Prof.dr.ir.

Hans Janssen
Afdeling Bouwfysica
Dep. Burg. Bouwkunde
Kasteelpark Arenberg 40
B-3001 Heverlee, België

2Bbwk & 2Bira

BOUWFYSICA
1

Overzicht vandaag

❖ 01. Warmte & Massa - Inleiding

• Professor & assistenten
• Gebouwprestaties: prestatiecriteria, huidige relevantie,
WVL balansen
• Cursusorganisatie: cursusinhoud, cursusorganisatie

2
2

1
 01. Warmte & Massa - Inleiding
Professor & assistenten
❖ Professor
• Hans Janssen
• 1992 - 1997: Burgerlijk ingenieur bouwkunde, KU Leuven, BE
• 1997 - 2006: Afdeling Bouwfysica, KU Leuven, BE
• 2006 - 2011: Building Physics and Services Section, DTU, DK
• 2011 - nu: Afdeling Bouwfysica, KU Leuven, BE
• onderzoeksgebieden:
➢ algemeen: warmte- en vochttransport in poreuze materialen
➢ specifiek: poriënschaalreken- en meetmethodes, simulaties
• hans.janssen@kuleuven.be

❖ Assistenten
• Daan Deckers & Kato Loeckx
• resp. doktoraatsstudent & bachelorstudent
• zullen assisteren tijdens oefenzittingsdelen 3
3

A. Prestatiecriteria 01. Warmte & Massa - Inleiding

Gebouwprestaties
❖ Gebouwprestaties: vier prestatiecategoriën
POLL

Gewenst: Voorzien door:

een een
AANGENAME1,2 DUURZAME1,2
binnenomgeving gebouwschil

→ aangenaam1: garantie gezondheid van gebouwgebruikers

→ aangenaam2: optimaal WVLcomfort van gebouwgebruikers
→ duurzaam1: maximalisatie levensduur (schade vermijden)
→ duurzaam2: minimalisatie verbruik energie (en materialen)
4
4

2
 A. Prestatiecriteria

❖ Prestatie – gezond: vervuiling binnenomgeving

• uitscheiding polluenten • indringing radongas

floor varnish
emission [kg/h]

30 50
%RH 70
%RH
%RH

→ uitscheiding van polluenten → radon leidt tot longkanker

door bouwmateriaal vervuilt
de binnenomgeving
→ uitscheiding hangt af van de
temperatuur & vochtigheid
5
→ radon is radio-actief gas dat
voorkomt in bodem; vervoer
doorheen gebouw hangt af
van de luchtstromen
5

A. Prestatiecriteria

❖ Prestatie – comfortabel: oncomfortabele condities

• thermisch discomfort • ervaring van tocht

aandeel ontrevreden [%]

100 80
relatieve vochtigh. [%]

80 40
20
60
10
40 5 T↑
20 2
0 1
12 16 20 24 28 32 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
luchttemperatuur [°C] luchtsnelheid [m/s]

→ evaluatie thermisch comfort → ‘tocht’ is luchtstroom die als on-

in binnenomgevingen door
gebouwgebruikers
→ discomfort hangt samen met
temperatuur & vochtigheid
6
comfortabel ervaren wordt door
mensen (te veel afkoeling)
→ ervaring van tocht hangt af van
luchtstromen
6

3
 Klastoepassing

❖ Gezond & comfortabel: belangrijk voor productiviteit

Impact ventilatie op algemene appreciatie & uitgevoerde optellingen

ventilatie:
3 of 30 l/s pollutie:
POLL

per persoon
20 jr oud
tapijt

• met 30 l/s ventilatie: 78 % appreciatie & 255 optellingen/uur

• met 3 l/s ventilatie: 72 % appreciatie & ??? optellingen/uur
• financiële opbrengst: 0.5 % tot 4 % van BNP (cijfers uit USA)

7
7

A. Prestatiecriteria

❖ Prestatie – duurzaam1: schade door vochtindringing

• verweren van metselwerk • afbladeren van schilderingen

→ vochtindringing resulteert in → vochtindringing leidt tot het

verwering van metselwerk
→ schade aan het metselwerk
hangt af van vochtstromen
in & uit de muur
8
afbladeren van fresco
→ schade aan fresco veroorzaakt
door vochtstromen van & naar
het beschilderd oppervlak
8

4
 A. Prestatiecriteria
❖ Prestatie – duurzaam1:
• schimmel op materialen
→ schimmel veroorzaakt door
hoge vochtigheid, in combi
met normale temperaturen
→ schimmelgroei hangt af van
vochtigheid & temperatuur
9
A. Prestatiecriteria
❖ Prestatie – duurzaam2:
• energiegebruik wereld
aandeel eindgebruik (%):
industrie
residentieel
commercieel
transport
andere
bron: International Energy Agency
→ residentiële & commerciële
gebouwen verantwoordelijk
voor 35-40% van totaal
→ vooral: verwarming, venti-
latie, koeling, conditionering
10
schade door hoge vochtigheid
• rot van houtmaterialen
→ houtrot kan zich ontwikkelen
in nat hout, bij normale tem-
peraturen
→ houtrot wordt gestuurd door
vochtigheid & temperatuur
9
excessief energieverbruik
• verbruik fossiele brandstoffen
→ gebouwen spelen sterke rol in
klimaatsverandering en uitput-
ting van fossiele brandstoffen
→ energiegebruik in gebouwen
moet maximaal gereduceerd
10
5
 A. Prestatiecriteria

❖ Prestatie – duurzaam2: excessief energieverbruik

• energiegebruik algemeen • ventilatieraam of groendak

→ binnentemperatuur verschilt → ventilatieraam: interactie van

van buitentemperatuur, wat
warmteverliezen meebrengt
→ energiegebruik hangt af van
warmteopslag & -transport
11
warmte en lucht; groendak: in-
teractie van warmte en vocht
→ energiegebruik ook bepaald
door lucht- en vochtgedrag
11

A. Prestatiecriteria

❖ Gebouwprestaties: gelinkt aan WVL status/stroom

Criteria voor gezondheid, comfort, duurzaamheid hangen vaak

samen met warmte, vocht, lucht (WVL) status/stroom

❖ Gebouwprestaties: inzicht in & controle over WVL

POLL

Benodigd:
INZICHT in & CONTROLE over
WARMTE, VOCHT & LUCHT STATUS/STROOM
in MATERIALEN, BOUWDELEN, GEBOUWEN

12
12

6
 B. Huidige relevantie ? 01. Warmte & Massa - Inleiding
Gebouwprestaties
❖ Ontwerp van gebouwen: voorbeelden uit actualiteit

• Meer meldingen over schimmelvorming sinds energiecrisis

“Stijging komt waarschijnlijk deels doordat mensen hun huis niet durven te
ventileren vanwege de hoge energieprijzen.”(Bouwformatie, jan 2023)

• Last van vocht in huis? Zoveel kost het om dat aan te pakken
“18 procent van de Belgische woningen kampt met schade door vochtpro-
blemen.” (Het Laatste Nieuws, jan 2022)

• Slechte luchtkwaliteit in klassen: ‘Kinderen scoren lager op toetsen’

“Te veel CO2 in de lucht is niet bevorderlijk voor de kinderbreinen. Integen-
deel, ze presteren minder goed.” (Metronieuws, dec 2022)

• Belg geeft Oekraïens oorlogspuin tweede leven

“Professor ontwikkelde een technologie om oud beton te recycleren tot een
nieuw bouwmateriaal.” (De Standaard, maa 2023)
13
13

B. Huidige relevantie ?

❖ Ontwerp van gebouwen: snelle evolutie oplossingen

• traditioneel gebouwontwerp: - oplossingen met trage evolutie

- kinderziektes zijn geëlimineerd

• tegenwoordig gebouwontwerp: - vaak via unieke oplossingen

- oplossingen evolueren sterk

14
14

7
 B. Huidige relevantie ?

❖ Ontwerp van gebouwen: snelle evolutie oplossingen

Stimuli voor evolutie: groeiende eisen voor duurzaamheid,

gezondheid en comfort

• “Op weg naar een klimaatneutrale Vlaamse bouw” (Embuild, 2022)

POLL

CO2-emissies en -reductiemogelijkheden

15
15

B. Huidige relevantie ?

❖ Ontwerp van gebouwen: snelle evolutie oplossingen

Stimuli voor evolutie: groeiende eisen voor duurzaamheid,

gezondheid en comfort

• “Op weg naar een klimaatneutrale Vlaamse bouw” (Embuild, 2022)

Doelstellingen voor circulair bouwen

16
16

8
 C. WVL balansen 01. Warmte & Massa - Inleiding
Gebouwprestaties
❖ Gebouwprestaties: gelinkt aan WVL status/stroom

Criteria voor gezondheid, comfort, duurzaamheid hangen vaak samen

met warmte, vocht, lucht (WVL) status/stroom

❖ Gebouwprestaties: inzicht in & controle over WVL

Benodigd:
INZICHT in & CONTROLE over
WARMTE, VOCHT & LUCHT STATUS/STROOM
in MATERIALEN, BOUWDELEN, GEBOUWEN

17
17

C. WVL balansen

❖ Inzicht in & controle over: WVL status en stroom

Voorbeeld: zomerse oververhitting in kantoor

beleefd probleem: medewerker vindt het ‘te heet’

eigenlijk probleem: binnentemperatuur is te hoog
model van probleem: binnentemperatuur = resultaat van
balans in- en uitstromende warmte
binnen T = balans (zonnestraling, ventilatie, transmissie)
inzicht & controle: controle over binnentemperatuur
via controle over warmtestromen
via opstellen van WVL balansen 18
18

9
 Klasvoorbeeld

❖ Warmtebalansen: evenwicht in- en uitstroom warmte

Evolutie van initiële naar finale temperatuur van pot water

Tkeuken = 20 °C
Qgasvuur = 1000 W
Hpot = 20 W/K

• voor aansteken gasvuur:

Qin = 0 W → Twater = Tkeuken
→ Quit = Hpot∙(Twater – Tkeuken) = 0 W
• na aansteken gasvuur:
Qin = Qgasvuur → Twater > Tkeuken
→ Quit = Hpot∙(Twater – Tkeuken) > 0 W & < 1000 W
• evenwichtstoestand:
Qin = Qgasvuur = Quit = Hpot∙(Twater – Tkeuken)
→ Twater = Tkeuken + Qgasvuur/Hpot = 70 °C 19
19

Klasvoorbeeld

❖ Warmtebalansen: evenwicht in- en uitstroom warmte

Thermische analyse kantoor (comfort zomer, verwarming winter)

Vkantoor: 45 m³
Amuur: 3 m²
Araam: 6 m²

20
20

10
 Klasvoorbeeld

❖ Warmtebalansen: evenwicht in- en uitstroom warmte

Zomersituatie: thermisch comfort in kantoor ?

Qzon: 300 W Qzon

Htrans: 15 W/K
Hvent: 15 W/K Te = 20 °C Ti = ?

• Warmtebalans: Qin = Qzon = Quit = Htrans∙(Ti – Te) + Hvent∙(Ti – Te)

→ Ti = Te + Qzon/(Htrans + Hvent)
• Standaard: → Ti = 30 °C
• Ventilatie : Hvent = 60 W/K → Ti = 24 °C
• Zonwering: Qzon = 60 W → Ti = 22 °C

21
21

Klasvoorbeeld

❖ Warmtebalansen: evenwicht in- en uitstroom warmte

Wintersituatie: nodige verwarming in kantoor ?

Htrans: 15 W/K
Hvent: 15 W/K
Te = 0 °C Ti = 20 °C

Qverwarm

• Warmtebalans: Qin = Qverwarm = Quit = Htrans∙(Ti – Te) + Hvent∙(Ti – Te)

→ Qverwarm = (Htrans + Hvent)∙(Ti – Te)
• Standaard: → Qverwarm = 600 W
• Ventilatie : Hvent = 7.5 W/K → Qverwarm = 450 W
• + Isolatie : Htrans = 2.5 W/K → Qverwarm = 200 W

22
22

11
 C. WVL balansen

❖ Inzicht in & controle over: WVL status en stroom

Voorbeeld: hoge kosten voor gasverbruik kantoorgebouw

eigenlijk problem: warmtevraag in gebouw te hoog
model van probleem: warmtevraag = resultaat van
balans in- en uitstroom warmte
warmtevraag = balans (zonnestraling, ventilatie, transmissie)
inzicht & controle: controle over gasverbruik via
controle over warmtestromen
via opstellen WVL balansen

❖ Inzicht in & controle over: WVL status en stroom

Inzicht in & controle over hygrothermische prestaties (WVL)
te bekomen via opstellen van warmte-, vocht-, luchtbalansen
23
23

A. Cursusinhoud 01. Warmte & Massa - Inleiding

Cursusorganisatie
❖ KUL-H01H3B Bouwfysica: leerdoelen

• duiden waarom warmte, vocht, lucht cruciaal zijn in bouwfysisch

ontwerpen en ontleden van materialen, bouwdelen, gebouwen;
• bespreken hoe opslag en transport van warmte, vocht, lucht in
materialen, bouwdelen en gebouwen verlopen;
• formuleren van warmte-, vocht-, luchtbalansen voor bouwfysische
toepassingen, met toepassing van de transportvergelijkingen voor
warmte, lucht, vocht daarin;
• ontwerpen van bouwfysisch correcte componenten en gebouwen,
ontleden van bouwfysisch incorrecte componenten en gebouwen;
• classificeren van bouwmaterialen in functie van hun bouwfysische
eigenschappen, en evalueren van de invloed van die eigenschappen
op de prestaties van materialen, bouwdelen en gebouwen;

24
24

12
 A. Cursusinhoud

❖ KUL-H01H3B Bouwfysica: lessenschema

• 01. Warmte & Massa - Inleiding

• 02. Warmte - Concepten + Geleiding
• 03. Warmte - Convectie
• 04. Warmte - Straling
• 05. Warmte - Weerstanden
• 06. Warmte - Gecombineerd
• 07. Warmte - Meerdimensionaal
• 08. Warmte - Nietstationair
• 09. Massa - Lucht & vocht & materialen
• 10. Massa - Dampdiffusie
• 11. Massa - Luchttransport
• 12. Massa - Lucht & warmte & damp
• 13. Massa - Vochttransport in poriën
• 14. Massa - Vochttransport in materialen
• 15. Massa - Vochttransport en poriënruimte 25
25

B. Cursusorganisatie 01. Warmte & Massa - Inleiding

Cursusorganisatie
❖ KUL-H01H3B Bouwfysica: cursusmateriaal

• hoorcolleges:
lespresentaties Tekstboek ‘Bouwfysica’
(met comments) - van Hugo Hens
- uitgeverij: Acco
• oefenzittingen: - mogelijke aan-
oefeningopgaves vulling bij pre-
(en -oplossingen) sentaties
- niet verplicht !!!
• verdeeld door VTK Cursusdienst

BASIS VOOR EXAMENS

26
26

13
 B. Cursusorganisatie

❖ Contactmomenten: geïntegreerde lessen

• hoorcollege + oefenzitting: in één lesblok van 4 uur

• 0 u - 1u 20 min: oefenzitting
• 1u 20 min - 4 u: hoorcollege

❖ Evaluatie in juni: oefeningentest & examen

• oefeningentest: semestereinde, 14.00-17.30h 8/20

o inhoud: oefeningen
o format: schriftelijk, gesloten boek (formularium)
• finaal examen: in normale examperiode juni 12/20
o inhoud: theorie (8/20), concept. oefening (4/20)
o format: mondeling, gesloten boek (formularium)

27
27

01. Warmte & Massa - Inleiding

The end

28
28

14