని శెవరును దనియంెట్టరు,
గారవముగలవానికి వినయవచనములతోం గోరికకు మిాణు
నిత్తుకు, అనవద్యు మగువిద్య చే నవషక్క మగువి కృమముచే నిర
పాయ మైనయుపాయముశో నృపాలుర మెచ్చువడిసీినవానివమును
గడయే మనుగడ, శునకముసయితము కమికెం డన్నము దినిమన
చేదా? గలువతనను మానక తనకలిమికొల(దిని లాంతులకు
మేలొనరించువాని జీవన ముక్క_నాటిది యయినం జాలును,
సోదరమాత్రపూరక మగుకరటము చిరకాలము మనిన ఫల
మేమి? అలంతిజలముచే మొరవనేల చెల్లీ వాడిచినట్లు కొొలంది
లాభముచే తు దునందు హక్షము వొడమును, హితాహిత
వివేకములేక _విపితకర్శముబు మాని స్వోదరమా త్రము
ఫూరింవంగోరు వాండు పశుతుల్యుండు, అంతియ కాదు, భార
హ్‌హైయయి తృణమా త్రాళనమయి కృబూాష్థిదికర్శముల కత్యం
క్ల నీతిచంద్రిక

తోపశారకమయి. పవిత్ర జన్మమయిన వృషభము నరపళున

కంకు మేలుగాబెో
“అనినం గరటకుం డిట్లనియె, దమన కా! మనము ప్రథాను
లము గాము. మన కీవిచారముతో నేమి వృయోజనముః?
a దమనకు. డిట్లనియె,
వ,థానుండు కాన్రట శెంతనేపు పట్టును? పురాకృతసుకృతము
వలన్‌? బ్రజ్ఞూవంతుం డెను, ప్రాజ్ఞుడు రాజపూజితుం డవునుం
'రాజసమానన చేతం బిజ్జె మికలే వ,శౌళీంచును. వానివలనం
దం త్రావాపములు నడప సమర్థుండవును. ఆసామక్థ న్ట్‌ము చేతం
బ ఛానత(ము బడయును, ఏట వ్రజ్ఞావంతుండు గాని వటి
కౌంతర్షతరత్న ముంబో లెనినాలో కళోగము లేకప
వ, కాశింపండు,
పురుషండు సాధువ_ర్హ్శనుం డయనేనిసర్వలోకపూజ్యుండగును.
కానిచో గర్హ్హం డగును. మానావమాననులు వ్రవర్తనా
య త్రము లయియుండును. గుణవంతుం డని వేరువడుట దుర్గ
భము, లాంతివిధము సులభ ము, మహాగ్రావమును సనాగ ము
నెక్కి_ంచుటం బోలె గిందికి ద్రోచుట దుష్కరముగాదు.”
నావుడుC గరటకుం డిట్లనము. "రాజ నేవవలని వయోజన
మెజుంగనివాండంగాను, తొల్లి యిీాతనివలనంబడ్డ పాట్లు తలచు
కొన్న మాత్రాన దల కంటగించుచున్న ది. కబట్టి యట్లు
వచియించితిని ఛీలే స్టలగుణదోపములయందు “వివేకయు
చాలని రాజును గొలుచుట దుష్క_రము. నీవు వివేకివి అనుషల
చేత. శజెప్పించుకొనవలనిన యర్థము నీ కొకటి లేదు. ఉచిత
మయినట్టు చేయుము, ఇప్పుడు నీవ్ర చేయంబూనినకార్య మేమి?”
నావుడు దమనకుం డిట్లనియె, జ
 మిత్ర భేదము లీక

“మనరాజు వింగళకుండు జలపొనారము కాళిందికిం బోయి

యొద్దుజం కెవిని భయపడి తీర్థావతరణను “మాని వెఅగుపడియు
న్నవాండు, పరహృదయము వ తర్ధ శ్షముగాదు కాంబట్టి యాతని
చిత్తవృత్తి నీవెట్లు తెలిసికొంటివనబోకు, ఈయగ్గవాతనియా
"కారముచేతనే నా కనగత మయినది. ధీనముంతునకుం బరులభావ
ము సుగమ మె యుండును, తురంగమాతంగాదులు సహితము
చెప్పీనయర్థము గృహించి వహానోది కార్య ముల బ్రవర్షిల్లు
చున్నవి, వలేంగితావగాహి యయినబుది యొక్క,.టియె పండితు
నకు విశేషము. అది 'లేనినాండు వండితునకు: బామరునికంశు
వి చేవమేమి? అది యటుండనిమ్లు, క_ర్భవాంశము వినుము, నే
నివ్వుడు నాజుసాలికిచోయి తద్సావానుభళూవముగా ననుసరించి
వలసినమాటలాడి యీశార్యము నీవ్రనేయుమని యోాజ్ఞాపిందం
చేవీకొని మనసున కెక్కుం. బవనర్హించి యాతనిమన్న నలు
వడనెదను.
అనిన గరటకు: డిట్లనియె, *రాజులకొలువుగోరువారుమెలం
కువగలిగి (పృవ_ర్దింపవ లెను, వారిచి _త్తవ్ఫృ త్తి యొజీంగి మెలంగుట
కడింది. అది స్వచ్భందవృ త్తివంటిదిగాదు* నావుడు దమనకుః
డిట్లనియె. “ఉద్యోగికి దారభూమియు విద్వాంసునకుం బకటేశ
మును బ్రియవాదికి శత్రువును చలేనియట్లు మద్దిమంతున కసాథ్య
మొకటిలేదు సదగర్హనముగలిగి నిచ్చలు తమ్తుంగొలుచువారిని
రాజు లాదరింతురు. భృత్యుండు జేనికోప ప్రసాదముల యంగ
మచ్చము లెజింగి మెలలానేనిం దదను గ హమునకుం బాత్రుం
డవ్హువు.” అనవ్రుశు: గరటకుం డిట్టనియె, “తొలుత రాజును జూచి
నుడువ దొరకొనున్భ మేది? నావిని దమనకుః డిట్లనియె, ఈ
ర్‌ “నీతిచంద్రిక

లు వచియింపవలెనని నియమముగలదా ? సృతిభాశాలికిం

చుభువునెదుర
ప సమయోచితముగా వచియింపవలసేనది బహు
వగు నుండును. నేవనుం డడ(కువ దోప గక్టుదురు పట్టు
దలంగి 'యేలికమొగమునన చూపు నిలిపి యాతడు తనవలను
భూచునెడం దత్మా_లోచితముగ( టౌ-ర్వాపర్యము విచారించి
తేనిభావ మూహించి తక్కు (గల రాజభృత్యులకు నవిరుద్దముగ
నేరిమి మిజు బలుకవలనీనయర్థము పలుకవల యునులీ
అనినం గరటకుండు నీకు. గార్యనిద్దిం గావుత, అదె అేండును
మరలి తనయిరవునకుం జనుచున్నవాండు. అతం డిరవుచేరునం
తకు నీవ్రంబోయి దాంకొనవచ్చుం బొమ్య. నావుడు దమనకుడు
వీంగళకునిపాలీకం బోయి అడంకువతో డ నొదుంగువాటున
నిలిచి భయభక్తులు పిరిగొనం దొట్రువడుచు బోహోరు వాన
రీంపు మృగేంద్రు డతనిసాదరంబుగ వీతించి కూర్చుండ నియ
మించి *కుళలనూ ! బవుకాలమునకు నిన్నుం జూడంగలిెగా
నావుడు దమనకుం డిట్లనియె,
“దేవా! తావకం బగునపాంగావలోకంబునకుం బా త్ర౦చైన
యీావన తే.శ,ంబున జంతుసంతానంబుల కావంతయేనిం నొ అంత
కుళశలంబునం గలుగదనం దావకగేవకు లగుమూవంటివారి
కయిది యడుగంబని'యేమి ?అవసరంబగుడు నేవకుం డనాకారి
తుండయ్యు రావలయుంగాదె ? స్య్వామికిం దత్‌ యెజింగి భ్బ
త్యుండు హితాహితంబు అలెటింగిందవవలయు. ఉవేతకుం డయినం
బ్రీియవాడి యయినను స్వామి దోహ యగు. స్వామి, దోహాకి
దో
ఇర్వశ్రేయంబులు చెడును, సదసది(వేకసంపన్ను ౦. డున
ఇవభువునకు మూబోంటి క్షు ద్రులవలన నరయం దగిసయర్థం
 మిత్ర భేదము ర్‌ర్ర్‌

బొకటి గలదే యని విచారింపబనిలేదు. చతుప్త ంతునశే దీపం

బుగాని యంధునకుం గొజయగునె? ఒక్కటి నిన్నవించెద నవధ
రింప్రండు, బవాుదేశాటనంబును బవుశ్రుతులతో డ నిరంతర
సాంగ తర్ధింబును గావ్య శా స్త్రవిచారంబును రాజాస్థానంబుల
బవ కాలనేవనంబును బురుషున శెట్టివాని కేని వివేకంబుపుట్టింప
సమర్థంబు లయియుండు. ఈనాలుగింట నొక్క_ండే నివ్యానికి
"లేకుండు వాండు కరాపస్థమండూకంబుంబో లెం దనముక్కు. నకుం
జక్క_నిమిందిబెయూకాళంబు తనగొందియ లోకం బని యెంచి
స్వజీవనమా శో,ంబునకుం దుష్టివొంది లోకవృ త్త
త్రంబున మూథుం
డయి నశియించును, చిరకాలం 'జేలినవారిపాదంబుల కొలువు
నేయుచున్న వమాబోంట్లు శ్రొక్కుడులయ్యు
త నిద్యావివేకసంప
న్ను లగుట సన్ని థానప్ప
వప ఛావబుచేతంగా జె!స్వామికి శేనుంబు
గాంటీంచు ఛృత్యుగ డప్రాప్తాను యోగుండ య్యుం దణి
యొజింగ వలయునరంబు వచింవవలయును, అయినను సామి
చిత్తంబునకు వేజొండుగం దోంచునేమోయని మనంబు లేకువం
బొరనెడు నావిని పీంగళకుండు 'దమనశకా! నీవు మాకు హిత
భృత్యుండవు. నీవచనంబు మాక వళ (గ్రాహ్యంబు. మేము నీకు
ల్స్‌త్తవారమే? ఏల జంకువడియెదను? నీయిచ్చవచ్చిన వొవ్పునం:
చెప్పవచ్చును నావుడు గమనకుండు కరంబున నోరు మూసీ
కొని యావచనంబు లాలించి బుద్ధిబుద్ధియని, “దేవా ! యింతేకుం
సొంతముందు ప మ DS బోయి యచ్చట జీచ్చ
వడిన లెజుంగు దోంవం గొంతసనేపు చిత్రరూపంబుపపగిడిం జూపట్టి
వుడవీ యిరవున కరుబెంచితిరి, ఇందులకు నిమి త్తంబుగానక
చిత్తం బుత్తలంబు నొందెడు, అయ్యది చెప్పవచ్చునని దేవర
56 “నుతి చల

చి_త్తంబునకుం దోచిన నేవకుండు వేచియున్న వాడు, నావిని

వీంగళకుండు *“దమనకా! విను మాకు నీవు పరమాస్తుండను, నీకు
దాంపురము చేయున్నము మాయం దొకటియైనం గలుగదు,
అఖిలస _త్హ్వశ రణ్యంబయిన యాయరణ్యంబు మదధినంబు. ఈ
చేశంబువ నా యాదేశంబునం గాక యాకయినం గదలవెజుచు
వింటి వా నేండొక్క_ వివరీతంబు? పి
పిపాసార్టితుండనయి యమునా
తరంగిణి కరుగుచుండ నుటుము తేజింగున మొరపంబొక్క.టికర్ణ
గోచరంబయె, ఆనినదంబు వినినచోటనె వితాకువడి నిలిచితిని,
బసునుంతవమయిన నంతరంగంబున భయంబునం చొరయక
యిట్లు ఘోరంబయి యారావంబు గావించినజంతు వలంతిగ
నుండదని చింతించెద. లోకంబున ను త్తముం డగుకూ గుునకుం
బర
ae ప కర్షంబు సహ్యూంబగు నే? అల(తివానినేనిం బగవాని
నొప్పరికింపంజనదన లాతివాని జెప్పనేల? ఎట్టివానికేనిం బల
దర్చ్బంబునం బగతు న్‌"ప్పరికించునట్టవాని కళ్‌
_శ్రీఖరుత్వంబులు
లోకు లారోవింతురు వలదని వాకొనకుండ వమూూంకుట నోఃపులు
గనువచ్చునే? ఇట్టిసడివడుకంకు నొడలు విడుచుట మేలు
గాదె? ఊరక వోరుకం కొం బోర నది శే యూదాయకం బయి
యుండు, దై వయోగంబున మారుతుండు దోBనేనిం గడుమే
లయ. కావున నివ్వుడదాయ పయినొంజెం బోవుదము. అరాతి
నిరాసంబ పరమార్థంబుగం గోరితిమేని దదుపాయాన్వేపణం
బావశ ర్థికంబు, బలవంతుం బగతు నుపాయంబుచేశన సాధింప
వలయును, 'కాన్రున నిప్పటికిం దొలంగి చని కాల దేశోచికంబుగ
వలయునుపాయంబు సముపార్థించికొని వివక్షు శితీంత మొందై,
ఇందు నీకాయ్యది పోలియున్న యది చెప్పు మనిన దమనకుండు
 మిత్ర భఖేదము 57

కొొంతవడి చింతించి తుదముట్టం గారణంబు చెలియక తమకింవ

రాదు, శ బ్రమా తే,౦బునకు నివ్వెజుం చొరయంజనదు,

త్రొళి
ల్లిత SG వనమ్లునం గు మృరుచు నెక్కడ నా
జహోరంబు యం గరం బుదరం బాణపు నకనకంబడ డిల్లపడి
వికలాంగంబులయి నేలం గూలిన శ తాంగంబులును ఖండిత
శుండాదంతకాండంబు లయి సేడసీ కొండలవీండువిడంబించు
వేదండతండంబులును ముంగాళ్లు విటీగి డొక్కలు వెరిగిమాటు
మెడలునవై చి చాబటుమాటుగం బడియున్న వాజువంబులను నెటు
మగంటిమి మెజియ వాలెజుం గొటుకుచుం జూపు జంకేనల
పాంకంబు వదలనిశికంబులును వాలువొజుంగని కరంబులును
గరంబు మెజియ వీరశయనంబు నొంపిన కరూధవారంబుం గలిగి
ఘోరంబయి వివి క్రంబయిన యొక్క_పొలికలనిం గని తటియం
జని మొక్క దారు ణారావంబు విని గుండియ లవియ చెండువడి
మూార్చిల్లి కొంతవడికిం చెప్పిరి జెప్పలువిచ్చి యప్పాలంబు నలు
వలంకులు విలోకించి గాలింగదలు ప్రేల గొమల తాంకున మగు
దుందుఖిం గని మనంబునం దలం బగుకొంచలంబు మాని దాని
“డాయం బోయి యద్దానితోలు ||
వ్రీలం గొెజికి వొరంబడి వెడలి
వచ్చి “దీనిక లరూపు తొలుతం చెలేయంజాలనయితి ఇప్పుడుగదా
దీనివాప్పు నెటింగితి, ఎద్దియని సవిమర్శంబుగం బరికింపక కాని
యున్న తేజం గెబుగంబడదుగదాి యని యెన్ను కొనుచుం దన
చుట్టుంబట్టునం జూపట్టుశ వనివహంబు పాజంజూచి “యాహా!
యిక్టియాహోరంబు వొజుంగి సురుంగం జూచితింగా యని వగ
చుపు వలయునంత వలలంబు డిఏ తనయిచ్చం జనియె, కాన్సన
శబ్దమూ త్రంబునకు నివ్వెజుం బొరయంజనదని వచించితి,
 క్‌ నీతిచంద్రిక

స్వామిముదల యిచ్చినం జాలును, -ఈత్షణంబ యాచప్పు.

డుస్పతిల్లినచణాయకుం బోయి తత్కారణం బారనీ నీతెంక రా
లండూ అనినం బింగళకుం డాతనిమొగం బళు చూచి కొంత
చింతించి “యిదియ యిప్పటి కుచితంబని త్రో(చుచున్న
ది, కరంబు
వరికిందక యేకార స్టిమునకేనిం దమకింప లగ్దుగాదు, ఎదిరిసన్దుఖం
బున మాటలాడ సూటివజెనేని బలాబలంబుల ఫొలంది యెజీంగి
తత్కాాలోచితంబుగ నావుతెంచినమాటలుగ నాడవలనీన
నీకుం బోలిన తెజంగున నాడి యొదిరిని లోంగొనవచ్చునేని నట్లు
నడపును, నీ వన్నిటం జతురుండవు. నీకుం జెప్పవలయునే ?
పోయి రమ్ము.” నావుడు దమనకుండు గృక్కు.న వెడలి తో బీయా
మోత వీ'తెంచినజాడనపోయి యాపాలంబు నలురగెలంకులు
కలయం జూచి యడుగులచాప్పువట్టి జాయంబోయి సంజీవకుం
గాంచి “యోయి వృష భేంద్రా! నేను మృగం దు నిభత్యుండను.
అతం డనువ నీపాలికి వచ్చితిని, అతండు దానుగ నీతోడ నాడు
మాటలు నాకుం గజిపీ ఫుల్తెంచినవాండు వినుము. “ఈయర
ణల్టంబు మదథీినంబు దీనంగలస త్త సంబులన్నియు నా శాసనంబు
వహించి వంరించుచున్న
యవి. నీవును నాయాజ్ఞానువ_ర్రినయి
యుండునది, ఇంతియకాదు, మదియానుచరులం గూడి వ _ర్థింవ
నీకు శి,యంబేని ననురూవం బగురాచకార §ం బొసం7గదం
నీయిస్ట్రం చెయ్యది యది యనుసరింపవఛ్చు” నని యానతిచ్చె.
ఇంతకుమునుపు నీవు నిశ్శ్ళంకంబుగ ఆఅంకియ
వై చితివి గాంబోలు |
దాని విని 'యేలికకు నీపొల(కువ విచాకణీయంబయె్య... నీవ్చ
భయంపడకుము, అమ్మహామవాుండు కరుణాళు(డు ధార్మికుడు
గావున సజ్జనులకు గము్యుండయి యున్నవాండు, నీవు శంకిం
 మిత్ర భేదము ర్‌0:

పక యేతేన్యని నుడివి యొడంబజచ్చి ముందు మృేంధద్రుని

పాలీకిం జని “స్వామి! 'దేవరయాజ్ఞ చొప్పునం బోయి పరికించితి..
మోావిన్న యారావంబు గావించినవాండు విాకనుగ్రాహు్య్యూండు
గాని నిగ్రావ్య్యాండు గాడు, తావకం జగునవ్య క్రవిక
క్రమంబు
విని భయా్రాంతుండయి యున్న వాడు. ప ము
వభ
వుహాభూజంబుల భంజించుంగాని వినతంబు లగుతృణవితానం
బులు వకలింవం గడంగునెనెట్లు? శ క్రిసంపన్నుండు దన్ను మాటు
కొొనువానియందోం దనబలంబు వెలయించుంగాని య్రుక్క_డుల
"లెక్కి_౦హడు. ఇట్టగుణంబు "లేలినవారికి సహజంబ్నులైె యున్న
యవి, అవసరంబగుడు వచియింపవలనెంగాని చేవరకు ముందటి
వాకు
క్రువ్వవలయునేె ?ఆతడు సంజీవకుం డనువృవ, భేంద్రుండు,
బుగిమంతుండు, వలినవారి యూోలగంబున వ_ర్హింపంజాలిన
వాడు, అతని సామి పాదంబుల చెంతకుం గొనివచ్చెద ముద
లయే యనం బింగళకుయడు చిలునగవుతో డ నంగీకార నూచ
కంబుగ మొగం చెగరవేయ మహో వ సాదం బనువ, విన మత
గాత్రుండై యుదుంగుచు వేళంబ చని నంజీవకున జదురు
వోయి “నీిభాగ్యంబుకతంబున మృగరా జొంటి నున్నవాడు,
కానిపించుకొొన నిదియె సమయంబు, మసలక 'య తమ్ముని వెంటం
దోకొనివచ్చి అేనికస్టైదురు దొలంగించి కొంత చెంత నిలువ
సంజీవకుండు భయవినయసం శ్ర:
మంబులు ముప్పిరిగొన వినమ్రుం
డయి వందనం బాచరింవ మృ గంద్రుండు సాదరంబుగం బ్రసోద
మేదుకం బగుశే గంటిమా పతనిషయిం బొలయ నిన్ను మా
దవ్దన్షక్షుండు చెక్కు తెణంగుల నుగ్గడింప విని సంతనీంచినారము.
నీయట్టిధీమంతుండు మా కొలువు నీయకోొనుట మాకుం బరను
 60 నీతిచంద్రిక

లాభం బని యెన్ను చున్నవారము, మం త్‌పదంబు నీకొసంగి

నారము, జాగరూకుండవయి మన్ని యోగంబులందు మాకు
మాటుగం గార్యంబులు నిర్వహించు ర
శ ణాది
చుం బరివారసం
'కారర్థంబులు కొొటింత వడకుండ జరుపునది అనియానతిచ్చి యది
వొరంకొని తానును మం శీ,యు బద్దసఖకింబున నుండ నానా(టం
దక్కు_ంగల పరివారంబువలన నిరాదరుండై. యుంభజె,

దానం జేసీ దవునకుంకు తనయిరవన్రున కరు బెంచి చింతా కాం

తుం డయియుంటంగాంచి కరటకుండు “తమ్ముడా! నెమ్తుగంబు
విన్న (బోవ ఖిన్నుండవయి యున్న వాడవు. కతంబేమి యని
యడిగి యాతనిచేతం ద త్మా._రణం బారనీ కొండొకదడవుమిన్న
కుండి “మిఆీనవని కూరక విణారంపడ నేమిఫలంబు ? మన కేల
యీ పెద్దతనంబులని మొదలనె పెక్కువిధంబులం జాటి చెప్పి
తిని, నీవు నేర్చిననీతులన్ని
యు6 'బెల్లుగ వల్లించితివిగాని నాపలు
కొొకటియయినం జెవి. జొరనిచ్చితివె? తన్నుంగట్టం ద్రాళ్ళు
డాం దెచ్చుకొన్నట్లు రాగలహాోని గానక జేనతోడ లేని' వెద్దణీకం
బులు కొన్ని నోరికసిదీట నాయొద్దునకుం గలుగం బలికి చెలి
కారంబు చేయించితివి, అవ్వు డనుభవింపకతీలునె? అది నీనేర
మింగాబె ? నావుడు దమనకుండు నిట్టూర్చనిగిడించి తల
' పంకించి యుంకించి మొగం చెగనె త్తి *కరటకా! నీనచనంబు
సత్యంబు దూరము విచారింపక చేసితిని. ఇంక నేమిచేయవచ్చు?
దైవంబు (వతికూలంబయినం బురుష కారం చెల్ల వ్యరంబయి చను,
కావున నన్నూరక దూజణకుము, ఇట్లు నే నొక్కండన శాను,
పాఢభూతి యనువానిచే నొక్కసన్నాస్థనీయు మేషయుద్ధం
 మిత్ర ఖేద ము 61

బుచే నొక్క_జంబుకంబును ధన ప్రాణంబులు గోలువోయిరి, ఆకథ

వా కృుచ్చెద నాకర్ణి ంపుము.,
'దేవళ రాఖభిథానుం డగు సరి వాజక బ్రువుం డొొక్కరుండు
గలడు. ఆతండు లో భాకృష్ట చేతస్కు౦డయ్యు వీతస్ప నుం
డుంబోలె జనంబులకు మనంబులు తనియ నృశ్వాంతంబు వేదాం
తార్థంబు లుపన్యసించుచు. దదాకరక్షనకుతూహలంబున మూగి
లోకులు భ_క్టిం చెచ్చి యెదుర నిడినని తంబు లనాదరనూచక
మందహోసరోచిరుదంచితసుందరవదనుం డగుచుం గాంచి తదను
గ్రృహోర్థంబుబో లె జూపుల నంగీకరించుచు నట్లు నానాంట
సము పార్టించినవి త్తం బొక్క_బొంతం బదిలంబుగ నునిచి కూర్చు
వోసీయది కప్పికొని ర్రుమ్మరు చుండు, అతం డొక్క_నాడు జను
లకుం గర రసాయనంబుగ మోతుధర్మంబు లుపన్యసించు చుండ
నొక్క_మాయావి యామస్కరిధనంబు తస్మరింవం గోరి పెక్కు.
దినంబులనుండి వేచియుండి లాతివెరవు దొరకమింజేసనీ డాయం
బోయి సర్వాంగాలింగితభూతలంబుగం టి జామంబు గావించి
లేచి ముకుళితకరుం డగుచు నాతనికిని మలువడకుండ నొక్క
పక్క కొొదింగి నిలుచుండి యాతండు వాక్రుచ్చుధర్శంబులు
త దెకాగృహృదయుండుంబో లె నాలకించుచు విలశీణుంనుం.
బోలె దూరితతారళ స్టీవిస్తారితనయనుం డగుచు జిరంత
నాలత్మీయధర సంశయ రాకరణచణ వస్తుత పృకరణార్భశ్లాఘమా
సుండుంబో లెం బరివాహితమ_స్టకుం డగుచు శ్రోవణాంత
రాయాసహిష్లుండుంబో లెం ద త్రీతష్టిజనసల్థాపంబులు భు?కుటిత
ముటుం డయి సీల్కారవూర్వకంబుగ నిశీ_ప్పకరసంజ్ఞ చే వారిం.
చుచు నిర్భరానందనివళుండుంబోలెసబాప్పనిమిోలితచనుం.
లో
62 నీతిచంద్రిక

డగుచు దదూపనార్థిసావసానంబున నచ్చటిజనులం గాంచ్చి

పం. కడు బడలియున్న వారు. ఇక్కడి వారందలు గొంత
శపడగలుగ నుండుండు, భికోౌనంతరంబు రండు పొండు అని
యవ్వలి కనిపి యొక్క తాళ వృంతంబు పుచ్చికొని పక్క_నిలువం
బడి యల్లన వీచుచుండె. అంత నయోస్టిగి యాతని సాదరంబుగం
“యోయి నీవెవ్వండవు?మాకు భ క్రిసియుచున్న వాండవు,
వ నీకు వలయు వ యోజనం బేని? నావుడు “సామ !
'నేనాపాక్రభూతి యనువాండ, తమయందు గు _ప్పంటై యనన్యు
సాధ్యం బయినయగంబు తనుకు శుక్రూప, యొనరించి వడయం
గోరినవాండ. నన్ను శిష్యుంగాం గొని నాయీప్సితాక్టం బొసంి
హింపుండు, మణీయొక్క_ండే నొల్బ. యథార్థంబు విన్న
యను గా
వించితి* నావుడు నప్పారాశరి యట్ల కానిమ్ము నాన్రదు వాండు
మహావినయభయభ కులు కరంబు "సుతాం శుశ్రూష
చేయుచు నాతని వెంబడి చేశాటనంబు సలుపుచుండె, ఒకనాం డా
పారాశరి చారించోవుచుండ నాటక్కు._దారి సత్వరంబున నాతనిం
జేరం జని hens నిన్నశాత్తి తి నునము ని దించిన యింటి
వారివి గడ్డిప
వరక నాగుడ్డ నంటి వచ్చినది. తృణమ్మైనం బరుల
'నామ్లు సొనం జనదు, ద్రుతగతిం బోయి యిది యాయింటి వారి
కిచ్చిచచ్చెదనని వాక్రుచ్చి కొంతదవ్యు వెనుకకుం జని యాపర
కం వొరుగవిడిచి కొండొకదడను దారి వుసలి యరుదేరంగాంచి
యాకర్యంది వెజంగంని “యీతండు. వీతస్పృపాంం డవిగీళ్ళ
చరిత్రుండు విశ్వాసపాత్రు
తుం డని యెంచి చిరసంచితధనసంచ
తంబు నించిన తనచొంత మోవం బాొలుమాలి 'వెంటవచ్చు
“నావెచ్చకానిం గాంచి '“వార్థకంబున పీనసత్తు(ండ నగుటం చేసి
 మిత్ర భేదము 68

'యింతమా త్ర౦బు కప్పుడుబొంత మోవంజాలకున్న

వాడ దీనిం
బదిలమ్ముగం గొనికవూ యని చేతికిచ్చిన వాండు సంతోవభ
'రాక్రాంతస్వాతుం డగుచు నినముండయి మహాప్రసాదం బని
కొని 'వెచ్చహెచ్చరికళోడ వహించి తెచ్చుచు వలనీనచో
నాధీతునకుంబజపుగం జలికప్పుగ వినియోగించు చుందొంటికంచు
హాచ్చుగ నచ్చికం బుక్ట్రించు వాలలంబు6 బూని యూగడెంబు
నేయు చుండెను, ఒక్కనాండ క్క-విళాల్చునవూర్టంబునంబోవుచు
సమయజామదగ్ను్యుండు కరసహా స్క౦బు ఖండింప రక ప్రభా
భాసమానుండును బ తావహీనుండునయి కృతవీర్య సూనుండుం
బోలె భానుండు చూవట్టుండు నచ్చోటికిం గుజంగలి యగు
జలాశయంబులకుం బోయి వార్చుచుండె, అప్పుడు క స్పైదురం
ద త్తీరంబున మేషంబులు శెండు రోషంబు మోజు నగంబులు
వతిఘోవంబు లీనం చెల్లు రేగి వెడిల్లన డీకొంచు దారుణం
బుగం బ్రనవిదారణంబు సలుపవుచుండ వానిముధ్యంబున నల్లం
దాంకువడి మూరంబులు వగులం గాట్‌ వేరినదాని ఫేరవం
బొక్కండు గాంచి వలలఖండం బని తలంచి సంతనీంచి "చాయం
బోయి యిది యుధ్య న షమధ్యం బని గణింపక దాని భత్సీంచు
చుండ నంతకుముందు డీళొని వీజిందికి జరిగినయురణంబులు
మరలం బఅఠె:.-చి డీకొనుడు నడుమం దగులువడి యావంచ
కంబు పంచత్వంబు నొందె, ఆసన్నాాసీ యయ్యూది విలోకించి
“యాపహో! ఆమిషలోభంబు గోమాయున్ర నిక్టిద శ కుం దెచ్చెం
గాదే? ఏరికేనింగాని గుణంబు లో భంబుకంజు నొక్కండుగల బేటి
యని చింతించుచు మరలి తీరం బారోహించి యాదారి శిష్యుం
చాసక్‌ “యొహో యాహిాఢభూతి! యొజనే యాపాథభూతి!”
64 నీతిచంద్రిక

యని యెలుంగాత్తి పిలిచి పిలిచి సంజ వొద్దు వెలుంగునకుం

గరంబు మటుంగు వెట్టుకొని కనుమేరదూరంబు చూపు సారించి
పొజం జూచుచు యాతాయాతజనంబులం జేరం బోయి వాని
యంగమచ్చను చెప్పి యిట్టివాని బొంతమోచుకొని పోవువానిం
జూచితిశా యని యడిగి యడిగి నలువలంకులకుం బాణ్‌పాణి
వెదకి వెదకి వేసజీ కడకుం ద న్నాదురాత్యండు ప్రకారించెనని
యెుజింగి శిరంబు వంకించి నిట్టూర్పు నిగిడించి మేషయుద్ధంబుచే
జంబుకంబును నాషాఢభూతిచే నేనును స్వదోషంబువలన
ఇడితిమి. ఇంక నేమి చవేయవచ్చునిని చింతించుచుం జనియె,”
అనిచెప్పినం గరటకుం “జెట్టిధీమంతునకే నొహో్కో-క్క కాలం
బునం బ్రమాదంబు వాటిల్లుట స్యాభావికంబు, దానికి వగవం
బనిలేదు. నీవింకం జేయందలంచిన కార్యం జేమిి యని యడిగిన
దమనకుం డిట్లనియె, వినాశోన్గుఖ కార్యంబు మేలువటుచుటకు
భావ్యర్థసంగ
గ హంబున కనర్థ్యవ్ర
ప తీ కారంబునకు నర
రం బగు
మంత్రంబే శేయంబు, శావ్రిన్‌నదియ యిపుడు కః
_ర్హవరంబు,
జ. వింగగళకసంజీవకులకు "భేదంబు పుట్టంచునుపాయంబు
పరికించుట ముఖ్యంబు, దానంజేసీ మన కెల్ల యగగ్థంబులు ఫిస్ధించు.
మనవింప్పు డువేతీంచినం బిదపం బింగళకు కుద దొహ్మ్క._
రంబూ నానిని కరటకుం డది యెట్లు సాధ్యం బగు ననిన దమ
నకుం డిట్లనియె, “ఉపాయంబుచే నేయది శక్యంబగు నాయది
వరా కను తంబుచేత నయిన శక్యంబుగాదు. కొకం బొక్కం:
షప దనకు విరోధి యగు సరీస్ఫపంబును దోరించె.
అక్క_ుథ వక్కాణించెద నాకరిర్లంపుము, ర
 మిత్ర భఖేదను 65

యమునాతీరవుందలి వనములో మతి మూంకుమోంద గూడు

కావించుకొని వాయసమిథునము hater చేయుచుండొను,
ఆమజ్ఞు (క్రిందిపు
పుట్టలో సర్పము వాసముచేయుచుం గాకివెవెట్టన
ప్రజకు ర. “పోవుచుండెను. దానికి వాయసము మకిలి
"ఖేదవడి తనమి త్రమయిన నక్క. పాలికిం బోయి (త్రాచువలనం
దనకు మాటమాటికి వచ్చునుపద్రవము చెప్పుకొని యంగ
లాశ్చెను, అప్పుడు నక్క. యిట్లనియె, “తొల్లి యొకకొలనిలోని
మోాననుల నెల్ల బలవంతముచేసి భ శీంచినకొంగ నొక్క...
యెొండ్రి, యుపాయంబుచేతం జం'వెను. అట్లు నీవును నీళత్రు,
వును "గడముట్టింపుము, నీ కాకథ చెవ్పెద వినుము.
బదరికాననవుందు సారోదం బనుకాసారంబు గలదు.
అక్క_డి కొొక్క_ముసలికొక్కెర వచ్చి నయనంబులు నిమిోలించి'
యాహోరంబు మాని దువ్మరం బయినతపంబు చేయుదానివలె
నొంటికాలితో నిలువంబడి యుండెను, ఒకయెండి, యా తెజంగుం
జూచి కరము వజంగుపడి డాయం బోయి యిట్లనియె, “ఓయి:
బకో_త్తమా! నీ వనయంబు కృశిమంబు వహించుచున్న వాడను
చేరువ బా తాడుమోనంబులం జూడనయిన నొల్లను. ఈయునికి
యేదియే నొక్కమహోర్థం బక్థించి పూనినయనళన
వ్రతానుష్ట్రా
నంబు గాంబోలు, నీవిచిత్రచరిత్రంబు మదియశ్షో
త్రపేయంబు
గావింపువము* అనిన విని నళ బ్హోన నిట్లనియె, tees కర్క._ట
స్టోత్రమా! నీవు మిక్కిలి బుద్ధిమంతుండవు. ఆకారంబుచేతన
భావంబు భావింప సమరధ్ధుండవు. నిస్సంగులమయి వమౌనమ్ముద్రా
'థార్తులముగు మాద ్రశులకు సహితము నీవచనచాతురిముంబుసల్లా స
వంబునం దుల్లాసంబు వుట్టించెడు, వుట్టువుం దొ ట్టి నాకడువుం
నీతి5
66 నీతిచంద్రిక

జిచ్చునం బడి మడినీనజంతువు లిన్ని యని యొన్నికకు రావు. ఇట్లు

మదీయజాలికి స్వాభావికం బయినభూతహింసాధర్మంబుచే శరీర
భరణంబు గావించుచుండుదును. గంగే త్తరతీరమందు మట్టి
వృక్షము కొమమిాంద నేను గనార్చుండియుండంగా నామ్రానీ
శ్రీం నొక "'యోగిప్టంగనవుండు తనళిషు
షంర్భలకు నానాధక్ష్మ ంబు
hee గ. డిట్లనియె, “వురుపార్గ్లం బరి ంచువారి కక
చరణీయంబులగు ధక ంబులు వినుడు, సకలదోవంబులకు
వనాలలో తంబు విస
సర్హి ంసపవలయును, సర్వభూతంబుల
యందు సదయుండయి యుండేవలయును. ఆలోభంబును భూత
దయయును లేనివానికి సర్వధర్మంబు లనుక్యితంబులయు్య్యు నిరర్థ
కంబులగు, జీవనంబు తణభంగురంబు గావున మోనపోక
ప్రరుషుండు కాలంబు పుచ్చక యు _త్రమధర్శ ంబు లనుష్టింపవల
యును అని వక్కాణింప విన్న వాడను, ఎట్టిసుకృతవిశేశషంబు
ననో నాంటంగోలె నామహోనుభావుండు పతం ధర్మం
బులు మనంబునం బట్టి సస్నా వస్థయందయిన మజుప్రునకు రావు,
అదిగో నాండు మొదలుకొని పురు హోస్టంబునంద జం నిలివితిని,
హింసాకర్ష్మ ౦బునకు రోసీతిని. జలశై వాలాదులతో 'దెహూభార
ణంబు చేయుచు ముముక్షుత్వంబుం బూని నునివృత్తి నున్న
వాడను,” నావుడు విని యచ్చో వసనీయించు మోనంబులు
మోదనూనంబులయి యాహో యీనముహోవువుండు నీటుగవి
సీననివ్వువలె నున్నవాడు. ఈతండు బక మాత్రుండు గాడని
పరికించి డాయం బోయి యిట్లనియె, కీ మహానుభావా !
న చూపయిం “చాలా అనావనిలభ్రావం
బులతో మిీానేవం గో రివచ్చిన వారము” నావుడు ప య
 మిత్ర భేదము 67

ప్రసాదభాసుకం బగుదరపోసంబు గావించుచు వాని పాఠ

నంబు కటాశుంబుల నంగీకరించి నాంటటంగోలెవానితో సఖ్యంబు
గావించుచుండె. అంత నొక్కనాండు వజువాత నాఖగంబు
సాఖళాయనికంబుబయి డాయం జనుదెంచిన మోనంబులదీన
వదనంబుతో 'బాప్పవారివూరితలో చనంబయి నిట్టూర్పు నిగుడ
విలోకించి తల పంకించి యుంకించి కాలనిళమూగంబు మూట
నేరికి ఈక ఫ్టంబు నావిని మోనంబు నిట్లనియె. “ఒతపోధనా! తడ
వులంబట్టి ని న్నెజు౨గుదుము, నీవు నిత్యసంతుష్టుండు నానెగడి
తివి, అట్టినీకు నేం డిట్టిఖైదంబు రాయగతంబేమి?? అనవ్రడు
నాటక్కరకొళ్కెర యొెలుంగురాలుపడ నిట్లనియె, “కాలము
చెప్లీ నవా(డను గాబట్టి యింక నూరకుండరాదని విణారించి
మునుతుండనయి పు త్రాదిబంధంబుచే విడిపించుకొని మంటిని
సుఖంపం గంటినని యుండ(గాం బార బకరవశంబున మోతగులం
బొక్క_టి Ey _వ్రంబయ్య, మోాక్‌"కయావద వచ్చుచున్ననుల్లంబు
తల్ల డిల్లుచున్న
ది” అనుచు జూటజొటం గన్నీరు విడుచుచు నిట్ల
నియె, “ఇంతకుముందు కొందటు జాలరులు వచ్చి యీ కొలని
జలంబుకొలంది పరికించి యింకం గొంతనీ ర0కన వ తమని
పోయిరి. ఆమాట వినంగాన నాగుండేలు బద్దలయ్యెను. అది
మొదలుకొని విపణ్ణుండనయి యున్న వాడను ” నావుడు మీనం
బులు విని భ యంపడి యిట్లనియె, “ఎట్టయిన మమ్మా బారివలనం
చలంగువెరన్ఫు పరికింస నీవాక్క_రుండవు వలంతివి. ఖేవదంబు
'పేర్షిని విషాదంబు నొందియున్న వాండవు, బ్రంతియశకాని లెస్స
పరికించిన నీకుం దోయనియుపాయంబు లేదు, నీవ మాకు శర
అంబు అనిన బకంబు కొంతవడి చింతించి యిట్లనియె, “ఇచ్చ
45 నీతిచంద్రిక

టికిం గొంతిదవ్వున నిళత్యావం బనుకొలను గలదు, ఆందులకు

మిమ్మందల నొక్క_నాటనె కొంపోవ శ కుండ గాను గాని
“యోవినంతవట్టు నానాంటం గొనిపోయి విడిశెద,.” అని చెప్పి
చ్చతిదినము వలనీనన్నింటిని ముక్కు_నం గణచుకొనిపోయి
యుక్క_కొొండ బండమోదం బెట్టుకొని భహీంచుచుం గొన్ని
దినంబులలో నాకొలను నిర్మిశం గావించి, అంతం డొలి
మిత్రం బయినయెం డ్రి, మ నిట్లనియె, “నా వ్రీయ
వింత్రుండా! యిక్కడి మోలను చారివలనం దలంగి రహీంచితివి,
ఆట్లు నన్నును రథీంపుములొ నావుడు బకంబు నల్లె యని
యిం డ్రిని జంచువుల నిజకించుకొని మిక్కిలి పౌడన్రన కెగనీ
“తాను మాల, దిన్న కొండ కొమ్థునకుం జక్క్ళంగా సాగి మింట
బోవుచుండెను. ఆపోకడ చూచి యెం డ్రి యిట్లు చింతించెను.
“ఇప్పు డీబకంబు నన్నుం గొనిపోక యీకోొండకొమ్మునకుం గాని,
చేటొండుచోటికిం గాదు. ఈ కొండశిఖరంబున జలంబు లెక్క
డిని? -ఈగుంటి మోందంగాని దీనిచుట్టుంబట్టునంగాని జలంబులు
"లేవని యాప్పులవలన వినియున్నా(డను. -ఈబకంబు కపటంబున
పతాసటులం బట్టుకొనివచ్చి యాకొండ కొమ్థునం బెట్టుకొని
తినియెం శపోలుకః ఆహో ! తెలియక అ ని జో
విని మోాసపోయితినిగదా! మాయికులయందు బుదిముంతుండు
మాయాసనియయి పృవ_ర్తింపవ లెంగాని బుజున్రుగాం 9 వ_ర్థింషC
గూడదు. కాబట్టి 'యేవిధముచేతనేని దీని వంచించి తప్పించు
కొొనునుపాయంబు కావింతుంగాక యని వగచి కర
_రృవ్యం బాలో
చించి లెస్సగా బుద్దియందు. గుదుర్చుకొని యిట్లనియె, “ఓయి
బకో_త్తమా! నీవు నన్ను( గడుదవ్వు దుసికిలకుండం బట్టుకొని
 మిత్ర భేదము 69

పోంజూలవు, జూజీవడితినా భూమిని సంచరించుజంతునులు నన్నుం

బొలియించి భతీంచును, ఆవల నీయఫివుతంబు సీష్షింవదు,
ఇవ్వు డొక యుపాయము చెస్పెద వినుము. చేను నీకంళంబు
కవుంగిలించి పట్టుకొని వచ్చెదను. గన్యుస్థానంబునకుం బోక
మునుపు నావట్టు విడువను. ఇంత చెన్ప్చనేల నారత్‌ణభారము
నీది, చిత్తము వచ్చినట్లు చేయుము,” అనిన విని యాకొశ్కె_ర
సమ్మతించి యెండి చేతం గంఠంబు గాంగలింపించికొని కొండ
మోాందికిం బోయి కాళ్లూనబోన్రవపుకు కులీరంబు తనగిట్టలతో
డానికంఠంబు కబుక్కు._నం ద్రైంచి నేలయడి స్రాణంబు తప్పించు
కొని తనయిచ్చం బోయెను. కాబట్టి నీవును సదుపాయము
విచారించుకొని సీళత్రువును జంపు మని నక్క. చెప్ప నిని దాని
చేత నెలవుతీనీకొని శః తనయిరనవ్రనకు వచ్చి చేరెను,
యమునడావున విలాసథామం బను వట్టణంబు గలదు,
అందలి రాజాంగనలు శీ డార్భంబు వనంబునకుం జని కుసుమాసప
చయం బొనరించి శ్రాంతి యడంగ జలంబు లాడంగోరి యొక్క
సరనీం గాంచి ఆనా బగుదాని మానోజ్ఞ కంబునకు
క మాన
సంబుల నానందంబు నిట్రవొడువం ద శ్రీరంబు! చేరి హోరాది
కరిహ్కో రంబు లూద్చి యచ్చోటనుంచి చనుకట్టులుగట్టి యొండొ
రులచెట్టలు వట్టుకొని సుందరమందగమనంబుల నొయా్య్యరంబు
మోజు నీరంబుల డిగి యల్లల్ల నడుగులికుచు విసారవార
పరిస్ఫురణంబులం గాంచి యంతకంకుం దమమించులు మించుగ
మెటయించు జెజంగున వెలితళుకుంజూవ్రులు కళవళీంప నులు
కుచ్చు గటిదషయసంబుగ డిగి సలిలవిజోరంబు_ సలువుచుండ
నొక్క_లతాంగి దోయంబులు దోయిలించి దోయిలించి యొక్క
70 నీతిచంద్రిక

తోయజాతీపయిం' జల్లి యది మాటుకొని “*యేబేది నిలువక

చల్లుమా మూట” మనుచు మోణిం జల్లిన ఛారాసారంబునకు
Ss శేలొడ్డి నాడమొగం బిడి వెజకేలెత్తి
తి మ్రొక్కుచు
“నమ్మమ్మ చాలు జాలు నీబోలి కింక రాను మూసు మన నయ్యది
యిస్సిరో యింతవిణికివె నా మణటీయొక్క_ తెఅణవ నెజజూణనవేని
నావంక మటులుము, చిజబుతుకదానితోడనా యింతబింకంబులు
పూంకించెద విని పురికొలిపవీ తాను నదియు మలంగక తొలంగక
పట్టువదలక నట్టుగదలక పరస్పరకరకమలసమిోారిత వారిధారల
లోంగక నోంగుచు నొండా "రుల హెాచ్చుచు మెచ్చుచు నిది
యెంటిసుమాళంచె చాలుంజూలు మోయాలంబు ఇాలీంపుం డని
తోడివారలు వారింం దరహోసొంకూరంబు లాననాంబుజంబుల
నలంకరింవ నాన్ట్రాంళుకో _తృరియాంతర్లత నిస్తల స్తనస్తబకంబు
లుబ్బి నిబ్బరంబుగ నిక్క_ం గడురోయజుచు నిలువంబడ మణి
కొొందటు ముద్దియ లుద్దులయి యొండొరులరవణంబులు పణం
బుగం బన్నిదంబు సణీచి పారంబునేర వేగంబుమిాటఅ నీదుచుం
బోవ నేల యూరక కరంబు కలగుండు పషజబ్‌ఇదరే యని లాంతి
చేకియలాడ మనలం శేరినవారి కతనుమోభంబు దుశ్వారంబు
గాదె? యని చదురులాడుచుం బారంబు ముట్టుచు ముట్టని
'వారిం గరంబులం జప్పటలు గొట్టి యోడిీతి రోడితి రని శేరి
సేయుచు _స్తనగమనసా మార్థసహనత్వంబునంబో లె రథాంగ
చశ్రాంగంబులం బాజుందోలుదు సో వ్ల వకారణమార, పృహర
బాంబులను నీరసంబునుంబోలె సారసంబులం దునుముచు జలవిప
రంబు సలుపుచుండ మున్నాతీరంబుచేరువ నునిచిన వరిష్మా_రం
బులం దుదారప్ర భారమణీయం బగుమణిసరం బాళాకంబు:
 మిత్ర భేదము 71

ముక్కు_నం గజుచికొని పజచి యల్లంత నొక్క_తరుశాఖం గూర్చుం

డం గనుంగొని “యదియేమి విచిత్రంబె, రత్నసరంబు కరటంబు
సొంపోయుం జూచితిరే” యని యొక్క సీముంతినీలలావముంబు
వ్యాక్కువ్న నంద జొక్క._ మొగి వదనార విందంబు లెత్తి
త్రి పారిన
వేతరవిస్తాంతచారులోచనలై యస్పంద వింళలింద సుందరవిశనిత
కుసునురా జివిరాజమాన మల్లి కావల్లి కామతల్లిల్లకావిభ్రమాను
కారిణు లగుచు సూ చీముఖాలంకృతనానీకా గృఅకులు దూరి
కృతనిమేషంబుగ దృష్టి సారించి కాంచుచు “ని క్కాకంబు పద్య
రాగవ,
ప భారింఛోళిం గాంచి యామివంబని శ పాయు
గాంబోలు ననుచు గాదుగాదు మెడం దగిలించికొని కులుకు
లాడంబోయెడు” నని నవ్వుచు నీయందంబునకు హోరం బొక్క_టి
తక్కుువయని మొగం బడ్డంబుగ సుందరంబుగం బంకించి
చేయె త్రి జుట్టన నెటిక నిలుచుచుం జక్క_నిహార మము యిప్పలు
గాకికాకి యెక్క_డనుండి వచ్చెనో యింక నకం బెజివై
చెడునో యెొవ్వరికిం జేవడునో యనుచు నయినం నొఅంతలేదు.
జలవనాదిదుర్ల మష్థానంబులంబడి యేరికిం జేరకపోవుటకంచుం
గొంత మేలుగాబె? యనుచు నండజంబునకు మండనంబుతోడం
బనియేమి? దీనికిం గతంబు పరికింపవలయు ననుచు నెద్దియేనియు
నొక్కనిమి తంబు లేక తక్కదు, నిలుకడమిదం చదెలియనగు
ననుచు నొండొరుల ముచ్చటలాడుచుండ: దత్పరిచారికలు
కొంద జావాయసం బే బాయకుం బోయుడినో 'యేమజుక కను
గపిగియుండుండని యచ్చటివనపాలకుల నియమించి వ.
బోయ్దుయావృత్తాంతంబు రాజపురుషులకు నివేదించి వారి “జే
చరి
తులగు జనులం దోకోొని వచ్చి కానిపించుడు నాకాకంబు వరద
72 నీతిచంద్రిక

గమనంబునం జని యాళ్తొవాసం బగువటకుటంబుకొమృం చేరి

'నేరిమి వూజం గీందివల్రీలేంబునకుం
కే జూటివడ విడువ నాసరంబు
మాసరంబుగం బ్య మటంగులు దుజంగలింపం దతతత్యకాల
వా్యాళవినాళవీళునోల్కాపాతానుకారి యగుచుం న్‌కృంతం
బడ రాజభటులు గాంచి గునవంబులు లోనగుసాధనంబులు
చెప్పించి దానిం గ్యొప్పించిన నందలీదందభూకంబు విషోనలంబు
దర్శికొలుపుటకుంబోలె ఫూ త్క్కారంబులు నిగిడించుచుంబకస్రా ణా
నిలంబులు గ్రోలుటకుం బోలె నాధీలంబుగ నాలుక లార్పుచు
నిర్లమించి వమింబడి కజివం గమకించుడు వారలు చిక్క_ని వెక్కుు
బడియలం జపీయ నడిచి దాని మడియించి యానేవళంబుం
గొంపోయిరి, అదిదొరంకోొని కరటంబు కరంబు సుఖంపడియుండె,
కాబట్ట యుపాయంబువే సాధింపరాని కొర ర్థింబులు "లేవు.

బుదిబలంబు గలవానికిం దక్కుబలంబు "లేకుండినం

గొజుంత లేదు, ధీశ_క్రివిరహితునకుం దక్కుంగలబలీమి యెంతగలి
న నసత్కల్బ్పంబయి చను, తొల్లి యొక్కళశకంబు 'నేన్చునం
చేసి యొకనింగంబుం ద్రుంగించె "నక్కుథ వక్కాణ్‌ంచెద నవ
థానంబుతోడ వినుము,
ఒక్కయరణ్యంబున స త్తగైనారం బనుకంఠీకవంబు గలదు,
అయన్టిది యయషడవిం గలజంతుసంతానంబులం చొలియించి
భఖీంచుచుండు, అందుల కచ్చటిసత్వంబు లెల్లం చెల్లు ఫీతిల్లి
యొక్క. చక్క._టిం జేరి చెక్కు. లేజంగులం బరికించి తమకుం
బాటిల్లి నబారికిం బ్రతీకారంబు గానక తుదకుం గ_్హవ్యాంశం
బొక్క.ండు విచారించి కలియం బలికికొని బెండగిలి మృగనాథు
పాలీకిం జని మనంబుల ఘనంబుగ దరంబు గదుర నాననంబుల
 మిత్ర భేదము 7/8

దీనభావంబు నివ్వటిల్ల దవ్వుదవ్వుల నిలిచి యభివందనం బొన

రించి “యోవమృగస్వామిోా! మేను విరాకొక్క_చిన్న
విన్న పంబు
గావింప వచ్చియున్న వారము. మామిోాందం గరుణించి యవ
భరింపుుడు భవదీయ పృతాపొనలంబునకు లోకంబులోని
వాన్టళ జాలం బెల్లం దృణహ్రైయంబు నా మాయట్టిన్రుక్కడుల
లెక్కి_ంవ నేల? కొంతదయ గలిగి కెగవుగాని యొక్క_నిమిషంబు
లోన మమ్మందణు నిర్తూలింపం జాలవె, అట్టికరుణాళుండ వగుటం
చేసి మా ప్రాన్టనంబు పాలివోవదని తలంచెదము. చేవరనన్ని ధికి
వంతుమయిం బ్రతిదినం బొక్కొక్క_మృగంబుం దవమయాపహో
రార్భంబు పనుపం దలంచి యున్న నాకము, ఇందులకు మేకొని
మమ్ము భయమ్రువలనం బాచి రకీంపవలయును.” నావుడు
నింగం బట్ల కానిండని యభయం బొసంగి మృగంబుల వీడు
కొలివె, అంత నామృగసంతానంబు కొొంతవంతం దలంగి సత్య
హంబు వబువాత వంతుకొలంది నొకొ్క్క_క్కమృగంబును
నింగంబు చెంగటికిం బనుచుచుండు, స్రవ్విధంబునం నోంత
కాలంబు కడవ మృగంబు లెల్ల య థానంశేతంబుగ నొక్క
చెవులపోతుం బిలిపించి 'యెల్లి మృగనల్లభుపాలికిం బోవలయు
వంతు నీపాలంబడియె” నావుడు ళశంబు భృశ ంబు మూర్చ్భిప్లి
శొొంతవడికిం చెలిని చెదరినవాద యంబు వదలించికొని యెంత
వారికేని నిధివిఛానం బప్రతివిథానంబుగాదే యని తల
ఫోయుచు దట్టంబుగ 'పండినిట్టూర్పులు నిగుడ శిరగికంపంబు
గావించి యెడరు దొడరినతటి యెజుకబలిమికొలంది వెరవు పరి
కింపవ్తలయుంగాని వెజుంగుపాటు అెజుంగుగాదు. ఎట్టయిన నా
బుస్టబలంబునం జేసిశేసరిం బ్రతారించి దోరింపం గడం గెద, అట
74 నీతిచంద్రిక

మోంద దైవంబు పంచినగతి యయెర్థిడుంగాక యని యచ్చటి

తనబలంగంబువలన సెలన్రు గయికొని నడవం గాళ్టొలాడక'
యల్ల నల్ల0 బోవుచు? 'చేయంగలయుపాయంబు రోసి మానసం
బున కది సరివటీచికొని దారిం గొంత ముసలి యాహోరంబుతటణి
దప్పించి డాయం బోయి సనినయంబుగం బ్రి,జమిబ్తుండు హార్య
తంబు సటాజూలంబు నిక్క వెక్ససం బగురోషంబున భీషణం:
బయి యదరులు చదరం జూడ్క_లు నిగిడించి “యహాహో!
యస, దీయమోంతికి ఫలంబు తోడన కలి. కుట్టినం దేలండ్రు
కుట్టకున్నం గుమృరపురువం డ్రుగాదె! నాకుం దటి దవ్పించి'
యాపహారంబు పనుచుట చూడ నావే(డిమిచవి యింకొక్క. మరి
మూడ వేడి కాంబోలు, -ఈయడనిమృగంబు లింతలో నన
యింత మ త్తిల్లునే. నేడ యిప్వ్బొలంబునం గల జంతుజాలంబు
నెల్లం జమరి సమయించి యెరియుకడువుంజి చ్చున న్‌ లెదో నని
వాలంబు నేల తాడించి లేచుడు శశంబు *బేచా! తావకులగు
నేవకులవలన "లేళశంబయిన దోవషంబు లేదు, 'నేంటి చేప వూ
వారలశాసనంబు శికంబునం బూని యేను సరభసగతిం జనుబే5
దారి నొక్క_హార్య తంబు రూకుంబుగ వీకీంచి “రూూారీ శతా
భమా! యెట్టిన _త్హషంబేని మాకళ్లుదుర దరవిరహీూతంబుగం
జరింపంగానము. మాయు"రే! నీ యుదతింజూడ మాకు గరంబు
'వెజంగయ్యొడు, మమ్ము జీరికింగొనక యొకనికొని పాబుపోత
రంబు నీకు రాంగతంబేమి? నిలునిలు మెటకుం బాజెదివని యధి
తేపించి పృతిరోధింప నే నాతనింగాంచి “మాశేల్లరకు సల్ల
భుండు సత్త ఏసా రాభిథానుండగునింహా రాజు గలండు ఆమ్రుహో
మవాుసన్ని ధికిం జనుచున్న వాడ నన్ను మసలింపకుము. అతం
 మిత్ర భేదము 75

డొకింత గోపగించిన లోకం బాకులం బగు. నావుడు నతండు

మధ ఫ్టిందినవిదోోత మా నఖదో్యో తమండలంబుం బోలె మండుచు
“నహాహో! యింతకాలంబున కిట్టినింత వినంబడియె, ఇవ్వ్యనంబు
నందలి మృగసందోహంబునకు నే నొక్క_రుండ దొరగాని నాకు
దొర యొక్కరుండు గలండె! ఎవ్వందేని నెడిరిం దన్ను.
గానక యందనిపదనికిం గంతుకొన నుంకించెనేని వానిమదీయ
తేజోనలంబున కింథనంబుం గావించెద.నీ విటకు ముందుప భువని
'వేర్కొనిన వానిం గానిపింప్రము, ఇక్కడ కయ్యంబునకుం గడం .
"గదం జూపవేని నిన్నుం బొలియించెది నని పలికి యట్లకానివ్వుని'
నన్ను బవికించి నీపాలికిం బుల్తెంచె, దానం జేసీ యకక
వలస” నావిని మృగనాథుం డ
డ ప్రతిరోధ క్రోధుండయి యీ
తృణంబ మ గానిపేంప్రము.నోదండధరునివీ టికి:
మసలక పు ల్తెంచెద, నాకువ
వమా నర్రాభిజ్ఞానా్యాంబు మును సనుము,
నావుడు శళకంబు వినయసంభ్ర మంబులు వెనంగొన నల్లెయని
కడువడిం జని యొక్క బావిం గానిపించి యాన్ఫుగకులసార్వ
భామా! నీమా రుం డీవాపీకయం దున్న వాడు. తొ ంగిదూడు
మన నీంగంబు న ంగిమాచి యుదకంబునంద లి తన (పృతిభింబంబు
మాటునీంగం బని భావించి కోపాటోవంబు స వలంకులు
మాటు నెలంగ గర్జిట్ల గుభుల్లున దుమికి కాలథర్మ్మ ౧బు నొంబె,
కావున నెంతబలవంతునయిన బుద్ధిబలంబుచే -గెలువవచ్చును.
వీంగళకుం దొల్లి నేవించుచుండి కాటకపాటకంబు లనుళెండూ
జంబుకంబులు కృ ఆవరాధంబు లగుటం చేసీ నిహ్కోనీతంబు
లయ్మక్టి, అయ్యవి వెండియు జేనియనుగహాంబు సంపాదింవం
గోరి సంజీవకు ననుసరించుచున్నయవి. ఇదియు మదీ యోదో్య్‌
 76 నీతి చ ౦ద్రిక

"గంబున కనుకూలంబయి కానంబడు చున్న యది. నెలవిమ్ము పోయి

వచ్చెద నావిని కరటకుండు “వృతుమూలంబుం జేరిన పువ్వును
మెలపున మూలచ్చేదంబు 'గాకుండ వెలార్చి మాయించుట
నేర్పరితనంబు. నీవెటుంగనియర్గ్లంబు గాదు. నీకుం గారర్టంబు
సిద్ధించుం గావుత మెడనేయక పొమ్ము.” నానవ్రడు దదమనకుండు
వింగ ళకునిపాలీకించోయి మ్రొక్కి మొగంబు స్రైలవయిచుకొని
దీనభావంబు ఛావించికొని నిలుచుండం బింగళకు-ను కాంచి
'“దమనశా! యేల యిట్లు చెలిని దప్పియున్న వాడను. మాకుం
బర మాప్పుండను. లోకంబునం 'జెవ్వంచేని జీవింపంగోరు వాడు
నీకుం గీడు దలంవండు, నీశ్రేవంబునకు నిమి రత్లంబు చెలియు
నంతకు మాచి త్తం బు _త్తలంపడియెడు. కొంకక వాకుత్రువ్ర్వుము”
నావుడు దమనకుండు స్వామి ! మత్‌వివిహీనుండనయు మహో
పరాధంబు గావించితిని, నావలనం గరుణింప్టడు. తనియిం
పుండు, భృత్యుండు స్వాపరాధంబు స్వామికి నివేదంపక
"మొజుంగంజనదు. మొజుంగినవాండు _రెంశులోకంబులకుం
గాక ఇను, అది యట్లుండనిమ్లు. వెక్కండ్ర మనుగడకు
మూలం బగున్రుణ్యవుకుషన కోక్కడయిడరు వాటిల్లిన నది
యొక్కటి శో చ్యంబుగాని మాదృళుండు తు దుం డెక్క
రుండు పొలినీనదానం గొజంత లేదు. చాన లోక బ_స్తమిం
"పదు, సమక్షంబున భృత్యులవ_ర్దనంబు తెల్లం గీ_గ్షనీయంబులై
యుండుంగాని యందు దోషంబు లేశంబుం గానంబడదొ, అట్టు
గుటం చేసీ యధీశ్యరుండు స్వవరోతుంబునం ద_్లడ్నక్షనం
బులు చారముఖంబునం బకికించి హిశొహీతుల నికన్లయించి
యను ఖేహాని ఖేవొంబులు మెజుయించుచుం బ్రజావ్య,
బబ తంబు
 మిత్ర భేదము గ

నకు మూలం బగుతన్ను రక్రీంచికొనవలయును, స్వామి! నేవ

కుం జేమో విన్న వించెడునని యాలంబు చేయక యాలకింప్రండు..
సంజీవకుని వ ర్హనంబు పరికింపం దొంటి తెజంగుగాదు, అనా
యంబు నుడువంగాడదు, మొదల సంజీనకుని ప్రవ ర్హనం బనన్యా
దృశ ంబుగ నుండె. ఆతనిచరి త్రంబునకు మే మందణబు
మిక్కిలి యాశ్చ రస్థిపడు చుందుము, ఈతండు త్‌ ట్ల యెల్ల తణి
మమ్ము నవ్యాజ ప్రే,మంబునం గొలుచుచు మిాకార, కులం
బ్ర"మూదంబులే? చవ_క్షించుచుండు, కార్య్భంబుతణీ నీరు
వట్టని యాంకలి యని న్మిదయని చూడడు, చక్కెరదిని చేదన
వచ్చునే? తొంటి తెజంగు విచారింవ సంజీవకుండు లోకంబు.
లోనివా౭జే! ఏమికాలదోహపందొ యిప్పు డీతం డాతందు గాడని
తోంచడు. ఈతండు తొల్లి మోాగుణంబుబు వేనోళ్ళం గని
యాడుచుండు, అవ్వు డాతని నిర్భరానంద పారవళ్యంబు నకం

నొలందిబేదు, కొంత కాలంబునకు వెనుక మూబోంటు లెవ్షరై న

మినుం బ శంసించుచో సతస్టము సత్య హమొనౌ నని యంగీ.
కారసూచక వచనంబులతోడనే నాలించుచువవ్చె, అనంతరము
చేనర ప్రశంసనంబువచ్చిన వందహోసంబుతో ' వినుచుండుగాని.
యజ్టిట్టనీ వచియింపం గానము, బ్రటీవల నేమికతందొ యీలిన
వారిప్రస
సంగంబులం చెచ్చికోలువి కాసం'ె కానీ నిక్క_ం౦ప్రునుంద
సంబు లేశీం బయినం గానంబడకయున్న
యది, ఈతనియను
భావంసు వింతయయి కానంబడుచున్నయది, దీనికిం గతంబే
మొకో యని మనంబున రోయుచుండుదు. నేండు మదియాస్టులు
కొంధ్ధణు మాట వెంబడి Ss నిగృహీతు లగువారితో
సంజీవకుండు వెలికారంబు నేయుచున్న వాండు, కాటక పాటకుల
‘78 నీతిచంద్రిక

తోడ నిచ్చలు వుం త్రంబు నిర్వ_ర్రించుచున్న వాండని వినిపించిరి,

డీనం బేనీ యూతని భావ౦బు నిన యించితి, స్వామిహితంబు కాం
శీంచువాండు స్వప్నావస్థయందయిన స్వామిద్రోవులత్‌ డ

సఖ్యంబునకుం బాలువడునే?ి అని నుడివి పక్కా వెనుకలు కల

యంజూచి కరంబున నోరు మూనికొని శృవణమూలంబు చేర
మోరసారించి యల్లన నిట్లనియె, “ఇది చేవరనన్నిధి నున్నభ్ళ
త్యులశెల్లం దెల్లంబయి యుండవచ్చు. సంజీవకునివలని ఫీతిం జేసీ
యిచ్చటివారు బయలు పాంగకున్న వారు కాబోలు, ఇంతయేల
యొక్క-నిం బిలిచి విచారించినం జిత్తంబునకు విళశదంబయ్యడు”
నానిని వింగళకుం డద్నుతరోవవిషాదంబులు వెనంనొనం దన
నేవకుని నొక్క_నిం బిలిచి “యిచ్చటికొలువుడుకాండ్ర, శేనింగా
టక పాటకులతోడనే _స్పంబు నేయుచున్న వారె?” నావకు వాడు
ఛభయంపడి గుటకలు ౩మ్రింగ “వెజవకుము సత్యంబు వా క్ర
వ్వుము, చానం నాజంత ప" దని ేండు వలుక విని వాం ష్‌
నియె, “సంజీవకుండు చారిచేరికకు మేకొనియున్న
ట్లు కాను
బడు చున్న ది” నావుడు విని ము మడిగినయర్థం బ్‌[డన మటుచి
వామ్ము. బయలనుబ్బనీకుము. పొదోమని వానిం బుచ్చి వింగళ
కుండు ఖిన్నుండయి క్రిందు మూచుచు eS
"వెండియు దమనకుం డిట్లనియె, “ోవ్రప్పటిచొప్పు పరికింప మన
తోడ నింక సంజీవకుండు మనసునం గలిని వ ర్సింపంబో డు,
అతని తెజుంగు కొంతయెొజ్‌ింగినవార మగుటంచేసీ మనకును
దొొంటిచందంబున జెందంబు పొందియుండదు, అయిన నీతండు
"వెదకాలంబు బచేవరయాసానంబునందుండి చి_త్తేంబున శెక్కం
© థి
ఇబ్రవక్రించినవాండు, చిరకాలనేవి యగుభ త్యుండు తెలిసీ "తెలి
 మి త్ర భేదము 79

యములంజేసీ యొక్క_యపరాధం బొనరించిన తమియింప

వలయుంగాని వెజలంబోలెి వానిం దోసివుచ్చుట ధర్మంబ
గాదు. కావున నీతం డింతదనుకం 'జేనీన దుప్మూ_ర్భం బావిష్క
'రించి యలుకు పుట్టించి తమియింప వేడుకొలిపీ యిటమిాంద
నిట్టికార్యంబు జేయకునుని నాతికఠినంబుగం బలికి యెప్పటి
-వొప్పున నాతనికొలు వీకొనుట సర్వవిధంబుల నుచితంబని
తో (చుచున్నయదిల్‌ అనవుడు మృగపుంగవుం డాకర్లించి
మొగం బెగయించి దమనకుని మొగంబునం జూపులు
వెలయ నించుక మునంబునం బరికించి “రాజ దోవాుల
నెల్లవిధంబుల దండించుట యుచితంబు, అయినను నాహృద
యంబు వానివలన బవాుుకాలంబు న్నిగ్ధం బగుటం జేసి యొక్క
తెగువకుం జొరదు, కావున వెలా రమొండా నీచెప్పినవొప్పు
గావింతమొంజె” నావుడు నక్క_లరాయం డిట్లనియె, *ం్పది
యిప్పటికిం దోచిన తెజుంగు. అయినను సాహాసంవడి యొక్క
"కార్యంబు చేయం జనదు, *సహాసా విదధిత నక్రియాి మని నీతి
కోవిదులు వక్కా_ణింతురు, ఇది మజియెవ్వనితోడ
నేని నొక్క
ధీమంతునితో చేవరచి శ్రంబునకు వచ్చినవానితో విబారిం
తము, అప్పటికి దేవర కుచితంబని తోంచినయర్గంబు మేకొందము,
దూరంబు విచారించి వేసినదానం గొజుంత లేదు, బ్రంతలోనన
మిగిలి చనుకార్యం జేడియుః గానము” నావుడు మృగపతి
“యిందలివారందటు నీవెణీంగినవారుగాని లాంతులు వేరు. వారి
వారి బుద్ధికౌశ లంబులు నీ వెబుంగుదువు. నీయిచ్చకు వచ్చిన
వానిం జెపుము” నావిని దమనకుండు కొండొకవడి ఆప్పలిడక
యుప్పరంబు చూచి మరల మృగరాజుం గాంచి “మద గ్‌జుండు
80 నీతిచంద్రిక

కరటకుండు వజావంతుందడు, 'బేవరహితంబు గోరువా(డు,

అతండు చి_త్తంబునకు వచ్చునే నిప్వుడ రక్చించెది నని చెప్పి
యొుప్పించి యొక్క. రాజభటునిం బుచ్చి కావింపం గరటకుం డన
యంబు వినయంబు మెజయ వందనంబు గావించి మృగ
స్వామిచే ననుయు_క్షస్వాగతుం డయి తదాదిష్టం బయిన యుచి.
'తాసనంబునం గూర్చుండ నతండు దమనకుం జూచి 'యావృ్తాం
తంబు సపాకల్షంబుగ నీతనికి వినిపీంప్ర మనవుడు దమనకుండు
కరటకునితోడ సంజీవకుని భూతభవంతివ_ర్తనంబులును ేనికిం
దనకు నందుల కయిన సల్లాపంబును వినివించి “యిం దవసానం
బున మదు శ్రార్ధంబును 'జేనివచనంబును వింటివిగదా ! అందు
నీకుంబోలిన యది వాకు
కు,వ్వుముో నావుడుం గరటకుండు
కొండొకనునంబునం బరికింవ దమనకుం జూచి *జేనిరొలుంగని
యర్థం బోక్క్ళండు "లేదు, కార్యా కాం వ్టంబులు నిర్ణయింప మన
"మెంత వారము? ఆయిన నమాత్యపదంబున నున్నవార మగుటం
జేసీ యవసరంబునం దోంచినయర్థంబు విన్న వింపక మిన్న కుండం
జనదు, ఆంతరం బెణింగి రాజ ద్రోహంబు గావింఛచినవానిని సర
విధంబుల వెలార్పంజనదు,. వెలార్చిన, వాయు వగజుంగాడి వగ
సాధింవంనోరుంగాని తనచేనినదోవంబు పరికింపంబోడు, నున
కప్పుడు గోరం బోవ్రువని గ్‌"డ్తటం దీర్పవలనివచ్చును, కాదని.
యుస్పటిచొప్పునం గలివికొని వ_ర్టింతుమేనిం బూర్యం బొక్క.
మది యెడరు వొండింవంగడంగి వెజు లెటుంగుటవలన విఫల
మనోరథుండగువాండు వెండియుం జేయునుదోష్షగంబు ఫలాను
మేయం భై యుండు, అట్టవాన్‌ం జేర్చుకం'కుం గీడు "వేళ్తూండు
గలదె? “తకిళుండు తనకు నపాయంబు రోయుభృత్యు నుక
 మిత్ర భేదము 81

టీంపంజనదు? నావుడుం చింగళకుండు “కరటకా! నీవు

వా క్రుచ్చినయది సత్యంబు, అయినను జిక కాలసఖళషంబునం చేసి
వానిం గొండొక కీడునకుం బొప్పింప మనం బొొప్పదు, నేనేమి
చేయుదు?? నావుడుం గరటకుం డిట్లనియె. “ఆరోగ్షంబు గోరు
వాడు చికిత్సకునివలన నాషధంబుంబో లె వ్రైయంబుగాం
టీంచు నాయకుండు భృత్యునివలన హితం బవళ రంబ
గృహింవవలయు, 'దేవరకుం చెలియని యర్థం బొక్క_ండు లేదు,
కొండొకద వ్వు పరికించినం గ _ర్హవరంబు చి _క్తంబునకుంః బేటవడి
యొడు, నీతికోవిదుం డగు భూవల్ల భుం డువభథాళుబుం గొలు
వున కీళొనవలయుంగాని తక్కు, తెజంగయినం బర ఫ్టవసానం'
బున దప్పక ముప్పు వాటిల్లు, ముందు మందవిసర్పిణి యను -చీర
పోతు డిండిమం బనువముత్కుణంబుతోం గొలంది తెలియక సావా
సంబున కీకొని హోనిం జెందె. అక్క_థ వినిపించెద వినుండు,
ముంవవిసర్పిణి యని యొక్క_చీరపోతు' గలదు, అది తడ
వులంబట్టి యొక్క_నృపాలునివరంకంబుం జేరి మొులంకువమిఆట
వనీయించి జీవించుచుండు. అంత నొక్కనాండు డిండినుం బను
మత్కు_ఇణంబు తత్పర స్టంకంబున కరు చెంచిన మందనిసర్పిణి
యెదురుసని కొనివచ్చి యాతిథ్యం బొనరించి కుశలం బడిగి
యిచ్చటికి వచ్చిన, యోజనం 'బేమని మందలింన మత్కుణం
బిట్టనియె, “పరమమి ల ౦బ వగు నిన్నొకయర్ల్గం బర్జింప వచ్చితి,
నీయన్ముగృవాంబు గలిగిన నామనోరథంబు న్యర్థంబుగాదూ
నావుడు మందవిసర్చిణి యిట్లనియె, “నాకుం (బ్రాణపమానుం
డవు, నీయ ఫీప్పితంబు మదాయ త్తం బొకండు గలిగిన దాని కింత
పౌరింవవలయునే ? నీ క్రీరానియరం బొక్క.ండు నాకుం.గలు
JD ఫతి.6 థి
82 నీతిచంద్రిక

గదు. నానిని డిండిమంబు సంతసించి యి ట్లనియె, “తడవ్రల

నుండి నానామానవనసం తానశోణితంబు లానియున్న వా(డంగాని
మూానవనాథుమేనిరుధిరం బేనా౭డేని నెజటుంగ. కాలో ర్థిదనంబును
“పా యంగవీనంబును మధుర సూపంబును సారతరశాకంబులును
రుచ్యుంబు లగుభత్ష్యంబులును నానాఫలంబులును రసాయనం
బులును వినిభ వాంసంబులును గోకీరంబులును మద ఫ్టంబులును
నానానిధోవదంశంబులును బిచ్చిలద ధియును శర్క_రయుం బుల
కంకంబును గంధోదకంబులును లోనగు మంచివదాస్థంబు లను
భవించుచు నెండక న్నెలుంగని రాజుల మేనిర_ క్షంబు కరంబు
సదరం బయియుండునని విందు. -ఈతలివముంబునందు నాయును
కువ యీాకొంటివేని నాకోరిక నెబివేటును. నానడు మంద
విసర్పిణి మోవమాడి మాజాడక యి ట్రనియె, “వకవెటింగి వేగి
వడక మయివుజచి కూరుకుసమయంబు వేచి ేనిమేని మెల్ల గం
గటిచి నల్ల. వీలీచిఫొని మెలంకువతోడం దోొలంగి చన సరళ స
నావిని డిండిమంబు “నీచెస్పినయట్లు మెలంగాది నని పలికి చీర
శేనితో మిక్కి-లీమై తి యొనరించుచు నాశయ వనీయించి తను
చెల్లిదం చాయంజావక చేడు. పడకంచేరి కూరికి కూరుకక
ముంవన చేరం బాజీ కొటుకుడుం బుడమిజే: డులికివడిలేచి
సీళత్కారంబు గావించుచుం బాదసంవాపహానంబు నేయువరి

ఇచారకుం గాంచి “యోారోరి ! లేలు గుట్టినట్టు కరంబు నాళరిరం

"చరనెడు, సత్వరంబుగ దివియ చేరం "జెమ్లోని పలికిన దివ్వియ
డెచ్చునంతలో నుత్కు_ణంబు దూరంబుగ సురిగినం బరిచార
కులు తయనంబు నలువలంకులు కలయం బరికించి యొక్క వక్క
నెరసువళేం బానుపుం గజుచికొనియున్న చీరజేనిం జూచి
 మిత్ర భేదము 88

“యిదియొ చేనిం గజిచేనని వారు దానిం బొలియించికి. కావున

స్వరూపం చెరుంగక వరునిం జేవచినవాని కవశ రము వోని
సంభవించును,”
అనిన విని పింగళకుం డిట్లనియె, “*నాదువి కమంబు జంతు
సంతానంబులకు మృత్యుప్రా చుం బని లోకవిశ్రుతంబు సంజీవ
కుండు నాపయి నెత్తుట కాలాగ్ని వె
వె నుటుకుట గాజా? అయిన
ని న్నడిగాద. సంజీవకుండు నాకు 'నవెవునం గీడు రోయం.
గలండు* నావిని కరటకుం * డిట్లనియె. “క్షు ద్రుండయు ౦ జిరపరి
చ చుంబుచే జాతమర్హుం డగువాం 'డెంతవానినేనిం దటి వేచి
సాధించుట సుకరంచై యుండును. వవారిశేని నొకప్పుడు
గాకుండిన నొకప్పుడు చ మాదంబు వాటిల్ల కుండునే? నీతి
కోవిదుండు కాత్రవుని తృద్రునే నొప్పరికింంం జనదూ నావిని
వింగళకుండు కొంత చింతించి “వున మోావుం త ంబుతోడన
'కారస్టంబు నిశ్చయించి సంజీవకు నొక్క_కీశునకు లోపజీచితి మేని
లోకంబు మనల నిందించుంగాని లోగుట్టు తెలియంజాలదు,
లో కావవాదంబునకు భయంపడవలయును. ్రంతియశకాదు,
(వకృతివక్షం బవిమృశ ర్థకారి యగుతేనియందు విర _క్రీంబొందు,
చొనం చేసి సః
సవ్వతే,
శెయంబులు చెడును, కాన్రనం దుదకుందోంచిన
యొక్క యర్థంబు వక్కాణ్‌ంచెద, దమనకుండు సంజీవకుపాలికిం
బోయి. వానీతోడ నిట్లు వాక్రువ్వవలయు, “నీవు రాజ
దోపాుులతోడం జెలికారంబు చేయిచుంట తే డెటీంగిన
వాడు, కరంబు కువితుం డయియున్న వాడు. అయిన నతండు
దీనవచ్స్చలుండుగావున నీవు నావెంబడిం జనుదెంచి నిజావరా
భంబు నివేదించి ప్రార్థించితివేనిం బ్రసన్నుం డగు” నని వచియిం
84 నీతిచంద్రిక

సను. మనచే నయినంతదనుకం గలుపుకోలుందనంబునక కడం

గుదుము, 'నీఛాగి కలహ విచ్చన్సి సని మిచ్చచన్లి సాధవో యని
భర జ్ఞాలు వచింతురుగా
దె? ఊరక వేణిమికయి యాడికొంట
శం నెప్పుపట్టు? మనను బుజుమార్షంబునం బివ _ర్రింతము,
సంజీనకుండు వీవచనంబులకు ననుకూలుం డయివచ్చె నేని మే
లొంబెడు, తక్కి_నం దతృలం బనుభవింవెడునుఎ అని వలికి దమ
నకుం జూచి ళన పోయిరమ్లు. నున యిక్కడి తక్కి_నవచనంబు
"లేనియుం ద్రవ్వకుము” “నావ్చడు దమనకుండు వశ్లైయని
యల్లల్లం జని యాననంబున దీనభావంబు గదురం బదంబులు
దోట్రిల డాయం బోవ సంజీవకుడు గాంచి వ్‌,త్యుళ్టైనం
బొనసంచి యుచితాసనంబునం గనార్పుండం జేసి తదనుభావంబు
నకు నిమి త్తంబు మానసంబునం బరికించుచు “విరాయందలుికుం
గుశలంబే” యనిన దమనకుండు విని “ోపరాధీనవర్లనులకుం
గుశేలంబున శెంతయంతరంబు? శాజనేవావరుండు మృత్యు గ,
గసస్త
తుల్యుండు, తేనిమచ్చికి నచ్చికయిడి వెద్దకాలంబు సుఖియింపం'
గాంథీంచువాండు మృగతృఫికావ్రవాపాంబుం గాంచి యుద
నాఇవనోదనంబునకయి వ ee గాడ? నకతంబున
నేని జేనిసాకతంబునకు మోఅకుతీరున ధీరుడు మోనంబొం
దండుఎొ నానిని గోవల్ల భుండు “నీవచనభంగి విచారింవ నేడియోా
యొక్క_విశేషంబు గలుగంబోలునని తోడు” ననుచు.
చేకశాంతకాంవాొనూచకంబుగం దనయిరువ క్కియలుం బిజు
చక్కియు నాలోకింవ బిజీదిబెస సున్న కాటకపాటకు లల్లన
లేచి యెడగలుగంబోనుడు దమనకుండు వారిచెన యషాంగ
పీక్షణంబున సూచించుచు “వీరలం జేరుచుటయొ నీయిడుమకు:
 మి త్ర శభీదము 85

మూలంబమ్మె” నావుడు సంజీవకుండు భ యాధీ నమానసుం

డయి “యచ్చట జరిగినవృ త్తాంతం బేమి” యని యల్లన నదిగిన
దనునకుం డిట్లనియె, “*చేపెలుంగనిపాటు వడియెదవు, కాటక
పాటకులు రాజ, ద్రోవాలని యెణటీంగియుండియు వారలతోడ
సఖ్యంబు చేయుచున్న వాడవు. వ్రభువునకె
వ కా 'చెవ్వరికయిన
నిది యనుచితం బని తోయకుండంసా ? ఈయర్థంబు పార్థివుం
డెటీంగి దురాషర, క్‌,
కోధన్రీషణుం డయియున్న వాడు. తొ నా
వచనంబునందు విశ్వాసం బిడి తేనిపాలం శేరెతివి. కావున నున్న
రూపు వచియించెద వినుము, సంజీవకుపఠ్‌ం బవలంబించి
మత్సన్లుఖంబున _వసియించువారి 'నెవ్వరినేనిం దత ణంబ
క్రకౌ ంతనిశాంతా వేశికులం జేనెద నని వార్యమాధ్య తుండు
కరంబు క్షూరంబుగ సంగరం జొనరించి యాకత్షణంబ సంజీవకుం
వోడో గ్రాన్‌ రమ్మని నన్ను. బుచ్చిన నాడు, మింది కారర్థింబు నీ
యిచ్చవచ్చినట్లు గావింప్రము, ఈయనర్హం బూరక పుట్టదు,
చేరువం జేరి యెవరో చెనిగజిచెదరు. టో నిట్టివి యేమి
పుళ్టైడునో యెటుంగము, నేయ నీ కయినయది చేపు మా
కయ్యెడు, అతీత కార ర్థింబునకు విచారంపడ నయ్యొడుపలంబేమి?
ఎన్నండు అేనికి చానిసతనంబునకుం బూనికొంటిమి నాంజె
మృత్యువునోరం జొచ్చితిమి. ఇందులకయి. యిప్పుడు వగచుట
గతజలగేతుబంధనంబు అని నిట్టూర్చు నిగిడించి ఖేదవిషో
దంబు లభినయించువాండు క్రిందుదూచుచు
కి వింన్నకుండ సంజీ
నకుండవ్వచనంబు వ టె,పాతం బహోరర్థింబునట్లు థె రర్థసావం
బగలింవం గొంతవడి వెటజు చెల్లిదంబున నివ్వెరప
వడియుండి యొట్ట
86 నీతిచంద్రిక

శేలకు హృదయంబు పదిలించికొని దమనకుం గనుంగొని

యిట్లనియె,
“అనారతంబు ేనికి లగ్గు దలంతుంగాని యెగ్గు గలయం
దయినం దలంచి యొలుంగ, లాం.తివారికయిన నొకయొప్పము
గావింప మనంబు చొవప్పడియుండునే ! అకారణంబుగ చేని కిట్టి
'బెట్టిదంపుం గ్‌ ధయి 1;
పుట్టించి సాధువులం జెటువ నొడిగట్టిన
ఫుణ్యాత్తు లానపవాకల్పాంతంబు మనియొదరుగాంబోలు!పంటు
స
లక్షు విషంబుంపో లే ఖలులకు దోవంబు సహాజంబు. వారిం జెప్ప
నేల? తేనియవివేకంబ సరాషనర్గ్ణంబులకు మూాలంబు. పార్థివుం
జద్దీనె ననినం గొట్టంబునం గట్టింపు మను వాండయ్యి నేని "లెంకలు
కొంకుమాని యిచ్చకు వచ్చినట్లు 'జేని నకార్యంబులకు లోంచి
యశోజోనిం బుట్టించి పర లోక దూరుం జేయుదురు. ఇంత కాలంబు
పార్థివు నను గ్ర= సంపాదింపంగోరి నాపడినపాటు లెల్ల0 బొల
యయ. వివేకవిరహితుం డగుదొరంనొలు
చుట నిష అపసు
మాతత్రంబుగాదు; ప్రాణహానియు నాపాదించు, మనో వాక్క_ర్మ0
బుల "సేకబ్వ్చుడయినిసీష త్హృయిన దోవంబుచేసి యెజుంగ, సంత
తంబు సాగమికీ కైేమంబ కాంటీంతును. అట్టి నా కిప్పుడు
మృత్యువు వ క్రబిలంబు చోరవలనివచ్చెం గాదె? అన్యులకు
నెన్నండును గీడురోసి యెటుంగను, నాకొరుండు నెరగువెవ
కునె యనంజనదు, రాగ ద్వేపదూపషి.
షితాత్తులమానసంబులు సాధు
వులయందును వికృతిం బెరయును, తొ ల్లికాక వార్టిఫ
ఘ)జంబుకం
బులు పరమసాధు వగులొట్టియం గపటోపాయంబుం బన్ని తమ
స్వామియగు సీంగంబుచేం దుంగించె” నన విని దమ్మనకుం
డాకథ ససాక ల్యంబుగ వీనిపీంపు మనిన సంజీవకుం డిట్లనియె,
 మిత్ర భేదము 87

“ములయం బనునుపత్య కానివీనంబున దర్చసారంబచు కంఠీర

వంబు గలదు, చానిం గాక వాఘ) జంబుకంబులు మంత్రు,
లయి కొలుచుచుండును. అవి యొక్క_నాండు గహానంబున వివా
రించుచు నొక్కయుస్ట్రంబుం గాంచి 'నీనామంచేమి ? నీ వెక్కడ
నుండి వచ్చాదవిని యడిగిన న్నాక్కమేలకం బిట్లనియె, *వర్తకుం
ఉ"కండునామి.ద ననారతంబు మజోభారం చెక్కించి మోపించు
చుండును, ఇట్లు వెద్ద కాలంబు భారవహనశక్షే శంబు సహింవం
జాలక వానివమెొజుంగి యాయరణ్యంబునకు వచ్చి డాగియున్న
వాడను, ఈ ళార్దూ లవల్ల భుండు లోకభీకరుండు, మరు మహో
చౌజ్ఞాలరు, విరాయను గృ హాంబు వడసి (త్రాసంబు వానసీ మను
బాడ, నాకు మోారు దక్క. వేలుశరణంబు లేదు. శరణాగత
రకీణంబు సర థర ంబులం దొ_త్తమంబని ధర్మవిధులు వక్కాా
ణింతురు.’ నావుడు జంబుశం బిట్టనియె, “ఈయరణ్యంబునందు
మృగరా జొకరుండు గలడు, అతండు వ్రతీవవ్రతాపదీవనిర్యా
కణమపహాబలుం డగువజోబలుండు, మే నూతనిభృత్యులము,
నీవు తద్దగ్శోనం బవళ్‌ ఫ్టంబుగం జేయును, మావలన నయినయంత
యువకారంబు గావించెదను, నీకు సర్వంబు మేలయ్యెడు 'వెజు
వకుము. మావెంట రమ్ము.” నావిని మహాంగం బంతరంగంబునం
చొంగి వానిపిబుందం జనుడు నయ్యవి మృగనాథుపాలీికిం
బోయి యథా శ్రుతంబుగ దానివృత్తాంతంబు సాంతంబుగం
జెప్పి ముందజికిం ద్రోచి య్రుక్కు. మనుడు సవినయంబుగ
యమ్రుక్కి_ నిలువంబడియున్న వాసంతేంబుం గాంచి పంచాస్యంబు
కృప్తాయ_త్తచి త్తంబయి యభయం బొసంగి కొంతదడవు సల్లా
పంబు గావించి “నీకమాత్యపదం చొసంగితిమి, మాసూర్న
68 నీతిచంద్రిక

మంత్రు లతోడం గాడి మైకమత్యంబు నవడవీ యససృ ్త్కార్యం

బులుఫోనిర్వహించుచు సుఖంబుండుముం* నానడు ను ఫ్ర౦బు
నుహో వసాదంబని తదు క్తప
వ్రకారంబునం బ్రవర్పించుచుం డె, "పెద్ద
కాలం చివ్విధంబునం ద్రవర్రీల్లుడు నొక్క_నాడు నీంహంబు
మం,తు లతో నిట్లనియె. “నాకిప్పుడు వార్థ ధిక తంబునం 'దేవాం
బునం బాటవంబుబేక యున్న యది, అరణ్యంబున సంచరింవం
జాలను, ఆరోగ్యంబుగలిగి కొంత సత్భువవచ్చి నడయాడునంత
దనుక నాకాహోరంబు సంపాదించి తెచ్చియిందు.” నావిని వాయ
సాదు లిట్లనియ, “స్వావిరా ! "మేము ముద్రులణు, మోకు వలని
నుత యాహోరం బొకవ్లంటకయినం చెచ్చి యిచ్చునంత
వారమె? మోాపాదచ్చాయనుండి మి రానగింప మిగిలినది భుజి
యించి జీవించుచున్న వారము, వమాసత్త్వంబుకొలంది దేవకకుం
'జెలియనిదికాదు* అనవుఃడు మృగేందు ంశు వానింజూచి
దొరకినంతయె కానిండు, తోజెంబుతోడనే పొక్టుపుచ్చికొని
యెద నేనేమి చేయుదు? నాపఫురాకృతకక్యంబు వ్యాధిరూపం
బున నన్ను 'బాధించుచున్నయది కొంతేపాటినడయాడుటకు
శ_క్రియుండిన మిమ్ము ళ్‌మంపటుపను. జంపుమాని కానకుం జని
యే యెజచియయిన దొరకినంత కొనిరండు, పొండు. అని
శానీంప మాటుపలుక వెజుచి యాజంతువులు వనంబునకుం జని
యెల్ల పృదేశమ్ములం గ్రువురి యుఖి వగు నెరదొరకమిం గకంబు
నిర్వేదించి చెణతీయొక్క_దిక్కు.నకుం జెదరిచని వవకుచుండ
నండజపుండరికజంబుకంబు లొక గాచక్కటిం చేవుడు బలి
భుక్కు, తక్కు వానిం గనుంగొని “మీ ంతమూా శ్రంబేస్ష బల
లంబు 'నేకరించినజాడగానము, మూాయంతవారి కసాధ్యం బగు
 మిత్ర భేదము 89

కార్యంబు తు ద ంబగుపకీకి సాధనం బగునె? మభ్యాహ్నం

బయ్యె, అంకం గుమరిన దాన వ్య ర్టాయాసంబు కాని ఫలంబు
లేదు. చేడు మనరాక వేచియుండును, ఆతనిపాలికిం జెనంటి
చేతులం జనదు, మన మింతకాలంబు జేండు తెచ్చియిచ్చిన
'నూంసంబు బరు లుబ్బ భుజియించి కాలు గదలింపక నిశ్చింతంబుగ
నుండితిమి, చేని కొక్క_యిక్క_ట్టు వాటిల్లి నతతి నొక్కవూంట
కయిన గ్రాసంబు చెచ్చి యీనోవమేని మనభ తీస భఖవంబు
గాల్బనె? లః ఎడొకాచొవ్వునాజెందంబునకుం బొందుపడి కానం
బడియెడి. దాని విని మోకుం బోలిన కెజుంగు గావింపుండూ ఆని
నలువలంకులు కలయ విలోకించి మజీిఫొంత చెంతకుం జరిగి ఇవి
డానీ యిట్లనియె, మన మోలొట్టియను సరివెట్టి నేంటికి జేని
కార్యంబు. జరివీతిమేని జేప్రపోలినయట్లు చూచుకొందము.
తెండువ యోగింవ శేషించిన యామిషంబు మనము కొన్ని దినంబు
లనన్యాపెశంబుగ భతీంపవచ్చును.’ అన విని జంబుకం బిట్లనియె,
“మనయధీళ సరుం జాక్ర మెలకంబు నమాత్యపదం బొసంగి కరంబు
గారవించుచున్నవాండు, మనము దానికొక్కయపాయంబు
గావించితిమేని చూనసంబువకు నొవ్వువుట్టించి దవ్వగుదు ము
"కావున నీచెస్పినచొప్పు చొప్పడదూ ఆన బలీభుజం బిట్లనియె,
“క్షుధా బాధితుండు కృ ఆకృత్యంబు లారయంజాలండు. స్వజన
స
హాననంబున శకియినం బాలుపడుంగాని యిది యశృత్యంబని తలం
వండు, వ్యాళ యముకార్దూలియు నిజాండ ఫొాబకంబులకు థా బెౌధం
చేసికాణె భ తీంచెడు?' నావిని వ్య్యాఘం
ఇ బిట్లనియె. *తుధితుం
డయి ద్దననంబునకు మృగ నాథుండు హుత్స్వడిరం గానిమ్హు. మన
కది కార ర్థింబు కాదు, మన మాతనిసమ్థుఖమునకుం జని"మెొొజిం
0౮0 నీతిచంద్రిక

గక మనపడిన అెజుంగు నివేదింతము, తదనంతరక_ర్హవ్యం పాతం

డును మనమును గలినికొని విచారింతము” అనిన వల్లెయని
లేచి చనిక్ర మేలకంబుచనుదేరకమున్న తారు మృగశాజుగాంచి
“స్వామి! యేమి చేయుదుము, తిరుగరాని చోళ్లుల్లం దిరిగితిమి,
పడ రానిపాశ్లుల్లం బడితిమి, ఇన్నిపాట్లు పడినదాన ఫలంబేమి?
సర్వదా కరుణో దారుండవయి వమూభరణరక్షణంబులు స్వకృత్యం
బులుగనిర్వ ర్రించు దేవరకు మావలన నావంతయయినం బ్రయో
జనంబు "లేదయ్యొు, అయినను మావిన్నపం బొకండు గాద నక
యవధరింవుండు, చదేవరవా శాశలిచే మిక్కిలి వాడంబాతి
యున్న వారు, మాలోపల నొక్కనిం దమగర్భంబుం జొప్పించి
ధథన్యుం గావింపుండు* అనవుడు మృగనాథుండు హరిహరి యని
చెవులు మూనీకొని 'యంతమాట వినవలనీవచ్చెను! చిర కాలంబు
మిము రకీంచి యిప్పు డొక్కనాంటి యాహోంబుకయి మిా.
కొక్క_కీశు దలంచితి నేనిలోకంబునవారు నన్ను నిందింవాకే? వర
లోకంబునకుం వొలంగనె? ఇట్టిమాటలు తల 'పెట్టకులి డన జంబు
కంబు కాకంబుం గాంచి *నీవ్రు నైకంబవు, ని న్నుపయోగించుట
వలన టేనికిం కడుపుంజి చ్చుడుగంబోదు తొ"లంగుము, నామేను
జేనికి భోజ్యంబుచేసి కృళార్జుండ నయెక్థిదినన విని శార్దూలం
బట్టనియె, “కాకంబుకం'ు నీవు కొంత 'వెద్దజంతువవైన నాతని
యాలి పోకార్చనీనంజుడుం జాలదు, నేను శాజునకు భోజనం
బయిల్గది ననిన వెండియు జంబుకం బిట్టనియె. నీవు లాన్రగలవాం
డవు, నేడు 'గాకున్న చేవైన జేనిం బోషింప వలంతివి. నీ
యనంతరము మేముండినం గొండొకయేనిం బ 'యోజ్రనంబు
"లేదు, కానన నీవచనంబు గ్రావ్యాంబుగాదని కుమ్ముసుద్దులాడు
 మిత్ర భేదను 0]

చుండ జి త్రవర్జుండు సను చెంచి తదష్భకెతాంతంబు సాంతంబుగా

వారివలన విసి రక యేల పామువోక చెనంగాదరు ? నే
నిక్కా_ర ర్థింబునకు( జాలియున్న వాడ. నామనుగడవలన చేని
కొక కాప యోజనంబు శే” దనిన జంబుకంబు జేనింగాంచి *యా
కార కంబు నాకం బోలియున్న యది. పందుల “దేవరకు దురితంబు
లేదు. శరీరరక్షణంబు పరమధర్మ్మంబు, శోరీరంబుగలిగిన నెల్ల భర్తం
బులు సాధింపవచ్చు. “శరీర మాద్యం ఖలు ధర్మసాధని మని
ప్రొజ్జులు వక్కా_ణింతురు. భతుండు స్యామిశార్య హతస్రైణుం
డయ్యేనేని నాకలోకసుఖం బనుభవించును. ర్రంతకంచు నొండు
శ్రేయంబు గల బె ? మోరిొల్ల కుండిన మేమెల్లరు ప్రాణంబులు
దొఅం గెదము నానడు మృగనాథుండు చిత్రవర్దుసయాననం
బవలోకింవ “జంబుక రాజు వెప్పీనవొప్పు దప్పదూ. ప ంళండక
నాక నవ గావించి నన్ను ధన్యుం చేయుము నావుడు
నెట్టశేలకు ఈుధథాబాధ దుస్సహాం బగుడు మృగం ద్రంబు
లొట్టియం జంపి భీం చెను,
ఎట్టివానితోడనేని నవీన నేవకునితోడ రాజును దద న.
లును మనంబునం గలనియుండరు. తు ద్రజనపరివృతుండ
వృఢ్గుండు దంచదకూకసందోహవరి వే
pe ఆ
సమాసన్న జకంబులకు చెప్పనంవుముప్పు వుట్టంచును కావున
నట్టి ని న్నేవాగుం జేర వెజతురు. దీనికిం దా ర్మా_ణంబుగ
నొక్క_కథ వక్కాణించెద వినుము,
ఒకానొకవవట్టణంబునం దొకవడ్ధంగి గలడు. వాడు
నానార్ణకు వనంబుళ కుం జని తనవనికి నుజి వగుతరునికరంబు
నీకి _స్తంభాదికంబు లొనరించి పురంబునకుం గొనివచ్చి విక్ర,
99 నీతిచంద్రిక

యించుకొని జీనించుచుండు. వాం డొక్క_నాండు 'కాననమ్మునం

గుమ్తరు వా(డు సువ్నాది లోచనం బనువంచాసర్నంబుం గనుం
గొని ఖీతచేతస్కుండయి నిశ్చేతనుండుంబోలెనిలువంబడియుండ
నాహర్యృత్షంబు వీక్షించి కృపాతరంగిత"౦ంతరంగంబయి యిట్లు
నియె, “వా స్థీమస్తకవిద ళనఖరంబులు నున్న ఖరంబులు; య
డులగుట దయనీయులగుభ వాదృశులపయిం చెగనవు. చెగడు
వడకుము” నావా(డు సాగిలంబడి మై కి. వెక్కుభంగుల నా
నసీంగంబుం బ్రస్తుతించి ముదల గొనిచని యదిమొదలు కృతజ్ఞుం
డయి నానావిధంబులగు మధురాహోరకంబులు దెచ్చియిచ్చి
తనుపుచుండు, ఇట్లు కొన్నిదివసంబులు సన నొక్క_నాఃడు మెగం
బుల జేయు తనయనుచరంబు లగు కాకజంబుకంబులతోడ ముచ్చ
టలాడుచుండ సవియిట్లనియె. “చేవరవారు కొన్ని దినంబులనుండి
వేటకు బోనం గానము. కారణంబు చెలినీనదికాదు” నావిని
మృగనాథుం డిట్లనియె. “రథశకారుం డొక్క_రుండు మదీయ
భ కుండు గలండు, వాడు పతిడివసంబు నా కాహోరంబు
శెచ్చియిచ్చుచున్న వాడు.” నావిని కాకజంబుకంబు లొట్లనిగె,
“మోాకిట్టియుపకారం బొనరించు పుణుర్థింశు సజ్జనాగ గణు్య్యుండు
గాడ ? చేవరయను లేహాంబు గలిగిన నాతినిసం వర్శనంబునం
జేసి మానే శ్రీంబులు సాఫలస్థిఫా తృంబులు గావించెదము.
నావిని మృగవల్ల భుం “డట్టకానిం డాతండు కొండ్‌ొకతడనవు
నకు రాంగలండు, వేచియుండుం' డని పీకి యొక్క_యెడ వాని
తోడం గనార్చుందియుండ నావడ్హంగి చనుబెంచి కాంచి భీత
వేతస్కుండయి సత్వనంబుగ 'నేదిష్ట పాదవంబు నారోహాంచిన
సింగంబు ఢాయం బోయి *“యోయిబెలికాండా ! యేల యీ
 మి త్ర భేదము ప్రి.

పాదపంబు నధిరోహించితివిి నావుడు “నన్వన్దాఖిథానంబు.

లగునరిష్ట వంచకంబులు భవ త్చార్శ సచరంబు లగుటం చేసీ.
వృకుంబు నారోహించితి, దుష్టపరివృతుండగు రాజును సర్వడా
విశ్వనీంపం జనీదని వచియించి యచ్చటం గదలక వేచియుండి
యొక్క_చనుప చనుదేర దానిం గూడి యయ్యరణ్యంబు వెడలి
చనిరె,

సజ్జనుండయుర్థి దర్భ నులతోడి సంసక్టంబునం జేనీ దుర్భనుండు

నాంబడు, బకోటరూ టంబుతోడ తున. తా కు
బకం బండ్రుగా
బె! భూనాథుండు సాధుచరిత్రుం డయ్యునేం
(భృకృతివర్లరబు
బ నట్టగు, “యా రాజా తథావజాూ యని నీతి:
కోవిదులు వక్కాణింతురు, తేనిపాల నెన్వండొ ఖలుండు కల్ల
నిజంబులు వివరీతంబులుగం బలికి యాతనికి నాయం ద వతి
రోధం బగు క్రో ధంబు పుట్టంచినవా(డు, మించిన కార్యంబునకుం
జింతించి ఫలం బేమి? ఊరక మరణంబు నొందనేల? రణంబు
గావించి మ నరం యనశోలకులం బడని యిషసుఖంబు

లనుభవించెద నొంజెె వేజొండయిన కూరలో కన్హాఘ్యుండ

నయి నాకలోకభోగంబు లనుభవించెద నొంజో నావిని దమన
కుండు “నీవు చెప్పినయది ఈూరలోకళ్లాఘనీయంబ. అయిన
నుపాయాంతరంబుచేం బగజణ సాధింవనొండె; దప్పించిఇొని.
'తోలంగ నొంజెం గొలంది గాని యెడం గడయుపాయంబు.
సమాదరణీయంబుగాని సాహసంపడి రణమరణంబు కేయం బని
కడింది మా ర్షురతో నొరవీ యుసుజువొజుంగుటు ధర్మబు
గాదు,శీజీవ నృద్రాణ్‌
న పశ్శ్షత్‌
§లి యనువచనంబు( బొటింపవల చె?
తనతరంబుం బగజతరంబు నెజింగి కరంబుజయంబు నిశ్చయించు.
'94 నీతిచంద్రిక

కొని మాూర్కొనవలయు, విపరితంబయినం బ రాభవంబు తప్పదు,

తో "ల్లి సమ్ముద్దుండు కరం బారయక యొక్క_టి?భంబుం బరా
భవింపంబూని ఆన వ రాభూతుండయ్యు, అయ్యది సవి_స్తకం
బుగ వివరించెద నాకర్షి౦ప్పము,
పారావారంబుతీరంబున మహీరోహాంబుమోదం దితు
వాక్కండు గూడు పన్నికొని తనచేడియం'సాడి వసించు
చుండు, అంతం గొంతకాలంబున కాశకుంతంబు తన కాంత గ
శాంత కావుటం గాంచి సంతసించి *నీయిష్టంబు వే.డు మది యొట్ట
కడిందియైన నాగట్టికడిమి మెజసి "తెచ్చియిచ్చెదల+ నావుడు వా
పులుంగు(జెలువ కన చెలువునితో నిట్లనియె, “నాయభివుతం
బొక్క_ండు గలదు, నక్కాణించెద నవధరింవుడు, పరషదివసం
బుల సము ద్రందు సముత్తుంగరంగ _త్తరంగంబులు లంగ నింగి
ముట్టి పొంగివచ్చును. మనయావాసంబు కరం బాసన్నంబగుటం
చేసి నాయిడినయండంబులు కాండా. కాంతంబులగు. వేళంబ
పోలిన యిరవ్ర పరికించికొని చనవలయు. మసలంజనదు; క
సమయంబు డానిన చేశాంతరగ నునంబు సుకరంబు గాదు లీ
నావుడు నావిహంగంబు తనయంగనవలుకు లాలంబుచేసి మంద
జహాససుందరవదనంబుతో € గువలయనివహాంబునకుం దుహీన
కిరణుండును బుండరికషండంబునకుం జండభానుండును జాతక
వ్రాతంబునకుం జీవూాతంబు నెట్టట్లు శకుంతసంతానంబునకు
నాగాంతకుండు వ్రభుండు. అతండు నిజవవని వేవజూాతవాతో
దూత కాండ కాండచండబలుండు, తదాళ యుల మనల నీజడా
శ్రయుండు వెనకి మయిమయిం బోవనోవునే ? వీల యాలీల
నాతరం చబెటుంగక కొజవమూలినవిచారంబులం జి తంబు వా త్తిం
 మిత్ర భేదము 95

ఇదు. సమాహీతచి_త్తంబున నుండుము. నావుడుం డిట్రిఖి యి

శ్ఞునియె, “ఎట్టివాం డయిన భావ్యనస్థంబునకుం చిహోణకం బగు
సాధనంబు పరికించి కృతనిశ్చాయుండయి యుండవలయు.గాని
బలదర్శ్నంబునం చిమత్తుండయి కన్ను గానకుండుట నయవిజ్ఞాన
సంపన్నులు కరయి గ ర ంతురు, నా నస్తాద్భశళ దుర్చులులం జెప్ప
నేల. హితవచనంబులు వినని బాలిళుండు కోలవిడిచి వడిన
చేలుంబో లె గాలధర్శంబు నొందు. ఆకథ సాకల్యంబు
వరాలు వాక్రు చ్చెద వినుండు,
భువనసారం బనునొక్క_ కాసారంబు గలది, అయర్థిది
చకతృచ్మక్కాంగ వ్రముఖ వివిధజలవిహంగమ సంచఛారరవమ్యుంబయి
వుందరీ! పండ సాం ద్రమరంద థారాసార సంభ్రవుద్న మర
యుంకారసంకులంబయియొసంగు, అందం దడవులంబిక్ట కంబు వం
బనుకూర్మ ంబు వికటసంకటంబు లనువాంసంబులతో బద్దసఫ్యం
a పిదప గొన్ని వాసరంబులకు వజప్రనంచజేసి కాసా
రంబువారివూరం బిన్రరం బాటు:డు నామరాళంబులు చేశాం
తరజిగీమిషం బూని యాకచ్చపంబుకడకు వచ్చి తమయిచ్చం
గలయర్థంబు వా కుచ్చి en మిాణిందీటిమి పరి
కించి ములుంగుకుత్తుకం దగుల “సఖ్యంబు వమబజువకు, పోయి
వచ్చెదముి. నానిని కమఠంబు కరంబాననంబు దీనభావంబునం
గదుర నిట్లనియె, “పెద్దకాలం ేకోదరులంబో
లెం చెలిమి సలిపి
శిమి, దీని కొక్కదొసంగు పొసంగు నని కలనేనిం దలంచి
మయొలుంగ, మోతోడంనాడ వచ్చెదనంటినా పతంబులబలివిం
శలిమిర్శజేని వలయునెలవ్రనకుం బోవ వలంతు లగు మోకు నాకు
నెంతయంతరంబు. నాకోలంది విచారించికో లటుండనిండు,
96 నీతిచంద్రిక

మిమ్ము నొక్క_టి వే(డెదం జిరకాలకృతం బగుఇెలికారంబున'

కనురూపంబుగ నా ప్రార్థి తార్థంబు తుదముట్టింపవలయు, వెరవు.
పరికించి యెట్లయిన మిాతోడ నన్నుం గొ ౦పొండు మోావిఈోా
గంబు జణంబతన సయిరింపంజాలి నావుడు నాయంచ లించుక
చింతించి “యిది యెట్లయ్యెడు ? ముక్కు_నం గజచికొనియొండె
ఇెక్క_ల నేెక్కి_ంచుకొనియొండొం గొంపోవవలయు, వి వశృష్ట
చేశగాములకు మాకది దుస్పాధ్యంబు, సాహాసంబు చనదు" ఎటు
వోయి యెటువచ్చునో యెజుంగము, వినుము హృదయంబు
వదిలించుకొని కుదురు గదలక యుండుము, భాగ్ట్ధంబు గి
గినం బునక్టర్శనం బయ్యొడు నని యెంతదూరంబు చెప్పిన వినక
శడుం గక్కనీంచిన నాయండజంబులు కొండొకజెందంబుల.
విచారించి యొట్టకేలకుం దామేటిం గాంచి 'యొక్క_వెరవు పరి
కించితిమి. అది కొంతమదికి సరిపడియున్నది. ఒక్కయప్లి, నేకరించి.
దానియగృంబులు చెలీయొక్క.. పక్క ముక్కున గబుచికొని
సజు చెదము. చదానినడుము సృమాదంబుంచొరయక కజిచికొని
రానోపుచె * యనవుడు వళ్లెయని తదా"నీతం బయిన కాస్టంబు
నడుము గజుచికొని వ్రైల నా చంచువ్రులం So లక
బులు పొంకించి యంబరతలంబున సత్వవంబుగం బాటు చుండ
నొక్కపట్టణంబునందలిజనంబులు వీని విలోకించి విస్తయంపడి
శకావించు సల్టాపంబుల యలబలంబు క్కందుగ వినంబడుడుం
గనార్మ్య౦ “వీకలకలం చెక్క._డిది?' యని హూంసంబుల నడుగ నోరి.
పట్టువదలి , నెల వ్రాలి మాంసలుబ్దులచే వాతంబయ్య, మతి
వంతుం డనర్థావహౌం బగునభిజనంబు మూనికొనవలయునొండొ
ననర్భంబు దలంగునుపాయససంపన్నుండు గావలయునొంజెం గాని
 మిత్ర భేదము 97:

దై వపరుండయి యుండం జనదు, డైనపరున కనర్గంబు తప్పదు,

ఈయర్థంబు తేటవడ నొక్కకథ చెచ్పెద వినుము,
ఒక్క_జలాశయంబునం దనాగతవిథాతయుం. బతు
త్పన్నమతియు _యదృవిష్యుంబు నని మూండువుత్ప వ్టింబులు
వనీంచు చుండు, ఒక్క_నాం డనాగతవిభాత వత్యుత్పన్న మతి
యద గవిష్యుంబులం గాంచి *'యాయిం డింతనజకు వాన లేబరం
బయ్యు, మోాందనయినను గురియు ననువాస లేదు, నిమి_త్తంబులు
చళతకళూలంబులయి కానంబడియెడు, ఈకొలనిజలంబులు తుద
ముట్ట నడుగుంబట్టకమున్న మెలంకువపడవలయు, మసలిన మోస
వాటిల్లు. ఇటకుం గొంతదూరంబున భుు)వోదం బను హాదం
బన్వ ర్థాఖిథానంబుగ లదు, ఇచ్చటికి వరవ యచ్చటినుండి వచ్చు
చున్నయది, అదియు వెనుమూయం దోయంబులేక యుంజెడు.
నడికిరేయిట నల్లల్ల నావరవంబడి యావమడువ్రుం జేరి యిాభారిం
దలంగుదము, ఇంతకుం గోంతముందు కొందజు మెనికులువచ్చి
యిచ్చటజలంబుకొలంది పరికించి *వదిదినంబులకు నివురంబా ఆడు
అప్పటికి వత్తిమని యొండొరులతో నాడికొనుచుం బోయిరి,
అదిమొదలుగ నాయుల్లంబు వెల్లుగ నుడికిల్లైశు” నావిని వ్రకు
త్పన్నవతి *“దీని కింతఠయేల ? అంతవచ్చిన నప్పుడు చూచికొంది
మనిమె, యద్భవిష్యుండు మిన్న కుండే. అంతట ననాగతవి'థాత
యారా శీ, జలాశే యంబు నిర్ణమించీ యు యొుస్ట్రియ్యం బోయి
ధు)వోదంబుం బ్ర,వశించె. వట నానాంట నెండల మెండున
సలిలం బల్బానశేషంబుగ శోషిల్లుడు "రేవ్రుబోయలు వల, ఎ క్తెల్క
కొడమ్మ్క గజ్జె, మావు లోనగుసాధనంబులు గొనివచ్చి పెచ్చు
-_ సు మిోాలంబట్టి పట్టి గట్టునకుం నేర్చుచుండ "నందు
99 నీతిచంద్రిక

యద విష్యుంబు మిట్టిమిట్టిపడం బడియం గో టి కెిడయించిరి,

వ్రత్యుత్పన్నమతి మృతకల్పంబుగ జలంబులం ేలగిలంబడి
యుండం గని నీరంబుచేరువం దీకంబునకుం బొఅంజిమి మోన
సంతౌనంబు నిరవ శేషంబుగం బట్టికొని గట్టుచేరెడు నామత్స్యం
బల్లల్ల జరిగి వారిం బడి "బారి దప్పించుళోని చసనయొ
అనిచెప్పిన విని టిట్టెభంబు నీవిందుల కయినకొందలం
పడకుము. “బూటకవుమాటలమరాట యని నన్ను దలంవకుము,
కార్యంబుతణి నానెజమగంటిమి మెజుయించి నీమెచ్చువడయు
వాడ, మిన్నకుండూ మనవుడు నావిహంగాంగన తనభ రకు
మూాటబువలుక వెజుచి యూరకుండ, ' అంతం గొన్ని దినంబులకు
నావివాంగి ప్రసవించుడు సము దు డు టిట్టిభంబుపంతంబు వరి
కింతమని కల్లోలదమూలాఖీలంబుగం బొంగి తదీయాండంబు లన్ని
హారించె. అనంతరంబు ఫులుంగువెలంది తన వెనిమిటిం గనుంగొని
“తొల్లి నావచనంబులు వినరయితిరి. ఇంక నేమిచేయవచ్చు' నని
చొటవొటం గన్నీరు దొరుంగ నంగలార్చుడు నాఖగంబు దాని
మిగుల నూజడించి పులుంగుబలంగంబులగనార్చి తనకు సము
దు,౦0డు గావించినవరి భావంబు తెలియంబలికి “యజాండసహిొతం
బుగ నానరణవారిపూరంబు నిళ్శేషంబుగ గండూపషింపంయూలిన
చండవి కృముండు వ డాతుండు:డు మనకు రతకుండని యీజ
డాత్తుం 'జటుంగండు గాంబోలు. ఇప్పు డవళ రంబుగ నెజింగింత
మెజటీంగింపకున్న గర్వంబు మానండు, అవి యల్బంబు దీని కింత
యుదళవుం బేల యని యొస్సరికింప రాదు, నేడు గోరంతకు
వచ్చినది జేఫు కొండంతకు వచ్చు. మనమందజు మవహిత్తచి త్తం
బులతో విన తానంతసంభాయకుం డగువిన తానందనుం బ్రార్థింత
 మిత్ర భేదము 99

మాదర్హహాలుం యూమజోమవహాుండు మనయనిన్షంబు దలంగి

యిష్టంబు చేయంగలరి డని యొుడంబజిచి యాఖగంబులుం
దానును భ క్రిత "త్పర్య్యంబు విరాజ నిరంతర ఛ్యానం బొన.
రించుడుం బకీస్యామి సామౌత్కరించి *వ్యాష్టండనయితి. మా
యిష్టం బొసం గెద "వేండుంి డనవుడు నండజాతంబులు మిగులం
చ్రీతంబులయి తనుకు సము ద్రు,ండు గావించినయవజ్ఞ్ఞ విజ్ఞావీంచిన'
నాకండు కుపితచేతస్కుండయి నదినేతం గాంచి నిజాచేశోంబు =
నయ్యుండంబులు చెప్పించి యవ్పక్షుల కిప్పించి “యిప్పటికి తుని
యించితి, వ్రిటమోఃన నస్మజ్ఞనంబులకు నెగ్గునలంపకు, నీ కది
లగ్గుగా దని నుడివి యంతర్హి తుం డయి చనియెలో
నానిని సంజీనకుం డిట్లనియె. “దమనశకా వినుము. కలకా
లంబు చ దుకంబోము, చాన్సు నిక్కంబు మనకన్ను లముందఅం
బుద్ది గిట్టినవారి నెందజుం గానము, నిన్న యున్న వాడు నేడు
శేష
డు, చేడు పగతుమొగంబునకుం దొలంగిన తేపు మృత్యువ్ర
మొగంబునకుం దొలంగవచ్చునే ? దానంజిసీ యవయశంబు
దప్పం బ్ర యోజనంబు గలదె? పగతుకడిమి దడవక కడంగిన
వాండం గాను, లాతివెరను లావుగామిం
జేసీ సృక్ళృతో ద్ధమం
బుం బూనవలనె, కడమాట యొుక్క_టి వినుము, ప్రాణహోని
కయిన నో రంగాని మానహాోని కోర సంజూల, ది ల.
నీ వంక నాకడంకకు నడ్డ వాట్లు 'వ్రేయకును. నే నిణె వచ్చెద
గట్టాయితం తు సకం జెవ్వును, చేగిరింప్రుము,
లెమ్ము, పొమ్ము. ” నావుడు దమనకుండు సరభసగమనంబునం
జనువ్లాడు జేనియిరన్ర మోసలం గరటకుంగనుంగొని 'లోనికిం
బోవచ్చునె! యసమయంబు గాదుగద'? నావుడుం *“బోవచ్చునుం
100 నీతిచంద్రిక

సమయంబ ేండు నీరాక వేచియున్న వాడు. పోయినవని యే

మయురి నని కరటకుం డడుగ దవునకుండు మొగంబునం జిజు:
నగవు 'మొలలేర విలో కించియేమోయేలయయ్యొుడుంగారల్గంబు
పండించికొని వచ్చితిం బిదపం దుదముట్టం జెప్పెద. నీవు పోయి.
సన్ని థాసంబున నుండుము, వెంబడి నే వచ్చెది నని కరటకుం
బుల్తెంచి కొొంతవడికిం దానుం జని చేనిం గనుంగొని ౪ ము
కరూర్చుండు వృత్తాంతం చబెమి?' యని యాతం డడుగం చేరు
వకుం జేరి యోరనిలం గూర్పుండి యల్లన నిట్లనియె, ళు
దచోయిననవమయంబున సంజీవకుండు లోనియిరవునం గాటక పాట
కులతోడ మాటలాడుచుండి ననుం గనుంగొని చారితోడి
సల్లాపంబు సాలించి వ్రత్యుళ్థి
వ తానంబు గావించి యుచితాసనా
సీసుం చేసీ కుశలవవ్రశ్నంబు గావింపం దదవసరోచితంబుగం
గొన్ని మాటలాడి యేకాంతంబాకాంఖీంచు మాజాడ యుజీంగి
కాటకపాటకులు లేచి యెడ గలుగం బోవుడు నయభయం.
బులు దోవ వచనీయం బశెషంబు వచియించితి. ఆతండును
నకుం బోలినవచనంబులు 'ెంపరితనంబు దోంవం చెక్కు_లు
వచియించె, ఆవియెల్ల నాకు వాకొన మోకు నూంకొనంబోలవు,
వ్ర కూజనంబును లేదు. ఆతనినియుద్యమంబు సమ _స్పంబు సతి
కూలంబగుట తద్వచనభంగి నెటింగితి, చిరకాలంబు సపన గ్ర
గావించినవాండం గావునం గానిచేంతకు నాతండు చేయునుద్య
వుంబునకు మనంబునం డాళీంజాలక యాతనికి పాతంబుగ
నాకుం దోంచినయంత యొ _త్తిచెప్పితి. ఎంత చెవ్చిన నతండు
కళ్రాన్సు బట్టినకుం బేటి! మూయేకా క్ల
భ నుచున్న వాండు, “వినాళ
“కాలే నిపరీతబుద్ధిణ యనువచనం బేల తన్ను? కాలం బాసన్న 0
 మిత్ర భేదము 101

బైన నాతని కిట్టికుబుద్ది పుప్టెం గాయబోలు, అతు పర్యవసా

నమకం దన యుద్దోద్యోమంబు తేల్లంబుగం బలికి “యింక నా
కడంకకు నడ్డవాట్లు వ్రేయకుము. నే నిదె వచ్చెదం గట్టాయి
తంె యుందుమని ఆేన్‌కేం 'జెప్పుము. లెమ్ము పొమ్మని దిట్టతనంబు
మిోాజుం బలీకె, అతం డింతకు గ తసన్నావాండైో డాయవచ్చు
మండు, క_ర్తవ్యాంళంబు డేవరచి _తృంబున కె విదితంబుఎ నావిని
“యహహా సాహసయు! వ్రలయజ్యలనంబు పయి శ లభంబు
విలంఫీంపం దలంచె. జెర! కానరంి బని యధిడేపించుచుం
గో థదుర్ని రీకుండయి వారర్థిక్షవల్ల భుండు విప క్షశికూదీశుం
బూని సముతితుండయి నిర్ణమించి ఖర, హారంబులదుమూా
రంబు లాకాళంబు నిరవకాళంబుగం దిరోహించి (ప్రావృమేణప్ట
ఛా రాథరవారంబు నిడంబింప ధరాతలం బదుర దురవలోక
భీకరాకారంబు మోణం పబాజచెంచు నుమోధ్యక్షు వీవీంచి
భ రాధరంబులు మాటుచెలంగ మేళా రావంబు గావించి సటా
రూటంబు నిక్కం గర్డంబులు టీక్కించి వీంగ శే మణంబుల
విస్ఫులింగంబు లెగయ నరాళదంషప్టా )క రాళంబుగ నోస్‌ బ్యా
రంబు దెటుచి జిహషపల్ల వం బల్లార్చుచుం గుప్పింపం జొప్పుం
దప్పించి వృష. భేంద్రు,ండు సముతీ. _ప్పవాల వికేసంబు మోాణం
చెల్లు ద్రుళ్లి వెనుకటి కాళ్ళం బయల జాడించుచు భూనభోంత
రంబు బూరటిల్ల నుదారారావంబు గావించుచు మ _స్టకంబు
వాంచి యేటవాలుగం గొమ్లు లొడ్డుకొని మెజుపు మెబిసీన
తెటి:గున నుజికి యురమ్రు mw చ వకవములయెొకిమోంశు
నొమ్హపిన్లీ తెప్పునం చెప్పితే మువ్పిరిగో
ోేనుకోపంబు దీపింవ
నాటోపించి లాఘీవంబున లంఘించి వ శోసఖంబు లగు నఖంబు.
10% నీతిచం
ది క
WU

లూడుకొన మూంవురంబు చతిచినం దొరుంగుకీలాలజూలంబు

నగళ్ళృంగనిస్పరజ్ఞ రీపూరంబు ననుకరింస గోవల్ల భుండు తొలం
గక. మలంగి శాతళఖరంబు లగుఖురంబులు కరంబు డిగ నుకంబు
దాంచిన నత్తాంవుకంకుం దత్పరాభవంబు గుండియ లవియింప
బెండువడి కంఠీరవవల్ల భుండు దండ తాడితభుజంగంబు భంగి
రోయజిచు నిలువం గరటకుండు దమనకుం జూచి *యవలోకిం
చిలే? భవదీయదుర్శం త్రశ్రవణఫలంబు టే డనుభవించెడు,
ముందు నీవ్ర మృగరాజుతోడ సంజీవకునకు మతి వుట్టించితివి,
విమ్మటం జూపోవక యిరువురకు భేదము బుట్టించితిని. "మొదల
దూరము విచారింవవయితివి, పండితమాని యగు భృత్యుండు
తనక కాదు స్వామికి సహితము హోని వుట్టించును. ఆవాహో !
మనయధీశ సరుం డిన్వుడు మహావదం బొందియున్నవాండు. ఇవ్వు
డీయిడువుకు రాజును దలంగువె5వు పరికించితి మేని వలంతులమ,
పౌంకంబుగా బింకంబులు నూజాడవచ్చును గాని యొక్క.
పో రామి వచ్చినప్పుడు కారష్థింబు పయివే నీకొని సంబళించుట
సుకరంబుగాదు. రాజును గుణవంతునేని దుర్జన సేవితుని హాచం
బును గములపండమండితంబు నేగాహో క్రాంతంబుంబో లెంబ్రదెలు
డాయచవెజకుటే, సా గ్ధపరుండవయి యెట్టి యనర్గంబు వుట్టించి
రాజు నేకాకిం శేసితివి, భృత్యుల నేరం జేకనీవు. నవారిం
"దేరనీక యందటి కార్యుంబులు పయి వ్రైసికొని తిరుగువాండు
తాన రాజునకు బగచాండగును, అసాభువులకు హితంబు
గావించువా(డుంబోలె సాధువుల కహితంబు గావించువా6
డవశ్యంబుం గీడునొందును, భృత్యుండు స్వామికి హీళూపాది
యయి తత్న్రసాదంబునం బడినినసంపద యొన్నంటికి నళింపదుం
 మిత్ర భేదము 106

అహితంబు గావించి గడియించినది కడువడిం జెడిపోవును,

హొంద అస ఇాస్త్రాన భిజ్ఞులయుస్థం బండితమానులయి తావు
కృ త్యాకృత్యంబులు నిర్లయింతురు, సలనే నై పరితర్థింబున దైవ
ప్రాతికూల్యంబు నిమి త్రంబుగ వచియింత్రు గాని కమయజ్ఞా
నంబు దలంపరు, అట్టిమాప్టులకు బుషం జెప్పయగడంగువా(డు
వానరములకు బుడ్గిజెప్పోయిన సూ-చచీముఖమువలె జోనిం
జెందును, నీ కాకథో నెస్పెద వినుము,
హీమవంతంబు పొంతంబునం గుసువముఫలసంతానకాంతం
బగు కాంతారంబుగలదు, అందలి కపిసందోహాం బొక్క_నాండు
వీతంబుచే బొధితంబయి బో తిరింగఇసంఘంబుం గనుంగొని
యనలంబనుబుదిజేసి "డానీ చలిగాంచికొనుచుండ నూచీముఖం
నుపశీ వీతీంచి “యోాయివెట్టులారా ! యివి నిప్పుకలుగాను,
భం క మూడుం జాచాయ నల్ల మపీ*
రుహాంబు చేనువనింగలంబు గానంబడియెడు, అటకుం జని
చలిగాచికొంి డన నం దొక్క_వమక్క_టం బామాటలకు గాటం
బగుకోపంబు దీపింస “నీవా మాకు గ _రవో్య్ళవదేష్టి వని నిక్కి
వెక్కిరించి గ్రక్కున
గ అంఘ్రంచి దానింబట్టి నేలంగొట్టి "కాలంబు
తువ ముట్టించి.

బుదిహీమునికి బుషవంతుఃడు చెప్పినవచనము పిాతంబుగా.

దోంవదు, లోకంబుసోదుః శ్రీ య వాదులు చెక్కండు గలరు,
హిత మాడువా(డు ద ర్లభుండు. పీత పారికం'కు హిత్మశోత
కడు దుభుండు, తనకు మేలుగోరి పరులకుం గిడురోయువాండు
తప్పక. చెడిపోవును. తొల్లి నందిగుప్తుం డనువాండు సుదర్శన
గుప్తుం డనువాని మోసపుచ్చం దలంచి తనతండ్రిని ధనంబును
‘104 నీతిచందిక
WW

నోలుపోయెను, ఆకథ నీకు సాకల్యముతో వాక్రు,చ్చెద

నాకర్ణింపుము,
జనావతి యనువ ట్రణంబునందు సుదర్శనగు పుండు నంది
గుప్పుండును ననుజేవోరు లిన్షలు తద్దయు సాహా.నంబు గలిగి
వ ింతురు. వారు ధనంబు అంక దలంవ్రుగొ ని లాంతి
విలాతికిం జని కొంత కాలంబు పాలిజేకంబు గావించి యధిమతం
బొడంగాడుడు నభిజనంబునకు మరలి యరుదేర నందిగుప్పుండు
సుదర్శనగుపున కిట్లనియె, “మనము ధనం బానయించుట వ క్ర
శ45ంవజనదు, నాయార్డి తం బిపి యెొవ్వ చెటీంగినం గొజుంత
యేమి యనకుము. సరీఘాసముత్మ_రసమోర్జి తం జగుమధువ్రుం
గరుణం దొటుంగి లోకులు చేకొండ్రు గాబె?? కావున నగరంబు
వజగడ నెక్కడనే నొక్క_యెడ మనరొక్కంబుగు ప్పంబుగానించి
పోవుదము, వలనీనతణీ వచ్చిపుచ్చికొంది మనిన నొడంబడి
యాతండు నాతండును ధనంబు సర్వం బొకిబిం* యం బొందు
వజిచి సాభిజ్ఞానంబుగ నొక్క_వటమహీరువాంబుకోరువ లాంతు
లెబుంగకుండం బాంతి తమయికవుల కరిగి యెప్పటిచా
సద ప్పకో
చెలీమిగలిగి సుఖంబుండిరి, అట్లు కొంతకాలంబు గడచిననొక్క_
నాడు నందిగుపుడు గుప్తస కారంబునం జని యా బిండియం
గ్వొచ్చి
గొ పుచ్చికొనివచ్చి "డాయజికం బొనజించి పీిఎపం గొంత
న సుదర్శనగుప్పుం గనుంగొని మనము ధసఐబు గొని
వత్తము, మన కింక శంకింపం బని'లేదు, వెద్ద కాలంబు లోకులం
గనుమూనీ తొమి, ఇవ్వుడు మన యొ ర్రొకఫా Cas యుటల్లం
బులం చెల్లరు విళ్వసించియున్న వారు. విజ "లెటింగినం షాఅంత
"లేదు, రాజన్వంతం బగువిషయంబున వసించు
చున్న వారము
 మిత్ర భేదము 105

చనుడెమని తోకొని చని గుఅుతు పరికించి యిచ్చటం గొచి

మూడ ధన ౦బు గనంబడదయ్యొ, అంత నందిగుప్పుండు తనము
దట విషక్షుండయి నిలుచున్న సుదర్శనగుసుంజూొచి కరంబున
నురం బస్పళించుకొని “యోరి మిత్ర, దోహీ! 6యాహో యెంతవని
"ేనీతివిరా, ఎవడో యొంటినవచ్చి ధనం బవహరించి యేదియు
నెటుంగనివానితెజింగున నాకెదుర విపాదం బఫినయించి
దక్కించికొనం జూాచెదవే. ఇచ్చటం బాంతినధనంబు మనము
చప్ప నను 'లెన్వరయిన నెబుంగుదురే! అది నీకిబుంగకుండం
గాళ్లువచ్చి నడచిపోయెం గాంబోలు, కానిమురా నిన్నుం బో
నిచ్చెదనే! వారివీరివలె నందిగుప్తుం డలంతులం బోవువాం డని
'తలంవకుము, నాసొమ్లు సీచేతం. గృక్కి.ంపకున్న నేనొక్కమగ
వాండనే యనుచుం గనుక మెచ్చుగం దెచ్చుకొని గ్రక్కున
బయిర వాసంబు పుచ్చి నడుమున బిగియం జుట్టుకొని "సుదర్శన
గపవ్హునిం గటివస్త్రంబునం గరంబునం జొప్పించి “దివాణంబు
నకు |రమ్తు, నీవక.డంగాని చక్క_ంబడి వని యాకర్షి ౦వ సుద
రృవగుపుండు మనంబునం చేవగించి “యూరక యేల నేలవిడిచి
సాముచనెదవు. తాభుము,. నావలుకులు విని యావల నీకుం
బోలినట్లు చేయుము. పట్టువద లు" మన నందిగుప్పుండు “నాలుక
మిగుల శానీకము. నీకుం దాళిక యుండుంగాని సొమ్లుం గోలు
పోయిన నాకుం దాళికకు నెంతదూరంబు. బళి! యింతచాలక
నీవలుకులు సహాతము వినవలయుా! నిన్ను విడిచదనే” యన
సుదర్శనగుప్తుండు 'నీవుకమ్మన్న చోటికివచ్చెదం బోదము. చేపట్టు
విడువ మని విడిపించికొని వెంబడించోవ నాతండు నృపునిపాలి
కిం బోయి తనవృత్తాంతంబు సను _స్హంబు నివేవింప రెండన
106 నీతిచంద్రిక

యాతండును “మహో ప భూ! అట్లు మేమిద్దజిము భనంబు గు_ప్పం

బుగావించి యిప్పుడు గ్రొచ్చిచూడం గానంబడదయ్యె. నే నింత
యెటుంగుదు, నుటీయుక్క._పావం చెజటుంగ” నావిని పార్గి వుండు
ధర్థాధికృతుల రావించి వాది పృతీవాదుల నప్పగించి 'వీరలతగవు
దీర్చురి డని నిరోాగింస వారు వారివాదం బవభానంబుతో డ
నవభరించి వాదిం జూచి “బతివాది త్రవ్వి ధనము గొనినందు
లకు సాము లున్నారా యని యదిగిరి, “అయ్యలారా! వొంగ
“విటలెలుంగ దొంగలించునా? మేము ధనంబుం బాంతినచోట
నటవృుం బొక్కండుదక్క_ నన్యంబు "లేదు. కటకటా ! యింక
నే సెక్కడనుండి సాయీ చెత్తు” నని యాననంబు దీనంబు
గావించికొని వలికి కొంత చింతించి 'వెండియు నిట్లనియె, “ఇదె
నాళవథంబు వినుండు, నేను మాతవితలకు భక్తుంనేని
డ స్వప్నా
వస్తయందయి నం బరద్భవ ంబు హరియింపందలంవనేని సత్య
శీలుండనేని నవ్వటవృక్షంబ గుణగణ్యుల రగుమోా రెల్లరు విన
సాకీభావం బవలంబించి సతేర్థింబు పలుకుంగావుతి మని యలు
చె తృవలుక “సీతం డెట్టినహానుభావుండో యిట్టిశ వథంబుగా
వింప మటీయొక్క-_నికి శక్యంబే యనియు “ళవథమూత్రంబున
'నేమయ్యుం జెప్పిన చొప్పు తుదముట్టంజూడక యిదమిశ్హమ్లని
నిశ్చాయింపరాదు,. కల్లనిజంబులు చైనం ెజటుఐంగు. ననియుం
“బరికింస నీతంజె ధనం బవహరించి యాూతనివయి నించమోావీ
తాను సత్యశీలుం డనిపించికొనవలయునని యింతగొంతు గానిం
చెడుం గాంబోలు! జంకుటాలికిం వ _్లడిసుద్దులు చెక్కులు
గావ యనియు నచ్చబం జూషబు సెక్కు. తేజంగుల్ల నాడి
కొనుచుండ సభాసదులు కిరంబు 'వెజుంగువడి యనో్య్యోన్యముఖా
 మిత్ర భేదము 107

వలోకనంబు గావించి యిట్టిశోపథం బృశ్ఫుతచరం బని ముచ్చటిం

చుచు *నవ్వణిజులంజూచి “నేడు మిక్కిలి ప్యాద్దునోయె, తేపు
వలువాత రండు, మోనివాదంబు పలిశీలిం చెద“మునవ్రుడు “వల్లె”
యని వారలు తమనిలయంబుల కరిగిరి, అంత నందిగుప్తుడు
నాంటినేయి నిజగృ్భవహాబహిన్లా రంబు కవాటవపిహితంబుగావించి
గర్మాగారంబుం జేరి తనజవకుని రావించి యతనితోడ భరాగు ప్ప
ధనాపహారణంబాదిగ సక్‌ఎ్రికేంబు సన (ంబు నివేదించి యిట్లు
నియె, “అక్షంబుసకల పురుషూ్యూసాధనంబు. నంబునకు దుస్పా
భం బొక్క_ండు లేదు, లోకులు కులవిద్యారూపగుణవిహీను
నేని ధనవంతుని సర్వపంపన్నుండని వచియింతురు. సకలదూరితం
బులకు చారి ట్రఫ్టింబుంబో లె సకలదు8తక్షవణంబునకు నర్షంబు
నిదానంబు తదార్థ నంబుశయి చేయుదురితంబు పొాచితంబునం
'బాచికొనవచ్చు
గాన నెవ్విధంబున నేని బురుషుండు ధనం
'బార్జింపవలయునని నీతికోవిగాలు వక్కాణింతురు, దానంబట్టు
యొక్క_నుయి రొక్కంబు సమార్థించితి, పా_స్పగతం టు.
విత్తంబు దక్కించుకొను 'వెరన్ర గలిగియు ంబున జాలు
న్‌
వస జఒజకసదుపాయంబు చింతంచియున్న
వాడ వినుము,
గునేయక వేగకమున్న పోయి యామజ్ఞ్రతో" అ నడంగి యద్భ
సంక వయియుండుము, చేస ధర్తాధికృతులు చనుచెంచి
ము ల నడుగుతణ్‌ జంపు గావింవక యిచ్చటిధనంబు
సుదర్శనగుప్తుండు హరియించెనని యొ త్తివలుకుము, ఇంత
నూ త్‌ంబు నాచెప్పికచెప్పు గావించి తేని Ee TA
నన వని యాతండి ట్లనియ. “ఉపాయంబు చింతించుచో
రాయగల యపాయంబుసహీితము చింతింపవలయు, లేనిచో
103 నీతిచంద్రిక

శ్వాబకంబులం గాచికొనంబోయి కోలుపోయిన బకంబుచందం

బగు. ఆకథ నీకుం జెచ్చిద నాకర్షింప్రుము.
ఒకనింబవృతంబువిరాంద బకమిథునంబు
చేరి వాసంబుచేయు
చుండు. అంతం నొంతకాలంబునకు బకాంగన గర్భంబు దాప్పి
తనభ_ర్తతోడ'నేగి యక్కడక్కడం జిదుగులు ముక్కునం గజుచి
కొని కొనివచ్చి గూండు పన్ని కొని యండంబు లిడి పొదిగి బోద
లంగావించి యేదుచు నొళ్కనాండు తనవెనిమిటి కి ట్లనియె,
కవినరుగా నేం డౌొకవివాంగమాంగన ఇప్ప వింటి, తొ ల్లి యా
వృశుంబువిరాందం బతు లనేకంబులు వనీంచుచుండ వానికిల్ల ల
నల్ల యీ క్రిందిపుట్టలోని కాలభుజంగంబు భతీంచిపోవ డాని
రాయిడిం బడంజాలక యావులుంగు
లెల్ల వలసపోయెనంట, ఈ
వృత్తాంతంబు విన్నయప్పటంగో లే నామనం బెరియుచున్నయది,
ఎఅఖుంగక యీతరువ్పుం జేరితిమి. అక్కటా ! యీనెత్తురుగం
దుల నొక్క_యిడుమ దొడరిన నే నెట్లు సయిరింతు నని చాట
వొటం గన్నీరు దొరుంగ నెలుంగుకుత్తుకం దగుల మాట రామి
నూరకున్న దయితం గనుంగొని బకోటంబు చదానుం గొంత
చింతించి “యేల యూరక యుమ్తలిం చెదు, మన ముమ్తలికంబడి
కొండొక కార్యంబు సాధింపంబోయెద
మె, ఊజుడుము, శత్రు,
వుం బరివూర్చువెరవు మనంబునం దొక్క_టి పరికించితి వినును,
ముంగిపాదదొరంొని యీోాపుట్టద నుక నక్క_డక్క_డ నొక్క క్క
వమిానంబును వయిచియుంచద, అట్లుచేసిన మనయిస్ట్రంబు
సిద్ధించు నని పలికి _యాతుణంబపోయి కొలయున మూలంబటిశ్‌
రా
యట్లువయిచియుంచుడు ముంగిస పొదరు వెడలి యమ్రానంబులం
 మి త్ర భేదము 109

దినుచువచ్చి పుట్టపట్టుం'జేరి యాయురగంబుం బరిమార్శి యా

భూరుహం చారోపొంచి బక శాబకంబుల భహీంచి చనియె,
కావున నొకండు నేయంబోయిన మణటీయొక్క_ండగు. వవ
జోరం బడునునం బాంతినకంబంబు, తుదకు నేవదికకు నొజుగునో'
యెజుంగంబడదు, కావ్రన నిక్కార్యంబు శ్రేయంబు గాదని.
నాకుం దోంచెడు” ననిన నందిగుప్పుం డిట్లనియె, “మొదలందో(చి'
నయుపాయంబుం బు పురుషుండు వ్రవర్టింవవలయుం గాని
యుపాయంబున. కపాయంబు నపాయంబున కుపాయంబును
జింతింపదొరకొనిన నెక్క_డికిమందల, సందియంబు నొందకుము,
కాదనక నావచనంటు నడవుము, మనకు సమస్తయబు శోస్తం:
బయ్యడు నని బోము గావించి యొట్టకేలకు నీకొన్న పితరుని'
దొంగరేయిటం గొంపోయి యామ్రానిలోని ఫోటరంబున
మాటువజీచి యిరవుల కరు బెంచి కొజరేయిం బుచ్చి కేపకడ
ధర్థాధికృతులకడకుం బోవుడుం చితివాదియు నరుబేక వారు
వారిద్దజం దోకొని దిద్భశునుయాయిజనకలకలంబు రోదోంత
కు నిండం బురంబు వెలువడి శ్రుతీచ రాఫిజ్ఞానంబుంబట్టి
యవ్వటవృతంబు చరంబోయినిలిచి అ as
చతివాదు లిచ్చట ధనంబు గు_ప్పంబుగావించి యనంతరంబేమి
నించిరి. ఈవ్రు సాక్రీవగుటం చేసీ యెజంగినదిసర్వంబు సత్యం.
బుగం బలుకు మనుటయు '“నిచ్చటం బాంతినధనం బొక్కనాం
డర్షశా త్‌ంబున నొక ్క_రుండుసుదర్శనగుప్తుండువచ్చి కొంపోయె.
నని యావృతు విటపమధ్యంబునుండి శబ్లంబు వీజేరం దతత్రత్యజ
నంబుల్తు చి ంపడీి చి తేద
వ్రతీుతద అబన జూవట సుద
ర్మనగుస్తుండు కొండొక మనంబున విచారించి ధర్తాధి కారులం
110 నీతిచంద్రిక

గాంచి 'యార్యులారా! ఇది నిక్కం బని తలంపకు(డు, వృతుం

బన నెక్కడ! సాక్‌ ్థింబు పలికె నన నెక్కడ [ “వష్టు కాడ నా
ద్ద_న్లభజ్లు యన్న ట్లున్నయది. ముదe యిచ్చితరే నివ్యడ రంగూ
వృకుంబు సాకీ భావంబు మో శెన్లం వెల్లంబుం గావించెది సని
-వేండికొని తదనుజ్ఞాతుండయి యావృ,ho బారోహించి దాని
కొమృలయుం బడుగొమ్తులయు నంతరంబు లెల్ల నానసీ స్కంధ
శాఖ న
నొక్కుంట మహోగుహయుంబో లె విశాలాంత రాళంబయి
తమోవమయం బగుకోటరంబుగాంచి లోనం బొరవెజచగి యెంకు
గాదంబు సంబెండు చెప్పించి యందు జొప్పించి యింగలం
బిడి దరికొలువుడు మహాఖీలం బగుజ్యాలాజాలంబుచేం బొదువం
రి యగుముదివగ్తు చెగ్గిలి వెగ్షలంచ్రం
బడి మేను గమర నంతర రి
చాపంబున కోపక మొణియిడుచు వెలికుటీకి సలు స్‌వెళ్వం
డవు నీవృత్తాంతం'బేమి?” యని ధర్లాధికృణుల చె' శ నముయుక్షుం
డయి “యేను Ma మ. వాడు నామాట ధక
విం బెట్టి నాకిట్టియాపదం బుట్టించె నని చెప్పి కరం బాటం
పడుచుం బ్రాణంబులు దొజంగ. అంతే ధ ర్థాధిగప్రతులు సునర్శ్మన
గంప్పునకుం 'బాంతినధనం బెల్లం చెప్పించి రహీం నందిగంస్ట్రుం
గోటుత వేయించిరి,
అని చెప్పి కరటకుండు వెండియు నిట్లనియె. “మొసల
దూరంబు విచారింపక నీవలుకు లీషొంటి నిది య కారం బని
ముందు దోంపదయ్యు, సంజీవకుం జెన్నంటే నొక్కయవకారంబు
మనకు: గావించినవాండె! నిర్లోషుం డాతని కెడరు వుట్టించితవి.
'పాపిష్టంండ నేనును సహాయుండ నయితిని, ఇడి మనకు శ్వేయంబు
కు, పరుల వంచింవంబోయినవాండు తాన వంచితుండగు,
 మిత్ర భేద ము 111.

ఇందులకు నిదరరృృనంబుగ నొక్కకథ వక్కాణించెద వినుము.

ఆజస్తుదం బనుపట్టణంబునం దింద పాలితుం డనువణిజుండుం
గలడు. * అతనికి భనగుస్త్రం డనుమి తుండు గలడు, బంద
పాలితుండు తనయింట "నున్న యటువెద ణారున్రుల లోవాంటు
కూలివాండ
డదచే నెత్తించికొని తనమితు,నికడకుం బోయి
'“యోయన్న! ఉన్నట్టుండి 'దేళాంతరము పోవలసీనవని వచ్చినది,
మాననయితిగాదు. చేప్పు పయనము, -ఈలోవహాము నీయొద్ద
నుంచుకొొనుము.నిరు కీసరకునీతోంగూాడికొన్న ది, వెలయెలుంనే
చువు గదా? వరహోకు లాభము దుగులము వచ్చినంజాలు, కొను
'మొదలున కప్పటికై నవడ్డి తోనేం జెప్పినలాభము నచ్చినా విక
యింపుము. పరులవలన నీవు పుచ్చుకొను వాడుకచొవ్వున నడితి
పుచ్చుళకొనుము, 'నేం జెప్పిన చొవ్వున వెలరానిపవమునకు సరకు
కదలింపంబోకు, లోహము చెడిపోవునది గాదు, "నేం దప్పిన
జేష నిలుకడ మోద మంచివెలకు విక్రయించుకోవచ్చు, పయ
'నము దావుగనుక మిక్కిలి వనియున్నది, తణమయిన నిలువం
దీజుదు. సర కొప్పగించుకొనుముి నావుడు నవ్వ_ర్రకుం డిట్లనియె,
నేను నీ కన్యుండనా? నా కింత చెప్పవ లెనా? సేనిచ్చునట్టియడితి
కా పనిచూడవలె? గురువ్ఫసాతీ.గాం జె స్పద వినుము, 'సీసొమ్ము
నానాొమ్ముగాం జూతునుగాని వేలుగాంజూడను నమ్ము'మని తు
మొప్పగించుకొనియె, అంతే నిం ద పాలితుం కన్నా!! నావలన
నీకు మిక్కిలి శృమంబయె్యి. పోయివత్తునా? నెలవిచ్చెదవే?
యని పలికిపోయి “శీఘ్రాము సురతీతముగా వచ్చి చేరు మని
యాతనిచే నాజ్ఞాతుండయి వీడని చని మటునాండు వేంబోక
లేచి చేళాంతరము వోయి తనకార్యంబు నెజువేర్చుకొని కొంత
112, నీతిచంద్రిక

కాలమునకు మరలి యరు బెంచి యవ్వ _ర్తకునిం గానంజని తతా

లోచితంబుగ నాతం డభుక్ణిక్ఞానం బొనరించి కుళ లపృశ్నంబు
గావించి వయాణవృత్తాంతం బడుగం దదనురూపసల్లాపంబు
కొంతదడవు గడిపి తాను నాతని వాణిజ్యంబునందలి "యోగ
శేనుంబులు విభారించి “యిప్పుడు లోవాము కొంతవెల హాచ్చి
యున్నదని నిన్నాండను, మనలోవా మేమయ్య్య? నన వాండు
మొగంబున విన్నందనంబు' డెచ్చుకొని యిట్లనియె, “మునుపు
నీతో గొన్న లోహము నిలువ కొంచెముండంగా దానితో నీలో
హము గదిలోంబెజ్షి తలుపుమూని తాళ ముంబెక్టి పదిలముచేని
తిని, నిన్న కొందటువ ర్హకులువచ్చి లోహము కావలెనని యడి
గిరి, ఆమిోందట గదితలువు దీనీ భూతుంగా లోవల లోహమను
చేరు లేదు, నాసొమ్ముపోయినదానికి నా కంతవెశుంబాటులేదు.
మిత్రుడు విశ్వసించి యిల్ల డ వెట్టినసర కాతడు రాయగానే
Fe యిదిగో నీసో |వనక పోయినదని చెప్పవలసి.
వచ్చెగా యని యేది తోయక రావడి నిలిచితిని. నాయందు
విశ్వాసముశేత నీవు నష్ట మొస్పుకొంటివిపో లోకులు
మెత్తురా? నానాండెను దక్కునా యని చింతాకులితుండుం
బోలెం గొంతనే వూరకుండి నిట్టూర్చు నిగిడించి యిట్లనియె,
కగదిత్రలుపు మూసి పెట్టిన 'తొళము 'వెట్టిన
నట్టుండంగానే లోని
సరకు కమల. నిమిత్త నస నిఫ్రుణముగా
నాలోచించి చూచితిని, మాయింట నెలుకలరాయిడి మెండు.
వసరకుగాని బ్రదుకనీన్ర, అవి మన లోహమును వాతంొట్టు:
కొనిపోయెనని నిశ్చయించితిని నావిని యింద పాలితుండ్లు స్ట
మోసము తెలిసికొని యిట్లు చింతించెను, “వీడు నాసొమ్ము
 మిత్ర భేదము 118

దక్కి.౦చుకోవలెనని యీవజు కిన్ని మాటలు వన్నినాడు,మాటు

మోసము చేసీ వీనివలన సొమ్ము రాయబట్టుకోవ లెంగాని లాంతి
యుపాయనుచేత రాంబట్టరాదూ అని తలంచి .. భావవి కారం
జేమియు మోమున దోంవనీక యడంచికొని యిట్లనియె, “అన్నా!
టీని కింతదారము నీవు చెప్పవలెనా? నేను గొ_త్తవాండనా!
నీస్వభావ మెటుంగనా? ట్రైవనువలన వచ్చిననేగికి మన మేమి
చేయుదము? దీనికి నీవు చింతవడకు పోయివచ్చెదను” అని చెప్పి
నెలవుపుచ్చుకొని తనయింటికించోయి యావమబజునాండు మొదలు
కొని యొప్పటివలె మిత్రభావ మెక్కించుకొని యావర్తకుని
యింటికి రాకవోకలు చేయు చుంజెను,ఒక
నా. డింద్ర పాలితుండు
ధనగుప్పునితో ముచ్చటలాడుచుండంగా వీథియందు గొలుగుం
బండ్లో /గొలుగుంబండ్లని పండ్లమ్లుశోబ్బము వినంబజెను, అదివిని
భనగుపునిబిడ్డంు గజ్జెలు గల్లుగల్లన నజ్జలుద్రొక్కుచుం గనీ
లించుచు చేడ్చుచుం "దండ్రిసి బట్టుకొని ప్ల గ నీయిమ్మని
లాగుచు జొచ్చువెక్టైను, లు ర ద్రవ
పాలితుం చాబిడ్డనీం
జంక నెత్తుకొని “సాత్రం టిగా నాబంగారుగా 'యుడువ శీదువకు,
పండ్లు కొనియిచ్చెద రి మని పండ్లగంప దారముపోవుటంబట్టి
-వెంటడించునెషమునం గొనిపోయి యుక్క...యే శాంతస్థానంబున
“డాంచి యాననంబున దీనభావంబు బెచ్చుకొని మరలి యరు
చెంచుడు ధనగు పండు గనుంగొని “బిడ్డం జేడీ? నావుడు నాతం
డెట్లనియె. చంకబిడ్డని నేలదించి పండ్ల జేరమాడుచుండితిని,
ఇంతలో నెక్క_డినుండి యో యొకపాడుగద్దవచ్చి బిడ్డనిం దన్ని
కొనిస్టోయెనుల అనగానే ధనగుప్తుడు చేత భోమవృళించు
కొొనుచు నిట్లనియె, 'ర్చీరిపాపీ ! ఎంతపాతకమున కొడిగట్టితినిరా,
నీలి
114. నీతిచందిక
UU

సొమ్మున కాళపడి యింత తెగువకుం బాలువడుదువా ? ఆనిసున్ర

“మొగముచూచి మెడవిజవ నీకు మనసువవ్చెనా ? నీవేతు
లాజెనా? ఓరి ద్రోహీ! ఓరిచంజాలుండా! బిడ్డని గద్దతన్నుకొని
పోవువా? ఈమాట రయెనరయిన నమ్ముదురాఖో" అని శోక క్రోధ
పరీతమానసుండయి కన్నులనీకుచేజిం బటపటంబండ్లునొలుకు చు
వెండియు నిట్లనియె, “కానీరా సొన్హువక్కినదనుకోకు విందినోం
'గక్కించెదం 1జూడు మని లేచిసః
ధత్యేరముగాం బోయి ధరాధి
క్లౌతుల కీవృ త్తాంతను వినిపించెను. అంత వా రాశ్‌నసపడి
యింధద్ర, పాలీతుని రావించి యాకనివలన నావృత్ర్తాంతము విని
ద 08 కీయి యి స్పటి స్‌ చెక్పినయర్థం బబక
శు తద ఎహ్లుచరంబు,
నూత. గంటు వొడమిం చెడూ నావిని న్‌ పాలితుం డి
ట్లనియె, “అఅునదిబారువుల లోవా మితనియింట దా:ంవంబెట్టి
బోయితిని, ఆలోవా మెలుకలు దినిపోయెనంట, పనీబిడ్డని గద్ద
తన్ని కొని పోను టాళ్చర్యమా? నావిని యధికారులు జరిగిన
యగం చెజింగి లోహాంబును బాొలకునిం దెప్పించి వారి కో"పివప్పించి
ధనగుప్లునకుం జోరదండంబు గావించిరి,
అనిచెప్పి కరటకుండు మజ్‌యు నాన్మావ కారంబుల
దవమునకు నుపాలంఫించుచుండె,
తదవసరంబున మెగంబులరాయండు వొడవొందిన
కాతాళంబునంగడు నడరి మెడజుంజురులునిక్క. బెడిదంప్రటుఅు
మునుజనినెజిబొబ్బ యిడి చంగున నెగిరి కోలగగెరకుంబోలె
నేలం గూలంద్రోచి ముంగాళ్ల నొత్తివట్టి కుత్తుకం గజచి నెత్తురు
గుటగుటంద్రావ్‌ యాబసవని" నుసుటునకుం బాచి ద్రకాంత
 మిత్ర భేదము 115

శో ధుండయి వురలి యిరవున కరిగి యనుతావవరీతమూనసుం

డగుచు డాయవచ్చిన కరటకదమనకులం జూచి యిట్లనియె,
“కటకటా | నరం ౦బు గావించితిని, భరణ
రతణంబులంబద్రకృతిరంజనంబు
క గావించువానికింజెల్లుంగాని నాకు
రాొజనావుంబుగాల్పనే | దూరము విచారింపక సంజీవకునిం
జంపుకొంటిని, వివవృత్ష మేని సంవర్షించి తాన ఛేనింహజనదు,
ఎజీగయే నెలుంగశే నేరవి యొక్కండు నొనరించినభృత్యుని
నయంబుభ యంబుంజూవీ వాని వేండుకోలునం చెలవంబడిన ట్టి
నయించి తొలుత మిన్నక విడువవలయు, ఆవల నుటి కావించిన
వాని నిజాధి కారంబువలనం డలంగవలయు, అంతకు ాచ్చుందీం
డ్రంబు గానిపింపంబోలదు, కానిపించినం దక్కుంగల లెంకకూటవు
'కొాయువుం దొజుంగు, దాన అేనికి దొసంగుపొసంగు నిందు
నంశయంబు "లేదు, బెట్టిక డిందికర్భంబయిన సాధింపవచ్చుగాని
తగినభృత్యునిగడియించుట సుకరంబుగాదు, అదియట్లుండనిమ్ముః
లోకంబునందుం గలకాలము దుర్వ్యావంబయినదుర్య శ్రంబుడెచ్చు
కొంటి. ఇంకనేమిచేయుదు” ననిన మిన్నకక్రిందుచూచు చుండె+
అంత దమనకుం డిట్లనియె, “సాషమోా! పర బరిమార్చి
యివ్వడువున నుమ్మలంపడంబోలదు, ేం తను నెకగువజుపం
గడంగువానినేని నొవ్చరికింపక దోరింపవలయునని పాడినెజినెజిం
గినగనయువలు వలుకుదురు. నేరమిం బొనరించినవారియం దోరిమిం
తావసులకుంగాని భూపాలురకుం జనదు, రాజ్యలో భంబువలనం
గాని హంశకారంబువలనంగాని స్వామిపదంబుం గోరు వానికి
వభంబుదక్ట్క. దండంబు లేదు, ఈయర్థంబు సర్వసమ్థతంబూ
నావిని వీంగళకుండు సంతుష్ట్రండయి భ ద్రాసనంబు నధిష్టించ్చె
1t6 నీతిచం దిక
UU
దమనకుండు వ్రహృష్టుండయి
వ 'మజోస్యామ! డేవరకు లోకంబు.
లకు సృ స్తీ
సియసుం గావుతి మని వచియించి తానును సకల పరి
జనంబులును సుఖంబుంభజె.

అని విష్షుళర్శ సుహృ దంబు సాంతంబుగ వచియించి యిట్టి:

భేదంబు పూరు మిన్‌ శత్రువులందుం బ్రయోగించి పజల.
బెందుండన రాజపుత్రులు కరంబు హర్షంబు నొందిరి,

చెన్నపురి ఏ వావిళ్ల 'రామస్యామిశాస్త్రు

స్తులు అండ్‌సన్స్‌ వారి
“వావిళ్ల ఇవ్రైస్సున ముంది,
ది తము. 1954.
 నీతిచంద్రిక : టిప్పణము;
దిక యనగా వెన్నెల, నీతిచంద్రిక యన నితి యశిడు వెన్నెల
యని యర్థము. వెన్నెల యేవిధముగా బీంకటిని తొలంగించి జనుల కాక్షాదను
కలంగంజేయునో యభే చాలురయజ్ఞానమును మాన్ని, వారిని సీతివరులను
గావించి యము నాపొదించును ఖే. సీతిబోధక మకు నీగ
గ్కంథమునకు
నీతెచం
ది,న యను నామ 'మెంశోసమంజసముగా నున్నది. బాల్యమునన
మున బోథితమైన నీతి కలకాలము మజఫునకు రాదు.
(ట్రైంధక ర తనకృతి నిర్విభ్నుముగా కొనసాగుటనై ప్రారంభమున
త. ననుసరించి మంగళాచరణము గావించుచు న్నాండు.
l. 8 ఇలత్మ్యో, ఆను ఇఆనునట్టి, మించు మీంచు=గొప్పమెజపు, దిలయకొజు
వ్యాసింపంగా, సేవక, *..నంధాయకుంను- సేవకజభ క్రూ అనంబడు= చారకలాగోక జు
బాకకపకులస మూవామునకు - మోప ఇ నంతోషఎఐను-సంభాయకుండు =
కూర్చు నాడు ఐి=అయి, ఉదార:. *వృష్తిక_హదారఆఅధికమైవ..కరుణారన=
దయయ నెడు నీటియొక్క_-వృష్టిక్‌ =నర్ష ముచేక, దుకావ తావదుల్‌ ఇసహింప
రాని శావత్ర్యయుము.
(ఆధ్యాత్మి ప్రత్త. ఆధిభౌలికము ఆధిజై వికము అను
నంతావమును, పాయింగ్లకఆ తొలంగునట్టు వేయుచుక్క సకలశ+శివాంఛికశ
సస్యములం ఇ ఎల్లకోర్కుులం అను _పైరులను, ఉల్లనిల్లంగాక్‌ ఇ 'వెరుంగనట్టు,
చేయుంచుకొా, వేంకటా ద్ర = వేంకటాచలమునందుు నివసీంచుభునుండు =
ఉఊండునట్టి దేవుండు అను మేఘము, భదృముల్‌ ఇ మంగళములను, ఇడుకొ
కాతక ఉఇచ్చుంగాక
తం శీ లశ్మీచేవితోం గవాడినదాం డయ్కి కరుణచే భ కులసంసార
తొవములన్లు బోంగొట్టుచు, సమస్తకోర్కులను దీర్చి వారికి సంతోషమును
గలిగించనట్టి వేంకటేశుడు మంగళము లిచ్చు౭గాక.
ల నీతిచందిక
(UU

"మేఘుములం తమవృష్టి చేత బాకకవకులకు ఆవి కోళెడు నీరర్యలజలము

నొసంగి యెట్లు నఎతసింపంజేయునో, భగవంతుండును తనకరుణ చేత భక్తుల
కోర్యులను అటే తీర్చి సంతసింవంబేయును అని భావము.
ఇందు భగవంతుని మేఘముగాను, శీ చేవిని మెజఫుగాను, భగవంతుని
కరుణను వర్ష ముగామ, భ కులను వాననీటి కై యెనురుచూచు చారకములు
గాను, భక్తులకోరికలను కెరులుగాను రూపించియుండుటచే రూవకా
లంకారము,
భునుండుః నానా గొన్నవాండు, మేఘుడు.
స కాతకా _ ఆశీరర్థ యునందు తద్ధర్హార్థక క్ర యల కను వృయుక్త్ష మగ

2, కరుణ తెజంగునక = దయవలె వహారియెదకొ = విధుదేవునితొమ్ము

నందును (వృాదయమునందును, ఇరవుకొనిజనిలిచి, అను ఆళికొ = పొవముల
సమూవామును, అరయక ఈక=ఇవిచారింవనీయక, అననిచేకా, నిరతముక్‌=
ఎల్ల ప్వుడును, నం & తజనులక్‌ జస కృజనులను, వరిరథ్నీంపించు తల్టిక్‌ =రత్నీంవం
జేయునట్టితల్లి ని,“లక్షీజేవిని)నుదికొ = మనస్సునందు, భజియింతుకొ ఇ
శృబిం టెదను,
తొ, విమ్ణువుమనస్సున కరుణ చెలకొనియుండునట్లుగా ఆయనలొమ్లు
నందు నివసించి యాయన భ కుల పొపములను తలంన కుండునట్లు చేసి, హు
నక్షింపించునట్టి కల్లియగులక్షీ చేవినిశీవించెదను.
రశ్నీంపించు = hobs ఇప్రేరణరూపము,
8. వనజిభవ అండ భాండములంజకుండ లవంటి బ్రహాండములు, ఆవారిగకొజు
అధికముగా, ఎవ్వని తుంద కందరనునక్‌ ఇ నివిమ్ణువుయొక్క_ కడుపు యొక్క
రం ధ్ర,మునంద్ను ఒక మేలకొ = చ్రకగ్రాలయందు (మూలలయందు అనియం;
ఇట ఒకళబ్దము చాక్యాలం కారము ఇంటరమం జ ఇటుకును, దక్క పొం
దుగక్‌ఇచక్క_ంగా, పొల్పు
ప,కాళించునో,
నుజ అమ్మవోత్షునిక- ఇ అవిమ్షుపును
 టిప్పణమనము త్ర

చెజభేోనశయ్యక్‌ =అకనదేవాము అనుపొన్పునందు ఇడి ఆ ఉంచుకొని పొత్తుల

కందువునట్లు = వసీపావనువలె లాలనంబు = బుజ్జగింకను, ఒనరుచు నయ్యా
చంతుకొ = చేయుకట్టి యాయాది శేషుని మహిమ ఉన్న తునికజ వ్రభొనము
చేకసనొవ్చవానిరి, నిచ్చలుకొ=ఎల్లప్వుడుకు, నుతీయింతుక్‌ జ=పౌగడుదును, ,
తా, ట్రివ్యాండములన్నియు చెపనికడుప్రుమాూలలో నిజబుకపొందక
యుండునో, అవిస్టుమూ రిం తఈనయొ శలిమై బరుండం బెట్టుకొని, పసీగ్లిడ్ఞశు
ముజ్జగించువట్టు లాలించుచున్న ఆదిశేషుని స్తుతించెదశు.
వరకముజనీరు, వన జము ఇనీటంబుట్టి రది. తామర,
వనజభవుడు ఇ బ్రవ్లా; భోగము = పొమువడగ, పొముశరీరము.
కంనువునట్లు = కందువుశాఅట్లు-ఉవ
మే యము She
అట్టు పరమగుచో ఉపమాన మగు నామవాచకమునకు సీస్థవిభక్రికి యగునుం
చువోత్తుండు = ఉఊవమేయము కందువు _ ఉపమానము.
కందువు(యొక్క)- అట్టుాక ర్వాత ఉఊదంకవష్టీగమానసంధి (చూ,
'ఛాలవ్యా. సం, తే ఒరరుచుగా అయ్సనంతుకొ = ఒనరుచు నయ్యానంతుక్‌
ఉదం కతద్ధర్థార్థకవిశేషణసంధి. (చూ, బాలవ్నా, సం, రికి)

ఆదికవిస్తుతి,

శీ, ఘునుక ఇ నొవ్చవాండగు, నన్నయభట్టును, తిక్క_నక్‌, ఎతాస్రెగ

చకా, పొగడి = స్తుతించ్చి అలికంబున అతీని ఇ నొనటికంటిని, డాంచివట్టే.
దా౭చిపెట్టిక, సర్వజ్ఞ? ఆ ళివున్తి నాదనసోను శాశుక్‌, స్తుతి re ar
న్రులించెదను.
తొ, కవ్మిత్త యము (నన్నయ, తిక్కన ఎక్టౌా గడును, నాచనసోమ
నాథుని స్తుతించెదను, అళికంబున అవీని దాంచినట్టి సర్వజ్ఞునిక=ఇది నాచన
సోమ నాఘునకు విశేషణము. సర్వజ్ఞుః డన శివుడు. ఈనాచనసోను నాథుండు
మూండవకంటిని చాంచి శండుకన్నులతో నవకరించిన ళివుం డనిభావము.
శ నీతిచంద్రిక

ఆళికంబున అక్షిజఅళికంబు + అకీ_సమానమందు ము(9బు)వరర్హాంకమం

లకు నవర్షమాగమమగుటయుంగలదు.
ఈ
(ఆం. భా, ర్‌
ఇ” జ్‌
వతిజ్ఞుదికము,

తీ. ఒనరయాాకొ = ఒవ్నగునట్టుగా, వంచతంత్రహితో వదేశములను, బరి

కించి = పరిశీలించి, వానిలోక్‌ , వలయునంశములను = అవళ్యళకములయిన
కృుషయములను, కోసీ ఆ గృహించి, కొంత, ఆభినవంబుగను జ (శామంద
కీయనీలిసారము మహాభారతము మున్నుగుగ్రంథములశుండి)క్రొత్తగాక్‌ కూర్చి,
సీతిచం ద్రిక, ఆనంగకొ ఇ అను"పీర గల్క కృతి = గృంథమున్కు ఒనర్చెడకొ
చేసిదను.
తొ. వంచతేరిక్రమును పిత పదేశమును జూచ్చి వానినుండి ముఖ్య్యాం
శముఆను (తైహించి, hed స్తత్తగాం గూడ 'జేర్చి సివిచం ద్ర యనుపేీర .

నొక?గ్రంథము రచించెదను,
పంచకం కృము: క్రీ, వూ. మూండపశ ఛాస్టాంతమంన విమ్ణుళర్యచే
UU
సంస్కృత భొవ యందు బడిన wa గండము,ee మిత
యా

వైదోంత్ర,
త ములు గలవు,
వ కోవే! వంచళం శత ము నాధథారము?7ా6 గొని నారాయణకవి
యనునాత(6డు శ్ర_త్తవివయమలనుసాడంగూర్చి నాలగకం శ్రములు-మ్మత్ర
త
లాభము, నువ్భజ్మేదము, మ్మిృవామ.) సంధి ఆనునవి-గల గ్రంథమును సంస్కృ
తమున చంపువుగ రచించెను, ఇది పంచకం త్ర మునకు బహు కాలమునకుత
ర్వాత
శ్రిగ్టిన
6. ఈశబ్బము ఆ ఈకావ్యమును, తుదముట్టంగక్‌ = కడవజకును, పది
లముణక జ శ్రద్ధగా, చదివినట్టి 'చాలురకుకొ పీలిక్‌ = శ్రునుముగా,
క్లొమిళ్టానము, పొదలును ఇ కలుగును; కొద = కొజంల్త లేక, నీతికథభలక్వం
బుక్‌" .ఇ 'నీతీయందుచేర్నునుు కుదురుకొం
 టిప్పణము. ర్‌

తా. ఈనీతిదంద్రిశను కడవటికును శ్రద్ధతో ం జదువుబాలురకు కామో

జ్ఞానమును, నీతిశా స్త్ర
జ్ఞానమును కలుగును,
7. నిద్భ, వినయంబుకొ = ఆడంకువన్యు ఒసంగును ఇ ఇచ్చును; వినయ
చునను ఇ అడంకువచేత, సాత్రఠక = యోన్యతనుు వడయంక ఆ పొం
చును; పాత్రతవలనక యోగ్యత చేక్క ధనమును, ధనమువలనను, ధర్మ౦బున్కు
చానివలనకొ, నిహిక అనుమ క నుఖంబులు ఇ ఇవాలోక పరలోకసుఖములన్ము
నరుడు ఇ మునుమ్యుండు, ఆందుక్‌, =ఫౌందును,

తాం మనుమ్మ్యునకు .విద్భవలన వినయము, వినయమువలన యోగ్యత,

యోగ్య కవలన ధనము, ధనమువలన ధర్త్మమును, దానివలన ఇవహావరనుఖము
లును కలుగును,

డ్‌కరో _త్తరములకు ఫూర్వవూర్వము కారణములు గాం చేర్కొనుటచే

శారణమాలాలం కారము,
8. స్రౌజ్ఞాండు = విద్వాంనుండు, జరయుక్‌ ఆ ముసలికనమున్యు మృతి
యుకొ ఇ చావును, "లేని జనునట్టు ఇ లేని మానవునివఠె, ధనముక్‌ నిద్యక్‌
శూర్నక్‌ = సంపాదించుటకు తలంవవలయును. మృత్యుచేక = మృత్యు
జేవక చేత, కలవట్టి = తలపట్టుకొని ఈడ్వంబడిన
వాండుక పోలెకొఆఈడువం
బడిన వానివిధమున్య భర్హ్యముం, ఆచరింపందగుకొ ఆ ధర్మముచేయవలెను,
తా, పండితుడు తనను ముసలికనముగాని మరణముగాని లేదన్న భావ
ముతో ధనమును విద్యను సం పాదింపవలెను, తర్వాత మృళ్యువుతేం బట్టుపడ్డ
వానివలె నెంచుకొని ధర్మమును చేయవ లెను,
జనునట్టు = చూ. కందువునట్టు - ప లొ, మృత్యుచేకొ _ వువర్మ
లోపము-రావాు బాహాంళబ్ద ములలోపలె వువర్ణలోవము వైకల్సికము. ఉపమా
లంకారమీి
ఈడ్వంబడినవాండుంో
లెక్‌ = పోలె వరమగనపుడు ఊవమానశళోబ్దనుత
6 నీతిచంద్రిక

నకు చ్రథమవై కల్చికము. పోలెకు పూర్వము దు,శమువిభాష నగు, (ప్రాఢ

సమాస. రిరి, 89),
9, లోకులు, నీతిలేనివానికొ, నిందిం చు = దూషింతురు, లాంతి
ఇ ఇక
రము, లేక ఊన్నక్‌ ఇ'లేకపోయినను, నేగి ఇ కీడు, లేదు. కానక = కాబట్టి
నూనఫపుండు, పూనిక = పట్టుదలతో, .'మొదలక్‌ ఆ ప్రారంభమునన్వే నయ
విద్యక్‌- = సీతివిద్యను, నగడనశేయకా ఇ సంపాదించుటకు కడగవలయుకొణ
వయత్నము చేయసలయును,
శీ

తా. నీతిలేనివానిని లోక లుదూషింవయగా నత డవక్షీర్తిపా లగును.

తేక్మి_నగుణములు "లేకపోయినను దోషము లేదు. కనుక మానవుండు మొదట
సీతివిద్యను సం పొదింవవ లెను,
నిందిం తు: రూ. నిందింతురు. (చూ. బాలవ్యా, ,క్రి- 620)
10. నవభాజనమునక్‌ = కైక్తవస్తువునంద్కు లగ్నంబు = ఆంటినట్టిది,
ఆవు ఇ అగు సంస్కారంబు = కొ త్రగుణము, థాలియదు జ నళించదు;
ఆటుకావునక్‌ ; మాణవులకుక = బాలురకు, కథాచ్భలంబునక్‌ - = కథయను
శైవము చేర, చవిజఅస
క్తి, ఉట్టంగక్‌ = అతిశయించునట్టు వచననరణిక్‌ ఆ
వచనముమూలముగా, నీతికొ, తెలిపెదకా
ఈ, క్రోక్తవస్తమునకు వేయురంగు ఎట్టునళింపదో యే బాలురకు
చిన్న తనమున చేర్చబడిన విద్య చెడదు. కావున చాలురకు రోచిపుట్టునట్టు కథల
యూలముగా నీతిళా చ్ర్రమును వచనరూవమునం దెల్చ్పిదను,
అవు = రూ. ఆగు, (బాలవ్యాః అచ్చి, 27)

కథా పీఠిక,
పు, రీ పాటలిప్యుకృము: రూ. పొటలీపు త్రము, పాటలి యనునది
పుత్ర కుడనువానిభార్య, అదంపతులనే నియమించబడిన నగరము గనుక దానికి
పాటలీపు త్ర,మను "పేరుకలి లెను, ఈనగరము మగధ చేశమున గంగాశోణనదుల
 టిప్ప ణ ము, 7

సంగమస్థానమున నుండెను, అది (క్రీ, శ. ఎనిమిదవళతాబ్బమున “ేటి వెల్టువచే

నాశ మొంద?ా, నాస్థానమున చే యిప్పటి పొట్నానగరము నీరింపంబడెను,
వినోదార్థముణ వేడుకళొజకు, సల్హావములు ఇ ముచ్చటలను,
(చూ. చా. కార, బైశ్తీ
వరువముజ ప్రాయము, కలిమి ఇ సంపద, దొరతనము = |
పృభుక్వముు
ఆరయమి = అవివేకము, అనునట్టి, వీనియందుక = అనిచెప్పంబడు నీనాల్లిం
టిలో, ఒకడు ఓికడు నీ = ఒళటొశటియే, అనర్థము = కీడు (మదశారణ
మును, జౌరయించుక్‌ = కలిగించును, నాకొ జ అనయ్యా నాల్లుక్‌ = ఆ
నాలుగకారణములునుు వరంగినచోక ఇ ఒక్చీయుండిన, శెన్పవలయునె =
ఆనర్థమగు నని వేజుగా చెప్పవలెనా? ఇెపుమూ,
తా, యావనము, సంవడ్క దొరతనము, అవివేకము అను నాలుగింటిలో
ఒకటి యున్నను కీడు కప్పక కలుగును. ఇంక నాలుగును ఒకచోటే యన్న
చేటు కలుగు ననుట కేవిధనుయిన సంశయమును లేదు.
ఒకయర్థము సిద్ధింపంగ నే దానిచే కుల్యకారణమువలన నిస్ఫంశయము
గను నవాజముగను ఇంకొక యరను స్ఫురిం చిన నదికావ్యార్హైవ తలం కారము,
థి థి శా
వలునందియములక్‌ ఇ అనేకనంచేశాములను, తొలంచును ఇ పో
గొట్టును; ఆగోచర అర్థవిజ్ఞానముక్‌ = కన్నులకు తెలియనిపస్తువుల తెలివిని,
వెలయించుక్‌ = చ,” *ంపం జేయును, లోకులకుక్‌ = జనులకు అజ్మీ ౬
కన్ను, శా త్తము, అయ్యది = అకా న్‌మ'నెడుకన్ను, ఎవనికికొ, అలవడదు =
లభింపదోో వాంజె జగతికొ ఎ లోకమునందు, అంధు:డుజ గ్రుడ్డివాండు.
తా, శాస్త్ర మనెడు గన్ను జనులకుం గల సందేవాములను దీర్చుటయే
గాక్క వరోశత్‌ములగు వస్తువులనుగూడ చ, కౌళింవంజేయును. ఆట్టిశాస్త్రరూప
మయిన కన్ను లేనివాంజే మీాలోకమున నిజమెన (గుడివాండు,
® = UG

శ్ర్‌స్తావవశముగాక్‌ ఇ మాటలసందర్భమున్క సదా ఇ ఎల్లప్వుడు

8 నీతిచంద్రిక

శీ డాపరాయణులుజఆటలయందాన _క్రికలవారు(న ప్పమోకత్ను, తల్లిడండ్ర్రు లం

(చాలవ్యా. నం, 1ర్స్‌ చిడ్డండా-ఆ= వృశ్నా ర్థకము,
పుట. రీ. కలకాలముజ బ్ర తికినంతకాలము. (ఎల్ల కాలము, చవ్చెనా
జ చచ్చెను + అ-అవకూంకరమును
దెలిపెడి అవ్యయము. తల్పికడుపు చెటుపం
బుట్టుట = ఇదియొకజాతీయము. నివ్ప)యోజకుడు అనియర్థము. గుణ
చంతులలోక = నుంచిగుణములుగలవారి
లో, (వృథమగణ్యుఃడు = మొట్ట
మొదట లెక్కి.0వ6 దగిన వాండు, పుక్రుండు కాని = కాని . ఏకల్పమును బెల్ను
నవ్యయము, కానికొడుకును = కాని: అగుధాతువు వ్యతి రేకార్థకవిశేషణము.
గౌ డాలు ఆ రూ. గొడ్డురాలు = గొడ్డు + అలు (రుగాగనుము. బాల, సంధ
80) = బెడ్డలుకననియాండుది. రాలు = బ వ. రాయిఎనీకవ. గంపెండు ఇ
గంప+ ఎండు=ఎండువర్ష కము పరిమాణార్థకము. (బాల, సం. 11). సంవద ఇ
భాగ్యము. చింతించి ఉంకించి, వంకించి = ఈమూ:డుకార్యము లా కానొక
విషయమున దీన్హైలోచనముసల్సి కార్యవిధాన మిట్టిదని యూహించి, అటులే
వేయందగు ననునిశ్చయమును మనస్సున స్థిరపజ చుకొనునపుడు చేయుచేస్టలు-
వరామరిక మాలి (= Laying aside negligence) = ఉసేతవదలి
'వేయింసమి ఇ వేయించుశాఅమి_= చేయు ధాతువు శ్రేరణార్థకవ్యతి లేకభావార్థ
కము, అభ్యాసము (నామవా.) ఆభ్యసించు (కియా); ళిక్షీతుండు ఇ నేర్పం
బడిన నాడు (Taught. trained), పురుష కారము చేకకొ = పురుష్మప్తయ
త్నమువేత్క 1. పురుష కారము చేత,+ ,సిద్ధింవవు. 2, నిద్రించు... చొరవు.
ఈశెండుపాక్యములలో సామ్యము గమ్యుముగా చెప్ప(బడినందున వ్రతివస్తూవ
మాలంకారము. నోరను - నోరుళబ్దము చెవవిభ కిము అనావవిభ_క్రికము
కూడ, “అను'న్నప్తమావిభ_క్రియందాదేశమైన ప్రత్యయము. తమంఠక తమళ
ఆంతకొ-ఇచట అంతక స్వేచ్చను చెలుపును. చొరవు = చొచ్చుధాతువు వ్యతి
శేకార్భకరూపము (చూ. బాల. క్రియా. 95) సీంవాము మృగములకో రాక
నప్పటిీకి నది నిద్రించునప్పుడు దానిదస్తజకుం దమ్ము లిను మని మృగములు
 టిప్పు ణము. g

శామైరానియట్లు పృయక్నము లేనివానికి గార్భ్యములు "నెజువేజి వని భౌనముం

(వండికుండుచది వినవద్భ ము విన్నది మొదలు తొనువిదాష్టంసులనుపలుక
రిం చుసంత
వణకు రాజు మనస్సున ఇెలరేంగినభావవ్రవాహమును గు_ర్జించునది.) క్రీడా
ఆసక్తులు = ఆటలయందు కోరికగలవారు; ఎంతపాటివని = ఇదియొక గొప్ప
బని కాదు క వాజెడు జాతీయము. డేవరపుత్రులు = ప్రభువులతో
మాటలాడునపుడు * మీరు అనుటకు పర్యాయము గా వౌడునట్టి గారవవాచ
కము+ మహావంశ,. ,దుమ్మ_రము గాదు - ప్రత్రివస్తూవనూలం కారము,
పు, 7. గుణహీనుండు ఇ గుణములచే విడువంబడినవా౭డు. పద్మరాగ
ములు = కెంపులు (రత్నములలో నొక్క_ట్సి. పుట్టునా = ఆం.ప్ర శ్నార్థకము
చ్యతిరే కార్థబోధకము. గురుజనళిత ఆగురువులయంప దేశము (Instruction)
ఎట్టి... వ,కాళింపండు = ఉపకూలం కారము, నీతికోవిదులు = నీతియందుం
బండికులు. సావాసీంచు = సవాచాసము చేయు; సొజము = ససాజము సాధా
సాంగక్యము =సత్స్పురువులనోడి సవాచాసము. సర్వ'శ్రే యములకుక = అన్ని
ఏిధములయిన మేలులకుశు; మూలము = కారణము. సొదరముగాక్‌ ఇ సశ
'ఆదరము-కాక్‌ ఇ అదరముతోంగూడివట్టుగా; వచియించి = రూ. వచించి
(చూ.బాల. క్రి
కి. ర ౮);వసదనముజ=బహుమానమం, రపిస్పించివచ్చు ధాతువు ప్రేరణ
Hrs bs థా. ప్రే కా. విద్యాగంధము = విద్యయొక్క
లేకముకూడ; జశుపూంధులవ
లెక = పుట్టుగుడ్డువలె; రమణీ య సౌధ మునకుకా=
చదువుటకు రమణీయ మగు స్థలమక్యంఠ మనుకూలము, మిత్రృలాభము = న్నే
ఫీతులను సం పొదించుకొనుట తెల్పునది; మి శ్ర,
త భేదముజస్నేహితులను వేణువు
చుటనుబెలుపునది. విగ్శృవాము = యుద్ధమును సార్చికెక్వునది; సంధి ఇ స్నేవా
మును హార్ని చెప్పునది, చాలుగు అంశముల చేతకా ఇ నాలుగుభాగముల చేతను.

కథ,
కినసాధన , . + సాధించుకొందురు _ ఇనె యాతం శ మున కెల్ల మూల
ఇాక్యము. ధనసాధన సంపత్తి = ధనముయొక్కయంు సాధఫములయొక్క్యయు
10 నీతిచంద్రిక

నంవద, ఆయ్యుక్‌ ఆయి ఉను-సముచ్చయము. కార్థక శ్రియతో కలిసీ

వకూంతరమును బోధించును. పరస్పరమ్మైత్రి, = ఒండో రుల న్నీవామును కాక
కూర్చ మృగమూషి కములవలెక్‌ కాకము (లభఘుపకనకమ్సు కూర్మము = cao
చేలు (మంథరు(డు), మృగముజజింక (చిత్రాంగుడు, sere ఇ ఎలుక
(హిరణ్యకుండు) :
కాకి మొదలగునవి ధనము మొదలగు వస్తువులు లేని'వైనను ఓండిొంటి
ఇలిమిచేతం దమ పనులను సాధించుకొన్నట్టు బుద్ధిమంకులు ధనము లేసి.
వారైనను నవ్పటి కొకరితో నొకరు స్నేవాము చేసి తమవనులను చెజి'వేర్చు
కొందురు, అని తాశ్చ్సర్యము, మోందికథ యీవిషయమును నిఫులముగా చర్చించి
ఛ్రువపటుచును,
ఈకథ మొదట గోదావరీతీరమున, తర్వాత గండకీతీరమందలి విచిత్ర
వనమున, పిదప దండ కారణ్యమునం గర్నూర గౌర మను సరోవరపరిసరమున
జరిగినట్టు వర్థి౦పబడినదిః
పుటః రీ. పతులు రా త్రివసీంచు చుండును - రా శి' శాలవాచకము.
గనుక పృథమావిభక్తిభో నున్నది, వాయసము ఆ కాకి, కిరాతునికొ ఇ వేంట
శనిని, వణు వారక ఇప్రాకేక కాలమందు, (వణువాయి శబ్దము స్త్‌
స ప్పమోవిభ క్తి

వీశవచనము), మలుకొని = శబ్దవల్లవ్యక్కియ (బొ (క్రి. 118). చిత్రాం

గుండు: పొవురములరాజు, నింగిని=ఆ ప మ సం నే కొ
తనతోడక్‌ +కపోతములతోకొ-సమానమందు తోడవర్ధ్యక మునకు ఇకారాచేళ
ము ఈనిర్దనపనమందుక్‌ -ఇ జనులులేని యాయడవిలోో రాక్‌ ఇ వచ్చుటకు
(వచ్చుథాతువు తునున్న ర్గకము; నిమిత్తము జ కారణము, బినుండి.వినుండు+
ఇ స్రార్ధనార్థక క్రియలకు ye లనువ్రయు క్త మగు, (బొలక్రి* 88).
రు ya ముసర్భ్యకలోపము నెక్టము, చయిండి ఇ బంగారము రూః
వసీిండి పొంథుండు అ వ! ప
(ఆరిమతుబర్గక చశ్యయము, సంచజేవావడు

సంజేవాము +పడు (బా, సం, శ్నీర్రి,వీదీ-విదిశా ఈ-నీది ss యు

 టిప్పు ణము, Il

ఈఅనునవ్యయముతోం జేరి “ఎక్కడ నున్నది” అనునర్థము కలిగినది. పామ

కంకణము = బంగారు కడియము.
పుటః 9. బోగినోరు = పండ్లు ేనినోరు; నీవు దరి దుండవుా
అనువకారియైన
నే
పేదకు, చేళకాలపాత,ములకు
UU
సమకముగ
ర
నిచ్చునట్లిదే
ళు
సరి
మైన సాత్వికదాన మని “పెద్దలు వలుకుదురు. కనుక దరిద్రునకు నీ కీకంక
ణము దానము చేసెదను అనిభావము, (బాల, కార. 588) పేరాన ఇ
"పేరుఆన ఇ పెద్ద ఆశ = లోభము, రూ. పేరుటాన, మొలబంటి = మొల
లోంతుగలది, విధిజకాలము, భొగ్యము. వగచి=దుఃఖంచి. వధింవకు = మూర
లోవము: చూ, బా, సం, 4ర,
వోనిజ కీడు, కపోతవృద్ధముజ పొవురములయందు “పెద్దది (విశేష్యఫూర్వ
వదకర్శధారయము.) ఆ - ఇది యాశ్నే పార్థకము, ఇక్కట్లు = సంకటము,
స్థాన ఆస్థానములు = యు'కాయు కములు కొజమాలిన శంకలు = పనికి
మాలిన సంచేవూములను,
పుట: 10. ఈర్చ్యూళువుజఅనూయగల వాండు, జుగు ప్సాపంతుండు ఆ
రోంతగలవాందు. నిస్సంతో షి అ సంతోషము లేనివాందు, శో, ధనుడు ము
కోవముగల వాండు, నిత్యశ౦కితుండు ౫ ఎల్ల వడు సండేవాముగలవా౭ద్కు వర
భాన్యోవబీవి = ఇతరుల సంపదే బ్రదుకవాండ్కు. దుఃఖుభౌగులు ఇ దుకఖు
మును పొందువార్కు ఇది యనుఖవై కవేద్యము, నీతికోవిదులు = నీలిళా త్త
పండితులు,
మిక్కిలి వినికిజఎక్కున శ్రవణము, వరుల = ఇశరులయొుక్క, వారిం.
వక = తీర్చుటకు, లోభము వల్షక్‌ ఆ ఆశవలన్క వివేకము = తెలివిని శ్లేశ
వడియెదరు ఇ కష్టవడెదరు, ఇడుమలకుక్‌ = కష్టములకు,
= ఎవ్వడు బుద్ధిమంతుండో ...,.,4== వృద్ధుండు = వృద్ధత్వమునకు
జ్ఞానము చృథానము కాని క్‌
వయసు చ్ర,ధానము కాదు, శ (ఇటు వలు నుటకు .
2 నీతిచ౦ద్రిక

శారణము, చూ. ఫు, 9. ఒకయిక్కట్టు,

+++..చెప్పుదురు). రాయగలపవ్వుడుణ
ఛావలసినష్వుడుు సాధనము = ఊపొయమును విస్తయము = 'వెజంగు పాటు,
వుమి చేయుటకును 'తోంచవకపోవుట్క, కాపురువలత్‌ణము ఆ నీచపురుముల లక
ఇమ (Cowardice, base wretchedness), పృతీకారము=మాటు సేక్కే
ఉపాయచింకనము (R6౭3, సంఘీభవించి జ గుంపుగా గూడి,
పుట. 11. మదపుటేనుంగు = ముదము +వీనుంగు _ కర్మధారయసమూ
భమునందు అచ్చువరమైనపుడు నువర్భమునకు పువర్ణా దేశమును టుగాగను
మును వచ్చినవి. (నంఘీళవించి. , , బంధించుచున్న వి= ఆర్థాంకరన్యాసాలం
శారము!
గగనమార్లమునకుక ఇ ఆకాశమార్లమునకు, 'వెఆంగనవడి = ఆశ్చర్య
"బడి చూపుమేరదూరము ఎ కంటికి కనంబడునంతదూరము, మాతొపిఠతలు ఇ
"తల్లిదండ్రులు, వాసస్థానము = ఉనికివట్టు; సద్దు = శబ్దము,

పుటః 12. సవ్వజి = డాడ్క లాంగవెలుపలికిక్‌ ఇ లాంగమయొక్క

బయటికి, చేత్ర్రోక్సవము ఆ కనలపండువును, విధి కర్మ, పూర్వజన్మ మున్నగు
'శబ్ద్బములవే సనాతనమక చ ఛానసీద్ధాంచము నూచితము,
బంధము = కట్టును, భేపంచుటక యి=కొటుకుట, బలిమి ఇ బలము;
నాల శ్రితులబంధము జన న్నా శ్ళయించియున్న వారి (సేవకుల) కట్టును, రోము
అములం ౫౫ మృదువులు, యణథాశక్టి ఆ శ క్రికొలందిి నిర్భంధము za కట్టును,
తన్నుమాని......నీతిగాదు ఆ తనరతణమును వదలుకొని యికేరులను రక్నీంచ
వలెననుట మంచిది కాదు. తన్నుమాలిన,**,..*4కలదొ ఆ తనకు లేనన్వుడు
'ఉన్న కొంచెమును దానముచేయుట అసలుకు నష్టము వచ్చునట్లు చేసికొన్న
చ్రేరమువంటి దని యీసా'మెక కాక్సర్యము. లోకో క్తి = లోక +ఊ క్లిఎసా మెత,
సమ స్ప పురుషిర్ధములం ఇ ధర్మము, అర్థము, కామము మోతి మను
నవి నాల్డు పురుఘోర్థములు; ధర ముంశ్ఫుత్యు కృథర్యాచరణ మును వైదిక క్రియా
 తి వ కా ము, 18:

నిర్వవాణమును; ఆరముః న్యాయమార్ల మున ఎటైక్టర్భసంపొదనము, కామము:

ఇహలోక సౌఖ్యానుభవము. ధర్మవిరుద్ధము
లేని వాంఛావూలర్తి. మోకము:
సం సారబంధ విము కః
పుటః 158. ప్రాజ్ఞుడు = బుద్ధిమంతుందు ధనజీవికములకొ ఇ ధన
మును ప్రాణమును నావంటి ..,
నేను - అన్నివిషమయముల సమానులము అని
భావము, (వృభుక యొక్కటే భేదము. ఇవ్పటికిక్‌. = ఈయ పొయసమయ
మందు, న్యాప్కభుత్వమువలనక్‌" కా నాదొరకనమువలను హేయ మైజవిడువం
దగినద్రై వినశ్వరముఇమిక్కిలి నళించుస్వభొవము కలది, ఈ క శేబరమందుకొజ
ఈళరీరమందు అస్థజఅభ్సిమానమునుు యశము ఇ కీరిని పౌయమై.., సంపా
దింపుము--త జమున నళించుశరీరమున నఖిమాన ముంచకును, శాశ్వత మగు
కీర్తిని కోరుము అని భావము. (చూ, శరీరము మణ... స్థాయులు,
జీతము = ధనరూవమి, బత్తైము = ధాన్యహపను అని భేదము. (జీతము _
నియళ కాలమున కొకవర్యాయ మిచ్చునట్టిది (Allowance of money
or food paid monthly or at long fixed intervals), బతెయుణ
వతివెనము నిచ్చుకూలి (Daily allowante of money or food).
చూడకు _ చూడకుము = వృతిరేకార్గక శ్రియ గావున మువర్థ్యక్ట
మునకు ఎల్లయెడల లోపము వై కల్నికముః రశ్నీంచితే జ రక్షీంచితివి+
ఏకా _
భూ తార్భకమున మధ్యమపురువ “వి వర్ణకమునకున్సు నీని-లోని “ని వర్లకను
నకును లోవము; అనిళ్యనము ఏ ఇ నిక్యము కానిధ్రై, మలినముజ ముతీకి కలది
కాయనుచేతక = శరీరముచేత, నిక్యము = శాశ్వక మైనది, ఆంకరము 2
"భేదము, ఈణభంగురముజడ్‌ణకాలముళో నళించునట్టిది, కల్పాంతస్థా నరులు
కల్పము తుదపణికు నుండునవీ, కల్ప మనంగా బ్రవ్యూచేవుని దినము, “వేయు
మహాయుంగముల కాలము; ఒక ముహాయుగమునకు 4కి లతల 20 కేల సం
వక్ఫరముల్లు, ఆకలాంతమున భూమి వృళీయ మందును అని పురాణము.
ఫులకిళుండై = గగుర్చుకలవాండై, మేలు మేలు = ఆమ్రేడితయి, ఆవ్యయను.
14 నీతిచంద్రిక

ఇప శంసనార్థకము, ఆ శ్రికవాళ్సీల్యము = ఆ శృయించిన వారియందు ప్రీతిః

ఫాటి; విశేషము, కొలంది = ఈయర్థమున నిది ఆ, ఈ, నీశబ్దపూర్వకము
గానే
'యుండును,. త్రీలో కాధివక్ళమునకుక్‌ ఆ ముల్హేకముల చేలుటకు (స్వర్గ
లోక, భూలోక, పాతాళము లనెడు మూ(డులోకములను పాలించుటకు _
అనం గా నిర్యద్రపద వికి అనియర్గ ము), తగులుకోలునకుక అతగులుకొన్న ౦మలకు.
పుట. 14. బలగంబుతోకొ ఇ పరివారముతో: గూడ, అతిథ్యముజ
చిందు, వీడుకొలిపెను = నెలవిచ్చి పంపెకు నిజిగాషచ్చ్భక్‌ = తన యిచ్చ
చొప్పున. మిఠృలాభము.,. కానము - చూ, పుట. 84. మిత్రలాభ మను
లాఛరఎ పద8 ఆను వాక్యముతో పోల్పునది, నీతో నా ఈ ప్రశ్నలో ధ్వనించు

నర్భమును గమనించునది. కారణము వెనుక తెలునంబడినది. భోగ్యమను =

తినందగినవాండను (వొ. శార 88), భో క్తపు = తినువాండవు
ఉంబుకమును ఇ నక్కను పొశములోక్‌ = వలలో.
పుట. 1రీ, మందారవతి = వ్యు. మందారవృకములు గలది. విచ్నల
శుడికొ ఇ స్వేచ్భశా, పోకరించి ఇ మదించి బలిస్కి ఒంటి జేసిసోమురి ఇ
త న్నొంటరిగ విడిచి వనాంతరముల కరిగిరి అనిమయైనను, బంధువులందణు
ఇావంగా నే నొక్కండ'నే మిసిలియున్నాండ ననియైనను, మృతకల్పుండను =
చచ్చినవానితోనమాను(డను,చైవము = అదృష్ట మనియర్థము, "తెనుంగుకవులు
చీనిని వేలుపు అనునర్థమున వాడుదురు. టైవముతో న
చెప్పునది సత్య మని “భావము. దైవముతో జెప్పుమాటలలో నసక్యమే యుండ
చనిభాపము, సజ్జనదర్శనము = మంచివారిని చూచుట, తార్కాణముజదృష్టాం
చశము, నక్క కనభొవము చేవిధముగాం శ్రాకటించిన
ఇ దో చూడుడు. జంబుకఎ.
ఉఊరక్తముండు = నక్కలలో 'శ్రేమ్ధుండు, Mews = కులమును స్వభావ
మున్వు కులమునకు శీలమునకును సన్నహితసంబంధము కలదు,
పుట, 16. మార్థారమునకుక =మార్దాలమునరుక్‌ ఇ పిల్లికి, జిరద్దవము-
వ్య, పోయిన కన్నులుకలది. (కన్ను లంపోయినది,)
 టిప్ప ణ ము, 15

భాగీరథీతీరమందుక్‌ -= గం గానదియొడ్డున - భగీరథుం డను సూర్య

చంళపురాజు తనతం డ్రుులకు మోకోమివ్సించునిమి కము తవస్సు
చేసీగంగను
చ్వర్షముండి భూలోకమునకు తెప్పించేను, గనుక గంగకు భాగీరథి యని “పేరు
శలిగినది. చీకు ఆ గ్రుడ్డి. ఈశబ్దమున అరసున్న యుండవలెను. ఆ ట్లున్న
శే
చీశటి ' యనుశబ్దమునకు వ్యుక్చర్తికల్పించుటకు అనుకూలముగ నుండుకుం
ఎరలోకె = అనోరములో, డీర్ణకర్ణము - పొడవైనచెవులు కలది. కోలా
వాలము = కలకలను (అల్లరి, బిడాలముజసీల్లి కడుదాపుకకుక్‌ఇ మిక్కిలి
చమోపమునకు, సురింగిపోక్‌ొ = చుజంగి (పొఠీ) పోవుటకు, ఆయితిజళక్యము,
వల్ల; ఉపాయశల్గాఅంతరను. = వేటొకయుపొోయము, లోటిలోం దలందూర్చి
శోశటిపోటునకు వెజువం దీలు నా? ఇది యొకసామెళ ఛాన్యము దంచు
నమయమున తోటిలో తలదూర్సిన రోకటి దొబ్బ తగులక నూనను. ఆవద
కలుగు నని తెలిసియుండియు వ్ర,వేళించిన వెనుక భయవడుటవలన లాభము
లేదు, ఆనుభవించియే తీరవలయును అని భావము, ఎట్టమెదురక్‌ = చూ,
చా. సం, 40. చెబ్బజశ
క్రి,
పుట: 17. వధ్య్యుండు=జచం౦ంపం దగినవాండు, పూజ్యావొజ్యతలకు
జాతివివవతగాక గుణములేచ, ధానము లని సూచికము, మాంసాశనము ఇ
చూరంసావోరము, బ్రవ్వాచారి - బ్రవ్శాము = విద్య, వేదము. దానిని అభ్య
శీంచువాడు ద్రిహాఛారి, చాంద్రాయణ వ్రకము = చొంద్రాయణ మనునట్టి
గేమును; చంద్రుని వృద్ధికయముల ననుసరించి చేయునట్టి (వశము, చం
(ద్రు/ని వృద్ధిషయముల ననుసరించి యన్నకబళములను హెొచ్చించుచు చేయం
చట్టియొక చ తము. శుక వక్‌ వ్రథమమొదలు దినదినమున కొకొ_క్క. కజ
శము వంతున హహెచ్చిందుచుం బుర్నమనాండు వదునై దుకబళములు భుజించి
బహుళ థమ "మొదలు దినదినమున కీొక్కొక్క_ కబళమువంతున తగ్గిం
చుచు వొచ్చి యమావాస్యనాండు ని టు బవాస ముం౦డువట్రి (వృకవిశేషము,
చీని నమా వాస్య కాంశారంభ్ళిం చినం జేమందురు. ఇది కొన్ని పొకకమూలక్ష
 16 నీతిచందిక
ఖలీ

స్రాయళ్చి త్తముగా నొనర్చునట్టిదె, ధర్మజ్జులుజధర్మ్మము తెలిసినవారు, చళం

పీంవంగాక = పొగడుచుండంగా, నివ్యా నయఃప్ఫ గ్థులుజవిద్య చేతను వయస్సు
చేకను పెద్దవారు, (బాలవ్యా. కారక, 88,84) మనను ఇష్టము ఇల్లు
తొక్కు కొనివచ్చినవాయడు = అతిథి (ఇదియొకజాతీయము.) మిక్కుటము =
అధికను, కృష్ణక్ళష్ణ - సం తాపార్థకము = వినరానిమాట విన్నపుడు పావవరి
వారమునక భగవన్నామస్త రణము చేయుట శిస్టాచారము. ఎంతమాట జ
ఎంక పాపము ఫుట్టించుమాట, నిషహ్క్యూముండను = ఆశలు లేనివాండన్సు నే నిట్టి
పొపము వేయుదునా?-చేయకుండుటకు ఊహేళువు “ధర్మా స్ర్రనులు, విని
నిహ్బా-ముండ్రై చాంద్రాయణ్యవ్ర్యశము చేయు చుండుట.” పరస్సరవిరుద్ధములంఆ
ఒకదాని కొకటి నిరోధము గలవి. ఆహింసా,,,భర్హ8=అహి౦సా = హీంస
చేయకుండుట = పరమః జడా ర్రమమైనంధర్థ8=ధర్మ ను, ధర్మః+అనుచోక్‌అ
ధర్మయనుచో _ అనుకరణమంచు విసర్ణము లోపించి యడాగసు వచ్చినది.
జంతుహింస చేయకుండుటయే "మేకై క ధర్మమని యభిప్రాయము, వకమళ్యము
జదికటే యభిప్రాయము కలిగియ్యుండుటం.
పుట. 158 భూకనులు జ ప్రాణులు, కరస్థము ఇ చేలితోనిది =
మిక్కిలి సులభ ననుట, భరర్భ ములుజపుణ్యములు, కడపట...
++ రాయభోదు.
జీవి తాంతమున మరణించునపుదు కనణో శాను వేసిన పుణ్య పొప కార్యములం
దప్పు తక్కిన వేవియు రా వని మశ్యాఏిళాల
గ ము లుద్ధోషిం చును. Cp. “వెళ్లి
పోయీనాండు వెంట రావు” న్వన్భంనముగాక్‌ క... గా, శాకముతోో కొ=
కూరతో, తుధకఆయ లిని, పౌడుపొట్ట=నీవమయిన పొట్ట, (దేనిని తిన్నను
ఆకలి యణంగను గనుక, పొలువడును = ఫూనుకొనును, నడికిచేయి జ
నడిమికిక్‌
+ రేయిఎరూ. నడిరేయి = అర్ధరాత్రమునందు (సన_వ్రన్యుర్ధమూన
చ్రథమావిభ క్రి, జక్క ఇ చీల్చి, తో డై ముక్కలతో,
పుట. 19. ద్రశిమదర్శనదినభుంటుక్‌ ఆ మొదటం జూ చినట్టి దినము
న౭దు, సీకు మాజులేదు గనుకక్‌ _ నీ కెదురాడువారు లేనందువల్డ, వడరు
 టి వృణము if

చున్నావు = ప్రేలాచున్నావు. (డవవయోగము లేనినూట లూరక మాటలాడు

చున్నావు); ప్రాకులేరి..కడా! లక కి స్వల్పబుద్ధియుంక జ కొంచెము
బుద్ధినల వాండును, ఎన్నికజతలంఫు అముదపుంజేట్టు (బా. సం, 82, 84) లఘు
బుద్దులకుక = ఆల్బబుద్ది గలవారికి, కుటుంబము = సంసారము, మహత్తు లకు
36+ పొటుంబుము అ మవోళత్తులు లోకమంతయం నమానము?7గ” తలంకురు,
కాలుండు జ యముండు, విషబుద్ధి = కుచ్చితపు తలంపు, వీండుమి క్రము శ
వీండుమిత్రుడు ఆనియు నుండందగును. చూ, బాం తక్స, 1రి. చేస్తము=
న్నేవామ్మ మే కృముజపంటపొలము,
పుట, 20. శే శ్‌,సాష్టమి ఆ బొంగుకాంయు, మరగినది ఇ వాడుకవడి
నది, గూఢముగాక = రహస్యముగా, ఈ కాలపాశమువలనక్‌ొ = యముని
యొక్క. యా పాళశాయుధమును౧డ్కి మరణకాలమున యముడు జీవునికన
పాళముచే బేవామునుండి లాగునని ప్రశాణము, నిష్కం ఆ శరణము ఈ వివత్తు
మానువంగలండు = మిత్రుని స్వభావము కష్ట్రకాలమున వెలివడును,
లోవల సంతోషవడి = తౌళు పన్నినమాయ
చేత తనకోరిక ఫలింవ
నున్నదికడా యని. కదియంబోయి-జట్వు సోవ్రట కాపాడుటకుం గాదు వల
గట్టిదై మృగము తప్పించుకొనుటకు లదు గచా యని
ఏీలుశే నిశ్నయించుకొను
టకు, నులినరములతోక్‌ = సన్నని నరములతో, భట్టారకవారము ఇ ఆది
శారము. తలతోకెా = ఫూనికతో, తలతోం జే ముచున్నాను=-కలయందు
భరించి తవ్చకచేనెదను,. జాతీయము, వారిణము ఇ జింక,
పుట, 21. దాసించినవాండు = సమోపి౦ చినవా౭డ్కు వేటుంగాలముః

చాల, సం, లిన్‌. ఇక్కడజే యొక్కడనో-సమావముననే యనుట్క మంచి

వారికి సహితము దుష్టులవలన భయము గలదు - చూ. భర్త ఎహారి వాక్యము:
గ్‌, కారణము లేని sees గరుణలేమి, పరవభూ వరధనవాంఛ బంధు
సాధు = దైనములం దసహిహ్హాత్వ మనంగ జగతిం టశృలి
బ సినిద్ధంబు లివి దుష్ట
నికరమునకు!॥! పోంగాలము = ఆయువు ముగియు కాలము, స్‌
వనిర్వాణ గంధ
ల
 18 వీతిచందిక
ed

ముకొ ఇ దీప మా౭కిపోవునట్టి వాసనను ఆరుంధతిని=ఆఅరుంధతి యను నక్ష

మును; అరుంధతి పసీస్ట్రమవార్డి భార్య; మవావతి వ్రత, (న్నవ్హర్షి మండల
ముళో వసీస్ట నత త్రమునకు దగ్గజునుండు చిన్న చుక్క, మి ఈ, వాక్యమునుజ
స్నేహితుని మాటను, మూరొ_నరు = వానన చూడరు, కనరు = చూడరు,
ఆ ముహ్కొలను రీలీన వాండు (చావు నమాపిం చినవాండు) దీవ మాఆఅీనవ్వుడు
కలుగు వాసనను మూర్కొ్క్క_నం డనియు, అరుంధతీనతతృమును చూడం
డగియ్కు మిత్ర వాక్యము వినం డరియు శ్రనూలంకారము. చ కృతమందుక
జఎ వట, ఇచ్చకములు = ద్రీయవచనములు (flattery), వరోతమందుకఇ
మయింగననందు, నంగాతకాండు ఇ సంగాకము+కాొండు = బెలికాందు,
(Companion); వయోముఖ విషకం౦ంభమువంటివాండు ఇ పాలంవైనిగల
విష కలశమువంటి వాండు, (అనలా, పెభొగమున పాలును అడుగున విషమును
గలిగిన కుండతో సమానుండు అని భావము) వ్రత్యత...వాండు..
,ఎదుట
ముఖస్తుతి చేసీ మజుంగున కార్యమును ఇెడంగొట్టువాండు మోసము చేసి
చంపు నని యర్థము, సాంగత్యము = న్నేవాము.
నిట్టూర్పు ఇ నిగు+కోర్ను = పెద్దయూర్చు, సజ్జర సాంగత్యము
వలన, ++ **. ప్రూస్తీంచును = సక్ప్చురువల నువాసమువలన అన్ని విధములయిన
మంగళములంను, దుష్టుల సవావానమువలన చెల్ల కీడులురు కలుగును. జిత్తుల
మారి మృగముజమోసమే స్వభావముగార గల నక్క, 'తేశెమాటలు = తేనె
పంటి మాటలు నాలిక తీప్రు లోన వివ మని యెజు6ంగుదునా!---ఇది యొక
సామెక=ంరూ, ఆంగిట బెల్లము, అత్త్మలోవిమము, మననులోం జెడుతలంపు పట్టు
కొని చెకి మంచిమాటలాడుట యన్న విషయము నాకుః దెలియదు. వెరవు ఇ
ఉపాయము మసలరాదు ఇ ఆలన్యము చేయరాదు బూరటించి = ఉబ్బించ్చి
బిజ్ఞదిగిసికొని_బిజ్ఞదిగ యుజబిగియు + బినియు = మిక్కిలి బిగిసీకొని ఎ (బాం
నం, 42) ఆమ్రేడికము.
 టివృ ణము 19

పుట. 22, జోను... యుండెదను.._ ఈరెండును సామాన్యముగా

బృుగముల మరణలమీణములుం, మాయలమారి ఆ మోసముగలది:మారి=శా చ్మీ
ల్యమునవచ్చు (ప్రత్యయము. బడియ = చిన్నదుడ్దుః జ్ఞిశు, ద్రైవికముగాక్‌ఇ
విధివళమున, తాకు జ బెబ్బ, వోని = కీకు మోసపు చ్చు-"నూసనము పుచ్చు
ముపర్డ లోపము,

మిత్రభావము = మైత్రీ; సీసౌ జన్య మే, , కొలుపు చున్న ది-నీ మంచి

శనముంచేతచే నేను ని న్నింతగా వేండుకొనుచు న్నాండనుం మాత్రానక్‌ ఇ నమో
ఇత్ర మునక = బాం కళ్ల, 45. సౌఖ్యము-సుఖ మేసౌఖ్యము-స్వార్థమున కేద్ధికో
శచూవము.
చవలుండవు = చంచలమైన న్వ భావము కలవాండవు, సర్వథా = అన్ని
విధముల చేకను, (సర్వదాయనుపొళమున ఆన్నినరమయములందును అని
యర్థము.) దాయతోజళ్ళక్రువుతో, సాంగత్యము కూడిక,
పుటం 28. ఆళక్యము = అపాధ్గమైవది, శక్యము = సాధ్య మైనది,
అసాధ్యమును సాధించుట కష్టము అని భౌవము, అట్లు = మెడ్క వెగటు
యూటలంజవిరసమైన పలుకులు, లోకచాకు త్తరుండవు = గోేకమునందు శనుల
డవు సౌవార్దసౌఖ్యము ఆ మంచిస్నేవామువేం గలుగు సౌఖ్యమును సంగా
శము=జెలిమి, ప్రాయోపవేశము జ మరణమును కోరి చేయం నుపవాసవకము
ప్రాయ ను=మరణార్థము సర్వకర్మ పరిత్యాగవూర్వకమైన ఊవవానము. దానిై్తై
ఉవవేశము = కూర్చుండుట. కాంగా ప్రాయోవవేశము. మృద్ధ్సటవము ఇ మట్టి
కుండ ఛేదింపవచ్చును = వేజుపణుపవచ్చున్కు వగులం గొట్టవచ్చును, సంధిం
వక = న్నేవామచేయుటకు, ఆదుకుటకు, "ఊహేమఘుటమందుపలెకొ ఇ బం
చై, మృద్ధటము ..*యు6
'గారుకుండయందువల్కె సివరీకముగని ఇ కల క్రిం
దును---మట్టికండను సులభముగా వగులంగొట్టవ చ్చునుగాని ఆదుకుటకు సాధ్య
ముగాదుం అట్లే దుర్గనునితో 'న్నేవామును చాల నులభముగా చెడంనొట్ట,
20 నీతిచంద్రిక

వచ్చును గాని మరల కూర్చుట కష్టము, బంగారుకుండ నదుశవచ్చునుగాన్సి

వగులంగొట్టుట మిక్క్‌లికష్టను. ఆకే సత్సురువునిశో నులభముగా స్నేవాము
చేయవచ్చును గాని స్నేవామెనతరు వాత నాన్నే హా మెన్న టికిని చెడదు.
_ద్మవక్వ మువలన = కరంగుటవలన, నిమి క్రమువలనక్‌ = కారణమువలన,
ఛయభోభములవలనక్‌ ఇ ఛమయమువలనను, ఆకవలనను; చవళ్వ ...గలన్సి
కొందురు---లోవాములు కరంగుటనేక నొకటితోనొకటి కలసికొనును, మృగ
ములును వములును ఒకానొక కొరణము చేత కలసీకొనుమ, మూర్టులు భయనుి
వేకలాని యాశ చేకంగాని కలయుదురు. నత్పురునులు ఒకరినొకరు చూచిన
మాత్రానే కలనీకొందురు. శుడికషమి = కపటము లేమి, త్యాగము ఆ దాన
శీలత, కార్యముజశ తుసంవారసామర్థ్యము, సుఖ ౫ ౩ఖుములయందు సామాళ్య
ము = సుఖము కలిగినవ్వుడును దుఃఖము కబిగిశవ్వుడును సమానభొవను.
స్నెహితునియొక్క గణనులన న్‌ *.
కసువ్భాద్దుణములు జ ఛ్‌

వచన + అమృతము
బేక్‌ = మాట అనెడు అమృకము చేత.
ప్రట. 24. ప్రీతిపూర్వకము జ వీతి నపందుకలద్కి సజ్జవసల్దావముజు
బత్పురువులతోడి ముచ్చట్క గంధసారమ. = మంచిగంధము; పమ + అంబు
వరము = పన్నీట్మివ,వావాము, వారిజాక + వారము ఇ కమలముల నమూ
వామ గంధసార,
++ వారము = ఈమూండును శె ఫ్రవచారమునందు వ్రనీద్ధి
ెక్కి_నవన్తువులు. ఒకటి = అన్యము; దుర్దనుందు,
,,మొకటి - దుర్గనుం జే
కార్యమును శికరణశుద్ధిగం జేయండు, ఒకటి ఆ ఎవికము, సజ్జనుండు. ..
యుందును - సళ్చురుముని కార్యము ఇత్రికరణశుద్ధి మొనది. నీవలన=నీయొ క్క +
వలనకొ = నీయందు, నీ యభిమగమే = నీయిష్ట్ర మే, యథోచికసత్కార
ములు = తేగినప్రూజలనుు వివరము = కలుగు, నాంటటంోలెక్‌ ఇ నాయ
మొదలంకొని, కుళల ప్రళ్నములచేకకొ ఆ ఒకరిశ్నేముము నింకొక రడ్డుగుట చేత,
ఆన్ఫ్టోన్యాహారదాననుల చేతక్‌ = అన్యః+ అన్య ₹ాఆహారదానములచేతకొ =
 టిప్పృణము 9

ఒండొరుల కాహారము లిచ్చుకిొనుటచేకను, విస్తంభ అలావములచేతక నమ్మక

ముగా మాటలాడుకొనుట చేతను, కష్టతరలభ్యము = మిక్కిలి కష్టము చేత
బోొందందగినది, తర- వ్రక్యయము. తగినయెడకుక ఇ తగిన చోటికి శేశములు
ఇవెంద్రుశలం, నఖములు = గోట్ల, 'నరులుఇమ కువ్యలు, స్థానభ్యాంశమును =
తానున్న చోటనుండి వడుట్క, రాణింపరు=శోభఖింపకు, మతిమంతుండు = బుద్ధి
గలవాండు, ఈయర్థము = ఈవిషవయము వచనము = మాటు, దుర్చలవిష
య ము౭బలములేనివారి సంగతి విచ్చలవిడిక్‌ = విడిషావిడికొ = విచ్చలవిడికొ
ఆనస్వేచ్చగా, కాఫ్రురుషులు = కుచ్చితేప్రు పురుషులు.

పుట. 25, పొదముజఅడుగునుు మోపి ఇ ఉంచి, స్థానాంశరము ఇ

“వజటోొకచోటు, ఫూర్వస్థానము= మొదటి చోటును, గంతవ్యస్థానము ఇ ఫోవల
సేన చోటును నిరూపించుకొనక = వీర్చజుచుకొనక, కర్పూరగొరము ఇ
కర్చూరమువ లె. చెల్లనిది, సరోవరము = మేలయిన కొలను, కూర్మ రాజు జ
తాంబేటి రాజు, సవాజ ధార్మ్మికుండుఇస్వ భావము చేక జే ధర్మము చేయు చాడ్కు
నడచుకోలు=నడచుకొనుట్క, కోలు=కొను అనుబంధ నుగు-చో భావార్థకమున
చాని కాదేశముగ వచ్చురూపము. దుషమ్కురము=జకస్టము = (పరులకు, 4.6
ఇదా = శేంటి నంభుమున వరోవజేశ పాండిత్యము వ బలి బహుం నాయ
శత్వము వెలయుట చింతింపందగిన విషయము] తా మేటిమేటి = తాంబేక్ట
రాజు. మాన + ఆది అవోరదానములచేరకా ఇ చేంవలు మొదలుగా గల యా
హార మిచ్చుటలవేత, భరింపక్‌ = పోషించుటకు, సమానము ఇ గార
వము, జీవనము బితుకు తెరువు, విద్యాగనుము = విద్యాలాభము, వల్లె అని=
ఆటే యని, అంగీకారసూచకము = అవ్యయము, సరస4-ఆలాపములు జ రన
చంఠములయిన మాటలను, కతివయ దినంబులక ఇకొన్నిదినములకు,

ఫుణ్యాకర్షులలోవలక
ఇపుణ్య కార్యములు చేయంవారిలో థురీణుండు
ఇ మొదజివాండు, శేషుడు గుణరత్నాకరు;డు ఆ గుణములకు సముద్రుని
లిల్లి నీతిచంద్రిక

వంటివాడు, శేవుండు సహితము = అఆదిేేముండుగూడ, (వేయినోట్ట గలు

వాండు కనుక వర్ణింప నశక్య మని తెలుపుట కితనిని నిదర్శనముగాం జెప్వుట

వాడుక), ఈకనిగుణములు , +. పాటివాండను: కావ్యార్థాప _తృలంకారము,
పుట. 26. చంవకవలిజసం
పెంగ వృతీములు కలది పాటి=కొలందిదిం
(ఈ యర్థము న నిది క్క ఈ, వీ ఆను విశేషణముల తరువాతనే వచ్చును).
వరివ్రాజకు(డు అ సన్న్యాసి, వంటకము = అన్నమును, చిలుక కొయ్యణఆ
ఒంక (వస్త్రములు మొదలైనని యుంచుటకుంగాను గోడయందు కొట్టిన
చిలుకవంటి యాకారము గలకొయ్య, మిందు-నిశేవ్యము. గిలుకక జ్రజగిలుక
కట్టినకజ్జి ((నలకి సరియైన రూవము) (గిలగిల యమ్రోంగునట్టిది, ఎక్కడి,+
కొయ్య = విషమాలం కారము. భికార్థము = భితకొఅరు. భోజ్యవ దార్భములు ణు
భుజింపందగిన వస్తువులు, భ్రావ్యాణి = ద్రావణ స్తీ, సేకరించి ఆ సం గృహించ్చి
వలసీన పనులకుక = అవళ్యక మైన కార్యములకు విస్తరించి = అధికముగా,
జధార్థసంగ్రవాము ఆ వన్తువుల చేర్చుట; తేని. తెచ్చు"నకు వ్యతిరేకార్థక
విశేషణము, (చూ, బాల, ర 50)

పుట, 27. తిలలు ఇ నువ్వులను చల్టులాడెను ఇ చచ్చెను అంటు

జడ్డని ఇ మెలపొందినప్తి లో(గిటికిక = ప్రశమావిభ _క్రిలోంగిలి. ఇంటిలోవలి
భాగము. పాజుత = బ్రావాణి, వేరుడు నూవులు==చేరుడు = తెల్లగా
దంచని బియ్యములో నగునది. (వృత్తియందు వీకవచనాంతము,. దంచిన
నూసులు ఇ దంపుడు నువ్వులు, ఫు చ్చుకోకులా- బెం శః 60, బలిమి =
ఇఅలము నదావాసము ఇ ఎడ తెగనియునికి, తడవులంబట్టి ఇ వాలకాలనము
యండి.
పుట. 265. వివరము ఇ కలుగు. చిరకాల +ఉపార్టికము = బాల
కాలమునుండి సంపాొదింప(బడినది, న త్ర§ ఉఊళ్సావాము లు 2 బలమును తెగువ
యను, కృశించి జ చిక్కి, సర్వ శ్రేయములకక్‌. ఆ ఎల్ల మంగళములకును
 టిప్పృణము రే

నిదానము ఆ మొదటికారణము, జీవనము = బ్రదుకు, కోలంపోయి = ఫోం

గొట్టుకొని, తొంటి = మునుపటి, జవస త్త ములు = వేగమును బలమును
ఊడిగి = తి, స్వజాతిసామ్యము=కన జాలితో సమానమైన ధర్హ్మమును;
అర్థపరిహిమనకుక- ఇ ధనముచే విడువంబడినవానికి (ధనము లేనివానికి,
నిరంతరముజ ఎల్లప్పుడు, 'ఖేదముజదుకఖమ్బు, బుద్ధిహీనత్వము = బుద్ధిలేనికనము,
నిదాభునదీభ్రూరములు = ఎండ కొలమునందలి నదుల ప్రవావాముు పౌరునను
ఆ పురుషవ్యాపారము, మేథాసంవల్టి = బుద్ధియొక్క_బలమ్బు ఫుత్తమి త్తవిర
హితునిగ్భవాము = బిడ్డలచేతను స్నేహితులచేకను విడువం బడినవాని యిల్దు
పుశత్త్రమిక్తృ. ,, సర్వశూన్యము ఇ కొడుకులు లేనివాని కల్ణుమా త్ర,మే శరాన్య
'మైనద్కి మూద్ధునకు తెలివిమ్నాత్రము శూన్యము, దర్శిద్రునకు సమస్తమును
శరాన్యముగా నుండును. ఆపాతయాత నావహాను = అవ్వశుమా తృ మే వేద
నను కల్లించునద్సి యావజ్జీవము = (బ్రతికి
యున్న ంకకాలము తీవ వేదనా
కరము ఆ గొప్పబాధను చేయునది ఇం ద్రియములక్‌ = అవయువములవేతను,
నామమునకొ ఇ “సేరుచేకను వచః ధోరణిక్‌ జ నూటల ధోరణిచేతను
లాంతివాండు ఇ ఇతరుండు, ఇంద్రియ ,,,డగవను = ధనము పోయిన విమట
పురువునకు బుద్ధిరూ పొదులు పూర్వ మున్ను వేయైనను మునుపటియు శావాము,
శారపము నుండ వనిభావము. ఖున్నుండరుఇదుకఖము గలవాండను, బెస్పికోలం
=చెప్పికొనుట్క ఆర్థనాశము = ధనముయొక్కపోకడ, మనస్‌ తొవము = మనో
దుఃఖము, దుశ్చరితము=
శెడ్డన డత్క వంచనము = మోసము, పరాభవముజఅవ
మానము.
పుట. 29, పౌరుషము ఇ పురుష ప్రయత్నము, కుసుమన్తబకము =
పూలగు త్తి, మూర్థముమాందనయినను ఇ రలమోందకైనను, సమసిపోపలెక్‌ - ఆ
నళించివోవలెక-ఫూలగు త్తి యందటిీ చేతను కలయందు ధరింవంబడును, లేదొ
ఆడవియందు రాలియైనను పోవును ఆటే మానముకలవాండు అందలి చేగొరవ
24 నీతిచంద్రిక

మును ఫొందనలయును, లేద్కా యడనికిం బోయి యొకరికంటంబడక యచ్చట

నళించియైనను
గ
బోవల యను. గరిటా తము ఇ నిందింపయుడినదిి (మ్బుక్క_డిని =
లో
సీచుని తొజుంగుట ఇ విడుచుట, నూనము = నోరుమూసికొనియం౦దుట,
చరధన అవవారణము ఇ ఇకేరులభధవముళు దొంగలించుట్క తిరియుట జ తిరివ
'మెత్తుట అ బిచ్చమెత్తుట్క శ్రేయము ఆ మేలు, సేవావృత్తి,.,వారించును.-
'సేవావృ త్తిచేమానముపోవును, యాచనావృ త్తిచే గారవము నళించును, పెట్టు
వోంతలకుక ఆ పట్టు +పోంఠలకుక = అన్నము పెట్టుటకుకు నీల్లుఫోయంట
నును దోనీలి జి ఆ చేతులు చాచి లోభము త్రీ ప్పులకుక ఆ అశయొక్క
లిరుగ౭కేయుటలకు - లోభము, లోనయి = ఆక క్రిస్నిన
ట్రెల్స6దిరుగును.
కరన పాముల [నాం నం పాదించుగొనుట, 'మోవానుజ అజ్ఞానము,
ఉత్పాదించును ఆ పుట్టించును జ్వలనముపలెక్‌ = అగ్నివలె స్వాశ్రయ
మునకుక = తన కాభారమెన వస్తువునక్కు దుఃఖము + + పుట్టించును ఆ ఆగ్ని
తనయాధారమును కాల్చివేయంను, అధే దుఃఖమును తన కాధారమైన
ఫురునుని నాశముచేయును, లోభము మోహమును
,4,పుట్టించును. .+కారణ
మాలాలం కారము, తగిలి యుండోవా. +. యుండ నా? .. , ఆచెబ్బ దైవపశమువలన
తప్వుటవల్ల బ్రదికితిని గాని ఆ *బ్బశగిలియేయం ండినయెడల నేను తప్పక మృతి
తంది యుందును. తల్‌ +వర్భనముకంటెకౌ = అధ నాళశువదలి పెట్టుటకం
టె
ఉదరముకయి ఇ కడువువతై, గో౭జక = పీడింపక, ప్రాప్రలాభంబునకుక్‌ ఇ
పొందంబడిన లాభమునరు,

పుట, 80, సుఖిజ సుఖపడు వాదు; తత్‌ కల్‌ కర్రానుసారము గాక్‌ =

వానివాని కర్శములకుం దగినట్టు
గా, దేహికికొ = ప్రాణికి, ప్రృయావపొటు ఇ
కష్ట్రపడుట (బొ. సం. శ్వర), నిరర్ణకము = ,ప్రయోజననులేనిది కాణాచి =
రూ. కాణయా చిజచిరకాలవాసస్థానము, ఈ చెడగరప్పు బోడకజ్ఞ మోందులు=
ఈనుష్ట్రం డయిన సన్నా నసియొక్క_ కష్ట దెబ్బణు. చెడగరము ఇ క్రూరము;
 టిస్పణము 25

బోడ = నన్నా బ్రా విజిన వ్రదేశము ఆ జనులులేనిచోటు, శీలా అంతరాళ

మందలి = రాతిలోపలనున్న, భరించుదయామయు౭డు ఆ పోషీంచునట్టి దయ
చే నిండినవాండు (భగవంతుడు, నీ ఆశ్రయము ఇ నీయండ, కాయగస
రులు = కాయయాను కనరును కాయగసరులం = ద్వంద్వసమాః, కసరుజ లేంత
కాయ, సంసారవిషవృతీమునకుక = సంసారము అనెడు విషపు వెట్టునకు
అమృక తుల్యములుఇ అమృతము పంటివి, కావ్య అమృత రసపానము = కావ్య
మనునట్టి యమృతరసముయొక్క్ల శాగుట్క సజ్జనసంగతి = సత్పురుపష సనా
చానను, సంసారవివ, , , , పొనమొకటి-రూవ కాలం కారము,

అర్థములు ఇ ధనములు్కు, యావనము = వయస్సు; ర్యురీవేగ తులము ఆ

వ్ర వావాముయొక్చ_ వేగముతో సమానమ్ము బుద్భుదష్రాయము = నీటిబుడగ
వంటిది, సక్వరముగాక్‌ ఇ తరరతోల గూడినట్టుగా, శోకఆగ్ని ౯ ఇ దుకిఖము
అనునివ్వ'చేక, అతిసంచయము = మిక్కిలి కూడంబెట్టుట, తటాక +ఊదరశే
జలములకుక - = వెటువులోని నీటికి పరీవావామువలెక్‌ = కలుంజు (భెటు
వులోనగువానినీరు పోవుటకు జాతితోంగట్టినమార్షముపలె.
పుట. 81. సమౌర్డికవి త్రములకుకొ = సంపొదింపంబడిన ధనములకు,
'శకటాకోదర, .,రవణము ఇ చెలుఫులోని నీరు కలుంజూలు పసాజుటచే నిలుచు
నట్లు సంపాదించిన ధనమును దానముచేసీకయెశల నది నిలుచు ననీభౌవము.
దా(నణీకము చేయుట = దాంచిపెట్టుట, వాయికట్టి కడుపుకట్టి = నోటికి
శావలసీదానిని “తినక కడుపునిండ భుణింపక, గడించునా౭డు= చేర్చునట్టి నాయడు
.వేకమునకుక్‌ = కష్టమునక్కు పాత్రము = చోటు భోగ త్యాగనులకుక్‌ =
అనుథవించుటకును ఇచ్చుటకును; వినియోగింపని ధనము = ఉపయోగింవని
ద్రవ్యము, వోని ఇ తక్కువ, భోగ త్యాగ,
=....యేమ్‌! ఆ తన పపయోగి౦
'వనిధనిమున్నశు పోయినను ఒక్కటే. భోగవిరహాము
వేక్‌ ఆ అనుభవము
యొక్క లేమిచేత (అనుభవముకకు లేకపోవుట చేత), ధనార్జన.
++,యందుక్ష్‌ =
 26 నీతిచంద్రిక

ధనముయొక్క సం పాదనమందున్యు కాపుదలయందును నాశనమునందును, విశే

)
వము = అధికము, లోఖ్లి,., విశేషము - లోభి యెంత ధనము కలవా౭ండైనను
అనుభవము లేనివాం డగుటచే దరి భునితో సమానుం డేయెనను ధనమును
కాపొడునట్టి కష్టమొక్కటి దరి దు,నికంటె నకనికి హెచ్చుగా నున్నది. ౮p*
విత్తము గడనయం,
..పుట్టించుచున్నది. (పుట, 84) వ్రియవచనములతోడి
దానము = మంచిమాటలు చెప్పుచు నిచ్చునట్టి దానము (బా, సం, కేరి
గర్వసహీతము ఇ గర్వముతోం గూడినది, తమాసహితము=జపీర్పుతోంగూడినద్వి
ఆశ్యాగయు క్షము= ఈవితోంగాడినది, వ్రీయవచన. దు ర్రభమూలు-దానము చేసి
మంచి నూటలాడుటయు, విద్యకలిగియు గర్వము 'లేకుంనుటయు, పరాక్క
మముండియు నోర్పుకలిగి యంండుటయు, భనికుండై దాత యగుటయు మిక్కి_లి
గొప్ప లతశ్‌ణములు. ఆతిసంచయేళ్ళ = మిక్కిలి చేర్చుటయం, దాళ. మిక్కిలి
వస్తువులు = మిక్కి_లివిశేషణము,
కల్యాణకటకము జ మంగళకరమైన రాజధాని, వ్యాధుండు ఇ బోయ
వాండు, సిం గాణిజునిల్టు, తూపులు అ బోణములు వల ఇ మృగములు పతులు
మొదలగువానిం బట్రెడు వాగుర్క ఉరులు=ఊచ్చులు, చిక్కముజసంచి, లోనగు
సాధనములు ఇ మొదలుగా గల పరిక రములను;

నది = మాటును = (Ambush), మచ్చు = వలలో పెట్టునానో

రము, అజకడక్‌" ఇ అజ+కడక్ష ఆ మూంపుమోంద, నడనొండవ లెక నడచు.

చున్న పర్వశమో యనునట్టు అఆమృగయుండు ఇ ఆ వేంటకాండు

పుట 82, ఎక్కువెట్టి = నారి తగిలించి, సంధించింతొడీగ్తి సూకీ
రముక్‌ = పందిని, వీటు ఇ చెబ్బ, వరావాముం = వంది, కో ధచోదితము ఖు

కోవము వేం ట్రేరేషింపంబడినది, శరవేగమునక ఇ బాణచుయొక్క.. వేగము

వంటి 'వేగముచేత్క కొమ్మ ఇ పందికోజు, మొదలు = వేరు కిరాత కిరానా
ముల త్రూక్కుడులక ౫ దోయవానియొక్క_ము పందియొక్కయు నడుగుల
 టి వృ ణము లగ

యదుముడులచేక, ,త్రోొక్కి_డి-నీకవ, దీర్డరౌవము = నిడువయిన భ్యనిగలది,

పుష్కలముగా = సమృద్ధిగా గ్రాసము ఇ ఆవోరము, నారి ఇ ఆల్లెతాడు,.
ేరువకుక- = దగ్గజక్కు గొనయము = వింటినారి నొక్కి = గట్టి గాపట్టి,.
బెట్టుఇబిగువ్రు గనయము ెట్టుజవింటికొనయొక్క. చెబ్బ (గొనయము వేణు,
గనయము వేటు, గొనయము పెట్టు అనుట పొరపాటు), టోలుచుకొ =
చాధచే నజచుచు, విలవిల = కన్ను కొనుటయం౦దగు ఢ్వన్యనుకరణము,
భుజించినదే ఇ అనుభవించినచ్చే తనసొత్తు = వాస్తవమున తనకు
సంబంధించినసామ్ల, ఈక ఇ ఈయక, (09. కడపట... ,=*రాంబోదు. చూ.
పు. 158), మిగిలిపోయినది = అతి శ్రమించిన దానిని మించిపోయిన వెనుకటి'
గాధను, (What 15 now too late, What has gone by), శఈశ్వు
కోక = శ్ర,స్తావమునకు తెచ్చుకొనుట (జరిగిన దానిని కలియం బెట్టుకొను
టలో వ్ర యోజన మేమియు లే దని భావము)
పుట. తికి. వగవరు = దుఃఖపడరు, వితాకుపడరు = పరవళత్వము
నొందరు, క్రీయావంతుండు = పనిచేయుట కలవాడు (కార్యశూరుం డని
భావము) పురుమం. విద్వాంసుడు ఎవడు
శాసములు
స్త నుడివినప,కా
రము కార్యము లాచరించునో వాండు పష్ల్యారనలడు.. శాన్తములు చపివినంకడ'
మాత్రానే విద్వాంసుండు కాయను, రోగళాంతి ఇ రోగ ములతీజుట, సహా _న్ల.
దీవమువలెక = తనచేత నున్న దీపమువలె, వివేకహీనునికి ,++నివ్భలను ఇ
కన్నులు లేనప్పుడు దీవ మువయోగపడనియట్లు వివేకము లేనవ్వుడు శా చ్ర్రము
లువయోగింపవు, మోదము = సంతోషము, పర్యాయమునకొ = ow
రాకడ = వచ్చుట్క ఎజుక ఆ జ్ఞానము, తత్‌ చనాశనమునకుక = దానిపో"
కడకు, ధీరునకుక్‌ ౫ పత. న నునస్సు కలవానికి వండితునకు, ,
మక ఇ గారవము, వదు, నకుక్‌ ఇ అల్బునక్కు పుష్కులముగాక్‌ ఇ,
సమృద్ధి?గి మైసర్టిక లేజము షై
ఎస్వభావము చేలల్లిన పరాక్రమము, ఆయా
నంపొటు = అ సము పొటుణశ్ళ మవడుట,
‘98 నీతిచంద్రిక

నీవచన ఆమృకముక్‌ = నీమాట యణెను వచనముకు, నాదురంక+

తావముక్‌ =నాయొక్క_ కడలేని దుఃఖమును, నివారించిలివి=పోంగొట్టితిని.
పుట. 54. మితృలాభమను లొభసంవద? - లాభసంవవక = లాభము
యొక్క... కలుములు, మిక్రలాభమ్‌ ఆనుజ స్నేపహితులయొక్క దొరకట ననున
రించి నట్టివి-లక్యు సమన్వితముజఉదాహారణముతోంగూడినది, మి కృలాభము
ననుసరించియే కక్కి.నలాభములన్నియు నుండును, ఆనంగా. మి ళు ని వడసీన
తర్వాతనేయన్నిలాభములును చేకూరు నని భావము, శుకములను=చిలుక
లను,
నుయూరములను= నెమిళ్లన్యుశుక్ల హారిత చి తృములక్‌ = తెల్లనివిగను వచ్చనివి
గను, చి త్రవర్లము కలవిగను; తల్‌ తల్‌ ఆనురూవమైన = వానివానికిందగిన్క
ఉత జంతువులకుక్‌ =ఆయా ప్రాణులకు, వృ త్తినిజజీవనమును, ఈ అర్థము ణః
ఈ విషయము, పడరాని పొట్టు = అనుభవింవరాని కష్టములను విత్తు గడన
యం, + + పుట్టిం చు చున్న ది-౮p. భనార్జనరతణవానులయందు (చూపు 31),
దుకిఖు ఏక మూలముజదు!$ఖమునకు ముఖ్యుమయిన కారణ మం, ధ ర్థార్ధము=ధర్మ +
ఆర్థముజధర్మ ముకొజకు, నిన్సృవాక్వముఇఆళ లేని న. తోక ర
చేల కాలు కడుగజీల! = ఈసామెకను పంకవచ,తాళన న్యాయ సన
ధర్మార్ధ...
చేల అడుసు త్రొక్కినకిమట కాట్లకడుగుకొనుటకంటె అడుసు
త్రోక్కకయే యుండుట యెట్లు యు క మో అట్లే యా చించి ధర ముచేయుట
కంటె యాచింపకుండుటయే మేలు, (ధర్మమునకనియే యాచించినను ఆభనము
కూడ వానికి మేలు చేయదు. ధనాశ యేదోయొకరూవమున నంకురింద(గా
తర్వాత దానికి దోవాద మిచ్చినట్టు పెంపొందును గాన నసలే దానికి తా
వీయకుండుట శ్రేయ మనిభావము.) Cp. Prevention is better than
cure, న్యాళములచేకక్‌ "ఇ క్రూరజంతువుల
చేత, మిలచేతకొ = బేంవల చేతను,
సర్వత్ర సం బడిమునుల. పడుతు ధనికునిచుట్టును యాదకులు మూలగ
యతనిని ధనమున౩ై వీడింతె రని భావము. ధనకృష్ణ ఆఅ ధనమునందలి యాళ్ల,
“చాస్యమునకుక్‌ సేవకు, సింహాసనము ఇ ముఖ్యస్థానము, రాజులు కూర్చుండి
 టిప్పణము బం.

ఛ,భుక్వము నిజపునట్టి యాసనమునకు సీంనోసన మని పేరు. దాస్యము కృష్ణ

గల
వానికలపై కూర్చుండి తనయధి కారమును చలాయిరచును. అనంగా, కృష్ధ్యకు
లోబడినవా(డు నదొ దానికి నేవకండై యుండవలనసివచ్చు నని తొళ్సర్యము.
నీసన్నికర్ష (పృభావము'చేకక ఇ నీ సమీపముం దుండుటయొక్క_ మహిమ చేత,
సర్టముక=ఆంకయును, నివ ర్తించినదిఇతోొల(గినది, కృత అర్లుడను జ చేయం
బడిన ప్రయోజనములు కలవాండను (కోరిక లీడేశీనవాడను, సీతో డినంగతి
కంటెకొఐనీనో సవావాసముకం టెను, నీతోడి (వజయమునకుక్‌ జనీతో న్నేవా
మునకు, ఓఒక్టకొఆంతయంక జ కొంచేము లోవమైనను, అమరణాంతములం
జచాపుయొక్క తుది యెల్లంగాంగలవి-చచ్చువజకు నుండునవి, కల్‌ క్షణభంగు
రములుజఅక్షణనునచే నళించునవి, (చిరకాలము ఉండనిని అనిభావముం
తుణముజ=నాలంగు నిమిషముల కాలము), నిశ్శంకములు = సందేవాము లేనివి
మవోత్తులకుక జమహాల్‌ +-ఆక్తులకుల్‌,జగొప్పమనస్ఫుకలవారికి నహాజము ఇ
స్వభొవిసీడము, ప్ర
జయము , 4, సహాజిము.--- గొప్పవారు న్నేవాముచేసినయెడల
నాస్నే వాము మరణించువజక నుండును, వారికి కోవమువచ్చిన చిరకాలము
డక త్వరగా నళించును, చారు దానను వేయం నెడ ెట్టిసం దేవాములకు పాలు
గాక తెగువతో నిత్తురు, ఇట్టుండుట వారిస్వభావమని తాక్సర్యము. పలికినక్‌=
ఈ క్రియకు కర్ణ “పుటః 88 *మంధరాి”..,. మొదలు “పు. రీశ్క మహాత్తు
లకు సవనాజము” అఆనునంతవణకు. హీరణ్యక లభఘుపతనకులుం దొనును,,
నుండెను, క్కియ యేకవచన'మగుటకు చూ. బౌ, శీ 120.
పుట. తీరీ, మూవురు=మున్లరు, సల్టాపములు = ముచ్చటలను, నలుపు
చుక చేయుచు, మవావేగముతోకా = మవాల్‌ 4 వేగనుతోలా = మిక్కిలి
వడితో', పౌటిజపరు గత్హి, వృతూగ్యము = చెట్టుకొనను, నిక్కి = పొడవ్వై
చూఫు వే.రదూరములో క కనులకు అగవడునంతదూరమునందు, భయ హేతువు
ఆభ యముపట్టుఓకు కారణము, నాకంటంబడలేదు ఆ నాకగవడ లేదు, కచ్చవ
మూషికములు = తొంలచేలును మూషీకమును మంధిరహిరణ్ఞ్యకులు, జలవిల.
80 నీతిచంద్రిక

ములుజనీటినుండియు, కలుయగునుండియు (వంచమ్యర్థమునం బ్రథమ), వడంక్కు

"వక్క_లు= పార్శ రాములు, ఎగయక ఉఎగరునట్టు, రోంజుచుక్‌ జనిట్టూర్పువిడు

చుచు, ఇట్టు చేయుట స్రాణరతణార్థము ఆతివేగముగ బహుదూరము పొలి

వచ్చుటం చెల్పును, చి శ | అంగుండుజచికృమైన అంగములు కలవాండు,
వట్టకాలకజఅనుసరింవ లేక శరణాగతుండనుజశరణము ొచ్చినవాండను, సర్వ
'చానములం.
*,సరికావుజసమ స్తవిధములయిన చదానములను ఎల్లనో ములంను
ఆన్ని యజ్ఞములును శరణుచొచ్చినవానిని రక్షించుటతో సాటి కావు. శరణా
గతరత్షణము ధర్మము లన్నిట నుక్తమమైన దని స్థృత్యాదులు, దురితము =
పాపము, ధర్శజ్ఞులు=ధర్య ము చెలీ(గనవారు, సకలధర్మ్మ వే త్తలుజసమ _స్రఫర్యము
లను తెలిసినవారు కలంతవడి=కలంగి, మెప్పెడు పాటివాండను జ చెప్పంగల్లిన
సామర్థ్యముకల వాండను, వాస్టోవమును=వాక్‌ + దోవముజనోటికస్పిదమును ఇ
శమాటలాడుటలోం గల్పుతవ్వూను).

పుట, క6. కడవవలెనుజపుచ్చవ

లెను మీభొరము=మోయిస్థ్రము (నిశ్చ
'యుంపవలసిన బరువు మోామో6ంద నున్నది, పొల, ,. భారముజనన్న్న కాసాడె

దరో విడిచిపెట్టెదరో మాయిస్ట్రము. చక్కనిజాతీయము. సాధనవవు=సత్పురు

మండవు, అవశ్యముజకప్పక, ముఖ్యముగా, అెపీక్షణీయము = కోరందగినది,
యాభీచ్భముగాకఆఇచ్చన
చ్చినట్లు, వరించుచుక తిరుగుచు. నీమోజఏమి
శీఓఊవాను తెలుపును. ఈతావునీయిల్టుగా నెంచుకొని _ ఆదరసూచక
వాక్యము.

లేంబచ్చికజొంపములు= లేంతవచ్చిక గుబురులు (చా. సం. 86, 87

చిరకాలము ఇ 'చాలకాలము; చేరమికికొ = చేరకుండుటకు, ఇంత మసలు
టకుక ఇంత యాలస్యమః చేయుటకు, ఇంక కడన్ర=ఇంక సేవు, శకుంక సంతా
నములుజపఠుల గుంపులు, కొజి:కులు
= వకు అతెరయేతితిను చోట్లకు, మాని ఈ
వదలి, ఇరవులకుక్‌ ఇడ్‌నికివట్టులకు, స్తేలుఇగొల్ల నాం డు , వపసులకదుపుంను=
 టివృ ణము 81

బశువులమందలను, వల్లియలకుక్‌ ఇవళ్లైలకు (ఊళ్లకు,వ్రతీచీముఖమునందుక

వ
జవడమటిపి క్క నెడు చస్ర్రమా
కీ ఖమునందు, Sa
(ఎజ్జని బొట్టుయొక్క సచక్కందనమువంటి చక్యందనమును, (బా. సం, తెశ్తీ)
వహించు చున్న వాండుజపొందు చున్నాండు, నూర్యుండు పడమటి దిక్కు_నవ్రాలి
య స్తమించు సమయము కావచ్చినదని తాక్సర్యము. తరణి +కిరణ + వారము=
నూర్యునియొక్క_ కిరణములయొక్క_నమూవాము ఆరాటము = 'వేదన్క పెల్లు
మాజుచున్నది=మిక్కిలి యతిశయించుచున్నది. గమనవేగము = నడకయందు
వడి మిందు మిక్కి_లి=కడుమిక్కి_లి (విశేషణము), నాకంటంబడునందాశక్‌ఇ
నాక గవడువజకు, చి _క్రముజ=మనస్సు త్ర_ర్షఆపడుచండునుజపరి తేపిం చును,
పుట, 8౯. నించిజనిండించి, జివాల
యము =బేగముయొక్క.
ిశ యాధి
క్యము, బహుయోజనములం= పెక్కు. అమడలం, రాక -ఓీపుదును ఆ రాంగలుగు
చును, అన్వర్థసంజ్ఞ = అర్థము ననుసరించిన (పొనలిన్సు “పేరు, కొందలవడకుము
జదు!షుంపకుము, నిమిషమాత్రానక్‌ =జెప్ప పాటు కాలములోవల; నానా వే
లె నచోట్లు,
శములు=పలువిధము ఉగులలోకా ఇ ఉచ్చులలో, వడియనీరుజు
వల్లములో నిలిచియున్ననీటిని;
కీండంం బేంతజకీడు + చేంఠజవెడుగు
చేయుట, దైవముజవిధి ఆలంభ్యుముజ
దాంటంగాడనిది, ప్రాప్తించిన వ్యసనమునకు = కలిగినకష్ట్ర మునక్కు వ్యసనముజ
కష్టము. వృతీకారము=నూజు నేంత, అిద్చవడియుండందగదు = చేష్టలం దక్కి
యుండరాద్యు క ర్రవ్యము ఇ చేయవలసినదానినిి నామార్హ్జము ఇ చేను వచ్చిన
చారిని (నారాకను అని యర్ధము, హోెచ్చరికవడి ఇ జూ గ్రక్రపడ్సి సదుపా
యము=నుంచి యు పొయమును, చేసితిరా ఆ చేసితిరి+ఆ =ROT DERG
'జెల్చు నవ్యయము. నా ఆళజనామాంది ఆశను, మనో వేగము తోక్‌ ఇ మనన్‌
వేగముతోక్‌ =మనస్సుయొక్క_ వేగమువంటి వేగముతో,
పుట. 868. అనునరించిఇ'వెంబండించి మూండునో ఆ కలుగునో, (ఈ
శబ్దము అరనున్నతో చేయు౦డవలెకు ) తెలి నము ఎణుంగను (సకర్మక క్రి)
ల్రీ2 వీతిచందిక
లీ

ఒడంబజీ చిజఒప్పిం చి, మ్రోల ఎ ధ్వనితో, లే లెండు ఇ లెండుగితెండు

ఆమ్రేడికము పరమగునవ్రుడు కృతసహ్ఞస్వమునకు డీర్ణమగు. ప్రై, సం, 23
బుద్ధిహీనున కుక = తేలివిచేడ విడువంబడదిన వాని, నాచున్యము గా బుద్ధిమంతుడు

సుఖంచుటయు,బుద్ధిహీనుండు దుఃఖించుటయంం సొజము, తద్వ్యృతిరి క్షము కర్తాను

శవము, ప్రాణులకుక్‌ జజింతువులక్కు సహాజములం=కూడంబుట్టిరవి, చాఫూర్వ
కర్తముaచేను ముందు చేసిన కర్మను వలుమాజు = మాటిమాటికి, పొలయితిని=
వశ మెతిని,

మచ్చుజవేంటకాండ్రు, మృగముల నాకర్షిఒచుట్వకై యుంంచునట్టి

యాపహోరముం పన్ని ఇదిడ్డి, చాల్యచావలము చేతక్‌ = పీల్లతనము
చేం గలుగు చవ
లక్వము చేత, వదువు=నుండ. పేలిమువాజుచుక్‌ = పరుగెత్తుదు, చివుకుచివు
క్కు_నక =దాంటుటయం దగుననుకరణము, చపుకళిం చి=బగిర్సి మావదువు మగ
ములుజనూ వుంచలోని జింకలం, ఆరిక్కించి=నిక్కిం
చి.

పుట. 89. చటాతి

షో
మిందకొఇచట్లుఉం బండమాంద, పెంచికలవలెకొజ సవాలు.

"ఇంకులనల్కె నలువలంకులకుక
అ కాలుగు దొిక్కులకునుు పాసితిని = పదరిలిని,
కై సీ అధ కు ద వర : చ, పు న జ
ముక్కాలుమ్ము ఏసనుణము కాలును నువ్వీసమును నమాహారద్వ౦ దర్హముల
భా, సమా. 17. పూర్వపదాంత నకారమునకు మకారాబేశము, పోయినది
అనుజపోయినది అని తలరచుము, నోపక ఉండక నొప్పి యె క్రకుండునట్టుగా,
ఉరిఎడచ్చును, కడలిన వాండుజ పృ యత్నించిన వాండు, అజక డక = మూంప్రు
నందు, వీలుచున్న
= పొలించుచున్ని, రాజు కొమారునికికొజ
రాచ కొమరునకు
నూడిదగాకొజ కానుకగా సాహిణమునకుక ఇగుజ్ఞపు శాలకు, ఎదురు + కొట్టము
లోకా జలనురు6 గొట్టములోక క పంచిజఅిక్ఞాపించి, ఆవహారవాన-- అది + కార్య
ములనుజ
మేంతే వేయుట మొదలుగాగల కార్యములను, తటితప్పక=వేళ యతి
శృమింపక, కట్టడ చేసిజఅిజ్ఞాపించి, మున్హుచేళక జ ప్రీతితో, నానాంద్లుజునాండు
నాడు ఆ మే్రడికసంధి, దిన్నకమమునక్‌ జ దినముల వరుసచేళ్య బెదరు =
 టిప్పణము తి

భయము, మచ్చిశపడితిని=మరంితిని, కా-చువాండ్రు, = కావలియుండువారు"

అనుమతిని=సమృతి చేత, బంగారు జంెలు = బంగారు తోంజేసీన చిజబుగంటలం,
కొలంకు నీరు=కొలనియందలి నీరు; కొంతవడి=కొంచెము సేపు,

పుట. 40. కట్టుంబట్టునకుక్‌ =కజ్రైడుచోటికి, కూంకలుగ పెట్టుచుకొ

= అజచుచు, (పృమదవనము=అంతః పురస్త్రీలు వివారించునట్టి యింటి యావ
రణమున చుట్టునుండు నుద్యానవనము, రూ (పృమదావనము. అంతిపురము
లోక్‌ = స్త్రీలుందునట్టి గృహభాగమునందు;, శయనగ్భవామునకుక =
వడుకటింటికి, మిజుమిలబ్టుకొలుపు = కన్నులంవెదరునట్టుచేయు, (శ్రవణ
కోవారములు = చెవుల రంభృ్యములను, విచారించు = చీల్చు, నిరంతర ఛార
మైక్‌ = ఎడలేని ధారలతో, కడవలతోకా = కుండలతో, మిన్ను మన్ను
వకమగునట్లు = ఆకాశమును నేలయు నొకటి యగునట్లు, కారు క మి ==
ర ర Yn
నలుపు వ్యాపించి (వర్షకాలమున ఆకాశము నలు పెక్కునట్లు మబ్బు వ్యాపిం
చిన రీతిని, కతూవాలబవడి=ఆశగొని, పొలయంగాక్‌ = వీవంగా, దువాళించు
చుక్‌ =(వేగమున అంత మేరయుం సమము గ్రా వరుగెత్తుచు, సద్యస్‌జాతము =
అప్వు'డేపుట్టినది, కదంబ ముకుళజాతము = కడిమిమొగ్గలసమూవామును, చెండి
యక =వురల, ఆచమనము=కా ట్లుచేతులు కడుగుట మొదలయిన కార్యములు

చేసినపుడు వెంటనే మర్మతృములు ఇప్పి ముమ్హాజునీళ్ల్య త్రాగుట, చేయను =

చేయుటకు, లంవతావానిక = దాసీఫు శ్రుని (Slave), వింతీవారు = కొ ర్త

వాండ్రు, (Strangers), లోల టక్‌ =లోలిలిగా

అక్‌ =ఇంటియిందు, మాని
సికిక్‌ =మనుష్వ్యునకు, వబువాకక = ప్రాతః కాలమునందు, మనవిన్నమాటలంజు

మనము విన్నమాటలు-క_ర్తృపద (చ్రశమకషష్టి (ప్రౌశ, కార. 15, 1ఠీ.

పుట. 4&1. జ్యోతిశ్ళా స్త్రపారంగతునికా = జ్యోోతిశ్ళా స్రముయొక్క

తుదను ఎజి:గినవానిని మృగము = నాలుగు
కాళ్ల జంతువు; మానుష భావక=
మనువ్యలమాటలచేక, భాషించుట = మాటలాడుట, ఆరిష్టసూచకము =
a
ర. నీతిచంద్రిక

మరణమును సూచించునట్టివి. అప్పుడు కలిగినకష్టమును, కడ కేజీకి మిజకృతా

ర్థల్వమైకిమి, వడ్డ యి శుములం = అనుభవించినకష్ట్రములు, విధి శ్రీవ్వులకుకా క్‌
"దై పముయొక్క_తిరుగంజే యంటలకు (విధిపెళ్రైడు త్రివ్పట్టపు, కుదుటక్‌ =
చిమ్మదియందు, తడసీర = ఆలస్యము చేసిరి, నిరుకరాయ
వం గాక" = ఆటంక
ములంలేక, సా౭గెనేకా = సాగెను + ఏకె = జెగికయెకల, తడవు =
ఆలస్యము,

పుట, 442. పాపపుమాట = అనర్థమునుసూ చించుమాట. నాకడుంపునం

'చాలువోసితిరి-నామనను
భోని వేదనను చల్జాస్పెతిరి. జాతీయము. అయ్యా
లారఎా'ఆరి సంబోధన బహు వచన వ్ర సినుము! ఇట్టిశావాసము = ఇట్టి
తెనవను, ఇక్కట్లు = కష్టము; మెట్టలోకా = చేంమోంద్క గమనవేగము =
నడకయందువడి, నీరాక = నీవువచ్చుట్క, శుభణదర్శ_ముగాకొ = మంచి
యు_త్రరఫలముగలదిగా (మంచిఫల మిచ్చునట్టిదిగ్రా, మోందు మిక్కి.లిగాకొ=
కడుమిక్కి_లిగా, త్ర_త్తజీఎవక్‌ తొడను = వరితపింవసాలెను వెనుకకి
కా = తర్వాతకం గదా! నాగుండె కుదిరినది = నాగుండె 'నెమ్షవెపడినద్వి
ఊరులు ఒడ్డినచోటికక = ఉచ్చువణిచియున్న స్థలమునకు, ఊజికినది =
పాణీ ఫోయినది. విల్లు ఎక్కు పెట్టి = వింటిని మో సెట్టి, అదుగులజాడ =
అడుగులగుజుకు, మాటలవరాకునక = మాటలయందలి తక్పరత చే
(Bsing off our guard), సెండ్లేనడక = తిన్ననినడక, పొంచికొని =
కను పెట్టుకొని, ఎడ=నందు, సక్వ్టరమంగాక్‌ = వేగముగా, డఊోడనింబాడుడు=
-పొాజిపొండుం
పుట. 4కి. గనయమునక్‌ = వింటికొవ్వనందు. వృ్యసనమునకుక్‌ =
ఆవదకు, ని స్హరించితిమి = దా(టితిమి, తణమునకుక ముందు = కొంచెము
సీవటికి ముందు, విషాదవడరాదు = దుుఖవడరాదు, అనువు = తగినది
యుక్తము; అభిమకను = వస్త్రము దుష్క_రము = చేయ నళక్యమైనదిః
 టివ్చ అము త్రిక

మేను = శరీరము, ఎరియుచున్నది=ముండుచున్నది, సాయ త్రము = స్వాధీన

“"మైకది, కర్తవ్యము= చేయదగినది బుద్ధికాలివి = బుద్ధిచే నొవ్వువాండవ్రు
తోంవని యుపాయము = తెలియనియుపాయము, నివక్సము ద్రముదర=
ఆవద యనుసముద ముయొక్క_గట్టుళు, శోకసమంద్రముదరిక్‌-= శోకమచెడు
'సముద్రృముయొక్క_గట్టును, తరివలెక = ఓడవలె, చెలికాని ని, _
,,జేర్పుమం
ఉపమారూపకముఖు. తక్క_క = తేప్ప్క అన్యము = వేణు, శరణము =
దిక్కు; నీవుపు = నీయాజరు శిరసావహించి = తలతోమోబి, పాలి
వారము = భాగస్థుల ము, ఆఅందజిముళు అనుభవింవవలసీన
వార మనిభావముం
ప్రతీకారగవేవణము = బదులు 'వెదకుటం
పుట. 44. ఆవశ్యకము = ముఖ్యము. సర్వసమృతము అయినపత్షము=
అందరికిని ఇష్టమైన విషయమును, అవలంబింతము = ఆశ్ళయింతము, జలాశ్ల
యముతీరమందుక= మడుంగునొడ్డున, పిదికిలి=ఒరగ్శి (మ్రగన్ను =
సోలినకంటిని, “మోరసారించి = ముఖమును చా౭చి (మోర = పశ్యాదుల
దీర్ణముఖము మెదలక = కొంచెమైనను చలించక, ఆభినయించుచుక్‌=
నటించుచు, వేరువకుక = సమీపమునకు -(మా. పుట. 21-22, ఊపిరి
చిగియ.
,+పా౭కీపొమ్యు). బొణియక్‌ = కలలను. తల్‌ ఉఊరక్తప్రకారం
బునకొ=వారిచే జేప్పంబడినరీతిని, నిర్వ_ర్తింవకా = చెజవేర్నంగా తన పాలి
కార్యము=కేనవంతువనిని, ;మనో రధసిద్ధిక"=కోరిక యీడేజుటను మృగయుండు
ఉవేయకాయ, కన 0 అల్లల్లక్‌ జ మెల్లమెల్లగా (అల్హనశ్షా
ఆల్లన=అల్ల ల్లన,ఆల్లనల్ల వ్ర, ఉనికివట్టునకుక్‌ - = చానస్థానముకకు కము యిక

వునకుక్‌ = తమయంనికిపట్టునకు తొంటియట్టు = మునువటివిధమున (ఈ

యావవలం హ్హ ప్తించుటకు ముందున్నట్టు గా), సుఖము" ఉండిరి =సుఖముతో
నుండిరి. రంపాన ద్రిథము. చా. కార 21»

మాజా
 మిత్ర భేదము
పున
పుటం వర. ఆ నంతరముజపీదద, రాజపు శ్రులుజనుదర్యన రాజు కొడం
కులు, విన్గుశర్శ-ఇందలి శర్త-బ్రావాణుని చెలుపు బిరుదపదము - ఇటులే
త్రియులకు-వర్మ్య ; వై శ్యులను-గు చ; శూద్రులకు = చౌొన యను భం
తము లున్నవి. మ్మికృలాభము = స్నేహితులను బొంది సుఖాంచుటను జెలంపు
తంత్రము; మిత్ర, భేదము=(విరోధులలోన్సి) స్నేవామును భేదించుట ; సింహా
వృష భములుజసింగమును ఎద్దును-ద్వంద్వ= ఇెలిమిగలిగి=స్నేవాముగలిగి మా
యావిజిత్తులమాణి, గోమాయువు=నక్క, వ్యు. గోవులను బోవునట్టు వేయం
నది విద్వేషపము=విరోధము) సవి_స్థరముగాక=విపులము
గా,సావధానముగాక
జజెవియొన్షి, దక్నీణాపథమందుక్‌ొ = దక్షిణ దేశమున, సార్థవాహుండు = వరే
కుడు, వ్యు. "బేరులగుంపును (జేశాంతరము పొందించువాండు.. పురుషార్ల
ద్ర
ములలోక్‌్‌ = ధర్మము; అర్థము, "కామము, మోవము-అను నాల్లింట, అర్థము ద
ధనము, అర్థవంతునకుక్‌ = థనికునకు, ఉపాయమువేశకొ = తంతృముచేత ;
దృవ్యము = ధనము, తనియరాదు = తృప్టిచెందరాదు, జరామరణములు =
మునలికనమును 'చావును, ద్వంద్వం-స, గజియించవనలెను == ఇర్టి ంసవ లెను
థనశాఅర్జనమునకుక -= ధనము సంపాదించుటకున్కు సాధనములు = పరికర
ములం; వాణిజ్యము = వర్దకము, సర్వప్రకారముల'చేక = అన్నివిధముల
చేతను, విచారించి=ఆలోచించి, సేకరించుకొని=జకూడం బెట్టుకొని, వేసడముల
మింందక ౫ కంచరపుగాడిదలమై=

పు, శర. భారవాపహులక్‌ = మోంతమోయువారిని కంగరము =

బండి నజ్జలను = ఎడ్డనుు సముచికపరివారముతోక- = తగినపరిజనులతో,
 టిస్పణము 87

చయన మం - చ (సృయాణము. కాంతారమందుకొ = అడవియంద,

కాండికట్టు అ కాండికోలకుయగట్టిన మెకకట్టుశు, కంచరపు టెద్దులు = ఇందు
ఫువర్ధ్యము శు టుగాగమంను, చికిక్స = వైద్యము, మహారణ్యమ భ్యము = గొప్ప
యడవిలో నడిమిచోటు; పౌరుషము = పురుషుని పృయక్నము, వివకీ
కము = వ్యత్య_స్హము, ఇమ్మువప్పు = పెింగామి, వెనుంబడరాను = వెనుం
దీయరాదు. సాధ్యము = సాధించంబడునది; బళకరముజకావలిి పోతరింఛిజు
బలిసి లావు = బలమ్ఫనవిలిచి=కొని, ఆకాటియందుక్‌- = కాడుళబ్దము-ళహ
ఆ యడవియందు, భాగ్యము=అదృష్టము, హ్రరస_త్వ్వములబారికిక - = దుష్ట
మృగముల వాత, నడయాడకసాగాను = తిరుగసాగెనుం
పు. 47. చేల్పుల యినక=దేవకలయినను, విచ్చలవిడిగా = (ఏడ్‌
విడికాక౯-ఆమ్రే.) స్వేచ్చగా, నా నాండు=(ఆ
మ్రేడికము) దినదినము. కడుపుశా
ఆరక = పొట్టవిండుగా, మాబువెలంగక్‌- = చ,తిధ్వనించునట్లు, గణిల్లని =
'భ్వన్యును కరణపదము. కాననమందుక్‌ =అడవియందు, పుండరీకములక్‌ జా
పులులను - నసలంగులక = వీదువందులను, నలంగులంబడ౯ా = నలిగిపోవునట్టు,
కాసరములక=ఎను:బోతులనుు, మోసరముగాక =నూరముా, బుకత్షములక్‌=
ఎలుగుగొడ్డులను జ మ్రుక్క_డి మృగమంలకా = హం దృమృగములను, వివ
రించుచుక్‌ =పిరుగుచు, డప్పివడీ = డస్ఫీసో ౨౦౩ పీపాసిఠమై=దావా ముగల్రై
కచ్చము = గట్లు, ప్రళయ , 4 ఘోేవణము (సృళయ కొలమందలి- మేఘధ్వనిని
పోలునట్టి _ సంజీవకముయొక్క_-భయంకర
మైన - అంకెను. 'వెజంగుచేకో ౫
ఫీరిచేక, రావడి = (రాయిం4వడ్సి చేష్ట్రలండిగ, జంబుకములం = నక్కలు
రావముక్‌ -= ధ్వనిని, కొంతవడికికొ = కొంత సేపటికి, నసంబళించుకొని =
'తెప్పిరి, అవలనికిక = ఆవై పుకు,
ర్త(గంటిచూఫ్ర= (కేవ = కన్ను
కడగంటి దూపు; ఆలించి = విని.
పు. ఉరి. బెక్టిదప్రు = (వ్ర భీకిదపు) భయ మిచ్చునట్తి, ఉలివు=ధ్వని.
“ఆంత, +4 నారను'విపమాలం కారము. కానము= చూడము, నిన్న మాపో=
తై నీతిచంద్రిక

నిన్నసాయంకాలమో - మాయంధాతు, కృ, మాంఫు, చేడు శేసో = నేటి

యుందయ మో; (శేగుథా. కృదం. శేంపు)ు ఇగుమపాటు = కష్టము.
మాన్య మేతృము =. పన్నుకట్టనిపొలము ; లాంతి = ఇకరమైన్క తభి
'జనము = "పెద్దలుండుచోటు, దు_స్య్యజమే = విడువరానిచే. వలసదీయు =
ఉన్న చోటువిడిచి పాణీపోవ్రు “కిట్టకొంచెము కూంశభునము'_సామెళ.
త దృజంతువువహాజంతుపు, చెద్దనోరు = గొప్పధ్వని, కలగుండు = కల(త్క
&్లోభము = కలత, ఆలబలము=కలకలము అకళింతకుక = గృ హించుటక్కు
సరణకుక జ జ వ్పిక్సి ఈడిగిలంబడిన = ఎత్తువడిన,
pas బద అవి

పు 49. చియ్యంబట్టి = చేవయెక్కి, అజ్హాడంలాక = నడయాడు

చుండంగా మనకం'టెళభూరుండు=మనకం టెం బిణికి ఆని యిచట ఇగృహించునది.
వ్యతి రేకలక్షణ. ఒప్పరికింపరాదు = అలత్యము సేయరాదు. కొలువ్ర=జద్యో
గమ్య అన్ముగ్తపాము=దయం నిగ్రవామ =,త్రోసి పెట్టుటను, మోణుకుందనము=,
మూర్థశ్వము, ఎత్తువారి చేతిబిడ్డ = ఎవరేమి నెప్పినను వినువా౭డు. తెన్ను =
తవ. ఉదరపోషణము = పొట్టనించుకొనుట, హేయము = నింద్యము,
పరాయక్తవ_రనుడు = ఇతరులకు లొంగిన నడవడిగలవాండు, మృళకల్పుం
డు=చచ్చిన వానితో సమానుడు. ఇందలి కల్ప ప్రత్యయము కొంతహెచ్చు
తక్కువ నమాను(డనుట చెలుపును. నిన్తరించును = తొలంగను, ఉఊొెపేక్నీ
తుండు=ఐఅ్మక్రద్ధ చేయయిడినవాండు, వరాభూతుండుజఅవమౌనితుండు, స్వచ్చంద
వృత్తి = స్వేచ్భతోడి జీవనము, ప్రాప్రలాభముచేక = దొరకిన లాభమువేం
Op 5౮. జోలి == జని, మ: వ్వ=ఠవద, మవాల్‌ +విభవనంవన్ను (డు =

గొచ్చవిభవమనెడి నందదగలచవా(డు, వై శ్యుండు = కోమటి, సంతానము =

నంఠలి..అరామళటాకగాఅద్భివలిష్టలక్‌ =తో్‌(టటవేయిం-చుట, శొటువు శ్రువ్విం

భయట మున్నగు కార్యములందు, "వెచ్చించుచుక. = వ్యయ పెట్టుచు
*జేవళ్లము = గడ్కి జీర్ణమై = ళిథీలమై కారువులను = క్యడ్రంగులను,
 టిప్పణము 89

రావించి = రప్పించి వేతనములు = జీకములు, నియోగించెను = ఆజ్ఞాపిం

వను. సుకరముగాక్‌ = సులభముగా సూత్రధారుందు = దారముతో
చ్రూకుమై గీజలువేయువాయడు, పరిసరతరువులందుక = సమోవమునందున్న
శట్టులందు, నహీరువాములు=చెట్టు, కుప్పించి=దూంకి, ఉఊటుగొట్టి=జ్టుమని,
కటువు = తొడ, కిలకిలారావములు = కీలకిలమనుధ్వనులం.
వు. ర్‌1. ముష్కు_ము=బీజము, నెళియ=చీలిక, కొలధర మునొంచెను=
చచ్చెను. భృత్యవదమందుక = సేవక పదవిని, స్వామిహితాహితముల విచారమం=
చృభువు మేలుకీశ్షనుగూర్చిన యాలోచన్క పర అధికారము = ఇతరుల యధి
"కారము, ఓండ్ర, = గాడిదకూ6త, వారణాసి = వారాణస్కీ వరణ అసి అనెడి
నదులు పాబుటవేత నీ “పీరుగలిగాను. మెయిమణఆఅచి=దిడలు తెలియక, గులు
"వెట్టి = గుజక పెట్టి, కాలిబందము = కాలికట్టు, ఒండొంటితో౯ా = ఒకటి
మణి యొకటితో, దొర = యజమానుండు, దొద్దవోయగాF = కొల్లపోవగా,
ఒప్పరికింపవచ్చు నా = ఉఊపేవీంవవచ్చునా? రా త్రిందివము = రాత్రి
యుంబగలును, ప్రమాద్దపడక = పొరపాటు లేక, ఏలిక = యజనాూనుండు,
సాకఠము = దయ, కమిశెండు
= పిడికెడు, (క మికిలి?- ఎడు.
ఫు, త్‌2. పాటెజుంగని = కష్టముబెలిసికొనని మిన్నకుండుట =
ఉఊరకుండుట్క ఖరశ్వానములం = గాడిదయును కుక్క_యు.ను, దురాత్మ =
దుమ్షుండ |! పోరామి = సంకటము, స్వామిదోషుములం = యజయానుని
కవ్వులు. తడవి = విచారించి, భృత్యునకుక = నేవకునక్కు స్వార్థవరుండు =
శన మేలునుగోరువా(డు, స్వకృత్యమునందుక్‌ (ప్రవ ర్తింపండేని = తనవని
చేయకుండెనేని, కృతఘ్నుండు= మేలుమజ చినవాండు ౫ కృ కజ్బు(డు ) దబొసయగు
ఉాసంగు = అవదకలుగు, చ్రబోధించెదను= లేపెదను. మడివేలు = చాశలి,
బడియతోక- = దుద్దుకజ్జతో, ఆయమందుక్‌ = ఆయువువట్టునందు - జీవ
స్థానమందేనుట. ఆమో-దు=ఠ దెబ్బ, కనరముల డొ కులం =౫ వసులకళేబర
ములు, భతీ,.తావళిష్టము=తినంగా మిగిలినది, సవాజధర్హ్మములం = కూడయిట్టి
40 నీతిచంద్రిక

నవి, కుక్షీంఛరిత్వము = కడుపునించుకొనుట, మి శ్ర_అమీ శ్రులకక్‌ -ఊవ

'కార-అవకారములు = శమాలంకారము "వేండిజ$ోరి, స్వశ ఊదర=కనపొట్ల్ట
వండులేండు = ఎవడు లేదు. మనుగడ = బ్కైదుకు.

పు. రీకి సఫలము = |ప్రయోజనముగలదిి, ఆమిషశరాన్యము = మాం

సములేనిది వసాగంథిలము = లొ,న్వుచే వాసనగలది శల్యము = ఎముక
'వేంప్‌ = కుక్క, అంగద = అంశలి కేసరి = సింగము - వ్యు- కేసరములు
గలది, నిజ... .కోరునుజతన - వాండిమైననోళ్ళ వేం - జీల్చంబడిన = వనుంగు-
తలలోని _ మెదటినే కోరును. సత్వశాఅనురూవము = బలమువకుం దగినట్టి
వాంధింతుకు = కోరుదురు. ఓీగిరము = స్క ఆహారము ద్విరదము =
(కెండుదంతములుగలది - వ్యు) విశుంగు, ధీరముగాక = ధైర్యముగా
విలోకించుచుక్‌. = చూచుచు, ఆధోరణగఊపలాలితము = మావటీనిచే బుజ్జి
గింపంబడినది, కబళము=ముద్ద, దీనభొవము=ట్రై న్యము. అనవద్యము=పోషము
“లేనిది, అవృక్కము = వంకరలేనిది, విక్రమము = పరాక్రమము, నిర ప్రా
యము = అపాయములేనిది గలువతనము = గొప్పతనము, సూరకము =
నిండించుకొనునది, కరటము = కాకి, అలంతిజలము = తక్కు_వనీరు, "మొరవ
చేల=తాలి నేల, చెల్లిపౌాడి చినట్లు= వ్రచావాము లేర్పడినట్టు, వార్ష ము = నుతో
షము, తృణ నూ క్ర అశనము = పచ్చికనే తినునది, కృృష్యూదికర్య ములు =
సేద్యము మొదలగు , వశులు.

పు, రీశీ నరవశువు = నరుండనుపనరము - రూప స 'కావుటకుక్‌=

ఆగుటకు పురాకృతసుకృతమువలనక" = ఫూర్వపుణ్యము చే, (పజ్ణావంతు:డు
జ బుద్ధిశాలి, ప్రాక్టైండు = ప్రజ్ఞగలవాడు, రాజసమ్తానము జేతా = రాజా
గారవించుట చే, తం తావాపములం జు రాజ్యతంత్రములం, నమస్ధుఃడు =
చేర్చరి, ఎట్టి ప్రళ్ష్లువంకుండుగాని = ఎట్టిబుద్ధిశాలి యుశు, శ్చీకిక+ఆంతర్షత
రళ్నమంంభో
లెక = పెట్రిలోని రత్నమువల్కె ఇనాలోక యోగము = రాదో
 టిస్పణము 4&1

యాపుయొక్క_కూడిక, (సూర్య కీరణములకూడిక = శ్లేష. పెర్టాళోని

రత్నము ఇనాలోకము (బెల్తుక) నకం చేసండినమెడల చెట్లు |ప్రకాళిం
వపో యటే యెట్టి సామర్థ్యవంతుః డును “ఇన్నా
క్రీకము' (రాజదర్శనము)
మణ ప్రకాళించం cs రాడొ శ్రాయమున్ననే 1వ ండితుండూ
(హ్కకాళించు ననుట, గరు స్ధ్రడు = నిరాకరింపందగిన వాను, (వ్రవర్తన wy
ఆ యరక్తములు = నడవడిక వలనంగలుగునవి. లాంతివిధము = ఇతరమాగ్గమ్ము
మవాణ్‌ చా శ్రా/వము = సెద్దబండను, WE కగ్సము = కొండమోాందికీ,
పెద్దబుడను కొండషై చెక్కి_ంచుట కష్టము, దిగువకుం ప్రోోయంట సులభమా.
దుష్కు_రము = కష్టమైనది, తలకంటగించు = చీందరకలుగు, నొచ్చు. వివేకివి
= 'తెలివిగలవాండవు, అర్ధము = విషయము, ఉచితము = తగినది.
పు. వర. కాళిందికికొ = యమునానదికి, తీర్థ= అవతరణము=నీటిలో
దెిగుట్క, అవగతము = (గృహింపంబడినది, ధీమంతునకుకొ = బుద్ధిశాలికి. నుగ
మము = సులభముగ తెలిసికొనందగినది, తురంగమాకతంగ ," ఆదులం = గజ్జి
మంలు - వీనుంగులు - మున్నగునపి, వవానాది 'కార్యములక = "హోమయంంటు
.మున్నగవనులందు, వరేంగిత 4 అవగాహి = ఇకేరులభావములు చెలియా
నట్టి తల్‌ - భావ - అనురూవముగాక్‌ = ఆశని మనస్సునకు: దగినట్లు
కొలుపు = నేవ, ,మెలంకువగలిగి ఇ హెచ్చరికతో,
|పృవర్దించవలయంను =
నడుచుకొనవలయును, విద్వాంసుండుక్టిమవాలి. విదుషి, చిత్తవృత్తి=ఫావము
శడింది = కష్టము, స్వచ్భం వవృ్తి - స్వేచ్చారృ త్తి. ఉద్నోోస్టగికాపృయత్నించు
వాడు = ఊద్యోగ + ఇ = ఇకారము మతుబర్థకము. “బుద్ధిమంతునకసా ధ్య
మొకటిలేదు” = బుద్దిశాలి సాధింపనిది యేదియుశులేదు-దీని యువమానమంం
ఉద్యోగికి...
+ శత్రువును 'లేనియట్లు ప్రయ వాదికిక్‌ = హితము వలంకు
వానికి నిచ్చలు = ప్ర. నిత్యము, జేనికోస (సృసౌదములు = రాజుయొక్క
శోవమును దయయునుు అంగమచ్చము = గుజుత్సు దచొరయొను=-ఆరంభించు,
ఆము = విషయము,
42 నీతిచంద్రిక

పు. ఈర. నియమమః=నిర్భ యము, ప్రతిభొశా€ ౯ ఆ బుద్ధిగలవానికి,

సమయ ఊచితముగాక = వేళకు తగినట్టు, కడుశాఎదురు = క ట్రెదురు -
మిక్కి_.లయెదురు = “కులు = చిలు - కడు - నడు-నిడుల అడలకచ్చు వరం
బగుచో దిషిరు క్తటకారంబగు. తలలాజరొలలి, తనవలను=తనవంక, పౌర్యా
వర్యము = ఫూర్వాపరములసం బంధము, ఆవిరుద్ధముగక్‌- = విరోధము లేక.
ఇరవ్రనకక్‌ = ఉనికికట్టునక్కు చాశొనవచ్చుక్‌ = చేరవచ్చును. విరి
గొనక్‌ = పెనంగొన, తొట్రు వడ చకా జ తేడంబడుచు, హోరువు =
పందసము, మృ గేంద్రు,ండు = సీంగము _ పింగళకుండనుట్క, సాదరంబుకొ
= ఆదరమ తో, తావకంబు = మీదైన, ఆపాంగావలోకంబు = కడకంటి

చూపు వనమేత్రంబు = ఆడవ్మివ్రదేశము జంతు సంతోనంబులు =

ప్రాణుల "మొత్తము, అనాకారితుండు = పీలువంబడనివాండు. (వ్రీయవానె =

ఇంపుగ మాటలాడువాండు; సల్‌ +అఆసత్‌ వివేక సంవన్నుండు = మేలుకిళ్ళ ను

తెలిసికొను తెలివినే సంపదగా గలవాడు.

ఫు, రీ7. చత్యువ్మ ంతునకే = కనులుగలవానిశే అంధునకుకా =

గు ,డ్లివానికి; వొంక = ఉపయోగము, అవధరింపుండు = వినుడు. బహు
జేశాటనంబు = పెక్కు_దేశములు తికుగుట; బిహు శ్రుతులతోడకా కా
మిక్కిలి వినికిగలవాలితో, నిరంతర సాంగత్యంబు = ఎడతెగని సన్నేవాము,.
కావ్యశా చ్ర వివారంబును = 'కావ్యములను శా త్తములను పరిశీలించుటయును,
సమర్థ౭బులం = శ_క్టిగలని. వస్థ మండూకంబు = బావిలోనున్న కచ్చు'
స్వజేవనమాత్రంబునకుక్‌ = తన బ్రదుకునకే తుష్ట్రీ = సంతోషము.
చ్రుక్కడులు = ఆల్పులు, సన్నిధాన ప్రభావంబు = దేవర సన్నిధి యొక్క.
వహిము, అప్పా వగా అను యోగుండు = అడుగంబడనివాండు, కలీ =
సమయము లేంకకకొ ఇ పొరనెడు = ఛయముగలిొడిని,ఆలించి = విని
 టిప్పణము 48:

కకీచ్చబవడిన = (మాన్పడిన; చిరూపంబు = వటములోనిచిత్రా కారము,

చూూాపట్టి = కనబడి ఉత్తలంబు = పరితాపము.

పు. ధరి. అఖిలస త్‌ప్షశరణ్యంబు = సకలజంతువ్రలకు నునికిపట్టగునది, -

మల్‌ -అధీనంబు = నాకులోంబడినది. అజేశంబునక్‌ = ఊత్తరువున ; వివ

రీకంబు = వ్యత్య_స్తము, పిపాసార్టితుండు = దావాముగొన్న వాడు, తరంగిణి -
= నది - వ్యు - ఆలలుగలది. ఉఊజుము = -మేఘధ్వని, మొరవంబు = అజఫు,
కర్ణగోచరంబయ్యెక = వినవచ్చిను, నినదంబు = ధ్వని - రూ. నినాదము,
వితాకువడి = నేస్టలుడిగి, అలంతిగక =అల్బ మైనదిగా, పర్మవశర్ష ంబు=విరోధీ
యుత్సాహము- _నవ్యాంబు = ఓీర్వందగినది ; ఒప్పరికింపక్‌ = ఆలత్యుము
చేయట. ఆశక్తి ఫిరుత్వంబులం = బలము _లేమియును భయమును, మూంకు
ఉక్‌ = మూంతతో = మూరకును శబ్ద ముం. నోళులు = నోళ్లు. శమ

వచ్చునే = మూయ నగునా? నడి = అపనింద దోరుకంటెకా =

చచ్చుటకంటె పోరక్‌ = యుద్ధమాడిన శ్రేయోదాయకము = మేలా
సంగునది. మాజుతుండు = వగవాండు, దాయపయిక ఇ విరోధి, ఆరాశి

ఉఊపాయ ₹అన్వేషణంబు = రంశృము వెదకుట, వగతుక = శత్రు,వును

కాలదేళశ- ఊచికంబుగకొ = కాలమునకును చేశమునకును దగినట్టు సము.
పార్టించుకొని = బాగుగా నిశ్చయించుకొని, వివతుక్‌ = విరోధిని.
పు, 59. తుదముట్టక్‌ = కడవజకు, తమకింవరాదు = అశ్రవడ
రాదు. నివ్వెజు = నిండు + వెజ = మిక్కలి భయము. ఉఊదరంబుజ కడుపు,
నకన కంబడక్‌ = కృళింపయగా, డిల్లవడి = అీచ్చవేోయి, వికలాంగంబులంజు
అవయవములు ె,గనవి
తె ఛతాంగంబులు = రథములు, ,ఖండిశశుండా దండ
ను. కోంలవంటి తొండముల మొ శ్రమలు, కెడసి =
చచ్చి, పిండు = మొత్తము విడంబించు = పోలు, వేదండతండంబులు =-
Ah నీతిచంద్రిక

ఏనుగుల మొ_క్రములును, నారువంబులంజగు జ్రములు, సెఆమగంటిమి=నిండుఫొ

ర్యము, వా తెరక = పెదవిని, జంకెన = బెదరింపు చాలు=క త్తి, వీర శయ
నంబు = యుద్ధమున బడుట, యోధ వారంబు=వీరులమొ కము; విని క్షంబు =
నిర్ణనము, బౌలికలనికొ = రణభూమిని, చారుణగాఆరావంబు = భీకరధ్యని,
దుందుఖిక = 'ఛేరీని తలంబిన కొందలంబు = బేక్కు_వదిగులు. శవనివ
.వాంబు = పీశురపల మొతము, నురంగకొ = పాొణీఫోవుటక్కు వలలంబు ==

సు. 60. ముదల = ఆజ్ఞ, లెంక = భటుడు, తదముకింవకొ = అత్ర

'వడుట్క లగ్గు=మేలు
౫ఎగ్గు,శాననంబు = ఆజ్ఞ, ఆజ్ఞాకుప్షి = ఆజ్ఞను అతున
రించినడచుకొను చాడు. అనురూవంబు = తగిన మెలయవ = ఉనికి, విచార
ణీయంబు=సిచారిందవలసీనది, గమ్యుండు = చేరందగినవాండు.
జ బ్‌ ఇ =
పు. 61. అను గాహ్ఫుండు = దయకుదగినవా c డు గని గ్రాహ్యుండం
ora

కా నిగ్సహింప దగిన వాండు ; చ, భంజనుండు = వాయువు, మవాఖభూజిం

బులక్‌ = గొప్పవృకములన్కు భంణించుకొగాని = పడంద్రో యునుగాని,
వినతంబులగుతృణవితానంబు = వంగినవచ్చి కల మొత్తమును, వోకు వ్వక్‌
వలయంనే = చెప్పవలయుచా ? పీలగంబునకొ = సభయందు, _ వినమిత
గ్యాత్ఫుండు = వంగినయొడలు గలిగినవాండు, భాగ్యంబు కతంబునక్‌ =
ఆద్భస్థ కారణమున, చ్రసాద మేదురంబు = దయతోనిండినది, ఉగ్గ డింపక్‌ =
“పొగడలా, ఈయకొనుట = అంగీకరించుట.
పు, 62. జాగరూకుండవు = జాగ క గలవాడవు నుత్‌ నియోగ
ములందుక్‌ = నాయాజ్రజ్ఞులందు, వరివార-సంరక్షణ -= ఆదికార్యంబులు = వరి
వారము వారిని సతు మున్న గువనులు, దొరకొని= మొదలు చేసి, బద్ధ
'నఖ్యంబుకక్‌=ఎడవిడని స్నేవాముతో, నిరాదరండు=ఆవరము ేసీవాండూ
-వన్నంబోవకొ= చిన్నబోవునట్లు కతంబు = 'కౌరణంబ్బు పల్లించితివి =
 టిప్పణము 45:

జాప్పినవానినే వెప్పితివి. కన్ను...కొన్నట్లు = తనయావవను దానే తెచ్చు,

కొన్నట్లు, తలవంకించి = తలయూా([చి, ఉంకించి = యత్నించి, చ త్రి
మోలంబు = విరుద్ధమయినది, మేషయుద్ధంబు వేక్‌ మా పొ స్షైళ్తజగడము చేత,

పు. రీతి. వ్యాక్రుచ్చెదక్‌ = చెప్పెదను. దేవశర-ఆభ్టిధానుండు=దేవ

శర్మయను “పేరుగలవాండు, వరివ్రాజక (బ్రువుండు=సన్యానులలో నధముడు,
చ్రువశబ్దము కుత్చావాచక ము. లోళజ=లిశ
చే, అకృష్ట చేతస్కుండు=అఆకర్షి ౦వ
బడిన మనస్స్ఫ్సుగలవాండు, వీకన్స ృహుండు పోలెక్‌ = అళలేని వానివలె,
శ్రా
ఆశాంకంబు = సర్వదా, తల్‌ 4-కకర్ణన ll వానిని వినుటయందు, కుతూ
వాలంబునక =అన_క్లిచే, ఆనాదరనూచక ||= అవరములేమిని జలుఫవుు మంద
హాస = చిజునవ్వుయొక్క_) రోచి? = కాంతిచే ఉదంచిత = కూడిన్క నుం
దర = అందమయిన వదనుండు = ముఖముగలవాడు. అన్నుక్త హార్థంబు =
అను గ్రహించుటకొజుకు, నానాంటక్‌ ఇదిన క్రమమున ; సము పార్టి౦చిన=జనం'పొ
దెంచిన, విత్తంబు=ధనము, వదిలంబుగక్‌ = భ్మద్రముగ, కూర్చువోన్సీ = కుట్టి,

గ్రుమ్మరుచుండును=తిరుగు చుండును. కర్హరసాయనంబుగ = |= చెవుల కింపుగా,

మాయావి= జితుల మాలి, మస్య్టరి జయతి, తన్క_-ఏ0వక = దొంగలింద; లాంతి
"వెరన్ర=మణీయొక' యు పాయము, సర్వాంగ అ ౧౦గిత భూ కలంబుగక =అన్ని

యవయవములచేం గొంగిలించంబడిన చేలా, వ్రణాముబు = నమ

స్కారము, ముకుళితకరుండు ఇ వేమోడ్పుగలవాండు, వ్యాకృుచ్చు = చెప్పు
నట్టి, కల్‌ +వీకాగవ్భాదయుండు=అంచే ముఖ్యముగా నుంచంబడిన మనస్సు
గలవాండు, విలకుండు = సరి, వెజంగువడిన వాడు, దూరిత తారళ్య విస్తా
రిక నయనుండు=చిరము చలనముతో విస్ఫ్రృతముగాం జేయంబడిన కన్నులు
గలవాండు, చిరంతనజ
చిర కాలము గా నున్న, ఆత్మీయ ధర్మ సంశయి=తన భర్త
నంబేవామాను, నిరాకరణచణ = తొలంగించుటయందు సమర్థమైన, ప్రస్తుత
వ్రకరణార్థ = అవ్వడు జరుగుచున్న వినతా ములను, శై ఘమానుండుల్‌
46 నీతిచంద్రిక

పలక = సొగడుచున్న వానివలె వరివాహితమ _నసకుండు = కడల్నంబడిన్ల

తలగల వాడు, శ్రోనరా = వినుటయందు, అంతరాయ = విఖ్నుమును, అస
హిష్ణుండునుంబో
లెక = పీర్వనివానివలె సీత్కారజ ఊన్సురనుధ్వని, త తృత్య
జన=అందలిజనుల, (భు కుటిక ముఖుడు = బొమముడిపాటుతోడి మోముగల
చాడు ఉల్లి ప్పకర సంజ్ఞక = ఎత్త-బడినచేతియొక్క_నై చే, వారించు
ఛుక్‌ = అడ్డువెట్టుచు నిర్భర అనంద=భరించుటకుంాని సంతోషమువ్వే వివ
శుండుంబోలె= ఒడలెబుంగని వానివలె సబావ్ప = శన్నీటితోడంహడిన,
నీమాలిత లోచనుండు జ మూయంబజిన కన్నులుగల వాడు.
పు, 6, తల్‌ _-ఉఊవన్యాస-అవసానంబునక = అతని యువన్యాసము
నకుం గడవట, ఎడగలుగక = తొలయి, భిత-అనంశరము = యితికి భోజన
మయిన పిదవ, తాళవృంతంబు = విసనకజ్ఞ. గు_ప్పం'బై |= దాచంబడినటై.
ఆనన్యసాధ్యంబు = ఇతరులచే సాధింవం బడనిఏ, అర్థంబు = వేదాంతార్థ
మును (ధనమును) । ఈప్సి తార్థను కాకోరినకోరిక, పారాశరి = నన్నా న్రీసీ
టక్కు_గాడు = మోసగాడు, ద్బుకగతికా = వేగపు నడకతో, వీకస్స
పుండు = ఆశ లేనివాడు, అవిగీఠచరి తుండు = పొగడం దగిన నడవడి
గలవాడు. వచ్చెకాండు = మోనగాండు (చూచుచుండంగా నేదొంగిలించు
వాడు.

పు. 65. పెచ్చు "హెచ్చరికతో డ్‌ = మిగులజ్యా గృ_క్టతో, భిక్షు

నకక = యలికి ఊడెంబు = ఉొడిగము, కావితొల్పు= బం సయతి,
“సమయ. ..చూవట్టుడుక” కాలము అనెడు వరశురాముండు-వేయి కిరణ
ములను లేక చేతులును (శ్లేవ తెంచయగ్యా. ఎజ్జకాంతిచే ఈ,కాళించు
వాండును లేక చెత్తుటిచే నొప్పారువాండును, వే(డిమి లేనివాండును లేక
శర్యముబెడినవాండును (శ్లేష) అయి, కార్తపీర్యార్టునునివలె “హూర్యుండు
'కానరాె:ం7గిీ” అలం-న్లేహాను ప్రాణి కరా పకము. మేవంబులు = మేంకలం
 టిప్పణము 47

"నగంబులు=క్‌ొండలు, ఇపృతిఘోవంబులు = (చశతిధ్వనులం, ఈవక = కలిగిం

బంగా. పెడిల్సనకా = సెడిల్లుమము ధ్వనితో, డీకొంచుక= మోందికొనుచూ,
_్రవిదారణంబు డు యుద్ధమును, నల్హక- = నెత్తుటిని, 'ఫురవంబు=నక్కో, చలల
ఖండంబు = నూ ;నపుముక్కూ, యుద్ధ్యత్‌. of మేషమధ్యంబు = యుద్ధమాడు
చున్న మేశలకు నడిమిచోటు।1-.అను నాసికాతరనంధి; గణింవక = లేక్యి-6
చక్క ఉఊరణ౨ఎబులం = పా బ్రేట్ట, వంచకంబు = నక్క వంచక్వంబుక =

బానును ఆమివషలోభంబు = మాంసమునందలియాళశ, గోమాయునుకొ =

నక్కను, అహిడ్రభూకి = వ్యు. మేకి కజ్ఞనే సంపదగలల వాండు- బృవాచారి
“యిని యన్వర్థము, ఓవో=దూరాహానముం బెలుపుసంబో ధనము.
ఫు; 66. కనుమేర = చూప్రుమేర, యాశా యాక జనంబులకొ ==

పోవుచు వచ్చుచు నున్న వారిని), ఆఅంగమచ్చము = గుబుతు, (ప్కకారించెను

= మోసపుచ్చెను. స్వపోషంబు = తొముచేసిన “నేరము, (పృమాదంబు=సౌర
పాటు, పొటిల్లుట=కలుంగుటు, వినాశ ఉను ఖు కార్యంబుక్‌ = నాశమెదురు
చూచు వనిని, భావి+-అర్థనం ,గృవాంబునకుక = రాంబోవు నర్భములనుపొందు
టకును, అనర్తవ తీకారంబునకుక=అనిపషమల బదులు చే:తలకున్కు ఆర ౦
qr టె ట్‌
బగు మంత్రం బే= తగిన యాలోచనమే. క_ర్షవ్యంబు = చవేయందగినదా
ఎల్లయర్థ ౦బు౫ = కోర్కు..లన్నియు, దుష్కు_రంబు = కష్టమై నది; వర్మాక్కమ
శ్రకంబుచే తక =అ నేకములైన పర్మాకృనుముల చేత; సరీస్ఫపంబును= పొమునుః
వక్కా_ణించెద౯ -- పకృ. వ్యాఖ్యానించెదను.

ఫు, 67. వాయన మిఖథునము = కాకులజంట్క ఆంగలాచ్చేశు=

మెం
యిడేశు. కడముట్టింపుయు = చంపుము, సారోదము = సారమైన జలముగలది,
కాసొారంబు=కొలను కృశిముంబు=కృళించుటను, మవోన్థంబు = గొప్పకోర్క్మి
ఆనన వ్రకు పాన ఆలో లం చేయని (వృకము వేయం, పిచ్చిత్స చరి
ఇర్తంబు = వింకనడత, శతృ సేయంబు జ కర్ణ రసాయనము కర్కటక శ
48 నీతిచంద్రిక

ఉఊక్తమా = బడులలో శ్రేష్టమాౌ భావంబుక్‌ = ఇతరుల తలంపును,.

భావింనక=-డఊోపహీించుటకు, నిన్భంగులము=న కాంతులము, మానముద్రా థారు
నము=మాటాడని వారము, మాద శులకుక మావంటి వారికి వచనచారిమంబు=
మాటలవోరణి, సల్లాపంబునందుక్‌- = సంభామణయందు, ఉల్లాసము = సం
తోవము. పుట్టువుక తొట్టి = జన్లమాదిగా.
పుట. 6రి. కడుపుంజిచ్చు = జఠరాగ్ని (ఆశల, _మడిసిన=చచ్చిన్క
స్వాభావికము = సవాజము. భూతేపహింస = ప్రాణులను జంపుట, శరీర భర
జంబు = దేవాపోవషణము, గంగ + ఉృత్తరతీరమందుక్‌ = గంగానదిఊ త్ర
రప్రట్టును యోగిపుంగవుండు = యోగిక్రే నుండు, పుంగవళబ్దము శ్రేస్ట్రవాచ
కము ఉవదేళించు = చెప్పు, అగ్భించువారికిక్‌ = కోరునట్టివారికి అవశ్యా
చరణీయంబు = ముఖ్యము7:"6 "బేయందగినదిి నకల దోవంబులకుక్‌ = అన్ని
పొచములకు, మూలంబు = కారణము. లోభంబు = ఆశ, విసర్టింపవలయుక
=విడిచి పెట్టవలయం: న్కునదయుండు = దయగలవాండు, అనుష్టిలంబులయం్యక
= వేయంబడిన వయ్యూను, నిరర్ధకం బులు =వ్యర్థములు, బీవనంబు = బ్రదుకు
తణభంగురంబు = తఈణమందే నళించునది; నాటంగోలెిక్‌ = అదిమొదలు
కోలె దఘ్యూ ర్థక కద్ధిళము, (పురుహార్థంబు నంద = ధర్మమునందే, జల వా
లాదులతోకొ = సీటితోను నా-చుతోను, 'బేవాధారణంబు సేయుచుకొ =
జీవించు-చు, ముముకుత్వంబుక్‌ =మోతముపొందు భొవమును, నీయుజునివురు-
బూది. కబిసిన=క మిన) కృపావలోకంబు=దయతోడి చూపు, పొలయింపుమం
౫ వ్యాపిందంజేయంము. అనావిల భొవంబునక=సాపరహి
తమైన బుద్ధితో4

పుట. 69. ప్రసాదభాసురము = దయతోం ద్రకౌొళించునది, దరహో

సంబు=చిజునవ్వు, వబువాతక్‌ =ఉదయమున, ఖగంబు=పక్షీ -వ్యు. ఆకసమునం
బోవునది. సౌఖశాయనికంబులుజసుఖని
దను గూర్చి యడుగునవి. జాప్పవారి
ఫూరితనంబుజకన్నీటితో (గూడిన కన్నులు గలది కాలని యోగంబు=కెలము
 టివృణము 49

యుక్క-_ నిర యము, తడవ్రలంబట్టి= చిర కాలము7ా, నిత్య సంతునుండు=వఎడ తె

తివి.శేదంబు=దుం ఖము, టక్కరి=
గని సంతోవనుగలవాండు, చెగడితివి=ఒక్సి
మాయావి, ఎలం౦గురాలువడకొ = చణంకుగొంతుతో , ముమంత్యుుండను =
మోవతమునం దశేక్షగలవాండను, బంధముచేక్‌ = కట్లచే, మంటిని=
చ దికితిని, ప్రారభ్ధకర్శ వశంబునక (బే హోత్న త్తికిం గారణముగాా ప్రారంథిం
చిన పూర్వకర్మ వే, మోాతగులంబు = మోబంధంబు, ఉల్లంబు=మనస్సు, జాల
రులు = చెంబడివారు, కొలంది = మేర, విషణ్ణుండను= భేదము గల వాండను.
బారి = అవద, "వెరపు = డఊొపాూయము. వలంతివి = సమర్థుండపు. శరణంబు
రతకంబు,

ఖు. 70 నిళ్యాపంటు జ వ్యు" ఎడతెగని సీరుగలద్కి పీపినంత = శక

మైనంక, సిరీనంబు = మత్స్యములులేనిది, మోను-బ. వ మీలు. చంచువు

లక్‌ = ముక్కల, గుంటిమోందక్‌ = కవ. గుండుమోంద, అఫలవలనకొ
మిత్రులవలన, ఖలుని = దుష్టుని, బుజువుగాక = సత్యముగా, దుసికిలకం

పు 71. ఆఫీమతేంబు = కోర్కి.., గమ్య స్థానము = వేరందగిన చోటు,

కుళీరంబు=ఎం; డ్రి, నడ పూయము = మంచి యుపాయము, విలాస'ధథామంబు=

శృంగార విహారములకు స్థానమైనది రాజ+అంగనలం = రాజస్త్రీలు, క్రీడ

ఆర్థంబు = వేడుకకొఆకు, కుసుమావచయంబు = పువుులు గిల్జుట, శ్రాంతి =
ఆలనట, జలంబులాడక = జల క్రీడలాదుటకు, నరసిక = కొొలనిస్కి అనూ

నంబు = శక్కు_వకొనిది, మానోజ్ఞ కంబునకుక్‌- = చక్క_ందనమునకు, నిట్ట

పాడువకొ = అలిశయింవయా, తల్‌ షారీరంబుకొ = దానిగట్టును, వరిహ్కూ
రంబులు = నగలు, ఊడి = రీసీ, చెట్టలు = చేతులను, నుందరమంద గవ
నంబులక్‌ జ చక్కని తిన్నని నడకలచేత, ఒయ్యారంబు జ సలానము,

సిరంబులకొ = నీళ్ళ్లయందు, విసార వార పరిస్ఫురణంబులక = వేంపలసమూం

4h
$0 వీతిచం
ది క
Ww

వాములయొక్క_ మెజ నుటలను మించులు = కాంతుల మించుగక్షొ =

అధికముగా, వెలితళుకుుజూఫులు = "తెల్లని కాంతిగల చూపులు, కళవళింపకా _
వెదరం?గ, ఉలుకుచుకొ = ఛభయవడుచు, కటివ్వ్యయసంబుగక్‌ ఇతో డలోంత్రు
వణకు, నలిలవిహిరంబు = జల క్రీడను, లతాంగి = తీలవంటి చేవాముగల సీ
తోయంబులు = నీళ్లు, దోయిలించి దోయిలించి = నీళ్లతో ఛెక్తియి త్త

పు, 72. తోయజాకీ = కమలములవంటి కన్నులుగల స్త్రీ మాు

కొని అ ఎదుర్కొని, మొఆక = అధికముగా, ఛారాసారంబునకుకొ = నీటి
“ధారల యుడ తెగని వర్ష మునకు, కీలు ఒడ్డి = వేతులును అడ్డము పెట్టుకొని?
"పెడమొగంబు ఇడి = మాజుమోముచేసికొని, పెజశేలు = ఇంకక చేరిని?
మానుము = వదలుము. నాక్‌ = అనిచెప్పయగా, తెజున = స్త్రీ నెజజాణనవ్చ ౫
మిక్కిలి "నేర్పుగలదానవు, చిజుతుకదానితోడకా ఆ = చిన్న'దానితోనా,
చింకంబులు = వంతములను, పాంకించెదవు = అడుచున్న్న్న
వు, మలంగక =
మరలక్క తొలంగక = దూరముగపోక్క పట్టువదలక = తానువట్టిన కార్యము
విడువక, నట్టు కదలక = తొనున్న చోటునుండి కదలక, ఛార
వరస్పర...
లక్‌ = పిండొరుల కమలములవంటి చేతులతో చల్దంబడిన నీటిధాకల చేత,
లోంగక = వెనుదీయక్క, తోంగుచుకొ = తడియుచభు, సుమాళంబు = ఆవే
శవము, ఆలంబు = యంఃద్ధమును, దరహాన అంకూరంబులు = చిజునవ్వు మొల
కలు, ఆనన అంబుజంబులక్‌ = కవమలనులవంటి ముఖములను, ఆన్దా) శుక
ఊత్తరీయాంకర్ణ త నిస్తుల_స్తన_స్తబకంబులం = తడిసిన వైటలోనున్న సాటి
"లేని ప్రూగుత్తులనంటి _స్తనములు, నిబ్బరంబుగక్‌ = ఎడము'లేనియట్టు7)
రోంజుచుక్‌ = నిట్టూర్చుచు; ముద్దియలం = స్త్రీలు, ఉద్దులంఅయి = జత
శూడి, ఒండొరుల రవణంబులు = ఒకరొకరిసొమలను, వణంబుగక్‌ = సందె
ముగా పన్నిదంబుచజచచి = ఒడ్డి, 'పారంబు = గట్టు, కరంబు=మిక్కి_లి, కల
₹ండుపజచు = కలంత పెట్టు: లాంతిచేడియలం = ఇతర్త్రీలం, అతను
 టిప్పణము క్‌!

మోభంబు = అధికమయిశకల:కీ, (మన శునిచాధఅని యు) దుర్వారంబు =

ఆడ్డుపెట్టరానిది, చదుకులుఆశు = చమక్కా-కముగ మాటలాడు, ముట్టు =
న్‌
సక కరంబులకొ = చేశులతో, న్నన గమన సామ్య అసహానత్వంబునక
పోలెక్‌ = _స్తృవములయొక్కయంు. నడకలయొ -యు పోలికను సహింపని
వారగుటచేకనో యనునట్లు, రథాంగ చక్రాంగ౦బులక ఆ చకృవాకపకులను
వాంసలన్కు (స్తన సొమ్యమునకు సరగలేనికనము చేత చక్రవాకములను;
నడక సామ్యమునకు ఓర్వ లేనికనముచేత వాంగసలను అని క్రమోలంకారము.)
క్ల
నడప వవకారణ మార (సృవారణంబులం కా కదుయొక్క యుష ద్ర,వమునకు
కారణములై న మన్మథ బాణములు, అనకు ఈకనంబువక = అనంబడు ఈనుచేక
నో యనులాగును సారసంబులకొ = కమలములను, తునుముచుకొ = గిల్లంచు,
చేరువ = దగ్గజ, ఉదార్మక్కభారమణీయుబు = ఎక్కుడుకాంతిచే మనో
చారమైనది.
పు. 78. అల్లఅంతక్‌ = కొంచెము దూకమునందు, తరుకాఖక్‌ ఇ
చెట్టుకొమ్మమో౭ద, రత్నసరంబు = రత్నాలహారమును, కరటంబు ఇ కాక్స్‌
శీముంలినీ లలామంబు = స్ర్రీరక్నము, వాక్రువ్వక = మెప్పంగా, ఒక్క

మొగిక = ఓఒకమాడుగా, వదన అరవిందంబులు = క ములములవంటి ముఖమును?

'పాఏన్ట వేతర విస్తారిత చారులోచనలు = కదలనివయుం విశాలముల మంనవియం
అగు చక్కని కన్నులు గలవారు, అస్పంద. , .అశుకారిణులు - అస్సంద ఇ కద
లని మిళింద = తుమైదల చేత, నుందర ఆ చక్కనివియు వికసిత = ఫూచి
నదియు, (అగు, కునుము = పువ్వులయొక్క, రాజి = సమూహమువేశ,
విరాజిమాన = ప్రకొకించుచున్ను, మల్లికా వల్లిరా దుకల్లికా = నము
లయిన మళల్లెతీ గ లయొక్క; విభ్ళను = విలొకములను అనుకారిణుంలుwn
=
రించు వారు, సూచీముఖ ఆలంకృత నాసికా అగ్ర్యలం ఆ నిలువుగా: జావంబడిన
చూపుడుమ్రే లిచే నలంకరింప బడిన ముక్కు]SI నారు (చూపుడువేలిని
ముష్టకోన వైనుంచుకొని అని యర్థము - ఇవె అశ్చర్యసూదకముఎ దూరి
క్‌ నీతిచందిక
UU

కృకనిమేషంబుకక్‌= దూరముగా. జేయంబడిన జెప్పపాటు లుగునట్టుగా

దృష్టి సారెంచి = చూపు నిగిడించి, వద్మరాగ ప్రభారిం+ఛోళిక్‌ = కెంపుల
కాంతుల సమూనామునుు ఆమిషంబు = మాంనము, నుందరంబుగకొ = అంద
ముగ్యా పంకించి = ఆడించి, జుట్టనక = జుట్టనవ్రే లితోం "ెటికవిలుచుట =
తిరస్కా_రసూచకము, బలంగాకి= దుష్ట్ట్రమైనది, మేళడునోఎ చేతికింబిన్యనో,
జలవన ఆవి దుర్గస్థానంబులక్‌ జనీరు అడవి "వొదలంగాగల చొరరాని చోట్ల
యందు, అక ఏటో = వక్నీకి మండనంబుతోడకా= నగతో, కతంఘు =
కారణమును, వరికంకవలయుక = చూడవలెను. నిమి క్లంబు జ కారణము)
పరిచారికలు = పనిక తెలు, వాయనంబు = కాకి ్వవీచాయకుక్‌ = ఏదిక్కు_
నకు కనుంగలిగి = దృష్టియుంచి, వనపాలకులక = తోంటమాలులను, నియ
మించి = వీర్నాటుచేసీ, రాజపురుములకుకా = రాజసేవకులకు, నివేదించి =
"తెలిపి, ప్రేరితులు = కంవంబజినవారుం

పు 7వ. అత, _ ఆపాసంబు = తొనుండుచోటు, వటకుటంబు =

లారి

మక్టోచెట్టు, చేరమిమోిఆక = నేర్చుఅలిశయించయా, కంది వలీ

వలి కంబునకుకొ=
దిగువనున్న పుట్టకు, చూటివడక్‌ (పాం, సూటివడక్సా= స, మీనరంబు
గక = మీక్కు.టముగా, రుజంగలింవకొ = వ్యాపంవంగా, తత్ర. ,, కారిం
తతృత్య = అచటనున్న, కాల వ్యాళ = .కాలనర్పముయొక్క వినాళ
= నాశ
మును, పీశున = తెల్బునట్టి, ఉల్కా.పాతశాఅనుఫారి = కొఅవులంువడుటను
+ స ద
పోలినది. కోమ్మక్కంతకా = పుట్ట చివరిరంధ్ధ,మును; గునవంబులం =వు గడ్డ
పొలిలు, సాధనంబులు = కొఅముట్టు, ర్వీక్పించినక అ ఈ,వ్వింపలా, దంద
శరాకంబు = పూను, విషానలంబు = విన మచెడియగ్టిని దరికొల్పుటకుకా
ఛోలెకా = రగులంబెట్టుటకో యనునట్టు, వ్లూత్కారంబులు = బుసకొట్టు
టలం, వరస్ర్రాణానిలంబులు = ఇతరుల హ్రాణచాయః వులు, రోలుటకుక్‌
ఫోలెలా = శ్రాగటకో యనునట్టు, ఆభీలంబుగక్‌ = భయంకరముగ, నిర్గ
 టిప్పణము ర్‌ి

మించి = వెడలి, గమకించుడుక. = ప్రయత్నించంగాా చక్కని = గట్టివై న,

చెక్కు_బడియలకొ = సెస్కు_ కట్టల ) చదియక్‌ = చచ్చునట్టుగా, అడి చిడా
కొట్టి (ఆడుచు ఛా. కా ఆశేవళంబుకొ = ఆ దండను తక్కుబలము =
తక్కు_ం౦ంగలబలము = మిగిలినబలము. ధీళ కి
కి విరహితునకుకా = బుద్ధిబలమూ
శజేనివానిక్షి, అసత్కల్పంబు = వ్యర్థమైనది. కల్పమన నిట|తుల్య
నునియర్థము,
సత్తువ'లేని వానికి తుల్యమయినదనుట. శశకంబు = కుండేలు, కంరీరవంబు=
సింగము జుతు నంతానములకొ= హ్రాణికోట్లకు పొలియించి = చంపి,
సత్త షంబులు = జంతువులు, ప్రశీకారవు
[వ = పరిహారము,క_ర్హవ్యాంశము =
వేయందగిన విషయమును, త hes బెండగిలి = ప్రయా
కమ ఘనంబుగకొ = అధికముగా, దరంబు = భయము, కదురకొ = కలం
గంగా

పు. 75. నివ్వటిల్బకా = అతిశయివంగా, దవ్వు దవ్వులక్‌ =

మిక్కిలి దూరమందు, ఆభివందనంబు = నమస్కాారమును, ఆవధఎంపుండు =
వినుండు; చ్రళౌపానలఎబునకుక = ఇార్భమను నగ్నిక్‌, వ్యాళ జాలంబు జ
మరించిన యుశుంగుల మొ _తృములం, తెగవు = సొవాసీంవపు, మశకృ_డులక్‌ొ=౫
అలలను కరుణాళుండు= దయగలవా:ము పొలివోవనదు = ర స్లో వంతు
మయి =వరుస్మక్కృమమున్క మేకొని =ఒప్ప, పాచి= తొలగించి పీకు కొలి
సెక = పంపివేనెుం (శ. శ్రీ) మృగసనంతానంబు = మెకముల మొత్తము,
వంతేకౌ = దుఃఖమును రలంగి = విడిచి వటువాకకొ = ఉదయమున,
వశి-అవాంబు = చతిదినము, చెంగటికిక .= దగ్గఅకు, (మొగలి వం విం
యథాసంశేతంబుగక =కమయేర్చ్పాటు చొప్పున, వెవులళోతుకొ = కుంజేలిని,
ఎల్లి = రేపు, భృశంబుఇమిక్కి-లి, పదిలిచుగొని = కుదురువజచిగొని, విధి
విధానంబు = తలన్రా-త, అ ప్రతివిధానంబు = బదులు పయుటకుంగానిది,
నిగుడకా ఓ కలుగంగాా శిరోకంపంబు=కలయరా మప, ఎడరు= అవదు ఎఖుక
బలిమి = తె లివియొక్కళక్తి, వరనికింవవలయుంక = వెసకవలయును. వెజుగు
ద్‌ నీలి
చం దక
ల

వాటు=దిగలువడుట, శేనరిక
ఇసీంగమును, వ్య శేనరమలు (జాలు గలది.
ఎప తారించి = మోసపుచ్చి, దొరెం_క" = చంపుటకు.
పు, 76. వంచినగతికా = వీర్పఆచిన విధమున, బలగంబువలనకొ
జరిజనమువలన, ఆల్లనల్ధక్‌ = మెల్ల మెల్లన, రోసీ = ఆలోచించి, మనలి =

ఆలస్యము. చేసీ, అఆహారంబుతేటికె = భోజనవేళను, సవినయంబునక =అడంకు

వతో, చ ణమిల్టుడుక్‌ = 'యమ్రైక్కూలా, హర్యతీ ౦బుఐవ్యు-వనుపుం గన్నులు
గలది-సింగము, సటాజాలంబు=కేసరముల మొత్తము. వెక్కనంబు=జఅధీకము,
రోవంబునకొ = కోవముతో, అదరులు చెదరక = మిడుగుటులు వెదరు
గట్టు, అస్తృదీయ = మాదైన, తోంతికిక = పీర్చునకు, కుట్టిన.
++గాదె ఆ
చిశ్షీంచినయుడలనే రాజునకు: ద్రైజలు భయజడుదురు గాని శాంతుడుగా
నున్న నెవ్వరును భయపడ రని భొనము, వనుచుట = పంపుట, వేండిమిచవిజు
ప్రతాపము యొక్కరుచిని, చూడజేండి = చూడంోరి, మత్తిల్ధానే = మదిం
చనా? ఇప్పొలంబునక- = ఈజేత్రృంబున, చమరి = అజవేశకొట్టి, సమ
యించి = చంపి, ఎరియు = మండుచున్న, కడుపుచిచ్చునక (వ్రేల్చెదక్‌. వా
జళరాగ్నియందు వోేోమమువేనెదను. తాడించి = (శేఃమోంద,కొట్టి, తావక
లగు=నీవారగు, ేంటిబేపు= నేంటటియుదయము, శాననంబు = అజ్ఞ, సరభస
గతిక = వేగముగా, రూతంబుగ౯ొ వీతీంచి = ,కూరముగాం జూచి, శశా
ధమా=చెవుల పోతులలో సీచుండా!ఎట్టి న్నత్త్వంబు ఎనిక్‌ =ఎట్రిక దేలై నను,
కడుచ్నాఎదురక్‌ = ఎట్ట యెదుట; దరవిరహితేంబుగక్‌ = భయము లేక, మొ
యంశే = భళీ; ఊద్ధతిక్‌ = గర్వమును, 'వెజుంగు = వింత, చీరకికొ కొనకజ
లత్యు పెట్టక, ఒరసికొని=తాశీ, పొటుపోతరంబు = పరుగిడి ఫోవునటి కొవ్వు
కకంబు =కారణము, అఆధిశేపించి = అత్నేపించి, (సృతిరోధింపక్‌ = ఆడ్డ
Rింబయగా, వల్చ్హభుండు = రొజు, సత్త షసార+4ఆభిభానుండు = సత్త్వసారు"
డను పేరుగలవాండు, అమ్మహామహుసన్ని
ధికీక = అగొబ్బవరా క్రమము
గలవానియొద్దకు, మసలింపకుము = తడయంజేయకుము.
 టిప్పు ణము ర్‌ర్‌

పుట. 77. ఆకులంబగుక = వెళనొందును: మధ్యందిన = మధ్యా

వ్నామందు, విద్యోత మానజవెలుంగుచున్న, ఖష్యోతమండలంబుక ఫో లెక
సూర్యమండలమువలె, నందోవాంబు=నమావాము, నాఫదొర=నాకు సముడు,
దొర=రాజు, అందనివదవికిక "= ఆలవిగాని సానమునకు, గంతుకొనక్‌ =
దుముకుటకు, ఊంకించెచేనిక=
ప్రయత్నిం చినయెడల, మదీయ తేజః అనలంబు
నకుక = నా (ఈ, తా పాన్నికి; రూబం స ఇంధనము కావింశెదక్‌ = సమిధ
నుంగా6 'జేనెదను: రూచకొాలంకారనుం. కయ్యంబునకుక. = ప్ర" కలవాము
నకు పొలియించెదక౯ = చంపెదను. పలికించి ఆ చెప్పించి, పుత్తెంచెక్‌ =
పంపెను. అప్రతి రోధక్రోభుండు = అడ్డులేని కోవముగలవాండు, దండథరు
సీటికి౯ = యముని పట్టణమునకు, మార్దాభిజ్ఞా నార్థంబు = «తోవ తెలియు
టై, వినయభయసం (భమంబులు = అడయశోవయు భయమును వేణిర
'పాటును; వచ్లై యని = సరి యని, సార్వభౌమా = చక్రవ_ర్షీ! న్నూర్తుండు =
రూ. మాబుతుండు = విరోధి, వాపికయందుకొ = బావిలో తన ప్రతి
బింబంబు = తననీడన్సు భావించి = తలంచి, కోవ4ఆటోవంబు = కోవ ము
మొక్క వేగిర పొటు, వలంకులుడాపృక్క_లు-వీ. వ. వలను మాటునెలంగక్‌=
ప్రతిధ్వని కలుగునట్లు, గుభుల్లునక = దచాలున్క కాలధర్మం బుక = మర
బాంబును, జంబుకంబులు = నక్కలు, కృతాపరాధంబులు = నేరము చేసీన వి"
నిష్కా-సిత ములు = వెడలగొెట్టండినవి, మదీయ ఉఊదో్యోగంబునకుక్‌ =
అనాట్ట కే లు

పుట. 78. ఫ్రువ్వును = పురుగును, మూలచ్చేదంబు = చేరుయొక్క_

నాశము - వ్యా. మూ ల-భేదంబు - వ్ర స్వంబుమో(డి ఛకారము గాన
ద్విత్వము గలిగెను,. 'వెలార్చి = వెడలించి మాయించుట=చంప్రుట; “కావుత
మెడి-కాస్రుశక
+ ఎడ-వ్యా. ఎడు-క-లద్భుతమునకు అచ్చుపరమగునపుడు
మశకారంబగు. దీనభావము = దైన్యము, భొవించికొని = నటించి, 'ఖేదంబు
56 వీతిచందిక
UU

నకుకొ = దుఃఖమునకు, నిమి _త్తమం = కారణము ఉ_త్తలంపడియె కుకొ =

విజార మొంచానిని, కొంచక = సంకోచింపక, వాకు వ్వుము = చెప్పుము.
మరివిహీనుండకు = బుద్ధిమాలిన వొండను; భృత్యుండు = సేవకుడు, స్వాప
రాధంబుక్‌ = తనచేరమును స్వామికిక్‌ = వీలికకు నివేదింవక = విన్నఏం
వక, మొజింగకొ చనదు = దాంచరాదు, నిండు గోకములకుక" = ఇనాపర
లోక ములకు, మనుగడకుక=ద్ర,దుకునకు, మూలంబు = ఆధారము, ఎడరు=
ఆపద, సాటిల్టినక ఆ కలిగినరొడల, ఫోచ్యంబు = ఫోకింపదగినది, సూద్చ
శుండు = నావుంటివాండు; కుద్రుండు = అల్పుండు, అ_స్టమింవదుఐనాళ
“మొందదు. సమతుంబువకొ = ఎదుట, కీర్తి నీయంబులం = పొగడ దగినవి;
స్వపరోత్షంబునళ = తేన మబణు:గునందు, వారముఖంబునక = వేగులవారి
వలన, అన్నుగ్మవా నిగ్తృవాంబులు ఎ హితులయందనుగృవాముశు ఆహితుల
యందు న్మిగ్సవామును అని భావము, (వృజావృకంబునకుళ జ వ్ర,జల వెడి
చెట్టునకు-యహావ, స
పుటం 79. అలంబు = డాపేక్స, అన న్యాదృశంబుగళ్‌ = ఇతరుల

యంనుం గానరానిదిగా (సాటిలేని నట్టు అవ్యాజ స్రేముబునక్‌ = కొర

ణములేని ప్రీతితో, (ప్రమాదంబు = ఫౌర ఫాటు, సీరువట్టు=దప్పి; “చక్కెర
దిని చే.దనవచ్చునే---సామెక; మే లనుధవించి కీడుగాం చెప్పరా దని
యర్థము. వేనోళ్ళకొ = వలువిధముల, నిర్భర-ఆనంద ఊపౌరవశ్యంబునకుల్‌=
నన గాని సంతోవమువలని మైమఆపునకు, కొలంది = మేర, ఆంగీ
కారసూ చకవచనంబుల తోడా = సమ్మతిని 'చెలుపు వలంకులతోడనే.ప్రశం
సనంబు = పొగడ్త, 'తెచ్చికోలు = తెచ్చుకొనునట్టి, తెచ్చికొను-ధాతువు

త త న
క, రూపము, ఆ = (వ భావము, నిగ్సహీతులు = తిరస్కరించ6

పుట. 50. నిచ్చలు = నిత్యమును, మం తంబు = ఆలోచనము,

స
నిర్వ_ర్జించు=జరుపుచున్న; కాంత్నీంచు = కోరునట్టి?స్వప్మావస్థయందై నక =
 టివ్పుణము by

కలలో వైనను, సఖ్యంబు = వెబిమి,

శ్ర నణమాలంబు = చెవుల మొదటి
భొగమును వినిపించి = చెప్పిరి, మోరసారించి = మోముచాంవి, “తెల్టంబు=
స్పష్టము, బయలు పొఎగక = వెలుపలజెళ్చక, అద్భుకరోవ ఏిపహోదంనములం=
అచ్చెరువు కోవము విచారము, పెళంనొనకోొ = చుస్టుకొనంగ్వా కొలువుడు
కాండు ,= సేవకలం, వీలేనిక =ఎవర్రై నను, చేస్తఎబు = నెయ్య ము, మేకొని=
సమతిం చి; అర్థఎ)బు=ఏషయమును, ఉబ్బనీకుము = మెన్పకుము - (ఈక రాకముం
పుచ్చి = పోవుధాం
| వ్వ
ట్రే
వ:
పోనిచ్చి. నన్ను
An
=ఎ విధము,
ల
డేందంబు=నునస్సు
గం
,
సేన = సేవనలవాండు,. తెలిసీ తెనీయములు = తెలిసీయు తెలియమియ్యు

పుట. ర1. సెఅలక్‌ = ఇతరులను, ఆవిష్కరించి = ప్రకటించి,

ఆలుకు = ది్‌గంులం, న శా అతికశికంబు కడ = మిగుల కఠినముగాక,

"వెలా్లార్హము = విడల=గొట్టునము, ఒడె = వికల్ప పృక్ళ్యయ ము, స్నిస్ధ్థము =

న్నేవాముకలది 'సవాసా విదధీత న కియాక్‌? - కీయాక్‌ = సనులను-
సకాసా = తొందరతో, (ఆభోచింవక, ల? న విదధీక = చేయ:దగదు. సీతికో
నిదులు = నీతి నెళింగి నవారు, నక్క్కాణింతును = చెప్పుదురు; ధీమంతు
నితోకా డా బుద్ధిగల వానితో ; మృగ = సిం“ము. బుద్ధికౌశలంబంలం =
బుద్ధియొక్క_. చేర్పులు; కౌశలంబు = కుళలుని భావముాభాం తద్ధిత.
ఉప్పరంబు = ఆకసము రూ, కౌశల్యమ్ము, కాశలి.

పుట 82. ఆనుయం క్ష స్వానగతుండై = అడుగంబడిన మంచి రాయక

గలవాం లై, తత్‌ -ఆపెస్ట్రబు = ఆతనివే నేన్పరువంబజినది. ఉచికశాఆననం
బునక్‌ = తగిన పీఠముదు, సఫాకల్య బుక" = సంఫ్రార్థ్య ముగ. వదర్హనం
బులు=నడవడులం, ఆవసానంబునకొ = కడవట, మల్‌ గాడా క్షాఅర్థంబుకు =
నాచేం జేవ్చంబజిన విషయమును, ఆమా కృవదంబునక్‌ =మం త్తిస్థానమందు;
అమాత్యుండు - వ్యు+ రాజుతో నుండుచాంచు, ఆంతరంబు = తారఠతమ్యుము,
ర్‌ం నీతిచంద్రిక

(సమయమును - అనియు), వెలార్నక చనదు=వెడలంగొట్టరాదు; గోరకా.

వచ్చును=నులభ్గముగాం జేయందగినపనికి గొప్ప వ్రయక్నము చేయవలసి
వచ్చును. గొడ్డంటర్‌ = గొడ్డలి శబ్ద. 'బెొవ. వి జకం = చెడిన
కోరికగల వాండు, ఫలానుమేయంబు = (వృయోజనముచే నూహింవందగినదిం
రాజ్మద్రోోహిని దండింపక మనలో చేర్చుకొన్న పక్షమున వాండు తన యత్న
మును ఇతరులకు తెలియరానీయక వగ సాధించు నని తాత్చ్సగ్యమం*
పుటః 838. చికికృకునివలనక్‌ = వై ద్యునివలన కోవిదుండు = వండి
తుడు ఊపధాశుద్ధుక = పరీక్షే శంద్ధండైన వానిని, మంచవిసర్పిణి =
"మెల్ల గాం బ్రైవనద్చి, మత్కు_ణబు
= నల్లిర్యంక౦బు = వడక, మిత్రంబుజ
మిత్రుశు. దీనికి నపుంసక రూపము వ్రైకల్పిశము. ఇటులే-శరణము,
పాత్రము, మ, ఛధానము లోనగునవి: మదాయత్తంబు = నాకు లోంబడినదిం

పుట. 0*&ీ నానామానవసంతాన శోణితంబులు = పలువిధముల

మనుష్య సమూూసాముల ర_క్తములు, ఆనియున్న చాండక = త్రాగియుస్నాను.
మానవనాథు మేనిరుధిరంబు = రాజు శరీరర_క్షముళు, శాల్యోదనమః: =మంచి
టియ్యపుటన్నము,“హైయంగపీనము = అప్పుడు కాచిన వెన్న చేయి, మధుర
సూవంబు = కమ్మని వవ్వుు సారతరళాకంబులు = మిక్కిలి రుచ్యములయిన
కూరలు, త SRA గోశీరంబు = ఆపు పాలు, మద్యంబు
లును = నురయున్కు ఉఊవదంశంబులు = పచ్చట్టుశు. పిచ్చిలదధియును =
మోంగడ పెరుగును పులకండంబు=కండ చక్కెరయంం) గంధ ఉఊదకంబులునుజు
నువాసనగలనీరును, స్వాద్యంబు = రుచ్యము, తేలిమంబు=పడక, ఉఊనుకువ =
ఉనికి ఈకొంటివేనికొ, = అంగీకరించినయెడల, "మోమోడి-ర్యూ మొగ
"మోడి = దాక్షీణ్యపడి, వెరవు = ఉపాయము, కూరుకునమయంబు =
నిద్రించు కాలము, వేచి= కనువెట్టి? చేనిమేని'= రాజుయొక్క 'యొడలిని,
నల్లక్‌ = చెత్తుటిని, మెల్రి,
మై == చెలీమి శయ్య = వికృం నిజ కమి సెల్లిదంబుజ
 టిస్పణము 59

ఆకృముయొ1్క_కప్టరను, సీత్యాారంబు డా ఊస్ఫురనుటను, పొదనం వాకా

నంబు = 'కాట్టపినుకోటను, వరెచారకుక = సేవకుని, ఎరినెడుక = మండు
చున్నది. సక్వరంబుగక = క్వర గా, దీవియ = రూ, దివ్వె, దీవమున్కు సురిం
గినక = పాొలరీపో౭యగా,
పుట. రెర్‌. స్వరూవంబుక = స్టభావమునుు పరునిక్‌ = ఇతరుని,
చెరను = నలును, పొలియించి3 = చంపిరి. సంతానంబులకుకొ = సమూజా
ములకు, నంతానము - నానా, కల్పవృవము. మృత్యు, ప్రాయంబు =
మృత్యుజేవశత్‌ చెచ్చుకేక్కు_వ సరిపోలునది, (ప్రాయము - ఇది ప్రత్య
LY
యము; వదముగానున్న - వయస్స్ఫు.మృత్యు-వికృ, మి త్రి. లోకవి శ్రుకంబు =
లోక ప్రసీద్ధము; ఎత్తుట=తా(కుట, ఎదురొ-నుట యని భావము, కాలాగ్ని=
సృళయకాలమునందలియన్ని, వీవెరవునకొ = నీవిధమున, రోయంగలండు =
"వెళకణగలండు, తు(ద్బుండు = అల్పు/డు, జ్ఞాతమ రుండు = గుట్టు బెలిసిన
వాడు నుకరంబు = సులభేము. (సృమాదంబు = పొరపాటు, సీలికోవిదుండు,
సీతిఇెలీ( గిన వాండు, ఈమంతృంబుతో డన = ఈ రవాస్యాలోచనముతో సే
లోగుట్టు = లోపలిరవాస్యమును, లోక అదవాదంబునకుక్‌ జ. లోకము
యొక్క. నిందకు, ్ర,కృతినర్షంబు = చ్రజలు, అవిమృశ, నోరి = విమర్శింపక
చేయువాడు, దీనవత్సలంండు = దీనులయెడ (ప్కేమగల వాండు, నాబడిక=

నావెంట, నిజ అపరాధంబు = నీతవ్వుకు, నివేదించి = విన్నవించి,

పుట. గిరీ. కలుపుగోలుదనంబునకుక అ = భేదములేకుండుటేకే.
rrఇవా = అల్పులు, కలవామ్‌=జగ దమును, ఇచ్చటి = కోరుదురు. సాధవః =
సజ్జనులు, సంధిమ్‌ = న్నేవామును, ఇచ భన్‌=కొరుదురు, ధర్మజ్ఞాలం = డొన
స ధర్మ్మముబెలిసీన చారు వేణీమి=భేదము, (కవ్వకుయు = చెప్పకుము,
ఆననంబునక" = మోమున, చ్రశ్యుస్థానంబు = ఎదురు చని తెచ్చుటను
కల్‌ _అహ్‌'భొవంబునకుక = వానిచింశకు, వరాధినవ_ర్రనులకుక = ఇతరులకు
లొంగిన జీవనముగలవారికి. అంతరంబు = భేదము, వరాధీనులకు నుఖము
60 నీతిచంద్రిక

లేదని తాత్పర్యము. రాజసేవావరుండు = రాజులను నేవించుకయం దాన ర

శ్రి

గల వాడు. మృత్యు ఖే_న్హ - తుల్కుంషు = మృస్యుపు చే మ్రిగంబడిన చానికి

సమా;
సమానుడు ! నచ్చక
నచ్చక = క్ట మృగక్భష్ణి
నమ్మక; కషి కౌ,వ
ow, వాషాంబు
ర = లీఎండమాసృల
ఫు

లోని 'పెల్లువను, ఉదన్నా- అవనోవకంబువనకుక = నీ

కొనుటకు, (పృభావించునా(డు = వరుగికువాఃడు, "జేశసాకళంబునకుక్‌ =

రొడామృగవామున కే, “మో? ఆకుతీరునవ = మూర్థునివ లె, గోవల్లభు)డు =
వృషభము = నంజీఐకుఃదు, వనపభుంగి=మాటలతిరు, వ రాాతకాానూ నూచ
కంబుగాకొ = ఒంటరి సాటుంగోతుటచు తెంిల్రున ట్లు, ఇరయువక్కింయబు = న్నా.
సమాసమున రెండు-నకు ఇరు-అచేశము - రంన్నుప్తక్కంలు.. అపాన. ఏడ
కొంబుడాక డకంటిచోాపు.
బ్ర ఇడువము = కహ్షము
కః

పుట. ర7. చేటు = నాశము పాటు = కష్టము, పార్టివుండు =

రొజా, దుర్వార క్రోధఫీషణుండు = చణ రొని గోవముచే ఛధముంకరుఃడం,
కృతాంత నిశాంత ఆవేశినలక్‌" = యముని యుంటిని: జేరు నాగినింగా, హర
కందు = సీంనూరాజు నుగరుబు = తకః వెప గఆఅవెవరు = దువ్నోధన
చేసెదరు. కొండెముచెప్పెదరు అని భావము, గశటిల సేకుబంధసంబు=పోంంంన
సీట్రిక్తి గట్టరోట్ల ట, భేద విపొద బులు = దుఃఖమును చి:గయు, 'అభికయిం
మయవాండు = చేయుచాండు, వజ, పొశంబం = పజ్లా, చంంధ వువ్రైటు 'ఉహళి
ర్యంబునట్లు = కొండనుపటె, శ్రైర్భసారంబుక = షై ర్యము యొక్క సారమును,
ఆఅగలించకొ = ేదింవంగా, జాపనూలంకారము. "వెజిపెల్లిదంబునక- = భు
ముయొక్క_ అతిశయము చే, నివ్వెణ = ఆశ్చర్యము,
పుట, 88. అనారతంబు = సదొ, ఒచ్చమి = కీడు, లగ్లు = మేలు,
ఎగ ఇ కీండ్కు లాంతివారు = సరులు, చొవ్పడి = కుదిరి, పుణ్యాత్తులక ల
పాపాత్తు లనుటకు నిందార్భ కము,
జ్తీ ల్‌ ఠి ఆ ద్రైవాకల్పాం కంబు
షా క్‌ చి = ద్రిహ్మోగల్సము
శుదపజరు3) = (బ్రహ్మాక్టలము ‘mm బ్రవా మొక్క_దినము = ఇఎదలి
జ్‌ ‘
ఆజ్‌
వూక
 టివృ ణము 61

సమం తార్థక ము. మనియెదరు = బ్ర,దికెదరు. సర్వ - అనర్థంబులకు =అన్ని

యిడునులకు, ఎద్దీనె. . ,కట్టింప్రము = ఎద్దు ఈనునా యను తెలినియుం లేని
వాం డనుట - ఇదిలోకో
క్రి.లెంకలు = సేవకులు, కొంకుకాని = జంకువిడిచి,
లోంచి = లొంగునట్ట' చేసీ, పరలోకదూరుక్‌ = పుణ్యలోళములు
లేని వానిని-
పాపిని, ఆపాదించుక్‌ = కలిగించును. మనః ఇక్‌ కర్శంబులక్‌ జు మనస్సు
చేశ మాటల వేత కార్యముల చేత, ఈపత్తు ఇ కొంచెము. వ_క్ట)బిలము జ
నోరు, నెరగు = కీడు, రాగబ్వేన దూషి తాత్తులు = ప్రేమనే విరోధముచే
దూషిళతయమైన మనన్ఫుగలవారు, సాధువు౫ధూ రుడు; విక్ళతికా = వికొర
మును. తుంగించెక- = చంపించెను, ససాకల్యంబుగక నా సమ్మగ, ౦బుగు

పుట. 89. మలయంబు-ఉపక్యకా విపినంబు = మతే నుగాగమసంధి,

మలయవరషకపుం జజీయ యందలి యడవి, ఉవత్యక (చజియ ౫ ఆధి
త్యక=కొండ నెక్టము, కంఠీరవము=వ్యు కంఠమందే రవము గలది - సీరగమః,
గహనంబునక = అడవియందు, ఉష్ణ్రంబు జా విక్ళ, ఒంకేె, ర మెలకంబు=
ఒంటె, భారవహనశేశంబు = బరువునుమోయుటదలని దుఃఖమును, మొజంగిజు
వంచించి, పాలలా = అక గంలానుః శ్రానంబు = భయము, 'పాసీ =
వదలి శరణంబు=దిక్కు., థర్మవిదులు=ధర్మ్మము జెలిసినవారు, ప్రతీవ.
.,.మహో
బలుండు = శత్రువుల యొక్క య చళౌవమా అనెడు - దీపమును - ఆర్చుట
యందు - వాయు బేవుండు - రూవకబహు ప్రీహి - ఆగు మహాబలుడు = ఆయిన
గొప్ప బలముగలవాండు, అలం, రూపకము, మహాల్‌ - అంగము = ఒంటే,

ఆంతరంగంబునకొ = మనస్సునందు, పాంగ్‌ = నంతనీంచి, యథ్మా శ్రుతం

బుగకొ=విన్నది విన్నయట్లుు సాంతంబుగక = పూర్థిగా, చాసంతంబుక్‌ ఇ
ఒం టెను? పంచా స్యము ఎ వ్యు విశాలమైన ముఖముగలది - సింగ మం, కృపా

యత్తచిత్తంబు = దయతోంగాడిన మనస్సుగలది.

69 వితిచం దె డదిక
లీ

పుట. ౪0. కల్‌_ ఊరక్షప్రకారంబునకొ = ఆది. చెప్పినట్లు, పాట

వంబు = శక్తి పొద? ఛాయక్‌ - చా,స్వనుసూంది ఛ కారంబుగాన “Fg
చాపి = సాదములనీడ, సక్హషంబు = బలము, తోడు = స్వల్పము,
శ్రోనుంప ఖుపను - వ్యా
కరగక ప గె క _ర్భ్భవా చకనులు
అ క నం గాని
7 ను ర్భ్హక్ర
ల మ. సెములను
సజ్వాదులం పరంబు లగుచో మువర్ధ్య మునకు లోవవవ్రూళ్లానుసావంబులు
ల్పికంబుగ నాచేశ మగును. జంపు=ఆలస్యము, ఎలి చి= రూంనము. శొసీంభక =
అజ్ఞాపింవంగా, ఉటివు = జుధికము, నిశ్వేపించి = దుకిఖవడ్కి చెలి =
వొకటి, ఆండజ = వ్య. (గ్రుడ్డు శలనం ఒుట్రినది - ఇట కొనము; మక
చక్కటిక్‌ = ఒక చోటిని, పుండరీక = పుల్మి జంబుకంబులు = నక్క -
ద్యం.-న, బలిభుక్కు.-రూ.బనిభుజము= కాకి - వ్యు. బల్యన్నము దినునఏి.
జాడ=పొలంకువ.

పుట. 91. ఇనటివచేతులకా = శరాన్యవాస్త

సములతో, బరులు =
'వ్రక్యాలం, గ్రానంబు = క బళమును, భృళ్యభావంబు = సేవకళ్వము, సొ వ్వ=
విధము, Rn = మాంసమును, కలయక = అంతటను, నరిపెపెట్టి =
చంపి, న అన్యా పేశంబు = ఇకరమునుగోరనట్లుగా, నొప్పు జ రోం
నోవు = బాధ మన మాయొంటెకు చెబుపుచేసీనవక్షమున రాజునకు కోవము
వచ్చి మనలను తజుమును అని తాత్పర్యము. తుధాభాధితుండు=ఆ:కలిచే
చాధంపంబజిన వాండు, కృత్య క్‌ అకత్యంబులంజ బాగోగుల, చ్యాళియుకొ
శార్దూ లియుక౯ = అండుపూమును ఆండుపులియు, నిజఅండశాబకంబులకొ =
శవము గుడ్లను పిల్లలను ఎః వ్యాళి యండములను, శార్దూలి శాబకములను అని
యథాసంఖ్యము- శుధితుండు= ఆశణొన్నవాండు, కల్‌శవాననంబునకుకో =
దానిని జంపుటకు, మొజణంగక = దొంచకం

వుట. 92. మనవడిన తెజింగు = మనముపడ్డ పాటును, నివేసంతముజ

 టీ వృణము 63

శరణము - అన్నాదులను పెట్టి ఫోషించుట్కు రతణము - భయమునుండి

కాపొడుట. ధశన్యుక్‌ ౬ పుణ్యముకల వానిని, వ్యు ధనమును పొందినవాండు,
నైకంబవు = చిన్న చా(డవు. వలంతివి = సమర్థండవు; కొండొక యేని-ఇంచు
కనను, గ్రావ్యాంబు = ల, పొంవందగినది, కుముసుద్దులు హా సాంకేతికములు,

పుట. 9రి. చిత్రవర్థుండు=జం టె, శరీరమ్‌ = ఒడలు, ఆద్యం= మొదటి

దైన ధర్మ సాధనమ్‌ ఖలు == ధర్మమునకు "కారణముకదా, వాక ప్రాణుండు ము
చచ్చినవాండు, నాకలోకసుఖంబు = స్వర్శనుఖము; దున్సవహా౦ంబు = పర్వ
రానిది “తు చ. -. పుట్టించును”-ఉఊపమాలంకారము. మద్ర. ..వృఢుండుజ
ఆల్బులచే - చుట్టంబడినవాండు - అగురాజ్యు దందళూక
.. -వడుఫవునక ఇ
పాముల సమూహాముచే - చుట్టబడిన - గందపుంజెట్టువలె, నమా,
,,లకుక్‌ =
"జాసీనజనులకు - చెప్పరంపు ముప్పు = అధికమైన ఆవదనుు తార్కాణం
బుగక = నిదర్శనముగా, తరునికరంబు కా వెట్ట మొ_త్తమును,

పుట. 94. సువ్భాడ్వి లోచనంబు = నెయ్యురను జూచునది, కృపా

శరంగిత అంకరంగంబు = దయచే నుప్బాంగిన మన స్ఫుగలది, వహా_స్టీ మస్తకజ
ఏనుగు మె_స్తకమును, విదళన = చీల్చుటయందు, ఇఖరంబులు జ వాండియైనవి,
మత్‌ _నఖరంబులు=నాగోట్ల, దయనీయులు = కరుణించందగిన వారు. బెగడు=
భయము, ముదల = అజ్ఞక కృతజ్ఞుండు = ేసీన మేలు శలంచువాండదు, భవా
దృశులు = నీవంటి వారు తనుపుదుండుకొ = తృ_ప్టిపణిచును. దివసంబులు =
దినములు ఆనుచరంబులు = నౌకరులు* రథకారుండు = వడ్రంగి, సాఫల్య
'పాత్తంబులు = (సృయోజనవంతేము లగుటకు6 దగినవి, భికచేకక్కుండు క
ళయపవడిన మనస్సుగల వాండు, "నేదిస్ట.పొదపంబుక = మిక్కిలి దాపుననున్న్మ
చెట్టును, ఆరోహించినకొ = ఎక్కుగా ఈసాలంబుకొ = ఈశెట్టును.

పట. 95. అధిరోహిం దితివి = ఎక్కితివి, అన్వర్థాభి ధానంబులు జే

అర్ధముతోం గూడికపేట్ట గలవి; అరిస్థవంచకములం = కాకజుబుకములం,
64 నీతినం థూ
(మ
అరిష్టను = అశుభము; నంచకము = మోనపుచ్చునది. భవత్పార్శ (చరం
బులు = న్మీవక్యను చగించునవి, చనువ = పర్షకులగుంపు, సంసర్హమఃనం
జేసికాడికచే, బకోటరురాటంబు = కౌశె_రలగుంపు, సాధుదర్శిత్రుండు =
మంచి నడవడిులవాందు, శ్చ “వర్ష౧మెక్‌ = జనుల సమూహమును
యథా...వ్రజా - రాజూ = రాజు యనా = ఎట్లో, వ కాక ఆ జనుల,
తథా ౬ అనే = కల్లనిజ౦బుఖు = అభకినును సక్యముగు; వివరీతంబులుగకొజ
వ్యతృస్హసములుగా, అవవత్రిరోధంబం = అడ్డగించుటకులా నిది, రణంబు =
యుద్ధము, లబ్ధనిజయుండు = పొంగిక ఇయయుగల పాండు, యశః లతలు నా

యశన్సెడి నంవదలం - శూర: వారేఫైసైగ ప్రందను == వీ లచే beద్ద గను

వాడను; నాక లోకభోగంబు = స్వర్థజాశనుఖమాలు. నాక - వ్యు. చ

ములేనిది. ఈపాయాంశతరంబుచేకొ = నులీయొక. యు_క్టిచే, కడయుపా
యంబు = కెడవటినీలి.దండో
పాయ మకుట, కడిండి మా రుజతోకా = కఠిన
లయిన ను
గ ల
ళతువులతో,
నో స
వర్మంబు
స
= పాడి, జీవక్‌-
గ
= బ్రదికిన
వాంజభై భద్రాణి ద్‌ కు
యమున వన్నాలి ము శకౌాంయును, తేనణేరంబుక్‌ొ = కన
(త

శక్తిని, త శత్రు వులకవిని

పుటః 96. మార్కొనవలయుక = ఎదిరిందవలయును, విసరీకంబు

ఆయినకొ = తనళ కీని ఎదిరిశ కిని తెలికికొనక తాశినవత్షమున, వరాభీ
వంబు = అవజయము, సముద్రు ందు = సమ్ముదృమా, న్యా, మవాద్ని నత
యందు సముద్రాదులకు డుకర్భ్భకమః దచ్చును, పూరాబారము = వ్యు, గట్లను
కవ్పియుండినది - సమ్ముదృము, తీతువ్త = శిత్రిరిపక్నీ, చేడియక్‌ = భార్యను,
శకుంతంబు = పత్నీం వ్యు. శ_క్తిలకది. ౫క్భృశ్రాతే = చేకటిచే నలయికం
గలది, ఎట్టికడిమి = ఎట్టినేర్చు, ఆదధిరింపు:డు జ వినుడు, పులుంగసంబెలువ =
తస వర్వదివసంబులక్‌= దర్శ వ్రపివత్సంధులందు (అష్టమి; చతుర్ధ శి,
అమావాస్య; స్రూర్టి మ, సంక్రమణము - ఇది యైదు పగ్టదినమలు? నము
 టిప్పణమను 65

త్తుంగ - రంగత్‌ - తరంగంబులు = మిక్కి_లియెత్తుగా నటించుచున్నయలలు,

నింగిముట్టి ఆఅ ఆకనముందాంకి, ఆవానంబు ౫ ఇల్ట్రు ఆసన్న ంబగుటకొ = దగ్ధ
యగుటచే అండంబులు = గుడ్లు: కాండ-ఆఅశ్రాంలంబులం = జలముబే
ముఎవంబడినవి* 'వై ళంబు అజబేగమే, పోలినయిరవు = కగినచోటు, ,వ నూలి
నమయెంబు = కాను కాలము, చేశాంకరగమనంబు = వేలొకచేశమునకం
బోవుట. సుకరము = సులభము, ఆలంబు నేసీ=కా పేక చేసీ మందవోన సుందర
వదనంబుతోక౯ొ = చచిజునగవుచే నందమయిన మోముతో, కువలయ - నీవ
వాంబునకుక = కలువల మొత్తమునకు, తుహినకిరణంండు = చందద్రుండు క
వ్యు. మంచు కిరణములుంగాంగలవాండు. పుండరీక షండంబునకుకొ = "తెల్ల
తామరల “మొ_త్తమునకు. చండభానుండును= తీక్లైమయిన కాంతీలవాడును-
సూర్యుడు ననుట. క్రాత్రక్ర వ్రాతేంబునకుక్‌ = చాతక వకుల నమూవనవాంబు
నకు, జీమాతంబును = మేనుమును, వ్యు. నీటిమాట. నాగాంతకుండు ఇ
గరుడుండు ౬ (తొల్లి గరుడుడు అమృతము 'చెచ్చునవ్వుడు, పాములు
తనకు భోజ్యములం గానలయు నని ఇంటద్రునివలన వరము వడనెను, అది
మొద లికేడు నాగములను జంపి తినుచుండును) పృభుండు = కలువలకో
జంద్బునివలెను, తామరలకు సూర్యునివలెను, చాతకములకు మేభుమువ లెను
మనకు గరుత్మంతుడు ప్రభు వని తాక్సర్యము. నిజ. ,.బలంండు-నిజవక్ష =
తన జెక్క_లయొక్క, విమేప = కదల్పుచేత, జాత = కలిగిన, వాతజగాలిచ్చే
ఉద్ధూత వ 'వెదంజల్బంబడిన, క అండ కొండ = బ్ర,వోండములయొక్క నము
దాయముగలవాఃడు, చండబలుండు = అధికమెన బలముగలవాండు, అగరు
త్మంకు డు తన ఉక్కలగాలివేత గ్ర వకిండములను పెక్కి.ంటిని ఎగంరంగొట్టు
వాం డని భావము, తత్‌ - అశృయులక్‌ = అతనిని జేరినవారిని జణా
నయు౨డు ఇ మందబుద్ధి; రూ. జలాశయుంండు (సమ్ము దృుండు) అని శబ్దక్షేమం

వౌదు ఇ కలంత పెక్రైదవు.

ర్‌
66 నీతిచందిక
ల

పుట, 97. నమాహీత చిత్తంబునక య్‌ చెమదితో, టిట్టిళి = అండు

తిత్తిం. భావి-అనర్థ్య ౦బునకుక" ఇ రాంచబోవు నావదకు చవోణకంు ఇ

వినాశముచేయునది, (పృమత్తుండయి = మదించిన వాండయి, నయవిజ్ఞాన
సంపన్నులు = నీతిళాస్త్ర జ్ఞానముతో గూడినవారు, విజ్ఞాన మనయా శాస్త్ర
ములు చదువుటచే: గలిగిన జ్ఞానము. మోశతవిషయక మయిన తెలివి జ్ఞాన మ
నంబడును, గర్హింతురు ఇ నిరాకరింతురు. అస్తాదృశ = మనవంటి, వెవ్చ'నేల-
ఎంకటి వర్మాక్కమనంతు(డై నను రాబోవు వెడుగునకుం ద్రైతీకారము
నాలో-చింవక గర్వించియున్నయెడ వానిని నీతి తెలిసినవారు దూషింతురు;
పర్నాకృనువంతునే దూషింవంగా వునల దూజుదు రని చేజుగా చెప్పవలసినడే
చనిలే డని తాత్పర్యము. చాలిశుండు=వికృం 'సూలనుందు, మూర్జు(డు, "కాస్తా
రంబు ఇ కొలను చక్ర. ..రమ్యంబు - చక్క నొ చక్రములు; చక్ర్రాంగ దు
వాంసలు, వముఖ జ మున్నగు జలవివాంగమ = నీటి పకులయొక్క.?
(లో
విపోర = నంచారముచే, రమ్యంబు == మనోజ్ఞ మయినది, పుండరీక
, ..నంకో
లంబు పుండరీకషండ = 'తెల్హ తామరల మొ క్తములయంధలి, సాంద్ర = దట్టి
మైన, మరంద = తేనెయొక్క; ధార - ఆసార ఇ పరంపరల తుంపరలతో,
సంభ్రమల్‌ = ముసరుచున్న, (భ్రమర = తుమైదలయొక్క, రుంకార ౫
శబ్దము చే, సంకులంబు = నిండినది ఎనంగుక = ఓఒవ్వునుః కంబు గృీవంబు-
వ్యు. శంఖముదంటీి "మెడ గలది. కూర్యంబు = తాంబేలు వ్యు భూమియందు
చేగము గలది. వజపునంజేసిఇ చాన లేమిచే, కాసారంబు = కొలని యొక్క,
వారిపోూరంబు = నీటిసమూవాము, ఇవురక పాటుడుక్‌ = ఇంకంగా, మరా
భంబులం = అంచలు దేశాంతర జిగమిషక ఇ వేటొండు చేశమునకుంబోపు
వ్యాజమును, క్రచ్చఫ్భృవంబు == తాంబేలు, వ్యు క న్ఫెమున6 'ద్మాగునది. ఎలుంగు
కుత్తుకక తగుబక జధ్దని కుత్తుకలా*ినేయణంగంగా, కమఠంబు = తొంబేలం,
వ్యు. నీటియందు: దిరుగునది, నీక-డదరులము = అన్న దములము. చలిపితిమి=
చేసితిమి, దొసంగు = విఘ్నము, కలిమింజేసి = ఊండుటచేక్క వలంకులు =
జ్‌
 ట్‌ప్ప ణము శ్రి

సమర్థులు - అంతరంబు = తారతమ్యము, ఇచ్చవచ్చనచోటి! పోవ శక్రోల

మోకును పోలేని నాకును మిక్కిలి తారతమ్యము కలదు. అని తాత్పర్యము
పుట. 95. అనురూవంబుగక్‌ = తగినట్టు, తువముట్టింపవలయంక్‌-=
శొనసాగిందవలెకు, వెరవు జ ఉపాయము సయిరంచంజాలకొ ఇ పీర్వలేను
నిప్రకృష్ణదేశ గాములకుక - = ప్రకర్ష లేని (క్రొక్త దేశములకు బోవువారికి,
చుస్సాధంబు = చేయరానిది, కక్కసీంచినక- ఇతొందర పెట్టంగా, యిష్టీక్‌ ఇ
కొయ్యను, (ప్రమాదంబుకొ పొౌరయక = పొరపాటు చేయక, కల్‌ - ఆసీళం
బయిన ఇ 'వానిచేంచేండిన, కొష్ట్రంబు = క్రై, చంచువులక్‌ ఇ ముక్కుల
యందు, తల్‌ _ అంచలంబులు పొంకించి = దాని మొనలళీను పొందికచేసి
అంబర తలంబు ఇ ఆకాశ శోదేశము, మాంసలుబ్ధుల బేక్‌ = కటికవారిచే,
అనర్థ ఆవవాంబు = కీడు గలిగించునది, అభిజనంబుకొ ఇ జన్మస్థలమును, టై న
వరుండు జ దైవమే (ప్రధానము గాయగలవాండు, జీచ్చనే నమ్మినవాడు.
పుట. 99. జలాశయంబునకా = కొలనియందు, ఆనాగతవి
వాత =
వ్యు, రాంబోవుదానిని జెలియువా(డు, వ్రశ్వుశున్నుముతి - వ్యు. అప్పటికి
దగిన బుద్ధిన్ఫు రణము గలవాడు. యదృ్భవిష్యుండు - వ్రు. ఎవ జరుగవల
యునో యది జరుగంగల దనువాండు, లేబరంబయ్యెకా = ఉరాన్యమయ్యొను,
'మెలంకువ = జ్యాగ్రత్త, మసలినక్‌ = అలస్యముచేసిన, మోస = కీడు (ధ్రువ
ఉదంబు = నిలువయైశ నీరుగలది, వ్ర్మాదంబు = లోంత్రైన నిడుపాటి సిటి
పట్టు - మడు:గు, వరవ = నీరువచ్చుట శేర్పజచిన కాలువ, వెనుమూయిక=
నిల్సినయెశల, నడికిశేయిటక్‌ = అర్థర్మాక్రంబుశందు, మెనికులు ఇ జాలరి
వాం డు న్య. మీనము జీవనముగాం గలవివా ండు, a (వాదము ౨ ఏటినడిమి
ష్ష్‌
వర్ణము, ఉల్హంబు ఆ మనస్సు, ఊకికిలైశుకౌ ఆ మండెక్కు అల్ప- అవశేషం
బుగకొ ఇ ఫ్రోంచెము మిగత గా, శోషిల్లు నుకె = ఇకంగా ఎత్తేం ఆ చేపల
-బభ్రైజి యడ్డువల; కొడవు ఇ చేపలను బభ్రైడీ ఊిశవంటివల్క గై = తిజ్జి
65 నీతిచంద్రిక

వంటి ఉెద్దసాథనము, మావు = చేపట్ట సాధనవిశేవము. మలక్‌ ఆ వీ. వు

మోనుక
పుటు 100. కడయించిరి = చంపిరి మృళక ల్పంబుగక = చచ్చిన
జానితో సమానముగా, వ్యు. కొంచెము తక్కువగా మృతు(డు. తేలగిలకొ =
పైకి జేలునట్టు'గా, వారిక్‌ = నీటియందు, బారిక్‌ = ఆవదను. కొందలవడ
కుము జ కలంతవడకుము, చెజమగంటిమి = నిండు మగతనము, కల్టోలమాలా
ఆభీలంబుగకొ = ఆలలనమావాముచే భయంకరముగ, పులుంగువెలంది ఇ
డువవీ, చెకులకొ = కొజుంలా, అంగలార్పుడుక్‌ = భయమువచే నటి
చరా, పు డ్‌ నన సమూపామును, అజాండనహిళంబుగకొ

ట్రహాండముతో ) అవరణ వారిఫూరంబు = చుట్టుకొనియున్న జలము న్‌

గండూషింపంజాలిన ఇ పుక్కిలించి ఉమ్మి వేయంగలిగిన, చండమ్మిక్క ముండును,

గొప్పపర్మాక్కనుముగలవా(డు, వజ, తుండుండు=వబ్రాయుంధమువంటి ముక్కు
గలవాడు రుదడుయదు, ఈజడ ఆత్తుండు = ఈ మందబుద్ధిక ల వాండం---
ఈ ఉదకరూవ మయిన స్వరూవము గలవాండు, గర్వంబు = కొనరమును,
చేడు గోరంఠ ...వచ్చుక్‌-ఈ అవరాధము చిన్నది అని విడిచిపెట్టినయె
డల జేపు గొప్పకప్పిదమే యికండు చేయు నని తాత్పర్యము. - ఇది యొక
లోకిగే_క్టి, అవహిత చిక్తంబులతో౯- ఆ అవధానముతోడి మనస్సులతో,
వినత ఆనంద సంధాయకుండు = నమస్కరించినవారికి సంతోషమును గలి
గించువాండు, వినతా నందనుకొ ౨ నినత యొక్క. కొడుకును, అవ, రద్ధి వైన
"తేయుండు. (గరుడుని శండ్రి కళ్యపుండు; తల్లి వినత,
పు 101. ఆనిన్హంబు=ఆవదను, తాత్పర్యము = తత్స్పరత్వమం, వథ్నీ

ఆః... డు, సామోత్కరించిజ్న పృత్యతమె, వాఫ్రుండనై రక 2

సంతోకిషీంచిన, ఆఅండజాకంబులుఆ వతులం, వు. (గృుడ్డునుండి పుట్టినవి. ఆవ

జ్ఞకఇ౭అకచారమను కపిత చేళిన్కు.ండై= కోవముగొన్నమనస్సుగలవాండ్రై
 టిప్పణము 60

నదీనేశతకొాజననచులకుం బెనిమిటిని-సము, ద్రు, ననుట, నిజఆచేశంబునకొ జ తన

ఆజ్ఞవేత, ఇప్పటికికొ = ఈసమయమానకు, క్షమియించితిక = నున్నించితిని,
అస్తత్‌ జనంబులకుకొ = మాజనులకు, ఎద్దు = ర్‌ు, లగ్లు = మేలు, శుడీవి =
చెప్ప, అంశర్హి తుండు అయి = అగువడనివాందై, చనియెక = పోయెను.

కలకాలఎబు = ఎల్ల కాలము పోము-రూ. సోవము. నీక్ళుంబు ఆ

నిక్కు.నము జు యథార్థము, గిట్టీనవారిక్‌ = చచ్చిన వారిని, కాను = "చూడము,

మనకన్నుల,..గానము - ఎందణినో చూచుచున్నాము. వగతుమొగంబు

నకుక్‌ =ళ్ళత్రు ,వుబారికి మొగము - రూం, మొకము - మోము వు ముఖవంం
తొలంగినకా = తప్పినను, మృత్యువు మొగంబునకుక = యమునిబారికి
చేడుపగతు, ,,వచ్చునే - శత్రు,వుచే బావకసోయినను యమునిచేతం జావ
తచ్చుదు అనిభా, దానక్‌ చేసీ=శ త్రువు నెదుటనుండి పాతిపోవుట
చేతుఅవ
యశంబు = అపకీ ర్హి, చ, యోజనంబు = ఫలము, వగతుకడిమి = శృత్కువు
యొక్క_పరా క్రమమును, తడవక జ విబారింపక, శదడలయినవాండక ౬ చయ
త్నముచేసేనవాండను, లాంతి వెరవు = మజీయొకయుపాయము, లావుడగొబ్బ,
కామించేసీ = కాకపోవుటవేతు కామి-అగుథా. వ్యతిరేక భావార్థకము, ప్రకృక
ఉద్యమంబుక = ఇవ్చట్మి ప్రయత్నమును, పొనవలసెక = పొందవలనీ
వచ్చెను. ప్రాణహానికిక్‌ ఆయినక్‌ = ప్రాణముపోవుటి క్రైనను మానజాోనికిక=
మానముపోవుటకు, ఇది = ఈమాట, నాకడంకకోక = నావ్రూోనికకు, అడ్డ
చొట్లు=విన్ను ములను, వ్రేయకుము = చేయకుము, కట్టాయికంబు=కడుగాఆయు
తంబు = మిక్కిలి సిద్ధము, సరభసగమనంబునక = మిక్కిలి "వీకముతోం
సాడిన నడక చేత, చను వాడు=పోపు చున్న వాందు, జేని యిరభ్రు మోసనలక ==

రాజుని టీము ది, అనమయంబు = తగనికాలమం

పుతీ102, భసముయుంబు౨ = తగిన కాలమే నీరాకక్‌ = నీయొక్క.

వచ్చుటను, మొ) తేరా = కలుగగా విభోకిచి = చూద కార్యంబు :
7౦0 నీతిచంద్రిక

వండించికొని = వనినెఆ వేర్చుోొసి. తుదముట్టక్‌ - = అంతయు, సన్ని

థానంబునక్‌ -రాజాదగ్గజ కకుట, పుత్తెంచి= వంపి, కొంతవడికిక"= కొంత
చీవటికి, ఓీకసిలకో = seul ఆల్ఫనక = మెల్లగా, లోనియిరవునకొ=
గాచలియింటియందు, వారితో డినల్లాపంబులు = వారితో డక్ససల్లాపంబులం=
ఆకాటకు పాటవలతోడి ముచ్చటను, వ్యా. సమాసమునందు చేశ, తోడ,
వలన - లలోని చివ ఆకక్షమున /? కొత్త మగు. Mi టం
కుశల ప్రక్న ౦బం= కేముముయొక అడుగుటను, తత్‌ అవనర ఉచితంబుగకొ=
ఆనమయమునము: దగినట్టుగా, వశాంతంబు = ఒంటరిపొటును, ఆకాంక్షించు
మాజాడ = కోేరునట్రి మా యఖిస్రాయమును, ఎడ = దూరము నయభయం
బును=నీశీయును భయమును, వచనీయంబు = చెప్పందగినదానిని, ఆశోషంబు =
సమస్తమును, వచియిం చితిని _ వచించితిని జ చెప్పితిని. పోలినవచవంబులు =
తషినమాటలను, తెంపరి
nn - స్యుః తెంపు
=రి- నాకొనకొ ౫
వెచ్చుటకును, ఉఊతొ = ఊోయొట్టుటకును, పోలవు౫ రగఫు, ఉద్యమంబు=
చ్రృయత్నము) స లన = విరుద్ధము, తత్‌ వచనభంగికొ = వాని
మాటలవిధమువేశ, చిరకాలంబు = దీర్ణకాలము, నంగాతంబు = స్నేహము,
కాని చేతకులొ = చెడ్డవనికి ఒత్తికాక్క,
= తానుబట్టిన
,4 కాళ్లు- కేన
వట్టు వదలకున్నా డనుట - లోకో క్తి-వినాశళకాలే = చెడిపోవుకాలమునందు,
వరీతబుద్ధిః = విరుద్ధమయినబుద్ధి - కలుగును అని అధ్యాహార్యము. ఇదియు
నొకలోకో క్షి. అను వచనంబు = అనుమాట. కాలంబు
= ఛావ్స, అనన్నంబుజ
నమాపిం-చచినదిః

పు 1093. కుబుద్ధి = దుర్భుద్ధి పర్యవసానంబునక్‌-= కట్టకడవట

తెల్టంబుగక్‌ = స్నష్టవగునట్టు, ఆడ్డవాట్లువ్రేయకము = అడ్డుమాటలంవలం
కకుము; డిట్టకనంబు= ధైర్యము re ఇంకశేవటిి, క్రోతసన్నా
హుండు ఐ = వేయంబడిన చయత్ననుఃకలవాండై (వ్రయత్నముతో ఆని
 టిప్పణము 71

భఇావముఎ, జాయకొ=దగ్గటికు, క_ర్దవ్య అంశంబు = చవేయందగినవిషయము)

చేవరచిక్తంబునకుక్‌ ఎ = వీలినవారిమనస్సునకే విదితంబు = తెలిసినది.
అపహానా = ఆళ్చర్యార్థకము, సావాసముజ తెగువ, ఆవహావో సాజాూసంబు = ఎంత
సావాసమురా వీనికి, అశ్చర్యకర్వమైయున్నబేఅని భానము. వ్రళయజ్వలనముజ
చ్రళ+యశాలమందలి అగ్ని శలభంబు = మిడుక, విలంఘించక్‌ = పడుటకు?
జెర కావరము - ఎంతమదమెక్కి_యున్న
దని భావము. అధిత్నేపించుచుక్‌ =
దూలుచు, 'శో/ధదుర్ని రీతుండు జ కోపముచేతం జూడ శక్యముకాని వాడు.
వార్యతవల్లభుండు - సింవారాజు - పింగళకు:డు, వార్యతము = వారిగాఅక్షము-
వ్యు. పచ్చని కన్నులుగలది. వివక్షశియోదీతక్‌- = శృత్స్కువుయొక్క. దండించుట
అను వ్రతమును) సముత్థితుండు - వ్యు నమ్‌బ ఉల్‌ +స్టీకుండు = లేచిన'
వాడు, నిర్ణమించి = తరలి, ఖుర్వవ,వోరంబులక్‌ = గిట్టల "జబ్బల చేతః
దుమారంబులు = దుములను, నిరవకాశంబుగాకక- = సందు లేనియట్లుగ, తిరో
హించి = కప్పి, మటు .గుచేసి; హ్రావృషేణ్య+- ఛారాధర4- వారంబు = వర్ణా
కాలమందలి మేఘముల సమూహమును, విడంబించక్‌ = ఫోలయ్యా ధరా
తలంబు = భూ ప్రదేశము, - సంభ. ఫూం కర్మం; అదురక = కదలునట్టు,
దురవభోకభీకర ఆకారంబు జ చూడం దరముకాని భయంకరమైనరూపు?
మోజుక్‌ = అతిశయించునట్టు, పూలు తెంచు = వరుగ _ర్తివచ్చు చున్న, ఉత్‌
అధ్యమక కే స్టమైనయిద్దును (వృవభరాజును ధరాధరంబులు=కొండలం -
వ్యు. భూమిని ధరించునవి. మాజుచెలంగక = వ్రతిధ్వనించునట్లు, స్వా
రావంబు=సీంవానాదము: ను, (శ్యోత్రువునకు భీతికలుగుటనై చేసిన బొబ్బరింత),
నటారుూూటంబు = జడలసమూవాము, నిక్కక = ఉన్నతముశాంగా (నిట్టని
లంవంగాా, కర్ణఎబులు = చెవులు, ఆిక్కించి = నిక్కపొడుచుకొని, ఏింగళ4
ఈక్షుణంబులక్‌ = పచ్చనికనులనుండి, విన్ఫులింగంబులు = మీణు:గుయులం,
ఎగయకో = ఎగనరంగా, అ రాళదంహ్ఞై శరాళంబుగక్‌ ఇ వంకవై నోజలవేత
భయంకరమగున ట్లు అస్యగవ్యారంబు = గువావంటినోటిని, జిహ్వా పల్ల వంబు =
72 నీ తిచంది క
pS

చిగురువంటీ నాలుకను, ఆల్జార్చుచుకొ = ఆడించుచు, కుప్పింవక్‌" ఇ ఎగిరి

దుముకయగా, చొబ్వుకా = జౌడను (త్రోవను; కేప్పించి = తొలగించి
వృషభ ఇంద్బు0కం = ఎెద్దులయందుశే స్థుంశు-సంజీ వకుండు, సమాల్‌ కీప్ప
నాలనిజేవంబు = పెశిత్తంబడిన తో (కయుక్క కదలుట, పెల్లు = మిక్కి లి?
తుళ్లి = గర్వించి, బయలక జాడించు చుక్‌ = బయటకదలించుచు (గాలి
భో
నాడించుచ్చు, భూ నభః అంశకరంబు=భూ మి మొక్క._యు ఆకాశముయొక్క..
యునడిమివృదేశము (భూమికిని ఆకాశమునకును మధ్య ప్రదేశము - అంక
రాళశమ్సు, బూరటిల్ల కొ =నిండునట్టు, ఊదార ఆరావంబు = 'పెద్దజంకె,
మస్తకంబు ఇ తలను వీటవాలంగక్‌ోొ = వంపుగా, ఒడ్డుకొని = చాంచుగొని,

మెజసీన తెణంగునక్‌ ఆ ప్రకాళిం చినవిధమువ, ఊలరీకి జ పరు వెరత్తి, ఉరమ్ము =

టోొముగ్సు శృుమఃక- జి పొడువంగా, ఎకిమోండు ఇ రాజూ సొమ్మసిల్లిజయూర్భ

నోయి, తెచ్వనకా ౯ శీఘ్రముగా, "తెప్పెజీ = తెలిసీ ముప్పిరిగొనుకోవంబుణ

మూ:డంతలు ఎక్కువై నకోపమును, ముప్పిరి +పిరులిం- న్నా సమా
ఇ మూడు
నమునమూండుశబ్దము లోని డు వర్ణ మునకులోపము, పోంది పహాల్టునకుద్విత్వము,

వూర్వదీర్ణ మునకు వ్రస్వ

a
యు = ఆచ్చికద్విగువుగాన చేకవ చనము. ఆటోపం రొ,విజ
wn we

త్వరపడి, లాఘువంబునకొజచులుకనచేక, లంఘీంచి=దువి.కి, వజ సఖంబులు =

(WU
వృజ్బాయుధ మునకు మతములు (అనంగా వ బ్రా/యుధముతో సమానమైనవి
నఖంబులు = గోళ్ళు

పు 104. ఊకుళొనక్‌ = (గృుచ్చుగొనునట్టు, మూంపురంబు=భుజ

శిరమును చఆచినక్‌" = కొట్టా, తొరుంగ కీలాలజాలంబు = కాౌాటుచున్న

చెలళ్తుటిస మూవాను, నగ, = పఫూరంబు “నగ ఇ కొండయొక్క, శ్చృంగజక్‌ ముర

మునుండి, నిస్సరల్‌ ర ఉప్కవహించుచున్న, రృురీప్రూరంబు = నెలయేటి ప్రజా

సామును (ప్ర వావాముయొక్క_ ఆతిశయమున్సు, అనుకరింవక్‌ =ఫోలగగా-నగ
=, , ఆనుకరింపక=పింగళకుని సోటిచెబ్బలవే కాజీన చెత్తుటిచేం దజిసీన సంజీవ
 చీప్పణము 73

కుడు నెలయేటితోయహాడిన కొండఐకె నుండె నని తాత్పర్యము, సోవల్డ భుండుజ

గోవులకు ప్కభువు - నంజీవకుండు, మలంగి ౫ పెనయి శాకళిఖరంబులుఆవాండిీ
మొనలు గలవి ఖురంబులం జ డెక్కు_లు - గొరిజలు, తాచినక్‌ ఇ కొట్టా,
తాపు ఇ చెబ్బ, రల వరాభదంబు = సంజీవకునివలనం నలిగిన ఈయాయద
మానము, గుండియలు జ గుండెలనుఆనిముఎ౨సక్‌ = వగులలగొట్టంగా, "బెండు
వడి = నిశ్చేష్టితుండై, గ ఆ సీంగములరాయండు = కంఠీరవము
వు. కంఠమునందుధ్ధ్వ్వనిక లది. దండతాడివ భుజంగంబుభంగకొ=క జ్ఞచేంగొట్టం
బకినపూమువలె, భుజంగను - వ్యు, వవంకరగా౭బోవునది. రూ. భుజగము*
రో(జుచుక్‌ = నిట్టూర్చువిడుచుచు, ౪వలొకించితి - ఏ = చూచితి వా-ఇందలి
వఏకారము నించావాసకము, ఛవదీయడదుర్త్య క్రశ్ర్‌వణఫలంబుజనీదయిన దురొ
లోచనముయొగ్క.. వినికివలన: గలిగికలాభమును-నీ మాటవిన్న ందువలని, ప్రయో
జనమును, చూ ఫోవక = ఓర్వంజాలక, ఇక ్వూురకుక = పీంగళక సంజీవకులకు,
ఛేనముకొ = నిరోధమును, re క దూరము నిచారింవవై తిని =
నీర్ధాలోచన చేమకపోయితి వనుట. వండిథమాని=దండితు:ండని తన్ను తలంచు
హి ననకజళతనకుక
+అఎ కనకుమా ర్‌మే సాగమికికొనహితముఇజరాజునకుల'
గూడు అవాహా _ సంతా పార్థకమ మడక మహల్‌
ఆ + అఆవదక్జగొవ్న
యావడను, ఇనుమ =|| ప్రక. తలంగువెరప్రు ఇ తొల. గెంచునట్టియు'పాయము,
పరికించిలిని వనిక = ఆలోచించినవతమున, వలంతులను అ = సమర్థుల మే,
పాంకంబుగాక్‌ = సొందికగా బొకంబులు ఇ కావరపుమాటలను ఆడకొ
వచ్చును = చెప్పవచ్చును, పోరా: = కష్టము; నంబళిం చుటజఐవల్టపజిచుట =

నిర్వహించుట, సు*రంబు = నులువుం దుర్జన సేవితునిక = దుష్టుల చేక సేవించం

బడినవానిని, కమలవ౧డమండజితంబుక్‌ సీనికొ = కమలనమూహాముచేత నలంక
రింప:బడిన దానిశైనను, గూావాఆి క్రాంఠంబుక్‌ = మొసళ్ళ చే: జుట్టంబడినట్టి:
వ్మాదంబునీపో
లెక = మడుంగనువలె, రాజును, , , వెజితురు - 'మొకళ్ళతోం
గూడినకొలను కమలములచే నలంకరింపం బడినప్పటికిని ఎట్లు ప్రవేశించుటకు
74 నీతిచంద్రిక

జనులు భయపడుదురో, ఆట్టు రాజు ఎఎతమంచివాంటై నను దుర్షనులతో ం

గూడినయెడల వానిని జనులు వేరవెబతురని తాత్పర్యము. స్వార్థ2
సీవనీయంచే
ఆ ed
ఆస క్షికలవాండవు;
జ
అనర్థము = కష్టము, పళ = ఒంటి
నలా! st

వానిగా నీరిక్‌ = ఎవరిని చేరనీక = దగ్గఅనరానీఛోక, తాను అ - అందటీ

వనులు మైనివేసికొన్న వాగే యనుట. ఆసాధువులకుకొ = ౩ నులక, హీ
అపాూది అయి
శ
జ మేలుచేయువాండై,
చ క!
తల్‌ ప్రసాదత?
బుక్‌ పష
= అవక భువు
క

యుష్క్తా అన్నగ్తహము చేశ, వడసీన = పొందిన నళిందదు = చెడ కు.

పు 105. అహిళంబు = కీడును గడియించినది = సంపాదించినది,

తశ్న్రసా, , , చెడిపోవును - రాజాన్నుగహామువేక వచ్చినణశద వెడదనియు,
రాజుద్భోవాము చేత సంపాదించినది మిక్కి_రిళ్ళరలో చెడు ననియు తొాక్చ
రము, ఆర్థశాశ్ర అయ్యుక్‌ = స్పీనిఇాస్తమునెజ-గని వారైనను, పండిత
మానులంఅయి = పండితుల మని కల:చుడానై, కృత్య అక త్యంబులుజ చేయం
చగినపనులను చేయరానిపనులను, నిక్భయింతురు = నిశ్చయితురు. ఫలవైైవ
రీ బ్రంబునక్‌ య్‌ కార్యము చెదున పుడు, చైవప్రాతికూల్యంబు = దైవము
తు వతికూలక్వమును, నిమి _త్తంబుగక ఇ కారణము ౧% వచియింతురు
కాని = చెప్పుదురేశప్ప, క్స్‌గ్రిజ్ఞాంస్తమునెజబుంగనికొందటయి తాను సర్వజ్ఞ
న లని
యెంచి తెలిసియం ప ఈ చేరాలదురు; అశార్భమలు చెడినయెడల
చైవానుకూల్యములేమిచేం జెజిన వని తలంతురని భావముం బట్టిమూర్డులకుక్‌ =
అట్టిమాథులకు, సూ వీముఖమువలెక్‌ = సూబీముఖమనపక్షివలె సూచీ
ముఖము - వ్యు. నూదివంటి ముక్కు గలదె.

హిమపంతంబు = వ్యు. మంచుకలది, ప్రాంితీంబునక్‌ = దగ్గు

కనుమ,
, =.కొంతంబు - కునుమ=పువుష్షలయొక్క_యు, ఫల=సండ్ల యొక్కయు,
నంతాన = సమూసామువేక, కాంకంబు = నునోవారమైనది, కాంశారంబు =

ఆడని, కవినందోవాంబు = కోంతులగుంపు, కపి - వ్యు. చలించునది. జ్యోతి

 టిప్పణము 75.

రింగణసంఘుంబు = మిడు ౧సరుంబురుగుల. సమూపహాము, అనలంబు = నివుణ

అనుబుద్ధిం జేసి = అనుకలంపుచేళు డాసీ = దగ్గఆకు బోయి, నిష్టుకలు =
నివ్వలు+ పురువులు = రూ, ఫురునలు, ఆచాయక్‌ = ఆకట్టు అల్లమహీరు.
వాంబు చేరువ = అఆయగవడు
చున్న వెట్టుదగ్గఆ, మహీరువాంబు = ప్యు భూమి.
యందుమొలచునది. ఇంగలంబు = సిహ్వుక, -పాచికొండు = పోంగొట్టుకొనుండు"
మర్క_టము =కోంతి = వ్రనై తిరుగునది. గాటంబుజఎక్కు.వ+వికృం దశలో"
గాఢుబు- దీపింపకొ = అతిశయించంగాా కర్టవ్య ఉపదేస్ట్రవు = వేయందగిన
దానిని ఉపవదేశించుదాననవు. ,గృక్కునక్‌ = శీఘ్రముగా, కాలంబుతుదమాట్టిం
వొక = చంపెను.

బుద్ధిహీనునికిక = బుద్ధిచేతవిడువంబడినవానికి, (ప్రాయ వాదులు జ

లచ్చ కములాడుఇఐెరు, చెక్కంండ్రు = అనేకులం = రూ ఇక్కురుం దుర్త

భుండు = అరుదు, హిత శ్రోత = హితమును నినువాండు, దుర్భభుండు = దొర

కండు, రోయువాండు ఇ వెదకువాందుం

పు, 106. కోలుపోయెను = పోలగొట్టుకొ నెను. సాకల్యముతోక =.

పార్థ ముగా వృాక్రు చ్చెదను= టెప్పెవను, అఆకర్ష్మి౦పుము = వినుము.

జనావతీ = వ్యు. ఎక్కు.వజనముకలది. చేహారులు = వర్తకులు రద్ద

యుకె = మిక్కిలి, సొహాోర్టంబు = నేన్నూమును, వర్షింతురు = ఉందురు*
లా.తివిలాలికికొ = ఇతరదేశమునకు, పాలి బేరంబు = భాగముతోడి బేరమును,
అభిమళంబు = ఇష్టమును - ధనముసంపాదించుట యనుట, ఒడంగూడుడుక్‌' =
చి వేజయగా అఆభిజనంబునకోకొ = తొల్లింటివాసస్థానమునకు; తానుండు
చోటు నినాస మనియు, కనప్రూర్యు లుండుచోటు అభిజన మనియు "నెజుంగ
వలెను. ఆనయించుట ఇ తెచ్చుటను, చ్రకటింపక చనదు = "వెల్లడి చేయరాదు.
న్యాయతిర్టితంబు = న్యాయము
చేత సంపాదింపంబడినది. కొణంత = తక్కు.వ
నరభూసముక్క_ రసమార్జితంబు = లేనెటీంగలనమూవాముచేం గూర్చంబడినది.
76
/ స్‌శ్రి దికి
సితిచంద్రి

మధ్దుప్పు = తేనె, తొజుంగి = నికిద్కి “కులు=ణచలం చేనొం ద్రునెసు ఎ ఆ

రీపీికొందురుగదా. నగరంబువజగడడో = పట్టంబు వలువలు, రొక్కుంబు =
ధనమును, గుప్పంబు = దాయబడిన దానిని, బం కణీక్‌ ఇ వొసలసేనవ్వువు?
ఒడంబడి ఇ సమ్మతించి, బిందియకౌ = సీధెనెయ? ౫ పొందుటచి = భ్‌ద్దము
వేసీ = పదిలవణేచి, సాఫిక్టానంబుగక్‌ = గుటుతేకో (గూడిన ట్లుగా, ఒక్కుపుటు
మపీరుపూంబుబేరువక్‌ = ఒక దుతనెట్టుడ్నాణ, లాంతులు ఆ ఇనరుల్యు
సారి = పూడ్ని, తమఇరవులపకి" = తాదుశాండంచోట్లక, నుఖమ్ముఎజిరి
సుఖవుతో నుండిరి, గుప్త వ్రకొరంబునసరొజ సదారరుల i os
స
శతి, శంకించక్‌ అ ధఫయపదుట, న్‌
భోలంఎ ఇ చాలకాటము, సను
మూసీతిమి = 'మోసపుచ్చితిమ. ఊట్హంబులఎవక = చునన్ఫులలో, సెఆలు =
ఇతరులు; కొటింత = తక్కువ రొజన్యాంకేంసు = వ్యు" ము ఏరొజుగలపి;
ఘెద్దరాజుగలఏి రాజవంశ మనంబడునుం నిమరానంబునక ఆ చేశమునందుం
సుం 107. చనుభెము జ రను. తోకాని జ వెంట. బిష్టుకొని, నగి

కించి = చూచి, వివజణ్ఞు౧డు = దుుఖముకలడా.డదు, అప్పలళశించుకొని = కొట్టి

కొని మృీక్కద్రోహిజన్నే హితునికి ద్రోహము చేసిక వాడు. ఒ:టికా = ఒంటరి
తనముచే, విషాదంబు = దుఃఖమును దక్కిం ఏకొనక్‌ =ల భృవటు చుకనుటకు,
అన్యులు = ఇతరులు ఆలంతులకొ ఇ సులువుగా కినుక = కోబమును, "మెచ్చు
గక = మెచ్చునట్లు, బయిరవాసంబు = ఊక్తరీయమును, కటివస్త్రంబుక్‌ =
మొలయందలి వస
శ్రచానందు అశర్షివక్‌= రోగయగా, వీవగించి = అనవా
“వడి చేలవిడిచి సాముచేనెనెదవు - అరా దోషారోబకు చేనెద వని
తాత్సర్యము* నాలుకమిగులరానీకుము = ఎక్కువగా మాటాడకుము. తాళికజు
పీద్చు, కోలుపోయిననాకుకొ = పోంగోట్టుకొనిన నాకును, వంశదూరంబు -
'సొమ్థఫోయినవానికి ఓర్పు ఉండుట కన్ట ది ఛాగ్చర్యము, కాక కదా.
చేపట్టు = చేతియొక్కవట్టును, నివేదింవకొ = దిన్న ఏంపంగా.
 టివ్ప ణము గ

పు. 103. ఇంకే = ఇంతమ్మాకృ మే. ఒక్క'పావంబు = ఒకదోపషు

మంను, స ఆఅ రాజు, వ్యుః వృథిపికి ఈళశ్వరుండు. ధర అధిక్ళతులక్‌ =

న్యాయాధివతులను, తగవు = జగడము, నియోగింవక = ఆజ్ఞాపింపంగా, అవ

భఛానంబుతోడకొ = చెమ్మదితో, ఆశధరకించి = విని వాదికొ - నందిగుషుని;
ప్రతివాది చుదర్శనగుప్నందా, ఫెనివుదులకుక = అవజారించినందులకు,
pn.

సామలు = వు. సాక్షాత్తుగా జాూపినచారు. అఆననంబు ఇ ముఖమును,

దీనంబు = దుంఖముతోంగూడినదానిసిగా, వెడియుకొ = మలీయు నాశ
థంబు = న్యాప్రకిజ్ఞను, మ్య్మాతృపితలకుక = తల్లినం డ్రులయెడ, స్వ షా వస్థ
యందుక్‌ వినక = కలలోనె నను, నత్యశీలు డక = సత్య మేస్వభావముగా:
గలవాండను, గుణగణ్యులరుఐగుకావంతు ఎ యంచెన్న (దగిన వారు, ఎలు ల్రి=

బిస్తరశా, శక్యం టే = తరమా? శచధమ్మాకృంబునకొ = ప్రతిజ్ఞ ఇేసీినమ్మాక్ర,

మునే, తుదముట్టక్‌ = చెట వేబుపజకు ఇదమ్‌ = ఇది, ఇత్థమ్‌ = ఇట్లు, అని
అనుకొని, “ల్లనిజంబులు = అబద్ధమును నిజమును నింద =దూటును, మోపి =
చెట్టి గొంతు = అజపును;) కావించెదుక్‌ కాంబోలుకొ = చేయుచున్న
వా౭డే మో. rial = జాగ స్త్రీకి, రో క్తడిశాసుద్దలు = పరి వ్రత
మాటలు - జార వత్మివ్రకవలె భాటలాడుకట్లు ఈనందిగుప్తుండే ధనమును
అవవారిం చి అఆచుచున్నా డే మో వని కలంచి రని తాక్సర్యము. చూపు

చూచువారు ఆడికొనుచుండక్‌ = వెవ్చొనుచుండంగా సభొనదులు =

న్యాయాధిపతులు, వ్యుః నభలోనుంతుదార్చ 'వెజంగవడీి ఆ ఆశ్చర్యవడి,

అన్నోన్యముఖ అవలోకనంబు = ఒకరొకరి చూముయొక్కచూచుకొనుటను.

పు 109. ఆ శ్రుత చరం = ముం'దెన్న డునువిననిది ముచ్చటించు

చుక ఇ వెవ్వుచు) వణిజులక్‌ = వర్తకులు _ వణిజుండు - వ్యు, వ్యవహ

రముచేయువాండు, వబువాతకొ అ ప్రాతః కాలమునందు, వివాదంబు అ తః
“వును, పరిశీలించెదము=ని'చారించెదము. ప్లై అని జ సరి యని, సమ్మతించి, నిశ్చ.
78 నీతిచంద్రిక

యంమబులకుక్‌ ఆ ఇండ్లకు, నిజగ్భవాబహిన్ద్యారం".౨ ఇ తేనయింటి కలజా”నిని,

కవాటపీహీతంబు జ తలుపుచవేమూాయయడినచానిని, కావించి ఆ వేసి (ఆయా
కలంపుమూూసి), గర్భఅగారంబుక్‌ = లోవలియింటిని, భూగు ప్పనన ఆవజార
290బు ఇ భూమియందు దా(పంబడినధనమును అవవారించుట్క, ఆషెగక్‌ అ
మొదలంగా, స్వకృతంబు = తనచే చేయంబడిగగొనిని, సిజేడించి ఇ తెరిపీ,
ఆర్థంబు ఇ ధనము, నకలపురుషార్థసాధనంబు = బల్లపురు వార్భములను (భర్య
అర్థ కామ మోతుము లను కోరికలను సాధించునిదిం దుస్సాధ౨మిజసాధింవ
నలవిగానిది ఒక్క_ండు = అన్యము, రులనిద్యాగూవగుణ విహీనుకొ వీని? ఇ
కులము'చేతను విద్యచేతను చక్కందనముచేళను మంచిగుణములచేతను విదునం
బడినవానినిగూడ, సర్వసంవన్నుడు ఆ అన్ని టితోంహాడినవాండు, దురినంబు:
లకుక ఆ పాపములకు, దారిద్ర, న్చంబుక్‌ పోలెక = "పేదణికమువరె బారీ
చ శ్రము - వ్యు దరిద్రునికనము. నకల దురిగకవణంబునకుక్‌ = ఎల్లపావ
ములను బోంగొట్టుటకు, నిదానము = మొదటి కారణము. సకల, , ,నిదొనుబు-
దార్మిద్య్యము పాపమునకు: గారణమైనట్లు ధనము పాపమును బోంగొట్టుటకు
కారణము ఆని భావము. తత్‌ అర్జనంబుకయి = ఆధనమును సంపాదించుటనైై
(ఆధనముయొక్క_ సంపాదనష్టై, పౌచికంబునక ఇ ప్ర్రాయళ్చిత్తమువేశ్రు
పొచికొనవచ్చుకొ జ పోంగొట్టుకొనవచ్చును* 'నానంబట్టి = అనీతిళా త్రము'చేత,
'ఒక్కు_మయిక్‌' = ఒక్క-విధమున్క రొక్కం౦బు = ధనమును, సమార్జించితికా జ
సంపాధించితిని, వా_స్టగతంబు ఇ చేతినిపొందినది, విత్తంబు = ధనము దక్కించు
కొను'వెరవు = కన శైనిలంపుకొను నుపాయము, పీజిండికనంబునకొ = అవివేకము
వేళ జూజకొవిదువకవీల ఇ నీల వదలిపెట్టవలయును? వేకంజిక్కినధనమును
“వదలుట అవివేక మని తాత్పర్యము. సల్‌ ఉపాయంబుజమం
చియు పొయము.
జాగు = ఆలస్యము, వేగకమున్ను
4-అ ఇ తెల్లచాణకమంం దే ఆడంగి = చాలీ,
రూ. అణ'గి, ఆద్భశ్యుండవు = కానరానివాండవు - ధర్మ అధిక్ఫుతులు =
ధర్థాధి కారులు, న్యాయాథ్రివతు లనుట* చనుదెంచి ఇ వచ్చి, అడుగుతలీక ౫
 శకి వృణము 79

అడుగునహ్వదు, జంపు = ఆలస్యము, ఒ ర్జెపలుకుము = నొక్కివెన్వుము - బిగ

ఆయా శెవ్వము నా వెప్పినచొవ్వుజనే వచెప్పినవిధమును చింతించుచోక =
ఆభగేచించునపుడు, రాంగల అపాయంబునవహితము = రాంబోచ్రుకీడునుగూడం
పు, 110. శాబకంబులక = పల్హలను, కాచికొనక్‌ ఆ కా-పొడు
కొనుటు కోలుపోయిన బకంబుచంన౨ఎబు జ పోంగొట్టుకొనిన ఫొంగయొక్క
విధము, నింబవృతము = వేంయవెట్టు, బకమీభునంబు ఆ కొంగలజంట. బకశా
ఆంగన = ఆ:డుకొంగ, చిదుసలు = పుల్లలు, బోదలక్‌ జ వీల్లలుగా నీదు
చుక్‌ = పెంచుచు. ఏకవాంగను అంగన = ఆండువన్సీ - ఇక్కడ ఆండుపొంగం
ఆల్ల ఈ క్రిందిపుట్ట అగి కాలభుజఎగంబు ఇ అయగవడుచున్న యాక్రింది
పుట్టలో నుండు త్రాంచుపాము, రాయిడ్‌ = ఉష్మద్త వము, ఆప్రులుంగులు ఇ ఆ
వళులు, వలస ఫోయెను ఆయటజచోటువిడి చిసోయెినంట. విన్న అప్పటంగో లెక
విన్నదిమొదలం, ఎియుచున్నయది = కపించుచున్నది. ఈకరువుక =
ఈచెట్టును, ఈశెత్తురుగందులక్‌ = చెత్తుకుగాకందులక = ఈ నెత్తురు
బిడ్డలను - వసికూనల ననుట. ఇడుమ = ఆవద, తొడరినక్‌ = పొందిన
యొడల, సయిరింతుక్‌ ఇ ఓర్పును, తొరుంగకా = కాంగా ఎలుం౦ంగ = కంఠ

ధ్వని; కుత్తుకక. = కంఠమందు, తగులక్‌ = తగులంగా - పెకి రాక యిమిడి

యుంండంగా నని యర్థము, దయికః = భార్భను, బకొోోటంబు ఆ కొంగ, ఉమ్మ
లించెదు = దుఖుంచెవవు. ఉమ్మలించెదు ఎ ఉామలిం చెదవు = తద్ధర్హార్థక
శ్రీయ గావున వకారమునకులోపము బహుళము, ఊమ్మలికకొ = దుఃఖమును,
కొండ్‌"కకార్యంబు వా టికార్యమునై నను, ఊజడుము = ఉవళమిల్లమం
శత్రువుక = వగచవాసిని, వరిమాప్ప'వెరవు = చంఫపువిధమును, వికించికిక?=
ఆలోచించితిని, ముంగిపొదదొరంకొని = ముంగిసపొద మొదలుకొని, అట్టు =
ముంగిసపొద మొదలుకొని 'పౌముపుట్టవజ కనుట.
ప్కు 111. పుట్టపట్టుకొ = పుట్టయున్నచోటును, ఉఊరగంబుక
పౌముళు. వ్యు. జొమృుతోప్రాపనట్టిది. బిమార్చె = చంపి భూరుహంబు =
0 నీతిచరి పక
న!

కట్టును,
ల అరోహించి=బీక్ర్‌.. - య. సము-అవరోహీంచి, వ్యవహారం, ,,
కంబంబు - అడునునపాతినక౦బము ౫౫వ జాలక నిలిచియుండలేక వవంక

కొఆగునో తెలియక సడిపోవునట్లై కత -

స్వల్చాధారమున అను
ఘాలానైనను కావచ్చును; లేదా బశిపోనవచ్చును. మనకు విరుద్ధముగ వంణ
మించు ననిభొనము* వీవంకకుక్‌= వపు (శ్రేయంబుఐమంచి", మందల.

మేర, శ_స్టంబు = మంగళము, జోను కావించి = బలాత్కారము చేసీ, ఎట్ట

శేలకుకొ = కష్టము చేత, ఈకాన్నకిగి క ౫ అంగీకరించినతం (ని దొంగ

శేయిటక్‌ = దొంగిలించుటకు ఆ కంపాలమైన అర్థర్మాత్రమునందు; ఆహ్హా
లోనికోటరంబునక = అశెట్టులోనుళ్న హొజ్ణ్లియందుు మాటువణిచి = మింగు
చేసీ ఇరవునకుక = ఇంటికి, 'రునచెంచి = అరుదెంచి = వచ్చి, కొజ
శేయికె = మిగతరా త్రిని, పుచ్చి = క, 'జేవకడకా = స్రాతేకకాలము

నందు Uy
,ప,లివాదియుకొ = నుదర్శనాషఫడును,
న
అరుజేరణా = రాలా,
తోకాని = 'వెంటంటెట్టుకొని, దిద్భరాజనుయాయి జనకలకలంబులు = చూడ
నిచ్భచు
లీ
వెంబడించివచ్చిన
£
జనులకలక సిపిఅధ్వనులు,
నుం
దిద్భక్ష - వ్యు. చూడనిచ్నక్ష
రోదోంతరంబు = రోద$ అంతరంబు = భూమ్మాకాశముల మధ్య ప్పదేశము,
పురంబు= కట్టణమునుండి'వెలంబడీ=తరలి, శ్రుతచర అభ్టీజ్ఞానంబుక=ముందు
న్నట్రిగుణుతును, _వృశువిటసమధ్యం, కే = అవెట్టుకొమ్తులనడుమనుండి,
ఫ-వేరకా= వెడలంగా, తత
రృ్కత్యజన' ౨2లం ౫ అచ్చ ట్రనున్న జనులం, చికృంవడి=
ఆశ్చర్యపడి తా రూ, చి కృముపడి, చిwu చే ఎ వ్యా. కర్త ఏ పాచశకములుకాన్సి

మువర్హ కాంతశబ్దములకు వజ్వాదులు మం మువర కమునకు లోవ

కు ది =
భార బిందువులు వికల్పముగ నగు+ చ్ర (చశతిమలరూ పంబునక = చిత్తరువు
లోని బొమ్మల స నానై యని భావము. చ్లూపట్టక=
సా. కొండొక = కొంచెము, విచారించి = తలపోసి.
 టివృ ణము Bt

ఫు. 112. నిక్కంబు ఇ సత్యము, వృష్టతాడనాల్‌ =వీంపునలొట్టుట

వలన, దన్తభజ్ర్‌? ఇ చండ్లు రాలుట-కారణమొకటియైన కార్యము మటొకటి
యనుట. ముదల = అనుజ్ఞను; సాశ్నీభావంబు = సాక్షీతనమును తత్‌ అను

జ్ఞాతుండు ఇ వారిచేత ననుదుతింపం బడివవా:డు, వడుంగొ మృలయం౯ =డోడల

యొక్కయు, అంతరంబులం = సందులను, స్క_ంధశాఖక్‌ =\మా నిపెద్దకొమ
యందు, ఒక్కంటక్‌ = ఒకదానియందు, విశాల అంతరాళంబు = విశివియైన
అోవలిచోటుగలది; తమోమయంబు = బీంకటిచే నిండినది-ఇక్క_డ.మయట్‌
వ్రత్యయము ప్రాచుర్యార్థకము, ఎండుగాదంబు = బండినకనవును, ఇంగలంబు

ఇడి=నిప్వును పెట్టి, దరికొల్పుడు కొ౭మండింవయా, మవాల్‌ ఆధీలంబు=మిక్కి_ లి

శయంకరము, అగ జ్యాలాశాలంబుచేక ఇ అగు మంటఆఅసమూవాము
చేత,
పొదువంబడి = చుట్టంబడి, కమరక జ కాలంగా, అంతఃవర్షి = అోవలనున్న్న
వా(డు, ముదివగ్గు = ముసలికనముచే బక్క_యైన వాడు, బ్యెలి = భయపడి,
చెగ్గలంపుం దాపంబునకోక
= బెగ్దలముషాతాపంబునకుక -= అధికమైన వేండిమికి-
కర్మఛారయమున ము వర్ణమునకు పు వర్షా దేశము, పరుషము వఇరమగుటవే నుగా
గమ 'ద్రు,శ సంధికార్యములు = మెఠి = కూ:తను, ెలికకొటాతీకి = చెలం
వలికి దుమికి, అనుయు కండు అయి = అడుగంబడినవాండై, పికరుండకా =
తండ్రిని, పెడవెనిక = చెదియొక్క-_ వెనుకటిపృక్కనశు, పెడ, , బెట్టి - వినక
ఆని యర్థము. ఆరటంపడు
చుక = పరికకించుచు, తొటంగెకొ = విడివెను
కొటుకక = కొజ్జునందు, ఈకొంటిక౯ = సమలతిం చితిని. అకార్యంబు = చేయ
రానిది. ఎడరు = ఆపదను, "పౌకిస్థుండక = మిక్కిలి పాపముకలవాఃడను,
వరులకొ = ఇతరులను, పంచించక అ మోసపుచ్చుటకు, వంచితుండుజ మోన
పుచ్చుంబడినవాండుం
పు, 118. నిదర్శనంబుగక = దృష్టాంతముగా, అజస్తుందంబు - వు.
మేశయొక్కే. కడుపువంటి కడుపుకలది _ వణిజుండు-రూ. వణిక్కు_ఆకోమట్రి,
92 నీతిచందిక
UU

కాదు. దుగులము = శ అణాలు, అడితి ఇ కయింగున్కు బోవాము = ఇమమ్ము

చాపు=దగ్గ్షణ, అన్యుండనా ఆ కొ తవాండనా, (తెలియనివాండనా అనుట్సు
శ్రాముంబు = కష్టము, సురశతీతముగాక = చక్కలా కా పాడంబడినట్టుగా
భద్రముగా - కేమముగా, అజ్ఞాతుండు ఆయి కా సెలపీయంబడినవా౭డ్రై చే
బోకకొ = వేకువను - రూ. వేయసంబోకకా.

ఫు. 114. కల్‌ కాల ఊదిశంబుగక్‌ = అసమయమునకం దగినట్టుగా,

ఆభ్యుక్థానంబు = ఎదురుకోలంకు, కుశల పృశ్నంబు అ 'జేముముయొక్క... అడుగ

టను, కల్‌ అనురూవనల్ల్టావంబు = దానికి దగినమాటను, కొంతకడవు=ొంత

శష్పు కడపీ=ఐజరప్తీ యోగశ్నేమంబులం =యోగ మునయగా అలబ్ధలాభము, త్నేవు
మనయా ఉన్నదానిని గాపొడుకొనుట. విన్నందనంబు = దైన్యము, నిలువ=
మిగత, చదిలము = భద్రము, ఆమో:దటక్‌ = అటు-వెని చూతుకొళా =
చూతునుగదా - (ఆశ్చర్యము వెనుంధాటు = దుఃఖము, విశ్వసించి = నమ్మి
ఇల్ల డపదిలపటిీ
చిపెట్టిమరల అడిగినప్పు డిమని యొకరియొద్దదా,-చుట-వ్యు,
ఇల్లం
చాఅడకము - రావడి = _స్లంఫించి, నానాంజెము = నావరువు -నాణెము
చింతఆకులితుండుకొ పోలెకొ=చింతచేకం గలంగించంబడిన వానివలె (దుఃఖము
చేశ వ్యాకులత నొందిన వానివలె నిమిత్తము = కారణము, నిపుణముగాక్‌౨
చక్కులూ - నేర్పుతో, రాయిడి = ఊపదృపను,; వాతక్‌ = వాయి అక్‌ =
నోట. కొట్టుకొనిపోయెశు = ఎలుకలు తినివేసె నని భావము.
ఫు, 115, వన్నినా:డు = కల్పించినాండు, రాంబట్టుకోవలెను = తీసీ
కొనవలయును. లాంతి ఉపాయముచేతక్‌ = వేలు ఉఊపొయముచేత, భావ
వికారం బు=మనన్సుయొక్క వికారమును, వఏమియుక =కిొంచెమైనను, మోము
నందుకొ = ముఖములో తోంబసీక ఆ అగవడసీయక్క అడంచికొని = అణంచి
చెట్టుని - ఇముడ్చుకొని, వచ్చిన నేగికిక=క లిగిననవ్ర మునకు, మి తృగవము=
నులిమి ఎక్కించుకొని = ఎక్కువచేసికొన్సి రాకపోకలు = వచ్చుటను పోవు
 టిప్పు ణము 88

టను రాక - వచ్చుథా,, కదం. పోక . పోవుథా. కదం. ఆజ్ఞలు = అడు

గులు, శ్రొక్కుచుక్‌ = వెట్టుచు, కుసిలించుచుకొ = దుఃఖంచుచు, లొచ్చుజ
అల్లరి, వెంబడించునెవమునక్‌ = వెంటపోవు నవ్యాజము చేత, వీకాంతస్థానం
బునక్‌ = జనులులేనిచోట, డాంచి ఇ దాంచి, ఆననంబునకొ = మోము
నందు, దీనిభావంబు = మై న్యమును, అరగుచెంచుడుక్‌ = రాంగా, అన్నళించు
కొనుచుకొ=బోదుకొనుచు, ఒడిగట్టితివిరా = ఫూనుకొంటివిరా! రా - నీచో
ద్దేళకమగు ప్రత్యయము.
పు. 116. ఇంత తెగవకుక్‌ = ఇంతసావహాస కార్యమునకు, "పాలు
వడుదువా = ఫూనుకొందువా! నినువు = బిడ్డ, రూ. నినున. శోక క్రో,ధవరీత
ననుండు అయి = దుఃఖముచేశను కోవముచేశను చుట్టండినమననుకల
వాడై, లేక్‌ = పుట్టణా, శానీర- రా. నీచోద్దేశకమన ప్రత్యయము,
అనుకోకుము = అనుకొొనకుము=కేలంవకుము, - కను-నకు కో - ఆదేశము. సత్వ.
రముగాకొ = వేగముతోయహాడినట్టుగా. సీచెస్పెనఅర్థము = నీవు చెక్చిననమా
చారము, చెప్పిన - థఛాతుజవిశేషణము. ఇట్టివిశేషణముల క_ర్భృవాచకము మన్టీ
విభశ్రియం చేనియు, పథ మయందేనియు నుండును. అశ్రు ,తదృష్టచరంబు వ
ముందు నినంబడనిదియుంు చూడంబడనిదియం నగుసంగతి, పొడమించెడుకొ=
కలిగించుచున్నది. నాక్‌ = అని భర్హాధికారులు అడుగగా, జరిగిన ఆర్థంబు=
నడచినసమాచారము, వారికిక్‌ -- ఇంద్ర పౌలికునకను ధనగుఫ్తునకును - ఇంద
'పాలితునకులోహమును థనగుప్తునకు చాలని అని యథాసంఖ్యము. చోరదం
డంబు = దొంగయుక్క_ళితను నానా చ,కెరంబులక్‌ = వలువిధములవేత
ఉపాొలంఫించు చుండెక = దూజుచుం డెను,

తళ్ల్‌అవసరంబునకొ = ఆనవాయమనందు, మెగంబులరాయండా =

సింహాము, పొడవు = ఆకారమును, ఓందినకాతాళంబు అనకొ = ఫొందిన
84 నీతిచంద్రిక

కోవమో అనునట్లు, అడరి = విజృంభించి, జుంజుజులం = చింపిణకీ వెండ్రుకలు,

నిక్క_క=నిగుడంగ్యా బెకిదంపుటులుమును=భయంకరమైన మేఘగర్దనమున్న,
వ్యు. 'బెడిదము- ఊజుము=చ్యా. కర ఛారయసమాసమున మువర్ణ మునకు ఆచ్చు
వరయమెనదిగావున ఫువక్షా చేశటువర్డ్యఆగమములు. ఊజని నెజబొబ్బ = లక్ష్యము
చేయని నిండుబొబ్బరింతగు, ఇజిజఐచేసీ, చంగునక్‌ -ఎగురుటయందగు ధ్వన్యును
కరణము. కోలగ గ్రైరకుక పో లెక=కెళ్ళకు దారమును పెనంచి మూటకట్టుగా

వ్యు. ముందుగాకాళ్లు - ప్రాంతాదిన్యూకృముచే

జి. ¢
౦దు”-కులోవము, నుగామము
కొ స టో

నై ద్రుకేసంధిచే ముంగాళ్లు అయినది. బల్తివట్టి = అదిమివట్టుకొని, కుత్తుకక్‌=

మెడను, గుటగుటక్‌ - త్రౌగుజ యందలి ధ్వన్యనుకరణము. శ్రౌవి- రూ, శ్రా
ఆబసవనికొ = అయొద్దును _' సంజీవక) ననుట, * ఊసుజునకుక్‌
పాచి = ప్రాణ
మునుపోంగొట్టి, (ప్రశాంత కోథుండు = మిక్కిలి ఉపశమిల్లిన కోవముకలం
వొండుం

పు. 117. ఇరవువకుక = ఊనికిపట్టునకు, అను తావవరీతమాన

నుండు = వశ్చాత్తానముచేతం బుట్టంబడిన మననుగల వాడు జాయక్‌ొ =
ద అక్కు కటకటా - అయ్యయ్యా. ఇది సంతావమును తెలుపును. "దారుణ
కర్ఫంబు అ రార కార్యమును, భరణరథణంబులక్‌ జ పోషించుటచేకను కాపా
డుట చేకను, సృకృతిరంజనంబు = జనులకు సంతో షమునుు, రాజనామంబు =
రాజు అనుెపిరు, కాల్పనే - వనికిమాలినవన్తువుల నగ్గిలో వై చి రూపుమాపు
నట్టు రూపుమా పుటకా = వ్యర్థ మని యర్థము. ఐషవృతమేనికాఎవినపుకెట్టు
చైనను, సంవ రిచి = కక లు, ఇఛేదించక్‌ొచనదు= నుక రాదు.
ఎణీ=౫ వక = తెలిసీయో, ఎజుంగక ఏకొ = తెలియకయో, నేరమిజతప్వును -
అవరొాధమును, నయంబుభయంబుకొ ఇ నీలినిభయమును, చేీండుకోలునక =
 టిప్ప ణము 85

ప్రార్థన చేత, "తెలవంబడినట్టు = తె నియంజేయంబడినట్టు, అభినయించి = నటించి,

మిన్నక = ఊరక, మణి = మరల, నిజఅధికారంబువలనక = తనఅధికారవకి
నుండి, తలంగకవలయుక్‌- = తోొలంయగింసవలయును, తీండ్రంబు జ తీళ్ల
త్వము - తీవ్రత, 'కానిపింపక్‌ = అగవజిచుట, వోలదు = కేగదు. తక్కుం
గల = మిగిలిన, లెంకకూటువ=నేవకులనసమూహాము, (రూ. కూటువు) కాయం
వుకొ = అనురాగమును, తొజంగుకొ = విడుదును దొనంగు = ఆవద,
పొనంగుక = కలుగును. కడిందికర్టంబు ఖఐరక్‌" = కష్ట్యెనకార్య మైనను
సాధింపవచ్చుక = చక్క_బెట్టవచ్చును. గడిమించుట = సంపాదించుట్క
నుకరంబు = సులువు కలకాలము = ఉన్నంత కాలము, దురాషరంబు = అడ్డ
గింవరానిది, దుర్భశంబు = అపకీర్తిని బాయక్‌= శత్రువును; ఇవ్వడువునక=
"ఈవిధముగా ఉమలంపడ॥క పోలదు = దుఃఖవడుటతగదు, సెరగు = అవద
వజువకొ = చేయుటకు, ఏనికవఏనికొ = ఎవనివై నను, ఒప్పరికింపక = ఉొెపేక్‌
వేయకు దోరింపవలయును = చంపవలయును. పాడి = న్యాయమును,
చెటీక = పూార్థ ముగా, ఎలీంగినగలువలు = శతెలిసీన పెద్దలు, భూపాలం
నకుకొ = రాజునకు, రాజ్యలోభంబువలనక = దొరకననమునందలి ఆశశేత,
ఆఅవహాంకారంబువలనక్‌” = గర్టముచేత, స్వామిపదంబుక్‌- = దొరతనమున్ను
వధ్గంబు = చావు; దండంబు = శీత్క్‌ సర్వసమ్మకం౦ంబు = ఎల్లరకు నిన మైనది.
భద్ర అసనంబుక్‌ ఆ నీంచనోసననమును, అధిష్టించెక = ఎక్కను,

పు. 1 18. పవ్చాష్టుడా ఆమి = సంతోషించిన వాండై , స్వప్తి జ

శుభము, కావుతక్‌ - ఆకీరర్ణకము = కావుత మని = కావుతక్‌ [పని - కా

వ, ఖీకగ్గయముమోంది నకారమునకు అచ్చు పరమగటచే మకారాదేశమెనదిం

థి దా

నకలవరిజనంబులంను = ఎల్జపరి వారములంను, సుఖంబు ఉంజెక సుఖము కో

86 నీతిచంద్రిక

నుండెను - వ్యా. క _ర వాచకమలుశకెండై

నను “తాను” శబ్ద్బమునై తము కర్త
యగుటచే శ్రియ వఏకవచనమే యగును,

నువ్ఫాత్‌ భేదంబు = మిత్ర,భేదమును, నున్ఫాత్‌ - వ్యు, మంచిమునస్సు

కలవాడు. సాంతంబుగక =ఫూర్ణ్మ ముగా, ఇట్టి భేదంబు=కట్టి వేలిమి, మాళత్రు,
వులయందుకొ = మోవిరోధులయందు, ప్రయోగించి=నడపి, విజయంబుక్‌ఇ
ెలుసును, పుత్తులు - వ్యు. పుత్‌ అను నరకమునుంే కల్లిదండ్రు,లను రక్నీంచు
వారు. వార్ష బుక్‌ ఒందిరి = సంతోషమును పొందిరి.

పూ ర్వార్భము=మొదటినగము, (మిశ్రలాభమిత్ర, భేదములు); డ్‌.ర్తరా

నము = రెండవసగము (విగ్రవాము - సంధి)

పూర్వార్థముమసా శ్రమే
జో

చిన్నయనూరిగా౨ రచితము

మిత్ర, భేదము సంఫూర్జ్మము

జెన్నఫురి: వావిళ్ల రామస్వాముశాస్త్రులు ఆండ్‌ సన్స్‌వారి =

శ
చానళ్ల నీ ప్రెన్సున
జ
ముద్రిశము అం 1950
 బతి 1-8 రు. ఆః
భాస్క_రరామాయణము
ఛక్రిరసశతశసంపుటము 1 (20) శతకములు పః శ్రీ
9 I 9 0 ప్ర
ళ్‌ Ill » వప రీ
నీలిశతకసంపుటను 1 5 ౭09 8
మల్జభూ పాలీయము, నీతిశతకము, ఎలకూచి బాలనరస్వతిది, టీకా 1 us
eI
wl
మనుచరిత్ర, జ్యసటీక్క వావిళ్ల రానుస్వామిశా
స్త్రీ
లి
గారి వ్యాఖ్యానముతో
చిన్న
సైజాన మేలుకాగితములమోంద ముద్రికను ,., ర్‌
మార్క_ం జేయపురాణము ఫ్రై వ్‌
"మొల్ల రామాయణము 669 l
యయాతిచరిత్ర, కొన్నిగంటి తెలగశార్య 663 l
యయూాలిచర్నిక్స ఆకొండి వ్యాసమూ ర్తి a 0
రత్నవరీత్‌, సాం ధ్రతాత్సర్యము ప్ర 0
రంగనాథరామనాయణను, ద్వివద షః 6
రంగరాయచరి త్రము హః 0 సని

రాభువపాండసీయము, సటీక ఫస 4
రాజశేఖరనిలాసమం Pe 0౮
రాజయోగసారమా, ద్విపద 469 0
రామరాజీయమః ఫశ 0 సల!

రామాభ్యుడయను . శత 2
లంకావిజయము (రావణదమ్మాయము సటీళ +22 1
చనుచరి క్రవిమర్శనము a 2
వాసివ్టరామాయణము ద్వివద ఫ్ర శే
అము_క్తమాల్యదృ (విక్ణుచి_త్తీయము) ష్య 6
ఛందోదర్నణము (అనంతునిభందము) sia 2
చిల్లణీయము స i
రుక్ష్మిhs సటీక 0
రుక్మి లయము శుద్ధప్రతి 664 0 ౦౧౦౧
౧
లయ౦౧౦
త
beపంలా
భవ
౧ంతఠ
అయ౧పా
F-4
 [కి ర్పుః ౪

రుక్యాంగదచరి త్ర) వీశావశీమావోత్త్మ్యము

వసిష్థజనకస౧చాదము
విచేకసింధు, కొండశార్వ, స బేరము
"వేమన పద్యములం
19 ్రానువొరణార ఇంస్టీషుతో
1 (2725) చిన్నసైజు
స (2723) ఆం ధ్రకాత్సర్యముతో
చేనునశతకము
నిజయవి
లో సము
పీథినాటకము, శ్రీనాథునిదె
విదురనీతి, సటీక్క అంధి)భారతములోనిది
చైక్ళపురాణము
'వైజయంతీవిలానము
శరకంఠరామాయణము
శకుంళలాపరిణయము, కృష్ణ కవికఎశేము
ఛశాంకవిజయము
శళిరేఖాపరిణయము, అవ్బప్పకవికృశము
శిపలీలావిలాసము
శేవధర్షము, 'తామశరవల్లి తమ్మయ్య
శుకన ప్పతి, కదిరీవతిక ఫలము
సమారకమారనవిజయము
సృప్పనుస్కంభము, (ప్రవ్లోదచర్శిత్ర,
19 సటిక, చిన్నసైజు
వీ శారామాంజిచేయనం వాదము, సటీక
కీశారామరామాయణము లం
Ora
గోలా
ON
OO
జా
లలి
జా
ఠి
Para
PAs
MO ౧9౪
౦౮౦
P0000
వా
ఆ
ఊర
అ౦
6ఈఆరంరాలఖ
ఆ
రఠరాలఠలలి

వావిళ్ల రామస్యామిశా స్తులు అండ్‌ సన్స్‌,

202, ఎనొన్షశీడ్‌ , చెన్నపురి.
కేఖరండు, గో పొలంండు
చర్విషుకథలు
గచార్యులక ఢలు
'భునికథలం
*నందళిమ్యులకథలు
కీరేనం తు లకథలు
దుగురుదొ ంగలకథలు
అగాథలు 1
| Il
రాయని చరి క
వంళశకథ సా!

మార్కునిఛరి శు థా రామ. శాస్త్రీ కా

I
IR
ఫ॥౫|
అ
Te
=Rete
ArT
ఏనీతికథలం వ ఫాగమం
' ఉడటొ
|
2.వ భాగము ల ౬౮
౧0౧౦౦ల౦౧
క

"సంఆల్ల రి
ప్రదరామన్న కథలు

చరం జుక్క.రాయసనమం ద్రచరిత్ర,

కల చరిత చిన్న సైజు
వ్‌

త్రి ;
రాద, 9
గదతర్నె త్ర ప
“*థభ క్తుటదర్శి త (er
7
1౨
రారురా
రాా౦౦
పి9ి
cue
కా

ర్ధిలకథలం csc
0999
ర్మ
దగనభం
క, వగటీదుక్ను,
కథ.
ae
చొ
 ననలబు
శీతారామనూ
ఐవస్తో
నిస్టాలనేవి
రాధారాణి
దుర్లేళనండని
తలా
లీల
దిలారాము

కోవబన్‌ కన్నకి
పీరచాల
ఉనందనుర
అాలో కోయ Fi
ఆంధిరొష్ట్ర
ప్టము 1.
ఫోషినార, చరి రృవివరూకచుగు
డ నవల మ
HOD
OO
[3
rs
2:
bl
వం
ba
ఖా
pal
బాలాదిత్య (చరిత్రా
జూశృశమన 'నవల) ' et ల్ని

జేళభ కు
కుడు జాకి

శంభుతో నొక నాంటిననా కారదు 3

చంద్రగస్తుడు
సీలిసింధువు.
పనజాత్సీ .
. న్వర్నయాశ్ర, 5
న ఈగ్గుకుమన్నూర్తులు
rE
పైన్‌
WO
ఈ౯ l
వావిళ్లరానుస్యామికొస్తులు అ౩డ్‌శ్‌సన్స్‌,
292 ఎన్‌క జేడ్‌,చెన్నప్ప