ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ – Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ενό τητα 14η

Ραψωδία ι, στίχοι 240-512 (με παραλείψεις)

Δομή
 στ. 240-270  Εξερεύ νηση της σπηλιά ς από τον Οδυσσέα και τους συντρό φους του – επιστροφή του
Κύ κλωπα
 στ. 276-316  Διά λογος Οδυσσέα και Κύ κλωπα
 στ. 317-344  Απώ λεια συντρό φων και αντιδρά σεις του Κύ κλωπα
 στ. 350-461  Η εξαπά τηση και η τύ φλωση του Κύ κλωπα
 στ. 485-512  Από δραση από την σπηλιά

Θέματα
 Η ευστροφία και η πονηριά του Οδυσσέα
 Ο απολίτιστος και βάρβαρος χαρακτήρας του Πολύφημου
 Η αντίθεση σωματικής και διανοητικής δύναμης
 Οι αντιθέσεις/διαφορές του Οδυσσέα με τους συντρόφους του
 Ο καθοριστικός ρόλος ενός γεγονότος για όλο το έπος

Σχό λια
 Από ό λες τις περιπέτειες του Οδυσσέα εκείνη που προβά λλει εντονό τερα το βασικό χαρακτηριστικό
του (πολυμή χανος-πολύ τροπος) είναι η περιπέτεια στο νησί των Κυκλώ πων. Τό σο τα τεχνά σματα που
επινοεί για να ξεφύ γει με τους συντρό φους του από τον Κύ κλωπα ό σο και ο μεθοδικό ς τρό πος με τον
οποίο τα εφαρμό ζει αποδεικνύ ουν την ευφυΐα του. Ο Οδυσσέας είναι εντυπωσιακά εύ στροφος (βρί-
σκει πολύ γρή γορα λύ σεις σε μια δύ σκολη κατά σταση), αλλά και πονηρό ς (εφαρμό ζει τις λύ σεις με
τρό πο κρυφό , απαρατή ρητο και απατηλό ). Η πονηριά του Οδυσσέα θα μπορού σε να θεωρηθεί και
αρνητικό στοιχείο για έναν μεγά λο ή ρωα (επειδή δεν αντιμετωπίζει «στα ίσια» τον αντίπαλό του),
αλλά εδώ οι περιστά σεις δικαιολογού ν μά λλον την απά τη του Οδυσσέα (η εξαπά τηση ή ταν ο μοναδι-
κό ς τρό πος ώ στε να ξεφύ γουν από τον Κύ κλωπα, αλλά και να τον εκδικηθού ν για την απά νθρωπη
συμπεριφορά του).
 Η περιπέτεια στο νησί των Κυκλώ πων έχει ιδιαίτερη σημασία μέσα στην Οδύσσεια, επειδή εκτό ς των
ά λλων αποτελεί μια τυπική τυπική -χαρακτηριστική περίπτωση των επικίνδυνων καταστά σεων που
 ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ – Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

αντιμετώ πισε ο Οδυσσέας στις περιπλανή σεις του. Ο Πολύ φημος έχει ό λα τα αρνητικά χαρακτηριστι-
κά των λαώ ν ή των πλασμά των που βρίσκονται μακριά από τον πολιτισμό (είναι ά γριος, αιμοβό ρος,
αφιλό ξενος, απρό βλεπτος, ασεβή ς, ακοινώ νητος και εχθρικό ς με ό ,τι ξένο). Ο Όμηρος μέσα από αυτή
την περιπέτεια θέλει να περιγρά ψει αναλυτικά τους τερά στιους ή και μοιραίους κινδύ νους που είχε
ένας νό στος εκείνη την εποχή μέσα από ά γνωστους τό πους και θά λασσες (αντλώ ντας μά λλον στοιχεία
ή παίρνοντας έμπνευση από αφηγή σεις ναυτικώ ν της δική ς του εποχή ς).
 Η «νίκη» του Οδυσσέα απέναντι στον Πολύ φημο προβά λλει έντονα την αντίθεση ανά μεσα στην σω-
ματική και στην διανοητική δύ ναμη. Από την εξέλιξη των γεγονό των στην Ενό τητα αποδεικνύ εται
τελικά ό τι τα φυσικά -σωματικά «ό πλα» του Κύ κλωπα (η υπερφυσική δύ ναμη, οι γιγά ντιες διαστά σεις
και η βία του) δεν μπορού ν να υπερισχύ σουν απέναντι στα διανοητικά «ό πλα» του Οδυσσέα (στην
στρατηγική , στην μεθοδικό τητα, στην ψυχραιμία και στην ευστροφία του). Το μή νυμα από αυτό το
κατό ρθωμα του Οδυσσέα είναι ό τι οι διανοητικές δυνά μεις του ανθρώ που μπορού ν σε πολλές περι-
πτώ σεις να λειτουργή σουν πιο αποτελεσματικά από τις σωματικές, αλλά και ό τι ο ά νθρωπος δεν
πρέπει ποτέ να παραιτείται στις δύ σκολες καταστά σεις – αντιθέτως, πρέπει να αναζητά λύ σεις χρησι-
μοποιώ ντας το μυαλό του.
 Μέσα από αυτή την περιπέτεια προβά λλεται για ά λλη μια φορά στην Οδύσσεια η μεγά λη διαφορά
των συντρό φων του Οδυσσέα από εκείνον. Η αντίθεση φαίνεται ό χι μό νο στις πρώ τες αντιδρά σεις
τους ως προς τον Κύ κλωπα και την σπηλιά του (οι σύ ντροφοι είναι τρομαγμένοι και πανικό βλητοι,
ενώ ο Οδυσσέας γενναίος και ψύ χραιμος), αλλά και στην συμμετοχή που έχουν στο σχέδιο σωτηρίας
και από δρασης (ουσιαστικά ο Οδυσσέας καταστρώ νει μό νος του το σχέδιο και οι σύ ντροφοι απλώ ς
εκτελού ν τις οδηγίες του). Ο Οδυσσέας έτσι προβά λλεται ξανά σαν αρχηγό ς και ηγέτης, που καθοδη-
γεί την ομά δα, αλλά και που νοιά ζεται και νιώ θει υπεύ θυνος για την σωτηρία των μελώ ν της (π.χ.
φεύ γει τελευταίος από την σπηλιά , αφού πρώ τα έχει εξασφαλιστεί η σωτηρία των συντρό φων του).
Ωστό σο, η αρχηγική θέση οδηγεί τον Οδυσσέα και σε αλαζονική ή υπεροπτική συμπεριφορά με κα-
ταστροφικά αποτελέσματα (π.χ. από ερευνητική διά θεση και περιέργεια αγνό ησε την πρό ταση των
συντρό φων του να φύ γουν αμέσως από την σπηλιά ).
 Η περιπέτεια στο νησί των Κυκλώ πων είναι εκείνη που καθορίζει περισσό τερο από ό λες τις ά λλες τον
νό στο του Οδυσσέα. Με την εξαπά τηση και την τύ φλωση του Κύ κλωπα ο Οδυσσέας προκαλεί την
οργή του Ποσειδώ να και έτσι δημιουργού νται οι προϋ ποθέσεις για να γίνει ο νό στος πολύ πιο δύ -
σκολος, μακρύ ς και επώ δυνος. Ο θεό ς της θά λασσας δεν θα ξεχά σει ποτέ την τύ φλωση του γιου του,
Πολύ φημου, και έτσι θα προκαλέσει συνεχό μενες δυσκολίες και εμπό δια για τον Οδυσσέα και τους
συντρό φους του στον χώ ρο της θά λασσας, ό που και κυριαρχεί. Με αυτό ν τον τρό πο ο Όμηρος μέσα
από ένα μό νο γεγονό ς προγραμματίζει και «δημιουργεί» πολλά από τα υπό λοιπα γεγονό τα του έ-
πους, δίνοντά ς του έτσι περισσό τερη συνοχή και έκταση, αλλά και προκαλώ ντας μεγαλύ τερη επιβρά -
δυνση (ά ρα και αγωνία ή περιέργεια στους ακροατές-αναγνώ στες).