DALUMAT

E-JOURNAL

K-U-L-T-U-R-A: MODELONG MNEMONIC

SA PAG-AARAL NG KULTURA AT DISASTER
ALINSUNOD SA DIWA NG LIKAS-KAYANG PAG-UNLAD
K-U-L-T-U-R-A: MNEMONIC MODEL FOR THE STUDY
OF CULTURE AND DISASTER IN LINE WITH
SUSTAINABLE DEVELOPMENT
Alona Jumaquio-Ardales
Pamantasang De La Salle-Maynila

ABSTRAK

Nagdisenyo ang awtor ng modelong mnemonic na K-U-L-T-U-R-A bilang saliksik-instrumento gayundin

bilang balangkas konseptuwal upang tukuyin ang mga palatandaan ng likas-kayang kultura ng
partikular na grupo kaugnay ng disaster. Layunin ng papel na mailarawan ang modelong mnemonic at
kung paano ito ginamit sa pananaliksik tungkol sa kultura at disaster na may tuon sa kababaihan at mga
bata bilang bulnerableng mga sektor sa panahon nang matagalang pagbaha sa lokal na pamayanan.

Mga Susing Salita:

Kultura, disaster, pagbaha, likas-kayang pag-unlad

ABSTRACT

The author designed a mnemonic model K-U-L-T-U-R-A as a research tool as well as a conceptual framework to
determine the indicators of sustainable culture of a specific group in relation to disaster. The paper aims to describe
the mnemonic model and how it was utilized in conducting research on culture and disaster focusing on women and
children as vulnerable sectors during prolonged flooding in a local community.

Keywords:
Culture, disaster, flooding, sustainable development

PANIMULA

Isang arkipelagong bansa ang Pilipinas na
patuloy nakararanas ng mga disaster na
nagbibigay ng karagdagang hamon sa mahirap na
kalagayan ng mga mamamayan, lalo na yaong
mga kapos sa kakayahan. Ayon sa United Nations,
magpapatuloy lamang ang tunay na pag-unlad
kung epektibong napamamahalaan ang disaster
kaya ang panawagan ng General Assembly,
“[d]isaster risk reduction and building of resilience
to disasters to be adressed with a renewed sense of
urgency in the context of sustainable development
and poverty eradication…” (1). Sa rehiyon ng
Asya, binalangkas at nilagdaan ang dokumentong
Declaration on Institutionalizing the Resilience of
ASEAN and Its Communities and Peoples to
Disasters and Climate Change noong 2015 dahil
kinikilala ng mga pambansang pinuno ng mga
miyembro ng ASEAN na sagabal ang sunud-
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
sunod na disaster sa mithiing pag-unlad kaya
malaking hamon sa Asya na epektibong
pamahalaan ang Disaster Risk Reduction (DRR)
upang maging handa at sanay umangkop ang mga
mamamayang Asyano. Sa kaso ng Pilipinas,
patuloy na sinisikap na mapabuti ang Disaster
Risk Reduction Management (DRRM) partikular
sa mga lokal na pamayanan sa kabila ng
maraming limitasyong kinakaharap ng bansa.
Hindi maikakaila na ang karanasan sa disaster ay
maaring magdulot ng oportunidad ng paglago o
negatibong enerhiya ng kawalang pag-asa para sa
mga mamamayan depende sa paraan ng
pamamahalang kumikilala sa kontribusyon ng
kultura sa pagbalangkas ng mga polisiya’t
programa. Naisasantabi ang potensyal ng mga tao
na makibahagi sa DRRM kung sa proseso ng
pamamahala ay hindi kinikilala at sinusuportahan
ang likas na kakayahang angkin ng lokal na
pamayanan. Mahalagang kilalanin ang papel ng
kultura bilang gabay sa pagbuo o pagbalangkas ng
mga interbensyon upang harapin at muling
bumangon ang mga tao mula sa naranasang
kalamidad o disaster. Dahil dito, layunin ng papel
na ibahagi ang modelong mnemonic na K-U-L-T-
U-R-A sa diwa ng likas-kayang pag-unlad upang
higit na maunawaan ang mga taong apektado ng
disaster nang sa ganoon ay makatulong sa
epektibong pagpapatupad kapwa ng lokal at
pambansang DRRM.
Likas-Kayang Pag-unlad
Madalas marinig sa diskurso ng disaster at
iba pang usapin sa mundo ang sustainable
development o likas-kayang pag-unlad. Nakasaad
sa Brundtland Report 1987 ang kahulugan ng
likas-kayang pag-unlad bilang pagtugon sa
pangangailangan ng kasalukuyang henerasyon
ngunit hindi naisasakripisyo ang pangangailangan
ng sunod na salinlahi. Ayon sa pahayag ng UN-
WCED kaugnay ng kaunlaran at kalikasan, "it is
impossible to separate economic development
issues from environment issues... ecology and
economy are becoming ever more interwoven
locally, regionally, nationally, and globally into a
seamless net of causes and effects” (12-13).
Pansining higit sa tatlong dekada na ang nakaraan
simula nang ilathala ang dokumentong ito (1987-
2017) ngunit hindi pa rin nareresolba ang
estruktural na problema ng kahirapan sa buong
mundo, laganap pa rin ang kakulangan sa
K-U-L-T-U-R-A: MODELONG MNEMONIC SA PAG-AARAL NG KULTURA AT DISASTER
oportunidad para sa mga dukha. Nakasaad sa
Brundtland Report na hindi kailanman
makatutulong sa Inang Kalikasan ang patuloy na
paglaganap ng kahirapan ng nakararaming mga
mamamayan ng mundo. Kung hindi
magtutulungan ang mga tao, mahirap o mayaman,
mawawalan ng kabuluhan ang naunang mga
inisyatibang panatilihing sustainable ang mundo.
Ayon kay Thiele, “the politics of
sustainability requires people— as citizens,
producers, consumers, and residents—to take
responsibility for their own lives... personal and
collective responsibility can only be fostered
through empowerment” (122). Mahalaga ang
social empowerment upang maging katuwang ng
pamahalaan ang mga mamamayan sa
pagbalangkas at pagpatupad ng mga polisiya at
programang may kinalaman sa matalinong
produksyon, distribusyon at pagkonsumo ng mga
bagay-bagay sa pamayanang taglay ang pagiging
mapagbantay sa kalikasan. Paano ito mangyayari?
Dito papasok ang kultura bilang mahalagang
instrumento ng sustainability. Kailangang
maipalaganap ang mga pananaw, saloobin, at
paraan ng pamumuhay o ‘way of life’ kung paano
makatutulong ang lahat ng taong manatiling
sustainable ang mundo. Naniniwala si Thiele na
kung maisasabuhay ang kultura ng
pagkamalikhain, makabubuo ng mga desisyon,
inisyatiba, at interbensyon upang matamo ang
ecological health, economic equality, at social
empowerment sa bawat maliliit na pamayanan
hanggang sa tuluyang maramdaman ang
pagbibigay ng proteksyon sa Inang Kalikasan,
Prithvi, Gaia, Pachamama, Mother Earth, at iba
pang katawagan ngunit iisa lang ang kahulugan,
ang ating mundo. Katulad ng paalala ni Leopold,
“we people do not live in a community, but in
multiple, intersecting, or nested communities…
these communities, in turn, are nested within
national and global communities, and the
planetary community of life” (nasa Thiele 173).
Saang panig man ng daigdig, laging may epekto
ang pamumuhay ng iilang nakaririwasa sa
nakararaming nagdarahop na mga pamilya. May
tungkulin ang tao na pangalagaan ang nag-iisang
mundo dahil sa katotohanang, “…resources are
not limitless – unregulated exploitation causes
degradation and depletion. Unless carefully
planned and controlled, pursuing immediate
material wealth will inevitably result in long-term
29
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
poverty and ecological disaster” (Hawkes 13).
Kung nais panatilihin ang daloy ng buhay sa
mundo, ang takbo ng malawakang produksyon at
distribusyon ng mga kalakal sa merkado ay
kailangang umalinsunod sa prinsipyo ng
sustainable development o likas-kayang pag-
unlad. Dahil dito, kailangan ang kooperasyon ng
marami kundi man ng lahat upang maitaguyod
ang sustainability, isa na rito ang sektor ng
kababaihan.
Naipagpapatuloy at napananatili ang daloy
ng buhay ng mga tao sa mundo sa pamamagitan
ng sinapupunan ng kababaihan subalit dahil sa
pag-iral nang labis na komersyalismo at
konsyumerismo ay umiiral ang kultura ng
karahasan at madalas na mga biktima ay
kababaihan lalo na yaong mga dukha at kapos sa
kakayahan. Kailangang pagtuunan ng pansin ang
tunay na pagresolba sa pang-aabuso at kawalang
katarungan sa mga walang tinig at naisasantabi
upang hindi manatiling teoretikal na diskurso sa
mga bulwagan, kumperensya, at tanggapan ang
mga inistyatiba kundi magkaroon ng tunay na
kaunlaran ang bawat pamayanan. Sa puntong ito,
kritikal ang pagbuo ng personal at panlipunang
mga desisyon tungo sa pagbabago para
mabawasan ang labis na pagkonsumong sumisira
sa Inang Kalikasan. Para sa mga naniniwala sa
ecofeminism, isa na rito si Shiva ng India,
mahalagang maging malinaw ang konsepto ng
pagkapantay-pantay, aniya, “[e]quity needs to be
grounded in the earth, in people's struggles and
movements…Earth Democracy allows us to break
free of the global supermarket of commodification
and consumerism...it allows us to re-imbed… into
our local ecosystems and local cultures…” (19-20).
Mababakas sa pahayag ni Shiva ang mahigpit na
pagyakap sa lokal na kultura upang mapanatiling
sapat ang mga pangangailangan para mabuhay
ang lokal na pamayanan nang hindi labis na
umaasa sa mga produktong isinusubo ng mga
dayuhang kumpanya. Bukod dito, hindi lamang
nakatuon ang ecofeminism sa pagkapantay-pantay
ng mga tao dahil ayon kay Mies ng Germany, “not
only basic fairness, equity…but also respect for
nature and for the dignity of all creatures,
solidarity and compassion, caring and nurturing,
mutuality, love and cooperation” (361). Malaking
tulong para sa likas-kayang pag-unlad na
maisabuhay kahit kalahati man lamang sa walong
pagpapahalagang pantaong inilahad ni Mies.
30 ALONA JUMAQUIO-ARDALES
Subalit alalahanin, ang paggalang sa dignidad ng
mga likha, pagkakaisa at pag-aaruga,
pagmamalasakit at pagmamahal ay hindi
eksklusibo sa mga dayuhang ecofeminist dahil
matagal na itong bahagi ng kamalayan ng mga
babaylan/ catalonan sa Pilipinas. Sa tala ng
kasaysayan, malaki ang paggalang ng katutubong
pamayanan ng mga Pilipino sa papel ng mga
babaylan/ catalonan bilang tagapamagitan ng
mga tao sa kalikasan dahil itinuring sila bilang
“specialist in the fields of culture, religion,
medicine and all kinds of theoretical knowledge
about the phenomenon of nature” (Salazar nasa
Paredes-Canilao at Babaran-Diaz 771). Taimtim
ang paniniwala ng mga babaylan sa Diyos, “I Dios
egga nittam nganun!’ (Sumaatin ang Poong
Lumikha!). Naniniwala sila sa presensya ng Diyos
na namamalagi sa lahat ng mga nilalang, anila,
nauunawaan ng Poong Lumikha ang lahat ng tao
saang wika man sila nagpapahayag ng kanilang
paniniwala katulad ng Kredo ng mga Kristyano,
Ba-diw ng Ibaloi at Mangurug ng Ibanag (Villariba
55). Gagap nang husto ng mga babaylan/
catalonan ang katutubong kulturang Pilipino na
marunong mamagitan sa kapwa tao at kalikasan
kaya napananatili ang paggalang at pag-aruga sa
lahat ng mga nilikha na taliwas sa karahasang
dulot ng komersyalismo at konsyumerismo kaya
mahalaga ang muling pag-ugat sa sariling kultura,
ayon nga kay Festin, “sa panahon ng
globalisasyon… mahalaga ang kapit sa ugat, ang
kamalayan sa sarili, sa tradisyon, upang maging
angkla sa pagtsunami ng samu't saring tradisyon
at kultura” (102).
Kultura at Disaster
Sinubukang pumalaot ng mananaliksik sa
paksang hindi pa lubusang napag-uukulan ng
pansin sa Araling Filipino-- suriin ang papel ng
kultura sa pagtugon sa disaster. Nabuo ang
modelong mnemonic na K-U-L-T-U-R-A na may
pitong elemento (Jumaquio-Ardales 107-109).
Nakatulong ang konsepto ng LOOB ni Alejo (85-
106) sa pagbalangkas bagaman nilapatan ng
modipikasyon upang maiayon ito sa diskurso ng
disaster: (1) Ang Abot-Malay ay may kinalaman
sa sarili at sa paligid kaya nakapaloob ang
kaalaman o kahandaan sa pagharap sa disaster,
ugat o sanhi ng problema, at lagay o sitwasyon ng
lugar; samantala, (2) Ang Abot-Dama ay
nagkahugis mula sa pang-araw-araw na
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

pamumuhay sa gitna ng disaster kaya bahagi nito
ang tibok ng puso o pakiramdam at ugaling
ipinamalas; at panghuli, (3) Ang Abot-Kaya na
may kinalaman sa pagbuo ng desisyon at aksiyon
kaya nakapaloob dito ang reaksyon upang
pansamantalang makaraos o makatawid habang
angking pagkilos naman kung nakaayon sa
kanilang pagpapahalaga at paniniwala kaya
paulit-ulit nilang gagawin kahit nasa gitna ng
panganib. Muli, ang pitong elemento ng K-U-L-T-
U-R-A na binalangkas batay sa konsepto ng loob
ni Alejo na nilapatan ng modipikasyon upang
maiayon sa diskurso ng disaster:
Abot -Malay
K-aalaman o kahandaan sa pagharap sa disaster
U-gat o sanhi ng problema
L-agay o sitwasyon ng lugar sa panahon ng
disaster
Abot -Dama
T-ibok ng puso o pakiramdam
U-galing ipinamalas sa panahon ng disaster
Abot –Kaya
R-eaksiyon bilang pansamantalang solusyon para
makaraos/ makatawid
A-ngking pagkilos ayon sa angking paniniwala/
pagpapahalaga
Makikita sa dayagram (tingnan ang pigura 1)
na ginamit na representasyong grapikal ang vinta
mula sa Mindanao upang maipahayag ang
mensaheng kultura ng mga Pilipinong malapit sa
anyong-tubig dahil arkipelagong bansa ang
Pilipinas. Ang kasama sa imahe ay mamalakaya o
mangingisda na may malaking kinalaman sa
pagbibigay ng direksyon sa bangka katulad din ng
mga Pilipinong nagpapasya sa panahon ng
disaster. Ang modelong mnemonic na K-U-L-T-U-
R-A ay katulad ng vinta na hindi tuwirang
solusyon sa problema ng disaster, bagkus ito ay
sasakyang-dagat na makatutulong sa paglalakbay
kung alam ng mamalakaya ang direksyong nais
patunguhan kung itutuloy bang pumalaot o
kailangang tumigil sa pampang. Sa paggamit ng
balangkas na ito, naging mahalaga ang pakikinig
sa mga tao upang makuha ang kanilang
awtentikong karanasan kaugnay ng disaster na
naglalarawan ng kanilang abot-malay, abot-dama,
at abot-kaya sapagkat ito ang kanilang angking K-
U-L-T-U-R-A. Maaaring ito ang solusyon sa
pagharap sa disaster; o sa kabilang dako, isa ito sa
mga balakid upang matamo ang likas-kayang pag-
unlad kaya mahalagang pag-aralan ang kultura ng
mga mamamayan sa lokal na pamayanan.

Pig. 1. Mnemonic na modelo ng K-U-L-T-U-R-A (Jumaquio-Ardales 2015, 109)

K-U-L-T-U-R-A: MODELONG MNEMONIC SA PAG-AARAL NG KULTURA AT DISASTER 31

 Sa pagsusuri ng K-U-L-T-U-R-A ng mga
bulnerableng sektor, pakaisipin na mahalagang
pumunta sa pook ng pag-aaral at aktuwal na
makisalamuha sa mga tao dahil doon nakakukuha
ng awtentikong naratibo tungkol sa kanilang
pang-araw-araw na pamumuhay. Maranasang
umapak sa kanilang pook-tirahan, maramdaman
ang hangin sa buong paligid, at makilala ang mga
taong naninirahan doon. Sa kaso ng
mananaliksik, naranasan niya ang pagkabagabag
sa karukhaan ng maraming pamilya lalo ang
kalagayan ng mga bata, ang pagbigat ng kalooban
sanhi ng limitasyon ng maaaring magawa sa
panahong bumabad sa pook ng pag-aaral. Halos
katulad, bagaman hindi eksakto, sa karanasan ni
Canuday na nagpahayag na epektibo ang
fieldwork kung may nadamang personal na talab,
bigat, at bagabag sa proseso ng pagdanas (173).
Subalit sa gitna nito, kailangang igpawan ang
personal na damdamin upang bigyang tuon ang
pagsusuri nang nakalap na datos sa organisadong
pamamaraan. Sa bahaging ito, napakinabangan
ang modelong mnemonic na K-U-L-T-U-R-A
bilang saliksik-instrumento at balangkas sa
pagsusuri ng datos. Kritikal ang naging paggamit
ng modelong mnemonic na K-U-L-T-U-R-A
sapagkat nagsilbi itong hanguan ng awtentikong
datos upang suriin ang pananaw, saloobin, at
ginagawa ng mga kalahok sa panahon ng disaster
ayon sa esensya ng likas-kayang pag-unlad o
sustainable development.
Saliksik #1: Tinig-Danas ng mga Nanay sa
Pagbaha sa Aplaya
Sa unang pagkakataon, ginamit ang
balangkas ng K-U-L-T-U-R-A sa panimulang pag-
aaral na isinagawa noong 2015. Bumisita ang
mananaliksik at nakipagdaupang-palad sa ilang
nanay na nakatira sa aplaya, malapit sa lawa.
Sinuri ang abot-malay, abot-dama, at abot-kaya ng
mga kalahok sa tulong ng modelong mnemonic na
K-U-L-T-U-R-A. Batay sa datos, napansing bahagi
ng kanilang kultura sa paglalarawan ng tubig-
baha ay paraang biswal kaysa pamilang. Bakit
biswal? Madalas nilang gamitin ang: (a) pisikal
na katawan bilang panukat dahil paulit-ulit na
sinabing “abot hanggang bewang” o “hanggang
tuhod” para ilarawan ang taas ng tubig-bahang
pumapasok sa kanilang bahay; at ang (b) pisikal
na paligid dahil lumalapit sila sa dingding o
bintana upang ituro kung hanggang saan inabot
ang baha; dagdag pa rito, ang pahayag na
“dumaming mga bahay” para tukuyin ang paglaki
ng populasyon o bilang ng mga tao sa kanilang
pook na walang binanggit na numero (kahit tantya
lang). Napagtantong paraang biswal at hindi
sistemang metrik ng Kanluran ang likas nilang
paglalarawan sa pagtaas ng tubig-baha at paglaki
ng populasyon sa kanilang lokal na pamayanan
sapagkat ginamit nilang paraan ng panukat ang
pisikal na katawan gayundin ang nakikita sa
paligid (hal. dingding, bubong, atb.). Bukod dito,
may proksimiti rin sa katawan ang pananaw nila
sa ugat ng problema dahil tinukoy na sanhi ng
pagbaha ay mga basura. Napakalapit ng basura sa
kanilang pisikal na katawan sapagkat nasa harap-
gilid-silong lang ito kanilang mga bahay.
Napansing hindi binanggit ang pag-apaw ng tubig
sa lawa bilang isa sa mga sanhi ng pagbaha sa
kanilang pook-tirahan dahil kung pag-uusapan
ang punto ng proksimiti ay higit nga namang
malapit sa kanilang pisikal na katawan ang mga
basura kaysa mismong lawa. Dagdag pa rito, may
kaugnayan din sa pisikal na katawan ang
paglalarawan nila sa lagay ng lugar sa panahon ng
disaster. Anila, maraming nagugutom (may
kaugnayan sa sikmura) ngunit hindi nila
nabanggit ang nasirang imprastraktura tulad ng
tulay, kalsada, paaralan, pamilihan, at iba pa.
Mahalagang punto ito para pag-isipan ng lokal na
pamahalaan ang kanilang priyoridad sa pagtugon
sa disaster na lapat sa karanasan ng mga nanay sa
pamayanan, kaagad na may maihain sa hapag-
kainan. Sa bahagi ng abot-dama, lumabas sa datos
na kapwa naramdaman ng mga kalahok na mas
tuminding hirap ng kanilang pamumuhay sa
panahon nang matagalang pagbaha sa pamayanan
subalit magkaiba sila nang ipinamalas na ugali.
May umasa sa tulong at kabutihang loob ng ibang
tao habang may nanay na buong loob at
determinadong naghanapbuhay para may
maipakain sa kaniyang mga anak. Pansining
sinasalamin nito ang kulturang Pilipino na may
tiwala sa kapwa dahil umasang may kababayang
handang mag-abot ng tulong sa panahon ng
disaster dahil ang pagbaha sa pamayanan ay hindi
lamang problemang pampamilya kundi suliraning
pampamayanan kaya nasasaksikhan ang kultura
ng bayanihan. Sa kabilang dako, ipinamalas din
ang kulturang Pilipino na hindi lahat ay palaasa
sapagkat buong loob na naghanapbuhay sa gitna
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

ng baha kahit pa may nararanasang problema.
Mahirap ang pagtitinda ng isda dahil nakababad
nang matagal ang paa sa baha ngunit buong sipag
at tiyaga pa ring naghahanapbuhay kahit kumalat
pa ang alipunga sa sariling mga paa. Gayon pa
man, hindi maituturing na tamad ang isa pang
nanay na umasa sa tulong/ayuda ng ibang tao
sapagkat siya ang nag-alaga sa apat na maliliit na
mga anak. Hindi siya naghanapbuhay sa labas ng
bahay dahil buong tiyaga niyang inaasikaso at
inaalagaan ang kaniyang apat na anak, isa rito ay
sanggol pa.
Sa panahon ng disaster, hindi sila pasibo
dahil gumagawa sila ng paraan para makatawid o
makaraos kahit pansamantalang ginhawa lang.
Halimbawa, inabangan nila ang mga kahoy na
inagos malapit sa kanilang bahay. Kinuha nila ito
at ginawang tuntungan sa loob ng bahay at
inihanay ang iba sa labas kaya naging
pansamantalang tulay na daanan sa kanilang
looban. Hindi sila nagpunta sa evacuation center.
Nagtiis silang mamuhay sa gitna ng tubig-baha
(sobrang baho kapag nagtagal) sapagkat mahalaga
para sa kanilang patuloy na kumilos at mamuhay
sa sariling bahay at tiyaking walang nawawala sa
kanilang mga kagamitan tulad ng papag,
telebisyon, bentilador, Orocan kabinet, lutuan, at
iba pa. Bahagi ng kanilang kultura ang gumalaw
sa sariling bahay, sa sariling espasyo kung saan
naroon ang mga kagamitang pambahay na
itinuturing nilang mahalagang mga ari-arian
sapagkat bahagi ng kanilang pang-araw-araw na
pamumuhay. Mahalagang tingnan kabuuang
kalagayan ng mga taong apektado ng disaster
upang maiangkop ang ibibigay na ayuda sa
paraan ng kanilang pamumuhay sa araw-araw.
Sila ang nakadarama ng sitwasyon kaya mayroon
silang angking dunong kung paano mamuhay sa
panahon ng disaster-- umangkop sa sitwasyon
ayon sa angkin nilang kakayahan, paniniwala, at
pagpapahalaga sa buhay.
Sa kabuuan, narito ang abot-malay, abot-
dama, at abot-kaya ng mga nanay na nakatira sa
looban na nakaranas ng paulit-ulit na pagbaha sa
kanilang pamayanan (tingnan ang pigura 2).

Pig. 2. K-U-L-T-U-R-A ng ilang nanay sa panahon ng pagbaha sa kanilang lokal

na pamayanan (Jumaquio-Ardales, 2015)

K-U-L-T-U-R-A: MODELONG MNEMONIC SA PAG-AARAL NG KULTURA AT DISASTER 33

 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
Saliksik #2: Tinig-Danas ng mga Bata sa
Pagbaha sa Baybayin
Ginamit ang modelong mnemonic na K-U-L-
T-U-R-A sa ikalawang pagkakataon nang sinuri
ang karanasan sa pagbaha ng mga batang
naninirahan malapit sa baybayin ng
pinakamalaking lawa sa Pilipinas. Sa tulong ng
balangkas ng K-U-L-T-U-R-A, hinimay ang abot-
malay, abot-dama, at abot-kaya ng mga bata sa
panahon ng matagalang pagbaha sa kanilang lokal
na pamayanan. Batay sa datos, bahagi ng kanilang
abot-malay na palaging handa sa paglikas.
Napansing nagtalaban o nagsalubong ang
kanilang isip at damdamin sapagkat may bahagi
sa kuwentuhan na ang tanong ay tungkol sa
nilalaman ng isip ngunit ang sagot ng mga bata ay
may kinalaman sa damdamin. Halimbawang
tanong, anong naiisip ninyo kapag baha? Sagot ng
mga kalahok, lumikas. Muling tinanong ang mga
bata, ano pang naiisip ninyo kapag baha? Sagot
ng mga kalahok, Natatakot! (tatlong beses inulit
ang kanilang sagot). Natuklasan sa mga batang
kalahok na biswal din ang paraan ng kanilang
paglalarawan sa pagbaha dahil sa pagbanggit (na
may kasamang muwestra ng kamay) na hanggang
leeg o lagpas tao ang taas ng tubig-bahang
naranasan. Katulad nang isinagawang
panimulang pag-aaral, napansing may kinalaman
sa proksimiti ng katawan ang pagtukoy ng mga
bata sa ugat o sanhi ng problema ng pagbaha sa
kanilang pook-tirahan dahil tinukoy ng mga bata
ang basura bilang sanhi kung bakit bumabaha
sa kanilang lugar ngunit hindi nila nabanggit ang
pag-apaw ng tubig sa lawa kahit malapit ang
kanilang mga bahay sa baybayin. Sa pag-ikot ng
mananaliksik sa pook ng pag-aaral, nakita niya sa
harap-gilid-at-likod ng kabahayan ang balat ng
kendi, sachet ng kape, at iba pang plastik. Kaagad
at madalas itong makita ng mga bata tuwing
lalabas ng bahay kaya basura ang alam nilang
dahilan kung bakit bumabaha sa kanilang lugar.
Bukod dito, bahagi ng abot-malay ng mga bata
ang kanilang pag-aalala sa sariling pamilya
sapagkat nabanggit sa kuwentuhan ang kanilang
pagpapahalaga sa mga magulang at iba pang
miyembro ng pamilya. Patunay ito na kailangang
subaybayan ang mga bata sa panahon ng disaster
dahil higit na trauma ang kanilang mararanasan
kung sakaling mapahiwalay sila sa kanilang
34 ALONA JUMAQUIO-ARDALES
pamilya. Nailarawan ng mga bata ang aspektong
pisikal ng kanilang lugar sa panahon ng disaster
ngunit hindi ang malalimang ugat nang
matagalang pagbaha sa kanilang pamayanan
katulad nang sistema ng kanal at patuloy na
pagbabaw ng lawa sa paglipas ng panahon.
Sa abot-dama, lumabas sa datos na mahalaga
sa mga batang kalahok na manatili sa loob
ng kanilang bahay sa panahon ng disaster.
Mayroon silang siko-emosyonal na pagpapahalaga
sa personal na espasyo ng kanilang pamilya. Para
sa mga batang kalahok, “masaya sa bahay” subalit
sa oras na inutos ng barangay na magbakwit ang
mga sambahayan ay kailangan na nilang lumikas.
Dahil dito, tinatanggal ang likas nilang ginhawang
manatili sa espasyong pamilyar sa kanila, sa sarili
nilang bahay. Sanay silang maglaro, matulog,
kumain, at maligo sa kanilang bahay subalit nag-
iiba ito kapag nagbakwit ang kanilang pamilya
kapag tumaas ang tubig-baha. Sa gitna ng mahirap
na pamumuhay sa evacuation center, naibahagi ng
mga batang masaya sila kapag nakapaglaro o
nakapaglibang. Natuklasang susi ang paglalaro o
paglilibang upang maibalanse ng mga bata ang
kanilang nararamdamang lungkot/hirap sa
panahon ng disaster dahil gumagaan ang kanilang
pakiramdam. Sa kabilang dako, nagpahayag din
ang ilang bata na sila ay naging batugan o tamad
sa evacuation center subalit nang patuloy na
pinakinggan ng mananaliksik ang kuwento ng
mga bata at binalikan ang mga larawang-guhit na
ginawa ng mga kalahok bago ang bahaginan ng
personal na karanasan tungkol sa pagbaha
ay napagtantong may kinalaman sa eksternal na
kapaligiran ang ipinamalas nilang ugali
sa panahon ng disaster. Batay sa kanilang
naratibo, masikip sa evacuation center
kaya limitado ang kanilang kilos o galaw kaya
minabuti ng ilang batang mahiga sa nakalatag na
banig at matulog na lamang. Hindi likas sa
kanilang maging tamad dahil hindi ito ang
nilalaman ng larawang-guhit tungkol sa katangian
ng kanilang sarili ngunit ito ang ugaling
naipamalas nila nang tumigil sa evacuation center
dahil masikip sa lugar at nalimitahan ang kanilang
aktibong pagkilos/paggalaw. Sa kabilang dako,
may mga batang tumulong sa kanilang pamilya
(hal. magtinda) kahit nawalan sila ng
pagkakataong makapaglaro ngunit kung
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

susundan ang patuloy nilang pagkukuwento,
nakaramdam sila ng inggit kapag nakitang
naglalaro ang kapwa nila bata habang sila ay
nagtitinda.
Panghuli, ang abot-kaya ng mga bata sa
panahon ng disaster. Ang unang reaksyon ng mga
bata ay ingatan ang kanilang sarili kapag
nagsimulang magbakwit ang kanilang pamilya.
Halimbawa, tinitingnan nila kung may kable ng
kuryente sa daraanan. Nabanggit din sa
kuwentuhan ang kanilang kusang pagre-recharge
ng cellphone at pagte-text sa kanilang mga
kaibigan at kaklase para alamin/ kumustahin ang
kalagayan ng isa’t isa. Napansing magkaiba ang
angking pagkilos ng mga bata ayon sa saklaw na
edad: para 9-12 taon, mahalaga sa kanilang
maglaro (hal. sumakay sa ginawa nilang balsang
water lily) dahil gagawin nila ito kahit
mapagalitan ng kanilang mga magulang;
samantalang sa 13-17 taon, nais nilang mag-aral at
nagtitiyaga silang pumasok kahit baha kaya labis
silang nalulungkot kung walang maibigay na
pamasahe ang kanilang magulang dahil
napipilitan silang lumiban sa klase. Hindi
maaaring languyin papuntang paaralan dahil
malayo, marumi, at malalim ang tubig-baha kaya
kailangan nila ng P50.00 na pamasahe papunta at
pauwi. Napansin sa kuwentuhan na lahat ng mga
batang kalahok ay nagpahayag na mahalaga ang
pagkain sa panahon ng disaster at kailangan itong
unahin ng buong pamilya. Sa edad 13-17, nais
nilang sabihin sa mga magulang na unahin ang
pambili ng pagkain sa kabuuang badyet ng
pamilya; samantala, sa edad 9-12,
nagtalo/diskusyon sila kung paano ang paraan ng
pagtatanim ng mga gulay sa panahon ng
matagalang pagbaha sa kanilang pamayanan (hal.
magtanim sa paso, pagapangin ang tanim na
gulay sa bubong). Nabanggit din ang kagustuhan
nilang mag-shout out upang magpalaganap ng
impormasyon sa kanilang ka-barangay. Ang
shout out ay komunikasyong onlayn sa social
network ngunit sa naganap na kuwentuhan ang
ibig pala nilang sabihin ay harapang pag-uusap,
ginamit lamang ang terminong madalas marinig/
gamitin sa social network.
Sa kabuuan, ang abot-malay, abot-dama, at
abot-kaya ng mga batang nakaranas ng
matagalang pagbaha sa kanilang pook-tirahan
(tingnan ang pigura 3).

Pig. 3. K-U-L-T-U-R-A ng mga bata sa panahon ng pagbaha sa kanilang lokal na pamayanan

K-U-L-T-U-R-A: MODELONG MNEMONIC SA PAG-AARAL NG KULTURA AT DISASTER 35

 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2
KONGKLUSYON
Sa paggamit ng modelong mnemonic na K-U-
L-T-U-R-A, nasuri ang awtentikong datos mula sa
naratibo ng karanasan ng bulnerableng sektor,
partikular ng ilang nanay at mga bata na apektado
ng disaster, partikular ang matagalang pagbaha sa
kanilang lokal na pamayanang malapit sa lawa.
Lumabas sa datos na may pagkakatulad ang
kultura ng mga nanay at mga batang kalahok.
Una, hindi sistemang metrik ng Kanluran kundi
paraang biswal ang paraan ng kanilang
paglalarawan sa tubig-baha. Mainam itong
pagnilayan ng mga nasa pamahalaan, madlang
midya, at akademya na madalas gamitin ang de-
numerong panukat sa pag-uulat/ paglalarawan
ng tubig-baha sa bansa. Ikalawa, kapwa nais
manatili ng mga kalahok sa sariling bahay. Sanay
silang kumilos sa personal nilang espasyo dahil
bahagi ito ng kanilang pang-araw-araw na
paghinga. Sa loob ng kanilang bahay (kahit hindi
sobrang tibay laban sa mga bagyo) ay nagagawa
nilang matulog, kumain, maligo, maglaro, mag-
aral, at iba pa, nang ayon sa kanilang nakagawian.
Kaya ang hakbang ng DRRM sa pagbakwit ng
mga sambahayan nang paulit-ulit, gayundin, ang
matagal na pananatili sa evacuation center ay
dagok sa kulturang Pilipino. Dahil sa pag-iral ng
ganitong sistema, tinatanggal ang likas na
ginhawa na tanging nadarama sa sariling bahay,
sa personal na espasyo. Ikatlo, ang hangganan ng
kanilang pananaw sa pagsusuri ng ugat o sanhi ng
problema ay may kinalaman sa proksimiti ng
kanilang katawan. Napagtanto kung ano ang
direktang nakikita o nararanasan ng mga kalahok,
iyon ang nagsilbing batayan ng kanilang
pagkukuro. Nakapagtatakang napakalapit lamang
ng kanilang mga bahay sa lawa subalit hindi ito
nabigyang-pansin, sa halip, kung anong madalas
makita at maranasan, iyon ang nagsilbing batayan
ng kanilang pagkukuro tungkol sa sanhi o ugat ng
pagbaha, tinukoy nila ang mga basura. Ang datos
na ito ay maaaring gamiting tuntungan sa
pagpanday ng kamalayan ng mga Pilipino, lalo ng
mga kabataan. Malaking kinalaman ng pang-
araw-araw na karanasan sa nabubuong kuru-kuro
ng mga mamamayan. Makapangyarihan ang
kultura, malaki ang impluwensya nito sa
pagbabagong-anyo ng pananaw, damdamin, at
pagkilos na makatutulong sa pagharap ng buong
bansa sa disaster katulad ng usapin/ diskusyon sa
patuloy na pagbalik ng mga tao sa kanilang mga
36 ALONA JUMAQUIO-ARDALES
bahay na malapit sa lawa o dagat o bundok;
paraan at tagal ng paglikas o pagbakwit ng mga
sambahayan; estratehiya sa pagbibigay-ayuda; at
proseso ng pagbangon mula sa naranasang mga
pinsala. Dahil dito, kailangang makausap
at makasalamuha ang mga tao upang marinig ang
kanilang tinig-danas na makatutulong sa pagbuo
ng mga polisiya at programang angkop sa
kanilang kultura upang makapag-ambag sa likas-
kayang pag-unlad ng lokal na mga pamayanan.
MGA SANGGUNIAN
Alejo, Albert S.J. Tao po! Tuloy! Isang Landas ng
Pag-unawa sa Loob ng Tao. Lungsod
Quezon: Ateneo de Manila University
Office of Research and Publications, 1990.
Canuday, Jose Jowel. Bakwit. The Power of the
Displaced. Lungsod Quezon: Ateneo de
Manila University Press, 2009.
Festin, Rowena P. “Ang Babaylan sa Labas ng
Maynila.” Malay 21, blg. 1. (2008): 101-106.
Hawkes, Jon. The Fourth Pillar of Sustainability.
Culture’s Essential Role in Public Planning,
2001.
http://www.culturaldevelopment.net.au/c
ommunity/Downloads/HawkesJon(2001)
TheFourthPillarOfSustainability.pdf
International Institute for Sustainable
Development. ASEAN Summit Adopts
Declaration on Climate Change and
Resilience, 2015.
www.climatel.iisd.org/news/asean-
summit- adopts-declaration-on-
climate-change-and-resilience.
Jumaquio-Ardales, Alona. “K-U-L-T-U-R-A: Ang
Karanasan nina Nanay Marina at Gemma
tungkol sa Problema ng Pagbaha sa Brgy.
Aplaya, Sta. Rosa, Laguna/ K-U-L-T-U-R-A:
The Experience of Nanay Marina and
Gemma on the Flooding Problem in Brgy.
Aplaya, Sta. Rosa, Laguna.” Malay 27, blg.
2 (Abril 2015): 102-117.
Mies, Maria. “Women and Work in a Sustainable
Society.” The Ecumenical Review 48, blg. 3
(Hulyo 1996): 354-368. World Council of
Churches and Wiley-Blackwell, 1996.
DOI: 10.1111/j.1758-6623.1996.tb03485.x.
 DALUMAT E-JOURNAL
ISYU 2019, TOMO 5, BLG. 2

National Disaster Risk Reduction Management
Coordinating Council. Implementing Rules
and Regulations of R.A. No. 10121. An Act
Strengthening the Philippine Disaster Risk
Reduction and Management System.
Republic of the Philippines, walang petsa.
www.ndrrmc.gov.ph/
attachments/article/ 45/Republic _Act_
10121.pdf
Paredes-Canilao, Narcisa at Babaran-Diaz, Maria
Ana. “Sikolohiyang Pilipino: 50 Years of
Critical-Emancipatory Social Science in the
Philippines.” Annual Review of Critical
Psychology 10 ( Mayo 2013): 765-782.
Shiva,Vandana. “Soil Not Oil. Environmental
Justice in an Age of Climate Crisis.”
Alternatives Journal 35, blg. 3 (2009):
19-23. www.collapseof
industrialcivilization.files.wordpress.
com/2014/04/wk4_shiva_soilnotoil.pdf
Thiele, Leslie P. Sustainability. Key Concepts.
UK: Polity Press, 2013.
United Nations. Sustainable Development Goals.
Transforming Our World: The 2030 Agenda
for Sustainable Development, 25-27
Setyembre 2015.
www.sustainabledevelopment.
un.org/topics
United Nations World Commission on
Environment and Development. Our
Common Future,
1987. www.un-documents.net/our-
common-future.pdf
Villariba, Marianita Girlie C. “One on One:
Babaylan Women as Guide to a Life of Peace
and Justice.” Women in Action, blg. 2
(2006): 54-60.
http://www.isiswomen.org/downloads/
wia/wia-2006-2/02wia06_06GirlieA.pdf

ALONA JUMAQUIO-ARDALES is a faculty member at the De La Salle University. She received her Ph.D. in
Philippine Studies from the same university. She was able to do a pioneering work in the country by theorizing the
indicators of sustainable culture in relation to disaster when she conducted her dissertation. She has extensive
experiences in community immersion in different sectors of society such as fisher folks, factory workers, urban poor,
indigenous people, and commercial sex workers. She had published scholarly articles in refereed and Scopus indexed
journals. She is currently pursuing her research interest in Culture and Disaster.

K-U-L-T-U-R-A: MODELONG MNEMONIC SA PAG-AARAL NG KULTURA AT DISASTER 37