GRECJA Ż YCIE CODZIENNE

Życie Homera - problemy chronologiczne, między VIII a VI wiekiem p.n.e.

Iliada i Odyseja jako twórcze kompozycje wcześniejszych poematów lub poematy stworzone na
podstawie legend i tradycji sakralnych.

Epoka homerycka - VIII-VI w., rok 700 jako data centralna; epoka wielkich przeobrażeń. Początkiem
był upadek starych monarchii typu religijnego i patriarchalnego, przejęcie władzy przez
wielkierodziny. Handlowa, kolonialna ekspansja hellenizmu. Spowodało to przejście od hymnów
religijnych i mitologicznych do poematów bohaterskich i ludzkich. Przemiany możnych rodzin w
arystokrację pieniądze powodują bunty ludowe i rządy pierwszych tyranów. Następująca po nich
demokracja oznacza koniec okresu homeryckiego.

Poematy Homera - dokładność opisów rzemiosła, prawa i instytucji.

Wypadki rozgrywające się w legendarnej przeszłości, ale opis świat na który patrzyli.

Hezjod - końcówka epoki homeryckiej, duża wartość dokementarna, "Prace i dni" - wierny opis życia
wiejskiego.

Wiele dzieł zaginionych. Bogata dokomentacja archeologiczna (np. ateński cmentarz Dipylon).
Wiadomości z okresów późniejszych (Herodot, Plutarch, kodyfikacje dawnego prawa), spojrzenie na
instytucji i zwyczaje konserwatywnych poleis.

Świat Homera jako tarcza o promieniu dwóch tysięcy kilometrów. Grecja w centrum (świątynia w
Delfach jako pępek świata). Rzeka o potężnym nurcie jako granica świata, za nią Ereb (świat cieni z
Hadesem i Persefoną; państwo Chimeryjczyków; wieczna noc). Ocean jako główna siłą natury. Uranos
- spiżowe sklepienie nieba. Tartar w głębi ziemi. Zmarli w Hadesie. Atlas - starożytne bóstwo
kolumny.

Świat Greków nie jest rządzony przez niewzruszone prawa, lecz jest tworem żywym. Świat jako
społeczeństwo istot ożywionych. Każdy może spotkać boga. Bogowie komunikują się z ludźmi przez
znaki i sny; "las symboli". Przeznaczenie jest zespołem reguł, które gwarantują niezmienność świata
(rządzi też bogami). Bogowie bez darów, ceremonii i rytuałów zostaliby unicestwieni.

Królowie odwoływali się do epoki bohaterskiej, zaś dla arystokracji źródłem potęgi były posiadłości,
świadczenia publiczne, wpływy z miejsc kultu. Po przejęcie władzy staje się arystokracją majątkową,
w tym przemysłową, bogatych właścicieli okrętów. Później działalność kolonialna. Magnacki
światopogląd.

Duże dwory, zbytkowne wyposażenie. Zespół dziedzińców, mieszkań, stajni, wozowni i składów. Tron,
ołtarz na dziedzińcu, Tholos - budynek pogrzebowy. Megaron - sala reprezentacyjna, miejsce zebrać i
posiłków; ognisko na środku. Jedzono rękami. Duże drzwi, przeważnie prymitywne zamki, ale i klucze.

Od początku wiosny do grudnia aktywna praca, poza kanikułą.

Krótkie obmycie rano, dłuższe pod wieczór. Długa broda i włosy przywilejem ludzi dobrze
urodzonych, wojowników. Strojem meżczyzn i kobiet są proste koszule (różna długość), czasem
płaszcze. Skórzane lub filcowe czapki. Sandały i trzewiki. Bogactwo i różnorodność ozdób. Ideał
urody: mocne stopy, potężne uda, muskularne ramiona, szeroka pierś i rozłożyste barki.

Genos - ogromne klany. Na czele "król"-arystokrata, grupa rodzin wywodzących się od mitycznego
przodka, którego wspólne cczą. Członkowie rodów to aristoi. Ustrój kastowy wynika z przeszłości
ludów indoeuropejskich. Ziemia jako wspólna własność rodu. Naczelnikiem rodu jest najstarszym
mężczyzna z najstarszej gałęzi rodu. Konieczna jest zgoda innych członków rodu. Władza sądownicza
"króla". Starania o niepodzielność zapewniającej prestiż ziemi. Domownicy i towarzysze broni.

Pojawienie się niearystokratycznej klasy bogaczy, która szermowała populistycznymi hasłami.

Polowanie jako próba wytrzymałości i odwagi, substytut wojny. Wilki, dziki, lwy, pantery, zające,
dzikie kozy.

Arystokraci lubią podróżować. Cele: rodzinne, dyplomatyczne, kultowe, w interesach. Ok. 80 km

dziennie. Gościnność.

Częste uczty i biesiady. Dużo jadano nawet na co dzień. Zabicie zwierzęcia na pożywienie ma
charakter ofiary (wrzucenie wlosów do ognia). Pieśniarze. Kuglarze. Gra w liczmany (podobne do
warcabów). Rzut dyskiem i oszczepem.

Brak warstwy mieszczańskiej. Zdolności i wiedza są darem bogów, warstwa "inteligencji" związana z
kultem: kapłani, wieszczkowie, lekarze, poeci (aojdowie). Kapłaństwo nie było zamkniętym klanem.
"Ofiarnik" i "błagalnik", tłumacz języka bogów. Rzeźnicy-kucharze, wierszopisowie, dziewicze kapłanki
(personel pomocniczy). Często z najlepszych rodów, niezbędne warunki fizyczne. Zapewnione
mieszkaniec i pożywienie, dostęp dla części ofiar.

Sny mogą być zastawionym przez bogów podstępem. Wróżby z wnętrza zwierząt. Przyzywanie
zmarłych. Transy. Zawód wieszczków przeważnie jest dziedziczny.

Lekarze również są kapłanami. Chirurgia, leki. Asklepeia (świątynia-szpital). Asklepios mitycznym

patronem medycyny. Choroby psychiczne jako opętania, kary bogów. Leczenie poprzez przebłaganie
bogów. Egzorcyzmy.

Aojdowie pozostawali w relacjach ze światem boskim. Następcy świątynnych śpiewaków, mocno już
zlaicyzowani. Stałe podróże.

Liryka: pieśni (akompaniament kiraty lub fletu), elegia, liryka chóralna. Hezjod (poeta wieśniaczy) i
Archiloch z Paros (satyry).

Rolnicy byli obywatelami. "Udział" w ziemi (kleros) umożliwiał pełnię praw. Coraz większe problemy z
jej utrzymaniem: podział między synów. Czasem (np. w Sparcie) faktycznie działką zajmowali się
heloci. Praca na roli była ciężka, ale przynosiła dumę i szacunek. Narzędzia wyrabiane w domu. Pługi,
moździerz, młot, ciężki wóż drabiniasty. Pasterstwo było zajęciem niewolników.

Każdy kleros musi dostarczyć miastu jednego żołnierza (hoplitę, ciężkozbrojnego żołnierza piechoty),
ekwipowanego na własny koszt. Powszechne szkolenia wojskowe (efebia). Mężczyźni związani
tajemnymi praktykami. Krypteia (próba) w Sparcie - roczna samodzielna wędrówka po górach, obrzęd
inicjacji. Poza Spartą częściowe odchodzenie od braterstwa broni na rzecz oddania się roli.

Główna część robót w polu była wykonywana przez służbę. Życie helotów w Sparcie było znośne, byli
przywiązani do ziemi. Znacznie gorsze było położenie helotów messońskich (na podbitych przez
Spartę terenach). Dobre warunki życia klarotów na Krecie.

Thetowie - płatni robotnicy, ludzie wolni. Być może dawni zadłużeni wierzyciele, którym wierzyciel
pozwolił dalej uprawiać ziemię w zamian za 5/6 zbiorów; teza odrzucona, prawdopodobnie
dzierżawcy. Brak prawa noszenia broni przez thetów i helotów.

Trzon siły roboczej na wsi stanowili niewolnicy. W tym pasterze, który wiodą niemalże życie
nomadów, wyrabiają sery. Można było urodzić się jako niewolnik, zostać kupionym lub zdobytym na
wojnie.

Sezon zaczynał się 60 dni po przesileniu, pod koniec lutego. Niektóre dni miesiąca są lepsze od innych
do rozpoczynania prac.

Rybacy byli właścicielami własnych łodzi i narzędzi. Ryby pożywieniem biedoty. Sieci, wędki, haczyki,
harpuny.

Demiurg - pracownik publiczny: wieszkowie, lekarze, cieśle, aojdowie, heroldowie, kowale, garncarze.
Niektóre czynności rytualne mogą być wykonywane tylko przez fachowców (pozostałości
indoeuropejskiej kastowości). Wtajemniczeni. Bractwa rzemieślnicze. Zobowiązanie do bezpłatnych
usług na rzecz wspólnoty. Część przenosi się do miast, gdzie powstają zalążki dzielnic przemysłowych.
Skromne warunki życia.

Wiele przedmiotów domowego użytku wytwarzane było w domach.

Bronie z brązu i żelaza.

W czasie ekspansji morskiej cieśle sprowadzeni przez arystokratów do roli najemnego fachu.
Przedsiębiorstwe produkujące seryjnie konkurentem metalurgów, do tego problemy zaopatrzeniowe.
Arystokracja handlowa staje się też arystokracją przemysłową.

Obowiązek zemsty rodowej spoczywa na ojcu i bratach, a następnie dalszych krewnych. Brak
zbiorowej odpowiedzialności krewnych winowajcy. Rokowania pokojowe i możliwość pojednania. W
przypadku niejasności w sprawie możliwe rokowania władz miejscowych, wówczas oskarżony jest
nietykalny. Decyduje to, za kim przysięga więcej osób (członków rodu). W przypadku dowiedzenia
winy możliwość zabójstwa lub pojedynku (często udawanego).

Zemsty wymaga również zbrodnia przeciwko bogom (ordalia - poświęcenie winowajcy). Samobójcy-
mściciele chcą zrzucić na winowajcę nieszczęście.

Kradzież i cudzołóstwo domeną prawa prywatnego, istnienie ustalonej taryfy (zadośćuczynienia). W

przypadku nieprzyznania się do winy i nieprzyłapania na gorącym uczynku - proces.

Kobiety. Homer - pozytywny stosunek, Hezjod - negatywny. Poruszały się bez ograniczeń. Osobna
część domu dla kobiet, osobne łazienki. Jedzono osobno. Wszystkie same przędą, tkają i haftują.
Zajmują się daniami mącznymi, ale nie mięsem. Chiton (zwykła koszula o różnej długości), peplos
(obszerniejsza szata wierzchnia), woal na głowie. Wiele nałożnic, jedna "prawowita małżonka".

Wybór małżonka czasem w wyniku organizowanego przez ojca rywalizacji. Dary z okazji zaślubin.
Ceremonia: przeniesienie panny młodej. Niebezpieczna ceremonia nocy poślubnej. Narodziny wiązały
się z rytuałami. Nadanie imienia dziesiątego dnia.

Kobiety uczestniczyły w tych samych rytuałach religijnych. Być może początkowo istniał tajemny
związek kobiet (w okresie homeryckim co kilka lat kobiece misteria).

Prostytucja świątynna (służebnice Afrodyty).

Bóstwa lokalne jako członkowie społeczności. Święta rolnicze. Zima okresem kontaktów ze zmarłymi.
Dionizja Wiejskie (przełom jesieni i zimy). Gdzieniegdzie wypędzanie kogoś, kto miał wziąć
odpowiedzialność za winy całej społeczności.

Stopniowo zaczynało rozpowszechniać się palenie zwłok. Orszak pogrzebowy. Obfite stypy, ofiara ze
zwierząt. Igrzyska żałobne po bohaterach (odległe echo walk o sukcesje).

Igrzyska publiczne miały na cel regenerację sił podziemnych, zapewnienie ciągłości życia. Popularność
wyścigów rydwanów. Tylko mężczyźni mogli być uczestnikami i widzami.

Duża rolę odgrywali ludzie stale ruchliwi, zmieniający miejsca zamieszkania ze względu na działalność
lub upodobanie do przygód. Żeglarzami są prawie wszyscy. Korsarstwo zajęciem zaszczytnym.

Eksport morski: rękodzieło: ceramika, broń, tkaniny, wino (gęsty, czarny płyn). Import: cyna, soda,
sola, ałun, środki lecznicze, pszenica, papirus, niewolnicy, drewno. Znano już pieniądz.

Żebractwo jako zawód, żebracy demiurgami. W czasie uczt bierze na siebie "nieczystości", by je
oczyścić, kozioł ofiarny. Żarłoki i opoje. Zwiastun szczęścia.

Wzrastająca liczba wygnańców, trudności ze znalezieniem nowego domu. Z nich wykształca się kasta
najemnych żołnierzy.

Społeczeństwo homeryckie przepełnione tradycją egejską i indoeuropejską, ale głęboko już wrośnięte
w ziemię. Okres przejściowy, początek wielkich przemian.