‫صنایع دستی اصفهان‬

‫فرصتی فراهم شد تا به بازار نقش جهان برویم و از ان دیدن کنیم ‪ .‬اکثر کاال های بازار‬
‫نقش جهان صنایع دستی خود اصفهان بود‪ .‬اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی‪،‬‬
‫چون قالی بافی‪ ،‬ابریشم بافی‪ ،‬قلمزنی‪ ،‬منبت کاری‪ ،‬زری بافی‪ ،‬خاتم کاری‪ ،‬ملیله‬
‫دوزی‪ ،‬مینیاتور ‪ ،‬میناکاری‪ ،‬فلزکاری ‪ ،‬فیروزه کوبی‪ ،‬نقره سازی‪،‬‬
‫قلمکاری ‪،‬زمودگری‪ ،‬مسگری ‪،‬از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی‬
‫نیز در بخش جهانگردی دارد‪ .‬صنايع دستی اصفهان در طول قرن های متمادی به عنوان‬
‫نماينده هنر اصيل قوم ايرانی در جهان معرفی شده است‪ .‬ويژگی های فكری و روانی‬
‫صنعتگر اصفهانی مانند ذوق‪ ،‬هنر‪ ،‬پشتكار و قناعت موجب شده است تا فرآورده های‬
‫دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خريداران فراوان داشته باشد بلكه مسافران و‬
‫گردشگران و عالقمندان خارجی نيز طالب دست ساخته های اصفهان با ويژگی های‬
‫خاص آن باشند‪.‬این گزارش حامی اطالعاتی درباره صنایع دستی اصفهان است ‪.‬‬
‫‪-‬عکس اصفهان‪-‬‬
‫قالی بافی‬
‫مهمترین مراكز بافت چون‪ :‬اصفهان‪ ،‬تبریز‪ ،‬كاشان‪ ،‬خراسان‪ ،‬كرمان‪ ،‬سنندج‪.‬‬
‫به لحاظ عالقمندی پادشاهان نخستین صفوی باالخص شاه اسماعیل‪ ،‬شاه طهماسب و شاه‬
‫عباس به هنرقالیبافی‪ ،‬نفیس ترین قالیهای ابریشمی وزربفت با طرح های بسیاربدیع‬
‫بدست هنرمندان اصفهان بافته شده است ‪.‬‬
‫نخستین كارگاههای قالی بافی ایران‪ ،‬درزمان شاه عباس كبیردراصفهان دایر گردید ‪.‬‬
‫اصفهان اززمانهای دوریكی ازمراكزطراحی نقوش زیبا ودل انگیز روی انواع صنایع‬
‫دستی بویژه قالی بوده است‪.‬‬
‫هماهنگی‪ ،‬توازن وتنوع رنگ بویژه رنگهای شاد در فامهای سیر وروشن‪ ،‬ارتفاع كوتاه‬
‫پرز‪ ،‬رجشمار بین ‪ ۹۰‬ـ ‪ ، ۵۰‬استفاده از گره فارسی‪ ،‬استفاده از پشم وابریشم درتار‪،‬‬
‫پودوپرز‪ ،‬استفاده ازدارهای عمودی وثابت با چله كشی فارسی‪ ،‬شیراز ٔه متصل‪ ،‬اكثراً‬
‫دوپوده ولول وپرداخت در حین بافت ازویژگیهای خاص قالی بافی اصفهان است‪.‬‬
‫قالی باف معروف استاد یدهللا صفدرزاده حقیقی‬
‫ابریشم بافی‬
‫بنا به شواهد تاريخی‪ ،‬كشف كرم ابريشم و پرورش آن براي نخستين بار در چين باستان‬
‫اتفاق افتاد‪ .‬اما به هرحال پس از حدود سه هزار سال پنهان كاری‪ ،‬ديگر جوامع از شيوه‬
‫پرورش و تهيه ابريشم اطالع يافتند‪ .‬پرورش كرم ابريشم بتدريج در جوامع مختلف‬
‫خصوصا ً ژاپن و ايران گسترش يافت و يافته های حفاری مارليك و چراغعلی تپه گويای‬
 ‫رشد صنعت ابریشم بافی مردم روستانشين ايران در دوره ماقبل تاريخ می باشد‪ .‬کارگاه‬
‫‪:‬ابریشم بافی باید دارای نور کافی باشد‬
‫برای ابریشم بافی حداقل پنجره ای به ابعاد یک پنجم کف کار گاه نصب شود‪ .‬همچنین‬
‫محل نصب المپ ها طوری باشد که برای بافنده ابریشم ایجاد خیرگی و سایه نکند‪.‬‬
‫اصفهان از مراکز ابریشم بافی در ایران نیست اما در ان ابریشم بافته می شود‪.‬‬
‫منسوجات ابریشم بافی مانند‪ :‬نگهداری الیاف ابریشمی‪ ،‬حفاظت از رطوبت مداوم‪ ،‬آتش‪،‬‬
‫اشعه‌ی مستقیم خورشید‪ ،‬سفیدکننده‌های شیمیایی و اشیای نوک‌تیز و برنده است‪.‬‬
‫صنعت ابریشم بافی در ایران نیز از سابقه طوالنی برخوردار است و آثار بدست آمده از‬
‫حفاریهای تپه‌های مارلیک و چراغعلی این ادعا را تأیید می‌نماید‪ .‬پارچه‌های ابریشمی با‬
‫تارهای طال و نقره در شوشتر‪ ،‬شیراز‪ ،‬فسا‪ ،‬اصفهان بافته می‌شدند و از جمله مراکز‬
‫ابریشم بافی ایران مناطق رامیان‪ ،‬مینودشت و ترکمن صحرا در استان گلستان و‬
‫روستای زاوین‪ ،‬کالت نادری‪ ،‬راز‪ ،‬جرگالن‪ ،‬مانه و سملقان در استان خراسان را‬
‫می‌توان نام برد‪.‬‬
‫قلمزنی‬
‫قلمزنی و هنرهای دیگر از این دست تنها فعالیت انسان مسلط و یا صنعتگر و ابزارساز‬
‫در به کار بردن قلم و چکش بر روی قطعه یا ظرف فلزی نیست بلکه بر گرفته از شوق‬
‫و دیگر وجوح تمایز انسانی در بکارگیری تعمق و تعمل وی می باشد‪ .‬لمزنی عبارت‬
‫است از تزئین و کندن نقوش بر روی اشیا فلزی به ویژه مس‪،‬طال‪،‬برنج و یل به عبارت‬
‫دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیلۀ قلم با ضربۀ چکش بر روی اجسام فلزی‪ .‬مس به‬
‫سبب نرمی و شکل پذیری که دارد‪،‬در هنر قلمزنی متداول تر از سایر فلزان است‪.‬از‬
‫سوی دیگر به اعتقاد باستان شناسان و مورخان هنر‪،‬مس‪،‬نخستین فلزی است که در هنر‬
‫فلز کاری و قلمزنی مورد توجه انسان قرار گرفت‪.‬هنر قلمزنی یکی از رشته های‬
‫هنرهای سنتی ایران است که می توان آن را در دسته بندی‪،‬در ردۀ هنرهای صناعی و‬
‫در گروه فلزکاری قرار داد‪ .‬هنر قلمزنی روی فلز از آن رو بیشتر مورد توجه هنرمندان‬
‫است که از دوام و بقای بیشتری نسبت به سایر اشیا برخوردار است‪ .‬یشینه قلمزنی به‬
‫زمان سكاها یا سیت ها نسبت داده می شود كه نژاد آریایی داشتند‪ .‬مروزه برای قلم‌ زنی‬
‫نخست داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معموالً از جنس نقره یا طال است از‬
‫محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از‬
‫سوراخ شدن ظرف در حین کار شود‪ .‬سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و‬
‫قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم‬
‫می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند‪ .‬مراحل کار‬
‫قلم زنی‬
 ‫قبل از قلم زدن‪ ،‬باید درون یا زیر شئی مورد نظر را از قیر مذاب انباشته کرد‪ .‬قیر باید‬
‫درون کار کامال” بدون خالء باشد و پس از سرد شدن کامال سفت شده باشد‪ .‬تا قلم‪ ،‬کا را‬
‫فرو نبرد‪.‬برایـ شروع کار ابتدا طرح مورد نظر را تهیه کرده سپس آنرا روی برنج سنبه‬
‫‪.‬گذاشته و با قلم سنبه نقاط طرح را نزدیک بهم سوراخ می کنند‬

‫برای انتقال نقشه روی کار الزم است تا سطح فلز مورد نظر چرب شود‪ .‬نقشه را روی‬
‫آن می گذارند و با پودر ذغال که در دستمال نرمی پیچیده شده روی نقشه می کشند‪.‬‬
‫پودر ذغال از سورخهای روی نقشه عبور می کند و روی سطح فلز می نشیند و بدین‬
‫ترتیب شکل طرح روی اثر منتقل می شود‪ .‬سپس هنرمند با استفاده از قلم های آج دار و‬
‫‪.‬یا بدون عاج شروع به قلم زدن می کند‬

‫هنگامی که ظرف یا بوم آماده شد مرحله اجرای عملی کار و چسباندن طرح روی کار‬
‫‪:‬آغاز می‌شود‪ .‬پیاده کردن طرح به روش‌های زیر انجام می‌شود‬

‫شیوه گرد کردن‪ :‬در این شیوه هنرمند طرح آماده شده را روی قطعه فلزی از جنس‬
‫برنج قرار می‌دهد و با چکش و قلم سنبه‪ ،‬آن را مشبک کرده و خطوط طرح را با نوک‬
‫قلم‪ ،‬روی برنج سنبه سوراخ می‌کند‪ ،‬تا هنگام گرده کردن طرح‪ ،‬خطوط طرح به آسانی‬
‫بر روی کار منتقل شود و سپس این کاغذ سُنبه شده را روی بوم می‌چسباند و با گرده‬
‫زغال که در تکه پارچه‌ای قرار دارد‪ ،‬بر روی کاغذ سنبه شده می‌کشد که از سوراخ‌های‬
‫کاغذ‪ ،‬پودر زغال روی بوم منتقل می‌شود و سپس با مداد خطوط طرح را مشخص کرده‬
‫‪.‬و اجرای کار را شروع می‌کند‬

‫اجرای مستقیم طرح روی بوم‪ :‬در این روش هنرمند به وسیله مداد یا ابزار تیز مثل قلم‬
‫‪.‬نیم بر و قلم سنبه به طور مستقیم طرح را بر روی فلز منتقل می‌کند‬

‫روش استفاده از کاغذ ُکپی‪ :‬در این روش ابتدا سطح بوم را پاک کی کنند و چربی و گرد‬
‫و خاک آن را می‌گیرند‪ .‬سپس کاغذ کپی را با چسب روی آن می‌چسبانند‪ .‬بعد اصل طرح‬
‫را روی کاغذ کپی‪ ،‬بر روی بوم فلزی قرار می‌دهند و با مداد روی خطوط طرح‬
‫می‌کشند تا طرح روی بوم منتقل شود‪ ،‬سپس طرح و کاغذ کپی را بر می‌دارند و خطوط‬
‫‪ . .‬را که آشکار نشده‪ ،‬با مداد مشخص می‌کنند‬
 ‫روش چسباندن اصل طرح روی بوم فلزی‪ :‬در این روش اصل کاغذ طراحی را روی‬
‫شیء یا بوم فلزی می‌چسبانند و بعد با استفاده از قلم سنبه‪ ،‬خطوط طرح را روی فلز‬
‫اجرا می‌کنند‪ .‬پس از مشخص شدن خطوط کاغذ طرح را بر می‌دارند و طرح پیاده شده‬
‫را با قلم و چکش روی شیء اجرا می‌کنند‪ .‬پس از انتقال طرح هنرمند کارش را با‬
‫چکش و قلم آغاز می‌کند و با استفاده از تکنیک وسبک‌های قلمزنی طرح مورد نظرش‬
‫راخلق می‌کند‪.‬‬
‫سبک‌های هنر قلمزنی‬

‫کار قلمزنی و اجرای آن به روش ها و شیوه‌های متعدد و به سلیقه هنرمند انجام می‌شود‪.‬‬
‫این شیوه‌ها عبارت‌اند از‪:‬‬

‫شیوه ریزه کاری‪ :‬ریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پُر نیز معروف است‪ ،‬روشی است‬
‫که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح‌های ریز و ظریف قلمزنی‬
‫می‌کنند و با ایجاد بافت در زمینه بوم‪ ،‬طرح اصلی را آشکار می‌سازند و زمینة کار را‬
‫از طرح جدا می‌کنند‪.‬‬

‫شیوه برجسته کاری‪ :‬در این روش هر دو طرف بوم فلزی کار می‌شود‪ .‬یعنی از سمت‬
‫روی بوم‪ ،‬زمینه را فرو برده و از طرف پشت‪ ،‬نقش را برجسته می‌کنند‪ .‬این کار را‬
‫هنر بخشیدن به نقوش می‌گویند‪.‬ـ این شیوه دربارة اشیایی قابل اجراست که امکان ضربه‬
‫زدن از هر دو جهت وجود دارد‪ .‬از این شیوه در بوم‌های مسطح بیشتر استفاده می‌شود‪.‬‬
‫در این روش شیوه کار به این شکل است که ابتدا طرح یا زمینه کار را پایین برده و‬
‫طرح را از آن جدا می‌کنند و یا اینکه سطح زمینه کار را از یک طرف قیر می‌ریزند و‬
‫با قلم‌های مخصوص و بدون آج‪ ،‬آن را فرو برده و بعد قیر را از آن جدا می‌کنند و از‬
‫سمت دیگر سطح کار را قیراندود می‌کنند و طرح را روی طرف دیگر اجرا می‌کنند‪.‬‬

‫شیوه تکنیک عکسی‪ :‬در این سبک با ایجاد سایه و روشن در زمینه بوم موضوع طرح‬
‫را مشخص می‌کنند اما زمینه را کامالً پر نمی‌کنند‪.‬‬
 ‫شیوه منبت‪ :‬در این شیوه روی سطح فلز بین موضوع و زمینه حدود دو سانتی متر‬
‫اختالف ایجاد می‌کنند و آن را به صورت نیم برجسته به اجرا در می‌آورند و به سبک‬
‫ریزه کاری تزیین می‌کنند‪.‬‬

‫شیوه مشبک‪ :‬در این روش پس از انتقال طرح به وسیله قلم نیم بر‪ ،‬طرح را ثابت‬
‫می‌کنند‪ .‬بعد به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش می‌دهند و طرح را از زمینه جدا‬
‫می‌سازند؛ و کار را مشبک می‌کنند‪ .‬جدا کردن بوم فلزی از قیر یا قیربرداری‬

‫به منظور جدا کردن قیر از بوم‌های فلزی تخت قیر را سرد می‌کنند و می‌شکنند‪ .‬اما در‬
‫بوم‌های مدور و گلدانی شکل قیر را حرارت می‌دهند و جدا می‌کنند‪ .‬این کار به‬
‫روش‌های زیر انجام می‌شود‪ .‬گفتنی است بعد از جدا کردن بوم از قیر با استفاده از‬
‫اسیدسولفوریک یا تیزاب سلطانی که با آب رقیق شده است(دو قسمت آب و یک قسمت‬
‫اسید) آن را می‌شویند‪ .‬ابتدا‪ ،‬آب و اسید را در ظرف پالستیکی می‌ریزند و بوم فلزی را‬
‫در ظرف اسید رقیق شده قرار می‌دهند‪ .‬در‌‌نهایت به وسیله برس سیمی سطح آن را‬
‫صیقلی کرده و سپس بوم را با آب می‌شویند‪ .‬در پایان به وسیله خاک اره آن را خشک و‬
‫پرداخت می‌کنند‪ .‬پرداخت بوم سبب جال و درخشش طرح و شیء فلزی می‌شود‪.‬‬
‫منبت کاری‬
‫نبت یکی از هنرها و صنایع دستی است‪ .‬در این هنر نقش‌ها به صورت نقش برجسته‬
‫روی زمینه کار قرار می‌گیرند‪ .‬منبت‌کاری چوب یکی از شاخه‌های منبتکاری است ولی‬
‫منبت کاری بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می‌شود‪.‬‬
‫منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب‪ .‬این هنر دستی‬
‫نماد احساس‪ ،‬ادراک ‪ ،‬اندیشه و خالقیت هنرمندان که با ذوق و سلیقه سرشار‪ ،‬اثر هنری‬
‫را ابداع می کنند‪.‬‬
‫برجستگی یک عنصر مهم در منبت کاری است که به خوبی قابل مشاهده است‪.‬‬
‫برجستگی های اشیا در منبت کاری بر روی چوب نیز برجسته و برآمده از چوب به‬
‫نظر خواهد رسید‪.‬‬
‫ماندگاری چوب در برابر عوامل طبیعی چندان زیاد نیست و در اثر گرما‪ ،‬رطوبت و‬
‫دیگر عوامل طبیعی دستخوش تغییر شده و فرسایش می یابد‪ ،‬بنابراین از آثار چوبی‬
‫منبت قدیمی اثری در دست نیست‪.‬‬
‫سبک های منبت کاری ‪:‬‬
 ‫بنا بر روش های گوناگون ساخت منبت این هنر به سه دسته تقسیم می شود‪:‬‬
‫حکاکی‬
‫برجسته نمایی‬
‫پیکر تراشی‬
‫طبق آثار و مدارک موجود می توان به این نتیجه رسید که منبت کاری از حدود ‪1500‬‬
‫‪.‬سال پیش در ایران مورد استفاده قرار می گرفته است‬
‫برخی از مورخین و باستان شناسان منبت کاری را به قبــل از پادشــاهی ساســانیان نســبت‬
‫می دهند‬
‫منبت كاري ‪:‬‬

‫اين رشته كه خود به دو نوع ريز و درشت برروي چوب و عاج و استخوان انجام مي‬
‫شود شامل مجسمه سازي نيمرخ و تمام رخ ‪-‬گلبرگهاي اسليمي‪ ،‬ختائي و غيره مي‌باشد‪.‬‬

‫زربافی‬
‫زرباف‪َ ،‬زر َب ْفت یا َزری بافی‪ ،‬یکی از رشته های صنایع دستی است که در نتیجه آن‪،‬‬
‫پارچه ای خاص تولید می شود‪ .‬زرباف‪ ،‬پارچه ای ظریف و گران بها است که تار آن‪،‬‬
‫از ابریشم خالص و پودهای آن‪ ،‬ابریشم رنگی است‪ .‬در این میان‪ ،‬یکی از پودها‪ ،‬باید از‬
‫نخ گالبتون باشد که بصورت نقره ای و طالیی وجود دارد‪ .‬زرباف را‪ ،‬نفیس ترین و‬
‫افسانه ای ترین پارچه ایرانی می دانند که در روزگار رونق و رواج خود‪ ،‬شهرتی‬
‫جهانی داشته است‪ .‬زری یعنی پارچ ٔه ساخته شده از زر (طال)‪ .‬پارچه‌ای که پودهای آن‬
‫از طال است‪ .‬زربفت‪ .‬زری یا زربفت پارچه‌ای ظریف و بسیار گران بهاست که چله یا‬
‫تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها‪ ،‬نخ گالبتون‬
‫‪.‬است که می‌تواند زرین یا سیمین باشد‬

‫زری نفیس‌ترین و افسانه‌ای‌ترین منسوج ایرانی که در روزگار رونق و رواج خود‬

‫شهرتی عالمگیر داشته و هم‌اکنون نمونه‌هایی از آن زینت‌بخش موزه‌ها و سایر مراکز‬
‫هنری ایران و دیگر کشورهای جهان است و دارای سابقه‌ای طوالنی از لحاظ بافت و‬
‫تولید می‌باشد‪]۱[.‬‬
‫خاتم کاری‬
 ‫خاتم کاری هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک ‪ ،‬با مثلث های کوچک‪.‬‬
‫طرح های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است ‪.‬این اشکال‬
‫هندسی را با قراردادن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند ‪ .‬مثلث ها را‬
‫از انواع چوب ‪ ،‬فلز و استخوان می سازند‪ .‬هرچه مثلث ها ریزتر وظریفتر باشند‪ ،‬خاتم‬
‫مرغوب تر است ‪.‬در یک طرح خاتم ‪ ،‬برای ساختن کوچک ترین واحد هندسی‪ ،‬حداقل‬
‫سه مثلث و برای بزرگ ترین آن ‪ ،‬حداکثر چهارصد مثلث به کار می رود‪ .‬در ایران‬
‫پیش از ظهور اسالم گونه ای خاتم سازی رواج داشته و شیوه کار آن چنین بوده که از‬
‫چوب یکرنگ مکعب هایی به اضالع چهار میلی متر می بریدند و با طرح های گوناگون‬
‫روی صفحه ای نصب و میخکوب می کردند و این شیوه تا چند قرن پس از اسالم هم‬
‫متداول بوده است‪ .‬در حال حاضر منبری خاتم کاری شده با این روش در مسجد جامع‬
‫عقیق شیراز وجود دارد که بیش از هزار سال از زمان ساخت آن می گذرد‪.‬‬
‫خصوصیات یک خاتم و مرغوب ‪ :‬صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای‬
‫خاتم ‪.‬یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم عدم تغییر در رنگ و‬
‫شکل ترمیم کاری ها و بتونه کاری ها در سطح کار مشخص نباشند ‪ .‬قرینه بودن تمامی‬
‫گل ها و اشکال درسطح کار و زوایا و اضالعدقیق و مهندسی بودن اساس و ساختمان‬
‫طرح که تمامی ابعاد با هم همسان‪ ،‬قرینه و یک اندازه باشند که البته اگر شاسی طرح‬
‫دقیق نباشد بهترین خاتم نیز بر روی آن نما و جلوه ای ندارد و کل طرح را از بین می‬
‫برد به همین جهت است که یک هنرمند خاتم ساز باید یک نجار چیره دست هم‬
‫باشد‪.‬رنگ کاری و روکش دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون خدشه و هر عیبی باشد‬
‫‪.‬نقش ها ومثلث ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است‪.‬‬
‫در موزه های جهان‪ ،‬انواع مختلف خاتم های مرغوب ایران وجود دارد؛ از جمله تخته‬
‫شطرنج خاتم کاری شده ای که در موزه "بناکی" در شهر آتن نگه داری می شود و در‬
‫زمره بهترین نمونه خاتم عصر صفوی است‪ .‬شاید بهترین نمونه این هنر در عصر‬
‫حاضر‪ ،‬میز خاتمی است که در نمایشگاه بروکسل ‪ -‬سال ‪ -۱۹۵۸‬مدال طال را نصیب‬
‫خود کرد‪ .‬در هنر خاتم سازی از چوبهای گوناگون از قبیل عاج‪ ،‬استخوان‪ ،‬برنج و گاهی‬
‫طال و نقره استفاده می شود‪.‬‬

‫ملیله دوزی‬
‫ملیله به دوخت هایی اطالق می شود که از مفتول های طالیی‪ ،‬نقره و آلیاژهای مختلف‬
‫که به شکل فنری در آمده اند‪ ،‬برای تزئین سطح پارچه استفاده می شود‪ .‬ملیله بر خالف‬
‫نخ های سرمه قابلیت انعطاف ندارد و براثر کشش زیاد از فرم خود خارج می شود‪.‬‬
 ‫برای آماده کردن پارچه یک قطعه متقال یا کتان به اندازه مخمل یا ترمه ای که می‬
‫خواهند بر آن ملیله دوزی کنند‪ ،‬می برند و با قلم موی پهن به تمام نقاط آن به طور یک‬
‫نواخت محلول غلیظی از سریش و آب مالیده‪ ،‬مخمل یا ترمه را روی آن قرار می دهند‬
‫و با دست چند مرتبه روی آن می کشند تا صاف شود و به پارچه زیرین متقال یا کتان‬
‫بچسبد‪.‬پس از آن که پارچه ها خشک شد نقش هایی را که قبال آماده شده است‪ ،‬روی‬
‫پارچه مخمل یا ترمه منتقل می کنند یعنی دور کار را ملیله می دوزند و ملیله را کامال با‬
‫نخ و سوزن محکم می کنند‪ .‬سپس به توردوزی می پردازند و داخل نقش را ملیله می‬
‫دوزند و این کار را ادامه می دهند تا تمام نقش با ملیله پر شود‪ .‬در قسمت های اصلی و‬
‫برجسته نقشه‪ ،‬ابتدا مقداری پنبه به اندازه گل یا بوته تکه تکه می کنند و روی قسمت‬
‫های مورد نظر قرار می دهند و آن را با نخ ساده روی پارچه می دوزند و سپس آن را‬
‫‪.‬ملیله دوزی می کنند‬

‫مینیاتور‬
‫خرد نگارگری (یا مینیاتور با ریش ٔه التین ‪/minium‬خاک سرخ‪ ،‬سرب قرمز)‪ ،‬به‬
‫تصویری از تاریخ باستان یا دست‌نویس آراست‌های قرون وسطی گفته می‌شود؛ نمونه‌ای‬
‫ساده که برای تزئین کتاب‌ها در آن دوران با کمک رنگ‌دانه‌های گرم تهیه می‌شد‪.‬‬
‫به‌طور کلی از اوایل سده‌های میانه تا ورود به مرحله دوم‪ ،‬دور ٔه جدیدی آغاز کنند ٔه‬
‫ریشه‌شناسی موشکافانه برای شناخت مفهوم کلی و رهایی از سردرگمی به وجود آمد و‬
‫نتیج ٔه آن استفاده از این سبک در تصویرسازی‌های کوچک و مینیاتور چهره شد‪ ،‬هر چند‬
‫که از زمان‌های دورتر نیز استفاده‌های کم و جزئی می‌شد‪۱[.‬‬
‫شـیوه هائی که در ساخت مینیاتور وجود دارند عبارتند از‪ :‬مینیاتور آبرنگ روحی‪-‬‬
‫می‌نیـاتور سیاه قلم رنگی‪ -‬می‌نیـاتور سفید قلم – می‌نیـاتورهای زیرروغنی‪ .‬عالوه‬
‫برآنکه در بنـاهای تاریخی از این هنر استفاده می‌شد و هنرمندان بزرگ عصـر صفـویه‬
‫کاخ‌های عالی قاپو و چهلستون و هشت بهشت و… را با این هنر تزئین کردند صد‌ها اثر‬
‫که شامل‪ :‬جلدهای آلبوم‪ ،‬تصاویر کتاب‌ها‪ ،‬قاب آینه‌ها و امثال آن‌ها می‌باشند در‬
‫موزه‌های ایران و خارج از کشور در معرض تماشای هنردوستان و عالقمندان می‌باشند‪.‬‬

‫مینا کاری‬
 ‫ینا كاری هنر درخشان آتش و خاك است‪ ،‬با رنگ های پخته و درخشان كه سابقه آن به‬
‫‪ 1500‬سال پیش از میالد می رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ی ششم تا‬
‫چهارم پیش از میالد و پس از سال ‪ 500‬پیش از میالد مشاهده می شود‪.‬‬
‫روی اشیاء طالیی و نقره ای هم می توان میناكاری كرد ولی اساسا ً میناكاری بر روی‬
‫مس انجام می شود‪ .‬برای فراهم آمدن مینا چند مرحله باید طی شود؛ به این ترتیب كه‬
‫ابتدا آن چیزی را كه می خواهند میناكاری كنند به هر شكل و هر اندازه باید به وسیله‬
‫مسگر ِ متخصص به شكل الزم در آید و پس از آن كه ساخته شد استاد میناكار به آن‬
‫لعاب سفید رنگ می دهد‪ ،‬معموالً سه الی چهار بار لعاب داده می شود و در هر بار‪،‬‬
‫شی ء ‪ ،‬به كوره می رود و حدود ‪ 700‬درجه حرارت می بیند تا رنگ لعابش ثابت‬
‫شود‪ .‬بعد روی آن با رنگ های گوناگون نقاشی می شود‪ .‬سپس شیء باز به كوره می‬
‫‪.‬رود و حدود ‪ 400‬تا ‪ 500‬درجه حرارت می بیند تا رنگها به صورت مطلوب درآید‬
‫از شاگردان بنام صنیع زاده كه هم اكنون از استادان مشهور هستند باید از آقای‬
‫غالمحسین فیض اللهی نام برد كه در بازار سلطان اصفهان كارگاه و مغازه دارد و در‬
‫‪.‬زمینه طرح و آتشكاری كه قسمت عمده صنعت مینا سازی است تخصص دارد‬
‫فلزکاری‬
‫هنر فلزکاری در فرآیندی تاریخی در اصفهان دوره ســلجوقی رونقی ویــژه یــافت‪ .‬در این‬
‫دوره‪ ،‬فلزکاری بــا ویژگی‌هــای ایــرانی ‪ -‬اســالمی در شــهرهایی ماننــد هــرات و مــرو در‬
‫ایــالت خراســان قــدیم و همچــنین اصــفهان بــه اوج خــود رســید‪ .‬یکی از نمونه‌هــای هــنر‬
‫فلزکــاری اصــفهان دوره ســلجوقی‪ ،‬هــنر اســطرالب ســازی بــود‪ .‬رونــق هــنری صــنعت‬
‫فلزکاری با گسترش نجوم پیوندی ویژه داشت‪ ،‬چرا که نام سازندگان اصفهانی بر بسیاری‬
‫از اسطرالب‌های بازمانده از این دوره به چشم می‌خورد‪.‬‬
‫فیروز کوبی‬
‫فیروزه کوبی یکی از معدود رشته هــای صــنایع دســتی اســت کــه زیبــایی و گــیرایی یــک‬
‫فرآورده ی خوب صنایع دستی را با خود دارد‪ ،‬بطوریکه گفته می شود قدمت این صنعت‬
‫به حدود شصت سال قبل می رسد‪ ،‬در آنزمان شخصی بنام یوســف حکمیــان معــروف بــه‬
‫محمد رضا در مشهد کــار فــیروزه کــوبی بــر روی زینت آالتی ماننــد دســتبند‪ ،‬گــل ســینه‪،‬‬
‫گوشــواره و ‪....‬ـ را شــروع نمــود و حــدود بیســت ســال بعــد این صــنعت توســط صــنعتگر‬
‫دیگری بنام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد‪.‬‬
‫در حال حاضر صنعت دستی فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل‬
‫در این رشته محدود و منحصر به تعدادی انگشت شمار می شود‬
‫‪.‬‬
 ‫نقره سازی‬
‫بشر از چهار هزار سال ق‪.‬م‪،‬پس از کشف طال‪،‬با کاربرد نقره آشنا بوده است‪.‬نقره فلزی‬
‫است که مانند طال و مس به صورت خالص در طبیعت موجود است‪،‬ولی بیشترین مقدار‬
‫آن از سنگ معدن استخراج می شود‪.‬آثار کشف شده در تپه های سیلک کاشان متعلق به‬
‫هزاره چهارم ق‪.‬م‪،‬یادآور این نکته است که مردم این ناحیه از ایران با کاربرد این فلز‬
‫پاالیش و ساخت اشیاء سیمین‪،‬آشنایی کامل داشته اند‪.‬‬
‫‪:‬قره کاران ایرانی سه روش زیرین را در ساخت ظروف به کار می برده اند‬
‫چکش کاری‪ :‬در این روش برای ساخت ظرف تنها از چکش استفاده می شود ‪-‬‬
‫خمکاری با استفاده از قالب‪:‬در این روش ورق نقره روی قالبهای مخصوصکشیده و به‬
‫وسیله میله ای که دستگیره چوبی دارد‪،‬آنقدر ورق را روی قالب می کشند تا شکل قالب‬
‫‪.‬را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا می کنند‬
‫ریخته گری‪:‬ساخت ظروف به وسیله قالبهایی از جنس نقره‪،‬برنج و به خصوص‬
‫آلومینیوم است‪.‬برای مثال برای ساختن دسته یک گلدان که جدا روی ظرف نصب می‬
‫شود‪،‬ابتدا درون قالب را از ماسه مرطوب پرمی کنند(برای جداشدن آسان نقره از‬
‫قالب)‪،‬سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار می دهندونقره مذاب را از‬
‫شکاف‪،‬داخل قالب می ریزند‪.‬پس از خارج کردن نقره شکل گرفته‪،‬قسمتهایی که همسان‬
‫‪.‬نیست را سوهانکاری می کنند‬
‫پرسکاری‪:‬در پرسکاری با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس‪،‬نقره را به شکل مورد ‪-‬‬
‫نظر درمی آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده می شود‪.‬دستگاه پرس دارای دو‬
‫قالب منفی ومثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی‬
‫‪.‬آورند‬

‫قلمکاری‬
‫قلمکاری (یا چیت سازی) هنر چاپ یا نقش زدن روی پارچه است‪ .‬این هنر در دوره‬
‫شاه عباس در قرن ‪ ۱۱‬قمری به علت عالقه درباریان و توجه خاصی که به این صنعت‬
‫داشتند‪ ،‬به کمال رسید‪ .‬در این دوره انواع مختلف قلمکاری تهیه می‌شد که از معروفترین‬
‫آن‌ها می‌توان به قلمکاری زر یا اکلیل اشاره کرد‪ .‬در این دوره بیشتر لباس‌های مردانه و‬
‫زنانه از پارچه‌های قلمکاری تهیه می‌شد‪ .‬قلمکاری در طول زمان دستخوش تغییراتی در‬
‫ماهیت و نحوه ساخت‪ ،‬اجرا و تولید انبوه شده‌است‪ .‬در حال حاضر اصفهان مرکز تولید‬
‫قلمکاری ایران است که در زمان صفویه پایتخت ایران بود‪ .‬وجه تسمیه قلمکاری از نوع‬
‫تولید و نحوه ساخت آن در بدو پیدایش این صنعت است‪ .‬به این معنی که در ابتدا روی‬
 ‫پارچه‌های پنبه‌ای و احتماالً ابریشمی با قلم طرح‌های مورد نظر را نقاشی می‌کردند‪ .‬به‬
‫دلیل نیاز به سرعت زیاد در تولید قلمکارسازی به صورت فعلی یعنی استفاده از قالب‬
‫برای کلیه طرح‌ها و نقوش متداول شد ‪.‬در دوره صفوی بیشتر لباس‌های مردان و زنان‬
‫از پارچه‌های قلمکاری تهیه می‌شد‪ .‬یک نوع قلمکاری با طرح و نقش خاص خود به نام‬
‫دلگه برای لباس مردانه و زنانه تهیه می‌شد و از انواع دیگر قلمکاری می‌توان حفره‌ای‬
‫زر یا اکلیل جیگرانات قرمز و جیگرنات بنفش را نام برد‪.‬‬
‫زمودگری‬
‫ه بخشی از تولیدات آهنگران که یراق آالت درها و پنجره ها را تشکیل می دهد "زمود‬
‫گری" می گویند‪ .‬به عبارتی دیگر زمود گری پیشه ایست که در آن هر نوع الصاقات‬
‫فلزی که برای در و پنجره های سنتی و قدیمی به کار می رفته‪ ،‬ساخته می شده است‪.‬به‬
‫احتمال زیاد زمودگران مهارت زیادی در طراحی و نقاشی داشته اند‪ ،‬چرا که زمود در‬
‫لغت به معنی نقش و نگار کردن‪ ،‬تزیین کردن و همچنین اجزای الحاقی و تزیینی بنا آمده‬
‫‪.‬است‪ .‬رایج ترین ماده برای زمود گری آهن است‬
‫‪.‬مسگری‬
‫مسگری یکی از بهترین صنایع دستی کهن ایران است‪ .‬اشیا و ظروف مسی دست ساز‬
‫از زمانهای دور در موزه ها قابل مشاهده هستند‪ .‬از جمله مراکز عمده این هنر شهرهای‬
‫کاشان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬کرمان و شیراز میباشد پیشینه مسگری در ایران حداقل به پنج هزار‬
‫سال پیش می‌رسد و به ظن غالب اولین فلز مکشوفه بدست انسان همین فلز مس بوده و‬
‫‪ :‬اولین فلزکاران نیز ایرانیان بوده‌اند‪ .‬تشخیص ظروف مسی اصل‬
‫یکی از دغدغه خریداران ظروف مسی این هست که نمی توانند ظروف مسی اصل را‬
‫‪ :‬تشخیص دهند ‪،‬به چند راه برای تشخیص ظروف مسی در زیر توجه کنید‬

‫چکش زنی ریز و منظم‬

‫‪ .‬قلع داخل ظرف درخشان و براق می باشد‬
‫ظرافت و ریزه کاری دارد‬
‫از ورق مس با کیفیت استفاده شده‬
‫از ورق ضخیم مس استفاده شده‬
‫مهر سازنده ظروف مسی روی ظروف هک شده‬