Professional Documents
Culture Documents
1 7677335083
1 7677335083
بافتههــای دوره صفــوی را از نظــر نقــش مــی تــوان بــه دو دوره عصــر صفویــه (1135-907ه.ق ).نقطـهی عطفــی از لحــاظ فرهنــگ
تقســیم کــرد :در دوره اول خواجــه غیــاث الدیــن ســبکی را بــه وجــودآورد و تمــدن بیــن دوره قبــل و بعــد از آن بــه شــمار مــی آیــد .و یکــی از
کــه ویژگــی آن اســتفاده از طرحهــای کوچکــی بــود کــه هماهنگــی مظاهــر ایــن فرهنــگ ،تــن پــوش اســت کــه در نتیجــه ارتبــاط اقتصادی
خاصــی را در ســطح پارچــه ایجــاد میکردنــد .در دوره دوم طرحهــا و و تجــاری بــا ملــل اروپایــی در ایــن دوره ،بــه تدریــج تحــول پیــدا مــی
نقــوش تحــت تأثیــر مکتــب نقاشــی رضــا عباســی بــود و در طــرح انــواع کنــد .پوشــاک صفویــان بــه طــور کلــی متشــکل از تــن پــوش هــای
مخمــل هــا اســتفاده میشــد .در ایــن نــوع ،طرحهــای بزرگــی بــه چندالیــه و دوختــه شــده از پارچــه هــای مجلــل بــود .ایــن تنپــوش
کار بــرده میشــد و نقــوش فرعــی بــرای پرکــردن فضاهــای خالــی هــا کوتــاه بودنــد ،در میانتنــه تنــگ شــده ســپس بــه ســمت خــارج
بــه کار میرفــت کــه بیــان کننــده نفــوذ نقاشــی در منســوجات اســت. همــراه بــا چیــن هــای م ـ ّواج ،بــاز و گشــاد مــی شــدند .انــواع نقــوش،
صنعتگــران صفــوی در گلــدوزی و قلمکارســازی نیــز ،کــه عبــارت پوشــش ســر ،جواهــر ،زینــت آالت و ســایر تزئینــات نیــز بــا آن همــراه 20
بــود از نقــش انداختــن بــر پارچــه بــه وســیله قطعــه چوبهایــی بــوده اســت .تجمــل و خودآرایــی در البســه عصــر صفــوی روز بــه روز
بیشــتر مــی شــد و حتــی در میــان مــردم کــم بضاعــت نیــز رواج یافتــه
بــود ،بــه حــدی کــه غالبـ ًا نوکــر را بــه زحمــت مــی توانســت از اربــاب
تمیــز داد.
از جملــه هنرهــای رو بــه پیشــرفت در دوره صفویــه ،فــن نســاجی
بــود کــه بــه منتهــای درجــه کمــال رســید و مهــارت ،بلندنظــری و
21
تزئینات تنپوش مردان
نمونــه لبــاس مــردان ،پیراهــن ابریشــمی بییق ـه ،ســفید یــا رنگــی
بــود کــه روی شــانه راســت دگمــه میشــد .و شــلوارهای گشــادی کــه
در قــوزک پــا تنــگ مــی شــدند .روی پیراهــن و شــلوار ،نیــم تنــه یــا
قبــای بلنــدی پوشــیده میشــد کــه یــا از قســمت جلــو تــا پاییــن بــاز
فصلنامه فرهنگی اجتماعی مستقل دانشجویی دانشگاه شیراز
میشــد یــا زیــر بغــل بســته میشــد .روی باالپــوش کمربنــد چرمــی
یــا مخمــل باریکــی ،بــا گلمیخهــای جواهرنشــان و یــا شــال باریــک
مشــابهی بــه دور کمــر میبســتند.
ژان باتیســت تاورنیــه ،جهانگــرد فرانســوی ،کــه در دوره صفویــه
چندیــن بــار بــه ایــران ســفر کــرده شــال کمــر ایرانیــان را اینگونــه
توصیــف مــی کنــد «:بــر روی جامــه ،شــالی زیبــا از ابریشــم مزیــن بــه
گل هــای طالیــی در دو ســر و روی آن بــاز شــال دیگــری از پشــم
ظریــف کرمــان مــی بندنــد .افــراد ثروتمنــد بــرای خودنمایــی تــا ســه
شــال روی هــم میبندنــد ،دوتــای زیریــن ابریشــمی و ســومی از پشــم
بــر روی آن هاســت .در زیــر ایــن جامــه یــک زیرپیراهــن پنبــه ای
گلــدار مــی پوشــند و پیراهــن هــای آنــان ابریشــمی در انــواع رنــگ
هاســت».
ً
در لبــاس هــای ســنتی رداهــا عمدت ـا از پنبــه یــا ابریشــم ســاده یــا
زربفــت و بــه رنــگ هــای روشــن بودنــد .و حاشــیه دوزی زریــن در
یقههــای دالبــری ،بــه عنــوان تزیینــات اطــراف یقــه یــا تزییــن قســمت
بــاز جلــوی لبــاس ،بــه کار مــی رفــت.
بیتردیــد مشــخصترین مقولــه از پوشــاک مــردان ســربند بــود کــه
نــه تنهــا بــر جنســیت مردانــه آن هــا داللــت داشــت بلکــه موقعیــت
مذهبــی و سیاســی ایشــان ار نیــز مشــخص مــی کــرد .تاورنیــه در
توصیــف دســتار ایرانیــان میگوید«:ســربند یــا دســتار آن هــا بــه
نوعــی از پارچــه ابریشــمی ظریــف زری و ملیلــه اســت کــه شــکل
کــدوی بــزرگ و مــدور مــا را دارد .بــاالی آن اندکــی مســطح اســت و
در آن جــا بــه پارچــه ای از زری و ملیلــه بــه صــورت نوعــی دســته گل
منتهــی مــی شــود .ایــن دســتار هــا بســیار ســنگین انــد بــه خصــوص
دســتارهایی کــه ابریشــم کــم دارنــد و تقریبــا جــز طــا و نقــره نیســتند. پارچه زربفت با نقوش انسانی در عصر صفوی
سال اول ،شماره دوم ،بهار 1400
بــه نــدرت صاحــب منصــب مهمــی دیــده مــی شــود کــه بــه دســتار
خــود جواهراتــی حمــل نکنــد».
درواقــع ایرانــی هــا در انتخــاب کمربنــد و عمامــه کمــال دقــت
را داشــتند و ســعی مــی کردنــد آن هــا را زود بــه زود عــوض کننــد
و هرچــه ایــن دو متنــوع تــر و پرتجمــل تــر مــی بــود بــه شــان
دارنــده لبــاس افــزوده مــی شــد .در حقیقــت وجــه تمایــز میــان
افــراد عمامــه و شــال کمــر بــوده اســت.
تزئینات تنپوش زنان
از نظــر اجــزا و عناصــر ،تــن پــوش زنــان بــا تــن پــوش مــردان
چنــدان فرقــی نداشــت .شــامل پیراهــن ،شــلوار ،قبــا ،نیــم تنــه،
چــادر ،مقنعــه و ...بــود .شــلوارهای حاشــیه دوزی شــده زنــان از
تصویر دختر و قلیان در عصر صفوی ،اثر محمدقاسم مصور تبریزی