ANTYK + BIBLIA

1. Starożytność - wiadomości historyczne

A) ramy czasowe
Początek: IX/VIIIw. p.n.e

Koniec: upadek cesarstwa zachodniorzymskiego: 476r.

B) Cechy sztuki starożytnej

• Harmonia
• Piękno ludzkiego ciała było oparte na idealnych proporcjach
• Opisywanie świata takiego jaki być powinienem a nie jaki jest (mimesis)
• Rozwój literatury na gruncie mitologii
• Zainteresowanie ludzkim ciałem
• Powstanie klasycznego ideału piękna

C) Pojęcia (XD pojęcia I chuj)

• Mimesis – tworzenie doskonałej iluzji rzeczywistości, opisywania świata takiego, jaki być
powinien, a niekoniecznie jaki jest
• Kalokagatia - Wzór osobowy w antyku, występujący m.in w dziełach Homera. Było to
połączenie piękna + dobra. Było ono odzwierciedleniem szlachetnego I etycznego
postępowania.
• Alegoria - przedstawienie pojęć abstrakcyjnych, przez konkretny obraz o przenośnym
znaczeniu, o niezmiennym, ustalonym konwencjonalnie znaczeniu. Jest czym innym niż
symbol, który można różnorodnie interpretować.
• Personifikacja - zabieg literacki polegający na przypisaniu cech ludzkich przedmiotom,
zjawiskom, zwierzętom.
• Apokryf - utwór o tematyce religijnej, niepewnym bądź fałszywym autorstwie, często
falsyfikat.
• Ekspresja - uzewnętrznianie, mocne wyrażanie czegoś, zwłaszcza przeżyć wewnętrznych
czy uczuć
• Teocentryzm – pogląd sprowadzający wszystkie sprawy ludzkie do Boga, Bóg w centrum
uwagi.
• Franciszkanizm – postawa wobec świata, filozofia wszechogarniającej miłości do świata i
wszelkiego stworzenia jako dzieła Bożego tendencje w literaturze XX w. nawiązujące do
idei św. Franciszka z Asyżu.
• Postawa franciszkańska – bohater literatury nurtu franciszkańskiego to człowiek prosty,
radujący się z życia, głęboko religijny i miłujący naturę
 • Monoteizm – wiara w jednego boga
• Sacrum – opisuje sferę świętą, w której udział bierze człowiek, jest to sfera świętości,
wszystko, co należy do porządku duchowego
• Profanum – sfera, w której nie dzieje się nic nadprzyrodzonego, dotyczy życia
codziennego, wszystkiego co materialne I przyziemne.
• Topos – oznacza obraz, schemat, motyw, mający związek z mitologią I przetwarzany w
różnych tekstach kultury, źródła ma w mitach I Biblii.
• Archetyp – motyw, obraz, schemat, który jest realizowany przez człowieka, świadczy o
tym, że ludzie podobnie myślą. Ludzie są ze sobą powiązani bez względu na odległość,
język I wiarę. Np. Człowiek ma potrzebę wypracować sobie ideał, do którego dązą lub
oddanie się bogu. Pierwotna potrzeba człowieka do stworzenia tych samych elementów
(modelu zachowań). Toposy są realizacjami archetypów.
• Politeizm – ,,Wielobóstwo”. Polega na tym, że bogowie ułożeni są hierarchicznie, każdy
ma inny podział władzy, który jest określony. Są od siebie wzajemnie zależni.
• Antropomorfizm – pochodzi od słów ,,ludzka” I ,,forma”. Jest to wyobrażenie sobie boga
na wzór człowieka pod względem sposobu życia, charakteru, wyglądu.
• Patos - jedna z kategorii estetycznych, stosowana w każdej dziedzinie sztuki, zwłaszcza w
literaturze, muzyce i teatrze. Polega na ukazywaniu zjawisk o charakterze
monumentalnym i wzniosłym, o wysokich walorach uczuciowych powodujących stany
napięcia emocjonalnego u odbiorców.

2. Epos antyczny

a) Homer - żył w VIII wieku p.n.e. Był najwybitniejszym epikiem helleńskim, o którego
pochodzenie sprzeczało się siedem miast. Homer był ślepcem i wędrownym śpiewakiem. Postać
legendarna, autor eposów Iliady I Odyseji.
b) Epos – (zwany inaczej epopeją) to najstarszy, wierszowany gatunek epicki, którego tematem
są losy zbiorowości i jej reprezentatywnych przedstawicieli, zwykle jednostek o cechach
heroicznych, ukazane w bardzo ważnych momentach na tle tradycji, kultury i obyczajów.
Charakteryzuje się:

• Obecnością wszechobecnego, wszechwiedzącego narratora

• Rozbudowanym tekstem wierszowanym
• Opisem dziejów bohaterów na tle przełomowych wydarzeń historycznych
• Dwupłaszczyznowością świata (wojna toczy się w 2 światach równoległych: bogowie-
ludzie)
• Drobiazgowość opisu tła
• Obecnością wątków wojennych I opisów pojedynków
• Rozpoczęcie inwokacją, podziałem na pieśni (zakończenie epilogiem)
c) Cechy stylu Homera:

• Porównanie homeryckie
• Obecność epitetów stałych
• Podniosły I patetyczny styl
• Dokładność opisu
• Drobiazgowe ujęcie szczegółów
• Występuje patos I inwokacja

d) Streszczenie Iliady
Achilles, najdzielniejszy spośród Greków, obraził się na wodza naczelnego Agamemnona o
odebranie branki Bryzeidy i publiczną zniewagę. Agamemnon porwał wcześniej Chryzeidę, córkę
kapłana Apollina. Pokrzywdzony ojciec ubłagał swojego boga, by go pomścił, i Apollo zesłał na
obóz grecki zarazę trwającą dziewięć dni. Achilles zwołał naradę, sugerując wodzom, by zapytali
o radę wróżbitę Kalchasa. Ten wyjawił przyczyny zemsty boga. Agamemnon wpadł w gniew, ale
ostatecznie zgodził się na oddanie Chryzeidy, żądając w zamian innego daru: żądałby Achilles
oddał mu swą brankę Bryzeidę. Wściekli wojownicy rzucili się na siebie. Do pojedynku nie doszło
tylko dzięki interwencji Nestora, ale urażony Achilles stwierdził, że nie będzie dalej walczył po
stronie Achajów. Jego matka Tetyda poprosiła Zeusa o pomoc dla przeciwników, by Grecy odczuli,
co znaczy strata Achillesa. W kolejnych walkach Trojanie rzeczywiście triumfowali, aż w końcu
zaczęli zagrażać greckim okrętom. Achilles pozostał nieugięty mimo błagań swego przyjaciela
Patroklosa. Zgodził się jedynie na to, by ulubieniec pojawił się na polu walki w jego zbroi. Na
widok postaci, którą uznali za Achillesa, Trojanie stracili ducha bojowego i zaczęli się cofać.
Najdzielniejszy z nich, Hektor, stanął do pojedynku i zabił Patroklosa, zdobywając też wspaniałą
zbroję Achillesa. Dopiero wtedy Achilles, zrozpaczony po stracie przyjaciela, zapomniał o swym
gniewie i pospieszył do walki. Wcześniej poprosił matkę o nową zbroję. Ta udała się do Hefajstosa,
który wykonał prawdziwe arcydzieło. W nowej zbroi heros wyruszył w bój, szukając Hektora. Ten
początkowo przestraszył się zawziętego Greka, ale ostatecznie stanął do pojedynku. Achilles
pokonał go, zabił, zwłoki przywiązał za nogi do swego rydwanu i w triumfie obwiózł wokół murów
miasta. Na pohańbienie syna patrzyli skamieniali z bólu rodzice - Priam i Hekuba. Achilles cisnął
zwłoki Hektora w pył pod swym namiotem i pogrążył się w żalu po stracie przyjaciela. Ojciec
Hektora włożył żałobne szaty, zebrał bogate dary i wyruszył samotnie do obozu wroga, by błagać
Achillesa o wydanie zwłok syna. Widok złamanego bólem starca wzruszył bohatera, który
przypomniał sobie własnego ojca. Wydał Priamowi zwłoki Hektora i obiecał dziesięciodniowy
rozejm, by można było odprawić pogrzeb.
e) Achilles I Hektor jako bohaterowie homeryccy

Achilles
Achilles był synem Peleusa i Tetydy. W przepowiedniach wróżbici przepowiadali, że bez niego
Troja nie będzie zdobyta.Bohater bardzo lubił broń, którą się chętnie posługiwał. Akcesoria
związane z walką były specjalnie dla niego wykuwane przez Hefajstosa. Dumny i zapalczywy
charakter przyczynił się do egoistycznego, samolubnego zachowania się. Zawsze był uparty i
nieugięty w postanowieniach. Obraża przeciwnika i nie godzi się na żadne układy. Przepełnia go
gniew po stracie najdroższego przyjaciela Patroklesa.Stawał się mściwy, żądny krwi, bezlitosny
dla wrogów zabójcy Patroklesa. Podczas spotkania z Priamem okazuje litość oraz szacunek dla
starszych. Współczuje ojcu Hektora i przejawia swoje uczucie płaczem. Achilles jest postacią
bohaterską i tragiczną. Ginie ugodzony strzałą Parysa w piętę.
Słowo „Achilles” jest tłumaczone jako „szybki, jak bóg”. Achilles jest centralną postacią dzieła. Ma
solidny i szlachetny charakter, który uosabia prawdziwą męstwo, jak wtedy rozumieli to Grecy.
Dla Achillesa nie ma nic wyższego niż obowiązek i honor. Jest gotów pomścić śmierć przyjaciela,
poświęcając własne życie. Jednocześnie obłuda i przebiegłość są obce Achillesowi. Mimo swojej
uczciwości i szczerości zachowuje się jak niecierpliwy i bardzo porywczy bohater. W sprawach
honoru jest wrażliwy – mimo poważnych konsekwencji dla wojska odmawia kontynuowania
bitwy z powodu wyrządzonej mu obrazy. W życiu Achillesa zbiegają się nakazy nieba i namiętności
jego własnej istoty. Bohater marzy o chwale, a za to okazuje się również gotów poświęcić własne
życie.

Hektor

Hektor był synem Priama i Hekabe. Szlachetny obrońca ojczyzny, przeciwieństwo Achillesa.
Charakteryzuje się odwagą i siłą. Podczas pojedynku przestraszył się Achillesa, wiedział, że musi
zginąć. Był odważnym, dzielnym wojownikiem trojańskim, rządził miastem i dowodził wojskami,
był wierny swojej armii. W odróżnieniu od Achillesa był dobrym obywatelem, ponieważ nie
zapierał się w walce .Dla swojej rodziny był dobrym mężem i ojcem. Zginął w pojedynku z
Achillesem, opuszczony przez bogów, gdy okazało się, że losy obu bohaterów zważone zostały na
wadze przez Zeusa wskazując na nieuchronną śmierć Hektora.
Porównanie bohaterów
Częstym zadaniem jest także porównawczy opis głównych bohaterów Iliady – Achillesa i Hektora.
Homer nadaje synowi Priama bardziej pozytywne, ludzkie cechy niż główny bohater. Hector wie,
czym jest odpowiedzialność społeczna. Nie stawia swoich doświadczeń ponad życiem innych
ludzi. W przeciwieństwie do niego Achilles jest prawdziwą personifikacją indywidualizmu. Swój
konflikt z Agamemnonem przenosi na iście kosmiczną skalę. W Hectorze czytelnik nie zauważa
krwiożerczości, która jest nieodłączna od Achillesa. Jest przeciwnikiem wojny, rozumie, jaka to
straszna katastrofa dla ludzi. Cała obrzydliwa i straszna strona wojny jest dla Hectora jasna. To
właśnie ten bohater proponuje nie walczyć całymi oddziałami, ale wystawić indywidualnych
reprezentantów z każdej strony.

Bogowie pomagają Hectorowi - Apollo i Artemida. Jednak bardzo różni się od Achillesa, który jest
synem bogini Tetydy. Achillesa nie ma broni, jego jedynym słabym punktem jest pięta. W
rzeczywistości jest półdemonem. Idąc na bitwę, zakłada zbroję samego Hefajstosa. A Hector to
prosty człowiek, który stoi przed straszną próbą. Zdaje sobie sprawę, że może tylko odpowiedzieć
na wyzwanie, ponieważ bogini Atena pomaga jego wrogowi. postacie są bardzo różne. Iliada
zaczyna się imieniem Achillesa, a kończy imieniem Hector.

3. Mitologia
A) Mit – odmiana opowiadania. Tworzony przez osoby ze społeczności prymitycznej. Mówi o
definiowaniu I zrozumieniu świata w sposób fantastyczny z kontekstem religijnym.
Mity można podzielić na:

a) Kosmogoniczne – o powstaniu świata

b) Teogoniczne – o powstaniu bogów
c) Antropogenetyczne – o pochodzeniu człowieka
d) Ajtiologiczne – o pochodzeniu zjawisk, obyczajów, nazw, kultów, wyroczni

B) Mitologia - zbiór opowieści. Odpowiednik chrześcijańskiej biblii. Opisuje religię I obrzędy.

Pokazuje jak czcziono bogów I dlaczego. Jest to również zbiór, zapis wiedzy Greków o świecie.
Mitologia w kulturze stanowi źródło kultów, motywów I toposów.
C) Treść oraz interpretacja omawianych mitów (związki mitologiczne frazeologiczne ze
znaczeniami realnymi I etymologicznymi)

I. ,,Narodziny Świata”
TREŚĆ
Na początku panował chaos. Z niego wyłoniła się pierwsza para bogów: Uranos (Niebo) i Gaja
(Ziemia). Ich dziećmi byli tytanowie (najstarszym z nich był Okeanos), następnie kiklopowie
(cyklopi) i hekatonchejrowie (sturęcy). Uranos nie był jednak zadowolony ze swego potomstwa
(było szkaradne lub okrutne) i strącił je do Tartaru.
Gaja znienawidziła wyrodnego ojca i zaczęła knuć spisek przeciw niemu. Namówiła ona do
pomocy Kronosa, najmłodszego z tytanów. Obalił on ojca, z którego krwi powstały trzy boginie
zemsty - Erynie.

Razem z bogami rodził się świat. Przybierał on właściwe formy i kształty. Światem rządził Kronos,
jego żoną była Reja. Ponieważ ojciec przepowiedział mu, że obali go syn, połykał każde nowo
narodzone dziecko. Jednak, gdy urodziło się szóste, Reja podała mu kamień zawinięty w pieluszki
- w ten sposób ocalał Dzeus. Matka ukryła dziecko na Krecie, gdzie opiekowały się nim nimfy, a
karmiła - koza Amalteja (z jej rogu powstał róg obfitości - symbol dostatku, szczęścia,
pomyślności). Cała przyroda dbała o boga.
Gdy Dzeus dorósł, stanął do walki z ojcem, któremu matka potajemnie podała środek wymiotny.
Wtedy Kronos wyrzucił z wnętrzności połknięte potomstwo (Hadesa i Posejdona, Herę, Demeter
i Hestię). Ze skóry kozy Amaltei Dzeus uczynił sobie tarczę (egidę - symbol ochrony,
zabezpieczenia), której nie mógł przebić żaden pocisk. Dzeus pokonał Kronosa.

INTERPRETACJA
Historia bogów, ich walka I jak rozdzielili władzę. Ziemia znajduje się w centrum, otacza ją morze.
Świat jest przestrzenią. Nad ziemią - niebo, pod – tartar. Nie znali pojęcia nieskończoności.
Według Greków świat sam się stworzył, a bogowie tylko walczyli o władzę. Według Greków
bogowie nie mieli związku, udziału w tworzeniu, budowie świata. Bogowie Greccy chcą zarządzać
światem rzeczywistym. Mit jaśnia nam początki świata.

FRAZEOLOGIA W MICIE

• Róg Almatei (obfitości) - Etymologicznie: róg kozy, która karmiła Zeusa. Realne: Dawał
bogactwo właścicielowi. Symbol dobrobytu
• ,,Być pod Egidą” - tarcza ze skóry Amaltei, wszystko broniła. Realne: Być bardzo dobrze
chronionym.
 II. ,,Mit o Prometeuszu”
TREŚĆ
Mit o Prometeuszu jest innym niż teoria czterech wieków podaniem o powstaniu człowieka.
Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś zrobił
z ognia niebiańskiego, który wykradł z rydwanu słońca. Człowiek Prometeusza był podobny do
wizerunku bogów, ale słaby i bezradny. Dlatego tytan postanowił wykraść bogom Olimpu ogień i
nauczyć człowieka używania go, rzemiosł, sztuk. Zeusowi nie podobały się poczynania
Prometeusza. Namówił bogów do stworzenia drugiego człowieka – pięknej i urokliwej Pandory,
nazwanej tak, gdyż była darem od wszystkich bogów dla ludzi. Podejrzliwy Prometeusz nie przyjął
Pandory mimo jej wdzięków. Ale jeden z jego lekkomyślnych braci, Epimeteusz, poślubił tę
kobietę. Wkrótce Pandora namówiła męża do otwarcia sekretnej beczki, którą dali jej bogowie.
Z puszki Pandory wydobyły się na świat wszystkie smutki, nieszczęścia, choroby, nędze.
Prometeusz zemścił się na Zeusie. Zabił wołu, podzielił na dwie części i kazał Zeusowi losować, co
będzie odtąd ofiarą dla bogów od ludzi. Zeus wybrał tłustszą część, w której, jak się okazało były
same kości. Dla ludzi Prometeusz zostawił dobre mięso. Król bogów ukarał Prometeusza,
przykuwając go do skał Kaukazu. Samotny i zniewolony cierpiał katusze, gdy każdego dnia
przylatywał wygłodniały orzeł i wyjadał wątrobę, która każdej nocy odrastała Prometeuszowi.
Prometeusz to symbol boga cierpiącego z miłości do ludzi.
Ludzie pozbawieni przewodnika stawali się źli i występni. Zeus zesłał na nich potop, ale nie
wszyscy zginęli. Ziemia zaczęła żyć na nowo i ludzie także. Wkrótce, mimo iż ród ludzki nie
zmieniał postępowania, nie pamiętał kary, Zeus przestał nękać ziemię.
INTERPRETACJA
Wyjaśnia pochodzenie człowieka I cywilizacji. Człowiek jest stworzony przez Boga: z gliny I łez.
Człowiek łączy się z bogiem I światem fizycznym. Jest wyjątkowy. Bóg sprowadził człowieka z
miłości. Wszystko co człowiek posiada jest od Prometeusza. Grecy wierzyli, że mogą być równi
bogom poprzez rozwój. Według Greków zło I choroby są zemstą Bogów za rozwój człowieka. Boją
się ludzi. Mówi jak dzielić ofiary bogom. Człowiek powinien zostawić najlepsze dla siebie, co widać
z mitu.

FRAZEOLOGIA W MICIE

• Puszka pandory – Etymologicznie: puszka (posag), zawierająca nieszczęścia I choroby.

Realnie: Zgromadzenie nieszczęść w jednym czasie.
• Przedrostki –pro – oznaczaja coś pozytywnego lub postep, -epi – oznacza opóźnienie
• Prometeizm –wyraz od imienia prometeusza. Oznacza postawę bohaterską. Jest wtedy,
gdy jest bunt człowieka wobec wiary lub Boga, z przyczyny miłości do ludzi.
 III. Mit o Syfyzie
TREŚĆ

Syzyf był królem Koryntu. Jego pałac u szczytu skalistej góry zwanej Akrokoryntem był otoczony
czarno-zielonym kręgiem starodrzewu. Co rano po kąpieli gospodarz wychodził na rozległy taras
i podziwiał swoje państwo, przyglądając się piaszczystej równinie, białym ulicom Koryntu,
nachylonym lekko ku morzu. Mógł godzinami patrzeć na kadłuby okrętów, czerniące się w
błękitnej zatoce, na przypominające pracowite mrówki roje ludzi, pracujących przy portowych
magazynach lub w stoczniach, kuźniach, warsztatach czy w dzielnicy farbiarzy, gdzie w
rynsztokach płynęły strumienie barwionej wody. Wszystko to było dziełem króla Syzyfa, on
założył to miasto, bogate ze względu na dogodny port, umożliwiający pobieranie danin od
statków płynących ze wschodu i zachodu.

Syzyf był nie tylko dobrym królem, lecz także ulubieńcem bogów, czego dowodziły ciągłe
zaproszenia do Dzeusa na uczty olimpijskie. Lubił te wizyty z powodu możliwości odświeżenia
swojego ziemskiego ciała nektarem i ambrozją, co dawało mu siłę i rześkość, mimo upływu lat.
Wizyty na Olimpie wiązały się również z uzupełnieniem najnowszych plotek, w czym Syzyf był
prawdziwym mistrzem. Gdy pewnego razu nie pilnował się dość i rozpowiedział przed ludźmi
informację otrzymaną od Dzeusa w tajemnicy, naraził się na gniew boga – władca w odwecie
posłał do niego bożka śmierci Tanatosa.

Przebiegły Syzyf, spodziewając się wizyty posłańca, urządził na niego zasadzkę, zakuł w kajdany i
uwięził w piwnicy. Od tej pory ludzie przestali umierać, co wkrótce się wydało. Gdy Hades poszedł
do Dzeusa na skargę, do Syzyfa przysłano Aresa. Po uwolnieniu bożka śmierci jego pierwszą ofiarą
był Syzyf. Przed śmiercią zdążył poprosić żonę, aby nie chowała jego zwłok i gdy tak uczyniła -
„dusza, której ciała nie pogrzebano, nie mogła wejść do państwa cieniów”.

Syzyf błąkał się, narzekał, jęczał, użalał nad swoim losem i postępowaniem żony, aż w końcu
postawiono go przed Plutonem. Gdy z płaczem opowiadał o niegodziwej małżonce, „która jego
trupa wyrzuciła na śmietnik i nie chce mu sprawić pogrzebu”, Pluton w końcu zgodził się, aby
Syzyf wrócił na chwilę na ziemię i ukarał żonę. Tak też się stało, z tą różnicą jednak, że Syzyf
poszedł i… nie wrócił. Bogowie zapomnieli o nim, a on - cichy i ostrożny – żył jeszcze bardzo długo.
W końcu jednak w Hadesie przypomnieli sobie o uciekinierze. Tanatos zaskoczył go, uciął
znienacka pukiel włosów i zabrał do podziemni „krnąbrną” duszę. Karą nieposłusznego Syzyfa
było wtaczanie ciężkiego kamienia na wysoką i stromą górę. Zapewniony, że zostanie z powrotem
przywrócony do życia, gdy wykona zadanie, Syzyf wydźwignął głaz pod sam szczyt. Jakie było jego
zaskoczenie i smutek, gdy skała wyślizgnęła się i spadła na dół. Ta czynność bohater powtarzał to
w nieskończoność:
„Tak zawsze. Już jest Syzyf bliski celu i zawsze coś mu kamień z rąk wyrywa, i musi biedak pracę
zaczynać na nowo”.
INTERPRETACJA

Według bogów interesujący model człowieka to człowiek chytry I sprytny. Liczy się rezultat I
umiejętność radzenia sobie. Ideały poszły na boczny plan. Bogowie pokazują, że są omylni, czują
strach, da się ich oszukać. Sprytny człowiek da radę oszukać boga. Umieranie jest skomplikowane.
Przychodzi Tanatos I zabiera dusze. Jest odpowiednikiem pastuchy. Przychodzi za zlecieniem
Boga. Grecy nie mieli lęku przed śmiercią. Nie traktują śmierci jako ostateczności, ponieważ
można wrócić do świata żywych. Rodzina ma obowiązek chowania zmarłych I dania mu monety,
aby dotarł do świata umarłych. Decyzja nad duszą należy do Hadesa.
FRAZEOLOGIA W MICIE

• Syzyfowa praca – Etymologicznie: Praca, której musiał podejmować się Syzyf –

wtaczanie skały, która zawsze spada. Realnie: Nieskuteczne działanie, próby.

IV. Mit o Ikarze I Dedalu

TREŚĆ
Minos, król Krety zatrudnił znakomitego budowniczego o imieniu Dedal do wykonania labiryntu dla
swojego potomka, potwora, człowieka o byczej głowie - Minotaura. Musiał on siedzieć w zamknięciu,
ponieważ stanowił duże zagrożenie i pożerał niewinnych ludzi. Budowa labiryntu była długa i mozolna. Po
jej skończeniu, stęskniony Dedal zapragną więc wrócić do ojczyzny. Niestety Minos nie chciał mu na to
pozwolić. Obawiał się bowiem, że budowniczy wyjawi tajemnicę i udzieli innym wskazówek jak można
wydostać się z krętych korytarzy. Odmowna decyzja króla nie ostudziła jednak poczynań Dedala.
Rozzłoszczony władca umieścił go wiec wraz z synem Ikarem w wieży, by pozbyć się problemu. Kreatywny
Dedal mimo uwięzi wymyślił sposób ucieczki. Wykonał z ptasich piór sklejonych woskiem ogromne
skrzydła siebie i syna. Założywszy je na ramiona obaj wzbili się w powietrze. Przed samym odlotem
rozsądny Dedal ostrzegał syna, by nie uległ pokusie i nie zbliżał się do słońca, które z pewnością roztopi
wosk. Ikar urzeczony urokiem latania zapomniał o przestrodze ojca. Wzbił się zbyt wysoko i konstrukcja
skrzydeł nie wytrzymała ogromnej temperatury. Ikar bezwładnie spadł na ziemię i zginął na pamiątkę tego
zdarzenie morze, do którego wpadł chłopiec nazwano Morzem Ikaryjskim, a wyspę, na której spoczęło
jego ciało Ikarią. Do dziś dnia Ikar jest symbolem braku rozwagi i marzenia, które doprowadziło do zguby
i śmierci. Mit ten w ciągu lat nie traci swej popularności i funkcjonuje w kulturze europejskiej. Jest
przytaczany jako uniwersalny przykład nierozwagi i młodzieńczego idealizmu prowadzącego do
tragicznego rozwiązania. Stanowi także inspiracje w sztuce i poezji. Znamy jest powszechnie obraz
zatytułowany Upadek Ikra czy opowiadanie Iwaszkiewicza Ikar.

INTERPRETACJA
Mit mówi o naturze człowieka. Pokazuje konflikt pokoleń: Starsze pokolenie jest pokorne, a
młode ryzykuje I nie stosuje się do zasad. Mit pokazywał, że człowiek ma ogromne możliwości,
ukazuje konsekwencje niesłuchania rad doświadczonych. Mit pokazuje marzenie człowieka -
latanie. Pokonanie barier I ograniczeń fizycznych.
FRAZEOLOGIA W MICIE:

• Ikarowy lot: Etymologicznie: lot Ikara zakończony upadkiem, Realnie: Odważne

przedsięwzięcie, które może zakończyć się piaskiem.

V. Mit o Orfeuszu
TREŚĆ
Orfeusz był młodym królem Tracji, który posiadał niezwykłe zdolności muzyczne. Jego śpiew i gra
na lutni wywoływała w słuchaczach tak wspaniałe uczucia, że nazywano go czarodziejem. Orfeusz
miał piękną żonę o imieniu Eurydyka, która była nimfą drzewną. Zakochał się w niej Aristajos.
Pewnego dnia ujrzał on Eurydykę w dolinie Tempe i zaczął ją gonić. Uciekającą nimfę ukąsił wąż i
umarła.
Wtedy Orfeusz w rozpaczy za żoną wziął swoją lutnię i udał się do królestwa śmierci. Jego muzyka
była tak piękna i żałosna, że Hades zgodził się oddać królowi żonę i przykazał Hermesowi, żeby
wyprowadził ją z podziemi. Postawił jednak małżonkom jeden warunek: Eurydyka miała iść za
Orfeuszem, a śpiewakowi nie wolno było się oglądać za siebie. U samego wyjścia z podziemi król
nie wytrzymał i się obejrzał. Eurydyka została więc w podziemiach na zawsze.
Orfeusz długo błąkał się po ziemi, aż został rozszarpany przez orszak Dionizosa. Jego głowa
stoczyła się do morza i dopłynęła na wyspę Lesbos, gdzie ją pochowano, a na grobie uczyniono
wyrocznię. Pozostałe szczątki ciała Orfeusza zebrały zaś muzy i złożyły w ziemi u podnóży Olimpu.
INTERPRETACJA

Definicja sztuki jako miłość. Opisuje świat umarłych. Pokazuje, że człowiek może pokonać bogów,
przechytrzyć ich. Mówi o tym, że człowiek nie powinien poznawać tajemnic bogów.
FRAZEOLOGIZMY

• Wyrocznia delficja: Etymologicznie: świątynia w delfach, w której Grecy przychodzili po

wróżby. Realnie: o osobie, która odpowie na wszystkie pytania, bądź o osobie
przemądrzałej

VI. Mit o Edypie

Edyp był synem króla Teb, Lajosa i jego żony Jokasty. Kiedy jednak wyrocznia orzekła, że syn króla
zamorduje ojca i ożeni się z własną matką, małżonkowie postanowili pozbyć się dziecka. Przekłuto
więc Edypowi pięty i porzucono go w górach. Tam znaleźli niemowlę pasterze, którzy oddali je
bezdzietnym władcom Koryntu.
Kiedy Edyp dorósł, udał się do wyroczni delfickiej. Pytia ze świątyni Apollina orzekła, że
młodzieniec nie może wrócić do domu, ponieważ zabije ojca i ożeni się z własną matką. Edyp udał
się więc do Teb. W wąwozie górskim spotkał mężczyznę, z którym wdał się w bójkę, w wyniku
czego nieznajomy poniósł śmierć. Owym mężczyzną był król Lajos (ojciec Edypa). Tymczasem
władzę w Tebach przejął Kreon, w górach zaś osiedlił się potwór o dziwacznym wyglądzie (miał
kobiecą głowę i piersi oraz ciało lwa) zwany Sfinksem. Zrzucał on w przepaść wszystkich ludzi,
którzy nie potrafili odgadnąć wymyślonej przez niego zagadki.

Kreon ogłosił, że temu, kto rozwiąże łamigłówkę, odda władzę w państwie i Jokastę za żonę. Sfinks
pytał, co to za zwierzę, które rankiem chodzi na czterech łapach, w południe na dwóch, a
wieczorem na trzech. Edyp szybko odgadł, że chodzi o człowieka (poruszającego się w
dzieciństwie na czworaka, w dorosłości na dwóch nogach, a w starości podpierającego się laską).
Sfinks rzucił się w przepaść, a Edyp został władcą miasta. Mężczyzna ożenił się też z Jokastą
(własną matką), z którą miał czworo dzieci: Polonejkesa, Eteoklesa, Antygonę i Ismenę.

Wkrótce Teby zaczęły nawiedzać dotkliwe klęski żywiołowe i wielkie nieszczęścia. Edyp chcąc
znaleźć jakieś rozwiązanie, wezwał do siebie wróżbitę Tejrezjasza, który wyjawił mu straszną
tajemnicę i przyczynę wszystkich problemów Teb. Kiedy stało się jasne, że Edyp nieświadomie
popełnił zbrodnie ojcobójstwa i kazirodztwa,
Jokasta odebrała sobie życie, a król Teb wykuł sobie oczy i udał się do Kolonos, gdzie wkrótce
zmarł.
INTERPRETACJA

Wyjaśnia przyczyny cierpień ludzkich. Skąd przychodzi? Co to jest? Odpowiednik biblijny - księga
hioba. Mówi, że cierpienie ma zawsze swoją przyczynę. Człowiek jest w pełni zależny od bogów.
Edyp próbuje wszystkiego, aby uniknąć przeznaczenia, ale nie udaje się, ponieważ bogowie tego
nie chcieli. Człowiek nie ma wpływu na swój los. Edyp jest postacią bohatera dramatycznego,
ponieważ cierpi niecałkowicie przez swoje winy.
FRAZEOLOGIA W MICIE

• Sfinks: Etymologicznie - potwór nękający Teby, realnie: osoba trudnia do zrozumienia,

tajemnicza
• Kompleks edypa: Etymologicznie: Związek ze starszą Jokastą, Realnie: o osobach, które
wiążą się z z osobami z dużą różnicą wieku
4. Teatr antyczny
Powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa w W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w
obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza, przewodnika chóru. Następnie pojawili się aktorzy. Teatr
składał się z kolistej przestrzeni, orchestry, z ołtarzem, leżący niedaleko świątyni, zaś na stoku
wzgórza była widownia. Z pojawieniem się aktorów w widowisku powstał mały budynek
sceniczny (skene). Widowiska teatru odbywały się dwa razy do roku w okresie świąt- Dionizjów
oraz Lenajów. Przedstawienia trwały od świtu do zmierzchu.

• tragedia - gatunek dramatyczny przedstawiający działania bohaterów prowadzące do

jego klęski. Powstała z dionizji wielkich, pierwotnie pieśni ku czci Dionizosa, były śpiewane
przez chór przebrany w koźle skóry, stąd nazwa gatunku ,,tragedia” od ,,tragos ode” -
koźla pieśń. Pieśni śpiewane przez chór podczas tego święta były poważne, chwaliły boga,
dziękowały mu. Dlatego gatunek ma poważny, podniosły I patetyczny nastrój. Cel tragedii
– Katharsis – duchowe oczyszczenie przez wzbudzenie: litości - dla bohatera I trwogi – dla
bogów.
• komedia -gatunek dramatyczny o pogodnej treści i akcji prowadzącej do dobrego
zakończenia. Najczęściej wykorzystuje elementy komizmu. Powstała z dionizji małych,
które świętowano hucznie I wesoło. Pochodzi od ,,komos ode” - pieśń pochodów. Lud
świętujący dionizje, organizował wesoły pochód, który przechodził ulicami: miast I wokół
wiosek. Towarzyszyło im pijaństwo I zabawa.
W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę, aby
symbolizować leśnych przyjaciół boga Dionizosa. Śpiewali pieśń pochwalną, opowiadającą o nim,
zwaną Dytyrambą. Po dojściu korowodu do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu. W VI w.
p.n.e. z chóru wyodrębniają się aktorzy: pierwszego wprowadził Tespis, dwóch (dialog) –
Ajschylos, trzech (żywą akcję) – Sofokles. W ten sposób powstała tragedia grecka, ograniczająca
się do trzech aktorów. Dionizje Wielkie dały początek tragedii, Dionizje Małe – komedii.
Chór stanowi osobną przestrzeń w teatrze, pełni funkcje takie takie jak narrator w tekście
epickim. Opisuje okoliczności wydarzeń, mysli – uczucia bohaterów I wyciąga wnioski I ocenia.
Wyraża wolę I opinie widowni.

5. Sofokles ,,Król Edyp”

A) Edyp jako bohater tragiczny [związek z mitem]

W chwili gdy go poznajemy, musi podjąć decyzję o ratowaniu miasta. Jeśli nie będzie poszukiwał
sprawcy zła – będzie złym władcą, zgubi miasto. Jeśli go znajdzie – zgubi siebie. Wydając wyrok
na przestępcę – wydaje wyrok na siebie. To przykład ironii tragicznej. Los bawi się Edypem: raz
wynosi go na szczyty, by zaraz potem strącić na sam dół. Edyp to postać tragiczna - mimo, że
pragnie uciec od winy tragicznej, każdy krok zbliża go do niej.

B) Pojęcia

• Tragizm – sytuacja, w której człowiek musi dokonać wyboru między dwoma złymi
wyborami. Od filozofii.
• Tragedia – z teorii literatury, gatunek dramatyczny charakteryzujący się poważnym
nastrojem I tematem. Ilustruje tragizm.
• Bohater tragiczny – bohater tragedii, który musi pochodzić z wyżyn społecznych I musi
działań o dobro I prawdę. Jest prześladowany przez fatum, nie może uniknąć
przeznaczenia. Sądzony jakby działał z premedytacją
• Wina tragiczna – gatunek, przestępstwo bohatera tragicznego, nie miał świadomości, że
robił źle
• Zbłądzenie tragiczne – podejmowanie decyzji, kiedy nie mamy wystarczającej wiedzy
• Konflikt tragiczny – sytuacja pomiędzy dwoma wyborami. Kończą obie się przegraniem
bohatera.
• Hybris – pycha wynikająca z tego, że zawsze się starałem.

B) Cechy tragedii antycznej

⦁ Konflikt tragiczny bohatera

⦁ Zasada zachowania trzech jedności

⦁ Hamartia - wina tragiczna bohatera
⦁ Mimesis - naśladownictwo rzeczywistości
6. Liryka antyczna
Horacy:

• Wzór liryki
• Najwybitniejszy rzymki poeta antyczny
• Tworzył satyry I pieśni - utwory literackie o regularnej budowie, podzielonej na strofy
• Tworzył ody
• pisał pieśni i listy poetyckie.
• W sumie napisał 3 księgi pieśni, w których tematyka była bardzo różnorodna.
Wyróżniamy: - pobożne - patriotyczne - filozoficzno - refleksyjne - miłosne
Twórczość Horacego wywarła duży wpływ na kulturę europejska, a możemy ją podzielić na trzy
etapy:
Etap I
Jest to czas, gdy Horacy tworzył głównie utwory satyryczne oraz jamby, które były wyrazem
klasycznego okresu poezji rzymskiej. W satyrach często kontestował miłość i tezy stoickie. Utwory
tego okresu zwykł dedykować Mecenasowi.
Etap II
To czas, gdy powstały „Ody” Horacego, które przesiąknięte były ideologią polityczną, wątkami
miłosnymi, biesiadnymi czy metapoetyckimi. Czerpał wzorce z liryki greckiej – Anakreonta,
Alkajosa czy Safony. W tym okresie widoczny jest wyraźny zwrot ku stoicyzmowi.
Etap III
W tym okresie powstały „Listy”, które są dokumentem życia człowieka w dojrzałym wieku.
Przeważały w nich stoickie tezy. Okres ten przyniósł także ostatnią księgę ód.
Horacjanizm - sposób myślenia I sposób tworzenia przez Horacego. Sposób myślenia z
połączeniem mądrości I cnotliwości z radością życia. Teksty proste w doskonałej formie,
harmonijne, proste.

Horacjanizm:

• w zakresie formy - prostota stylu, ład, dążenie do idealnej harmonii

• w zakresie tematyki - sięganie po motywy i wątki mitologiczne
• w zakresie nastroju - oszczędne wyrażanie emocji, ostrożność w wywoływaniu ich u
odbiorcy, wierne naśladowanie rzeczywistości

Interpretacja I treść ,,Wybudowałem pomnik”

Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu
strzelający nad ogrom królewskich piramid
nie naruszą go deszcze gryzące nie zburzy
oszalały Akwilon oszczędzi go nawet

łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków

Nie wszystek umrę wiem że uniknie pogrzebu
cząstka nie byle jaka i rosnący w sławę
potąd będę wciąż młody pokąd na Kapitol

ma wstępować z milczącą westalką pontifeks

I niech mówią że stamtąd gdzie Aufidus huczy
z tego kraju gdzie gruntom brak wody gdzie Daunus
 rządził ludem rubasznym ja z nizin wyrosły

pierwszy doprowadziłem nurt eolskiej pieśni

do Italów przebiwszy najpewniejszą drogę
Bądź dumna z moich zasług i delfickim laurem
Melpomeno łaskawie opleć moje włosy

Interpretacja

Zamiast tytułu występuje incipit: ,,Wybudowałem” jest to pierwsza os liczby pojedynczej, więc jest to
liryka bezpośrednia. Osoba mówiąca mówi o swoim pochodzeniu ,,z nizin”. Liryka refleksyjna. Porównanie
pomnika moralnego z prwadziwym pomnikiem.

Bohaterem lirycznym jest poeta, argumentem jest element biografii. Daje nam prawo do wniosku
,ze bohaterem lirycznym jest sam Horacy.Adresatem wiersza jest Melpomena-muza
tragedii.Horacy zwraca się do muzy z poczuciem dumy.Jest przeświadczony o swojej wielkości,
ma swoje argumenty przekonujące. Najważniejszym argumentem jest to że. poeta porównuje
swoje dzieła do pomnika , pomnika , którego nie zniszczą siły natury.Pomnik jest metaforą jego
twórczości , że tego pomnika nie nie zniszczy , że jego dzieła przetrwają , nawet gdy on umrze.
Podstawowym motywem tego wiersza jest nieśmiertelność artysty, tą nieśmiertelność
zapewniają mu jego dzielą. Artysta jest nieśmiertelny dopóki, dopóty będzie trwała kultura.
motyw wiersza jest autotematyczny czyli wiersz jest o poecie. Horacy nauczył poetów wszystkich
epok , dumy ze swoich zasług.

BIBLIA
1. Czas powstania
Najstarsze fragmenty Starego Testamentu mogły być zapisane już ok. X w. p.n.e., ale większość ksiąg
powstała w V–II w. p.n.e. Nowy Testament niemal w całości powstał w 2. połowie I w. Księgi biblijne są
znane z odpisów późniejszych niż oryginały.

2. Skład
Stary i nowy testament Stary testament składa się z 46 ksiąg
- Pięcioksiąg (z gr. Pentateuch), tzw. Tora (hebr.), czyli Prawo, obejmująca księgi: Rodzaju,
Wyjścia, Kapłańską, Liczb, Powtórzonego Prawa. Tora jest jednym z najstarszych zabytków
literackich. Zapisana została na wyprawionym skórzanym zwoju, nawijanym na drążki.
- Prorocy - obejmuje 21 ksiąg.
- Pisma - składające się z 13 ksiąg.
- pozostałe siedem ksiąg judaizmu uznaje się za Apokryfy.
Najbardziej znane, poza Torą, księgi to: Księga Hioba, Księga Psalmów, Księga Koheleta, Pieśń nad
Pieśniami.

Nowy Testament obejmuje 27 ksiąg

- księgi historyczne, w skład których wchodzą 4 Ewangelie oraz Dzieje Apostolskie;
- księgi dydaktyczne, obejmujące Listy św. Pawła i listy innych apostołów;
- księga prorocka, czyli Apokalipsa (Objawienie) św. Jana.

3. Pojęcia

• Genesis – tytuł pierwszej księgi Starego Testamentu, inaczej Księga Rodzaju przypisywana
tradycyjnie Mojżeszowi. Potocznie: początek, zespół warunków i przyczyn, które złożyły
się na powstanie i rozwój świata (także pochodzenie, rodowód)
• Tora – pięć ksiąg Starego Testamentu, Pięcioksiąg, także zwój z tekstem Pięcioksięgu
(święte pismo judaizmu). Oznacza również prawo religijne i społeczne judaizmu
obejmujące pismo zawarte w pierwszych pięciu księgach Biblii i prawo ustne zebrane w
innych świętych księgach.
• Agape – u Platona i neoplatoników miłośćniebiańska (idealna, doskonała, pełna), która
przeciwstawia się niedoskonałej zmysłowej miłości ziemskie (eros)
• Alegoria – pojedynczy motyw lub rozwinięty zestaw motywów, który poza znaczeniem
dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma jeszcze inny, ukryte i domyślne. W
alegorii znaczenie metaforyczne ma zawsze stałe, jednoznaczeniowe odczytanie, np.
alegoria śmierci przybiera w kulturze europejskiej kształt kościotrupa, alegoria ojczyzny w
niebezpieczeństwie – kształt okrętu walczącego z burza
• Hymn – uroczysta pieśń pochwalna na cześć bóstwa, ewentualnie sławiąca bohaterskie
czyny, powszechnie uznane wartości itp. Źródłem europejskiej tradycji gatunku są hymny
antyczne na cześć Apollona (tzw. pean) i Dionizosa (tzw. dytyramb) pisane przez takich
autorów jak Pindar, Simonides z Keos; w średniowieczu podstawowy gatunek poezji
chrześcijańskiej; w późniejszych epokach w formie hymnu ujmowano nie tylko
problematykę religijną, lecz także filozoficzną, moralną, egzystencjalną.
• Iluminacja – (łac. Illuminatio) rzęsiste oświetlenie; barwa ilustracja tekstu
rękopiśmienniczego charakterystyczna dla okresu średniowiecza; moment (doznanie)
jasności umysłu, ducha, jaźni – oświecenie
• Psalm – hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym. Psalmy
pochwalne sławią potęgę i dobroć Boga, istnieją też m.in. psalmy żałobne, dziękczynne,
patriotyczne
 • Eschatologia – (z gr. eschatos ‘ostateczny’ i logos ‘słowo, nauka’) ogół poglądów
traktujących o przeznaczeniu i ostatecznym celu świata, o losach pośmiertnych człowieka.
• Kazanie – przemówienie religijne wygłaszane zazwyczaj przez kapłana w trakcie
uroczystości religijnych (stałych bądź okazjonalnych) okazjonalnych, którym są wyłożone
dwie podstawy wiary bądź nauki moralne; niekiedy bywa wybitnym utworem literackim
(np. Kazania sejmowe Piotra Skargi).

4. Autorstwo
Katechizm mówi, że autorem Pisma świętego – choć napisali je ludzie – jest Bóg, dlatego
wszystkie księgi Starego i Nowego Testamentu w całości, ze wszystkimi ich częściami Kościół
katolicki uważa za święte.

Spisana przez wielu różnych autorów.

5. Opis powstania świata

Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (2) Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność
była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. (3) Wtedy Bóg rzekł:
«Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. (4) Bóg widząc, że światłość jest dobra,
oddzielił ją od ciemności. (5) I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął
wieczór i poranek – dzień pierwszy.

(6) A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne
wody od drugich!» (7) Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód
ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, (8) Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór
i poranek – dzień drugi.
(9) A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże
powierzchnia sucha!» A gdy tak się stało, (10) Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a
zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, (11) rzekł: «Niechaj ziemia wyda
rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku
owoce, w których są nasiona». I stało się tak. (12) Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą
nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich
gatunków. A Bóg widział, że były dobre. (13) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci.
(14) A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby
oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; (15) aby były ciałami jaśniejącymi
na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią». I stało się tak. (16) Bóg uczynił dwa duże ciała
jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. (17) I umieścił
je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; (18) aby rządziły dniem i nocą i oddzielały
światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. (19) I tak upłynął wieczór i poranek – dzień
czwarty.
(20) Potem Bóg rzekł: «Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad
ziemią, pod sklepieniem nieba!» (21) Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego
rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate
różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, (22) Pobłogosławił je tymi słowami: «Bądźcie płodne
i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi». (23) I
tak upłynął wieczór i poranek – dzień piąty.
(24) Potem Bóg rzekł: «Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta
pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!» I stało się tak. (25) Bóg uczynił różne rodzaje
dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre. (26)
A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad
rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi
zwierzętami pełzającymi po ziemi!» (27) Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz
Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. (28) Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do
nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną;
abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi
zwierzętami pełzającymi po ziemi». (29) I rzekł Bóg: «Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą
ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one
pokarmem. (30) A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla
wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka
trawa zielona». I stało się tak. (31) A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. I tak
upłynął wieczór i poranek – dzień szósty.

Rozdział II
(1) W ten sposób zostały ukończone niebo i ziemia oraz wszystkie jej zastępy [stworzeń]. (2) A
gdy Bóg ukończył w dniu szóstym swe dzieło, nad którym pracował, odpoczął dnia siódmego po
całym swym trudzie, jaki podjął. (3) Wtedy Bóg pobłogosławił ów siódmy dzień i uczynił go
świętym; w tym bowiem dniu odpoczął po całej swej pracy, którą wykonał, stwarzając. (4) Oto są
dzieje początków po stworzeniu nieba i ziemi.

6. Interpretacja

Ten biblijny opis nasuwa kilka podstawowych wniosków. Po pierwsze, sześciodniowy akt
powoływania świata do istnienia, jest uzasadnieniem religijnego porządku żydowskiego, w
którym siódmy dzień tygodnia (sobota), dzień kiedy Pan odpoczął, jest dniem świątecznym. Po
drugie, świat w interpretacji biblijnej jest dziełem Boga. Mamy tu do czynienia z kreacją „ex
nihilo” (z niczego), ponieważ materią, z której powstaje rzeczywistość jest Logos (czyli Boże
słowo). Pierwotną naturą świata jest harmonia, której źródło stanowi świętość stwórcy. Światło i
ciemność mają znaczenie symboliczne, wskazują na czytelny ład moralny – oddzielenie dobra od
zła.
Istotną część biblijnego obrazu stanowi zdanie, które jest konkluzją każdego kolejnego dnia
stworzenia: „I ujrzał Pan, że było dobre”. Wyraźnie wskazuje ono, że w teologii judeo-
chrześcijańskiej świat jest dobry, a zło nie pochodzi od Boga, ale od szatana. Zło jest więc zawsze
słabsze, nie ma podstawy ontycznej (związanej z bytem), przejawia się jedynie jako zaprzeczenie
dobra. Inaczej aspekt ten przedstawia się w światopoglądzie gnostycznym, gdzie dobro i zło to
dwie jednakowo mocne siły.

Warto również zauważyć, że w Biblii stworzenie świata jest procesem zaplanowanym przez Boga,
stanowi część planu zbawienia. Moment powołania rzeczywistości do istnienia stanowi tu
początek historii świętej („historia sacra”), która będzie miała swój określony koniec.

7. Porównanie mitu I biblii

Biblijny świat powstał z woli Boga, Boga, który istniał od zawsze, Boga który jest początkiem i
końcem. Świat od początku ma taki kształt, jaki nadał mu Bóg, stwarzając go przez siedem dni
zgodnie ze swoim zamysłem. Mitologiczny świat wyłania się stopniowo z Chaosu. Bogowie też
maja swój początek, pierwsi z nich (różnie podawani przez różne wersje mitów) wyłaniają się z
chaosu, kolejny przychodzą na świat spłodzeni przez boskie pary. Porządek świat kształtuje się tu
stopniowo, bogowie walczą ze sobą o panowanie nad nim, jedni upadają, inni obejmują władzę.
W wyniku tych walk, próby sił bogowie muszą się dzielić władzą, nie ma tu jednego władcy, choć
Zeus jest uznawany za najpotężniejszego z bogów, jednak jego bracia biorą we władanie
poszczególne dziedziny czy obszary życia i tak Posejdon rządzi na morzach, a Hades w
podziemiach. W biblijnej wersji, gdzie jest tylko Jeden Bóg, Jego władza jest niepodzielna, nie ma
tu żadnej walki, świat należy do jego Stwórcy.
Zarówno w mitologii, jak i w Biblii akt stworzenia świata jest procesem etapowym. Język opisu w
obu przypadkach korzysta z symbolu, obrazu i metafory. W obydwu dziełach pojawiają się
podobne pojęcia: Chaosu, Ziemi, Nieba. Warto jednak zaznaczyć, że biblijny opis jest poematem,
a więc tekstem artystycznym napisanym w podniosłym stylu.
W Bibli bóg żyje w niebie, w mitologii bogowie żyją równoległym świecie z ludźmi. Bóg daje
człowiekowi włądze nad wszystkim. W Mitologii bogowie walczą o władzę. Bóg ma dobry wpływ
na świat. Bogowie z mitologii negatywnie ingerują w świat. Bóg stworzył świat jako dobry od
początku, mitologiczny świat ewoluuje. Świat stworzony przez boga ma określony schemat
tworzenia, w mitologii nie ma schematu tworzenia świata.
Podobieństwa
1. Podobne myślenie początku świata
2. Sprowadzenie człowieka przez boga, człowiek różni się od innych istot
3. Podobna kolejność kreacji świata
4. Człowiek sam na siebie sprowadza grzech
5. Człowiek po części należy do świata fizycznego I boskiego.

Stworzenie człowieka
Pierwszy opis stworzenia świata został zwieńczony obrazem szóstego dnia, w którym Bóg powołał
do życia człowieka. Jest to bardzo znamienny fragment, ponieważ podkreśla się tu kilka istotnych
elementów. Człowiek zostaje tu przedstawiony jako korona stworzenia, najdoskonalszy z tworów
Pana. Ponadto mówi się o tym, że człowiek został stworzony „na obraz i podobieństwo” samego
Boga, a więc jest istotą wyjątkową, posiadającą w sobie pierwiastek nadprzyrodzony. W tym
samym wersecie pojawia się również znaczące zdanie: „mężczyzną i kobietą stworzył ich”. Biblijny
obraz podkreśla więc równość kobiety i mężczyzny, którzy razem zostają powołani do życia,
otrzymują Boże błogosławieństwo i podobne zadania:

Rozmnażajcie się i czyńcie sobie ziemię poddaną

8. pochodzenie grzechu i zła [kontekst mitologiczny]

W Biblii dobro jest dziełem Boga, zło zaś pochodzi od człowieka. Zło ma swe źródło w wolnej woli,
wynika ze swobodnego wyboru, którego dokonał człowiek w raju. Biblia głosi jednak zwycięstwo
dobra nad złem, zwycięstwo życia nad śmiercią. Obiecuje powrót utraconego raju.

Ewa pokazała poprzez zjedzenie zakazanego jabłka swoją pychę, łamiąc obietnicę Boga, nie
dotrzymała posłuszeństwa I pokazała pychę bycia równej Bogu.
W mitologii zło i dobro od początku istnieją w świecie. Tkwią zarówno w naturze boskiej, jak i
ludzkiej. W historii obserwujemy tryumf zła nad dobrem. Żyjemy teraz w złym wieku żelaznym, a
do raju wieku złotego nie ma powrotu. Zło i dobro nie leżą w mocy człowieka, lecz powstają na
skutek niezrozumiałego działania różnych bóstw i demonów.

9. Opis godnego cierpienia – Hiob

A) Treść
Hiob niezmiernie kochał Boga i ufał Mu bezgranicznie. Był Jego wiernym uczniem. Szatan uważał
jednak, że Hiob czci Boga w zamian za dobra doczesne, że tak naprawdę jest słaby i w sytuacji
wielkiego cierpienia opuści Ojca. Bóg pewien miłości Hioba postanowił udowodnić Szatanowi, że
ten nie ma racji. Hiob został pozbawiony majątku, również jego potomstwo umarło. Przyjął to
jednak z pokorą, nie zgrzeszył słowami i nie złorzeczył Panu. Szatan spotkał się ponownie z
Bogiem i twierdził, że Hiob na pewno się Go wyrzeknie, gdy dotkną go straszliwe cierpienia
trapiące nie umysł, lecz ciało. Hiob został obsypany złośliwym trądem. Cierpiał, ale cały czas ufał,
że działania Boga mają określony cel. Wszyscy zarzucali Hiobowi jego wiarę, złorzeczyli mu,
gardzili nim. Radzili, aby odszedł od Boga. Rodzina – żona, dzieci – opuściła go. Odwróciła się od
niego w tak ciężkim momencie jego życia, pozostawiła go samego. Również przyjaciele i znajomi
stronili od niego. Hiob budził w nich odrazę. Pomimo tego, że zawiódł się na najbliższych, znosił
swe cierpienia z pokorą, wewnętrznym spokojem. Pojawił się również moment, w którym Hiob
przeklina dzień swych narodzin, a wraz z tym nadchodzi rezygnacja, uczucie klęski, rozpaczy,
poczucie niesprawiedliwości. Hiob jest jednak silny, wierny i ufny, nigdy nie obraża Boga. Walczy
o swoje ideały, jest im lojalny. W końcu Bóg wynagrodził Hiobowi jego męki i przywrócił do
zdrowia. Podwoił również jego majątek. Skarał przyjaciół i znajomych Hioba, lecz przez wzgląd na
swego sługę nie dotknął ich swym gniewem. Pan pobłogosławił doświadczonemu tak ciężką
próbą mężowi. Hiob żył jeszcze 140 lat i widział 4 pokolenia.
B) Interpretacja

Mimo wzorowego życia został ciężko doświadczony przez Boga, który wystawił jego wiarę na
próbę. Hiob stracił cały majątek, dzieci, został dotknięty chorobą. Żalił się na swój los, jednak nie
poczuwał się do winy. Walczył o swoją godność odpierając racje przyjaciół, którzy radzili mu aby
uznał cierpienie jako karę za grzech. Hiob do końca pozostał wierny sobie. Jest wzorem heroicznej
cierpliwości. W końcu został wynagrodzony przez Boga. Hiob ufał Bogu, zdawał sobie sprawę, że
cierpienie jest próbą wiary dla niego. Cierpienia zatem nie można pojąć, należy go przyjąć albo
odrzucić. Jest ono częścią życia każdego człowieka, uczy nie tylko wytrwałości w wierze lecz
również pozwala docenić piękne strony życia.

Z utworu wynika to, że nie warto próbować zrozumieć wyroki oraz zamierzenia Boga względem
nas. Księga Hioba nie odpowiada jednak na wątpliwości i pytania o źródła i sens cierpienia
ludzkiego.
C) Mitologiczny opis cierpienia człowieka - Mit o Edypie.

Cierpienie, które nie jest winą bohatera opisane jest w historii Edypa. Bohater ten jest uwikłany
w historię, naznaczoną przez fatum - jego przeznaczeniem jest zabicie ojca i ślub własną matką.
Dlatego też pragnie on uciec przez przeznaczeniem, uciekając z kraju. Niestety to rozwiązanie nic
nie daje, ponieważ przed losem nie ma odwołania. Musi się stać to, co zostało mu przeznaczone.
Jest to sytuacja tragiczna, czyli taka, z której nie ma dobrego wyjścia. Tragizm jest kategorią
dramatu antycznego i na jego zasadzie budowane są wszystkie dzieła teatralne - "Król Edyp",
"Antygona".

10. Księga Koheleta

A) wiadomości historyczne
Księga Koheleta zawiera rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma
absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwiać. Ani bogactwa, ani władza,
sława, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa:
„vanitas vanitatum, et omnia vanitas", tzn. „marność nad marnościami i wszystko marność".
Przekonanie o tym, że wszystko jest marnością dotyczy zjawisk przyrody, zabiegów człowieka
zmierzających do osiągnięcia bogactwa i sławy, używania przyjemności i mądrości. Kohelet mówi
o zachłanności ludzi, marnotrawstwie, traceniu i omijaniu tego, co piękne, chęci korzystania z jak
największych przyjemności. 7 Człowiek poddany jest prawom przemijania i zapomnienia.
Powinniśmy czerpać z życia pełnymi garściami wszystko to, co sprawia nam radość – tak można
odczytać treść zapisaną w księdze Koheleta. Autor podkreśla, że nie należy wyczekiwać
jakiegokolwiek końca, a jedynie cieszyć się z tego, co mamy i to bez względu na wszystko. W życiu
jest czas na radość i na smutek, i powinniśmy zachować odpowiedni dystans do życia. Należy
utrzymywać umiar i rozsądek nie tylko w szczęściu, ale także przy niepowodzeniach. Właśnie
stwierdzenie o niezbędnej równowadze między cierpieniem a szczęściem jest tezą „Ody do
Rozpaczy”. W niej możemy przeczytać, iż cierpienie i rozpacz jest dopełnieniem człowieczeństwa,
bez niego nie doświadczymy pełni życia, a także nie docenimy szczęścia. Podsumowując:
powinniśmy żyć według prawa Bożego, gdyż Bóg nie przemija, jego mądrość jest wieczna,
niezmienna. Wszystko, co posiadamy jest od Boga i On będzie sądził człowieka. Konkluzja Księgi
Koheleta zawiera się w ostatnich wersach (12,13-14): „Koniec mowy. Wszystkiego tego
wysłuchawszy: Boga się bój i przykazań jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek! Bóg bowiem
każdy czyn wezwie przed sąd dotyczący wszystkiego, co ukryte: czy dobre było, czy złe." (Biblia
Tysiąclecia).

B) Interpretacja

Utwór podejmuje kilka ważnych tematów. Po pierwsze, mówi o marności, która jest
wszechobecna w życiu człowieka, o gromadzeniu dóbr doczesnych, które są niczym wobec
wieczności.
Księga rozważa także małość człowieka, który jest ograniczony w swym poznaniu i nigdy nie
będzie w stanie zgłębić czegokolwiek do końca.

Kolejnym tematem jest mądrość, którą człowiek winien posiadać. Nie może on jednak poszukiwać
jej za wszelką cenę, gdyż przede wszystkim powinien się skupić na znalezieniu odpowiedniej
równowagi życiowej pomiędzy wszystkim, co go otacza.
Najważniejsze dla człowieka jest życie zgodne z przykazaniami bożymi i w bojaźni wobec Boga.
Tylko wtedy jest w stanie postępować właściwie. Tylko żyjąc zgodnie z bożą wolą człowiek może
osiągnąć szczęście.
Jeśli człowiek będzie się skupiał na sobie, nie będzie kierował się nakazami bożymi, wówczas sam
siebie zgubi, gdyż zabieganie o cokolwiek jest marnością.

11. Cechy języka I stylu Biblii

• szyk przestawny (inwersja składniowa) np. Odwrócenie kolejności podmiotu I orzeczenia

• paralelizm składniowy - powtarzanie bezpośrednio po sobie lub w bardzo bliskim
sąsiedztwie takich samych konstrukcji składniowych
• anafora – powtarzanie tego samego wyrazu na początku kolejnych zdań
• nadużywanie zaimków dzierżawczych (mój, twój)
• patos - wzniosłość wypowiedzi,
• obecność zdań oceniających,
• inicjacja zdań od spójników,
• przejrzysta konstrukcja fabuły,
• rezygnacja ze szczegółowych detali dotyczących opisów na rzecz wprowadzenia ogólnej
problematyki zwłaszcza moralnej,
• nieokreśloność czasu i miejsca zdarzenia
• występowanie mowy zależnej
• słownictwo podniosłe, archaistyczne, emocjonalne
• duża ilość zdań podrzędnie złożonych

12. Apokalipsa
Streszczenie „Apokalipsa”
„Apokalipsa” św. Jana jest to opis wizji końca świata i Sądu Ostatecznego. Ta wizja
zaprezentowana jest z perspektywy jednego z proroków i opiera się na obrazie całkowitej
zagłady.
Sędzią w tej wizji jest Bóg, który siedzi na tronie w towarzystwie starców i zwierząt. Nieopodal
znajduje się także księga, której karty przewracane są przez baranka z siedmioma rogami i
oczyma. Pojawiają się konie, które są symbolem wojny, kataklizmów, chorób, cierpienia oraz
śmierci. W następnej kolejności ukazują się synowie Izraela w białych szatach, co świadczy o
pokoleniach, które się nawróciły. Rozbrzmiewa także dźwięk trąb anielskich, a siódma z nich była
symbolem przybycia Jezusa.
Zjawia się wtedy także niewiasta oraz smok walczący z aniołami. W wizji uwzględniona jest także
Bestia z siedmioma głowami, a następnie kolejna, która była Fałszywym Prorokiem i nosiła imię
666. Wśród nich poruszają się także aniołowie, nawołujący do nawrócenia.
Wkrótce jednak Bestia zostaje strącona z czeluści przez Boga i powstaje Nowe Jeruzalem, w
którym pojawia się dwanaście pokoleń Izraelitów, fundamenty z dwunastoma imionami
Apostołów oraz dwanaście bram miasta.

A) Wiadomości historyczne
Najbardziej tajemnicza i kontrowersyjna księga Nowego Testamentu, nasycona symboliką,
zawierająca sugestywną wizję końca świata, została napisana w II wieku n.e. Za jej autora uważa
się św. Jana, ukochanego ucznia Jezusa, który jako ostatni pozostał z grona dwunastu apostołów.
Miał on doświadczyć objawienia, które szczegółowo opisał w Apokalipsie. Księga nie została
spisana w jednym czasie – tworzona była fragmentami, ostatnie prac nad tekstem przypadły
najprawdopodobniej na ostatnie dni życia autora. Według niektórych badaczy hipoteza o
autorstwie św. Jana nie jest prawdopodobna, według tych interpretacji twórcą dzieła miałby być
jeden z uczniów apostoła.

B) Interpretacja
Apokalipsa (Objawienie) św. Jana to ostatnia księga Nowego Testamentu, zawierająca
profetyczną wizję czasów ostatecznych, zakończonych zniszczeniem świata, zagładą ludzkości i
Sądem Ostatecznym nad duszami wszystkich zmarłych ludzi. Według przekazów biblijnych, św.
Jan miał doznać proroczej wizji podczas swego pobytu na wyspie Patmos.
Apokalipsa to dzieło przesycone skomplikowaną symboliką (postaci, zwierząt, liczb), zawierające
liczne alegorie, odwołania i metafory. Do najważniejszych symboli, ukazanych w wizji św. Jana
należą: cztery zwierzęta składające Bogu pokłon, czterej jeźdźcy (zwycięzca, wojna, głód, śmierć),
apokaliptyczna bestia oznaczona numerem „666” (utożsamiana z Antychrystem – szatanem),
„nierządnica babilońska”, siedem trąb, siedem pieczęci, smok i niewiasta (szatan i 9 Maria –
matka Chrystusa) oraz księga życia i śmierci.

W profetycznym tekście apostoła obok przejmujących apokaliptycznych wizji można także

odnaleźć metaforyczny obraz ,,Niebieskiego Jeruzalem”. Święte Miasto jest nowym przybytkiem
Boga i wybranych dusz zbawionych. Siedziba ta, ukazana w sposób realistyczny, przypomina
warowną twierdzę zbudowaną ze złota i drogich kamieni. Centrum stanowi symboliczna rzeka i
drzewo życia. Zgodnie z wizją św. Jana, miasto będzie przeznaczone duszom zbawionych a
pozostałych czeka „jezioro ognia” i wieczna śmierć.
Apokalipsa doczekała się niezliczonych interpretacji i nawiązań. Poszczególne elementy wizji
(czterej jeźdźcy, sąd ostateczny, zagłada świata) stały się inspiracją dla wielu późniejszych dzieł
literackich, malarskich i muzycznych.

„Apokalipsa” to księga, która przesycona jest symboliką, ale ma wydźwięk uniwersalny. Ukazuje
bowiem wizję Sądu Ostatecznego, który będzie odbywał się w duchu wojny, kataklizmów, walki
żywiołów, chorób, cierpień i śmierci. Ludzie zostaną podzieleni na sprawiedliwych oraz
grzesznych. Sprawiedliwi będą mieli szasnę, by otrzymać życie wieczne, natomiast źli zostaną
strąceni w otchłań piekielną.

Wizja końca świata według św. Jana to zagłada totalna, całkowite zniszczenie. Księga ta stanowiła
źródło inspiracji dla twórców późniejszych epok. Najbardziej charakterystyczne nawiązania
odbywają się podczas trwania II wojny światowej, która nazywana została apokalipsą spełnioną,
gdyż nieszczęścia przewidziane przez św. Jana, były wtedy realne.

B) Symbolika Apokalipsy
• Baranek - postać chrystusa
• Alfa I omega – symbol początku I końca
• 7 – cyfra występująca w wielu miejscach księgi, symbolizuje coś mistycznego I
tajemniczego
• Waga – symbol sprawiedliwości
• 666 – szatan
• Jeździec na białym koniu – symbol zwycięstwa Ewangelii
• Jeździec na koniu barwy ognia – symbol wojny
• Jeździec na czarnym koniu – symbol głodu
• Biel - niewinność, czystość
• Smok – symbol zła
• Łuk - magiczna moc
• Pieczęć - zakończenie, wyrok
• Siedem – liczba święta
• Oliwa – pokój
• Niedojrzały owoc - coś niedokończonego, nieidalnego
• Niedźwiedź - coś miłego
• Wieniec - zwycięstwo, triumf
• Trąby - głos potężny, donośny
• Głos gromu - głos każący, rozpoczynający zagładę
• Biały koń - symbolizuje zwycięstwo
• Jeździec - zabór, oznacza wojnę
• Łuk - zwycięstwo
• Barwy ognia –wojna, zniszczenie
• Wielki miecz - męstwo
• Czarny koń - zło
• Waga - sprawiedliwość
• Wino – opuszczenie
• Oliwa I wino – osoby niewinne
• Koń trupioblady - śmierć
 • Czwórka - całość
• Ołtarz - ofiara
• Biała szata - niewinność
• Czarne słońce - zło I śmierć
• Włosienny wór - pokuta
• Księżyc jak krew – dramat, zagłada świata
• Zamykająca księga - koniec czegoś
• Bestia – gniew baranka
• 10 - nieskończoność, pełnia całość
• Diadem - władza ziemnska

13. Gatunki biblijne

A) Przypowieść, parabola – gatunek literatury moralistyczno-dydaktycznej, którego cechy
formalne (schematyzm fabuły, uproszczona konstrukcja postaci, obiektywny narrator, selekcja
realiów) służą właściwemu odczytaniu alegorycznego lub symbolicznego znaczenia
przedstawionego świata, przekazaniu prawdy moralnej. Posługuje się narracją, w której postacie
i zdarzenia pełnią role nosicieli i zarazem przykładów prawd uniwersalnych.

PRZYPOWIEŚĆ O SYNU MARNOTRAWNYM

Pewien człowiek miał dwóch synów. Młodszy zapragnął swojej części majątku, by odjechać z dala
od domu, gdzie roztrwonił wszystko. Zaczął więc odczuwać głód i niedostatek.
W związku z tym zatrudnił się jako służba, który pasie świnie. Chciał skosztować strąki
przeznaczone dla świń, ale nie miał możliwości.
Postanowił więc wrócić do ojca i powiedzieć, że zgrzeszył. Zaznacza także, że nie jest godzien
nosić nazwiska ojca. Prosi zatem, by mógł zostać zatrudniony jako najemnik u ojca.
Gdy ojciec go ujrzał, wzruszył się i rzucił mu się w ramiona. Kazał odziać go w najlepsze szaty i
nakarmić go, bo powrócił syn umarły, który zaginął i się odnalazł.
Gdy starszy syn dowiedział się, że brat powrócił, a ojciec kazał wystawić ucztę, rozgniewał się, bo
on zawsze był uczciwy wobec ojca, a nie został tak sowicie nagrodzony, jak ten, który roztrwonił
majątek.

Ojciec powiedział mu wtedy, że wszystko co jego, należy też do syna, a trzeba się cieszyć, że brat
powrócił.
Interpretacja
Przypowieść jest krótką opowieścią o charakterze alegorycznym. Często ma ona na celu
zbudowanie norm moralnych. Oprócz znaczenia dosłownego, zawiera także znaczenie
symboliczne.
Przypowieść o synu marnotrawnym możemy odnaleźć w nowotestamentowej Ewangelii według
św. Łukasza.

Ojciec jest alegorią Boga, który jest dobry i miłosierny. Chętnie przyjmuje z powrotem
grzeszników, którzy się nawrócili – tak, jak ojciec przyjął syna marnotrawnego. Powrót takiego
syna-grzesznika stanowi powód do radości i świętowania, ponieważ powraca ktoś, kto był już
niemal umarły. Ojciec jest zatem dobry, miłosierny i litościwy – tak jak Bóg.

Natomiast syn marnotrawny stanowi alegorię wszystkich grzeszników, którzy nie postępowali
według słowa Bożego i roztrwonili to, co dostali od Boga. Zrozumieli jednak swe błędy i nawrócili
się, dzięki czemu Bóg ugościł ich w królestwie niebieskim najlepiej jak potrafił.
Zwrot „syn marnotrawny” funkcjonuje także na gruncie języka potocznego i oznacza grzesznika,
który wyraża skruchę; nawróconą osobę, która pragnie naprawić swe błędy.

PRZYPOWIEŚĆ O SIEWCY
Jezus opowiedział swoim uczniom Przypowieść o siewcy kiedy byli nad jeziorem. Wokół niego
zebrał się tłum. Wtedy Jezus wszedł do łodzi i mówił do zgromadzonych ludzi. Przypowieść o
siewcy to historia mężczyzny, który rozrzucał ziarna na pole. Część ziaren spadła na drogę. Zostały
one wydziobane przez ptaki. Inne ziarna spadły na skałę i zostały spalone przez słońce. Kolejna
część ziaren wpadła na ziemię między chwasty i choć wykiełkowały to nie zdołały przetrwać i
rosnąć dalej w cieniu wysokich chwastów. Tylko te ziarna, które spadły na żyzny grunt,
wykiełkowały i wydały obfity plon.
W Ewangelii św. Łukasza (Łk 8, 11-15) Jezus wyjaśnił apostołom, że ziarna rzucane przez siewcę,
to słowo Boże, które może wydać obfity plon. Jest to możliwe, według Ewangelii św. Marka (Mk
4, 20), jeśli ktoś słucha słowa Bożego, przyjmuje je i realizuje w swoim życiu.
Interpretacja
Przypowieść o siewcy to symbol nauczającego Jezusa. Siewcą jest właśnie Jezus. Ziarno to nauka,
słowo Boże, które głosi Chrystus wśród swoich uczniów. Grunt, na który padają ziarna, to ludzie i
ich gotowość do słuchania bożej nauki.
Ziarna rozsypane na drodze i zjedzone przez ptaki to symbol ludzi, którzy słuchają nauki Boga, ale
nie rozumieją jej i nie robią nic, aby ją zrozumieć. Grunt skalisty jest metaforą osób, które słuchają
słów Jezusa, chcą żyć tą nauką, ale brakuje im wytrwałości i wiary. Zapominają o dobrej nowinie,
gdy przestaje być dla nich wygodna. To właśnie dlatego słowo Boże nie może zapuścić w ich
sercach korzeni na stałe.
Chwasty, czy też ciernie, symbolizują z kolei pokusy i rozkosze, a także inne sprawy doczesne takie
jak np. bogactwo czy władza; którym ulegają ludzie słuchający i rozumiejący nauki Chrystusa.
Nawet jeśli starają się realizować te nauki w swoim życiu, to jednak nie są w stanie oprzeć się
przyjemnościom, które nie pozwalają zakorzenić się słowu bożemu w ich sercach.
Natomiast urodzajną glebą są ludzie otwarci na naukę Jezusa. Słuchają słowa bożego i starają się
żyć zgodnie z nim. Nie poprzestają na tym, ale przekazują tę naukę kolejnym pokoleniom, które
są tym obfitym plonem z przypowieści. To prawdziwi chrześcijanie, którzy rozpowszechniają od
wieków swoją wiarę na całym świecie.
Są też inne interpretacje Przypowieści o siewcy. Według nich siewcą jest sam Bóg, który jest tak
nazywany w Starym Testamencie w nawiązaniu do Izraela. Głoszone przez Niego słowo to proces
siania. Ludzie są z kolei ziarnami, a grunt, na które ziarna padają, to realizacja słowa bożego w
codziennym życiu.

C) Psalm - liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej o podniosłym charakterze, którego
adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść wyróżnia się psalmy
dziękczynne, błagalne, pochwalne.

Historia: Psalmy powstawały od 11 do 3 wieku p.n.e. Umieszczane są w starym testamencie. Jest ich około
150, a autorstwa większości z nich przypisuje się Dawidowi. Psalmy Dawida są toposem od religi oraz jej
źródłem. Psalmy stanowią zbiór utworów lirycznych.

Psalmy to utwory zawierające ogromne bogactwo treści, a także charakteryzujące się niezwykle
kunsztowną formą. W związku z tym, problemem jest dokładnie tłumaczenie tekstu.

Psalm 6
Kierownikowi chóru. Na instrumenty strunowe. Na oktawę. Psalm. Dawidowy.
Nie karć mnie, Panie, w swym gniewie
i nie karz w swej zapalczywości.
Zmiłuj się nade mną, Panie, bom słaby;
 ulecz mnie, Panie, bo kości moje strwożone
i duszę moją ogarnia wielka trwoga;
lecz Ty, o Panie, jakże długo jeszcze…?

Zwróć się, o Panie, ocal moją duszę,

wybaw mnie przez Twoje miłosierdzie,
bo nikt po śmierci nie wspomni o Tobie:
któż Cię wychwala w Szeolu?
Zmęczyłem się moim jękiem,
płaczem obmywam co noc moje łoże,
posłanie moje skrapiam łzami.
Od smutku oko moje mgłą zachodzi,
starzeję się z powodu wszystkich mych wrogów.
Odstąpcie ode mnie wszyscy, którzy zło czynicie,
bo Pan usłyszał głos mojego płaczu;
Pan usłyszał moje błaganie,
Pan przyjął moją modlitwę.
Niech się wszyscy moi wrogowie zawstydzą i bardzo zatrwożą,
niech odstąpią i niech się zawstydzą!

a) Psalm 6 jest rodzaju błagalnego-chwalebnego.

b) Psalm ten mówi o nieskończonej mocy Boga. Od niego całkowicie zależy nasze życie I
Bóg tylko może je zmienić. Bóg jest wymagający, każe człowieka. Miłosierny dla dobrych
ludzi. Wpływowy, umie oddziałać negatywnie I pozytywnie na ludzi.
c) Bóg jest przedstawiany jako sprawiedliwy, ale surowy władca. Człowiek za to jest słaby,
wyraża skruchę. Prosi Boga o pomoc

Psalm 144
Psalm 144 należy do psalmów pochwalnych. Podmiot liryczny czyli człowiek wyraża w nim swoje
uwielbienie do Boga. Człowiek chwali w nim swego Stwórcę, gwarantuje mu swoje wsparcie w
jego walce ze złem. Wierzy on, że tylko Bóg może dać mu zwycięstwo, obronić i dać schronienie
przed cudzoziemcami. Przypisuje Bogu same zalety wyrażając je epitetami: Błogosławiony,
Dobroczyńca, wybawca, tarcza.

Podmiot liryczny jednocześnie w tym psalmie okazuje żal za grzechy i skruchę. Okazuje też swoje
posłuszeństwo wobec Swojego Ojca, bo wie że należy być posłusznym Bogu, gdyż człowiek jest
jedynie "podobny tchnieniu lekkiemu" czyli życie trwa chwile i szybko przemija, a po życiu na
ziemi następuje życie wieczne. Człowiek przede wszystkim jednak w tym psalmie zajmuje się
postacią Boga, której okazuje bezwarunkowe uwielbienie i miłość.
Myślę, że Psalm 144 jest idealnym przykładem swojego gatunku, gdyż zachował patetyczny
charakter oraz to iż jego adresatem był sam Bóg, a w jego treści autor ukazał miłość, oddanie i
chwalił Boga.

Podsumowując, podmiot liryczny w tym psalmie traktuje Boga jako opokę i wszechmogącego
Stwórcę. Wierzy, że tylko on może zagwarantować życie wieczne. Poprzez ten psalm oddaje mu
cześć i chwałę. Liczy jednocześnie na poparcie i miłość Boga.

14. Biblizmy

• Hiobowa wieść - Etymologicznie: nieszczęścia zesłane na Hioba, Realnie: zła wiadomość

• Ciemności egipskie – Etymologicznie: nawiązuje do plag egipskich, Realnie: absolutna
ciemność
• Salomonowy wyrok – Etymologicznie: wyrok salomona o fałszywe macierzyństwo,
realnie:sprawiedliwy wyrok
• Syn marnotrawny - Etymologicznie: syn ktory zabladzil ale opamietal sie, realnie: ktoś kto
zawinił, ale się opamiętał
• Owoc zakazany - Etymologicznie: owoc ktory zerwala ewa, realnie: coś co kusi, ale
zakazanego
• Duch I litera prawa - Etymologicznie: powinno postępować się duchem prawa, realnie:
postępować według słusznych zasad
• Sodoma I gomora - Etymologicznie: dotyczący zniszczenia przez Boga położonych w
dolinie Siddim miast kananejskich Sodomy i Gomory, realnie: wielkie zamieszanie,
awantura
• Kamień obrazy – przyczyna obrazy
• Kamień węgielny - Etymologicznie: kamień położony na Syjonie, realnie: główna postawa,
zasada czegoś
• Miecz obosieczny - Etymologicznie: miecz porównywamy do słowa bożego, realnie: rzecz,
która może mieć dwojaki skutek
• Sól ziemi – Etymologicznie: tak nazywał Jezus swoich uczniów, realnie: najbardziej
wartościowe jednostki
• W stroju Adama – Etymologicznie: Adam z raju nie nosił stroju, realnie: być nagim
• Chodzić od Annasza do Kajfasza – bez efektów chodzić od jednego do drugiego urzędu w
celu wyjaśnienia czegoś
• Mieć miedziane czoło - być bezczelnym, bez ambicji I wstydu
• Pogrzebać swój talent - zmarnować swoje talenty
• Rozdzierać szaty nad kimś - ubolewać nad czymś
 • Umywać ręce - zrzucać z siebie winę
• Rzucać słowa na wiatr - mówić coś, obiecywać bez skutku
• Strzec kogoś jak źrenicy oka - troszczyć się o kogoś szczególnie

Biblizmy - utrwalone jako słowa Czasem nawet pojedyncze słowo może zyskać walor związku
frazeologicznego. Znane biblizmy jednowyrazowe, to np.

• faryzeusz (ktoś dwulicowy, obłudny)

• judasz (zdrajca) 12
• łazarz (ktoś chory, złamany cierpieniem)
• cham (ktoś nieokrzesany)
• goliat (olbrzym, siłacz)

Biblizmy - utrwalone jako przysłowia Najbardziej znane przysłowia będące biblizmami, to:

• Kto mieczem wojuje, od miecza ginie

• Z próżnego i Salomon nie naleje
• W cudzym oku źdźbło widzi, a w swoim belki nie widzi
• Kto nie pracuje, ten nie je
Biblizmy - utrwalone jako sformułowania Biblizmy, które są związkami frazeologicznymi o
kształcie sformułowań, to:

• miłosierny uczynek (dobry, pełen współczucia)

• zakazany owoc (coś upragnionego, czego należy się wyrzec dla własnego dobra)
• wdowi grosz (wymagająca wyrzeczeń ofiara)
• salomonowy wyrok (mądry, sprawiedliwy)
• ziemski padół (życie doczesne)
• kainowe piętno (znak zbrodni)