Professional Documents
Culture Documents
Panch PArmeshti Vidhan (Laghu)
Panch PArmeshti Vidhan (Laghu)
aM{`Vm
amO_b nd¡`m
àH$meH$
A{Ib^maVr`O¡Z`wdm\¡$S>aoeZ
E-4, ~mnyZJa, O`nwa - 302015
\$moZ : 0141-2707458, 2705581
E-mail : ptstjaipur@yahoo.com
1
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/ bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/3
àH$meH$s`
àW_ g§ñH$aU - 1 hOma A{Ib ^maVr` O¡Z `wdm \¡$S>aoeZ Ho$
lr n§M na_oîR>r {dYmZ
15 OZdar 2016 _mÜ`_ go n§Mna_oð>r {dYmZ H$m `h bKw _§JbmMaU
(_H$a g§H«$m§{V) g§ñH$aU àH$m{eV H$aVo hþ`o h_| hm{X©H$ àgÞVm (Jr{VH$m)
H$m AZw^d hmo ahm h¡Ÿ& d¡go Vmo Bg {dYmZ H$m {d_bJwU N²>`mbrg Ymar Amn hr Aah§V hmoŸ&
d¥hV² ê$n nyd© go hr àH$m{eV h¡; naÝVw g_mO Xmof AîQ>mXe a{hV à^w Amn hr ^Jd§V hmoŸ&&
H$s _m§J H$mo XoIVo hþ`o lr nd¡`mOr go BgH$m Ðì`-JwU-n`m©` go _¢ OmZ by± à^w AmnH$moŸ&
bKw ê$n V¡`ma H$aZo H$m AmJ«h {H$`m J`m
Vmo _¢ ghO hr Zme H$a XyJ± m gH$b ^d-Vmn H$moŸ&&
Wm, {Ogo CÝhm|Zo ñdrH$ma H$a h_| Aëng_`
_| hr CnbãY H$am {X`mŸ& BgHo$ {b`o h_ JwU AZ§VmZ§V d§{XV AîQ> JwUn{V H$mo Z_ZŸ&
gX¡d CZHo$ Am^mar ah|JoŸ& Ywd« AMb AZwn_ ñdJ{V_` gd© {gÕm| H$mo Z_ZŸ&&
n§Mna_oð>r ^JdÝV {OZemgZ _| emídV AîQ> H$_© {dZme H$a à^w hmo JE VmaZ-VaUŸ&
AmamÜ` h¢Ÿ& CZH$s d§XZm _| g_{n©V U_moH$ma Xmo _wPo Amerf ho à^w! j` H$ê±$ _mohmdaUŸ&&
_yë` - 10 én`o _hm_§Ì O¡Z g_mO Ho$ amo_-amo_ _| ~gm hþAm
_y b Jw U N> Î mrg nmbH$ g§ K Ho $ AmMm`© h¢ Ÿ &
h¡Ÿ& n§M na_oð>r H$s d§XZm Ed§ CZHo$ ñdê$n
à{VnmXZ _| AZoH$ aMZm`| CnbãY h¢, {OZ_| fS>mdí`H$ Y_© Vn AmMma JwpßV àH$m`© h¢Ÿ&&
H${dda Q>oH$M§XOr H¥$V n§Mna_oð>r {dYmZ XmZ Xo V o ^JdVr Xrjm _hmZ gw n mÌ H$mo Ÿ &
gdm©{YH$ àM{bV h¡Ÿ& ñd. nd¡`mOr Zo ^r h¡ Z_Z _oam Vwåh| Jwé OmZ by± {MÝ_mÌ H$moŸ&&
n§Mna_oð>r ^JdÝVm| H$s ^{º$ go ào[aV hmoH$a {Xì` JwU nÀMrg Ymar CnmÜ`m`m| H$mo Z_ZŸ&
Bg {dYmZ H$s aMZm H$s h¡Ÿ& ^mdlwV H$m kmZ H$aHo$ H$a aho {ZO H$m _ZZ&&
ñd. amO_bOr nd¡ ` m Zo eVm{YH$ nR>Z-nmR>Z _| gXm aV Ü`mZ H$aVo AîQ> `m_Ÿ&
{dYmZm| H$s aMZmH$a CÝh| AmÜ`mpË_H$ ag go
AmnHo $ MaUma{d§ X m| _| gVV _o a m àUm_Ÿ&&
gam~moa {H$`m h¡, CZHo$ Bg CnH$ma H$mo ^wbm`m
Zht Om gH$VmŸ& Bg H¥${V Ho$ _mÜ`_ go h_ gmYw _w { Z {ZJ« © Ý W AÆ> m B© g Jw U Ymar à^mo Ÿ &
_w Ð H$ : g^r n§M na_oð>r ^JdÝVm| H$m ñdê$n g_PH$a _w{º$ Ho$ nW na A{S>J Amê$‹T> A{YH$mar à^moŸ&&
gZ² EZ gZ² àog CZHo$ ~Vm`o _mJ© na MbH$a AmË_H$ë`mU AmnHo$ nW na Mby± _¢ O_r Ca _| ^mdZmŸ&
{VbH$ ZJa, O`nwa H$a| - `hr ^mdZm h¡Ÿ& Xmof gmao hr {dZmey± g\$b hmo `h gmYZmŸ&&
- na_mË_àH$me ^m[a„ (_hm_§Ìr) 2 nwînmÄOqb {jnoV²
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/4 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/5
XodH¥$V Mm¡Xh A{Ve` gå~ÝYr A¿`© aM Xmo gm¡ nÀMrg, ñdU©H$_b à^w MaUVbŸ&
(gmoaR>m) h{f© V hmo V o Xo d , à^w {dhma H$aVo g_`Ÿ&&
{OZÜd{Z lr {OZXod, AY©_mJYr gm{Ve`Ÿ& › õt lr nXVbH$_baMZm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
{ZO {ZO ^mfm _m±qh, Za-gwa-new g~ g_PVoŸ&& {Z_©b JJZmH$me, gwa {d_mZ emo{^V hþEŸ&
› õt lr AY©_mJYr^mfmg{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
nw î n d¥ p îQ> ^any a , ~ma-~ma gw Ý Xa hþ B © Ÿ &&
d¡ a ^md H$mo ^y b , Om{V {damo Y r Ord ^rŸ& › õt lr {Z_©bJJZm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
_¡ Ì r ^md à{gÕ, g~ Ordm| _| Om{ZEŸ&& Xe {Xe {Z_©b hmo`, à^w H$s {Z_©bVm H$h|Ÿ&
› õt lr gd©Ord_¡Ìr^md`wV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& {Z_©b hm|, n[aUm_, ^ì` OZm| Ho$ gd©XmŸ&&
fQ²> G$Vw Ho$ \$b \y$b, nwînbVm \$bVo g^rŸ& › õt lr gd©{Xem{Z_©bm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
`h A{Ve` {OZXod, g~H$mo hr gwIH$ma h¡Ÿ&& O`-O` eãX {damQ>, Xem| {X`m`| gwZ ahtŸ&
› õt lr fS>Vw©\$bnwînm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& {OZda H$s O`H$ma, Ob Wb Z^ _| Jy±OVrŸ&&
Xn©UdV² `h ^y{_, hmo OmVr a_Ur` A{VŸ& › õt lr O`-O`eãXm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
n¥ Ï dr ñdÀN> {demb, Xo d ~ZmVo hf© go Ÿ & Y_©-MH«$ J{V_mZ, EH$ ghg Amao g{hVŸ&
› õt lr Xn©Ug_^yå`{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
à^w {dhma Ho$ H$mb, Xod {b`o AmJo Mb|Ÿ&&
› õt lr Y_©MH«$m{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
Mmam| {X{e _| dm`w, ~hVr _b` gwJ§Y `wVŸ&
g~ hr H$mo gwIê$n, CîU erV ~mYm a{hVŸ&& AmR>m| _§Jb Ðì`, emo{^V à^w gm{ÞÜ` nmŸ&
› õt lr gwJpÝYVndZm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& Z`Z Z hmoVo V¥ßV, ~ma-~ma XoI| g^rŸ&&
hmoVm A{V AmZÝX, {OZ JwU JmVo Ord g~Ÿ& › õt lr AîQ>_§JbÐì`m{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
Šbo e Vmn go Xy a , gmVm nmVo h¢ g^rŸ&& AîQ> àm{Vhm`© gå~ÝYr A¿`©
› õt lr gdm©ZÝXH$maH$m{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& (nÕ[a N>ÝX)
BH$ `moOZ VH$ ^y{_, hmo OmVr H§$Q>H$ a{hVŸ& {OZda à^w Ho$ nrN>o àYmZ, h¡ Vé AemoH$ emo^m`_mZŸ&
{Xì` à^m go `wº$, g~Ho$ _Z H$mo _mohVmŸ&& ew^-nwînd¥pîQ> H$aVo gX¡d, Z^ go à_w{XV hmo gd© XodŸ&&
› õt lr H§$Q>H$a{hVm{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& › õt lr AemoH$d¥jnwînd¥pîQ>àm{Vhm`©g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
{Xì` gwJpÝYV Zra, JÝYmoXH$ H$hVo {OgoŸ& {Xì`Üd{Z {IaVr ~ma-~ma, gdm©W© gd© ^mfm àH$maŸ&
hmo V r BgH$s d¥ p îQ> , AÝV_© Z hmo V m ghOŸ&& à^w ere ídoV Mm_a àYmZ, T>moaV h¢ Mm¢gR> `j AmZŸ&&
› õt lr JÝYmoXH$d¥îQ²>`{Ve`g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& › õt lr {Xì`Üd{ZMVw:fpîQ>Mm_adrÁ`_mZàm{Vhm`©-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
5
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/10 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/11
~mOo gm‹T>o ~mah H$amo‹S>, gwa-gXZ ñdam| go aho Omo‹S>Ÿ& drVamJ bmoH$k hmo, à^w gd©k _hmZŸ&
^m_ÊS>b H$s emo^m {d{MÌ, gmVm| ^d Xem©Vo g{MÌŸ& AmË_k ^r hmo Vwåht, O`{OZoÝÐ ^JdmZŸ&&
› õt lr XodXwÝXw{^à^m_ÊS>bàm{Vhm`©g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& › õt lr fQ²>MËdm[a¨eX²JUw g{hVmah§Vna_opîR>ä`mo AZ¿`©nXàmßV`o nyUm©¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
qghmgZ ñdU©_B© _hmZ, h¡ aËZO{‹S>V emo^m`_mZŸ& O`_mbm
h¡§ VrZ N>Ì emo{^V gwere, {Ì^wdZn{V {OZ g_«mQ> B©eŸ&& (Xmohm)
› õt lr qghmgZ-N>ÌÌ`àm{Vhm`©g{hV-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& lr Aah§V ñdê$n H$mo, dÝXy± _Z-dM-H$m`Ÿ&
AZÝV MVwîQ>` gå~ÝYr A¿`© à^w nW AZwJm_r ~Zy,± Omo emœV gwIXm`Ÿ&&
(VmQ>§H$) {OZ Xe©Z go àmßV hmo, {ZO km`H$ H$m Xe©Ÿ&
kmZmdaUr H$_© Zme H$a nmVo jm{`H$ Ho$dbkmZŸ& km`H$ VÎd _hmZ go, hmo _oam CËH$f©Ÿ&&
(draN>X§ )
VrZ bmoH$ Ì` H$mb PbH$Vo Eogm à^w H$m kmZ _hmZŸ&&
Ðì` Am¡a JwU n`m©`m| _| VwbZm H$aVm ho {OZamOŸ&
› õt lr AZÝVkmZñdê$n-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
Voao _oao Ðì` Am¡a JwU Ì¡H$m{bH$ Yw«d MoVZamOŸ&&
Km{V Xe©ZmdaUr j` H$a JwU AZÝV Xe©Z nmVoŸ&
`h MoVZ h¡ - Eogm AÝd` MoVZ Ðì` H$hm OmVmŸ&
VrZ H$mb VrZm| bmoH$m| Ho$ ÑîQ>m à^w h_ JwU JmVoŸ&&
Ðì`m{lV M¡VÝ` {deofU MoVZ H$m JwU H$hbmVmŸ&&
› õt lr AZÝVXe©Zñdê$n-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
g_` _mÌ _`m©{XV h¢ Omo MoVZ gÎmm Ho$ n[aUm_Ÿ&
_mohZr` H$m gd©Zme H$a à^w gwI JwU AZ§V nm`mŸ& jUdVu n`m©` dhr M¡VÝ` {ddV©Z ho ^JdmZŸ&&
H$^r Z na go ~m{YV hmoVm Eogm gwI JwU àH$Q>m`mŸ&&
_wº$mAm| H$m hma PybVm _moVr Cg_| J{^©V h¡Ÿ&
› õt lr AZÝVgwIñdê$n-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
ñdÀN> YdbVm ^r _moVr H$s Cg_| gXm g_{n©V h¡Ÿ&&
A§Vam` gånyU© ZîQ> H$a dr`© ñdJwU AZ§V nmVoŸ&
MoVZ _| hr J{^©V ahVo CgHo$ jUdVu n[aUm_Ÿ&
^dXw:Ihmar {edgwIH$mar na_moÎm_ _§Jb nmVoŸ&&
Am¡a Cgr _| brZ ah| M¡VÝ` {deofU ho ^JdmZŸ&&
› õt lr AZÝVdr`©ñdê$n-Aah§Vna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
JwU-n`m©`m| go O~ ÑpîQ> hQ> OmVr h¡ ho {OZamOŸ&
nyUm©¿`©
_mÌ Ðì` hr ^m{gV hmoVm j`H$a _moh eÌw gm_«mÁ`Ÿ&&
(Xmohm)
Cn`w©º$ N²>`mbrg JwU, Ymar lr Aah§VŸ& H$~ Eogm {XZ Am`oJm à^w H$ê±$ AmnH$m gÀMm kmZŸ&
nyU© A¿`© An©U H$ê±$, O` O` O` ^Jd§VŸ&& _moh eÌw H$m Zme H$ê±$Jm Am¡a ~Zy±Jm _¢ ^JdmZŸ&&
6
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/12 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/13
ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ& {ZíM` aËZÌ` A¿`©, ghO gOm bmD±$Ÿ&
{ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&& AZwn_ AZ¿`© nX àmßV, H$a {ednwa OmD±$Ÿ&&
› õt lr gmYwna_opîR>ä`mo Aj`nXàmßV`o AjVmZ² {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ&
à^w aËZÌ` Ho$ ^ì`, gw_Z öX` bmD±$Ÿ& {ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&&
hmo H$m_-~mU {dÜd§g, erb ghO nmD±$Ÿ&& › õt lr gmYwna_opîR>ä`mo AZ¿`©nXàmßV`o A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ& n§M _hmd«V gå~ÝYr A¿`©
{ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&& (Mm¡nmB©)
› õt lr gmYwna_opîR>ä`: H$m_~mU{dÜd§gZm` nwîn§ {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& na_ Aqhgm d«V Ho$ Ymar, gmYw _wZrída na-CnH$marŸ&
à^w aËZÌ` ag nyU©, gwMé Ca _| bmD±$Ÿ& fQ²>H$m{`H$ H$s X`m nmbVo, {ZO ñdê$n H$mo hr g±^mbVoŸ&&
H$a jwYm-amoJ {dÜd§g, An[aJ«h nmD±$Ÿ&& › õt lr Aqhgm_hmd«Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ& na_ gË`d«V Ho$ h¢ Ymar, gmYw _wZrída OJ {hVH$marŸ&
{ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&& ZîQ> AgË` ^md H$aVo h¢, A{Ib {díd nr‹S>m haVo h¢Ÿ&&
› õt lr gmYwna_opîR>ä`: jwYmamoJ{dZmeZm` Z¡doÚ§ {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
› õt lr gË`_hmd«Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
à^w aËZÌ` Ho $ Xrn, Á`mo { V© _ ` bmD± $ Ÿ& _w{Z AMm¡`© d«V Ho$ h¢ Ymar, gmYw G$frœa g§H$Q>hmarŸ&
hmo _moh-{V{_a H$m Zme, Zd àH$me nmD±$Ÿ&&
XmZ AXÎmm J«hU Z H$aVo, na^mdm| _| ^«_U Z H$aVoŸ&&
ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ& › õt lr AMm¡`©_hmd«Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
{ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&& ~«÷M`© d«V Ho$ h¢ Ymar, gmYw G$frœa _w{Z A{dH$marŸ&
› õt lr gmYwna_opîR>ä`mo _mohmÝYH$ma{dZmeZm` Xrn§ {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
{ZíM` aËZÌ` Yy n Ü`mZ_`r bmD± $ Ÿ& AmË_~«÷ _| gXm brZ h¢, {ZO ñd^md ag _| àdrU h¢Ÿ&&
› õt lr ~«÷M`©_hmd«Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
H$a AîQ>H$_© {dÜd§g {gÕ ñdnX nmD±$Ÿ&&
An[aJ«hr _hmd«VYmar, gmYw _wZrída ^d XwIhmarŸ&
ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ&
h¢ Mm¡~rg n[aJ«h {da{hV, {ZO ñdê$n _| brZ ewÕ {MV²Ÿ&&
{ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&& › õt lr An[aJ«h_hmd«Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
› õt lr gmYwna_opîR>ä`mo AîQ>H$_©XhZm` Yyn§ {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
aËZÌ` Ho$ A{V {Xì`, CÎm_ \$b bmD±$Ÿ& n§M g{_{V gå~ÝYr A¿`©
g§gma-Omb H$mo Vmo‹S>, _w{º$ gw\$b nmD±$Ÿ&& (gmoaR>m)
ewÕmV_ Ü`o` àYmZ, gmYH$ _w{Z dÝXy±Ÿ& B©`m© g{_{V à{gÕ, nmbZ H$aVo h¢ gXmŸ&
{ZJ«©ÝW ñdê$n _hmZ, {ZV à{V A{^ZÝXy±Ÿ&& Mma hmW ^y XoI, J_Z H$a| _w{ZamO OrŸ&&
› õt lr gmYwna_opîR>ä`mo _moj\$bàmßV`o \$b§ {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& 17 › õt lr B©`m©g{_{Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/34 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/35
^mfm g{_{V gX¡d, go ^y{fV `{VamO h¢Ÿ& fQ²> Amdí`H$ gå~ÝYr A¿`©
_m¡Z ah| _w{ZamO, AWdm {hV {_V {à` dMZŸ&& (MmÝÐm`U)
› õt lr ^mfmg{_{Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& CÎm_ gm_m{`H$ {ÌH$mb H$aVo gXmŸ&
g{_{V EfUm nmb, XoI emoY ^moOZ H$a|Ÿ& g_^mdr _w{Z brZ Ü`mZ _| gd©XmŸ&&
Xmof N²>`m{bg Q>mb, J«mg J«hU H$aVo gwJéw Ÿ&& VrZm| H$mb {Z`_ go {OZda g§ñVdZŸ&
› õt lr EfUmg{_{Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
Aé {Ì`moJ go H$aVo h¢ _w{Z {OZ^OZŸ&&
{ZjonU AmXmZ, g{_{V nmbVo Ü`mZ goŸ& › õt lr gm_m{`H$-ñVdZmdí`H$g{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
Xo I ^mb H$a dñVw , Ya| CR> m `| gd© X mŸ&& lr {OZo Ý Ð dÝXZm _w Z rœa {ZV H$a| Ÿ &
› õt lr AmXmZ{ZjonUg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
gXm g{_{V ì`wËgJ©, {Zîà_mX hmo nmbVoŸ& nmn ^md gåny U © V `m à{Vnb ha| Ÿ &&
Ë`mJ g_` _b-_yÌ, Ordm| H$s ajm H$a|Ÿ&& H$m`mo Ë gJ© ñd_w Ð m _w { Z nmdZ na_Ÿ&
› õt lr ì`wËgJ©g{_{Vg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& Xo h __Ëd A^md öX` _| h¡ ñd`§ Ÿ &&
› õt lr dÝXZm-H$m`moËgJm©dí`H$g{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
n§MopÝÐ` {dO` gå~ÝYr A¿`© ñdmÜ`m` H$m g_` Z _w{Zda Q>mbVoŸ&
(_Îmgd¡`m)
AnZm ewÕ ñd^md gX¡d g±^mbVoŸ&&
ñne©Z BpÝÐ` O` H$aVo h¢ BÀN>mAm| H$m {ZamoY H$aŸ&
VrZ H$mb à{VH«$_U VWm AmbmoMZmŸ&
AîQ> ^oX ñne©Z Ho$ de _| H$aVo h¢ AmË_~moY H$aŸ&&
› õt lr ñne©ZopÝÐ`O`{ZaV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
Xmof {ZdmaU hoVw H$a| H$Nw> gmoM ZmŸ&&
kmZ^md go n§M ^oX`wV agZm BpÝÐ` de _| H$aVoŸ& fQ²> Amdí`H$ Ymar _w{Z dÝXZ H$ê±$Ÿ&
{ZO ñd^md H$mo gXm gmYVo ewÕ kmZ ag Ca _| ^aVoŸ&& ew Õ ^md go H$_mª o Ho $ ~ÝYZ hê± $ Ÿ&&
› õt lr agZopÝÐ`O`{ZaV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& › õt lr ñdmÜ`m`-à{VH«$_Umdí`H$g{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
OrV K«mU BpÝÐ` H$mo _w{Zda Ywd« ñd^md _| hr a_Vo h¢Ÿ& eof gßV JwU gå~ÝYr A¿`©
BgHo$ XmoZm| ^oX OrVH$a {ZO ñdê$n _| hr a_Vo h¢Ÿ&& (_m¡{º$H$ Xm_)
› õt lr K«mUZopÝÐ`O`{ZaV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& gw CÎm_ _Ü`_ Am¡a OKÝ`, H$a| H$M bmoM gw _w{Zda YÝ`Ÿ&
n§M ^oX `wV ZoÌopÝÐ` H$mo gXm OrVVo {ZO ñd^md goŸ& VOo g~ dñÌ {b`m Z½ZËd, gwbÁOm go hmoH$a {Z_©_ËdŸ&&
ah| {Za§H$w e-_w{Zda dZ _|, H$^r Z S>aVo h¢ {d^md goŸ&& › õt lr Ho$ebw§MZ-dñÌË`mJJwUg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
› õt lr Mjw[apÝÐ`O`{ZaV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
ÝhdZ H$aVo Z H$^r _w{ZamO, gH$b ûm§¥Jma Xoh H$m Ë`mOŸ&
g{MÎm A{MÎm {_l VrZm| hr ^oX H$U© BpÝÐ` O` H$aVoŸ&
e`Z EH$meZ Xoh g±^ma, H$Nw>H$ b| {nN>br a`Z _±PmaŸ&&
JrV JmZ amJm{X ^md H$s é{M {dZme Ca {edgwI ^aVoŸ&&
18 › õt lr AñZmZ-^y{_e`ZJwUg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
› õt lr H$Uo©pÝÐ`O`{ZaV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/36 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/37
Zht h¡ XÝV YdZ bdboe, Zht _§OZ H$m H$moB© ŠboeŸ& (_mZd)
{Xdg _| EH$ g_` Amhma, Z ^moOZ Ho$ à{V amJ {dH$maŸ&& {Zü` aËZÌ` ny d © H $ à^w , n§ M _hmd« V YmamŸ&
› õt lr AXÝVYmodZ-EH$^w{º$JwUg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& {Zü` g§`_ Ho$ Ûmam, A{daV H$m ^md {dXmamŸ&&
I‹S>o AmgZ go b|` Amhma, _mÌ h¡ nm{U nmÌ AmYmaŸ& O` VrZ Mm¡H$‹S>r H$aHo$, {ZJ«©ÝW gmYw H$hbmVoŸ&
gXm _w{ZamO J«mg b| emoY, `hm± ^r OmJ¥V AmV_ ~moYŸ&& ewÕVm àmßV H$aVo h¢, ew^ ^mdm| H$mo ~hbmVoŸ&&
› õt lr pñW{V^w{º$JwUg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo A¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& Amfm‹ T > _mg H$s ~o b m, _o K md{b H$m KZJO© Z Ÿ&
nyUm©¿`© _w{ZamO dZm| _| ahH$a, H$aVo ñd^md H$m qMVZŸ&&
(MmÝÐm`U) M¡VÝ` ñd^mdr n[aU{V, Ho$ _§Owb JrV gwZmVoŸ&
_y b Jw U m| H$mo {Za{VMma _w { Z YmaVo Ÿ & na n[aU{V `{X Am Om`o, Vmo CgH$mo Iy~ N>H$mVoŸ&&
A{VMmam| H$m àm`{üÎm {dMmaVoŸ&& _Z^mdZ gmdZ Am`m, VéVb _w{Z`m| H$mo ^m`mŸ&
_¢ Vmo {Z_© b ew Õ kmZ KZ ~w Õ hÿ ± Ÿ & dfm© _| ^tO aho h¢ , AmZÝX AVrpÝÐ` N> m `mŸ&&
Ðì` ÑpîQ> go _¢ gX¡ d hr ew Õ hÿ ± Ÿ && n[aU{V ñd^md _| Pybo, H$a ewÕ ^m öX`§J_Ÿ&
`h n`m© ` O{ZV Aew Õ Vm Xy a H$aŸ& fîQ>_ go M‹T> gßV_ _|, ewÕmon`moJ h¡ AZwn_Ÿ&&
àH$Q>mD±$Jm {ZOñdê$n XwI nyU© haŸ&& ^mXm| H$s A±{Y`mar _|, {ZO kmZ-Á`mo{V C{O`marŸ&
n[afh Aé CngJ© OrVVo h¢ gXmŸ& H¡$dë` gy`© {H$aUmd{b, H$s Am^m ß`mar-ß`marŸ&&
Vo a h {d{Y Mm[aÌ nmbVo gd© X mŸ&& Am{œZ H$s eaX gwhm`r, g_Xeu Ho$ AÝVa _|Ÿ&
gmå`^md Mm[aÌ Y_© hr lo ` h¡ Ÿ & N>{d `Wm»`mV Mm[aÌ H$s, N>m`r h¡ ~mømÝVa _|Ÿ&&
BgHo $ Omo {dnarV ^md dmo ho ` h¡ Ÿ && H$m{V©H$ _| Xrnmd{b`m±, AmbmoH$ kmZ H$m bmVtŸ&
Eo g o _w { Z`m| H$mo gX¡ d dÝXZ H$ê± $ Ÿ& XwI_` ^d dZ H$s gr_m, H$m ApÝV_ N>moa ~VmVtŸ&&
nyU© A¿`© Ho$ gw_Z MaU An©U H$ê±$Ÿ&& _J{ga Aé nm¡f ghO hr, ho_ÝV JrV JmVm h¡Ÿ&
› õt lr AîQ>mqde{V: _ybJwUg{hV-gmYwna_opîR>ä`: nyUm©¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ& g[aVm Ho$ VQ> ~gVo h¢, g_^md erV ^mVm h¡Ÿ&&
O`_mbm {à` _mK ~gÝVr ~ZH$a, \$mJwZ H$s G$Vw bmVm h¡Ÿ&
(Xmohm) {Zü` ñd^md n[aU{V H$mo, AmZÝX ^ì` AmVm h¡Ÿ&&
O~ OmoJm d¡am½` Ca, V~ {ZO {hV Ho$ H$mOŸ& gå`ŠËd ^mdZm bo H $a, hmo b r AmVr _X_mVrŸ&
^m`r ~mah ^mdZm, Am¡a hþE _w{ZamOŸ&& Mm[aÌ kmZJ§ J m H$s, bhamd{b Ca bhamVrŸ&&
BZ g~H$s nyOZ H$ê±$, ^md-^mgZm hoVwŸ& `h M¡ Ì _mg Io V m| _| , {H$bH$mar Xo Xo ZMVmŸ&
kmZ-XmZ d¡am½` hr, ^dg_wÐ H$m goVwŸ&& 19 `h gmYH$ Ca H$éUm go, ßbm{dV hmo {ednW aMVmŸ&&
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/38 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/39
d¡ g mI _mg nd© V na, _w { ZamO ~gm H$aVo h¢ Ÿ & (Xmohm)
a{d Ho$ ^rfU Vmnm| H$mo, Vn g{hV {dO` H$aVo h¢Ÿ&& hþAm n§M na_oîR>r, `h {dYmZ n[anyU©Ÿ&
h¡ Á`oîR> {ZO©am H$m Ka, _w{Zda Zo ghO {ZhmamŸ& _¢Zo OmZm AmO à^w, _¢ ^r Vw_-g_ nyU©Ÿ&&
km`H$ ñdê$n Adbå~Z bo {ZO na_mW© {dMmamŸ&& › õt lr AahÝV{gÕmMm`m©|nmÜ`m`gmYwna_opîR>ä`mo O`_mbmnyUm©¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
OO© [ aV H$_© hmo OmVo , Qy > Q > V o ny d © Ho $ ~§ Y ZŸ& g_wÀM` _hm¿`©
Om EH$ g_` _| nmVo, {ednwa H$m ZÝXZ H$mZZŸ&& (VmQ>§H$)
Eo g o _w { ZamO h_mao , g~H$mo h¡ g{dZ` dÝXZŸ& {ZO ^mdm| H$m _hm¿`© bo nm±Mm| na_oîR>r Ü`mD±$Ÿ&
BZHo$ MaUm| H$s aO hr, _oao _ñVH$ H$m MÝXZŸ&& {OZdmUr {OZY_© eaU nm Xod-emñÌ-Jwé Ca bmD±$Ÿ&&
A{V {dZ`^md go H$s h¡, _w{Z`m| H$s _¢Zo nyOZŸ& Vrg Mm¡~rgr ~rg {OZoída H¥${Ì_-AH¥${Ì_ M¡Ë` Ü`mD±$Ÿ&
Bg nyOZ H$m `h \$b hmo, _¢ {dMê±$ dZ _| _w{Z ~ZŸ&& gd© {gÕ à^w n§M_oé ZÝXrída JUYa JwU JmD±$Ÿ&&
› õt lr AîQ>mqde{V: _ybJwUg{hV-gmYwna_opîR>ä`mo O`_mbmnyUm©¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
gmo b h H$maU Xe bjU aËZÌ` Zd gw X o d nmD± $ Ÿ&
_hm O`_mbm Mm¡~rgm| {OZ ^yV ^{dî`V dV©_mZ {OZda Ü`mD±$Ÿ&&
(draN>X§ ) VrZ bmoH$ _| gd©{~å~ {OZ dÝXy± {OZda JwU JmD±$Ÿ&
na_ nyÁ` na_oîR>r à^w Ho$ nX n§H$O _| H$ê±$ àUm_Ÿ& A{dZmer AZ¿`© nX nmD±$ ewÕ AmË_JwU àH$Q>mD±$Ÿ&&
{ZOñdê$n H$m {ZU©` H$aHo$ {ZO H$mo hr Ü`mD±$ dgw `m_Ÿ&& (Xmohm)
ghO kmZ O`dÝV gXm hmo ghO ÑpîQ> hmo O` O`dÝVŸ& _hm¿`© An©U H$ê±$, nyU© {dZ` go XodŸ&
hmo {dewÕ Mm[aÌ ghO O`dÝV _w{º$ nW _{h_mdÝVŸ&& Amn H¥$nm go àmßV hmo, na_ empÝV ñd`_odŸ&&
n§M na_ Jwé nyOZ go hmoVo n[aUm_ {dH$ma {dhrZŸ& › õt lr gd©nyÁ`nXoä`mo AZ¿`©nXàmá`o _hm¿`ª {Zd©nm_r{V ñdmhmŸ&
hmoVo {ZO XodËd ^md Ho$ Xe©Z ^r ñd`_od àdrUŸ&& empÝVnmR>
drVamJ Xo d Ëd ^md h¡ amJ a{hV emœV Amny U © Ÿ & (Jr{VH$m)
Ì¡H$m{bH$ Yw«d km`H$ ^r h¡ JwU AZÝV d¡^d go nyU©Ÿ&& gwI-empÝV nmZo Ho$ {bE nwéfmW© _¢Zo à^w {H$`mŸ&
n§M na_oîR>r {dYmZ _hmZ à^w _¢Zo {H$`mŸ&&
YÝ` YÝ` AahÝV na_ Jwé YÝ` {gÕ à^w _{h_mdÝVŸ&
A~ Zht {MÝVm _wPo h¡ H$^r hmoD±$Jm AemÝVŸ&
YÝ` YÝ` AmMm`© YÝ` h¢ CnmÜ`m` _w{Z gmYw _hÝVŸ&&
AmO _¢Zo ñdV: nm`m kmZ H$m gmJa àemÝVŸ&&
YÝ` YÝ` OrdÝV VrW© {Xì`Üd{Z {OZdmUr OdÝVŸ& {díd Ho$ àmUr g^r {Ma-empÝV nm`| ho à^moŸ&
YÝ` YÝ` M¡VÝ`amO H$s _{h_m OJ _| O` O`dÝVŸ&& 20
_yb^yV {ZOmË_m H$m kmZ hr nm`| {d^moŸ&&
bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/40 bKwn§Mna_oð>r{dYmZ/