See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/356207778

‫ﻫﺎی ﺷﻌﺮ ﭘﺎﯾﺪاری در ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮاﻓﻐﺎنﺳﺘﺎنﺑﻦﻣﺎﯾﻪ و وﯾﮋه ﮔﯽ‬

Article · July 2021

DOI: 10.22271/multi.2021.v3.i2b.92

CITATIONS READS

0 146

2 authors, including:

Abdul Saboor Salih - ‫ﻋﺒﺪاﻟﺼﺒﻮر ﺻﺎﻟﺢ‬

Kabul Education University
5 PUBLICATIONS   0 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Abdul Saboor Salih - ‫ ﻋﺒﺪاﻟﺼﺒﻮر ﺻﺎﻟﺢ‬on 05 February 2022.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 ‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends 2021; 3(2): 81-89‬‬

‫‪E-ISSN: 2709-9369‬‬
‫‪P-ISSN: 2709-9350‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬ ‫بنمایه و ویژه گیهای شعر پایداری در شعر معاصرافغانستان‬
‫‪IJMT 2021; 3(2): 81-89‬‬
‫‪Received: 13-06-2021‬‬
‫‪Accepted: 16-07-2021‬‬
‫عبدالصبور صالح ‪,‬میرویس شمال‬
‫عبدالصبور صالح‬
‫عضو کادری عملی دیپارتمنت فارسی‬ ‫‪DOI: https://doi.org/10.22271/multi.2021.v3.i2b.92‬‬
‫پوهنتون تعلیم و تربیه کابل‬
‫چکیده‬
‫میرویس شمال‬ ‫جریانهای ادبی همواره جز هستیبار زندگی انسان بوده‪ ،‬که با تمام نابرابریهای روحی‪ ،‬دورنی‪ ،‬فقر‪،‬‬
‫عضو کادری عملی دیپارتمنت فارسی‬
‫پوهنتون تعلیم و تربیه کابل‬ ‫تنگدستی‪ ،‬تجاوز و نامالیمات روز یکتنه در ستیز و کامجویی بوده است‪ .‬این فر بلندهنگامه را شعر‬
‫نامست‪ ،‬شعری که بدان«جریان مقاومت‪ ،‬شعرمردمی‪ ،‬شعربیداری‪ ،‬شعر داد در مقابل بیداد‪ ،‬شعر پایدار و‬
‫هستوارهی تسلیم ناپذیر تفکر انسان امروز گفته میشود‪».‬‬
‫خالقیت و باور انسان با آزادگی‪ ،‬سرفرازی‪ ،‬نیکسرشتی و صالبت اشرافی پیوند همیشهگی دارد‪ ،‬از‬
‫همینروست که هر آدم عاقل برای رهایی از چنگ نا میمون اسارت‪ ،‬بردگی‪ ،‬گمنامی و‪ ...‬دست به ایجاد‬
‫استحکام استقالل و آزادی میزند‪ .‬این حرکت شجاعانه با دو رویکرد سرد و گرم تحقق پذیر میشود‪ ،‬این‬
‫نوع خود آگاهی گاه با فواره ی آتش و خون و گاه با قلم‪ ،‬زبان‪ ،‬تفکر و باور شاعرانه در بستر زمان جاری‬
‫میگردد‪.‬‬
‫بُنمایه شعر مقاومت و مردمی افغانستان در سه بستر جداگانه (( حوزه مهاجرت و بیرون مرزی‪ ،‬خاستگاه‬
‫کلی شعر مقاومت و شعر پایدار )) به شکوه و بالندگی میرسد‪ .‬این عجوبهی تاریخی و فرهنگی‪ (( ،‬شعر‬
‫مقاومت )) را شاعران معاصر کشور با همت بلند خود داعیه داری میکنند‪.‬‬
‫باری در یک نگاه کلی و سریع در شعر شاعران معاصر فارسی در حوزه افغانستان‪ ،‬آزادی و آزادگی‪،‬‬
‫توصیف قهرمانان نبرد‪ ،‬میهن دوستی‪ ،‬شهید و شهادت‪ ،‬نکوهش بیدادگری‪ ،‬جهاد و مجاهد‪ ،‬بازتاب زندگی‬
‫خونبار مردم‪ ،‬تشویق برای ایستادهگی در برابر استبدادگران و بازتاب فرهنگ عامیانه‪ ،‬را میتوانیم از‬
‫ویژهگیها و بنمایههای شعر پایداری شاعران معاصر افغانستان برشمرد‪.‬‬

‫کلیدواژهها ‪:‬شعرمقاومت‪ ،‬شاعران مقاومتسرا‪ ،‬شعر پایداری‪ ،‬ویژگی های شعرمقاومت‪ ،‬بنمایههای شعر‬
‫پایداری‪.‬‬

‫مقدمه‬
‫بشر در تمام ادوار تاریخ آزاد زیستن‪ ،‬آزاد اندیشیدن و پویشهای معنادار زندگی را از شیپور بلند‬
‫آهنگ حماسه‪ ،‬غنا‪ ،‬آموزش و پرورش به صدا در آورده است‪ .‬به یقین میتوان گفت‪ ،‬که بستر آن‬
‫همه سزاواری و ارزشمندی شعرست و فرهنگ بلند هنگامهی هر ملتی‪.‬‬
‫با مقاومت و آزادی از ورای شعر که مقدسترین حربهی زندگی انسان است‪ ،‬میتوان با آن از‬
‫نعمتهای بزرگ خداوندی در درازنای زندگی بشری مدد جست(‪ :6‬ج‪.)۴۳ :۱‬‬
‫در حوزه ادبی افغانستان شعر مقاومت و بُنمایهی آن جریان متحولیست با تمام ساز برگهای‬
‫مدرن آن در حوزههای چون‪ (( ،‬شعر مهاجرت‪ ،‬شعرپایدار‪ ،‬اشعار رزمی و انقالبی و‪ ...‬که با‬
‫آرمان روح سپیداران بلند نام این حوزه ادبی به شکوه و بالندگی رسیده است‪ ،)).‬استاد خلیل الله‬
‫خلیلی‪ ،‬استاد واصف باختری‪ ،‬محمد رازق فانی‪ ،‬کاظم کاظمی‪ ،‬صبورالله سیاهسنگ‪ ،‬قهار عاصی‪،‬‬
‫صراحت روشنی‪ ،‬پرتو نادری‪ ،‬مظفری و ‪ ...‬از پیشکسوتان این جریان بالنده و سزاوار شعر‬
‫امروز افغانستان قلمداد میشوند‪.‬‬
‫بُنمایه شعر مقاومت در بستر پویش و باالیش شعر حماسی هستییاب شده است‪ ،‬شعر مقاومت و‬
‫پایدار قلمرو آزادی‪ ،‬مجاهدت‪ ،‬مبارزه‪ ،‬مناظره‪ ،‬دادگری‪ ،‬روشناندیشی و‪ ...‬را با رنگینکمان‬
‫واژگان آفتابی و درخشان کرده است‪ ،‬برای ملت افغانستان و سایر همزبانان و همباوران چتر‬
‫شرف و عزت شده است‪ ،‬از همین روست که همهی ملت ما این فرم ادبی را مثل روح در جان‬
‫میپرورانند‪.‬‬
‫اینجاست که برای شعر لقب یل نامآور داده میشود‪ ،‬به قول سهراب سپهری«شعر از مهمترین‬
‫حوزههای شعور و شرف آدمیست؛ اگر فلسفه‪ ،‬منطق‪،‬کالم‪ ،‬عرفان‪ ،‬حماسه‪ ،‬اسطوره و سایر‬
‫‪Corresponding Author:‬‬ ‫عرصههای جوالن اندیشه‪ ،‬امیال سرشتی انسان را ارایه نکرد‪ ،‬شعر به مثابۀ فوران فکرت و‬
‫عبدالصبور صالح‬ ‫ترجمان فطرت و هیجان آرزوها و عقدههای در گلو خفته‪ ،‬غم بزرگ و فراگیر او را با منطق ویژه‬
‫عضو کادری عملی دیپارتمنت فارسی‬
‫پوهنتون تعلیم و تربیه کابل‬ ‫و دستور شکنی سحرانگیز به پرخاش گرفته غربت‪ ،‬یتیم ماندهگی‪ ،‬سفر‪ ،‬مهاجرت و آوارهگی‬

‫~ ‪~ 81‬‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬
‫حزنانگیزش را در‪ ،‬یا پنجرهیی میگشاید«‪.‬‬
‫به طرف دنیای دیگر ـ دنیاییکه با تمام شکوه « فراسوی تجلی‬
‫باز است» ( ‪)۱۱ ،7‬‬
‫بُنمایه شعر مقاومت نام دگر آزادی است‪ .‬آزادی کوه سر به فلک‬
‫کشیدهی است که رسیدن به قلههای بلند آن‪ ،‬نیازمند گذرکردن از‬
‫هفت خـوان رستم است؛ رسیدن به آزادی گذر دادن کشتیای‬
‫است از موجهای توفانی دریاها‪ ،‬بلی دست یافتن به آزادی‬
‫هیچگاهی کار آسانی نبوده است‪ ،‬مبارزه و پیکار برای آزادی‪،‬‬
‫در درازای تاریخ‪ ،‬هم مانندی تمام به داستان هفت شهرعشق‬
‫شیخ عطار در منطق الطیر دارد‪.‬‬
‫هسته و بُنمایه شعر مقاومت در افکار همه شاعران و سخنوران‬
‫پارسیگوی وضاحت چشمگیر داشته‪ ،‬از جمله ابوالقاسم الهوتی‪،‬‬
‫واژه آزادی را هـممـعنـا بـا استقالل و در برابر بردهگی به کار‬
‫برده استت‪:‬‬
‫(( زندگی آزادی انسان و استـقالل اوست ‪ /‬بهر آزادی جدل کـن‪،‬‬
‫بندهگی درکار نیست )) (‪) ۷ :11‬‬
‫همـه حـوزههـا‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اقتصـادی و‪ ...‬و « نه گفتن »‬
‫بن مایه های شعر مقاومت افغانستان‬
‫سرزمین ناآرام و قرار افغانستان در سـده هـای متمادی‬
‫دستخوش تجاوزهایی شـده اسـت که هـر آنـی مـردم سلحشور‬
‫آن‪ ،‬بـا مبـارزات خستهگی ناپذیر توانسته انـد متجاوزان را درهـم‬
‫شکسته و خوابهای تسخیر این کشور را برای متجاوزان‪ ،‬بـه‬
‫کابوسهای وحشت ناک مبـدل بسازند‪ .‬این جنگها‪ ،‬بسیاری از‬
‫داشتههای مردم ما را از آنها گرفت و در مقابل آن‪ ،‬دردها و‬
‫ویرانـیهـای فـراوان‪ ،‬پریشانی و دربـه دری‪ ،‬وحشـت هـای‬
‫گوناگون و سیه روزیهـای بی شماری را نصیب مردم ما‬
‫ساخت؛ مگر در کنار ویرانی جنگها‪ ،‬ملت ما به چیزهایی هـم‬
‫دست یافتند و چیزهایی هم به دست آوردند؛ به گونه نمونه‪ ،‬اگر‬
‫جنگ شهر مـا را ویران کرد‪ ،‬اگر جـان شـماری از انسـانهـای‬
‫مبـارز را گرفت؛ مگـر خـون آنهـا ارمغان آور رهایی و آزادی‬
‫برای چندین نسـل بعـد شد؛ اگر‪ ،‬بخش بزرگی از فرهنگ مـا را‪،‬‬
‫از ما گرفت و یا اگر در جنگ شماری از کتابهای ما سوزانده‬
‫شد‪ ،‬در برابر آن‪ ،‬جریان مقاومت در ادبیات مـا شـكل گرفت؛‬
‫کـه امـروزه اگر در ادبیات‪ ،‬معاصـر بـه ویـژه شـعر معاصر‬
‫پارسی دری‪ ،‬شعر مقاومت میتوانـد بـا اشـعـار جـدی‪ ،‬در‬
‫ادبیات ملـتهـای دیگر همسوییکنـد‪ ،‬شاید یکی از بزرگترین‬
‫عوامل آن جنگ باشد ‪.‬‬
‫گاهی شماری از مردمان‪ ،‬ادبیات را آیینه تمام نمای جامعه‬
‫تعریف کرده انـد یـا شـمار دیگری‪ ،‬ادبیات را تاریخ حقیقـی هـر‬
‫جامعـهی گفته اند؛ از این جهت است که در شعر مقاومت‬
‫افغانستان‪ ،‬شاعران ‪ -‬با وجود کم مهریهای فراوانی که به آنها‬
‫شده است‪ ،‬دردهـا‪ ،‬رنجها‪ ،‬در بـه دریهـا‪ ،‬آورگیها و‬
‫پریشانیهـای مـردم را بـا تمـام وجـود درک کرده و همهی آنها‬
‫را به تصویر کشیده اند و به این گونه شعر مقاومت را پایه‬
‫گذاری کرده اند‪.‬‬
‫شعر مقاومت در افغانستان پا به پای اجتماع در حرکت بوده‬
‫است؛ خواست شاعر‪ ،‬خواست جمعی ملت بوده‪ ،‬هر آنچیزی را‬
‫که ملت میپسندید‪ ،‬شاعر نیز‪ ،‬از همان جایگاه به سخن گفتن‬
‫پرداخته است و رخدادهای مهم جامعه را‪ ،‬هر آن‪ ،‬به گونهی به‬
‫تصویر کشیده است؛ گاه رویدادی را انتقاد کرده‪ ،‬به باد تمسخر‬
‫گرفته و به مخالفت با آن برخاسته است و گاه رویدادی را‬
‫تحسین کرده و از آن جانبداری کرده اند ‪ .‬بنا بر این شعر‬
‫~ ‪~ 82‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬
‫مقاومت افغانستان راه شعر اجتماعی‪ ،‬شعر سیاسی‪ ،‬شعر متعهد‬
‫و ‪ ...‬نیز گفته میتوانیم ‪.‬‬
‫داکتر سمیع حامـد‪ ،‬در بـاره شـعر مقاومت میگوید‪ « :‬از دیدگاه‬
‫مـن‪ ،‬شـعر مقاومت را به دشواری میتوان از هـم جـدا کـرد‪.‬‬
‫شـعر اصیل در هـر پیکرهای که به جلوه آید‪ ،‬از مقاومت سرشار‬
‫اسـت ‪ ...‬شـعر مقاومت پیرایـههـای گوناگون دوران مقاومت (‬
‫نبردهـا‪ ،‬دردهـا‪ ،‬یادهـا فریادهـا‪ ،‬مـهـاجرتهـا‪ ،‬زنـدان و ‪ ) ...‬را‬
‫در بر میگیرد از نظـمهـای جهادی استاد خلیـل الله خلیلـی و‬
‫شـعرهای نوستالوژیک کاظمی گرفتـه تـا هـرولـهی عاصی و‬
‫حبسیات صـبور الله سیاه سنگ‪ ،‬همه شامل دایرهی شعر مقاومت‬
‫اند‪) ۱۴ : 11 ( » .‬‬
‫همچنـان داکـتـر عـبـدالطیف پدرام در کنـار تعریـف هـای‬
‫گوناگونی که در باره ادبیات مقاومت دارد‪ ،‬در زمینـه ماهیـت و‬
‫بـنمـایـه آثاری که در حـوزه مقاومـت شـکل میگیرند‪ ،‬چنین‬
‫دیدگاهی ابراز کرده است‪ « :‬جـان مایه اساسی آثاری برآمـده از‬
‫متن مقاومت‪ ،‬رزمیـدن بـا بیـداد داخلی و تجـاوز بیرونی در‬
‫در برابر جریانهای ضد آزادی و بنیادگرا است‪) ۱۱ : 4 ( » .‬‬
‫به هر روی‪ ،‬بنا به کاوش و برداشت از تعریف شعر مقاومت‪،‬‬
‫از دید داکتـر سـمیع حامـد بـه ایـن نتیجه میرسیم که عناصر‬
‫مختلف و رویدادهای گوناگونی در ادبیات دهههای پسین‪ ،‬به‬
‫ویژه شعر مقاومت افغانستان بازتاب یافتـه اسـت کـه بـه‬
‫صـورت کوتاه بـه شـماری از این رویدادها‪ ،‬میپردازیم‬
‫آزادای و آزادهگی‬
‫اگر آزادی ما زیر سوال برود؛‬
‫اگر غرور ملی ما درهم شکسته شود؛‬
‫اگر استقالل ما نابود گردد؛‬
‫در آن صورت‪ ،‬این زندگی برای ما کوچکترین لذت و ارزشی‬
‫نخواهد داشت‪ ( .‬مسعود بزرگ رح ) آزادی شیرین ترین‬
‫واژهایست که آسانها برای دست یافتن به آن‪ ،‬حاضر شده اند تا‬
‫تلخ ترین بادههـا را سر کشند ؛ آزادی پرمفهوم ترین واژهایست‬
‫که انسـانهـای آگاه را‪ ،‬آماده ساخته است تا تمـام هست وبود و‬
‫داروندارشان را در پای آن بریزند؛ آزادی شایسته ترین‬
‫واژهایست که آزاده گان حاضـر بوده اند در برابر به دست‬
‫آوردن آن‪ ،‬بر زندگیخود‪ ،‬پشـت پـا زنـد و‪ ...‬در نهایت آزادی‪،‬‬
‫زیبـاتـرین واژهایست که انسانها را توانایی بخشیده است تا‬
‫عاشقانه به زیر چوبهدار ایستاده شوند‪ ،‬در برابر شکنجههای‬
‫مختلف استعمارگران تاب بیاورند و به خواستهای برده گیران‬
‫گردن نهند‪ ،‬چنانکه ابوالقاسم الهوتی آزادی‪ ،‬رابطه آن را با‬
‫زندگی و رسیدن به این مفاهیم را با جادوی واژهها به گونه زیر‬
‫ماندگار ساخته است‪:‬‬
‫زندگی آخر سر آیـد بنده گی در کار نیست‬
‫بنده گی گر شرط باشد‪ ،‬زندگی در کار نیست‬
‫گر فشار دشمنـان آبت کند مسكیــن مشو‬
‫مرد باش ای خسته دل شرمندهگی در کار نیست‬
‫زندگی آزادی انسان و استـقالل اوست‬
‫بهر آزادی جدل كـن‪ ،‬بنـدهگی در کار نیست‬
‫(‪)۷ :11‬‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬
‫الهوتی در سروده مانای معنادار باال‪ ،‬برای خوانندهگان خود‪،‬‬
‫مربی و آموزگار شده‪ ،‬آنها را درس زندگی میدهد‪ .‬الهوتی هر‬
‫خواننده را مخاطب خود قرار داده‪ ،‬برایش میگوید‪ :‬زندگی‬
‫انسـان بـه هر گونهای که باش‪ ،‬سرانجام روزی به پایان‬
‫خواهدرسد؛ پس دربند بودن‪ ،‬زیبنده انسانها نیست؛ با اراده‬
‫آهنین راهت را انتخاب کن‪ ،‬در برابر فشارهای برده گیران تسلیم‬
‫مشو و از راهت برنگرد؛ چراکه زندگی انسانها با آزادی‬
‫معنادار میشود و آزادی و وارسته بودن‪ ،‬هست و بود زندگی‬
‫انسانی است؛ بنابر آن‪ ،‬برای دست یابی به زندگی معنادار و‬
‫رهایی از برده گی‪ ،‬مبارزهکن و این مبارزه‪ ،‬مبارزه ایست‬
‫دوامدار که تا قیام قیامت‪ ،‬ادامه خواهد داشت‪.‬‬
‫همچنان تعدادی از چامهسرایان‪ ،‬واژههای آزاد و آزادی را در‬
‫تضاد با ترکیبهای دردام گیرشدن و به زندان افتیدن‪ ،‬بهکار‬
‫برده اند؛ همانند سروده زیر از استاد خلیل الله خلیلی‪:‬‬
‫نظر استاد خلیلی‪ ،‬هیچ چیزی در نبود آزادی معنای واقعی‬
‫از این آزاده گی بهتر‪ ،‬بود صد ره به چشم من‬
‫صدای شیـون زنجیـر و قیـد کنج زندانی‬
‫(‪)۴۱۱ :8‬‬
‫به هر صورت‪ ،‬یکی از ویژهگیهای بارز شعر مقاومت‪ ،‬توجه‬
‫ویژه شاعران مقاومت سرا‪ ،‬به مفاهیم آزادی و آزادهگی است؛‬
‫شاعران مقاومت سرا در مواقع مختلف زمانی‪ ،‬از دیدهای‬
‫گوناگون‪ ،‬با واژه آزادی و آزادهگی برخورد دارند و این واژهها‬
‫را تعبیر و توصیف میکنند‪ ،‬چنانکه شاعران افغانستان روزی‬
‫آزادی و آزادهگی را رهایی از اشغال و شکست شوروی‬
‫توصیف و تعبیر میکردند؛ روزی دیگر‪ ،‬در زمان حکومتهای‬
‫مجاهدان ‪ -‬دست یافتن به آرامش کشور و پایان جنگهای درون‬
‫کشوری و هم چنان زمانی هـم ‪ -‬روزگار بی دادهـای طالبـانی ‪-‬‬
‫افتـادن طالبان از اورنگ فرمان روایی‪ ،‬به هر حال‪ .‬شاعر‬
‫مقاومت سرا همواره در پی پیدا کردن راه های بیرون رفت‬
‫کشورش‪ ،‬از شرایط موجودی بوده که در آن زندگیمیکرده‬
‫است؛ آنها همواره میخواستند‪ ،‬از حالت بی سروسامانی که‬
‫برای خودشان و برای کشورشان پیش آمده‪ ،‬رهایی پیدا کرده و‬
‫به آرامشی برسند‪.‬‬
‫آزادی‪ ،‬آرشان آزادی خواهان است‪ .‬ستیز با زندان‪ ،‬بند و اختناق‬
‫و نیز آرزوی روزهایی که خورشید آزادی از پشت ابرهای تیره‬
‫بیداد بدمد‪ ،‬فضای شعرمقاومت و پایداری را پر کرده است‪.‬‬
‫آزادی در ادبیات مقاومت‪ ،‬فرشتهای است‪ ،‬نسیم و درخت و‬
‫سبزه و بهار است و شاعر همواره در جستجوی آن تا آن حد که‬
‫در آرزوی یافتنش‪ ،‬مرگ را به جان میخرد ( ‪ ) ۳۴ : 9‬در نگاه‬
‫ژرف بینانه گفته مـیتـوانیم که بیشترین شاعران مقاومت سرا‪ ،‬با‬
‫مفهوم و واژه آزادی برخورد عجیبی دارند‪ ،‬گویی تمام آرامش و‬
‫آسودهگی‪ ،‬در همین واژه جاگرفته است‪ ،‬چنانکه‪:‬‬
‫مشخص‪ ،‬ستایش می کننـد‪ .‬در نگاه کلی چامـههـای سـتایشگر‬
‫بوی گل زم زمـه بـاد بهار آزادی‬
‫عشق من آیینه قامت یار آزادی‪...‬‬
‫بوسه درد برانگیـز سحر از لب رود‬
‫کوره نـور و چراغ شب تار آزادی‬
‫حسرت شیشه لبریز می و جام تهی‬
‫انتــظار و عطش بـاده گسار آزادی‬
‫منجنیق پسر آذر و خـون نمـرود‬
‫باغ گل هـای تـر وسوسه بار آزادی‬
‫خشم قومی به سرافرازی صدهارستم‬
‫~ ‪~ 83‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬
‫ارث آبایی من دار و نـدار آزادی‬
‫اولین نام که در زندگیآموخته ام‬
‫آخریــن گفتنی ام روز شمار ‪ ،‬آزادی‬
‫(‪)۷۷ :11‬‬
‫عاصی شهید‪ ،‬در سروده باال‪ ،‬با به کارگیری ترکیبهای جدید و‬
‫زیبا‪ ،‬با مفهوم واژه آزادی‪ ،‬برخـورد احساسییی‪ ،‬آمیخته با خشم‬
‫توصیف نشدنی دارد؛ عاصی زمزمههای بهار را در واژه آزادی‬
‫مییابد و بوی گل را از مفهوم آزادی استشمام می کند‪ .‬عاصی‬
‫آزادی را چراغ شب تاری خوانده که از نیاکانش برایش رسیده‬
‫است؛ او آزادی را نخستین واژهای میخواند که بر زبانش جاری‬
‫شـده و آخـرین واژهی میداند که تا روز حشر بر لب دارد‪.‬‬
‫به همینگونه‪ ،‬استاد خلیلی نیز همه هست و بود یک ملت را در‬
‫گرو واژه آزادی آورده و با در نظر داشت ان تعریف میکند‪ .‬از‬
‫خودش را ندارد؛ در نبود آزادی همه چیز پوچ و بی معنا است‪،‬‬
‫نی صنعت میتواند کشوری را به خوشبختی برساند و نی نیرو‬
‫و نظام آن کشور دارای ارزشی است؛ چنانکه‪:‬‬
‫افسوس که در قسمت ما شادی نیست‬
‫جز رنج غم و جفا و بربادی نیست‬
‫علم و هنر و صنعت و نیرو و نظام‬
‫این ها همه هیچاند ‪ ،‬چو آزادی نیست‬
‫(‪)۴۷۷ :8‬‬
‫شاعر کمتر شناخته شده مقاومت سرای کشور‪ ،‬رضای احمدی‬
‫نیز همانند شاعران یادشده در باال‪ ،‬به مفهوم آزادی پیپرده‪،‬‬
‫چنین برخوردی با واژه آزادی دارد‪:‬‬
‫آتش آندم استخوانم را چو خـاکستر کند‬
‫باد پاشـد بـر وطـن خـاکستر آزادهگی‬
‫ره روم چون آذرخشی نور خورشید رها‬
‫برکند بنـد اسـارت مـشـعل آزاده گی‬
‫(‪ :11‬نت )‬
‫توصیف قهرمانان نبرد‬
‫یکی از ویژهگیهای درخور توجه و مشترک شعر مقاومت در‬
‫ادبیات جهانی‪ ،‬از جمله در شعر مقاومت افغانستان‪ ،‬توصیف‬
‫قهرمانان نبرد است؛ شاعران مقاومت سـرای افغانستان‪ ،‬با توجه‬
‫به شرایط تنگ زندگی محیطی شـان‪ ،‬یا به گونهی آشکار و یـا‬
‫هـم پنهـانی ـ بـا به کارگیری نمادهـا‪ ،‬شگردهای هنری و آرایـه‬
‫هـای ادبـی ـ از قهرمانیها و افتخار آفرینیهای قهرمانـان‬
‫نـبـرد‪ ،‬بـه صـورت جمعی و گروهی‪ ،‬یا یک شخص معین و‬
‫شعر مقاومت افغانستان را به سه بخش تقسیم کرده میتوانیم ‪-۱ :‬‬
‫ستایش منت به صورت گروهی؛ ‪ -۲‬ستایش گروه مجاهدان به‬
‫گونه جمعی؛ ‪ -۴‬ستایش اشخاص ناشناخته شده در نبردها‪.‬‬
‫شمار اشعاریکه درستایش ملت‪ ،‬با جنبههای مقاومت گونه در‬
‫ادبیات افغانستانی بـه ویـژه ادبیات معاصـر‪ ،‬سـروده شده اند‪،‬‬
‫نهایت زیاد است‪ .‬ملت و سخن گفتن از موقف و موضع و‬
‫جایگاه ملت‪ ،‬ستایش پایمردیهای و ایستادهگیهای ملت‪ ...‬و در‬
‫نهایت به قول داکتـر پـدرام انه لــن » هـای ملت در برابـر‬
‫مـتجـاوزان با توجه به شکنجههای گوناگون آنها‪ ،‬یکی از‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬ ‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬

‫سورههای است که در سرودههای شاعران زیادی بازتاب یافته‬ ‫متن سروده برداشـت مـیشـود‪ ،‬بیانی شعر زیر را‪ ،‬در آستانه‬
‫است؛ چنانکه شـاعـر جـوان و جـوانمـرگ‪ ،‬شـهیـد عبـدالقهار‬ ‫شـكـت شـوروی در افغانسـتان سروده است؛ چنانکه‪:‬‬
‫عاصی از ردیـف شـاعرانی مـیباشـد که همیشه ملت‪ .‬در‬
‫سرودههـایش جا دارد؛ همیشـه درد ملت را سروده است؛ همیشـه‬ ‫تویی آن قوم‪ ،‬کزو کفر زمان می لرزد‬
‫از موضع ملـت سـخن زده است‪ .‬در شعر عاصـی شـهامت‪،‬‬ ‫شرق در ظاهر و غربش به نهان می لرزد‬
‫پایداری‪ ،‬اعتمـاد بـه نفـس‪ ،‬شکست ناپذیری ملت و‪ ...‬بازتاب‬
‫وافری داشته است؛ به گونه نمونه‪ ،‬سرودههای زیر را از او‪،‬‬ ‫عاصی شهید در سروده دیگر خود‪ ،‬بازهم در کنار توصیف‬
‫رونویس میکنم‪:‬‬ ‫کوتاهی از میهن خود‪ ،‬برای بیـان شـهکاری ها و دالوریهای‬
‫ملتش لب به سخن میگشاید؛ او هر فردی از ملت خـود را‪،‬‬
‫این ملت منست که دستان خویش را‬ ‫مردمانی سرکش‪ ،‬مقاوم و قهرمانانی میخوانـد کـه قـیـام شان‬
‫بر گرد آفتاب کمربند کرده است‬ ‫همواره‪ ،‬جهان را باالی متجاوزان تـاری ساخته و در نهایت به‬
‫این مشتهای اوست که می گوید از یقین‬ ‫پیروزی رسیده اند‪ .‬مجـروحان عامی در سروده زیره مردمانی‬
‫دروازه های بستهی تردید قرن را‬ ‫است که در هر خانواده یک رستمی و در هر خانواده یک آرشی‬
‫ایمان بیاوریدا ‪...‬‬ ‫حضور دارد چنانکه‪:‬‬
‫این اوست‬
‫اوست‬ ‫خیـال مـن ‪ ،‬یقیـن مـن‬
‫که شیپورهاش را‬ ‫جناب کفر و دین من‬
‫شیپورهای فتح پیام آشناش را‬ ‫بهشت هفتـیـن مـن‬
‫آورده در صدا‬ ‫دیار نازنین من‬
‫بیدار می کند‬ ‫کوه وكـمـر غـالم شـان‬
‫هشدار می دهد‬ ‫چه آفتاب و آتشی‬
‫( ‪ 1:۴۷‬و ‪) ۷‬‬ ‫فیـامـتـي ‪ ،‬قـبـام شـان‬
‫چه مردمان سرکشی‬
‫عاصی با توجـه بـه شـرایط محیطیای که در ُپراخـتـاق‬ ‫شهادت و مراد را‬
‫تـریـنجـای و روزگار یعنی زیر پرچم حکومت زندگی میکرد‬ ‫به گوش سنگ سنگ خود‬
‫و بر علیه حکومت میسرود؛ آنهم در روزگاری که همهجا‪،‬‬ ‫چه سخت نعره می کشد‬
‫مرگ سایه افگن‪ ،‬شده بود که حتا گوش به گوش شـدن دو نفر‬ ‫گلوی سرزمین من‬
‫نوعی جرم تلقی میشـد‪ ،‬ناگزیر است که در زمان توصیف‬ ‫به خانه‪ ،‬خانه رستمی‬
‫قهرمانیهای ملـتش‪ ،‬قهرمانانی که در برابر استبداد ایستاده شده‬ ‫به خانه‪ ،‬خانه آرشی‬
‫اند و مبارزه میکنند‪ ،‬از نمادها سود ببرد‪.‬‬ ‫برای روز امتحان‬
‫عاصی در سروده باال‪ ،‬با به کار گیری آرایـههـای ادبی گوناگون‬ ‫دالوری کمان کشی‬
‫و همچنان سادهای زیبا و سنجیده شدهی‪ ،‬میخواهد بگوید که این‬ ‫چه سرفراز ملتی‬
‫تنها ملت بزرگ ماست که دور بزرگترین قدرت دنیا ( اتحاد‬ ‫چه سربلند مردمی‬
‫جماهیر شوروی ) که نزدیک شدن به آن نیست و نابودشدن را‬ ‫که خاک راه شان بود‬
‫در پی دارد و هر موجـودی را در فرسنگهـای دور از خـودش‪،‬‬ ‫شرافت جبین من‬
‫ذوب میسازد؛ حلقـه زده‪ ،‬خـط سـرخی کشیده و سـد بزرگی بـه‬ ‫(‪)۲۴۲- ۲۲۲ :11‬‬
‫وجـود آورده که گذر از آن بسیار دشـوار است و حتا نـاممکن‪.‬‬
‫همچنان عاصی میخواهد بگوید که تنها این ملت بزرگ ماست‬ ‫میهن دوستی‬
‫میخواهند روسیه را رو سیاه بسازد ـ روسیهی که همه‬ ‫میهن دوستی یکی از بنمایه های دیگریست که در شهرت‬
‫کشورهای دنیا‪ ،‬مقاومـت مـردم مـا را در برابر آن بیهوده‬ ‫مقاومت افغانستان‪ ،‬بازتاب یافته است میهن با آن همه‬
‫میانگاشتند و حتا شکست آن در ذهـن بـزرگ ترین قدرتهـای‬ ‫ویرانیهایی که بر پیکرش وارد شده است‪ .‬بازهم برای‬
‫جـهـان چـون آمریکا و انگلیس ناممکن بود و به یک طلسم مبدل‬ ‫فرزندانش‪ ،‬دوست داشتنی است و یک عشق است؛ عشق به‬
‫شده بود ـ عاصـی میخواهـد بگوید‪ ،‬این ملت منست که‬ ‫میهن‪ ،‬عشقی است بی پایان‪ ،‬که این مشق یکجا با شیر مادر در‬
‫میخواهـد ایـن طلسم شکست ناپذیری روس را بشکناند و اتحـاد‬ ‫بندان هنر انسانی می درآید و تا هنگام مرگ‪ ،‬با آن میباشد‪.‬‬
‫شـوری را از هـم بپاشـاند ‪ .‬چنانکه همانگونه شد و این ادعای‬ ‫استاد خلیل الله خلیلی‪ ،‬شاعر دل سوخته‪ ،‬آگاه و ژرف اندیش‬
‫عاصی‪ ،‬جامه عمل پوشید ‪...‬‬ ‫افغانستان‪ ،‬با تمام دشواریهایی که در داخل کشور خود دیده‪،‬‬
‫هـمچـنـان سـروده زیبایی از سرایشگری با تخلـص بیـانی‪ ،‬که‬ ‫مگر بازهم در یکی از سروده های زیبای خود با باریک بینی‪،‬‬
‫سزوار و در خور نشان مبارزان واقعی است؛ به دسترس‬ ‫حتا داشتن مهر میهن را پس از محبت خدا‪ ،‬به گونه زیر بازتاب‬
‫داریم‪ .‬شـاعر مجاهـدان را قـوم فـاتح و کفر شکنی معرفی کرده‬ ‫داده است‪:‬‬
‫که با دادن قربانیهای بیشماری‪ ،‬در نهایت قامت روسیه مهاجم‬
‫را خـم ساخته و شکستاندند‪ ،‬که با این کار آنهـا‪ ،‬دل شـرق و‬ ‫دانـد خـدا کـه بـعد خـدا می پرستمت‬
‫غرب را به لرزه در آمـده است‪ .‬قابـل یـاد کرد است‪ ،‬قسمیکه از‬ ‫هان ای وطن مپرس که چرا می پر ستمست‬
‫ذرات هستی ام ز تو بگرفته است‪ ،‬جان‬

‫~ ‪~ 84‬‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬
‫چون برتری زجان‪ ،‬همه جا می پرستمت ‪...‬‬
‫بعد مـكـان‪ ،‬اثـر نکند در دیار عشق‬
‫ای دور از نظـرا بـه کجا می پرستمت‬
‫با آن همه مصیبت و زندان‪ ،‬که دیده ام‬
‫با گونه ‪ ،‬گونه جوروجفا می پر ستمت ‪...‬‬
‫در تنگنای زندگیو خوابگاه قبر‬
‫در عـالـم فـنـا و بفا می پرستمت‬
‫هم با صریر و هـم ‪ ،‬با زبـان دل‬
‫هم آشـكـار‪ ،‬هـم بـه خـفـا می پرستمت‬
‫(‪ ۲۵۷ : 8‬و ‪)۴۵۷‬‬
‫اشارهای به ویرانیهای جنگ خواستار نابودی نشانههای‬
‫همچنان استاد خلیلی‪ ،‬در جای دیگری‪ ،‬ایـن مهر فوران یافته در‬
‫وجود خود را‪ ،‬به گونه بسیار احساسیای که به خاطر آزردهگی‬
‫پیکر میهن‪ ،‬حتا حاضر نیست برای مدفن او کسی سینه میهناش‬
‫را بشکاند‪ ،‬بارتاب داده است؛ چنانکه‪:‬‬
‫از برای مدفن من‪ ،‬سینه پاکش مدر‬
‫بهر من‪ ،‬بر خاطر زارش‪ ،‬منـه بـار گـران‬
‫داغ ها دارد‪ ،‬منه بر سینه اش داغ دگر‬
‫دردها دارد‪ ،‬دگر بر پیگرش‪ ،‬خنجر مران‪...‬‬
‫رقص‪ ،‬رقصان از لحد خیزم اگر آرد کسی‬
‫مشب خاری از دیار من‪ ،‬به رسـم ارمغان‬
‫ای وطن دار مبارک بی! اگر اینجا رسی‬
‫جز خدا و جز وطن‪ ،‬حرفی میاور بر زبان‬
‫تحقق پیدا میکند؛ مگر شهادت مرگی است انتخاب شده و‬
‫زادگاه و در هر کس به عنوان پناهگاه همیشهگی او‪ ،‬از‬
‫ارزشمندی ویژهای برخوردار بوده و حتا‪ ،‬برای بعضیها به‬
‫ویژه شاعران رسالتمند‪ ،‬جنبههای قداستی مییابد؛ چنانکه‬
‫بسیاری کسانی که مهاجر شده اند و در زیستگاههای شان‪ ،‬به‬
‫مراتب آسایش دارند و آنجا به جریان زیباتر از میهن شان است؛‬
‫مگر با آنهم هرآن در تالش و آرزوی بازگشت به میهن شان‬
‫هستهگاه شماری از شاعران حس میهن دوستی را به اوج آن‬
‫رسانده‪ ،‬میهن را به عنوان مادر یاد کرده اند‪ ،‬سلطه بیگانه را‬
‫باالی آن غیر قابل پذیرش‪ ،‬لکه ننگ برای خود دانسته و در‬
‫راستای زدودن این لکه ننگ‪ ،‬شعر میسراید‪ .‬گاهی هم‪ ،‬شاعران‬
‫دور از میهن‪ ،‬همه دار و ندار خودشان را در میهن خالصه‬
‫کرده و خودشان را دور از وطن‪ ،‬یک آدم بی ارزش و بی‬
‫هویت دانسته‪ ،‬دردهای میهن‪ ،‬دردهای هممیهـان و در نهایت‪،‬‬
‫دردهای خودشان را از گلوی شعر‪ ،‬فریاد زده اند؛ یا گاهی‬
‫شاعرانی می آیند از جفاهایی که دیگران در حق میهن شان روا‬
‫داشته اند‪ ،‬لب به شکوه میگشایند؛ از داغها و زخمهایی که‬
‫دیگران بر پیکر مـام میهن وارد کرده اند‪ ،‬ناله سر داده و از به‬
‫تاراج رفتن هست و بود میهن شان‪ ،‬فریاد کرده اند‪ ،‬و یا گاه‬
‫آبادانی‪ ،‬سربلندی و پایان یافتن غمهای میهن شان را آرزو کرده‬
‫اند؛ چنانچه‪:‬‬
‫هیچگاهی سقوط نکرده و هر از گاهی شاگردانش رو به فزونی‬
‫وطنم ! دوباره اینک‪ ،‬تو و شانه های پامیر‬
‫پتکان ستاره ها راه که سحر شود فراگیر‬
‫بتکان ستاره ها را‪ ،‬که ستاره های این شهر‬
‫همـه یـادگـار زخمنـد‪ ،‬همه یادگار زنجیر‬
‫من و یاد روزگاری که شکوه بلخ و غزنین‬
‫شده بود عین مهتاب‪ ،‬به درخشش جهان گیر‬
‫منم و امید روزی که تو را دو باره بیـنم‬
‫~ ‪~ 85‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬
‫که شوی به سان طاووس‪ ،‬به هـزار رنگ‪ ،‬تصویر‬
‫گل و گندم و شقایق بدمد ز دشت هایت‬
‫زبلند شـانـه هـایـت‪ ،‬شـود آفتـاب‪ ،‬تکثیـر‬
‫وطنم مباد روزی‪ ،‬که کسی‪ ،‬ز غنچه هایت‬
‫به فراقت اشک ریزد‪ ،‬ز غمت شود گلوگیر‬
‫(‪)۲۴ :5‬‬
‫مهر ورزیدن به میهن‪ ،‬آزادی‪ ،‬شکوفایی و رهایی از بدبختیها‪،‬‬
‫یکی از ویژهگیهای بارز شعر شاعران رسالتمند افغانستان‬
‫بوده در دهههای پسین را تشکیل که شاعر در نمونه باال‪ ،‬با‬
‫روزهای بربادی و جنگ دارد و آرزوی سرفرازی‪ ،‬آبادانی‪،‬‬
‫شکوفایی و بالندهگی میهن خود را در سر میپروراند‪.‬‬
‫شهید و شهادت‬
‫مادرم بر مرگ بی تابوت فرزندت منال‬
‫باز یکدم روز تجلیل شهیدان می رسد‬
‫زود می پـابـد تحقق وعـده پروردگار‬
‫عاقبت این ظلم کفار‪ ،‬هم به پایان می رسد‬
‫انسان چهبخواهد و چهنخواهد‪ ،‬چه آمادهگی داشته باشد‪ ،‬و چه‬
‫نداشته باشد‪ ،‬روزی میرسد که مرگ‪ ،‬او را در آغوش میکشد‬
‫و قول خداوند بزرگ « هر انسان ذایقه مرگ را چشیدنی است »‬
‫شهیدان کسانی هستند که خودشان بـا شـوق خود مرگ را انتخاب‬
‫کرده اند؛ مرگ نه آنها مرگ را در آغوش میکشند و با‬
‫ریختادن خـون شـان درخت گشن بیخ اسالم و آزادی را‪ ،‬آبیاری‬
‫میکنند؛ شهیدان مشعلهای فروزانی هستند که بر بلندای آزادی‬
‫و آزاده گی‪ ،‬عزت و سرافرازی ملتهای خود جاویدانه‬
‫میدرخشند و پرتو افشانی میکنند‪.‬‬
‫شهید و شهادت‪ ،‬شمعهایی هستند که همواره مسلمانان مبارز‬
‫پروانهوار بر دور آنهـا چـرخ زده و عاشقانه هست وبودشان را‬
‫فدای مفاهیم آن کرده اند‪ .‬شهادت‪ ،‬به معنای خـم شـدن و نابود‬
‫شـدن نیست؛ بلکه کامگاری و رسیدن به مقصد است؛ از این رو‬
‫شاعر مبارز‪ ،‬فضل احمـد پیمان میگوید که برای شهدا نباید ماتم‬
‫گرفت؛ چنانکه ‪:‬‬
‫شهیدان را بدست کم نگیرید‬
‫به درد و داغ شان ماتم نگیرید‬
‫حنـا بـنـدان دامـاد ظـفـر را‬
‫به جای خرمی‪ ،‬با غم نگیرید‬
‫(‪ ،14‬نت)‬
‫شهادت سازندهترین و بر ره روترین مکتبی بوده است که‬
‫بوده اند؛ چه بسا شاگردان وفاداری که عین احساس شان را‪ ،‬در‬
‫کالم ساده‪ ،‬با جادوی واژهها برای هم قطاران‪ ،‬همرزمان و‬
‫نسلهای بعدی رسانیده اند؛ در حقیقت آنها با احساس خود‪،‬‬
‫دیگران را به وجد آورده و روحیه مبارزانه و احساس آزادی‬
‫خواهانه شان را تقویه میکنند چنانکه سرودهای زیر‪ ،‬یادگار‬
‫یکی از مبارزان سنگر شمشیر و قلم ( شهید سید منصور حسین‬
‫یار) است‪:‬‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬
‫در لوح سینه‪ ،‬واژه سنگر نوشـتـه ایم‬
‫ما زندگی و مرگ‪ ،‬برابر نوشتـه ایم‬
‫برگو سالم مـا‪ ،‬بر یـاران راه عشق‬
‫کز خون‪ ،‬محبت کشور نوشته ایم‬
‫روس لعیـن را که تجاوز نشان اوست‬
‫شیطان روزگـار مـکـر نوشتـه ایم ‪...‬‬
‫روا میدارند؛ چنانکه استاد خلیلی از جنایات روسها و نوکران‬
‫« شهید » و « شهادت » واژههایی اند گرانسنگ‪ ،‬در فرهنگ‬
‫دینی‪ ،‬دین مقدس اسالم که با ظهور دین رحمت‪ ،‬این واژهها زاده‬
‫شدند و تا امروز‪ ،‬رمـز پیروزی مبارزان مسلمان‪ ،‬در نبردهای‬
‫گوناگون آزادی خواهانه سرزمینهای اسالمی بوده اند‪ .‬در‬
‫مکتب اسالم‪ ،‬باالترین امتیاز‪ ،‬گرانمایهترین درجه بزرگترین‬
‫پیروزی رسیدن به درجه شهادت است و برای انسانهـای‬
‫سعادتمنـد‪ .‬زیباترین زمان‪ ،‬ساعتی است که پیروزمندانه‪ ،‬جام‬
‫شهادت بر لب نهاده و شراب شهادت‪ ،‬نوش می کنند‪.‬‬
‫نکوهش بیدادگری‬
‫عیسی به رهی دید یکی کشتـه فـتــاده‬
‫حیران شد و بگرفت به دنـدان سر انگشت‬
‫گفتا که کی را کشتی ‪ ،‬تا که شدی زار‬
‫تا بـاز کجا کشتـه شود آن که ترا کشت‬
‫(رودکی سمرقندی)‬
‫انسان موجـودی است که خداوند بزرگ آنرا آزاد خلـق کـرده‬
‫است و سرشت انسـان هیچگاهی در برابـر استبداد و ظلم‪ ،‬تاب‬
‫آورده نمیتوانـد‪ .‬در کنار آن‪ ،‬خداونـد ذاتـی عـادلی است که‪ ،‬نـه‬
‫خـود ظلـم مـیکنـد‪ ،‬نه ظلـم و ظالمان را دوست دارد؛ خداوند در‬
‫چندین جای کالم پاک خـود ایـن مسئله را یادآورشـده و ظالمان‬
‫را نکوهش کرده است؛‬
‫چنانکه در قسمت پایانی آیت ‪ ۵۷‬سـوره آل عمـران چنین‬
‫میفرمایـد‪ «:‬والله ال یحـب الظـالمین » خداونـد ستم پیشه گان را‬
‫دوست ندارد‪ .‬هـمچـنـان خداوند بزرگ از روی لطـف‪ ،‬خاموش‬
‫بودن انسانها را در برابـر اسـتبداد گنـاه دانسته‪ ،‬آنهـا را بـرای‬
‫مبـارزه امـر کـرده و بـرای استبدادگران و ظالمان آتش دردناك‬
‫وعـده داده است؛ چنانکه خداوند در آیـت شـریفی چنین‬
‫میفرماید‪ « :‬و أعتدنا للظالمین عذابا الیما » ( قرآن‪ ،‬سوره‬
‫فرقان ‪)۴۷‬‬
‫نبـرد مـیـان دادگر و بیدادگر از گذشـتههـای دور تـا امـروز‬
‫موجـود بـوده و در آینـدههـای تا ابد‪ .‬هـمچـنـان ادامـه خواهـد‬
‫داشت‪ .‬در ایـن میـان‪ ،‬ملـتهـا به گونههای مختلف و با‬
‫ابزارهای مختلف‪ ،‬مبارزات شان را به پیش بـرده انـد؛ شماری‬
‫از مبارزان‪ ،‬درسنگر شمشیر کمین گرفته‪ ،‬از دل و جان و تا‬
‫آخرین قطـره خـون‪ ،‬بـرای خونخواران استعمارگر سرخم‬
‫نکرده و شماری دیگر‪ ،‬در سنگر قلـم نشسته‪ ،‬اندیشمندانه‪ ،‬با‬
‫تفکر مبارزه کرده اند؛ که گاهی سالح قلـم بـه مراتب برنده تر‬
‫از شمشیر عمـل کرده و زخـمهـای ناسـوری بر پیکر استبداد و‬
‫استبدادگران‪ ،‬وارد کرده است‪ .‬بیدادگریهای گوناگون‪ ،‬خـاموش‬
‫ساختن آوازهـای آزادی خواهان در گلوهـای شـان بـه هـر‬
‫شیوهی که باشند‪ ،‬شکنجههای گوناگون و طاقت فرسا‪ ،‬تبعیـد‬
‫آزادهگان از کشورهایشان زندانی و گرفتار ساختن مردان‬
‫مبـارز سرزمینهای زیر استعمار بـا مصیبتهای مختلف و در‬
‫نهایت گرفتن جانهای آزادی خواهـان بـه اشکال گوناگون‪،‬‬
‫~ ‪~ 86‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬
‫ویژهگیهایی است که در سرشت هر استعمارگری‪ ،‬جا گرفته‬
‫است؛ مگر هیچگاهی ملتها تا ابد زیر بار سـتم نرفتـه‪ ،‬روزی‬
‫روزگاری دست به مبارزه پرده‪ ،‬در برابر استبداد پیشـهگـان بـه‬
‫پاخاسته انـد‪ .‬مـبارزان بـه شیوههای گوناگون در پی برحق ثابـت‬
‫سـاختن خـود برآمده که یکی از این راههـا افـشای استبداد و‬
‫نارواهـایی است که استعمارگران در حق مردمـان زیـر ستم‪،‬‬
‫آنها در افغانستان‪ ،‬چنین پرده برداری میکند ‪:‬‬
‫در شرار ظلم‪ ،‬اوراق مصاحف سوختنـد‬
‫آتش الـحـاد در گـوی خـدا افـروخـتنـد‬
‫کودک ما را کـتـاب كـافـرى آموختنـد‬
‫عالمان را لب زاظهار حقیقت دوختند‬
‫ایهااالزهرا دراین هنگامه لب بستی چرا ؟‬
‫در جهاد راه حق‪ ،‬با مـا نپیوستی چرا ؟‬
‫بین که بهرما چه خونین فتنه ها انگیختند‬
‫آن فضـای پاک را با زهرهـا آمیختنـد‬
‫مادران را پیش چشم کودکان آویختند‬
‫خون پاک دختران مصطفی را ‪ ،‬ریختند‬
‫ایهااالزهرا جهانی گوش بر فتوای توست‬
‫حالت امروز مـا‪ ،‬آیینـه فـردای توست‬
‫(‪ ۳۲۳ :8‬و ‪)۳۲۷‬‬
‫جهاد و مجاهد‬
‫جهاد و مجاهـد همانند واژههای شهید و شهادت دو واژه زیبای‬
‫دیگر‪ ،‬در فرهنگ بود دین مقدس اسالم؛ از نگاه ریشهشناسی‪،‬‬
‫واژههای جهاد و مجاهد‪ ،‬واژههایی اند که ریشه در زبان عربی‬
‫دارند و واژههای باشـد بـا تمـام مفاهیم خود‪ ،‬با گسترش دین‬
‫مبارک اسالم بر سرزمینهای تازه اسالمی‪ ،‬از جمله حوزه‬
‫بزرگ پارسی زبانان شده اند‪.‬‬
‫جهاد درنزد بیشترین مسلمانان به معنـای جنگیدن با دشمنان‬
‫خـدا‪ ،‬در راه خدا و در راه پیاده کردن احكـام خـدا‪ ،‬در روی‬
‫زمین خـدا مـیباشـده هـمچنـان واژه مجاهد که از جهاد گرفتـه‬
‫شـده و رسانندهی معنای کوشش و تالش میباشد‪ .‬به معنای برپا‬
‫کننده جهاد‪ .‬بعدا ً کسیکه در راه خـدا بـه خـاطر جاری ساختن‬
‫قانون خـدا‪ ،‬در زمین خدا‪ ،‬دست به مبارزه میزند‪ ،‬میباشد‪.‬‬
‫داکتـر محمـد معـیـن زیـر واژه چهـاد نوشته است که‪ ،‬جنگیدن‬
‫در راه حق و جهاد دارای دو مفهوم است‪ .‬یکی جهـاد اکبر و‬
‫دیگـری جـهـاد اصغره جهاد اصغر کنایه از جنگ گردن با‬
‫دشمنان دین خدا است و جهاد اکبر هـم‪ ،‬کنایه از جنگ با نفس و‬
‫تحمـل رنج برای مبارزه با امیال نفسـانی و هـمچـنـان مجاهـد‬
‫اسـم فـاعـل است و به معنای جهـاد کننده در راه خدا میباشد‪.‬‬
‫(معین نسخه الکترونیکی زیر واژه های پادشده‪).‬‬
‫ادیان الهی در هر زمانی‪ ،‬در هرجایی و با هر پیامبری ‪ -‬از بدو‬
‫پیدایش خود شان روزگاری که برحق بوده و منـسوخ نشده و در‬
‫حقیقت بـه انحـراف کشانیده نشده است‪ .‬مشاهب جهالو مجاهـد‪،‬‬
‫همـواره از دستورهای قابل توجـه اش بـوده و بیـامبران الهی‬
‫مبارزان و مجاهدان پیشرو‪ ،‬برای پیروان خود‪ ،‬به خاطر مبارزه‬
‫با خرافات گوناگون وقت و جاری ساختن قانون خـدا در‬
‫سرزمین خـدا بـوده انـد؛ هـمچـنـان دیـن امـروزی مـا از‬
‫روزگاران سخت و مشقتبار بعثت بزرگوار اسالم ( محمد‬
‫مصطفی )‪ ،‬با جهـاد بـه معنـای خـاص آن ( مبارزه در برابر‬
‫کافران آغاز شد‪ ،‬با جهاد گسترش یافت و با جهـاد تـا قیام قیامت‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬
‫زنده خواهد ماند‪ .‬هر ملتی که بخواهد زیر پرچم عزت ( پرچم‬
‫اسالم ) زندگی کند‪ .‬جز این که مبارزه و جهاد را در راه خدا‬
‫کارهایش قرار داده‪ ،‬نسلهای بعـدی خـود را با ارزشهای آن‬
‫آشـنا سـازد‪ ،‬مردم خود را مجاهد و آماده به خون دهی بکند‪،‬‬
‫راهی نداره‪.‬‬
‫استبدادگر داخلی باشد و یا خارجی با درنظرداشت این موضوع‪،‬‬
‫بازتاب دادن زندگی خونبار مردم‬
‫شعر مقاومت افغانستان چنانکه گفتیم در اوضـاع نـاآرام و‬
‫بحرانی‪ ،‬در محیط جنگ و آشوب‪ ،‬به وجود آمده است‪ .‬هرچه بـه‬
‫نـام شـعر مقاومت سروده شده است‪ ،‬رنگ و بوی جنگ و‬
‫غربت‪ ،‬آوارهگی و در به دری دارد؛ از این رهگذر‪ ،‬باید یکی‬
‫از بنمایههای مهم و چشمگیر در این شعر‪ ،‬بازتاب جنگ و‬
‫عناصر آن‪ ،‬ابزارهای جنگ‪ ،‬فضای ناخوشایند جنگ و‬
‫پیامدهای ناگوار آن چـون دود و باروت‪ ،‬زخـم و درد‪ ،‬شهید و‬
‫شهادت‪ ،‬آه و نالـه‪ ،‬حمله و گریز‪ ،‬زنـدان و زنجیـر‪ ،‬انتحـار و‬
‫انفجـار‪ ،‬فقر و گرسنهگی‪ ،‬مصیبتها و مظلومیـتهـا‪ ،‬ویرانی و‬
‫بی خانمانی‪ ،‬ترس و وحشت‪ ،‬پریشانی و دلهره در باره آینده و‪...‬‬
‫که با دقت در هر کدام‪ ،‬تیری به جگر فرو میرود ‪ -‬باشد؛‬
‫عناصـر یاد شـده و بازتاب آن در شعر‪ ،‬در واقع از موضوعاتی‬
‫است که با سرشت و سرنوشـت شـعر مقاومت گـره خـورده‬
‫است؛ چنانکه در زیر چنـد نمونـهای را از اشعاریکه دارای‬
‫رگههای مقاومت اند‪ ،‬به گونه زیر رونویس میکنم‪ ،‬سرودههای‬
‫پایین‪ ،‬بازتاب دهندهی دردهای روزگاران جنگ و پس از جنگ‬
‫اند‪:‬‬
‫استبدادگران‪ ،‬از بنمایههای اساسی شعر مقاومت به ویژه شعر‬
‫نباشد هیچ در پهنای گیتی‬
‫جهان را ملتی مظلوم چون ما‬
‫مصیـب شـنـا و درد پـرور‬
‫گریبان پاره و معصوم چون ما‬
‫بجز فریاد سوگ و شیون و مرگ‬
‫بلند از قلب این ماتم سرا نیست‬
‫کسی هرگز در این ویرانه ساکن‬
‫بغیر از کشته و بی دست وپا نیست‬
‫محیط خاک ما ۔ کشتار گاه‬
‫جوانان برومند و رشید است‬
‫ردیف اندر ردیف و خیل در خیل‬
‫شهید است وشهیداست و شهیداست‬
‫(‪ : 14‬نت)‬
‫تشویق برای ایستاده گی در برابر استبدادگران‬
‫دین مقدس اسالم‪ ،‬دین صلح و آشتی‪ ،‬دین برادری و برابری‪،‬‬
‫دین ارزش قایل شدن به حقوق خود و دیگران‪ ...‬و در نهایت‪،‬‬
‫دینی است که نه تنها مسلمانان‪ ،‬بلکه برای انسانهایی که از نظر‬
‫فکری‪ ،‬با اسالم در مخالفت قرار دارند( کفار) را‪ ،‬نیز حق زنده‬
‫بودن و زندگیکردن با پرداخت جزیه قابل شده است‪ .‬دین مقدس‬
‫اسالم‪ ،‬از نخستین روزهای بعثت پیامبر بزرگوار اسالم و‬
‫دعوت اسالمی‪ ،‬تا امروز و آیندههای دور با هر دشمنی‪ ،‬نخست‬
‫از دروازه صلح پیش آمده‪ ،‬همواره جنگ را نفی و پیروان خود‬
‫را‪ ،‬از جنگ افروزی منع کرده است؛ مگر آنگاهی که دیگران‬
‫حتا اگر مسلمان هم باشند به حقوق‪ ،‬ارزشهای دینی و انسانی‬
‫یک مسلمان‪ ،‬دست درازی کند‪ ،‬اسالم به همان پیمانهای که از‬
‫جنگ بیزار است‪ ،‬پیروان خود را به جنگ کوبنده‪ ،‬امر داده و‬
‫~ ‪~ 87‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬
‫زیر نام جهاد‪ ،‬دفاع‪ ،‬ایستادهگی و مبارزه را در برابر مهاجمان‪،‬‬
‫از وظیفههای دینی آنها شمرده است‪.‬‬
‫شعر مقاومت‪ ،‬شعریست که «نه گفتن» را‪ ،‬در سرشت و‬
‫سرنوشت خـود دارد؛ شعر مقاومت‪ ،‬شعر ایستادهگی و مبارزه‬
‫در برابر استعمار گران و استبدادگران است؛ تفاوتی ندارد که‬
‫شعر مقاومت مسلمانان‪ ،‬شعریست که با سودبردن از آموزههای‬
‫دینی‪ ،‬جنگ را برای برپایی صلح میخواهد و شاعران مقاومت‬
‫سرای مسلمان‪ ،‬به گونه روشن و آشکارا یا نمادین و رمزگونه‪،‬‬
‫با چیدن ماهرانه واژهها در کنار هم‪ ،‬میخواهند ملت شان را به‬
‫بیداری و خودآگاهی برسانند‪.‬‬
‫مقاومت سرایان مسلمان‪ ،‬برای آگاهیدهی و بیداری همکیشان و‬
‫هممیهنان خود‪ ،‬با شیوههای گوناگونی‪ ،‬چون پیوند دادن اوضاع‬
‫سیاسی و اجتماعی عصرشان‪ ،‬به مسایل دینی‪ ،‬روزگاران‬
‫گذشته‪ ،‬ایستادن و مبارزه مردم در برابر نابرابریها و تجاوزات‬
‫بیگانهگان در گذشته‪ ،‬بیان وجایب‪ .‬اعیان در برابر دین‪ ،‬روشن‬
‫ساختن هدفها و تبهکاریهای استبداد پیشه گان و‪ ...‬مردم را به‬
‫ایستادهگی‪ ،‬مبارزه و براندازی رژیمهای مستبد و نابهکار‪،‬‬
‫تشویق میکنند‪.‬‬
‫داکتر محمد رضای سنگری در بخشی از مقاله اش در باره شعر‬
‫مقاومت در مجله در چنین مینویسد‪ « :‬ادب مقاومت پرخاشگر‬
‫و تندخو و بی پرواست و دعوت کننده به قیام‪ ،‬ایستادهگی و ایناره‬
‫دعوتی که گاه به صورت فریاد اعتراض است و گاه در چهره‬
‫نبرد مسلحانه (‪ )9:۵۱‬فراخوان برای ایستادهگی در برابر‬
‫مقاومت افغانستان را تشکیل میدهد؛ چنانکه شماری از شعران‬
‫مقاومت سرا‪ ،‬خود در جمع مبارزین حضور داشته و در برابر‬
‫ستم گران و متجاوزان‪ ،‬ایستاده اند‪ - .‬هرچند در جبهه و جنگ‬
‫حضور فرهنگی نداشـته باشـد بازهم با بازتاب شعر در کنار‬
‫مبارزین جا داده میشود ‪ -‬افراد یادشده در کنار اینکه خودشان‬
‫بر ضـد اسـتبداد به پا خاسته اند؛ دیگران را نیز دعوت به‬
‫مبارزه و ایستادهگی میکنند‪.‬‬
‫در شعر مقاومت افغانستان نمونههای دعوت به مبارزه به وفور‬
‫در دسترس قرار دارند؛ چنانکه چند نمونه ای را‪ ،‬با اندکی‬
‫تبصره‪ ،‬در زیر‪ ،‬رونویس میکنم؛ در نخست نمونهای از پدر‬
‫شعر مقاومت معاصر در ادبیات پارسی دری (ادبیات افغانستان)‬
‫استاد خلیل الله خلیلی‪:‬‬
‫وطنـدار دلیـر من! بنازم چشم مستت را‬
‫وطن در انتظـار بـازوی کشورگشای توست‬
‫به خاک افگن‪ ،‬به خون ترکن‪ ،‬به بادش ده‪ ،‬در آتش سوز!‬
‫ازین بدتر چه می باشد که دشمن در سرای توت؟‬
‫نگاه آرزومنـد وطـن سـوی تـو می بیند‬
‫که روز امتحـان خـنـجر جنگ آزمای توست‬
‫ز فریاد تفنگت جز صـدای حق نمی آید‬
‫ز خیبر تا مدینه گوش ها وقف صدای توست‬
‫چه زیباتر ازین نقشی که بینـد دیـده تاریخ‬
‫که توخنجر به کف ‪ ،‬دشمن فتاده زیرپای توست‬
‫خداجویی وطن خواهی سرافرازی و آزادی‬
‫به خون شیر مردان نقش بر روی لوای توست‬
‫وطـنـدار دلیــر من! بـود در انتطار تو‬
‫به خون ‪ ،‬آلوده سنگرها ‪ ،‬به خون ‪ ،‬آغشته پیکرها‬
‫عقاب ظلـم پـر شهر و دیار تو کند پرواز‬
‫‪International Journal of Multidisciplinary Trends‬‬
‫به خون بی گناهان سرح کرده چنگ وشه پرها‬
‫صدای ناله جان سوز می آید ‪ ،‬مگر آن جا‬
‫گرسنـه طفلـكـان نـالـنـد در دامـان مـادرها‬
‫در آن ویـرانـه بنگر دختـران مـاه سیمـا را‬
‫که از غیرت به قلب خود فرو بردند خنجرها‬
‫بـه پیرامون زندان چشم بکشا تا عیـان بینی‬
‫چه تر گشته به خون تنها ‪ ،‬چه غلتیده به خون سرها‬
‫(‪)۳۵۴ :8‬‬
‫ماندگاری آفریدند که از قبولیت عامه مردم برخودار گشته است‪،‬‬
‫بازتاب فرهنگ عامه‬
‫چنانکه اشارههایی داشتهام‪ ،‬شعر مقاومت به گونهای از شعر‬
‫گفته میشود ستم کاریها و تهدیدهایی داخلی و خارجیای که‬
‫حاکمیت ملی‪ ،‬زندگی مردم یک کشور را به لبه پرتگاه کشانیده‬
‫است‪ ،‬شکل میگیرد‪.‬‬
‫یا در تعریف دیگری آمده است‪ ،‬بیان سخنان هنری‪ ،‬بـا‬
‫بـنمـایـههـای مبارزه و اعتراض‪ ،‬در برابر بی عدالتیها و ستم‬
‫گریها و پشتیبانی از حق و عدالت و در یک کالم‪ ،‬دفاع از‬
‫ارزشهای دینی و انسانی‪ ،‬امروزه به نام ادب مقاومت یا ادب‬
‫پایداری نام گذاری شده است (‪)۱۲۵ :1‬‬
‫در برابر نابرابریها‪ ،‬ناموس و عزت قسمیکه بر همهگان‬
‫آشکار است‪ ،‬شعر استعداد خداوندی است که هیچ نیازی‪ ،‬به‬
‫تخصص در بخش ادبیات یا شعر ندارد؛ چنانکه بیشتر شاعران‪،‬‬
‫کسانی هستند که شاید به صورت تخصصی معلومات بسیار‬
‫اندک‪ ،‬در بخش شعر و ادبیات داشته باشند و یا حتا با توجه به‬
‫شماری از جامـه سـرایان پارسی زبان‪ ،‬گاهی ادعا کرده‬
‫میتوانیم که شعر گفتن به خواندن و نوشتن هـم نیاز ندارد؛ گواه‬
‫این ادعای ما‪ ،‬حضور شاعران توانایی چون بیدل دهلوی‪،‬‬
‫صوفی عشقری‪ ،‬حاجی اسماعیل سیاه و‪ ...‬بر دور خوان ادبیات‬
‫پربار پارسی است؛ که اشخاص یادشده‪ ،‬جز خواندن کتابهای‬
‫دینی و یا دیوان شماری از شاعران‪ ،‬اصالً تحصیالت رسمی‬
‫نداشته اند‪ .‬با توجه به مطلب باال و همچنان تعریفهای ادبیات و‬
‫شعر مقاومت‪ ،‬گفته میتوانیم که در نظر گرفتن جایگاه مردم عام‬
‫و فرهنگ عامه پارسی زبان‪ ،‬در پدید آمدن شعر پایداری و‬
‫مقاومت در ادبیات پارسی‪ ،‬از موارد انکارناپذیر بوده که به هیچ‬
‫رو‪ ،‬از آن چشم پوشی کرده نمیتوانیم‪ .‬بخشهای گوناگون‬
‫فرهنگ عامه پارسی زبان‪ ،‬به ویژه پارسی زبانان افغانستان‪ ،‬به‬
‫شکلهای گوناگون آن از بیان وضعیت زندگی مردم گرانتر با‬
‫توصیف مبارزان آزادی خواهانه ‪ -‬در قالبهای مختلف ادبی از‬
‫دوبیتی شروع تا حکایتها و افسانهها‪ ،‬در درازنای مبارزات این‬
‫مردم‪ ،‬در ادبیات مقاومت افغانـان بازتاب یافته است که بنابر کم‬
‫توجهی و عدم ثبت آنها‪ ،‬شمار زیادی از آنها‪ ،‬فراموش شده و‬
‫امروزه‪ ،‬نابود گردیده اند‪ .‬در ذیل این مبحث‪ ،‬چند نمونهای را با‬
‫نگهداشت صورت لهجهی آنها‪ ،‬از این گنجینه بزرگ ادبیات‬
‫پارسی‪ ،‬یاد آور میشویم‪:‬‬
‫و توان ندارند؛ آزاد اند و آزاد اند و آزاد‪ ،‬آزاد؛ آزاد از هر گونه‬
‫طیاری چرخکی مانند گژدم‬
‫بمباری می کنه بر ملک مردم‬
‫الهـی بـچـه کـارمـل بمیـره‬
‫پندکی در سرم تا کی بگردم‬
‫در نخستین نگاه به این دوستی‪ ،‬گفته میتوانیم‪ ،‬انتخاب آهنگ‬
‫مناسب‪ ،‬بیـان وضعت زندگی با چیدن ماهرانه واژهها کنارهم‪،‬‬
‫جا دادن مفاهیم کالن در الفاظ اندک با چیره دستی تمـام‪ ،‬شعور و‬
‫~ ‪~ 88‬‬
‫‪www.multisubjectjournal.com‬‬
‫ذوق عالی عام پارسی زبانان را پیش چشم خوانندهگان جلوه گر‬
‫میسازد‪ ،‬پس از آن‪ ،‬با تحلیل دوستی باال‪ ،‬آشکار می شود که‬
‫سراینده آن‪ ،‬بانویی است به تنگ آمـده از ستم کمونیستـی روس‬
‫در دوره کارمل؛ مهربانو‪ ،‬دارو ندارش تباه شده‪ « ،‬پندکیاش » ‪-‬‬
‫که از دانش واژهای موردکابرد در اکثر لهجههای افغانستان‬
‫است ‪ -‬در سرش دربه در و کوی به کوی سرگردان است‪.‬‬
‫گذشته از این‪ ،‬شماری از شاعران توان‪ ،‬در دوران تهاجم قشون‬
‫سرخ و مبارزات برحق مردم ما در برابر آنان‪ ،‬سرودههای‬
‫بر سر زبانهای مبارزان افتاده و تا اندازهای دست به دست و‬
‫در زبانها رها شد که سراینده اصلی آن گـم نـام مانده و هماننـد‬
‫دوبیتیهای زیبای عاشقانه‪ ،‬وارد ادبیات توده یا عامیانه مردم‬
‫گردید؛ چنانکه سروده زیر‪ ،‬از شاعر مبارز‪ ،‬سید فضل احمد‬
‫پیمان‪:‬‬
‫مجـاهد‪ ،‬چشم مستت را بنـازم‬
‫جبین حق پرست را بنازم‬
‫خرامان می روی در جبهه جنگ‬
‫کالشینکوف دستت را بنـازم‬
‫(‪ :14‬نت)‬
‫از ویژهگی هایی که سرودههای مقاومت افغانستان را از نگاه‬
‫ادبیات توده یا عامیانه در پیش چشـم خوانندهگان و پژوهشگران‬
‫جلوه گر میسازد‪ .‬کاربرد نمودهای گوناگون ادبیات عامیانه‪ ،‬در‬
‫شعر مقاومت است‪ .‬شاعران مقاومت سرای افغانستان‪ ،‬با به‬
‫کارگیری مثـلهـا‪ ،‬معماها‪ ،‬افسـانـههـا‪ ،‬باورهـای اسطورهای‬
‫و‪ ...‬بخشهای ادبیات عامیانه مردم‪ ،‬سرودههای ماندگاری آفریده‬
‫اند؛ چنانکه استاد خلیل الله خلیلی‪ ،‬مقوله زیبای پارسی زبانان‬
‫افغانستان « وقتی گمی مورچه بیاید‪ ،‬بال میکشد » را برای پیش‬
‫بینی کردن شکست و سیاه روزی استبداد پیشهگان به گونه زیر‬
‫به کار برده است‪:‬‬
‫تنگ ظرف سفله را گر چرخ بنوازد ‪ ،‬مرنج‬
‫چون زوال مورآید ‪ ،‬پر کشد از غار خویش‬
‫این تکبر پیشه گان ‪ ،‬با یک دو کرسی بلند‬
‫خویش را نزدیک تر سازند سوی دارخویش‬
‫(‪)۱۵۳ :8‬‬
‫پیگفتار‬
‫بدون تردید باید گفت که جریان شعر مقامت هنگامهی بلند داد در‬
‫مقابل بیداد‪ ،‬نوای رهایی بخش نور در برابر ظلمت و تکسوار‬
‫آزادی؛ زیرا آزادی زیباترین و رهاترین واژهی است که‬
‫حرفهایش حتا در بند یکدیگر بودن را تاب آورده نمیتوانند‪،‬‬
‫وابسته بودن حتا وابسته بودن به خودیهای خود ‪ -‬را برنمیتابند‬
‫قید و بندی‪ ،‬آزاد در هرجای و هر زمانی درآزادی سرو بلند‬
‫قامتی است که سایه اش زوال ناپذیر است و همواره بـا خـون‬
‫ستمگاران و مبارزان‪ ،‬آبیاری شده است؛ آزادی درخت تناوری‬
‫که در برابر بادهای توفانی نه تنها نمیخشکد؛ بلکه در مقایسه با‬
‫گذشته‪ ،‬بر مراتب سبزتر و رساتر میشود‪.‬‬
‫سرایندگان شعر مقاومت از سنگر فرهنگ با همت بلند و‬
‫اندیشهکارا چنان آگاهانه قلم و قدم میزنند که تمام افق از رایحه‬
International Journal of Multidisciplinary Trends www.multisubjectjournal.com

‫ همین است که شعر‬.‫رسای سخن آنان به شور و وجد در میاید‬ ‫ ادب پایداری و شعر‬.)1191(. ‫ علی محمد‬،‫پشت دار‬ .1
.‫نیرو تفکر را با پنجههای هنر ترسیم مینماید‬ ‫ فصلنامه ادبیات‬.‫فارسی و مبانی عقیدتی آن در اسالم‬
‫ استقرار و انکشاف متحول در قلمرو‬،‫ انگیزه پنداری‬،‫آگاهی‬ ‫پایداری(نشریه دانشکده ادبیات و علوم اسالمی دانشگاه‬
‫ با نیرو‬،‫آزادی با کالم جانبخش شاعران همساز و همنواست‬ .‫ شماره دهم‬،‫ دوره ششم‬.)‫شهید باهنر کرمان‬
‫ عشق به‬،‫ عشق به شهادت‬،‫شعر مقاومت عشق به میهن‬ ‫ مقدمهی بر ادبیات مقاومت‬.)1194(. ‫ عبدالطیف‬،‫پدرام‬ .4
‫کامروایی و عشق به آزادی در تار و پود هر انسان آگاه بهارینه‬ .‫ انتشارات کنرهی ملی‬:‫ کابل‬.‫ چاپ دوم‬.‫افغانستان‬
.‫و جاری میشود‬ :‫ تهران‬.‫ یک شعله نوبهاران‬.)1189(. ‫ قنبرعلی‬،‫تابش‬ .5
‫ وضع‬،‫مقابله شعرمقاومت در برابر ناهنجاریهای سیاسی‬ .‫انتشارات تکا‬
‫نابسامان جامعه و رویکردهای ناخوب اجتماعی که سبب‬ ‫ به اهتمام‬.‫ برهان قاطع‬.)1176( .‫ محمد بن خلف‬،‫تبریزی‬ .6
‫ فرو ریزی زیربنا ها که گستره منعکس و‬،‫ بد امنی‬،‫گسترش فقر‬ .‫ انتشارات امیر کبیرو‬:‫ تهران‬،‫محمد معیین‬
‫ شاعران با اصالت بلند اخالقی‬.‫ میباشد‬،‫مخرب را در خود دارد‬ ‫ چاپ‬.‫ شعرمعاصر دری‬.) ۱۴۲۱ ( .‫ شجاع الدین‬،‫خراسانی‬ .7
‫ در‬،‫و انسانی که نبست به فرهنگ و جامعه انسانی دارند همیشه‬ .‫ امیری‬:‫ انتشارات‬.‫ کابل‬.‫سوم‬
‫برابر ناهنجاریها سد محکم شده و به نجات همنوعان و همکشان‬ .‫ دیوان اشعار خلیل الله خلیلی‬.)1189(. ‫ خلیل الله‬،‫خلیلی‬ .8
.‫خود نوای رهایی و آزادی سر داده اند‬ .‫ انتشارات عرفان‬:‫ تهران‬.‫به کوشش محمد کاظم کاظمی‬
Characteristics of Resistance poetry in Modren poetry of ‫ مجله شعر‬.‫ ادبیات پایداری‬.)1181(. ‫ محمد رضا‬،‫سنگری‬ .9
Afghanistan .‫ تهران‬،19 ‫ شماره‬.)‫(نشریه حوزه هنر‬
Abdul saboor salih
‫ با‬.‫ کلیات اشعار قهار عاصی‬.)1188(. ‫ عبدالقهار‬،‫عاصی‬ .11
And Mirwais Shamal .‫ انتشارات خیام‬:‫ کابل‬.‫تصحیح و مقدمه نیالب رحیمی‬
Academic Member of Kabul Education University. ،‫ دیوان اشعار ابوالقاسم الهوتی‬.)1975(. ‫ ابوالقاسم‬،‫الهوتی‬ .11
.‫ بی نا‬:‫مسکو‬
Abtsract ‫ نگاهی بر شعر مقاومت در‬.)1189(. ‫ محمد کاظم‬،‫کهدوی‬ .11
Undoubtedly, it must be said that the flow of resistance
poetry has incredible impression against injustice and
‫ شماره‬،)‫ فرخار(نشریه خانه ادبیات افغانستان‬.‫افغانستان‬
cruelty. And is the loud voice of freedom and lighting .‫پنجم‬
against oppression and tyrants. Freedom is the most ،‫ علی رضا احمدی‬،‫تار نمای حزب همبسته گی افغانستان‬ .11
precious term among the words. Its nobility even does not :‫نام‬ ‫گم‬ ‫شاعر‬ ‫و‬ ‫پرشور‬ ‫مبارزه‬
allow its characters to be merged. Therefore, they are )www.hambastagi.org(
arranged and combined separately. This dis-connectivity
indicates a high level integrity to freedom and justice ‫ پیمان شاعر دردها از جهاد تا اکنون‬،‫تارنمای آریایی‬ .14
irrespective of geographical locations or time limits. They .)www.ariaye.com(
are same to long cedar shadow’s which are not exposed to
extinction. Because they are feed with fighters and tyrants
blood. Freedom analogous to trees which does lose its live
against any storm. However, gets stronger experiencing the
storms.
The composers of resistance poetry always disseminate the
ideas with high level of maturity and awareness that greatly
motivates the audience. This is the effects of poetry that
depicts the power of thinking in the arts realm.
Awareness, motivation, solidification and evolving
development as a part of freedom is linked to poet’s
speeches and poems.
With the ability of resistance poetry, the sense of patriotism,
martyrdom, successfulness and love to freedom will grow to
each individual’s essence of existence.
Resistance poetry includes confrontation against political,
social, economic, insecurity and collapse of infrastructures
crises. Due to high level of integrity and morality obligation
that poet’s feel toward their same kind and the society they
are always great obstacles to aforementioned crises.

Key words: Resistance poetry. Afghanistan. Resistance

literature.

‫سرچشمه ها‬
.‫ قرآن کریم‬.1
‫ به اهتمام‬.‫ دیوان انوری‬.)1171(. ‫ علی بن محمد‬،‫ انوری‬.1
‫ انتشارات‬:‫ تهران‬،‫ چاپ چهارم‬.‫محمد تقی مدرس رضوی‬
.‫علمی فرهنگی‬

~ 89 ~

View publication stats