LITERATURA W STAROŻYTNEJ GRECJI

POCZĄTKI PISMA
Geneza pisma greckiego wiąże się z Kretą, na której to w okresie
średniego brązu (lata 2000–1650 p.n.e.) powstały dwa jego
rodzaje: piktograficzne (zwane czasem, chociaż niezbyt słusznie,
hieroglifami minojskimi) oraz linearne (tzw. pismo linearne A). Oba
rodzaje służyły niewątpliwie ludziom pracującym w pałacach
minojskich – wielkich kompleksach budowlanych, które były
ośrodkami władzy politycznej, religijnej i gospodarczej. Jak się
przypuszcza – po dziś dzień nie zostało one bowiem odczytane –
pismo linearne A służyło do zapisu informacji religijnych lub
gospodarczych albo też jednych i drugich. Jego krewnym bez cienia
wątpliwości było pismo linearne B, powstałe w okresie mykeńskim
(1500–1200 p.n.e.). Służyło ono właściwie jedynie do celów
administracyjnych i wraz z upadkiem kultury mykeńskiej zniknęło.
 POCZĄTKI LITERATURY
STAROŻYTNEJ W GRECJI

Ogromną nowością kultury greckiej w VIII wieku p.n.e. jest

powstanie literatury pisanej, wyrastającej z tradycji
literatury ustnej, która sięgała swymi korzeniami jeszcze
epoki mykeńskiej.
Dziedziczy ona po poprzednich pokoleniach język poetycki, a
także tematykę swych dzieł opowiadających o czynach
bogów i bohaterów. Spośród wielu utworów, które powstały
w pierwszych pokoleniach twórców literatury pisanej
przetrwały m.in., uznawane za arcydzieła Iliada i Odyseja.
Obydwa utwory są poematami o znacznych rozmiarach.
Iliada zawiera 15537 wersów, Odyseja – 12160.
 GŁÓWNE OKRESY
LITERATURY GRECKIEJ
W historii literatury greckiej wyróżniamy 3 okresy główne:
o archaiczny (ok. IX w. p.n.e. - początek V w. p.n.e.)
przeważała poezja epicka i liryczna, a twórcy byli wyrazicielami poglądów
zbiorowości. Ukoronowaniem literatury owych czasów
(prawdopodobnie VIII w. p.n.e.) były dwa dzieła epiki
bohaterskiej: Iliada i Odyseja, przypisywane Homerowi, poecie
związanemu prawdopodobnie z kręgiem jońsko-eolskim.
Eposy Homera należą do tradycji rycersko-dworskiej.

Poeci Greccy z okresu archaicznego:

• Homer- grecki epik, uważany za autora Iliady 
i Odysei. Legenda mówi, że był ślepym
śpiewakiem wędrownym
(aojdą). Jest uważany za najstarszego
znanego z imienia poetę.
• Arktionos- autor Zburzenia Ilionu i „Etiopidia” – eposy powstałe w VIII w. p.n.e.
• Stasinos- twórca Opowieści cypryjskich, w których zawarte były opowieści
porwaniu Heleny i Parysa oraz wyprawa Achajów na Troję.
• Hagias- twórca Powrotów , opowieści o dalszych losach uczestników wojny
trojańskiej.
• Hezjod- autor Teogonii, opowieści o bogach i herosach oraz Prac i dni,
opisujących pracę rolnika.
• Herodot- (ok. 485-ok. 425 p.n.e.), grecki historyk z Azji Mniejszej, zwany przez
Cycerona ojcem historii. Gorący rzecznik demokracji. Autor licznych opisów
podróży, jak też materiałów historycznych, etnograficznych i geograficznych.
Najważniejsze dzieło Dzieje zawiera opis ekspansji Persji pierwszych
Achemenidów, wypraw na Grecję zakończonych klęską pod Platejami (479 p.n.e.).
• Tukidydes- (ok. 460 - ok. 396 p.n.e.), był historykiem grecki. W 424 p.n.e. w
czasie wojny peloponeskiej wybrany na stratega. Autor stwierdzenia, że to nie
bogowie, lecz ludzie decydują o biegu historii, kierując się przy tym własnymi
interesami. Jest autorem Wojny peloponeskiej.
Herodot
Tukidydes

Hezjod
 W epoce archaicznej rozwijała się poezja liryczna. Była
adresowana do arystokracji i miała na celu przekazywanie
aspektów wychowawczych; słuchającym, chodziło również o
przekaz treści etycznych, moralizatorskich i politycznych.

Liryka starożytnej Grecji wywodzi się od magicznych zaklęć i

modlitw wznoszonych do bogów, przy wtórze muzyki.
Starożytni dzielili pieśni na chóralne (zwłaszcza hymny, z
pochwałami bogów i bohaterów) oraz treny, a także
pieśni wykonywane przez jednego śpiewaka (głównie
elegie ).
W czasach antycznych liryka (melika), rozkwitała od końca VII
i początku VI wieku p.n.e.
Do najbardziej znanych starożytnych liryków greckich
należą: Safona, Anakreont, Symonides i Teokryt.
Safona

Anakreont
Teokryt
o klasyczny zwany attyckim (V-IV w. p.n.e.) okres
w dziejach starożytnej Grecji od wojen perskich do
śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 p.n.e. Rozkwit
w okresie klasycznym przeżywała literatura szczególnie
poezja i dramat (Ajschylos, Eurypides, Sofokles), także
historiografia (Herodot, Tukidydes, Ksenofont).

Sofokles Ajschylos Eurypides

 HISTORIOGRAFIA
Jest to dziejopisarstwo, nauka zajmująca się historią
piśmiennictwa. Na historiografię składają się
wszystkie rodzaje piśmiennictwa historycznego,
będące wynikiem pracy historyka.
 o hellenistyczny (III-I w. p.n.e.) -
zwany aleksandryjskim, w poezji
zaznaczył się wpływ eksperymentu
literackiego i retoryzowania prozy,
literatura nasyciła się uczuciowością.

Ksenofont
 W okresie starożytnym, na terenie Grecji Arystoteles
dokonał klasyfikacji gatunków literackich, z której
korzystamy do dnia dzisiejszego. W literaturze wyodrębnił
on dramat, który wyróżniał dwa rodzaje
tj.: tragedii i komedii. Oddzielnie wyodrębnił
się epika oraz liryka. Częścią tej ostatniej jest poezja, która
wyróżnia elegie, ody, treny, oraz hymny.  
Przedstawicielami dramatu w Grecji byli:
Komediopisarze : Arystofanes – napisał m.in. : Ptaki, Chmury,
Żaby; Menander był autorem pracy pt.: Kobieta z Samos;
Tragicy: Ajschylos autor sztuki Siedmiu przeciw Tebom,
Persowie, Agamemnon;  Sofokles napisał m.in.: Antygonę,
Króla Edypa, Elektrę; Eurypides, który napisał przeszło 90
sztuk, do dziś zachowało się zaledwie 18.
Arystofanes Menander
CERAMIKA I MALARSTWO W STAROŻYTNEJ
GRECJI
 Grecja zasłynęła malarstwem wazowym, wykonywanym
na wazach (naczyniach ceramicznych toczonych z gliny i
wypalanych w specjalnych piecach. Naczynia te
miały zróżnicowane kształty, a posługiwano się nimi
zarówno w gospodarstwie domowym, jak i podczas
obrządków religijnych i pogrzebowych. Wszystkie
zdobione były piękną dekoracją malarską.
PRZYKŁADOWE TYPY NACZYŃ GRECKICH: alabastron
- wąskie naczynie toaletowe na wonności, w kształcie cylindrycznego, gruszkowatego
dzbana ze spłaszczonym wylewem. Na wylewie rozcierano pachnidła,
amfora – gliniane naczynie o owalnym brzuściu,
z dwoma pionowymi uchwytami, które służyło do przechowywania płynnych produktów
różnego typu, np. wina czy oliwy,
aryballos – naczynie toaletowe kształtem przypominające małą, kulistą butelkę
z wąską szyjką. Służył do przechowywania perfum i olejków, hydria –
od hydro, naczynie które służyło do przenoszenia i przechowywania wody.
Charakteryzowało się pękatym brzuścem z trzema imadłami (uchwytami) i wąską szyjką.
Dwa z uchwytów służyły do podnoszenia, trzeci, pionowy, do przytrzymywania naczynia.
Naczynie przenoszone było najczęściej na głowie,
krater – naczynie do mieszania wody z winem. Grecy przed napiciem
się wina mieszali je najczęściej z wodą. Picie czystego wina uważano wówczas za całkowity
brak manier. Krater miał małą stopkę, pękaty brzusiec i szeroki wylew oflankowany 2
uchwytami, kyatos – czarka
z wysokim i cienkim uchwytem służąca na czerpania wina z krateru. oinochoe –
przypominał kształtem dzbanek i służył do nalewania wina. Miał charakterystyczny wylew o
trójlistnym kształcie, kyliks – naczynie w formie płaskiej
czary służyło do picia wina po rozrobieniu go z wodą. Kyliks oflankowany był 2 imadłami,
lekyt – wysokie i smukłe naczynie zwężające się u
podstawy, wyposażone w tylko jedno ucho. Służył do przechowywania oliwy do nacierania
ciała. Lekyty przechowywane i używane były w łaźniach, palestrach i domach prywatnych.
 Ceramika była istotną dziedziną sztuki w starożytnej Grecji. Tematyką
malowideł na glinianych naczyniach były sceny mitologiczne, ale
również elementy obyczajowości codziennej. Istniały cztery style
ceramiczne: geometryczny, orientalizujący, czarnofigurowy i
czerwonofigurowy. Pierwsza estetyka jest charakterystyczna dla
zdobienia naczyń między IX i VIII wieku p.n.e. Dominującą
ornamentyką są elementy abstrakcyjne i figury geometryczne.
Mamy tu do czynienia z tak zwaną tektoniką, to znaczy podkreślaniem
konstrukcji naczynia przez dekorację (pasowe ułożenie wzorów).
 STYLE CERAMIKI:
Styl geometryczny - styl dekoracji ceramiki, który charakteryzuje
się powtarzającymi się wzorami geometrycznymi. Był bardzo
popularny w Grecji przed VII wiekiem p.n.e.. Dekorowane
naczynia prawie całkowicie pokrywano czarnym firnisem,
pozostawiając jedynie pasy w kolorze gliny, które zdobiły
powtarzające się koła lub meandry. W VIII wieku p.n.e. pojawiały
się z rzadka sylwetki zwierząt i sceny figuralne.
 Pod koniec VII w. p.n.e. pojawiły się
nowe motywy dekoracji, zaczerpnięte z
tkanin i innych wyrobów wschodnich.
Nowy styl był swobodniejszy, na
wyrobach przedstawiano zwierzęta:
jelenie, kozice, lwy, pantery a także
fantastyczne stwory: sfinksy, gryfy itp.
Zwierzęta umieszczano jedno za
drugim, pasowo, wokół naczynia.
Pozostałe miejsca malarz uzupełniał
dekorację drobnymi wzorami jak
rozety, kwadraciki, kropki. Poprzez
wprowadzenie linii rytych wzbogacił
się rysunek. Wzorem Wschodu
urozmaicono kolorystykę wyrobów.
Jest to styl orientalizujący.
 Styl czarnofigurowy- w VI w. p.n.e. wykształciła się
technika czarnofigurowa. Na czerwonym tle naczynia
malowano czarne sylwetki ludzi. Elementy szat,
szczegóły anatomiczne podkreślano linią rytą i tylko
niektóre drobne szczegóły postaci podmalowywano na
biało, fioletowo lub purpurowo.
 Styl czerwonofigurowy- Około 530 roku p.n.e. w Atenach zaczęto
stosować styl czerwonofigurowy. Sposób zdobienia waz uległ
odwróceniu – tym razem motyw pozostawiano w kolorze czerepu.
Rysunek wewnętrzny postaci wykonywano pędzelkiem, co dawało
malarzom większą swobodę twórczą (zaznaczanie rysów twarzy,
ukazywanie ruchu), niż w przypadku techniki czarnofigurowej.
Dekoracje, które powstawały w tym stylu osiągnęły najwyższy
poziom artystyczny. Malarstwo wazowe zaczęło w Attyce zanikać
pod koniec IV w. p.n.e.
 François Waza
Waza znaleziona w Etrurii, wykonana w stylu
czarnofigurowym. Jeden z najstarszych i
najsłynniejszych zabytków tego stylu. Jej twórcami
byli garncarz Ergotimos i malarz Klitias, uczniowie
Sofilosa. Waza ma wysokość 66, obwód 188 cm.
Razem ozdobiona jest 270 przedstawieniami ludzi i
zwierząt oraz 121 inskrypcjami. W kompozycji
zdobień odnajdujemy jeszcze pasy na brzuścu, szyi
i jeden na stopce. Przeważają tu sceny
z mitologii greckiej. Jedynie w dolnej partii brzuśca
pozostałością wpływów wschodnich jest scena
polowania lwów na jelenia i byka oraz heraldyczna
grupa palmet i gryfów. Postacie na wazie były
wysmukłe, nerwowe w ruchach, co nadawało im
indywidualne cechy. Sposób rysowania jest prosty:
głowa z profilu, oko i tors en face, natomiast nogi
znowu z profilu. Modelunek ryty, ograniczony retusz
czerwoną i białą farbą.
 Malarstwo greckie
miało charakter ścienny
i enkaustyczny.
Obowiązującą estetyką
był realizm. Najważniejsi
przedstawiciele tej sztuki
to Apollodor, znany jako
„malarz cieni”, Apelles –
malarz Aleksandra
Wielkiego. Technika
enkaustyczna polegała na
mieszaniu na gorąco farb z
pszczelim woskiem i
nanoszeniu ich na marmur,
drewno lub kość słoniową.

Fresk mykeński
 Warto pamiętać, że w starożytnej Grecji malowano także
pomniki, kolumny i inne elementy architektoniczne, a
efekt, jaki można dziś oglądać (czysty marmur) odbiega
daleko od oryginalnej wersji kolorystycznej. Jeżeli zaś chodzi
o malarstwo artystyczne, znanym dziełem był obraz bitwy
pod Issos, który jednak zachował się tylko w postaci kopii.
Do dziś nie przetrwały żadne oryginały malarstwa greckiego.