სარჩევი

1, თემა: რელიგია, როგორც იდეოლოგის ფორმა ----------------------------------------- 5

1. განსხვავებები რელიგიურ იდეებში; რელიგიის ძირითადი ღირებულებები;
2. რელიგიური და რწმენითი სისტემები; რელიგიის ფორმები.---------------------------------- 5
3. რელიგიური კონფლიქტი - ერთგვარი იდეოლოგიური კონფლიქტი; -------------------------7

2. თემა: საერთაშორისო პოლიტიკა და რელიგიები ------------------------------------- 10

1. რელიგიათა უნივერსალური და გლობალური მისწრაფებები; ----------------------------------10
2. თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობების რელიგიური მინიშნებები; ---------------- 12
3. “არატრადიციული რელიგიური მიმდინარეობები - სექტები -------------------------------- 14

3, თემა: რელიგიის გავლენა დიპლომატიაზე ----------------------------------------------------------- 16

1. რელიგია და სახელმწიფოებრიობა; ----------------------------------------------------------------------------16
2. კათოლიკური და პროტესტანტული ტრადიციები დიპლომატიაში;------------------------------------20
3. რელიგიის საზღვრები საერთაშორისო პოლიტიკაში; ----------------------------------------------------- 21

4. თემა: რელიგიის სეკულარიზაცია და კონცეპტუალური კულტურა -----------------23

1. რა არის სეკულარიზმი?---------------------------------------------------------------------------- 23
2. ლიბერალიზმი და სეკულარიზმი -----------------------------------------------------------------25
3. სეკულარული სახელმწიფოები ------------------------------------------------------------------- 28
4. სეკულარიზმი საქართველოში --------------------------------------------------------------------29
5. სეკულარიზმის კონცეპტუალური კულტურა ---------------------------------------------------30

5, თემა: რელიგია გლობალიზაციის პირობებში ----------------------------------------33

1. ტრადიციული რელიგიური ღირებულებების რღვევა ---------------------------------------- 33
2. ეკუმენიზმის განვითარება XXI ს ---------------------------------------------------------------- 35
3. ისლამური გავლენის გაძლიერება ევროპაში -------------------------------------------------- 26
4. კულტურის გავლენა საერთაშორისო ურთიერთობებზე ------------------------------------- 40

6, თემა: ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის თანამედროვე მოდელები --- 44

1. . სახელმწიფოსა და რელიგიის სრული გამიჯვნა; ---------------------------------------------- 44
2. . სახელმწიფოსა და რელიგიის კორპორაციული გამიჯვნა; ------------------------------------45
3. . რელიგიური პრიორიტეტები; ------------------------------------------------------------------- 48
4. . სახელმწიფო რელიგიის სტატუსი --------------------------------------------------------------51

თემა 7. რელიგიური ფაქტორები და საერთაშორისო ურთიერთობები

თეოპოლიტიკური მიდგომა. --------------------------------------------------------------54
1. გეოპოლიტიკიდან თეოსტრატეგიამდე. ----------------------------------------------------------55
2. გლობალურ კუთვნილებასა და ადგილობრივ ფესვგადგმულობას შორის -----------------.56
3. ცვალებადი საზღვრები.-----------------------------------------------------------------------------57
4. პროზელიტიზმით გამოწვეული კონფლიქტები. -----------------------------------------------59
5. არსებობს რელიგიური აღმსარებლობების გავლენა ამერიკის საგარეო პოლიტიკაზე? ----60
6. რელიგიური ორგანიზაციების საერთაშორისო პოლიტიკა. -----------------------------------62
7. რელიგიათა სტრატეგიები და მათი სპეციფიკა.--------------------------------------------------64

3
8. თემა ეთნოკონფესიური კონფლიქტები თანამედროვე მსოფლიოში --------------------65
1. ისლამური ფუნდამენტალიზმი ------------------------------------------------------------------ 65
2. ისლამური რევოლუცია ირანში 1978- 1979წწ -------------------------------------------------- 67
3. ,,ინტეგრიზმი” (ვაჰაბიზმი) კავკასიის რეგიონული გეოპოლიტიკის ჭრილში- ------------ .71
4. რელიგიური დაპირისპირება ირლანდიაში ----------------------------------------------------- 78
5. სეპარატიზმი აფრიკისა და აზიის სახელმწიფოებში ------------------------------------------ 81

9. თემა: კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ლათინურ ამერიკის ერებში.--------- 85

1. ძირითადი ერები და მათი კულტურა -------------------------------------------------------------- 85
2. ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგია ------------------------------------------- 89
3. ევროპის ტრადიციების გავლენა კულტურაზე. ----------------------------------------------------93

10 თემა: რელიგიის როლი ისლამურ სამყაროში ------------------------------------------- 97

1. არაბ-მუსლიმთა კულტურის თავისებურებები ---------------------------------------------- 97
2. აყიდა ----------------------------------------------------------------------------------------------- 103
3. სუფიზმი --------------------------------------------------------------------------------------------103
4. თეოკრატიული მმართველობა ------------------------------------------------------------------ 106
5. ისლამი საერთაშორისო ურთიერთობებში ----------------------------------------------------- 109

11 თემა: კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ქრისტიანობაში -------------------- 113

1. მართლმადიდებლობა და მისიონერული მოღვაწეობა-------------------------------------- 113
2. არსობრივი განსხვავებანი მართლმადიდებლობასა და რომაულ კათოლიციზმს შორის 115
3. პროტესტანტიზმი. ანგლიკანური რელიგია ------------------------------------------------ 120
4. ისლამსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობის მომავალი.--------------------------------- 123

12, თემა: იუდეველთა რელიგიური ტრადიცია და სიონიზმი ებრაულ საზოგადოებაში ---126

1. იუდაიზმის ეთიკა. რწმენის სიმბოლო იუდაიზმში. ------------------------------------------ 126
2. მსოფლიო იუდეველთა რელიგიური მოძრაობა. სიონიზმი --------------------------------- 131
3. რელიგიური პარტიები ისრაელის პარტიულ სისტემაში. -------------------------------------- 136

13. თემა: კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები აზიის ქვეყნებში----------------- 140

1. კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ჩინეთში --------------------------------------------- 140
2. კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები იაპონიაში(სინტოიზმი) --------------------------- 143
3. კულტურულ-რელიგიური ტრადიცია ინდოეთში --------------------------------------------- 150

14, თემა: კავკასია —რელიგია და კულტურა -------------------------------------------- 156

1. რელიგიები და ეთნოსები სამხრეთ კავკასიაში. --------------------------------------------------- 156
2. სექტები კავკასიაში ---------------------------------------------------------------------------------- 166
3. ცივილიზაციათა კონფლიქტის პროგნოზი და მისი რელიგიური საფუძვლები. სამხრეთ
კავკასია ამ პროგნოზის პრიზმაში ------------------------------------------------------------------ 169
გამოყენებული ლიტერატურა --------------------------------------------------------------------------- 176

4
 1. თემა: რელიგია, როგორც იდეოლოგის ფორმა
4. განსხვავებები რელიგიურ იდეებში; რელიგიის ძირითადი ღირებულებები;
5. რელიგიური და რწმენითი სისტემები; რელიგიის ფორმები.
6. რელიგიური კონფლიქტი - ერთგვარი იდეოლოგიური კონფლიქტი;

კაცობრიობის ისტორია მაგიისა და რელიგიის, მათი მონაცვლეობის, თანაარსებობისა და

ტრანსფორმაციების გარეშე წარმოუდგენელია. რელიგია, რომელიც ჯერ კიდევ XIX საუკუნის
ბოლო მესამედიდან აკადემიური, საუნივერსიტეტო შესწავლის საგნად იქცა, ადამიანური
მოღვაწეობის, ზოგადკაცობრიული კულტურის განსაკუთრებული სფეროა: სათუთი,
მრავალგანზომილებიანი, მზარდი, კლებადი, მოულოდნელობებით, შინაგანი
წინააღმდეგობებით აღსავსე, ცვალებადი და ზოგჯერ კვდომადიც.
რელიგიის დეფინიცია ანუ განსაზღვრება თავისი მეცნიერული სტილით ორნაირია:
სუბსტანციონალისტური და ფუნქციონალისტური. სუბსტანციონალისტები ცდილობენ
რელიგიის სუბსტანციის ანუ არსის განსაზღვრას, ხოლო ფუნქციონალისტები რელიგიის
ფუნქციაზე ამახვილებენ ყურადღებას. რელიგიის არსზე ფიქრი ნიშნავს იმაზე ფიქრს, თუ რა
არის რელიგია, ხოლო ფუნქციაზე ფიქრი კი რელიგიის ფუნქციაზე, დანიშნულებაზე ფიქრს.
რასაკვირველია, გარკვეულწილად რელიგიიის არსისა და ფუნქციის ძირითადი
პარამეტრების დადგენა პასუხიცაა იმაზე, თუ რა არის რელიგია და რა არ არის.
რელიგიის განსაზღვრების დროს სხვადასხვა ავტორი თავისი ტემპერამენტის,
კულტურული წიაღის, რელიგიურობა-არარელიგიურობის, პროფესიის და სულიერი
თავგადასავლის მიერაა შთაგონებული და გონებრივად შეიარაღებული. და ბუნებრივია ის
მრავალფეროვნებაც, რაც თავიდანვე, თუნდაც ზედაპირული მიმოხილვის დროსაც
თვალშისაცემია.
ვატიკანის II მსოფლიო კრება აცხადებს, რომ ადამიანს აქვს უფლება რელიგიის
თავისუფლებაზე. აღნიშნული თავისუფლება გულისხმობს, რომ ყველა ადამიანი თავისუფალია
ინდივიდების, სოციალური ჯგუფების ან სხვა ნებისმიერი ადამიანური ძალის მხრიდან
იძულებისაგან ...რელიგიის თავისუფლების საფუძველი ადამიანის პიროვნების ღირსებაშია,
რადგანაც ეს ღირსება უფლის გაცხადებული სიტყვის თანახმადაა ცნობილი.
დეკლარაციის ეს ნაწილი, ყოვლისმომცველად შეეხება იძულებას არა მარტო
სახელმწიფოს, არამედ „ნებისმიერი ადამიანური ძალის“ მხრიდან. იგი რელიგიის თავისუფლებას
განსაზღვრავს როგორც „უფლებას“, რომელიც დამახასიათებელია ადამიანის პიროვნებისათვის
და, შესაბამისად, ბუნებით, ანუ ადამიანის უფლებას წარმოადგენს. ვატიკანის დეკლარაციით,
ადამიანური საწყისის მქონე ეს ბუნებითი უფლება, როგორც ქრისტიანული მრწამსისათვის
მნიშვნელოვანი მოვლენა, დაკავშირებული იქნა საღვთო გამოცხადებასთან. დეკლარაცია ასევე
შეიცავდა ერთგვარ მინიშნებას, რომ მასში გამოხატული მტკიცებანი წარმოადგენდა რელიგიური
რეპრესიის იმ პოლიტიკის რადიკალურ უარყოფას, რასაც კათოლიკური ეკლესია საუკუნეების
განმავლობაში ახორციელებდა. მინიშნება შეიძლება დანახული იქნეს დეკლარაციაში
წარმოდგენილ წინადადებაში, რომ ადამიანური ღირსება „მხოლოდ მრავალსაუკუნეობრივ
გამოცდილებათა შედეგად იქნა უკეთ გააზრებული და შეცნობილი“.

2. რელიგიური და რწმენითი სისტემები. რელიგიის ფორმები.

რელიგიის, როგორც დამოუკიდებელი სულიერი სფეროს ჩამოყალიბებას, წინ რწმენისა
და რიტუალების ფორმირებისა და განვითარების გრძელი გზა უძღოდა. გვარტომობრივი
რელიგიის ერთ-ერთი უძველესი ფორმაა ტოტემიზმი - რწმენა ტომისა და რომელიმე ცხოველის,
მცენარის ან ბუნებრივი მოვლენის სულიერ კავშირზე. პირველყოფილ საზოგადოებაში
გავრცელებული იყო ფეტიშიზმი - საგნების თაყვანისცემა, რომელთაც თითქოს ზებუნებრივი
5
თვისებები ჰქონდათ. ამის გარდა, გვაროვნული წყობისათვის დამახასიათებელი იყო წინაპრების
კულტი, რომლებიც თითქოს გავლენას ახდენენ შთამომავლობაზე, აგრეთვე სულებისა და სულის
რწმენა, ბუნების გასულიერება, რასაც ანიმიზმი ეწოდება. პირველყოფილი რელიგიური
წარმოდგენების ეს ფორმები ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში თანაარსებობდნენ. ასევე
გავრცელებული იყო მაგია. მაგს გარკვეული ქმედებებისა და შელოცვის მეშვეობით გავლენა
უნდა მოეხდინა ადამიანზე ან ბუნებრივ მოვლენებზე. მოგვიანებით ყალიბდება უფრო რთული
წარმოდგენები სულზე, მის არსებობაზე ადამიანის გარდაცვალების შემდეგ, მიღმურ სამყაროზე,
ღმერთების ქმედებებსა და გმირებზე. ანტიკურობაში ღმერთების მკაცრი, მოწესრიგებული
სისტემა არსებობდა, მაგრამ ამ დროისთვის ჯერ კიდევ არ იყო დადებული ზღვარი
მითოლოგიურ და რელიგიურ პერსონაჟებს შორის. თუმცა საკრალური გმირები მაღლდებიან
მთავარ, უმაღლეს ღმერთამდე. ბევრი ასეთი რელიგია დღემდე არსებობს: ინდუიზმი,
შინტოიზმი, დაოსიზმი, ზოროასტრიზმი, ჯაინიზმი. პარალელურად იქმნება თეისტური
რელიგიები. უფრო მკაფიოდ ხდება სხეულისა და სულის, მიწიერისა და ზეციურის განყოფა და
მათი სხვადასხვა მხარეს დაყენება. თეისტურ რელიგიებს მიეკუთვნებიან: იუდაიზმი,
ქრისტიანობა, ისლამი. ეთნიკურ ან პოლიტიკურ საზღვრებში მოქცეული ადრეული რელიგიები
ადგილს უთმობენ ზენაციონალურ მსოფლიო რელიგიებს (ბუდიზმს, ქრისტიანობას, ისლამს),
რომლებიც აერთიანებენ ყველა ადამიანს დაბადების ადგილის, ენისა და ეთნიკური
წარმომავლობის მიუხედავად.
გავრცელებულ რელიგიათა მიმდევრების რაოდენობა მსოფლიოში
წყარო - ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“, 2001 წელი
ქრისტიანები - 2.1 მილიარდი
ისლამის აღმსარებელნი - 1.5 მილიარდი
ინდუიზმის აღმსარებელნი - 900 მილიონი
ჩინური ხალხური რელიგიების მიმდევარნი - 394 მილიონი
ბუდიზმის აღმსარებელნი - 376 მილიონი
არატრადიციული რელიგიების მიმდევარნი - 121 მილიონი
გვარტომობრივი რელიგიების მიმდევარნი - 111 მილიონი
სიქჰიზმის მიმდევარნი - 19 მილიონი
იუდაიზმის აღმსარებელნი - 14 მილიონი
სპირიტუალისტები - 15 მილიონი
ბაჰაის მიმდევარნი - 7 მილიონი
ჯაინიზმის მიმდევარნი - 4.2 მილიონი
არარელიგიურები - 641 მილიონი
ათეისტები - 220 მილიონი
2002 წელს საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტმა მოსახლეობის
რელიგიურობის ნიშნით აღწერა აწარმოა, რომლის შედეგები 2004 წელს გახდა ცნობილი. გაირკვა:
საქართველოს იმ ტერიტორიის მოსახლეობა, რომელსაც მაშინ ცენტრალური ხელისუფლება
აკონტროლებდა, 4 375 535 სულს ითვლიდა; მართლმადიდებლად თავს 3 666 233, ანუ 83, 9%
თვლიდა, კათოლიკედ - 34 727, ანუ 0,8%, სომეხთა სამოციქულო ეკლესიის წევრად - 171 139, ანუ
3,9%, იუდეველად - 3 541, ანუ 0,1%, მუსლიმად - 433 784, ანუ 9,9%, სხვა რელიგიური რწმენის
აღმსარებლად - 28 631, ანუ 0,8%, ხოლო 28 631, ანუ 0,6% არცერთი რელიგიის მიმდევარი არ იყო.
ამრიგად, არამართლმადიდებლების საერთო რაოდენობა (ათეისტების, ნიჰილისტებისა და
აგნოსტიკოსების ჩათვლით) უკანასკნელი ოფიციალური მონაცემების მიხედვით 705 302, რაც
მოსახლეობის საერთო რაოდენობის 16,1%-ს შეადგენს.

6
 4. რელიგიური კონფლიქტი - ერთგვარი იდეოლოგიური კონფლიქტი;

XXI-ე საუკუნეში გამორჩევით წინა საუკუნეებისგან, აქტიურად განიხილება რელიგიის

როლი და ფაქტორები მსოფლიო პოლიტიკასა და საერთაშორისო ურთიერთობებში. მართალია
ის ფაქტიც, რომ წლების განმავლობაში რელიგიური დაძაბულობის განმსაზღვრელი ფაქტორები
გაქრა და მივიწყებული იქნა საერთაშორისო ურთიერთობებში.
დღეისათვის, აქტიურია კამათი იმის შესახებ, თუ რამდენად ხშირი შეიძლება იყოს
დაძაბულობა და საერთაშორისო კონფლიქტები, რომლის გამომწვევ მიზეზსაც რელიგია
წარმოადგენს. აქვე გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ რელიგია ხშირად ცდება
საზღვრებს და იკავებს მნიშვნელოვან ადგილს მსოფლიო გეოპოლიტიკურ რუკაზე. სწორედ აქ
ხდება იმ სხვადასხვა ინტერესთა თანხვედრა ერთმანეთში, რასაც დაპირისპირება ჰქვია,
რომელიც ხშირად გადაიზრდება მწვავე კონფლიქტებში.
იმისათვის, რომ რელიგიური მახასიათებლით აღვწეროთ კონფლიქტი, არ არის საკმარისი
მხოლოდ ის, რომ კონფლიქტში მონაწილე მხარეები სხვადასხვა რელიგიის მიმდევრები იყვნენ.
რელიგია უნდა იდგეს კონფლიქტის დღის წესრიგში. ამასთანავე ერთ-ერთი მხარე უნდა
მოელოდეს სხვა ქვეყნებში ერთმორწმუნეთა გაერთიანებას, როგორც კონფლიქტზე რეაქციას. რაც
თავის მხრივ იძენს საერთაშორისო სტატუსს, რომ აღნიშნული რელიგიური კონფლიქტი არ
შეიძლება განხილული იქნეს ლოკალურ სივრცეში, არამედ საერთაშორისო დონეზე.
დასაბუთებით შეიძლება ისაუბრო კონფლიქტში რელიგიის ფაქტორის ჩართვაზე, თუ
ქვემოთმოყვანილი პირობებიდან ერთ-ერთი მაინც დაკმაყოფილებულია: 1. ერთ-ერთი მხარე
მაინც მიმართავას აზროვნების რელიგიურ ასპექტს, რათა მოახდინოს კონფლიქტური ქცევის
დაკანონება. 2. პარტიათა პოლარიზაცია განმტკიცებულია რელიგიური იდენტურობით ან
თეოლოგიური პერსპექტივებით.[1]
დღევანდელი საერთაშორისო პოლიტიკური მდგომარეობის საფუძველზე შეიძლება
ითქვას, რომ რელიგიური თემები გააქტიურებულნი არიან და ზედმეტად ერევიან
სახელმწიფოთა პოლიტიკაში. მათი უადგილო ჩართულობა ხშირად იწვევს რელიგიურ თემთა
შორის დაპირისპირებას. მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ “მარშის სეზონი’’ ჩრდილოეთ
ირლანდიაში, სადაც რელიგიური დაპირისპირება კათოლიკებს და პროტესტანტებს შორის
პოლიტიკური ელფერის მატარებელი იყო, რამაც გამოიწვია თემთა შორის დაპირისპირება და
საფრთხე შეუქმნა მშვიდობიან მოქალაქეებს.
XX-ე საუკუნის ბოლოს საერთაშორისო ურთიერთობებში გამოიკვეთა ორი უმთავრესი
ტენდეცია, რელიგიის, როგორც კონფლიქტების წარმომქმნელი ძალა. პირველი ტენდენცია
ასახავს ცივი ომის შემდეგ წარმოქმნილ შიდარეგიონულ კონფლიქტებს. მაგალითად,
აღმოსავლეთ ევროპაში (პოსტსაბჭოთა სივრცის დაშლის შემდეგ) არსებულ ეთნო-რელიგიურ
დაპირისპირებებს. მეორე ტენდენცია აჩვენებს, რომ თანამედროვე კონფლიქტთა ურავლესობა
შიდასახელმწიფოებრივია და საფუძვლად უდევს ავტონომიისა და თვითმმართველობების
საკითხები. ხშირად რელიგია და ეთნოსი მოიაზრება, როგორც ადამიანის თვითიდენტობის
გამოხატვის საშუალება, ამიტომაც ჯონ პოლ ლედერახი და ენკი რეგეერი უპირატესობას
“იდენტობის კონფლიქტებზე’’ საუბარს ანიჭებენ, რადგან “ ხშირად მმართველი სტრუქტურების
წარუმატებლობის შედეგად, ვერ ხერხდება ძირეული საჭიროებების უზრუნველყოფა,
გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობა და რესურსებისა და სარგებლის თანასწორი
გადანაწილება: ეს ის მახასიათებლებია, რაც ამა თუ იმ ჯგუფთან იდენტიპიკაციას მომხიბვლელს
ხდის’’. პრობლემები მაშინ ჩნდება, როდესაც იდენტობის საკითხს მივყავართ
ფუნდამენტალიზმისკენ ან ექსტრემიზმისკენ - როგორც სეკულარიზაციის “თანამედროვე
ტენდენციისათვის’’ წინააღმდეგობის გამწევი ძალისკენ.[2]
7
 ლედერახის და რეგეერის მოსაზრებები შეიძლება შეფასდეს
დადებითად, რადგანაც რელიგიის აღქმა უნდა დავიყვანოთ პიროვნების იდენტობამდე,
საიდანაც ვლინდება რელიგიისადმი ლტოლვა და თაყვანისცემა. რაც არის მთავარი
განმსაზღვრელი ფაქტორი რელიგიური ფანატიზმისა, რომელიც ხშირად წარმოადგენს
საერთაშორისო კონფლიქტთა ერთ-ერთ მაფორმირებელ მაგალითს. ერთი და იგივე რელიგიური
იდენტობის მატარებელი ჯგუფები, ასევე ხელს უწყობენ სეკულარული რეჟიმების დამყარებას,
რაც არის მათთვის მყარი ბექგრაუნდი, აწარმოონ გარდაქმნები სახელმწიფო პოლიტიკის
დონეზე. რის ნათელ მაგალითსაც წარმოადგენს ისლამი და ის ექსტრემისტული
(ტერორისტული) გაერთიანებები, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან სხვადასხვა ქვეყნებს და
წარმოშობენ საერთაშორისო კონფლიქტებს.
დღეისათვის არსებული რელიგიური კონფლიქტებიდან შეიძლება გამოვყოთ კოსოვო,
თუმცა საერთაშორისო ორგანიზაციები და ამ რეგიონის რელიგიური ლიდერები უარყოფონ
კონფლიქტში რელიგიის გავლენას. ოფიციალურად ომის დაწყების შემდეგ ქვეყანა ეთნიკური
კუთვნილების მიხედვით დაყო : “ რელიგიური იდენტიფიკაცია ეთნიკურ იდენტიფიკაციას
დაექვემდებარა. დაყოფის ეთნიკური ხაზი უფრო მნიშვნელოვანი გახდა, ვიდრე რელიგიის, იმ
ფაქტის მიუხედავად, რომ ეს უკანასკნელი განაგრძობს მნიშვნელოვანი როლის თამაშს პირველის
ფორმირებაში.’’
[3]ფაქტია, რომ კოსოვოს მაგალითი გამოწვეულია ეთნიკურ ნიადაგზე, რომლის ერთ-ერთ
უმთავრეს განმაპირობებელ ფაქტორსაც რელიგია წარმოადგენს. თუმცა, არც მხოლოდ რელიგიის
დადანაშაულება იქნება მართებული არსებულ საერთაშორისო კონფლიქტებში. რელიგია
ამავდროულად შეიძლება განხილული იქნეს, როგორც პრობლემის გადაჭრის და მოგვარების
ერთ-ერთი საუკეთესო ალტერნატივა.
რელიგია შეიძლება მოვიაზროთ, როგორც კონფლიქტების დარეგულირების საუკეთესო
საშუალება. თუმცა ძალიან იშვიათად ხდება რელიგიის, როგორც დამზავებლის გამოყენება
საერთაშორისო ურთიერთობებში. გამომდინარე იქედან, რომ ყველა რელიგია აღიარებს
თავისუფლების, სამართლიანობის, მშვიდობის და შერიგების ფასეულობებს, უნდა ვიფიქროთ
იმაზეც თუ რამდენად ეფექტური და მოქნილი იქნება მისი გამოყენება დაპირისპირების
დასარეგულირებლად. მსოფლიო რელიგიათა პარლამენტი ცდილობს ამ ფასეულობების გარშემო
შემოიკრიბოს რელიგიური ლიდერები. ამ პარლამენტის 1993 წლის დეკლარაციის
უმნიშვნელოვანესს ნაწილში ვკითხულობთ: “ჩვენ ვემსახურებით არაძალადობის კულტურას,
ურთიერთპატივისცემას, სამართლიანობას და მშვიდობას. ჩვენ არ შევავიწროვებთ,
დავაზარალებთ, ვაწამებთ ან მოვკლავთ სხვა ადამიანებს. ჩვენ ვგმობთ ძალადობას, როგორც
განსხვავებათა გადაწყვეტის საშუალებას.’’[4]
უნდა ითქვას, რომ უმრავლესად მშვიდობის მიღწევა რთული და ხანგრძლივია.
კონფლიქტურ სიტუაციაში მდგომარეობის დასარეგულირებლად რელიგიას უფრო მეტი დრო
აქვს განსხვავებით პოლიტიკოსებისა თუ სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებისგან. მათ
არა მხოლოდ მშვიდობისა და დაზავების იდეის გავრცელების პოტენცია გააჩნიათ, არამედ
მრავალი მაგალითი არსებობს მათ მიერ თანამედროვე კონფლიქტურ სიტუაციებში
მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანისა.
საერთაშორისო დონეზე კონფლიქტების პრევენციად, რელიგია უფრო ჰუმანური და
ეკონომიური ალტერნატივაა, ვიდრე სამხედრო ოპერაციები და სხვა სახის ჩარევები.
საერთაშორისო საზოგადოება ცდილობს, კონფლიქტურ მხარეებს შორის დიალოგი აწარმოოს:
თუ კონფლიქტს რელიგიური მომენტიც ახლავს, ცდილობს, დიალოგი რელიგიურ თემებს
შორისაც შედგეს. დიალოგისთვის ყველაზე ხელსაყრელი და საუკეთესო ფორმა მრგვალი
მაგიდის მოწყობაა, როგორც ეს მოხდა ბოსნია-ჰერცოგოვინისა და კოსოვოს მაგალითზე. გარდა
ამისა 2001 წლის 13 ივნისს მაკედონიის რელიგიურ თემთა ერთობლიობამ მიიღო შეთანხმება:
8
“ვხელმძღვანელობთ ჩვენი რწმენის პრინციპებით, ურთიერთდაკავშირებული ვართ ერთად
საცხოვრებლად და სამუშაოდ, როგორც ძმები და დები... ჩვენ ვგმობთ ძალადობასა და
კონფლიქტს, რომელიც გადაჭრის გზების ძიების მაგივრად მხოლოდ ქაოსს ქმნის. ახლანდელი
ძალადობა და კონფლიქტი არ არის დაფუძნებული რელიგიასა და რელიგიურ განსხვავებებზე,
და ჩვენ ვგმობთ მცდელობებს, მიენიჭოს მათ რელიგიური შეუწყნარებლობის იარლიყი... ჩვენ
მკაცრად ვეწინააღმდეგებით ჩვენით მანიპულაციის ნებისმიერ მცდელობას, ისევე, როგორც
რელიგიური სიმბოლოების ენის ბოროტად გამოყენებას ძალადობის მიზნებისთვის’’.[5]
რელიგიურ თემთა შორის არსებული ხელშეკრულებები და დოკუმენტები არის
საუკეთესო გამოსავალი იმისა, რომ თავიდან იქნეს აცილებული ლოკალური თემთაშორისი
დაპირისპირებები. კარგი იქნება თუ მოხდება ამგვარი ხელშეკრულებების გაფორმება
საერთაშორისო დონეზე.
საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, რომ რელიგიებს საერთაშორისო ურთიერთობებში ერთ-
ერთი წამყვანი როლი აკისრიათ. ისინი განიხილება, როგორც პრობლემად კონფლიქტების
წარმოქმნაში და ასევე ხსნად მათ განეიტრალებაში. თუმცა რთულია ვიპოვოთ სად გადის
ზღვარი ამ ორ უკიდურეს სხვაობას შორის.
რელიგია უსაზღვროა და ყოველთვის სცდება საკუთარ საზღვრებს, მიიწევს იმ სივრცითი
არეალებისკენ სადაც პოულობს ნავსაყუდელს. თუმცა არ ითვალისწინებს, შედეგებს რაც შემდეგ
დავის საგანს წარმოადგენს. მსოფლიოში არსებული რელიგიური კონფლიქტების უმრავლესობა
მწვავე დაპირისპირების თემას წარმოადგენდა, რასაც ეწირებოდა უდანაშაულო ადამიანთა
სიცოცხლე და ასე გრძელდება დღესაც. მიუღებელია ყველანაირი რელიგიური ფანატიზმი
რომელიც ექსტრემიზმზეა დაფუძნებული და საფრთხეს უქმნის კაცობრიობას. არც იმის
დასაბუთებას შევეცდები, რომ რელიგია უნდა იქნეს განხილული, როგორც ერთადერთი მთავარი
გამოსავალი პრობლემის გადაჭრის მხრივ, რადგან საერთაშორისო ურთიერთობებში ორი
განსხვავებული რელიიგის შორის არსებული პრობლემის გადაჭრის გარანტი ვერ იქნება
ვერცერთი მხარე. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა რელიგია ითვალისწინებს თავისუფლების,
ურთიერთპატივისცემის და შემწყნარებლობის ნორმებს. მაინც არსებობს მათ შორის ისეთი
განსხვავებები, რომელიც არ მისცემს საშუალებას დაპირისპირებულ მხარეებს მორიგდნენ
მარტივად.
ორივე შემთხვევიდან ფაქტი ერთია, რომ რელიგიებს საერთაშორისო ურთიერთობებში
წამყვანი როლი აკისრიათ და ისინი განსაზღვრავენ ქვყენებს შორის კავშირებს და
თანამშრომლობას ასევე დაპირისპირებას და კონფლიქტებს. ვაცნობიერებ რა, რომ რელიგია
ზედმეტად ერევა საერო ხელისუფლებაში, აუცილებლად მივიჩნევ მის გამიჯვნას
ხელისუფლებისგან, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ზედმეტი პრობლემები და კონფლიქტები
ლოკალურ თუ საერთაშორისო სივრცეში.

გ. ერაძე
5.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. http://www.culturedialogue.com/resources/library/translations/svantecornell.shtml
2. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
3. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
4. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
5. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
6. http://blogger.ge/post/3259
7. http://lib.ge/book.php?author=648&book=5502
9
 8. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
9. https://presa.ge/new/?m=society&AID=31624
10. http://dfwatch.net/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83
%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A3%
E1%83%A0%E1%83%98-%E1%83%99%E1%83%9D-26054
11. http://patriarchate.ge/geo/eklesia/saeklesio-samartali-2/saxelmwifo-da-eklesia/

2. თემა: საერთაშორისო პოლიტიკა და რელიგიები

4. რელიგიათა უნივერსალური და გლობალური მისწრაფებები;

5. თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობების რელიგიური მინიშნებები;
6. არატრადიციული რელიგიური ინსტიტუტები.

სახელმწიფო, როგორც პოლიტიკური ორგანიზაცია შედის პოლიტიკურ სისტემაში,

როგორც უმნიშვნელოვენესი ელემენტი, ხოლო თავის მხრივ პოლიტიკური სისტემის
ჩამოყალიბებასა და ფუნქციონირებაში განსაკუთრებულ როლს თამაშობს რელიგია, ამ როლის
მნიშვნელობის ხარისხი კი დამოკიდებულია ქვეყანაში არსებულ სამართლებრივ - პოლიტიკურ
რეჟიმზე, ვინაიდან პოლიტიკური სისტემა ხელისუფლების განხორციელების მეთოდების,
საშუალებებისა და ხერხების ერთობლიობაა, რომელთა მეშვეობითაც პრაქტიკულად
ხორციელდება სამართლებრივ-პოლიტიკური პროცესებისა და ურთიერთობის მართვა,
საზოგადოების ინტეგრაცია, საზოგადოებრივი წესრიგის, სტაბილურობის უზრუნველყოფა.
სწორედ პოლიტიკური სისტემა თავისი ელემენტებით განაპირობებს თუ რა ადგილი უნდა
ეკავოს რელიგიას ამა თუ იმ ქვეყნის ცხოვრებაში. სახელმწიფო ყოველთვის განიცდიდა და
განიცდის რელიგიასთან ურთიერთობის ცვლილებებს. დღეს ამ ურთიერთობებმა
დასრულებული სახე მიიღო სამართლებრივ-პოლიტიკურ სისტემაშიც, ამიტომ მეტად
აქტუალურია სახელმწიფოსა და რელიგიის ურთიერთობათა განვითარების ეტაპების,
რელიგიის, პოლიტიკისა და ეკონომიკური ურთიერთდამოკიდებულების საკითხების შესწავლა.
რელიგიას ყველა ქვეყანაში გადამწყვეტი როლი ენიჭება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში
და მისი ზემოქმედების ძალა საკმაოდ დიდია ადამიანთა ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროზე.
სწორედ იქიდან გამომდინარე, რომ რელიგიას ასეთი დიდი ზეგავლენის მოხდენა შეეძლო
ადამიანებზე, ხშირად ხდებოდა მათი გამოყენება პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად. მრავალ
ქვეყანაში ძნელია გაარკვიო სად გადის ზღვარი რელიგიასა და პოლიტიკას შორის, ისინი
ერთმანეთში არიან გადაჭაჭვულნი და ზოგიერთ ქვეყანაში სულიერი ლიდერი პოლიტიკური
ლიდერის ფუნქციასაც ითავსებს, რომელთა კარგი მაგალითებიც ჩვენ ძირითადად ისლამურ
სახელმწიფოებში მოგვეპოვება. რელიგიისა და პოლიტიკის ურთიერთმიმართების შესახებ
საკითხი საზოგადოების განვითარების კვალდაკვალ უნდა ვიკვლიოთ. რელიგიური
წარმოდგენები სათავეს იღებს ჯერ კიდევ პირველყოფილი თემური წყობილებიდან. ტოტემიზმი,
როგორც ამ ეპოქაში გაბატონებული რელიგიის პირვანდელი ფორმა, ფუნქციონალიზმის მიერ,
განიხილება ჯგუფური სოლიდარობის სიმბოლოდ, რომელიც მის მიმდევრებს აერთიანებს
მორალურ თემში. სოციალური ფუნქციის მიხედევით არ არსებობს მკვეთრი განსხვავება
რელიგიასა (რომელიც აღიარებს სულისა და ზებუნებრვი ძალების არსებობას) და სხვა
სოციალურად გამაერთიანებელ იდეას შორის ( მაგ: ნაციონალიზმი). დიურკჰემის მიხედვით,
პოლიტიკური იდეოლოგია შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც რელიგიის ფუნქციონალური

10
ალტერნატივა ან კიდევ მისი ფუნქციონალური ეკვივალენტი, ხოლო რელიგია - საზოგადოების
ფუნქციონალური ინტეგრციის უნივერსალური საშუალება.
რელიგია მართლაც რომ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყნის პოლიტიკურ-
ეკონომიკურ განვითარებაში, რაც საბოლოოდ გამოიხატება დემოკრატიული გარემოს
ჩამოყალიბებასა და საზოგადოების პოლიტიკური ორგანიზაციის განვითარებაში. მაგალითად,
პროტესტანტულმა რწმენამ პიროვნული პასუხისმგებლობისა და საკუთარი თავის სრულყოფის
იდეების ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი, შედეგად, პოლიტიკური თვალსაზრისით, ის უკვე
კლასიკურ ლიბერალიზმში გამოიხატა. იგივე კონტექსტში გონივრული იქნება ლიბერალურ
დემოკრატიასა და ქრისტიანულ რელიგიას შორის ურთიერთმიმართებაზე საუბარიც. მათ
მთავარ პრინციპებს შორის ბევრია საერთო, უპირველეს ყოვლისა, თანასწორობა,
განსახვავებული აზრის პატივისცემა და ტოლერანტობა. ამ პრინციპების გააზრებასა და მიღებაში
რელიგიამ შეიძლება მარეგულრებელი მექანიზმის როლი შეასრულოს საზოგადოების
განვითარების ადრეულ ეტაპებზე. თუმცა მოგვიანებით, ღირებულებად ქცეული პრინციპები
ყოველგვარი მაიძულებლის გარეშე განაგრძობენ არსებობას ადამიანში. დავაკვირდეთ ისეთ
საზოგადოებებს, სადაც სახელმწიფო და რელიგიური ინსტიტუტები არ წარმოადგენენ
ავტორიტეტს და არ ემყარებიან ძალას. მაგალითად სკანდინავიის ქვეყნები, სადაც არ არსებობს
სახელმწიფოს კონტროლის დამყარების მძლავრი მექანიზმებიც, მიუხედავად ამისა,
ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპები დაცულია. იგი ემყარება მოქალაქეთა თავისუფალ
ნებას და მათი არსებობის მიზანშეწონილობის შეგნებას მოქალაქეთა მიერ. მეტნაკლებად იგივე
შეიძლება ითქვას დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებზეც. გამომდინარე აქედან, შეგვიძლია
ვივარაუდოთ, რომ ქრისტინობა კარგ საფუძველს ქმნის დემოკრატიის განვითარებისათვის,
მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ მიერ მაგალითად მოყვანილი ქვეყნების მოსახლეობის
მნიშვნელოვანი ნაწილი შეიძლება თავს არ აკუთვნებდეს ქრიტიანულ რელიგიას. ქრისტიანული
პრინციპები თითქოს დალექილია საზოგადოების ცნობიერებაში და სწორედ ასეთი
კოლექტიური ცნობიერების შედეგად ვიღებთ საფუძველს ლიბერალური დემოკრატიისათვის.
ამას გარდა, სახელმწიფოს რელიგიური ატმოსფერო განსაზღვრავს პოლიტიკური
წყობილების ფორმას, ეკონომიკური სისტემის პრიორიტეტულ სფეროებს და, შესაბამისად,
პიროვნების პროფესიული მოღვაწეობის შემდგომ მიმართულებას. შესაბამისად რელიგია იქცა
მნიშვნელოვან ფაქტორად არა მხოლოდ ქვეყნისთვის, არამედ მან საერთაშორისო დონეზე
მნიშვნელოვან ცვლილებებსა და განვითარებას შეუწყო ხელი. ეს განსაკუთრებით ეხება
ეკონომიკის განვითარებას მსოფლიოში, რაშიც არსებითის რელიგიის როლი. მაგალითად
კათოლიციზმი კაპიტალიზმის და შესაბამისი მეურნეობრივი სისტემის ჩამომყალიბებელი ვერ
გახდა, რადგან ის სამარცხვინოდ და დასაგმობად მიიჩვევდა იმას, რაც კაპიტალიზმის არსია,
მისი სულის განმსაზღვრელია, სახელდობრ, მოგებისადმი სწრაფვას. კათოლიციზმი სავაჭრო
საქმიანობას ღმერთისთვის მიუღებლად თვლიდა, ხოლო თომა აქვინელი, ამ რელიგიის
წარმომადგენელი, მოგებისადმი სწრაფვას სამარცხვინოდ, სახელის გამტეხავად და საძრახისად
მიიჩნევდა. რაც შეეხება პროტესტანტიზმს, როგორც კათოლიციზმის საწინააღმდეგო რეაქციას,
ის ფუნდამენტურად ცვლის კათოლიკური კონფესიის არსს და უპირატესობას ანიჭებს
ყოფიერებას. ძირითადი პოსტულატის შეცვლა იწვევს საზოგადოებრივ - პოლიტიკური მოწყობის
და პიროვნული ორიენტირების შეცვლას, შრომისა და ცხოვრების მიზნისადმი, პროფესიისა და
მოვალეობისადმი დამოკიდებულების განისაზღვრას რელიგიური იდეებით. პროტესტანტული
ეთიკა იყო სწორედ ის ბირთვი, რომელშიც განვითარების შესაძლებლობა მიეცა კაპიტალისტურ
ეკონომიკას. პროტესტანტიზმში ამქვეყნიური მოღვაწეობა და საკუთარი პროფესიის ჩარჩოებში
კანონიერი მოგებისადმი სისტემური და რაციონალური ლტოლვა, ქრისტიანული იდეის
გამოვლენაა. ამ მოსაზრებას დაუპირისპირდა ისტორიის მატერიალისტური გაგება, მარქსიზმი,
რომლის თანახმადაც რელიგია წარმოადგენს ეკონომიკური და პოლიტიკური ურთიერთობების
11
მთავარ პროდუქტს. მარქსისეული იდეოლოგიის თანახმად, შეუძლებელია რელიგიური
კონფესია განსაზღვრავდეს ადამიანთა წარმოებით ურთიერთობებს, რომლის ერთ-ერთი
ელემენტია სოციალური სტრუქტურა. მარქსის აზრით, ყველაფერი პირიქითაა, წარმოებითი
ურთიერთობანი, როგორც ბაზისი, განსაზღვრავს ცნობიერების ფორმებს, მათ შორის, რელიგიას.
მარქსისტული პოლიტიკური იდეოლოგია აქცენტს აკეთებს „ადამიან–შემოქმედზე". ამ
ტრადიციის თანახმად, ადამიანები ისტორიის შემომქმედნი არიან და არა მარიონეტები,
რომლებსაც ზეპიროვნული ძალები აკონტროლებენ. ამ იდეოლოგიაში თითქოს აღარ რჩება
ადგილი რელიგიური კონფესიის, როგორც ადამიანთა ცხოვრების დეტერმინანტისათვის. თუმცა,
მიუხედავად ამისა, მიგვაჩნია, რომ არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება რელიგიას ეკონომიკის
განვითარებასა და მთლიანი სისტემის შექმნაში, რომლებშიც თითქმის ყველა სახელმწიფო
მონაწილეობს. ფაქტი ასეთია, რომ დასავლეთის და მსოფლიოს სხვა რეგიონის სახელმწიფოების
ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი სწორედ რომ
რელიგიას უჭირავს, რაც პირდაპირ უკავშირდება სახელმწიფოების პოლიტიკურ განვითარებას.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი რელიგიის მნიშვნელობის განსაზღვრისა
ქვეყნისთვის შეიძლება მოიძებნოს აღნიშნული სფეროების გაერთიანების გზაზეც. კერძოდ
გარდა ზემოთ აღნიშნული დებულებებისა, არგუმენტირებას მოითხოვს ის ფაქტიც, რომ
რელიგია მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებს ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის ჩამოყალიბებასა და
შესაბამისად პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ განვითარებაში პარალელური,
ურთიერთშემავსებელი, შუალედური ფუნქციის შესრულებაში. ამისი კარგი მაგალითია
თურქეთი, რომელიც სეკულარულ სახელმწიფოდ არის შერაცხული, თუმცა აქ რელიგიის როლი
თითქმის ყველა პროცესში აისახება. თურქეთის გააქტიურება საგარეო პოლიტიკაში და მისი
როლის ზრდა დაიწყო ცივი ომის დამთავრების შემდეგ. თანამედროვე გლობალიზებულ
სამყაროში, სადაც იდეები ასეთი მნიშვნელოვანია და სახელმწიფო კარგავს თავის გავლენას,
თურქეთი საკუთრი პოზიციების განმტკიცებას ისეთი ზეეროვნული იდეური კავშირებით
ცდილობს, როგორებიცაა რელიგია (ისლამი) და კულტურა. თურქეთის არჩევნებში
სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის გამარჯვება არა მხოლოდ ეკონომიკური
კრიზისისა და არეულობის დამსახურება იყო, არამედ შიშისა, რომ ეროვნული იდენტურობა
საერთოდ იკარგებოდა. მოხდა ხელახალი გააზრება თურქული იდენტობისა, რომელსაც
საუკუნეების მანძილზე სწორედ ისლამური ღირებულებები აყალიბებდა. ნათელი იყო, რომ
ახალი პარტიის რელიგიური და იდეოლოგიური ხედვა დიდ გავლენას მოახდენდა საგარეო
პოლიტიკაზე, რომ მრავალ ქმედებას საფუძვლად რელიგიური მოტივები დაედებოდა, რომ
ამიერიდან ოფიციალური ანკარა აღარ შეიკავებდა თავს ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტებში
ჩართვისაგან და გულგრილად აღარ შეხვდებოდა მოძმე მუსლიმების სისხლისღვრას, რაც
მნიშვნელოვანი თემას წარმოადგენდა და წარმოადგენს თანამედროვე მსოფლიო
პოლიტიკისთვის. ახლო აღმოსავლეთში თავის გაზრდილ როლთან ერთად (რაც კარგად
მჟღავნდება თუნდაც მისი გაზრდილი ჩართულობით ისლამური კონფერენციის ორგანიზაციაში)
თურქეთი ცდილობს იტვირთოს დემოკრატიის მქადაგებლის გლობალური როლი. ის
მოუწოდებს ისლამურ ქვეყნებს დემოკრატიზაციისაკენ, ადამიანის (განსაკუთრებით კი ქალების)
უფლებების დაცვისაკენ. როდესაც დასავლელ კრიტიკოსებს მიაჩნიათ, რომ საგარეო
პოლიტიკაში რელიგიის როლის ზრდა ხელს შეუშლის სეკულარიზმს, თურქეთი ამის
საპირისპიროდ ამტკიცებს რომ საგარეო პოლიტიკური კურსის ასეთი ცვლილება რეგიონში
საყოველთაოდ აღიარებული დასავლური ნორმების დამკვიდრების წინაპირობა იქნება,
მოახდენს დემოკრატიის, ადამიანთა უფლებების, კანონის უზენასობის და საბაზრო ეკონომიკის
პოპულარიზებას. თურქეთი ცდილობს ცივილიზაციათა შეჯახება მათი ერთმანეთთან
დაახლოებით შეარბილოს, დასავლეთს აჩვენებს, რომ ისლამი აუცილებლად ტერორიზმთან და
საფრთხესთან არ ასოცირებდა, აღმოსავლეთს კი იმას, რომ დასავლეთი ისლამის მტერი არ არის.
12
თურქეთის მაგალითზე შეგვიძლია აშკარად დავინახოთ, რომ რელიგიური მოტივით
განპირობებული ქმედებების (მაგალითად ზემოთ აღნიშნულ პალესტინელთა მიმართ
გამოვლენილი სოლიდარობის, ერაყში ინტერვენციაზე უარის თქმის და ა. შ.) უკან ხშირად სხვა
ინტერესებიებიც დგას, მაგრამ ერთი რამ ცხადია, ამგვარი პოლიტიკით
თურქეთის ხელისუფლება ქვეყნის შიგნით სტაბილურობასა და პოპულარობას ინარჩუნებს,
არაბულ სამყაროშიკი ნდობას იბრუნებს, საკუთარ ჰეგემონობას ახლო
აღმოსავლეთში ლეგიტიმურ საფუძველს უქმნის და უფრო ადვილად მისაღწევს ხდის.
ის, რომ მრავალ სახელმწიფოში რელიგიის როლი მნიშვნელოვნად დიდია როგორც
დემოკრატიული ღირებულებების ჩამოყალიბებაში, ისე პოლიტიკურ-ეკონომიკური
განვითარების კუთხით ეს ნათელია. თუმცა ამას გარდა, აღსანიშნავია ისიც, რომ ხშირ
შემთხვევაში რელიგია არ უწყობს ხელს ქვეყნის პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სხვა
სფეროების განვითარებას. ამის კარგი მაგალითია ჩვენი ქვეყნა. რა თქმა უნდა, რელიგიას
საქართველოს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ განვითარებაში დიდი წვლილი მიუძღვის, თუმცა
საყურადღებოა მისი უარყოფითი მხარეებიც, ამისთვის უნდა მოვიშველიოთ ჩვენი ქვეყნის
ისტორია, რომელიც მუდამ უცხო დამპყრობლებისგან სარწმუნოებისა და ტერიტორიების
დაცვაზე მოგვითხრობს. ისტორიული განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე არაერთხელ გახდა
ქრისტიანობა პოლიტიკური ორიენტირის განმსაზღვრელი თუ პოლიტიკით განსაზღვრული,
რამაც საბოლოოდ კარგი შედეგი არ მოუტანა ქვეყანას. მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ
ერეკლე მეორეს მმართველობის პერიოდი. ერეკლემ უპირატესობა მიანიჭა რუსეთისგან
მიღებულ დახმარებას. ჩრდილოელ მეზობელზე ორიენტაციის შეჩერების ძირითადი მიზეზი კი,
მხოლოდ და მხოლოდ, საერთო რელიგური აღმსარებლობა იყო. 1783 წელს გეორგიევსკის ციხეში
ხელი მოეწერა "გეორგიევსკის ტრაქტატის" სახელით ცნობილ ხელშეკრულებას, რომელმაც
საბოლოოდ სასურველი შედეგი არ მოუტანა საქართველოს და ქვეყანა რუსეთის იმპერიის
ამბიციური საგარეო პოლიტიკური მიზნების მსხვერპალად აქცია. ვერ მივიღეთ ვერც ერთი
დაპირებული პუნქტის შესრულება. ერთმორწმუნე მეზობელმა გააუქმა ქართული ეკლესიის
ავტოკეფალია 1811 წელს და ამ დროიდან მოყოლებული 1917 წლამდე ქართული ეკლესია
საეგზარქოსოს სახით რუსეთის ეკლესიას ექვემდებარებოდა. რუსიფიკაციის პროცესი, ეს
გახლდათ დახმაების სანაცვლო ანექსია, რომელმაც ცუდად იმოქმედა ქვეყნის პოლიტიკურ-
ეკონომიკური თუ სხვა კუთხით განვითარების პროცესზე. საქართველომ დაკარგა
დამოუკიდებლობა და იდენტობა პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური თუ სხვა სფეროში
გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და სრულიად დამოკიდებული გახდა რუსეთის
იმპერიაზე. ეს არის ერთ-ერთი მაგალითი იმისა, თუ რა უარყოფითი გავლენა შეიძლება
მოახდინოს რელიგიამ ქვეყნის პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე.
ბოლოს, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკისა და რელიგიის
ურთიერთობის პრობლემა ისევე ძველია, როგორც თვითონ პოლიტიკა და რელიგია, ამიტომ
მათი ურთიერთმიმართების შესახებ საკითხი საზოგადოების განვითარების
კვალდაკვალ უნდა ვიკვლიოთ, რადგან რელიგიური წარმომადგენლები სათავეს ჯერ კიდევ
პირველყოფილი თემური წყობილებიდან იღებდნენ და ის დღევანდელი ერი-სახელმწიფოების
ცხოვრებაშიც აქტიურად ვრცელდება. თუმცა შეუიარაღებელი თვალითაც კარგად ჩანს, რომ
რელიგიებს აქვთ უაღრესად დიდი როლი და საკმაო გავლენას ახდენენ მსოფლიო ქვეყნების
პოლიტიკურ ცხოვრებაზე, ხოლო რას შეიძლება დავუკავშიროთ ეს, რელიგიებისა და მისი
მსახურების ნდობის მაღალ ხარისხსა თუ პოლიტიკისა და პოლიტიკოსებისადმი უნდობლობას,
მსჯელობის კიდევ სხვა თემაა. რელიგიური ფაქტორები არ შემოიფარლება მხოლოდ პირდაპირი
გავლენით გადაწყვეტილებების მიღებასა თუ საერთაშორისო მოვლენების განვითარებაზე,
პარალელურად ისინი ახდენენ უფრო სტრუქტურირებულ გავლენას და ეს გავლენა მით უფრო
მნიშვნელოვანია, რამდენადაც უფრო მყარია მათი ბუნება, ვიდრე ცვალებადი საზოგადოებრივი
13
აზრის რევოლუცია. რელგიასა და პოლიტიკას შორის დღეს არსებული ურთიერთმიმართებასა
და ქვეყნის ეკონომიკურ-პოლიტიკურ განვითარებაში მისი ფუნქციის შესახებ საუბარი
შეუძლებელია გლობალიზაციის ცნების გამოყენების გარეშე. გლობალიზაცია ერთიანი,
ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებათა სისტემის შექმნას გულისხმობს, რომლის საფუძველშიც დგას
დამოუკიდებელი ინდივიდი, რაც, თავის მხრივ, არ ემთხვევა ცალკე აღებული რელიგიების
განწყობებს, რომელთათვისაც მორწმუნეთა კოლექტიური ინტერესებია პრიორიტეტული.
რელიგიური პოზიციიდან გლობალიზაციის პროცესის კრიტიკოსები მას ბრალს სდებენ
სეკულარიზაციასა და რელიგიური ღირებულებების ნგრევაში. გლობალური ღირებულებები
თავიანთ გზას უფრო ადვილად მაშინ იკვლევენ, როდესაც ტრადიციული კულტურა და რელიგია
კრიზისს განიცდის. საერთაშორისო პოლიტიკურ ასპარეზზე, რელიგიის ფაქტორის შესუსტების
კვალდაკვალ, გლობალიზაცია თავის გამოხატულებას ერთიანი მსოფლიო ბაზრის შექმნასა და
სხვა მატერილურ ფაქტორებში ჰპოვებს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს დავის კიდევ სხვა სფეროა,
ჩვენი აზრით, უმთავრესია, ის, რომ რელიგიას ოდითგანვე მნიშვნელოვანი ფუნქცია და როლი
ეკისრა ქვეყნების პოლიტიკურ-ეკონომიკური განვითარების კუთხით, რაც დღესაც არ კარგავს
თავის მნიშვნელობას და გვევლინება დემოკრატიის, პოლიტიკური განვითარების, ეკონომიკური
სტაბილურობისა და ქვეყნის ინტერესებისა და იდენტობის შენარჩუნების ხელშემწყობ არსებით
მექანიზმად.

3,“არატრადიციული რელიგიური მიმდინარეობები - სექტები

ერთი მხრივ, ძნელია შინაარსი განსაზღვრო, რომელია ტრადიციული ან არატრადიციუ-

ლი რელიგია და მეორეს მხრივ, მიუღებელია რელიგიური გაერთიანებების იმ ტერმინებით მოხ-
სენიება, რომლებიც დამაკნინებელ შინაარსს ატარებს ჩვენს ცნობიერებაში. რამდენად
უცნაურადაც არ უნდა მოგვეჩვენოს, ადამიანები თავიანთი ცხოვრების ყველაზე უფრო ინტიმურ
და მნიშვნელოვან საკითხთა გადაწყვეტას სხვებს, არც თუ იშვიათ შემთხვევაში, საეჭვო
წარმომავლობის ლიდერებსა თუ ორგანიზაციებს მიანდობენ ხოლმე. მოულოდნელად
ემიჯნებიან საზოგადოებას, ჩვეულ გარემოს, იმ ძირითად ინტერესებს, რომელსაც ათწლეულების
მანძილზე ემსახურებოდნენ, უარს ამბობენ თავისუფლებაზე და ეს ხდება უმეტეს შემთხვევაში
მოულოდნელად, ყოველგვარი დაფიქრების გარეშე. ცხადია, ჩნდება კითხვა, რატომ?
როგორც წესი, ამ შემთხვევაში გადამწყვეტ როლს პიროვნული ფაქტორი თამაშობს.
მიუხედავად იმისა, რომ იგი სხვადასხვა შემთხვევაში სხვადასხვაა, არსებობს საერთო შინაგანი და
გარეგანი ფაქტორები, რომლებიც განსაკუთრებით ხელსაყრელ ნიადაგს ქმნის ადამინის
ცხოვრებაში მსგავსი გადაწყვეტილების მისაღებად.
შეიძლება გამოიყოს ადამიანთა რამდენიმე ფსიქო-სოციალური ტიპი, რომელთაც
განსაკუთრებული მიდრეკილებები გააჩნიათ ამგვარი ცვლილებებისაკენ. კერძოდ, ასეთებად
მოიაზრებიან:
ადამიანები, რომლებიც გამუდმებით მიილტვიან რაღაც ახალი, სხვა ცხოვრებისაკენ.
ისინი ცდილობნენ საკუთარ თავზე გამოსცადონ ყოველგვარი სიახლე; უყვართ
თავგასდასავლები; აინტერესებთ დაადგინონ საკუთარ შესაძლებლობათა საზღვრები. მათი
სურვილია, განიცადონ ინიციაცია, ტრანსფორმაცია, დაიბადონ ახალ ადამიანებად, ადამიანები
გაძლიერებულ პროტესტის გრძნობით, ასეთი ადამიანები უკმაყოფილნი არიან თავიანთი
ცხოვრებით, საზოგადოებითა და მთლიანად სამყაროთი, არასრულყოფილების კომპლექსით
შეპყრობილი ადამიანები. ასეთ ადამიანებს გარკვეული პრობლემები გააჩნიათ სხვებთან
ურთიერთობის თვალსაზრისით. ისინი დარწმუნებული არიან იმაში, რომ არ შეუძლიათ
სხვებთან კონტაქტის დამყარება, ადამიანები, რომლებიც ვერ ეგუებიან გართულებულ
საზოგადოებრივ ურთიერთობას, უჭირთ დამოუკიდებლად ორიენტაცია და ეძებენ მარტივ
14
საშუალებებს თავიანთი ცხოვრების მოსაწყობად, მწვავე კრიზისში მყოფი ადამიანები. ამგვარი
კრიზისი შესაძლებელია დაკავშირებული იყოს სქესობრივი გარდატეხის ასაკთან,
უმუშევრობასთან, პარტნიორის გარდაცვალებასთან. ამგვარ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანების
სურვილია მიაღწიონ პრობლემის სწრაფ გადაწყვეტას, ადამიანები მძიმე სულიერი
პრობლემებით, რომლებიც ნაკლებად ენდობიან მკურნალობის ტრადიციულ მეთოდებს და ხსნას
ალტერნატიულ საშუალებებში ეძებენ.
აღნიშნული ფაქტორების თავიანთ სასარგებლოდ გამოყენების თვალსაზრისით, ევროპაში
განსაკუთრებით წარმატებული ჩანს ფსიქოლოგიური პროფილის რელიგიური თუ
ფსევდორელიგიური ჯგუფების საქმიანობა. მაგალითისათვის, გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაში მსგავსი პროფილის ჯგუფებს საკუთარი გავლენის ქვეშ ჰყავთ მოქცეული
შესაბამისი კონტიგენტის 28%, ამავე მახასიათებლით მეორე ადგილზეა ე.წ. „ქრისტიანული
ფონის“ რელიგიური ჯგუფები, 18%.
წარმატება, ადამიანთა აღნიშნული კატეგორიის ჯგუფთან მუშაობისას მეტწილად,
დამოკიდებულია იმაზე თუ წევრთა მოზიდვის რა საშუალებები და მეთოდები გააჩნია
თითოეულ ჯგუფს თავის არსენალში და რამდენად დროულად ითვალისწინებს თითოეული
მათგანი თავის საქმიანობაში ბაზრის კონიუნქტურას.
ცნობილია, რომ წევრთა მოზიდვის განსაკუთრებით ეფექტური მეთოდები გააჩნია
საენტოლოგთა სექტას. მხედველობაში გვაქვს, მათ მიერ საზოგადოებისათვის შეთავაზებული
მომსახურების ისეთი ფორმები, როგორიცაა: ნარკოტიკებისა და ტოქსიკური ნივთიერების
მოხმარების ჩვევისაგან გათავისუფლება, უნივერსალური ტექნოლოგიების ათვისებაში
დახმარება, რომელიც „სრულ გარანტიას“ აძლევს მომავალ მომხმარებლებს მიაღწიონ წარმატებას
პროფესიულ ასპარეზზე და ადმიანებთან ურთიერთობაში. ამგვარ დაპირებებს ემატება
კაპელანის სამსახურის მიერ განხორციელებული საქმიანობის ფართო სპექტრი და ენთუზიასტ-
საენტოლოგ მღვდელთა საერთაშორისო მოძრაობა. მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი
მომსახურებით მიღწეული ეფექტი არ გამოირჩეოდა მდგრადობით, ეიფორიულობის მაღალი
ხარისხის გამო იგი მაინც საკმარის საფუძველს წარმოადგენს იმისათვის, რომ წარმატება იქნას
მიღწეული მსგავსი მომსახურებით მოსარგებლეთა რაოდენობის მატების თვალსაზრისით.
სექტა გულისხმობს ადამიანთა ჯგუფს, რომელიც ახალ კულტურას, ღირებულებებსა და
ცხოვრების წესს ამკვიდრებს საზოგადოებაში. ამასთან, აღნიშნული ჯგუფი, თავის თავს
განიხილავს არა როგორც საზოგადოების შემადგენელ ნაწილს, არამედ როგორც მასთან
დაპირისპირებულ ძალას. საზოგადოდაც, შეიძლება ითქვას, რომ დღეისთვის სექტა
წარმოადგენს დაპირისპირების შედეგს არა იმდენად რელიგიურ ურთიერთობათა სფეროში,
რამდენადაც საზოგადოებრივში. საქმე ისაა, რომ სექტა თავისი ქმედებებით დისონასში მოდის,
არა მარტო იმ რელიგიურ გაერთიანებასთან, რომლის წიაღშიც იგი წარმოიშობა, არამედ
მთლიანად საზოგადოებასთან. ცნობილია, რომ ბალანსი, რომელიც ჯგუფებს შორის
ურთიერთობისას მიიღწევა, მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული იმ შინაგან, ხშირ შემთხვევაში
გაუცნობიერებელ შეთანხმებაზე, რასაც შეიძლება საერთო მსოფლმხედველობრივი კონსენსუსი
ეწოდოს. სექტა, რომელიც უპირისპირდება კონკრეტულ მსოფლმხედველობას, უპირველეს
ყოვლისა წინააღმდგებაში მოდის სწორედ ჯგუფებს შორის მიღწეულ ამგვარ საერთო
მსოფლმხედველობრივ კონსენსუსთან, ანუ მულტიკულტურული რეალობის პირობებში
ჩამოყალიბებულ იმ ბალანსთან, რომლის დაცვაც აუცილებელია მსგავსი საზოგადოების
შემდგომი არსებობისათვის.
საქართველოში მოღვაწე რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის შედარებით ყველაზე
აქტიურები არიან “იეჰოვას მოწმეები”, “30-იანელები”, “მორმონები”, ასევე “ევანგელისტური
ეკლესია”, “სიცოცხლის სიტყვა”, “ბოლო დღეების წმინდანთა იესო ქრისტეს ეკლესია” ბაჰაის მიმ-
დევარნი, ვაჰაბიტები, ასევე მუნიტებიდა ა.შ.
15
 ვაჰაბიტები ძირითადად პანკისში არიან, მაგრამ, სავარაუდოდ, ისინი თბილისშიც არიან.
საქართველოში რამდენიმე მეჩეთი არის ვაჰაბიტური. ძალიან დიდი სიფრთხილე და ტაქტია სა-
ჭირო, რომ შევაფასოთ ასეთი რელიგიური დაჯგუფებების მუშაობა. ეკლესიისათვის ისინი სა-
შიშროებას არ წარმოადგენენ, რადგან მართლმადიდებლური ეკლესია დგას ვითარცა ,,სალი
კლდე რომელსაც ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერაფერს დააკლებენ". ამას ადასტურებს ჩვენთან ჩატა-
რებული სოციოლოგიური გამოკვლევებიც,(2001 წლის) სადაც პირველ ადგილზე საქართველოს
პატრიარქი დგას. ეს მიგვანიშნებს რომ ეკლესიის ავტორიტეტი ძალიან ძლიერია.
სახელმწიფოსთვის ისინი საშიში თავისი ძალით არ არიან. ისინი არ ფლობენ შეიარაღებას
და ა.შ მაგრამ მათ შეუძლიათ მთელი რიგი ანტისახელმწიფოებრივი პროცესების განვითარება
ქვეყანაში. ეს არ ეხება ყველა რელიგიურ უმცირესობას, მაგრამ არიან ზოგიერთები, რომლებიც
თავისთავად ასეთი საშიშროების რაღაც ელემენტებს შეიცავენ. ასეთია მაგალითად ვაჰაბიტების
გაერთიანება, რომელთა მიზანი არის ერთიანი მსოფლიო ისლამური სახელმწიფოს შექმნა, რომ
ქვეყნები ერთმანეთისგან ეთნიკური და არც რელიგიური ნიშნით კი არ უნდა განსხვავდებოდ-
ნენ, არამედ უნდა არსებობდეს ერთადერთი მსოფლიო რელიგია ისლამი. ეს უკვე თავისათავად
არის მიმართული ეროვნული სახელმწიფოებრივი ფასეულობების წინააღმდეგ, რომელსაც იცავს
ყველა ნორმალური ქვეყნის კონსტიტუცია და თანამდროვე საერთაშორისო ორგანიზაციები.-რაც
შეეხება რელიგიური დაჯგუფებების აქტიურობას, აქტიურობით იეჰოვას მოწმეები გამოირჩევი-
ან.

3, თემა: რელიგიის გავლენა დიპლომატიაზე

4. რელიგია და სახელმწიფოებრიობა;
5. კათოლიკური და პროტესტანტული ტრადიციები დიპლომატიაში;
6. რელიგიის საზღვრები საერთაშორისო პოლიტიკაში;

ეკლესია და სახელმწიფოებრიობა
ყველაზე აშკარა გზა, რითაც შუა საუკუნეების ეკლესიის მიმდევრებმა (რა თქმა უნდა,
შეგნებული განზრახვის გარეშე) ხელი შეუწყვეს თანამედროვე რელიგიის თავისუფლების
წარმოქმნას, მდგომარეობდა საერო მმართველთა კონტროლის სფეროდან ეკლესიის გამოსვლის
დაჟინებულ მოთხოვნაში. შუა საუკუნეებში არასოდეს ყოფილა აბსოლუტური ხელისუფლების
განმახორციელებელი ერთადერთი სამთავრობო იერარქია, არამედ ყოველთვის არსებობდა ორი
— ეკლესია და სახელმწიფო, ხშირად ერთმანეთთან დაპირისპირებაში მყოფი და ერთმანეთის
ძალაუფლების შემზღუდველი. ხელისუფლების ამგვარი დუალიზმი კაცობრიობის ისტორიის
საკმაოდ უჩვეულო მოვლენა იყო. საგვარეულო ტომზე ან ქალაქ-სახელმწიფოზე დიდ
საზოგადოებებში ყველაზე გავრცელებულ მმართველობის ფორმად განსაზღვრული ტიპის
თეოკრატიული აბსოლუტიზმი გვევლინებოდა. ეგვიპტის ფარაონები, პერუს ინკები და იაპონიის
იმპერატორები - ყოველი მათგანი ღვთიურ ფიგურად განიხილებოდა. საზოგადოების წესრიგი
კოსმოსში არსებული საღვთო წესრიგის ნაწილად მიიჩნეოდა; მმართველი უზრუნველყოფდა
აუცილებელ კავშირს სამოთხესა და დედამიწას შორის. ასეთ საზოგადოებებში რელიგიის
თავისუფლება წარმოსახვაშიც კი არ არსებობდა.
ქრისტიანობა იმთავითვე განსხვავებულად ვითარდებოდა. იგი აღმოცენდა უცხო
კულტურაში — რომისა და საბერძნეთის განვითარებულ კლასიკურ ცივილიზაციაში.
ქრისტიანად გახდომა და ამ რელიგიის წევრად თავის შენარჩუნება თავისუფალი პერსონალური
არჩევანის საკითხი იყო, ხშირად თავგანწირვასთან დაკავშირებული. ადრეული
16
ქრისტიანებისათვის იმპერატორი იყო არა ღვთიური მმართველი, არამედ ჭეშმარიტი მრწამსის
მდევნელი. დაძაბულობა რომაულ სახელმწიფოსა და ქრისტიანულ ეკლესიას შორის თვით იესოს
სიტყვებშია გამოხატული: „მიაგეთ კეისარს კეისრისა, ხოლო ღმერთს ღმრთისა“.9 ქრისტიანობის
განვითარების ყველა პერიოდში ამ მრწამსის მიმდევრები ყოველთვის იხსენებდნენ პეტრეს
სიტყვებს: „მორჩილება ღვთის მიმართ უფრო გვმართებს, ვიდრე კაცთა მიმართ“.10 კონსტანტინეს
ტრაქტატისა და ქრისტიანული იმპერიის დაფუძნების შემდგომ განსაზღვრული დროის
განმავლობაში იყო შესაძლებლობა, რომ ეკლესიას რელიგიურ საქმეთა დეპარტამენტის სახე
მიეღო იმპერიულ თეოკრატიულ ეკლესია-სახელმწიფოში. თუმცა აღმოსავლეთში იმპერიული
ძალაუფლების დამხობის შედეგად ეკლესიის დამოუკიდებელი როლი მტკიცედ იქნა
გაცხადებული იმდროინდელი პაპის, გელასიუსის (492-496) მიერ: „ამქვეყნად არის ორი
ხელისუფლება...“; რელიგიური აზროვნებისა და საქმიანობის მთელი რიგი საკითხები,
გელასიუსის მტკიცებით, არ ექცეოდა საერო მმართველის კონტროლის სფეროში.
იმპერიისა და პაპების საკითხი ახალი სიმწვავით წამოიჭრა გერმანიაში ოტონთა
დინასტიის მმართველობის პერიოდში. მეფეები ამტკიცებდნენ, რომ ამ ქვეყანაზე ღვთის
ნაცვლებს ისინი წარმოადგენდნენ და თავის თავზე აიღეს ეკლესიათა კონტროლი; ისინი
რეგულარულად ნიშნავდნენ ეპისკოპოსებს თავიანთ სამფლობელოებში. როდესაც გერმანიის
იმპერატორი იტალიაში შეიჭრა და რომის ოკუპაცია მოახდინა, მან ისევე დაიწყო პაპების შერჩევა
და დანიშვნა, როგორც ეპისკოპოსებისა.
ეკლესია თანდათანობით ერთი ფორმის თეოკრატიიდან მეორეში გადადიოდა. თუმცა
დრამატულად განვითარდა მოვლენები გრიგოლ VII -ის პაპობის პერიოდში (1073-1085). მან
ერთიანად დაგმო არსებული საზოგადოებრივი წესრიგი, როგორც ღვთიურ სამართლიანობასთან
რადიკალურად წინააღმდეგობაში მყოფი. გრიგოლმა საკუთარი თავი სიკვდილამდე „ეკლესიის
თავისუფლებისათვის“ მებრძოლად გამოაცხადა. იგი შეუდგა თავისი პოლიტიკის ცხოვრებაში
გატარებას, აკრძალა მეფეების მიერ ეპისკოპოსების დანიშვნა და სათავე დაუდო ბრძოლას,
რომელსაც თანამედროვე ისტორიკოსები სულ უფრო ხშირად პონტიფიკალურ რევოლუციას
უწოდებენ. ჰაინრიხ IV-მ, გერმანიის მეფემ და შემდგომში იმპერატორმა, გრიგოლს ბრალი დასდო
ფსევდოპაპობაში და ერეტიკოსად გამოაცხადა; გრიგოლმა კი ჰაინრიხს მეფის ტიტულის
ჩამორთმევით უპასუხა. პაპსა და ჰაინრიხ IV-ს შორის დაპირისპირება იყო როგორც
პროპაგანდისტული ორთაბრძოლა, ისე რეალური სამოქალაქო ომი გერმანიასა და იტალიაში.
ერთხელ ჰაინრიხს საკუთარი თავის დამცირება მოუხდა და იტალიის ქალაქ კანოსაში მორჩილად
ითხოვა პაპისგან პატიება, თუმცა მოგვიანებით მისმა ჯარებმა რომის ოკუპაცია მოახდინეს და
გრიგოლი განდევნეს. ვერც ერთმა მხარემ ვერ შეძლო საბოლოო გამარჯვების მოპოვება.
კომპრომისული მშვიდობის მიღწევა მხოლოდ ვორმსის კონკორდატის დადებით მოხერხდა
(1122).
ბრძოლა პაპებსა და მეფეებს შორის მომდევნო საუკუნეებშიც გაგრძელდა. მეფეთა
თეოკრატიული პრეტენზიების დაგმობის შემდეგ პაპები ხშირად ცდილობდნენ თეოკრატიული
ფუნქციის მითვისებას. მათი თეოკრატიული მოთხოვნების უმაღლეს წერტილად შეიძლება
ჩაითვალოს ბონიფაციუს VII -ის განცხადება: „აუცილებელია ყველა დაექვემდებაროს რომის პაპს“.
თუმცა ბონიფაციუსი საფრანგეთის მეფესთან ბრძოლაში დამარცხდა.
ეკლესიისა და სახელმწიფო ხელისუფლების მუდმივი ურთიერთქმედების, გადაკვეთისა
და დაპირისპირების მიუხედავად, ვერც ერთი მხარე თავისი მოთხოვნების სრულ რეალიზებას
ვერ ახდენდა. შედეგად, ეკლესიისა და სახელმწიფოს დუალიზმი შუა საუკუნეების დასავლურ
საზოგადოებაში უცვლელ მოვლენად დარჩა. უკვე შუა საუკუნეების ბოლოსკენ კათოლიკე
მეფეებმა მიაღწიეს ფართო კონტროლს საეკლესიო დანიშვნებზე; თუმცა რეფორმაციის ეპოქაში
სამეფო ტიტულის ღვთიური ჩამომავლობის თეორია დაიგმო პროტესტის ახლებური ფორმების

17
გამოყენებით, რამაც, საბოლოო ჯამში, დასავლური ცივილიზაცია რელიგიური უფლებების
მხარდაჭერის ახალ გზებამდე მიიყვანა.
ეკლესიის თავისუფლება სახელმწიფოს კონტროლისგან თანამედროვე რელიგიის
თავისუფლების მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს. მაგრამ ის მხოლოდ ნაწილია. Libertas
Ecclesiae,11 რასაც შუა საუკუნეების პაპები ითხოვდნენ, არ წარმოადგენდა რელიგიის
თავისუფლებას თითოეული ინდივიდისათვის, არამედ მხოლოდ ეკლესიის, როგორც თავისი
საქმიანობის ერთპიროვნულად წარმმართველი ინსტიტუტის, თავისუფლება იყო. იგი ღიად
ტოვებდა ეკლესიის მიერ თავისი დისიდენტი წევრების დევნის შესაძლებლობას. შედეგად,
როდესაც ეკლესიისა და სახელმწიფოს ინტერესები ემთხვეოდა ერთმანეთს, რასაც ძალზე ხშირად
ჰქონდა ადგილი მწვალებლობის მიმართ, მნიშვნელოვანი სივრცე იქმნებოდა რელიგიური
დისიდენტების უსასტიკესი შევიწროებისათვის. თუმცა, მიუხედავად საუკუნეების მანძილზე
წარმოებული დევნისა, ადგილი ჰქონდა შუა საუკუნეების აზროვნებისა და პრაქტიკის ისეთ
ასპექტებს, რომლებსაც შეიძლებოდა ხელი შეეწყო რელიგიური შემწყნარებლობის
ალტერნატიული ტრადიციისთვის.
სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობის სხვადასხვა რეჟიმები არსებობს:
დაწესებული ეკლესიები. ტერმინი „დაწესებული ეკლესია” საკმაოდ ბუნდოვანია და
რეალურად შეიძლება მოიცვას სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის შესაძლო
კონფიგურაციათა ფართო სპექტრი. დაწესებული ეკლესიის უკიდურეს მოდელს, რომელიც
თეოკრატიული მმართველობის წესთან მჭიდრო კავშირით ხასიათდება, წარმოადგენს ისეთი
რეჟიმი, სადაც მას მინიჭებული აქვს სრული, მკაცრი იძულებით უზრუნველყოფილი
მონოპოლია რელიგიურ საქმეებში. იტალია და ესპანეთი თავიანთი ისტორიის განსაზღვრულ
ეტაპებზე სწორედ ასეთი მოდელის კლასიკურ მაგალითებს წარმოადგენდნენ. დაწესებული
რელიგიის შემდეგი მოდელია ისეთი რეჟიმი, რომელიც შემწყნარებლურია განსხვავებული
მრწამსების შეზღუდული ერთობლიობისადმი, მაგალითად, ისლამური ქვეყანა, რომელიც
ტოლერანტულია ბიბლიური ერების და არავითარ შემთხვევაში სხვების მიმართ. სხვა მოდელი
შესაძლოა იყოს დაწესებული ქრისტიანული ეკლესია, რომელიც შემწყნარებლობას იჩენს
რამდენიმე ძირითადი მრწამსისადმი, მაგრამ გმობს სხვებს. შემდეგი მოდელია ისეთი ქვეყანა,
სადაც შენარჩუნებულია დაწესებული ეკლესია, მაგრამ უზრუნველყოფილია თანაბარი მოპყრობა
ყველა რელიგიური მრწამსისადმი. დიდი ბრიტანეთი ამ მოდელის შესაფერისი მაგალითია.
მხარდაჭერილი ეკლესიები. ეს კატეგორია შედგება ისეთი რეჟიმებისგან, რომლებიც
თუმცა ფორმალურად არ აღიარებენ ერთ განსაზღვრულ ეკლესიას ქვეყნის ოფიციალურ
რელიგიად, მაგრამ ადასტურებენ, რომ შესაბამის ეკლესიას განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს
ქვეყნის კულტურაში. ასეთი რეჟიმები ძირითადად დამახასიათებელია ისეთი ქვეყნებისათვის,
სადაც კათოლიციზმი დომინანტურ პოზიციაშია, ხოლო კონსტიტუციები უახლოეს წარსულში
იქნა მიღებული.მხარდაჭერილი ეკლესია სპეციალური აღიარებით სარგებლობს, თუმცა
კონსტიტუციით სხვა ჯგუფებსაც თანაბარი დაცვა აქვთ მინიჭებული. ზოგიერთ შემთხვევაში
მხარდაჭერილი ეკლესიის პირობებში არსებული რეჟიმი შედარებით უსაფრთხოა და მხოლოდ
სახელმწიფოს ისტორიასა და კულტურაში ამა თუ იმ რელიგიური ტრადიციის მნიშვნელოვანი
როლის აღიარებით შემოიფარგლება. სხვა შემთხვევებში მხარდაჭერის რეჟიმი მოქმედებს,
როგორც დაწესებული ეკლესიის პრეროგატივების შენარჩუნების თვალთმაქცური მეთოდი,
ლიბერალური მოდელის ფორმალურად შენარჩუნების ფონზე.
ურთიერთთანამშრომლობის რეჟიმები. რეჟიმის შემდეგი კატეგორია არ ანიჭებს დომინანტ
ეკლესიებს სპეციალურ სტატუსს, თუმცა სახელმწიფო აგრძელებს მათთან თანამშრომლობას
სხვადასხვა გზით. ასეთი რეჟიმის პირობებში სახელმწიფო სხვადასხვა ეკლესიასთან
დაკავშირებული ტიპის ისეთ საქმიანობას აფინანსებს, როგორიცაა რელიგიური განათლება ან
ეკლესიათა შენახვა, სასულიერო პირთა საქმიანობის ანაზღაურება და ა.შ. ძალზე ხშირად ამგვარი
18
ურთიერთობა მოწესრიგებულია სპეციალური შეთანხმებების, კონკორდატების და სხვა ასეთ
საფუძველზე. ესპანეთი, იტალია, პოლონეთი, საქართველო და რამდენიმე სამხრეთამერიკული
ქვეყანა მისდევს ასეთ წესს. სახელმწიფოს ასევე შეუძლია დახმარება გაუწიოს რელიგიური ტიპის
ორგანიზაციას შემოწირულობათა აკრეფაში (მაგალითად, საეკლესიო გადასახადის ამოღება
გერმანიაში). ამის მიუხედავად, ურთიერთთანამშრომლობითი რეჟიმის მქონე ქვეყნები არც ერთი
რელიგიის მიმართ არ იჩენენ სპეციალურ მხარდაჭერას და თითოეულ მათგანს თანაბარი
მოპყრობით უზრუნველყოფენ. თუმცა, ვინაიდან სხვადასხვა რელიგიურ საზოგადოებებში
განსხვავებული მოთხოვნილებებია, ურთიერთთანამშრომლობითი პროგრამების საფუძველზე
შესაძლებელია თანაბარ მოპყრობასთან დაკავშირებული მრავალი ინტერდენომინაციური
პრობლემის წარმოქმნა. არსებობს პოტენციალის მაღალი დონე თანამშრომლობითი პროგრამების
სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეული რელიგიური მიმდინარეობებისათვის უპირატესობის
მინიჭებაში გადაზრდისა. გარდა ამისა, უფრო სეპარაციული რეჟიმების მიმართ გაცილებით
კომპლექსური პრობლემები იწევს წინა პლანზე, რელიგიური ორგანიზაციების
თვითგანსაზღვრებისა და შინაგანი ავტონომიის დაცვის სახით.
ადაპტაციური რეჟიმები. აღნიშნული რეჟიმის მოთხოვნას შესაძლოა წარმოადგენდეს
სახელმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნა, თუმცა, იმავდროულად, კეთილგანწყობილი
ნეიტრალობის შენარჩუნება რელიგიისადმი. შესაძლოა, ადაპტაციური მიდგომა განხილულ
იქნეს როგორც ურთიერთთანამშრომლობითი მოდელი რელიგიისა თუ რელიგიური
განათლების პირდაპირი ფინანსური სუბსიდირების გარეშე. ადაპტაციური რეჟიმის პირობებში,
ეროვნული თუ ადგილობრივი კულტურის ნაწილად რელიგიის აღიარების ყოველგვარი
განზრახვის გარეშე ხორციელდება საზოგადოებრივ გარემოში რელიგიური სიმბოლოების
ადაპტაცია, საგადასახადო, დიეტური, სადღესასწაულო, შაბათის წესის დაცვასთან
დაკავშირებული და სხვა მსგავსი გამონაკლისების დაშვება ზოგადი დანიშნულების
კანონმდებლობიდან. ასეთი რეჟიმის მაგალითს წარმოადგენს შეერთებული შტატები.110
სეპარაციული რეჟიმები. როგორც ეკლესიისა და სახელმწიფოს სტალინისტური
სეპარაციის დახასიათებისას აღინიშნა, „ეკლესიისა და სახელმწიფოს სეპარაციის“ ლოზუნგის
გამოყენება შესაძლებელია ურთიერთსაპირისპირო რეჟიმების ფართო წრის მიმართ. კეთილი
მიზნებისათვის სეპარაციული რეჟიმი ძალზე მცირედით თუ განსხვავდება ადაპტაციური
მოდელისგან. მთავარი განსხვავება მდგომარეობს სეპარაციული რეჟიმის უფრო მკაცრ
მოთხოვნაში სახელმწიფოს ეკლესიისგან გამიჯვნაზე. ნებისმიერი წინადადება რელიგიის
სახელმწიფო მხარდაჭერაზე შეუსაბამოდ მიიჩნევა ასეთი რეჟიმის პირობებში; აკრძალულია
რელიგიური სიმბოლოების, მათ შორის ქრისტეს შობის სცენის დემონსტრირება სახელმწიფო
შენობება-ნაგებობებში.111 თვით რელიგიების არაპირდაპირი სახით სუბსიდირება საგადასახადო
გამოქვითვების ან გადასახადებისაგან გათავისუფლების გზით აკრძალულია ან, სულ მცირე,
სადავოდ განიხილება. რელიგიის ნიადაგზე გამონაკლისების დაშვება ზოგადი დანიშნულების
სახელმწიფო კანონებიდან რელიგიისადმი დაუშვებელ ფავორიტიზმად ითვლება. არ არის
დაშვებული არანაირი სახის რელიგიური სწავლება ან ინდოქტრინაციის მცდელობა სახელმწიფო
(საჯარო) სკოლებში (თუმცა რელიგიის სწავლება ობიექტურ ფორმაში შესაძლოა დაშვებული
იყოს). სასულიერო პირთა წრის წარმომადგენლებს არ აქვთ სახელმწიფო (საჯარო)
თანამდებობის დაკავების უფლება.
არაგამიზნული გულგრილობა. ხშირად ჩინოვნიკები არ განასხვავებენ ერთმანეთისგან ამა
თუ იმ ქმედების რეგულირებას საერო და რელიგიურ განზომილებაში. ხშირ შემთხვევაში
სამართლიანი რელიგიური ადაპტაციები დამაკმაყოფილებლად მოქმედებს ამგვარი
პრობლემების მოგვარებაზე. ეს რეგულაციები ძალზე ხშირად არ არის ამა თუ იმ რელიგიის
საწინააღმდეგოდ გამიზნული; მათი ავტორებისთვის, შესაძლოა, არც კი იყო ცნობილი
რელიგიაზე მათი პოტენციურად უარყოფითი ზეგავლენა. ზოგჯერ არაგამიზნული ტვირთით
19
დაზარალებულები ხელისუფლების წარმომადგენლებს აწვდენენ ხმას თავიანთი პრობლემების
შესახებ. აქ კი უკვე ან გონივრული ადაპტაციის შემუშავება ხდება, ან არაგამიზნული
გულგრილობა გადაიზრდება შეგნებულ დევნაში. არაგამიზნულ გულგრილობას მეორე მხარეც
აქვს. შესაძლებელია ის ძალზე მოქნილად (ან მოუქნელად) გადაიზარდოს ძირითადი
მიმართულების ან დომინანტი რელიგიური ჯგუფების პრივილეგირებაში. ძალზე იოლია იმ
თანამდებობის პირებისათვის, რომლებიც ძირითად რელიგიურ ჯგუფებთან მუშაობენ, ნაკლები
დაინტერესება გამოიჩინონ მცირე ჯგუფების მოთხოვნილებებისადმი და მათ შესახებ
დისკრედიტაციულად ისაუბრონ.
სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთდამოკიდებულების სახეების მიმოხილვა
სასარგებლოა არა მხოლოდ ინსტიტუციური კონფიგურაციების სხვადასხვა ტიპების შედარების,
არამედ ცალკეული რეჟიმების ინსტიტუციური პერსპექტივების განსაზღვრისათვის.
განსხვავებული შესაძლო კონფიგურაციების ერთად თავმოყრა იძლევა შესაძლებლობას,
ამოცნობილი იქნეს ის გზები, რომელთა მეშვეობითაც ერთი ტიპის რეჟიმი, რომელიც
გამიზნულია, ხელი შეუწყოს რელიგიის თავისუფლების ზრდას, შესაძლოა თანდათანობით
გადაიზარდოს უმცირესობათა შევიწროებაში ან, ზოგადად, რელიგიის დევნაში. სამწუხაროდ,
ვინაიდან რელიგიური სახელისუფლებო ინსტიტუტები გავლენისა და პრესტიჟისკენ
მიისწრაფვიან და რადგანაც ადაპტაციის მიღწევა არ არის მხოლოდ სუსტი წინააღმდეგობის
„ბიუროკრატიული ბილიკი”, მრავალ სისტემაში არსებული ტენდენციები არსებითად სცილდება
რელიგიის თავისუფლების ოპტიმალურ პატივისცემას. ეს ნიშნავს, რომ აუცილებელია
სიფხიზლე, ხოლო სამართლებრივი დაცვის საშუალებებს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ამ
ტენდენციებისათვის წინააღმდეგობის გასაწევის თვალსაზრისით.

2. კათოლიკური და პროტესტანტული ტრადიციები დიპლომატიაში;

რელიგიურ ჯგუფებს შეუძლიათ საკუთარი გლობალური პოლიტიკის გატარება, ამაში
იგულისხმება საერთაშორისო ურთიერთობათა სფეროც თავისი კლასიკური მნიშვნელობით, თუ
წმინდა საყდრის (ვატიკანი) მაგალითზე ვიმსჯელებთ. რომის კათოლიკურ ეკლესიას, წმინდა
პოლიტიკურ პლანზე, ფასდაუდებლი უპირატესობა აქვს, იგი ფლობს სახელმწიფოს, რაც არ
უნდა მცირე იყოს ეს უკანასკნელი: ვატიკანი, მსოფლიოს ყველაზე პატარა სახელმწიფოა, თავისი
44 ჰექტარით (მონაკოს სამთავროს მესამედზე ნაკლები) და ქვეშევრდომებით, რომელთა
მოქალაქეობა ექსკლუზიურად დაკავშირებულია წმინდა საყდრის სამსახურში მათი
თანამდებობრივი მოვალეობის აღსრულებასთან. ჭმინდა საყდარი წარმოდგენილია
საერთაშორისო ორგანიზაციებში და დიპლომატიურ ურთიერთობები აქვს მსოფლიოს ქვეყნების
უმრავლესობასთან ნუნციატურებისა თუ ვატიკანში აკრედიტირებული საელჩოების
საშუალებით.
დღეს ვატიკანს დიპლომატიური ურთიერთობა აქვს 174 ქვეყანასთან, მაშინ როცა 1978
წელს მათი რიცხვი 92 იყო. ასეთი განვითარება მიანიშნებს ინტერესზე, რომელსაც
სახელმწიფოები იჩენენ რელიგიების შესაძლო როლის მიმართ საერთაშორისო დონეზე. მათ
რიცხვში თვალშისაცემია რამდენიმე ქვეყნის არყოფნა, განსაკუთრებით კი ჩინეთის, ვიეტნამისა
და საუდის არაბეთის. ბენედიქტ XVI-ის ერთ-ერთი ამოცანაა სწორედ ამ სახელმწიფოებთან
დიპლომატიური ურთიერთობების ჩამოყალიბება. საკითხი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას
იძენს ჩინეთის შემთხვევაში: წმინდა საყდარს დიპლომატიური ურთიერთობები აქვს ტაივანთან
და იოანე-პავლე II-ის დაკრძალვის ცერემონია ამ ქვეყნის სახელმწიფო მეთაურისთვის
წარმოადგენდა ოფიციალური ვიზიტის უიშვიათეს საშუალებას ისეთ ადგილას, სადაც თავს
იყრის უამრავი სახელმწიფოს მეთაური. ტაივანი ფხიზლად ადევნებს თვალყურს წმინდა
საყდრის დიპლომატიურ მცდელობებს ჩინეთის მიმართ. ეს უკანასკნელი ვატიკანისგან
20
მოითხოვს ტაივანთან დიპლომატიური ურთიერთობის გაწყვეტას. ეს, ალბათ, ძვირი არ
დაუჯდებოდა რომს: სულ სხვაგვარადაა საქმე ჩინელთა მოთხოვნებთან დაკავშირებით ჩინეთის
ტერიტორიაზე კათოლიკეთა საქმეებში ჩაურევლობის შესახებ, რაც მიუღებელია რომის
კათოლიკური ეკლესიის სტრუქტურის თვალსაზრისით. საინტერესო პარტია თამაშდება ამ ორ
სრულიად განსხვავებულ სახელმწიფოს შორის, რომლებიც განხვავდებიან, როგორც არსით, ასევე
სიდიდით, მაგრამ ერთსაც და მეორესაც ხანგრძლივი პერსპექტივების კარგი ხედვა გააჩნიათ....
წმინდა საყდარი თავს კარგად გრძნობს გლობალიზაციის კონტექსტში, რადგან მას
ყოველთვის გააჩნია ის პერსპექტივა, რომელიც სცდება სახელმწიფოებრივ საზღვრებს. რომის
ეკლესიის პოლიტიკას სამიზნედ აქვს მთელს მსოფლიოში არსებული სიტუაცია და ცდილობს
შეაფასოს თავისი საქმიანობის თუნდაც შორეული შედეგები: «პაპი უნდა ფლობდეს
უნივერსალურ გეოგრაფიას» – განუცხადა იოანე-პავლე II-მ ჟურნალისტებს. სახელმწიფოებთან
პირდაპირი ურთიერთობებთან ერთად ჰქონდა, წმინდა საყდარი საკმაოდ დიდ ყურადღებას
იჩენს საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემოთავაზებული შესაძლებლობების მიმართ: ეს
საშუალებას აძლევდა რომს განეხორციელებინა თავისი პოლიტიკა მისთვის საინტერესო
საკითხთან დაკავშირებით. საქმე მხოლოდ რელიგიურ თავისუფლებას არ ეხება: პაპის ტახტი
ინტერესდება ისეთი საკითხებითაც, როგორიცაა შეიარაღებაზე კონტროლი. წმინდა საყდარი
აკრედიტირებულია საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, რომელთა რიცხვი საკმაოდ
შთამბეჭდავია. სხვა მხრივ, ადგილობრივი წესების მიხედვით, ცალკეული სახელმწიფოების
ეპისკოპატებს შეუძლიათ საკუთარი პოლიტიკური როლი ითამაშონ და გავლენა იქონიონ
საერთაშორისო მოვლენებზე.

3. რელიგიის საზღვრები საერთაშორისო პოლიტიკაში;

რა როლი უნდა ჰქონდეს რელიგიას ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში? ერევა იგი

აქტიურად საჯარო პოლიტიკაში და უნდა ერეოდეს თუ არა? ეს ის კითხვებია, რომლებიც უკვე
მრავალი წელია აქტუალობას არ კარგავენ პოლიტიკურ სინამდვილეში. ხსენებული კითხვების
სისტემატიური დასმა და ამ საკითხის ირგვლივ მრავალსაუკუნოვანი მსჯელობა გამოწვეულია
იმით, რომ რელიგიას ყველა ქვეყანაში საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში გადამწყვეტი
როლი ენიჭებოდა და მისი ზემოქმედების ძალა ერთნაირი იყო ადამიანთა ცხოვრების თითქმის
ყველა სფეროზე. სწორედ იქედან გამომდინარე, რომ რელიგიურ გრძნობებს დიდი გავლენის
მოხდენა შეეძლო ადამიანებზე, ხშირად ხდებოდა მათი გამოყენება პოლიტიკური მიზნების
განსახორციელებლად. ამ ფაქტორს კარგად იყენებდნენ სხვადასხვა სახელმწიფოების მეფეები
თუ მხედართმთავრები, რომლებიც რელიგიური გრძნობებით გულანთებულ ადამიანებს
სამკვდრო-სასიცოცხლო ომებში მიერეკებოდნენ ვითომც და ღვთის ნების აღსასრულებლად,
სინამდვილეში კი რელიგია მათთვის მხოლოდ და მხოლოდ იარაღს წარმოადგენდა რომელიც
მათ თავიანთი ამბიციების დაკმაყოფილებასა და ახალი ტერიტორიების დაპყრობაში
ეხმარებოდა. სამწუხაროდ ანალოგიური ფაქტები მხოლოდ ისტორიის საკუთრებას არ
წარმოადგენს და ,, ღვთიური მისიით“ ხალხის ,,დაბოლება“ დღესაც ხდება, რის მაგალითადაც
ე.წ კამიკაძეების ქმედებაც გამოდგება. ისინი თავს იფეთქებენ და უდანაშაულო ადამიანებს
აღმსარებლობის სხვაობის გამო ხოცავენ, იმ იმედით, რომ იმქვეყნიურ სასუფეველში
დაიმკვიდრებენ ადგილს.
მრავალ ქვეყანაში შეუძლებელია გაარკვიო სად გადის ზღვარი რელიგიასა და
პოლიტიკას შორის, ისინი ერთმანეთში არიან გადაჯაჭვულნი და ზოგიერთ ქვეყანაში სულიერი
ლიდერი პოლიტიკური ხელმძღვანელის ფუნქციასაც ითავსებს. ასეთი შემთხვევები ძირითადად
ისლამურ ქვეყნებში ფიქსირდება, თუმცა ევროპის ისეთ განვითარებულ ქვეყანაში, როგორიც
დიდი ბრიტანეთია, მეფე როგორც პოლიტიკური ასევე სასულიერო ხელისუფლების სათავეში

21
დგას. ასევე დიდია რელიგიის როლი საბერძნეთში, სადაც მართლმადიდებლობა სახელმწიფო
რელიგიადაა გამოცხადებული.
პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ პროცესებში რელიგიის უაღრესად დიდი როლი არც
ქართული სინამდვილისთვისაა უცხო. უპრიანია ამ თემის აქტუალობის მიზეზები ისტორიულ
გამოცდიდებაში ვეძებოთ. ქვეყანა, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში აღმოსავლეთში
ქრისტიანობის გოდოლად ითვლებოდა და რომლის მთელი ისტორია უცხო რჯულის
დამპყრობლებისაგან სარწმუნოების და მამულის დაცვაზე მოგვითხრობს არ შეიძლება
თავისუფალი იყოს რელიგიის გავლენისაგან. ჩვენთან რელიგია ფიგურირებს აბსოლიტურად
ყველა სფეროში და მათ შორის არც პოლიტიკაა მისი გავლენისაგან თავისუფალი. პირიქით,
ყველაზე მეტი აქტიურობა რელიგიის მსახურების მხრიდან სწორედ ამ სფეროში იგრძნობა, რაც
გამოიხატება მღვდლების თუ კიდევ უფრო მაღალ საფეხურზე მდგომი სასულიერო პირების
მიერ ამა თუ იმ პოლიტიკური ძალის პირდაპირ მხარდაჭერასა და ხშირ შემთხვევაში
მიტინგებზე სიარულშიც კი. აღსანისნავია ის ფაქტიც, რომ იმდენად დიდია ამ ადამიანების
სურვილი, ჩაერიონ და გავლენა მოახდინონ ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაზე, რომ
უგულებელყოფენ წმინდა სინოდის დადგენილებასაც კი, რომელიც ეკლესიის მსახურებს
პოლიტიკურ პროცესებში აქტიურ მონაწილეობას უკრძალავს.
თავის მხრივ არც პოლიტიკური პარტიები და მათი ლიდერები (იშვიათი
გამონაკლისების გარდა) იხევენ უკან რელიგიის პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენებისაგან.
ქართული საზოგადოება ამის მაგალითებს თითქმის ყოველ კვირას საკუთარი თვალით ხედავს,
როდესაც დაპირისპირებული პოლიტიკური პარტიების ლიდერები მისი უწმინდესობის, ილია
მეორეს ქადაგებებს საკუთარი ინტერპრეტაციით აწვდიან საზოგადოებას და ასე ცდილობენ
პოლიტიკური დივიდენდების მოპოვებას. გარდა ამისა ჩვენ არაერთხელ გავმხდარვართ იმის
მოწმენი რომ პატრიარქის ჩარევის გარეშე პოლიტიკური პროცესები ჩიხში შესულა და მხოლოდ
მას უხსნია ქვეყანა პოლიტიკური კრიზისისა და შესაძლოა სამხედრო დაპირისპირებისგანაც კი.
პოლიტიკისა და რელიგიის ურთიერთობის პრობლემა ისევე ძველია, როგორც თვითონ
პოლიტიკა და რელიგია, ამიტომ მათი ურთიერთმიმართების შესახებ საკითხი საზოგადოების
განვითარების კვალდაკვალ უნდა ვიკვლიოთ, რადგან რელიგიური წარმოდგენები სათავეს ჯერ
კიდევ პირველყოფილი თემური წყობილებიდან იღებს და დღევანდელ ერი-სახელმწიფოშიც
აქტიურად ვრცელდება, თუმცა შეუიარაღებელი თვალითაც კარგად ჩანს, რომ რელიგიებს აქვთ
უაღრესად დიდი როლი და საკმაო გავლენას ახდენენ მსოფლიო ქვეყნების პოლიტიკურ
ცხოვრებაზე, ხოლო რას შეიძლება დავუკავშიროთ ეს, რელიგიებისა და მისი მსახურების
ნდობის მაღალ ხარისხს თუ პოლიტიკისა და პოლიტიკოსებისადმი უნდობლობას, მსჯელობის
სხვა თემაა.

1. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0samartal--00-1----0-10-0---
0---0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-
00&a=d&c=samartal&cl=CL4.4&d=HASH090753b4830ee4ca421e0c.2.2
2. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0samartal--00-1----0-10-
0---0---0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-
00&a=d&c=samartal&cl=CL4.4&d=HASH090753b4830ee4ca421e0c.2.4
3. http://www.bu.org.ge/x756?lang=geo

22
 4. თემა: რელიგიის სეკულარიზაცია და კონცეპტუალური კულტურა
6. რა არის სეკულარიზმი?
7. ლიბერალიზმი და სეკულარიზმი
8. სეკულარული სახელმწიფოები
9. სეკულარიზმი საქართველოში
10. სეკულარიზმის კონცეპტუალური კულტურა

1. რა არის სეკულარიზმი?

ზოგადად, სეკურალიზმის უმთავრესი პრინციპი მდგომარეობს იმაში, რომ ეკლესია და

სახელმწიფო ერთმანეთისგან გაყოფილია. მარტივად რომ ვთქვათ, თუკი მაგალითად შუა
საუკუნეებში თეოცენტრული სამყაროს პირობებში ეკლესია და სახელმწიფო ერთ სხეულს
წარმოადგენდა, რომელთა ერთობლივი იდეების აბსოლუტური ინტერნალიზაცია ხდებოდა
საზოგადოების ყველა ფენაში, განმანათლებლობამ და მეცნიერების აღზევებამ დასავლეთში
ამგვარი კულტურა ეჭვის ქვეშ დააყენა და ამით საფუძველი დაუდო სეკულარიზმს. ამრიგად,
სეკულარიზმის წარმოშვება ძირითადად (მაგრამ არა მთლიანად) უკავშირდება
ანთროპოცენტრული სამყაროს გაჩენას, რა დროსაც რელიგიის უზენაესობა ჩანაცვლდა
ადამიანის, ინდივიდის პრიმატით.
თუმცა ტერმინი სეკულარიზმი ხშირად არასწორად, ან ზედაპირული
კონტექსტუალიზაციით გამოიყენება. სოციოლოგი ქრეგ კალჰუნი განმარტავს, რომ
„სეკულარიზმი ხშირად აღიქმება როგორც ერთგვარი არ არსებობა. ეს არის ის, რაც რჩება
რელიგიის გაქრობის შემდეგ. ეს არის რელიგიის გამოცალკავება საჯარო სფეროდან, მაგრამ
ამასთანავე ის რაღაც ნეიტრალური რამ არის. ეს ცხადია უკვე დამაბნეველია. საჭიროა რეალურად
დავინახოთ სეკულარიზმი, როგორც მოვლენა რათა ჩამოვყალიბდეთ და გავიგოთ თუ რასთან
გვაქვს საქმე.“ კალჰუნის აზრით, სეკულარიზმი არის ერთგვარი იდეოლოგია, გარკვეული
კონსტიტუციური მიდგომა რელიგიისადმი, რომელიც მოითხოვს გულისყურით შესწავლას და
ჩვენ მისი არსი არ უნდა გავიგოთ, როგორც უბრალოდ რელიგიის უზენაესობის უარყოფა. ასევე,
ტერმინ სეკულარიზმთან ერთად ჩვენ გვესმის ტერმინი სეკულარიზაცია, რომელიც
სეკულარული იდეოლოგიის პრაქტიკულ რეალიზაციას გულისმხობს. მაგალითად,
ფილოსოფოსი ჩარლზ ტეილორი წერს, რომ სეკულარიზაციის აშკარა პროცესი იწყება
რეფორმაციის პერიოდიდან „კერძოდ, ეს ეხება გარკვეული ფუნქციების, საკუთრებისა და
ინსტიტუციების საეკლესიო კონტროლიდან საერო კონტროლის ქვეშ გადასვლას.“ ამრიგად,
მარტივად რომ ვთქვათ, სეკულარიზმი როგორც მოდერნული პოლიტიკური და სოციო-
კულტურული პროექტი გულისხმობს საზოგადოებისა და ინდივიდის რაციონალიზაციას, რა
დროსაც რელიგიისა და ეკლესიის ძალაუფლებას ანაცვლებს სამოქალაქო რელიგია, ანუ
სუვერენის (სახელმწიფოს) ძალაუფლება, რომელიც ქმნის განსხვავებულ სიმბოლოებს და
ღირებულებათა სისტემას.
სეკულარული იდეოლოგია, თავისი შინაარსისა და სულისკვეთებიდან გამომდინარე,
პრინციპულად განეკუთვნება მხოლოდ მოდერნულ, თანამედროვე საზოგადოებების
კულტურულ და პოლიტიკურ სივრცეს. სეკულარიზმს უჭირს იქ სადაც ადამიანთა ქცევას და
აზროვნების წესს განსაზღვრავს ტრადიციული პრაქტიკები და ღირებულებები. მარტივად რომ
ვთქვათ, სეკულარიზმი როგორ დასავლური პროექტი რთულად რეალიზდება არადასავლურ,
ტრადიციული კულტურებში. თუმცა, სეკულარიზმი ხშირად მიუღებელია ზოგიერთი
დასავლური კულტურისთვისაც, მაგალითად კათოლიკური ერებისათვის, სადაც ბევრს
საუბრობენ თანამედროვე სეკულარული ტოტალიტარიზმის შესახებ, რომლის იდეაც მათივე
23
აზრით კათოლიკური ცხოვრების წესის მოშლაა. ასევე, სეკულარულ იდეოლოგიას
განსხვავებული როლი და ადგილი აქვს საფრანგეთსა და დიდ ბრიტანეთში. კერძოდ, ფრანგული
განმანათლებლობის სოციალურ და პოლიტიკურ დოქტრინათა ზეგავლენით, სეკულარიზმის
(Laïcité) გავლენა ფრანგულ პოლიტიკურ ცხოვრებაში დიდია, რაც ასევე გამოიხატება
ხელისუფლებისა და პოლიტიკოსების მიერ რელიგიური შეხედულებებისგან ემანსიპაციით,
მაშინ როდესაც დიდ ბრიტანეთში, მიუხედავად სეკულარული წესრიგისა, პოლიტიკური
ლიდერების მიერ გამოყენებულ ენაში ღმერთსა და ქრისტიანულ რელიგიას მნიშვნელოვანი
ადგილი ეთმობა. შესაბამისად, სეკულარიზმი არის რთული პროექტი, რომელიც არ შეიძლება
მოვარგოთ ყველა კულტურას. მარტივად რომ ვთქვათ, სეკულარული იდეოლოგიის
უნივერსალიზაცია არის მიუღწეველი მიზანი, რომელიც შეიცავს ერთგვარ საფრთხეებსაც კი
(მაგალითად საზოგადოების მკვეთრი პოლარიზაცია, სოციალური კონფლიქტის რეგენერაცია,
კონსპირაციის თეორიების გაჩენა და ა.შ.).
არსებობენ გარკვეული კულტურები, რომლებიც რეზისტენტულები არიან იმგვარი
იდეების მიმართ, რომლებიც არ შეესაბამება მათი ისტორიული გამოცდილების კონტექსტებს და
კულტურულ იდენტობას. მაგალითად, დასავლური იდეების მიუღებლობა აღმოსავლურ
საზოგადოებებში არ არის განპირობებული მხოლოდ პოლიტიკურად კონსტრურებული
პროცესებით (ანუ ელიტების მიერ შექმნილი პრაქტიკითა და წარმოდგენებით), არამედ ამას ასევე
განაპირობებს ადგილობრივი საზოგადოების ხასიათი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ზოგიერთი
კულტურა მიდრეკილია კოლექტიური აზროვნებისა და ცხოვრების წესისკენ, სადაც ცხადია
ტრადიციული ინსტიტუტები ცენტრალურ როლს ასრულებენ. აქედან გამომდინარე, ასეთ
შემთხვევაში, რასაკვირველია დასავლური სეკულარიზმის იდეა, რომელიც საზოგადოებას
სთავაზობს ინდივიდის იდეალიზაციას, რამაც უნდა ჩაანაცვლოს რელიგიური დოგმატიზმი
საზოგადოებაში, სრულიად მიუღებელია ისეთი კულტურებისათვის, სადაც ერი და რელიგია
ერთმანეთთან გაიგივებული ერთგვარი მოცემულობაა.
რელიგია და სახელმწიფო, ორივე მათგანი საკუთარი ფუნქციის განხორციელების მიზნით
აწესებს ვალდებულებებს მათი წევრების/მოქალაქეებისათვის, ამ ვალდებულებებს შორის კი
არსებობს კონფლიქტის წარმოშობის შესაძლებლობა.
სწორედ ამ ბუნებრივი მახასიათებლებისა და ურთიერთდამოკიდებულების გამო,
კონსესუსი მიღწეულია სახელმწიფოს რელიგიისგან გამიჯვნის აუცილებლობაზე. ასეთი
გამიჯვნა სეკულარიზმის ცნებით ხასიათდება და სახელმწიფოსა და რელიგიისათვის მათი
ფუნქციების განხორციელების შესაძლებლობის შექმნის გარანტიაა.
ამავე დროს, სეკულარიზმი სახელმწიფოს რომელიმე რელიგიასთან ასოცირების
წინააღმდეგ ხალხის კოლექტიური წინააღმდეგობის გამოხატულებას წარმოადგენს, შესაბამისად,
სახალხო სუვერენიტეტის განხორციელების ერთ-ერთი საშუალებაა.
სეკულარიზმის აუცილებლობის შესახებ კონსესუსის მიუხედავად, ეკლესიასა და
სახელმწიფოს შორის მიჯნის დადგენა სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულ ადგილას ხდება.
დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოებში არსებული მოდელები შესაძლოა სამ
კატეგორიად დავყოთ: სრული გამიჯვნის, ნეიტრალურობის და მორიგების მოდელები. სრული
გამიჯვნის მოდელის თანახმად, სახელმწიფო და რელიგია მაქსიმალურად უნდა იყოს
ერთმანეთისგან დისტანცირებული. ნეიტრალურობის მოდელის თანახმად, სახელმწიფო
მხოლოდ ნეიტრალურ პოზიციას უნდა ინარჩუნებდეს რელიგიურ ინსტიტუტებთან მიმართებით
და უპირატესობას არ უნდა ანიჭებდეს რომელიმე მათგანს. მორიგების მოდელი კი რელიგიის
როლს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მნიშვნელოვნად მიიჩნევს და გარკვეულწილად ახალისებს
რელიგიური ინსტიტუტების განვითარებას, თუმცა ამ მოდელის ფარგლებშიც გამორიცხულია
სახელმწიფოს მიერ რელიგიურ ორგანიზაციებში მონაწილეობის/მათი მხარდაჭერის იძულება ან
რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის დისკრიმინაცია.
24
 სეკულარიზმის სხვადასხვა ფორმების არსებობას ცნების კონკრეტულ ადგილას
დამკვიდრების განსხვავებული ისტორიული წინამძღვრები და ამასთანავე მისი გარკვეულწილად
დამაბნეველი, ფართოდ განმარტებადი შინაარსი განაპირობებს.
საბჭოთა კავშირის რელიგიისადმი მტრულად განწყობილი პოლიტიკაც შესაძლოა
ფორმალურად სეკულარიზმის არგუმენტით გამართლებულიყო, თუმცა ცხადია ამ პოლიტიკის
არაერთი ასპექტი, მაგალითად რელიგიური ორგანიზაციებისთვის საკულტო ნაგებობების
ჩამორთმევა არ წარმოადგენდა ინკლუზიური სახელმწიფოსთვის დამახასიათებელ ქმედებას,
რადგან თავად იყო ერთ იდეოლოგიასთან ათეიზმთან ასოცირებული და მისით განპირობებული.
ამდენად, სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნისას მათ შორის მჭიდრო ასოცირების
თავიდან აცილების პარალელურად, არსებობს საშიშროება ეს მათი ურთიერთდამოკიდებულების
მეორე რადიკალურ ფორმაში, რეპრესიულ პოლიტიკაში ტრანსფორმირდეს. შესაბამისად,
რელიგიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნის მისაღები ფორმის ჩამოსაყალიბებლად, აუცილებელია
სახელმწიფომ ასოცირების თავიდან აცილებასა და მისი მხრიდან რეპრესიულ პოლიტიკას შორის
სწორი ბალანსი იპოვოს.

2. ლიბერალიზმი და სეკულარიზმი

ლიბერალიზმი - თავისუფალი ფილოსოფიური, ეკონომიკური და პოლიტიკური სწავლებაა,

რომელიც გამომდინარეობს ადამიანის თავისუფლებიდან, განკარგოს საკუთარი თავი და
საკუთრება. ლიბერალიზმის იდეალია საზოგადოება, სადაც ყველას აქვს მოქმედების
თავისუფლება, სადაც შეზღუდულია სახელმწიფო ხელისუფლება და მისი ფუნქცია
მინიმუმამდეა დაყვანილი. ლიბერალიზმის ფუნდამენტური ღირებულებებია: საზოგადოების
ყოველი წევრის პირადი თავისუფლება და პირადი პასუხისმგებლობა; არჩევნებისა და
გაერთიანებების თავისუფლება; ხელისუფლების დაყოფა; კანონის უზენაესობა; საზოგადოების
დემოკრატიული მშენებლობა და საზოგადოების დემოკრატიული კონტროლი სახელმწიფოზე;
კერძო საკუთრება, ეკონომიკური თავისუფლება, საბაზრო ეკონომიკა; უფლებათა და წარმატების
მიღწევის შესაძლებლობათა თანასწორობა ყოველი მოქალაქისათვის. ზოგიერთი ანალიტიკოსის
აზრით, ლიბერალიზმი დაფუძნებულია თავშეკავებულობაზე, ზომიერებაზე, კომპრომისსა და
მშვიდობაზე – ე.ი. იმაზე, რაც რეალურ საერთაშორისო პოლიტიკაში დღესდღეობით
პრაქტიკულად არ გვხვდება. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ლიბერალები ეგუებიან ძალისმიერი
პოლიტიკის ლოგიკას – ისინი თვლიან, რომ ასეთი პოლიტიკა გარკვეული იდეების
რეალიზაციის შედეგია, ხოლო საბოლოო ჯამში, იდეები ცვლილებებს ექვემდებარება. ასე რომ,
თუ მსოფლიო დღეს მაინცდამაინც სტუმართმოყვარედ არ ექცევა ლიბერალიზმს, ეს იმას არ
ნიშნავს, რომ არ შეიძლება ოდესმე დადგეს ლიბერალური იდეების გამარჯვების ხანა.
ლიბერალური იდეოლოგიის ცენტრში პოლიტიკაში პროგრესის შესაძლებლობის რწმენაა.
ლიბერალიზმის ძირითადი საზრუნავი პიროვნების თავისუფლებაა. ისინი სახელმწიფოს
დაარსებას განიხილავენ როგორც ამ თავისუფლების დაცვის აუცილებელ ელემენტს სხვა
პიროვნებებისა ან სახელმწიფოებისაგან.
ლიბერალებს მიაჩნიათ, რომ სახელმწიფოთა თავისუფლება წარმოადგენს საერთაშორისო
ურთიერთობების პრობლემების მნიშვნელოვან ნაწილს და არა ამ პრობლემების გადაჭრის
საშუალებას. შესაბამისად სახელმწიფოები უნდა გახდნენ საერთაშორისო ორგანიზაციების
ნაწილები და დაექვემდებარონ მათ წესებსა და ნორმებს. ფუნქციების ის ნაწილი, რომელთა
შესრულება სახელმწიფოებს არ შეუძლიათ, უნდა გადაეცეს ამ საერთაშორისო ორგანიზაციებს.

25
 ლიბერალიზმი დაიწყო, როგორც რეაქცია შუა საუკუნეების ევროპული საზოგადოების
ორი თვისების - რელიგიური კუთვნილებისა (ევროპაში კათოლიკურ ეკლესიას დომინანტური
როლი ჰქონდა და საკუთარ ავტორიტეტებზე დაყრდნობით ყოველმხრივ ილაშქრებდა წმინდა
წიგნების განსხვავებული, თავისუფალი ახსნა-განმარტების წინააღმდეგ; ამ გზით ეკლესია
ადამიანის აზრებსა და მის საქმიანობაზე ერთგვარ კონტროლს აღწევდა) და მიწერილი
სტატუსის (...რომელშიც პიროვნების სოციალური სტატუსი განისაზღვრებოდა არა საკუთარი
შესაძლებლობებით, არამედ დამოკიდებული იყო მის ან მისი მშობლების სტატუსზე;
ადამიანები უბრალოდ იბადებოდნენ დიდგვაროვნებად, თავისუფალ მეთემეებად, ყმებად...)
წინააღმდეგ. ლიბერალიზმი, როგორც პირველი განსაკუთრებული იდეოლოგია, ყალიბდება
იმგვარი საზოგადოების წინააღმდეგ, რომელშიც ფესვგადგმულია ჩამოთვლილი სტატუსები და
რელიგიურ კუთვნილებასთან დაკავშირებული ღირებულებები. მაგრამ ამ ლიბერალურმა
რეაქციამ სათანადო ფორმა ვერ მიიღო, სანამ სოციალურმა, ეკონომიკურმა და კულტურულმა
კრიზისმა საფუძვლიანად არ შეარყია შუასაუკუნეობრივი წყობა.
ლიბერალიზმი არის დოქტრინა საზოგადოების წევრთა ერთმანეთთან ურთიერთობის
შესახებ. იგი ცდილობს ადამიანს შეუქმნას ნორმალური, ბუნებრივი და მშვიდობიანი
განვითარების პირობები. ლიბერალიზმი ტრანსფორმაციას განიცდიდა და მას სხვადასხვა
სახელწოდება ჰქონდა: კლასიკური თეორია, ნეოკლასიციზმი, კეინსიანიზმი, მონეტარიზმი და
სხვ. ეკონომიკური ლიბერალიზმის ყველა ფორმა აღიარებს ბაზარს და ფასის წარმოქმნის
მექანიზმს, როგორც შიდა და საგარეო ეკონომიკის ორგანიზების ყველაზე ეფექტურ ხერხს.
ლიბერალიზმი შეიძლება განისაზღვროს, როგორც დოქტრინა და პრინციპების ერთობლიობა
საბაზრო ეკონომიკის ორგანიზებისა და მართვისათვის, რათა მიღწეულ იქნეს მაქსიმალური
ეფექტურობა, ეკონომიკური ზრდა და ბაზრის ყველა მონაწილის პირადი კეთილდღეობა.
„ლიბერალიზმი“, უპირველეს ყოვლისა, თვითდამკვიდრების თავისუფლებას გულისხმობს:
აზრის, სიტყვის, პრესის, რწმენის თავისუფლებას აღიარებს და იმ შეხედულებების არსებობასაც
ლეგიტიმურად ცნობს, რომლებიც არა უბრალოდ განსხვავებული, არამედ ლიბერალიზმის
საწინააღმდეგონიც კი არიან.
რა არის ლიბერალიზმი? ის „ჰუმანურია“ იმ გაგებით, რომ ადამიანის იმ ბუნებიდან
გამომდინარეობს, რომელსაც სიკეთის კეთება შუძლია და რომელიც მხოლოდ საზოგადოებაში
ვლინდება; ადამიანის დანიშნულებიდან, რომელიც მატერიალურ არსებობაზე მაღლა დგას;
პატივისცემიდან, რომელსაც ყოველი ადამიანი თავისი უნიკალურობის გამო იმსახურებს და
კრძალავს მის, როგორც „საშუალების“ გამოყენებას და დამცირებას. ლიბერალიზმი იმიტომ არის
ინდივიდუალისტური, უკეთესად რომ ვთქვათ პერსონიფიცირებული რომ იგი ესატყვისება
ქრისტიანულ მოძღვრებას იმის შესახებ, რომ ყოველი ადამიანის სული უშუალოდ ღმერთს
ეკუთვნის ცალკეული ადამიანია და არა საზოგადოება მთლიანად, მიუხედავად იმისა, რომ
შესაძლოა ადამიანი თავისი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას მხოლოდ იმ საზოგადოებაში,
მის სამსახურსა და თავგანწირვაში ეძებდეს.
კონსტრუქტივისტული ლიბერალიზმი, იყო არა განსაზღვრული პოლიტიკური
დოქტრინა, არამედ ზოგადი გონებრივი მიდგომა, რომლის მიხედვით საჭირო იყო ყოვლგვარი
ცრურწმენისა და დოგმისაგან გათავისუფლება, რაც საბუთდებოდა რაციონალური გზით და
აგრეთვე, „მეფეთა და მღვდელთა“ ბატონობისაგან თავის
თანამედროვე ლიბერალიზმის მიზანია ადამიანების მატერიალური კეთილდღეობა. იგი
არ ეხება მათ შინაგან, სულიერ და მეტაფიზიკურ მოთხოვნებს. ის არ პირდება ბედნიერებას,
მთავარია იმ სურვილების დაკმაყოფილება, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს მატერიალურ
სამყაროსთან ურთიერთქმედებაში. ლიბერალები თვლიან, რომ საზოგადოებაში, რომელიც
შრომის განაწილებას ეფუძნება, ადამიანთა თანამშრომლობის ერთადერთი ქმედითი და
ეფექტური სისტემაა წარმოების საშუალებებზე კერძო საკუთრება. ლიბერალიზმის ყველა
26
მოთხოვნა ამ ფუნდამენტური მოთხოვნიდან გამომდინარეობს. ლიბერალიზმმა პირველად
სოციალური აზროვნების ისტორიაში შეძლო ინდივიდისა და საზოგადოების განცალკევება,
გამოყო ორი ავტონომიური სფერო – სახელმწიფო და სამოქალაქო საზოგადოება,
კონსტიტუციურად და ინსტიტუციონალურად განსაზღვრა სახელმწიფოს უფლებამოსილება და
მისი ურთიერთქმედება სამოქალაქო საზოგადოებასთან და პიროვნებასთან. დაიცვა
უმცირესობის ავტონომია და უფლებები უმრავლესობასთან მიმართებაში, ყველა მოქალაქეს
მიანიჭა თანაბარი უფლებები და პიროვნება პოლიტიკური სისტემის მთავარ ელემენტად
გამოაცხადა.
დემოკრატიული თვალსაზრისით ცენტრში დგას “დემოსი”, ანუ ხალხი, იგი უპირველეს
ყოვლისა, ზრუნავს პოლიტიკურ სფეროზე, “ძალაუფლებაზე”, ერთობის პირდაპირ მართვაზე,
იგი ტრადიციული საზოგადოების პოლიტიკური მოწყობის ფორმაა, რომელშიც მთავარია
სახელმწიფო, მისი კულტურა და კეთილდღეობა. ლიბერალიზმისათვის მთავარია ინდივიდი და
მისი მოთხოვნები. იგი ზრუნავს ეკონომიკურ სფეროზე, ცაკეული პირების ეკონომიკური და
სავაჭრო თავისუფლების უზრუნველყოფაზე. ლიბერალიზმი–ახალი ეკონიმიკურ –
ფილოსოფიური დოქტრინაა, რომელიც ეფუძნება ტრადიციული კულტურის სრულ უარყოფას
და ესწრაფვის გაანადგუროს ყველა ორგანული საზოგადოებრივი ინსტიტუტი, რომელიც
ხალხებისა და სახელმწიფოების პოლიტიკურ და კულტურულ ისტორიას მიეკუთვნება.
ლიბერალური დემოკრატია როგორც პოლიტიკური წყობა დამკვიდრდა მთელ რიგ
ქვეყნებში. საზოგადოებრივი ურთიერთობები იმ შემთხვევაშია ლიბერალური შინაარსის
მატარებელი თუ სახელმწიფოში მოქმედებს სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს პიროვნების
თავისუფლებას და მოქალაქეთა უფლებების დაცვას. გარდა ამისა არანაკლებ მნიშვნელოვანია
სახელმწიფო იყოს დისტანცირებული, ანუ არ ახდენდეს ძალის დემონსტრირებას საკუთარი
მოქალაქეების დასაშინებლად და დასაშანტაჟებლად. ცხოვრებამ გვიჩვენა რომ, დროთა
განმავლობაში, ძლიერი დემოკრატიული ხელისუფლება ზღუდავს ლიბერალიზმს, მაგრამ
ლიბერალური პრინციპების გარეშე დემოკრატია თავის თავს დიდხანს ვერ ინარჩუნებს. თავის
მხრივ, თუ ლიბერალიზმი უარს ამბობს დემოკრატიულ ინსტიტუტებზე, ანუ არ ითვალისწინებს
სახელმწიფოს, ეთნიკური ჯგუფების, მოქალაქეთა ინტერესებს და მსხვილი ბიზნესის
სამსახურში დგება,იგი შეიძლება ტოტალიტარიზმად იქცეს. ჭეშმარიტი ლიბერალიზმი
საზოგადოების ყველა ჯგუფს საშუალებას აძლევს მონაწილეობა მიიღოს პოლიტიკურ
ცხოვრებაში და გავლენა მოახდინოს მასზე. მაგრამ თუ მას არ გააწონასწორებს ჯანმრთელი
დემოკრატია, სერიოზულ გადახრებს ვერ გავექცევით.
ლიბერალური რელიგიური კონკურენციის პირობებში ჯანსაღდება რელიგიური გარემოც,
რაც ამცირებს მოდუნებული და თვითკმაყოფილი სასულიერო პირების რაოდენობას. რელიგიურ
ბაზარზე კონკურენტულ გარემოში იზრდება დაკვეთა სასულიერო პირების არა მხოლოდ
თეოლოგიურ, არამედ ზოგად თუ სამეცნიერო-დარგობრივ განათლებაზეც. სეკულარული
სახელმწიფო სწორედ ამ კონკურენციის შექმნის გარანტიას იძლევა, სადაც ყველა რელიგიური
დენომინაცია თანაბარ კონკურენტულ პირობებში ექცევა.
სიტყვა „გათანაბრება" ჩვენი საზოგადოების ნაწილში იწვევს აგრესიას, ხოლო
კონსპირაციული თეორიების მოყვარულებისთვის ტოვებს თვითშემოქმედების დიდ არეალს: „კი,
მაგრამ კონკორდატი?", „როგორ შეიძლება გავათანასწოროთ ისტორიულად ღვაწლმოსილი
ეკლესია – რომელსაც იდენტობის ჩამოყალიბებასა თუ ეროვნულობის შენარჩუნებაში დიდი
როლი ჰქონდა და აქვს – სხვა რელიგიებთან?!". სეკულარული სახელმწიფოს მოკლე პასუხი
იქნება: „არ ვათანაბრებთ! უბრალოდ (აღ)არ ვერევით".
თამაშის წესები მარტივია: რელიგიური ბაზარი თავად არეგულირებს თუ ვინ მოახდენს
უკეთეს პოზიციონირებას და ვისი იდეები მოიპოვებს მეტ პოპულარობას სულიერებაზე
მოთხოვნის მქონე საზოგადოების ნაწილში. ელემენტარული სტატისტიკის მოყვანაც საკმარისია,
27
რომ გავიაზროთ, თუ რა სასტარტო პოზიციები შეიძლება ჰქონდეს ეკლესიას, რომელსაც 4.9-
მილიონიანი მოსახლეობის პირობებში 3.5 მილიონი მიმდევარი ჰყავს. ცხადია, რომ რელიგიურ
ბაზარზე ასეთი პოზიციონირების პირობებში, თავისუფალ კონკურენციაში რამე საფრთხის
შემცველს მხოლოდ ამ საფრთხის ინსტრუმენტალიზაციის პირობებში, ხელოვნურად შეიძლება
ხედავდე, სხვა მხრივ კი კონკურენცია მხოლოდ შენს წისქვილზე უნდა ასხამდეს წყალს.
რელიგიურ ბაზარზე თავისუფალი კონკურენციის პირობებში, საერთო ჯამში, არ არიან
დამარცხებულები. კონკურენციით მოგებული რჩება ყველა მოთამაშე. პირველ რიგში,
რელიგიური ორგანიზაციები, რომლებიც მეტი მრევლის მოსაზიდად თვითგანათლებასა და
საზოგადოებასთან ურთიერთობაზე მეტ რესურსს ხარჯავენ (და ამგვარად ქმნიან დაკვეთას
რელიგიაზე).
ასევე მოგებული რჩება მრევლი, რომელიც იდეათა თავისუფალი ბაზრის პირობებში,
მრავალ „ალტერნატიულ სიმართლეთა" შორის ირჩევს მისთვის ყველაზე დამაჯერებელს, მისი
სულიერი სამყაროსთვის ყველაზე მისაღებს. საბოლოო ჯამში კი, მოჩვენებითი ან მოდური
რელიგიურობის, ანდაც კულტურული ფაქტორებით თავს მოხვეული ეკლესიურობის ნაცვლად,
ვიღებთ ადამიანების მიერ ნებაყოფლობით გაკეთებულ შეგნებულ არჩევანს.
დაბოლოს, მოგებული რჩება სახელმწიფოც, რომელსაც აღარ მოუწევს გამუდმებით
მარეგულირებლის როლის მორგება, პარტიკულარიზმისა თუ უთანასწორო გარემოს შექმნისთვის
თავის მართლება და, რაც მთავარია, სახელმწიფო საკითხებში რელიგიური ინსტიტუტების
ჩარევის შეკავებით პოლიტიკური კაპიტალის სასწორზე შემოდება.
სწორედაც რომ სეკულარული სახელმწიფო და რელიგიურ ბაზარზე თავისუფალი
შეჯიბრი იძლევა მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში არსებული პრობლემების მოგვარების
საშუალებასაც, რომელზეც ეკლესიის შიგნით თუ გარეთ მრავალი ღიად უკვე დიდი ხანია
საუბრობს.

3. სეკულარული სახელმწიფოები
ისლამური სამყაროს სეკულარიზაციის იდეა წარმოიშვა თანამედროვე სეკულარული
დემოკრატიის კონცეფციიდან, სადაც სეპარირებულია სახელმწიფო და ეკლესია. ისლამური
ინტელიგენცია, ყოველთვის სეკულარიზაციის წინააღმდეგ გამოდიოდა და ამიტომაც ის
არაპოპულარულია მორწმუნე მუსულმანისთვის, მეტიც მას განიხილავენ, როგორც ანტი
რელიგიურ და კოლონიალურ გადმონაშთად. სოციალური-კულტურული პროგრესის გარეშე
რომელიმე ქვეყნის რეალურ წარმატებაზე ლაპარაკი შეუძლებელია, თუნდაც ნავთობიდან
შემოსული უზარმაზარი შემოსავალი საშუალებას აძლევდეს გუშინდელ ბედუინს აქლემიდან
მერსედესზე გადაჯდეს, კარავიდან სასახლეში გადასახლდეს და შვილები სასწავლებლად
ადგილობრივი მედრესეს (რელიგიური სკოლის) ნაცვლად ბოლონიასა და კემბრიჯში გაგზავნოს.
დასავლეთში განათლებამიღებული შვილები უბრუნდებიან იმ საზოგადოებას, სადაც შუა
საუკუნეების ნორმები ბატონობს. შედარებისათვის გავიხსენოთ ევროპა, რომელმაც ჯერ
მოახდინა რელიგიური რეფორმაცია, შემდეგ სეკულარიზაცია. რელიგიური დოგმატიზმი
უკუგდებულ იქნა და ადამიანის სულიერი განვითარებისათვის ბევრად უფრო თავისუფალი
გარემო შეიქმნა.
მეცნიერების კულტი, როგორც განმანათლებლობის იდეაფიქსი. მართალია, ახლო
აღმოსავლეთისათვის ეს არ არის აუცილებლად მისაბაძი და მისაღები მაგალითი.
ევროპული განვითარების მოდელის პირდაპირი გადმოღება რეგიონის ქვეყნების
უმრავლესობაში უშედეგო შიძლება აღმოჩნდეს. ამის ყველაზე მკაფიო მაგალითია ირანი, სადაც
1979 წლამდე შაჰის სეკულარული რეჟიმი თრგუნავდა რელიგიას. ამას ისლამური რევოლუცია
მოჰყვა და სამიოდე წლის წინ საკმაოდ ემანსიპირებულ თეირან ქალებს 21-ე საუკუნის დამდეგს
უხდებათ თხემით-ტერფამდე შებურულებმა იარონ ქუჩაში. ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებს შორის
28
სეკულარულ რეჟიმს ყველაზე მეტად უახლოვდება თურქეთი და კვიპროსი (კვიპროსის
რესპუბლიკა).
თურქეთს დიდი ძალისხმევა დასჭირდა ევროპულ მოდელთან დასაახლოებლად და
გარკვეულ წარმატებასაც მიაღწია. სეკულარიზაციის დანერგვის პირველი ცდა
ოსმალეთში უკვე 1876 წელს განხორციელდა; იქ შექმნილია მრავალი დემოკრატიული
ინსტიტუტი; გამიჯნულია ხელისუფლების შტოები. კანონის უზენაესობის ძირითადი პრინციპი
დაცულია. მაგრამ, რაც თურქეთში მრავალპარტიულობა დამკვიდრდა, რამოდენიმე
გადატრიალება მოხდა. მიზეზი ძირითადად იყო არასეკულარული მმართველობა. სამოქალაქო
(სეკულარული) საზოგადოება ერთგვარი სიფრთხილით ეკიდება ამ რთულ ფენომენს. შიში იმისა,
რომ თურქეთში კვლავ ისლამური ბატონობა დაბრუნდება ძალიან დიდი. რის გამოც, ყველაგან
და ყველაფერში ზღუდავენ რელიგიას. მუსტაფა ქემალ ათათურქის მოსვლის შემდეგ (1923წ)
სასულიერო სკოლები გაუქმდა; მოლას, იმამს და სხვა რელიგიურ პირს სახელმწიფო
აკონტროლებს;

4. სეკულარიზმი საქართველოში

სეკულარული იდეოლოგია, როგორც ლიბერალური დემოკრატიული წესრიგისათვის

დამახასიათებელი ნორმა აქტუალური პრობლემაა თანამედროვე ქართული სახელმწიფოსთვის.
ზოგადად, დისკურსი სეკულარიზაციის საჭიროების შესახებ საკმაოდ პოპულარული თემაა,
თუმცა საქართველოში ჩვენ ვხედავთ სეკულარიზმის დილემას. სეკულარიზმის დილემა
გამოიხატება იმაში, რომ ერთის მხრივ ჩვენს გვსურს თანამედროვე დემოკრატიული
წესრიგისთვის დამახასიათებელი ნორმების ინტერნალიზაცია, რაც ასევე მოიცავს ეკლესიისა და
სახელმწიფოს განცალკავებას ანუ სეკულარიზაციას. მაგრამ მეორეს მხრივ, ქართული
საზოგადოების სოლიდურ ნაწილს ვერ წარმოუდგენია რელიგიისა და სახელმწიფოს
ერთმანეთისგან განცალკავება. შესაბამისად, პოლიტიკური ელიტები ცდილობენ
მანიპულირებას, ისინი ხშირად იყენებ ორივე დისკურსს, როგორც სეკულარიზმის ასევე
არასეკულარული წესრიგის, გააჩნია იმ გარემოსა და ვითარებას სადაც მათ უწევთ ამ თემებზე
საუბარი.
ქართული საზოგადოების კონსერვატიულ და რელიგიურ ხასიათს ასევე ასახავს
ზოგიერთი ემპირიული მონაცემები. მაგალითად, პიუს კვლევითი ცენტრის (Pew Research Center)
მიერ ჩატარებული კვლევით, რომელიც გამოქვეყნდა 2017 წლის მაისში, საქართველოში
გამოკითხულ რესპოდენტთა 80% ფიქრობს, რომ რელიგიური ინსტიტუტები აძლიერებენ
მორალურობას. ასევე, გამოკითხულთა 52% ეთანხმება ხელისუფლების მიერ რელიგიური
ღირებულებების განვრცობასა და მხარდაჭერას, ხოლო 46% კი ფიქრობს, რომ რელიგიურ
ლიდერებს გარკვეულ დონეზე პოლიტიკური გავლენები უნდა ჰქონდეს. ამავე კვლევის
მიხედვით, ქართველების 82% ფიქრობს, რომ დომინანტური ეკლესია უნდა იღებდეს ფინანსურ
მხარდაჭერას მთავრობისაგან.
ამრიგად, საქართველოსთვის სეკულარიზაციის პროცესი არის საკმაოდ რთული
გამოწვევა. ამას განაპირობებს ის, რომ ერთის მხრივ სეკულარიზაციის პროცესი არაჰარმონიულია
ტრადიციულ ქართულ საზოგადოებასთან, მეორეს მხრივ კი სეკულარიზაციის პროექტზე უარის
თქმა ნიშნავს ლიბერალური დემოკრატიაზე და პროდასავლურ ორიენტაციაზე უარს. თუმცა,
ცხადია ხელისუფლების უპირველესი ინტერესია ქვეყნის შიგნით მაღალი სოციალური
ლეგიტიმაციის გაზრდა, ამიტომ ხშირად პოლიტიკოსების მიერ ხდება არასეკულარული
დისკურსების გამოყენება. თუმცა, ეს მხოლოდ პოპულისტური ნარატივია, რადგან დომინანტური

29
ქართული პოლიტიკური ელიტების ქცევები და აზროვნების სტილი მეტწილად მოდერნულია
ვიდრე ტრადიციონალისტური.
საქართველოში სეკულარიზაციის პროცესის ძირითადი მამოძრავებელი ძალაა
სამოქალაქო ელიტები, რომლებიც ცდილობენ სეკულარული იდეების ლიბირებას როგორც
პოლიტიკურ ასევე კულტურულ ცხოვრებაში. ხელისუფლებაც, თავისი ლიბერალური დღის
წესრიგიდან გამომდინარე, ანგარიშს უწევს სამოქალაქო ელიტების მოსაზრებებს და გარკვეულ
დონეზე მათი იდეების ლეგიტიმაციას ახდენს (მაგალითად კანონდებლობის ლიბერალიზაცია
რელიგიურ ორგანიზაციებთან მიმართებაში, დისკრიმინაციის შესახებ კანონი და ა.შ.).
თუმცა, იმისათვის, რომ არ დაკარგოს ტრადიციულ ღირებულებებზე მდგომი
ამომრჩეველი, მათი მობილიზაციის მიზნით ხშირად, მათ შორის წინასაარჩევნო პერიოდში,
ხელისუფლება იყენებს ერთგვარ კონსერვატიულ ნარატივებს და დისკურსებს, რომლებიც
შესაძლოა არის იყოს ჰარმონიული სეკულარიზაციის დღის წესრიგთან. შესაბამისად მანევრირება
და მანიპულირება ორ დისკურსს შორის პოსტსაბჭოთა ქართული ელიტების უმთავრესი
სტრატეგია. ამ მიდგომით, ისინი ერთის მხრივ ცდილობენ გლობალური ლიბერალური დღის
წესრიგში სტაბილურად ყოფნას, რითაც ძლიერდება მათი დომინანტური პოზიციები, მეორეს
მხრივ კი ცდილობენ პოპულისტური ნარატივების გამოყენებით ამომრჩეველთა მობილიზაციას,
რამაც საბოლოოდ ხელი უნდა შეუწყოს ლიბერალური დემოკრატიის პოლიტიკის კეთებას.
მარტივად რომ ვთქვათ, ხშირად ტრადიციული დისკურსის გამოყენება ხდება იმისათვის, რომ
პოლიტიკურმა ელიტებმა მიიღონ მაღალი სოციალური ლეგიტიმაცია, რათა შემდგომ
შეასრულონ ლიბერალურ დემოკრატიაზე მორგებული პოლიტიკის დღის წესრიგი.
რასაკვირველია, კონსერვატიული კულტურული დისკურსების გამოყენებისას, რაც შესაძლოა
ეწინააღმდეგებოდეს სეკულარული სახელმწიფოს იდეას, ხელისუფლება ასევე ცდილობს
მოიპოვოს მხარდაჭერა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისგან, რომელიც დღემდე
საქართველოში ყველაზე მაღალი მორალური ავტორიტეტის მქონე ტრადიციული ინსტიტუციაა.
2016 წლის 18-26 ივნისს კრეტაში ჩატარდა მსოფლიო საეკლესიო კრება. 14 მსოფლიო
ეკლესიიდან მხოლოდ 4-მა ეკლესიამ - საქართველოს, რუსეთის, ანტიოქიისა და ბულგარეთის -
თქვა უარი დასწრებაზე. კრებამ ექვსი დოკუმენტი მიიღო და ორი წერილი დაწერა. კრება შეეხო
სეკულარიზაციის საკითხსაც: "თანამედროვე სეკულარიზაცია მიზნად ისახავს ჩამოაშოროს
ადამიანი ქრისტესა და ეკლესიის სულიერ გავლენას, გაუმართლებლად აიგივებს რა მას
კონსერვატიზმთან. თუმცა, დასავლური ცივილიზაცია ქრისტიანობის გავლენის წარუშლელ კვალს
ატარებს. უფრო მეტიც, ეკლესია, როგორც ცხოვრების სფერო და წესი, თავისუფლებაში
გამოავლენს ღმერთკაცისა და მისი სხეულის გამომხსნელობით მნიშვნელობას", - ნათქვამია კრების
გზავნილში.

5. სეკულარიზმის კონცეპტუალური კულტურა

სეკულარიზმის მიზნის მიღწევის საშუალებად გადააზრების დაწყებისათვის კარგი

საფუძველია ჯონ როულზის „საჯარო გონის“ თეორია, რომლის თანახმად რელიგიური მოტივები
სრულიად მისაღებია, თუმცა მისი „თარგმნა“ ყველასათვის მისაღებ საფუძველზე უნდა იყოს
შესაძლებელი.
ამ საკითხებზე მართებული მსჯელობის წინაპირობა, წინასწარი შეთანხმების არსებობაა,
რომ სახელმწიფო სახალხო სუვერენიტეტის და სეკულარიზმის გატარებისას, ამასთან რელიგიის
თავისუფლების და დისკრიმინაციის აკრძალვის უზრუნველყოფისას, თავისუფალია ნებისმიერი
იდეოლოგიური გავლენისგან, არ ემხრობა რელიგიების უარყოფას ათეიზმთან დაახლოების
ფორმით, არამედ ინდივიდისა თუ რელიგიური ორგანიზაცისაგან თვისობრივად განსხვავებულ

30
პოზიციაშია და მის ვალდებულებას წარმოადგენს „უსაფრხო პლურალიზმის“ უზრუნველყოფა.
ამ ვალდებულების შესრულებისას სეკულარული სახელმწიფო არა წინასწარი ნდობის, არამედ
თანაბარი ინდიფერენტულობის ფორმულით უნდა მიუდგეს რელიგიებს, რაც მათ დაუტოვებს
საჭირო ავტონომიურ სივრცეს ფუნქციონირებისათვის.
სახელმწიფო რელიგიურ თემს, რომელსაც გარკვეული მიზნებისათვის მრევლის
ორგანიზების საკმაოდ მნიშნველოვანი რესურსი აქვს, არ უნდა უდგებოდეს წინასწარ
განსაზღვრული ნდობით თუ ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკური პარტიისათვის
თვითგადარჩენისთვის აუცილებელი ლოიალობით. სახელმწიფო ასეთი სიფრთხილის
პირობებშიც შეიძლება დარჩეს ნეიტრალური რელიგიური თემის მოტივების შეფასებისას,
რადგან მისი სიფრთხილე რელიგიის, არა შინაარსიდან, არამედ, მისი საჯარო სივრცეში შეჭრის
საფრთხეებიდან გამომდინარეობს. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ ასეთი სიფრთხილე იყოს
დაბალანსებული და სახელმწიფო თავად არ იქცეს სტერეოტიპების მსხვერპლი.
სახელმწიფოს სეკულარული პოლიტიკა არ მდგომარეობს რელიგიის მხოლოდ პირად
სფერომდე დათრგუნვაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლებელია, თავად სეკულარიზმი
წარმოჩენილიყო ათეიზმის განხორციელების ფორმად, სეკულარული მიდგომის ათეიზმთან
ბუნებრივი სიახლოვის გათვალისწინებით. ეს მიდგომა შეუსაბამო იქნებოდა „საჯარო გონის“
თეორიასთან, რადგან მის თანახმად ნებისმიერი მსოფლმხედველობა, რელიგია და ათეიზმი
მხოლოდ თანაბარი დოზით შეიძლება მოსწონდეს სახელმწიფოს. სახელმწიფო პოლიტიკის
სიფრთხილე და რელიგიის საჯარო სივრცეში დაშვება ადამიანის უფლებების, თანასწორობის
დაცვის ინტერესით უნდა შემოიფარგლოს.
სახელმწიფოს მიერ რელიგიის ავტონომიის სფეროში შეჭრა მხოლოდ მაშინ არის
გამართლებული, როდესაც სახელმწიფო იდეოლოგიისგან დაცვილ, „წმინდად საჯარო“
ფუნქციების განხორციელებას, ადამიანის უფლებების და თანასწორობის დაცვას, შეუდგება.
ასეთი შეიძლება იყოს „მებრძოლი დემოკრატიის“ ფარგლებში მოქმედება, მაშინ, როდესაც
რელიგია თავად ამბობს ავტონომიურობაზე უარს, მაგალითად პოლიტიკურ პარტიად
გვევლინება, მკვეთრად იჭრება საჯარო სივრცეში და მისი პრივატიზების მიზანი გააჩნია. ერთი
რომელიმე რელიგიის მიერ საჯარო სივრცის პრივატიზება, და სხვების ამ სივრცის გარეთ
დატოვება, ცხადია ადამიანის არაერთი უფლების შეზღუდვას გამოიწვევს და ამ რელიგიურ
მოტივს დასაწყისშივე დაუკარგავს ყველასთვის მისაღებ ფორმად ტრანსფორმირების
შესაძლებლობას.
იმდენად რამდენადაც, ადამიანის უფლებების, თანასწორობის დაცვისას არის საჭირო
სახელმწიფოს პრინციპული პოლიტიკა, სახელმწიფოს მიდგომა ასევე თანმიმდევრული უნდა
იყოს, რელიგიის ყველანაირი გამოხატულების დაცვისას, მათ შორის დისკრიმინაციული აზრის
გამოხატვისას, თუ აზრის გამოხატვის გარდა, ეს კონკრეტული პირის/პირების მიმართ რაიმე სხვა
ფორმის შემზღუდველ მოპყრობაში არ რეალიზდება.
სწორედ, სახელმწიფოს მიერ „უსაფრთხო პლურალიზმისთვის“ საჭირო სიფრთხილესა და
რელიგიური მოტივების აღიარებას შორის ბალანსის დაჭერა წარმოადგენს სეკულარიზმის
ლოგიკურ ჩარჩოს, მისით მისაღწევი მიზნის არსს. „სეკურალიზმის“ ერთი შეხედვით ბუნდოვანი
შინაარსის პირობებში, მნიშნველოვანია თავად იმ მიზნის აღწერა, რომლის განხორციელების
საშუალებასაც ის წარმოადგენს და არა სეკულარული სახელმწიფოს, როგორც რელიგიისგან
თავისუფალი სივრცის, თვითმიზნად აღქმა.
სხვა სიტყვებით, სეკულარიზმი სახელმწიფოს და რელიგიის თანასწორი თანაარსებობის
პირობებია. სახელმწიფო და რელიგია თანასწორ თანაარსებობაში იქნებიან, მაშინ როდესაც
სახელმწიფო დათმობს და მხოლოდ მაშინ ჩაერევა რელიგიის ავტონომიაში ან/და რელიგიური
მორწმუნე ადამიანის პირად სფეროში, როდესაც ის სხვათა უფლებებს, თანასწორობას არღვევს, ან
კიდევ საჯარო სივრცის სრულ პრივატიზებას ისახავს მიზნად.
31
 „სეკულარიზმის“ ლოგიკურ ჭრილში, წარმოჩინება მეტი არაფერია, თუ თეორიაში
არსებული მოსაზრების გამყარება, რომლის თანახმად, რელიგიური მოტივების აღიარება
დასაშვები და აუცილებელიც არის, თუმცა ამისთვის მათი ყველასთვის გასაგებ, მისაღებ ფორმაში
გადათარგმნა უნდა იყოს შესაძლებელი, რაც დაუშვებელია მის მიერ ადამიანის უფლების
არათანაზამოიერად შეზღუდვის, თანასწორობის დარღვევის, და საჯარო სივრცის პრივატიზების
შემთხვევებში.
არსებობს როგორც ისტორიული, ისე ფილოსოფიური კავშირი რელიგიურ
უფლებებსა და საერო სახელმწიფოს შორის. საერო არის ის სახელმწიფო, სადაც
ხელისუფლების ძალაუფლება სეკულარული სფეროთი შემოიფარგლება; სახელმწიფო
თავისუფალია ინსტიტუციური რელიგიის ან ეკლესიის ზეგავლენისგან და პირიქით,
ინსტიტუციური რელიგია დამოუკიდებელია სახელმწიფო ან პოლიტიკური
კონტროლისგან. ეს არის სახელმწიფო, რომელსაც არ გააჩნია იურისდიქცია
რელიგიურ საქმეებზე, არა იმიტომ, რომ ისინი სახელმწიფოს ინტერესის მიღმაა,
არამედ უფრო იმიტომ, რომ რელიგიური ინტერესები განიხილება ძალზე წმინდად იმისათვის,
რომ იქცეს შეცდომებისაკენ მიდრეკილი სამოქალაქო ხელისუფლების
წარმომადგენელთა ნების ობიექტად. პრაქტიკაში საეროა ის სახელმწიფო, რომელიც
უარს ამბობს პოლიტიკური საშუალებების გამოყენებაზე რელიგიური მიზნების
მისაღწევად ან რელიგიური შესაძლებლობებით სარგებლობაზე პოლიტიკური მიზნის
განხორციელებისათვის.
ვინაიდან მისი ხელისუფლება საერო საქმეებით იზღუდება, ურთიერთობა
სახელმწიფოსა და რელიგიას შორის ნეიტრალური უნდა იყოს, როგორც
მრავალრიცხოვან მორწმუნეთა საზოგადოებების, ისე არარელიგიების მიმართ, ანუ
საერო სახელმწიფოში მოქალაქეები არ უნდა სარგებლობდნენ ხელისუფლების
მხრიდან კეთილგანწყობით ან უარყოფითი დამოკიდებულებით რელიგიურ ნიადაგზე. ეს არის
სახელმწიფო, სადაც ხელისუფლებას არ გააჩნია რელიგიის ინსტიტუტებზე
დომინირების უფლება და არც რელიგიურ ინსტიტუტებს აქვთ მსგავსი უფლება სახელმწიფოს
მიმართ.
რელიგიის თავისუფლების მსგავსად საერო სახელმწიფოს წარმოქმნასაც ღრმა
ფესვები აქვს ისტორიაში. თანამედროვე ეპოქამდე საერო სახელმწიფოს იდეა მჭიდროდ იყო
დაკავშირებული დასავლურ ცივილიზაციასთან. ისტორიულად იგი გულისხმობდა ქრისტიანულ
ან ზოგადად რელიგიურ სახელმწიფოზე უარის თქმას, რაც, შესაბამისად,
ეწინააღმდეგებოდა განსაკუთრებულ რელიგიურ ტრადიციაზე დაფუძნებულ
ეროვნული იდენტურობის კონცეფციას. საერო სახელმწიფოსათვის დამახასიათებელია
სეკულარულ და სულიერ ხელისუფლებასა და, ზოგადად, რელიგიურ და სახელმწიფო
ინსტიტუტებს შორის მკაფიო სეპარაცია.
საერო სახელმწიფოს შემთხვევაში სახელმწიფო ხელისუფლების საფუძველს
წარმოადგენს სამოქალაქო და ბუნებითი სამართალი და არა რელიგიური დეკრეტი ან
საღვთო სამართალი.განსაზღვრული პოლიტიკური ხელისუფლების, როგორც მონარქის, ისე სხვა
პოლიტიკური სუბიექტის მხრიდან ხდება თავის არიდება მტკიცებისათვის, რომ მისი
ძალაუფლება საღვთო სამართალს ეფუძნება.
არცერთ საზოგადოებას არ შეუძლია არსებობა, თუ არ იცის, რისთვის არსებობს იგი, რა
პრინციპებს ეფუძნება, რა იდეალებით უნდა შეაფასოს თავისი თავი. აქედან გამომდინარეობს,
რომ არცერთ საზოგადოებას არსად და არასოდეს მიუღწევია თავისუფლებისათვის ამ სიტყვის
განყენებული მნიშვნელობით, ე. ი. როცა თავისუფლება გულისხმობს შესაძლებლობას, ყველამ
აკეთოს ის, რაც მოესურვება… ყველგან და ყოველთვის თავისუფლება განისაზღვრებოდა იმ

32
პრინციპებთან და ცნებებთან მიმართებით, რომლებითაც ხელმძღვანელობს მოცემული
საზოგადოება და რომლებიც პასუხობს კითხვას, რისთვის და როგორ არსებობს ეს საზოგადოება…
ყოველივე ეს ნიშნავს იმას, რომ თავისუფლების ცნება განუყოფელია იმისგან, როგორ
ესმის და განმარტავს მას საზოგადოება, რითი და რისთვის ცხოვრობს იგი. მაგრამ ეს იმასაც
ნიშნავს, რომ ყველაფერი, ნამდვილად ყველაფერი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და ამ ცხოვრების
თითოეული მონაწილის ცხოვრებაში დამოკიდებულია საზოგადოების ამ თვითგანსაზღვრაზე, იმ
იდეებსა და იდეალებზე, რომლითაც საზოგადოება თავის თავს აფასებს. აქ კი მთელი სიმწვავით
დგება საკითხი იმის შესახებ, როგორია რელიგიის ადგილი ამ თვითგანსაზღვრებაში, და,
მაშასადამე, – საზოგადოების ცხოვრებაში.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. სეკულარიზმი და რელიგიური ნეიტრალიტეტი საჯარო სამსახურში. თბილისი 2016 წ.

2. ენდრიუ ჰეივუდი - პოლიტიკური იდეოლოგიები. 2004წ.
3. http://www.orthodoxtheology.ge/church-and-state-relation/
4. http://www.tabula.ge/ge/story/84341-sekularoba-rogorc-mokvare-da-ara-mteri
5. http://european.ge/lia-kvirkvelia-demokratia-liberaluri-demokratia-da-mati-saprtxeebi/
6. https://elawjournal.wordpress.com/2011/12/16/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%A3
%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%9
8%E1%83%90-2/
7. http://www.tabula.ge/ge/story/109189-kretis-kreba-sekularizacia-miznad-isaxavs-chamoashoros-
adamiani-qristes

5, თემა: რელიგია გლობალიზაციის პირობებში

5. ტრადიციული რელიგიური ღირებულებების რღვევა

6. ეკუმენიზმის განვითარება XXI ს
7. ისლამური გავლენის გაძლიერება ევროპაში
8. კულტურის გავლენა საერთაშორისო ურთიერთობებზე

1. ტრადიციული რელიგიური ღირებულებების რღვევა

21-ე საუკუნის გარიჟრაჟზე მსოფლიო მასშტაბით რელიგია, პოლიტიკური
თვალსაზრისით, იმდენად მნიშვნელოვანი გახდა, რომ განცვიფრებაში მოჰყავს მრავალი
მიმომხილველი. სხვაზე რომ არაფერი ვთქვათ, რელიგიური დაწესებულებები, პიროვნებები და
იდეები დემოკრატიზაციის ძალებად იქცნენ სხვადასხვა ტრადიციასა და განსხვავებულ
საზოგადოებებში, თანაც ისე, რომ მათ ტერმინების: „თანამედროვე“, „საერო“, „დემოკრატიული“ -
და ამ ტერმინთა შორის კავშირების ხელახლა გააზრება და გადაფასება მოახდინეს. საკითხავია,
მართლა ჩაენაცვლებიან თუ არა ერთმანეთს ეს ცნებები, როგორც ბევრს ჰგონია? დღეს სოციალურ
მეცნიერებათა უმეტესი წარმომადგენელი, ვინც მუშაობდა ამ საკითხზე, ერთი აზრისაა იმის
თაობაზე, რომ ქრისტიანობა თავისი კათოლიკური და პროტესტანტული გამოვლინებებით
შეთავსებადია დემოკრატიის ინსტიტუციონალურ და კულტურულ განზომილებებთან. მაგრამ რა
ხდება ქრისტიანობის მეორე უდიდეს ნაკადში - მართლმადიდებლურ ტრადიციაში? დღემდე
33
დემოკრატიის მკვლევარები, ისტორიასა და თანამედროვე გამოცდილებაზე დაყრდნობით,
მართლმადიდებლობას ან უგულებელყოფდნენ, ან უარყოფდნენ, როგორც დემოკრატიასთან
შეუთავსებელს და სეკულარიზმისა და მოდერნულობის მიმართ მტრულად განწყობილს.
21-ე საუკუნის მოაზროვნის მთავარი გამოწვევა შინაგანი გამოწვევაა. ეს არის
განსხვავებული ადამიანის დაშვება თუნდა პოლიტიკურ სივრცეში, რელიგიურ სივრცეში, შენგან
განსხვავებულის არსებობის დაშვება. ამას პირველი ადგილი უკავია კონსტიტუციის
პრეამბულაში და ამას უნდა ეკავოს მთავარი ადგილი კონსტიტუციაში, რომ ვართ
განსხვავებულთა ერთობა, მუსლიმები, მართლმადიდებლების, კათოლიკების, ბაპტისტების და
ა.შ. და სახელმწიფო ამაზე დგას. ქრისტიანობას და მართლმადიდებლობას, ბუნებრივია აქვს
თავისი ისტორიული როლი, მაგრამ თანამედროვე სახელმწიფო ამ განსხვავებულობაზე შენდება.
ამას იცავს კანონი და სახელმწიფო. თუ ვერ დაიცავენ, სახელმწიფო არ გვექნება. მაგრამ
სამწუხაროდ კანონი ვერ იცავს განსხვავებულს ვერცერთ ეტაპზე. იქნება ეს სპოლიტიკური
ნიშნით დევნა, საზოგადოების მხრიდან ზიზღი და ბოღმა რელიგიური ნიშნით განსხვავებულის
მიმართ, თუ სექსუალურად განსხვავებული ადამიანების მიმართ აგრესია. ამ ყველაფერს ერთი
ძირი და საფუძველი აქვს ჩვენს საზოგადოებაში.
ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანი თემაა ქრისტიანობისა და ძალაუფლების კავშირი.
ნაციონალობა, ძალაუფლება და ფული - სახარებაში ამ ყველაფერზე არის საუბარი. ჩვენი
პოლიტიკური ისტაბლიშმენტის თუ მთლიანად საზოგადოების მთავარი პრობლემა
ქრისტიანობის და სახარების უცოდინრობაა. როდესაც ქრისტიანობის არსზე ვლაპარაკობთ,
შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ყველა სახელმწიფო და რელიგიური ინსტიტუტიდან ის დევნილია. ის
არის სრულ დევნილობაში. იმიტომ რომ ქრისტიანობის ნარჩენი არ არის იქ, სადაც ლაპარაკია
ნაციონალიზმზე, სადაც ქრისტიანობა იყიდება, როგორც პოლიტიკური მომავალი, როგორც
პოლიტიკური რეიტინგი, ან ეკლესიის მსახურებისგან - როგორც ძალაუფლების სფერო. ვისაც
ასეთი სურვილი ჰქონდა თორმეტ მოწაფეთაგან, ვისაც ყულაბა ებარა და ვინც ნაციონალისტურ
იდეებს ატარებდა და ქრისტესთან ვერ ახამებდა თავის ინტერესებს, გახსოვთ მისი სახელიც და
ისიც, თუ როგორ დაამთავრა მან. მას ერქვა იუდა ისკარიოტელი. ის ნაციონალურ საკითხებზე
მაშინდელ იუდაისტურ სასულიერო პირებთან თანამშრომლობდა, ფულსაც იღებდა .
სერიოზული ნაციონალური ინტერესები გააჩნდა მაშინდელი მტრის წინააღმდეგ. როგორც დღეს
რუსეთს ვახსენებთ, ასეთივე თავზარდამცემი რამ იყო მაშინდელი ისრაელისთვის რომი. მთავარი
მტრის ხატი ისრაელში რომი იყო და გახსოვთ ფარისევლების მიერ დასმული მნიშვნელოვანი
შეკითხვა, რომელიც ცდილობდა მაცხოვრის კუთხეში დაყენებას, გადაეხადათ თუ არა
კეისრისთვის ხარკი. თუ მაცხოვარი იტყოდა, რომ არ გადაეხადათ, ამით მაშინდელი
პროტექტორატის წყრომას გამოიწვევდა და სიკვდილით დასჯიდნენ, როგორც რომის წინააღმდეგ
მეამბოხეს და თუ იტყოდა, რომ უნდა გადაეხადათ, მაშინდელი ნაციონალისტების წყრომას
დაიმსახურებდა და იგივე შედეგს მიაღწევდნენ. გახსოვთ სრულიად გენიალური პასუხი -
კეისარს კეისრისა და ღმერთს - ღმრთისა. ფული, ძალაუფლება და სისტემა - სამწუხაროდ, რომ
ვაკვირდები, ჩვენი რეალობა ეს არის. რაოდენ მორგებულია ერთმანეთთან თანამედროვე
პოლიტიკური ისტაბლიშმენტი, ძალაუფლება და ეკლესია. როგორია ჰარმონიაა. ვერ ნახავთ
ზღვარს, სად იწყება ბიზნეს ინტერესი, ძალაუფლებრივი პოლიტიკური ინტერესი და სად იწყება
ან მთავრდება რელიგიური ინტერესი. ეს არის დიდი ჰიბრიდი, რომლის ნახვაც შეგიძლიათ
რომელიმე “კურიერში”, როდესაც მოსალოცად მიდიან ბიზნესმენები, პოლიტიკოსები და
მღვდლები. მოოქროვილი წმინდა გიორგი დაგვყურებს თავისუფლების მოედანზე. ეს არის
საინტერესო მხატვრის, ზურაბ წერეთლის გაკეთებული, რომელსაც ძალიან საინტერესო
ცხოვრებისეული ბედი აქვს. მას საბჭოთა კავშირში უამრავი შემოქმედებით-მხატვრული ნაგებობა
ჰქონდა აგებული, რომელიც მისივე ცხოვრების განმავლობაში თვალწინ დაესხვრა. თბილისის
შემოსასვლელში იყო გიორგიევსკის ტრაქტატი, წმინდა ნინოს ადგილზე უცნაური ბურთი იყო
34
თხუთმეტი რესპუბლიკის დროშებით. აქვე ის ახალახალ შემოქმედებით ნაგებობებს ჩეკავს. ეს
იყო ადამიანი ქართული კონიუნქტურის ხელოვნებაში, რომელმაც მიაღწია აპოგეას და საბჭოთა
კავშირის დროინდელი ყველა თავისი ნაწარმოები დაენგრა. ახლა აეროპორტთან რომ ძეგლია, ის
ენგრევა. საქართველო უნიკალურია იმითაც, რომ წმინდა გიორგის ფრესკებსა და ხატებზე არა
მარტო გველეშაპია გამოხატული, არამედ მეფეც. ანუ სისტემის თავი, დიოკლეტიანე. წმინდა
გიორგი ყოველთვის არის სახე იმისა, თუ როგორ ამარცხებს ადამიანურობა სისტემას,
ძალაუფლებას. წმინდა გიორგის ხატში გვაქვს ადამიანის გამარჯვება სისტემაზე, ძალაუფლებაზე,
იმაზე, რაც ჭამს, რაც გველეშაპურია და სტიქიურია ადამიანთან მიმართებაში. ეს არის წმინდა
გიორგი, რომელსაც დღეს ყველაზე არასწორად იყენებს სისტემა, სახელმწიფო და იყენებენ
ქრისტიანული სახელმწიფოების დიოკლეტიანეები, რომლებიც ქმნიან ამა თუ იმ სისტემას. დღეს,
ბუნებრივია, ყველაზე ტრაგიკულია ის, რომ ადამიანები ამ დამახინჯებულ ქრისტიანობასთან ვერ
ამყარებენ კავშირს და აქვთ პროტესტი. ისინი, ბუნებრივია, მართლმადიდებლობას და
ქრისტიანობას აიგივებენ მხოლოდ ტაძრებში სიარულთან და მრევლის რაოდენობასთან..
ადამიანები, ყველაზე ქრისტიანი ქართველები ყველაზე ნაკლებად რასაც კითხულობენ და
იცნობენ, სწორედ ქრისტიანული ლიტერატურაა. ყველაზე ნაკლებად წაკითხული ტექსტი დღეს
საქართველოში ალბათ სახარებაა.

2. ეკუმენიზმის განვითარება XXI ს

სახელწოდება წარმოდგება ბერძნული ზმნისგან „oieko“ („ვცხოვრობ“). აქედან -
„ოიკუმენე“, რაც, სიტყვა-სიტყვით, დასახლებას, ბინადრობას ნიშნავს. მეორეული, გადატანითი
შინაარსით კი - დედამიწის ადამიანებით დასახლებულ ნაწილს, ე.ი. კაცობრიობას,
ცივილიზებულ მსოფლიოს. შესაბამისად, ოიკუმენური, ანუ ეკუმენური მოძრაობა გულისხმობს
მსოფლიო მოძრაობას, ეკუმენური საეკლესიო კრებები - მსოფლიო საეკლესიო კრებებს,
ეკუმენური პატრიარქი - მსოფლიო პატრიარქს და ა.შ.
საეკლესიოქრისტიანულ ეკუმენიზმს შთააგონებდა და შთააგონებს იესო ქრისტეს ლოცვა
მამისადმი: „არა მარტო მათთვის გევედრები, არამედ ყველასათვის, ვისაც ვწამვარ მათივე
სიტყვით, რათა ყველანი ერთ იყვნენ, როგორც შენ, მამაო, ჩემში და მე შენში; რათა ისინიც ერთ
იყვნენ ჩვენში... და დიდება, რომელიც შენ მომეცი, მე მივცე მათ, რათა ერთ იყვნენ, როგორც ჩვენა
ვართ ერთი“ (იოანე 17, 2022). მაშასადამე, ეკუმენიზმის უზენაესი მიზანია ქრისტეს მორწმუნეთა
გაერთიანება. ცხადია, ამ პრობლემამ თავი იჩინა ეკლესიის ერთიანი სხეულის
დაშლადანაწილების პირველსავე დღიდან, რაც მოციქულთა ხანიდან დაიწყო და ჩვენს ეპოქამდე
გრძელდება. სქიზმის შედეგები სავალალო და ტრაგიკულია: მძულვარება, ფანატიზმი,
რელიგიური ღვარძლი და ომები, ერთაშორისი კონფლიქტები და ანტაგონიზმი... ამის გამო,
ბუნებრივია, რომ აღმსარებლობებს შორის ჩატეხილი ხიდის გამთელებისათვის ყოველთვის
იღვწოდნენ კეთილი ნების ადამიანები.
თანამედროვე ეკუმენური მოძრაობა ჩაისახა პროტესტანტული ეკლესიის წიაღში XIX-XX
საუკუნების მიჯნაზე. ოფიციალურად გაფორმდა 1910 წელს ედინბურგში (შოტლანდია)
მისიონერთა მსოფლიო კონფერენციაზე, რომელსაც 1921 წელს „მისიონერთა საერთაშორისო
საბჭო“ ეწოდა. მან იდეალად გამოაცხადა ქრისტიანული ეკლესიების გაერთიანება დოგმატური
და კანონიკური განსხვავებების ხელშეუხებლად, რაც ნიშნავს ქრისტიანული კონფესიების
თანაარსებობას საერთო პრინციპებისა თუ თეორიული წანამძღვარების საფუძველზე. ეს მოძრობა
თანდათან გაფართოვდა და გაძლიერდა, შეიძინა მომხრეები პროტესტანტული სამყაროს გარეთაც
და შესაძლებელი გახდა საერთაშორისო მასშტაბის ორგანიზაციის, ანუ ეკუმენური მოძრაობის
ბირთვის შექმნა, - ესაა „ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო“.
ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო ჩამოყალიბდა ეკლესიათა მსოფლიო ასამბლეაზე
ამსტერდამში 1948 წელს. ერთ-ერთ პირველ სხდომაზე დაამტკიცეს კონსტიტუცია, რომლის
35
მიხედვითაც (თავი 1), ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო (ემს) არის თანამეგობრობა იმ ეკლესიებისა,
რომლებიც აღიარებენ იესო ქრისტეს ღმერთად და მაცხოვრად. მისი ფუნქციებია (თავი 3): ხელი
შეუწყოს აღმსარებლობებს შორის არსებული ბარიერების დაძლევას, კონტაქტებს,
თანამშრომლობას საერთო მიზნების მისაღწევად, სწავლაგანათლებას, ქველმოქმედებას,
მოსახლეობის ევანგელიზაციას, ათეიზმის წინააღმდეგ ბრძოლას, მორწმუნეების უფლებათა
დაცვას, საყოველთაო მშვიდობას, თანასწორობას, იმ იდეალების განხორციელებას, რასაც ისახავს
ორი მსოფლიო მოძრაობა - „რწმენა და წესრიგი“, „სიცოცხლე და შრომა“.
1961 წელს კონსტიტუციის პრეამბულა განივრცო და ასე ჩამოყალიბდა: „ეკლესიათა
მსოფლიო საბჭო არის თანამეგობრობა ეკლესიათა, რომლებიც აღიარებენ უფალ იესო ქრისტეს
ღმერთად და მაცხოვრად საღვთო წერილის მიხედვით, იღვწის, რათა აღასრულოს მოწოდება
ერთი ღმერთის - მამის, ძისა და წმიდა სულის - განსადიდებლად“.
ამჟამად ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში შედის თითქმის ყველა მართლმადიდებელი,
ლუთერანული, რეფორმატორული, პრესვიტერიანული, კონგრეგაციონალისტური,
ანგლიკანური, ბაპტისტური, მეთოდისტური, ძველკათოლიკური ეკლესიები, კვაკერები. 1961
წელს მისი წევრი გახდა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია, 1962 წელს - საქართველოს
მართლმადიდებელი და სომეხთა სამოციქულო ეკლესიები. რომის კათოლიკური ეკლესია
წევრობაზე ჯერჯერობით თავს იკავებს. იგი მხოლოდ მეთვალყურეებს გზავნის სხდომებზე
სიტყვის უფლებით.
ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო, 2008 წლის მონაცემების მიხედვით, აერთიანებს 200 ქვეყნის
500-მდე სხვადასხვა ქრისტიანულ რელიგიურ გაერთიანებას. რეზიდენცია მდებარეობს ჟენევაში.
ჰყავს გენერალური მდივანი და ერთდროულად ექვსი პრეზიდენტი, რომელთაც ირჩევენ 4 წლის
ვადით. 1978 წელს თანაპრეზიდენტად აირჩიეს სრულიად საქართველოს კათოლიკოსპატრიარქი
ილია მეორე.
მას შემდეგ, რაც სოციალისტური ბანაკი დაიშალა და კომუნისტურათეისტურ
იდეოლოგიას ყავლი გუვიდა, ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს სამოღვაწეო ასპარეზი რამდენადმე
შეიცვალა. დღეისთვის იგი, ძირითადად, დასაქმებულია საერთაშორისო თეოლოგიური
სემინარსიმპოზიუმების მოწვევით, ჰუმანიტარული პრობლემებითა და რელიგიური
ლიტერატურის გამოცემით.
1997 წელს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსა და ევროპის ეკლესიათა კონფერენციის წევრობა
შეწყვიტა საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, რათა თავიდან აერიდებინა
შიდასაეკლესიო განხეთქილება. საქართველოში არსებული სხვა ეკლესიები: კათოლიკე,
ევანგელურ-ლუთერანული, სომეხთა სამოციქულო და ევანგელურ-ბაპტისტური მკაფიოდ
გამოხატავენ თავიანთ ეკუმენურ შეხედულებებს, მონაწილეობენ ერთობლივ ლოცვაში, ხოლო
დიდ პარასკევს ერთობლივად მართავენ იესო ქრისტეს ჯვარცმის გასახსენებელ მსვლელობას.
ქრისტიანული ეკუმენური დიალოგის გვერდით უფრო და უფრო მეტ ძალას იკრებს, ე.წ.
პანეკუმენური მოძრაობა, რომელიც ქრისტიანული ეკლესიებისა და დიდი მსოფლიო
რელიგიების: ისლამის, ბუდიზმის, იუდაიზმისა და ინდუიზმის მრავალმხრივი დიალოგის
გაღრმავებას უწყობს ხელს. დღესდღეობით, მსოფლიოში რამდენიმე პანეკუმენური ფორუმი
მოქმედებს.

3. ისლამური გავლენის გაძლიერება ევროპაში

ჰანტიგტონი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ,,ისლამისტები” არიან ,,მოდერნიზაციის

პროცესის მონაწილეები და პროდუქტები”. ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც უარყოფენ
დასავლურ კულტურას, მაგრამ არა მოდერნიზაციას, როგორც ასეთს. მათ ბირთვს შეადგენს
სტუდენტობა და ინტელიგენცია. ასე მაგალითად, ეგვიპტური ისლამისტური ჯგუფების 80
36
პროცენტს შეადგენენ უნივერსიტეტთა სტუდენტები და კურსდამთავრებულები, 70 პროცენტი
გამოსულია ”უმდაბლესი საშუალო ფენიდან”, ხელმოკლე ოჯახებიდან, მაგრამ არა ღატაკთა
წრიდან. მოძრაობის მასობრივ ბაზას ქმნის ქალაქის საშუალო ფენის წარმომადგენლობა, თანაც
არა მარტო მოვაჭრეები თუ წვრილფეხა ბიზნესმენები ანუ ,,ბაზრის ხალხი”, არამედ აგრეთვე
ექიმები, იურისტები, ინჟინრები, მასწავლებლები, სახელმწიფო მოხელეები. ისლამისტთა შორის
მაღალია როგორც განათლებამიღებული ახალგაზრდობის, ასევე სოფლიდან ქალაქში ჩასული და
მრავალჭირნახული ,,ყოფილი მიგრანტების” ხვედრითი წილი [Huntigton 1997: 112-113].
ბევრი ავტორი საუბრობს იმაზე, რომ ისლამისტმა რადიკალებმა მოახდინეს
მუსულმანური ქვეყნების ავტორიტარულ და არაპოპულარულ მთავრობათა ოპოზიციის
ფუნქციების ფაქტობრივი მონოპოლიზაცია. მათვე შეავიწროვეს გავლენადაკარგული
მემარცხენეები, მათ შორის კომუნისტები და ბურჟუაზიული ლიბერალები. ამდენად, როგორც
აღნიშნავს ფ. აჯამი, დღევანდელ მუსულმანურ საზოგადოებაში გინდა ლიბერალიზმსა და
ეროვნულ ბურჟუაზიაზე გიწერია და გინდაც ნეკროლოგები შეგიდგენია იმ ადამიანებზე,
განუხორციელებელ ამოცანას რომ შეებღაუჭნენ და მარცხი იწვნიეს” [Ajami 1986: 27].
ამასთან დაკავშირებით მკვლევარები იხსენებენ, რომ ისლამისტთა წარმატებას ხელი
შეუწყო შემდეგმა გარემოებამ: მთავრობები ისეთი ქვეყნებისა, როგორიცაა ალჟირი, თურქეთი,
იორდანია, ეგვიპტე, ისრაელი და სხვ. ,,ცივი ომის” პერიოდში ყველანაირად მიესალმებოდნენ
ისლამური ჯგუფების საქმიანობას, ხედავდნენ რა მათში მემარცხენე და პროსაბჭოური იდეების
გავრცელების საპირწონეს. ამჟამად ბევრი მათგანი (უფრო მეტად კი მსგავსი პოლიტიკის
წამქეზებელი დასავლური ანტიკომუნისტური მმართველი წრეები) იმკის უკვე საკუთარი
წინდაუხედაობის ნაყოფს. ისრაელელი პოლიტიკოსებიც ხომ თავიდან მხოლოდ არაფატის
გავლენის შესუსტების მიზნით უჭერდნენ მხარს ,,ჰამასს”, ამერიკელები კი ყველანაირად, მათ
შორის იარაღითაც კი ეხმარებოდნენ ავღანელ მოჯაჰედებს საბჭოთა ჯარების წინააღმდეგ
ბრძოლაში, რაც შესანიშნავად გამოიყენა შემდგომში ბენ ლადენმა და მისმა დაჯგუფებამ. აშშ-ის
მიერ მიცემული იარაღი მათ დასავლეთისაკენ შემოაბრუნეს.
იმისათვის, რათა ხაზი გაესვათ საკუთარი სახელმწიფოების ,,ისლამური ხასიათისთვის”,
არაბულ სახელმწიფოთა მთავრობები იძულებულნი იყვნენ, დაენერგათ ისლამური სიმბოლიკა,
სახელმწიფო სკოლებში შემოეტანათ რელიგიური სწავლება. რის შედეგადაც ამ ქვეყნების
ახალგაზრდობა გაეცნო ისლამური ფუნდამენტალიზმის იდეებს და დროთა განმავლობაში
მომწიფდა საიმისოდ, რათა მიეღო ისლამისტთა ლოზუნგი: ,,ისლამი - გამოსავალი”.
ისლამისტებმაც არ დააყოვნეს და შესანიშნავად გამოიყენეს ეს შესაძლებლობა. მათ
დაიწყეს აქტიური მუშაობა მოსახლეობას შორის. ეგვიპტეში უკვე 1990 წლის დასაწყისისათვის
არსებობდა იმ ორგანიზაციათა განშტოებული ქსელი, რომელიც ზრუნავდა ჯანმრთელობის
სისტემასა და განათლებაზე, დაკავებული იყო ქველმოქმედებით, სამუშაო ადგილების
უზრუნველყოფით და ა.შ. კაიროს მიწისძვრის (1992) შემდეგ, პირველივე წუთებში ქუჩებში
გამოჩნდნენ ისლამისტები, რომლებიც მოსახლეობას ურიგებდნენ საკვებსა თუ საბნებს, ამ დროს
კი მთავრობა მხოლოდ ,,აწყდებოდა აქეთ-იქით”. იორდანიაში ,,ძმებმა-მუსულმანებმა” შექმნეს
სოციალური ინფრასტრუქტურა, რომელიც თავისთავში მოიცავდა 20 პოლიკლინიკას, 40
ისლამურ სკოლას და ყურანის შემსწავლელ 40 ცენტრს. ინდონეზიური ორგანიზაცია
,,მუჰამამადიია”, რომელიც ჯერ კიდევ 1980-იანი წლებისათვის აერთიანებდა 6 მილიონ წევრს, ამ
დროისათვის უკვე ფლობდა სკოლათა, საავადმყოფოთა და სასწავლო დაწესებულებათა
კომპლექსს. ეგვიპტეში არსებობს უამრავი დამოუკიდებელი, კერძო მეჩეთი, რომლებიც
წარმოადგენენ ისლამურ ორგანიზაციათა წევრების აღზრდისა და რეკრუტიზაციის ცენტრებს.
მარტო 1970-იანი წლების განმავლობაში ასეთ მეჩეთთა რიცხვი 20 ათასიდან 40 ათასამდე
გაორმაგდა [Huntington 1997: 112; Esposito 138].

37
 დროთა განმავლობაში ისლამისტური მოძრაობა, იგივე პოლიტიკური ისლამი, გასცდა
ცალკეულ სახელმწიფოთა საზღვრებს და ამოქმედდა საერთაშორისო დონეზე, უფრო ზუსტად კი
ორ დონეზე: ოფიციალურ და არაოფიციალურ დონეებზე. 1969 წელს საუდის არაბეთის,
პაკისტანის, მაროკოს, ირანის, ტუნისისა და თურქეთის მთავრობებმა რაბათში ჩაატარეს პირველი
ისლამური ,,სამიტი” და სამი წლის შემდეგ შეიქმნა ისლამური კონფერენციის ორგანიზაცია,
რომლის შტაბ-ბინაც განთავსდა ჯიდაში. მისი წევრი გახდა პრაქტიკულად ყველა სახელმწიფო,
რომელიც კი ფლობდა მუსულმანური მოსახლეობის მნიშვნელოვან რაოდენობას (მსგავსი
არაფერი არსებობს ქრისტიანულ, ბუდისტურ თუ ინდუსურ სამყაროებში). არსებობენ აგრეთვე
არასამთავრობო ორგანიზაციები, როგორიცაა, მაგალითად, პაკისტანის ხელისუფლების ეგიდით
მოქმედი მსოფლიო მუსულმანური კონგრესი ან საუდელთა მიერ დაარსებული მუსულმანური
მსოფლიო ლიგა. ამავდროულად მუსულმანურ სამყაროში არსებობს ისეთი არაოფიციალურ
ორგანიზაციათა ფართო ქსელი, რომლებიც აგებულია ეგვიპტელი ,,ძმები-მუსულმანების”
მსგავსად. დავასახელებთ მხოლოდ რამდენიმე მათგანს: ,,ალ-ქაიდა” (ბენ ლადენის პირმშო),
ეგვიპტური ,,ალ-ჯიხადი” და ,,ალ-ჯამაათ ალ-ისლამია”, პაკესტანური ,,ჯამიათ ულ-ულემა და
პაკისტანი”, ,,ლაშქარ ი-ტოიბა” და ,,ხარკათ ულ-მუჯახედინ”, ინდონეზიური ,,აბუ საიიაფი”,
ცენტრალური აზიის ,,ხიზბ ატტახრირი” და ,,უზბეკეთის ისლამური მოძრაობა”. ამგვარად,
დედამიწის უზარმაზარ ნაწილზე, რომელიც დასახლებულია ერთი უდიდესი ცივილიზაციის
წარმომადგენლებით, იქმნება უამრავი ისეთი დაჯგუფება, რომელიც ღიად მეორე უდიდესი
ცივილიზაციისადმი ქადაგებს მტრობასა და სიძულვილს...
თუ დავეყრდნობით ჩვენს ცოდნას ისლამური რადიკალიზმის მსოფლმხედველობრივი
ბაზისისა და საქმიანობის შესახებ, შეგვიძლია მივიდეთ შემდეგ დასკვნებამდე:
არ შეიძლება ისლამიზმი განვიხილოთ, როგორც მდიდართა და ღარიბთა ბრძოლა.
ექსტრემისტთა იდეოლოგიაში სიღატაკისა და მატერიალური ჩამორჩენილობის პრობლემატიკას
სულაც არ უკავია ცენტრალური ადგილი, არც თავად ისინი გამოსულან მოსახლეობის უღარიბესი
ფენებიდან. უფრო მეტად ისლამიზმში გამოხატულება პოვა არასრულფასოვნების იმ კომპლექსმა,
რომელიც დაკავშირებულია არა იმდენად ,,ღარიბ სამხრეთსა” და ,,მდიდარ ჩრდილოეთს” შორის
არსებულ ეკონომიკურ განხეთქილებასთან, რამდენადაც ჯერ კიდევ დაუძლეველ,
კოლონიზაციისდროინდელ უსამართლობის შეგრძნებასთან მსოფლიოს იმ მოწყობასთან
დაკავშირებით, რომელშიც მიმართულებას იძლევიან ,,დასავლეთის უდიდეს სახელმწიფოთა”
მმართველი წრეები, გუშინდელი კოლონიზატორები და იმპერიალისტები, ასე აგდებულად რომ
ეკიდებიან მესამე სამყაროს ქვეყნებიდან გამოსულთ. ისლამიზმის იდეოლოგები შეშფოთებულნი
არიან თავიანთი რელიგიის ბედით, რომელიც მათთვის ითვლება ერთადერთ ჭეშმარიტ და
,,სწორ” სწავლებად და რომელსაც სულ უფრო და უფრო მეტად ემუქრება წარხოცვა უცხო,
,,უწმინდური”, ,,უღმერთო”, მატერიალისტური, წამბიწველი კულტურის მხრიდან.
ისლამიზმი არ შეიძლება ჩაითვალოს წმინდა რელიგიურ ფენომენად, ისლამის ბრძოლა
ქრისტიანობის წინააღმდეგ. ყურანის არც ერთ სუნში, თუ არ ჩავთვლით კონტექსტიდან
ამოგლეჯილ რამდენიმე ციტატას, (რაც შეადგენს კიდეც ექსტრემისტთა საქმიანობას) არ არის და
წმინდა თეორიული თვალსაზრისით არც შეიძლება იყოს მოწოდებები ქრისტიანთა, როგორც
ურჯულოთა, წინააღმდეგ დაუნდობელი და მით უმეტეს, შეიარაღებული ბრძოლისაკენ.
ფუნდამენტალიზმი (სალაფიია) მართლაც ითვლება ისლამიზმის საფუძვლად, მაგრამ
მხოლოდ ნაწილობრივ. ლოზუნგი ,,ალ-ისლამ ხუა ალ-ხალ” (,,ისლამი - გამოსავალი”) ნიშნავს,
რომ მუსულმანურ სამყაროში ,,წესრიგის დასამყარებლად”, სოციალური უთანასწორობის,
უზნეობისა და კორუფციის აღმოსაფხვრელად, ,,ურწმუნო მმართველთა” თავიდან
მოსაშორებლად, ასევე უცხო კულტურათა და ქცევის დასავლური მოდელების მავნე
ზეგავლენისგან თავის დასაცავად აუცილებელია, უპირველეს ყოვლისა, თავად ისლამის
განწმენდა მავნე მინარევებისაგან და ამ რელიგიის თავანკარა სათავეებთან დაბრუნება. ,,წმინდა,
38
ჭეშმარიტ და სწორ ისლამთან” მიბრუნება, მუსულმანური სულიერების აღდგენა და ისლამის
პრიმატის დამკვიდრება (თანამედროვეობასთან ადაპტაციისა და დასავლური ცივილიზაციის
მატერიალური, ეკონომიკური, ტექნოლოგიური მიღწევების გათვალისწინებით) - სწორედ
ამგვარად შეიძლება იმ ამოცანის ფორმულირება, რასაც ისახავენ ისლამისტები.
ისლამისტების მოძრაობის გააქტიურების უმნიშვნელოვანეს იმპულსად და ,,ისლამური
აფეთქების” მთავარ მიზეზად შეიძლება ჩაითვალოს მსოფლიოში მიმდინარე გლობალიზაციის
პროცესი, რომელიც ბევრი მუსულმანისათვის იგივეა, რაც ამერიკანიზაცია. ისლამის
იდეოლოგები იქამდეც ავლებდნენ ზღვარს მოდერნიზაციასა (რომლის აუცილებლობასაც მათი
უმრავლესობა არ უარყოფს, თუმცა განმარტავს სხვადასხვანაირად) და ვესტერნიზაციას შორის,
რაშიც ისინი ყოველთვის ხედავდნენ ,,მუსულმანური სულის” წინააღმდეგ მიმართულ საფრთხეს.
დასავლურ სამყაროზე ამერიკის შეერთებული შტატების ჰეგემონიამ და სოციალიზმის კრახის
შედეგად ამ ქვეყნის გადაქცევამ ერთადერთ ზესახელმწიფოდ გამოიწვია ის, რომ მტრულად
განწყობილ მუსულმანთა უცხო, ,,დასავლური მოდელისადმი” მთელი სიძულვილის
კონცენტრაცია მოხდა სწორედ აშშ-ზე. ეს ძლევამოსილი, მესამე სამყაროს ქვეყნებისადმი
შემწყნარებლურად თუ ქედმაღლურად განწყობილი ზესახელმწიფო მათთვის იქცა
ხორცშესხმულ მსოფლიო ბოროტებად და ისლამური ცხოვრების წესის მთავარ საფრთხედ.
ამიტომაც ისლამისტთა მიზანია ძირი გამოუთხარონ ამერიკის ძლიერებასა და ზეგავლენას,
მთელ მუსულმანურ სამყაროს დაანახონ მისი უძლურება ისლამის საქმისათვის მებრძოლთა
ენერგიისა და ნების წინაშე, მოახდინოს მისი დისკრეტიზაცია მუსულმანური ახალგაზრდობის
თვალში. ამ მიზნის მისაღწევად აუცილებელი იყო ამერიკული საზოგადოების ისეთი
შეტორტმანება, რომ საპასუხოდ ვაშინგტონს მთელი თავისი სამხედრო ძლიერება მიემართა
მუსულმანური ქვეყნების (დასაწყისისთვის ავღანეთის, როგორც ტერორიზმის ბუდის)
წინააღმდეგ, რაც, თავის მხრივ, აუცილებლად გამოიწვევდა ანტიამერიკანიზმის მძლავრ
აფეთქებას მთელს მუსულმანურ სამყაროში. სწორედ ასე მოხდა კიდეც 2001 წლის 11 სექტემბერს.
არცერთი რელიგია არ წარმოგვიდგება მონოლითური სახით. განსხვავებები რელიგიური
ტრადიციების წიაღში ხანდახან ისეთივე მწვავე პრობლემებს წარმოაჩენს, როგორც მათი
ურთიერთობა სხვა ტრადიციებთან: ამგვარად, ისლამის მომავალი ევროპაში ისევე იქნება
განსაზღვრული მუსლიმთა შორის უთანხმოებებით, როგორც ევროპის არამუსლიმურ
საზოგადოებებთან ურთიერთქმედებით. უფრო მეტიც, თითოეული ჩვენგანი გრძნობს იმ
ფაქტორების ერთობლივ ზემოქმედებას, რომლების რელიგიურ კუთვნილებას განსაზღვრავენ.
უნდა ითქვას, რომ საერთო კონფესიურმა კუთვნილებამ შესაძლებელია წარმოშვას ინსტინქტური
სოლიდარობის შეგრძნება, რაც უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს ეპოქაში, რომელშიც ინფორმაცია
ასეთი სისწრაფით ვრცელდება.
"ჩრდილოეთ ნიგერიაში მცხოვრებ ჰაუზას ტომს ანდა სამხრეთ სუდანისნუერის ტომს არ
უნდა ჰქონდეთ ფართო საერთაშორისო კეთილგანწყობის იმედი მათი ტომობრივი თუ
ეთნიკური კუთვნილების გამო. მაგრამ თუკი ისინი წარმოჩნდებიან, როგორც მუსლიმები ან
ქრისტიანები, მაშინვე მნიშვნელოვნად გაიზრდება მათ მიმართ პოტენციურად
კეთილგანწყობილი დამოკიდებულება. უფრო მეტიც, საქმე ეხება უკრიტიკო დამოკიდებულებას,
როდესაც კეთილგანწყობა სრულიად დამოუკიდებლად მიიღწევა მიუხედავად სიტუაციისა და
მისი გამომწვევი მიზეზებისა.".
ვინც კითხულობს სპეციალური სააგენტოების დეპეშებს რთულ რეგიონებში
ქრისტიანული გაერთიანებების მხარდასაჭერად, მიხვდება, რისი თქმა სურს ჩვენს მიერ
მოყვანილი ტექსტის ავტორს. ასევე მათ, ვინც ყურადღებით ადევნებდა თვალს მუსლიმთა
აჯანყებების განვითარებას პერიფერიულ რეგიონებში (მაგალითად, ფილიპინების სამხრეთში
ანდა სამხრეთ ტაილანდში) კარგად მოეხსენება, რომ მათი ისლამურ-რელიგიური ფაქტორი 1970
წლიდან საკმაოდ გაძლიერდა, რასაც ამ ორგანიზაციათა დენომინაციებიც ადასტურებენ.
39
უკმაყოფილებებსა და წამოყენებულ მოთხოვნებს სრულიად შესაძლებელია მხოლოდ
ნაწილობრივ ჰქონდეს რელიგიური მიზეზები, მაგრამ მათი მხარდამჭერი დისკურსი ცდილობს
დაეყრდნოს გლობალურ არტიკულაციებს.
თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ეროვნული თუ ეთნიკური კუთვნილება ჯაბნის
საერთო რელიგიურ იდენტობას: სლოვაკ და უნგრელ კათოლიკეებს შორის ურთიერთობების
ანალიზისას (სლოვაკეთში მრავალი უნგრელი ცხოვრობს), ტიმოთი ბერნსი ადგენს, რომ
უნგრულ და სლოვაკ ეკლესიებს აქვთ საერთო მიზნები და საზრუნავები, მაგრამ ისინი
«გაჟღენთილნი არიან ეროვნული კუთვნილებებით, რომლებზეც ღრმადა არიან მიჯაჭვულნი».
1997 წელს ბერნსის მიერ გამოკითხული უნგრელ ეპისკოპოსთა კონფერენციის წარმომადგენელი
აცხადებს: «სლოვაკი ეპისკოპოსები პირველ რიგში სლოვაკები არიან, შემდეგ ქრისტიანები, და
მხოლოდ ამის მერე – ეპისკოპოსები.» ამერიკელ მკვლევარს აქვს შეგრძნება, რომ სლოვაკი
ეპისკოპოსებისთვის არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენს მათ ქვეყანაში უნგრული
უმცირესობის აღიარება – იმ პირობით, რომ ეს უკანასკნელი დაკმაყოფილდება სლოვაკეთის
კათოლიკურ ეკლესიის შემადგენლობაში ყოფნით: კათოლიკური იდენტობა ვერ ახერხებს
ეროვნული განსხვავებების გადალახვას. რომის კათოლიციზმის გლობალური სტრატეგიების
გვერდით არსებობს ეროვნული და ადგილობრივი ადათებით წარმოქმნილი წინააღმდეგობები.

4. კულტურის გავლენა საერთაშორისო ურთიერთობებზე

კულტურა და კულტურული განსხვავებები პრობლემა საერთაშორისო ურთიერთობათა

მთელი ისტორიის მანძილზე განსაკუთრებულ როლს ასრულებდა. ამასთანავე, XXს. მიწურულს,
ცივი ომისა დასრულებისა და გლობალიზაციის პროცესების განვითარების შედეგად ახალი
საერთაშორისო წესრიგის ფორმირების პირობებში, კულტურის მნიშვნელობა ახალი კუთხით
წარმოჩნდა. მსოფლიოს „შემჭიდროებამ“ სხვადასხვა კულტურებს შორის კონტაქტები გააღრმავა,
ყოველივე ამის შედეგი კი გახდა კულტურისა და სოციალური წესრიგის ტრადიციული
მოდელების რადიკალური ცვლილება. მთელ მსოფლიოში სხვადასხვა ხალხები აღმოჩდნენ
დილემის წინაშე: რა უნდა შენარჩუნდეს მათი კულტურიდან და რა უნდა მიეცეს დავიწყებას,
როგორც დრომოჭმული და გამოუსადეგარი.
დასავლური კულტურა და პოლიტიკური ეკონომიკა გლობალიზაციის დომინირებადი
ფორმა გახდა. თუკი დასავლური მოდელის გლობალური მოძალება ერთის მხრივ კაცობრიობას
უფრო იდენტურს და მსგავსს ხდის, მეორეს მხრივ იგი იწვევს მძაფრ უკურეაქციას,
განსაკუთრებით კულტურის სფეროში. მაშინ, როდესაც გარკვეული კულტურის მატარებელი
ხალხი სხვის კულტურას აღიქვამს არა მხოლოდ უცხოდ, არამედ საფრთხედაც, იქნება
სერიოზული კონფლიქტის საფუძველი. ცივი ომის დასრულების შემდეგ, წინ წამოიწია
ისტორიულმა კულტურულმა განსხვავებამ დასავლეთსა და ისლამურ სამყაროს შორის და გახდა
კულტურული უნდობლობის ატმოსფეროს შექმნის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი. დასავლეთისა
და ისლამური სამყაროს საპირისპირების ისტორიაში ბევრია შავი ფურცელია. დღესაც
მიმდინარეობს დისკუსია „ცივილიზაციათა შეჯახების“ შესახებ, რომელშიც მნიშვნელოვანი
ადგილი დასავლური და ისლამური ცივილიზაციების დაპირისპირებას ეთმობა. ამასთანავე ხაზი
უნდა გაესვას, რომ კულტურა, თანამედროვე სახელმწიფოებრივ სისტემაში, საზოგადოების
ერთიანობის გამყარების უმძლავრეს იარაღად რჩება.

საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის სფეროში დომინანტური დასავლური

ტრადიციის, რეალიზმის მიხედვით, კულტურას მხოლოდ მეორადი მნიშვნელობა გააჩნია და
საერთაშორისო სისტემის ანარქიაში მას გადაწონის ძალაუფლების logika. Realpolitik-ის ფაქტის
წინაშე მრავალი სახელმწიფო სწორედ ამგვარად იქცევა. და მაინც, რეალისტური ლოგიკის
40
მიუხედავად, მეტად სათუოა საერთაშორისო ურთიერთობებში კულტურისათვის მხოლოდ
უმნიშვნელო, მეორადი ადგილის მინიჭება. საკუთრივ საერთაშორისო სისტემა, რომელიც
ემყარება ტერიტორიული სახელმწიფოსა და სუვერენიტეტის ცნებებს, საერთაშორისო
სამართალსა და დიპლომატიას, წარმოიქნა აღორძინების ეპოქის ევროპაში და თანდათანობით
გავრცელდა მსოფლიოში XIX-XX სს. მანძილზე. საერთაშორისო სისტემამ წარმოქმნა
საერთაშორისო საზოგადოება, რომელიც დამყარებული ევროპოცენტრულ კულტურულ
წარმოდგენებსა და მოთხოვნებზე.
ამდენად, კულტურა ასევე მნიშვნელოვანია საერთაშორიოს სისტემისათვის.
განსაკუთრებით საყურადღებო კი არის „უცხოს“, „სხვის“ აღქმის ისტორია, რომელიც ისეთივე
ძველია, როგორც ცივილიზაცია.
„უცხოს“ ისტორია
საერთაშორისო სისტემაში ჰეგემონიისადმი მიძღვნილ შრომაში ჯონ ეგნიუ და სტიუარტ
კორბრიჯი ყურადღებას ამახვილებენ იმ გზაზე, რომლითაც „ორგანიზებულ იქნა
გეოპოლიტიკური წესრიგი სივრცის, ადგილების, ხალხების გარშემო“ (Agnew and Corbridge 1995:
46). თანამედროვე ეპოქაში დომინირებადი გლობალური თვალსაზრისი გამომუშავდა ევროპული
ცივილიზაციის მიერ. ამ თვალსაზრისით, XVს. მიწურულიდან XXს. დასაწყისამდე, ევროპელებმა
განსაზღვრეს „ადამიანთა საზოგადოებების - პრიმიტიულიდან თანამედროვემდე - იერარქია“
(Agnew and Corbridge 1995: 49). ევროპული ცივილიზაცია საკუთარ თავს სხვებზე ზემოთ მდგომად
მოიაზრებდა, საკუთარ ძირებად მიიჩნევდა ბერძნულ და რომაულ ცივილიზაციებს. ევროპული
ცივილიზაციის მოდერნიზაცია კი გამოიხატა ეროვნული სახელმწიფოების შექმნით.
„უცხოს“ დახასიათება ევროპელთა მიერ თითქმის ყოველთვის სტერეოტიპული და
დამამცირებელი იყო. „უცხოს“ ამგვარი იდენტიფიცირება არსებითად განაპირობებდა
ევროპელთა პოლიტიკური მოღვაწეობის ფორმას მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეში. ევროპის შიდა
სივრცეში საერთაშორისო საზოგადოების „ცივილიზებული“ წესები ფართოდ გამოიყენებოდა,
მაგრამ ამ წესების დაცვაზე ევროპის ფარგლებს გარეთ აღარ ზრუნავდნენ. ევროპელები
მოდერნიზაციის მოდელს მთელ მსოფლიოში კოლონიური სისტემის შექმნითა და სხვა ხალხების
დამორჩილებით ავრცელებდნენ. ევროპული „უპირატესობის“ ამგვარმა დეკლარირებამ
სახეცვლილება მხოლოდ XXს. შუა ხანებში დაიწყო, რასაც შედეგად ევროპული იმპერიების
თანდათანობითი დაშლა მოჰყვა. მიუხედავად ამისა, რწმენა, რომ დასავლეთი წარმოადგენს
მოდელს კაცობრიობის პროგრესისათვის, კვლავაც დარჩა.
XXს. შუა ხანებიდან განვითარების მეორე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი გახდა აშშ-სა და
სსრკ-ს შორის გლობალური პოლიტიკური დაპირისპირების პირობებში კულტურის ფაქტორის
უკანა პლანზე გადაწევა. ორი ზესახელმწიფო ერთმანეთს უპირისპირდებოდა პოლიტიკური
ეკონომიკის მოდელებით - ლიბერალური კაპიტალიზმითა და სახელმწიფო ცენტრალიზებული
სოციალიზმით. ეროვნული და სახელმწიფოებრივი განსხვავებები გამოიხატებოდა პოლიტიკური
ტერმინოლოგიით და ყურადღება არ ექცეოდა ლოკალურ კულტურულ მახასიათებლებს. ცივი
ომის მონაწილე ორივე მხარე ცდილობდა, რომ თავს მოეხვია საკუთარი მოდელი მესამე
სამყაროსა და მიუმხრობელი ქვეყნებისათვის. ერთ-ერთ პოლიტიკურ-სამხედრო ბლოკთან
დაკავშირება შესაბამისად განსაზღვრავდა, თუ ვინ და რა იყო „უცხო“.
ცივი ომის დასრულებამ კვლავ წინა პლანზე გამოიყვანა კულტურული განსხვავებების
პრობლემა. დასავლური საბაზრო კაპიტალიზმისა და ლიბერალური დემოკრატიის ტრიუმფმა,
ტექნოლოგიურ წინსვლასთან ერთად, გზა გაუხსნა გლობალიზაციის მანამდე არნახულ პროცესს.
ეგნიუ და ქორბრიჯი ამ „ტერიტორიული პრინციპის უარმყოფელ“ გეოპოლიტიკურ წესრიგს
ტრანსნაციონალური ლიბერალიზმის ჰეგემონიას უწოდებენ. მათი თვალსაზრისით,
„ლიბერალური სახელმწიფოს, საერთაშორისო ინსტიტუტების სიძლიერით შექმნილი და
განმტკიცებული ბაზრის (ან ბაზარზე გასვლის) ეს ახალი იდეოლოგია შეიძლება თავისთავად
41
იწოდოს „კაპიტალის წრიულ მოძრაობად“ (Agnew and Corbridge 1995: 166). მსოფლიოს უდიდესი
ნაწილი ჩართულია, ან სურს ჩაერთოს მსოფლიო საბაზრო ეკონომიკაში. მრავალი რეჟიმი
განვითარებად ქვეყნებში ცდილობს თავი დაანებოს სახელმწიფო ცენტრალიზებულ ეკონომიკას,
როგორც ეკონომიკის მენეჯმენტის დრომოჭმულ ფორმას, დაუკავშირდეს დასავლეთს და გახდეს
მსოფლიო ბაზრის ნაწილი.
გლობალიზაცია და კულტურა
გლობალიზაციის პროცესებს მნიშვნელოვანი შედეგები მოაქვს კულტურებისათვის. ამ
პროცესების შედეგად წარმოქმნილი დილემა მთელ მსოფლიოს - მათ შორის დასავლეთის
ქვეყნებსაც მოიცავს: რამდენად სახიფათოა მსოფლიო ბაზარში ჩართვა არსებული კულტურული
მოდელებისა და სოციალური წესრიგისათვის. გლობალიზაციის პროცესის თანმდევი ღრმა
გავლენა, რასაც ფრენსის ფუკუიამა ნათლავს „ლიბერალურ იდეად“, ჩანს, რომ მსოფლიოს უფრო
ერთგვაროვანს ხდის, მაგრამ ასევე იწვევს მძაფრ კულტურულ უკურეაქციას. მსოფლიოს მრავალ
ქვეყანაში დასავლეთისადმი სტერეოტიპული უარყოფითი დამოკიდებულებაა
ჩამოყალიბებული. იგი გამოიხატება დასავლეთის არსის გადმოცემისას აროგანტობის,
ექსპლუატატორობის, უპასუხისმგებლო ინდივიდუალიზმის, სექსუალური უზნეობის
გამომხატველი ტერმინოლოგიის გამოყენებით. განვითარებადი სამყაროს ზოგიერთ ნაწილში
ინდივიდუალურ ავტონომიურობასა და ბაზრის პრინციპებზე დაფუძნებული ლიბერალური
კაპიტალიზმი მორალურ გაბანკროტებად, გახრწნად მიიჩნევა.
დასავლეთის პოპ-კულტურა გლობალიზაციასთან დაკავშირებული დებატების ცენტრია
მოქცეული. დასავლური პოპ-კულტურა თავისთავად გლობალური მოვლენაა, მაგრამ ხშირად მას
ეჭვის თვალით უყურებენ და არსებობს მძაფრი წინააღმდეგობა მის მიმართ. ახლო და შუა
აღმოსავლეთში ისლამური ფასეულობების დაცვის მოთხოვნა მასობრივი ფენომენი ხება. საუდის
არაბეთის და ირანის ისლამური რეჟიმები ცდილობენ აკრძალონ ფილმები, მუსიკა, ვიდეო,
სატელიტური ანტენები. აზიაში მიმდინარეობს დისკუსიები „აზიური ფასეულობების“ შესახებ
და სახელმწიფო/ბიზნეს ელიტა ქადაგებს, რომ დასავლური მოდელის შემოჭრა -
ინდივიდუალიზმი და კაპიტალიზმი ხელს უშლის ადგილობრივი საბაზრო ეკონომიკის
წარმატებებს. სინგაპურსა და მალაიზიაში „აზიურ ფასეულობებზე“ დაყრდნობით შეიქმნა
არალიბერალური კანონმდებლობა ადგილობრივი ახალგაზრდობის დასავლური გავლენის
„დაცვისაგან“, მისი ქცევისა და მოთხოვნების კონტროლისათვის.
ცივილიზაციათა შეჯახება?
ცივი ომის დასრულების შემდეგ, დასავლურ, უპირველესად შეერთებული შტატების,
აკადემიურ წრეებში, გაჩაღდა დისკუსია მსოფლიოს მომავლის შესახებ. ამ დებატების დროს
განსაკუთრებით გაესმეოდა ხაზი, რომ კულტურული განსხვავებები სულ უფრო მეტად
იქონიებდნენ მომავალში გავლენას მსოფლიო წესრიგზე. ამ მხრივ განსაკუთრებულად
საყურადღებო გამოდგა სემუელ ჰანთინგთონის სტატია „ცივილიზაციათა შეჯახების“ შესახებ,
რომელშიც იგი ამტკიცებს, რომ ცივილიზაციები სულ უფრო მეტად ასრულებენ აქტორების
როლს საერთაშორისო სისტემაში. ჰანტინგტონი (1993: 25), მსოფლიოში შემდეგ ცივილიზაციებს
გამოყოფს: დასავლურ, კონფუციანურ, იაპონურ, ისლამურ, ინდურ, სლავურ-
მართლმადიდებლურ, ლათინურ ამერიკულ და შესაძლოა აფრიკულ ცივილიზაციებს.
ჰანთინგთონისათვის „ცივილიზაციათა შეჯახების“ შეჯახება ისტორიული განვითარების
შედეგია. ისტორიაში ყოველთვის მიმდინარეობდა სხვადასხვა სახის ბრძოლები. ახალი
ისტორიის საწყისი ეტაპის ევროპაში ბრძოლები მიმდინარეობდა მონარქებს შორის
ტერიტორიების გასავრცობად და მერკანტილური ინტერესებიდან გამომდინარე. საფრანგეთის
რევოლუციამ წარმოქმნა ბრძოლა ერებს შორის ნაციონალიზმის ნიადაგზე. რუსულმა
რევოლუციის შემდეგ დაიწყო იდეოლოგიათა ბრძოლა - კომუნიზმს, ფაშიზმსა და ლიბერალურ
დემოკრატიას შორის. ცივი ომის დასსრულება ახალი ეპოქის დასაწყისი გახდა, როდესაც
42
კონფლიქტი გამოვიდა დასავლური ფაზიდან და გარდაიქმნა დასავლურ და არადასავლურ
ფაზად. არადასავლელებს სურთ არა მხოლოდ იყვნენ დასავლური პოლიტიკის გადამღებნი,
არამედ ისტორიის ახალი მამოძრავებელნი.
ცივი ომის შემდგომ პერიოდის მსოფლიოში, კონფლიქტები ასევე იცვლება
იდეოლოგიური და ეკონომიკურიდან კულტურულის მიმართულებით. სახელმწიფოები ისევ
უნდა დარჩნენ მთავარ აქტორებად, მაგრამ კონფლიქტები სულ უფრო მეტად გახდება სხვადასხვა
ცივილიზაციური ჯგუფების დაპირისპირების შედეგი. ჰანტინგტონი მიიჩნევს, რომ
განსხვავებები ცივილიზაციათა შორის გაცილებით უფრო ღრმა არის, ვიდრე ქიშპის იმპულსები
საკუთრივ ცივილიზაციათა შიგნით. ცივილიზაციურ განსხვავებებს შეადგენს წარმოადგენები
ადამიანისა და ღმერთის, კაცისა და ქალის, ინდივიდუალურსა და სახელმწიფოს, უფლებების,
ხელისუფლების, მოვალეობისა და სამართლიანობის შესახებ. კულტურა არ არის მხოლოდ
ხელოვნურად შექმნილი რწმენათა სისტემა, ნაციონალიზმისა თუ კომუნიზმის მსგავსად, არამედ
საკუთრივ იდენტურობას განაპირობებს და ქმნის ცხოვრების აღქმის საფუძველს. იგი
წარმოადგენს საუკუნეების მანძილზე მიმდინარე სოციალური კონსტრუქციის შედეგს.
ჰანთინგთონის თანახმად, გლობალიზაცია კიდევ უფრო შესაძლებელს ხდის
ცივილიზაციურ კონფლიქტს. მიუხედავად იმისა, რომ დასავლეთს საკმაოდ მყარი პოზიციები
აქვს, მსოფლიოს მრავალ მხარეში მის მიერ ნაქადაგებმა იდეებმა წარუმატებლობა განიცადა.
სოციალისტურმა და ნაციონალისტურმა იდეოლოგიებმა გზა გაუხსნეს „რეისლამიზაციას,
ინდუიზაციასა თუ რუსიზაციას“. „ლიბერალური იდეა“ უნივერსალურია მხოლოდ ხელოვნურ
დონეზე და ინდივიდუალიზმის, ლიბერალიზმის, კონსტიტუციონალიზმის, ადამიანის
უფლებების, კანონის მმართველობის, დემოკრატიის, თავისუფალი ბაზრის, აგრეთვე
სახელმწიფოსა და ეკლესიის გაყოფის დასავლურ იდეებს ხშირ შემთხვევაში შესაბამისი
რეზონანსი არ მოჰყვება ისლამურ, ჩინურ, იაპონურ, ინდურ, ბუდისტურ ანდა
მართლმადიდებლურ კულტურებში.
აქედან გამომდინარე, საერთაშორისო უსაფრთხოება უფრო მეტად დამოკიდებული იქნება
კულტურულ იდენტურობაზე, ვიდრე სახელმწიფოს ანდა ერის სუვერენობაზე. კულტურული
კონფლიქტი თავის მხრივ ორ დონეზე შეიძლება გამოიხატოს: პირველ რიგში ეს არის ბრძოლა
რესურსებისათვის „ტერიტორიული უსამართლობის“ საფუძველზე, მეორე რიგში კი უფრო
ზოგადი შეჯიბრი საერთაშორისო სისტემაში გავლენისა და ძალის მოსაპოვებლად, კერძოდ
საერთაშორისო ნორმებსა და ორგანიზაციებზე. ამ შეჯიბრის მთავარი დინამიკა გახდება
დაპირისპირება „დასავლეთს“, როგორც დომინანტ ცივილიზაციას, და სხვადასხვა ხარისხით
„დანარჩენ“ ცივილიზაციებს ორის. ცივილიზაციათა უმრავლესობა სულ უფრო მეტად იხრება
იმისაკენ, რომ წინააღმდეგობა გაუწიოს იდეას, რომლის თანახმადაც დასავლური ნორმები
უნივერსალურია; მაგალითისათვის, დასავლეთის მცდელობა გაავრცელოს ლიბერალური
დემოკრატიის მოდელი და ადამიანის უფლებები, ბევრგან მიიჩნევა ნეოიმპერიალიზმის ფორმად.
ცივილიზაციური კონფლიქტის შესახებ მსჯელობისას ფოკუსირება ძირითადად ისლამზე
ხდება. 80-იან წლებში რეიგანის ადმინისტრაციის დროს ურთიერთობის გართულებამ ირანთან,
ლიბიასთან, სირიასთან და ლიბანთან გამოიწვია გარკვეული არაბულ/ისლამური ბლოკის შექმნა
გააფთრებით უპირისპირდება შეერთებულ შტატებს და მის ფასეულობებს. ცივი ომის
დასრულების შემდეგ არაერთი ნაშრომი მიეძღვნა ისლამური საფრთხის ანალიზს (თუ
ჰანტინგტონი მხოლოდ თეორიულ ჩარჩოებში განიხილავს ამგვარ საფრთხეს, სხვა ავტორები,
მაგ., ბერნარდ ლიუსი უფრო ღრმა, მეცნიერულ კვლევას აწარმოებენ ამ მიმართულებით).
ისლამი შეიძლება წარმოადგენდეს კონფლიქტის განსაკუთრებულ წყაროს როგორც
საკუთრივ ისლამური სამყაროში, ისე დიასპორის გზით. 90-იანი წლების დასაწყისში იქმნებოდა
შთაბეჭდილება, რომ ისლამი იყო „კრიზისის ნახევარმთვარეს“ მოსაზღვრე ცივილიზაციებთან
კონფლიქტების სახით ბალკანეთზე, აფრიკაში, შუა აღმოსავლეთში, ცენტრალურ აზიაში,
43
ინდოეთში, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში და ფილიპინებზე. უპირველესად კი იქმნებოდა
შთაბეჭდილება, რომ ისლამი აწარმოებდა კულტურულ და იდეოლოგიურ ბრძოლას
დასავლეთთან. ისლამური სამყაროში დამკვიდრებული რწმენის ფორმებისათვის თითქოს
სრულიად უცხო იყო დასავლური ფასეულობები და ის, რაც იგულისხმება მოდერნიზმში
დასავლეთსა და ისლამურ სამყაროს შორის არსებული ისტორიული კონფლიქტი თითქოსდა
ორივე მხრიდან ხელახლა აღორძინდა.

6, თემა: ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის თანამედროვე მოდელები

5. . სახელმწიფოსა და რელიგიის სრული გამიჯვნა;
6. . სახელმწიფოსა და რელიგიის კორპორაციული გამიჯვნა;
7. . რელიგიური პრიორიტეტი;
8. . სახელმწიფო რელიგია.

1. სახელმწიფოსა და რელიგიის სრული გამიჯვნა

სახელმწიფოსა და რელიგიის სრული გამიჯვნის სანიმუშო მოდელია აშშ.
აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი შესწორება, რელიგიის თავისუფლების შესახებ, ეკლესიისა და
სახელმწიფოს ურთიერთგამიჯვნის საფუძველი გახდა, მაგრამ ამგვარი მოდელის დაკანონე-ბას
სახელმწიფოში ეკლესიისადმი მტრულად განწყობის საწყისი არ გაუჩენია. ეს მოდელი
ეფუძნებოდა იმიგრანტთა გამოცდილე-ბას, რომელთა დიდი ნაწილიც სარწმუნოებრივი დევნის
გამო გადასახლდა ამერიკაში. გამოირიცხა სახელმწიფოს სამართლებრივი დაკავშირება
ეკლესიასთან, რაც სხვა ეკლესიის საზიანო იქნებოდა. `კონსტიტუციის მამები" ისეთ
სახელმწიფოს უყრიდნენ სა-ფუძველს, რომელიც ყველა პიროვნებას მისცემდა საშუალებას
დაუბრკოლებლად შეესრულებინა რელიგიური წეს-ჩვეულებანი.
როდესაც სახელმწიფოსა და რელიგიის სრულ გამიჯვნაზე ვსაუბრობთ, ეს არ ნიშნავს
რწმენისა და აღმსარებლობის აკრ-ძალვას, არამედ, პრინციპი რელიგიის თავისუფლებისა,
რელიგიუ-რი ორგანიზაციების სამართლებრივ სტატუსს გულისხმობს.
აშშ-ში რელიგიურ ორგანიზაციებს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სტატუსი ენიჭებათ.
თავიანთ საქმიანობაში ისინი ყველასათვის სავალდებულო კანონებს ემორჩილებიან.
კონსტიტუციიდან გამომდინარე, რელიგიურ საკითხებთან დაკავშირებით შესაძლებელია
ადგილობრივი კანონების მიღება, რომელთა მიხედვით რელიგიური ორგანიზაციების საქმიანობა
და განათლება მთლიანად თვითდაფინანსებასა და შემოწირულობებზეა აგებული.
დე იურედ გამოცხადებულმა სრულმა ნეიტრალიტეტმა ფაქტობრივად სხვაგვარი
შეფერილობა მიიღო. მაგალითად, კონგრესს ჰყავს საკუთარი მღვდელი, ზრუნავენ სამხედროთა
სულიერ მდგომარეობაზე, ფიცის მიღების დროს გამოიყენება ბიბლია, მონე-ტებზე
ამოტვიფრულია ,,In God we Trust", რელიგიურ გაერთიანებებს საფოსტო პრივილეგიები გააჩნიათ.
პრაქტიკულად დაიწყო სუბსიდიების გზით რელიგიურ ორგანიზაციათა ხელის შეწყობა და იმის
გამოკვეთა, რომ სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის რადიკალურმა გაყოფამ შეიძლება საზიანო
ეფექტიც კი მოიტანოს საზოგადოებისათვის.
პოზიტიური ნეიტრალიტეტის თვალსაზრისით საინტერესოა ბელგია, სადაც
სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის სამართლებრივი საფუძვლები 1831 წლის
კონსტიტუციით განისაზღვრა და იგი კათოლიკეებისა და ლუთერანების ისტორიულ კომ-
44
პრომისს წარმოადგენს. ბელგიის სამართალი რელიგიურ თანასწორობას აღიარებს, მაგრამ
რელიგიურ ორგანიზაციათა თანასწორუფლებიანობის თვალსაზრისით მაინც განსხვავებული
მიდგომა არსებობს. ზოგიერთმა რელიგიამ ოფიციალური აღიარება მიიღო, რაც გარკვეული
უპირატესობების დაწესებასთან არის დაკავშირებული. რადგან რელიგიური ორგანიზაციის
საკანონმდებლო დეფინიცია არ არსებობს, გადაწყვეტილების მიღების უფლება ამ სფე-როში
სასამართლოებს გააჩნიათ. ასეთი აღიარების შემდეგ ეკლე-სია სახელმწიფოსაგან იღებს
დახმარებებს მშენებლობებისა და შენობების შეკეთებისათვის. ეკლესიას გააჩნია თავისი რადიო
და ტელეგადაცემები. შეიარაღებულ ძალებში და თავისუფლების აღ-კვეთის ადგილებში მყოფი
სასულიერო პირების საქმიანობა ფინან-სირდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან.
რელიგიური გაერთიანების თვითმმართველობისათვის საჭირო სამართლებრივ
საფუძველს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი წარმოადგენს, რომლის მიხედვით სახელმწიფომ
ეკლესიას ზედამხედველობა არ უნდა გაუწიოს, იგი თავისუფალია და შეუძლია ეკლესიის
შიგნით არსებული სტრუქტურები თვითონ განსაზღვროს.
თუკი სახელმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნის პრინციპი აშშ-ში ცარიელ ადგილზე
აღმოცენდა, საფრანგეთში 1905 წლის 9 დეკემბერის კანონმა სახელმწიფოსგან ეკლესიის
გამოყოფის წესი (რომელიც არ მოქმედებს მხოლოდ ლოტარინგიასა და ელ-ზასში) ტრადიციული
კონფესიის საფუძველზე შემოიღო.
1958 წლის კონსტიტუციამ გააუქმა აღიარებული რელიგი-ური გაერთიანებების
ინსტიტუტი. ასეთ სიტუაციაში რელიგიური გაერთიანებები აღარ წარმოადგენენ საზოგადოებრივ
ინსტიტუტებს, ისინი კერძო საქმეთა სფეროს განეკუთვნებიან. არ არსე-ბობს ოფიციალური
რელიგია ან ისეთი, რომელიც დომინირებს. თუმცა ეს მოჩვენებითი ნეიტრალიტეტი ვლინდება
ისეთი ფაქტების აღიარებაში, როგორიცაა მრავალი მილიონი კათოლიკე ფრანგის სურვილი
შესაბამისი რელიგიური აღზრდის აუცილებლობის შესახებ, ეკლესიის ხელშეუხებლობა
სახელმწიფოს მხრივ აღზრდის, სოციალური დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის
მიმართულებით.
რელიგიურ ორგანიზაციად აღიარება აქაც სასამართლოს მი-ერ ხდება.
მართლმსაჯულების გავლენით უკანა ფონზე გადაიწია სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნის
იდეოლოგიურმა ხასიათ-მა. მართალია, სახელმწიფო არც ერთ რელიგიურ გაერთიანებას არ
აფინანსებს, რესურსები მათ კერძო წყაროებიდან უნდა მიიღონ, მაგრამ სახელმწიფოს
არაპირდაპირი დახმარება მაინც არსებობს _ სახელმწიფო უხდის ხელფასს იმ სასულიერო
პირებს, რომლებიც ციხეებსა და საავადმყოფოებში მუშაობენ.
მსგავსი მოდელია ირლანდიაში, თუმცა გარკვეული თავისებურებებით. ეკლესიები და
რელიგიური გაერთიანებები იურიდიული პირის სტატუსით ავტომატურად არ სარგებლობენ.
საეკლესიო საკუთრება გადაცემული აქვთ ერთგულ პირებს, ნაწილი მრევლს, ნაწილი კი _
ეპარქიას. სახელმწიფოსაგან გამოყოფის პროცესში ეკლესიამ შექმნა საეკლესიო
წარმომადგენლობითი ფონდი, როგორც საკუთრების მფლობელი. ეს ფონდი 1870 წლის 15
ოქტომბერს სამეფო პაქტის საშუალებით იქნა რეგულირებული. ქონების შეძენა ან გამოყენება
ეკლესიებისა და რელიგიური ორგანიზაციების მიერ განისაზღვრება მხოლოდ საკუთარი წესების
მიხედვით. სასულიერო პირთა ხელფასები დაბეგვრას ექვემდებარება, ხოლო რელიგიურ
ორგანიზაციათა შენაწირები და ანდერძი დაბეგვრისაგან თავისუფლდება.

2. სახელმწიფოსა და რელიგიის კორპორაციული გამიჯვნა

კორპორაციული გამიჯვნის მოდელია გერმანია. ეს მოდელი თავისი შინაარსით
შუალედურია სახელმწიფო ეკლესიებსა და ეკ-ლესიასა და სახელმწიფოს მკაფიო გამიჯვნას
შორის. სახელმწიფოსაგან ეკლესიის გამოყოფა კონსტიტუციური მოთხოვნაა, მაგ-რამ, ამავე
დროს, დაშვებულია ორივე ინსტიტუტის კოოპერაცია იმ შემთხვევაში, როცა ადამიანზე
45
ერთობლივი ზრუნვა საქმით გა-მოიხატება. ის, რომ მოქმედი სამართლით არსებობს კოოპერაცია
და არა აბსოლუტური გამიჯვნა, უპირველეს ყოვლისა დასტურ-დება იმით, რომ ეკლესიის
ამოცანები საზოგადოებრივი ამოცანებია (სახელმწიფო ამოცანებისაგან განსხვავებით).
ეკლესიები და სხვა რელიგიური საზოგადოებები წარმოადგენენ საჯარო სამართლის
კორპორაციებს საზოგადოებრივი სა-მართლებრივი ხასიათით. ისინი ორგანიზებულნი არიან
თავიანთი ამოცანების შესასრულებლად; არსებობს აგრეთვე შეზღუდული სა-მართლებრივი
ზედამხედველობა.
სახელმწიფოსგან ეკლესიის დამოუკიდებლობის პრინციპი მოქმედებს ისეთ სფეროში,
როგორიცაა ღვთისმეტყველება, ღვთისმსახურება, ზრუნვა სულის გადასარჩენად, რელიგიური
ჩვეულებები, პროცესიები, საქველმოქმედო დახმარება, საეკლესიო წესდება, საეკლესიო
ორგანიზაციის მმართველობა და ა.შ. ამ სფეროებში ეკლესიები თავიანთ საქმიანობას
წარმართავენ თვითორგანიზებით და საკუთარი შეხედულებით. ყველა სხვა შემთხვევაში, ისინი
სა-ხელმწიფოში არსებულ სამართალს ექვემდებარებიან. იმ სფეროში, სადაც სახელმწიფო და
ეკლესია საერთო საკითხებს აწესრიგებენ, სახეზეა კოოპერაცია და არა კოორდინაცია. ეს წესი 1990
წლის 3 ოქტომბრის ძირითადმა კანონმაც დაადასტურა, რომელმაც ნაციონალ-სოციალისტების 12
წლის არსებობისა და 45-წლიანი სოციალისტური რეჟიმის პერიოდში რელიგიური
გაერთიანებების დევნის შემდეგ დიდი ცვლილებები მოიტანა გერმანიაში ლანდები-სათვის
(მიწებისათვის). ე.ი. კონსტიტუციურად ეკლესია გამოყო-ფილია სახელმწიფოსაგან, მაგრამ მათ
შორის კორპორაცია ხელ-შეკრულებით ფორმდება. ხელშეკრულების დადება ცალკეულ ეკ-
ლესიებთან ლანდების (მიწების) კომპეტენციაა (რასაც რეფორმა-ციის დროინდელი ტრადიციაც
უჭერს მხარს). მაგალითად, წმინდა ტახტსა და საქსენ-ანჰალტის მიწას შორის 1995 წლის 15
იანვრის ხელშეკრულება აღიარებს, რომ გერმანიის გაერთიანება, რელიგიის თავისუფლების
დაცვა, ეკლესიისა და სახელმწიფოს ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლობის პრინ-ციპის გატარება,
პარტნიორული ურთიერთობის წანამძღვრებს ქმნის. ამ ხელშეკრულების დადების საფუძვლად
მიჩნეულია გერ-მანიის იმპერიასა და წმინდა ტახტს შორის მოქმედი 1933 წლის 20 ივლისის
კონკორდატი და თავისუფალ სახელმწიფო პროიზენ-სა და წმინდა ტახტს შორის 1929 წლის 14
ივნისის ხელშეკრულება, რომლის მე-14 მუხლის თანახმად:
1. ეპარქიები, საეპისკოპოსო ტახტები, კათედრალ-კაპიტოლი და საეკლესიო
გაერთიანებები, აგრეთვე მათ მიერ შექმნილი კავ-შირები, საჯარო სამართლის კორპორაციებს
წარმოადგენენ. მათი სამსახური საჯარო სამსახურია.
2. კათოლიკური ეკლესია დროულად აცნობებს მიწის მთავ-რობას, აგრეთვე
ტერიტორიულ-დარგობრივ კომუნალურ კორპორაციებს საჯარო სამართლის საეკლესიო
კორპორაციების დაარსების, რეორგანიზაციისა და ლიკვიდაციის შესახებ. განზრახული
გადაწყვეტილების ძალაში შესვლამდე იურიდიული პირის სტატუ-სის მქონე საჯარო
სამართლებრივი საეკლესიო დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების დაარსება და
რეორგანიზაცია მიწის მთავრო-ბის სანქციონირებას საჭიროებს. კანონით გათვალისწინებული
თანხმობა კერძო დაწესებულებებთან მიმართებაში უცვლელი რჩება.
3. ეპარქიების გადაწყვეტილებანი, საჯარო სამართლის საეკლესიო კორპორაციების,
დაწესებულებების, ორგანიზაციების ქონებრივ-სამართლებრივი წარმომადგენლობის წესის
დარღვევისას, მიწის მთავრობას შეუძლია ერთი თვის განმავლობაში გააპროტესტოს. ამ მუხლის
კონსტატაცია, რომ საეკლესიო სამსახური საჯარო სამსახურია, გამომდინარეობს საჯარო
სამართლის კორ-პორაციის სტატუსიდან. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მოქმედი კა-ნონმდებლობა
საჯარო სამსახურის შესახებ საეკლესიო და საჯა-რო სამსახურს ერთმანეთთან ათანაბრებს.
კათოლიკური ეკლესიის დამოუკიდებლობისა და სახელმწიფო სამსახურისაგან განსხვავებული
ამოცანების გამო საჯარო სამსახურის შესახებ ნორმები სა-ეკლესიო სამსახურში უშუალო
გამოყენებას ვერ პოვებს.
46
 ზემოაღნიშნული ხელშეკრულებით განსაზღვრულია ერთობ-ლივი საქმიანობის
საკითხები: მიწის მთავრობა და საეპისკოპოსო სისტემატური კონსულ-ტაციების საჭიროებას
ხედავენ ისეთ საკითხებზე, რომლებიც მათ ურთიერთშეხებას განაპირობებს ან ორმხრივ
ინტერესს წარმოადგენს.
მიწის მთავრობა ატყობინებს კათოლიკურ ეკლესიას იმ სა-კანონმდებლო აქტებისა და
დარგობრივი პროგრამების მომზადების თაობაზე, რომლებიც კათოლიკური ეკლესიის
ინტერესებს უშუა-ლოდ შეეხებიან.
სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი ამ ვალდებულების განსახორ-ციელებლად და ინფორმაციის
ურთიერთგაცვლის გასაუმჯობესებ-ლად საეპისკოპოსო ნიშნავს რწმუნებულს და მიწის
მთავრობას-თან აარსებს კათოლიკურ ბიუროს, როგორც საეპისკოპოსოს კო-მისარიატს საქსენ-
ანჰალტის მიწაზე.
ხელშეკრულება ითვალისწინებს კათოლიკურ სწავლებას საჯარო სკოლებში, რომელიც
წიგნებსა და პროგრამებთან ერთად მტკიცდება ეპისკოპოსის მიერ. ნებართვას ასეთ სწავლებაზე
(მისსიო ცანონიცა) გასცემს ეპისკოპოსი. კათოლიკურ ეკლესიას უფლება აქვს შექმნას
საქველმოქმე-დო ჯგუფები განათლების, სოციალურ და ჯანდაცვის სფეროში.
ასევე, მიწა ანიჭებს კათოლიკურ ეკლესიას შესაძლებლობას სახელმწიფო
საავადმყოფოებში, თავშესაფრებში, სასჯელთა აღსრულების, სასწავლო-აღმზრდელობით და
მიწის სხვა ამგვარ დაწესებულებებში განახორციელოს ღვთისმსახურება, რელიგიური
ღონისძიებები და სხვადასხვაგვარი სასულიერო მზრუნველობა. როცა ეს ამოცანები
ნებაყოფლობითი სასულიერო მზრუნველობით ხორციელდება, სასჯელაღსრულების
დაწესებულებებში საჭიროა შესაბამისი ეპისკოპოსის თანხმობის წარდგენა და მიწის მთავრო-
ბასთან შეთანხმება.
კათოლიკურ ეკლესიას უფლება აქვს მიწის კანონმდებლობის თანახმად, დააარსოს კერძო
რადიო.
საეკლესიო საკუთრებასთან დაკავშირებით ხელშეკრულება ადგენს, რომ
ექსპროპრიაციული ნორმების გამოყენებისას მიწის ხელისუფლებამ უნდა გაითვალისწინოს
ეკლესიის ინტერესი და დაეხმაროს ტოლფასოვანი საკუთრების შეძენაში.
ადგილობრივი მთავრობა ზრუნავს სახელმწიფო მიწაზე გან-ლაგებული საეკლესიო ან
საქველმოქმედო ნაგებობების მოვლაზე კომუნალური სამშენებლო ვალდებულების ფარგლებში.
თვითონვე იძლევა კომუნალური საეკლესიო შენობების საზოგადოებრივი და-ნიშნულების
შენარჩუნების გარანტიებს.
კომპეტენტურ საეკლესიო ინსტანციასთან შეთანხმებით, სა-ეკლესიო ნაგებობების
შესაბამის მდგომარეობაში შენახვაზე ვალდებულ მესაკუთრეს შეუძლია თავის თავზე აიღოს
საეკლესიო და საქველმოქმედო მიზნებისათვის განკუთვნილი ნაგებობის გასხვისე-ბა სათანადო
კომპენსაციის უზრუნველყოფით. ძეგლთა დაცვის საკითხებთან დაკავშირებით განსაზღვრულია
კათოლიკური ეკლესიის ვალდებულება შეინახოს და დაიცვას შესაბამისი ფასეულობების მქონე
შენობები, მათდამი მიკუთვნე-ბული ხელოვნებისა და კულტურის ობიექტები. ძეგლთა დაცვის
სახელმწიფო ორგანოები იცავენ შესაბამისი ეპისკოპოსის მიერ საღვთო სამსახურისათვის
დადგენილი კულტურის ძეგლების საეკლესიო დანიშნულებით გამოყენების უპირატეს უფლებას.
ძეგლთა დაცვის კანონის ნორმები, სანებართვო წესი, ნაპოვნის ამოღების, ექსპროპრიაციის
მარეგულირებელი ნორმები არ გამოიყენება კულტურის იმ ძეგლთა მიმართ, რომლებიც საეკლე-
სიო საკუთრებაშია. კათოლიკურ ეკლესიას შეუძლია ძეგლთა დაცვის უმაღლეს ორგანოსთან
თანხმობით, ამ კულტურის ძეგ-ლების დაცვის უზრუნველყოფისათვის, საკუთარი წესები
გამოსცეს.
მიწის მთავრობა კათოლიკური ეკლესიისათვის გაიღებს ერ-იან დოტაციას.
საეკლესიო გადასახადების მართვისა და ამოღების საკითებთან დაკავშირებით ხელშეკრულება
47
ეპარქიებს უფლებას ანიჭებს ამოიღონ საეკლესიო გადასახადები მიწის კანონმდებლობის
ნორმების დაცვით.
საეკლესიო გადასახადის, როგორც დამატებითი შემოსავლის შესაფასებლად და
საშემოსავლო გადასახადის ამოღების ხელშე-საწყობად, ეპარქიები ერთიან საგადასახადო
ტარიფზე თანხმდებიან.
საეკლესიო საგადასახადო განაწესები და ტარიფები სახელმწიფო აღიარებას საჭიროებენ.
ეპარქიების წინადადებით, საეკლესიო გადასახადების მარკა (დადგენა და ამოღება), მას შემდეგ,
რაც ის ნებადართულია, შეიძლება სახელმწიფო-საფინანსო ორგანოებს გადაეცეს.
საფინანსო ორგანოებს ეკისრებათ საეკლესიო გადასახადების ამოღება.
მიწის მთავრობა მოსაკრებლისაგან ათავისუფლებს ეპარქიებს, საეპისკოპოსოებს, კათედრალ-
კაპიტოლს, საეკლესიო გაერ-თიანებებსა და მათ მიერ შექმნილ კავშირებს, აგრეთვე მათ საჯა-რო-
სამართლებრივ დაწესებულებებსა და ორგანიზაციებს. ხელშეკრულების ძალაში შესვლა
სავალდებულო რატიფიკაციას მოითხოვს.

3. რელიგიური პრიორიტეტი
საერთაშორისო პრაქტიკაში, ზოგიერთ იმ ევროპულ სახელ-მწიფოში, სადაც
ტრადიციული რელიგიები არსებობენ, ისინი გარ-კვეული პრიორიტეტით სარგებლობენ.
ამ სახელმწოფოებში რელიგიური ურთიერთობების რეგულირების სამსაფეხურიანი სისტემა
არსებობს:
1.კონკორდატის სისტემა, რომელიც კათოლიკურ ეკლესიასთან ურთიერთობისათვის
გამოიყენება.
2. შეთანხმებები, რომელსაც კონფესიები დებენ სახელმწიფოსთან.
3. რელიგიური ორგანიზაციები, რომლებიც კანონით დადგენილი წესით რეგისტრაციას
ექვემდებარებიან.
ამ მოდელის ნათელი მაგალითია იტალია. კათოლიკურ ეკლესიასთან მიმართებაში
კონსტიტუციის მე-7 მუხლი ადგენს, რომ სახელმწიფო და კათოლიკური ეკლესია თავიანთი
წყობით დამოუ-კიდებელნი და სუვერენულნი არიან, მათ შორის ურთიერთობა მოწესრიგებულია
1929 წლის ლატერანის კონკორდატით. ამ კონკორდატის საფუძველზე დაიდო შეთანხმებები,
რომლებიც ეხე-ბა საეკლესიო კორპორაციებსა და ქონებას (1984 წ.), კათოლი-კური
ღვთისმეტყველების სწავლებას სკოლებში (1985 წ.), საეკ-ლესიო დღესასწაულებსა და
პოლიციელთა სულზე ზრუნვის მო-წესრიგებას (1990 წ.). ლატერანის 1929 წლის კონკორდატმა
ვატიკანის თეოკრატიული მონარქიის სუვერენიტეტი აღიარა, გან-საზღვრა კათოლიკური
ეკლესიის უფლებები და პრივილეგიები იტალიაში და ამასთან ერთად, დაადგინა პაპებისათვის
მიყენებული ზარალის კომპენსაციის სახით 750 მილიონი ლირის გადახდა. ამის შემდეგ,
კათოლიკური ცენტრი მორწმუნეთა სახელით საერო ხელისუფლებასთან ურთიერთობებს
კონკორდატების მეშვეობით აგვარებს. ცნობილია 1939 წელს გერმანიასა და პორტუგალიას-თან
დადებული და სხვა კონკორდატები.
წმინდა საყდარსა და იტალიის რესპუბლიკას შორის დადე-ბული შეთანხმებით:
იტალიის რესპუბლიკა აღიარებს კათოლიკური ეკლესიის სრულ თავისუფლებას მისი
სამოძღვრო, აღმზრდელობითი, სა-ქველმოქმედო, ევანგელიზაციის და განწმენდის მისიის
განხორ-ციელებაში, კერძოდ, ეკლესიას გარანტირებული აქვს თავისუფ-ლება ორგანიზაციაში,
სახალხო რიტუალების, მოძღვრებისა და ღვთისმსახურების აღსრულებაში და არა საეკლესიო
საკითხების განსჯადობაში.
მღვდლებსა და საეკლესიო პირებს, რომელთაც აღთქმა აქვთ დადებული, უფლება
ენიჭებათ თავიანთი მოთხოვნით გათავისუფლდნენ სამხედრო სამსახურიდან და შეასრულონ
სამოქალაქო სამსა-ხური. საყოველთაო მობილიზაციის შემთხვევაში სასულიერო პი-რები,
48
რომლებიც უშუალოდ არ არიან დაკავებულნი სულზე მზრუნველობით, გამოძახებულნი
იქნებიან ღვთისმსახურების აღსა-სრულებლად ჯარის ნაწილებში ან სანიტარიული
სამსახურისათ-ვის. საეკლესიო საკუთრებასთან დაკავშირებით ხელშეკრულება ადგენს, რომ
საეკლესიო ორგანიზაციების კუთვნილი ქონების მართვა ექვემდებარება კანონიკური
სამართლით გათვალისწინებულ კონტროლს, თუმცა ამ ორგანიზაციების შენაძენი იურიდიულ
პირ-თა შენაძენების შესახებ იტალიის კანონებით გათვალისწინებულ კონტროლსაც
ექვემდებარება. ამ შეთანხმების ხელმომწერი მხა-რეები დაამტკიცებენ პარიტეტულ კომისიას
მათთვის დასამტკი-ცებლად წარსადგენი იმ ნორმების შესამუშავებლად, რომლებიც შეეხება ამ
ორგანიზაციების მართვის და ეკლესიის ქონების განა-წესს, აგრეთვე იტალიის სახელმწიფოს
ფინანსურ საქმიანობასა და საეკლესიო ორგანიზაციების ქონებრივ მართვაში სახელმწიფო
ოპერაციებზე ზედამხედველობას. ხელშეკრულებაში გათვალისწინებულია კანონიკური
სამართლის ნორმებით განხორციელებელი ქორწინების სამოქალაქო შედეგები. წმინდა საყდარი
ითვალისწინებს, რომ: ა) რეგისტრაციას არ ექნება ადგილი, როდესაც მეუღლეები არ პასუხობენ
სამოქა-ლაქო კანონმდებლობის მოთხოვნებს; ბ) საეკლესიო ჯვრისწერა ექვემდებარება
სამოქალაქო რეგისტრაციას სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის შესაბამის ორგანოებში.
სწავლების თავისუფლების პრინციპის შესაბამისად, იტა-ლიის რესპუბლიკა ცნობს რელიგიური
კულტურის ღირებულებას, ითვალისწინებს კათოლიციზმის პრინციპების მნიშვნელობას იტა-
ლიელი ხალხის ისტორიულ მემკვიდრეობაში და განაგრძობს კა-თოლიკური რელიგიის
სწავლებას ნებისმიერი საფეხურისა და კატეგორიის არასაუნივერსიტეტო სახალხო სკოლებში.
მხარეთა შეთანხმებით განსაზღვრული აკადემიური ტიტულები თეოლოგიასა და სხვა
დისციპლინაში, რომელიც დამტკიცებულია წმინდა საყდრის მიერ, ცნობილია სახელმწიფოს
მიერაც.
ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია, აგრეთვე, სასჯელ-აღსრულების ორგანოებსა და
საავადმყოფოებში მყოფ პირთა მზრუნველობის ინსტიტუტი. ასეთი კატეგორიის პირთათვის სუ-
ლიერ დახმარებას უზრუნველყოფენ ეკლესიის ხელმძღვანელობის მიერ დანიშნული საეკლესიო
პირები კანონმდებლობის, შიდა სა-უწყებო და იმ წესების შესაბამისად, რომელთაც დაადგენენ
მხა-რეები.
კულტურული მემკვიდრეობის ზრუნვაზე წმინდა საყდარი და იტალიის სახელმწიფო
ურთიერთთანამშრომლობას აღიარებენ. იტალიის კანონების ცხოვრებაში გატარების და
რელიგიური ხა-სიათის მოთხოვნების ჰარმონიზაციის მიზნით ორი მხარის კომპე-ტენტური
ორგანოები წინასწარ თანხმდებიან საეკლესიო დაწესე-ბულებებსა და ორგანიზაციებს
მიკუთვნებული რელიგიური ინტე-რესების კულტურული სიკეთის დაცვის სფეროში. წმინდა
საყდარი ინარჩუნებს რომისა და იტალიის ტერიტო-რიაზე არსებულ ქრისტიანულ კატაკომბებს
მათი შენახვის, მოვ-ლისა და შენარჩუნების ვალდებულების გათვალისწინებით და უარს ამბობს
სხვა კატაკომბების დასაკუთრებაზე.
სახელმწიფო კანონებისა და მესამე პირთა შესაძლებელი უფლებების გათვალისწინებით,
წმინდა საყდარს შეუძლია აწარ-მოოს საჭირო გათხრები და წმინდა რელიქვიების გადაადგილება.
ხელშეკრულება ითვალისწინებს, აგრეთვე, ახალი საკითხე-ბის დარეგულირების
პროცედურასაც. საკითხები, რომლებიც მო-მავალში წარმოაჩენენ კათოლიკურ ეკლესიასა და
სახელმწიფოს შორის ურთიერთთანამშრომლობის საჭიროებას, შეიძლება დარე-გულირდნენ
როგორც ახალი შეთანხმებებით მხარეებს შორის, ისე მოლაპარაკებებით სახელმწიფოს
კომპეტენტურ ორგანოსა და იტალიის საეპისკოპოსო კონფერენციას შორის.
კათოლიკური ეკლესიის გარკვეული უპირატესობის მიუხე-დავად, იტალიის
კონსტიტუცია განსაზღვრავს სხვა კონფესიათა ადგილს სახელმწიფოში. არაკათოლიკურ
კონფესიებს უფლება აქვთ ჩამოყალიბდნენ საკუთარი წესდების მიხედვით, თუ იგი არ
ეწინააღმდეგება იტალიის მართლწესრიგს. მათი ურთიერთობები სახელმწიფოსთან
49
ხელშეკრულებებით რეგულირდება. ასეთი ხელ-შეკრულება იტალიის სახელმწიფოს 6
კონფესიასთან აქვს დადე-ბული: ვალდესებთან (თავოლა Vალდესე), მეშვიდე დღის ადვენტის-
ტებთან, ორმოცდაათიანელებთან, იუდეველთა კავშირთან, ევანგე-ლისტურ-ბაბტისტურ
კავშირთან და ევანგელისტურ-ლუთერანულ ეკლესიებთან. მათთვის დაწესებულია გარკვეული
სამართლებრივი პრიორიტეტები, მაგრამ არა კათოლიკური ეკლესიის თანასწორი.
ცალკე შეიძლება იქნეს განხილული იმ რელიგიურ ორგანი-ზაციებთან ურთიერთობა,
რომელთაც შედარებით გვიან მოიკიდეს ფეხი იტალიაში. მათ მიმართ გამოიყენება 1929 წლის
კანონი, რომლითაც დადგენილია საგადასახადო შეღავათები საქველმოქმე-დო და
საგანმანათლებლო მიზნით წარმოებული საქმიანობისათვის. ეს რელიგიური ორგანიზაციები
კორპორაციის პრინციპზე ყალიბდებიან. სახელმწიფო ორგანოებს კანონით უფლება აქვთ შეცვა-
ლონ ამ კორპორაციის მმართველობითი ორგანოები და გააუქმონ კორპორაციის
გადაწყვეტილებანი.
ასე რომ, იტალიის სამართლებრივი სისტემა რელიგიურ ორგანიზაციებთან
ურთიერთობის სამსაფეხურიან მოდელს იცნობს:
1. კათოლიკურ ეკლესიასთან ურთიერთობა, (კონკორდატებით რეგულირებული);
2. ტრადიციულ რელიგიებთან ურთიერთობა (ხელშეკრულებებით რეგულირებული);
3. კანონის საფუძველზე შექმნილ, რეგისტრირებულ რელიგიურ კორპორაციებთან ურთიერთობა.
კათოლიკურ ეკლესიასთან ურთიერთობის მსგავსი მოდელი გააჩნია ესპანეთს.[7.]
კონსტიტუცია ცნობს რომის კათოლიკურ ეკლესიასთან დადებულ კონკორდატს, ამასთან
აცხადებს რელიგი-ის თავისუფლებას. ესპანეთში კონკორდატების გვერდით, კონსტი-ტუციის
მოთხოვნის შესაბამისად, არსებობს კანონი რელიგიის თავისუფლების შესახებ. ეს კანონი ეხება
არაკათოლიკური რელი-გიური ორგანიზაციების სტატუსს, მათი სახელმწიფოსთან ურთი-
ერთობის პრინციპებს, უშვებს სხვა რელიგიებთან ხელშეკრულე-ბის დადების შესაძლებლობას.
მაგრამ აქ მნიშვნელოვანია ის გა-რემოება, რომ არ არსებობს კონფესიის ცნების კანონისმიერი
განსაზღვრება. იგი გამომდინარეობს თვით მოძღვრებიდან, რომლის ესპანური მოდელი
სხვადასხვა კონფესიას სხვადასხვა რანგში აყე-ნებს _ კათოლიკური ეკლესია, კონფესიები
ხელშეკრულებით, რე-გისტრირებული და არარეგისტრირებული კონფესიები, რელიგიუ-რი
მიმართულებების ჯგუფები, რომელთაც კონფესითა დამახასია-თებელი ნიშანი არ გააჩნიათ.
რეგისტრირებულ ორგანიზაციებს შეუძლიათ იზრუნონ სკოლებში მოზარდთა სულებზე,
გამოსცენ ორგანიზაციული შინაგანაწესისა და პერსონალთან ურთიერთობის მომაწესრიგებელი
ნორმები. სახელმწიფოსაგან დაფინანსებას მხო-ლოდ კათოლიკური ეკლესია იღებს და
თავისუფლდება საშემოსავ-ლო, საკუთარი კაპიტალისა და სხვა გადასახადებიდან. ამისათვის
საჭიროა, რომ ყოველმა გადამხდელმა მიუთითოს თავისი სურვილი, თუ რისთვის გამოიყენონ
მისი გადასახადის ნაწილი.
კონკორდატის მოდელი მოქმედებს ლუქსემბურგში. ცნობილია 1801 წლის კონკორდატი,
რომლის შენარჩუნების თაობაზე ხშირად კამათობენ.
ლუქსემბურგში სახელმწიფო ეკლესია არ არსებობს. სახელმწიფო აღიარებს კათოლიკურ,
ორ პროტესტანტურ და ებრაულ ორგანიზაციებს. მათ გააჩნიათ საზოგადოებრივი სამართლის
სუბიექტის სტატუსი. სხვა რელიგიური გაერთიანებები (მაგ., მუს-ლიმური) საზოგადოებრივი
სამართლის სუბიექტის სტატუსით არ სარგებლობენ, მათ შეუძლიათ გამოიყენონ კერძო
სამართლის ყვე-ლა ფორმა, დააარსონ ფონდები, რომელთაც თითქმის იგივე უფ-ლებები ექნებათ,
რაც აღიარებულ რელიგიურ გაერთიანებებს.
ლუქსემბურგში საეკლესიო გადასახადი არ არის დაწესებუ-ლი, ფინანსირება წარმოებს
სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. ეპისკო-პოსები, მღვდლები და სხვა პერსონალი ხელფასს იღებენ
სახელ-მწიფო ბიუჯეტიდან. აღიარებული ეკლესიები, საზოგადოებრივი სამართლის სუბიექტები
და კერძო სამართლის ფონდები თავი-სუფლდებიან გადასახადებისაგან.
50
 ავსტრიაში მოქმედებს 1933 წლის კონკორდატი, რომე-ლიც 1957 წელს ფედერალური
მთავრობის მიერ იქნა აღიარებუ-ლი. ასევე, საეკლესიო სამართლის ძირითადი ნორმები
მოცემულია 1867 წლის კანონში. ეს კანონი კონსტიტუციურ კანონადაც არის მიჩნეული. იგი
ცნობს აღიარებული ეკლესიის სტატუსს, რომე-ლიც დამოუკიდებლად აწესრიგებს და განაგებს
საკუთარ საქმეებს, ინარჩუნებს კულტურის, განათლებისა და საქველმოქმედო მიზნებისათვის
დაწესებულ ფონდებს.
კანონის პირველი პარაგრაფის მიხედვით, რელიგიური ორგანიზაციის აღიარებისათვის
შემდეგი პირობებია საჭირო:
1. ღვთისმეტყველება, ღვთისმსახურება და განწყობა. არჩეული დასახელება არ უნდა იყოს
კანონსაწინააღმდეგო ან წეს-ჩვეულებების საწინააღმდეგო;
2. კულტის მიმდევართა ერთი გაერთიანებით მაინც უნდა იყოს უზრუნველყოფილი.
აღიარება სასამართლოს დადგენილებით ხდება. დღესდღეო-ბით ავსტრიაში აღიარების სტატუსი
აქვთ კათოლიკურ, მეთო-დისტთა, სომხურ სამოციქულო ეკლესიას, მორმონებს, ახალ სა-
მოციქულო ეკლესიას, ბუდისტურ რელიგიურ გაერთიანებასა და სირიულ ორთოდოქსულ
ეკლესიას.
კათოლიკური, ევანგელისტური და ძველკათოლიკური ეკლე-სიებისათვის საგადასახადო
კანონმდებლობა საეკლესიო გადასახა-დებს ითვალისწინებს იმისდა მიხედვით, იყენებენ ისინი
ეკლესიის მომსახურებას თუ არა. საეკლესიო შენატანის განსაზღვრა და აკ-რეფა ხდება საეკლესიო
წესდებით. კანონმდებლობა უშვებს რელი-გიური გაერთიანებების გათავისუფლებას ზოგიერთი
გადასახადისა-გან, მაგალითად, კორპორაციის ან რენტის გადასახადისაგან, რო-მელიც
საზოგადოებისათვის სასარგებლო, სათნოების მიზნებს ემ-სახურება. პორტუგალიაში
კათოლიკური ეკლესიის სტატუსი 1940 წლის კონკორდატითაა განსაზღვრული. კონსტიტუცია
უპირატე-სობას არც ერთ ეკლესიას არ ანიჭებს. არ ცნობს აგრეთვე ტრა-დიციული ეკლესიის
სტატუსსაც.
სხვა კონფესიების სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს კანონი 4/71, რომელიც ყველა
კონფესიის მიმართ გამოიყენება, გარდა კათოლიკური ეკლესიისა. კათოლიკური ეკლესია
კონკორ-დატის საფუძველზე ბეგარისაგან გათავისუფლებულია, სხვა რე-ლიგიური
ორგანიზაციები, კანონიდან გამომდინარე, ამ უფლება-მოსილებით არ სარგებლობენ. ასევე, არ
სარგებლობენ სამხედრო ვალდებულებისაგან გათავისუფლების უფლებით. ამ კონფესიათა
სასულიერო პირების თავისუფალი შესვლა საავადმყოფოებში, სა-ხელმწიფო სკოლებსა თუ
ციხეებში მათ სულზე ზრუნვის მიზნით, ასევე არაა აღიარებული. მათ არ ირჩევენ სახელმწიფო
თანამდე-ბობებზე. პორტუგალიაში არ არსებობს რელიგიური გაერთიანებე-ბის საზოგადოებრივი
დაფინანსების სისტემა, შესაბამისად, არ არ-სებობს ნაციონალური ან ადგილობრივი
გადასახადები რელიგიური ინსტიტუტების სასარგებლოდ. მსგავსი პრივილეგიები მხოლოდ
კათოლიკური ეკლესიისთვისაა გათვალისწინებული.

4. სახელმწიფო რელიგიის სტატუსი

რელიგიისათვის სახელმწიფო სტატუსის მინიჭება კონსტი-ტუციითაა გარანტირებული,
რაც იმას ნიშნავს, რომ ისტორიული როლისა და ტრადიციების გათვალისწინებით ესა თუ ის
რელიგია სახელმწიფოს ნაწილი ხდება და მისი უშუალო მმართველობის სფეროში ექცევა. ამ
მოდელის საინტერესო მაგალითია დიდი ბრიტანეთი. მართალია, ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ
ირლანდიის გაერთიანე-ბულ სამეფოს დაწერილი კონსტიტუცია არ გააჩნია, და შესაბა-მისად, არ
არსებობს რელიგიის თავისუფლებისა და ეკლესიის თვითგამორკვევის კონსტიტუციურ-
სამართლებრივი გარანტიები, მაგრამ მისი შემადგენელი ქვეყნები პრობლემის გარეშე თანაარ-
სებობენ სახელმწიფო ეკლესიებითა და სახელმწიფო ეკლესიების გარეშე.

51
 ინგლისის ეკლესია სახელმწიფო ეკლესიაა, რომლის სათავეშიც დედოფალი დგას. იგი
ლორდთა პალატაში 24 ეპისკო-პოსითაა წარმოდგენილი. ამით ეკლესია სახელმწიფოს ნაწილს
წარმოადგენს და არ შეიძლება ლაპარაკი იყოს კონკორდატზე ან ხელშეკრულებით
ურთიერთობებზე ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. შოტლანდიაში სახელმწიფო ეკლესიაა
შოტლანდიის რე-ფორმისტული ეკლესია. უელსში ანგლიკანური ეკლესია სახელ-მწიფოსაგან
გამიჯნულია. ირლანდიის კონსტიტუციაში აღნიშნუ-ლია, რომ სახელმწიფო ცნობს რომის წმინდა
კათოლიკური ეკ-ლესიის განსაკუთრებულ მდგომარეობას, რომლის მიმდევარია სა-ხელმწიფოს
მოქალაქეთა მნიშვნელოვანი ნაწილი.
თავისებურებას წარმოადგენს ინგლისის ეკლესიის ორგანი-ზაცია საეკლესიო სამართლის
ფორმირებაში. გენერალური სინოდი შედგება სამი პალატისაგან: ეპისკოპოსთა, მღვდელთა და
მოყვარულთა. გადაწყვეტილებას სამივე პალატამ უნდა მისცეს ხმა. სი-ნოდის გადაწყვეტილებას
საპარლამენტო კანონის ძალა გააჩნია. თუ სინოდი ისეთ გადაწყვეტილებას იღებს, რომელიც
პარლამენ-ტის პრეროგატივაა, პარლამენტი კონტროლის უფლებას იტოვებს. მაგალითად,
სინოდის მიერ მიღებულ აქტებს სამეფო თანხმობის მისაღებად მას შემდეგ წარადგენენ, როცა
პარლამენტის ორივე პალატა მისცემს თანხმობას. პარლამენტს გადაწყვეტილების უფ-ლება აქვს,
მაგრამ ტექსტს ვერ შეცვლის. სინოდის მიერ კანო-ნიკურ სფეროში გამოცემული აქტები სამეფო
თანხმობას საჭირო-ებს, მაგრამ პარლამენტის თანხმობა არ სჭირდება.
სხვა ეკლესიები ნებაყოფლობითი გაერთიანების სტატუსით სარგებლობენ. არ არსებობს
აღიარებული ეკლესიის ცნება, ისევე, როგორც საზოგადოებრივ-სამართლებრივი სტატუსის მქონე
ეკლე-სიები. ეკლესიები სახელმწიფოს მხრიდან არ ფინანსდებიან, თუმცა ზოგიერთი ეკლესია
შეიძლება გადასახადისაგან გათავისუფლ-დეს. არ არსებობს სახელმწიფოს მხრიდან ხელფასები
და პენსიები სასულიერო პირებისათვის. ერთადერთი დახმარება გამოიხა-ტება ისტორიული
ნაგებობების შენახვა-შენარჩუნებაში.
ამ მოდელის ერთ-ერთი მაგალითია დანია. ამ ქვეყნის კონ-სტიტუციის მე-4 მუხლი
განსაზღვრავს, _ ევანგელისტურ-ლუთე-რანული ეკლესია სახელმწიფო ეკლესიაა და სარგებლობს
სახელმწიფოს მხარდაჭერითა და მფარველობით.
დანიის სახალხო ეკლესია ექვემდებარება ფოლკეტინგს (და-ნიის სახალხო პალატა) და
საეკლესიო საქმეთა მინისტრს. ამდე-ნად, იგი ცენტრალური სახელმწიფოებრივი დაწესებულებაა
და არ წარმოადგენს ავტონომიურ სამართლებრივ ორგანოს _ იურიდიულ პირს და არ შეუძლია
სამართლებრივი ვალდებულებების აღება. ცალკეული მღვდლებიც კი სახელმწიფო მოხელეები
არიან. ამ-გვარი ეკლესიის დაფინანსების სამი წყარო არსებობს: საეკლესიო გადასახადი,
რომელსაც ეკლესიის ყველა წევრი იხდის, სახელმწიფო დახმარება ხელფასებისა და
პენსიებისათვის და საეკლესიო ქონებიდან შემოსავალი.
სხვა რელიგიური გაერთიანებები დანიაში დამოუკიდებელ კერძო ინსტიტუტებს
წარმოადგენენ. მათი შექმნისათვის სახელმწიფო ნებართვა არ არის აუცილებელი და რაიმე
დახმარებას სა-ხელმწიფოსაგან არ იღებენ.
ფინეთში ორი სახელმწიფო ეკლესიაა. კონსტიტუციის 83-ე პარაგრაფი ეხება
ევანგელისტურ-ლუთერანული ეკლესიის საკითხს, ხოლო 90-ე პარაგრაფი _ ორთოდოქსულ
(მართლმადიდებელ) ეკლესიას. გარდა ამისა, ორთოდოქსული ეკლესიის შესახებ ცალკე კანონიც
არსებობს, რომლის მიხედვით ფინეთის მთავრობა ორთოდოქსული ეკლესიის ყველაზე დიდი
ავტორიტეტია.
ფინეთში არსებობს აგრეთვე კანონი რელიგიური ორგანიზა-ციების შესახებ. ამ კანონის
მიხედვით, რელიგიური გაერთიანების დაარსება შეუძლია ფინეთში მუდმივად მცხოვრებ
მინიმუმ 20 ადა-მიანს. მათ რეგისტრაციას განათლების სამინისტრო ახდენს.
ლუთერანული და ორთოდოქსული ეკლესიები საზოგადოებ-რივ-სამართლებრივ
დაწესებულებებს წარმოადგენენ და მათ ერთი სასამართლო სისტემა გააჩნიათ. რაიხსტაგის
52
გახსნისას ღვთისმსა-ხურების წესები სრულდება; ეკლესიის საქმეები მინდობილი აქვს
განათლების სამინისტროს; იკრიბება საეკლესიო გადასახადი; გა-თავისუფლებულნი არიან
საშემოსავლო გადასახადისაგან.
კანონი ეკლესიის შესახებ ლუთერანული ეკლესიის წეს-დებას წარმოადგენს. მხოლოდ
საერთო კრებას შეუძლია მასში ცვლილებების შეტანა. პრეზიდენტისა და პარლამენტის როლი
მხოლოდ იმით განისაზღვრება, რომ განაცხადოს თანხმობა წარ-მოდგენილ წინადადებაზე ან
უარყოს ის. ტექსტის შეცვლის უფლაბამოსილება მათ არ გააჩნიათ, კანონს ეკლესიის შესახებ სა-
ხელმწიფო კანონის მსგავსი ადგილი უკავია. ევანგელისტურ-ლუ-თერანული ეკლესიის სინოდის
მიერ გამოცემული წესების შესა-ხებ სახელმწიფო ორგანიზაციები კონსულტაციებს არ იძლევიან.
აქედან გამომდინარე, მათ მხოლოდ საეკლესიო სამართლებრივი ნორმების იურიდიული
სტატუსი აქვთ.
საბერძნეთის კონსტიტუციის მე-3 მუხლი აღიარებს ორთოდოქსული სარწმუნოების
უპირატესობას. საბერძნეთის ეკლესია რელიგიურად განუყოფელია კონსტანტინეპოლის
მსოფლიო საპატრიარქოსაგან და სხვა ორთოდოქსული ეკლესიებისაგან.
საბერძნეთის ეკლესია საზოგადოებრივი სამართლის სუბიექტს წარმოადგენს. იგი დაყოფილია
ავტოკეფალურ ეკლესიებად, რომელთაც საკუთარი მეთაური ჰყავს და ავტონომიური მართვით
ხასიათდება (მსოფლიო საპატრიარქო კონსტანტინეპოლში, ალექ-სანდრიის, ანტიოქიის,
იერუსალიმის, რუსეთის, სერბიის, რუმინე-თის, ბულგარეთის, საქართველოს საპატრიარქოები,
ასევე კვიპრო-სის, პოლონეთისა და ალბანეთის ეკლესიები). საბერძნეთის ეკლესიას განაგებს
სინოდი. არ არსებობს სა-ეკლესიო გადასახადი, მაგრამ სახელმწიფოს მხრიდან სუბსიდიები
გამოიყოფა ეპისკოპოსების, მღვდლებისა და სხვა პერსონალის ხელფასებისათვის. ეკლესია
თავისუფლდება ზოგიერთი ისეთი გადასახადისაგან, როგორიცაა მიწისა და საშემოსავლო
გადასახადები.
ისრაელის კანონი `ისრაელში დაბრუნების შესახებ" რე-პატრიაციის უფლებას აძლევს
ყველა ებრაელს, თუ სხვა რელი-გიას არ აღიარებს. ისრაელის უზენაესმა სასამართლომ ასევე და-
ადგინა, რომ `ყველა ებრაელი, რომელიც ქრისტიანობას მიიღებს, კარგავს ისრაელში
რეპატრიაციის უფლებას".
სკანდინავიის ქვეყნებში ყველას აქვს უფლება იყოს ან არ იყოს რომელიმე რელიგიური
გაერთიანების წევრი. მხოლოდ მეფე და ეკლესიის საქმეთა მინისტრია ვალდებული შვედეთის
ეკლესიის წევრები იყვნენ. ბავშვი დაბადებიდან შვედეთის ეკლე-სიის წევრი ხდება
ავტომატურად, თუ რომელიმე მშობელი ამ ეკლესიის წევრია და ბავშვის წევრობა ექვსი კვირის
განმავლობაში არ იქნება უარყოფილი.
ისლანდიის კონსტიტუცია (1944 წ.) ასევე ადგენს ევანგე-ლისტურ-ლუთერანული
ეკლესიის სახელმწიფო სტატუსს. თუ ის-ლანდიის მოქალაქე არ გადაიხდის საეკლესიო
გადასახადს, მას ეს გადასახადი იძულებით გადახდება და მიემართება რეიკიავიკის სა-ხელმწიფო
უნივერსიტეტის ბალანსზე.
შვედეთის კონსტიტუციის თანახმად კანონებს მხოლოდ პარლამენტი გამოსცემს. ეს ეხება
საეკლესიო კანონებსაც. გენერა-ლურ სინოდს უფლება აქვს შეიტანოს წინადადებები საეკლესიო
კანონების ცვლილებების შესახებ. სახელმწიფო უფლებამოსი-ლებას განეკუთვნება
ეპისკოპოსებისა და პატრიარქების დანიშვნა. სინოდის წევრებს ირჩევენ ადგილობრივი საბჭოები.
არსებობს საეკლესიო გადასახადები, რომლებიც სახელმწიფო ბიუჯეტში შე-დის. ფინანსურ
დახმარებას სხვა რელიგიური ორგანიზაციები სა-ხელმწიფოსაგან არ ღებულობენ.
განსხვავებული წესია ნორვეგიაში, სადაც რელიგიური ორგანიზაცია სახელმწიფოსაგან
ფინანსურ დახმარებას ღებულობს წევრთა რაოდენობის პროპორციულად.
მარიამ ცაცანაშვილი

53
 თემა 7. რელიგიური ფაქტორები და საერთაშორისო ურთიერთობები
თეოპოლიტიკური მიდგომა.

8. გეოპოლიტიკიდან თეოსტრატეგიამდე.
9. გლობალურ კუთვნილებასა და ადგილობრივ ფესვგადგმულობას შორის.
10. ცვალებადი საზღვრები.
11. პროზელიტიზმით გამოწვეული კონფლიქტები.
12. არსებობს რელიგიური აღმსარებლობების გავლენა ამერიკის საგარეო
პოლიტიკაზე?
13. რელიგიური ორგანიზაციების საერთაშორისო პოლიტიკა.
14. რელიგიათა სტრატეგიები და მათი სპეციფიკა.

საერთაშორისო ურთიერთობათა ანალიზისას უკვე რამდენიმე ხანია კვლავ გაჩნდა

წლების განმავლობაში მივიწყებული რელიგიური ფაქტორები, იმის მიუხედავადაც, თუ ხშირ
შემთხვევაში ინტერესი მიმართულია მასმედიის საშუალებებისთვის საინტერესო თემებისკენ:
რელიგიები და ცივილიზაციათა შეჯახება, სარწმუნოებათა როლი კონფლიქტების მოგვარებაში,
ისლამის ადგილი. თუმცა ეს საკითხები მხოლოდ ნაწილია იმისა, რაც ჩვენ გვაინტერესებს.
ევროპის მომავალი კონსტიტუციის პრეამბულაში რელიგიური მემკვიდრეობის
მოხსენიების საკითხზე კამათმა, გამოაშკარავა როგორც სეკულარიზაციის პროცესი კონტინენტზე,
რომელზედაც ყველაზე მეტად აისახა ამ პროცესის განვითარება, ასევე რელიგიური ფაქტორების
ურყეობა. ერთის მხრივ, არც ერთი სახელმწიფო არ მისულა ევროპის კონსტიტუციის
უარყოფამდე მის ტექსტში ღმერთისა და ევროპის ქრისტიანული ფესვების არმოხსენიების
მიზეზით; თუ კი ამ საკითხებზე კამათი მიმდინარეობდა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ისინი
დისკუსიის ცენტრში იყვნენ; მაშინაც კი, თუ ამან გავლენა იქონია ნიდერლანდებსა და
საფრანგეთში ევროპის კონსტიტუციის საწინააღმდეგოთ ზოგიერთი ხმების მიცემაზე, ეს არ
ყოფილა უმთავრესი მიზეზი. მეორე მხრივ, ტექსტში ინვოცატიო Dei-ს და ქრისტიანობის
მოხსენიების აშკარა უარყოფის მიუხედავად, კონსტიტუციამ წარმოშვა `ღია, გამჭვირვალე და
რეგულარული დიალოგი~ ეკლესიებთან (ასევე ფილოსოფიურ და არაკონფესიურ
ორგანიზაციებთან, ე.ი. ლაიკურ და მასონურ დაჯგუფებებთან). ორგანიზაციების არცერთ სხვა
ტიპთან არ იყო ამგვარი მიდგომა. ეს გვიჩვენებს, რომ რელიგიური ფაქტორები ჯერ კიდევ არაა
დავიწყებას მიცემული, და რომ ეკლესიას შეუძლია ისეთი ადგილი ეჭიროს, რომელიც მკვეთრად
აჭარბებს მის წვლილს დიდი მღელვარებების პერიოდში.
დღევანდელ დროში სარწმუნოებების როლის აღიარება სხვადასხვა დონეზე ვლინდება.
ბოლო წლების განმავლობაში, ჩვეულებრივ მორწმუნე ავტორთა ინიციატივით, გამოქვეყნდა
რამდენიმე ნაშრომი, სადაც საუბარია სარწმუნოებების შესაძლო წვლილის შესახებ
კონფლიქტების მოგვარების საქმეში, ეს ნაბიჯი რამდენიმე კონკრეტული მაგალითითაა
დასაბუთებული, როგორიცაა კათოლიკური ორგანიზაცია შანტ Egidio-ს როლი მოზამბიკში
მშვიდობის დამყარების პროცესში.
თუმცა სხვა მოულოდნელმა მოქმედმა პირებმაც მიიღეს მხედველობაში რელიგიები
როლი: ყველაზე განსაცვიფრებელია მსოფლიო ბანკის მაგალითი, რომელიც ჯიმ უოლფენსონის
(ბანკის პრეზიდენტი 1995-2005 წლებში) ინიციატივით 1990-იანი წლების ბოლოს დიალოგს
აწარმოებდა რელიგიურ გაერთიანებებთან და სარწმუნოებრივ სისტემებთან. ეს ნაბიჯი იყო
შედეგი იმის აღიარებისა, რომ შეუძლებელია რელიგიების ადგილისა და გავლენის უარყოფა
განვითარების სფეროში. როგორც მსოფლიო ბანკის წარმომადგენელმა კატრინ მარშალმა აღნიშნა,
ამ ყველაფერს არ ჩაუვლია კამათის გარეშე: კოლეგების ნაწილი რელიგიებს მიიჩნევს

54
უთანხმოებების მიზეზად, რომლებიც საშიშროებას უქმნიან პროგრესს და მიმართულნი არიან
დაკნინებისაკენ.
უფრო და უფრო ხშირია ე.წ. «სეკულარული» დოკუმენტები, რომლებიც სერიოზულად
უდგებიან რელიგიურ ფაქტორებს: პროგნოსტიკურ მოხსენებაში, რომლის მიზანია განსაზღვროს
მსოფლიოს შესაძლო ევოლუცია 2020 წლისთვის, ამერიკულმა Natioal Intelligence council-მა
დაასკვნა, რომ «მომდევნო თხუთმეტი წლის განმავლობაში, რელიგიური იდენტობა გახდება
ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი თვითგდეფინიციის პროცესში.» ამერიკული მოხსენება
მხოლოდ ისლამს არ მიაკუთვნებს ამ პერსპექტივებს: ის მიანიშნებს ქრისტიანობის მოსალოდნელ
გავრცელებაზე ჩინეთში, აგრეთვე მიუთითებს არადასავლური ქრისტიანული სამყაროს
მნიშვნელობაზე და რელიგიური აქტიურობის ზრდაზე სხვადასხვა ტრადიციების წიაღში.

1. გეოპოლიტიკიდან თეოსტრატეგიამდე.

ზოგიერთმა ავტორმა შემოგვთავაზა რელიგიის საკითხისადმი გეოპოლიტიკური

მიდგომა. საერთაშორისო ურთიერთობების ყოველ მხრივ განხილვისას სივრცითი რეალიები
მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს. გეოპოლიტიკური მიდგომა გვახსენებს, რომ რელიგიები
იჭრებიან ამ სივრცეში და მათ შორის საზღვრების გადანაცვლება აისახება საერთაშორისო
ბალანსზე. ეს კარგად დავინახეთ იუგოსლავიის კონფლიქტის მაგალითზე, რომელიც ცხადია
მხოლოდ რელიგიური ფაქტორებით არ შემოისაზღვრება. XX საუკუნეში, საკმაოდ დიდი ხნის
განმავლობაში, აფრიკის კონტინენტზე ხდებოდა ტრადიციული აღმსარებლობების
მნიშვნელოვანი შემცირება და ქრისტიანობისა და ისლამის ფარტო გავრცელება: სტატისტიკა
რეალობის მხოლოდ ნაწილს წარმოგვიჩენს, მაგრამ ციფრები საკმაოდ თვალშისაცემია, თუკი
1900-იან წლებში ტრადიციული აღმსარებლობები აფრიკის მოსახლეობის 58,1 % მოიცავდა, 1980
წლისთვის ეს პროცენტული მაჩვენებელი 13,9-მდე შემცირდა. იმავე დროს, ქრისტიანთა რიცხვი
9,2%-დან 44,2%-მდე გაიზარდა და ისლამის მიმდევართა _ 32%-დან 41,2%-მდე. ამ რელიგიათა
გავრცელების არეალის ზრდა დღესაც გრძელდება და დღითიდღე ერთმანეთის პირისპირ უფრო
მეტ ქრისტიანსა და მუსლიმანს აყენებს.
თუმცა, რელიგიის მიერ მოცემული ტერიტორიის კონტროლი ხშირად იძენს სიმბოლურ
ასპექტს, რასაც საერთო არა აქვს ამ ტერიტორიის სტრატეგიულ მნიშვნელობასთან. ამის
საუკეთესო მაგალითია იერუსალიმი, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე სასურველი წმინდა
ადგილი! წმინდა ადგილებზე კონტროლი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფიზიკური სივრცით, ის
უფრო სხვა მნიშვნელობებს იძენს.
რელიგიური ფაქტებისადმი გეოპოლიტიკური მიდგომის სრულყოფისათვის, თითქმის
ათი წელია, რაც ახალი ტერმინი შემოვიღეთ, რომლის კვლევის ცენტრში მოვაქციეთ რელიგიისა
და პოლიტიკის ურთიერთგავლენა: «თეოპოლიტიკა» - ამ ნეოლოგიზმის შემოტანა მიზნად
ისახავდა უფრო შორს წავსულიყავით, ვიდრე რელიგიათა სივრცეში მოქმედების ანალიზია.
სიმართლე რომ ვთქვათ, უკეთესი იქნებოდა გვესაუბრა თეოსტრატეგიაზე, თუკი «სტრატეგიას»
არ განვიხილავთ მხოლოდ სუფთა სამხედრო მნიშვნელობით, არამედ როგორც სხვადასხვა
საშუალებებისა და რესურსების ამოქმედებას გლობალური მიზნების მისაღწევად.
რელიგიურ დაჯგუფებას შეუძლია განახორციელოს განსაზღვრული სტრატეგიები, ანდა
შეიმუშვოს იმგვარი სტრატეგია, რომელიც პასუხს გასცემს მის წინაშე მდგარ პრობლემებს. თავის
მხრივ, სახელმწიფომ მხედველობაში უნდა მიიღოს რელიგიების ფაქტორი საკუთარი
სტრატეგიის შემუშავებისას, უფრო იმიტომაც, რომ რელიგიური გაერთიანებები ისწრაფვიან
შექმნან პოლუსები სამოქალაქო საზოგადოებიში, რომლებიც ყოველთვის ადვილად არ
ემორჩილებიან სახელმწიფო ხელისუფლებას იმ კონტექსტში, რაშიც ეს უკანასკნელი მთლიანი

55
საზოგადოების კონტროლს ცდილობს. ზოგიერთი რელიგიური ორგანიზაცია შესაძლებელია,
პირიქით, ხელიხუფლების მოკავშირედ იქცეს. ხშირად იქნა წარმოჩენილი მეჩეთების შესაძლო
როლი, ერთის მხრივ როგორც უთანხმოებების კერებისა, ხილო მეორეს მხრივ – პოლიტიკური
ძალაუფლების დასაყრდენის.
სახელმწიფოს შეუძლია ერთი ან ორი რელიგიური დაჯგუფება გამოიყენის თავისი
სტრატეგიული მიზნებისთვის. ცივი ომის პერიოდში აღმოსავლეთის ქვეყნების ქრისტიანული
გაერთიანებების შესვლა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში საბჭოთა ხელისუფლების სურვილით
მოხდა, საკუთარი პროპაგანდის მიზნით. სხვა მხრივ, ყველასთვის კარგადაა ცნობილი ჰიპოთეზა
იოანე-პავლე II-სა და რონალდ რეიგანს შორის კომუნიზმის დაცემის მიზნით შექმნილი
მიზნობრივი ალიანსის როლის შესახებ. უნდა აღინიშნოს, რომ პარტნიორებს – სახელმწიფოსა და
ეკლესიას – ნაწილობრივ განსხვავებული მიზნები აქვთ, მაშინაც კი თუ ძალთა თანაფარდობა
განსხვავებულია.
თეოპოლიტიკური ფენომენი შეგვეძლია განვიხილოთ სამი კუთხით:
1) გლობალური თუ რეგიონალური ბალანსი რელიგიურ გაერთიანებებსა და რელიგიურ
სისტემებს შორის, ასევე მათი პოლიტიკური შედეგები;
2) რელიგიური დაჯგუფებებისა თუ ორგანიზაციების გლობალური თუ ადგილობრივი
საქმიანობის პოლიტიკური შედეგები მათი ინტერესისა და გავრცელების არეალის გაზრდის
მიზნით, ასევე კონკურენცია რელიგიურ მიმდინარეობებს შორის;
3) გავლენა, რომლის მოპოვებასაც ცდილობენ რელიგიები თუ რელიგიური ჯგუფებები
პოლიტიკაში, და პირიქით – სახელმწიფოების თუ პოლიტიკური ჯგუფებისა მცდელობა
რელიგიური ორგანიზაციების თუ რელიგიური სისტემების ინსტრუმენტალიზაციისათვის.
ჩვენ ყურადღებას მივაპყრობთ საერთაშორისო მასშტაბებს. როგორც ერთი უახლესი
ნაშრომი აღნიშნავს, რელიგია არის ერთ-ერთი უძველესი ტრანსნაციონალური ფენომენი (თავად
«ნაციის» კონცეფციის შექმნამდე). რელიგიათა ეს მცდელობა გასცდეს საზღვრებს იწვევს ისეთი
რეჟიმების რყევას, რომელსაც სურს მოსახლეობაზე იდეოლოგიური კონტროლის განხორციელება
(სურვილი, რომლის ხორცშესხმაც სულ უფრო და უფრო რთულდება კომუნიკაციის ისეთ
საშუალებების განვითარებასთან ერთად, როგორიცაა ინტერნეტი).

2. გლობალურ კუთვნილებასა და ადგილობრივ ფესვგადგმულობას შორის.

არცერთი რელიგია არ წარმოგვიდგება მონოლითური სახით. განსხვავებები რელიგიური

ტრადიციების წიაღში ხანდახან ისეთივე მწვავე პრობლემებს წარმოაჩენს, როგორც მათი
ურთიერთობა სხვა ტრადიციებთან: ამგვარად, ისლამის მომავალი ევროპაში ისევე იქნება
განსაზღვრული მუსლიმთა შორის უთანხმოებებით, როგორც ევროპის არამუსლიმურ
საზოგადოებებთან ურთიერთქმედებით. უფრო მეტიც, თითოეული ჩვენგანი გრძნობს იმ
ფაქტორების ერთობლივ ზემოქმედებას, რომლების რელიგიურ კუთვნილებას განსაზღვრავენ.
უნდა ითქვას, რომ საერთო კონფესიურმა კუთვნილებამ შესაძლებელია წარმოშვას ინსტინქტური
სოლიდარობის შეგრძნება, რაც უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს ეპოქაში, რომელშიც ინფორმაცია
ასეთი სისწრაფით ვრცელდება.
"ჩრდილოეთ ნიგერიაში მცხოვრებ ჰაუზას ტომს ანდა სამხრეთ სუდანისნუერის ტომს არ
უნდა ჰქონდეთ ფართო საერთაშორისო კეთილგანწყობის იმედი მათი ტომობრივი თუ ეთნიკური
კუთვნილების გამო. მაგრამ თუკი ისინი წარმოჩნდებიან, როგორც მუსლიმები ან ქრისტიანები,
მაშინვე მნიშვნელოვნად გაიზრდება მათ მიმართ პოტენციურად კეთილგანწყობილი
დამოკიდებულება. უფრო მეტიც, საქმე ეხება უკრიტიკო დამოკიდებულებას, როდესაც

56
კეთილგანწყობა სრულიად დამოუკიდებლად მიიღწევა მიუხედავად სიტუაციისა და მისი
გამომწვევი მიზეზებისა.".
ვინც კითხულობს სპეციალური სააგენტოების დეპეშებს რთულ რეგიონებში
ქრისტიანული გაერთიანებების მხარდასაჭერად, მიხვდება, რისი თქმა სურს ჩვენს მიერ
მოყვანილი ტექსტის ავტორს. ასევე მათ, ვინც ყურადღებით ადევნებდა თვალს მუსლიმთა
აჯანყებების განვითარებას პერიფერიულ რეგიონებში (მაგალითად, ფილიპინების სამხრეთში
ანდა სამხრეთ ტაილანდში) კარგად მოეხსენება, რომ მათი ისლამურ-რელიგიური ფაქტორი 1970
წლიდან საკმაოდ გაძლიერდა, რასაც ამ ორგანიზაციათა დენომინაციებიც ადასტურებენ.
უკმაყოფილებებსა და წამოყენებულ მოთხოვნებს სრულიად შესაძლებელია მხოლოდ
ნაწილობრივ ჰქონდეს რელიგიური მიზეზები, მაგრამ მათი მხარდამჭერი დისკურსი ცდილობს
დაეყრდნოს გლობალურ არტიკულაციებს.
თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ეროვნული თუ ეთნიკური კუთვნილება ჯაბნის
საერთო რელიგიურ იდენტობას: სლოვაკ და უნგრელ კათოლიკეებს შორის ურთიერთობების
ანალიზისას (სლოვაკეთში მრავალი უნგრელი ცხოვრობს), ტიმოთი ბერნსი ადგენს, რომ უნგრულ
და სლოვაკ ეკლესიებს აქვთ საერთო მიზნები და საზრუნავები, მაგრამ ისინი «გაჟღენთილნი
არიან ეროვნული კუთვნილებებით, რომლებზეც ღრმადა არიან მიჯაჭვულნი». 1997 წელს
ბერნსის მიერ გამოკითხული უნგრელ ეპისკოპოსთა კონფერენციის წარმომადგენელი აცხადებს:
«სლოვაკი ეპისკოპოსები პირველ რიგში სლოვაკები არიან, შემდეგ ქრისტიანები, და მხოლოდ
ამის მერე – ეპისკოპოსები.» ამერიკელ მკვლევარს აქვს შეგრძნება, რომ სლოვაკი
ეპისკოპოსებისთვის არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენს მათ ქვეყანაში უნგრული უმცირესობის
აღიარება – იმ პირობით, რომ ეს უკანასკნელი დაკმაყოფილდება სლოვაკეთის კათოლიკურ
ეკლესიის შემადგენლობაში ყოფნით: კათოლიკური იდენტობა ვერ ახერხებს ეროვნული
განსხვავებების გადალახვას. რომის კათოლიციზმის გლობალური სტრატეგიების გვერდით
არსებობს ეროვნული და ადგილობრივი ადათებით წარმოქმნილი წინააღმდეგობები.

3. ცვალებადი საზღვრები.

რელიგიურ მოსაზრებებს თავისი წვლილი შეაქვთ პოლიტიკური ნაბიჯების

განსაზღვრაში, თუმცა ამის აღიარება ყოველთვის არ ხდება. ამჟამინდელი დებატები
ევროკავშირში თურქეთის შესაძლო გაწევრიანების შესახებ ამის საინტერესო ილუსტრაციას
გვთავაზობს. თურქეთის მიღების შესახებ კამათი კი წარმოშობს ადამიანის უფლებებთან თუ
ეკონომიკურ შედეგებთან დაკავშირებულ პრობლემებს, მაგრამ თითოეულმა კარგად იცის, რომ
მუსლიმური სახელმწიფოს ევროკავშირში მიღების საკითხი მწვავე პრობლემებს მოიცავს,
მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკოსები ბრიუსელში ამაზე ხმამაღლა არ საუბრობენ. სიტუაციას
ის ართულებს, რომ ქრისტიანული რწმენა სულაც არ უკავშირდება ავტომატურად თურქეთის
გაწევრიანებისადმი წინაარმდეგობას: შანტ Eგიდიო-ს ორგანიზაციის დამაარსებელი ანდრეა
რიკარდი აცხადებს, რომ «თურქეთი ჩვენი ევროპის ნაწილია» და რომ ევროპას სჭირდება
თურქეთი ბალკანეთის პრობლემების გადასაჭრელად, კერძოდ: «აღმოსავლეთ ევროპას ორი
პოლუსი, ორი სული აქვს: ოტომანური და სლავური.».
რამდენიმე რელიგიური ტრადიციის გასაყარზე არსებულ ზონებში მოსახლეობის
მოძრაობა და შედეგად მიღებული რელიგიური რუკის ტრანსფორმაცია ბევრ საზრუნავს აჩენს.
ამგვარად, ინდოეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, ბანდლადეშის საზღვარზე, ინდოეთის
ხელისუფლება აშენებს ბარიერს, რომელსაც უკვე ამ საზღვრის მესამედი, 4.800 კმ-ზე მეტი
უჭირავს. ინდოეთის ნახევარკუნძულის გარეთ ამაზე ცოტა ადამიანი თუ საუბრობს, რადგან ეს
ბარიერი იგება ისეთ რეგიონში, სადაც ტურისტები ნაკლებად მოძრაობენ; მიზანი კი
ექსტრემისტების ფარული გასასვლელების ჩაკეტვაა – ამ ზონაში მეამბოხეებისა და ემიგრანტების
57
რიცხვი საკმაოდ მაღალია – უამრავი ბანგლადეშელი მოისწრაფის აქ უკეთესი ცხოვრების
საძებრად. მაგრამ ამ მიზეზების უკან ჩნდება მესამე მიზეზი: ინდოელთა უსაფრთხოებაზე
პასუხისმგებელთა შიში ინდოეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში მუსლიმური მოსახლეობის
რიცხვის ზრდის წინაშე (კერძოდ, ასამში), რაც აუცილებლად დაარღვევს პოლიტიკურ ბალანსს.
წინა თუ უკანა პლანზე, რელიგია იმაზე უფრო ხშირად წარმოჩნდება ვიდრე
წარმოგვიდგენია. ის შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას პოლიტიკური მიზნით ძალთა
თანაფარდობის შეცვლის პროცესში. ამის ახალი მაგალითია ნიქსონის ცენტრის (Nიხონ ჩენტერ)
თანამშრომლების მიერ შემოთავაზებული წინადადებები, ამერიკული ნეო-კონსერვატორული
ტჰინკ ტანკ - ი მართლმადიდებელი ეკლესიის მომავალზე."აღმოსავლურმა ეკლესიებმა კავშირი
უნდა გაწყვიტონ მოსკოვთან", - აცხადებენ ზეინო ბარანი და ემეტ ტუოჰი. მათი ანალიზის
მიხედვით, რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია ნაციონალისტურ შტრიხებს ამჟღავნებს და
ძლიერადაა გადაჯაჭვული სახელმწიფოზე, რომელიც ცდილობს კვლავ მოიპოვოს გავლენა
ოდესღაც კუთვნილ ტერიტორიებზე. «სამაგიეროდ, სტამბულში მყოფი მსოფლიო პატრიარქი
ბართლომეოს I გვევლინება მართლმადიდებლურ სამყაროში თავისუფლებისა და დემოკრატიის
მთავარ დამცველად.».
მოსკოვთან ურთიერთობის გაწყვეტასთან დაკავშირებით წარმოქმნილი შეხედულებები
უნდა ჩაიწეროს ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში მიმდინარე უახლესი პოლიტიკური
მოვლენების კონტექსტში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია უკრაინა, სადაც კომუნისტური რეჟიმის
ნგრევის შემდგომ წლებში მოხდა მართლმადიდებლების გაყოფა სამ იურისდიქციად: უკრაინის
ავტონომიური მართლმადიდებლური ეკლესია, რომელიც მოსკოვის საპატრიარქოსთანაა
დაკავშირებული, კიევის საპატრიარქო და უკრაინის ავტოკეფალური მართლმადიდებლური
ეკლესია (ეს ბოლო ორი შესაძლებელია ადრე თუ გვიან გაერთიანდეს). ბოლო ორი ჯგუფი
ცდილობს მოიპოვოს აღიარება კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მხრიდან, რომლის
იურისდიქციაც XVII საუკუნემდე ვრცელდებოდა უკრაინაში. 2004 წლის დეკემბრის არჩევნების
დროს, კიევის საპატრიარქომ – რომელიც დღესდღეისობით არცერთი სხვა მართლმადიდებლური
ეკლესიის მიერ არაა აღიარებული – დროულად დაუჭირა მხარი ვიქტორ იუშჩენკოს, ისევე
როგორც ბერძენ- კათოლიკეებმა, მაშინ როცა მოსკოვის საპატრიარქოსთან დაკავშირებული
ავტონომიური ეკლესია არ მალავდა თავის არჩევანს მისი კონკურენტის, ვიქტორ იანუკოვიჩის
მიმართ. 2005 წლის 8 ივნისს, უკრაინაში მართლმადიდებლობის პრობლემების განხილვის
მიზნით მსოფლიო საპატრიარქოში ვიზიტისას პრეზიდენტმა ღიად განაცხადა, რომ "სურვილი
აქვს საპატრიარქოსა და უკრაინას შორის უფრო მჭიდრო ურთიერთობები განვითარდეს.".
თუ ამ სიტუაციას მოკლედ შევაჯამებთ, უნდა ვთქვათ, რომ იგი წარმოადგენს
მნიშვნელოვან მაგალითს, რომელიც თეოსტრატეგიულ ანალიზს იმსახურებს. პირველ ყოვლისა,
უთანხმოება მოსკოვისა და კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოებს შორის, რომელსაც ცივმა ომმა
ახალი მასშტაბები შესძინა, რადგანაც პირველი ნებით თუ უნებლიეთ საბჭოთა ხელისუფლების
სამსახურში იმყოფებოდა, ხოლო მეორე სხვა ბანაკში მოქმედებდა. დღეს ორივე საპატრიარქო
გავლენის სფეროებს ეცილებიან ერთმანეთს, მიუხედავად უთანასწორო სტარტისა, რადგანაც
კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ტერიტორიული ბაზა ძალზე მწირია (თანამედროვე
თურქეთში ბერძენი მოსახლეობის თითქმის სრული გაქრობის გამო), მაშინ როცა მოსკოვის
საპატრიარქო აკონტროლებს მსოფლიოში ყველაზე მნიშვნელოვან მართლმადიდებლურ
ეკლესიას, როგორც ტერიტორიით ასევე მოსახლეობითაც (მაშინაც, თუკი რუსების უმრავლესობა
დღეს არაა მგზნებარე მართლმადიდებელი).
კონსტანტინოპოლი ტერიტორიალური სიმცირის კომპენსირებას ახდენს
მართლმადიდებლურ დიასპორაში თავისი როლის გაზრდით. ყოფილი საბჭოთა სივრცის
ხელახალი მოწყობა ახალ შესაძლებლობებს აძლევს იმ ქვეყნებს, რომლებიც
კონსტანტინოპოლთან დაახლოებაში სასარგებლო პერსპექტივებს ხედავენ.
58
 ამ ორი საპატრიარქოს გვერდით, ნაკლებად გავლენიანი, თუმცა რეგიონალური მასშტაბით
მნიშვნელოვანი რელიგიური ორგანიზაციების თამაშსაც ვადევნებთ თვალს: კიევის საპატრიარქო
და უკრაინის სხვა ავტოკეფალიები ცდილობენ გამორჩენა ნახონ მოსკოვსა და კონსტანტინოპოლს
შორის არსებულ დაპირისპირებაში, ნაციონალური ეკლესიის გეგმის განსახორციელებლად.
ისინი იმდენად შეუპოვრად ცდილობენ ამ მიზნების მიღწევას, რომ ახალი მთავრობა, რომელსაც
საარჩევნო კამპანიის დროს მოსკოვთან კავშირში მყოფი ავტონომიური ეკლესია ოპოზიციაში
ედგა, ჩანს ამას ანგარიშს უწევს.
ამას გარდა, გარკვეული პოზიციის განსაზღვრის მიღმა, როგორიც ნიქსონის ცენტრის
თანამშრომლების მაგალითია, ჩვენ ვხედავთ არასამთავრობო და სეკულარულ მოქმედ პირებს,
რომლებსაც აქვთ გარკვეული პოლიტიკური მიზნები ყოფილი საბჭოთა იმპერიის ქვეყნებში –
ყველას კარგად მოეხსენება, თუ რა როლი ითამაშეს დასავლეთის არასამთავრობო
ორგანიზაციებმა უკრაინასა და საქართველოში სულ ახლახან მომხდარ "რევოლუციებში": ესაა
ასპარეზზე გამოსვლა და მცდელობა გავლენა მოახდინონ საეკლესიო არჩევანზე ამ ქვეყნების
რეორგანიზაციისათვის განსაზღვრული სარგებლის პირობით და – უფრო მეტიც – ძალთა ახალ
თანაფარდობაზე ამერიკის შეერთებული შტატების სასარგებლოდ იმ სივრცეში, რომელიც სულ
ცოტა ხნის წინ რუსეთის იმპერიის ძალაუფლების ქვეშ იმყოფებოდა.
უნდა ველოდოთ, რომ არა მხოლოდ მოსკოვის საპატრიარქო, არამედ რუსეთის
ხელისუფლებაც ეჭვის თვალით შეხედავს მოვლენების ამგვარ განვითარებას. იშვიათი არაა, როცა
ქვეყნები რელიგიურ გავლენაში პოლიტიკური მნიშვნელობის საფრთხეს ხედავენ. ამგვარად,
ჩინეთის ხელისუფლება ეჭვით უყურებს მის ტერიტორიაზე უცხოელთა შემოსვლას; დღეს ისინი
მზად არიან სცნონ კათოლიკური თუ პროტესტანტული ეკლესიები, მაგრამ ყოველთვის
ფხიზლად ხვდებიან რელიგიურობის "უკონტროლო" გამოვლინებებს (Falun Gong - ი ამის ერთ-
ერთი მაგალითია); სამაგიეროდ, გამორიცხულია უცხოური ცენტრის გავლენის დაშვება, სწორედ
აქედან გამომდინარეობს რომის დაქვემდებარებაში მყოფი კათოლიკური ეკლესიის აკრძალვა.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ჩინეთი გახდება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოწვევა
მსოფლიო რელიგიური რუკის მოდიფიკაციაში უახლესი ათწლეულების მანძილზე:
კათოლიკეები, სხვადასხვა პროტესტანტები და მართლმადიდებლები – მხოლოდ ამ უდიდესი
ქრისტიანული კონფესიების ჩამოთვლაც კმარა – ცდილობენ იქ ჩამოაყალიბონ შესაბამისი
სტრუქტურები თავიანთი სწავლების გასავრცელებლად.

4. პროზელიტიზმით გამოწვეული კონფლიქტები.

მისიონერული გეგმები, ხშირად იწვევს მწვავე რეაქციებს: პროზელიტიზით გამოწვეული

კონფლიქტები წარმოადგენს რეალობას, რომელიც წლების მანძილზე კვლავ ინარჩუნებს თავის
სიმწვავეს მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონებში. როგორც ამერიკელი ისტორიკოსი მარტინ მერტი
აღნიშნავდა, «როდესაც ადამიანები ახორციელებენ პროზელიტიზმს, ისინი აღარ წარმოადგენენ
მხოლოდ რაიმე იმპულსსა თუ ემოციას, არამედ მთელ სამყაროს. მათი შუამავლობით ერთი
სამყარო წინ მიიწევს და თავს ესხმის მეორეს.».
ამგვარად, ბევრი რუსი მართლმადიდებელი დასავლეთის მისიონერების გამოჩენას
აღიქვამს, როგორც უხეშ შეჭრას მათ «კანონიკურ ტერიტორიაზე» – და ხშირ შემთხვევაში მათ
მიჩნევენ დაზვერვის ცენტრალური ბიუროს (CIA) ანდა სხვა აგენტებად. რადგან მისიონერულ
საქმიანობას მხოლოდ რელიგიურ ასპექტში არ განიხილავენ. 2004 წლის სექტემბერში, თურქეთის
პარტია საადეტის შტაბ-ბინაში, მისმა ერთ-ერთმა ვიცე-პრეზიდენტმა ჩვენთან კამათისას
განაცხადა:

59
 «ჩვენ მისიონერების წინააღმდეგ ვართ, რადგან მათ თანამედროვე იმპერიალისტური
სახელმწიფოები თავიანთი მიზნებისთვის იყენებენ, კაპიტალისტური თუ ინდუსტრიული
ექსპლუატაციის განსახორციელებლად. არავის არა აქვს უფლება შემოვიდეს ამ ქვეყანაში,
როგორც იმპერიალისტური თუ კაპიტალისტური იდეების აგენტი. ეს ორმაგ თამაშად მიიჩნევა.
ისლამი საკმაოდ ძლიერია ამ ქვეყანასა და რეგიონში. [...] ჩვენ შინაგანად არანაირ
ანტაგონიზმს არ განვიცდით ქრისტიანობის მიმართ [...]. მაგრამ თუკი ადამიანთა ჯგუფი ჩამოვა
ჩვენთან გარკვეული წრეების მიზნების განხორციელებისათვის, ეს მოსაწონი არ იქნება.
თურქეთში მისიონერები არ წარმოადგენენ საფრთხეს ჩვენი რელიგიისთვის. თურქეთში
მისიონერები საფრთხეს უქმნიან თურქეთის რესპუბლიკის ერთიანობას და მის ეკონომიკურ და
ინდუსტრიულ დამოუკიდებლობას [...]".
მისიონერული საფრთხის იდეა ვრცელდება ზოგიერთ ბუდისტურ რეგიონში, კერძოდ
შრი-ლანკაზე – სადაც დღესდღეისობით პოლიტიკური ჯგუფების მიერ ხდება კანონპროექტის
შეთავაზება რელიგიის შეცვლისათვის ბარიერის შესაქმნელად – ასევეა, ინდოეთში. ინდუისტი
აქტივისტები დიდი ხანია ეწინააღმდეგებიან ქრისტიან მისიონერებს. რამდენიმე წლის წინათ,
ვიშნა ჰინდუ პარიშადის (VHP) შტაბ-ბინაში ვიზიტისას ორი ბროშურა გადმოგვცეს: Church
Conspiracy in Guise of Servise da Ban Proselytisation and Avert Desintegration. პირველ მათგანში
მოყვანილია ევანგელისტური ტექსტები ინგლისურ ენაზე, რათა გვიჩვენონ, Akrunashal Pradesh-
ისგან უმოკლეს დროში ისეთი შტატის შექმნის გეგმა, რომლის მოსახლეობის უმრავლესობა
ქრისტიანი იქნება. ანალოგიური მტკიცებულებები იყო წარმოდგენილი ინდოეთის სხვა
შტატების მიმართაც, ისევ და ისევ ევანგელისტურ ლიტერატურაზე დაყრდნობით, რომელიც
ეფექტურად ადგენს გეგმებს, მაგალითად ამგვარს: "2010 წლისთვის ბიჰარში 10000-ზე მეტი
ეკლესია უნდა არსებობდეს". რაც შეეხება მეორე ბროშურას, იგი ქრისტიანულთან ერთად
მუსლიმური პროზელიტიზმის პრობლემასაც აყენებს და აღნიშნავს, რომ თვით ინდუსი ერის
არსებობას უქმნის საფრთხეს "უცხო რელიგიების შემოტევა . "ქრისტიანული თუ მუსლიმური
პრობლემების გადაჭრა შესაძლებელია ყველა მუსლიმისა და ქრისტიანის გარდაქმნით
ინდუიზმზე მოქცევით და ბჰარატისგან აბსოლუტურად ინდუისტური ქვეყნის ხელახლა
შექმნით".
მისიონერთა მოწინააღმდეგე აქტივისტები იშვიათად უპირისპირდებიან პროზელიტიზმს
რელიგიური დოგმების სახელით: დაპირისპირების ასახსნელად მათ სხვა არგუმენტები მოჰყავთ
და ამ მისიებში ხედავენ საფრთხეს ნაციონალური იდენტობისა და ერთიანობისათვის.
სარწმუნოების შეცვლის მიღმა, მოსალოდნელია ცივილიზაციათა საზღვრების შეცვლაც, და
ფაქტი, რომ ზოგჯერ ეს საზღვრები მკაფიოდ არაა განსაზღვრული, არანაირად არ უწყობს ხელს
შიშის შემცირებას – პირიქით, შესაძლებელია, სწორედ ორიენტირების დაკარგვა აძლიერებს მას.
დაძაბულ სიტუაციებში, მისიონერული მოღვაწეობის შედეგები ადამიანთა გარკვეული რიცხვის
მოცემულ სარწმუნოენაზე მოქცევით არ შემოიფარგლება: თავად მისიების არსებობა აღრმავებს
"ცივილიზაციათა შეჯახების" განცდას. ხანდახან ამას უცნაურ ხელშეკრულებებამდეც მივყავართ,
როგორიცაა 1997 წლის დეკემბერში რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიასა და ირანის
ისლამური რესპუბლიკის მიერ შექმნილი შერეული კომისიის მიერ ხელმოწერილი ერთობლივი
დეკლარაცია, რომელიც გმობს "პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული დომინირების
სამსახურში მყოფ ფსევდომისიონერულ საქმიანობას".

5. არსებობს რელიგიური აღმსარებლობების გავლენა ამერიკის საგარეო პოლიტიკაზე?

დასავლეთში სხვაგვარად აფასებენ მისიონერული საქმიანობით გამოწვეულ რეაქციებს,

როგორც სარწმუნოებრივი პროპაგანდის თავისუფლების შეზღუდვას. ამგვარად, ასპარეზზე
გამოდის რელიგიური თავისუფლების თემა, რომელიც ხდება მნიშვნელოვანი საკითხი
60
საერთაშორისო ურთიერთობებში. ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციამ
(OSCE) მას რამდენიმე კონფერენცია მიუძღვნა. 1999 წლიდან აშშ-ში ქვეყნდება Annual Report on
International Religious Freedom. ეს 1998 წელს კლინტონის მიერ ხელმოწერილი "რელიგიური
თავისუფლების საერთაშორისო აქტის" International Religious Freedom AAct (IRFA)-ის შედეგია. ეს
აქტი იყო რეზულტატი იმ რელიგიური ჯგუფების ლობირებისა, რომლებიც პოლიტიკური
მხარდაჭერით სარგებლობდნენ. პირველწყაროს წარმოადგენდა 1997 წლის მაისში
რესპუბლიკელი პარლამენტარების მიერ წამოყენებული პროექტი Freedom from Religious
Persecution Act-ის შესახებ. მიუხედავად პარლამენტარების დიდი მხარდაჭერისა, პირველ
პროექტს მოწინააღმდეგეებიც გამოუჩნდნენ, რადგან ავტომატურ სანქციებს შეეძლო რელიგიური
დევნის გარემოებებზე ემოქმედა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ პრეზიდენტსა და ამერიკულ
დიპლომატიას მოქმედების შეზღუდული სივრცე რჩებოდა; ამას შესაძლოა მოჰყოლოდა
მნიშვნელოვანი შედეგები კომერციული ოპერაციების სფეროში. IRFA კი, პირიქით, კომპრომისის
ტექსტია, რომელსაც Freedom from Religious Persecution Act-ის მოწინააღმდეგეებმაც დაუჭირეს
მხარი: IRFA ერთხმად იქნა მიღებული სენატის მიერ 1998 წლის 9 ოქტომბერს. მან დააკმაყოფილა
რელიგიური თავისუფლებისთვის მებრძოლები და არ დააზიანა ამერიკის კომერციული
ინტერესები. ეკონომიკური სანქციები ავტომატურნი არ არიან, არამედ წარმოადგენენ ერთ-ერთს
რამდენიმე საშუალებიდან.
მოხსენება ყოველწლიურად ქვეყნდება და მიმოიხილავს რელიგიური თავისუფლების
თვალსაზრისით მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში არსებულ სიტუაციას, გარდა ამერიკის შეერთებული
შტატებისა. ეს დოკუმენტები აღწერენ რელიგიურ თავისუფლების მდგომარეობას როგორც «აშშ-ს
საგარეო პოლიტიკის უმთავრეს ელემენტს» (2003), «არსებით ზომას სტაბილური პოლიტიკური
სისტემის შექმნისა და შენარჩუნებისთვის» (2004). ამგვარად, რელიგიური თავისუფლების დაცვა
სახელმწიფოს დიპლომატიური იარაღი ხდება.
ეს ნაბიჯი, ნაწილობრივ, ზოგიერთი რელიგიური ჯგუფის საქმიანობის ნაყოფია.
ამერიკელი კონსერვატორების რელიგიური წრეების ქმედებები ნამდვილად ახდენს გავლენას
აშშ-ს საგარეო პოლიტიკაზე, დღესდღეისობით, შესაძლებელია, უფრო მეტადაც: «ისინი
აქტიურად და მზარდი სახით არიან ჩართული ამერიკის პოლიტიკის ფართო პალიტრაზე
გავლენის მოსახდენად, ამაში იგულისხმება ისრაელის მხარდაჭერაც, შეიარაღების კონტროლი და
თავდაცვა, ისევე როგორც საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და გაეროს დაფინანსება».
აქტივისტების ეს უმცირესობა ეყრდნობა ამერიკული მოსახლეობის არცთუ უმნიშვნელო
რაოდენობას და მასმედიის ქსელს, რომელიც ავრცელებს მათ შეხედულებებს.
ამგვარად ახერხებენ რელიგიები სახელმწიფო პოლიტიკაზე გავლენის მოპოვებას. თუ
კვლავ ჩრდილოეთ ამერიკას მივუბრუნდებით, ყველაზე საინტერესო მაგალითი არის ზოგიერთ
ევანგელისტურ მიმდინარეობებში ისრაელის ამჟამინდელი სახელმწიფოს მიმართ არსებული
სიმპათია, რადგანაც ის ინტერპრეტირებულია, როგორც მეორედ მოსვლის წინმსწრები
ბიბლიური წინასწარმეტყველებების აღსრულება. თუკი ეს ფაქტორი არ კმარა ახლო
აღმოსავლეთში ამერიკის პოლიტიკის განსასაზღვრავად, ამის მხედველობაში არ მიღება მაინც
შეუძლებლია.
საქმე არ ეხება იმის მტკიცებას, რომ ამერიკის პოლიტიკა პირველ რიგში
ორიენტირებულია ამგვარი შეხედულებებით: ეს მხოლოდ კარიკატურა იქნებოდა, ანდა
გამარტივების მცდელობა, რაც დღეს ხშირად ხდება ამ საკითხთან დაკავშირებით. თუმცა ეს
ელემენტები უცხო არაა იმ პოლიტიკოსთა აზროვნებისათვის, რომლებიც "ებრაელთა
დაბრუნების", როგორც დროების ნიშნის, შესახებ სპეკულაციების გავლენის ქვეშ იმყოფებიან,
სპეკულაციებისა, რომლებსაც უკვე გრძელი ისტორია აქვთ ანგლო-საქსონურ ქრისტიანობაში.

61
 საინტერესოა, აქვე აღინიშნოს, რომ ამერიკული პოლიტიკური სისტემა, იურიდიულად,
წარმოადგენს რელიგიისა და სახელმწიფოს მკაცრი გამიჯვნას, ბევრად უფრო მკაცრს, ვიდრე
ევროპის ქვეყნებში, თუმცა ეს სულაც არ უშლის ხელს რელიგიების გავლენას.

6. რელიგიური ორგანიზაციების საერთაშორისო პოლიტიკა.

რელიგიურ ჯგუფებს შეუძლიათ საკუთარი გლობალური პოლიტიკის გატარება, ამაში
იგულისხმება საერთაშორისო ურთიერთობათა სფეროც თავისი კლასიკური მნიშვნელობით, თუ
წმინდა საყდრის (ვატიკანი) მაგალითზე ვიმსჯელებთ. რომის კათოლიკურ ეკლესიას, წმინდა
პოლიტიკურ პლანზე, ფასდაუდებლი უპირატესობა აქვს, იგი ფლობს სახელმწიფოს, რაც არ უნდა
მცირე იყოს ეს უკანასკნელი: ვატიკანი, მსოფლიოს ყველაზე პატარა სახელმწიფოა, თავისი 44
ჰექტარით (მონაკოს სამთავროს მესამედზე ნაკლები) და ქვეშევრდომებით, რომელთა
მოქალაქეობა ექსკლუზიურად დაკავშირებულია წმინდა საყდრის სამსახურში მათი
თანამდებობრივი მოვალეობის აღსრულებასთან. ჭმინდა საყდარი წარმოდგენილია
საერთაშორისო ორგანიზაციებში და დიპლომატიურ ურთიერთობები აქვს მსოფლიოს ქვეყნების
უმრავლესობასთან ნუნციატურებისა თუ ვატიკანში აკრედიტირებული საელჩოების
საშუალებით.
დღეს ვატიკანს დიპლომატიური ურთიერთობა აქვს 174 ქვეყანასთან, მაშინ როცა 1978
წელს მათი რიცხვი 92 იყო. ასეთი განვითარება მიანიშნებს ინტერესზე, რომელსაც
სახელმწიფოები იჩენენ რელიგიების შესაძლო როლის მიმართ საერთაშორისო დონეზე. მათ
რიცხვში თვალშისაცემია რამდენიმე ქვეყნის არყოფნა, განსაკუთრებით კი ჩინეთის, ვიეტნამისა
და საუდის არაბეთის. ბენედიქტ XVI-ის ერთ-ერთი ამოცანაა სწორედ ამ სახელმწიფოებთან
დიპლომატიური ურთიერთობების ჩამოყალიბება. საკითხი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას
იძენს ჩინეთის შემთხვევაში: წმინდა საყდარს დიპლომატიური ურთიერთობები აქვს ტაივანთან
და იოანე-პავლე II-ის დაკრძალვის ცერემონია ამ ქვეყნის სახელმწიფო მეთაურისთვის
წარმოადგენდა ოფიციალური ვიზიტის უიშვიათეს საშუალებას ისეთ ადგილას, სადაც თავს
იყრის უამრავი სახელმწიფოს მეთაური. ტაივანი ფხიზლად ადევნებს თვალყურს წმინდა
საყდრის დიპლომატიურ მცდელობებს ჩინეთის მიმართ. ეს უკანასკნელი ვატიკანისგან
მოითხოვს ტაივანთან დიპლომატიური ურთიერთობის გაწყვეტას. ეს, ალბათ, ძვირი არ
დაუჯდებოდა რომს: სულ სხვაგვარადაა საქმე ჩინელთა მოთხოვნებთან დაკავშირებით ჩინეთის
ტერიტორიაზე კათოლიკეთა საქმეებში ჩაურევლობის შესახებ, რაც მიუღებელია რომის
კათოლიკური ეკლესიის სტრუქტურის თვალსაზრისით. საინტერესო პარტია თამაშდება ამ ორ
სრულიად განსხვავებულ სახელმწიფოს შორის, რომლებიც განხვავდებიან, როგორც არსით, ასევე
სიდიდით, მაგრამ ერთსაც და მეორესაც ხანგრძლივი პერსპექტივების კარგი ხედვა გააჩნიათ....
წმინდა საყდარი თავს კარგად გრძნობს გლობალიზაციის კონტექსტში, რადგან მას
ყოველთვის გააჩნია ის პერსპექტივა, რომელიც სცდება სახელმწიფოებრივ საზღვრებს. რომის
ეკლესიის პოლიტიკას სამიზნედ აქვს მთელს მსოფლიოში არსებული სიტუაცია და ცდილობს
შეაფასოს თავისი საქმიანობის თუნდაც შორეული შედეგები: «პაპი უნდა ფლობდეს
უნივერსალურ გეოგრაფიას» – განუცხადა იოანე-პავლე II-მ ჟურნალისტებს. სახელმწიფოებთან
პირდაპირი ურთიერთობებთან ერთად ჰქონდა, წმინდა საყდარი საკმაოდ დიდ ყურადღებას
იჩენს საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემოთავაზებული შესაძლებლობების მიმართ: ეს
საშუალებას აძლევდა რომს განეხორციელებინა თავისი პოლიტიკა მისთვის საინტერესო
საკითხთან დაკავშირებით. საქმე მხოლოდ რელიგიურ თავისუფლებას არ ეხება: პაპის ტახტი
ინტერესდება ისეთი საკითხებითაც, როგორიცაა შეიარაღებაზე კონტროლი. წმინდა საყდარი
აკრედიტირებულია საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, რომელთა რიცხვი საკმაოდ
შთამბეჭდავია. სხვა მხრივ, ადგილობრივი წესების მიხედვით, ცალკეული სახელმწიფოების

62
ეპისკოპატებს შეუძლიათ საკუთარი პოლიტიკური როლი ითამაშონ და გავლენა იქონიონ
საერთაშორისო მოვლენებზე.
რელიგიური საკითხების ცნობილი მკვლევარი ფრანგი სოციოლოგი ემილ პულა
შთამბეჭდავად საუბრობს "ეკლესიოსფეროს -ის შესახებ: ეს არის რომის კათოლიკური ეკლესიის
გავლენისა და მოქმედების სფერო, რომელიც აიძულებს სახელმწიფოებს ანგარიში გაუწიონ მას .
ეს სფერო არ შემოიფარგლება რელიგიური საკითხებით; და ის არ ისწრაფვის შეერიოს დიდ
იდეოლოგებს, როგორებიცაა სოციალიზმი, ანდა ლიბერალიზმი. მაშინაც, თუკი ის ხდება
მთავარი მოქმედი პირების მიზნობრივი მოკავშირე რომელიმე საგანგებო სიტუაციასთან
მიმართებაში, წმინდა საყდრის სტრატეგია სხვა კრიტერიუმებით განისაზღვრება.
თუკი არცერთ სხვა რელიგიას არა აქვს წმინდა საყდრის მსგავსი სტრუქტურა, ეს იმას არ
ნიშნავს, რომ არა-კათოლიკეები გულგრილნი არიან იმის მიმართ, რაც ხდება საერთაშორისო
პოლიტიკურაში და არ ცდილობენ იქ თავიანთი ხმის მიწვდენას. ევროპას თუ არ გავცდებით, ის
ეკლესიებიც კმარა, რომლებმაც ბრიუსელში თავიანთი წარმომადგენლობითი ბიუროები
განათავსეს. შეუძლებელია, აქ იმის აღწერა, თუ რა საქმიანობას ეწევიან პროტესტანტული და
მართლმადიდებლური ეკლესიები ევროპის კონტინენტზე თუ მის გარეთ. მოსკოვის
საპატრიარქოს საერთაშორისო ურთიერთობათა განყოფილების საქმიანობის შესწავლა ძალიან
საინტერესო იქნებოდა.
აგრეთვე ეკუმენურ ინსტიტუციებს შეუძლიათ განახორციელონ საკუთარი დიპლომატია.
ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ერთი დოკუმენტი წარმოგვიდგენს მოქმედების სხვადასხვა გზებს,
რომლებსაც ეს ორგანიზაცია იყენებდა საერთაშორისო ურთიერთობებში: მსოფლიოში
მოვლენათა განვითარების ინტერპრეტაცია და ანალიზი (იმ ფარგლებში, რაც ეკლესიებს ეხება);
ეკლესიების მიერ წარგზავნილი დელეგაციები და ეპისკოპოსთა ვიზიტები კრიტიკულ
სიტუაციებში; სიტუაციების ადგილზე შესასწავლად წარგზავნილი ეკუმენური ჯგუფები;
მთავრობებისათვის კონფიდენციალური მიმართვები; არასამთავრობო ორგანიზაციებთან
არსებული წარმომადგენლობები; მოქმედი ჯგუფების მხარდაჭერა ადამიანთა უფლებების
დაცვასა და კონფლიქტების მშვიდობიანად მოგვარების საკითხში. დიდი ხანია, რაც ეკლესიათა
მსოფლიო საბჭო აქტიურად მონაწილეობს გაეროს საქმიანობაში და მრჩევლის სტატუსით
სარგებლობს გაერთიანებული ერების სპეციალიზებულ სააგენტოებთან; 1948 წელს მან
საერთაშორისო ურთიერთობების შემსწავლელი კომისიაც კი შექმნა. ემს-ს საქმიანობა
შეზღუდულია იმით, რომ იგი არის ეკლესიების წარმომადგენლებისგან შექმნილი ასოციაცია:
კონკრეტულ სიტუაციაში, მისთვის რთულია მხარი დაუჭიროს მისი წევრი ნაციონალური
ეკლესიის გეგმებს – დღეს მას ხშირად საყვედურობენ უყურადღებობას საბჭოთა რეჟიმის დროს
მორწმუნეთა დევნის მიმართ, რათა არ შეწინაღმდეგებოდა რუსული მართლმადიდებლური
ეკლესიისა და მაშინდელი სხვა კომუნისტური ქვეყნების ეკლესიათა ოფიციალურ პოზიციებს.
წევრი ეკლესიის მხარდასაჭერად საჭიროა სხვა წევრი ეკლესიების კონსენსუსი, რაც ზოგჯერ
ხდება კიდეც, მაგალითად რუანდას შემთხვევაში.
ქრისტიანულის გარდა არსებობენ სხვა მოწოდებით საერთაშორისო ორგანიზაციები,
მაგრამ ისინი იგივე შეზღუდვებს განიცდიან, რასაც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო.
მუსლიმურ სამყაროში არ არსებობს მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ორგანიზაცია.
მართალია, არის ისლამური კონფერენცია, რომელიც 1969 წელს დაარსდა, მაგრამ იგი აერთიანებს
სახელმწიფოებს და არა რელიგიურ ინსტიტუციებს; ის ხელს უწყობს ამ სახელმწიფოთა შორის
ურთიერთობებს და კულტურულ თუ ეკონომიკურ კავშირებს. სამაგიეროდ, არსებობს სხვა
საერთაშორისო ისლამური ორგანიზაციები: მუსლიმთა მსოფლიო კონგრესი (მუ თამარ ალ-ალამ
ალ-ისლამი), რომელიც შეიქმნა პაკისტანის ინიციატივით 1950-იან წლებში; მუსლიმთა მსოფლიო
ლიგა (რაბითათ ალ-ალამ ალ-ისლამი) ასპარეზზე გამოვიდა 1962 წელს და მას მხარს უჭერს
საუდის არაბეთი; Iსლამიც ჩალლ შოციეტყ ლიბიის პატრონაჟის ქვეშაა და დღეს განსაკუთრებულ
63
მონაწილეობას იღებს აფრიკაში მიმდინარე მოვლენებში. ამ ორგანიზაციათა უმრავლესობას
მჭიდრო კავშირი აქვს სახელმწიფოებთან (ფინანსური დამოკიდებულება), რაც აშკარად
განსაზღვრავს სტრატეგიებს. არაა საჭირო ამ სურათის ძალიან გამარტივება, რადგან რაიჰარდ
შულცის მიერ მუსლიმთა მსოფლიო ლიგის დეტალურმა შესწავლამ გვიჩვენა, რომ ამ
უკანასკნელმა რამდენიმე მიმდინარეობა გააერთიანა და მიუხედავად იმისა, რომ მატერიალურად
დამოკიდებულია საუდის არაბეთის გულუხვობაზე, არა მხოლოდ ისარგებლა ამ ქვეყნის
მხარდაჭერით, არამედ სხვა მუსლიმურ გაერთიანებებს თავიანთი გავლენის გაზრდის
საშუალებაც მისცა.
შეინიშნება ინდუისტური და ბუდისტური საერთაშორისო ორგანიზაციების
მცდელობებიც, რომლებიც ქრისტიანული მისიონერული საქმიანობის საპასუხოდ წარმოიშვნენ;
ისინი წარმოადგენენ საკონსულტატიო და საკონტაქტო სტრუქტურებს, რომლებსაც, რა თქმა
უნდა, არ აქვს იმხელა ძალაუფლება, რაც გააჩნია ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს თავის წევრებზე.
World Fellowship of Buddist-ის პირველი კონგრესი შრი-ლანკაში შედგა 1950 წელს, მისი ძირითადი
შტაბ-ბინა 1963 წლიდან ტაილანდშია განთავსებული, იგი იღწვის «დედამიწაზე ბედნიერების,
ჰარმონიისა და მშვიდობისათვის», მაგრამ პრაქტიკაში წარმოადგენს შეხვედრებისა და გაცვლების
ფორუმს. ინდუისტთა VHP (ვიშნა ჰინდუ პარიშადი) კი, თავის მხრივ, მჭიდროდაა
დაკავშირებული ინდუსთა ნაციონალურ მოძრაობასთან და წარმოადგენს, ასე ვთქვათ, მის
რელიგიურ განშტოებას, გავლენა აქვს როგორც ინდოეთში, ასევე დიასპორების ინდუისტურ
გაერთიანებებში, სადაც მისი ფილიალებიც არსებობენ. სამაგიეროდ, არ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ
მას რეალური გავლენა აქვს საერთაშორისო ურთიერთობებზე. რაც შეეხება ინდუისტთა
მსოფლიო ფედერაციას (WHF), აქ საქმე გვაქვს ნეპალის მთავრობასთან მჭიდროდ ასოცირებულ
ინიციატივასთან.

7. რელიგიათა სტრატეგიები და მათი სპეციფიკა.

რელიგიური ფაქტორები არ შემოიფარგლება მხოლოდ პირდაპირი გავლენით

გადაწყვეტილებების მიღებასა თუ საერთაშორისო მოვლენების განვითარებაზე: პარალელურად
ისინი ახდენენ უფრო სტრუქტურირებულ გავლენას, და ეს გავლენა მიტ უფრო მნიშვნელოვანია,
რამდენადაც უფრო მყარია მათი ბუნება, ვიდრე ცვალებადი საზოგადოებრივი აზრის ევოლუცია.
ეს ფაქტორები მოქმედებენ მენტალიტეტზე და დღითიდღე უფრო იშვიათად განიცდიან
ცვლილებას. შესაძლოა, რელიგიები მოკვდავნი არიან, მაგრამ მათი არსებობა უფრო
ხანგრძლივია, ვიდრე სახელმწიფოებისა: რეჟიმებმა, რომლებსაც ჯერ კიდევ გუშინ სურდათ
რელიგიური აღმსარებლობების განადგურება, XX საუკუნეში ამის ნათელი დემონსტრირება
მოახდინეს...
თავისი ბუნებით, რელიგიები ისწრაფვიან ტრანსნაციონალური მიზნებისა და
საერთაშორისო სტრატეგიების განვითარებისკენ. მათ შეუძლიათ გასცდნენ საზღვრებს, რასაც ვერ
ახერხებს ვერც ერთი პოლიტიკურ-სახელმწიფოებრივი სტრუქტურა. მაგრამ რელიგიის
მიმდევრები არ ფლობენ იმ იძულების საშუალებებს, რაც ესოდენ დამახასიათებელია
სახელმწიფოსთვის, რელიგიათა სტრატეგიებს გარკვეული საზღვრები აქვს. მათ არ შეუძლიათ
სამხედრო ქვედანაყოფებით მანევრირება ისე, როგორც ამას სამხედრო სტრატეგი აკეთებს.
და ბოლოს, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ რელიგიათა სტრატეგიები არ ეყრდნობა მხოლოდ
მკაცრად რაციონალურ მიდგომას: ეს სტრატეგია აგრეთვე გულისხმობს რელიგიური
პრინციპების დაცვას, თუნდაც მათი დაცვა რაიმე საშიშროებას უქმნიდეს, ან უმოკლეს დროში
შედეგის მიღების იმედი არ ჰქონდეს, რადგანაც რელიგიური განსჯის უნარი არ შემოიფარგლება

64
მატერიალური სივრცით: ამ მხრივ, რელიგიათა სტრატეგიები განსხვავდება სხვა
სტრატეგიებისგან.

ჟან ფრანსუა მეიერი

წყარო: http://www.bu.org.ge/x756?lang=geo

8. თემა ეთნოკონფესიური კონფლიქტები თანამედროვე მსოფლიოში

6. ისლამური ფუნდამენტალიზმი
7. ისლამური რევოლუცია ირანში 1978- 1979წწ
8. ,,ინტეგრიზმი” (ვაჰაბიზმი) კავკასიის რეგიონული გეოპოლიტიკის ჭრილში.
9. რელიგიური დაპირისპირება ირლანდიაში
10. სეპარატიზმი აფრიკისა და აზიის სახელმწიფოებში

1. ისლამური ფუნდამენტალიზმი

რელიგიასა და პოლიტიკას ბევრი აქვთ საერთო და უმთავრესი იდეოლოგიური

ტრადიციების შექმნაშიც ლომის წვლილი უდევს. ეთიკური სოციალიზმი მაგალითად
სხვადასხვა რელიგიური წყაროდან საზრდოობდა და შემდგომში ქრისტიან სოციალიზმის,
ისლამური სოციალიზმის და სხვა არაერთი სახით გამოვლინდა. არსებობს ორი
ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრი რელიგიური ფუნდამენტალიზმის წარმოშობაზე:
1. ეს უბრალოდ ერთგვარი გადახრაა საზოგადოების მყისიერი რეაქციაა საერო
კულტურაზე
2. ფუნდამენტალიზმი მუდმივი მოვლენაა. ზოგადად საერო მარცხის ბუნებრივი
შედეგია. რადგან ის ადამიანის უფრო მაღალი ანუ “სულიერი ჭეშმარიტებისაკენ”
ლტოლვას ვერ აკმაყოფილებს.
ფუნდამენტალიზმი — რელიგიური პოზიცია, რომელიც
მოცემული რელიგიის ბაზისური მცნებების უპირობო მხარდაჭერას მოითხოვს და მათ
პირდაპირ რეალიზაციას ისახავს მიზნად. ფუნდამენტალიზმი როგორც წესი,
არატოლერანტობის გამოვლინებაა განსხვავებული რწმენის ან შეხედულებების მხარდამჭერი
ადამიანებისადმი, ან საკუთარი რწმენის იმ მიმდევართა მიმართ, ვინც არ იზიარებს რადიკალურ
პოზიციას რწმენის საკითხში. არსებობს ფუნდამენტალისტური მოძრაობების განსხვავებული
სახეები. ასე მაგ., პროტესტანტული ფუნდამენტალიზმი საბოლოო ჯამში ყოველთვის
მიმართულია კათოლიციზმის წინააღმდეგ
ებრაულ ფუნდამენტალიზმს ძირითად მოწინააღმდეგეებად ისევ ებრაელები ჰყავს, თუკი
ეს უკანასკნელი იუდაიზმის სეკულარიზაციისაკენ იხრებიან. ისლამური ფუნდამენტალიზმის
ძირითადი ამოცანაა ისლამის დაცვა ნებისმიერი სახის მოდერნიზაციისაგან და ა. შ
ისლამური ფუნდამენტალიზმი — გავრცელებული მოძრაობა ისლამურ ქვეყნებში,
რომელთა უმრავლესობაში სეკულარიზებული ხელისუფლებაა. გულისხმობს მმართველობის
ისეთ სისტემასთან დაბრუნებას, რომელიც ემყარება ყურანს.

65
 ისლამური ფუნდამენტალიზმი ეს არის ისლამის საფუძვლებთან დაბრუნებისკენ
მიმართული მოძრაობა, ყურანისა და შარიათის კანონების (ისლამური სამართლის) მკაცრი
დაცვა. არსებითად, ამ ცნებაში იგულისხმება ის ზრდადი ასოციაციები, მოძრაობები და
დაჯგუფებები, რომლებიც მე-19 საუკუნიდან დაწყებული დღემდე ნეგატიურად აღიქვამენ
ისლამურ რეფორმისტულ მოძრაობებს, რომლებიც თითქოს მოერგნენ დასავლური ცხოვრების
წესსა და მენტალიტეტს1.
ფართო გაგებით, ესაა ყველა ის მოძრაობა, რომელიც იბრძვის იმისათვის, რათა
საზოგადოებრივი ცხოვრება მკაცრად იყოს განსაზღვრული ყურანითა და შარიათის (ისლამური
სამართალი) ნორმებით. ხშირ შემთხვევაში ამჯობინებენ, უწოდონ ამ მოძრაობას „ისლამიზმი“,
ხოლო ისლამურ ფუნდამნტალიზმში გულისხმობენ ისლამიზმის ექსტრემისტულ
მიმართულებას, რომელიც ცდილობს, იარაღის ძალით დაამყაროს ისლამური რეჟიმი, „წმინდა
ომი“ (ჯიჰადი) გამოუცხადოს „ურწმუნოებს“ (არამუსლიმანებს) და ყოველნაირად წინ აღუდეგს
დასავლური, ანუ ევროპულ–ამერიკული, კულტურისა და იდეოლოგის გავლენას ისლამურ
სამყაროზე. მას საფუძველი XIX ს–ში ჩაეყარა, მაგრამ განსაკუთრებით ინტენსიური ხასიათი მან
XX ს–ში მიიღო. თავდაპირველად იგი მიმართული იყო იმ რეფორმების წინააღმდეგ, რომლებიც
ზოგიერთ მუსლიმურ ქვეყანაში განხორციელდა და ისლამისტების მიერ აღქმულ იქნა ისლამურ
საზოგადოებაში დასავლური ცხოვრების წესის დამკვიდრების მცდელობად. შემდგომ
ისლამიზმმა უფრო ექსტრემისტული და აგრესიული ხასიათი მიიღო ყოველივე დასავლურის
მიმართ. საამისოდ ნაყოფიერი ნიადაგი შექმნა საბჭოთა კავშირის აგრესიამ ავღანეთში და
ზოგიერთი არაბული ქვეყნის ლიდერების ნაციონალისტურ–რელიგიურმა იდეებმა, აგრეთვე
1991 წლის სპარსეთის ყურის ომმა.
ისლამური ფუნდამენტალიზმის პირველი მძლავრი ზეგავლენა 1979 წელს მოხდა,
როდესაც ირანში ფუნდამენტალისტებმა ხელისუფლებას ჩამოაცილეს დასავლეთის მიერ
აღიარებული შაჰი და იგი დასავლეთისადმი მტრულად განწყობილი მთავრობით შეცვალეს,
რომელშიც მუსლიმანი სასულიერო პირები დომინირებდნენ. ფუნდამენტალიზმის
ტრადიციული დაპირისპირება დასავლეთთან განპირობებულია მათი რწმენით, რომ
დასავლური სამყარო ანგრევს ისლამური საზოგადოებისათვის განმსაზღვრელ ღირებულებებს.
ფუნდამენტალისტები, პირიქით ცდილობენ საზოგადოებრივი ცხოვრება შარიათის კანონებზე
ააგონ, რაც გულისხმობს ისლამური ნორმებიდან ამოზრდილ იმგვარ პრაქტიკას, როგორიცაა
სქესობრივი სეგრეგაცია სამუშაო ადგილებზე, ალკოჰოლის მიღების აკრძალვა და სხვადასხვა
დანაშაულისათვის უმკაცრესი ღონისძიებები, მათ შორის კიდურების მოკვეთა. არსებობს ი.ფ-ის
შიიტური და სუნიტური ნაირსახეობები, რომლებიც ერთმანეთს ეჯიბრებიან რადიკალიზმში.
ამჟამად ფუნდამენტალისტები უპირისპირდებიან ალჟირის სეკულარიზებულ მთავრობას და
ხელისუფლების საწინააღმდეგო აქციებს მიმართავენ ეგვიპტეში. ფუნდამენტალისტური
პარამილიტარისტული დაჯგუფებები „ჰამაზი“ და „ისლამური ჯიჰადი“ ყოველ ღონეს
მიმართავს, რათა არ დაუშვას ისრაელ-პალესტინის სამშვიდობო პროცესის პოზიტიური
განვითარება
თურქეთში ფუნდამენტალიზმის კონსტიტუციურმა ფორმამ იჩინა თავი 2002 წელს,
როდესაც უმნიშვნელოვანეს საარჩევნო წარმატებებს მიაღწია წინამორბედ წელს
ჩამოყალიბებულმა ადრე აკრძალული ისლამისტური ჯგუფებისგან შედგენილმა
სამართლიანობისა და განვითარების პარტიამ. ამასთან ავღანეთში რევოლუციური
ფუნდამენტალიზმის ძალმოსილება დემონსტრირებულ იქნა თალიბანის რეჟიმის მიერ,
რომელიც 1997 წელს დამყარდა, მაგრამ 2001 წელს დამხობილ იქნა აშშ-ის მიერ ორგანიზებული
სამხედრო აქციის მეშვეობით. თალიბანი ფუნდამენტალიზმის რადიკალურად ახალ ნიმუშს

1
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=4526
66
წარმოადგენს, კერძოდ, ის გადაჭრით გაემიჯნა ნებისმიერ იდეას, რომელიც არ შეესაბამებოდა
მის მსოფლმხედველობას. თალიბანი ცდილობდა, ,,არაისლამური“ კორუფციის ყველა ფორმა
აღმოეფხვრა და იძულებით დაენერგა შარიათის კანონის მკაცრი და რეპრესიული
ინტერპრეტაცია. ქალებს სავსებით აღუკვეთეს განათლების მიღების, ეკონომიკურ საქმიანობასა
და, საერთოდ, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლება. უაღრესად მკაცრი
ცენზურა მუსიკის ყველა ფორმას კრძალავდა. თალიბანის უკიდურესად ავტორიტარული
გამგებლობის დროს პოლიტიკური ძალაუფლება უზენაეს სასულიერო პირებს ეპყრათ ხელთ,
მოლა ომარის ხელმძღვანელობით.
ჯიჰადის ახალმა მრავალრიცხოვანმა ჯგუფებმა, რომლებიც 1990 იანი წლების შემდგომ
შეიქმნა (მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ალ-ქაიდა, ოსამა ბინ ლადენის მეთაურობით)
აგრეთე, გარკევეული ექსპრესია მიანიჭეს ამ ახალ ფუნდამენტალიზმს. ამ ჯგუფების
ისლამისადმი ერთგულება გამოვლინდა ჯიჰადის, ანუ აშშ-ისა და ისრაელის ( ე.ი. ქრისტიანებისა
და ებრაელების ) წინაარმდეგ გამიზნულ საღვთო ომის სახით. ისინი ძირითად მიზნად
საზღვარგარეთის გავლენისგან საუდის არაბეთის განთავისუფლებას ისახავდნენ.
ირანი პოლიტიკური ისლამის აღორძინების სიმბოლოდ იქცა, ხოლო
ფუნდამენტალისტური დაჯგუფებები ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ლიბანი, პაკისტანი, ავღანეთი
და გაერთიანებული სამეფო, ირანს სულიერ და პოლიტიკურ ლიდერებად მიიჩნევენ, თან ირანის
მოსახლეობის უმრავლესობა შიიტია.

3. ისლამური რევოლუცია ირანში 1978- 1979წწ

მოჰამედ რეზა-შაჰ ფეჰლევი2 ირანის ბოლო შაჰი, ქვეყანას მართავდა 1941-

1979 წლებში. ფეჰლევის დინასტიის მეორე და უკანასკნელი წარმომადგენელი. შაჰი
ვაშინგტონის ერთ-ერთ ყველაზე ძლიერ სტრატეგიულ მოკავშირედ ითვლებოდა. 1953 წელს მან
ძალაუფლება სწორედ აშშ-სა და დიდი ბრიტანეთის დახმარებით დაიბრუნა მას შემდეგ, რაც
დამოუკიდებელი პრემიერ-მინისტრი მოსადეყი პოლიტიკას ჩამოაშორეს. შაჰი მკვეთრად
გამოხატულ პროამერიკულ პოლიტიკას ატარებდა, ცდილობდა ქვეყანაში დასავლური
ფასეულობების დანერგვას, რითაც გავლენიანი სასულიერო პირების უკმაყოფილებას იწვევდა.
რეზა შაჰმა ჩამოაყალიბა მტკიცე ცენტრალური ხელისუფლება, მხარი დაუჭირა
ინდუსტრიალიზაციის პროგრამას სამრეწველო წარმოების პირდაპირი სახელმწიფო
დაფინანსებით. შაჰის დაკვეთით შემუშავებულ იქნა პროგრამები, რომლის მიხედვითაც ქვეყნის
მასშტაბით დაიწყო ავტოსტრადების, პორტების და რკინიგზის ქსელების მშენებლობა. რეზა
შაჰის მმართველობის დროს დიდი სახსრები იხარჯებოდა ირანის ახალი არმიის შესაქმნელად.
შაჰმა გამართა მოლაპარაკებები ბრიტანულ და სხვა უცხოურ სანავთობო კომპანიებთან
კონსორციუმის შესაქმნელად ნავთობის მოსაპოვებლად და მისი ექსპორტირებისათვის.
მოჰამედ რეზა ფეჰლევი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა არმიის დაძლიერებას
და მოდერნიზირებას, მრეწველობის განვითარებას და სოციალურ-ეკონომიკურ რეფორმებს.
1963 წ. იანვარში შაჰმა გამოაქვეყნა ფართომასშტაბიანი რეფორმების 6-პუნქტიანი გეგმა,
რომლის თანახმადაც შაჰის მთავრობა იწყებდა რადიკალური რეფორმების გატარებას შემდეგი
მიმართულებით:
1. აგრარული რეფორმა და ფეოდალიზმის ლიკვიდაცია (30 წლის ვადაში);
2. ბუნებრივი რესურსების ნაციონალიზაცია (ტყე, წყალი და სხვა);

2
განათლება მიიღო ირანში და საზღვარგარეთ. 1938 წელს დაამთავრა სამხედრო აკადემია თეირანში. ტახტზე ავიდა 1941წლის
სექტემბერში, მამის რეზა-შაჰ ფეჰლევის გადადგომის შემდეგ. 1943 წელს ომი გამოუცხადა ფაშისტურ გერმანიას.

67
 3. ქალების ემანსიპაცია (ხმის უფლებების მინიჭება, საოჯახო დავებში მამაკაცებთან
გათანაბრება);
4. განათლების სისტემის რეფორმირება და სხვა...
ზემოთ აღნიშნული რეფორმები ისტორიაში ცნობილია როგორც „შაჰის და ხალხის
თეთრი რევოლუცია“.
აგრარულმა გარდაქმნებმა დიდი დარტყმა მიაყენა მემამულეებს და შიიტურ
სამღვდელოებას, როგორც უმსხვილეს მიწისმფლობელებს. შაჰის რეფორმებში უმაღლესმა
სამღვდელოებამ დაინახა საფრთხე, რომელიც მიმართული იყო ირანულ საზოგადოებაში მათი
პოზიციების შესასუსტებლად. ხელისუფლებისადმი რადიკალურად განწყობილმა
სამღვდელოებამ მოლა რუჰოლა ხომეინის მეთაურობით მოუწოდა ირანელებს ბოიკოტი
გამოეცხადებინათ შაჰის რეფორმებისადმი.
დაძაბულობამ ხელისუფლებასა და რადიკალურ სამღვდელოებას შორის პიკს მიაღწია
1963 წ. 5 ივნისს, როდესაც შაჰის განკარგულებით საჰაერო-სადესანტო სპეცრაზმელებმა
დააპატიმრეს მოლა ხომეინი. ამას მოჰყვა მისი მომხრეების აჯანყება. არმიამ, შაჰის გვარდიამ
„უკვდავები“ და „სავაკი“-ს აგენტებმა სისხლში ჩაახშვეს მონარქიის წინააღმდეგ მიმართული
ოპოზიციის გამოსვლა. ხომეინი 1965 წ. ნოემბრამდე იმყოფებოდა ციხე “ყარს”-ში (რამოდენიმე
თვით ის გაანთავისუფლეს, თუმცა კვლავ დააპატიმრეს ანტიმონარქისტული
მოწოდებებისათვის). 1965 წ. 12 ნოემბერს ხომეინი გადაასახლეს თურქეთში (ქ. ბურსა).
მონარქიული რეჟიმის გასამყარებლად შაჰმა 1957 წ. შექმნა საიდუმლო პოლიტიკური
პოლიცია — “სავაკი” (დაზვერვის ეროვნული სამსახური და უშიშროების ორგანიზაცია).
სპეცსამსახურების ჩამოყალიბებაში ირანს აქტიურად ეხმარებოდნენ ამერიკის „ცსს“
(ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო) და ისრაელის „მოსადი“ (დაზვერვისა და
სპეციალური დანიშნულების ინსტიტუტი).
შიდაპოლიტიკური დანიშნულებასთან ერთად „სავაკ“-ს გააჩნდა საგარეო-პოლიტიკური
მიმართულება. სტრუქტურულად „სავაკი“ შედგებოდა 9 დეპარტამენტისაგან. მე-2
დეპარტამენტის ფუნქციებში შედიოდა — საგარეო დაზვერვა, კომუნიზმის გავრცელების
საფრთხე რეგიონში, ავღანეთი, ერაყი, იემენი.
60-70-იანი წწ. არის ის პერიოდი, როდესაც ახლო აღმოსავლეთში თავი იჩინა ისლამურმა
ფუნდამენტალიზმა. 1963 წ. ივნისის აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ირანის პოლიტიკურ არენაზე
გამოჩდნენ რადიკალური მემარცხენე ისლამისტური ორგანიზაციები „მოჯაჰედინ-ე ხალკი“
(დაარსდა 1965 წ.) და “ფედაინ-ე ისლამი” (დაარსდა 1963 წ., ისლამური რევოლუციის პერიოდში
განიცადა რამოდენიმე განხეთქილება). მიზნად დასახული ჰქონდათ — შაჰის რეჟიმის დამხობა
შეიარაღებული გადატრიალების მეშვეობით. თავიანთი მიზნის მისაღწევად მიმართავდნენ
ტერორისტულ მეთოდებს. გენერალ-ლეიტენანტი იონ მოჰაი პაჩეპა (ნიკოლაე ჩაუშესკუს
პოლიტიკური პოლიციის “სეკურიტატე-ს” ყოფილი დირექტორი) თავის მემუარებში აღნიშნავს,
რომ საბჭოთა კავშირი მფარველობდა შაჰის შეიარაღებულ ოპოზიციას, რათა დაეძაბა ირანში
შიდაპოლიტიკური სიტუაცია.
1960-1970-იან წწ. “სავაკ”-მა ფაქტიურად გაანადგურა მემარცხენე ისლამისტური
ორგანიზაციები. მათი აღორძინება დაიწყო ირანში რევოლუციური პროცესების დაწყებასთან
ერთად (1978 წ. დასაწყისი).
1970-იან წლების მიწურულს ირანში შიდაპოლიტიკური ვითარება უკიდურესად დაიძაბა.
ქვეყნის ეკონომიკა პარალიზებული იყო ინფლაციის ზრდისა და სახელმწიფო აპარატის
არაეფექტური ზომებით მის შესაჩერებლად მუსაობის გამო, რამაც კიდევ უფრო გაამწვავა
სოციალური პროტესტი. შიიტურმა სამღვდელოებამ სათავისოდ გამოიყენა შექმნილი ვითარება
და მოუწოდა ირანელებს გამოსულიყვნენ შაჰის “ტირანიის” წინააღმდეგ.

68
 მიუხედავად ეკონომიკური ზრდის საკმაოდ კარგი მაჩვენებლისა, რაც უმთავრესად
ნავთობის მოპოვებასთან იყო დაკავშირებული, ქვეყანაში დიდი სოციალური უთნასწორობა და
სიდუხჭირე იყო. შაჰის გარემოცვაში ძლიერი კორუფცია და ელიტარიზმი იყო გავრცელებული.
1971 წელს სპარსეთის იმპერიის დაარსების 2500 წლისთავის საზეიმო აღნიშვნისას შაჰმა
100 მილიონი დოლარი დახარჯა, რაც იმ დროს ასტრონომიული თანხა იყო. ამან ხალხის დიდი
უკმაყოფილება გამოიწვია.
ფაქტობრივად კრახი განიცადა შაჰის ეკონომიკურმა პროგრამამაც, ე.წ. თეთრმა
რევოლუციამ. მსოფლიოში ნავთობის ფასების ზრდის მიუხედავად, ირანში მაღალი ინფლაცია
„ჭამდა“ ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლებს.
სასულიერო პირებისა და ოპოზიციურად განწყობილი წრეების განსაკუთრებულ
მიუღებლობას იწვევდა დაჩქარებული ვესტერნიზაციის პოლიტიკა. ამ უძველესი ისმალური
ტრადიციების ქვეყანაში დასავლური ფასეულობების მექანიკური დანერგვა ქმნიდა საყოველთაო
შეგრძნებას, რომ შაჰს ირანელებისათვის საკუთარი იდენტობის წართმევა უნდოდა; ამიტომ
მოსახლეობის დიდი ნაწილი, განსაკუთრებით ახალგაზრდობა, ისლამში ეძებდა საკუთარი თავის
დაცვასა და თვითრეალიზაციას.
სასულიერო პირების ლიდერთა შორის აიათოლა რუჰოლა ხომეინი გამოირჩეოდა,
რომელიც პოლიტიკურ ასპარეზზე 1960-იან წლებში გამოვიდა. მან მკაცრად გაილაშქრა შაჰის
„თეთრი რევოლუციის“ წინააღმდეგ, რომელიც სოციალურ რეფორმებსა და შიიტური
სასულიერო პირებისათვის მატერიალური პრივილეგიების შეზღუდვას ითვალისწინებდა.
ხომეინი მალე დააპატიმრეს, რასაც მასობრივი დემონსტრაციები და გამოსვლების დარბევა
მოჰყვა.
გათავისუფლების შემდეგ ხომეინის კრიტიკის სამიზნე გახდა შაჰის თანამშრომლობა
ისრაელთან და აშშ-სთან. იგი კვლავ დააპატიმრეს და ერაყში გადაასახლეს, სადაც 14 წელი
ცხოვრობდა. სწორედ ერაყში ჩამოაყალიბა ხომეინმა თავისი ცნობილი რევოლუციური
იდეოლოგია, რომლის ერთ-ერთი დებულება უარყოფდა ორივე სუპერსახელმწიფოს - საბჭოთა
კავშირისა და აშშ-ის გავლენას მუსლიმებზე. ანუ, ფაქტობრივად, ხომეინი განაცხადს აკეთებდა
მომავალში ირანის ლიდერულ როლზე მუსლიმურ სამყაროში.
ხომეინის წიგნები ირანში სწრაფად ვრცელდებოდა, იგი უაღრესად პოპულარული
ხდებოდა ფართო მასებში.
1977 წელს აშშ-ის პრეზიდენტმა კარტერმა ადამიანის უფლებათა დაცვის შესახებ ირანის
შაჰსაც მიმართა, რის შედეგად ბევრი პატიმარი გაათავისუფლეს. მაგრამ იმავე წელს „სავაქმა“
მოკლა ოპოზიციის ერთ-ერთი იდეოლოგი ალი-შარიაი, ხოლო ოქტომბერში ბინდით მოცულ
ვითარებაში დაიღუპა ხომეინის შვილი მუსტაფა.
პროტესტის ზრდასთან ერთად შაჰმა სცადა გამოესწორებინა ადრე დაშვებული შეცდომები
და ამ მიმართულებით გაატარა მთელი რიგი ღონისძიებები — შეამცირა მილიარდიანი
პროექტების განხორციელება, დაავალა „შაჰის ინსპექციას“ აღეკვეთა ბაზრობებზე სპეკულაციის
ყველა ფაქტი, დახურა გასართობი ცენტრები (კაზინო, დისკო-კლუბები, ბევრი რესტორანი და
ღვინის მაღაზია), დააბრუნა ისლამური კალენდარი (1976 წ. შაჰის ბრძანებით ისლამური
კალენდარი ჩაანაცვლეს იმპერიული კალენდარით, როლემიც მიღებული იყო ჯერ კიდევ
სასანიანთა იმპერიის დროს), შეამცირა პრესის და ტელევიზიის ცენზურა, ნება დართო
ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტიებს გამოსულიყვნენ იატაკქვეშიდან და მიეღოთ მონაწილეობა
საპარლამენტო არჩევნებში (რომელიც უნდა ჩაეტარებინათ 1979 წ. ივნისში), ციხეებიდან
გამოუშვა ასობით პოლიტიკური ოპონენტი, გადააყენა ძალოვნური უწყებების მეთაურები (მათ
შორის იყო გენერალი ნემათოლა ნასირი, რომელის 13 წლის მანძილზე კურირებდა „სავაკ“-ს) და
ა.შ.

69
 ზემოთ აღნიშნული შაჰის ღონისძიებები რადიკალურმა ოპოზიციამ აღიქვა, როგორც
მონარქიის სისუსტედ და კიდევ უფრო მეტი ენთუზიაზმით მოუწოდებდნენ რელიგიურ
ეიფორიაში მყოფ მასებს გაეგრძელებინათ ბრძოლა ფეჰლევის დინასტიის დამხობამდე.
სექტემბერში არეულობა მთელ ქვეყანას მოედო. შაჰმა საგანგებო მდგომარეობა
გამოაცხადა, აიკრძალა დემონსტრაციები. მიუხედავად ამისა, გამოსვლები გრძელდებოდა.
განსაკუთრებით ტრაგიკული აღმოჩნდა „შავი პარასკევი“ თეირანში, როდესაც დემონსტრანტებს
სამხედრო ვერტმფრენებიდან ესროლეს.
1978 წლის 2 დეკემბერს თეირანში დემონსტრანტთა რაოდენობამ 2 მილიონს გადააჭარბა.
მოთხოვნა ასეთი იყო - შაჰის გადადგომა და ხომეინის ირანში დაბრუნება. ამ დროისთვის
ხომეინი უკვე პარიზში იმყოფებოდა, სადაც მან რევოლუციური საბჭო შექმნა.
ირანის მოვლენებს ვაშინგტონში შეშფოთებით ადევნებდნენ თვალს, მაგრამ რაიმე
გამოსავალი ჯერ არ ჩანდა. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ ამერიკელები რაღაც დიდ გეგმას
ამზადებდნენ ირანისთვის. აბა ასე იოლად ხომ არ დათმობდნენ ამხელა ქვეყანას? მდიდარი
ირანელები და მათი ოჯახის წევრები გამალებით ტოვებდნენ ქვეყანას. მონარქის მხარდასაჭერად
მხოლოდ არმია და პოლიცია რჩებოდა.
1979 წლის 16 იანვარს შაჰი იძულებული გახდა ემიგრაციაში წასულიყო.1979 წ. 16 იანვარს
შაჰმა და დედოფალმა დატოვეს ირანი და გაემგზავრნენ ეგვიპტეში. ჯერ კიდევ 6 იანვარს შაჰმა
დანიშნა ახალი მთავრობა შაპურ ბახთიარის მეთაურობით და დაავალა ირანის გენერალიტეტს
ეთანამშრომლათ მასთან. ფეჰლევის ამგვარმა გადაწყვეტილებამ დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია
გენერალიტეტის ერთ ნაწილში, რომლებიც დაჟინებით მოითხოვდნენ შაჰისგან გაეცა
განკარგულება, რათა სისხლში ჩაეხშოთ რევოლუცია. პრემიერ-მინისტრმა შაჰფურ ბახთიარმა
სასწრაფოდ დაიწყო დემოკრატიული რეფორმების გატარება: გააუქმა „სავაქი“, გაათავისუფლა
პოლიტპატიმრები, ხალხს დაჰპირდა თავისუფალ არჩევნებს, მოიწვია ოპოზიციური პარტიები
კოალიციურ მთავრობაში.
ირანი რომ რეფორმების გზით წასულიყო, ალბათ, ბევრ უბედურებას გადარჩებოდა.
მაგრამ უკვე გვიან იყო: ხალხს რევოლუცია უნდოდა. ისინი კერპს ელოდნენ და, მართლაც, 1
თბერვალს ხომეინი ირანში დაბრუნდა. თეირანის აეროპორტში ათიათასობით ადამიანმა მას
ფანატიკური შეხვედრა მოუწყო.
ხომეინმა უნდობლობა გამოუცხადა ბახთიარს და პრემიერად ბაზარგანი გამოაცხადა.
სამხედროები და ჯარი თანდათან ხომეინის მხარეზე გადადიოდნენ. რევოლუციურმა საბჭომ
მალევე დაიკავა ტელე და რადიოსადგურები, შაჰისა და მთავრობის შენობები. 11
თებერვლისთვის მთელი ძალაუფლება რევოლუციონერების ხელში იყო.
30 მარტს ჩატარებული რეფერენდუმის შედეგად ამომრჩეველთა 98%-მა ხმა მისცა ირანის
ისლამურ რესპუბლიკად გარდაქმნას. შეიქმნა ქვეყნის ახალი კონსტიტუცია, რომელსაც ასევე 98%-
მდა დაუჭირა მხარი. დაიწყო შაჰის მომხრეებისა და რეჟიმის წევრთა დევნა და ფიზიკური
განადგურება, რაც წლების მანძილზე გრძელდებოდა. ყოფილი პრემიერი ბახთიარი პარიზში
მოკლეს.
ირანი რელიგიურმა ისტერიამ მოიცვა. მკაცრი შიიტური წესები მყარდებოდა ყველგან და
ყველაფერში აზიის ერთ-ერთი ყველაზე ვესტერნიზებული ქვეყანა უკან, შუა საუკუნეებს
უბრუნდებოდა.
ამ საკმაოდ სწრაფად განვითარებული მოვლენების შემდეგ აღმოჩნდა, რომ არანაირი
დიდი გეგმა აშშ-ს ირანთან დაკავშირებით არ ჰქონდა.
1979 წლის 4 ნოემბერს შეიარაღებული ირანელი „სტუდენტები“ აშშ-ის საელჩოში
შეიჭრნენ და მძევლად 52 დიპლომატი აიყვანეს. საერთაშორისო ურთიერთობებში ამ
უპრეცედენტო ტერორისტული აქტის ფორმალური მიზეზი გახლდათ აშშ-ის ადმინისტრაციის
თანხმობა, მიეღოთ სამკურნალოდ ემიგრაციაში მყოფი შაჰი რეზა ფეჰლევი. „სტუდენტების“
70
 ქმედებას მხარი დაუჭირა თვით აიათოლა ხომეინიმ, რომელიც ამერიკას „დიდ სატანად“
მიიჩნევდა. მძევალთა განთავისუფლების საფასურად „სტუდენტები“ მოითხოვდნენ, რომ აშშ-ს
ბოდიში მოეხადა წლების მანძილზე ირანის შინაგან საქმეებში ჩარევისთვის, ასევე თეირანისთვის
დაებრუნებინა აშშ-ის ადმინისტრაციის მიერ გაყინული ირანული თანხები.
დიპლომატების მძევლად აყვანა დიდი დარტყმა იყო აშშ-ის პრესტიჟისა და,
განსაკუთრებით პრეზიდენტ კარტერის ავტორიტეტისთვის. ეს უკანასკნელი კრიტიკის
ქარცეცხლში მოექცა ირანში არასწორი პოლიტიკის გატარებისა და ამ ახალ ვითარებაში
უმოქმედობისათვის. აპრილში კარტერის მითითებით ამერიკელმა სამხედროებმა სცადეს
დიპლომატების განთავისუფლება, მაგრამ ცუდად დაგეგმილი სპეცოპერაცია სკანდალურად
დასრულდა: სპარსეთის ყურიდან საიდუმლოდ გაგზავნილი 8 ვერტმფრენიდან თეირანში
დანიშნულების ადგილამდე ვერც ერთმა ვერ მიაღწია. ვერტმფრენების ერთი ნაწილი ტექნიკური
მიზეზების გამო გამოეთიშა ოპერაციას, დანარჩენი კი ირანის ტერიტორიაზე ჩამოვარდა
ქარიშხლის გამო. ამ მარცხსაც მსხვერპლი და დიდი სკანდალი მოჰყვა.
საბოლოოდ, ირანელებმა მხოლოდ მას შემდეგ გაათავისუფლეს მძევლები, რაც აშშ-ში
ახალი პრეზიდენტი რონალდ რეიგანი აირჩიეს. მძევლები ტყვეობაში ზუსტად 444 დღე
იმყოფებოდნენ. ამერიკელები იძულებული გახდნენ მათ ბანკებში გაყინული 8 მილიარდი
დოლარიც ხომეინის ხელისუფლებისთვის გადაეცათ.
მოსკოვი ყოველნაირად ცდილობდა თავის სასარგებლოდ გამოეყენებინა ირანში აშშ-ის
მარცხი, მაგრამ აიათოლა ხომეინი არც საბჭოთა კავშირს სწყალობდა. ამერიკელ დიპლომატთა
მძევლად აყვანის შემდეგ კრემლში არ გამორიცხავდნენ ირანში აშშ-ის სამხედრო ინტერვენციას.
მოვლენების ასეთი გზით განვითარების შემთხვევაში ამერიკული სამხედრო კონტინგენტი სსრკ-
ის სამხრეთ საზღვრებთან აღმოჩნდებოდა, რაც მოსკოვს დაუშვებად მიაჩნდა.
აშშ-ის ცენტრალურმა სადაზვერვო სამმართველომ 1980 წლის აგვისტოში მოიპოვა
ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ საბჭოთა კავშირი რეალურად განიხილავდა ირანში საკუთარი
სამხედრო ინტერვენციის შესაძლებლობას. კერძოდ, ირანში შეჭრა ორი მიმართულებით
იგეგმებოდა: ამიერკავკასიიდან და შუა აზიიდან, რის შედეგადაც საბჭოთა ჯარს უნდა
დაეკავებინა ქვეყნის მთელი ტერიტორია და სპარსეთის ყურემდე გასულიყო.
ამერიკელი სპეციალისტების აზრით, ამ სცენარის განხორციელებას ხელი შეუშალა
ავღანეთის მოვლენებმა და პრეზიდენტ კარტერის თავშეკავებულმა მოქმედებამ.

3. ,,ინტეგრიზმი” (ვაჰაბიზმი) კავკასიის რეგიონული გეოპოლიტიკის ჭრილში.

როგორც უკვე აღინიშნა, მუჰამედ აბდ-ალ-ვაჰაბის მიმდევრები XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში
მოუწოდებდნენ არაბულ ტომებს გაერთიანებისკენ. ამით აიხსნება ის გარემოება, რომ ვაჰაბიზმის ძირითად
დოგმატს წარმოადგენდა და დღესაც წარმოადგენს მკაცრი ერთმორწმუნოება (ტაჰვიდის პრინციპი). ეს ახალი
რელიგიური მიმდინარეობა მიმართული იყო ტომობრივი კულტების წინააღმდეგ, რაც ხელს უშლიდა მათ
გაერთიანებას. ამიტომ თავიდანვე მას უკვე გააჩნდა მიმდინარე რეგიონალური და პოლიტიკური
მნიშვნელობის პარამეტრები.
დღევანდელი ვაჰაბიზმის რელიგიური მოძრაობის ერთგვარ პოლიტიკურ ბაზისს ასევე შეადგენს
პანისლამიზმის ცნობილი დოქტრინა. მისი მთავარი იდეები მრავალმა თეოლოგმა განავითარა, მაგრამ
განსაკუთრებული ბიძგი მას XIX საუკუნის მეორე ნახევარში მიეცა, როცა პანისლამიზმის ქადაგება საიდ
ჯემალ ად-დინა ალ-აფგანიმ (1839-97 წ.წ.) დაიწყო. სწორედ მან ჩამოაყალიბა ,,მუსლიმან ერთა რელიგიურ-
პოლიტიკური გაერთიანების” იდეა.
71
 ვაჰაბიზმი და პანისლამიზმი ორივე წარმოადგენს კოსმოპოლიტურ მოძრაობას და თავის
დროზე განიხილებოდა როგორც ანტიკოლონიალური მიმდინარეობა. მათი მთავარი თეზისია:
მუსლიმანთა კავშირი სულიერების ნიადაგზე. ამიტომაც ის მიმართული იყო როგორც ოტომანთა
იმპერიის (თურქეთი), ასევე ბრიტანული ექსპანსიონოზმის წინააღმდეგ და მისი გეოგრაფიული
არეალები არ სცილდებოდა მათი გავლენის ზონებს (სუდანი, ერაყი, საუდის არაბეთი, ომანი და ა.შ.).
თანდათანობით ვაჰაბიზმმა სუნიტური მიმდინარეობის ისლამის ჩარჩოებში და შიიტურ
შტოსთან ერთად თავისი განსაზღვრული ადგილი დაიმკვიდრა ისლამში. ის უფრო მეტად
ასოცირდებოდა (და ახლაც ასევე განიხილება) საუდის არაბეთის სახელმწიფოებრივი იდეოლოგიის
სინონიმად. ამ მხრივ საუდის არაბეთმა გამოიყენა კიდევაც ეს მიმდინარეობა თავის საგარეო
პოლიტკური კურსის გააქტიურებისა და რეგიონალურ მასშტაბში ლიდერი სახელმწიფოს იმიჯის
მოსაპოვებლად. ნავთობის ფაქტორის გაძლიერებასთან ერთად, საუდის არაბეთი მიზანმიმართულად
იღწვოდა მუსლიმანურ სამყაროში ლიდერობის მოსაპოვებლად. მაგალითად, 1957 წელს ერ-რიადი
გამოვიდა ინიციატივით შექმნილიყო ,,ისლამური პაქტი”, სადაც შევიდოდნენ არაბული
აღმოსავლეთის და მაღრიბის ქვეყნები, თურქეთი, ირანი და პაკისტანი.
დღევანდელ ეტაპზე გამოიკვეთა ვაჰაბიზმის მიმდინარეობის რამდენიმე მიმართულება,
რომელთა კლასიფიკაცია პირობითად შემდეგი ნიშან-თვისებების მიხედვით შეიძლება
ჩამოყალიბდეს:
1. ,,ტრადიციული”, ანუ კლასიკური მიმართულება - მისი კრედო განისაზღვრება ძირითადში
საგარეო პოლოტიკის ორი მთავარი პრინციპით: ისლამური სოლიდარობით და არაბული
ერთიანობით.
2. ,,მოდერნისტული” მიმართულება - უფრო ადაპტირებულია დღევანდელი სამყაროს
ეკონომიკურ რეალიებთან და წარმოადგენს ლიბერალური შინაარსის მატარებელ ისლამის
ნაირსახეობას. მისი გეოგრაფიული არეალი ვრცელდება სპარსეთის ყურეზე და მოიცავს აქ მდებარე
განვითარებული მუსლიმანურ სახელმწიფოებს (კერძოდ, კატარი, ქუვეითი, ომანი და ა.შ.).
3. ,,ფუნდამენტალისტური” მიმართულება - გამოირჩევა მაღალი დონის აგრესიულობით და
სამხედრო ორიენტაციის მაღალი მაჩვენებლით. მისი ძირითად კრედოს შეადგენს ე.წ. ,,სუფთა
ისლამის ექსპორტის” პრინციპი. მოცემული მიმართულების გეოპოლიტიკურ არეალს წარმოადგენს
ისლამური სამყაროს მარგინალური ტიპის სახელმწიფოები, მაგალითად, სუდანი, ავღანეთი (თუმცა
ვაჰაბიზმი არ არის ოფიციალურად დაფიქსირებული, როგორც მოძრაობა თალიბანის იდეოლოგია,
რეალობაში ასეთი ტენდენცია აშკარად სახეზეა) და ა.შ.
პოსტსაბჭოთა სივრცეში განვითარებული მოვლენების ფონზე და მასთან დაკავშირებულ
,,ისლამიზაციის” ფაქტორზე გამოსაყოფია ის გარემოება, რომ აღნიშნულ გეოპოლიტიკურ სივრცეში
(უფრო მეტად კავკასიას და ცენტრალურ აზიაში) განვითარებას ჰპოვებს ვაჰაბიზმის მიმდინარეობის
მესამე ანუ ,,ფუნდამენტალისტური” მიმართულება. მისი კონტურები უკვე აშკარად შეიქმნა
ჩრდილოეთ კავკასიის ბოლოდროინდელი მოვლენების გათვალისწინებით. მას გააჩნია
თავისებურებანიც, რომლებიც შეიძლება დახასიათდეს შემდეგი მთავარი ნიშან-თვისებებით: ა)
არსებული ხელისუფლების მიმართ გამოკვეთილი პოზიციების გამოხატვა (ცალსახად უარყოფითი
ხასიათისაა, როგორც უკანონო და ათეისტური წარმონაქმნი - დაღესტანის მაგალითი); ბ) ლტოლვა
ხელისუფლებისაკენ, როგორც მიმართულების სამოქმედო ძირითადი სტრატეგიული მიზანი; გ)
მძლავრი იდეოლოგიური ბაზისა და მდგრადი პოლიტიკური შიდა სტრუქტურების არსებობა; დ)
სახელმწიფოებრივი მშენებლობის (მკაცრი ისლამური ორიენტაცია - ავღანეთის მაგალითი) პროგრამა
და მოქმედების ტაქტიკა; ე) განვითარებული პროპაგანდისტული აპარატისა და აგიტაციის
საშუალებათა ფაქტორი.
თანდათანობით ვაჰაბიზმი ფეხს იკიდებს იმ არეალში, სადაც დიდი იდეოლოგიური და
რელიგიური ვაკუუმია და განსაზღვრულ არეალებში ავსებს კიდევაც მას. მაგრამ მისი გავრცელება იქ
მიმდინარეობს წარმატებით, სადაც მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობაა, ან სადაც
72
საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ფორმაცია ტრანზიციულ (გარდამტეხ, ცვლილებების) მდგომარეობაში
იმყოფება. კავკასიაც სწორედ ასეთი რეგიონია, რომელიც 1985 წლიდან სოციალურ-ეკონომიკურ
კრიზისში იმყოფება და რომლის მდგომარეობა განვითარებული ეთნო-პოლიტიკური კონფლიქტების
შედეგად უფრო გაუარესდა. ასეთ ვითარებაში წარმოიქმნა ადამიანთა გარკვეული
მარგინალიზირებული (ამავდროს ძალზედ აქტიური) ფენა, რომელთათვისაც რადიკალური ისლამი
ერთგვარ გამოსავალ გზად იქცა.
პარადოქსულია, მაგრამ, მიუხედავად თავისი იდეოლოგიის მაინტეგრირებელი ხასიათისა,
ვაჰაბიზმი ჩრდილოეთ კავკასიაში ისლამის დასუსტებას და მუსლიმანთა შიდა კონფრონტაციას უწყობს
ხელს. არაა გამორიცხული, რომ ვაჰაბიზმის ფაქტორის გაძლიერება ხელოვნურად იქნა გამოწვეული
სხვადასხვა ქვეყნების სპეცსამსახურების მიერ. თუმცა თითოეული დაინტერესებული ქვეყნის
შემთხვევაში მას განსხვავებული როლი აკისრია, როგორც ჩეჩნეთთან, ისე დაღესტანთან და კავკასიის
დანარჩენ ქვეყნებთან მიმართებაში.
რუსეთის ფედერაცია. ამ ქვეყნის ინტერესი ვაჰაბიზმის მოძრაობის მიმართ გამოიხატება ისლამუ
რიორიენტაციის გახლეჩვასა და დაქსაქსვაში, განსაკუთრებით ჩრდილოეთ კავკასიის რეგიონში. საინტერე
სოა რუსეთის სპეცსამსახურების გამოცდილების სპეციფიკურობა ისლამურ სამყაროსთანურთიერთობები
ს წარმართვისას. ასეთი ურთიერთობების და კონკრეტული ოპერაციებისგანხორციელება ქმნის სასურველ
გარემოს რუსეთის სტრატეგიული ინტერესების დაცვისათვის არამარტო მის შიდა სუბრეგიონზე გავლენი
ს შესანარჩუნებლად, არამედ მის მიმდებარეგეოპოლიტიკურ არეალებშიც (ახლო აღმოსავლეთი, ცენტრალ
ური აზია, კავკასია).
რუსეთის დამოკიდებულებაში ისლამისტებთან შემდეგი ძირითადი მიმართულებები შეიძლება
გამოიყოს:
ა) უახლოეს მომავალში, დასავლეთთან თავისი გლობალური დაპირისპირების არასასურველი
სცენარით განვითარების შემთხვევაში (იგივე ბალკანეთსა და ერაყში, ასევე მსოფლიოს სხვა
რეგიონებში პოზიციების დათმობის პარალელურად), რუსეთს შეუძლია ისლამისტური სამხედრო
დაჯგუფებების პოტენციალის გამოყენება კავკასიაში ერთგვარი კონტრქმედების
განსახორციელებლად. ამის მაგალითად შეიძლება გამოდგეს ,,ცივი ომის” პერიოდში საბჭოთა
სპეცსამსახურების მიერ (აღმოსავლეთგერმანულ ,,შტაზისთან” და რუმინულ ,,სეკურიტატესთან”
თანამშრომლობით) ისლამური ორიენტაციის ტერორისტული ჯგუფების მფარველობა, ხელშეწყობა და
მათი საქმიანობის წარმართვა დასავლეთის ინტერესების წინააღმდეგ. ბოლო პერიოდში გამოსაყოფია
სამხედრო სადაზვერვო სამმართველოს მიერ მოსკოვის ერთ-ერთ ბაზაზე იაპონური ტერორისტული
ორგანიზაციის ,,აუმ-სინრიკიოს” 20-მდე მებრძოლის მომზადებისა და ქურთისტანის მუშათა პარტიის
ლიდერის ოჯალანის მფარველობის ფაქტებიც. ანალოგიური მიდგომა შეიძლება არსებობდეს
ვაჰაბიზმის მიმართაც.
ბ) ვაჰაბიზმის გამოყენება შესაძლებელია კასპიის რეგიონის სანავთობო რესურსების და მისი
სატრანსპორტო კავკასიური მაგისტრალების ბლოკირებისა ან მათ განხორციელებაზე გავლენის
მოხდენისათვის. მით უფრო, თუ გავითვალისწინებთ რუსეთის მონაწილეობის შემცირებას სანავთობო
პროექტებში და კასპიის ნავთობის მიერ მისი ნავთობის მარაგებისთვის კონკურენციის გაწევის
ალბათობას მსოფლიო სანავთობო ბაზრებზე.
საუდის არაბეთი. ამ ქვეყნის დაინტერესება რეგიონის მიმართ, როგორც ვაჰაბისტური იდეოლო
გიისმატარებელი სახელმწიფოსი, გამოიხატება ევრაზიულ სივრცეში შეღწევის დიდი მისწრაფებით დაკ
ასპიის ,,დიდი ნავთობის” ფაქტორით. მძლავრი ფინანსური პოტენციალი აძლევს მას საშუალებასგანახო
რციელოს ეფექტური სტრატეგიული კურსი საკუთარი ინტერესების დაცვის მიზნით. ამიტომაც ვაჰაბიზ
მის მიმართულება შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ახალი ,,ისლამური სივრცის” ასათვისებლად ევრაზიის
სამხრეთ ნაწილში (სადაც ისლამური მოსახლეობა დაახლოებით 20-30 მლნ. ადამიანს შეადგენს).
აქვე უნდა გამოიყოს ის გარემოებაც, რომ საკუთრივ საუდის არაბეთში მორწმუნენი,
პირობითად, ოთხ ნაწილად იყოფიან: ,,კონსერვატორ ვაჰაბიტებად”, ,,ნეოკონსერვატორებად”,
73
,,ზომიერ ლიბერალებად” და შიიტურ ოპოზიციად. პირველ სამს შორის განსხვავება მხოლოდ იმაშია,
რომ ლიბერალები უკვე ანაქრონიზმად ქცეული შარიათის ოდიოზური ნორმების შეცვლას და
საზოგადოებრივ გარდაქმნებს მოითხოვენ. ამ ხნის განმავლობაში, ჩრდილოეთ კავკასიის რეგიონში
ვაჰაბიზმის გავრცელების კოორდინატორის როლს თამაშობდენენ (და ეს პროცესი სავარაუდოდ
დღესაც გრძელდება) არაბული საქველმოქმედო ორგანიზაციები, რომლებსაც გააჩნიათ მჭიდრო
კონტაქტები ისეთი რადიკალური ტიპის ისლამურ ორგანიზაციებთან, როგორებიცაა ,,ჰამასი” და
ჩვენთვის ცნობილი ,,ძმები მუსლიმანები.” განსაკუთრებით საინტერესოა ვაჰაბიტებისა და ამ
უკანასაკნელთა შორის ურთიერთობათა არსებობა, რაც ერთობ საინტერესო გარემოებას წარმოადგენს.
ვაჰაბიტების მიმდევრებსა და ,,ძმებ მუსლიმანებს” შორის ურთიერთობები განვითარდა 60-იანი
წლების დასაწყისში, მაშინ როდესაც 1953 წელს ეგვიპტის პრეზიდენტ ნასერმა სისხლში ჩაახშო ამ
რადიკალური ორგანიზაციის გამოსვლები ქვეყანაში, გადარჩენილმა ლიდერებმა თავი საუდის
არაბეთის შეაფარეს. 1955 წელს ერ-რიადში დაარსდა ,,ძმებ მუსლიმანთა” შტაბ-ბინა, რომელიც
დღემდე ფუნქციონირებს. ვაჰაბიზმის მიმდევრებმა მხარი დაუჭირეს ორგანიზაციას, რის შედეგადაც
ის გადაიქცა ჯერ საერთო არაბულ, შემდეგ კი - საერთაშორისო გაერთიანებად. ,,ძმებ მუსლიმანებს”
გააჩნიათ თავიანთი ფილიალები და განყოფილებები ბევრ მუსლიმანურ სახელმწიფოსა და ასევე
ევროპის და ამერიკის მუსლიმანურ დიასპორებში. სწორედ ,,ძმებ მუსლიმანების” იდეური გავლენით
საუდის არაბეთის მმართველმა წრეებმა, კერძოდ, 1964 წელს ქვეყნის სათავეში მოსული მეფე
ფეისალის მეთაურობით (იგი მოკლეს 1975 წ.) სახელმწიფოთაშორის ურთიერთობებში დაიწყეს
ისლამური პოლიტიკური დოქტრინის გატარება. 1965 წელს მეფე ფეისალი გამოვიდა ინიციატივით,
დაარსებულიყო ისლამურ სახელმწიფოთა სამხედრო-პოლიტიკური კავშირი - ისლამური პაქტი.
მაგრამ მაშინ ამ იდეამ არ მიიღო სათანადო მხარადჭერა. მის ნაცვლად რამდენიმე ხნის შემდეგ შეიქმნა
ისლამური კონფერენციის ორგანიზაცია (ისკოო). დღეისათვის ისკოო-ში გაერთიანებულია 54
ისლამური სახელმწიფო და საერთაშორისო ურთიერთობებში საკმაოდ აქტიურ როლს თამაშობს,
ისევე როგორც მოგვიანებით მის ბაზაზე დაარსებული ,,ისლამური ახალგაზრდობის ლიგა.”
გარდა ამისა, საუდის არაბეთი წარმოადგენს ნავთობის ექსპორტიორი ქვეყნების
ორგანიზაციის - ,,ოპეკ”-ის მთავარ ძალას, შესაბამისად, კასპიის ნავთობის მსოფლიო სანავთობო
ბაზრებზე ზეგავლენის გარემოება იწვევს უაღრესად დიდ ინტერესს კავკასიაში არსებული
მდგომარეობის მიმართ. შემთხვევითობა არ არის ის გარემოებაც, რომ კავკასიის მიმართულებით
გარკვეული ინტერესი გამოხატა საუდელმა მილიონერმა და საერთაშორისო ტერორისტად ცნობილმა
უსამა ბენ ლადენმა. ამავე ზონაში მოქმედებს ხატაბიც, რომელიც საუდის არაბეთის მოქალაქეა და მისი
ფორმირება აკონტროლებს ბაქო-გროზნო-ნოვოროსიისკის ნავთობმაგისტრალის ჩეჩნეთზე გამავალი
ტერიტორიის ძირითად მონაკვეთს. თავის მხრივ დაღესტანში ვაჰაბისტების ძირითადი ცენტრები
(ბუინაკსკის რაიონი) ასევე ნავთობსადენის ჩრდილოეთის მარშრუტის ახლოს მდებარეობს. ჩეჩნეთის
ომის დროსაც საკმაოდ სოლიდური თანხები და დაქირავებული ძალები იქნა გადასროლილი საუდის
არაბეთიდან კავკასიის რეგიონში. ამაზე მიუთითებენ შემდეგი ფაქტებიც:
● საუდის არაბეთიდან 1995 წ. დუდაევმა მიიღო ფინანსური დახმარება 10 მლნ. აშშ დოლარის
ოდენობით, რომელიც ოფიციალურად შეგროვებულ იქნა ახლო აღმოსავლეთის ჩეჩნური დიასპორის
მიერ. ამავე პერიოდში საუდის არაბეთიდან, პაკისტანიდან და იორდანიიდან მიღებული თანხებით
ფინანსირდებოდა ისლამურ-პროვაჰაბისტური ბატალიონი ,,ჯამაათი”;
● ჩეჩნეთის ერთ-ერთ რაიონში (პირობითი ნომერი 1449, 8/5612/), მიყრუებულ საკარიერო
ადგილას დისლოცირებული იყო 300 კაციანი ვაჰაბისტური სამხედრო ფორმირება, რომელსაც
მეთაურობდა საუდელი აბუბაქარი;
● ჩეჩნურ დაბა ხარაჩოიში დისლოცირებული იყო 15 კაციანი დაჯგუფება, რომელიც
მთლიანად დაკომპლექტდა საუდის არაბეთის მოქალაქეებით (მათ გამოვლილი ჰქონდათ ავღანეთის
ომი) და შემდეგ ჩეჩენი მოხალისეებით შეივსო. 1995 წ. 24 ოქტომბერს ამ დაჯგუფებამ გაანადგურა
რუსეთის ფედარალური ჯარების ერთ-ერთი სამხედრო კოლონა იარიშ-მარდისთან.
74
 აზერბაიჯანი. ამ ქვეყანაში ვაჰაბიზმის მომხრენი გააქტიურდნენ 1994 წლიდან და, ფაქტიურად, ჩ
ეჩნეთში საომარ მოქმედებათა დაწყებას უკავშირდება. თუმცა ოფიციალურად არსად არფიქსირდებოდა.
აზერბაიჯანის ხელისუფლება მხარს უჭერდა ჩეჩნეთის შეაირაღებულფორმირებებს (მ.შ. ვაჰაბისტურს) რ
უსეთის წინააღმდეგ საომარი მოქმედებების წარმოებაში. ესდახმარება იყო როგორც ტექნიკურ-
მატერიალური, ისე ცოცხალი ძალით და ქვეყნისსაკომუნიკაციო ქსელის გამოყენებით10. ამის გამო, გარკ
ვეულწილად, გაიზარდა ვაჰაბიზმისფაქტორის მნიშვნელობა აზერბაიჯანის ხელისუფლებისათვის, რაც ა
მ მექანიზმის კავკასიაშირუსეთის წინააღმდეგ გამოყენების ეფექტურობით აიხსნებოდა. სწორედ აზერბაი
ჯანიდან ხდებოდაისლამისტების ერთგვარი კოორდინირება დაღესტანში და ნაწილობრივ ჩეჩნეთში.
პარალელურად, ბაქოში ქუვეიტელი მოქალაქე აბუ ოვარი გახდა ისლამისტების რეგიონალური
საკოორდინაციო ცენტრის ხელმძღვანელი. მან აქტიურად დაიწყო თანამშრომლობა დაღესტანში
დაფუძნებული ისლამური ცენტრ ,,კავკასიის” წარმომადგენლებთან. ამით ბაქო დროებით გადაიქცა
კავკასიაში ვაჰაბიზმის ერთ-ერთ საკოორდინაციო ადგილად, საიდანაც ხორციელდებოდა უცხოეთიდან
წარმოებული საფინანსო და იდეოლოგიური აქციების და ძირითადი ოპერაციების მართვა კავკასიაში.
ჩეჩნეთის ომის შემდგომ პერიოდში ვაჰაბიზმის მიმდევრებმა აზერბაიჯანის მოსახლეობაშიც დაიწყეს
აქტიურობა. ამან გამოიწვია ოფიციალური ბაქოს გაღიზიანება და სერიოზული შეშფოთება, რაც 1998
წელს პრეზიდენტ ალიევის მიერ ვაჰაბიზმის აკრძალვაში გამოვლინდა. არანაკლებ მნიშვნელოვან
გარემოებას წარმოადგენდა ვაჰაბიზმის ანტითურქული შინაარსიც, რაც გამოიხატა ახლო
აღმოსავლეთის ლიდერ-სახელმწიფოების (პირველ რიგში საუდის არაბეთის) და თურქეთის ინტერესთა
წინააღმდეგობების გაჩენაში კავკასიის და ცენტრალური აზიის რეგიონებზე გავლენის მოპოვების
მიზნით. თუკი გავითვალისწინებთ თურქეთ-აზერბაიჯანის სტრატეგიული პარტნიორობის ფაქტორს
(განსაკუთრებით კასპიის ნავთობის ათვისების საქმეში), მაშინ ერთგვარად გასაგები გახდება ასეთი
დამოკიდებულება ვაჰაბიზმის მიმართ.
გარდა ამისა ვაჰაბიზმი კატეგორიულად უარყოფს ყოველგვარ ეთნიკურობას მუსლიმანებში, ხოლო
დღევანდელი თურქეთის და აზერბაიჯანის სახელმწიფო იდეოლოგია სწორედ თურქული მოდგმის
ხალხების ნათესაობას, რელიგიის როლის შემცირებას და დემოკრატიული საზოგადოების
განვითარებას ისახავს მიზნად.
მიუხედავად ამისა, ისლამისტების პოზიციების გაძლიერება შეიძლება მოხდეს ქვეყნის ჩრდილოეთ
და ჩრდილო-დასავლეთ რაიონებში, სადაც კომპაქტურად სახლობენ ლეზგინები და დაღესტნური
წარმოშობის სხვა ხალხები. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ აზერბაიჯანის და დაღესტნის
ლეზგინების ბრძოლა გაერთიანებისათვის განსაკუთრებით გაძლიერდა პოსტსაბჭოთა პერიოდში და
მკაცრ რეპრესიებს განიცდის ორივე რესპუბლიკის ხელისუფლების მხრიდან (განსაკუთრებით
აზერბაიჯანის), ახალი და ,,მეომარი” იდეოლოგიის გავრცელება ლეზგინებში შეიძლება სავსებით
დასაშვები იყოს. ეს მით უფრო საგულისხმოა, რომ თითქმის ანალოგიური ვითარება იყო XIX საუკუნის
დასაწყისში, როდესაც ლეზგინების მხარე რუსეთისა და ირანის სასაზღვრო ზოლს წარმოადგენდა,
ხოლო კავკასიური ომიც (მაგომედ იარაგელის მიერ დაფუძნებული მიურიდიზმის იდეოლოგიით)
სწორედ აქედან დაიწყო.
სირია. აქვე საინტერესოა სირიის ფაქტორის განხილვა, რომელსაც გააჩნია ვაჰაბიტურიიდეოლოგიისა
დმი საკმაოდ ნეგატიური მიდგომა და კავკასიის რეგიონის მიმართ გააჩნია თავისიგეოსტრატეგიული ინტ
ერესები. კავკასიის რეგიონში არსებული ისლამური ფუნდამენტალიზმისსაფრთხე მოიაზრება ძირითადა
დ სპარსეთის ყურის და შუა აღმოსავლეთის ქვეყნებშიგავრცელებული სუნიტური წარმომავლობის რადიკ
ალური სექტანტური მიმართულებებიდან (მ.შ. ვაჰაბიზმის დილემა). თუმცა ნაკლები ყურადღება ეთმობა
ახლო აღმოსავლეთის და მაღრიბისქვეყნების აქტიურობის ფენომენს კავკასიის საკითხებში. რადიკალური
ისლამიზმის საფრთხემოიაზრება რუსეთის ფედერაციის ეროვნული უსაფრთხოების გარემოდან გამომდი
ნარე დაყურადღება მახვილდება ისეთი ქვეყნების რელიგიური ორგანიზაციებისა თუ სპეცსამსახურებისძ
ირგამომთხრელ საქმიანობაზე, როგორებიცაა თურქეთი, პაკისტანი, საუდის არაბეთი, კატარი დაა.შ. აღნი
შნული სახელმწიფოები ჭეშმარიტად წარმოადგენენ რუსეთის ფედერაციის არა მარტოისტორიულ და გეო
75
პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებს, არამედ აქ ასევე მოქმედებს ,,მსოფლიონავთობის”
(საუდის არაბეთის მაგალითი) და სატრანზიტო (პაკისტანისა და ავღანეთის მაგალითი) გეოეკონომიკური
ფაქტორებიც. ამ პირობებში მიმდინარე დაპირისპირებაზე საკმაოდ არისგამახვილებული ყურადღება, მაგ
რამ თითქმის არაფერი თქმულა ისლამურ სამყაროში ჯერ საბჭოთაკავშირის და შემდეგ რუსეთის ,,ბუნებრ
ივი” და არაოფიციალური მოკავშირეების ინტერესებისშესახებ კავკასიის მიმართ (სირია, იორდანია, ლიბა
ნი, იემენი, ალჟირი და ა.შ.). თუმცა ასეთითანამშრომლობა აღნიშნულ ქვეყნებთან ზოგჯერ არ ატარებდა მ
თლაინად იდეალურ ხასიათს(სირიის ფაქტორის გამოყენება თურქეთის და აშშ-
ის ინტერესების დასაბალანსირებად) დაზოგიერთ შემთხვევაში კი, შეიძლება ითქვას, აგრესიულიც კი იყო
(გასაკუთრებით არასამთავრობოდონეზე), მაგრამ საერთო ჯამში ისტორიული მეგობრობის და საერთო ი
დეოლოგიური ფონი მაინც,,დადებითი” ფაქტორი იყო. განსაკუთრებით ეს ეხება თანამშრომლობის ისეთ
დონეს, რომელიცმოიცავს პარტნიორობას სპეცსამსახურებს შორის. ასეთი თანამშრომლობის ერთ-
ერთ საინტერეონიმუშს წარმოადგენს რუსეთისა და სირიის შესაბამისი სპეცსამსახურების (განსაკუთრები
თსამხედრო დაზვერვის დონეზე) ურთიერთქმედება. აქ შეიძლება გამოიყოს ასეთი თანამშრომლობისრამ
ოდენიმე ნაკლებად ცნობილ ეტაპი.
რუსეთის გენერალური შტაბის მთავარი სადაზვერვო სამმართველოს (გრუ) და სირიის სამხედრო
დაზვერვის (,,შუბათ ალ-მუხაბარატ ალ-ასკირია”) მჭიდრო თანამშრომლობის ათვლის წერტილი
შეიძლება მივიჩნიოთ 1982 წ. არაბეთ-ისრაელის მეექვსე ომის დაწყება. სწორედ მაშინ სირიის
ხელმძღვანელობამ მოახდინა ლიბანში მდგომარეობის არეულობის პროვოცირება (მოსკოვის
თანხმობით) და ისრაელის ინტერვენციის შედეგად თვითონვე განახორციელა ლიბანში შეჭრა და ბექაას
ხეობის ხელში ჩაგდება. სირიის სამხედრო დაზვერვამ ძალზედ ეფქეტურად შეძლო ლიბანელი
შიიტების და მათთან დაკავშირებული სამხედრო დაჯგუფებების დაქვემდებარება (იგივე შიიტური
,,ამალის” სახით). ამან განაპირობა ისრაელის მიერ სამხედრო და შემდეგ ეტაპზე აშშ-ის და ნატო-ს სხვა
წევრ-ქვეყნების მიერ ლიბანში ჩატარებული სამშვიდობო ოპერაციების წინააღმდეგობის გაწევის კიდევ
უფრო ეფექტურად წარმართვა. სხვათა შორის სირიის სპეცდანიშნულების შენაერთებთან ერთად
ლიბანში მოქმედებდა გრუ-ს ეგიდით მოქმედი საბჭოთა ოპერატიულ-ტაქტიკური სადაზვერვო-
დივერსიული შენაერთი ,,გრომი”, რომელიც ასევე ასრულებდა არაბული წინააღმდეგობის
კოორდინირების, წვრთნის და დაგეგმვითი სახის ამოცანებს. შედეგმაც არ დააყოვნა და უკვე 1983 წ.
ოქტომბერში განხორციელებული სამხედრო აქციის შედეგად, როდესაც დაიღუპა 242 ამერიკელი და
ფრანგი სამხედრო მოსამსახურე და შეჩერდა სამშვიდობო ოპერაცია.
მეორე ეტაპი ემთხვევა 90-იანი წლების პერიოდს. 1982-87 წ.წ. ჩამოყალიბებულ ,,ჰეზბოლაჰის” და
,,ჰამაზის” შენაერთებში, რომლებსაც კურირებენ სირიისა და ირანის სპეცსამსახურები, 1990-91 წ.წ.
სამხედრო ინსტრუქტრორებად გამოჩნდნენ ყოფილი საბჭოთა ჩეკისტები (დაახლოებით 50 ადამიანი).
პარალელურად, უკვე 1990 წლის ნოემბერში სირიაში მცხოვრები ჩეჩნური დიასპორის დიდმა
დელეგაციამ მონაწილეობა მიიღო ჩეჩენი ხალხის საერთოეროვნულ კონგრესში. აღსანიშნავია, რომ ამ
კონგრესის ჩატარების შედეგად, ცოტა მოგვიანებით, გროზნოს ოფიციალური ხელისუფლება
დაკომპლექტდა სუვერენული რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლებისადმი (პრეზიდენტი ელცინი)
ლოილურად განწყობილი პოლიტიკური რეჟიმით. საყურადღებოა ის გარემოებაც, რომ სირიის ჩეჩნურ
დიასპორაში ძალზედ ძლიერია ნაქშბანდიის და კადირიის სუფიტური ტარიკატული წესისადმი
მიდრეკილება და მათი გავლენა სირიაში მმართველი ალავიტური უმცირესობის ხელისუფლებისადმი
ძალზედ დიდია. სწორედ ეს ფაქტორი იქნა კარგად გამოყენებული მოგვიანებით, 1997-98 წ.წ. რუსეთის
სპეცსამსახურების მიერ, ჩეჩნეთში სამხედრო-პოლიტიკური დაპირისპირების ინსპირირებისათვის.
,,სირიის ფაქტორი” კრემლმა საქართველოს წინააღმდეგაც გამოიყენა აფხაზეთში მიმდინარე ომის
დროს. საქართველოს წინააღმდეგ ჩეჩნური ფორმირებების აფხაზეთში მონაწილეობის ერთ-ერთ
ძირითად მომენტს სირია-რუსეთის კოორდინირებული საქმიანობა შეადგენდა, კერძოდ, სირიაში
მცხოვრები ადიღეური და ჩერქეზული დიასპორის წარმომადგენლების ჩართვა აფხაზეთის
კონფლიქტში და ,,სირიული წარმოშობის ემისრების” გააქტიურება ჩეჩნურ საზოგადოებაზე
76
 ზეგავლენის მოხდენის მიზნით. ამასთან, 1992-93 წ.წ. აფხაზეთში მიმდინარე საბრძოლო მოქმედებებში
აფხაზებს დიდ დახმარებას უწევდნენ სირიის სამხედრო დაზვერვის სპეცდანიშნულების შენაერთების
მებრძოლებიც. ისინი ადიღეური წარმოშობის ე.წ. ,,მოხალისეებისაგან” ჩამოყალიბებულ შენაერთ ,,რუხი
კარდინალის” შემადგენლობაში სირიის სამხედრო დაზვერვის კაპიტნის ,,ალ-ბაშირის” (კოდური
ოპერატიული სახელწოდება) მეთაურობით მოქმედებდნენ. სხვათა შორის არ არის გამორიცხული, რომ
აფხაზების მხარეზე ეომათ იგივე ,,ჰეზბოლაჰის” ან ,,ჰამაზის” მებრძოლებსაც, ან მათ ბაზებზე სამხედრო
მომზადება გავლილ მებრძოლებს.
მესამე ეტაპი ემთხვევა 1996-98 წლებს, როდესაც თანდათანობით გაიზარდა დასავლეთის გავლენა
კავკასიაში (და პირველ რიგში იგივე თურქეთისა და აშშ-ის), რაც უშუალოდ საქართვლოსაც ეხება. რა
თქმა უნდა ასეთი ტანდემის გამოჩენას დაემთხვევოდა მოსკოვი-დამასკოს ინტერესების შეთანხმებაც,
რაც კიდევაც გამოვლინდა. მაგალითად, ზოგიერთი მონაცემით ამავე პერიოდში ორივე ქვეყნის
სამხედრო დაზვერვის დახმარება გაძლიერდა ჩეჩნეთში მოქმედი ტარიკუტული სუფიზმის პრინციპებსა
და ტრადიციებზე მყოფ და ვაჰაბიტური რელიგიის გავრცელების მოწინააღმდეგე სამხედრო
დაჯგუფეფებზე (კერძოდ, სალმან რადუევის, სულეიმან იამადაევის და ახმად კადიროვის ფორმირებანი).
1996 წ. ნოემბერში 30 კაციანი ჩეჩნური დაჯგუფება ლიბანში ბექაას ხეობას ეწვია, სადაც ნაბი ალ-შიტის
დასახლებულ პუნქტთან მდებარე საწვრთნელ ბანაკში გაიარეს საბრძოლო მომზადება, რომლებიც
ეკუთვნოდა სირიის სამხედრო დაზვერვასთან მჭიდრო კავშირში მყოფ ,,ჰეზბოლაჰასა” და სომხური
დიასპორის ორგანიზაცია ,,ასალასს”. ამ უკანასკნელის საშუალებებსა და კავშირებს კარგად იყენებს
სირიის სამხედრო დაზვერვა კავკასიური პოლიტიკის გატარებისას. ამას გარდა, ჩეჩენ მებრძოლებს
შეხვდა სირიის სამხედრო დაზვერვის რეზიდენტი ლიბანში - გხაზი კნაანა. საფრანგეთის
სპეცსამსახურების მონაცემებით ჩეჩნეთში იმყოფება სირიული წარმოშობის ,,ოთხასამდე მოხალისე”,
თუმცა აქვე აღსანიშნავია, რომ მათი უმრავლესობა აღმოჩნდა აღნიშნული საველე მეთაურების
ფორმირებებში (მოგვიანებით, 1999-2000 წ.წ., სწორედ კადიროვი და იამაევი გახდნენ პრომოსკოვური
ჩეჩნური ადმინისტრაციის ხელმძღვანელები).
საგულისხმოა ერთი საინტერესო ფაქტიც, რომელიც უშუალოდ უკავშირდება საქართველოს.
ბრიტანული პრესის ცნობებით, ზემოაღნიშნულ პერიოდში სირიის მიერ კონტროლირებად ბექაას
ხეობაში გამოჩნდა საქართვლოში ნომერ პირველ ტერორისტად ცნობილი, საქართველოს უშიშროების
სამსახურის ყოფილი შეფი, იგორ გიორგაძე (როგორც ჩანს ერთ-ერთი სამხედრო ინსტრუქტორის
როლში), რასაც მოსდევს 1998 წლის 9 თებერვალს საქართვლელოს პრეზიდენტ ედუარდ შევარდნაძეზე
განხორციელებული სამხედრო-დივერსიული თავდასხმა, რომელიც თავის თავზე აიღო სწორედ სალმან
რადუევმა. პარალელურად, სომხეთში იმავე წლის 2 თებერვალს განხორციელდა უსისხლო სახელმწიფო
გადატრიალება, კერძოდ, ბოლო დროს დასავლეთზე ორიენტირებული პრეზიდენტი ლევონ-ტერ
პეტროსიანი (სირიაშია დაბადებული) შეიცვალა მოსკოვის მიმართ ლოიალურად განწყობილი
პოლიტიკოსით, სახელდობრ, პრეზიდენტად დაინიშნა რობერტ კოჩარიანი, რომელიც სხვათა შორის
უმახლოეს პერიოდში შეხვდა ახლო აღმოსავლეთის სომხური დიასპორის წარმომადგენლებს. ასევე
საყურადღებოა, რომ იმავე დღეებში, კერძოდ, 4-5 თებერვალს ბაქოში აზერბაიჯანის სპეცსამსახურების
მიერ აღკვეთილ იქნა პრეზიდენტ ჰეიდარ ალიევზე თავდასხმის კონკრეტული ფაქტი. ყველივე ეს კი,
საეჭვოდ ემთხვევა სამხრეთ კავკასიაში თურქეთისა და აშშ-ის გავლენის გაძლიერების პერიოდს (იგივე
ბაქო-ჯეიჰანის ნავთობსადენის პროექტის რეალურად განხორციელების დაწყების პროცესს). რაც შეეხება
ჩრდილოეთ კავკასიას, ჩეჩნეთს, აქაც იმავე პერიოდში, კერძოდ, 1998 წლის მაის-ივლისში უკიდურესად
იძაბება ვითარება, რაც ე.წ. ,,ვაჰაბიტებსა” (ხატაბი, იანდარბიევი, ბასაევი, ბარაევი) და სუფიტური
ისლამის მიმდევრებს შორის (კადიროვი, იამაევი, მასხადოვი) სამოქალაქო ომის დაწყებით ვლინდება.
ამის შედეგად, რუსეთს ეძლევა უნიკალური შანსი მოამზადოს ნაყოფიერი ნიადაგი მეორე ე.წ. ,,ჩეჩნური
სამხედრო კამპანიის” დასაწყებად, რაც კიდევაც განხორციელდა 1999-2000 წლებში.
ამ ეტაპზე გამოიკვეთა ზოგადი ტენდენცია, სირია გახდეს ანტიტერორისტული კოალიციის შემდეგი
სავარაუო სამიზნე. აშშ-ის პრეზიდენტის თანაშემწემ ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებში, რაის
77
კონდოლეზმა არაბული ქვეყნის ერთ-ერთი ტელევიზიისათვის მიცემულ ინტერვიუში გააფრთხილა
სირიის ხელმძღვანელობა, თავი შეიკავოს ტერორისტების მხარდაჭერის პრაქტიკისაგან. თუმცა ახლო
აღმოსავლეთში შექმნილი ბოლოდროინდელი მოვლენები გარკვეულწილად საპირისპირო ტენდენციაზე
მეტყველებს. აქედან გამომდინარე, ჰიპოთეტური სცენარის განხორციელების შემთხვევაში, თუკი
კოალიცია მიაყენებს დარტყმებს სირიას, არ არის გამორიცხული იგივე უკონტროლო აფხაზეთის
ტერიტორიაზე თუნდაც ,,ჰეზბოლაჰისა” და ,,ჰამასის” მებრძოლების კავკასიაში გამოჩენა,
განსაკუთრებით კი, სამხრეთ კავკასიის ზონაში დესტაბილიზაციის შექმნის მიზნით, მით უფრო,
როდესაც მათ ასეთი გამოცდილება უკვე შეიძინეს.
ვახტანგ მაისაია

4. რელიგიური დაპირისპირება ირლანდიაში

რა ფაქტორებმა განაპირობეს ირლანდიის გაყოფა და რითი არის გამოწვეული
ჩრ.ირლანდიაში დაუსრულებელი კონფლიქტების არსებობა პროტესტანტ და კათოლიკე
მოსახლეობას შორის.ზოგიერთი მიიჩნევს რომ ეს ყოველივე გამომდინარეობს განსხვავებული
რელიგიური მიკუთვნობელობიდან, ზოგი კი თვლის რომ რელიგია უბრალოდ იარლიყია და
საქმე გვაქვს ნაციონალურ განსხვავებულობასთან.
„რელიგია როგორც კონფლიქტის წყარო თუ კონფლიქტის გადაწყვეტის შესაძლებლობა?“
1998 წლის ოსლოს დეკლარაცია რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების შესახებ აცხადებს, რომ:
„რელიგიები და აღმსარებლობები ასწავლიან მშვიდობასა და კეთილ ნებას“. მშვიდობა და
შერიგება, ყველა რელიგიური დოქტრინის არსებითი ნაწილია. მაშინ, რატომ ხდება, რომ დღეს
მოწმენი ვართ რელიგიების სულ უფრო ხშირი თანამონაწილეობისა კონფლიქტებში? ხშირად
რთულია იმის გარჩევა, რელიგია კონფლიქტის საფუძველია თუ ის, უბრალოდ, ბოროტად არის
გამოყენებული სხვა მიზნებისთვის. ამ ორი პოზიციის გამიჯვნა აუცილებელია. თ. კ. ოომმენი
ამბობს, რომ „რელიგია, როგორც ასეთი, არ შეიძლება საკუთარ თავში კონფლიქტის
დამოუკიდებელ წყაროს მოიცავდეს. "თუ კოსოვოს კრიზისს, სუდანსა და ჩრდილოეთ
ირლანდიის მაგალითებს გადავხედავთ რელიგია ძალადობის წყაროდ მაშინ იქცევა, როცა მას
სახელმწიფოსთან, ერთან ან ეთნოსთან აიგივებენ. საერთო მოსაზრებას, რომ კონფლიქტის
მიზეზი პროტესტანტებისა და კათოლიკეების დაპირისპირებაა, ჯონ. დ. ბრიუერი
ეწინააღმდეგება. მან განმარტა:ადვილია იმის დანახვა, თუ როგორ შეუძლიათ ადამიანებს,
განსაკუთრებით კი არაირლანდიელებს, კონფლიქტში რელიგიური დაპირისპირება და იმ
ადამიანების დავა დაიანახონ, ვისთვისაც რელიგიური კუთვნილება იდენტობის ძირითადი
წყაროა. თუმცა, ადამიანთა უმეტესობისთვის, მათი რელიგიური კუთვნილება არ წარმოადგენს
კონფლიქტის მიზეზს. „პროტესტანტი“ და „კათოლიკე“ უბრალოდ იარლიყებია, რომლებიც
სახელმწიფოს ლეგიტიმურობის მიმართ კონტრასტულ პოზიციას წარმოაჩენს.
რომ გავერკვეთ თავად კონფლიქტის არსში აუცილებელია თავდაპირველად გადავხედოთ
აღნიშნული კონფლიქტის მოკლე ისტორიას.
ჯერ კიდევ მე–12 საუკუნის მეორე ნახევარში ინგლისის მეფე ჰენრი მეორემ ისარგებლა
ირლანდიელთა შიდა დაპირისპირებით და თითქმის მთლიანად დაიპყრო კუნძული (მაშინ
ინგლისელებმა მხოლოდ ოლსტერის–მთიანი ჩრ. ირლანდიის დამორჩილება ვერ შეძელს).
დერმოდმა, ლეისტერის მთავარმა, ცოლი მოსტაცა მიტას ერთერთი ტომის ბელადს; ამისთვის,
იგი განდევნილ იქნა თავისი სამფლობელოებიდან და დახმარების საძებნელად გაემგზავრა
ინგლისში, 1167 წ. ინგლისის მეფემ ჰაინრიხ II-მ, რომელსაც უკვე დიდი ხანია ჩაფიქრებული
ჰქონდა ირლანდიის დამორჩილება, 1169 წ. დაავალა ზოგიერთ თავის ბარონს, უწინარეს ყოვლისა
აღედგინათ დერმოდი მის სამფლობელოებში;მე–16 საუკუნიდან ირლანდიელების ერთგულებამ
კათოლიციზმისადმი განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა და ეს აღმსარებლობა მათი
78
ეროვნული თვითიდენტიფიკაციის ერთ–ერთი ძირითადი საყრდენი გახდა. 1594 წლიდან იწყება
აჯანყებები ინგლისის წინააღმდეგ, 1601 წელს ელისაბედ პირველის არმიამ დაამარცხა
აჯანყებულები, რასაც მოჰყვა ანტიინგლისური ციტადელის–ოლსტერის 9 საგრაფოდან 6
საგრაფოს მიწების კონფისკაცია და აქ შოტლანდიელ და ინგლისელ კოლონისტთა ჩასახლება. მე–
17 საუკუნის ბოლოს დაიწყოს ათასობით კათოლიკის გადასახლება საზღვარგარეთ.
ინგლისელები ახდენდნენ მიწების კონფისკაციას და ურიგებდნენ პროტესტანტებს. შეიქმნა ე. წ.
ორანჟისტების საზოგადოებები ანუ ლოჟები, რომლებიც დევნიდნენ და ჩაგრავდნენ კათოლიკურ
მოსახლეობას იმისთვის, რათა ჩაეხშოთ კათოლიკური და ეროვნული ელემენტების ყველანაირი
მოძრაობა; გარდა ამისა, გამოცემულ იქნა სასტიკი კანონები, რომელთა მიხედვითაც ეკლესიის
უმაღლესი წარმომადგენლები უნდა გასახლებულიყვნენ. წარმოიქმნება მთელი რიგი
რევოლუციური კავშირებისა, რომლებიც იმ დროდან თამაშობდნენ დიდ როლს ირლანდიის
ისტორიაში. ინგლისის მთავრობა ერთადერთ გამოსავალს ხედავდა ირლანდიისა და დიდი
ბრიტანეთის შერწყმაში ერთ პარლამენტში. 1801 წ.-დან მოქმედება დაიწყო შეერთებულმა
პარლამენტმა, მაგრამ ღრმა უფსკრულმა, რომელიც წარმოქმნილი იყო მათ შორის ეროვნული და
რელიგიური განსხვავებების შედეგად, არ მისცა ნება ირლანდიას შერწყმოდა ინგლისს ისე,
როგორც შეერწყა მას შოტლანდი.იმისთვის, რათა ერთიანობა ნამდვილად სრული გაეხადათ,
საჭირო იყო, გაეუქმებინათ კათოლიკეთა სამოქალაქო უფლებების შეზღუდვები; მაგრამ ეს გეგმა
წააწყდა წინააღმდეგობას გეორგ III-ის მხრიდან, ამით გაბოროტებულმა კათოლიკებმა უკვე 1802
წ.-დან დაიწყეს ოპოზიციური საზოგადოებების შედგენა, რომელებიც მიზნად ისახავდნენ
ემანსიპაციის (თანასწორუფლებიანობის) გატარებას.საბოლოოდ 1921 წელს კუნძული გაიყო ორ
ნაწილად:სამხრეთის ოცდაექვსმა საგრაფომ ბრიტანეთისგან მოიპოვა დამოუკიდებლობა.
დანარჩენი 6 ჩრდილო–აღმოსავლეთის საგრაფო კი შეუერთდა ბრიტანეთის გაერთიანებულ
სამეფოს.1921 წლის ანგლო–ირლანდიური შეთანხმების თანახმად ჩრ.ირლანდიას თავად უნდა
გადაეწყვიტა თავისუფალი ირლანდიის ნაწილი იქნებოდა თუ ინგლის–შოტლანდიასთნ ერთან
ერთად დარჩებოდა.1968 წელს შეიქმნა „ჩრ.ირლანდიის სამოქალაქო უფლებათა ასოციაცია“,
რომელმაც შეიარაღებული მეთოდების ნაცვლად წამოიწყო მოძრაობა ადამიანის უფლებათა
დაცვის კონტექსტში, და მთელი ყურადღება გამახვილდა ოლსტერელ კათოლიკეთა უფლებების
დარღვევებზე, რომელიც მოიცავდა: ადგილობრივი არჩევნების დემოკრატიულად ჩატარებას,
კათოლიკეების მიმართ დისკრიმინაციის გაუქმებას დასაქმების სფეროში, სპეციალური
უფლებამოსილების აქტის გაუქმებას (ეს აქტი განსაკუთრებულ უფლებებს ანიჭებდა შინაგან
საქმეთა მინისტრს, კონკრეტულად კათოლიკეთა მღელვარების დასამშვიდებლად), ოლსტერის
სპეციალური პოლიციის რეორგანიზაციას, რადგან იგი ფაქტობრივად მხოლოდ პროტესტანებით
იყო დაკონსპექტებული.მშვიდობიანმა აქციებმა დადებითი საზოგადოებრივი აზრი შექმნა
ოლსტერელ კათოლიკეთა შესახებ. საპასუხოდ პროტესტანტებმაც დაიწყეს აქციები და დაიწყო
ორმხრივი დემონსტრაციების ტალღა. ამ დროიდან იწყება ე.წ. არეულობის პერიოდი(The
Troubles).1973 წელს გაიმართა ჩრ.ირლანდიის სუვერენიტეტის რეფერენდუმი, რომელსაც
კათოლიკეებმა ბოიკოტი გამოუცხადეს იმ მოტივით, რომ რეფერენდუმის შედეგი წინასწარ იყო
განსაზღვრული.თუმცა 1998 წლის „წითელი პარასკევის შეთანხმებამ“ ახალი იმედები გააჩინა.
ჩრდილოეთ ირლანდიის მოსახლეობის დაახლოებით 55% პროტესტანტია, ხოლო 45%
კათოლიკე.ორივე ერთობა პრობლემის სხვადასხვა ასპექტს უსვამს ხაზს. პროტესტანტები უფო
მეტ პრობლემას ხედავen კონსტიტუციურ და უსაფრთხოების თვალსაზრისით, ისინი უფრო
მეტად დაინტერესებულნი არიან ბრიტანეთთან კავშირის შენარჩუნებით და წინააღმდეგობის
გაწევა აღიქმება ერთიანი ირლანდიისთვის საფრთხედ. კათოლიკური ხედვა იყოფა ორად:
ზოგიერთი მიიჩნევს, რომ ეს არის ეროვნული, ნაციონალური ბრძოლა თვითგამორკვევისთვის.
სხვები კი უდგებიან მას როგორც პრობლემას კორუფციასა და მთავრობებს შორის
თანმიმდევრული არჩევნების უსამართლო პრაქტიკისა 1920იანი და 1970იანი წლების შუა
79
პერიოდში, რომელიც ჩამოაყალიბებდა ისეთ საზოგადოებას, რომელშიც კათოლიკებიც და
პროტესტანტებიც მშვიდობიანად იცხოვრებდნენ.
ჩრდილო ირლანდიის გამოყოფის ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზი იყო რელიგიური
ფაქტორი. იმ დროს როდესაც მთლიანად ირლანდიაში კათოლიკები ცხოვრობდნენ, ჩრდილო
ირლანდიის ტერიტორიაზე პროტესტანტები ცხოვრობდნენ (მათ შორის თავად ეთნიკურად
ირლანდიელიც იყო პროტესტანტი, რომელიც თავის თავს უკვე ბრიტანელად მიიჩნევდა).
ჩრდილო ირლანდიაში დაარსებულმა ორგანიზაციამ „ფორთოხლისფერიანმა საძმომ“ (რომელიც
დაარსებაშიც ბრიტანეთის სპეცსამსახურები აქტიური ძალისხმევით)1921 წ ირლანდიის
დამოუკიდებლობის დროს, ფორთოხლისფერმა ორდენმა დიდი როლი ითამაშა, ჩრდილო
ირლანდიის ისტორიაში. მათ მოახერხეს ყველა პროტესტანტის შეკრიბა დაახლოებით 70 ათასი
კაცის და მათი მეშვეობით შეძლეს კათოლიკებთან დაპირისპირება.
ისინი იმართებიაn - დიდი ფორთოხლისფერ ირლანდიის ლოჟებით, რომლებშიც
იმყოფება 373 ადამიანი.
12 ივლისი ორდენის შექმნის დღე გახდა ჩრდ. ირლანდიის დღესასწაულის დღე.
სწორედ ფორთოხლისფერიანმა საძმომ, გააღვივა რელიგიური კომფლიკტი
ირლანდიელებს შორის. ერთ-ერთი მოვლენა, რომლის გამოაშკარავებასაც ხელი შეუწყო
ფუნდამენტალიზმმა, ეთნიკური ნაციონალიზმია. ასე მოხდა ჩრდილოეთ ირლანდიაში სადაც
ევანგელისტური პროტესტანტიზმის აღმავლობა 1969 წლის ბობოქარი მოვლენების ერთ-ერთი
შედეგი იყო.
იან პეისლის მიერ გამოყოფილი თავისუფალი პრესვიტერიანული ეკლესიისა და
დემოკრატიული იუნიონისტთა პარტიის მეშვეობით პოლიტიკურად ორგანიზებული ოლსტერის
ფუნდამენტალიზმი ირლანდიის გაერთიანებას კათოლიციზმისა და რომის გამარჯვებას
უთანაბრებდა. თვით პეისლი აქტიურად არასოდეს უწყობდა ხელს ამბოხებას, მაგრამ, მისი
განცხადებით, თუ გაერთიანება გაგრძელდებოდა, ეს პროტესტანტთა შეიარაღებულ
წინააღმდეგობას გამოიწვევდა. პროტესტანტ, ისევე როგორც ფუნდამენტალისტ მშორომელთა
მიმართ აპელირების მეშვეობით პეისლიმ და მისმა მომხრეებმა „რკინისებურ უდრეკი ნებით“
აღჭურვეს ოლსტერის იუნიონიზმი და გზა გადაუღობეს იმ პოლიტიკურ მოძრაობებს.
რომელთაც. საბოლოო ანგარიშში, ირლანდიის გაერთიანებისთვის შეეძლოთ მიეღწიათ.
ბრიტანელების ხელშეწყობით ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი მოძრაობა ჩრდილო
ირლანდიაში გადაიზარდა რელიგიურ კონფლიკტად კათოლიკებსა და პროტესტანტებს შორის.
ირასთვის3 მთავარი მამოძრავებელი ძალა რელიგია არ ყოფილა, მათი იდეალი არა
კათოლიკობის გამარჯვება არამედ ირლანდიის მთლიანად განთავისუფლებაა და გაერთიანება
წარმოადგენდა, რაც განასხვავებს იუნიონისტებისგან, რომლებიც ამ ბრძოლას წარმოაჩენენ
რელიგიურ კუთხით. ირა ოფიციალურად დაარსდა 1916 წელს. იგი აქტიურად მოქმედებდა
ირლანდიის განთავისუფლებაში. ძირითადად იმ პერიოდში პარტიზანულ ომებს, აფეთქებებს,
ბრიტანელ მაღალჩინოსნების მკვლოლობებით იყო დაკავებული (ანუ ის რასა დღეს ჩვენ
ტერორიზმს ვუწოდებთ, თუმცა იმ პერიოდში და დღესაც კი, ირლანდიის
განთავისუფლებისთვის წარმოებულ ომს ისტორიკოსები არ აღიქვამენ როგორ ტერორისტების
ომს კანონიერ ხელისუფლების წინააღმდეგ, არა ამ ომს ისტორიკოსები წარმოაჩენენ როგორც
სამართლიან ომს დამოუკიდებლობისათვის) დღეს დღეობით ირა-ს მიზანია გაანთავისუფლოს

3
ირლანდიის დროებითი რესპუბლიკური არმია (ინგლ. Provisional Irish Republican Army, PIRA) — ირლანდიის ეროვნულ-
განმათავისუფლებელი ორგანიზაცია, რომლის მიზანიც იყო დიდი ბრიტანეთისაგან ჩრდილოეთ ირლანდიის სრული
დამოუკიდებლობა. დაარსდა 1969 წელს, ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის დაშლის შედეგად. 1972 წელს
გამოაცხადა დროებით ცეცხლის შეწყვეტა, რომელიც გაგრძელდა 26 ივნისიდან 9 ივლისამდე. ორგანიზაცია ჩართული
იყო 1972-1998 წლების ოპერაციებსა და ტერაქტებში, რომელიც გაიმართა ჩრდილოეთ ირლანდიასა და დიდ
ბრიტანეთში.
80
ირლანდია, მათ შორის უმთავრესი გააერთიანოს ჩრდილო ირლანდია (ოლსტერი)
ირლანდიასთან. მას უპირისპირდება ბრიტანული ძალოვანი ორგანიზაციები და ასევე
პროტესტანტული ტერორისტული დაჯგუფება, „ოლსტერის ლოიალიზმი“4.
არსებობს ნეოკონსერვატორული თეორია, რომლის მიხედვითაც თუ კი გინდა
საზოგადოება ერთიანი იყოს, უნდა შექმნა მტრის ხატი. ბრიტანელებმა მტრის ხატად ოლსტერში
კათოლიციზმი შექმნეს. და სწორედ რელიგიურ გრძნობაზე აპელირებენ დღემდე.
როგორ ახერხებენ ბრიტანელები რელიგირუ გრძნობებზე აპელირებას?
მარტივად! ბრიტანელებმა შექმნეს ირას ალტერნატიული ტერორისტული დაჯგუფება,
რომლების ძირითადი მიზანი არა ირას წვრების განადგურება არამედ კათოლიკეების მოკვლა.
სწორედაც ამ გზით შეძლეს ბრიტანელებმა რელიგიური კონფლიქტის გაჩაღება.
დიდ ხნიანი მოლაპარაკებების შემდეგ ბრიტანეთსა და ირლანდიას შორის 1993 წ 14
დეკემბერს ხელი მოეწერა (დაუნგ-სტრიტის დეკლარაციას) რომლითაც მხარეები უარს ამბობდნენ
ძალადობის ყველანაირი ფორმის გამოყენებაზე და უნდა შექმნილიყო საერთო პარტლამენტი და
ხელისუფლება ჩრდ. ირლანდიაში. მაგრამ ხელშეკრულების განხორციელება გადაიდო რადგან,
ამ დროს ირამ ტერაქტები მოაწყო ტყვიამრქვევით ჩაცხრილ ლონდონის აეროპორტი ჰიტროუ.
1994 წ გაზაფხულზე ირამ გამოაცხადა „სამხედრო ოპერაციების შეწყვეტი შესახებ“ მაგრამ
ბრიტანულ-ირლანდიურ ხელშეკრულების შემდეგ, მათ უარი განაცხადეს განიარაღებაზე
2005 წ ირას ხელმძღვანელებმა ოფიციალურად განაცხადეს შეიარარებული მოქმედების
შეწყვეტის შესახებ, იარაღის ჩაბარების შესახებ და კომფლიკტის პოლიტიკურ გადაწყვეტის
შესახებ. დაიწყო მოლაპარაკებების ახალი ეტაპი.
კომისიის უკანასკნელ შეფასებით (2006) ირამ განიცადა რადიკალური ცვლილება. მისი
დიდი სტრუქტურული ნაწილი დაითხოვეს, ხოლო მათი რიცხით შესაბამისად შემცირდა.
დამკვირვებლების თვალსაზრისით ირა აღარ აპირებს ტერორისტულ აქტების მოწყობას და
ოლსტერის შეიარაღებულ დაჯგუფებების დაფინანსებას. კომისიის დასკვნას ირას
მოწინააღმდეგეებიც ეთანხმებიან - იან პეისლი, პროტესტანტულ დემოკრატიულ იუნიონისტური
პარტიის ლიდერი აღნიშნავს რომ ირამ დიდი პროგრესი განიცადა იმით რომ ტერორისტულ
აქტებზე უარი განაცხადა.
2006 წ ოქტობმერში შოტლანდიის ქ. სენტ-ენდრიუში დაიწყო მოლაპარაკებები ჩრდილო
ირლანდიის ყველა პარტიის ლიდერს, ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტერს და ირლანდიის შორის,
რომ ოლსტერისთვის გადაეცათ ადგილობრივი სამთავრობო ორგანოები.

5. სეპარატიზმი აფრიკისა და აზიის სახელმწიფოებში

თანამედროვე მსოფლიოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრობლემა-სეპარატიზმი

დამახასიათებელია არამარტო ევროპული სახელმწიფოებისა და პოსტსაბჭოურ სივრცისათვის,
არამედ ეს პრობლემა სერიოზულ საფრთხეს უქმნის მსოფლიოს დანარჩენი რეგიონების
სახელმწიფოებსაც. ბოლო მოვლენებმა ყოფილ იუგოსლავიაში და კერძოდ დასავლეთის
სახელმწიფოების მიერ კოსოვოს აღიარებამ საშიში პრეცენდენტი შექმნა, რომლის მოსალოდნელი
შედეგებიც ახლო მომავალში ევროპის მთელ რიგ სახელმწიფოებს დიდ თავსატეხს გაუჩენს. ეს
პრობლემა მთელი სიმწვავით დგას აფრო-აზიურ მთელი სახელმწიფოებშიც. ევროპისა და
პოსტსაბჭოური სივრცისაგან განსხვავებით აფრო-აზიურ სახელმწიფოებში აღნიშნული
პრობლემა მთელი რიგი სპეციფიურობით გამოირჩევა, თუმცა მიზანი ორივე შემთხვევაში ერთია
– ამა თუ იმ ეთნიკური ჯგუფის ინტერესებიდან გამომდინარე, დამოუკიდებელი სახელმწიფოს

4
http://nukriko.blogspot.com/2013/02/blog-post_8240.html
81
წარმოქმნა. აფრო-აზიურ სახელმწიფოებში სეპარატიზმის პრობლემა ხშირ შემთხვევაში
რელიგიურ საბურველშია გახვეული, რაც აღმოსავლეთისათვის აუცილებელ ატრიბუტს
წარმოადგანს. აფრო-აზიური სახელმწიფოების მიერ დამოუკიდებლობის მიღების დროს მთელი
რიგი საკითხები, როგორიცაა სახელმწიფო საზღვრები, მოსახლეობის რელიგიური მრწამსი, თუ
სეზონური ხასიათის მიგრაციული პროცესები მათი მეტროპოლიების მიერ სრულიად
შეგნებულად იქნა „დავიწყებული”. ეს ფაქტი ახალგაზრდა სახელმწიფოებს შორის არაერთი
სისხლიანი კონფლიქტის მიზეზი გახდა. აფრო-აზიური სახელმწიფოების საზღვრების საკითხი
ყოველთვის აქტუალური იყო და არაერთი დისკუსიის საგანი გამხდარა ჯერ კიდევ სანამ
დამოუკიდებლობას მიიღებდნენ. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით არაერთი კონფერენცია
მათ შორის სხვადასხვა კონფერენციებსა და შეხვედრების დროს. მაგალითად, 1945 წელს
მანჩესტერში ჩატარებულ მეხუთე პან აფრიკულ კონგრესზე საზღვრები, რომელიც არსებობდა ამ
სახელმწიფოებს შორის განიხილებოდა როგორც მათი მეტროპოლიების მიერ სპეციალურად
გავლებული, რათა გაეხლიჩათ „დასავლეთ აფრიკის ხალხების ერთიანობა”. იმავე დროს
საყოველთაო მხადჭერა გამოუცხადეს ეთიოპიის იმპერატორის ხაილე სელასიას გეგმებს
ეთიოპიის საზღვრებში სომალელების და ერითრეას ტერიტორიის მოქცევის შესახებ, მაშინ
როდესაც ეს კოლონიები ჯერ კიდევ იტალიის, საფრანგეთის და დიდი ბრიტანეთის კუთვნილება
იყო. დამოუკიდებლობის მიღებასთან დაკავშირებით გამოწვეული ეიფორია იმდენად დიდი
იყო, რომ აფრიკის ახალგაზრდა სახელმწიფოთა ლიდერები მათ შორის არსებულ პრობლემებს
ლამის მხოლოდ საზღვრების გასწორებაში ხედავდნენ. 1958 წელს აკრაში ჩატარებულ
კონფერენციაზე მიღებულ იქნა სპეციალური დადგენილება, რომლის თანახმად უნდა
გაეუქმებინათ, ან კორექტირება გაეკეთებინათ ყველა იმ საზღვრისათვის, რომელიც 1945 წელს
მანჩესტერის კონფერენციაზე მონაწილე ქვეყნებს შორის იქნა მიღებული, რადგან მათი არასწორი
ინტერპრეტაცია შეიძლება ახალი კონფლიქტის მიზეზი გამხდარიყო. მიუხედავად ამ
რეკომენდაციებისა საზღვრების საკითხი მაინც ვერ მოგვარდა, რადგან აფრიკის მრავალი
პოლიტიკური პარტია, რომელიც შემდეგში მართლაც ახორციელებდა საზღვრების
კორექტირებას, ახალ უხერხულობაში ვარდებოდა, რადგან საზღვრების კორექტირება ხშირ
შემთხვევაში ნაჩქარევი და არასწორი იყო და შესაბამისად ახალი კონფლიქტის მიზეზი
გამხდარა… აფრიკისაგან განსხვავებით, აზიის ქვეყნებში კოლონიურ პერიოდში
დამკვიდრებულ საზღვრებზე ერთიანი აზრი არ იყო: იყვნენ როგორც მოწინააღმდეგეები ასევე
მომხრეები. ზოგიერთ მათგანს არ აკმაყოფილებდა კოლონიური პერიოდის საზღვრები და სურდა
ქვეყნის ტერიტორიების გაფართოება. მაგალითად, იორდანიის სამეფოს მმართველი დინასტია
მოითხოვდა თავის ტერიტორიის გაფართოებას და „დიდი სირიის” შექმნას სირიის, ლიბანის და
პალესტინის ტერიტორიების შემოერთებით. ეს ამბიციური გეგმა ნაწილობრივ მართლაც იქნა
რეალიზირებული, როდესაც XX საუკუნის 40 -იან წლებში იორდანიამ კონტროლი დაამყარა
პალესტინის ტერიტორიის მნიშვნელოვან ნაწილზე. მაშინ, როდესაც აღნიშნული ტერიტორია
გაერომ სპეციალურად პალესტინის სახელმწიფოს შექმნისათვის გამოყო… ასეთივე გეგმები
გააჩნდა ერაყის მონარქიულ რეჟიმსაც, რომელიც ლამობდა თავისი ქვეყნის შემადგენლობაში
შეეყვანა იორდანიის, სირიის, ლიბანის და პალესტინის ტერიტორიები. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ
გეგმას მხარს უჭერდა ერაყის პოლიტიკური ელიტის დიდი ნაწილი, მაგრამ მან არ ჰპოვა
მხარდჭერა ამ ქვეყნების მოსახლეობაში და საბოლოოდ სირიამ და ლიბანმა მიიღეს
დამოუკდებლობა იმ საზღვრებში, რომელიც მათ კოლონიურ პერიოდში გააჩნდათ.
საგულისხმოა, რომ ტაილანდის მმართველი დინასტიაც ამ გზით ცდილობდა თავისი
ტერიტორიული პრობლემის გადაჭრას. მეორე მსოფლიო ომის დროს იაპონიის თანხმობით მან
მოახდინა ბირმის და მალაის საზღვრისპირა რაიონების ოკუპაცია, მაგრამ ომის დამთავრების
შემდეგ იძულეული გახდა დაებრუნებინა ის დიდი ბრიტანეთისთვის. ავღანეთმა 1947 წელს არ
მიიღო ბრიტანეთის ინდოეთის სტატუსის შეცვლა იმ ნაწილში, რომელიც ეხებოდა იმ
82
ტერიტორიებს, სადაც პუშტუნთა ტომები ცხოვრობდნენ, 1949 წელს გააუქმა ხელშეკრულება დიდ
ბრიტანეთთან, სადაც პუშტუნთა ტერიტორიები ჩართული იყო ბრიტანეთის ინდოეთის
შემადგენლობაში., ანუ ფაქტობრივად, უარი განაცხადა ავღანეთ-პაკისტანის საზღვრის ცნობაზე.
აფრიკის სახელმწიფოების უარი, ეცნოთ კოლონიური საზღვრები ერთი მხრივ განპირობებული
იყო ამ ხალხების კულტურული, ეთნიკური და სხვა სახის მჭიდრო ისტორიული
ურთიერთობებით, ასევე ამ ქვეყნების მმართველი წრეების მცდელობით, დეკოლონიზაციის
პირობებში, გაეფართოვნებინათ თავიანთი სახელმწიფოების ტერიტორიები. ზოგიერთმა
მათგანმა ყოფილ მეტროპოლიასთან მოლაპარაკების საშუალებით მოახერხა კიდეც საზღვრების
გაფართოება სხვა ქვეყნების ხარჯზე. ამის კარგი მაგალითია დასავლეთ საჰარა, ერითრეა,
დასავლეთ ირანი, სადაც არ ჩატარებულა რეფერენდუმი მათი ქვეყნის მომავალზე და ისინი
სხვადასხვა პოლიტიკური მიზნების გათვალისწინებით ყოფილმა მეპატრონეებმა მათზე
პრეტეზიის მქონე ქვეყნებს – მაროკოს, მავრიტანიას და ეთიოპიას დაუთმეს. აფრიკის
ქვეყნებისაგან განსხვავებით, აზიის სახელმწიფოებში ეროვნულგანმათავისუფლებური მოძრაობა
კოლონიური საზღვრების შენარჩუნების მოთხოვნით გამოდიოდა (ინდოეთი, ბირმა, ცეილონი და
ა.შ) მიუხედავად ამისა, საზღვრების შეცვლა მაინც მოხდა, რაც იქ არსებული რელიგიური
დაპირისპირების მიზეზი გახდა. კერძოდ, მუსლიმანური ლიგის. მოთხოვნამ, ისლამური
სახელმწიფოს შექმნის შესახებ, ბრიტანეთის ყოფილი კოლონია-ინდოეთი ორ ნაწილად დაჰყო –
ინდოეთის კავშირად და პაკისტანად. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ დეკოლონიზაციის
პირობებში, მიუხედავად ზოგიერთი სახელმწიფოს ტერიტორიული ამბიციებისა, უმრავლეს
შემთხვევებში ახლადგანთავისუფებული სახელმწიფოების დიდმა ნაწილმა აღიარა კოლონიური
საზღვრების არსებობა. ისინი უარს ამბობდნენ კოლონიური საზღვრების გაფრთოებასა და
შეცვლაზე, რადგან მალე ყველამ დაინახა თუ რა შეიძლება მოჰყოლოდა კონფლიქტს საზღვრების
შეცლის შესახებ, თანაც უნივერსალური საშუალება მოდავე მხარეებს შორის დავის გადაწყვეტისა
არ არსებობდა. ხოლო გაუაზრებელ მოქმედებას შეეძლო ჩაეთრია ბევრი სახელმწიფო
გაუთავებელ სამხედრო კონფლიქტში. მიუხედავად ამისა, აზიისა და აფრიკის ზოგიერთი
სახელმწიფო ვერ აცდა ამ პრობლემას და იქ კონფლიქტები ახლაც მიმდინარეობს. აფრიკის
კონტინენტზე ახლადწარმოქნილი ქვეყნების საზღვრების ურღვევობის შესახებ იურიდიული
ნორმები პირველად დაფიქსირებულ იქნა 1964 წელს მიღებულ აფრიკის ერთიანობის
ორგანიზაციის დოკუმენტებში. მეორედ მსგავსი დოკუმენტი მიიღეს მიუმხრობელ
სახელმწიფოთა მეთაურების მეორე კონფერენციაზე. ასე, რომ აფრიკის და აზიის
სახელმწიფოების დიდმა ნაწილმა ვალდეულება აიღო დაეცვა ის საზღვრები, რომელშიც ისინი
არსებობდნენ დამოუკიდებლობის მიღების მომენტში მეორე მნიშვნელოვანი პრობლემა,
რომელსაც აფრიკისა და აზიის სახელმწიფოები თავიანთი არსებობის პირველივე წლებიდან
წააწყდნენ იყო მოსახლეობის ეთნოუმცირესოებების მხრიდან თვითგამორკვევის უფლების
მინიჭებისა და საკუთარი სახელმწიფოს შექმნის მოთხოვნა. ასეთი მოთხოვნები ქვეყნის
ეთნიკური და კონფესიალური უმრავლესობის და მათი პოლიტიკური ლიდერების დიდ
უკმაყოფილებას იწვევდა. თავიანთი პოლიტიკური და ეკონომიური ინტერესებიდან
გამომდინარე, მათ მხარს უჭერდნენ ყოფილი მეტროპოლიებიც, რომელთა წაქეზებით
ახლადწარმოქმნილი ქვეყნების მთავრობები დომინანტი ეთნოსის ზეწოლის შედეგად
ცდილობდნენ აქცენტი გაეკეთებინათ „ნაციონალური ერთობის” იდეაზე, რომელიც
ფაქტობრივად გულისხმობდა ეთნო უმცირესობის ასიმილაციას და მის უნიფიკაციას დომინანტ
ეთნოსთან ენობრივი, რელიგიური და პოლიტიკური თვალსაზრისით. ასეთი პოლიტიკა რა თქმა
უნდა იწვევდა ეთნოუმცირესობების პროტესტს, რომელიც შემდგომში გარკვეულ წილად
დეზინტეგრაციულ პროცესებში გადაზრდილა… აზიისა და აფრიკის პოლიეთნიკურ
სახელმწიფოებში მთავარ პოლიტიკურ და იდელოგიურ პოსტულატად აყვანილი არის „ერთიანი
ნაციის” პრინციპი, რომელიც არ ითვალისწინებს იმაზე მეტი ავტონომიური უფლებების მიცემას,
83
რაც ამ ქვეყნების კანონმდებლობით არის გათვალისწინებული, ხოლო დამოუკიდებელი
სახელმწიფოს შექმის მოთხოვნა აღქმული არის, როგორც გამოწვევა ცენტრალური
ხელისუფლებისა და მისი სტრუქტურების წინააღმდეგ. ცხადია, აზიისა და აფრიკის ყველა
სახელმწიფოში, ევროპისაგან განსხვავებით, სადაც შესაძლებელია პროსეპარასტისტული
პარტიების საქმიანობა კანონმდებლობის ფარგლებში, სეპარატისტული საქმიანობა
კანონმდებლობით აიკრძალა. ამის გამო, აზიის და აფრიკის ქვეყნებში სეპარატიზმმა
შეიარაღებული ბრძოლის ფორმები მიიღო. სეპარატისტთა მიზნები ამ ქვეყნებში იყო და არის
პოლიეთნიკური სახელმწიფოდან გარკვეული ტერიტორიის გამოყოფა, რომელიც
ეთნოუმცირესობას უკავია, სადაც ის უმრავლესობას შეადგენს რელიგიური თუ ენიბრივი
თვალსაზრისით. თავიანთი მოთხოვნების დასასაბუთებლად ისინი აქტიურად იყენებენ გაეროს
დოკუმენტებს, რომელიც ხალხთა უფლებებს შეეხება. მიუხედავად ამისა, მათი მცდელობა
უმრავლეს შემთხვევაში არეფექტურია, რადგან საერთაშორისო თანამეგობრობა, საერთაშორისო
ხასიათის ვალდებულებებიდან გამომდინარე, არ სცნობს ასეთ მოთხოვნებს.. აქვე უნდა
აღვნიშნოთ, რომ სეპარატისტული მოძრაობები ყოველთვის დაკავშირებულია მეზობელი
სახელმწიფოების გარკვეულ ინტერესებთან, ან პოლიტიკურ დაძაბულობასთან რეგიონში.
მაგალითად ისრაელს დიდი ხნის განმავლობაში გართულებული ურთიერთობა ჰქონდა
მეზობელ არაბულ სახელმწიფოებთან და ეხმარებოდა სეპარატისტულ მოძრაობას სუდანში, ასევე
ეხმარებოდა ეთიოპიის იმპერატორის რეჟიმს ადგილობრივი სეპარატისტების წინააღმდეგ.
მსგავსი მდგომარეობაა ირანსა და ერაყს შორის ქურთი სეპარატისტების მიმართ საზღვრის ორივე
მხარეს, რომლებიც მძევლად იქცნენ მათი პოლიტიკური ამბიციებისა. ასეთივე სიტუაციაა
ინდოეთსა და შრი-ლანკას შორის, სადაც ორივე ქვეყანაში მცხოვრები თამილები იბრძვიან შრი-
ლანკის ცენტრალური ხელისუფლების წინააღმდეგ და ა.შ. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ
სეპარატისტულ მოძრაობებს აზიისა და აფრიკის ქვეყნებში დიდი ხნის ისტორიული საფუძვლები
გააჩნია, რაც ზოგადად დაკავშირებულია პოლიეთნიკური ქვეყნების შიდა განვითარების
პოლიტიკური თუ ეკონომიური ხასიათის პრობლემებთან, სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების
ბრძოლასთან პოლიტიკური ძალაუფლებისათვის და ა.შ; მაგრამ სეპარატისტულ გამოსვლებს
ზოგიერთ შემთხვევებში გამართლება ნამდვილად აქვთ, გამომდინარე იმ ფაქტიდან, რომ მათი
პოლიტიკური მოთხოვნები ეყრდნობა დისკრიმინაციულ პოლიტიკას ეროვნული
უმცირესობების მიმართ, რადგან აზიისა და აფრიკის უმრავლეს ქვეყნებში პოლიტიკური
ბელადები ერთპიროვნულად მართავენ ამ ქვეყნებს და სულაც არ აწუხებთ ევროპული ხასიათის
დემოკრატიული ფასეულობები, რაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, თუ მხედველობაში მივიღებთ ამ
ხალხების ცნობიერებას და მენტალობას. ხშირ შემთხვევაში ამ ქვეყნებში სეპარატისტული
ბრძოლა ბარბაროსულ ფორმებს ღებულობს, რასაც ცენტრალური ხელისუფლების მხრიდან
არაადეკვატური ზომების გამოყენება ახლავს თან. აზიისა და აფრიკის ქვეყნებში არსებული
სეპარატისტული მოძრაობების ასეთი ისტორიის ფონზე, მეტად საშიშ პრეცენდენტად შეიძლება
ჩაითვალოს კოსოვოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღიარება, რადგან ასეთი
ცალმხრივი დამოკიდებულება პრობლებისადმი ხელ ფეხს უხსნის სეპარატისტული
ტენდენციების გაძლიერებას არამარტო ევროპასა და პოსტსაბჭოურ სივრცეში, არამედ მთელ
მსოფლიოში და განსაკუთრებით სეპარატიზმისათვის მეტად ნოყიერ გარემოში-აზიისა და
აფრიკის სახელმწიფოებში.

literatura

84
 1. თანამედროვე ისლამის როლი მსოფლიო გეოპოლიტიკაში (რეგიონული
პროცესების მაგალითზე) ვახტანგ მაისაია/თბ.
2. ე. ჰეივუდი. პოლიტიკური იდეოლოგიები 356 გვ
3. ზურაბ აბაშიძე - „ცივი ომი, წარსული თუ დღევანდელობა?“, 2009წ.
4. http://www.tabula.ge/ge/story/57652-shariati-da-islamizmi
5. https://www.militarium.org/semitism
6. https://www.radiotavisupleba.ge/a/1526690.html/
7. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=4526
8. http://nukriko.blogspot.com/2013/02/blog-post_8240.html
9. http://www.georoyal.ge/?MTID=2&TID=85&id=2043
10. http://dudana.kvirispalitra.ge/?p=11801

9. თემა: კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ლათინურ ამერიკის ერებში.

4. ძირითადი ერები და მათი კულტურა
5. ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგია
6. ევროპის ტრადიციების გავლენა კულტურაზე.

1. ძირითადი ერები და მათი კულტურა

1492 წელს ქრისტეფორე კოლუმბმა ამერიკის კონტინენტი აღმოაჩინა, ახალ

მიწაზე შემოვიდნენ ევროპელები რამაც კატასტროფული შედეგი მოუტანა აცტეკების ,
ინკების და სხვა ამერიკელიხალხების ცივილიზაციებს. დროთა განმავლობაში მთელი ლათინუ-
რი ამერიკის ტერიტორიაზე კოლონიური რეჟიმი დამყარდა, კოლონიზაციას თან
სდევდა დიდი კულტურის მქონე ინდიელი ტომების– აცტეკების, მაიას, კეჩუას, ინკების
განადგურება. ხდებოდა მათი ჩანაცვლება აფრიკელი ზანგებით, რომლებიც ვესტინდოეთის
ქვეყნებში შემოყვანილ იქნენ პლანტაციებზე სამუშაოდ. თანამედროვე სახელმწიფოთა
უმრავლესობა –ესპანეთის ყოფილი კოლონია იყო. 19-ე საუკუნეში ეროვნულ–
განმანთავისუფლებელი ბრძოლების შედეგად, ლათინურ ამერიკაში შეიქმნა სუვერენული
სახელმწიფოები: ჰაიტი (1804 წლიდან) ეკვადორი, მექსიკა, ჩილე, პარაგვაი, კოლუმბია,
ვენესუელა,არგენტინა, კოსტა–რიკა, ნიკარაგუა, პანამა, პერუ, ბრაზილია,ურუგვაი, ბოლივია.
ყველა ამ ქვეყანაში მართვის რესპუბლიკური ფორმა იქნა დაწესებული.
ლათინური ამერიკის მოსახლეობამ მეოცე საუკუნის ბოლოს 500 მლნ კაცს
გადააჭარბა, მოსახლეობის რელიგიური სტრუქტურა ჭრელია თუმცა კათოლიკები ჭარბობენ,
ქრისტიანობის ეს ფორმა აქ ესპანელმა და პორტუგალიელმა დამპყრობლებმა მოიტანეს,
ამას გარდა ბევრი სამხრეთამერიკელი თაყვანს სცემს , ტრადიციულ ადგილობრივ და
აფრიკულ ღმერთებს. ურბანიზაციის დონე 76%-ია . ოკეანის სანაპიროს გასწვრივ
მდებარეობს მსოფლიოს უდიდესი ქალაქები მაღალი ცათამბჯენებითა და ხალხით გადაჭედი-
ლი ქოხების ქალაქებით.
სამხრეთ ამერიკის კულტურა იქ მცხოვრები მრავალი ეთნიკური ჯგუფის ტრადიციების,
ზეგავლენას განიცდის. მაგალითად ბევრ სამხრეთამერიკელს უყვარს ფეხბურთი, რომელიც აქ
ევროპიდან მოვიდა, სამბა რომელიც აფრიკელებმა მოიტანეს, და კერძები რომლებიც ესპანურ
აფრიკულსა და ადგილობრივ ტრადიციებს აერთიანებს. ფეხბურთი სამხრეთამერიკელთა
საყვარელი სპორტია, ხოლო ეროვნული ნაკრების წევრები სახალხოო გმირები არიან. ბავშვები
ფეხბურთს მთელ სამხრეთ ამერიკაში თამაშობენ. ყველა ქალაქსა და სოფელს თავისი გუნდი

85
ჰყავს, საფეხბურთო მოედნები თვით ჯუნგლებში მცხოვრებ ხალხებსაც კი აქვთ. სამხრეთ
ამერიკაში ასევე ხშირად ტარდება კარნავალები, მათჲ უმეტესობა ქრისტიანულ დღესასწაულებს
ემთხვევა, მათ შორის შობას, დიდმარხვასა და აღდგომას. კარნავალი ხალხმრავალი სანახაობაა
მუსიკით, ცეკვებით, ფერად-ფერადი ტანსაცმლით და საჭმელ- სასმელით. ყველა სახის საჭმელს
ნახავთ ასევე ლათინურ ამერიკაში, არგენტინელები და ურუგვაელები ძალიან ბევრ ხორცს ჭამენ,
ბოლივიელებს კი კარტოფილის ათობით სახეობის კერძი აქვთ. ანდებში მცხოვრებთა
ტრადიციული კერძი შედგება შემწვარი ხორცის ლობიოს, ერბოკვერცხის, ბრინჯისა და
ავოკადოსგან ასეთ კერძს ეკვადორში “ჩურასკოს” უწოდებენ. მთელს მსოფლიოშია ასევე
ცნობილი მექსიკური კერძები , მექსიკაში ჩილის 60-ზე მეტი სახეობა მოჰყავთ, ზოგ რეგიონში
კაქტუსისგან დამზადებულ სალათებსაც მიირთმევენ. ლათინური ამერიკის ხალხების
ლიტერატურა, არქიტექტურა, სახვითი ხელოვნება და მუსიკა მსოფლიოს კულტურული
მემკვიდრეობის განუყოფელ ნაწილად იქცა 5.
სხვაობა ლათინურ ამერიკასა და ანგლო-ამერიკას შორის პირობითად
ემყარება ამერიკაში გაბატონებულ ენებს, ვინაიდან რომანულენოვანი და ინგლისურენოვანი
კულტურები განსხვავებულია. აქ არც ერთი არეალი კულტურულად თუ ენობრივად
ერთგვაროვანი არაა; ლათინური ამერიკის მნიშვნელოვან ნაწილში (მაგალითად
მაღალმთიანი პერუ, ბოლივია, გვატემალა და პარაგვაი) გაბატონებულია ადგილობრივი
ამერიკული კულტურები, შედარებით ნაკლებად ინდიელთა ენებიც, ზოგიერთ ნაწილში კი
ძლიერ იგრძნობა აფრიკული კულტურის გავლენა (მაგალითად კარიბის ზღვის აუზში — მათ
შორის კოლუმბიისა და ვენესუელის ნაწილებში). ევროპული წარმომავლობის ხალხი
უმსხვილესი ცალკეული ჯგუფია, რომლებიც ნაწილობრივ ევროპული წარმომავლობის
ხალხთან ერთად მოსახლეობის 80 %-ს] ან უფრო მეტს შეადგენენ.6
მაია, ოლმეკი, ტოტონაკი, საპოტეკი, ტოლტეკი - ამ კულტურებს აერთიანებთ საერთო
ნიშნები: სკულპტურული ძეგლები, არქიტექტურა, სახვითი ხელოვნება და იეროგლიფური
დამწერლობა. არქეოლოგიური მასალიდან ჩანს, რომ ეს კულტურები დაახლოებით
ერთდროულად ვითარდებოდნენ და ერთმანეთზე ძლიერი გავლენა ჰქონდათ.
მაია თავისი ნაწილობრივ გაშიფრული იეროგლიფური დამწერლობით და კომპლექსური
და ზუსტი კალენდრით ოლმეკების კულტურულ მემკვიდრეობას წარმოადგენს, რომელთა
ცივილიზაციის აყვავების ხანა ძვ. წ. XIII საუკუნეა. მაიას უძველესი კვალი პირიქით, მხოლოდ ახ.
წ. III-IV საუკუნეებამდე მიდის. ტეოტიჰუაკანის (დღევანდელი მექსიკა) სამხედრო შტურმის
შემდეგ მაია დაიშალა, მოგვიანებით ისევ აღდგა და თავის კულმინაციას ტროპიკული ტყეების
გეოფიზიკურად არახელსაყრელ პირობებში მიაღწია. VIII საუკუნის შუა ხანებში ოთხი
მნიშვნელოვანი ცენტრი ჩამოყალიბდა (ტიკალი, კოპანი, პალენკუ და კალაკმული), რომელთა
ირგვლივ ბევრი ქალაქი და სოფელი აღმოცენდა. ამ ყველაფრის მიუხედავად არ დასტურდება
ერთი ცენტრალური მაიას სახელმწიფოს არსებობა.
გაურკვეველი მიზეზების გამო, მაგრამ სავარაუდოდ ომების შედეგად IX-X საუკუნეებში
მოსახლეობამ დატოვა ქალაქები და ჯუნგლებს მიაშურა. ამ კატასტროფის შემდეგ მაიას
კულტურა იუკატანის ნახევარკუნძულზე განლაგდა, სადაც X-XIII საუკუნეებში სხვადასხვა
საქალაქო ცენტრები წარმოიშვა. ერთ-ერთი მათგანი, სახელდობრ ჩიჩენ იტცა, აცტეკების
წინამორბედებმა, ტულელმა ტოლტეკებმა დაიპყრეს და თავისი ექსპანსია მთლიანად

https://pacho23.wordpress.com/2010/08/29/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%A0%E1%83
%94%E1%83%97-%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90/
6

https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0
%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90
86
განახორციელეს. ჩიჩენ იტცა, ლეგენდის მიხედვით, 987 წელს დააარსა თვითონ მითოსურმა
გმირმა, ტოლანიდან (ტულა ჩრდილოეთ მექსიკაში) გამოდევნილმა კეცალკოატლმა. XVIII
საუკუნეში ჩიჩენ იტცა დაეცა და იმავდროულად აღზევდა ქალაქი მაიაპანი მერიდის სიახლოვეს,
რომელიც განადგურდა 1441 წელს. როცა ესპანელი დამპყრობლები ცენტრალურ ამერიკაში
ჩავიდნენ, მაიას კულტურა გაქრობის პირას იდგა. დიდი შავი უცნობი ძალის მოახლოებისას 1517
წელს იუკატანის მოსახლეობას გაახსენდა ძველი წინასწარმეტყველება ტეცკატლიპოკას
დაბრუნების შესახებ: „იმ დღეს ყველაფერი დაინგრევა“.
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ჩიაპას ჯუნგლების მიდამოებში კვლავ აღმოჩნდა უცნაური
ტაძრების მიტოვებული შენობები. დღეს მაიას შთამომავლებიდან ორ მილიონზე მეტი
ცენტრალურ ამერიკაში ცხოვრობს და ოცდაათ სხვადასხვა დიალექტზე ლაპარაკობს. ისინი
დღემდე ინარჩუნებენ საკრალურ რიტუალებს მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ოთხ საუკუნეზე
მეტია, კათოლიკეები არიან.
ამერიკის აბორიგენი მოსახლეობის შესახებ ხანგრძლივი დებატები მიმდინარეობდა.
კოლონიზატორებისთვის ინდიელი მუდმივად ცვალებადი ინტერპრეტაციების ობიექტი იყო.
ცნობები ინდიელების შესახებ კოლონიალიზმის ეპოქაში არაფერს ამბობენ თავად
ინდიელებზე. ისინი მხოლოდ ევროპელების წარმოდგენებს ასახავენ: რელიგიურ პურიტანიზმს,
განმანათლებლობისა და რომანტიზმის ეპოქის იდეებს, წარმატების გაზვიადებულ რწმენას და
არაკეთილგანწყობას ადგილობრივი მოსახლეობისადმი. ყველა ამ შეხედულებას საერთო აქვს ის,
რომ კოლონიზატორებისთვის ნაკლებ საინტერესო იყო ინდიელთა რელიგია თუ კულტურა. მათ
არაფრად უღირდათ ხალხის ხოცვა. ახალ ჰოლანდიაში ჯილდოც კი იყო დაწესებული ყოველი
ინდიელის სკალპისთვის. ინგლისელების ბატონობამდე ნიუ იორკისა და სამხრეთ ნიუ ჯერსის
შტატები უკვე „განთავისუფლებული“ იყო ადგილობრივი ინდიელებისგან. ინგლისელებმა
მხოლოდ ფასი მოუმატეს ჯილდოს: მასაჩუსეტში 1703 წელს ერთი ინდიელის სკალპი 60 დოლარი
ღირდა, პენსილვანიაში კაცის სკალპი 134 დოლარად იყო შეფასებული, ქალისა - 50 დოლარად.
აღმოსავლეთ სანაპიროს ინდიელები არ დახოცეს, სამაგიეროდ მათ პრეზიდენტმა ენდრიუ
ჯექსონმა 1830 წელს „Removal Act“-ით მისისიპის დასავლეთით გადასახლება აიძულა. მან ის
ინდიელებიც კი გარეკა მათივე ქვეყნიდან, რომლებიც მონათლულები იყვნენ და ამაყობდნენ
კიდეც იმით, რომ ევროპელთა ცივილიზაციას კარგად ბაძავდნენ. გენერალმა ფილ შერიდანმა
ბიზონები ამოხოცა, რათა ინდიელებისთვის საარსებო საშუალება მოესპო. საზოგადოდ
მიჩნეული იყო, რომ „ველური“ ინდიელი უკიდურეს სიღარიბეში არაჰიგიენურად ცხოვრობდა.
მათ უწოდებდნენ მძარცველებს, ზარმაცებსა და ურწმუნოებს, რომელთა მოსპობისთვისაც
„პატიოსან კაცს“ უნდა ელოცა.
ვერავინ აცდა იმდროინდელ შეცდომებს: 1861 წელს მარკ ტვენმაც კი ირონიით შეუსწორა
დარვინისტებს - ინდიელების წინაპრები პრიმატებისგან კი არა, გორილასგან, კენგურუსგან ან
სკანდინავიური მემინდვრიასგან უნდა იყვნენ წარმოშობილიო.
ამასობაში კი ეთნოლოგებმა ჯეიმს მუნიმ და ფრანც ბოასმა ინდიელთა ტომების რწმენა-
წარმოდგენები და წეს-ჩვეულებები აღწერეს. მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან ინდიელთა
კულტურის კვლევა ეთნოლოგების, ფოლკლორისტების და კულტურის ანთროპოლოგებისთვის
მეტად პოპულარულ საქმიანობად იქცა.
დღეს ეს უცხო სამყარო კვლავ ფანტაზიებს აღძრავს. მეცნიერებას წინ კიდევ ბევრი
აღმოჩენა ელოდება, მაგრამ ახალი აღმოჩენები მაინც არ აადვილებს ინდიელთა კულტურის
გაგებას ჩვენთვის, პირიქით, უფრო სიღრმისეულ კვლევას მოითხოვს.
ინდიელთა წინაპრები ციმბირიდან არიან. გარეულ ცხოველზე სანადიროდ წასულებმა
ბერინგის სრუტეზე გაყინული ზღვა მშრალად გადაიარეს, 11 ათასი წლის წინ ამერიკის
კონტინენტის სამხრეთ წერტილს მიაღწიეს. პირველი ევროპელების მოსვლის დროისთვის ისინი
ხუთას სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკობდნენ.
87
 ჩრდილოეთის მთიანი მხარე და კუნძულები ესკიმოსებით არის დასახლებლი.
დღევანდელი კანადისა და აშშ-ს მოსაზღვრე ტერიტორიაზე მცხოვრები ინდიელების ენა
ალგონკინების და ათაპასკების ენათა ოჯახს განეკუთვნება (აღმოსავლეთში: ოჯიბვა და
პენობსკოტი; ცენტრში და დასავლეთში: ყვითელი დანა, ჩიპევიანი, კასკა და სხვ.).
აღმოსავლეთსა და დასავლეთში იროკეზებისა და სიუქსის ენობრივი ოჯახები იყო
გავრცელებული, უფრო დასავლეთით - მუსკოგეანი, სიუქსი, იროკეზე და კადო.
ცენტრალურ ზეგანზე ცხოვრობდნენ სიუქსის ტომები. ცნება „სიუქსი“ წარმოშობით
ზოგადია; დღეს ეს სახელწოდება დაკოტას, ლაკოტასა და ნაკოტას მონათესავე ტომებს აღნიშნავს.
არსებობს კიდევ ექვსი სხვა ენათა ოჯახი: ალგონკინური, ათაპასკანური (აპაჩი), კადონური (პავნი,
არიკარა), კიოვა-ტანოანური, ტონკავანური და უტო-აცტეკური.
ჩრდილო-დასავლეთი სანაპირო სამ ნაწილად იყო დაყოფილი: ჩრდილოეთი, შუა და
სამხრეთი.
დიდი აუზი ინდიელებით იყო დასახლებული, რომლებიც მხოლოდ ერთ ენათა ოჯახს
განეკუთვნებიან როგორც შოშონები და პაიუტი. პლატოზე და კალიფორნიაში პირიქით,
ენობრივად მრავალფეროვანი ხალხი ცხოვრობდა.
სამხრეთში ექვსი ენათა ოჯახია: უტო-აცტეკური, ჰოკანური, ათაპასკანური, ტანოანური,
ცუნიური და კერესული. მეურნეობის ფორმებიც უკავშირდება ენობრივ ჯგუფებს. მიწათმოქმედი
ინდიელები, მაგალითად ისინი, ვინც პუებლოს სოფლებში ცხოვრობენ, ტანოანუს ენებზე
ლაპარაკობენ. ზოგიერთი ამ პუებლოთაგან მე-12 საუკუნის შემდეგ მუდმივად დასახლებულია.
ნავახო და აპაჩი ატაპაკას ტომის ინდიელები არიან, რომლებიც კანადიდან მოვიდნენ და
სამხრეთში ესპანელი კოლონიზატორების გამოჩენამდე დასახლდნენ.
საუკუნეების განმავლობაში ლათინური ამერიკის ბუნებრივი რესურსები მსოფლიო
ეკონომიკას ამოძრავებდნენ. ესპანეთის იმპერიის დაფინანსებისთვის საჭირო ვერცხლის
გალეონებიდან დაწყებული და ჩინეთის განახლებისთვის საჭირო რკინისა და სპილენძის
მარაგებით დასრულებული, ლათინური ამერიკის ბუნებრივი რესურსები მსოფლიოში დიდი
ხნის განმავლობაში იყო მოთხოვნადი. ახლა კი განახლებადი ენერგიისადმი ინტერესის ზრდა,
რეგიონში ქმნის ახალ ეკონომიკურ ფენომენს - მოხდეს მისი ექსპლუატაცია შიდა
მოხმარებისთვის. დღეისათვის ლათინური ამერიკა კვლავ ძალიან არის დამოკიდებული სხვა
ბუნებრივ რესურსზე - ნავთობზე. „ბრიტიშ პეტროლიუმის“ სტატისტიკური მონაცემების
თანხმად, ლათინური ამერიკა მსოფლიო ნავთობის მარაგების 20%-ს ფლობს, რაც მას ხდის
ნომერ მეორე რეგიონს მსოფლიოში. ნავთობზე დამოკიდებულება თავად რეგიონში მაღალია
(46%) და მნიშვნელოვნად აღემატება დღეისათვის მსოფლიოში არსებულ საშუალო მაჩვენებელს
(31%-ს), მაგრამ ლათინური ამერიკის ელექტროენერგეტიკის სექტორი სულ უფრო ცდილობს
გათავისუფლდეს ნავთობ დამოკიდებულებისგან. Inter-American Bank-ის ინფორმაციით,
ლათინურ ამერიკაში ელექტროენერგიის მოხმარება 2015-2040 წლებში გაორმაგდება და მას
დამატებით 1,500 ტერავატ/საათი ენერგია დასჭირდება. ეს არის უზარმაზარი ციფრი, რომელიც
მაგალითისთვის დიდ ბრიტანეთს ხუთი წლის განმავლობაში ეყოფა. ნავთობზე
დამოკიდებულების შემცირება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი ეკონომიკურად სუსტი
ქვეყნებისთვის, რომლებსაც თავად არ აქვთ ნავთობის მარაგები და სრულად არიან
დამოკიდებულები იმპორტზე. ასეთი ქვეყნები კი მრავლადაა ლათინური ამერიკის ცენტრალურ
და კარიბის ზღვის რეგიონში. შესაბამისად, ნავთობისგან თავის დაღწევას პირველები სწორედ
ისინი დაიწყებენ და ეს მოხდება განახლებადი ენერგიის სასარგებლოდ 7.

7
https://bpn.ge/finansebi/41826-lathinuri-amerika-ganakhlebadi-energiis-reovoluciis-
molodinshi.html?lang=ka-GE
88
 ლათინური ამერიკის კონტინენტზე დღესდღეობით 2 ომი მიდის. ერთი კოლუმბიაშია,
სადაც ჯუნგლებში პარტიზნობენ დაჯგუფებები, რომლებიც ოდესღაც იყვნენ მარქსისტები,
დღეს კი უბრალოდ ნარკოტრაფიკით და ადამიანთა გატაცების ბიზნესით არიან დაკავებულნი.
მეორე “ამერიკული” ომი მიდის მექსიკაში. ეს ძალიან უჩვეულო ომია. მსოფლიოს სხვა
საომარ წერტილებში ომის მიზეზებია რელიგიური ფუნდამენტალიზმი, ტერიტორიული
პრეტენზიები, სეპარატიზმი, გეოპოლიტიკური ამბიციები. კოლუმბიაშიც კი,
თავდაპირველად, 1960-იან წლებში, ომი იდეოლოგიური მიზეზებით დაიწყო. მექსიკაში
საქმე სხვაგვარად არის. იქ ომი დაიწყო და მიმდინარეობს ნარკო-ტრაფიკის გამო, თანაც
ყოველგვარი სხვა შირმის გარეშე.
მექსიკური ნარკო-კარტელები ძალიან ძლიერი ორგანიზაციებია. მათ აქვთ თავისი
შეიარაღებული ძალები, დაზვერვა და კონტრდაზვერვა. ისინი მუდამ ებრძვიან ერთმანეთს,
შედიან ერთმანეთთან ალიანსებში საერთო მტრების წინააღმდეგ, შემდეგ არღვევენ ამ
ალიანსებს და ა.შ. მექსიკის მთავრობა კი ებრძვის ყველა კარტელს ერთად. ომი აქტიურ
ფაზაში შევიდა 2006 წელს და მას შემდეგ მხოლოდ ოფიციალური მონაცემებით 47.5 ათასი
ადამიანი დაიღუპა. ეს ბევრად მეტია, ვიდრე დაიღუპა მსოფლიოში მიმდინარე ომების
უმეტესობის შედეგად. იგივე ჩრდილოეთ კავკასიის ომი ნაკლებად ინტენსიურია, ვიდრე
მექსიკის ომი.
მექსიკის ზოგ რაიონში გავრცელდა რელიგიური კულტი – “სანტა მუერტე”, ანუ
“წმინდა სიკვდილი”8

2. ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგია

ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგია კათოლიკურ წიაღში ჩაისახა და მის

ავტორთა აბსოლუტურ უმრავლესობას, ამ თეოლოგიის განვითარების ყოველ ეტაპზე,
კათოლიკური ეკლესიის ღვთისმსახურნი წარმოადგენდნენ. განთავისუფლების თეოლოგიის
სახით კათოლიკურ საღვთისმეტყველო აზრში ისეთი ტენდენციები გამომჟღავნდა, რომელთა
თავიდან აცილება აუცილებელია ეკლესიის ჭეშმარიტ ბუნებასთან მათი შეუთავსებლობის გამო.
ამ ტენდენციებმა კი, გამორიცხული არაა, სხვაგანაც იჩინოს თავი. ლათინური ამერიკის
განთავისუფლების თეოლოგიის ფუძემდებლები ცდილობდნენ, ქრისტიანობა და, კერძოდ,
ქრისტიანული ეკლესიის მისია ღარიბი და ჩაგრული სოციალური ფენის თვალსაზრისით
გაეაზრებინათ. ეს თეოლოგები ფიქრობდნენ, რომ მოყვასისადმი ქრისტიანული სიყვარულის
იდეა ეკლესიას პოლიტიკურ ცხოვრებაში აქტიურ ჩართვას ავალდებულებდა, ღარიბი და
სოციალურად დაუცველი ფენის სასარგებლოდ. მათი აზრით, ეკლესიამ ბიძგი უნდა მისცეს და
ხელი შეუწყოს საზოგადოებაში რევოლუციური, რადიკალური ცვლილებების განხორციელებას,
რაც სოციალური უსამართლობისა და ეკონომიური დაქვემდებარებულობის საწინააღმდეგოდ
იქნება მიმართული. ამასთან, განთავისუფლების თეოლოგები სოციალური ცვლილებების
განხორციელებისას არ უარყოფენ თვით შეიარაღებული აჯანყებებისა და ძალადობის
გამოყენებასაც.
საგულისხმოა, რომ ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგია სპონტანურად,
მმართველი ძალების ზეგავლენის გარეშე წარმოიშვა. უფრო მეტიც, იგი გაბატონებული
სოციალური და პოლიტიკური სტრუქტურების წინააღმდეგ იყო მიმართული, მაშინ როდესაც
«ცოცხალი ეკლესია» კომუნისტური დიქტატურის მიერ იყო ინსპირირებული. მიუხედავად
იმისა, რომ ეს ორი რელიგიური მოძრაობა არაერთგვაროვან პოლიტიკურ და გეოგრაფიულ

8
https://stratreviewgeo.wordpress.com/2012/02/21/mexican_war_photoes/
89
გარემოში ჩამოყალიბდა და ძალზე განსხვავებული სოციალური გავლენითა და პოლიტიკური
ვექტორით ხასიათდებოდა, თვალში საცემი მსგავსებები შეინიშნება მათ ქრისტოლოგიურ,
ეკლესიოლოგიურ და ესქატოლოგიურ შეხედულებებში. ეს გვაფიქრებინებს რომ ლათინური
ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგია, როგორც რელიგიური ფენომენი, რელიგიის
«პოლიტიზაციის» შედეგი უფროა, ვიდრე სპეციფიკური მოვლენა ლათინურ-ამერიკული
სოციალურ-პოლიტიკური რეალობებისა. გავიხსენოთ გამოჩენილი რუსი თეოლოგის სერგეი
ბულგაკოვის მცდელობა, — რელიგიური, ქრისტიანული მოსაზრებებით გაემართლებინა ღრმა
სოციალურ-ეკონომიური ცვლილებების აუცილებლობა. ეს მოსაზრებები მან ჩამოაყალიბა წიგნში
— «მეურნეობის ფილოსოფია», რომელიც მისი თეოლოგიური მოღვაწეობის პირველ პერიოდს
განეკუთვნება. როგორც შემდგომში ვნახავთ, მსგავსი მაგალითების მოყვანა სხვა ქვეყნებისგანაც
შეიძლება.
ბევრი სპეციალისტი განთავისუფლების თეოლოგიის ისტორიას ლათინურ ამერიკაში
ახალი რელიგიური ორგანიზაციის CELAM-ის (Conselho Episcopal Latino Americano) ანუ ლათინური
ამერიკის ეპისკოპოსთა კონფერენციის დაარსებით იწყებს. ეს ორგანიზაცია ბრაზილიის ქალაქ
რიო-დე-ჟანეიროში შეიქმნა 1955 წელს. ფიქრობენ, რომ 1962-65 წლებში, ვატიკანის მეორე კრების
მიმდინარეობის დროს, CELAM-ი აქტიურად იღვწოდა, რათა ამ კრებისათვის უფრო მეტად
სოციალურად ორიენტირებული ხასიათი მიეცა. ფიქრობენ, რომ ლათინური ამერიკის
განთავისუფლების თეოლოგიაზე, და კერძოდ, CELAM-ის სოციალურ ორიენტაციაზე დიდი
გავლენა მოახდინეს ევროპელმა ეგრეთწოდებულმა მუშა-მღვდელმსახურებმა. ერთ-ერთი ამ
მოძრაობათაგან კარდინალ ემანუელ სუარის (Emmanuel Suhard) მიერ პარიზში დაარსებული
«ფრანგული მისია» იყო. ეს მისია საშუალებას აძლევდა მღვდლმსახურებს, ემუშავათ ქარხნებსა
და ფაბრიკებში, რათა უფრო ახლოს მდგარიყვნენ მუშათა კლასთან. 1950 წელს გამოვიდა აბატ
ბოდენის ცნობილი წიგნი «საფრანგეთი: მისიონერთა ქვეყანა?». ამ წიგნს მოჰყვა რომის კურიის
მიერ მუშა-მღვდელმსახურების დადანაშაულება კომუნისტებთან თანამშრობლობასა და
მავნებლურ საქმიანობაში. ამ წლებში მადლენ დებრელმაც გადმოსცა მუშებთან ცხოვრების
მისეული გამოცდილება ორ წიგნში — «ჩვენ — ქუჩის ხალხი» და «სახარება პარიზის მუშათა
კვარტლებში». წიგნების გამოქვეყნების შემდეგ მალე, 1954 წელს პაპმა პიუს XII-მ ყველა მუშა-
მღვდელმსახურს მოუწოდა, მიეტოვებინათ ქარხნები და ფაბრიკები და თავიანთ მრევლს და
რელიგიურ საძმოებს დაბრუნებოდნენ. ამ მოძრაობის რეაბილიტაცია მოხდა 1965 წელს,
ვატიკანის მეორე კრებაზე.
ასტურიელმა მღვდელმა გასპარ გარსია ლავიანმა, რომელიც განთავისუფლების
თეოლოგიის გავლენის ქვეშ იყო, იარაღი აიღო ხელში, რაკი დარწმუნდა, რომ პოლიტიკური
რეფორმების გზა ვერ შეძლებდა, აღმოეფხვრა საშინელი სიღატაკე, რომელშიც ნიკარაგუა იყო
ჩაფლული პრეზიდენტ სომესის მართველობის დროს.
განთავისუფლების თეოლოგიის გავლენის ზრდის კიდევ ერთი წყარო მარტინ ლუთერ
კინგის (1929-1968) მიერ ამერიკელი ზანგებისათვის სამოქალაქო უფლებების მოსაპოვებლად
გამართული ბრძოლა იყო. ამ ბრძოლის გაგრძელებაა აფრიკაში ჩამოყალიბებული შავი
განთავისუფლების თეოლოგია, რომელიც აპარტეიდთან ბრძოლის უმთავრეს იარაღად იქცა. ამ
თეოლოგიას ბევრი საერთო აქვს ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგიასთან, ასევე,
აზიაში გავრცელებულ მიმჩუნის (კორეულად «ხალხის მასებს» ნიშნავს) თეოლოგიასა და
ფილიპინებში ჩამოყალიბებულ «გლეხთა თეოლოგიასთან». უნდა ითქვას, რომ
განთავისუფლების თეოლოგია მისთვის ხელსაყრელ, ისტორიულად მომწიფებულ მომენტში
ჩამოყალიბდა.
ლათინო ამერიკულ თეოლოგიაში სიტყვა «განთავისუფლება» «განვითარების»
(«developmentalism ») კონცეფციის საპირისპიროდ წარმოიშვა. ამ განვითარების კონცეფციას რაღაც
პერიოდის განმალობაში დიდი გავლენა ჰქონდა ლათინური ამერიკელების ცნობიერებაზე. იგი
90
ინდივიდუალური პირებისა და მთელი საზოგადოების კეთლიდღეობის რეალური პროგრესის
აღმნიშვნელი იყო, და ბუნებრივად მოიცავდა საზოგადოების სოციალურ, ეკონომიურ,
კულტურულ და ინდუსტრიულ განვითარებას. მოგვიანებით, განვითარების იდეამ ლათინელ
ამერიკელთა თვალში უარყოფითი მნიშვნელობა შეიძინა, რადგან განვითარების პროცესი ძალიან
ნელა მიიწევდა წინ, და ბევრ სფეროში წარუმატებლობა უფრო და უფრო თვალში საცემი
ხდებოდა. განვითარებისათვის მოძრაობამ ვერ შეძლო ინსტიტუციური რეფორმების გატარება;
უცვლელად დატოვა სოციალური ელიტის პოლიტიკური და ეკონომიური პრივილეგიები; წინ
ვერ აღუდგა ნაციონალური და ინტერნაციონალური ჯგუფების მიერ მოსახლეობის მასიურ
ექსპლოატაციას. აქედან გამომდინარე, ლათინურ ამერიკაში ყველამ დაკარგა რწმენა, რომ
თითქოს განვითარების კონცეფციას სოციალური პრობლემების გადაჭრა შეეძლო, პირიქით, მას
თავად მიიჩნევდნენ პრობლემების წყაროდ. განვითარების კონცეპციის წარუმატებლობამ
განვითარების იდეას მისცა ბიძგი. მაშინ, როდესაც პირველი — არსებული სახელმწიფოებრივი
ინსტიტუტების ეტაპობრივ რეფორმებს გულისხმობდა, მეორე — მთელი სოციალური წყობის
რადიკალურ, რევოლუციურ ტრანსფორმაციას მოითხოვდა. სწორედ ამ გარემოებებმა მისცეს
ბიძგი ზემოთ ნახსენები CELAM-ის ჩამოყალიბებას. ვატიკანის მეორე კრებიდან ოთხი წლის
გავლის შემდეგ CELAM-მა ლათინური ამერიკის კათოლიკე ეპისკოპოსების მეორე გენერალური
კონფერენცია მოაწყო. ეს კონფერენცია 1968 წლის 26 აგვისტოდან 6 სექტემბრამდე
მიმდინარეობდა კოლუმბიის ქალაქ მედელინში. პრინსტონის უნივერსიტეტის პროფესორმა
რუბემ ალვეშმა, 1968 წელს გამოაქვეყნა წიგნი «განთავისუფლების თეოლოგიისაკენ». ლათინურ
ამერიკაში ამ კონფერენციას უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებენ, რადგან თვლიან, რომ ამ დროს
ჩაისახა მათი სპეციფიკური ეკლესიური ცნობიერება.
ეპისკოპოსები თავგამოდებით ცდილობდნენ, ხაზი გაესვათ ადგილობრივი ლოკალური
ეკლესიების თავისებურებებისათვის და ნათლად წარმოეჩინათ ლათინური ამერიკის
კონტინენტის განსაკუთრებული პოლიტიკურ-სოციალური სიტუაცია. მადელინში შეკრებილი
ეპისკოპოსები დაუფარავად გმობენ სოციალურ კლასებს შორის გამეფებულ უკიდურეს
უთანასწორობას, პოლიტიკური ძალაუფლების უსამართლო გამოყენებას,
ექსპლუატაციაზე დამყარებულ ეკონომიურ პოლიტიკას და ინსტიტუციურად
გამყარებულ ძალადობას. განვითარების თეოლოგიის კონტექსტში კონფერენციამ სპეციალური
დოკუმენტი შეიმუშავა განათლებასთან დაკავშირებით. ეს დოკუმენტი კათოლიკურ ეკლესიას
ჩაგრული მასების განათლებისა და სოციალური თვითშეგნების ამაღლების მისიას აკისრებდა.
დოკუმენტი თავისი არსით პაულო ფრეირეს წიგნის ჩაგრულთა პედაგოგიის პედაგოგიურ
კონცეფციებს ეყრდნობა, რაც განათლების განმათავისუფლებელ ფუნქციაზე ამახვილებს
განსაკუთრებულ ყურადღებას.როგორ უცნაურადაც არ უნდა მოგვეჩვენოს, ასეთმა, თითქმის
მარქსისტული პოლიტიკური სულისკვეთებითა და ტერმინოლოგიით გაჟღენთილმა
დოკუმენტებმა ბიძგი მისცეს ლათინური ამერიკის თეოლოგიური აზრის ერთ-ერთი ყველაზე
ცნობილი განშტოების წარმოშობასა და განვითარებას.
განთავისუფლების თეოლოგია განსაკუთრებულად უსვამს ხაზს «ქრისტიანულ მისიას»,
რომელიც ღარიბთა და ჩაგრულთათვის სამართლიანობის დამყარებს გულისხმობს. ამ მიზნით
იგი პოლიტიკურ აქტიურობას ირჩევს. განთავისუფლების თეოლოგებისათვის ცოდვის
უმნიშვნელოვანესი გამოხატულებაა მდიდრების მიერ ღარიბთა ექსპლოატაცია და ღარიბთა
პოლიტიკური და სოციალური დაქვემდებარება. აქედან გამომდინარე, მათთვის ცოდვას
უპირველესად სოციალური ხასიათი აქვს, იგი სოციალური უსამართლობის შედეგია. მიიჩნევენ
რა სიღარიბეს ცოდვის წყაროდ, განთავისუფლების თეოლოგები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას
ანიჭებენ სიღარიბის ფენომენის შესწავლას. ამ მიზნით ისინი ფართოდ იყენებენ სოციალურ და
ეკონომიურ მეცნიერებებს. 60-იან წლებში, როცა აზრის ამ მიმართულებამ დაიწყო განვითარება,
ლათინური ამერიკის სოციალურ მეცნიერებებში დომინირებული ადგილი ეკავა ისტორიულ
91
მატერიალიზმზე დაფუძნებულ მარქსისტულ მეთოდოლოგიასა და აქტივიზმს. ამ გარემოებამ
გარკვეული დაღი დაასვა თეოლოგიის ამ მიმართულებას. ეს უფრო გასაგებს ხდის მათ მიერ
აშკარად გამოვლენილ სიმპათიებს მარქსიზმის მიმართ.
განთავისუფლების თეოლოგიის გადაჭარბებულმა სოციალურმა ორიენტაციამ, კერძოდ,
მარქსისტულმა ტენდენციებმა წმინდა წერილის ახალი ჰერმენევტიკული პერპექტივა წარმოშვა.
განთავისუფლების თეოლოგები იესო ქრისტეს სოციალურ რეფორმატორად, რევოლუციონერად
აღიქვამდნენ. ამ შეხედულების დაფუძნებას ისინი სახარების გარკვეულ პასაჟებზე დაყრდნობით
ცდილობენ. განთავისუფლების თეოლოგიას უამრავი თანამგრძნობი გაუჩნდა მთელ
მსოფლიოში. იგი ქრისტიანული სოციალიზმის ერთ-ერთ ფორმად აღიქმებოდა. ვატიკანის მეორე
კრების შემდეგ განთავისუფლების თეოლოგიის გარკვეული იდეები ძალზე სწრაფად
ვრცელდებოდა არა მარტო ლათინურ ამერიკაში, არამედ სხვაგანაც, ეს განსაკუთრებით
იეზუიტებს ეხება (ამის მაგალითად ინდოელი იეზუიტის სებასტიან კაპპენის მიერ 1977
დაწერილი წიგნი «იესო და თავისუფლება» გამოდგება). კათოლიკური ეკლესიის
დამოკიდებულება განთავისუფლების თეოლოგიისადმი მკვეთრად შეიცვალა იოანე პავლე
მეორისა და მომავალი პაპის, კარდინალ რატცინგერის ძალისხმევის შედეგად.
ამჟამად განთავისუფლების თეოლოგია მაინც ბევრ მიმდევარს პოულობს ლათინურ
ამერიკაში. ლათინურ ქვეყნებში განთავისუფლების თეოლოგები აარსებენ სპეციალურ სკოლებს,
სადაც ცდილობენ, უშუალო კონტაქტი დაამყარონ ღარიბებთან და თავიანთი
მსოფლმხედველობის თანახმად განუმარტონ ბიბლია. ამ საქმიანობას ისინი «პრაქსის» უწოდებენ.
2007 წლის მონაცემებით, მარტო ბრაზილიაში რამდენიმე მილიონი მორწმუნე აქტიურად
მონაწილეობს თეოლოგიურ წრეებში, რომლებიც განთავისუფლების თეოლოგიის იდეების
პროპაგანდას ეწევიან. განთავისუფლების თეოლოგიისადმი სიმპათიებს ლათინური ამერიკის
ბევრი წამყვანი პოლიტიკური მოღვაწე ამჟღავნებს. ამ მხრივ ვენესუელის პრეზიდენტს ჰუგო
ჩავეს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. უფრო მეტიც, სოციოლოგიური კვლევის მონაცემები,
რომლებიც, მიჩიგანის უნივერსიტეტის პროფესორმა რონალდ ინგლხარტმა გამოაქვეყნა,
მსოფლიოში ფუნდამენტურ ღირებულებათა (World Values Survey) შესწავლსთან დაკავშირებით,
მოწმობენ, რომ მემარცხენე იდეების გავლენა მაღალია კათოლიკური ეკლესიის რეგულარულ
მრევლს შორის მსოფლიო მაშტაბით.
განთავისუფლების თეოლოგიის პრინციპები და მიზნები შეიძლება ზოგადად რამდენიმე
მუხლად ჩამოყალიბდეს: 1. ქრისტიანული გამოხსნა მიუღწეველია ეკონომიკური, პოლიტიკური,
სოციალური და იდეოლოგიური განთავისუფლების გარეშე, რადგან ეს უკანასკნელი ადამიანური
ღირსების უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს წარმოადგენს. 2. მთელ მსოფლიოში უნდა აღიკვეთოს
ღარიბთა ექსპლოატაცია, ძალადობა და უსამართლობა. 3. საზოგადოების ყველა წევრისათვის
ხელმისაწვდომი უნდა გახდეს განათლებისა და ჯანმრთელობის დაცვის სისტემებით
სარგებლობა. 4. ჩაგრული ხალხის განთავისუფლება შეუძლებელია მათი სოციალურ-
ეკონომიკური დაქვემდებარებულობის გაცნობიერების გარეშე. 5. ლათინური ამერიკის ქვეყნების
მოქალაქეთა უმრავლესობის ცხოვრების რეალური პირობები შეუთავსებელია მოყვასის
სიყვარულთან, რომელსაც ქრისტიანობა გვავალდებულებს. 6. სიღატაკე სოციალური ცოდვაა. 7.
ეკლესიისათვის ყველა ადამიანი ცოდვილია, მაგრამ არსებობენ სოციალური ცოდვის
მსხვერპლნი, რომლებიც დაცვასა და მფარველობას საჭიროებენ. ეკლესიის მოვალეობაა, ჯალათი
და მსხვერპლი ერთმანეთისაგან განასხვაოს. 8. უნდათ თუ არა, ღარიბები მაინც ჩათრეული
იქნებიან კლასობრივ წინააღმდეგობაში. ეკლესია მოვალეა, უსამართლოდ დაჩაგრულთა მხარე
დაიჭიროს. 9. სოციალური ბოროტებისაგან განთავისუფლება რადიკალური სოციალური
ცვლილებების გავლით მიიღწევა. ეს გზა არ ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ პრინციპებს. 10.
ქრისტიანულ რწმენასთან თავისუფალ ზიარებას წინ უნდა უძღოდეს ადამიანური
ღირსებისათვის შესაფერისი ცხოვრების პირობები. ზემოთ მოყვანილი დებულებები კიდევ
92
ერთხელ მიანიშნებენ, რომ განთავისუფლების თეოლოგია თავის თავს კაპიტალიზმის
ალტერნატივად აღიქვამს. ამ თეოლოგიის ადეპტები, როგორც წესი, კრიტიკულ
დამოკიდებულებას ამჟღავნებენ საბაზრო ეკონომიკის მიმართ. იეზუიტი იგნასიო ელაკურია
(Ignacio Ellacuŕia) იქამდეც კი მივიდა, რომ «მდიდართა ცივილიზაციის» საწინაარმდეგოდ ახალი,
«ღარიბთა ცივილიზაციის» შექმნის აუცილებლობა გამოაცხადა. განთავისუფლების თეოლოგები
ღარიბებს ეკლესიის უპირველეს ზრუნვის საგნად აღიქვამენ. ზოგიერთი მათგანი, მაგალითად,
ჯონ სობრინო (Jon Sobrino) და ფილიპ ბერიმანი იმისაც კი ამტკიცებენ, რომ ღარიბები ღვთაებრივი
მადლის რჩეულ ჭურჭლებს წარმოადგენენ. ამასთან, არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ
განთავისუფლების თეოლოგებისათვის სიღარიბე, უპირველეს ყოვლისა, სოციალურ ფენომენად
აღიქმება.
დღესდღეობით ბრაზილიაში 80 000 ასეთ ქრისტიანულ კომუნას ითვლიან. იოანე პავლე
მეორემ ნიკარაგუაში ვიზიტის დროს მკაცრად გააკრიტიკა იქ საკმაოდ გავრცელებული
ეგრეთწოდებული «სახალხო ეკლესია», რომელიც «პირველადი ქრისტიანული კომუნების»
ბაზაზე შეიქმნა. ეს მოძრაობა კათოლიკე მღვდლებს აიძულებდა, აშკარად მიმხრობოდნენ
სარდინისტებს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მათ თვითნებურად ცვლიდნენ მათ მიერვე არჩეული
საერო პირებით. პაპმა გამოთქვა სურვილი, მოძებნილიყო ისეთი არაძალადობრივი მექანიზმები,
რომლებიც ეროვნული სიმდიდრის უფრო სამართლიან გადანაწილებას მოახერხებდნენ.

3. ევროპის ტრადიციების გავლენა ლათინოამერიკის რელიგიასა და კულტურაზე

ლათინურ-ამერიკელ თეოლოგებს გაცნობიერებული ჰქონდათ, რომ ისინი დიდად იყვნენ

დავალებული დასავლეთ-ევროპული პოლიტიკური თეოლოგიისაგან. ამის მიუხედავად, ისინი
ამტკიცებდნენ, რომ ლათინური ამერიკის სიტუაცია არსებითად განხვავდებოდა დასავლეთ-
ევროპულისაგან. განთავისუფლების ლათინურ-ამერიკული თეოლოგიის საფუძვლები
დიალექტიკურ კავშირშია ევროპულ თეოლოგიასთან. ბევრმა გამოჩენილმა ლათინურ-
ამერიკელმა თეოლოგმა ევროპაში მიიღო განათლება. განთავისუფლების თეოლოგიის ისეთმა
მნიშვნელოვანმა ავტორებმა, როგორებიც იყვნენ გუსტავო გუტიერესი, ლეონარდო ბოფი, ჟან
ლუის სეგუნდო, ჰუგო ასმანი და სხვები, თავიანთი განათლება და აკადემიური ხარისხები
გერმანიის, საფრანგეთისა და ბელგიის უნივერსიტეტებში მიიღეს. აქედან გამომდინარე,
ბუნებრივია, ისინი ევროპული საღვთისმეტყველო აზრის დიდ გავლენას განიცდიდნენ.
თუმცაღა, უნდა ითქვას, რომ თავიანთ ნაწერებში ისინი ხაზს უსვამდნენ მათ დამოუკიდებლობას
ევროპული კათოლიკური ტრადიციისაგან. ეს ტენდენცია უფრო და უფრო ნათლად იკვეთებოდა
განთავისუფლების თეოლოგიის განვითარებასთან ერთად. ხსენებული თეოლოგები ევროპულ
პოლიტიკურ თეოლოგიას განსაკუთრებით ისტორიული სიტუაციის მათეული ანალიზისა და
პოლიტიკისადმი მათი დამოკიდებულების გამო უპირისპიდებოდნენ. ლათინურ-ამერიკელ
თეოლოგებს მიაჩნდათ, რომ თანამედროვე ევროპული პოლიტიკური თეოლოგია
ექსისტენციალური და ტრანსცენდენტალური თეოლოგიების საპასუხოდ ჩაისახა, მაშინ, როდესაც
ლათინურ-ამერიკული განთავისუფლების თეოლოგია კათოლიკური ლიბერაზმის
საწინააღმდეგო რეაქციას წარმოადგენდა. განთავისუფლების თეოლოგიის ავტორები
ქრისტიანული ეკლესიის პოლიტიკური მისიისა და ესქატოლოგიის განსხვავებულ
ინტერპრეტაციას იძლევიან.
გუსტავო გუტიერესი დაიბადა 1928 წელს პერუს დედაქალაქ ლიმაში. გუტიერესს უკვე
ჰქონდა ექიმის დიპლომი, როცა ფილოსოფიის, ფსიქოლოგიისა და თეოლოგიის შესწავლა
გადაწყვიტა ლიმას კათოლიკურ უნივერსიტეტში. ამის შემდეგ იგი ევროპაში გადავიდა და
ლუვენისა და ლიონის უნივერსიტეტებში გააგრძელა სწავლა. 1959 წელს ლიმას დიოცეზში
აკურთხეს მღვდლად. ამ დროიდან იწყებს იგი თეოლოგიის სწავლებასაც ლიმას კათოლიკურ
93
უნივერსიტეტში. მრჩეველის რანგში ესწრებოდა ლათინური ამერიკის ეპისკოპოსთა მეორე
გენერალურ კონფერენციას მედელენდი და გარკვეული გავლენა მოახდინა მასზე. გუტიერესის
განთავისუფლების თეოლოგია ბევრის მიერ კლასიკურ ნაშრომად აღიქმება, უფრო მეტიც, მას
ლათინური ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგიის მაგნა კარტად მიიჩნევენ.
განთავისუფლების თეოლოგიის ჩამოყალიბებასა და განვითარებაში ბევრი თეოლოგი
მონაწილეობდა. მრავალმხრივი მიდგომებისა და პრობლემატიკის ფონზე, მაინც იკვეთება
საერთო თემატიკა, რომელიც ყველა მონაწილეს აერთიანებს. საერთო თემატიკა, უპირველეს
ყოვლისა, არსებული სიტუაციის ინტერპრეტაციაში, წინანდელი თეოლოგების კრიტიკასა და
ესქატოლოგიურ კონცეფციებში ვლინდება. ეს მომენტები ნათლად განასხვავებს ლათინური
ამერიკის განთავისუფლების თეოლოგიას ევროპული პოლიტიკური თეოლოგიისაგან.
გუტიერესის მტკიცებით, ინტერპრეტაცია, რომელსაც ევროპული პოლიტიკური
თეოლოგია უკეთებს ახლანდელ სიტუაციას, არ შეესაბამება ლათინური ამერიკის რეალობებს.
მისი აზრით, ლათინურ ამერიკაში არსებული სიტუაცია, არ შიეძლება, დახასიათებულ იქნეს
სეკულარიზაციის ცნების საშუალებებით, რადგან იქ ეკლესია ჯერ კიდევ მნიშვნელოვან გავლენას
ინარჩუნებს საზოგადოებაზე. პრობლემები, რომლის წინაშეც ლათინური ამერიკა დგას, ყველაზე
ადეკვატურად ეკონომიურ დაქვემდებარებულობასა და საყოველთაო სიღატაკეში გამოიხატება.
მეცხრამეტე საუკუნის კათოლიკური რესტორაციის ინტეგრალიზმის თავიდან
ასაცილებლად, კათოლიკური ლიბერალური სოციალური თეოლოგია მკვეთრად განასხვავებს
რელიგიურ, სულიერ სფეროს სოციოპოლიტიკური რეალიებისაგან. ლიბერალური
თვალთახედვის თანახმად, როდესაც კათოლიკები თანამედროვე პირობებში სოციალური და
პოლიტიკური პრობლემების გადაჭრას შეეცდებიან, მათი მოთხოვნები ღვთაებრივ
გამოცხადებაზე კი არ უნდა იყოს დაფუძნებული, არამედ ბუნებრივ კანონზე, რადგან ეს
უკანასკნელი რაციონალური ხასიათისაა და საყოველთაო განსჯის საგანია. ამასთან, ეს მიდგომა
ეკლესიის ყოველ წევრს მისთვის შესაბამის პასუხისმგებლობას აკისრებს. მღვდელმსახურების
ფუნქცია ღვთის სიტყვის ქადაგებითა და ეკლესიის საიდუმლოთა აღსრულებით უნდა
შემოიფარგლოს, მაშინ როდესაც ერისკაცებს შეუძლიათ, იტვირთონ მოქალაქეობრივი როლი
სეკულარულ და პოლიტიკურ საზოგადოებაში. ერთი სიტყვით, ღვთისმსახურნი ეკლესიის
საქმეებში არიან პასუხისმგებელნი, ერისკაცნი კი — საერო საქმეებში.
პოლიტიკური თეოლოგია არ უნდა ემხრობოდეს რომელიმე პოლიტიკურ პარტიას და
სოციალური რეფორმების კერძო პროგრამას. რადგან ეს ეკლესიას თავიდან ააცილებდა რომელიმე
კერძო პარტიასთან ან პროგრამასთან გაიგივების საშიშროებას. ცხადია, გუტიერესი არ ეთანხმება
ამ მოსაზრებას; იგი ფიქრობს, რომ ასეთი მიდგომა ეკლესიას აპოლიტიკურს ხდის და მორალური
დამოუკიდებლობის შენარჩუნების საბაბით ღარიბთა ინტერესების უგულებელყოფამდე მიჰყავს.
მისი აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ იესოს ქადაგებები, ცხოვრების სტილი და ესქატოლოგიური
უწყება რელიგიური ხასიათისაა, ისინი თავიანთ თავში შეიცავენ პოლიტიკურ და სოციალურ
ორიენტაციას. აქედან გამომდინარე, იგი თვლის, რომ ეკლესია ქრისტეს ერთგული უნდა დარჩეს
და შეინარჩუნოს პოლიტიკური და სოციალური აქტივობა, თუმცაღა პოლიტიკაზე რელიგიის
სრული რედუქცია არ უნდა მოახდინოს.
გუტიერესი ეკლესიის ბუნებას, უპირველეს ყოვლისა, სამყაროს გამოხსნის ღვთაებრივ
გეგმას უკავშირებს. მისი ეკლესიოლოგიური ნააზრევი არ არის ადვილად გასაგები და ძნელად
იკითხება მისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკური ტერმინოლოგიის გამო. ავტორი ფიქრობს,
რომ ცათა სასუფეველი, როგორც საკრამენტული რეალობა, ამქვეყნიურ ისტორიაში იწყება.
გუტიერესის დარად, განთავისუფლების თეოლოგიის ბევრი მიმდევარი ცდილობს,
სოციალურ და პოლიტიკურ კატეგორიებს რელიგიური შინაარსი შესძინოს. ამის თვალსაჩინო
მაგალითებს გუტიერესის შემდეგ განთავისუფლების თეოლოგიის ორი ყველაზე გავლენიანი
წარმომადგენელი — ხუან ლუი სეგუნდო და ლეონარდო ბოფი იძლევიან. კათოლიკურმა
94
ეკლესიამ ბოფს მისი სახელით ქადაგება, კათოლიკურ სასწავლებლებში სწავლება და
ღვთისმსახურება აუკრძალა. ლათინურამერიკაში უამრავი თეოლოგი მიიჩნევს თავის თავს
განთავისუფლების თეოლოგიის ადეპტად. ამ ავტორებს შორის კათოლიკეებთან ერთად ბევრი
პროტესტანტია. ახალი ავტორებისა და მიმართულებების რიცხვი დღითიდღე იზრდება. რაკი ამ
თეოლოგიის უმთავრესი მიზანი ყოფითი, კერძო პოლიტიკური და სოციალური მოტივებისათვის
რელიგიური საფუძვლების მოძებნა იყო, მან ძალზე მალე დაკარგა სისტემატურიხასიათი და
ამორფულ რელიგიო-პოლიტიკურ მიმდინარეობად გადაიქცა.
განთავისუფლების თეოლოგიას პიროვნული და სოციალური ბოროტების მიზეზად
მდიდარის მიერ ღარიბის ჩაგვრა და კონსტიტუციურად განმტკიცებული ძალადობა მიაჩნია.
აქედან მოდის მისი სურვილი — რელიგიურად გაამართლოს სოციალური და პოლიტიკური
სტრუქტურების რევოლუციური ცვლილებების აუცილებლობა, და მისი მკვეთრად გამოხატული
უარყოფითი გამოკიდებულება კაპიტალისტური სამყაროსადმი. განთავისუფლების თეოლოგები
იმედოვნებენ, რომ სიმდიდრისა და ძალაუფლების სამართლიანი გადანაწილება, საყოველთაო
ჰარმონიასა და კეთილდღეობაზე ორიენტირებული სოციალური წყობა, ჰუმანური და ბრძნული
კანონები მოსპობს სოციალური ბოროტების საფუძვლებს და ადამიანებს თავისუფლებას
მოუტანს. განთვისუფლების თეოლოგებს მიაჩნიათ, რომ ცათა სასუფევლის მეუფება ამქვეყნადვე
იწყება და ამ მეუფების ყველაზე ადეკვატური გამოვლინება თავისუფლების მათეული გაგებაა.
ცხადია, რომ ასეთი შეხედულება არსობრივად ეწინააღმდეგება ტრადიციულ ქრისტიანულ
შეხედულებას ცოდვის შესახებ, რომლის მიხედვით ცოდვა უშუალოდ ადამიანური ვნებების
მოქმედების შედეგია. აქედან გამომდინარე, ცოდვა თავის წყაროს ადამიანის გულში პოულობს და
არა რომელიმე სოციალურ-პოლიტიკურ წყობასა და ფორმაციაში.
ძალზე მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც, რომ პირველი საუკუნეების ეკლესია არასოდეს
აკრიტიკებდა მონათმფლობელობის ინსტიტუტს, რომის იმპერიის კოლონიალურ და იმპერიულ
პოლიტიკას. ცხადია, ეკლესია ამას იმიტომ კი არ აკეთებდა, რომ მონათფლობელობა საუკეთესო
სოციალურ წყობად მიაჩნდა, არამედ იმიტომ, რომ არც ერთ სოციალურ რეფორმას არ ძალუძს
ადამიანების ჭეშმარიტი განთავისუფლება ანუ მათი გულების განწმენდა ვნებებისაგან.
წმინდა წერილი ისტორიის ბოლოს ანტიქრისტეს გაბატონებას გვიწინასწარმეტყველებს,
რაც საზოგადოების საყოველთაო და უკიდურესი გადაგვარების შედეგი იქნება. ძველი აღთქმის
მიხედვით, პირველმა ადამიანებმა წარღვნით დაასრულეს თავიანთი არსებობა.
წინასწარმეტყველთა შეგონების, უფლის მიერ მოვლენილი სასჯელების, განკაცებული ღმერთის
ქადაგებისა და სასწაულების მიუხედავად, ებრაელმა ერმა მაინც ვერ აიცილა თავიდან
რელიგიური და ეროვნული კატასტროფა. ადამიანთა დაცემული ბუნება საზოგადოებაში ისეთ
სოციალურ ძალად გარდაიქმნება, რომელსაც კაცობრივი ისტორია გარდაუვალ კატასტროფამდე
მიჰყავს. ეს პესიმისტური პერსპექტივა არსებითად ეწინააღმდეგება განთავისუფლების
თეოლოგიის მისწრაფებას — სოციალური გარდაქმნებით დაიწყოს უფლის სასუფევლისაკენ
მიმავალი გზა.

ლიტერატურა:

1. ზ. ტატიშვილი - ლათინური ამერიკა: პოპულისტური რეჟიმებიდან ლიბერალური

დემოკრატიებისაკენ. თბ. 2008
2. Борьба за Латинскую Америку / А. Волков.

95
3. http://www.orthodoxtheology.ge/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9B%
E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%96-
%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%94-
%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83
%A3%E1%83%A0%E1%83%98/
4. https://pacho23.wordpress.com/2010/08/29/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83
%AE%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97-
%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90/
5. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9
C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0
%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90
6. https://bpn.ge/finansebi/41826-lathinuri-amerika-ganakhlebadi-energiis-reovoluciis-
molodinshi.html?lang=ka-GE
7. https://stratreviewgeo.wordpress.com/2012/02/21/mexican_war_photoes/
8. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-
10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--10-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-
8-10&a=d&c=civil2&cl=CL2.3&d=HASH5fee5ff12611b04eddf4fd.4
9. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-
10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--10-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-
8-00&cl=CL2.3&d=HASH5fee5ff12611b04eddf4fd.13&x=1
10. http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1
%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AE%E1%83%
94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1
%83%90_%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9
4%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%
83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91
%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A8

10 თემა: რელიგიის როლი ისლამურ სამყაროში

6. არაბ-მუსლიმთა კულტურის თავისებურებები
7. აყიდა
8. სუფიზმი
9. თეოკრატიული მმართველობა
96
 10. ისლამი საერთაშორისო ურთიერთობებში

1. არაბ-მუსლიმთა კულტურის თავისებურებები

არაბული კულტურა ჩამოყალიბდა ისლამის აღმოცენებისა (VII ს) და სახალიფოს შექმნის

პერიოდში. არაბული კულტურის კომპონენტებიდან საკუთრივ არაბთაგან
მომდინარეობს ისლამი, არაბული ენა და ბედუინური პოეზიის ტრადიციები. არაბული
კულტურის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს იმ ხალხებმა, რომლებმაც მიიღეს
ისლამი, ასევე სახალიფოს არამუსლიმმა მოსახლეობამ (სირიელი ქრისტიანები, იუდეველები,
სპარსელი ზოროასტრელები და სხვა). VII საუკუნის დასასრულიდან VIII საუკუნის
შუახანებამდე დამასკთან ერთად არაბული კულტურის განვითარების მთავარი ცენტრები იყო
მექა და მედინა არაბეთში, ქუფა და ბასრა ერაყში. აბასიანთა სახალიფოს შექმნის (750 წ)
შემდეგ არაბული კულტურის ცენტრმა სირიიდან სახალიფოს აღმოსავლეთში, ერაყში
(ბაღდადი, დაარსდა 762 წელს) გადაინაცვლა IX-X საუკუნეებში არაბულმა კულტურამ
განვითარების უმაღლეს საფეხურს მიაღწია, გაამდიდრა ბევრი ხალხის, კერძოდ, შუა
საუკუნეების ევროპის ხალხების კულტურა და მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მსოფლიო
კულტურის განვითარებაში. ეს, უპირველეს ყოვლისა, ეხება ფილოსოფიას, მედიცინას,
მათემატიკას, ასტრონომიას, გეოგრაფიას, ფილოლოგიასა და ისტორიულ დისციპლი-ნებს,
ქიმიას, მინერალოგიას. არაბული კულტურის ცოდნის დარგების გამოყოფა პირობითია, რადგან
მისთვის, ისევე როგორც შუა საუკუნეების სხვა კულტურებისათვის, ნიშნეულია მეცნიერებათა
დაუნაწევრებლობა, მოაზროვნეთა ენციკლოპედიური ცოდნა. ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი
ხშირად ისტორიკოსი, ექიმი, გეოგრაფი, პოეტიცა და ფილოლოგიც იყო. არაბული კულტურის
გამდიდრებას ხელს უწყობდა მუსლიმური აღმოსავლეთის ხალხებს შორის კულტურული
მონაპოვრების ურთიერთგაცვლის ფართო შესაძლებლობები, გაცხოველებული კავშირი აზიისა
და ევროპის ბევრ ქვეყანასთან. აბასიანთა სახალიფოს დაშლამ (X საუკუნის შუა წლები)
შეზღუდა არაბული კულტურის გავრცელების საზღვრები და თანდათანობით შეამცირა მისი
როლი მსოფლიო კულტურების საერთო განვითარებაში.
მუსლიმურ ესპანეთში, რომელიც აბასიანთა სახალიფოს ჯერ კიდევ VIII საუკუნეში
გამოეყო, დაიწყო ე. წ. არაბულ-ესპანური კულტურის დამოუკიდებელი განვითარება.
სახალიფოს აღმოსავლეთ პროვინციებში IX საუკუნის დასასრულს წარმოიქმნა ირანული
კულტურულ-ეროვნული აღორძინების კერები. სპარსულმა ენამ არაბული შეცვალა
თავდაპირველად ლიტერატურასა და პოეზიაში, შემდეგ ზოგიერთ ჰუმანიტარულ მეცნიერებაში
(ისტორია, გეოგრაფია). არაბული დარჩა ყურანისა და ზოგიერთი საბუნებისმეტყველო
დისციპლინის (მედიცინა, მათემატიკა, ასტრონომია, ქიმია და ფილოსოფია) ენად. არაბული
კულტურის ცენტრმა გადაინაცვლა სირიაში, ეგვიპტესა და ესპანეთში. ჩრდილოეთ
აფრიკაში ფატიმიდებისა (X-XII სს) და აიუბიდების (XII-XIII სს) დროს გრძელდებოდა არაბული
კულტურის საუკეთესო ტრადიციების განვითარება მეცნიერებაში, ლიტერატურის,
ხელოვნებისა და მატერიალური კულტურის სხვა სფეროებში, თუმცა იგი უკვე ნაკლებ გავლენას
ახდენდა მუსლიმური აღმოსავლეთის ხალხების საერთო კულტურულ პროგრესზე, ვიდრე VIII-X
საუკუნეებში. X საუკუნის დასასრულისათვის ბაღდადმა პირველობა კაიროს დაუთმო.
XVI საუკუნეში არაბული ქვეყნები ოსმალეთის იმპერიის პროვინციებად გადაიქცნენ.
არაბული კულტურა დაქვეითდა, თუმცა ამ პერიოდშიც სირიის, ერაყისა და ეგვიპტის ძველი
კულტურული ცენტრები ტრადიციულად კვლავ იზიდავდნენ მუსლიმ სწავლულებს.
არაბული კულტურის განვითარების თავისებურად ახალი პერიოდი იწყება XIX საუკუნის
პირველი ნახევრიდან. არაბული ქვეყნების ეკონომიკურ-პოლიტიკური აღორძინების, ეროვნულ-

97
განმათავისუფლებელი მოძრაობის განვითარებისა და დამოუკიდებელი არაბული
სახელმწიფოების ჩამოყალიბების პირობებში იქმნებოდა და იქმნება თანამედროვე არაბული
კულტურა.
'აბბასიანთა ბაღდადის სახალიფო განადგურდა, ხოლო ხალიფობის პრეტენდენტი, ალ–
მუსთანსირ ბი ლ–ლაჰ II, მამლუქებმა შეიფარეს და გამოაცხადეს ხალიფად 1261 წელს. იგი
მამლუქთა ლაშქართან ერთად გაემართა ბაღდადის დასაბრუნებლად, მაგრამ მონღოლებმა
მოკლეს. მის ნაცვლად მამლუქებმა ხალიფად ალ–ჰაქიმი დანიშნეს. ამგვარად 'აბბასიანთა
სახალიფომ არსებობა განაგრძო ეგვიპტის მამლუქთა პატრონაჟის ქვეშ 1517 წლამდე,
როდესაც ოსმალთა სულთანმა ხალიფის ტიტული ოფიციალურად გადაიბარა.[17]
ამ პერიოდისთვის ისლამი სუფი დერვიშებისა და ვაჭრების საშუალებით გავრცელდა
ისეთ ადგილებშიც, სადაც ისლამური მმართველობა არ ყოფილა, კერძოდ საჰელში, შუა აზიასა
და ციმბირის თათრებში, ჩინეთში, ბენგალში, თანამედროვე ინდონეზიის ტერიტორიაზე და
ა.შ. ოსმალებმა მიაღწიეს ვენას 1529 წელს, მაგრამ წმინდა ლიგის ძალებმა ისინი უკუაგდეს.
ამავე პერიოდში სეფიანთა დინასტია ირანში ახორციელებს სუნიტების გაშიიტების
პოლიტიკას. სუნიტ სწავლულებს მიეცათ არჩევანი დაეტოვებინათ ირანი, მიეღოთ შიიზმი ან
სიკვდილით დაისჯებოდნენ. თავის მხრივ ოსმალებიც ატარებდნენ შიიტთა საწინააღმდეგო
პოლიტიკას. XVIII საუკუნის შუა ხანებიდან არაბეთის ნახევარკუნძულზე იბნ თაიმიასა და იბნ
ყაიიმ ალ–ჯავზიიას სწავლებების მიმდევარმა ჰანბალი სწავლულმა, მუჰამმად იბნ 'აბდულ–
ვაჰჰაბმა ჩამოაყალიბა სწავლება, რომლის თანახმადაც აუცილებელი იყო ისლამის ფესვებთან
დაბრუნება. ეს სწავლება მსოფლიოში ვაჰაბიზმის სახელით გახდა ცნობილი.
XX საუკუნიდან მუსლიმები ჩნდებიან ახალ ტერიტორიებზე – მრავალი მათგანი
კოლონიებიდან მეტროპოლიაში მიემგზავრება, ასევე ისინი ჩნდებიან ამერიკაშიც.
კოლონიალიზმის წინააღმდეგ ბრძოლამ ისლამის არნახული პოლიტიზაცია გამოიწვია. ისლამის
ანტიკოლონიურ იარაღად ქცევის სათავეებთან იდგნენ იმამი შამილი, ჯამალუდდინ ალ–
აფღანი, ჰასან ალ–ბანნა, მუჰამმად აბდულლაჰ ალ–ჰასანი, მირზა ალი ხანი და სხვები.
ისლამის პოლიტიზაციამ გამოიწვია არამუსლიმი უმცირესობების მდგომარეობის
გართულება მუსლიმური უმრავლესობის ქვეყნებში. მუსლიმური ქვეყნები თითქმის მთლიანად
დაიცალა იუდეველთა თემებისგან, რომლებიც ისრაელის სახელმწიფოსთან გაიგივდნენ, ხოლო
ქრისტიანები ხშირად ხდებოდნენ ბრბოს სამართლის მსხვერპლი მას შემდეგ,
რაც ამერიკამ მოახდინა ავღანეთისა და ერაყის ოკუპაცია. თავის მხრივ მუსლიმური
უმცირესობები აღმოჩნდნენ მსხვერპლი კამბოჯაში პოლ პოტის რეჟიმისა, სადაც ნახევარ
მილიონამდე მუსლიმი მოკლეს. მუსლიმები ინდოეთში თემთაშორისი ძალადობის მსხვერპლი
ხდებოდნენ, 2012 წელს ბირმის არაქანის შტატში ბუდისტებმა დაწვეს მუსლიმთა სოფლები,
166 მუსლიმი მოკლეს. მუსლიმთა უფლებები იზღუდებოდა მუსლიმური უმრავლესობის
ქვეყნებშიც. ალბანეთში ენვერ ხოჯას რეჟიმმა აკრძალა ყოველგვარი რელიგიური პრაქტიკა,
ხოლო მიუხედავად არჩევნებში გამარჯვებისა, არმია არ აძლევდა საშუალებას ისლამისტურ
პარტიებს მიეღოთ ხელისუფლება ტუნისში, თურქეთში, ეგვიპტესა და ალჟირში. მრავალ
ქვეყანაში აკრძალული იყო ჰიჯაბით სახელმწიფო და საგანმანათლებლო დაწესებულებებში
შესვლა. იძულებითი სეკულარიზაციის პოლიტიკას კვლავ ისლამის უკიდურესი პოლიტიზაცია
მოჰყვა. ამ იდეოლოგიის გავრცელებას მმართველობებმა წნეხის გაძლიერებით უპასუხეს, რასაც
მოჰყვა შეიარაღებული ამბოხებები, სამოქალაქო ომები, რომლებიც მოგვიანებით გლობალურ
გასამხედროებულ ორგანიზაციებსა და ტერორიზმში გადაიზარდა
სუნიტები
სუნნისა და მუსლიმთა ერთობის მიმდევარნი დღევანდელი მუსლიმების აბსოლუტურ
უმრავლესობას წარმოადგენენ. სუნიტთა მრწამსის მიხედვით, ისლამი ეფუძნება ყურანსა და
ჰადისს, ანუ გადმოცემებს მუჰამმადის ამა თუ იმ ქმედების მიმართ დამოკიდებულების შესახებ.
98
ამგვარი გადმოცემები ჩაწერილია კრებულებში, რომელთაგან გამოარჩევენ ექვსს – საჰიჰ ალ–
ბუხარი, საჰიჰ მუსლიმი, სუნან იბნ მაჯა, სუნან ან–ნასა'ი, ჯამი' ათ–თირმიზი, სუნან აბუ
დავუდ.
სუნიტები იყოფიან მაზჰაბებად, ანუ რელიგიურ–სამართლებრივ სკოლებად, რომელთა
შორის განსხვავებებია . ისინი ცნობენ ერთმანეთის ლეგიტიმურობას და განსხვავებულ
საკითხებს იხთილაფი ეწოდება. მაზჰაბების რიცხვი ცხრაა, რომელთაგან დღეს გამოიყენება
ხუთი – ჰანაფი, მალიქი, შაფი'ი, ჰანბალი და ზაჰირი. ხოლო ოთხი მაზჰაბი –
ავზა'ი, ლაისი, ჯარირი და სავრი დღეს აღარ გამოიყენება.
სალაფიტები
სალაფიტები იგივე ვაჰაბიტები წარმოადგენენ სუნიტური ისლამის ულტრა
კონსერვატიულ განხრას, რომელთა იდეაფიქსი არის ისლამის საწყისებთან დაბრუნება. ისინი
ეწინააღმდეგებიან ყოველგვარ რელიგიურ სიახლეებს, ასევე ადგილობრივ ადათებსა და
ტრადიციებს, რომლებიც წინააღმდეგობაში მოდიან ისლამთან. ისინი გამოირჩევიან ისლამური
ტექსტების ფილოსოფიური გააზრების უარყოფითა და მათი მნიშვნელობის პირდაპირი
მიღებით.
შიიტები
შიიტები სიდიდით მეორე განშტოებაა. ისინი მრავალ სექტას წარმოადგენენ, რომელთა
ძირითადი შეხედულებებიც განსხვავდება. მაგალითად იემენელი შიიტები, იგივე ზაიდიტები,
ჰანაფი სუნიტებისგან მხოლოდ იმით განირჩევიან, რომ ცნობენ იმამთა მემკვიდრეობით
ხელისუფლებას, ხოლო შიიტი–იმამიტები იმამებს მიაწერენ ყოვლისმცოდნეობისა და
ყოვლისშემძლეობის თვისებებს. შიიტთა შორის სამი ძირითადი შტო გამოიყოფა – იმამიტები,
ზაიდიტები და ისმა'ილიტები.
სუფი
სუფიზმი მისტიკური მიმდინარეობაა ისლამში. მისი მიმდევრები გაწევრიანებული არიან
ორდენებში, ანუ ტარიყათებში, რომლებსაც საკუთარი წესდება აქვთ. სუფიები სუნიტური
ისლამის რომელიმე მაზჰაბს აკუთვნებენ თავს, მაგრამ ისლამის საფუძვლად მიიჩნევენ
საიდუმლო ცოდნას, რომელიც გააჩნია უსტაზს (შეიხს, მურშიდს), რომელიც
უმრავლესობისთვის უცნობია. ამიტომ მთავარია სწორედ უსტაზის მითითებებისადმი უსიტყვო
მორჩილება და არა ისლამური ტექსტებით ხელმძღვანელობა.
ხარიჯიტები
ხარიჯიტები არიან მუსლიმები, რომლებიც უკმაყოფილო იყვნენ ხალიფების
მმართველობითა და განუდგნენ მათ. მათი პირველი ჯგუფი ოსმანის მკვლელობის დროს
ჩამოყალიბდა, ხოლო მოგვიანებით 4000 მათგანი გამოეყო ალის არმიას, როდესაც იგი
მუავიასთან მოლაპარაკებაზე წავიდა. ხარიჯიტები გამოირჩეოდნენ თავისი ექსტრემისტული
შეხედულებებით, ცოდვილ მუსლიმებსა და ასევე მათ, ვინც მათ აზრებს არ იზიარებდა,
ურწმუნოებად მიიჩნევდნენ და ხოცავდნენ. მათგან მხოლოდ ერთმა ზომიერმა
შტომ, იბადიტებმა მოაღწიეს ჩვენს დრომდე, რომლებიც ძირითადად ომანში სახლობენ. არის
მათი მცირე თემები ალჟირში, ტანზანიასა და ლიბიაში.
აჰმადია
აჰმადია არის მირზა ღულამ აჰმადის მიმდევართა ჯგუფი. ამ ჯგუფის სწავლებით, მირზა
ღულამ აჰმადი არის მესია და მაჰდი. ეს ჯგუფი მუსლიმთა უმრავლესობის მიერ მკრეხელებად
განიხილება და ხშირად სასტიკადაც უსწორდებიან მის მიმდევრებს.
ყურანისტები
ყურანისტები (არაბ. არიან მუსლიმები, რომლებიც უარყოფენ ჰადისებსა და სუნნას.
ისინი ისლამის ლიბერალური, მოდერნისტული ინტერპრეტაციის მომხრეები არიან.
ყურანისტებიც მუსლიმთა უმრავლესობას მკრეხელებად მიაჩნია.
99
 ისლამის ერი
ისლამის ერი აფროამერიკული სინკრეტული სწავლებაა, რომელსაც საფუძველი
ჩაუყარეს უოლეს ფარდ მუჰამმადმა და ელაიჯა მუჰამმადმა. ამ სექტის სწავლებით, სამყარო
შექმნეს შავკანიანმა მეცნიერებმა, რომლებმაც ასევე ჩამოავლინეს ბიბლია და ყურანი. თეთრი
ადამიანი წარუმატებელი ექსპერიმენტის შედეგი იყო. ისლამის ერის სექტას
ეკუთვნოდა მალკოლმ იქსიც, რომელმაც 1964 წელს უარყო იგი და ამის მიზეზად იგი ყოფილმა
თანამორწმუნეებმა მოკლეს. 1975 წელს ელაიჯა მუჰამმადის სიკვდილის შემდეგ, ორგანიზაციის
ლიდერობა ერთ–ერთმა ვაჟმა, ვარის დინ მუჰამმადმა გადაიბარა. მან შეცვალა ორგანიზაციის
სწავლება სუნიტური ისლამის თანახმად. 1981 წელს ლუის ფარახანმა აღადგინა ორგანიზაცია ამ
სახელწოდებითა და ძველი სწავლებით, რომელსაც მიემხრნენ ისლამის ერის აღმსარებელთა
ნაწილი.
მუსლიმანური სამოსი
ისლამი თავის ერთგულ მიმდევრებს შემოსვის წესებს განუსაზღვრავს, თუმცა
აღნიშნული ნორმები რელიგიური ავტორიტეტების, თვით ისლამის მიმდევართა და ისლამის
სხვადასხვა განშტოების მიხედვით ვარირებს და ჩაცმულობის მრავალფეროვანი
ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა. შემოსვის უმთავრესი პრინციპი მოკრძალებულობასა და
ზომიერებას ეფუძნება. მუსლიმანური საზოგადოებისთვის დამახასიათებელი სამოსის
ელემენტებია თავსაბურავი ტურბანი ( ჩალმა) და ჩადრი.
ქალის სამოსის სახეებია 9 :
ჰიჯაბი – რაც არაბულად “დამალვას” ნიშნავს. ასე უწოდებენ სამოსს, რომელიც მუსლიმან
ქალს თავიდან ფეხებამდე ფარავს. თუმც “ჰიჯაბს” უფრო ვიწრო მნიშვნელობითაც ხმარობენ და
ამ სახელით მუსლიმი ქალის თავსაბურავს მოიხსენიებენ, რომელიც მთლიანად ფარავს თმას,
ყურებს , ყელს და უმეტეს შემთხვევაში მხრების ნაწილსაც. სახე არ იფარება.
ამირას ჰიჯაბი – ეს თავსაბურავი ორი ნაწილისგან შედგება. ერთი თავზე მჭიდროდაა
შემოხვეული ქუდის მსგავსად, მეორე შარფია, რომელსაც ხშირად სახელოების ფორმა აქვს და
ზემოდან იცმევა ისე, რომ მხრებს ფარავს. სიტყვა “ამირა” არაბულად “პრინცესას” ნიშნავს.
ნიქაბი – შავი ფერის თავსაბურავი, მთლიანად ფარავს სახეს, თმას და მხოლოდ
თვალებისთვის აქვს ჭრილი. ნიქაბს მუსლიმური ტანსაცმლის სხვა სახეობებთან ერთადაც
ატარებენ. მაგალითად აბაისთან-გრძელ კაბასთან ქამრის გარეშე. ყველაზე ხშირად ნიქაბს
სპარსეთის ყურის ქვეყნებში ხმარობენ, იემენში და პაკისტანში.
ჩადრი – სამოსი, რომელიც ფარავს მთლიანად სხეულს თმის ღერიდან ფეხის ტერფის
ჩათვლით, თუმცა სახე არ არის დაფარული. მას ხშირად ნიქაბთან ერთად ატარებენ.
გავრცელებულია ირანში.
ფარანჯა – ხალათის მსგავსი უხელო სამოსი, რომელიც მთლიანაც ფარავს სხეულს და
ასევე სახეს. თვალების ჭრილი დაფარულია მჭიდრო ბადით-ჩაჩვანით. ტანსაცმლის ეს სახეობა
შუა აზიაში და ავღანეთშია გავრცელებული.ამ სამოსის ტიპს მიეკუთვნება ბურკაც – ის
სრულიად ფარავს ქალის სხეულის ზედა ნაწილს.
ხიმარი – ეს არის მოსაცმელი, რომელსაც სახის გამოსაყოფი აქვს. ფარავს თმას, ყურებს,
მხრებს და წელამდე ჩამოდის. გავრცელებულია ახლო აღმოსავლეთსა და თურქეთში.
ტანსაცმელი უნდა იყოს გაუმჭვირვალე; სამოსი უნდა იყოს ქალის ტანსაცმლის, და არა
მამაკაცის კატეგორიიდან; ტანისამოსს არ უნდა ჰქონდეს სუნამოს ან რაიმე მძაფრი არომატი.
ქალის მიერ თმის დაფარვა ქუჩაში, და საერთოდ, უცხო ადამიანების თანდასწრებით, რაც
შეეხება კონკრეტულად ქალებს, ერთ-ერთ სურაში მათგან მოთხოვნილია, თვალი არ გაუსწორონ
თანამოსაუბრეს, საქვეყნოდ არ გამოაჩინონ თავიანთი გარეგნული მშვენიერება გარდა იმისა, რაც

9
TIME: XX საუკუნის ისტორია - ისლამური სამყარო. გვ,20-21
100
ჩვეულებრივ, ბუნებრივად ჩანს. ქუჩაში და უცხო ადამიანების თანდასწრებით თმა დაფარული
უნდა ჰქონდეთ, მკერდი მოსასხამით დამალონ. ქალის სამოსი სქელი ქსოვილისაგან უნდა იყოს
დამზადებული და ტან-ფეხის მოყვანილობას მალავდეს… ეს წესები თუ მოთხოვნები იმის
მიხვედვით შეიძლება იცვლებოდეს თუ რა კონიუნქტურაა, როგორი კულტურული
თავისებურებები, ტრადიციები, პოლიტიკური რეჟიმია ქყვეყანაში, რომლეშიც მუსლიმანს
უწევს ცხოვრება. არიან ქვეყნები სადაც მუსლიმი ქალი თავად წყვეტს, იაროს ჩადრით თუ
ჩადრის გარეშე, მაგრამ მაგ. საუდის არაბეთში ქალს მსგავსი არჩევანის თავისუფლება არ აქვს.
სხვადსახვა მიზეზით, რიგმა ქვეყნებმა მკაცრად აუკრძალეს მუსლიმ ქალებს თავსაბურავის
ტარება, კონსტიტუციურად დაამტკიცეს და გარკვეული ჯარიმებიც კი დააწესეს. მაგალითად,
საფრანგეთში ქალები, რომლებიც საჯარო ადგილებში, სახეს მთლიანად ჩადრით
დაიფარავენ, 150 ევროთი დაჯარიმდებიან. მათ ვინც ქალებს აიძულებს სახე დაფაროს,
ჯარიმასთან ერთად, 1 წელი თავისუფლების აღკვეთაც შეეფარდებათ. ბულგარეთში მოქმედი
კანონმდებლობის თანახმად, ქალები, რომლებიც საჯარო ადგილებში ბურკასა და ნიქაბს
ატარებენ, 770 ევროთი დაჯარიმდებიან. ბარსელონაში აკრძალულია სახის დაფარვა საჯარო
შენობებსა და ბაზარში. დანიაში იგივე აკრძალვა მოქმედებს სასამართლოებში. ჩადრი
აკრძალულია გერმანულ ქალაქ გესენში და იტალიის ზოგიერთ ქალაქებში10.
როგორც ვხედავთ მუსლიმანი ქალის სამოსის ინდივიდუალურობას განსაზღვრავს
იმ კუთხის კულტურა, სადაც ის ცხოვრობს და რაღა თქმა უნდა რწმენა.
მუსლიმი მამაკაცის სამოსის ყველაზე დამახასიათებელი ატრიბუტია ტურბანი. მას ყველა
მუსლიმურ ქვეყანაშ არ ატარებენ, მაგრამ ზოგიერთ რეგიონში ამ თავსაბურავს დიდი
კულტურული დატვირთვა აქვს. ტურბანი მამაკაცია გალისგან განმასხვავებელი უმთავრესი
გარეგნული ნიშანია. ამავე მიზეზით, აღმოსავლეთის ზოგიერთ რეგიონში, მამაკაცებს აბრეშუმის
სამოსის, სამკაულებისა და ოქროს სამშვენისების ტარება ეკრძალებათ. . ავღანეთში სხვადასხვა
სახის ტურბანია გავრცელებული, რომელიც ერთმანეთისგან ფერისა და თავზე შემოკვრის წესის
მიხედვით განსხვავდება. ქალს არა აქვს უფლება ესაუბროს უცნობ მამაკაცს,მამაკაცს კი
სამართალი უწესებს,თუ სურთ ესაუბრონ უცნობ ქალს,უნდა იდგეს მისგან მოშორებით და განზე
იხედებოდეს,ილაპარაკოს სწრაფად…
ინდიგოსფერი (მუქი ლურჯი) ტურბანი უდაბნოს მომთაბარე ტუარეტი მამაკაცის სამოსის
განუყოფელი ატრიბუტია.
ჯიჰალიის დროინდელ არაბ ქალს გათხოვება შეეძლო მხოლოდ თავისი ტომის მამაკაცზე,
რათა შთამომალობას შეენახა ამ ტომის კულტურულ-ენობრივი სპეციფიკური ნიშნები. მამაკაცს
კი შეეძლო ცოლად შეერთო რამდენიმე ქალიშვილი სხვადასხვა ტომიდან. ტომის მიერ ასეთი
ფაქტების წახალისება მიზნად ისახავდა სხვა ტომების წარმომადგენლებთან ნათესაური
კავშირების დამყარებას და თავისი ტომის კულტურული კავშირების გაფართოებას. პრაქტიკაში
იყო აგრეთვე გაცვლითი ქორწინება, როცა ერთი ტომის და და ძმა ქორწინდებოდა მეორე ტომის
ძმასა და დაზე, რის შედეგადაც ორივე მხარე თავისუფლდებოდა მაჰრის გადასახადისაგან.
ქალს არ ჰქონდა უფლება ყოფილიყო ქმრის, მშობლებისა და თავისი შვილების
მემკვიდრე. მოკლედ რომ ვთქვათ, მას უფლება ჰქონდა, მხოლოდ ეჭამა და ეცოცხლა11. ამავე
დროს მისი ვალდებულებები რამდენიმეჯერ აღემატებოდა მის ფიზიკურ შესაძლებლობებს.

10
http://www.ttimes.ge/archives/74667
11
http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--0-0---0prompt-
10--.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-10-0-11-1-0utfZz-8-
10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1
101
 ქალის გაჩენა საკმაოდ დიდ პრობლემებთან იყო დაკავშირებული. თუ პირმშო გოგო
იქნებოდა, ასეთ სახელებს არქმევდნენ ”ყიზ–ტამანი” (საკმარისია გოგოები), ”ბასხანუმი” (მეტი
გოგოა არაა საჭირო), ”უღლან ჩერეკი” (ბიჭია საჭირო), ”საციტა”(საკმარისია)
როდესაც ქალს ზედიზედ უჩნდება გოგოები ეთიკა ნებას აძლევს კაცს გაეყაროს ცოლს.
ბიჭის გაჩენა კი ნამდვილი დღესასწაულია ისლამურ ოჯახში. მას არქმევენ ისლამის
ფუძემდებლების ან სახელგანთქმული ადამიანების სახელებს. მათი ტრადიციების მიხედვით
უკეთესია ქალიშვილი არ გყავდეს,მაგრამ თუ არის –ჯობს იყოს გათხოვილი ან საფლავში 12….
ოჯახურ ვითარებაში ქალს შეეძლო ქმარზე გარკვეული ზეგავლენის მოხდენა, რაც მათ
პიროვნულ და ინტიმურ ურთიერთობებზე იყო დამოკიდებული, მაგრამ საზოგადოების წინაშე
ქალს მორჩილის როლი უნდა ეთამაშა. ქმარს შეეძლო სტუმრების მიღება დღისა და ღამის
ნებისმიერ დროს, ებრძანებინა ცოლისათვის სუფრის გაშლა და ა.შ. ეს წეს-ჩვეულება დღემდეა
შემონახული, განსაკუთრებით სოფლად. ასეთ ფაქტებს ჩვენს სინამდვილეშიც ვხვდებით,
როდესაც ქალი „მორჩილის“ როლს თამაშობს, მაგრამ ოჯახურ ურთიერთობებში მას წონადი
სიტყვა ეკუთვნის.
ქალის დაბალი სოციალური სტატუსის სპეციფიკური თვისებები წინაისლამურ
პერიოდში გამომდინარეობდა ტომებს შორის არსებული ურთიერთობებიდან. ტომებს შორის
არსებული წინააღმდეგობანი ბრძოლისათვის მუდმივ მზადყოფნას და მისი წარმოების უნარს
მოითხოვდა, შესაბამისად, მამაკაცს მისი სოციალური მნიშვნელობით წინა პლანზე აყენებდა.
მაგრამ აქაც იყო გამონაკლისი. ზოგჯერ მამაკაცებთან ერთად მამაკაცურ ტანისამოსში გადაცმულ
ქალებსაც შეხვდებოდით.
ყურანი საკმაოდ დიდ ყურადღებას უთმობს სქესთა შორის ურთიერთობების თემებს.
მასში საუბარია ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა მაჰრი, მრავალცოლიანობა, განქორწინება,
ურთიერთობები შვილებსა და მშობლებს შორის, სასჯელი ცოლ-ქმრული ღალატისას და სხვ. იგი
განსაზღვრავს აგრეთვე ოჯახში ქონებრივ ურთიერთობებს, ოჯახური ურთიერთობების სხვა
ზნეობრივ და სამართლებრივ ნორმებს. შარიათის მიხედვით, ქმარმა თითოეულ თავის ცოლს
უნდა მისცეს ცალკე საცხოვრებელი ბინა, უზრუნველყოს მათი ცხოვრება, კარგად მოეპყრას,
დაიცვას მათთან სახლში მისვლის რიგითობა. ცოლმა, თავის მხრივ, თავისი მოვალეობა უნდა
შეასრულოს. რა თქმა უნდა, მრავალცოლიანობა იყო და დარჩა შესაძლებელი მხოლოდ მდიდარი
მუსლიმანებისათვის. ზემოთ ჩამოთვლილი მიზეზების გარდა, ყურანი მრავალცოლიანობაში
ხედავდა ოჯახურგვაროვნული და საზოგადოებრივი კავშირებისა და ურთიერთობების
დამყარების გზით მუსლიმანური თემის განმტკიცების საშუალებას.
მუსლიმანური ქვეყნებისათვის ქალთა სპეციფიკური პრობლემებია დამახასიათებელი:
ზოგიერთ ქვეყანაში - ეს არის შრომისა და პოლიტიკური უფლებების პრობლემა (საუდის არაბეთი
და სპარსეთის ყურის ქვეყნები), ზოგან საზოგადოებრივი მენტალიტეტის (არაბული ქვეყნები),
ზოგან განათლების პრობლემა (სპარსეთის ყურე და აფრიკის ჩრდილოეთი), ზოგან კი დედობის
პრობლემა (ეგვიპტე, პალესტინა, ერაყი, იემენი, ლიბანი).
მიუხედავად ქალების აქტიური მონაწილეობისა ეროვნულ-განმანთავისუფლებელ
მოძრაობასა (თუმცა ისტორიამ ინება, რომ ყველა მუსლიმანური ქვეყანა არ ყოფილიყო ჩართული
ასეთ ბრძოლაში) და პოლიტიკური ცხოვრებაში (სირია, იემენი, ეგვიპტე), ამ ქვეყნებში
პოლიტიკური ცხოვრებაში ქალების მონაწილეობას ფორმალური ხასიათი აქვს, რაც ორი
ფაქტორით არის განპირობებული: უპირველეს ყოვლისა, იმით, რომ მმართველ რეჟიმს არ

12

https://safiqreti.wordpress.com/2010/08/18/%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83
%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1-
%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98-
%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98/
102
გააჩნია დემოკრატიული ტრადიციებისა და რაციონალური პოლიტიკის გამოცდილება და მეორე
- თვით ქალებს არა აქვთ სოციალურ-პოლიტიკური აქტიურობისათვის საჭირო პროფესიული და
ფსიქოლოგიური ჩვევები.

2. აყიდა
აყიდა (მრწამსი) — შეხედულებებისა და რწმენების კრებული, რომელიც
გააჩნიათ ისლამის მიმდევრებს. ყოველი მუსლიმი ვალდებულია შეურყევლად სწამდეს 'აყიდის
ექვსი ძირითადი პრინციპისა – ღვთის, ანგელოზების, წერილების, მაცნეების, უკანასკნელი
დღისა და კარგისა თუ ცუდის ბედისწერისა. თუმცა სხვადასხვა 'აყიდის სკოლებს შორის
არსებობს განსხვავებული შეხედულებები ამ პრინციპთა თვისებებზე, ყველა მათგანი თანხმდება
ამ პრინციპებზე, როგორც 'აყიდის საფუძველზე. ყოველი მუსლიმი მორწმუნე ვალდებულია
ირწმუნოს ისლამის რწმენის ხუთი ბურჯი:
რწმენის დამოწმება
ლოცვა ხუთჯერადი სავალდებულო ლოცვებისა და ნებაყოფლობითი ლოცვების
შესრულება მათი სარიტუალო წესების დაცვით.
მოწყალება (აზ–ზაქათ) მოწყალების გაცემა სავალდებულოა გარკვეული ქონების
მფლობელთათვის. ვისაც უფრო მწირი ნივთიერი შესაძლებლობები აქვს, მათთვის იგი
ნებაყოფლობითია.
მარხვა სავალდებულოა მარხვა, ანუ საჭმელ–სასმელისა და ამქვეყნიური სიამეებისგან
თავის შეკავება განთიადიდან მზის ჩასვლამდე რამადანის თვეში. ნებაყოფლობითი მარხვები
არის ორშაბათსა და ხუთშაბათს, ასევე მთვარის კალენდრის თვეების 13, 14 და 15 რიცხვში.
მომლოცველობა (ალ–ჰაჯჯ) მექის საკრძალველი მეჩეთის მოლოცვა. ჰაჯჯი მთვარის
წლის ბოლო თვის, ზუ ლ–ჰიჯჯას პირველი ათი დღის განმავლობაში მიმდინარეობს და
სრულდება მსხვერპლშეწირვის დღესასწაულით ('იდ ალ–ადჰა, ყურბან ბაირამი). სხვა დროს
შესრულებულ მოლოცვას 'უმრა ანუ მცირე ჰაჯჯი ეწოდება13.

3. სუფიზმი
სუფიზმი — ისლამის შინაგანი, მისტიკურ, ფსიქო-სულიერი განზომილება. სუფიზმის
მიმდევარს სუფი ეწოდება. დღევანდელი მონაცემებით, მსოფლიოში 70 სუფიური საძმოა და მათ
ასობით ათასი მიმდევარი ჰყავს. სუფიური სწავლების ერთ-ერთი ცენტრალური დოქტრინაა „იყო
ამ ქვეყანაზე, მაგრამ არა ამ ქვეყნისა“, რაც, რიტუალური ცერემონიების, მარხვისა და ლოცვის
მეშვეობით, თვითჩაღრმავების გზით, უმაღლესი მიზნისკენ სვლის - უზენაეს ღმერთთან და მის
მადლთან ზიარების საშუალება იყო. სუფიების აზრით, ეს სავსებით შესაძლებელია ადამიანის
სიცოცხლეშივე და არა მაინცდამაინც მისი გარდაცვალების, სამსჯავროს წინაშე წარდგომის თუ
კაცობრიობის აღსასრულის შემდეგ, როგორც ამის აქცენტირებას ახდენს კლასიკური,
ორთოდოქსული ისლამი. სულიერი თვითგანწმენდის გზაზე (იგივე „ტარიკა“, რაც შემდგომში
სუფიური საძმოს სინონიმად იქცა) მოწაფეს („მიურიდი“) ეხმარება მასწავლებელი, მოძღვარი
(„შაიხი“ ან „მუშრიდი“), რომელიც მას ასკეტიზმისა და სულიერი ცხოვრების საიდუმლოებებს
უზიარებს, ასწავლის მას ხორციელი ვნებების დაძლევას, წვრთნის მას საკუთარი ეგოს
გადალახვაში, რაც მუსლიმურ ფილოსოფიაში „ალ-ჯიჰად ალ-აკბარ“-ის ტერმინით აღინიშნება
(„დიდი ბრძოლა“ – „პატარა ბრძოლასთან“, ანუ მტრებთან ბრძოლასთან შეპირისპირებით).
სუფიებმა, თავიანთი სწავლების, ფილოსოფიისა და სიბრძნის თაობიდან თაობამდე გადასაცემად,

13
აყიდა - ვეისალ გურჯი (მედინის ისლამის უნივერსიტეტი)
103
ხელი მიჰყვეს აქტიურ ლიტერატურულ-მთარგმნელობით საქმიანობას. შედეგად მისტიკოსებმა
და ფილოსოფოსებმა, უწევდათ რა უცხო ხალხისთვის მათთვის მშობლიურ ენაზე ღვთის სიტყვის
მიწოდება, მნიშვნელოვნად შეუწყვეს ხელი სხვადასხვა რეგიონებში (მაგალითად, სპარსეთში, XIII
საუკუნის ინდოეთში, სამხრეთ აზიაში, თურქეთში) ლიტერატურის და საღვთისმეტყველო აზრის
განვითარებას.
მუსლიმური მისტიციზმის განვითარების ისტორიაში სამი ძირითადი ეტაპის გამოყოფა
შეიძლება. სუფიზმის თავდაპირველი მიმდევრები, ჯერ კიდევ VII საუკუნიდან,
ომაიანთა დინასტიის ზეობის ხანაში, მისტიკოსები იყვნენ ცნობილი იყვნენ ამქვეყნიური
ცხოვრების აღსასრულის, უზენაესი სამსჯავროს წინაშე წარდგომის დღეზე მუდმივი
მედიტაციითა და ქადაგებით, ამქვეყნიერების, როგორც „ბოროტების ჭის“ უარყოფით.
მოგვიანებით სუფიური ფილოსოფიისა და თეოლოგიის შინაარსმა სხვა ფორმები მიიღო – მასში
ღვთის სიყვარული აბსოლუტურ ღირებულებად იქცა, ამავე დროს, მისკენ სწრაფვა
წინააღმდეგობაში არ მოდიოდა ადამიანის განცდებთან, მგრძნობელობასთან, სიყვარულის
ნიჭთან, გამოხატვის ფორმებთან. ეს უკანასკნელი გაცილებით მოქნილი და შეუბოჭავი იყო -
კლასიკური, ორთოდოქსული ისლამისგან განსხვავებით, რაც ხშირად სუფიებისადმი ეჭვის
თვალით ყურების საფუძველს წარმოადგენდა.
მაშასადამე, სუფიური ასკეტიმზმი მისტიკურ ფილოსოფიაში გადაიზარდა, რომელმაც
მოგვიანებით ჰუმანიზმის იდეებიც შეითვისა. ამის გამო სუფიებს მუდმივი კონფლიქტი
ჰქონდათ სუნიტურ განხარასთან, ხშირად რელიგიური ძალადობის, დევნის მსხვერპლნიც
გამხდარან, თუმცა ეს უფრო მეტი შთაგონების წყაროდ იქცეოდა მათი გზის
გამგრძელებლებისათვის.
სუფიზმის განვითარების ისტორიის მესამე ეტაპად მიიჩნევა მისი განტოტვა საძმოებად და
სამისიონერო საქმიანობის გააქტიურება. ეს სწორედ იმ პერიოდში დაიწყო, როდესაც მუსლიმურ
სამყაროს შეჭირვების ჟამი ედგა – ერთი მხრივ, ქრისტიანების, ხოლო მეორე მხრივ, მომთაბარე,
„უკულტურო“ ტომების შემოტევის მოგერიება უხდებოდა. ამ დროს მწვავედ დადგა სუფიური და
საერთოდ, ისლამური სწავლების, სიბრძნის, მემკვიდრეობის მოფრთხილებისა და გადარჩენის
საკითხი, რაც სუფიზმმა იტვირთა.
XII საუკუნისთვის 12 ძირითადი სუფიური ტარიკატი (საძმო, ორდენი) იყო ცნობილი ,
რომელთაც მუჰამედის სიტყვა მანამდე სრულიად უცნობ, შორეულ საზოგადოებებამდე (მათ
შორის, კავკასიამდე) მიჰქონდათ.
სუფიზმის გაჩენის პირველივე წლებიდან მწვავე საკითხად იდგა მისი ლეგიტიმურობის,
ისლამის (დოგმატურ) ფარგლებში მოქცევის პრობლემა. ულემის მხრიდან სუფიების მუდმივმა
დევნამ და კრიტიკამ მუსლიმ მისტიკოსებს ხელში საპოლემოკო კალამი ააღებინა. პოლემიკა კი ამ
საკითხის ირგვლივ დღემდე გრძელდება . ერთი მხრივ, ძნელია სუფიზმის ისტორიასა და
თანამედროვეობაში „თავისუფალი ფორმების“ შარიათის წესებთან წინააღმდეგობრიობის
უგულებელყოფა, მეორე მხრივ კი – მისი მემკვიდრეობის, მუსლიმური აზრისა და სიტყვის
განვითარებაში შეტანილი წვლილის, უდიდესი კულტურულ-სიფოლოფიური წარსულისა და
მნიშვნელობის უარყოფა.
სუფიურ ტრადიციაში დაშვებული მრავალი ელემენტი ყურანსა და წმინდა გადმოცემებში
ნაკლებ „გამართლებას“ ჰპოვებს. ორთოდოქსი მუსლიმები, დოგმატური თვალსაზრისით,
სამართლიანად აკრიტიკებდნენ შეიხებისა და პირების, მათი საფლავებისა და აკლდამების
გაკულტების და სარიტუალო მონახულებას („ზიარათ“) ტრადიციას, მუსიკალური ელემენტის
შეტანას ლოცვასა და ღვთისმსახურებაში (ზოგჯერ ყავის და მათრობელი საშუალებების
გამოყენებას), ზეგრძნობიერი სამყაროს გამოკვკლევისას სუფიები დიდ როლს ანიჭებენ

104
შთაგონებას14. კლასიკური სუნიტური სწავლებისათვის სრულიად მოუთმენელი იყო ასევე
ზოგიერთი სუფის მხრიდან სასწაულების მოხდენის უნარის მტკიცება („კარამათ“) –
„კარდიოგნოზია“ („გულისთქმის ცოდნა“), არაფრისგან საკვების მოპოვება, ერთდროულად ორ
ადგილას ყოფნა და ა.შ. სუფიზმის კრიტიკის დროს ორთოდოქსული ისლამის მომხრეები ხაზს
უსვამენ ადამიანსა და ღმერთს შორის შუამავლის (მუშრიდის) ფენომენის ნეგატიურ მხარეს, მის
მეტისმეტად დიდი ავტორიტეტულობასა და სიძლიერეს, ძლიერ გავლენას მოწაფეზე, რომელმაც,
მათი აზრით, შეიძლება მახინჯი ფორმები მიიღოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ და სოციალურ
პროცესებში აქტიურობის შემთხვევაში. თუმცა, მეორე მხრივ, ნათელია, რომ ეს კლასიკური
ისლამის კლასიკური პრობლემატიკაცაა.
ტრადიციულად, სუფიზმის უარყოფა და მისი მიმდევრების სექტანტებად გამოცხადება
დამახასიათებელი იყო მუსლიმურ სამყაროში არსებული იმ ჯგუფებისათვის, რომლებიც
რელიგიური ყოფისა და ტრადიციების განწმენდისა და გაჯანსაღების იდეით იყვნენ
გამსჭვალულნი. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან სალაფიტები (ზოგჯერ მოიხსენიებიან
„ვაჰაბიტების“ სახელით). საინტერესოა, რომ თავად ალ-სალაფიიაც ბევრი მუსლიმისათვის მეორე
უკიდურესობად არის აღირებული.
სუფიზმი ყველაზე უფრო ”მოქნილი” ფორმა იყო მუჰამედის სწავლების გავრცელებისა,
ტარიკატები ყველაზე უფრო შემწყნარებელი იყვნენ წინაისლამური და არაისლამური
ელემენტებისადმი, რომლებიც საბოლოო სახით უხვად დაილექა სხვადასხვა რეგიონების (მათ
შორის კავკასიის) მუსლიმურ რწმენასა და ყოფაში.
ხშირად მასწავლებლებს ჰქვიათ "ბაბა", ბაბას შეიძლება ჰყავდეს ერთი, სამი ან მეტი
დერვიში, ვისთანაც მუშაობს. დასაწყისში ეს დერვიშმა არ იცის. კონკრეტული ბაბა
შეიძლება უყურებდეს დერვიშს, მაგრამ დერვიშს ამას არ ეუბნებიან და მან შეიძლება თავი
მიტოვებულად იგრძნოს. შეხვედრების დროს, დერვიშს არ ეუბნებიან სად წავიდეს და
ღამით არ ეუბნებიან სად დაიძინოს. ცოტახნის შემდეგ, დერვიშმა შეიძლება იფიქროს, რომ
არავინ იცის მისი იქ ყოფნის შესახებ, და შეიძლება მთელმა ექვსმა თვემ გაიაროს სანამ
ვინმე სახელს ჰკითხავს. თუკი მას სურს სიყვარულის არსის ცოდნა, მას არ ეტყვიან, მაგრამ
შესაბამის სასწავლო სიტუაციაში მოახვედრებენ, სადაც მაქსიმალურად შეუძლებელი იქნება
სიყვარული. ის გრძნობს, რომ შეუძლებელია სიყვარულის შეგრძნება. მისი ბაბა მადლობას
არ ეტყვის ამ მისი მიერ მოტანილი ყავის გამო, უფრო კი შეიძლება გაკიცხოს. ამის უკან
არის ცოდნა იმისა, რომ თუ გინდა ადამიანმა შეიყვაროს წყალი, იგი შუაგულ უდაბნოში
უნდა დასვა. თუკი დერვიში ისეთი ადამიანია, რომელსაც სისუფთავე და წესრიგი უყვარს,
ბევრ ჭუჭყიან საქმეს დაავალებენ. დერვიშმა უნდა გადალახოს თავისი პირობითობა. მას არ
დასცინებენ. ყველას გააზრებული აქვს, რომ ეს სერიოზული შრომაა და ესაა მისი
გამოღვიძების ეტაპები. ნახევარი ამოცანაა, რომ აიძულონ მას თავის დანებება ყელში
ამოყვანით. თუკი დერვიში გულს არ აიცრუებს და ხელს არ ჩაიქნევს, მას უფრო მეტს
მისცემენ და მეტად გამოიღვიძებს15.
სუფია ისაა, ვინც შეყვარებულია ჭეშმარიტებაზე, ვინც სიყვარულით და ერთგულებით
მიემართება ჭეშმარიტებისკენ, სრულყოფილებისკენ, რომელსაც ყველა ეძებს, და ბუნებრივი
სასიყვარულო მისწრაფებით ის ყველაფრისთვის უცხო ხდება, გარდა ღმერთისა 16.

4. თეოკრატიული მმართველობა

14
http://giorgimarjanishvili.blogspot.com/2011/08/20-6.html
15
http://www.dzeglebi.ge/statiebi/sxva/sufizmi_2.html
16
http://www.self-discovery.ge/supizmi
105
 თეოკრატია (ბერძნ. θεός „თეოს“ — ღმერთი და κρατεῖν „კრატეინ“ — მართვა) —
სახელმწიფო მმართველობის ფორმა, რომლის დროსაც უმაღლესი ხელისუფლება ემყარება ერთ
ან რამდენიმე რელიგიის დოქტრინას და მმართველობა ხორციელდება რელიგიური
პრინციპების მიხედვით ტერმინი „თეოკრატია“, აღნიშნავს სახელმწიფოს მმართველობის ისეთ
ფორმას, რომელშიც საერო და რელიგიური ატრიბუტიკა ძალიან მჭიდროდაა
ურთიერთდაკავშირებული. მართვის ძალაუფლება უშუალოდ ღმრთისგან მომდინარეობს და
მის მიერ არჩეული წარმომადგენლის (მღვდელმსახურის) მიერ აღსრულდება. თეოკრატიის
დამახასიათებელი ელემენტია მმართველის სამღვდელმსახურებო კავშირი ღმრთაებრიობასთან.
ამგვარი მმართველის პროტოტიპად მოსე მიიჩნევა. შუა საუკუნეებში ცალკეულმა პაპებმა
(გრიგოლ VII, ინოკენტი III, ბონიფაციუს VIII) ღმრთის ქალაქის ავგუსტინესეული იდეის
საფუძველზე სცადეს თეოკრატიული იდეალის განხორციელება, თუმცა იმპერიის
წინაღმდეგობის გამო მათი მცდელობანი ფუჭი აღმოჩნდა. კანონები თეოკრატიულ
მმართველობაში დგება რელიგიურ პრინციპებზე, შესაბამისად კანონის უზენაესობა და
მორალური ღირებულებები და ფასეულობები – რაც ხშირ შემთხვევაში ინდივიდუალური
ხასიათისა, მაგრამ უმეტეს შემტხვევაში სოციალიზაციისა და რესოციალიზაციის ნაყოფია ხოლმე
– კანონთან წინააღმდეგობაში თითქმის არ მოდის. ეს კი ხაზს უსვამს სოციალურის ბატონობას
ინდივიდუალურზე.
თეოკრატიულ მმართველობაში ძალაუფლების წყარო ფორმალურად არის ღმერთი,
თუმცა რეალურად იგი სასულიერო წრეებს უჭირავთ ხოლმე, რაც საბოლოოდ კარგად
გამოკვეთილი იერარქიით გამოიხატება. თეოკრატიულ სახელმწიფოში არსებობს ეროვნული
ლიდერებიც, თუმცაღა მათი ხელდასხმა ზოგჯერ პირდაპირ და ზოგჯერ ირიბად მაინც
სასულიერო პირების მიერ ხდება ხოლმე.
თეოკრატიულ მმართველობაში პლურალიზმი და აზრთა სხვადასხვაგვარობა მცირეა,
რადგან თეოკრატიულ წყობასა და შესაბამისად მისსავე იდეოლოგიას პრეტენზია აქვს
აბსოლუტურ ჭეშმარიტებაზე და მეტიც, თეოკრატიაში ნებისმიერი ქმედება ფორმალურად
მიმდინარეობს ღვთის ხელდასხმითა და ნებართვით.
თეოკრატია არ უარყოფს მეცნიერულ პროგრესსა და მის მნიშვნელობას, თუმცაღა
ცდილობს რომ ნებისმიერი მეცნიერება რელიგიური ჭრილში განიხილოს, შესაბამისად მისი
აბსოლუტური ობიექტურობა თავიდანვე საეჭვოა.
აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ თეოკრატიული მმართველობისას რელიგიური
პრინციპები, ხშირად გადაეჯაჭვება ხოლმე ნაციონალურ პრინციპებსა და გეოგრაფიულ
არეალებს, რისი მაგალითებიც შუა საუკუნეებში, ახალსა და უახლეს ისტორიაში მრავლად
მოიპოვება.
თანამედროვე სამყაროში თეოკრატიული მმართველობა შედარებით შემცირებულია და
უფრო საზოგადოების ცალკეულ ჯგუფებშია გავრცელებული. ოფიციალურად თეოკრატიული
მმართველობებია ირანსა და ვატიკანში. არაოფიციალურად თეოკრატიული მმართველობის
განსხვავებული სახეებია პაკისტანში, საუდის არაბეთში, მალაიზიაში, ჩრდილოეთ სუდანში,
იემენში, მავრიტანიასა და არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში17.
რელიგიისა და რელიგიური სამართლის მნიშვნელობა თეოკრატიული ტენდენციების
მქონე სახელმწიფოებში იმაში გამოიხატება, რომ აქ საერო სამართლის ნორმების წყარო და
დასაბუთების კრიტერიუმი შეიძლება იყოს რელიგიური ფასეულობები. მაგალითად, პაკისტანში
შექმნილი იყო ისლამის იდეოლოგიის საბჭო, რომელიც ადგენდა საკანონმდებლო აქტების
ისლამის პრინციპებთან შესაბამისობას. ხშირად ეს ორი ნორმატიული სისტემა განსაკუთრებულ,

17
https://geword.wordpress.com/2014/06/24/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%A0
%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/
106
კონკურენტულ ურთიერთქმედებაშია ერთმანეთთან, რაც მათ შორის მიღწეული კომპრომისის
სხვადასხვა ვარიანტებში ვლინდება, კერძოდ, რელიგიური მოტივებით სახელმწიფოს შეიძლება
არ ჰქონდეს კონსტიტუცია (ისრაელი), ან ძირითად კანონში ლაპარაკი იყოს საერო სახელმწიფოს
ნორმების აღიარებაზე, მაგრამ პრაქტიკულად არ ხდებოდეს სახელმწიფოსაგან ეკლესიის და
პოლიტიკისაგან რელიგიის თანმიმდევრულად გამოყოფა (ინდოეთი). პირველ რიგში,
რელიგიურ-სამართლებრივი ნორმები არეგულირებენ პიროვნული სტატუსის ურთიერთობებს.
აზიისა და აფრიკის ქვეყნების პოლიტიკურსამართლებრივ პოლიტიკურ სისტემებში პიროვნების
სამართლებრივი სტატუსი დგინდება არა მარტო სახელმწიფო სამართლის, დარგობრივი
კანონმდებლობის ნორმებით და სასამართლო პრაქტიკით, არამედ რელიგიური და ჩვეულებითი
სამართლის მითითებებით, რომლებიც არეგულირებენ საზოგადოებრივ ურთიერთობათა
შედარებით ფართო წრეს: ამდენად, პირის რელიგიის ან ეთნიკური ჯგუფის, საზოგადოებისადმი
კუთვნილება წარმოადგენს მისი პერსონალური სტატუსის საფუძველს. რელიგიურ-
სამართლებრივი მითითებების რეალიზაციის უზრუნველსაყოფად არის მიმართული
თეოკრატიული ტენდენციების მქონე სახელმწიფოებში სპეციალურად შექმნილი კონტროლის და
სამართალდაცვის რელიგიურ-სამართლებრივი ორგანოები. ისრაელში და სხვა ქვეყნებში ამგვარ
ფუნქციებს ასრულებენ რელიგიური სასამართლოები (რაბინთა, მუსულმანური, ქრისტიანული,
დრუზების), რელიგიური საბჭოები და სპეციალური დაწესებულებები, რომლებიც მორწმუნეთა
შემოწირულობების ხარჯზე არსებობს. თეოკრატიული ტენდენციების მქონე სახელმწიფოებში
რელიგიურ მითითებათა შესრულებაზე კონტროლი დაკისრებული აქვთ სპეციალურად ამ
მიზნით შექმნილ პოლიციის ორგანოებს. ასე, ბევრ მუსულმანურ სახელმწიფოში მოქმედებს
განსაკუთრებული რელიგიური პოლიცია _ მუტავა, რომელიც თვალყურს ადევნებს
საზოგადოებრივ ადგილებში მოსახლეობის სეგრეგაციას, ტრადიციული ტანისამოსის ტარებას,
სავაჭრო დაწესებულებებში ლოცვის საათებში დაწესებული შესვენებების დაცვას და ა.შ.
სახელმწიფოებრიობის თეოკრატიულ ელემენტებს უნდა მივაკუთვნოთ სახელმწიფო
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების ორგანიზებისა და ფუნქციონირების თავისებურებები.
თეოკრატიული სახელმწიფოებისათვის დამახასიათებელი ხელისუფლების აბსოლუტიზაცია,
ეტატიზმი18, პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ცენტრალიზაცია თეოკრატიული ტენდენციების
მქონე სახელმწიფოებში ვლინდება მათი ლიდერების მიერ მთელი ხელისუფლებრივი
უფლებამოსილებების პრაქტიკულად უკონტროლო გამგებლობაში, წარმომადგენლობითი
ორგანოების და პოლიტიკური სისტემის სხვა სუბიექტების მხრიდან შესამჩნევი წინააღმდეგობის
გარეშე. ტაილანდის, მაროკოს, მალაიზიის და რიგი სხვა ქვეყნების მონარქებს უფლება აქვთ
მიიღონ ისეთი ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტები, რომლებიც წინააღმდეგობაში არიან ქვეყნის
ძირითად კანონთან. ასეთ სახელმწიფოებში შექმნილი წარმომადგენლობითი ხელისუფლების
ორგანოები მხოლოდ გარეგნულად ჰგვანან პარლამენტებს, რადგან მათ გადაწყვეტილებას
სათათბირო ხასიათი აქვს. პოლიტიკურ ლიდერთა ხელში მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებების
კონცენტრირება დამახასიათებელია ყოფილი საბჭოთა კავშირის აზიური რესპუბლიკების, მათ
შორის რუსეთის ფედერაციის ზოგიერთი რესპუბლიკისათვის. რა თქმა უნდა, ხელისუფლების
ცენტრალიზაცია განისაზღვრება შიდასახელმწიფოებრივი ინტეგრაციის ობიექტური
მოთხოვნილებებით, ეფექტური სამეურნეო კომპლექსისა და პოლიტიკურ - სამართლებრივი
მექანიზმის შექმნის აუცილებლობით. თუმცა არცთუ უკანასკნელი ადგილი მოცემულ
სიტუაციაში შესაბამისი რეგიონის კულტურულ - კონფესიურ თავისებურებებს და ეროვნულ
ტრადიციებს მიეკუთვნება. ხელისუფლების გაღმერთება შესამჩნევია რუსეთის მოსაზღვრე ახლო

18სახელმწიფოს ჩარევა საზოგადოების ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ ცხოვრებაში, სამეცნიერო და სხვ.

საქმიანობაში.. როდესაც პოლიტიკა რაციონალური ურთიერთქმედების ზღვარს სცდება და ცდილობს განსაზღვროს
ცხოვრების თითოეული სფეროს ფუნქციონირება, რის შედეგადაც ზღუდავს და აფერხებს მას.
107
აღმოსავლეთის ქვეყნებში, მაგალითად, თურქმენთსა და ყირგიზეთში. ოფიციალური
იდეოლოგია, რომელსაც ხელოვნურად ეყრდნობა საერო ლიდერის ქარიზმა, ცდილობს
აღადგინოს თეოკრატიის ტრადიციული სახეები. კომუნიზმის დამხობის შემდეგ შექმნილი
მსოფლმხედველობრივი ვაკუუმი ბევრ ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკაში და ქვეყანაში ივსება
რელიგიური იდეოლოგიით. ამ მხრივ საგულისხმოა ჩეჩნეთში შექმნილი სიტუაცია, რომლის
ხელმძღვანელობაც ცდილობს შექმნას ისლამური სახელმწიფო. აქ მოხდა ტრადიციული
მუსულმანური ინსტიტუტების _ შარიათის სასამართლოების, სასულიერო სასწავლებლებისა და
სკოლების ხელახალი აღორძინება. მიღებული ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტები ანალიზს
გადის ისლამის დოგმატებთან შესაბამისობაზე. თანამედროვე ტაილანდში ბუდისტური ეკლესია
(სანგჰა) ითვლება საზოგადოების სტაბილური და ჰარმონიული არსებობის გარანტად. ის
მონაწილეობას იღებს რიგ სახელმწიფო პროექტების რეალიზაციაში, რომლებიც მიმართულია,
უმთავრესად, სასკოლო და სკოლისგარეშე განათლების განვითარებისაკენ და ტაის
საზოგადოების ეროვნული თვითშეგნების განმტკიცებისაკენ ბუდისტური დოქტრინის
გავრცელების გზით. ბუდისტური სამღვდელოების იერარქიული დაყოფა არსებობს ასევე არმიასა
და ფლოტშიც. სანგჰის ადმინისტრაციული სტრუქტურა მოგვაგონებს სახელმწიფო აპარატის
ორგანიზებას. საეკლესიო ორგანოები მოქმედებენ სახელმწიფო ორგანოების პარალელურად
ხელისუფლების ყველა დონეზე. სანგჰის მთავარი ორგანოს _ უმაღლეს საბჭოს, რომელსაც
მეთაურობს უზენაესი პატრიარქი, აქვს 4 საეკლესიო დეპარტამენტი: ადმინისტრაციული,
განათლების, პროპაგანდის და საზოგადოებრივი სამუშაოების. მას ექვემდებარება სანგჰის
დაბალი სტრუქტურები, ასევე რელიგიურ სასამართლოთა სისტემა: უზენაესი, სააპელაციო
პირველი ინსტანციის სასამართლოები, ტაის ბერები კი სახელმწიფოსაგან იღებენ გასამრჯელოს.
თეოკრატიული ტენდენციების მქონე სახელმწიფოებში რელიგიის მნიშვნელობა იქიდანაც ჩანს,
რომ სპეციალურად იქმნება ისეთი სახელმწიფო ორგანოები, რომლებიც მოწოდებულნი არიან
კოორდინირება გაუწიონ ხელისუფლებისა და ეკლესიის ურთიერთობებს. მათ განეკუთვნება
სხვადასხვა რელიგიური სამინისტროები და უწყებები. ისრაელში ეს არის რელიგიის საქმეთა
სამინისტრო, ტაილანდში რელიგიური საკითხებზე მუშაობს რამდენიმე სახელმწიფო
დაწესებულება: რელიგიის საქმეთა დეპარტამენტი, განათლების სამინისტროსთან არსებული
კანცელარია, ადგილობრივი ადმინისტრაციის დეპარტამენტები, შინაგან საქმეთა სამინისტროს
საზოგადოებრივი კეთილდღეობის დეპარტამენტი, ჯანდაცვის სამინისტროს სამედიცინო
სამსახურის დეპარტამენტი, იუსტიციის სამინისტრო. საზოგადოებრივ ურთიერთობათა
თეოკრატიზაცია ვლინდება, არა მხოლოდ სახელმწიფო აპარატის საქმიანობაში და სახელმწიფოსა
და ეკლესიის დაახლოებაში. ის განაპირობებს რელიგური ფასეულობათა უზენაესობას,
პრაქტიკულად, პოლიტიკური სისტემის ყველა ინსტიტუტში. თეოკრატიული ტენდენციების
მქონე სახელმწიფოებში სოციალური ცხოვრების უფრო თანმიმდევრული რელიგიურ-
სამართლებრივი რეგლამენტირებისათვის იქმნება ნორმაშემოქმედებითი საქმიანობის
კონტროლის სპეციალური ორგანოები, რომლებიც განსაზღვრავენ მისაღები აქტების რწმენის
კანონებთან შესაბამისობას. პაკისტანში, მაგალითად, ამ ფუნქციას ასრულებს ისლამური
იდეოლოგიის საბჭო და შარიათის ფედერალური სასამართლო. რელიგიური დოგმატიკა
განსაზღვრავს წარმომადგენლობითი ორგანოების, პარტიების, საზოგადოებრივი მოძრაობების
და ახალგაზრდული ორგანიზაციების ფუნქციონირებას. თეოკრატიული ტენდენციების მქონე
სახელმწიფოებისათვის დამახიასიათებელია საზოგადოებრივ - პოლიტიკური გაერთიანებების
არსებობა, რომლებიც აღიარებენ რელიგიურ მიზნებს. ისრაელში ეს არის შასის პარტია (თორის
მცველთა მოძრაობა), ტაილანდში _ ტაილანდის ახალგაზრდული ბუდისტური ასოციაცია,
რომელიც მეფის უშუალო პატრონაჟის ქვეშ იმყოფება და ყველაზე მრავალრიცხოვანი
ახალგაზრდული ორგანიზაციაა. თეოკრატიული ტენდენციების მქონე სახელმწიფოები, ახდენენ
რა პოლიტიკურ სფეროში რელიგიის მითითებების რეალიზებას, ხშირად არღვევენ ადამიანის
108
უფლებებს. აღმსარებლობის შეცვლის აკრძალვა (ლიბანსა და ნეპალში), ქალებისათვის
სახელმწიფოს მართვაში მონაწილეობის უფლების აკრძალვა (კუვეიტი, არაბთა გაერთიანებული
საამიროები, ბაჰრეინი) ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ
ნორმებსა და პრინციპებს19.

5. ისლამი საერთაშორისო ურთიერთობებში და

თანამედროვე პოლიტიკური ისლამი
ვესტერნიზაციის წინააღმდეგ მოძრაობა ისლამურ სამყაროში XX ს. დასაწყისში იღებს
სათავეს, მაგრამ რეალურ და ქმედით სახეს 70-იანი წლებიდან იღებს. რამ შეუწყო ხელი
ისლამიზმის ესოდენ წინ წამოწევას? რა ფაქტორებმა განიპირობეს ის, რომ
დღეს ისლამისტებს* რელიგია სურთ აღიქვან არა რელიგიურ დოქტრინად არამედ პოლიტიკურ
იდეოლოგიად? და ბოლოს, რას ისახავენ ისინი მიზნად და რამდენად ახდენს გავლენას
პოლიტიზებული ისლამი საერთაშორისო ურთიერთობებზე?
ისლამისტებისათვის ისლამი წარმოადგენს გლობალურ და ტოტალურ
მსოფლმხედველობას და ნებისმიერი პოლიტიკური საკითხის განმსაზღვრელიცაა. ისლამს
ტიპიური ტოტალიტარული იდეოლოგიის სახე აქვს მიღებული.
ისლამისტებისათვის ძალაუფლების ხელში აღება ნიშნავს „დასავლური ფასეულობებით
კორუმპირებული“ საზოგადოების რეისლამიზაციას, მაგრამ ამასთანავე მეცნიერებისა და
ტექნიკის უახლესი მიღწევების გამოყენებით, თანამედროვე საზოგადოებრივი ცხოვრების
ისლამის კონცეპტუალურ ჩარჩოებში ჩასმით.
ისლამიზმმა დაიკავა ის ადგილი, რომელიც ადრე პოლიტიკური
დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლთ და ნაციონალისტურ მოძრაობებს ეკავათ.
კოლონიალიზმის წინააღმდეგ მებრძოლი მუსლიმი ხალხები წარსულში შედარებით ნაკლებ
ყურადღებას აქცევდნენ ისლამს. ამჟამად კი მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვალა - ეროვნული
საკითხის ნაცვლად წინა პლანზე გამოვიდა რელიგია. ერსაც ისლამისტები აღიქვამენ
მუსლიმური სამყაროსათვის უცხო ცნებად და კოლონიალიზმის მიერ დატოვებული
მემკვიდრეობის ერთ-ერთ გამოხატულებად.
ცნობილი ისლამისტი მოაზროვნე ჯალალ ალ-ე აჰმადი ამასთან დაკავშირებით ნაშრონმში
„მედასავლეთეობა“ წერს: „მთავარი შეცდომა არის ის, რომ დასავლეთი აღიქმება არა
„უწმინდურად“ და „ურწმუნოდ“, არამედ „მოძღვრად“. „იყო დრო, როდესაც ყურანის ერთი
ლექსით ან ერთი ისლამური ტრადიციით ხმას აკმენდინებდნენ ყველას და ნებისმიერ მტერს
თავის ადგილს უჩენდნენ. დღეს კი დასავლელის ნებისმიერ სიტყვას ჭეშმარიტებად ვიღებთ.“
საერთო ჯამში, ისლამიზმი შეიძლება მივიჩნიოთ მესამე სამყაროში მიმდინარე
პროცესების ერთ-ერთ გამოვლინებად, რომლის დედაარსია რელიგიის განახლება, მისგან
რევოლუციური პოლიტიკური პროგრამის შექმნა და ამ პროგრამის რეალიზაციით
საზოგადოებრივი ცხოვრების რეისლამიზაცია. ისლამიზმი „მესამე სამყაროს“ ფენომენია,
გაჯერებული მუსლიმური სპეციფიკით. რევოლუციისა და თეოლოგიის სინთეზი (ე. წ.
„განთავისუფლების თეოლოგია“) ზოგადად მესამე სამყაროში მიმდინარე მოძრაობებისთვისაა
დამახასიათებელი. „მესამე სამყაროსეული“ რევოლუციის თემა ისლამიზმში შეცვალა ჯიჰადის,
„წმინდა ომის“ თემამ.
ჯერ კიდევ ჰანთინგთონის წინასწარმეტყველებამდე „ცივილიზაციათა შეჯახების“
შესახებ, შეიქმნა ისლამური რევოლუციის ფენომენი, რომელიც მოულოდნელი გამოდგა

19
მირანდა გურგენიძე თეოკრატიული პოლიტიკური სისტემის კონსტიტუციურ _
სამართლებრივი რეგულირება (სადისერტაციო ნაშრომი)

109
როგორც პოლიტიკოსებისათვის, ისე საერთაშორისო ურთიერთობათა მკვლევარებისათვის.
მოდერნიზაციამ და უღრუბლო მომავლის იმედმა მძიმე დარტყმა მიიღო და აქედან გამომდინარე
შეირყა იმ თეორიების საფუძველი, რომლის თანახმადაც სეკულარიზაცია ისტორიული
განვითარების პროცესის საფუძველი უნდა ყოფილიყო. კიდევ უფრო რთული აღსაქმელია ის
ფაქტი, რომ „ისლამური“ რესპუბლიკის იდეას რეზონანსი მოჰყვა საერთაშორისო
ურთიერთობათა სისტემაში. მან შემოიტანა პოლიტიკურ დებატებში ანტიდასავლური
და ანტიმოდერნისტული ცნებები და მძიმე დარტყმა მიაყენა საერთაშორისო ურთიერთობათა
ანალიზის ორ დასავლურ კონცეფციას: რეალიზმსა და ლიბერალიზმს.
სადამ ჰუსეინის მთავრობა, რომელიც არაბული სეკულარული სოციალისტური პარტიის -
ბაასის წიაღიდან გამოვიდა, იყენებდა რელიგიურ არგუმენტებს ირანთან ომის დროს. ჰუსეინი
თავის მიმართვებს ხალხისადმი ალაჰის ხსენებით იწყებდა და და იზრუნა, რომ გარემოცული
ყოფილიყო რელიგიური სიმბოლოებით. ამგვარადვე პალესტინის განთავისუფლების
ორგანიზაცია, რომელიც 70-იან წლებში ლაპარაკობდა ლაიცისტური პალესტინის შესახებ,
რომელშიც ყველა რელიგია თანაბარი უფლებებით ისარგებლებდა, უკვე მხოლოდ ისლამურ
სიმბოლოებს იყენებს: იერუსალიმის კლდის გუმბათის მეჩეთის გამოსახულება გახდა ლოგო
ყველა ოფიციალურ დოკუმენტზე, საფოსტო მარკებზე, სატელევიზიო არხზე და ა.შ. ყურანის
მუდმივი ციტირება და ალაჰის ხსენება არაფატის გამოსვლებში… საერო არაბული
ნაციონალიზმისაგან დარჩა მხოლოდ მუსლიმური იდენტურობა. ისლამი გამოიყენება
ერთდროულად არსებული რეჟიმებისათვის დამცავად - ხელისუფლებაზე თავდასხმა იგივეა,
რაც ისლამზე თავდასხმა და იმათი მოტივირებისათვის, ვინც ცდილობს ამ რეჟიმების დამხობას -
დამორჩილდეს ამგვარ ხელისუფლებას ნიშნავს ღმერთის დაუმორჩილებლობას. ის, რომ ისლამი
მნიშვნელოვან როლს ასრულებს არაბული ქვეყნების მოსახლეობის თვითშეგნებაში არ ნიშნავს,
რომ იგი განსაზღვრავს ამ სახელმწიფოთა პოლიტიკას.
საერთაშორისო ურთიერთობებში რელიგიის როლი განსაკუთრებით თვალსაჩინოა იმ
ქვეყნების შემთხვევაში, სადაც რელიგია და სახელმწიფო ოფიციალურად არ არიან
ურთიერთგამოყოფილნი. ეს უპირველესად ეხება თანამედროვე ისლამურ სამყაროს. სადაც ხშირ
შემთხვევაში, სეკულარიზმი აღიქმება იდენტურობისათვის მთავარ საფრთხედ. ისლამურ
სამყაროში ისლამური რევოლუციის კონცეფციამ შეცვალა კომუნიზმისა. ე. გელნერი ისლამში
ხედავს მკვიდრ და დაცულ ბლოკს, რომელმაც გაუძლო როგორც თანამედროვე საზოგადოების
მიერ თავსმოხვეულ სეკულარიზაციას, ისე იდეოლოგიურ ეროზიას, რომლის მსხვერპლიც
კომუნიზმი გახდა. მაგრამ ეს ურთიერთობანი ერთის მხრივ სახელმწიფოსა და ნაციონალიზმს,
ხოლო მეორეს მხრივ საზოგადოებებსა და გლობალიზაციას შორის, სრულიად განსხვავებულ
შეფასებებს იმსახურებენ სპეციალისტთა მხრიდან.
მრავალი მკვლევარი ხაზს უსვამს, რომ ისლამიზმი წარმოადგენს თანამედროვე ფენომენს,
რომლმაც ფაქტობრივად გადმოიღო იმ იდეოლოგების საფუძვლები, რომელთა წინააღმდეგაც
იგი იბრძვის. ლაპარაკი უპირველესად სოციოკულტურულ საპროტესტო მოძრაობაზე, რომელსაც
არ შეუქმნია პოლიტიკურ და ეკონომიკური გარკვეულად სიცოცხლისუნარიანი მოდელი.
ირანის ისლამური რევოლუციის მაგალითი მეტად საგულისხმოა, ვინაიდან ისტორიაში
პირველად ისლამისტებმა მოახდინეს რევოლუცია, რის შედეგადაც ხელისუფლების სათავეში
მებრძოლი რადიკალი სამღვდელოება მოვიდა. ბუნებრივია კითხვა, თუ თვისობრივად რა
ცვლილებები მოიტანა ამ რევოლუციამ. პირველ რიგში, ქვეყანაში ნაციონალისტური რიტორიკა
შეიცვალა ისლამისტურით (ის, რასაც ცდილობდნენ 60-იანი წლებიდან დაწყებული
ისლამისტები). შაჰის ნაციონალისტური ლოზუნგები კი შეიცვალა ისლამურით. ამ პირობებში
ბუნებრივია მტრის ხატის შესაქმნელად უპირველესად გამოყენებულ იქნა აშშ - შაჰის
უპირველესი მოკავშირე, საერთაშორისო ასპარეზზე კი ახალი ისლამური რესპუბლიკა
არაპროგნოზირებად და საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმებისათვის მიუღებელ
110
სახელმწიფოდ იქცა. თუმცა, ყოველივე ამას ახალი რეჟიმი პრაგმატული მიზნებიდან
გამომდინარე იყენებდა. უპირველესად ირანთან დაპირისპირებულ მუსლიმურ სახელმწიფოებში
ოპოზიციური მოძრაობების მხარდასაჭერად, აგრეთვე პალესტინის მოძრაობის მხარდასაჭერად.
თუმცა, ყოველივე ამას, იმავე პრაგმატული მოსაზრებებიდან გამომდინარე, ხელი არ შეუძლია
ახალი რეჟიმისათვის, საიდუმლოდ შეესყიდა იარაღი ერაყთან ომის დროს ამერიკისაგან
ისრაელის შუამავლობის გზით („ირანგეიტის საქმე“). თუკი მრავალეროვან ირანში მონარქიის
დროს ქვეყნის ერთიანობის საფუძვლად ეთნიკურობა იყო აღქმული, ხაზი გაესმეოდა, რომ
ქვეყნის ყველა მცხოვრები ირანელი იყო (ამ მიზნით, ქვეყანა 1935 წლიდან სპარსეთის ნაცვლად
ირანი ეწოდა), დღეს სახელმწიფოს მცხოვრებთა მუსლიმობას გაესმევა ხაზი. ამასთან ერთად,
ცენტრალურ ხელისუფლებას არსებობის პირველივე ხანებში ეთნიკურ სეპარატიზმთან მოუხდა
შეხება (უპირველესად ლაპარაკია ქურთების ავტონომისტურ მოთხოვნებზე) და გარკვეული
დათმობების გაკეთებაც მოუხდა სწორედ ნაციონალისტების მიმართ, თუმცა ახალი რეჟიმი,
ზოგადი ისლამური მრწმასისაგან გამომდინარე, თეორიულად არ ცნობს ეთნიკურობას ერთიანი
ისლამური თემის - ამ შემთხვევაში ირანის შიგნით). ირანისა და ნაციონალური პატრიოტიზმის
თემამ კიდევ ერთხელ წამოიწია ირანში ერაყთან ომის პერიოდში. ომის წარმოება მხოლოდ
ისლამის სახელით, რაც ბუნდოვანი და გაუგებარიც ხდებოდა ერაყთან დაპირისპირების
პირობებში, რომლის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი შიიტია. ამდენად ლოზუნგად ისევ იქცა
სამშობლოს, არა ისლამურის, არამედ ირანის ერთგულება.
რა ადგილს იკავებს დღეს, გლობალიზაციის პირობებში ისლამიზმი მუსლიმურ
საზოგადოებაში და რამდენად არის მზად ისლამური სამყარო მიიღოს თანამედროვეობის
გამოწვევა? სახელმწიფო მეთაურთა და ოპოზიციის ხშირ შემთხვევაში პოპულისტური
რიტორიკის მიუხედავად, დასავლური სამომხმარებლო მრწამსი მტკიცედ იკიდებს ფეხს
აღმოსავლეთში. დღეს ლაპარაკობენ პოლიტიკური ისლამის მარცხის შესახებაც.
საერთაშორისო ურთიერთობათა სისტემაში, რომელშიც დომინირებენ სახელმწიფოები,
რელიგიათა როლი ერთდროულად რეალური და ლიმიტირებულია. რელიგიებმა შეიძლება
შეცვალონ რეჟიმის სახე (ირანი), თუმცა ნაკლებად შეუძლიათ შეცვალონ საერთაშორისო
წესრიგი. ისლამურმა კონფერენციამ შეიძლება გააკეთოს მოწოდება, რომელიც გათვლილი
პოპულისტურ ემოციებზე და არც თაკილობს ამის გაკეთებას, მაგრამ როდესაც დგება სიტყვიდან
საქმეზე გადასვლის დრო, სწორედ სახელმწიფოები ცვლიან მას (ამდენად, აქ თავის სიტყვას
ამბობს რეალისტური მოდელი). ქაშმირის კონფლიქტის დროს ინდოეთი და პაკისტანი ხშირად
აპელირებენ რელიგიით, მაგრამ ეჭვიც არ არსებობს, რომ თუკი ორი სახელმწიფო ხელს მოაწერს
სამშვიდობო ხელშეკრულებას, ისინი თავიანთ რელიგიურ მეთაურებს დავალებას მისცემენ, რომ
თეოლოგიური გამართლება გამოუნახონ ახალ პოლიტიკას.
დღევანდელი მუსლიმური სამყაროს მდგომარეობა არასტაბილურია. სოციალური თუ
ეროვნული პრობლემების გადაწყვეტის საუკეთესო საშუალებად სხვადასხვა ტიპის
ორგანიზაციები, პარტიები თუ ჯგუფები ხშირად რელიგიას მიიჩნევენ. დღევანდელ ვითარებაში,
ეკონომიკური მოდერნიზაციისა და სოციალური ცვლილებების შედეგად, მთელ მსოფლიოში
სუსტდება ადამიანთა ტრადიციული იდენტიფიკაცია საცხოვრებელ ადგილთან, ასევე სუსტდება
ეროვნული სახელმწიფოს, როგორც იდენტიფიკაციის წყაროს როლი. შექმნილი სიცარიელე
ხშირად ივსება რელიგიით, რომელიც ზოგჯერ რადიკალური იდეოლოგიის სახეს იღებს.
ნათქვამი უპირველესად ეხება მუსლიმურ სამყაროს. ისლამის პოლიტიზაციამ უმაღლეს დონეს
მიაღწია, თუმცა ამ პოლიტიზაციის შემოქმედთ არ გააჩნიათ კონკრეტული პოზიტიური
პროგრამა და მხოლოდ არსებულის მოსპობის აუცილებლობაზე ამახვილებენ ყურადღებას.
ისლამურ სამყაროს კი აქვს უნარი გაითავისოს ლიბერალური აზროვნება ისე, რომ არ დაკარგოს
საკუთარი მეობა. ამ საქმეში მას დასავლეთიც უნდა ამოუდგეს მხარში, რომელმაც გარკვეული
კორექტივები უნდა შეიტანოს თავის პოლიტიკაში ისლამური სამყაროს მიმართ და
111
მაქსიმალურად მხარი დაუჭიროს დემოკრატიზაციის პროცესებს, დაეხმაროს მუსლიმურ
ქვეყნებს იმ სოციალური თუ პოლიტიკური პრობლემების გადაწყვეტაში, რომლებიც სამყაროში
რელიგიური ლოზუნგებით მიმდინარე ექსტრემისტული მოძრაობების საფუძველს
წარმოადგენენ.
დღეისათვის ისლამურ მოძრაობაში შეინიშნება სამი ძირითადი მიმართულება. პირველ
მიმართულებას მიეკუთვნებიან რელიგიური მოღვაწეები, რომლებიც გამოდიან არაპოლიტიკური
აქციებით და მიაჩნიათ, რომ მათი აქტიურობის ძირითადი სფერო განათლება, კულტურა და
სოციალური ყოფაა, რადგანაც ახალგაზრდობის, განსაკუთრებით ქალიშვილების, რელიგიური
სულით აღზრდა ქვეყნის ისლამურ მომავალს უზრუნველყოფს.
მათ საპირისპიროდ, ე.წ. „რეფორმატორები“, რომელთა რაოდენობაც საკმაოდ დიდია,
პოლიტიკური აქციების მომხრენი არიან და თავიანთი პოლიტიკური მოღვაწეობის ცენტრში
სახელმწიფოსა და საზოგადოების რეფორმას აყენებენ 20.
მესამე ჯგუფს მიეკუთვნებიან რადიკალური მიმართულების ისლამისტები, რომლებიც
მზად არიან ქვეყნის სათავეში ნებისმიერი გზით (პოლიტიკურით თუ შეიარაღებული) მოვიდნენ.
სწორედ ამ ჯგუფმა 1995 წელს მოახდინა ალჟირის სახელმწიფოსა და საზოგადოების
პარალიზება. მათი ექსტრემიზმი „ქალთა საკითხის“ გადაჭრის გზაზე საკმაოდ რთულ ბარიერებს
ქმნის.

ბიბლიოგრაფია:
1. თანამედროვე ისლამის როლი მსოფლიო გეოპოლიტიკაში (რეგიონული პროცესების
მაგალითზე). ვ. მაისაია
2. https://www.radiotavisupleba.ge/a/1975692.html
3. TIME: XX საუკუნის ისტორია - ისლამური სამყარო. გვ,20-21
4. http://www.ttimes.ge/archives/74667
5. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--
0-0---0prompt-10--.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-
10-0-11-1-0utfZz-8-10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1
6. https://safiqreti.wordpress.com/2010/08/18/%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%9D%E
1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1-
%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98-
%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98/
7. აყიდა - ვეისალ გურჯი (მედინის ისლამის უნივერსიტეტი) მთარგმნელი-რედაქტორები:
აბდურრაჰმან გურჯი მუჰამმედ ალი მირზა.
8. http://giorgimarjanishvili.blogspot.com/2011/08/20-6.html
9. http://www.dzeglebi.ge/statiebi/sxva/sufizmi_2.html
10. http://www.self-discovery.ge/supizmi
11. https://geword.wordpress.com/2014/06/24/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%99
%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/
12. მირანდა გურგენიძე თეოკრატიული პოლიტიკური სისტემის კონსტიტუციურ _
სამართლებრივი რეგულირება (სადისერტაციო ნაშრომი)

20
http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--0-0---0prompt-10--
.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-10-0-11-1-0utfZz-8-
10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1
112
 13. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--0-0--
-0prompt-10--.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-10-0-11-1-
0utfZz-8-10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1

11, თემა: კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ქრისტიანობაში

5. მართლმადიდებლობა და მისიონერული მოღვაწეობა
6. არსობრივი განსხვავებანი მართლმადიდებლობასა და რომაულ კათოლიციზმს შორის
7. პროტესტანტიზმი. ანგლიკანური რელიგია
8. ისლამსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობის მომავალი.

1. მართლმადიდებლობა და მისიონერული მოღვაწეობა

1054 წელს მომხდარი დიდი სქიზმის21 შემდეგ ქრისტიანული ეკლესია ორ ნაწილად

დაიყო მართლმადიდებლურ და კათოლიკურ ეკლესიებად. დროთა განმავლობაში დაიხვეწა და
ჩამოყალიბდა განსხვავებანი ამ ორი მიმდინარეობას შორის22. მართლმადიდებლური
ტრადიციით, წმინდა გადმოცემა – ესაა რწმენა და ცოდნა(პრაქტიკა), რომელიც მოციქულებმა
თავად იესო ქრისტესგან მიიღეს და მოციქულთა დროიდან მოყოლებული ეკლესიაში თაობიდან
თაობას გადაეცემოდა. წმინდა გადმოცემის უმთავრეს ნაწილს ბიბლია წარმოადგენს. წმინდა
გადმოცემაში ამგვარი ავტორიტეტული ადგილი უკავია მსოფლიო საეკლესიო
კრებების დადგენილებებსაც. წმინდა გადმოცემის ნაწილია ასევე წმინდა მამათა ნაშრომები,
საეკლესიო კანონები და ლიტურგიკული წიგნები. მართლმადიდებელ საეკლესიო სამყაროს არ
ჰყავს ერთიანი მეთაური მიწიერი იერარქის (ეპისკოპოსის, პატრიარქის, პაპის) სახით.
ავტოკეფალური ეკლესიების მეთაურები პატრიარქებია (ან მიტროპოლიტები და
მთავარეპისკოპოსები), რომლებიც ორგანიზაციულად სრულიად დამოუკიდებელნი არიან და
სხვა რომელიმე ეკლესიისგან ჩაურევლად მართავენ მათდამი რწმუნებულ ეკლესიას. ერთიანობა
არის არა ორგანიზაციული, არამედ ევქარისტიული და დოგმატური. ეს არის ქრისტეს მოძღვრება,
რომელსაც ინახავს ერთი წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია. მსოფლიო
პატრიარქი მხოლოდ ნომინალურად, ტრადიციის ძალით ატარებს ამ ტიტულს (როგორც
ღირსებას) და არ წარმოადგენს განსაკუთრებულ ავტორიტეტს დოგმატურ საკითხებში.
საეკლესიო იერარქია სამ ხარისხად განიყოფება: 1. ეპისკოპოსობა, 2. მღვდლობა, 3. დიაკვნობა.
წმინდა მამათა ნაშრომების მიხედვით ეს სამი საფეხური მჭიდროდ უკავშირდება სულიერი
ცხოვრების სამ ეტაპს — განწმენდა, განათლება და სრულყოფა. დიონისე არეოპაგელის
თხზულების მიხედვით ეპისკოპოსის ხარისხს ეწოდება სრულყოფილი და მისტიკურად
სრულყოფილი, მღვდლობისას — განმანათლებელი და ნათლისკენ წარმმართველი, ხოლო
დიაკვნების ხარისხს განმწმენდელი და განმარჩეველი.
მისიონერობა — რელიგიური ორგანიზაციებისა და ეკლესიების მოღვაწეობის ერთ-ერთი
ფორმა. მიზნად ისახავს სხვა სჯულის მიმდევართა მოქცევას და განდგომილთა ეკლესიაში

21

https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A5
%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%90
22
დეტალურად იხ. დავით თინიკაშვილი, ზურაბ ჯაში. მსოფლიო რელიგიები. თბ. 2012წ.

113
დაბრუნებას. მისიონერობა ქრისტიანული მისიონერობა IV საუკუნეში წარმოიშვა. XIII-XVI
საუკუნეებში ქრისტიანი მისიონერები იყვნენ ინდოეთში, ჩინეთსა და იაპონიაში.
მისიონერობა ბუდისტურ რელიგიაში ძვ. წ. III საუკუნიდან გავრცელდა და ხშირად ამ
მოვალეობას მოხეტიალე ბერები ასრულებდნენ. აღმოსავლეთ ევროპაში გერმანელი ფეოდალები
თავიანთ კოლონიურ ექსპანსიას ქრისტიანობის გავრცელებით ნიღბავდნენ.
ესპანეთსა და პორტუგალიაში კოლონიური იმპერიების წარმოქმნის შემდეგ კათოლიკე
მისიონერები ენერგიულად ეხმარებოდნენ კოლონიზატორებს ახალი მიწების დაპყრობა-
ათვისებაში. კათოლიკური მისიონერების სახელმძღვანელოდ პაპმა გრიგოლ XV-მ 1622 წელს
დააარსა სარწმუნოების პროპაგანდის კონგრეგაცია. მთავრობის მიერ დაფინანსებული
მისიონერთა ორგანიზაციები აქტიურად მოღვაწეობდა აფრიკაში, მსხვილი კაპიტალისა და
მიწების მფლობელი ხდება თავიანთი ქვეყნების კოლონიური პოლიტიკის გამტარებლად
გვევლინება. ადრინდელი შუა საუკუნეების ევროპაში, აფრიკასა და მთელ რიგ ქვეყნებში
მისიონერულ საქმიანობაში განსაკუთრებული ყურადღება სკოლას ექცეოდა. მუსლიმანი
მისიონერები ხშირად ვაჭრები იყვნენ, ხოლო სუფიზმის გავრცელებასთან ერთად მოხეტიალე
ბერები. რუსეთში მისიონერობის მიზანი იყო არარუსული მოსახლეობის გაქრისტიანება და
სექტანტობასთან ბრძოლა. XVI საუკუნეში გაძლიერდა ქრისტიანული მონასტრების
მისიონერული საქმიანობა ვოლგისპირეთში, XVIII-XIX საუკუნეებში — ციმბირსა და
ჩრდილოეთ კავკასიელ ხალხებში. 1870 წელს, მოსკოვში შეიქმნა მართლმადიდებლური
სამისიონერო საზოგადოება, რომელმაც ციმბირის სხვადასხვა მისია გააერთიანა. ახალ
პირობებთან შეგუების მიზნით მისიონერებმა ამჟამად მუშაობის მეთოდები შეცვალეს:
საეკლესიო იერარქიას ადგენენ ადგილობრივი მოსახლეობისგან, ქრისტიანულ კულტში შეაქვთ
ადგილობრივი რელიგიური კულტების ელემენტები, ღვთისმსახურებას ადგილობრივ ენაზე
ატარებენ და საკულტო ცეკვებსა და მუსიკას იყენებენ, პროპაგანდას
ეწევიან რადიოსა და ტელევიზიის საშუალებით. მისიონერობა ხშირად რასიზმის წინააღნდეგ
გამოდის. მაგ, 1971 წელს, კათოლიკურმა ორდენმა „თეთრი ძმები“ მოზამბიკიდან გაიწვია
თავისი წევრები პორტუგალიის ხელისუფლების ბოროტქმედებისა და საეკლესიო იერარქიის
კოლონიზატორებთან თანამშრომლობის წინააღმდეგ პროტესტის ნიშნად. ეროვნულ-
განმათავისუფლებულ ბრძოლასთან დაკავშირებით მსოფლიოში გაძლიერდა
ანტიმისიონერული მოძრაობა.
მისიონერებში გამოიყოფოდა რამდენიმე ორდენი: თეატინელები (ფრანგ. Ordre des
Théatins), იყო კათოლიკური ორდენი, რომელიც დაარსდა XVI საუკუნეში. ორდენი
ხელმძღვანელობდა ავგუსტინელთა წესდებით. თეატინელები საქართველოში 1628 წელს
გამოჩნდნენ. მოღვაწეობდნენ ქართლში (გორი), სამეგრელოში, გურიაში.
„პროპაგანდა ფიდეს წმინდა კონგრეგაციის“ წარმოგზავნით, პირველი
მისიონერები თეათინელი ბერები იყვნენ, შემდეგ – კაპუცინელი. მათი მრავალწლიანი
მოღვაწეობით, ევროპაში უამრავი ღირებული ცნობა გაჩნდა საქართველოს შესახებ.
ფასდაუდებელია კრისტეფორე დე კასტელის ჩანახატები და ჩანაწერები საქართველოს
შესახებ. არქანჯელო ლამბერტის მიერ XVII ს-ის 50-იან წლებში, იტალიაში გამოქვეყნდა
წიგნები „სამეგრელოს აღწერა“ და „წმინდა კოლხიდა“. 1627-1654 წლებში საქართველოში
სამისიონერო მოღვაწეობას ეწეოდა სწავლული აღმოსავლეთ-მცოდნე დონ კრისტოფორო დე
კასტელი, რომელმაც დაგვიტოვა უნიკალური ჩანახატები საყურადღებო მინაწერებით XVII
საუკუნე საქართველოს პოლიტიკურ-სოციალურ და სამეურნეო ცხოვრებაზე. მისი ცნობები
საინტერესეო და სანდობია როგორც თვითმხილველისა, განსაკუთრებით სამეგრელოზე.
კასტელის ჩანაწეწრები და ჩანახატები დოკუმენტად ავსებენ და აზუსტებენ ჩვენს ცოდნას
საქართველოს მღელვარე XVII საუკუნის აქამდე უცნობი თუ ნაკლებად შესასწავლი ისტორიული
მოვლენების და პიროვნებების გაშუქებისთვის. კასტელმა დაგვიტოვა უნიკალური ალბომი
114
საქართველოს მოგონებებზე, რომელშიც აღწერს 1628-1654 წლებში საქართველოში არსებულ
სოციალურ-პოლიტიკურ ცხოვრებას. კასტელის მიერ შეკრებილი მასალები და ადგილზე
შესრულებული ჩანახატები შვიდ სქელტანიან ტომადაა შეკრული, რომელიც 500-ზე მეტ ჩანახატს
შეიცავს და დაცულია ქალაქ პალერმოს კომუნალურ ბიბლიოთეკაში.

 ბაპტისტური ეკლესია მიჯნავს სახელმწიფოს და რელიგიას და ეს მსოფლიოს ყველა

ბაპტისტურ ეკლესიას აერთიანებს, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ბევრ რამეში
შეიძლება განვსხვავდებოდეთ ერთმანეთისაგან. მაგრამ როდესაც ვამბობ, რომ რელიგია
არ არის მხოლოდ ადამიანის და ღმერთის ურთიერთობის სივრცე, და რომ ეკლესიას,
ზოგადად რელიგიურ ჯგუფს, რადგან ეს არის თემი, აქვს სოციალური პასუხისმგებლობა
იმ ქვეყნის მიმართ, სადაც არიან.

2. არსობრივი განსხვავებანი მართლმადიდებლობასა და

რომაულ კათოლიციზმს შორის
კათოლიციზმის საკითხი ბოლო დროს ჩვენი საზოგადოების სულ უფრო მზარდი
ინტერესესის საგნად იქცა. ეს ინტერესი განსაკუთრებით რომის პაპის, იოანე პავლე II ჩვენ
ქვეყანაში ვიზიტის შემდგომ გაცხოველდა და იგი მასმედიის საშუალებითაც აისახა. პრესაში
იბეჭდება განსხვავებული, ხშირად ურთიერთგამომრიცხველი ხასიათის წერილები, რომელთა
შინაარსობრივი ამპლიტუდა მეტად ფართოა - პაპისა და საერთოდ, კათოლიციზმის აპოლოგიით
დაწყებული და მისდამი მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულებით დამთავრებული. ეს
ყოველივე, ცხადია, რელიგიურ საკითხებში გაუთვითცნობიერებელ მკითხველში საკმაო
დაბნეულობასა და გაუგებრობას იწვევს. მითუმეტეს, რომ ზემოაღნიშნული აჟიოტაჟი
გარკვეულწილად პოლიტიკასაც უკავშირდება. ამდენად, საჭიროდ ვთვლით, მიმოვიხილოთ ის
უმთავრესი საკითხები, რომლებიც ნათლად წარმოაჩენს კათოლიციზმის რაობას, მის ადგილსა და
მნიშვნელობას და თვალსაჩინოს ხდის იმ ძირითად ტენდენციებს, რომლებიც აშკარად
უპირისპირდებიან ქრისტიანული მოძღვრების უმთავრეს დებულებებს.
დავიწყოთ იმით, რომ კათოლიციზმი ობივატელის აზრით, ქრისტიანობის ერთ-ერთი
ნაწილია, განშტოებაა, რომელიც ერთიანი ეკლესიის გაყოფის შედეგად წარმოიშვა და რომლის
მეთაურსაც რომის პაპი წარმოადგენს, გაყოფის მიზეზად კი ზოგიერთ დოგმატურ საკითხსა
(რომელსაც ზემოხსენებული აზრი ოდენ განყენებულ ცნებებზე სპეკულაციური მსჯელობის
საგნად მიიჩნევს) და გარკვეულ პოლიტიკურ მიზეზებს ასახელებენ. ეს დებულება იმ მცდარ
საფუძველს ემყარება, რომლის მიხედვითაც ეკლესიის გაყოფა ჩვეულებრივ მოვლენად ითვლება.
სინამდვილეში ეკლესიის გაყოფა პრინციპულად შეუძლებელია, რადგან ეკლესიის თავი იესო
ქრისტეა. ეკლესია მისი მისტიკური სხეულია, „უფლის სძალია“, იგი მუდამ ერთიანია, სავსებაა,
განუყოფელია და მისი მთლიანობა არ არის დამოკიდებული მასში გაერთიანებულ მორწმუნეთა
და ღვთის მსახურთა რაოდენობაზე, როცა ეკლესიათა გაყოფაზე ლაპარაკობენ, ქვეცნობიერად
ამას დასავლეთ და აღმოსავლეთ რომის იმპერიათა წარმოშობის ანალოგიით ახდენენ, ე.ი.
როგორც რომის ერთიანი სახელმწიფო გაიყო ორ ნაწილად 395 წელს, ასევე ერთიანი ეკლესიაც
გაიყო ორად 1054 წელს. სინამდვილეში ადგილი ჰქონდა არა გაყოფას, არამედ რომის
ეპისკოპოსის (პაპის) იურისდიქციაში მყოფი სამღვდელოებისა და მორწმუნე ერის მოწყვეტას,
ჩამოცილებას ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიისაგან. ამგვარი მოწყვეტა წინა
საუკუნეებშიც ბევრი ყოფილა. ასე ჩამოსცილდნენ დედა ეკლესიას ნესტორიანელები,
მონოფოზიტები, მონოთელიტები. ყველა ისინი დღესაც არსებობენ და „ჭეშმარიტი ეკლესიის
მემკვიდრეობაზე“ კათოლიკებზე არანაკლები პრეტენზიულობით დებენ თავს.

115
 განცალკევებისაკენ სწრაფვა რომის ეკლესიაში უძველესი დროიდან იღებს სათავეს და მას
საფუძვლად რომის ეკლესიის ეპისკოპოსის (პაპის) ყველა სხვა ეპისკოპოსზე აღმატებულებისა და
უპირატესობის არასწორი გაგება უდევს, რაც, თავის მხრივ, წმიდა მოციქულ პეტრეს (რომელიც
რომის პირველი ეპისკოპოსი იყო) სხვა მოციქულებზე აღმატებულებას ემყარება. ამ უკანასკნელი
მოსაზრების წყარო კათოლიკეთა მიერ მაცხოვრის სიტყვების (მათე 16,18) არასწორი გაგებაა.
თვით მოციქულები არასოდეს ხედავდნენ პეტრეში თავიანთ მეთაურს, რისი დასტურიც
მოციქულთა იერუსალიმის კრებაა (51 წელს), რომელსაც წმიცა მოციქული იაკობი
თავმჯდომარეობდა და არა წმიდა პეტრე. ამას გარდა, რომში ჩასვლამდე პეტრე მოციქულმა
ანტიოქიის ეკლესია დააარსა (სწორედ აქ ეწოდათ პირველ მორწმუნეებს ქრისტიანები). ამდენად,
ამ კრიტერიუმის მიხედვით, ანტიოქიის ეპისკოპოსი გამოდის უპირატესი და არა რომისა. ისიც
აღსანიშნავია, რომ მოციქულთა შორის უმცროს-უფროსობას თვით მაცხოვარი კრძალავს (მათე 20,
20-28), ხოლო მოციქულთა განწესების 34-ე კანონი არეგულირებს რა ეპისკოპოსთა შორის
არსებულ ურთიერთობებს, დაუშვებლად მიიჩნევს უპირატესი ეპისკოპოსის თვითნებობას და
ეკლესიაში ყოველგვარ აბსოლუტიზმს უარყოფს, რასაც ძველ საეკლესიო კრებათა განჩინებებიც
ადასტურებენ.
მიუხედავად ამისა, რომის ეკლესიის ზრდასთან ერთად მისი ამბიციებიც იზრდებოდა,
ამას ხელს უწყობდა ზოგიერთი მომენტიც. კერძოდ, რომის დაცემის შემდეგ (476 წ.) ბარბაროსთა
შემოსევებისა და ხალხთა დიდი გადასახლების შედეგად წარმოქმნილ მრავალ ახალ
სახელმწიფოთა შორის მოციქულებრივი გადმოცემისა და სარწმუნოების მთავარ დამცველად
რომი რჩებოდა. გარდა ამისა, ბიზანტიის იმპერიაში IV-VIII საუკუნეების მანძილზე არსებული
რელიგიური მღელვარების დროს რომის ეპისკოპოსები ხშირად მართლმადიდებლობის
დამცველებად გამოდიოდნენ. ეს კი მათ თანდათანობით უყალიბებდა რწმენას იმისა, რომ ისინი
მოწოდებულნი არიან უხელმძღვანელონ მთელი ქრისტიანული სამყაროს ცხოვრებას. რომის
ეკლესიისა და მისი მეთაურის უპირატესობის აღიარების მოთხოვნით გამოდიოდნენ პაპები:
ინოკენტი (V ს.), აგათონი (VII ს.), სტეფანე (VIII ს.), ხოლო რომის პაპთა სულ უფრო მზარდმა
პრეტენზიამ კულმინაციას XI საუკუნეში მიაღწია, რაც 1054 წელს რომის ეკლესიის
მართლმადიდებელი სამყაროსგან ჩამოცილებით დასრულდა. ამ დროიდან დაიწყო პაპის
ძალაუფლების აბსოლუტიზაცია, რომელიც არა მარტო საეკლესიო, არამედ საერო
მიმართულების სფეროსაც მოიცავს. პაპმა პიუს IX ყოველი მორწმუნე კათოლიკესათვის
აუცილებლად გამოაცხადა რომის ეპისკოპოსისა (პაპის) საერო ხელისუფლების აღიარება. პაპის
ბრძანებით ჯვრითა და მახვილით შეიარაღებული ჯარი საბრძოლველად მიდიოდა ყველას
წინააღმდეგ, ვისაც კი პაპი საკუთარ მტრად მიიჩნევდა. პაპი ბონიფაციუს VIII 1302 წელს
გამოცემულ ბულაში წერდა: „სამოციქულო ტახტსა და რომის მღვდელმთავარს გააჩნიათ
უზენაესობა მთელ მსოფლიოზე და რომ ეს მღვდელმთავარი არის მოციქულ პეტრეს მემკვიდრე,
მოციქულთა მთავარი, ქრისტეს მოადგილე დედამიწაზე, მთელი ეკლესიის მეთაური და მამა,
ყველა ქრისტიანის მასწავლებელი“.
პაპის აბსოლუტიზაციის უპირველესი სავალალო შედეგი ის იყო, რომ მოხდა პაპის აზრის
უმაღლეს ინსტანციად და ჭეშმარიტების უმთავრეს კრიტერიუმად გამოცხადება, რაც 1870 წლის
ვატიკანის კრების მიერ პაპის „შეუმცდაროის დოგმატის“ მიღებით დაგვირგვინდა. ეს კი იმას
ნიშნავს, რომ პაპი არ შეიძლება ცდებოდეს, როდესაც იგი სარწმუნოებრივ საკითხებზე ქადაგებს.
აღნიშნული „დოგმატი“ პრინციპულად ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლურ სწავლებას,
რომლის მიხედვითაც შეუმცდარი მხოლოდ ეკლესიაა, ხოლო უმაღლესი ავტორიტეტი
სარწმუნოებრივ-დოგმატურ საკითხთა გადაწყვეტისას არის საეკლესიო კრება, როდესაც
სულიწმიდის ნება ცხადდება კრების მონაწილეთა პირით, ანუ მართლმადიდებლობაში უპირობო
პრიორიტეტი კრებსით საეკლესიო ცნობიერებას ენიჭება და არა რომელიმე კერძო პიროვნებას,
მიუხედავად მისი უდიდესი ღირსებებისა და დამსახურებისა. პაპის შეუზღუდავმა ავტორიტეტმა
116
არნახული გაქანება მისცა ვოლუნტარიზმს, რამაც ახალი, მართლმდიდებლობისათვის მიუღებელ
სწავლებათა შემოღება განაპირობა. ყოველივე ამას კი ჭეშმარიტი მოძღვრებისაგან
კათოლიციზმის კიდევ უფრო მეტად დაშორება გამოიწვია (1).
იმ მრავალრიცხოვანი განსხვავებათაგან, რომელიც მართლმადიდებლობასა და
კათოლიციზმს შორის არსებობს, უმთავრესი ტრიადოლოგიური (სამების) დოგმატის
კათოლიკურ დამახინჯებას, ე.წ. „ფილიოკვეს“, ანუ სულიწმიდის გამომავლობის შესახებ არასწორ
სწავლებას უკავშირდება. იგია, როგორც ვ.ლოსკი ამბობს, „პირველი მიზეზი“ დასავლეთისა და
აღმოსავლეთის უთანხმოებისა, ხოლო სხვა დანარჩენი საკითხები მხოლოდ მის შედეგებს
წარმოადგენენ. აქვე იმასაც დავსძენთ, რომ დოგმატიკა აბსტრაქტულ თეორიათა შესახებ სწავლება
კი არ არის, არამედ მას სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს ცალკეული მორწმუნის ზნეობრივი
ცხოვრების სფეროში. მტკიცება, რომ სულიწმიდა „გამოვალს მამისაგან და ძისაგან“, დასავლეთში
ნეტარი ავგუსტინესგან იღებს სათავეს, ხოლო „მრწამსში“ ოფიციალურად XI საუკუნეში
შეიტანეს (2). ავგუსტინე თავის ტრაქტატში „სამების შესახებ“ პირდაპირ წერს, რომ სულიწმიდა
გამოვალს არა მარტო მამისაგან, არამედ ძისაგანაც, რომ სულიწმიდა არის ორი სხვა ღვთაბრივი
პირის (მამის და ძის) სული. ლათინთა მსჯელობას საფუძვლად უდევს ის, რომ მამა და ძე არსით,
ბუნებით ერთია, მაშინ ის, ვინც გამოვალს მამისაგან (სულიწმიდა), ასევე უნდა გამოდიოდეს
ძისგანაც. მათი შეცდომა იმაში მდგომარეობს, რომ „გამომავლობა“ კათოლიკეებს საღმრთო
ბუნების, არსის თვისებად მიაჩნიათ, მაშინ როდესაც „გამომავლობა“ არის წმიდა სამების მესამე
ჰიპოსტასის (პირის) - სულიწმიდის საკუთარი, პიროვნული, ჰიპოსტასური თვისება, ისევე,
როგორც მამა ღმერთის საკუთარი თვისებაა უშობელობა, ძე ღვთისას - შობილება, ანუ მამაა
უშობელი, მისგან მარადიულად იშვება ძე და მარადიულად გამოვალს სულიწმიდა. გამომავლობა
რომ საღმრთო ბუნების თვისება იყოს, როგორც ეს კათოლიკებს მიაჩნიათ, მაშინ სულიწმიდა
საკუთარი თავიდანაც უნდა გამოდიოდეს, რადგან ბუნებით ისიც მამისა და ძის თანაარსია. ეს კი
სამების პირთა შეწყმას, მათ შორის ზღვარის წაშლას ნიშნავს, რაც პრინციპულად ეწინააღმდეგება
უმთავრესი ქრისტიანული დოგმატის (სამების დოგმატის) მართლმადიდებლურ გაგებას და
ამდენად კათოლიციზმს ტრიადოლოგიურ და ქრისტოლოგიურ დოგმატთა დამახინჯების
საფუძველზე წარმოშობილი სხვა მწვალებლური სწავლებების გვერდით აყენებს. ასე რომ,
სრულიად უსაფუძვლოა კათოლიციზმის ზოგიერთი აპოლოგეტის განცხადება იმის თაობაზე,
რომ თითქოს „ფილიოკვეს“ პრობლემა მხოლოდ ტერმინოლოგიური გაუგებრობაა და ამ
საკითხში მართლმადიდებლურ და კათოლიკურ სწავლებათა შორის განსხვავება მხოლოდ
ფორმალური და „არაარსებითია“. „ფილიოკვეს“ შესახებ სწავლება წმიდა გრიგოლ პალამას
მიხედვით, კათოლიციზმის იმ შეხედულებას ემყარება, რომელიც ღვთაებრივი არსისა და
ენერგიებს შორის არსებული განსხვავების იგნორირებას ახდენს. მართლმადიდებლური
სწავლების მიხედვით, ღმერთი ტრანსცენდენტურია სამყაროსადმი თავის არსით, ბუნებით,
მაგრამ იმანენტურია თავისი შეუქმნელი ენერგიებით, მადლით, ე.ი. ღმერთი, როგორც
აბსოლუტური არსება პრინციპულად განსხავებულია, მიღმამყოფია ქმნილი ყოფიერებისაგან,
მაგრამ მისი შეუქმნელი ენერგია ამავე დროს მსჭვალავს, მართავს და იცავს მთელ სამყაროს,
რომელიც ღმერთის სიყვარულით და ძალით შეიქმნა და არსებობს.
კათოლიკეებიცა და მართლმადიდებლებიც ღებულობენ ერთიდაიგივე გამოწვევებს,
რომელსაც თანამედროვეობა უყენებს ტრადიციული ცხოვრების რეჟიმს. მოცემულ შემთხვევაში
საუბარია არა საღვთისმეტყველო საკითხებზე, არამედ აწმყოსა და მომავლის ადამიანურ
თანამეგობრობაზე. ეს სწორედ ის სფეროა, რომელშიც შესაძლებელია ურთიერთქმედება,
საკუთარი ეკლესიის იდენტობისათვის ზიანის მიუყენებლად. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არა
ერთ ეკლესიად მყოფთ, არამედ განყოფილთ განსხვავებული საღვთისმეტყველო და

117
ეკლესიოლოგიური საკითხებით, ჩვენ შეგვიძლია გამოვნახოთ თანამშრომლების ფორმები
იმისათვის, რომ ერთად ვუპასუხოთ თანამედროვეობის გამოწვევებს 23.
წმიდა გრიგოლ პალამა წერს: „როდესაც ღმერთი ელაპარაკება მოსეს, აუწყებს არა იმას, თუ
„რა“ არის იგი (ღმერთი), არამედ იმას, თუ „ვინ“ არის, ე.ი. კი არ ეუბნება, რომ „მე ვარ არსი“,
არმაედ მიმართავს, „მე ვარ, რომელი ვარ“, ანუ არსი გამომდინარეობს არსებულისაგან და არა
პირიქით, რითაც ღმერთის მყოფობის ეგზისტენციურ მხარეს ესმება ხაზი, და არა ესენციურს.
ამრიგად, ღმერთი ჩვენი გვიკავშირდება, როგორც პიროვნება, სავსებით რეალური სახით და არა
როგორც რაიმე აბსტრაქტული არსი და ეს კავშირი შეუქმნელი ღვთაებრივი ენერგიების
მეშვეობით ხორციელდება. ღმერთი არ არის მხოლოდ თავის არსის, ბუნების იგივეობრივი, იგი
მყოფობს აგრეთვე თავის შეუქმნელ ენერგიებში, რომლებიც ისევე, როგორც მისი არსი („უსია“)
საერთოა სამივე ჰიპოსტასისათვის. ენერგიები განუყოფელნი არიან ღმერთის არსისაგან, ისინი
მის ღვთაებრივი არსის მიღმა მყოფობის თავისებურ სახეს წარმოადგენენ. მართლმადიდებლური
სწავლებით ღმერთთან ზიარება ნიშნავს სწორედ ენერგიებთან ზიარებას. ადამიანის ღმერთთან
ურთიერთობა მხოლოდ ღვთაებრივი ენერგიების მეოხებით ხდება, რასაც წინ უსწრებს
მორწმუნეს მზადება, განწმენდა, განუწყვეტელი ლოცვა, რომლის დროსაც ხდება ამ ენერგიების
უშუალო, რეალური განცდა. ესაა მართლმადიდებლური ასკეტიკის საფუძველი და მისტიკის
მიზანი და რასაც წმინდა მამები განღმრთობას, თეოზისს უწოდებენ, იგია ღვთის შემეცნების
უმაღლესი საფეხური.
კათოლიციზმი ღვთის ენერგიებს შექმნილ რეალობად, ქმნილებად მიიჩნევს. ეს კი იმას
იწვევს, რომ სულიწმიდა კათოლიციზმში გაგებულია, როგორც სიყვარული, რომელიც არსებობს
მამა ღმერთსა და ძე ღმერთს შორის, აგრეთვე ღმერთსა და ადამიანს შორის. ნეტარი ავგუსტინე
პირდაპირ წერს, რომ „ღმერთი - სიყვარული არის სულიწმიდა“ და რომ იოანე მახარებლის
სიტყვები „ღმერთი - სიყვარულია“, სწორედ ამ აზრით უნდა გავიგოთ. ამ შეხედულებიდან
გამომდინარე, სულიწმიდა „კარგავს“ ჰიპოსტასურ მნიშვნელობას და იგი მხოლოდ მამისა და ძის
ერთიანი არსის გამოვლინებად იქცევა. კათოლიკებმა საღმრთო მადლის (ენერგიების) შესახებ
სწავლება „ზებუნებრივ ქმნილ ელემენტთა შესახებ“ სწავლებით შეცვალეს. იგივე ავგუსტინეს
„შეუწველი მაყვალი“, „თაბორის ნათელი“, „მეერგასე დღის ცეცხლოვანი ენები“ ქმნილ
სიმბოლოებად მიაჩნია, რომლებიც ღვთის გამოცხადების საუწყებლად წარმოიშობიან, რის
შემდეგაც არსებობას წყვეტენ. დასავლური აზროვნება მადლს ღვთაებრივი მიზეზის შედეგად
თვლის, მსგავსად შესაქმის აქტისა. დეკანოზი ი.რომანიდისი „ფილიოკვეს“ ერესს არიანული
ერესივით მავნედ მიიჩნევს. არიანელობა ძე ღვთისას ქმნილებად აცხადებდა და სამების პირთა
სუბორდინაციას უშვებდა. კათოლიციზმი კი ამგვარ სუბორდინაციას სულიწმიდასთან
მიმართებაში ახდენს და დეკანოზ იოანე მეიენდორფის სიტყვებით რომ ვთქვათ: „აქედან მოდის
საიდუმლოთა სხვაგვარი გაგება, სიფრთხილე ყოველივე მისტიკურის მიმართ და ქრისტიანობის
რაციონალიზაცია“. რაციონალიზმი, საერთოდ, მთელი დასავლური სქოლასტიკის „აქილევსის
ქუსლად“ იქცა, რომლის ათასწლოვანი ძალისხმევა, ავგუსტინედან მოყოლებული იმ
თეოლოგიური სისტემის შექმნისკენ იყო მიმართული, რომელიც ყოველივე სუპრემანტალურისა
და სუპრანატურალურის გონების ფარგლებში „ჩატენვას“ ლამობდა და როცა რაციონალისტურად
ვერ ახსნა ღმერთის, როგორც ერთდროულად არსისა და ენერგიის მყოფობა, უარყო ამ
უკანასკნელის ღვთაებრიობა და იგი ქმნილებად გამოაცხადა (3). მაგრამ კათოლიკრუ აზროვნებას
პასუხი უნდა გაეცა ღმერთისა და ქმნილი ყოფიერების ურთიერთმიმართების ფუნდამენტურ და

23

http://www.orthodoxtheology.ge/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83
%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%98-
%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98-%E1%83%93/
118
რთულ საკითხებზე, რომელიც ყველა რელიგიისა თუ ფილოსოფიური სისტემის ქვაკუთხედს
წარმოადგენს. კათოლიციზმს, უარყოფს რა შეუქმნელი ენერგიების არსებობას - ორი გზა რჩება:
1. თუ ვაღიარებთ, რომ ღმერთი მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი არსის იგივეობრივია
(ავუსტინე წერდა: „ყოველივე რაც კი ღმერთშია - მის არსს წარმოადგენს“) და ეს არსი
სამყაროსადმი ტრანსცენდენტურია, ვღებულობთ დეიზმს ონტოლოგიაში და აგნოსტიციზმს
გნოსეოლოგიაში, ე.ი. ღმერთის ისეთ არსებად მოიაზრება, რომელიც აბსოლუტურად მიღმა
მყოფია, არ ერევა სამყაროს მართვაში, ადამიანის, ბუნების და საზოგადოების ცხოვრება საკუთარი
კანონზომიერებით ვითარდება და ადამიანს ღვთისკენ მიმავალი ყველა გზა მოჭრილი აქვს. მას
შეუძლია მხოლოდ თეორიულად გააჩნდეს წარმოდგენა ღმერთის იდეის შესახებ. რელიგია კი
ადამიანის ღმერთთან ცოცხალ კავშირს გულისხმობს, ამიტომაც იყო, რომ დეიზმი, როგორც
მიმდინარეობა (ლორდი ჩერბერი, ჯ.ტოლანდი, ა.შეფსტბერი, ა.კოლინზი - ინგლისში, ვოლტერი,
ნაწილობრივ რუსო - საფრანგეთში, ლესინგი - გერმანიაში) იოალად გადაიზარდა ე.წ.
„განმანათლებლების“ ათეიზმში.
2. იმ შემთხვევაში, თუ ღმერთს სამყაროსადმი იმანენტურად ჩათვლით, მაშინ
გარდაუვალია პანთეიზმი - ღმერთი სამყაროს, ბუნების იგივეობად ცხადდება. პანთეიზმი კი
საბოლოოდ აუცილებლად ორ შედეგს გვთავაზობს - ან ათეიზმს, ან აკოსმიზმს, ე.ი. ხდება
ბუნების გააბსოლუტურება და მასში ღმერთის ცნების წაშლა (მატერიალიზმი), ან პირიქით -
ბუნება ილუზიად ცხადდება და ყოველივე უპიროვნო ღვთაებრივ არსში იკარგება (ინდური
სისტემები). მიუხედავად იმისა, რომ დეიზმი უფრო პროტესტანტიზმის წიაღში წარმოშობილი
მსოფლმხედველობაა, მის წინამორბედად სწორედ გრიგოლ პალამას მოწინააღმდეგე და
ღვთაებრივი ენერგიების ქმნილებად გამომცხადებელი ვარლაამ კალაბრიელი გვევლინება,
რომელიც ამტკიცებდა, რომ ადამიანს ძალუძს მხოლოდ სიმბოლური წამოდგენა ჰქონდეს
ღმერთზე და არა მასთან რეალური ურთიერთობაო. რაც შეეხება პანთეიზმს, მისი იდეების იოანე
სკოტ ერიუგენადან მოყოლებული უხვად ასაზრდოებდა კათოლიკურ სქოლსატიკას, რისი
ნათელი დადასტურებაცაა, ერთი მხრივ, პანთეისტი ეპისკოპოსის ნიკოლოზ კუზანელის
ფილოსოფია და მეორე მხრივ, კათოლიკური ე.წ. „სპეკულაციური მისტიკა“, რომელმაც თავისი
განვითარება ყველაზე მეტად გერმანიაში ჰპოვა (მაისტერ ეკჰარტი, იოანე რუისბრუკი და
სხვები) (4).
მართალია, როგორც დეისტური, ისე პანთეისტური იდეების მქონე პიროვნებებს
კათოლიციზმი ხშირად ინკვიზიციით უსწორდებოდა (ივიწყებდა რა წმიდა იოანე ოქროპირის
შეგონებას იმის თაობაზე, რომ ადამიანში ცოდვას უნდა ვებრძოლოთ და არა თვით პიროვნებას),
მაგრამ იგი არასდროს აღიარებდა იმ ფაქტს, რომ ეს ანტიქრისტიანული მიმდინარეობანი სწორედ
მისი საკუთარი ცდომილების ლოგიკურ, აუცილებელ შედეგებს წარმოადგენდნენ. შემდგომში
კათოლიციზმი გაემიჯნა თავის „უკანონო შვილს“ - ახალ ფილოსოფიას, რაც იმით დასრულდა,
რომ XIX საუკუნის ბოლოს კათოლიციზმის ოფიციალურ ფილოსოფიად თომიზმი გამოცხადდა,
რომელიც ნეოთომიზმის სახელით დღესაც კათოლიციზმის წამყვან, ძირითად ფილოსოფიურ
მიმდინარეობად ითვლება, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ღმერთისა და სამყაროს
ურთიერთმიმართების პრობლემა მწვავედ დგას ნეოთომიზმშიც. იგი აცნობიერებს, რომ
ღმერთის, როგორც უსასრულო, ტრანსცენდენტური არსიდან რეალური ყოფიერების და მისი
კანონების შინაარსის გამოყვანა და დადგენა შეუძლებელია; აცნობიერებს, რომ აუცილებელია
წაშლა იმ ზღუდისა, რომელიც არსებობს უსასრულოსა და სასრულს, ტრანსცენდენტურსა და
იმანენტურს, ანუ საბოლოოდ ღმერთისა და მის მიერ შექმნილ სამყაროს შორის. ნეოთომისტები ამ
ონტოლოგიური ჩიხდან გამოსვლას ე.წ. „ტრანსცენდენტური ცნებების“ (ერთიანობა,
ჭეშმარიტება, სიკეთე, მშვენიერება) პოსტულირებიც ცდილობენ. მათი აზრით, ეს ცნებები
ყოფიერებასთან ერთად იგულისხმებიან, მაგრამ კატეგორიალური განსაზღვრებებისგან
განსხვავებით ცდის პროცესთან წინააღმდეგობის დაძლევის მეორე ფორმად ნეოთომიზმი არსის
119
ანალოგიის შესახებ სწავლებას გვთავაზობს, რომელიც ამტკიცებს ღვთის შემეცნების
შესაძლებლობას სამყაროს შესწავლის გზით, მიუხედავად მათ შორის (ღმერთისა და სამყაროს)
არსებული პრინციპული განსხვავებისა. როგორც ვხედავთ, ორივე მეთოდი უკიდურესად
რაციონალისტური, განყენებული და უსიცოცხლოა, რაც ბუნებრივიცაა, რადგან ამგვარი
დისკურსიულ-სპეკულაციური ძალისხმევით გამოყვანილი ვერანაირი დოქტრინა ვერ შეცვლის
მადლის, როგორც ღვთაებრივი, შეუქმნელი ენერგიების შესახებ მართლმადიდებლურ სწავლებას,
რომელიც, თავის მხრივ, ქრისტიანული სოტეროლოგიის საფუძველია.

„აპოლოგეტიკური წერილები“, თბილისი, 2001 წ.

ავტორ-შემდგენელი: ზურაბ ეკალაძე

3. პროტესტანტიზმი. ანგლიკანური რელიგია

რომაული კათოლიციზმის სულიერმა და ზნეობრივმა დეგრადაციამ სამართლიანი

პროტესტი გამოიწვია მრავალ ადამიანში24. პაპიზმისაგან განსხვავებით რეფორმატორებმა
(ლუთერი, კალვინი და სხვა) აბსოლ-უტურად საპირისპირო გეზი აიღეს და სხვა უკიდურესობაში
გადა-ვარდნენ. მართლმადიდებელ ეკლესიაში დაბრუნების ნაცვლად ამ ადამიანებმა კიდევ ერთი
რელიგია შექმნეს პროტესტანტიზმის სახით. რეფორმატორებმა საეკლესიო ხელისუფლება საერო
მონარქებისა და მმართველობის ხელში ჩააგდეს და საეკლესიო საქმეები სახელმწიფოს
დაუქვემდებარეს. ქვეყნის მეთაურს უფლება ეძლეოდა თავისი ქვეშე-ვრდომის რელიგიური
მიმართულება აერჩია. მას ჰქონდა სარწმუ-ნოებრივ საკითხებში ჩარევისა და მისი
სახეცვლილების ნება. წინა-სწარ გასაგები იყო, სად მიიყვანდა მათ ასეთი დამოკიდებულება.
პროტესტანტიზმი თავის მხრივ უამრავ განშტოებებად დაიყო და კიდევ უფრო დიდი ნაბიჯები
გადადგა რეფორმაციისაკენ. „მე ნათ-ლად ვხედავ, - ამბობდა რეფორმაციის ერთ-ერთი ლიდერი, -
სად მიგვიყვანს საეკლესიო წეს-განგებისა და იერარქიის უგულებელყოფა, გაცილებით უფრო
დიდ და გაუსაძლის ტირანიამდე, ვიდრე ოდესმე ყოფილა".
მოლოდინი გამართლდა. თუ პაპიზმში მხოლოდ რომის პაპს მიენიჭა უცოდველობის
ქარიზმა, პროტესტანტიზმში ფაქტობრივად ყოველ ადამიანს მიეცა წმიდა წერილისა და
დოგმატების თვითნებური გან-მარტებისა და აღქმის უფლება. აქ, შეიძლება ითქვას, ყველა
„პაპია", ყველა უცდომელია. შედეგად გაჩნდა უამრავი აღმსარებლობა და სე-ქტა. ყოველივე ამის
შეჩერება, მტრული ბანაკების შერიგება, სულიერი სფეროს მართვა, ხელმძღვანელობა: საერო
ხელისუფალმა ვერ მოახე-რხა.

24
პროტესტანტიზმი – XVIს.-ის რეფორმაციიდან გამომდინარე, რელიგიურ მოძღვრებათა და
მიმდინარეობათა საერთო სახელწოდება. ის დაუიპირისპირდა რომის კატოლიკურ ეკლესიას და
ჩამოაყალიბა ახალი ქრისტიანული მრწამსი. ის მოიცავს რამდენიმე ეკლესიასა და სექტას.
ფუძემდებლებად ითვლებიან: მ.ლუთერი, ჰ.ცვინგლი და ჟ.კალვინი. პროტესტანტიზმში
განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ორ დოგმას: 1) ქრისტიანობის უმთავრეს ავტორიტეტად
ითვლება საღვთო წერილი (ბიბლია – ძველი და ახალი აღთქმა) 2) ეფუძნება ავგუსტინე ნეტარის
მოძღვრებას. პროტესტანტთა აღიარებით ეკლესიის ერთადერთი თავია იესო ქრისტე და მას არ
სჭირდება არც პაპი და არც საეკლესიო იერარქია. მათ უარყვეს ღმრთისმშობლის, ანგელოზთა და
სხვა წმინდანთა თაყვანისცემა, ასევე კათოლიკური წარმოდგენები სალხინებელზე. აღკვეთილია
მარხვა, ხატები და წმ. ნაწილები რადგან ამას კერპმსახურებად მიიჩნევენ. აკრძალეს საეკლესიო
მუსიკა (გარდა ლუთერანული ეკლესიისა), შეამცირეს საეკლესიო დღესასწაულები, შვიდი
საიდუმლოებიდან დატოვეს მხოლოდ ორი: ნათლობა და ზიარება, გაამარტივეს ღვთისმსახურება.
120
 პროტესტანტიზმმა ნელ-ნელა უკუაგდო აზრი ღმერთის, ჭეშმარიტი სწავლების შესახებ
და ბუნებრივი ადამიანი აღმოაჩინა. მან კი თავისი გონების, ინტელექტის განდიდებით ღმერთის
ადგილი დაიკავა. ად-ამიანის გონებრივ მონაცემებს პროტესტანტიზმმა გაცილებით მეტი
მნიშვნელობა მიანიჭა, ვიდრე რწმენასა და წმიდა გადმოცემას.
ადამიანის გონების „გაღმერთებამ" მისი ყოვლისშემძლეობის რწმენ-ამ, რეფორმაციის
შედეგად რელიგიის კრიტიკამდე მიიყვანა პროტეს-ტანტიზმი. სწორედ ამ მოვლენამ დაუდო
დასაბამი XIX საუკუნის ისეთ საშინელ იდეოლოგიებს, როგორიცაა დარვინიზმი, მარქსიზმი,
ჰუმანიზმი და ა.შ. მათ შესახებ შემდეგ თავში ვისაუბრებთ.
პროტესტანტებმა ფაქტობრივად ღმერთი ადამიანით ჩაანაცვლეს. ამ პროცესების
საფუძვლიან ანალიზს მღვდელმონაზონ სერაფიმე როუ-ზის ნაშრომში ვეცნობით: „ახლა
პროტესტანტები რელიგიას, უპირვე-ლეს ყოვლისა, სოციალურ პროდუქტად, ცხოვრების წესად
მიიჩნე-ვენ... ისინი ამბობენ: „ჩვენ აღარ ვამტკიცებთ ღმერთის არსებობას და ვმსჯელობთ
ადამიანის განვითარებისათვის ღმერთის მნიშვნელობის შესახებ, ჩვენ აღარ ვსაუბრობთ
მომავალი ცხოვრების შესახებ, არამედ ვიკვლევთ, თუ როგორი შედეგი აქვს უკვდავების რწმენას
ადამიანის ქცევაზე".
პროტესტანტები ეძებენ არგუმენტირებულ მტკიცებულებას და არა რწმენას, რომელიც
მეცნიერებასთან კავშირში ესახებათ. ბიბლიის კრიტიკის ამგვარი მიმართულების გამო თავად
პროტესტანტი თეო-ლოგები ძლიერმა პანიკამ მოიცვა. პასტორი ი.შლეირმახერი თავის მოწაფეს
ლიუკეს წერდა: „თუ დავაკვირდებით თანამედროვე ბუნე-ბათმცოდნეობის განვითარებას,
რამდენად მოიცვა მან თავისი „მეც-ნიერული" მიდგომით ჩვენი სარწმუნოება, საშიში
წინათგრძნობა მე-უფლება ქრისტიანობის ხვედრის შესახებ, ვფიქრობ მრავალ შეხედუ-ლებაზე,
რომელსაც ქრისტიანობის განუყოფელ ნაწილად მივიჩნევ-დით, უარის თქმა მოგვიწევს... ჩვენი
სახარებისეული სასწაულები, არაფერს ვამბობ ძველი აღთქმის სასწაულებზე, ადრე თუ გვიან
დაე-ცემა „მეცნიერული გამონათქვამებით". რა მოხდება მაშინ?.."3
ამრიგად, პროტესტანტიზმი25 ადამიანის გონებრივი ინტელექტის გა-ღმერთებით,
რელიგიის გამეცნიერებით, წმიდა წერილის გადმოცე-მისა და ეკლესიის არსის, ღვთაებრივი
იერარქიის უგულებელყოფით შეგნებულად თუ შეუგნებლად, ქრისტეში ქმნილ ბუნებას
აღიარებს. მართლაც: თუ ეკლესიის წყობას ღვთაებრივი იერარქია არ გააჩნია, ბუნებრივად
ქრისტეს ღვთაებრივი ბუნების დაკნინება ხდება, ვინა-იდან უბრალო ადამიანს არ შეუძლია
ღვთაებრივის შექმნა. პროტეს-ტანტული ლოგიკის თანახმად, ეკლესიის იერარქია ადამიანური
დად-გენილებაა, ამდენად მისი შეცვლაც და უარყოფაც იოლად შეიძლება.
ამგვარი მსოფლმხედველობის დამკვიდრებით პროტესტანტიზმმა, ერთი მხრივ, ათეიზმს
და სხვა უღმერთო იდეოლოგიებს, მეორე მხრივ, სექნატნობას მისცა ფართო გასაქანი.
ანგლიკანური აღმსარებლობა. პროტესტანტული მიმდინარეობის ერთ-ერთი სახეობა,
ანგლიკანური აღმსარებლობა, XVI ს-ში რეფორმაციის შედეგად შეიქმნა, რაც ინგლისის მეფე ჰენრი

25
ანგლიკანიზმი – ინგლისში ჩაისახა XVIს-ში. ის კულტითა და ორგანიზაციული პრინციპებით ახლოს
დგას კათოლიკურ ეკლესიასთან. ინგლისის მეფე ჰენრი VIII-მ მხარი დაუჭირა გამოყოფას და ინგლისის
ეკლესია ჩამოაშორა რომისას და სამეფო ხელისუფლებას დაუქვემდებარა. ანგლიკანურ ეკლესიას
სათავეში უდგას პრიმასი – კენტერბერის არქიეპისკოპოსი, მას მოსდევს იორკის ეპისკოპოსი, 20-მდე
ეპისკოპოსი და სასულიერო პირები. ეპისკოპოსთა დიდი ნაწილი ლორდთა პალატის წევრია. საეკლესიო
გადაწყვეტილებებს ამტკიცებს პარლამენტი.ინგლისის გარდა ანგლიკანური ეკლესია არსებობს
ირლანდიაში, უელსში, შოტლანდიაში, კანადაში, ავსტრალიაში, სამხრეთ აფრიკაში, ამერიკის
შეერთებულ შტატებში და სხვ. მათი საერთო რიცხვი 80 მილიონამდეა და ისინი ქმნიან ანგლიკანურ
ეკლესიათა კავშირს.

121
VIII-ის (1509-1547) სახელს უკავშირდება. თავიდან ჰენრი VIII არ ფიქრობდა ეკლესიის რეფორმაზე,
ის კათოლიკური აღმსარებლობის ერთგული იყო. 1520 წელს პროტესტანტების წინააღმდეგ
ტრაქტატიც კი დაწერა, რის გამოც რომის პაპმა "რწმენის დამცველის" საპატიო წოდება მიანიჭა.
ცოტა ხნის შემდეგ ჰენრიმ მოინდომა გაყროდა კანონიერ მეუღლეს ეკატერინე არაგონელს და
ცოლად შეერთო ფრანგი ანა ბოლეინი. ეს კი შესაძლებელი იყო მხოლოდ რომის პაპის
თანხმობით, მაგრამ პაპმა კლიმენტი VII-მ უარი უთხრა. ამიტომ ინგლისის პარლამენტმა 1534
წელს გაათავისუფლა ინგლისის ეკლესია რომის აღმსარებლობის დაქვემდებარებისაგან და
ინგლისის აღმსარებლობის მეთაურად მეფე გამოცხადდა. ჰენრი VIII ცოლს გაეყარა და ანა
ბოლეინი შეირთო. თუმცა მან გააუქმა პაპის უფლება ინგლისის აღმსარებლობაზე და გაწყვიტა
კავშირი რომთან, მაგრამ პროტესტანტულ მოძრაობას მაინც არ შეუერთდა და ეკლესიაში
ყველაფერი უცვლელად დატოვა.
ჰენრი VIII პირველ რეფორმატორად კი ითვლება, მაგრამ ნამდვილი სარწმუნოებრივი
გარდაქმნა დაიწყო მისი მემკვიდრის ედუარდ VI-ის დროს (1547-1553), რომლის მეფობის
პირველი წლებიდანვე იწყება ინგლისის აღმსარებლობის ახალი რჯულმოძღვრების შექმნაზე
ზრუნვა. კენტერბერის მთავარეპისკოპოსი თომას კრანმერი 1553 წელს აქვეყნებს ახალი
სარწმუნოების 42 მუხლს, რომელიც შეიცავს სწავლებას ეკლესიასა და ცხონება-გადარჩენაზე.
კრანმერის ეს რადიკალური კონცეფცია სწრაფად იწყებს გავრცელებას. ჰენრი VIII-ს მხოლოდ
პაპისგან დამოუკიდებელი აღმსარებლობის შექმნა უნდოდა, მისმა მიმდევრებმა კი საქმე მის
სრულ რეფორმაციამდე მიიყვანეს.
მაგრამ რეფორმაციის სრულ გამარჯვებამდე ჯერ კიდევ ადრე იყო. სარწმუნოების 42
მუხლის გამოქვეყნებიდან მალე ედუარდ VI გარდაიცვალა. ინგლისის ტახტი დაიკავა მარიამ
ტიუდორმა, მეტსახელად მარიამ კათოლიკემ, ანუ მარიამ სისხლიანმა (1553-1558), რომელიც
კათოლიციზმის ფანატიკური მომხრე იყო. მთავარეპისკოპოსი კრანმერი, რომელმაც არც მარიამი
ცნო კანონიერ დედოფლად და არც თავის შეხედულებებზე თქვა უარი, 1556 წელს კოცონზე
დაწვეს. დაიწყო კონტრრეფორმაცია, ჩამოახრჩვეს 200 კაცი.
1558 წელს გარდაიცვალა მარიამ ტიუდორი და ინგლისის დედოფალი გახდა
ელისაბედ ტიუდორი (1558-1603), მარიამის ნახევარდა. მან ინგლისში აღადგინა და განამტკიცა
რეფორმაცია. ანგლიკანურმა სარწმუნოებამ საბოლოო სახე მიიღო მის დროს - 1563 წელს
გამოქვეყნებულ სარწმუნოების 39 მუხლში ჩამოყალიბებული იქნა ახალი მიმართულების
მთავარი დოგმატები.
ანგლიკანები აღიარებენ მარტო ორ საეკლესიო საიდუმლოს - ნათლისღებას და
ზიარებას, ისიც - ლუთერანული გაგებით. დანარჩენ საიდუმლოებებს უყურებენ, როგორც კარგ
ქრისტიანულ წეს-ჩვეულებებს. ანგლიკანობა უარყოფს წმინდანების, მათი ნაწილების და ხატების
თაყვანისცემას. აღიარებს სწავლებას უცილობელი ბედისწერის შესახებ. კათოლიკეების მსგავსად,
ცნობს საეკლესიო იერარქიას, რომელიც შედგება ეპისკოპოსების, მღვდლებისა და დიაკვნებისგან,
მათ აგრეთვე შეინარჩუნეს პირჯვრის წერა, მუხლმოდრეკა ლოცვის დროს, საეკლესიო
შესამოსელი და ზოგიერთი დღესასწაული.
XVII-XVIII საუკუნეებში ანგლიკანური აღმსარებლობა სამ პარტიად გაიყო, რომლებიც
დღესაც განაგრძობენ არსებობას. ესენია: დაბალი ეკლესია, მაღალი ეკლესია და ფართო ეკლესია.
დაბალი ეკლესია ცდილობს, ანგლიკანობა დაუახლოვოს პროტესტანტობას, მაღალ ეკლესიას
რომის კათოლიკური აღმსარებლობისკენ აქვს მიდრეკილება, ხოლო ფართო ეკლესია ცდილობს,
ეს ორი მიმართულება ერთმანეთს მოარიგოს და დააკავშიროს. თავის მხრივ, ინგლისის მეფეს,
როგორც ეკლესიის მეთაურს, უფლება მიეცა დაენიშნა კენტერბერის მთავარეპისკოპოსი.
აღმსარებლობა სრულიად შეერწყა სახელმწიფოს და ანგლიკანობა სახელმწიფო რელიგიად
გამოცხადდა.

122
 ანგლიკანობა მრავალ ქვეყანაშია გავრცელებული: თავად ინგლისში, შოტლანდიაში,
უელსსა და ნაწილობრივ ირლანდიაში, გარდა ამისა, აშშ-ში, კანადაში, ავსტრალიაში, ახალ
ზელანდიაში და სამხრეთ აფრიკის იმ ქვეყნებში, რომლებიც ადრე ინგლისის დომინიონებს
წარმოადგენდა. ამ სარწმუნოებას მსოფლიოში 50 მლნ-მდე აღმსარებელი ჰყავს.
1967 წელს შვედეთის ერთ-ერთმა ლუთერანულმა აღმსარებლობამ მღვდელმსახურად
ქალი აკურთხა. ეს ეპიდემია ევროპის ქვეყნებს მოედო, მათ შორის ინგლისსაც. მართალია,
დღეისათვის ინგლისის ანგლიკანურ აღმსარებლობაში ჯერ არ გვხვდება ქალი მღვდელმსახური,
მაგრამ სხვა ანგლიკანურ აღმსარებლობებში (ინგლისის ფარგლებს გარეთ) ქალთა მღვდლობა
დაშვებულია, აშშ-ში კი ქალთა ეპისკოპოსად კურთხევასაც ფიქრობენ. გარდა ამისა, ისინი უფრო
შორსაც წავიდნენ - შარშან ეპისკოპოსად მამათმავალი აკურთხეს.
როგორც აღვნიშნეთ, ანგლიკანურ აღმსარებლობას სათავეში მეფე უდგას (დღეისთვის
- დედოფალი, ელისაბედ II უინძორი). მთელი ინგლისის აღმსარებლობა დაყოფილია ორ
საარქიეპისკოპოსოდ - კენტერბერისა და იორკის. უპირატესობით სარგებლობს კენტერბერის
საარქიეპისკოპოსო, რომლის მეთაური ინგლისის აღმსარებლობის პრიმასად არის
გამოცხადებული. საარქიეპისკოპოსოები იყოფა საეკლესიო ოლქებად, რომელთაც ეპისკოპოსები
მეთაურობენ. ანგლიკანური სამღვდელოება აქტიურად მონაწილეობს ქვეყნის პოლიტიკურ
ცხოვრებაში, ეპისკოპოსთა დიდი ნაწილი ლორდთა პალატის წევრია 26.
ანგლიკანური ეკლესია ხშირად სახელმწიფო საკითხებში აშკარად ერევა. ამის ნათელი
მაგალითია თუნდაც ბოლო პერიოდში ძალიან დიდი ხმაურის გამომწვევი ერთსქესიანთა
ქორწინება. ანგლიკანური ეკლესიის მეთაურები ტრადიციულ სწავლებას ემხრობიან და
ასკვნიან, რომ ქორწინება არის კავშირი მხოლოდ მამაკაცსა და ქალს შორის. გადაწყვეტილება
ამის შესახებ ორწლიანი განხილვის შემდეგ იქნა მიღებული. ამასთან, ისინი გმობენ
სექსუალური უმცირესობების წინააღმდეგ განხორციელებულ ძალადობას. ანგლიკანური
ეკლესიის გადაწყვეტილება აქტივისტების გარკვეულმა ჯგუფმა უკვე გააპროტესტა.
ამერიკაშიც მუდმივად აპროტესტებენ ტრამპის არაჰუმანურ დამოკიდებულებას „ლგბტ“
საზოგადოებისადმი, თუმცა პრეზიდენტის თქმით პოზიციების დათმობა პრინციპების
უგუველყოფის ტოლფასი იქნება და არ აპირებს გადაწყვეტილების შეცვლას, მისი პოზიცია
ურყევია. 27

4. ისლამსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობის მომავალი.

კიდევ უფრო ძველი და დღესდღეობით ყველაზე კრიტიკულია დაძაბულობა ისლამსა და
ქრისტიანობას შორის. კოლიზია დასავლურ, აღმოსავლურ და მუსლიმურ მსოფლმხედველობას
შორის ნათლად გამოჩნდა ბოსნიაში. უნდა ითქვას, რომ აღმოსავლური ქვეყნების მიერ
დასავლეთთან კავშირის განმტკიცებით, საერთაშორისო დონეზე ქრისტიანულ-მუსლიმური
მიმართულებების პოლარიზაცია სულ უფრო ძლიერდება. ამავე დროს, მოსალოდნელია
სიტუაციის გართულება როგორც ეროვნულ, ისე ადგილობრივ დონეზე. მუსლიმური
უმცირესობების რაოდენობის ზრდამ ევროპაში შესაძლოა შექმნას ნიადაგი პოლიტიკური
პარტიების მოქმედებისათვის. დროთა განმავლობაში ამან შეიძლება მიგვიყვანოს რელიგიურ
მიმართულებებს შორის წინააღმდეგობის ზრდამდე და, შესაბამისად, დასავლურ ქვეყნებში
ქრისტიანულ- მუსლიმური დაძაბულობის წარმოქმნამდე. აღნიშნული სირთულეები კიდევ
უფრო კომპლექსური ხდება იმის გამო, რომ ლიბერალური პოლიტიკური კულტურის ისეთი
ფუნდამენტური აქსიომები, როგორებიცაა თანასწორობა და სახელმწიფოს ნეიტრალობა

26
http://karibche.ambebi.ge/skhvadaskhva/skhva-religiebi/234-anglikanuri-eklesia.html
27
http://geworld.ge/ge/9467/
123
რელიგიის მიმართ ხშირად სრულიად უცხო ხილია ისლამურ კონტექსტში. ზოგადად, ისლამს
შემწყნარებლობის გაცილებით უკეთესი ისტორია აქვს, ვიდრე ქრისტიანობას, თუმცა
შეწყნარებულები ყოველთვის მეორეხარისხოვან პოზიციაში იმყოფებოდნენ და არც ყურანშია
რაიმე ნათქვამი იმის თაობაზე, რომ სხვა რელიგიები ისლამთან გათანაბრებულ მდგომარეობაში
უნდა იქნენ ჩაყენებულნი. ნაწილობრივ, ისლამურ ქვეყნებში დასავლური იმპერიალიზმის
ძალისხმევისა და თეოლოგიაში არსებული არსებითი განსხვავებების გამოც მრავალი მუსლიმანი
ლიდერი ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ნორმებს დასავლური ნეოიმპერიალიზმის
მოქნილ ფორმად უფრო განიხილავს, ვიდრე ჭეშმარიტად უნივერსალურ ღირებულებებად. ამ
პრობლემებს დამატებული მწვავე ეკონომიკური სირთულეები და ისლამური
ფუნდამენტალიზმის გაღვივება ცივილიზაციათა დაპირისპირებას ყველაზე ძნელად
მოსაგვარებელს ხდის.
ისტორიულად განხეთქილების სხვა კულტურული წყაროები იჩენს თავს აღმოსავლეთით.
გრძელდება ებრაული კონფლიქტი სხვა მსოფლიო რელიგიებთან, რამაც უკვე გამოიწვია
მსოფლიო მშვიდობის დარღვევა შუა აღმოსავლეთში. თუმცა ამ კონფლიქტის ძირითად
გამოხატულებას მაინც საუკუნის ყველაზე დიდი ტრაგედია, ებრაელების გენოციდი
წარმოადგენს. მსოფლიოს სხვა ძირითადი რელიგიები და მსოფლმხედველობები ქმნიან სხვა
ძირითად კულტურებს. ამ ჭრილში კვლევას ექვემდებარება ასევე ინდუიზმი, სიქჰიზმი,
ბუდიზმი, კონფუციანიზმი და ა.შ. მოდერნიზაციის გავლენის მიუხედავად, ეს ტრადიციები
კვლავ განაგრძობენ სხვადასხვა კულტურის ფორმირებას მსოფლიოს მრავალ ნაწილში. აზრთა
სხვაობა მათ შორის ისეთსავე დაძაბულობის კერას ქმნის, როგორც ქრისტიანულ განშტოებებს
შორის.
XXI საუკუნეში ისლამის პოლიტიკური და იდეოლოგიური გააქტიურება აღარავისათვის
არის საეჭვო, მაგრამ კამათი მის ირგვლივ არ ცხრება. ისლამის ერთ-ერთი თვალში საცემი
თავისებურებაა მისი სულ უფრო მზარდი გავრცელება ევროპაში, ამერიკის კონტინენტზე
(განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებსა და კანადაში) და ავსტრალიაში, მაშინ, როდესაც
დასავლეთსა და კოლონიების ყოფილ მფლობელ ქვეყნებში გაბატონებულმა რელიგიამ -
ქრისტიანობამ მუსლიმანურ ქვეყნებში ფეხის მოკიდება ვერ შეძლო.
იმის კვალობაზე, თუ როგორ იკიდებს ფეხს ისლამი დასავლეთის ქვეყნებში და,
განსაკუთრებით, ჩრდილოეთ ამერიკაში, იგი დასავლური კულტურისა და საზოგადოებრივი
ცხოვრების ბევრ ნიშან-თვისებას ითვისებს. ამ ფონზე ისლამის სოციალური დოქტრინის
შესწავლა, განსაკუთრებით კი ისეთი საკითხისა, როგორიცაა სქესთა შორის ურთიერთობა და
ქალის როლი და მნიშვნელობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, წარმოადგენს მნიშვნელოვან
ამოცანას არა მარტო წმინდა თეორიული მნიშვნელობით, არამედ პრაქტიკული
თვალსაზრისითაც.
ისლამის სოციალურ-პოლიტიკური და იდეური შეხედულებანი მისი მკვლევარებისათვის
ახალი საკითხი როდია, უფრო მეტიც, მეცნიერ აღმოსავლეთმცოდნეთათვის კარგადაა ცნობილი
,,მესამე სამყაროს” ქვეყნებში საზოგადოებრივ ურთიერთობათა მდგომარეობა, განსაკუთრებით
მას შემდეგ, რაც პოლიტიკურმა ისლამმა მოღვაწეობა გააძლიერა აზიისა და აფრიკის დიდ
ტერიტორიებზე (პაკისტანში, ავღანეთში, ირანში, ტაჯიკეთში, თურქეთში, სუდანში, ეგვიპტეში,
ალჟირში, აგრეთვე კავკასიასა და ვოლგისპირეთში). არსებობს მთელი რიგი გამოკვლევები,
რომლებშიც პოლიტიკური ისლამის ფენომენი განიხილება როგორც პოლიტიკური კულტურის
დაფუძნებისა და და არაბულ-მუსლიმანური სამყაროს სოციალურეკონომიკური ევოლუციური
განვითარების ფარგლებში „მოქცევის პროცესი“. ზოგიერთი ავტორი ყურადღებას ამახვილებს
ახლო აღმოსავლეთში სოციალურ-ეკონომიკურ კრიზისსა და პოლიტიკურ დემაგოგიაზე ანუ
სოციალურ-კლასობრივი გამიჯვნის პროცესზე.

124
 მეტად საყურადღებოა ამ საკითხისადმი იმ მკვლევართა მიდგომა, რომლებიც
მუსლიმანურ ქვეყნებში მიმდინარე სოციალურ-პოლიტიკურ პროცესებს
კულტურულიდეოლოგიური კონფრონტაციისა და „ახალი მსოფლიო წესრიგისათვის“ ბრძოლის
კონტექსტში განიხილავენ. დასავლურ მეცნიერულ ლიტერატურაში ისლამის ანალიზს
მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობა. ბოლო წლებში მას განიხილავენ, როგორც ტრადიციულ
ღირებულებათა სისტემას. ისლამში „ქალთა საკითხმა“ განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო
ქალის, როგორც „ტრადიციების მატარებლისა“ და „დიდი აღმზრდელობითი როლის“ გამო.
(Плахов, 1992). აღნიშნული საკითხი განსაკუთრებით აქტუალური გახდა
ისლამისტექსტრემისტთა აგრესიული მოქმედებისა და ტერორიზმის ამერიკასა და ევროპაში
გადატანის შემდეგ.
ქალთა მდგომარეობის შესწავლით დაინტერესებულ სპეციალისტთა უმრავლესობას
მიაჩნია, რომ ჰადისები, ყურანი და აგრეთვე შუა საუკუნეების მუსლიმან თეოლოგთა და
იურისტთა შრომები ქალთა მდგომარეობისა და სტატუსის შესახებ ყველაზე სრულ და
ადეკვატურ წარმოდგენას იძლევა, რადგან მათი თანამედროვე მოწაფეებს და მემკვიდრეებს
რეალური სიტუაციების განსაზღვრისას აშკარა მიდრეკილება აქვთ გააზვიადონ რელიგიური
დოგმები და სამართლებრივი ტრაქტატები.
თუ ყურანის ტექსტს მივმართავთ, შეიძლება დავრწმუნდეთ, რაოდენ საკამათოა ამგვარი
მიდგომა. მეოთხე სურაში („ქალები“) ნათქვამია: „მამაკაცები დგანან ქალებზე მაღლა იმიტომ, რომ
ალაჰმა პირველთ მიანიჭა უპირატესობა მეორეებზე და იმიტომ, რომ ისინი თავიანთ ქონებას
ხარჯავენ... წესიერი ქალები მოკრძალებულნი არიან, ინახავენ საიდუმლოს, რასაც ალაჰი ინახავს.
ხოლო ვისი დაუმორჩილებლობისაც თქვენ გეშინიათ, დაიყოლიეთ, დააგდეთ ისინი ძირს და
სცემეთ და თუკი ისინი თქვენს წინაშე დანაშაულს ჩაიდენენ, ნება გეძლევათ სასჯელის ზომა არ
ეძიოთ“. ეს სურა, თითქოსდა, აშკარად მეტყველებს მამაკაცისა და ქალის
არათანასწორუფლებიანობაზე, ქალის დამორჩილებულ მდგომარეობაზე. ალბათ ისლამის ასეთი
დებულებების გაცნობამ ათქმევინა სიმონ დე ბოვუარს: „ყურანი უკიდურესი სიძულვილით
აბუჩად იგდებს ქალებს“. მაგრამ ყურანის ინტერპრეტატორები ზემოთ ციტირებულის
საპირისპიროდ მიგვითითებენ შემდეგ სიტყვებზე: „და უპასუხა მათ ღმერთმა მათმა: მე არ
გავწირავ ქმედებასა არც ერთი თქვენი მოღვაწისა - არც კაცთა, არც ქალთა“ (III 193195). ამ სტროფს
ისლამის მოდერნიზაციის მომხრეები განმარტავენ, როგორც მინიშნებას ქალისა და მამაკაცის
თანასწორუფლებიანობაზე.

ლიტერატურა:

1. პაპუაშვილი, ნუგზარ. მსოფლიო რელიგიები საქართველოში. თბ. 2002

2. დავით თინიკაშვილი, ზურაბ ჯაში. მსოფლიო რელიგიები. თბ. 2012წ.
3. http://karibche.ambebi.ge/skhvadaskhva/skhva-religiebi/234-anglikanuri-eklesia.html
4. http://www.orthodoxtheology.ge/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83
%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%98-
%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%
E1%83%98-%E1%83%93/
5. http://anzorakhvledini.blogspot.com/p/blog-page_6223.html
6. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%
83%A5%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%90
7. http://geworld.ge/ge/9467/

125
 12, თემა: იუდეველთა რელიგიური ტრადიცია და სიონიზმი ებრაულ საზოგადოებაში

4. იუდაიზმის ეთიკა. რწმენის სიმბოლო იუდაიზმში.

5. მსოფლიო იუდეველთა რელიგიური მოძრაობა. სიონიზმი
6. რელიგიური პარტიები ისრაელის პარტიულ სისტემაში.

1990 წლამდე ისრაელის ეკონომიკა ითვლებოდა ყველაზე სოციალისტურ ეკონომიკად,

კომუნისტური ბლოკის ქვეყნების შემდეგ. დღეს ის ყველაზე თავისუფალი და
დივერსიფიცირებული (შესაბამისად, სტაბილური) ეკონომიკაა რეგიონში. ქვეყნის მთლიანი შიდა
პროდუქტი 200 მილიარდ ამერიკულ დოლარს აღემატება, რომლის 46% სერვისზე მოდის, 25% -
მრეწველობაზე და დანარჩენი - სოფლის მეურნეობაზე. ქვეყანა საზღვარგარეთ ყიდის
ციტრუსებს, კვერცხს, ყვავილებს, კომპიუტერულ პროგრამებს, ფარმაცევტულ ნაწარმს,
ქიმიკატებს, დამუშავებულ ალმასებსა და, რაც მთავარია, სამხედრო ტექნოლოგიებს. სწორედ ეს
უკანასკნელია ის, რამაც, ჩემი აზრით, უდიდესი როლი ითამაშა ისრაელის განვითარებაში და
საშუალება მისცა მას, ჩამოყალიბებულიყო მაღალტექნოლოგიურ ეკონომიკად.
სამხედრო ინდუსტრია მეცნიერებატევადი, კომპლექსური საქმეა. არც ერთი სხვა
ინდუსტრია არ ქმნის იმდენ მოთხოვნილებას კვალიფიციურ კადრებზე და ეკონომიკის
ინოვაციურ პოტენციალს, რამდენსაც სამხედრო ინდუსტრია. წარმოიდგინეთ, რამდენი
სხვადასხვა პროფესიის ადამიანი და ექსპერტი სჭირდება, მაგალითად, მაღალი სიზუსტის, ე.წ.
ჭკვიანი ბომბის შექმნას და შემდეგ მის გაყიდვას: პროექტის მენეჯერები, ინჟინრები,
პროგრამისტები, ქიმიკოსები, ელექტრონული ინჟინრები, ფიზიკოსები, მათემატიკოსები,
მარკეტინგის სპეციალისტები, იურისტები, ფინანსისტები და ა.შ... ეს ხალხი უნდა აღვზარდოთ,
ამას სწავლება სჭირდება. გასაკვირი არ არის, რომ ისრაელი, რომელიც იარაღის მსოფლიო ბაზრის
10%-ს აკონტროლებს, მთლიან მოსახლეობასთან შეფარდებით, მეცნიერების რაოდენობით დღეს
პირველ ადგილზეა. რაკი მოთხოვნა არის, მიწოდებაც იქნება - ეს თავისუფალი ბაზრის
ფუნდამენტური კანონია.
ცხადია, რომ ამ კვალიფიციური მუშახელის გარეშე თანამედროვე, ტექნოლოგიურად
განვითარებული ეკონომიკა შეუძლებელია. სამხედრო ინდუსტრიის განვითარება კი ასეთი
მუშახელის გაჩენის ნატურალური საშუალებაა. მეტიც, ეს ერთადერთი ინდუსტრიაა, რომლის
განვითარება სახელმწიფოს პირდაპირი მოვალეობა და პრეროგატივაა, რადგან სახელმწიფო
სამხედრო დანიშნულების ტექნოლოგიების ექსკლუზიური მომხმარებელია და, შესაბამისად,
დამკვეთიც უნდა იყოს.

1. იუდაიზმის ეთიკა. რწმენის სიმბოლო იუდაიზმში.

შუა საუკუნეებში ებრაელების მდგომარეობა ევროპაში მთლიანად იყო დამოკიდებული

ადგილობრივ ხელისუფლებასა და მონარქებზე. შუა საუკუნეებში ქრისტიანული ეკლესია
იღებდა მონაწილეობას იუდეველების დევნაში როგორც წარმართების და აძალებდა
მათ ქრისტიანობის მიღებას. რადგან მათ ეკრძალებოდათ მიწების ფლობა, ისინი ხშირ
შემთხვევაში დაკავებულები იყვნენ ვაჭრობითა ან მევახშეობით. ეს ამწვავებდა ადგილობრივი
მოსახლეობის უკმაყოფილებას და დარბევებისა და გაძევების პროვოცირებას ახდენდა.
ებრაელებს ბრალს დებდნენ დაავადებების გავრცელებაში, მოსავლის ჩავარდნასა და სხვა
უბედურებებში. შუასაუკუნეებში ებრაელებზე დაიწყეს სისხლიანი ცილისწამება —

126
ადანაშაულებდნენ მათ ქრისტიანების მოკვლაში რიტუალების ჩასატარებლად. ფაქტობრივად
ზუსტად ამ დროს იბადება ლეგენდა „მოხეტიალე ებრაელზე“ — ებრაელი მოხეტიალე, რომელიც
ვერსად პოულობს მშვიდობიან თავშესაფარს.
იუდაიზმი არის ოფიციალური რელიგია. მოსახლეობის ოთხმოცი პროცენტი
იუდაველია, 15 პროცენტი მუსულმანი და 4 პროცენტი ქრისტიანი. ებრაელები სჯერათ ჰიბრუ
ბიბლიის, ან ტენახის (Tenakh), რომელიც შეესაბამება ქრისტიანულ ძველ აღთქმას. ყველაზე
წმინდა ტექსტი არის თორაჰი (Torah), მოსეს ხუთწიგნეული. ბიბლია მიჩნეულია როგორც
ისტორიული ჩანაწერი და რელიგიური სამართალი. იუდაზმში რელიგიური წინამძღოლები
არიან რაბინები. ისინი კურთხეულნი არიან ებრაული კანონით და ხშირად, სულიერი
ხელმძღვანელობის გარდა, მეცნიერული კუთხითაც მოღვაწეობენ. ებრაელები თავიანთ ღმერთს
თაყვანს სცემენ სინაგოგებში. ამ ტაძრებში, ტრადიციულად მამაკაცები სხედან წინ და ქალები
უკან. ისრაელში და განსაკუთრებით იერუსალიმში არსებობს მთელი რიგი წმინდა ადგილების,
ადგილების რომლებიც დიდ რელიგიურ დატვირთვას ატარებენ იუდეველებისთვის, ისევე
როგორც სხვა რელიგიის მიმდევრებისთვის. ოქროს გუმბათიანი ტაძარი უძველესი
მუსულმანური სალოცავია. ასევე იერუსალიმშია ქრისტეს საფლავი სადაც ხშირად დადიან
ქრისტიანები. გოდების კედელი, რომელიც ჩვ.წ. 70 წელს დაანგრიეს რომაელებმა, არის ერთ-
ერთი წმინდა ადგილი ებრაელებისთვის. ებრაული ახალი წელი, რომელსაც როშ ჰაშანა ჰქვია,
ძირითადად სექტემბერში ან ოქტომბერში აღინიშნება. ამ დღესასწაულზე ებრაელები
სინაგოგაში ისმენენ თრის მოძღვრებას. სუკოტი, მოსავლის ფესტივალი, არის გვიან
შემოდგომაზე.
აბსოლუტურად ყველა ებრაულ დღესასწაულს აქვს მცირედი რელიგიური დატვირთვა
მაინც. ამ დღესასწაულების თარიღი წლიდან წლამდე იცვლება რადგან ებრაული კალენდარი არ
ემთხვევა გრეგორიანულს. ძირითადი დღესასწაულებია: ჰოლოკოსტის მემორიალური დღე,
დამოუკიდებლობის დღე, იერუსალიმის დღე. იუდაიზმი აქცენტს უფრო მეტად აქაურ
ცხოვრებაზე აკეთებს, ვიდრე სიკვდილის შემდეგ არსებობაზე. სიკვდილს მოსდევს შვიდ
დღიანი გლოვა, ამ პროცესს ეწოდება მჯდომარე შვია, რომლის დროსაც მეგობრები და
ახლობლები სტუმრობენ გარდაცვლილის ოჯახს და მოაქვთ საკვები. მგლოვიარეებს აცვიათ შავი
ტანისამოსები, სხედან დაბალ სკამებზე და კითხულობენ ლოცვებს. ფესახი უფლის მიერ
ებრაელების ეგვიპტელთა მონობიდან გამოხნას ეძღვნება. ამ დღეს ებრაელები იერუსალიმის
ტაძარს მოილოცავენ და უფუარ პურს - მაცას მიირთმევენ. იომ-ქიფურის, როგორც
ებრაელთათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი და წმინდა დღესასწაულის დროს, ებრაელთათვის
უმკაცრესი მარხვაა სავალდებულო.
თალმუდის თანახმად, ამ დღეს ღმერთს გამოაქვს ვერდიქტი მთელი წლის განმავლობაში
ადამიანის ნამოქმედარის შესახებ. დღესასწაული ებრაული თიშრის თვის მეათე დღეს აღინიშნება
და მონანიების ათი დღის დასასრულია.
ქაფაროთის (გამოსყიდვის) რიტუალის შესასრულებლად, იომ ქიფურის დაწყებამდე
ქათმის რიტაულური მსხვერპლშეწირვა ხდება. ქალებმა დედალი უნდა შესწირონ, კაცებმა კი
მამალი.
ღვთისმსახურება სინაგოგებში მზის ჩასვლამდე ნახევარი საათით ადრე იწყება.
ღრმადმორწმუნე ებრაელები კი არჩევენ მთელი ღამის განმავლობაში დარჩნენ სინაგოგებში,
იმისთვის რომ სინანული გამოხატონ ჩადენილი ცოდვების გამო და ღვთისგან მიტევება
ითხოვონ. ისრაელში იომ-ქიფურის დღეს ქუჩები ცარიელდება. საჯაროდ, თუნდაც რელიგიისგან
შორს მდგარი მოქალაქის მიერ მარხვის კანონის გატეხვა მიუღებლად ითვლება. აკრძალულია
ყოველგვარი საქმიანობა და საკვების მიღება, განსაკუთრებით სახალხოდ.
ებრაული დღესასწაულები იწყება მწუხრზე, ანუ წინა დღის საღამოს.

127
 ებრაელები დროის ათვლას იწყებენ იმ დღიდან, როდესაც ღმერთმა შექმნა პირველი
ადამიანი. თორას მიხედვით, ეს არის საუკეთესო დრო იმისათვის, რომ გააანალიზო გასულ წელს
გაკეთებული და მოინანიო ცუდი საქციელები.
ეს დღე ებრაელებთან ითვლება ღვთის სამსჯავროდ და ამ წელიწადში ყველა ქმნილების
ბედის განსაზღვრის დღედ. მორწმუნეები ლოცვებში ღმერთს აბარებენ გასული წლის ანგარიშს
და ინანიებენ არასწორ საქციელებს. ყველანი ერთმანეთს ულოცავენ სიტყვებით: „დაე, მომავალ
წელს შენზე ჩაწერილი და ბეჭედდასმული იყოს კეთილი განსაზღვრა“.
ძველი ებრაული თქმულების მიხედვით, ზეცაში, სიცოცხლის წიგნში, ჩაწერილია
დედამიწაზე ყველა მცხოვრების სახელები. როშ ჰაშანას დღეებში ღმერთი აღნიშნავს ამ წიგნში:
„ვინ იცხოვროს და ვინ მოკვდეს, ვის ელოდება მშვიდობა და ვის – ხეტიალი, ვის ექნება კურთხევა
და ვის – სიღარიბე“.
როგორც იუდეველებს სწამთ, როშ ჰაშანას დღესასწაულზე ყოველი ადამიანი ღებულობს
ახალ შანსს: თუკი გასულ წელს არცთუ ისე კარგად წარიმართა ყველაფერი, ამ დღეებში
შესაძლებელია გამოსწორება და კურთხევის მიღება დამდეგი ახალი წლისათვის. ამ
დღესასწაულისთვის ტრადიციული მილოცვაა უსურვო ადამიანს „კეთილი და ტკბილი წელი“.
ახალი წელი არის ერთ-ერთი ყველაზე ფერადი და ლამაზი ებრაული დღესასწაული.
ახალი წლის სუფრის განუყოფელ ატრიბუტად ითვლება დაწნული საფუარიანი პური და
ვაშლები თაფლით. ეს კერძები სიმბოლიზირებენ იმედს კეთილ და ტკბილ წელიწადზე.
სუფრასთან იუდეველები მიირთმევენ თევზის თავს (რათა კარგ საქმეებში იყვნენ „თავში და არა
ბოლოში“), ბროწეულს (რათა იყვნენ აღსავსე მცნებებით და კეთილი საქმეებით ისე, როგორც
ბროწეული-კაკლებით), კერძებს სტაფილოს, ჭარხლისა და სხვა ნაყოფებისაგან, რომელთა
სახელწოდებებიც ივრითზე ასოცირდება კეთილ მოვლენებთან.
საუკუნეების განმავლობაში სხვადასხვა ქვეყანაში მცხოვრები ებრაელები იძულებულნი
იყვნენ, ჩაეცვათ ან ჰქონოდათ რაიმე აქსესუარი, რომელიც მათ მოსახლეობის დანარჩენი
ნაწილისაგან გამოარჩევდა.
ჩაცმის თაობაზე თავად ებრაელების მიერ შექმნლი ფორმებს ჰალახის კოდექსი და
„ინიუტის“ წესი არეგულირებს. ტანისამოსის სადა ფერი, სიგრძე ქამრის ადგილი, თმის საბურავი
მამაკაცებისა და ქალებისთვის, სხეულის კანის დაფარვა გარკვეულ ადგილებში, ნაკლები
სამკაული და ა.შ. -ეს ყველაფერი მოკრძალებულობისა და განურჩევლად სქესისა, ამ წესს ყველა
ორთოდოქსი ებრაელი იცავს.
კიტელი
ამ თეთრ სამოსს, იგივე ხალათს, ტრადიციის მიმდევარი მამაკაცები იცვამენ ქორწილებში,
როშ ჰაშანისა და იომ ქოფურის ლოცვების დროს და პასექის ნადიმში
რეკელი
რეკელი პალტოა, რომელსაც ხასიდი ებრაელი კაცები სამუშაო დღეებში ატარებენ. მისი
ნაირსახეობა კი შავი ან ლურჯი მატყლისგან დამზადებული რეკელეჩია, რომლებიც შესაფერის
შარვალსა და ქამართან ერთად იყიდება.
მარტელი
ეს ქამარი ებრაელი მამაკაცების აქსესუარია და მას ხშირად ლოცვის დროს იკეთებენ.
ტრადიციის მიხედვით, გარტელი ინსტინქტების კონტროლის სიმბოლოა. გარტელი სისადავით
გამოირჩევა - შავი ან თეთრი ფერისაა
ბეკიში
აბრეშუმის გრძელი პალტოს -ბეკიშეს ხასიდი ებრაელები ატარებენ. ძირითადად, მას
შაბათობით, ებრაულ დღესასწაულებზე, ქორწილებზე და ბარ მიცვის დროს იცვამენ.
ტალიტი

128
 შალის ამ მოსასხამს დილის ლოცვებისას, თორის კითხვისას და ებრაულ
დღესასწაულებზე ატარებენ დაქორწინებული მამაკაცები. ტალიტის მახასიათებელი შტრიხია
მოქსოვილი და დაწნული ფონები. რომლებიც მის ოთხივე კუთხეზეა მიმაგრებული ხოლო
ლურჯი ზოლი ებრაელის მოვალეობების სიმბოლოა.
ციციტი
ერთგვარი ფონებია, რომელსაც რელიგიური წეს-ჩვეულებების დამცველი ებრაელების
ოთხკუთხოვან მოსასხამებზე შეხვდებით, მათ შორის ტალიტზეც.
ტეფილინი
ტეფილი ორი ტყავის ყუთისგან და მათი შემაერთებელი ზონრებისგან შედგება. ერთი
მათგანი კუნთზე მაგრდება, ზონარი შვიდჯერ იხვევა მკლავსა და ხელზე, წესისამებრ,
მარცხენაზე, თუმცა ცაციები მას მარჯვენა ხელზე იკეთებენ. მეორე ყუთი შუბლზე მაგრდება.
ზონრებზე წერია ოთხი ნაწყვეტი თორიდან, ყუთებში კი მოთავსებულია ხელნაწერი
პერგამენტები რელიგიური ტექსტებით. მას დილის ლოცვებზე ატარებენ.
კიპა
კიპა მამაკაცის ტრადიციული ქუდია, თუმცა მას თანამედროვე, კონსერვატიული
იუდაიზმის მიმდევარი ქალებიც ატარებენ. კიპა რელიგიური რიტუალების ტანამედროვე
კომპონენტია. ის შეიძლება იყოს ნაქსოვი ან ხავერდის
სპოდიკი
ეს ბეწვის მაღალი ქუდია, რომელიც შტრეიმელს ჰგავს, თუმცა მისგან ზომით
განსხვავდება. მას პოლონური ფესვების მქონე ხასიდი ებრაელი მამაკაცები იხურავენ.
ჰომბურგი
მას შემდეგ რაც XX საუკუნის ბეწვი მოდიდან გადავიდა, თახვის ტყავის ქუდმა
სახეცვლილება განიცადა და ჰომბურგად გადაკეთდა, რაც იმის ნიშანია, რომ მას ბეწვის
საბურველი აღარ ჰქონდა. ჰომბურგის ქვეშ ტრადიციული ებრაელები კულულებს ატარებენ.
თავსაბურავი
ებრაული წესის - ჰალახის მიხედვით, დაქორწინებულმა ქალმა თმა უნდა დაიფაროს, რათა
გარშემომყოფმა მამაკაცებმა იცოდნენ, რომ მას ქმარი ჰყავს. ტრადიციის მიმდევარი
დაქორწინებული ქალები ატარებენ ქუდებს, ბერეტებსა და პარიკებს განსხვავებული
ორნამენტებითა და ფერებით
ტიჩელი
ამ თავსაბურავს ებრაელი ქალები ატარებენ, როცა „ცნიუტის“, მოკრძალებულობის
კოდექსის წესებს იცავენ. ტიჩელის უამრავი ნაირსახეობა არსებობს, ძალიან სადა ფაქტურით
დაწყებული, გამორჩეული დიზაინით და ქსოვილებით დამთავრებული.
შაიტელი
შაიტელი ერთგვარი პარიკია , რომელსაც ებრაელი ქალები ქორწინების შემდეგ ატარებენ.
ის ტრადიციის გამოძახილია, რომლის მიხედვითაც, ქალმა მოკრძალებულობა უნდა
შეინარჩუნოს და თმა დაიფაროს.
ფეხსაცმელი
ტრადიციული ებრაელების უმეტესობა არ ატარებს ღია ფეხსაცმელს, სანდალში კი წინდას
იცვამს
ლუბვიჩერი
ლუბვიჩერი თახვის ტყავის ქუდისა და ფედორას შთამომავალია, ის ყველაზე
თანამედროვეა ტრადიციულ ებრაულ ქუდებს შორის
შტრეიმელი
ქუდი ბეწვითაა შემოქობილი. კაცები მას ძირითადად,ქორწინების შემდეგ ატარებენ,
თუმცა ზოგიერთი თემში შტრეიმელი ბარ მიცვის ასაკს გადაცილებული ბიჭების
129
თავსაბურავიცაა. ჰალახის მიხედვით, კაცებს აკრძალული აქვთ თმის პარსვა ან შეჭრა
საფეთქლებთან. სწორედ ამ წესის გამო ატარებენ ორთოდოქსებს
კულულები (PAYOT)
იმავე ტრადიციის თანახმად, ასევე დაუშვებელია წვერის გაპარსვა სამართებლით, თმისა
და წვერის მოწესრიგებისას მხოლოდ მაკრატელსა და ელექტრო საპარსს იყენებენ
სამოსი
ქალები იცვამენ ზედა სამოსს, რომლის მკლავებიც იდაყვის ქვემოთ მთავრდება. ეს სამოსი
ტანზე მომდგარი არ უნდა იყოს და მას ქამარიც ხალვათად უნდა ერტყას. სისადავის კანონი
ფერებზეც ვრცელდება. კაბები და ქვედატანები, რომლებსაც ტრადიციის დამცველი იცვამენ,
მუხლს ქვემოთ სიგრძისაა. ზოგიერთი ქალი მამაკაცებს საზოგადოებაში შარვალს არ ატარებს
რელიგიური დღესასწაულების სამოსი
შაბათობით ტრადიციის მიმდევარი ქალები თეთრ წინსაფარს ატარებენ
(რეპროდუქციული ორგანოების სიწმინდის დასაცავად), სინაგოგაში კი კონ-სერვაციულად
აცვიათ.
სინაგოგა ივრითის ენაზე გამოითქმის როგორც „ბეით ქნესეთი“, რაც „თავშეყრის სახლს“
ნიშნავს. სინაგოგებს, როგორც წესი, ისე აგებენ, რომ შენობის ფასადი ისრაელის და, თუ ეს
შესაძლებელია, იერუსალიმის მხარეს იყოს მიმართული. ებრაელები ხომ პლანეტის ნებისმიერ
ადგილზე ლოცულობენ და სახე მათი მთავარი წმინდანისკენ უნდა ჰქონდეთ მიმართული 28
იუდაიზმში, თალმუდის გარდა, არსებობს ფილოსოფიურ-მისტიკური ხასიათის სწავლება,
რომელსაც კაბალა ეწოდება. ეს უკანასკნელი ორ წიგნშია გადმოცემული: “იეცირასა” და
“ზოჰარში”. პირველი მათგანი ბენაკიბას მიეწერება, მეორე კი მის ვაჟს, სიმონ-ბენ-იოხიას,
რომლებიც ახ.წ. II საუკუნეში მოღვაწეობდნენ, თუმცა ზოგიერთ მკვლევარს კაბალა მხოლოდ შუა
საუკუნეებში შექმნილ წიგნად მიაჩნია, როდესაც ებრაელებმა არაბთა მეშვეობით
ნეოპლატონიზმი და მისი მისტიციზმის გავლენა განიცადეს. როგორც ჩანს, ძველი
წარმომავლობის მიუხედავად, კაბალისტურმა მოძღვრებამ დასრულებული სახე შუა
საუკუნეებში მიიღო.
კაბალა თავს საიდუმლო მოძღვრებად ასაღებს. კაბალისტთა მოძღვრებით, საღმრთო
წერილის გარეგანი შინაარსის ქვეშ ღრმა და მისტიკური აზრია დაფარული და სწორედ იგია
სრული და საბოლოო ჭეშმარიტების წყარო, რომელიც ღმერთმა მოსეს გაანდო და გადმოცემით
გადაეცა თაობებს, ვიდრე საბოლოოდ კაბალისტურ წიგნებში არ დაფიქსირდა. ებრაელებს
მიღებული აქვთ ქაშრუტი, ანუ კანონები კვების წესების შესახებ.
საქართველოში იუდაიზმს 26-საუკუნოვანი ისტორია აქვს. პირველი ებრაული თემები
ჩვენს ქვეყანაში ნაბუქოდონოსორის ლაშქრობის შედეგად მიგრირებულმა ებრაელებმა შექმნეს.
გასული საუკუნის 60-იანი წლების ბოლოს ებრაელთა რაოდენობა საქართველოში 70 000 კაცს
აღწევდა, თუმცა სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ეს რიცხვი მკვეთრად შემცირდა, მაგრამ ამის
მიუხედავად, იუდაისტური სინაგოგები საქართველოს ყველა იმ ქალაქში მოქმედებს, სადაც
ებრაელობა კომპაქტურად ცხოვრობს. თბილისის მთავარ სინაგოგას რამდენიმე წლის წინ ასი
წელი შეუსრულდა.

2. მსოფლიო იუდეველთა რელიგიური მოძრაობა. სიონიზმი

28
https://sputnik-georgia.com/reviews/20160805/232915701.html
130
 სიონიზმის დოქტრინა დაახლოებით 2500 წლის წინ ფანატიკოს იუდეველთა შორის
ჩაისახა. (http://sveshnikov-a.viv.ru/cont/sionizm/1.htm). სიონიზმის იდეოლოგიური დოქტრინა
იუდაიზმის დოგმებს ეფუძნება. იუდაიზმის პოლიტიზირებული დოგმატები
„ღვთივრჩეულობის“, მესიანიზმის და „განსაკუთრებულობის“ შესახებ წარმოადგენს სიონიზმის
მთავარ ამომავალ პრინციპებს.
სიონიზმის იდეოლოგები თვლიან, რომ „ებრაული საკითხი“ არის „მარადიული“,
„განსაკუთრებული“ და ზეკლასობრივი საკითხი.
სიონიზმის უმთავრეს ამოცანას წარმოადგენს თანამედროვე ისრაელის სახელმწიფოს
განვრცობა სოლომონ მეფის დროინდელ ე.წ. „დიდი ისრაელის“ საზღვრებამდე.
სიონიზმის ერთ–ერთ მთავარ მიმართულებად რჩება ეროვნულ–განმათავისუფლებელი
მოძრაობების წინააღმდეგ ბრძოლა.
სიონიზმის მთავარ ხელმძღვანელ და მაკოორდინირებელ ცენტრს წარმოადგენს მსოფლიო
სიონისტური ორგანიზაცია (მსო) და ებრაული სააგენტო ისრაელისთვის. ეს უკანასკნელი,
უმთავრესად, დაკავებულია ებრაელთა ისრაელში იმიგრაციით და წარმოადგენს მსო–ს ისრაელის
ხელისუფლებასთან ურთიერთობაში.
მსო–ს უმაღლეს ორგანოს წარმოადგენს მსოფლიო სიონისტური კონგრესი. მსო–ს
აღმასრულებელი კომიტეტი შედგება ორი განყოფილებისგან – ნიუ–იორკსა და იერუსალიმში.
მსო მართავს და აკონტროლებს სიონისტურ ორგანიზაციებს 60–ზ მეტ ქვეყანაში. უმსხვილესი
სიონისტური ორგანიზაციებია:
ქალ სიონისტთა მსოფლიო ორგანიზაცია, ყოველთა სიონისტთა მსოფლიო ფედერაცია,
მსოფლიო სიონისტური მუშათა მოძრაობა, ამერიკის სიონისტური ორგანიზაცია.
ტერმინი „სიონიზმი“ (‫ – צִ יּוֹנוּת‬ციიჰონუტ) უკავშრდება იერუსალიმში მდებარე სიონის
მთას (ივრითზე ‫ — צִ יּוֹן‬Цион), რომელიც „წინასწარმეტყველთა წიგნებში“ იუდაიზმის ცენტრად
განიხილება. ამასთან, ისრაელის მიწა (ერეც ისრაელ) ხშირად იხსენიება „სიონის ქალწულად“,
ხოლო ებრაელი ხალხი – „სიონის ვაჟად“. სიონიზმის იდეოლოგია აერთიანებს სხვადასხვა
მიმდინარეობებს, მათ შორის, მემარცხენე–სოციალისტურ და ორთოდოქსულ–რელიგიურ
მიმდინარეობებს.
ბაბილონის ტყვეობის დროიდან „სიონი“ ებრაული დიასპორისთვის დაკარგული
სამშობლოს სიმბოლოდ იქცა. მე–19 საუკუნის მეორე ნახევარში ეს სემანტიკა გამოყენებულ იქნა
„პალესტინოფილურ“ მოძრაობაში – „ხოვევეი ციონი“.
უშუალოდ ტერმინი „სიონიზმი“ ხმარებაში დაამკვიდრა სიონიზმის ერთ–ერთმა
ადრეულმა თეორეტიკოსმა, „აჰუდატ ისრაელის“ და „იდიშიზმის“ ორთოდოქსულ–რელიგიური
მოძრაობის ლიდერმა, ნათან ბირნბაუმმა. პირველად, ეს ტერმინი 1890 წელს გახმოვანდა
ბირნბაუმის რედაქტორობოთ გამომავალ ჟურნალში „«Selbstemancipacion» (1893 წლის მაისიდან
გამოდიოდა სახელწოდებით „სიონისტების ორგანო“), როგორც სახელწოდება პარტიისა,
რომელიც „ჰოვევეი ციონის“ წმინდა პრაქტიკული გადასახლების პროგრამის საპირისპიროდ,
ებრაელი ხალხის ერეც–ისრაელში დაბრუნებას პოლიტიკური გზით უზრუნველყოფას ისახავდა
მიზნად.
მიუხედავად ამისა, მე–19 საუკუნის დასასრულამდე „სიონიზმში“ ხშირად
გულისხმობდნენ სწორედ პრაქტიკულ მოღვაწეობას ერეც–ისრაელში ებრაული სასოფლო–
სამეურნეო დასახლებების შესაქმნელად. თავდაპირველად, სწორედ ამ მნიშვნელობით იყენებდა
თეოდორ ჰერცლი ამ ტერმინს. ტერმინმა თანამედროვე მნიშვნელობა შეიძინა მხოლოდ პირველი
სიონისტური კონგრესის შემდეგ, რომელმაც ბაზელის პროგრამა მიიღო და მოძრაობის
პოლიტიკური და პრაქტიკული ასპექტები გააერთიანა, ასევე, სიონისტური ორგანიზაციის
დაფუძნების შემდეგ, რომელსაც „ჰოვევეი ციონის“ უმრავლესობა შეუერთდა,

131
 დიასპორაში განთესილ ებრაელთა შორის ყოველთვის არსებობდა ძლიერი სურვილი
დაბრუნებოდნენ სიონს. სიონი, ისრაელის მიწა, იუდეა და იერუსალიმი, როგორც სამშობლოს
სიმბოლოები, დომინირებდა ებრაულ კულტურაში და ყოველდღიურ ტრადიციულ
რიტუალებში.
მე–12 საუკუნიდან მოყოლებული ებრაელები აღთქმულ მიწაზე დაბრუნებას იწყებენ. 1492
წელს ეს ნაკადი მნიშვნელოვნად შეივსო ესპანეთიდან გამოძევებული ებრაელებით, რომლებმაც
დააარსეს ებრაული თემი „ცფატა“.
მე–16 საუკუნის განმავლობაში მოზრდილი ებრაული თემები დაფუძნდა ისრაელის ოთხ
ქალაქში – იერუსალიმში, ქებრონში, ცფატში და ტვერიაში. 1695 წელს პალესტინას ესტუმრა
გეოგრაფი და ლინგვისტი ადრიანი რილანდი, რომელმაც თავისი მოგზაურობა აღწერა წიგნში
Palaestina ex Monumentis Veteribus Illustrata. მან შექმნა პალესტინის რუქა და მოახდინა
მოსახლეობის აღწერა დასახლებული პუნქტების მიხედვით. მისი დაკვირვებით, პალესტინა
ნაკლებად დასახლებული ქვეყანა იყო და მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი იერუსალიმში,
აკკოში, ცფატში, იაფოში, ტვერიასა და ღაზაში იმყოფებოდა. მოსახლეობის უმრავლესობას
ებრაელები შეადგენდნენ, დანარჩენი ნაწილი კი თითქმის სულ ქრისტიანები იყვნენ. მცირე
ნაწილს შეადგენდნენ მუსულმანები, ძირითადად ბედუინები. გამონაკლისს წარმოადგენდა
ნაბლუსი (შხემი), სადაც მუსულმანები სჭარბობდნენ.
მე–18 საუკუნის დასაწყისში განხორციელდა ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი მცდელობა
ევროპის „ალიიდან“ იერუსალიმში ებრაელთა რელიგიურ–ეროვნული ცენტრის განსაახლებლად.
ამ მოძრაობის სათავეში იდგა რაბი იეჰუდა ჰასიდი, რომელიც იერუსალიმში 1700 წელს ჩავიდა
თავის ათასამდე მომხრესთან ერთად. ამ ნაკადის ჩასვლამდე იერუსალიმის თემი 1200 ადამიანს
ითვლიდა, მათ შორის, 200 აშკენაზს (აშკენაზი – გერმანელი ებრაელი). თუმცა, თვითონ იეჰუდა
დაბრუნების შემდეგ უეცრად გარდაიცვალა. მის მიმდევრებსა და აშკენაზთა მევალე
იერუსალიმის თემს შორის დავა წარმოიშვა. შედეგად, კრედიტორმა არაბებმა აშკენაზის სინაგოგა
დაწვეს (1720 წ.) და ებრაელი აშკენაზები ქალაქიდან გაასახლეს. ამ ამბების შემდეგ დიდი ხნის
განმავლობაში ევროპიდან დაბრუნებული ებრაელები ძირითადად ქებრონში, ცფატსა და
ტვერიაში ცხოვრობდნენ.
1880 წლისთვის პალესტინის მოსახლეობამ 450 000 ადამიანს მიაღწია, მათ შორის 24 000
ებრაელი იყო. მათი უმრავლესობა ოთხ ქალაქში ცხოვრობდა – იერუსალიმში (სადაც ებრაელები
25 000–იანი მოსახლეობის ნახევარზე მეტს შეადგენდნენ), ცფატში (4 000), ტვერიაში (2.5 ათასი)
და ქებრონში (800), ასევე, იაფოში (1 000) და ჰაიფაში (300). იერუსალიმი ქვეყნის დიდ ქალაქად
იქცა. ქვეყნის ებრაული მოსახლეობის ყველაზე ძველ ნაწილს შეადგენდა სეფარდას თემი,
რომელშიც შეერწყნენ ემიგრატნები ჩრდილოეთ აფრიკიდან, ბუხარიდან, ირანიდან და სხვა
ქვეყნებიდან. აშკენაზური თემი, ძირითადად, აღმოსავლეთევროპელი ებრაელებისგან
შედგებოდა, რომლებიც იყოფოდნენ ხასიდებად და მათ მოწინააღმდეგე „პრუშიმებად“
(მიტნაგდიმ). ებრაელთა აბსოლუტური უმრავლესობა მკაცრ ორთოდოქსიას მისდევდა და
რაბინთა ავტორიტეტს ემორჩილებოდა. მიუხედავად „ხალუკის“ ფონდებიდან დახმარებისა,
ებრაელებს მძიმე შრომა უწევდათ, რათა თურქი ჩინოვნიკებისთვის გადასახადები ეხადათ.
ებრაული სახელმწიფოს პირველი პრაქტიკული გეგმები გადმოცემულ იქნა რაბინ ცვი–
გირშა კალიშერას წიგნში „სიონის მოთხოვნა“ (1860) და მოზეს გესსის წიგნში „რომი და
იერუსალიმი“ (1862). ამ შრომებმა 1880–იან წლებში საფუძველი მოუმზადა პრაქტიკულ
(დასახლების) სიონიზმს – „ჰოვევეი ციონის“ მოძრაობას („პალესტინოფილები“).
პირველი დიდი ტალღა თანამედროვე იმიგრაციისა, რომელიც „პირველი ალიის“ (‫)עלייה‬
სახელითაა ცნობილი, 1881 წელს დაიწყო, მაშინ, როდესაც ებრაელები იძულებულები იყვნენ
დევნას აღმოსავლეთ ევროპაში დამალვოდნენ.

132
 პოლიტიკური სიონიზმის წარმოშობა. ტ. ჰერცლის მოღვაწეობა (1897–1904).
პოლიტიკური სიონიზმის დამაარსებლად (მოძრაობა ისრაელის მიწაზე ებრაული სახელმწიფოს
შექმნის და ებრაული საკითხის საერთაშორისო არენაზე აქტუალიზაციის მიზნით) ითვლება
თეოდორ (ბენიამინ–ზეევ) ჰერცლი. 1896 წელს ჰერცლმა გამოაქვეყნა თავისი წიგნი „ებრაული
სახელმწიფო“ (Der Judenstaat), რომელშიც გადმოსცა თავისი ხედვა მომავალი ებრაული
სახელმწიფოს შესახებ. 1897 წელს ბაზელში პირველი მსოფლიო სიონისტური კონგრესი ჩატარდა
მოთხოვნით ,,მიეცით ჭერი ებრაელ ხალხს პალესტინაში“. დაარსდა „ებრაული კოლონიზაციის
ასოციააცია“, რომელიც ებრაელთა ემიგრაციით და პალესტინაში მიწების შესყიდვით იქნებოდა
დაკავებული. მიზნის მისაღწევად სიონისტურმა მოძრაობამ სხვადასხვა სახელწმიფოსთან
განსხვავებული პოლიტიკური ალიანსები შექმნა 29.
„მეორე ალია“ (1904–1914) დაიწყო კიშინოვის დევნის შემდეგ. დაახლოებით 40 000
ებრაელი გადასახლდა პალესტინაში. პირველი და მეორე ალიის უმრავლესობა ორთოდოქს
ებრაელობას წარმოადგენდა, თუმცა, მეორე ალია სოციალისტებსაც აერთიანებდა, რომლებმაც
„კიბუცის“ მოძრაობა დააფუძნეს.
„ბალფურის“ დეკლარაციიდან ბილტმორის პროგრამამდე (1917–42).
პირველი მსოფლიო ომის დროს დიდი ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა მდივანმა არტურ
ბალფურმა გამოსცა დოკუმენტი, რომელსაც მოგვიანებით „ბალფურის დეკლარაცია“ ეწოდა.
დოკუმენტში დეკლარირებულია, რომ ბრიტანეთი „დადებითად უყურებს პალესტინაში ებრაელი
ხალხის ეროვნული სახლის დაარსებას“. შედეგად, ებრაელმა მოხალისე სიონისტებმა
ჩამოაყალიბეს „ებრაული ლეგიონი“, რომელმაც ბრიტანეთის ჯარებს დახმარება აღმოუჩინა
პალესტინის დაპყრობაში.
1919 წელს იერუსალიმში დაარსდა პალესტინის პირველი ეროვნული კონგრესი,
რომელმაც დიდ ბრიტანეთს ბალფურის დეკლარაციის გაუქმება მოსთხოვა. თუმცა მიუხედავად
ამისა ამავე წელს ებრაელთა იმიგრაციამ სხვადასხვა ქვეყნებიდან პალესტინისკენ უფრო იმატა.
1919–23 წლებში (მესამე ალია) პალესტინაში 40 000 ებრაელი ჩავიდა, ძირითადად
აღმოსავლეთ ევროპიდან. მესამე ტალღის ახალმოსახლეები კარგად იცნობდნენ სოფლის
მეურნეობას და შეეძლოთ ეკონომიკის განვითარება. მიუხედავად იმიგრაციის კვოტისა,
რომელიც ბრიტანეთის ხელისუფლებამ დააწესა, ებრაული მოსახლეობა ამ პერიოდის ბოლომდე
90 000–მდე გაიზარდა. მათ ისრაელის ზეგანის და ხეფერის ზეგანის ჭაობები დააშრეს და მიწა
ვარგისი გახადეს სასოფლო–სამეურნეო საქმიანობისთვის. ამავე პერიოდში, დაფუძნდა
პროფკავშირების ფედერაცია – გისტადრუტი.
არაბთა საპროტესტო მოძრაობამ ებრაელი იმიგრანტების წინააღმდეგ პალესტინაში
მღელვარება და ბუნტი გამოწივია და 1920 წელს, ებრაელთა თავდაცვის ორგანიზაციის „ხა–
შომერის“ საფუძველზე, ჩამოყალიბდა ახალი ებრაული სამხედრო ორგანიზაცია „ხაგანი
(ივრითზე „თავდაცვა“).
1922 წელს „ერთა ლიგამ“ დიდ ბრიტანეთს მიანიჭა მანდატი პალესტინაზე და
გადაწყვეტილება დაასაბუთა იმის აუცილებლობით, რომ „ქვეყანაში პოლიტიკური,
ადმინისტრაციული და ეკონომიკური პირობები შექმნილიყო ებრაული ეროვნული სახლის
უსაფრთხო ჩამოყალიბებისთვის“. მანდატის საწყის ეტაპზე, იაფოს ბუნტის დროს, ბრიტანეთმა
შეზღუდა ებრაელთა იმიგრაცია და ტერიტორიის ნაწილი, რომელიც გამიზნული იყო ებრაული
სახელმწიფოსთვის, გადაეცა ტრანსიორდანიას.
იმ პერიოდში ქვეყანაში, ძირითადად, მუსულმანი არაბები სახლობდნენ, თუმცა, ყველაზე
დიდი ქალაქი იერუსალიმი უმეტესწილად ებრაელებით იყო დასახლებული.

29
XX საუკუნის ისტორია. TIME - ისრაელი და ახლო აღმოსავლეთი. გვ. 16
133
 1924–29 წლებში (მეოთხე ალია) პალესტინაში 82 000 ებრაელი ჩასახლდა, ძირითადად,
ანტისემიტიზმის აფეთქების შემდეგ პოლონეთსა და უნგრეთში. ეს ჯგუფი ძირითადად საშუალო
კლასის ოჯახებისგან შედგებოდა. ისინი ჩასახლდნენ მზარდ ქალაქებში და დააფუძნეს მცირე
სავაჭრო საწარმოები, კვების ობიექტები და მსუბუქი მრეწველობის საწარმოები. თუმცა,
მოგვიანებით, მეოთხე ტალღის 23 000–მდე ემიგრანტმა ქვეყანა დატოვა.
1930–იან წლებში გერმანიაში ნაცისტური იდეოლოგიის აღზევებამ მეხუთე ალია
წარმოშვა, რის შედეგადაც პალესტინას 250 000–მდე ებრაელი მიაწყდა. ეს პროცესი დასრულდა
არაბთა აჯანყებით 1936–39 წლებში და დიდი ბრიტანეთს მიერ „თეთრი წიგნის“ გამოცემით 1939
წელს, რამაც, ფაქტიურად, საერთოდ შეწყდა ებრაელთა მიგრაცია პალესტინაში.
ბრძოლა ებრაული სახელმწიფოს შესაქმნელად (1940–48)
„ჰოლოკოსტს“ გადარჩენილი ებრაელების შეფარებაზე მრავალმა ქვეყანამ განაცხადა უარი,
რაც პალესტინაში იმიგრაციაზე ბრიტანეთის მიერ დაწესებულ შეზღუდვასთან ერთად,
ფაქტიურად, მილიონობით ებრაელის სიკვდილს ნიშნავდა. ბრიტანული შეზღუდვების
გადასალახად შეიქმნა იატაკქვეშა ორგანიზაცია „მოსად ლე–ალია ბეტ“, რომელიც ებრაელებს
ეხმარებოდა არალეგალურად ჩაეღწიათ პალესტინამდე და თავი დაეღწიათ დაღუპვისთვის.
მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, პალესტინის მოსახლეობის 33 პროცენტს
ებრაელები შეადგენდნენ, მაშინ, როდესაც ეს რიცხვი 11 პროცენტს შეადგენდა 1922 წელს.
1945 წლის შემდეგ დიდი ბრიტანეთი ჩართულ იქნა მზარდ კონფლიქტში ებრაულ
მოსახლეობასთან. 1947 წელს ბრიტანეთის ხელისუფლებამ გამოაცხადა გადაწყვეტილება უარი
ეთქვა პალესტინის მანდატზე, რადგან აღარ შეეძლო არაბებისა და ებრაელებისთვის მისაღები
გადაწყვეტილების მოძებნა. ამ გადაწყვეტილებამდე რამდენიმე ხნით ადრე შექმნილი
„გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ“ გენერალური ასამბლეის მეორე სესიაზე 1947 წლის 29
ნოემბერს დაამტკიცა „პალესტინის“ გაყოფის გეგმა. იერუსალიმი გამოცხადდა საერთაშორისო
ქალაქად (corpus separatum) გაეროს მმართველობის ქვეშ. ებრაულმა „იშუვმა“ მიიღო ეს გეგმა,
მაგრამ „არაბულ სახელმწიფოთა ლიგამ“ და არაბთა უმაღლესმა საბჭომ ეს გეგმა უკუაგდო.
ისრაელის სახელმწიფოს ჩამოყალიბების და გაძლიერების პერიოდი (1948–67)
დავით ბენ–გურიონმა ისრაელის დამოუკიდებლობა 1948 წლის 14 მაისს გამოაცხადა
თომას ჰერცლის სურათქვეშ, პალესტინაში ბრიტანეთის მანდატის ამოწურვამდე ერთი დღით
ადრე. ისრაელის სახელმწიფოებრიობის გამოცხადების მეორე დღეს ხუთი არაბული ქვეყანა
(სირია, ეგვიპტე, ლიბანი, ერაყი და ტრანსიორდანია) თავს დაესხნენ ახალ ქვეყანას და დაიწყო
პირველი არაბულ–ებრაული ომი (ომი ისრაელის დამოუკიდებლობისთვის). ერთი წლის შემდეგ
მხარეებმა შერიგება გამოაცხადეს და დროებითი საზღვრები შეათანხმეს, რომელთაც ეწოდათ
«Зелёной черты». ტრანსიორდანიამ დაიკავა ტერიტორიები, რომელთაც შემდგომში ეწოდათ
„დასავლეთ ნაპირი“ და „აღმოსავლეთ იერუსალიმი“, ეგვიპტემ კი კონტროლი დაამყარა „ღაზას
სექტორზე“.
გაერო–ს მონაცემებით, ისრაელის დამოუკიდებლობის დროს ისრაელიდან დაახლოებით
711 000 არაბი გაიქცა. ამავე დროს, 800 000–ზე მეტი ებრაელი განდევნეს არაბული ქვეყნებიდან.
ისრაელის სახელმწიფოს არსებობის პირველ წლებში ისრაელში დომინირებდა
სოციალისტური სიონიზმის მოძრაობა (მაპაი), რომელსაც ხელმძღვანელობდა ისრაელის
პირველი პრემიერ–მინისტრი დევიდ ბენ–გურიონი. ამ წლებში აღინიშნა ებრაელთა მასობრივი
მიგრაცია. 1948 წლიდან 1958 წლამდე ისრაელის მოსახლეობა 800 000–დან 2 მილიონამდე
გაიზარდა. იმიგრანტების უმრავლესობა ლტოლვილს წარმოადგენდა და, პრაქტიკულად,
არავითარი ქონება არ გააჩნდათ. ისინი დროებით კარვების ბანაკებში („მააბაროთ“)
ცხოვრობდნენ. 1952 წლისთვის მსგავს ბანაკებში ცხოვრონდა 200 000–ზე მეტი იმიგრანტი. ამ
კრიზისის გადაწყვეტის მიზნით ბენ–გურიონი დათანხმდა გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკასთან „რეპარაციის“ შესახებ ხელშეკრულებაზე მოეწერა ხელი.
134
 თანამედროვე პერიოდი (1967 წლის შემდეგ)
1973 წლის 6 ოქტომბერს „იჰომ ქიპურის“ დღეს (სამსჯავროს დღე), რომელიც ებრაული
კალენდრის ყველაზე წმინდა დღეს წარმოადგენს, როცა ყველა მორწმუნე ებრაელი სინაგოგებში
იმყოფება, ეგვიპტემ და სირიამ ერთდროული იერიში მიიტანეს ისრაელზე. „სამსჯავროს დღის
ომი“ 26 ოქტომბერს დასრულდა. მიუხედავად მძიმე დანაკარგებისა, „ცახალმა“ წარმატებთ
მოიგერია ეგვიპტისა და სირიის არმიების თავდასხმა.
1977 წლის „ქნესეთის“ არჩევნები შემობრუნების წერტილად იქცა ისრაელის პოლიტიკურ
ისტორიაში. პარტია „ხერუტმა“ (დღეს „ლიკუდი) მენაჰემ ბეგინის ხელმძღვანელობით ხმების
უმრავლესობა მოიპოვა და ძალაუფლება ჩამოართვა პარტია „მაპაის“ (დღეს „ავოდა“). 1995 წლის
ნოემბერში იცხაკ რაბინი მოკლა ებრაელმა ექსტრემისტმა იგალ ამირმა.
სიონიზმის იდეოლოგიური მიმდინარეობები
მე–20 საუკუნის პირველ ნახევარში სიონიზმის იდეოლოგიაში რამდენიმე მსხვილი
მიმდინარეობა ჩამოყალიბდა, რომელთა შორის უმნიშვნელოვანესი გახლდათ სოციალისტური
სიონიზმი, რევიზიონისტული სიონიზმი და რელიგიური სიონიზმი.
სოციალისტური სიონიზმის მოძრაობა
სოციალისტური სიონიზმის მოძრაობა, რომელიც აღმოცენებიდან 1970–იან წლებამდე
დომინანტ მიმდინარეობას წარმოადგენდა, აცხადებდა, რომ ებრაული სახელმწიფოს ეკონომიკა
უნდა დაეფუძნოს სოციალიზმის პრინციპებს. ამ მიმდინარეობას პირობითად შეიძლება
მივაკუთვნოთ სიონიზმის ფუძემდებლები მოზეს ჰესი და თეოდორ ჰერცლი.
ამ იდეოლოგიური მიმდინარეობის დამფუძნებლად ითვლება ნახმამ სირკინი, რომელმაც
მ.ჰესის იდეები განავითარა სტატიაში „ებრაული საკითხი და ებრაული სოციალისტური
სახელმწიფო“ (1898 წ.), სადაც იგი ამტკიცებდა, რომ სიონისტური მოძრაობა წარმატებას მაშინ
მიაღწევს თუ ებრაული სახელმწიფო „დაეფუძნება სამართლიანობას, გონივრულ დაგეგმარებას
და სოციალურ სოლიდარობას“. დიასპორაში მსგავს შეხედულებებს ქადაგებდნენ ცეირეი ციონი,
ერეც–ისრაელში – „ჰა–პოელ ხა–ცაირ“–ის წევრები, რომლებიც ებრაელთა ერეც–ისრაელში
დაბრუნებას და მწარმოებლურ შრომაზე გადასვლას განიხილავდნენ, როგორც ერის ზნეობრივი
თვითსრულყოფის საშუალებას. ამ იდეებმა ასახვა ჰპოვეს ა.დ. გორდონის შრომებში.
სოციალისტური სიონიზმის მეორე თეორეტიკოსი ბერ ბოროხოვი შეეცადა ებრაელთა
ეროვნული მოძრაობის კონცეფცია შეექმნა მარქსისტულ ისტორიული მატერიალიზმის
საფუძველზე. ბ. ბოროხოვის იდეებით ხელმძღვანელობდნენ მოძრაობა „პოალეი ციონის“
მონაწილეები.
სოციალისტური სიონიზმის მომხრეები შეადგენდნენ მეორე და მესამე ალიის ბირთვს.
მათი რიგებიდან გამოვიდა „იშუვას“ თითქმის ყველა ლიდერი 1920–40 წლებში, ისრაელის
სახელმწიფოს ბევრ დამაარსებელთაგანი და მის პირველ ხელმძღვანელთაგანი.
პარტიამ „მაპაი“ (მოგვიანებით „ავოდი“ და შემდგომში „ისრაელ ახატი“), რომელსაც ბენ–
გურიონი ედგა სათავეში და ამ იდეოლოგიის მთავარ გამომხატველს წარმოადგენდა, დროთა
განმავლობაში პოპულარობა დაკარგა და, გარკვეულწილდა, დაშორდა სოციალისტურ
იდეოლოგიას. ამასთან ერთად, სოციალიზმის სხვა სიმბოლოები (როგორებიცაა კიბუცები,
ეკონომიკაზე სახელმწიფო კონტროლი და პროფკავშირების მნიშვნელოვანი როლი) ისრაელში
დღევანდელ დღემდე ძალაშია. ისრაელში ერთ–ერთ წამყვან სოციალისტურ პარტიას
წარმოადგენდა პარტია „მაპამი“ (გაერთიანებული მუშათა პარტია), რომელიც ცდილობდა
მარქსიზმ–ლენინიზმის გაერთიანებას და კომუნისტური რიტორიკის სიონიზმის
იდეოლოგიასთან დაკავშირებას. მოგვიანებით ეს პარტია ბლოკში გაერთიანდა „მერეც–
იახადთან“.
„რევიზიონისტთა“ მოძრაობა

135
 სიონიზმის ერთ–ერთი მიმდინარეობა, რომელსაც „რევიზიონიზმი“ ეწოდა (იგულისხმება,
რომ ამ იდეოლოგიური მიმართულების მომხრეებმა სიონიზმში მოახდინეს სიონისტ–
სოციალისტების იდეოლოგიის რევიზია, რომელიც მე–20 საუკუნის დასაწყისში დომინირებდა
სიონისტურ მოძრაობაში), დააფუძნა და ხელმძღვანელობდა ვლადიმერ (ზეევ) ჟაბოტინსკი (1880–
1940).
სიონისტ–რევიზიონისტების შეხედულებით, ებრაული სახელმწიფოს ეკონომიკა მხოლოდ
თავისუფალი ბაზრის პრინციპებს უნდა დაყრდნობოდა. მე–20 საუკუნის შუაწლებამდე
სიონიზმში ეს მოძრაობა მეორეხარისხოვნად იქცა, თუმცა, მოგვიანებით, სიონისტ–
რევიზიონისტების გავლენა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. ამ იდეოლოგიური მიმდინარეობის
პარტია „ხერუტი“ (მოგვიანებით „ლიკუდი) დიდი ხნის განმავლობაში ისრაელის ერთ–ერთი
მმართველი პარტია იყო.
რელიგიური სიონიზმი
სიონიზმის კიდევ ერთი იდეოლოგიური მიმდინარეობა სახელად „რელიგიური
სიონიზმი“ ჩამოაყალიბა აბრაამ–იცხაკ კუკმა (1865–1935), რომელიც იყო მე–20 საუკუნის
უდიდესი რელიგიური ავტორიტეტი და „ისრაელის ქვეყნის“ მთავარი რაბინი 1921–1935 წლებში.
მისი თქმით, სიონიზმი არა თუ არ ეწინააღმდეგება ორთოდოქსულ იუდაიზმს (როგორც ამას
დღემდე თვლიან ულტრა–ორთოდოქსი რაბინები), არამედ, პირიქით, იგი უნდა გახდეს
საფუძველი იუდაიზმის ასაღორძინებლად. ამ იდეოლოგიას მრავალი წლის განმავლობაში
ატარებდა ეროვნულ–რელიგიური პარტია „მაფდალი“, რომელიც, მოგვიანებით შევიდა ბლოკში
„იჰუდ ა–ლეუმი“ („ეროვნული ერთობა“).
პოსტსიონიზმი
პოსტსიონიზმის იდეა იმაში მდგომარეობს, რომ სიონიზმმა უკვე შეასრულა თავისი მისია
ისრაელის სახელმწიფოს შექმნით და ისრაელის ხალხმა მიზნად უნდა დაისახოს „ნორმალური“
მიზნები, როგორიცაა ცხოვრების დონის ამაღლება და სოციალურ–კულტურული
კეთილდღეობის ამაღლება.
ასეთი ცვლილება ცნობიერებაში „ექსვდღიანი ომის“ შემდეგ მოხდა (1967). თუმცა, ერის
ნაწილი თვლიდა, რომ „ექვსდღიანმა ომმა“ გზა გახსნა მესიანისტური მისწრაფებების
რეალიზებისთვის, კერძოდ, „დიდი ისრაელის“ შექმნისთვის.

3. რელიგიური პარტიები ისრაელის პარტიულ სისტემაში.

ქნესეთი („ისრაელის პარლამენტი“) უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოა, რომელიც

ამტკიცებს მთავრობას და წერს კანონებს, განსაზღვრავს ქვეყნის განვითარების ზოგად კურსს.
ქნესეთის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება საბოლოოა და მისი გასაჩივრება მხოლოდ
სასამართლოშია შესაძლებელი. ისრაელი – საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ერთპალატიანი
პარლამენტი – კნესეტი, შედგება 120 დეპუტატისგან, რომლის არჩევა ხდება არჩევნების გზით
პროპორციული სიით. აღმასრულებელ ხელისუფლებას წარმოადგენს მინისტრთა კაბინეტი,
პრემიერ-მინისტრის მეთაურობით. სახელმწიფოს ოფიციალური მეთაურია პრეზიდენტი,
რომელსაც ხუთი წლის ვადით ირჩევს კნესეტი. ისრაელში მრავალპარტიული პოლიტიკური
სისტემაა. ქნესეთში 120 დეპუტატის ადგილია, საარჩევნო მინიმუმი კი 4 სადეპუტატო მანდატს
მოიცავს, აქედან გამომდინარე, საკანონმდებლო ორგანოში სხვადასხვა პარტიების დიდი
რაოდენობა ხვდება. ბუნებრივია, ამას თან იდოლოგიური სახესხვაობებიც სდევს. სწორედ
ამიტომ ისრაელის არსებობის ისტორიაში ვერც ერთმა პარტიამ გადამწყვეტი უმრავლესობის
(ანუ 61 მანდატის) მოეპოვება ვერ მოხერხა. მთავრობის ჩამოყალიბება კი, ყოველთვის სხვადასხვა
პარტიების კოალიციით ხერხდება.
136
 მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელის სეკულარული სახელმწიფოს სტატუსი ხშირად იწვევს
კითხვებს, ეს არ ნიშნავს, რომ ისრაელი სეკულარული სახელმიწოფო არაა. პირველ რიგში, უნდა
ითქვას, რომ ებრაულ რელიგიაში რაბინები საერო პირები არიან, საერო პროფესიით. ისინი
უბრალო მოკვდავებისგან იმით განსხვავდებიან, რომ რელიგიური წიგნების კითხვა და გააზრება
სხვებზე უკეთ შეუძლიათ, გაიარეს შესაბამისი სწავლება და მოძღვრის სტატუსი დაიმსახურეს.
მეტიც, ებრაელებს „პატრიარქი“ არ ჰყავთ და ეს რელიგია ჩვენს წელთაღრიცხვამდე, რომთან ომში
დამარცხების შემდგომ, აღარ ყოფილა გაერთიანებული და დაქვემდებარებული ერთი
პირისადმი. ამასთან, საინტერესოა ისიც, რომ რელიგიური გაერთიანებები ხშირად
სეკულარობით გამოირჩევიან და მათი ლიდერები არჩეულნი არიან. მართალია, რელიგიურ
იერარქიაში ამგვარ თანამდებობას არავინ ცნობს, თუმცა საზოგადოების ფორმირებაში ამ
გაერთიანებებს უდიდესი როლი ენიჭებათ. გადაწყვეტილებები სასულიერო საკითხებზე
შეთანხმებული უნდა იყოს ისრაელის მთავარ რაბინატთან (Chief Rabbinate of Israel), რომლის
კომპეტენციაა ებრაელების სასულიერო ცხოვრების მართვა. ეს გულისხმობს დავების
მოგვარებასაც (მაგ. განქორწინება). მოქალაქეს შეუძლია მიმართოს სასულიერო სასამართლოს
სულიერი საკითხების გასარჩევად. ისრაელი ებრაული სასამართლოს გარდა სხვა
დენომინაციების სასამართლოებსაც აღიარებს, მათ შორის ქრისტიანულსა და შარიათის. მსგავს
საკითხებში ისრაელის მთავარი რაბინის ჩარევით მოსახლეობა სულ უფრო უკმაყოფილოა. 2017
წელს გამოქვეყნებული ერთ-ერთი სტატიის30 მიხედვით, ისრაელის მოსახლეობის 55%-ზე მეტს
სურს ქორწინების რაბინათის ექსკლუზიური კომპეტენციიდან გამოტანა. მეტიც, რაბინი დავიდ
გოლიკინი თავის ბლოგში წერს, რომ მთავარი რაბინატი სულ უფრო მოუქნელი ხდება და სულ
უფრო ნაკლები მხარდაჭერა აქვს ებრაელებში. რაც შეეხება თავად რაბინის როლს რელიგიაში, ეს
ინსტიტუტი ისტორიის სხვადასხვა ეტაპზე სხვადასხვა მიზანს ემსახურებოდა. საბოლოო ჯამში,
ის დრო, როცა რაბინები კანონებს იღებდნენ, დიდი ხანია ჩაბარდა წარსულს.
ისრაელის სახელმწიფო ენა არის ჰიბრუ. თანამედროვე ჰიბრუს ენის ჩამოყალიბებაში
დიდი წვლილი შეიტანა ლიტველმა ებრაელმა, ელიეზერ ბენ-იეჰუდამ (Eliezer Ben-Yehuda). მე-
20 საუკუნემდე, ბიბლიურ ჰიბრუს გამოიყენებდნენ სალოცავად, ხოლო იუდეველთა
უმრავლესობისთვის მშობლიური ენა იყო იდიში ქალები კარგად არიან წარმოდგენილი ბევრ
სფეროში, როგორც ტრადიციულ (სწავლება, მოხუცთა და ბავშვთა მოვლა და ა.შ.) ისე
არატრადიციულში (იურისპრუდენცია, პოლიტიკა, სამხედრო სფერო და სხვა). 1969-1974
წლებში ისრაელში ქალი პრემიერ მინისტრი იყო. ზოგიერთი ნაბიჯი და მიდგომა გენდერული
თანასწორობის გასაძლიერებლად დღესდღეობით შეცვლილია. ქალები დღეს ძირითადად
ადმინისტრაციულ და საგანმანათლებლო სექტორში მუშაობენ და იშვიათად აღწევენ დიდ
წარმატებას. თუმცა ისრაელის საზოგადოებ ქალებსა და მამაკაცებს თანასწორად მიიჩნევნ.
ისრაელის მთავრობა (მინისტრთა კაბინეტი) ებრაული სახელმწიფოს აღმასრულებელი
ორგანოა, რომელსაც ქვეყნის შინა და გარე საქმიანობის მართვა ევალება. მიუხედავად იმისა, რომ
თეორიულად არსებობს შანსი, რომელიმე პარტიამ არჩევნებში ხმათა უმრავლესობით
გაიმარჯვოს, ისრაელის არსებობის ისტორიაში მსგავსი რამ არასდროს მომხდარა, შესაბამისად,
ისრაელის მთავრობა ყოველთვის ორი ან მეტი პარტიის კოალიციას წარმოადგენს.
ყველა მონაწილისთვის თანაბარი პირობების შესაქმნელად, ისრაელის კანონი პარტიებს
ტელევიზიასა და რადიოში სარეკლამო დროის ყიდვას უკრძალავს. სანაცვლოდ, ყველა მათგანს
გარკვეული საეთერო დრო უფასოდ ეთმობა. წინასაარჩევნო პროპაგანდის ტრანსლაციები
არჩევნებამდე 21 დღით ადრე იწყება.
კანონით განსაზღვრულია პოლიტიკური რეკლამის ტრანსლაციის დრო, ხანგრძლივობა
და შინაარსი. არჩევნებში მონაწილე თითოეული პარტია იღებს სატელევიზიო დროის 7 წუთს,

30
http://www.timesofisrael.com/for-first-time-majority-of-jewish-israelis-want-marriage-outside-rabbinate/
137
რადიოში კი – 15 წუთს. წარმავალ ქნესეთში შემავალი პარტიები თითოეულ დეპუტატზე 2 წუთს
იღებენ ტელევიზიაში და 4 წუთს – რადიოში. პოლიტიკური პარტიებია: ლიკუდი
( (ებრ. ‫ הַ ִלּכּוּד‬ჰალიქუდ) - მემარჯვენე-ცენტრისტული პოლიტიკური მოძრაობა და
პარტია ისრაელში. დაარსდა 1973წელს) კადიმა (რომელიც . 2005 წელს გამოეყო ლიკუდს არიელ
შარონის ფრთის სახელით), ავოდა (ისრაელის შრომის პარტია), და ა.შ. 2015 წლის 17 მარტს
ვადამდელ საპარლამენტო არჩევნებში ლიკუდს 120-ადგილიან ქნესეთში 30 ადგილი ერგო.
მეორე ადგილზე მემარცხენე ცენტრისტული სიონისტური ბანაკი გავიდა, რომელსაც საგარეო
საქმეთა ყოფილი მინისტრი ციპი ლივნი და პარტია ავოდას ლიდერი იცჰაკ ჰერცოგი
ხელმძღვანელობენ. ალიანსს 24 მანდატი ერგო. ბენიამინ ნეთანიაჰუმ31 არჩევნების წინა დღეებში
საკმაოდ მნიშვნელოვანი განცხადებები გააკეთა. აშკარა გახდა, რომ ის არ ეთანხმება პალესტინა-
ისრაელის კრიზისის „ორი სახელმწიფოს“ პრინციპით მოგვარებასა და დასავლეთ იორდანეს
ტერიტორიაზე ებრაული ახალშენების დანგრევის საკითხს. მისი აზრით, ამ მიწაზე შექმნილი
პალესტინური სახელმწიფო იქნება ისლამისტი ტერორისტების დასაყრდენი მთავარი ძალა
ისრაელის წინააღმდეგ ბრძოლის საქმეში. აშკარა გახდა, რომ „ლიკუდი“ არ აპირებს 1967 წლის
ექვსდღიანი ომის დროს ისრაელის მიერ ბრძოლით მოპოვებული მიწების დათმობას. ამან,
რასაკვრიველია, შოკში ჩააგდო ბევრი ევროპელი და ამერიკელი პოლიტოლოგი, რომლებიც
იმედოვნებდნენ, ამ პრობლემის „ორი სახელმწიფოს“ პრინციპით მოგვარებას.
ცხადია, რომ ამ განცხადებამ ნეთანიაჰუს დასავლეთ იორდანეს ტერიტორიაზე
მცხოვრები ისრაელის მოქალქეების ხმები მოუტანა. გარდა ამისა, „ლიკუდი“ მკვეთრად
დაუპირისპირდა ქვეყნის შიგნით გაერთიანებულ არაბულ პოლიტიკურ ძალებს, რომლებსაც
ისრაელის სახელმწიფოში მცხოვრები არაბული უმცირესობის მხარდაჭერის იმედი ჰქონდათ.
ნეთანიაჰუმ არაბები სახელმწიფოს გარედან ფულის მოზიდვასა და ისრაელისადმი
ანტისახელმწიფოებრივ დამოკიდებულებაში დაადანაშაულა, ხოლო მოსახლეობას დაახლოებით
შემდეგი არჩევანი შესთავაზა - „ან ისინი ან ჩვენ“ და ამ ნაბიჯმაც გაამართლა.
ასეთ დამაჯერებელი გამარჯვებით „ლიკუდს“ არ გასჭირვებია მემარჯვენე კოალიციის
შეკრება, რომელსაც სავარაუდოდ შეუერთდებიან ყოფილი „ლიკუდელის“ მოშე კაჰლონის
„ქულანუ“ (10 დეპუტატით), „ბეით იაჰუდი“ (8 დეპუტატით), „შასი“ (7 დეპუტატით),
„გაერთიანებული თორა იუდაიზმი“ (6 დეპუტატით) და „ისრაელ ბეითენუ“ (6 დეპუტატით).
ერთად ამ მემარჯვენე (და გარკვეულწილად ნაციონალისტური) კოალიციის საერთო წევრების
რაოდენობა 67 იქნება, რაც სრულებით საკმარისია კოალიციური მთავრობის ჩამოსაყალიბებლად.
„ლიკუდელებმა“ დაანონსეს, რომ სამინისტროების გაზრდას აპირებენ (დღეისათვის
სამინისტროთა ლიმიტირებული რაოდენობაა 18). ეს გასაკვირი არაა, მათ კოალიციის ყველა
წევრი პარტიის გარკვეული სამინისტროების პორტფელებით დაკმაყოფილება მოუწევთ.
არჩევნების შედეგებმა კიდევ ერთხელ დაამტკიცეს, რომ ისრაელის მოსახლეობა
თავდაცვას უპირველეს პრიორიტეტად მიიჩნევს, ხოლო პალესტინის სახელმწიფოს შექმნა
კვლავაც პრობლემური იქნება, რასაც ასევე ხელს უშლის რეგიონში გაზრდილი ისლამიზმი.
ნეთანიაჰუმ შეძლო დაესაბუთებინა ახლო აღმოსავლეთთან, კონკრეტულად ირანთან
მიმართებაში ობამას პოლიტიკის არამართებულობა, რამაც დიდწილად გადაწყვიტა არჩევნების
ბედი. ირანი რეგიონში გავლენის გაზრდას ცდილობს, მისი გავლენა ბაღდადის მთავრობაზე
ბოლო წლებში უდიდესი იყო. ირანი მხარს უჭერს და ასაზრდოებს „ჰეზბოლას“ ლიბანში და
ბაშარ ასადის რეჟიმს სირიაში. გარდა ამისა, პროირანულმა შიიტმა ჰაუტისტებმა აიღეს ქალაქი
სანა. შეიძლება ითქვას ოთხ უძველეს არაბულ დედაქალაქს (ბეირუთს, ბაღდადს, დამასკოსა და
სანას) დღეს ირანის გავლენით მართავენ. ამ სიტუაციაში, გვაქვს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ

31
ისრაელის პრემიერ-მინისტრი 2009 წლიდან. ისრაელის სახელმწიფო და პოლიტიკური მოღვაწე;
კონსერვატიული პარტია ლიკუდის ლიდერი
138
ირანი რეგიონს უყურებს როგორც „ნულოვან თამაშს“, სადაც ამერიკის შეერთებული შტატების
დათმობილ ყოველ ქულას თავად იმატებს. ასეთ პირობებში, ნეთანიაჰუს აზრით, ირანისადმი
შერბილებული დამოკიდებულება დამღუპველია რეგიონში, სადაც ისლამისტები ისედაც
გაძლიერებულები არიან.
საბოლოო ჯამში ზოგადად ისრაელს უნდა, რომ მისი სახელმწიფოს არსებობის უფლება
სცნონ თავის ისტორიულ მიწა-წყალზე, რომლის გამოც ჯერ კიდევ რომის იმპერიას ებრძოდა,
ასევე შეწყვიტონ მის ტერიტორიაზე ტერორისტული ორგანიზაციების დაფინანსება და
ტერაქტების მოწყობა. პალესტინას კი საუკუნების მანძილზე დასახლებულ -
კონტროლირებადი ისტორიული ადგილების დაბრუნება სურს, რაშიც 2000 წლის მანძილზე არ
არსებული და შემდეგ, უცებ, ციდან ჩამოვარდნილი ებრაელთა სახელმწიფო ხელს უშლის.
2018 წელს ისრაელის პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომლის ძალითაც ისრაელი
განისაზღვრა ებრაელი ხალხის ნაციონალურ სახელმწიფოდ. კანონის მიხედვით, ის ებრაელი
ხალხის ისტორიული სამშობლოა და მხოლოდ ებრაელებს აქვთ ამ ტერიტორიაზე ნაციონალური
თვითგამორკვევის უფლება.
კანონის ძალით ასევე შეიკვეცა არაბული ენის სტატუსი, რომელიც აქამდე ქვეყნის ერთ-
ერთი ოფიციალური ენა იყო.
კანონში ასევე ნათქვამია, რომ ქვეყნის ერთიანი და განუყოფელი დედაქალაქი
იერუსალიმია.

ლიტერატურა

1. XX საუკუნის ისტორია. TIME - ისრაელი და ახლო აღმოსავლეთი.

2. რ. გაჩეჩილაძე. ახლო აღმოსავლეთი სივრცე, ხალხი პოლიტიკა. თბ. 2006
3. http://tora.ge/ge/biblioteka/kashruti/qashrutis-gzamkvlevi/96
4. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%
E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%9D%
E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E
1%83%98
5. http://embassies.gov.il/tbilisi-ge/NewsAndEvents/Pages/elections_in_Israel.aspx
6. http://theologia.ge/iudaizmi
7. http://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%8
3%90/61315-
%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9D%E
1%83%A1-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%94%E
1%83%91%E1%83%98-
%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%94-
%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9A%E
1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%93%E1%83%90-
%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A0%E
1%83%98%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%
83%98-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%94%E
1%83%91%E1%83%98/94/
8. http://www.timesofisrael.com/for-first-time-majority-of-jewish-israelis-want-marriage-
outside-rabbinate/
9. http://factcheck.ge/article/israelshi-parlamentis-gadatsqhvetilebas-sasuliero-pirebi-
amtkitseben/
139
 10. http://iveria.biz/1293--.html
11. http://iveria.biz/662--.html
12. http://alt-
info.com/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9
A%E1%83%A8%E1%83%98-
%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A6%E1%83%94%E1%83%A1-
%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98-
%E1%83%A0/

13. თემა: კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები აზიის ქვეყნებში

4. კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ჩინეთში
5. კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები იაპონიაში(სინტოიზმი)
6. კულტურულ-რელიგიური ტრადიცია ინდოეთში

1. კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები ჩინეთში

ჩინეთი, მსოფლიოს ოთხ უძველეს ცივილიზაციათაგან ერთ-ერთია. ჩინეთის

ისტორია უძველესი ხელნაწერების მიხედვით დაახლოებით 3500 წლის წინ დაიწყო. ეს არის
ერთ-ერთი უძველესი და უმთავრესი იმ ცივილიზაციათაგან, რომლებიც დღესაც კი არსებობს და
განაგრძობს განვითარებას. კუს ბაკანზე ნაპოვნი ხელნაწერები, რომლებიც გვაგონებს ძველ
ჩინურ დამწერლობას, თარიღდება ძვ. წ. 1500 წლით. ამ ჩანაწერების მიხედვით ჩინური
ცივილიზაცია დაიწყო დაახლოებით 5000 წლის წინ ქალაქ-სახელმწიფოების ჩამოყალიბებით.
მიღებულია, რომ ჩინეთი ერთი დიდი სამეფოს, იმპერიის ქვეშ დაახლოებით 2000 წლის წინ
გაერთიანდა. ჩინეთის იმპერიული ეპოქა ქრ.შ- მდე 221 წლით თარიღდება, ჩინეთის
რესპუბლიკის ეპოქა 1912 წლიდან, ხოლო თანამედროვე ჩინეთის ეპოქა 1949 წლით თარიღდება.
ძვ. წ. 221 წელს, ჩინეთის პირველმა იმპერატორმა (მანამდე ყველა წინამდებარე
დინასტიის მეთაურები საკუთარ თავს მეფეებს ეძახდნენ) ცინ შიხუანდიმ მთლიანად დაიპყრო
რამდენიმე ასწლეულის განმავლობაში დაშლილი ჩინეთი.
ცინის დინასტიის დროს დაიწყო ჩინეთის დიდი კედელის მშენებლობა. ფაქტობრივად
ჩინეთის კედელს აშენებდა 5 დინასტია დაახლოებით 1800 წლის განმავლობაში. დაიწყო ცინის
დინასტიამ და დაამთავრა მინის დინასტიამ ჩვენი წელთაღრიცხვით 1620 წელს.
ჩინური რელიგიები
„ჩინური რელიგიების“ ცნებაში იგულისხმება კონფუციანელობა და დაოსიზმი,
რომლებიც ბუდიზმთან ერთად ქვეყნის უდიდესი ნაწილისთვის ოფიციალურ რელიგიებად
ითვლება. მათ ერთობას სანძიაო ეწოდება, რაც სამ რელიგიას ნიშნავს. როგორც სინოლოგები
აღნიშნავენ, ამ სამი რელიგიის მიმდევართა რაოდენობის დადგენა ჭირს, რადგან მრავალი
ჩინელი სამივე რელიგიისათვის დამახასიათებელ რიტუალებს ასრულებს. თუმცა
კონფუციანელები მაინც ყველას სჭარბობენ. როგორც ერთი, ისე მეორე რელიგია ძვ. წ. აღ. VI ს-ში
წარმოიშვა და ორივეს დამაარსებლად ისტორიული პიროვნება ითვლება, კერძოდ, კონფუცი
(იგივე კუნ-ძი, კუნ-ფუ-ძი, ანუ მასწავლებელი კუნი. კონფუცი, კონფუციუსი ლათინიზებული
ფორმაა და იგი პირველად იხმარა იეზუიტმა მატეო რიჩიმ, რომელმაც 1600 წელს იმოგზაურა
ჩინეთში), რომლის დაბადების თარიღად 551 ან 555 წელს მიიჩნევენ, დაოსიზმის დამაარსებელი
ლაოძი კი დაახლოებით 604 წ. დაიბადა.

140
 ბუდიზმის მსგავსად, თავდაპირველად, ორივე ეს რელიგია ფილოსოფიურ სისტემებს
წარმოადგენდა. (1) მათ გარკვეულწილად შეითვისეს ძველი ჩინური რწმენა - წარმოდგენათა
ელემენტები, კერძოდ რიტუალები და სწავლა ინ-სა და იან-ზე. (2)
კონფუცის მოძღვრებას ძნელია რელიგია ეწოდოს, ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით. მასში
არათუ პიროვნული აბსოლუტის, არამედ არც კოსმოგონიის, ონტოლოგიის, გნოსეოლოგიის,
ლოგიკისა და მეტფიზიკის პრობლემები არსებობს. იგი, უპირველეს ყოვლისა, ეთიკურ-
პოლიტიკურ დოქტრინას წარმოადგენს და მისი ძირითადი საკითხებიც ადამიანის ბუნება, მისი
მორალი, ოჯახური ცხოვრება და სახელმწიფოს მართვაა.
კონფუციანელობის მთავარი თემა ზეციერისა და მიწიერის ურთოერთობაა. მისი აზრით,
ზეციური ბატონობს მიწაზე და განაგებს მას. იგია ის, რაც ადამიანებს ბედისწერას
უქვემდებარებს, ეს უკანასკნელი კი ადამიანის ცხოვრებას განაგებს. ზეცა ბუნების ნაწილია,
მაგრამ ამავე დროს, მისი უმაღლესი სულიერი ძალაცაა, რომელიც ადამიანის ბუნებას
განაპირობებს. ადამიანი რომელსაც ზეცისაგან მონიჭებული აქვს გარკვეული ეთიკური
თვისებები, მორალური კანონების (დაო) მიხედვით უნდა იქცეოდეს და სწავლის მეშვეობით
უნდა სრულყოფდეს თავის ზნეობას. სწავლის მიზანი „კეთილშობილი მამაკაცის“ (ძიუნ-ძი)
დონის მიღწევაა, რომელიც ფლობს ლი-ს, რაც კეთილი ხალხის მიმართ სამართლიანი და
უფროსების მიმართ პატივისმცემელი ადამიანის ეტიკეტია. კონფუცის სისტემაში დიდი ადგილი
უჭირავს ტერმინ „ჟენ“-ს (ადამიანურობა). ესაა კანონი ადამიანთა შორის ოჯახში, საზოგადოებასა
და სახელმწიფოში იდეალური ურთიერთობების შესახებ, რომელიც შეესიტყვება პრინციპს: „ნუ
გაუკეთებ სხვას იმას, რაც არ გსურს თავად შენ“. ამავე დროს, კონფუცისათვის უცხოა მტრების
სიყვარული. იგი ამბობდა: „თუ მეგობრებივით მოვექცევი მტრებს, მაშინ როგორღა მოვექცე
მეგობრებსო“.
ამგვარი ეთიკური თეორიიდან აგებს კონფუცი თავის პოლიტიკურ კონცეფციას. იგი
მოითხოვს ვალდებულებათა მკაცრ და ზუსტ იერარქიულ განაწილებას საზოგადოების წევრებს
შორის, რის მაგალითადაც მას ოჯახი მიაჩნია. როგორც ზეცას ექვემდებარება მიწა და
იმპერატორი, ისე ამ უკანასკნელს ექვემდებარებიან მოხელეები, მამას - ოჯახის წევრები, უფროს
ძმას - უმცროსი და ა.შ. ე.ი. ზნეობრივი ცხოვრება სუბორდინაციაზეა დამყარებული.
კონფუციანელობაში დიდი მნიშნველობა ენიჭება რიტუალის შესრულების სიზუსტესა და
პედანტურობას, თუმცა ამისათვის სხვა ფოლოსოფოსები კონფუცს აკრიტიკებდნენ, რადგან
ამგვარ პედანტურობაში მიმდევართა მიზიდვის საშუალებას ხედავდნენ. იგი მაინც ჩინებულად
მოერგო ჩინელთა ეროვნულ ხასიათს კონსერვატორიზმსა და ტრადიციათა დაცვის მოვალეობის
გრძნობას.
კონფუცის გარდაცვალების შემდეგ მისი მოძღვრება 8 მიმდინარეობად გაიყო,
რომელთაგან მნიშვნელოვანია მხოლოდ ორი:
იდეალისტთა სკოლა - მენძი
მატერიალისტთა სკოლა - სუნძი.
ორივე სკოლა ძვ. წ. III საუკუნეში ჩამოყალიბდა. მათი შემქმნელები იყვნენ შესაბამისად
მენძი (372-289 წწ.) და სუნ-ძი (313-235, ან 298-238 წწ.). მათ შორის განსხვავება ყველაზე მეტად
ანთროპოლოგიაში ჩენს, კერძოდ, მენ-ძის მიხედვით, ადამიანის ბუნება კეთილია. ეს მისი
ძირეული პოსტულატია, საიდანაც იგი ასკვნის, რომ ადამიანში ჩადებულია სიკეთის ცოდნა და
სიკეთის ქმნის უნარი. ბოროტება ადამიანში ჩნდება იმ შემთხვევაში, როცა იგი თავისი ბუნების
მიხედვით არ მოქმედებს, შეცდომას უშვებს, ან ძალა არ შესწევს უცხო გავლენას დააღწიოს თავი.
ბოროტების აღმოფხვრა ადამიანის თავდაპირველი ბუნების აღდგენით უნდა მოხდეს, რაც
განათლებით მიიღწევა, რის შემდეგაც ადამიანი შეიცნობს ზეცას და მის სამსახურში ჩადგება.
მენძიმ ადამიანში ორი საწყისი გამოყო: იდეალური (გული, სული, გონება, ნება) და
მატერიალური (ცი), რომელთაგან უპირატესობა ნებას (ჯი) მიანიჭა. სუნძი მეორე
141
უკიდურესობაში ჩავარდა. მან ადამიანის ბუნება ბოროტად მიიჩნია. მისი აზრით, ადამიანი არ
არის დამოკიდებული გარეშე ფაქტორებზე. მათ შორის არც ზეცაზე, პირიქით, იგი თვითონ უნდა
მართავდეს ბუნებას, მენ-ძისაგან დიამეტრალურად განსხვავებული პოზიციის, მიუხედავად
სუნძიც ადამიანური ბოროტების მოსასპობად იგივე მეთოდს ირჩევს - აღზრდას, რიტუალების
დაცვასა და მოვალეობის შესრულებას. სრულყოფილება კი ხანგრძლივი სწავლით მიიღწევა, რაც
მთელი სიცოცხლის მანძილზე გრძელდება.
ანალოგიურ აღზრდის მეთოდს გვთავაზობს დუნ ჯუნ-შუც (180-115 ან 177-104 წწ.),
რომელიც წინამორბედთა რადიკალიზმის ნაცვლად, ადამიანში როგორც ბოროტი, ისე კეთლი
საწყისის არსებობას აღიარებს და დუალიზმის პოზიციაზე დგება.
კონფუცი მიისწრაფვოდა იმისკენ, რომ განათლება ხელმისაწვდომი ყოფილიყო უბრალო
ხალხისთვისაც. მას უამრავი მოსწავლე და მიმდევარი ჰყავდა. კონფუცის აზრებს მისმა
მოსწავლეებმა მოუყარეს თავი კრებულში – „ლუნიუ“. ხანის ეპოქაში კონფუციანიზმი აღიარეს
ოფიციალურ სახელმწიფო იდეოლოგიად და უარყვეს სხვა ფილოსოფიური სკოლები.
კონფუციანური ეთიკის უმთავრესი პრინციპებია „ჟენ“ და „ლი“ (ჰუმანურობა და ეტიკეტი)
როგორც ვხედავთ, კონფუცის მიმდევრები ბოროტების დაძლევის გზას ზნეობრივ
სრულყოფილებაში ხედავენ, რაც ერთი შეხედვით ქრისტიანულ სწავლებას წააგავს, მაგრამ ისინი
არაფერს ამბობენ, თუ რატომაა ადამიანი ბუნებით კეთილი ან ბოროტი, ან ორივე ერთდროულად,
რა არის ამის მიზეზი, რადგან მათთვის უცნობია პიროვნული ღმერთის, როგორც შემოქმედის,
ცოდვით დაცემისა და სხვა ფუნდამენტური ცნებები. თვით სულის უკვდავების საკითხიც არა
მარტო კონფუციანელობაში, არამედ მთელ ჩინურ აზროვნებაში საკმაოდ ბუნდოვანია, თუმცა
გარდაცვლილისადმი პატივისცემის რიტუალი მეტად მნიშვნელოვან მოვლენას წარმოადგენს.
ადამიანის სრულყოფისა და ბოროტების დაძლევის გზის ძიებას კონფუციანელები ღმერთის
შეწევნას გარეშე ცდილობენ, ხოლო ამ ძიების მთელი სიმძიმე პიროვნებასა და საზოგადოებაზე
გადააქვთ. გარდა ამისა, კონფუციანელობის მიხედვით, პიროვნება დეტერმინირებულია ერთი
მხრივ, ფატალიზმით, ხოლო მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი წესრიგისა და სახელმწიფოს
ინტერესების გააბსოლუტურებით, რის გამოც ადამიანი ამ სახელმწიფოს უბრალო შემადგენელ
ნაწილადაა ქცეული32.
ტაოიზმი – ტაოიზმის ფუძემდებლად ითვლება ლეგენდარული პიროვნება სახელად
ლაოძი, რომელიც კონფუცის უფროსი თანამედროვე უნდა ყოფილიყო. ლეგენდის თანახმად, მას
72 წელი გაუტარებია დედის მუცელში და მხოლოდ ამის შემდეგ დაიბადა. ახალშობილს ჭაღარა
თმა ჰქონდა, რის გამოც შეარქვეს „ძი“, რაც ითარგმნება როგორც „ბავშვი“ ან „ მოხუცი“.
ლაოძის შეხედულებები ცნობილია წიგნიდან „ტაო ტე ძინი“, რომელიც დაახლოებით ძვ.
წ. III საუკუნეში ხდება ცნობილი. მისი ფილოსოფიის უმაღლესი კატეგორიაა ტაო, რაც აღნიშნავს
გზას, რომელიც ადამიანმა უნდა გაიაროს. ლაოძიმ ტაოს ყოველივეს წარმომშობელი არსის, ანუ
პირველსაწყისის მნიშვნელობაც შეჰმატა.
ბუდიზმი – ბუდიზმმა ჩინეთში ბუდისტი მისიონერი ბერების მეშვეობით შეაღწია.
პირველი ბუდისტური კერები პირველ საუკუნეში უკვე არსებობდა ჩინეთში, ხოლო მეოთხე
საუკუნეში ბუდიზმმა საკმაო სიძლიერეს მიაღწია. ბუდიზმი ესწრაფვის ვნებების დათრგუნვას
მედიტაციის, თანაგრძნობის და ქველმოქმედების მეშვეობით. „პაიმა-ს“ ანუ თეთრი ცხენის
მონასტერი (ქ. ლოიანგი, პროვ. ხენანი) ითვლება ჩინეთში პირველ ბუდისტურ მონასტრად.
ბუდიზმის ადრეულ ჩინურენოვან თარგმანებში ბევრი ტაოისტური ტერმინი იყო გამოყენებული.
ასევე, ორივე რელიგია მედიტაციას და თავშეკავებას ეფუძნებოდა, რის გამოც ბუდიზმს
ტაოიზმის განშტოებად მიიჩნევდნენ. ბუდიზმი და მისი წარმომადგენლობითი ელემენტები
ჩინეთის კულტურის ნაწილი გახდა.

32
ზურაბ ეკალაძე http://www.orthodoxy.ge/apologetika/religiebi/chinuri.htm
142
 2. კულტურულ-რელიგიური ტრადიციები იაპონიაში (სინტოიზმი)

იაპონია არის კონსტიტუციური მონარქიის ქვეყანა, რომელშიც იმპერატორის

ძალაუფლება ძალზედ შეზღუდულია. იაპონიის კონსტიტუციის თანახმად იმპერატორი არის
“ქვეყნისა და ერის ერთიანობის სიმბოლო”. ძალაუფლებას სახელმწიფოში ფლობს პრემიერ-
მინისტრი და პარლამენტი, ხოლო სუვერენიტეტს ფლობს იაპონელი ერი. იმპერატორი
ეფექტურად მოქმედებს როგორც სახელმწიფოს მეთაური დიპლომატიური საკითხების დროს.
იაპონიის საკონონმდებლო ორგანო არის ორპალატიანი პარლამენტი. პარლამენტი
შედგება წარმომადგენელთა პალატისგან და მრჩეველთა საბჭოსგან. წარმომადგენელთა
პალატაში მსახურობს 480 დეპუტატი, ახლად არჩეული ყოველ ოთხ წელიწადში, ხოლო
მრჩეველთა საბჭო შედგება 242 ადამიანისგან, რომლის წევრები ირჩევა ექვსი წლის ვადით. ხმის
მიცემაში და პარლამენტის არჩევაში მონაწილეობის მიღება შეუძლია 20 წელზე უფროს
ნებისმიერ ახალგაზრდას.
იაპონიის პრემიერ-მინისტრი არის ასევე მთავრობის ხელმძღვანელი. თანამდებობაზე
დანიშვნა ხორციელდება იაპონიის იმპერატორის მიერ პარლამენტის მიერ პიროვნების
დამტკიცების შემდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ ფორმალურად პრემიერ-მინისტრს ნიშნავს
იმპერატორი, კონსტიტუციის თანახმად იმპერატორმა უნდა დაამტკიცოს ნებისმიერი
პიროვნება, რომელსაც წარადგენს პარლამენტი
იაპონიას არის მსოფლიოში სიდიდთ მეორე ეკონომიკა მთლიანი შიდა პროდუქტის
მიხედვით და მესამე მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით. გარდა ამისა, იაპონია
არის ერთადერთი აზიური ქვეყანა დიდ რვიანში და გაეროს უშიშროები საბჭოს არამუდმივი
წევრი. მიუხედავად იმისა, რომ იაპონიამ ოფიციალურად უარყო ომის წარმოების
შესაძლებლობა, მას გააჩნია ძლიერი და თანამედროვე ჯარი, რომელიც გამოიყენება თავდაცვისა
და სამშვიდობო ოპერაციებისთვის. ამომავალი მზის ქვეყანა არის განვითარებული სახელმწიფო
ცხოვრებისი მაღალი სტანდარტით. იაპონელების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა არის
მსოფლიოში ყველაზე გრძელი.
შინტო - ღმერთების გზა
ზოგიერთი იაპონელისგან გაიგონებთ, რომ იაპონიაში რელიგია არ არსებობს. ალბათ,
მათ მხედველობაში ის აქვთ, რომ ხალხი არც ისე რელიგიურია (2006 და 2008 წლების
გამოკითხვების მიხედვით, მოსახლეობის მხოლოდ 40% აკუთვნებს თავს რაიმე სახის
ორგანიზებულ რელიგიურ მიმდინარეობას), რადგან ტრადიციული რელიგია იაპონიაში
ნამდვილად არსებობს და, თანაც, ორი: შინტოიზმი და ბუდიზმი. ამ უკანასკნელზე ბევრი
დაწერილა და გაუტამას ამბავიც ასე თუ ისე ყველამ იცის. აი, რაც შეეხება შინტოიზმს... ეს არის
იაპონიის იმპერატორთა დინასტიის ოფიციალური რწმენა და ქვეყნის „ტრადიციული“ რელიგია.
არადა, ზემოთ ნახსენები გამოკითხვებით ჩანს, რომ იაპონელთა მხოლოდ 3-3.9% ამბობს, რომ
იგი არის რომელიმე შინტოისტური ტაძრის ან სკოლის წევრი, თუმცა, 40% რეგულარულად
თაყვანს სცემს ღმერთებსა და წინაპრებს ტაძრებსა თუ საშინაო საკურთხევლებთან.
შინტოს ანუ კამი ნო მიჩის (神道 - ღმერთების გზა) ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით
რამდენიმე ვერსია არსებობს. პირველი ვერსიის თანახმად, იაპონიაში დასახლება თანამედროვე
ჩინეთის ტერიტორიიდან ხალხის მიგრაციის შედეგად ხდებოდა. შესაბამისად, რელიგიაც
მათივე შემოტანილია. მეორე ვერსია, თავის მხრივ, საპირისპიროს ამტკიცებს - შინტო
უშუალოდ იაპონურ არქიპელაგში წარმოიქმნა, ე.წ. „ძიომონის ეპოქაში“ (13 000 – 300 წ.წ. ჩვენს
წელთაღრიცხვამდე). უნდა აღინიშნოს, რომ შინტო, უფრო მეტად, ანიმისტური (სულისა და
სულიერების რწმენა) ტიპის რელიგიათა რიცხვს მიეკუთვნება. იაპონიაში 80 000-ზე მეტი

143
შინტოს ტაძარია. სანამ სულების თაყვანსაცემად ტაძარში შევლენ, მორწმუნეები თითებს
ისველებენ და პირს ირეცხავენ. შინტო მოისაზრება როგორც დამაკავშირებელი რგოლი იაპონიის
წარსულსა და აწმყოს შორის. მრავალი ცივილიზაცია და კულტურა, თავის განვითარების
პარალელურად, ქადაგებდა ანიმიზმს, თუმცა, შემდგომ უარი თქვა მასზე; ხოლო იაპონიაში,
სხვებისგან განსხვავებით - შინტო, როგორც ანიმისტური რწმენა - არ იქნა დავიწყებული,
არამედ, დროთა განმავლობაში, სახე იცვალა და საბოლოოდ, მთავარ სახელმწიფო რელიგიად
დამკვიდრდა.
ითვლება, რომ შინტო, როგორც იაპონიის საერთო ეროვნული რელიგია, დაახლოებით
ჩვენი წელთაღრიცხვის მეშვიდე-მერვე საუკუნეებში დამკვიდრდა. მისი გავრცელებით იაპონიის
ცენტრალური რაიონის მმართველები იყვნენ დაკავებულნი, რომელსაც იმ პერიოდში იამატოს
სახელმწიფო ეწოდებოდა. სწორედ იაპონური კუნძულების ცენტრალური მმართველობის ქვეშ
მოქცევის პროცესში დამკვიდრდა შინტოც. ამავე პერიოდში მოხდა კანონიზირება და რაც
მთავარია, წერილობით აღიბეჭდა შინტოს კანონიკურ წიგნში - ნიჰონგი ან ნიჰონ-შოკი. შედეგად,
იამატოს სახელმწიფოში გაჩნდა საკუთარი დაწესებულება (ჩვენებურად - ეკლესია), რომელიც
რელიგიურ საქმიანობას განაგებდა, ანუ ჯინგი-კანი - სიტყვასიტყვით ითარგმნება,როგორც
დაწესებულება მიწიერი და ზეციერი ღმერთების საქმეებთან დაკავშირებით. ასევე,
დამტკიცებულ იქნა რელიგიური დღესასწაულებისა და მათი აღნიშვნის წესების კანონი.
სინტოიზმში, ქრისტიანობისგან განსხვავებით, ერთიანი ეთიკური კანონი არ არსებობს. სიკეთე
და ბოროტება მასში მეტად ფარდობით ხასიათს ატარებს და მათი დაპირისპირება ბუნებრივ
მოვლენად აღიქმება. სინტოს მოძღვრების მიხედვით, თუ ადამიანის ქცევა პატივისცემას
იმსახურებს საზოგადოების მხრივ, მაშინ ის, სავარაუდოდ, სიკეთეს სჩადის. ასევე სათნოებად
მიიჩნევა გარშემო მყოფთა მიმართ თანადგომა, უფროსების პატივისცემა, საზოგადოების
წევრებთან მეგობრული ურთიერთობა და სხვა. სინტოიზმი გმობს ეგოიზმს, შეუწყნარებლობას.
ბოროტებადაა მიჩნეული ყოველივე ის, რაც არღვევს სოციალურ წესრიგს და სამყაროს
ჰარმონიას. ადამიანის სული იმთავითვე სათნო და უცოდველია, ხოლო ამქვეყნიური სამყარო –
კარგი, თუმცა სულების გავლენით, რომლებიც ადამიანთა მოდგმის სისუსტით სარგებლობენ,
ვრცელდება ბოროტება. ამრიგად, სინტოს მიხედვით, ბოროტება თავისებურ ავადმყოფობას
წარმოადგენს, რომელიც ადამიანისთვის ბუნებრივი არ არის.
სინტოიზმი როგორც სახელმწიფო რელიგია ჩამოყალიბდა დაახლოებით VII–VIII
საუკუნეებში, როდესაც ერთიანი იაპონური სახელმწიფო შეიქმნა. ახალი რელიგიის მიხედვით,
სინტოს უზენაესი ღვთაება გამოცხადდა საიმპერატორო დინასტიის წინაპრად, ხოლო სხვა
ღმერთები – იაპონიის გავლენიანი გვარების წინაპრებად. ამავე დროს შეიქმნა ქრონიკა „ძველი
ამბების ჩანაწერები“ – კოძიკი და „იაპონიის ანალები“ – ნიჰონგი. ამიერიდან სწორედ ეს წიგნები
წარმოადგენდა სინტოს მიმდევართა ძირითად კანონს.
კოძიკისა და ნიჰონგში ასახვა პოვა სინტოიზმის მითოლოგიამაც, რომელიც სამყაროს
შექმნის ამბავს მოგვითხრობს. მითის მიხედვით, თავდაპირველად იყო ქაოსი, რომელშიც ყველა
ელემენტი არეულ, უფორმო მდგომარეობაში იმყოფებოდა. მერე წარმოიშვა ცა და დედამიწა,
პირველი ღმერთები და ღვთებრივი წყვილები – და–ძმები, რომლებიც ბუნებრივ მოვლენებს
განასახიერებდნენ. უკანასკნელი წყვილი, იძანაგი და იძანამი, დაქორწინდენენ. მათგან
წარმოიშვა იაპონიის კუნძულები და მრავალი კამი. იძანამიმ შვა ცეცხლის ღმერთი, რის შემდეგაც
გარდაიცვალა და წყვდიადის ქვეყანაში გაემგზავრა. დამწუხრებულმა იძანაგიმ მოკლა ცეცხლის
ღმერთი, რომლის სისხლისგან მრავალი კამი წარმოიშვა, და მეუღლის კვალს გაუყვა, რათა ის
ამქვეყნად დაებრუნებინა, მაგრამ როცა გახრწნილი ნახა, ბნელეთიდან გამოიქცა. ქმრის გაქცევით
განრისხებულმა იძანამიმ ფიცი დადო, რომ დღეში ათას ადამიანს მოკლავდა, რის პასუხადაც
იძანაგიმ მშობიარეებისთვის ყოველდღე ათას ხუთასი ქოხის აგება დაიწყო.

144
 ეს მითი თვალსაჩინოდ გადმოსცემს სინტოს წარმოდგენას სიკვდილ-სიცოცხლის შესახებ,
კერძოდ, იმას, რომ ღმერთებიც კი მოკვდავნი არიან და აზრი არ აქვს გარდაცვლილთა საიქიოდან
დაბრუნებას, თუმცა სულიერი გარდასახვის წყალობით სიცოცხლე ყოველთვის ამარცხებს
სიკვდილს.
იძანაგისა და იძანამის მითში უკვე არიან მოხსენიებულნი ადამიანები. ამრიგად, სინტოს
მითოლოგია ადამიანთა მოდგმის წარმოშობას იაპონიის კუნძულების გაჩენის თანადროულად
განიხილავს, თუმცა კონკრეტულად ადამიანის შესაქმის აქტის შესახებ სინტოიზმი არაფერს
გვეუბნება. ეს იმით აიხსნება, რომ სინტო განსაკუთრებულ ზღვარს არ ავლებს ადამიანსა და
კამის შორის.
ბნელეთიდან დაბრუნების შემდეგ იძანაგი მდინარის წყალში განიბანა. განბანის დროს
მისი სხეულიდან ჩამოსული წყლის წვეთებისგან მრავალი კამი იშვა. მაგალითად, მარცხენა
თვალიდან ჩამოსული წვეთებისგან იშვა მზის ქალღმერთი – ამატერასუ, ხოლო ცხვირიდან
ჩამოსული წვეთებისგან – სუსანოო, ქარისა და ქარიშხლის ღმერთი. ერთხელ სუსანოო ეწვია დას
და გაანაწყენა. ამატერასუ თავის ციურ გამოქვაბულში ჩაიკეტა, რის გამოც სამყარო წყვდიადმა
მოიცვა. მითის მიხედვით, ღმერთებმა მზის ქალღმერთი ჩიტების ჭიკჭიკით, სიმღერითა და
ხმამაღალი სიცილით გამოიტყუეს გამოქვაბულიდან, რის შემდეგაც სამყაროში ისევ სინათლემ
დაისადგურა.
ამატერასუს დაბრუნების შემდეგ იაპონურ მითებში აღწერილია მხოლოდ ცალკეული
ისტორიები, რომლებსაც ერთმანეთთან არაფერი აკავშირებს. ისინი მოგვითხრობენ კამების
ერთმანეთთან ბრძოლის ამბავს იაპონიის კუნძულების ხელში ჩასაგდებად. ერთ-ერთი მითი
გვიყვება, როგორ ჩამოვიდა მიწაზე ამატერასუს შვილიშვილი ნინიგი, რომელსაც მთელი
იაპონიის მმართველობის ხელში ჩაგდება სურდა. მას ხუთი ღვთაება ახლდა თან, რომლებმაც
იაპონიის ხუთ არისტოკრატულ გვარს დაუდეს სათავე. მეორე მითის მიხედვით, ნინიგის
შთამომავალმა ძიმუმ კუნძულ კიუსიუდან კუნძულ ჰონსიუზე გაილაშქრა და მთელი ქვეყანა
გააერთიანა, რის შედეგადაც წარმოიშვა იაპონიის იმპერია, ხოლო თავად ძიმუ პირველი
იმპერატორი გახდა. მითი იმითაა ორიგინალური, რომ მასში დასახელებულია ამ მოვლენის
თარიღი, კერძოდ, ძვ. წ. 660 წელი. თუმცა, მეცნიერთა აზრით, მოვლენა (იაპონიის სახელმწიფოს
შექმნა), რომელიც მითშია აღწერილი, ახ. წ. III საუკუნეს უნდა განეკუთვნებოდეს. სწორედ ამ
ისტორიას ეყრდნობა თეზისი საიმპერატორო გვარის ღვთაებრივი წარმომავლობის შესახებ.
იმპერიის დაარსების დღე ყოველი წლის 11 თებერვალს აღინიშნება იაპონიაში.
საიმპერატორო დინასტიის ღვთაებრიობიდან გამომდინარე, წარმოიშვა იაპონელი ერის
რჩეულობის იდეაც. ტრადიციისამებრ, კამი განაგრძობს არსებობას იმპერატორებში, საიდანაც
გამომდინარეობს თეორია, რომ ქვეყანა ღვთაებრივი ნების წყალობით იმართება. ამ იდეამ კიდევ
უფრო რადიკალური ელფერი მიიღო შუა საუკუნეებში, როდესაც იმპერატორი ქალღმერთ
ამატერასუს ცოცხალ გარდასახვად აღიარეს, რაც მისადმი ღმერთების მსგავს თაყვანისცემას
მოითხოვდა. იაპონია მიიჩნეოდა ოჯახ-სახელმწიფოდ, სადაც ქვეშევრდომებს იმგვარი
პატივისცემა უნდა გამოეხატათ იმპერატორისადმი, როგორიც შვილს – მამისადმი, ხოლო
იმპერატორი მამობრივი სიყვარულით უნდა ყოფილიყო გამსჭვალულიყო თითოეული
ქვეშევრდომის მიმართ.
იაპონიაში იმპერატორთა ხელისუფლება დიდი ხნის განმავლობაში ნომინალური იყო,
რაც გაუთავებელი ფეოდალური შინაომების შედეგი გახლდათ, თუმცა 1868 წელს იმპერატორის
ძალაუფლება ისევ აღდგა. ამას მოჰყვა ქვეყნის მმართველის ცოცხალ ღმერთად აღიარება, ხოლო
სინტოიზმი სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა. მიუხედავად იმისა, რომ სულ რაღაც ოც
წელიწადში, იაპონიის კონსტიტუციით, აღიარებულ იქნა რწმენის თავისუფლება, სინტოიზმმა
მაინც შეინარჩუნა ოფიციალური რელიგიის სტატუსი.

145
 სახელმწიფო სტატუსი სინტომ II მსოფლიო ომში იაპონიის დამარცხების შემდეგ დაკარგა,
როდესაც ამერიკული საოკუპაციო ხელისუფლების ზეწოლით იაპონიამ ახალი კონსტიტუცია
მიიღო. ამ კონსტიტუციის მიხედვით, იმპერატორი აღარ ითვლებოდა ცოცხალ ღვთაებად და
უმაღლეს ქურუმად. ის მხოლოდ თავისი ერის ერთიანობის სიმბოლოდ იქცა.
სინტოისტური კულტის საფუძველს წარმოადგენს კამის თაყვანისცემა. ამისთვის
ტარდება რიტუალები, რომელთა დანიშნულებაა მორწმუნესა და კამის შორის კავშირის
დამყარება. იაპონელთა აზრით, კამის გულის მონადირება შეიძლება, თუ მას სიამოვნებას
მივანიჭებთ. რიტუალთა სისტემა სინტოიზმში დაწვრილებითაა გაწერილი. ის ითვალისწინებს
როგორც ტაძარში კოლექტიურ ლოცვას, ისე ინდივიდუალურ ლოცვასაც შინ. სინტო ოთხ
ძირითად რიტუალს მოიცავს – განწმენდას, მსხვერპლშეწირვას, ლოცვას და სიმბოლურ სუფრას
(ტრაპეზს).
განწმენდის დროს სინტოისტები იყენებენ ჭურჭელს, სუფთა წყალს და ხის ჩამჩას.
მორწმუნე ჯერ ხელებს იბანს, მერე – პირს, მერე კი რეცხავს ჩამჩის ტარს, რათა მომდევნო
მლოცველს სუფთა დაუტოვოს. არსებობს მასობრივი განწმენდის რიტუალიც, როდესაც
მღვდელმსახური მორწმუნეებს მარილიან წყალს აპკურებს.
მსხვერპლშეწირვა: მორწმუნემ საჩუქრები უნდა მიართვას კამის და ამით დაამტკიცოს
მისდამი ერთგულება. ძღვენი შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს, მაგრამ აუცილებლად ან
უბრალო ნივთები, ან საკვები. ტაძარში ლოცვის დროს კამის ძღვენს ალაგებენ თეფშებსა და
ლანგრებზე, რომლებიც სპეციალურ მაგიდებზე აწყვია. ეს ძღვენი მღვდელმსახურს მიაქვს.
საკვებიდან ყველაზე გავრცელებულია წყაროს წყლის, საკეს (არყის მსგავსი სასმელი),
გაწმენდილი ბრინჯის, ბრინჯის კვერების, იშვიათად – თევზის შეწირვა. შესაწირავი ნივთები
შეიძლება იყოს მონეტები, რომლებსაც ტაძარში გამოყოფილ სპეციალურ ყუთებში ყრიან. დიდ
ფულად შესაწირავს მლოცველები ქაღალდში ახვევენ და ტაძრის ქურუმს აძლევენ. კამის,
რომელიც ხელოსნობის რომელიმე დარგს მფარველობს, შეიძლება შესწირონ ამ დარგის ნაწარმიც,
მაგ., თიხის ჭურჭელი, ტილო და სხვა. იაპონიაში ძალიან გავრცელებულია ღვთაებისთვის
მცენარეების ან მათი ტოტების მირთმევა. მირთმეულ ძღვენს ქურუმები აგროვებენ და
სხვადასხვანაირად იყენებენ. მცენარეებთა და შეწირული ნივთებით ტაძარს რთავენ. საკვების
ნაწილი შესაძლოა თავად მიირთვან ან რელიგიური ტრაპეზისთვის გამოიყენონ.
სინტოიზმში ქურუმს, რომელიც ადამიანსა და კამის შორის შუამავლად გვევლინება,
ნორიტოს უწოდებენ. ნორიტო უძღვება ლოცვებს, რომლებიც ღირსშესანიშნავ და
სადღესასწაულო დღეებში სრულდება. რიტუალური ცერემონია შესაძლოა ჩატარდეს იმ
შემთხვევაშიც, თუ მორწმუნე მას სპეციალურად შეუკვეთავს. მაგ., როდესაც ადამიანი სარისკო
საქმეს (ბიზნესს) იწყებს ან, პირიქით, კარგად დაასრულებს ამ საქმეს. შეიძლება ასევე
რიტუალური ლოცვის შეკვეთა შვილის გაჩენის, მისი სკოლაში წასვლის, უნივერსიტეტის
დამთავრების ან რაიმე სხვა მნიშვნელოვანი მოვლენის აღსანიშნავად. ნორიტო ხოტბას ასხამს
ღვთაებას, რომელსაც ეძღვნება ეს რიტუალი, შემდეგ ჩამოთვლის ყველა დამსწრეს და აღწერს,
რისთვის შეიკრიბნენ ისინი, დაბოლოს, კამის სთხოვს, შეუსრულოს მათ თხოვნა.
მეოთხე მნიშვნელოვანი რიტუალი, რომელსაც სინტოისტები ასრულებენ, არის ნაორაი,
რაც რელიგიურ ნადიმს გულისხმობს. ეს არის მრევლის საერთო ტრაპეზი, რომელზეც
ღვთაებისადმი შეწირული ძღვენის ნაწილს მიირთმევენ, რაც სიმბოლურად კამისთან ერთად
პურობას განასახიერებს.
იაპონიაში მეტად გავრცელებულია სახლში პატარა სამლოცველოს მოწყობა. ასეთი
სამლოცველოსთვის უმეტესად ბინის რომელიმე კუთხეს გამოყოფენ. ამ კუთხეში ეწყობა
საკურთხეველი, რომელსაც კამიდანას ეძახიან. კამიდანა ირთვება ფიჭვის ან წმინდა ხის – საკაკის
ტოტებით. თუ შესაძლებელია, კამიდანას პირდაპირ ათავსებენ სარკეს. ამ საკურთხეველს

146
ამკობენ ტაძარშია ნაყიდი თილისმებით ან ფირფიტებით, რომლებზეც ღვთაებათა სახელები
წერია.
სინტო არ ითხოვს მორწმუნეებისგან ტაძარში ხშირად სიარულს. საკმარისია ლოცვაზე
დასწრება მხოლოდ დიდი რელიგიური დღესასწაულების დროს. დანარჩენ დღეებში ადამიანს
შეუძლია ილოცოს შინ. ლოცვა კამიდანას წინ აღესრულება. რიტუალის აღსრულებამდე კამიდანა
კარგად იწმინდება, მასთან იდგმება ხის ტოტები და საკე. გარდაცვლილთა მოხსენიების დროს
შეიძლება საკურთხეველზე მათი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პირადი ნივთებიც მოათავსონ,
მაგ., უნივერსიტეტის დიპლომი, ცნობა სამსახურში დაწინაურების შესახებ და სხვა.
რიტუალური განწმენდის (სახისა და ხელების განბანის) შემდეგ მლოცველი დგება კამიდანას
პირდაპირ და რელიგიურ რიტუალს აღასრულებს: ერთი მოკლე თავის დაკვრით ესალმება კამის,
მერე ორჯერ ხანგრძლივად უკრავს თავს, ბოლოს კი ტაშს უკრავს, რათა კამის ყურადღება
მიიქციოს. რიტუალი გრძელდება ჩუმი ლოცვით, რომლის შემდეგაც მლოცველი კიდევ ერთხელ
იდრეკს თავს კამიდანას წინაშე. ამ რიტუალის დასრულების შემდეგ ოჯახი ნადიმს მართავს.
სინტოიზმი თავისი ისტორიის განმავლობაში სხვადასხვა რელიგიის გავლენას
განიცდიდა. კონფუციანელობა, დაოსიზმი, ძველი იაპონური კერპთაყვანისმცემლობა – ეს ის
კულტებია, რომელთა ელემენტებიც უხვად გვხდება ამ რელიგიაში. მაგრამ განსაკუთრებული
ურთიერთობა სინტოიზმსა და ბუდიზმს შორის ჩამოყალიბდა. ვინაიდან ბუდიზმი ძალზე
პოპულარული იყო იაპონურ არისტოკრატიაში, ყველაფერი გაკეთდა იმისთვის, რომ ამ ორ
რელიგიას შორის კონფლიქტი არ ყოფილიყო: კამები ბუდიზმის მფარველებად გამოცხადდნენ,
მოგვიანებით ზოგიერთი კამი ბუდისტურ წმინდანებთან გაიგივდა, ხოლო საბოლოოდ შეიქმნა
დოქტრინა, რომლის მიხედვითაც კამებს, ისევე როგორც ადამიანებს, ხსნა სჭირდებათ, რომელიც
ბუდისტური რელიგიური კანონებით მიიღწევა.
სინტოისტური ტაძრების ტერიტორიაზე ბუდისტური სამლოცველოების აშენებაც
დაიწყეს, სადაც ამ რელიგიისთვის დამახასიათებელ რიტუალებს ასრულებდნენ. მე-9
საუკუნიდან, როდესაც ბუდიზმი იაპონიის სახელმწიფო რელიგია გახდა, სინტოს ტაძრებში
ბუდასა და ბოდჰისატვების გამოსახულებებიც გაჩნდა. წარმოიშვა ახალი რელიგიური
დღესასწაულები. ბუდიზმის დიდი გავლენა განიცადა სინტოისტურმა საკულტო
არქიტექტურამაც.
რწმენის თვალსაზრისით, ბუდიზმის გავლენა იმით გამოვლინდა, რომ სინტოიზმში
წარმოიშვა ახალი კონცეფცია, რომელიც მოიაზრებდა განწმენდის გზით კამისთან ჰარმონიის
მიღწევას. განწმენდა გულისხმობდა ყოველივე ზედმეტის, უცხოს მოშორებას, ყოველივე იმის
მოშორებას, რაც ადამიანს ხელს უშლის, დაინახოს სამყარო ისეთი, როგორიცაა ის
სინამდვილეში. ადამიანის განწმენდილი გული სარკესავით აირეკლავს სამყაროს ყველა მისი
გამოვლინებით და კამის გულად გადაიქცევა. ღვთაებრივი გულის მქონე ადამიანი სამყაროსა და
ღმერთებთან ჰარმონიაში ცხოვრობს, ხოლო ქვეყანა, რომლის საზოგადოებაც მიისწრაფვის
განწმენდისკენ, კეთილდღეობას აღწევს.
მიიჩნევა, რომ კანონიკური ნიჰონგის (სიტყვა-სიტყვით: იაპონიის ქრონიკები) შექმნის
ინიციატორი იყო იმპერატორი ქალი გემმეი, 720 წელს. ნიჰონგი წმინდა წერილის მსგავს,
შინტოს კანონიკურ წიგნს წარმოადგენს. ცხადია, წიგნის შედგენისას, მთავრობისა და მისი
ღვთიური წარმომავლობის ხაზგასასმელად, მითოლოგია სპეციალურად ჩასწორდა. შინტოიზმის
თანახმად, ადამიანი დასაბამს იღებს სულისაგან, ძლიერი ღმერთისაგან (კამი). ასეთი სულები
და ღმერთები მრავალია. მათ შორის უპირველესია მზის ქალღმერთი ამატერასუ. გარკვეულ
პირობებში გარდაცვლილის სული შეიძლება კამით გაიქცეს. თავის მხრივ კი, კამის შეუძლია
განსახიერდეს რიტუალურ საგნებში; მაგ., მახვილში, სარკეში, ღვთაების ფიგურაში, ფირფიტაში,
რომელსაც ღვთაების სახელი აწერია; ამგვარი საგანი (სინტაი) თაყვანისცემის ობიექტი ხდება.
სამყარო კამის ქმნილებაა, ხოლო ეს ქმნილებანი მასში ვლინდება: ყველაფერი წმიდაა, რადგან
147
სულიერია, თვით საგნები თუ მათი მდებარეობის ადგილი. ადამიანიც მხოლოდ
საფეხურებრივად განსხვავდება კამისაგან. სიცოცხლე და მის შესანარჩუნებლად მოქმედი ყველა
ინსტინქტი დადებითია. მხოლოდ სიკვდილი და ყოველივე, რასაც მისკენ მივყავართ, არის
უარყოფითი და ცუდი. ადამიანი არსებითად კეთილია 33 და ზნეობრივი კოდექსის
დაუხმარებლად გრძნობს, თუ რა არის სწორი (მაგოკორო). თუმცა ადამიანმა მრავალი გზით
შეიძლება დაკარგოს სიწმინდე ბილწ საგნებთან, სიკვდილთან, ავადმყოფობასთან კონტაქტში
შესვლით ან საკუთარი ეგოიზმის მიზეზით. რიტუალური განწმედა განბანვისა და გულის
განწმედის (ალტრუიზმი) მეშვეობით ღმრთაებრივთან შეხვედრის პირობაა.
947 წელს შეადგინეს კანონთა კრებული - ენგიშიკი, რომელიც ასევე კანონიკური წიგნია.
მასში განმარტებულია შინტოისტური რიტუალებისა და ლოცვების ჩატარების წესი და
თანმიმდევრობა; ასევე ჩამოთვლილია ღმერთების რაოდენობა და სახელმწიფო ტაძართა სია.
ენგიშიკის მონაცემებში ტაძრები სამ შტოდ იყოფა: იმპერატორთა შვიდი დინასტიური ტაძარი;
სახელმწიფოს ისტორიისა და კულტურისათვის უმნიშვნელოვანესი შვიდი ტაძარი და ბოლოს,
ყველაზე გავლენიანი ოჯახური კლანების კუთვნილი რვა ტაძარი. შინტოისტური კულტი 4
ელემენტს შეიცავს - განწმენდა (ჰარაი), მსვერპლშეწირვა (სინსეი), მოკლე ლოცვა (ნორიტო) და
ზეთით კურთხევა (ნაორაი). V-VI სს-იდან შინტოისტურ ტაძრებს მთლიანად საიმპერატორო
კარი განაგებდა.
1867-68 წლების რევოლუციის შემდეგ 1945 წლამდე შინტოიზმის ბუდიზმთან ერთად
მფარველობდა იმპერატორი და მთავრობა. II მსოფლიო ომში (1939-45 წლები) იაპონიის
დამარცხების შემდეგ შინტოიზმის პრესტიჟი დაეცა.
1945 წლის დეკემბერში შინტოისტური ტაძარი სახელმწიფოს გამოეყო, შინტოისტური
ლიტერატურის ნაწილი აკრძალეს, სამღვდელოებამ დაკარგა თავისი ძველი ოფიციალური
სტატუსი. 1946 წლის 1 იანვარს იაპონიის იმპერატორმა საჯაროდ უარყო თავისი „ღვთაებრივი“
წარმოშობა. მაგრამ შემდგომ შინტოიზმი თანდათანობით მომძლავრდა.
1966 წლის დეკემბერში მთავრობის გადაწყვეტილებით აღადგინეს ეროვნული
დღესასწაული „იმპერიის დაარსების დღე“ - კიგენსეცუ. შინტოისტური ტრადიციით, ამ დღეს ძვ.
წ. 660 ტახტზე ავიდა იმპერატორი ძიმუ.
მე-7-8 საუკუნეებში უკვე შემოაღწია ბუდიზმმა ჩინეთიდან და კორეიდან იაპონიაში,
რასაც არისტოკრატია მოწონებით შეხვდა. თუმცა, საიმპერატორო დინასტიას არ სურდა უცხო
რელიგიის გადმოღების შედეგად არასაჭირო კონფლიქტების გამოწვევა. ამიტომ ყველაფერი
გაკეთდა რელიგიათაშორისი დაპირისპირების თავიდან ასაცილებლად. ამგვარად, მოხდა ორი
რელიგიის სახეცვლილება და გაერთიანება. მაგალითად, შინტოისტური კამები (ღმერთები)
ბუდიზმის მფარველებად იქცნენ, ანუ, ვითომდა „არ იყვნენ წინააღმდეგნი“; რაც, თავის მხრივ,
საკმაოდ ეშმაკური ნაბიჯი იყო, ვინაიდან ამგვარი ფორმულირებითაც, კამები უფრო მაღალ
საფეხურზე იმყოფებოდნენ. ამას მოჰყვა ის, რომ ზოგიერთ კამის უკვე ბუდისტურ ღვთაებებთან
აიგივებდნენ. საბოლოო ჯამში, ორი რელიგიის გაერთიანებამ იმ სტადიამდე მიაღწია, რომ
საჭირო გახდა კანონის მიღება - კამები, ისევე როგორც ადამიანები, გარდაქმნის ციკლში
იმყოფებიან და გადარჩენას საჭიროებენ, ხოლო გადარჩენა ბუდისტურ კანონებში მდგომარეობს.

33
იაპონელი ხალხისა და დიპლომატიისა ერთგვარ თავდაბლობად შეიძლება ჩავთვალოთ ის ფაქტი, რომ ქალაქ
ჰიროსიმას მოსახლეობამ გაუგზავნა ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტს, ბარაკ ობამას, დაპატიჟება
კაცობრიობის ისტორიაში პირველი ატომური აფეთქების ადგილზე. ოფიციალური მისაწვევი გაიგზავნა ბარაკ ობამას
სახელზე ამერიკის საელჩოში იაპონიაში. ჰიროსიმის მთავრობამ დაპატიჯა ობამა 12-14 ნოემბერს, როდესაც ქალაქში
ტარდებოდა ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატების შეხვედრა. ამ შეხვედრაზე ასევე დაპატიჟებული იყო
საბჭოთა კავშირის ერთადერთი პრეზიდენტი მიხეილ გორბაჩოვი და ტიბეტის სულიერი ლიდერი დალაი-ლამა.
აღსანიშნავია, რომ სწორედ ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ჩამოაგდო ჰიროსიმაში ატომური ბომბი 1945 წელს.
148
 ბუდიზმმა კიდევ უფრო ძლიერ გავლენას მიაღწია ჩვენი წელთაღრიცხვის მეცრე
საუკუნეში. საქმე იქამდე მივიდა, რომ შინტოისტური ტაძრების ტერიტორიაზე ბუდისტური
ეკლესიები შენდებოდა. შინტოისტურ სალოცავებში ბუდისტური ლოცვები იკითხებოდა.
შედეგად, მეცხრე საუკუნეში, ბუდიზმმა შინტოიზმს სახელმწიფო რელიგიის სტატუსი
ჩამოართვა. გაჩნდა ახალი დღესასწაულები და რიტუალები; ტაძრები ახალი არქიტექტურული
წესებით შენდებოდა და რაც მთავარია, გაჩნდა სრულიად ახალი შინტო-ბუდისტური
სწავლებები: სანნო-შინტო, რიობუ-შინტო. შინტოისტური კამები აღიქმებოდნენ, როგორც ბუდას
ერთგვარი გამოვლინება, რომელიც მთელს სამყაროს მოიცავს. ამგვარად, შეიქმნა სრულიად
საპირისპირო სურათი - ამჯერად უკვე ბუდა გამოდიოდა პირველ პლანზე, ანუ კამებზე მაღლა
იდგა.
მეცნიერების აზრით, ერთი რელიგიის მიერ მეორის ჩანაცვლების ზემოაღნიშნული
პროცესი შინტოსა და ბუდიზმის უკიდურესი მსგავსების გამო გახდა შესაძლებელი. ამ ორი
რელიგიის მსგავსებით აიხსნება ის უნიკალური მოვლენაც, რომ ბუდიზმის აღზევების შემდეგ,
ამჯერად უკვე საპირისპირო პროცესი დაიწყო, ანუ ბუდიზმის შინტოიზმით ჩანაცვლება. ამგვარ
მოსაზრებას ამყარებს ის ფაქტიც, რომ არსად მსოფლიოში ერთი რელიგიის მიერ მეორის
ჩანაცვლებას ასე უმტკივნეულოდ არ ჩაუვლია. სწორედ ამ მიზეზით, დღესდღეობით, ჭარბობს
ჰიპოთეზა იმის შესახებ, რომ თავდაპირველად, გადმოსახლებულების მიერ იაპონიაში
შეტანილი შინტო ბუდიზმის განშტოებას წარმოადგენს.
თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ამ პროცესს ბოლომდე უმტკივნეულოდ მაინც არ ჩაუვლია.
შინტოიზმის ყველა მიმდევარი ასე მარტივად არ შეგუებია მათი რელიგიის დაქვემდებარებულ
პოზიციას. 13-ე საუკუნეში იქმნებოდა მთელი რიგი მოძრაობები, რომელთა მიზანი შინტოს
პირველობის უზრუნველყოფა იყო. ამგვარი მოძრაობის თვალსაჩინო მაგალითია „კანემოტო
იოშინდა“ (რაც ითარგმნება, როგორც კამი - უმთავრესია, ბუდა - მეორეხარისხოვანი). სწორედ
მათი ძალისხმევის შედეგად, ე.წ. „მეიჯის რესტავრაციის“ ეპოქაში, შინტომ საბოლოოდ
დაიბრუნა სახელმწიფო რელიგიის სტატუსი და გამოეყო ბუდიზმს.
ბუდიზმი არის იაპონიის ყველაზე გავრცელებული რელიგია, რომლის მიმდევარია
იაპონიის მოსახლეობის უმრავლესობა. იაპონური ბუდიზმი არაერთგვაროვანია –
ათასნახევრიანი ისტორიის განმავლობაში იაპონიაში შეიქმნა მრავალი ბუდიტური სკოლა და
მიმდევრობა. ზოგი მათგანი ორიენტირებულია ფილოსოფიაზე, ზოგი კულტურაზე, ზოგი
მედიტაციაზე, ზოგი რიტუალზე და ზოგიც მანტრების კითხვაზე. ბუდიზმის სხვადასხვა სკოლა
პოპულარულია იაპონელთა სხვადასხვა შრეში – მეცნიერებში, სამურაებში, ჩვეულებრივ
ხალხში 34. სკოლები ურთიერთობენ ერთმანეთთან, თუმცა ისტორიაში იყო მომენტები, როდესაც
ბუდიზმის სხვადასხვა სკოლა ეომებოდა ერთმანეთს. ზოგი ბუდისტური სკოლა შეერწყა სხვას,
ზოგიც კი გადარჩა მხოლოდ მცირე ტაძრებში. მიუხედავად იმისა, რომ იაპონური სკოლები
წარმოიშვა კორეის, ინდოეთისა და ჩინეთის სკოლების საფუძვლებზე, იაპონიის კუნძულოვანი
მდგომარეობის გამო მათ სულ სხვა გზა განვლეს. ზოგი სკოლა კი დარჩა მხოლოდ იაპონიაში და
გაქრა ინდოეთსა თუ ჩინეთში.
თანამედროვე იაპონიაში გამოყოფენ 13 ძირითად სკოლას და 56 ქვესკოლას. ეს სია
შეიქმნა XIX საუკუნის ბოლოს (მეიძის ეპოქა). ტენდაი-სიუ (იაპონ. 天台宗) — რთული სკოლა,
რომლის სახელი ითარგმნება როგორც „ცათა ბურჯი”, დიდი დროის განმავლობაში იყო სამეფო
კარის რელიგია და მონაწილეობდა მრავალ სამხედრო შეტაკებაში. შეიცავს მრავალი სხვა
სკოლისა და ტანტრის ელემენტებს.

149
 3. კულტურულ-რელიგიური ტრადიცია ინდოეთში

ინდოეთი მრავალფეროვანი ქვეყანაა, სადაც ცხოვრობს სოციალურ-ეკონომიკური

განვითარების სხადასხვა საფეხურზე მდგომი სხვადასხვა ენაზე მოლაპარაკე რამდენიმე ასეული
ერი და ტომი, ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულია ინდ-განგის დაბლობი და სამხრეთი
სანაპირო ზოლი.მიუხედავად მრავალი მილიონიანი ქალაქისა ,ურბანიზაციის დონე დაბალია.
ინდოევროპული (ჰინდუსტანელები, ბენგალელები,და ა.შ.) დრავიდული (ტამილები,
მალაიელები და ა.შ.) ავსტრონიზიული და სინო-ტიბეტური ოჯახის წარმომადგენლები. გასული
საუკუნის მეორე ნახევრიდან ქვეყანაში მიმდინარეობს ოჯახური დაგეგმარების სპეციალური
პროგრამა. ინდოეთის მოსახლეობა რელიგიური კუთვნილების მიხედვით: ინდუიზმი - 83 %,
ისლამი - 11 %, ქრისტიანობა - 2,6 %, სიქიზმი - 1,9 %, ბუდიზმი - 0,7 %. 35
ინდოეთის კულტურაში არის მრავალი ისტორიული ეპოქა, რომელიც შეიცავს
ტრადიციებს და იდეებს, დამპყრობლებს და ემიგრანტებს, აქ არის შემორჩენილი
ათასწლეულებიანი ისტორიული ძეგლები.
ინდოეთში ჩამოყალიბდა უამრავი რელიგია, მათ შორის ისეთები,
როგორებიცაა ინდუიზმი, ჯაინიზმი, ბუდიზმი, და სიქხიზმი. მეათე საუკუნიდან მოყოლებულ
შემოტევებმა დიდი ზიანი მიაყენეს ინდოეთის კულტურას სპარსებმა, არაბებმა და თურქებმა.
ინდუსთა ღმერთების მითოლოგია — ერთ–ერთი უმდიდრესი მითოლოგია მსოფლიოში.
რთული ბუნება ისეთი დიდი ღმერთებისა, როგორიცაა შემოქმედი ბრაჰმა, მხსნელი ვიშნუ და
გამანადგურებელი შივა. შემოქმედებით, თავგადასავლებითა და რომანტიკით აღსავსე
მრავალ მითშია გათამაშებული. ამ მითებში თავად ინდუიზმის დახვეწილი და
კეთილშობილური სულია განსახიერებული. ღმერთებს მრავალი ინდური ტექსტი ასხამს
ხოტბას და ზოგი მათგანი, მაგალითად, რიგ ვედა, ძალზე გრძელია. ეს ტექსტი, ახ.წ. XIX
საუკუნის ბოლოდან "შრი ბჰაგავატა პურანა", იმ ვედების ბოლოდროინდელი ვერსიაა, რომლებიც
საუკუნეების განმავლობაში იწერებოდა. არამცთუ, ინდოეთში, არამედ მთელ მსოფლიოში, ჯერ
ვერავინ შეძლო გაეცა დამაკმაყოფილებლი პასუხი კითხვაზე - რა არის ჰინდუიზმი? ამ სიძნელეს
ჯერ კიდევ ინგლისელები წააწყდნენ, როცა ინდოეთი მათი კოლონიური იმპერიის ნაწილი იყო
და ინგლისელებისათვის ამ პრობლემას მხოლოდ თეორიული მნიშვნელობა არ ქონდა. ყოველ ათ
წელიწადში მოსახლეობის აღწერის დროს, როდესაც წამოიჭრებოდა საკითხი, თუ რომელ
სარწმუნოებას ეკუთვნოდა ესა თუ ის ინდოელი, ადმინისტრაციამ არ იცოდა, რომელი ინდოელი
ჩაეწერათ გრაფაში „ჰინდუ“. ბრიტანეთის სამართალწამოებას თავი მოქონდა იმით, რომ პატივს
სცემდა ჰინდუებისა და მუსლიმანების ტრადიციულ სარწმუნოებრივ უფლებებს, მაგრამ ამავე
დროს დროს საჭირო გახდა მათშორის მკვეთრი ზღვრის გავლება. კოლონისტური არმიიის
ცალკეული ნაწილები რელიგიური ნიშანთვისებების მიხედვით იყოფოდნენ, რადგან ჰინდუთა
კასტური კანონები ყოფა - ცხოვრების მრავალ სფეროს ეხებოდა (მაგალითად - საკვების მიღება და
ა.შ.), ამრიგად, ათეული წლების მანძილზე ინდოლოგიურ ლიტერატურაში ამ საკითხზე
დაუსრულებელი კამათია და ძალიან ხშირად, სრულიად საპირისპირო აზრიც გამოთქმება.
შემთხვევითი როდია, რომ უკანსკნელ წლებში, მეცნიერთა უმრავლესობა იმ მისაზრებას
იზიარებს, რომ ჰიდუიზმის ზუსტი განსაზღვრა შეუძლებელია და ამიტომაც, ცნება „ჰინდუ“
შესაძლებელია, მხოლოდ მიახლოებით განიმარტოს.
ჰინდუიზმი, როგორც რელიგია, არსებითად „ინდოეთით შემოიფარგლება, ანუ - ის მის
საზღვრებში ჩაიკეტა (გამონაკლისია ტრინიდადი და ტობაგოს რესპუბლიკა, სადაც მოსახლეობის
22% არის ინდუიზმის მიმდევარი, სურინამის რესპუბლიკა - 20%) არავინ დაობს ჰინდუიზმის
გასაცარ შემწყნარებლობაზე, თუმცა ესეც იმდენად მართალია, რამდენადაც საუბარია საერთო

150
რელიგიურ კონცეფციაზე. ჰინდუიზმი, როგორც ავღნიშნეთ, არა მარტო რელიგიაა, არემედ
ინდოეთის თანამედროვე სოციალური ორგანიზაციაა., რომელმაც თავისი მიმდევრაები
დაანაწევრა მრავალრიცხოვან ჯგუფებად, კასტებად და ქვეკასტებად. ჰინდუიზმი კრძალავს
გადასვლას ერთი კასტიდან მეორეში. წმიდათა - წმიდად არის გამოცხადებული სხვა ათასგვარი
შეზღუდვა და აკრძალვები, საზოგადოებრივი“ ოჯახური თუ ინდივიდუალური ყოფა-ცხოვრების
ადათწესი, მისი ასპექტი. ამ საკითხებში შემწყნარელობის თაობაზე, ორთოდოქს ჰინდუსთან
ლაპარაკი სრულიუად ზედმეტია.
დღემდე ინდოეთის ცხოვრებასა და კულტურაში, ის მეტად მნიშვნელოვანია,
განსაკუთრებით სოფლად, სადაც ინდოეთის მოსახლეობის მეოთხედი ცხოვრობს (ცხადია დღეს
ეს სურათი გარკვეულ წილად შეიცვალა მთ ნ. კ.) მაგრამ ჯერჯერობით, რელიგიის როლი, მათ
შორის ჰინდუიზმის, მეტად მნივნელოვანია. მართლა, ინდოეთის დიდი ქალაქები სულ უფრო და
უფრო თავისუფლდებიან რელიგიური შეზღუდვებისაგან, მაგრამ სოფლებში, სადაც ხალხი
განსაკუთრებით გაუნათლებელია, ჰინდუიზმი მთელი სისასვსით განაგრძობს არსებობას. ახალი
იდეები ძალიან ძნელად იკაფავენ გზას ინდოეთში. ზღუდეები კი, რომლებიც ჰინდუიზმმა
აღმართა თავისი მიმდევრების სოფლური დასახლებების გარშემო, ჯერ კიდევ მტიკიცე და
მაღალია.
წეს - ჩვეულებებიდან ცოდნისაკენ, ცოდნიდან მოქმედებისაკენ, მოქმედებიდან
ერთგულებისაკენ, ერთგულებიდან განთავისუფლებისაკენ (მოქშა), - ასეთია, ალბათ საერთო
ზღვრები იმ გზაზე, რომელიც ინდურმა რელიგიამ განვლო თავისი განვითარების ოთხი ათასი
წლის განმავლობაში.
ინდურ რელიგიას საფუძვლად უდევს ჩვენთვის კარგად ცნობილი მოძღვრება სიცოცხლის
წრებრუნვაზე და მასთან დაკავშირებულ მიზღვევა - შურისგების მოძღვრებაზე ყოვეგვარი
კეთილი და უკეთური საქციელისათვის (კარმა). არავინ ვიცით - ზუსტად როდის და რა
გარემოებაში წარმოიშვა კარმის იდეა. შეგვიძლია მხოლოდ თვალი ვადევნოთ ამ იდეას მხოლოდ
იმ წამიდან, როდესაც ის პირველად გამოჩნდა ძველი ინდოეთის ლიტერატურულ ძეგლებში.
იდეა, რომელიც საგრძნობლად იცვლებოდა ასეული წლების მანძილზე, ცხოვრებაზე ჰინდური
შეხედულებების ქვაკუთხედია, იმ შეხედულებისა, რომელმაც თითქმის ყველგან ინდოეთში
მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა შუა საუკუნეების საზოგადოების ჩამოყალიბებაში საკუთარი
ისტორიის ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული ჭრილით. იმისთვის, რომ სწორად
გავიგოთ მოძღვრება კარმის თაობაზე და რა დამოკიდებულებაშია იგი სხვა ფაქტორებთან, მის
სათავეს ჩვენს ერამდე I ათასწლეულის საწყისს უნდა დავუბრუნდეთ.
ინდოეთში ადამიანები საუბრობენ 1000-ზე მეტ სხვადასხვა ენაზე და დიალექტზე.
მოგზაურს ვერ დაეხმარება ვერც თარჯიმანი და ვერც ლინგვისტი, რადგან დიელექტები და ენები
კარდინალურად განსხვავდებიან, მაგრამ მოსახლეობის უმეტესობამ იცის ჰინდი.
ინდუიზმის ტრადიციებთან შესაბამისად, რომელიც ძლიერ გავრცელებულია ინდოეთში
დაღუპულის დასაფლავების დღე აღინიშნება და მოიგონება ნათესავების მიერ. ყველაზე ხშირად
ინდოეთში ცხედრებს წვავენ, ხოლო დასაფლავებიდან 12 დღის განმავლობაში იკრძალება
ალკოჰოლის დალევა და ხორცის ჭამა. ყველაზე უფროსი ვაჟი ყრის დაღუპულის ფერფლს
წყალში, ეს შეიძლება იყოს ოკეანე, ზღვა, მდინარე და ტბა. ოჯახის ნათესავები და მეგობრები
აღნიშნავენ დაღუპულის სიკვდილს და უსურვებენ ბედნიერ საიქიო ცხოვრებას.
უმთავრეს ლიტერატურულ წყაროს არიელთა პერიოდის სესახებ „ვედები“წარმოადგენს,
რომელიც არიელ დამპყრობლებს თან მოჰყვა ინდოეთში. ეს არის4 ნაწილისაგან შემდგარი რელი
გიური ტექსტების, ჰიმნების, სიმღერებისა და მაგიური ფორმულების კრებული.
სწორედ ვედების საშუალებით გახდა ცნობილი,რომ იმჟამინდელი ინდური საზოგადოებ
ა ოთხკასტად, ანუ ვარნად დაიყო:
1.ბრაჰმანები,რომლებსაც ქურუმები შეადგენდნენ,
151
 2.ქშატრიები-მეომრები და მოხელეები,
3. ვაიშები -ვაჭარ - ხელოსნები, მიწათმოქმედები,
4.შუდრები დაპყრობილი ტომების, მონების და უთვისტომოებისაგან შედგებოდა.

ახალ, ეპიკურ ეტაპზე (ძვ.წ პირველი ათასწლეული) ვედების რელიგიის ტრანსფორმაცია

მოხდა ჯერ ბრაჰმანიზმად, შემდეგ ინდუიზმად. ინდუიზმს ორი ძირითადი მიმდინარეობა
აქვს: ვიშნუიზმი და შივაიზმი, თანამედროვე პერიოდში მას კრიშნაიზმიც დაემატა.
ინდუიზმის წმინდა წიგნად „ბაჰავატგიტაა“ (ღმერთის სიმღერა) აღიარებული. მისი
უმთავრესი საფუძველია მოძღვრება სულთა მუდმივ გადასახლებაზე (სანსარა), რაც
ადამიანის ქმედებათა (სანკრისტულად - კარმა) შესაბამისად ხორციელდება. მიმდევრე-ბის
რაოდენობით ინდუიზმი მსოფლიოს მესამე რელიგიაა, ქრისტიანობის და ისლამის შემდეგ.
ინდური კულტურის წარმოდგენა შეუძლებელია მუსიკის , ცეკვისა და თეატრის გარეშე,
რომლებიც ორიგინალურადაა ერთმანეთთან შერწყმული.ინდური მუსიკის თავისებურებებს
, ცეკვის კანონებსა და ტექნიკას ეძღვნება უძველესი ტრაქტატი „ნატიაშასტრა“, მასში
ნათქვამია, რომ„ მუსიკა ბუნების ხეა, მისი ყვავილობა კი ცეკვაა“. ინდური ცეკვის
შემქმნელად ღმერთი შივა ითვლება, ასევე ღმერთებადაა ცნობილი კრიშნა და რამა.
ინგლისის პარლამენტმა 1929 წ. ინდოეთს მიანიჭა ინგლისის იმპერიის დომინიონის
სტატუსი. მთელი ინდოეთის სუბკონტინენტზე დაიწყო ბრიტანული მმართველობის
წინააღმდეგ რევოლუციური გამოსვლები, რამაც 1947 წ. ინდოეთი მიიყვანა ინგლისის
კოლონიიდან საბოლოო თავისდაღწევამდე.
დამოუკიდებლობის სურვილთან ერთად წლების მანძილზე იზრდებოდა დაძაბულობა
ინდოეთის მუსლიმან და ინდუს მოსახლეობას შორის. ყოველთვის უმცირესობაში მყოფ
მუსულმან მოსახლეობას ეშინოდა ინდუსი ხელმძღვანელების გავლენის ქვეშ მოქცევა და
ფრთხილად ეკიდებოდა დამოუკიდებლობის იდეას. ისინი თანაბარ უნდობლობას
უცხადებდნენ როგორც ინდუსურ ასევე ბრიტანეთის კოლონიურ ხელისუფლებას. 1915
წელს მაჰათმა განდი ჩაუდგა სათავეში ინდოეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობას
და ორივე მხარეს მოუწოდა შერიგებისკენ. მისი ხელმძღვანელობით ბოლოს და ბოლოს,
ინდოეთმა მოიპოვა დამოუკიდებლობა. დამოუკიდებლობისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის
მეთოდებით ინდოელთა მასობრივმა სახალხო მოძრაობამ მაჰათმა განდის მსოფლიოში ერთ-
ერთი უდიდესი ლიდერის სახელი დაუმკვიდრა. თავად ინდოელებმა მას უწოდეს "მაჰათმა",
რაც სანსკრიტზე "დიად სულს" ნიშნავს.
რელიგიური მოძღვრების მითითებანი ადამიანთა ქცევას არეგულირებენ. ჩვ. წ. აღ.-ის
პირველ საუკუნეში მათ პირველად გამოაცხადეს ქალების მიერ მკაცრი მონოგამიის დაცვის
აუცილებლობის შესახებ მაშინ, როდესაც მამაკაცს პოლიგამიის უფლება რჩებოდა, არსებული
პოლიანდრია, ლევირატი და მეორადი ქორწინება ქვრივებისათვის თანდათანობით სოციალურ
ტაბუდ გადაიქცა..
სატი
VII-VII საუკუნეებში აღდგენილ იქნა ქვრივების თვითდაწვის პრაქტიკა - „სატი“, უძველესი
ტრადიცია, რომელიც ჯერ კიდევ ძვ. წ. V საუკუნეში გააუქმეს. ბრაჰმანებმა იმის მტკიცება
დაიწყეს, რომ ცოლს ძალუძს ქმარი ამქვეყნიური ცოდვებისაგან გაანთავისუფლოს, თუკი მის
ცხედართან ერთად თავს ცოცხლად დაიწვავს. ამის შემდეგ კი იგი ბედნიერად იცხოვრებს ზეცაში
35 მილიონი წელი. და მართლაც, ინდოეთში დღესაც შეხვდებით საფლავის ქვაზე ამოკვეთილ იმ
ქალთა სახელებს, რომლებმაც VII-XIX ს.ს. თვითდაწვა განახორციელეს.
სატაძრო პროსტიტუცია
ქალთა მდგომარეობის განხილვის მიზნით მეტად საინტერესოა, აგრეთვე, სატაძრო
პროსტიტუციის ინსტიტუტის განხილვა. „ღვთის მონა“ (დევადასი) მცირეწლოვანი გოგონა
152
გასაზრდელად გადაეცემა ტაძარს. ფულის საფასურად იგი ეწევა პროსტიტუციას, ხოლო
გასამრჯელო ხმარდება ტაძრის კეთილმოწყობასა და საჭიროებას. ეპიგრაფებზე დაყრდნობით
შეიძლება ვიმსჯელოთ, რომ სხვადასხვა დღესასწაულსა და თავყრილობაზე ისინი ტაძრის
მოცეკვავეებად გამოდიოდნენ. აღნიშნული ჩვეულება უკვე ძვ. წ. პირველ საუკუნეებში
არსებობდა, იგი განსაკუთრებით გავრცელდა შუა საუკუნეებში და მიუხედავად ფორმალური
აკრძალვისა, მას დღესაც ვხვდებით. მაგალითად, 1981 წელს ჩატარებული კვლევების
გამოქვეყნების შედეგად ირკვევა, რომ მაჰარაშტრისა და კარნატაკის რაიონებში დევადასების
რაოდენობა 25-30 ათასს აღწევდა და ყოველწლიურად მათ რიგებს 5-6 ათასი გოგონა ემატებოდა. .
ქალთა პრობლემა რეფორმატორთა შემოქმედებაში
ქალთა პრობლემა რეფორმატორთა შემოქმედებაში მათი საერთო მსოფლმხედველობის
ჭრილში წყდებოდა. ბენგალიელი ინტელექტუალის რამოჰან როიას (1772-1833 წწ.) აზრით (იგი
ბრაჰმანების კასტას ეკუთვნოდა და ინდუიზმის ერთ-ერთი რეფორმატორი იყო), პრაქტიკაში
დამკვიდრებული იყო უმსგავსო შეხედულებები ზნეობრიობის შესახებ. აღნიშნული
შეხედულებები აისახებოდა სხვადასხვა არაადამიანური ადათ-წესის განხორციელებისას, (მაგ.,
სატი, ქვრივებისათვის ქორწინების აკრძალვა, ქორწინება ადრეულ ასაკში და სხვ.).
რამოჰან როიას მიმდევრები გაუჩნდნენ ბენგალიაში, შემდგომ კი მაჰარაშტრაში, პენჯაბში.
ისინი აქტიურად ერთვოდნენ ბრძოლაში, რომელიც ქალთა მდგომარეობის შესაცვლელად იყო
მიმართული. ამ მხრივ განსაკუთრებით გამოირჩეოდა სვამი დაიანადი სარასვატი (1824-1883 წწ.),
რომელმაც დიდი როლი შეასრულა ქალთა განათლების საქმეში. იგი ამტკიცებდა, რომ ქალს
შესწევს უნარი აითვისოს ვედური ტექსტების „მარადიული ჭეშმარიტეტები“. რეფორმატორმა
საკმაოდ დიდი მუშაობა გასწია იმ სასწავლო დაწესებულებების ორგანიზებისათვის, სადაც
სასწავლო პროგრამები გოგონებისათვის ისეთივე დატვირთული იყო, როგორც ბიჭებისათვის.
მას მიაჩნდა, რომ ქალიშვილმა საქმრო თვითონვე უნდა აირჩიოს, რომ ადრეულ ასაკში ქორწინება
მათთვის დამღუპველია: საქორწინო ურთიერთობები მოწიფულ ასაკში უნდა დაიწყოს, მას
შემდეგ, რაც ახალგაზრდები განათლების კურსს დაამთავრებენ.
„წმინდა წერილების“ ახლებურ ინტერპრეტაციას და რეფორმატორების მიერ გაწეულ
მუშაობას ინდუიზმის რეფორმაციის საქმეში მნიშვნელოვანი შედეგი ჰქონდა. ერთხელ
დაწყებული რელიგიური ტექსტების გადასინჯვის პროცესი, რომელიც ქალთა მდგომარეობას
შეეხებოდა, აღარ შეჩერებულა. გასული საუკუნის რეფორმატორებმა უზრუნველყვეს ქალთა
საკითხისადმი იმ მიდგომის საფუძვლის ჩაყრა, რომელიც შემდგომ მაჰათმა განდიმ (1869-1948)
წამოაყენა. განდისეული გაგება საზოგადოებაში ქალის როლის შესახებ შემდეგში მდგომარეობს:
რელიგია ადამიანის მთელი შემოქმედების საფუძველია (მათ შორის პოლიტიკურის). ამით იგი
ასაბუთებს ინდუიზმის ნორმების, პრინციპებისა და დებულებების გამოყენების საშუალებებით
ხალხის მასებამდე არარელიგიური, თავისი მნიშვნელობით ფაქტობრივად სოციალურ-
პოლიტიკური იდეების დაყვანის, გამყარებისა და რეალიზების საშუალებას. ამასთან, მას
ინდუიზმის ტრადიციულ ეთიკურ მაქსიმებში შემოაქვს ისეთი დებულებები, რომლებმაც
მოძღვრებაში საერთოდ ვერ ჰპოვა ასახვა: მაგ., ყველა რელიგიის თანაბარი პატივისცემა, ბრძოლა
ინდუისტურ-მუსულმანური ერთობისათვის. გარდა ამისა, განდიმ მოახდინა ტრადიციული
ეთიკის ზოგიერთი პრინციპების გადასინჯვა. .
თუმცა მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, 1987 წლის სექტემბერში ინდური გაზეთები
იუწყებოდნენ სატის მორიგი აქტის განხორციელების შესახებ. რაჯასთჰანის შტატის სოფ.
დეორალის მცხოვრები 18 წლის რუპ კანვარი თავისი ქმრის ცხედრის დასაწვავად აგიზგიზებულ
კოცონში ცოცხლად დაწვეს. 21-ე საუკუნის მიჯნაზე მყოფი ინდუიზმის არსის გასაგებად მეტად
საგულისხმოა დეორალში მომხდარ ფაქტთან დაკავშირებული კამათი. ინდოეთის მთავრობამ,
რომელიც თანამედროვე სახელმწიფოს სეკულარიზაციის ინტერესებიდან გამომდინარე და
კონსტიტუციის ფარგლებში მოქმედებდა, სწრაფი და მკაცრი რეაგირება მოახდინა ამ ფაქტთან
153
დაკავშირებით და გამოსცა ბრძანება, რომლის თანახმადაც პირებს, რომლებიც სატის
განხორციელების წაქეზებაში იქნებოდნენ შემჩნეული, სამუდამო პატიმრობა ან სასიკვდილო
განაჩენი ელოდათ. პრესაში გაჩნდა სტატიები, რომლებიც ამ ანაქრონიზმს და მის მომხრეებს
კიცხავდნენ, მაგრამ პოლემიკისას არაფერი იყო ნათქვამი იმის შესახებ, სუბკონტინენტზე
უამრავი წმინდა ადგილია, სადაც წარსულში განხორციელებული სატის ფაქტები დიდების
შარავანდედით არის შემკობილი. ზოგიერთი ინდუისტური სექტის რელიგიური ლიდერი კი
„ნებაყოფლობითი სატის“ „სატი დჰარმის“ განხორციელების მხარდაჭერით გამოვიდა.
აღიშნული შემთხვევის გარშემო გამართულმა დებატებმა და რაჯასთჰანის მკვიდრთა
საზოგადოებრივმა აზრმა აჩვენა, რომ რომ თანამედროვე ინდუიზმის შესახებ
ერთმნიშვნელოვანი დასკვნების გაკეთება არ შეიძლება. ბომბეის, კალკუტასა ან ჰაიდარაბადის
ცათამბჯენებიდან შეიძლება არ ჩანს ტაძრები და ტრადიციული კოსტუმები, სადღესასწაულო და
სამგლოვიარო რიტუალები, არც გარკვეული კასტისადმი კუთვნილების გამომხატველი მკვეთრი
ნიშნები, მაგრამ ნებისმიერი ქალაქის ან სოფლის გზაჯვარედინზე შეიძლება იდგეს რამდენიმე
ტაძარი და ათეულობით წმინდა ადგილი და ქანდაკება, შეიძლება დაინახოთ ღატაკთა პროცესია,
ჩაცმულობა ამა თუ იმ კასტისადმი, პროფესიისადმი თუ ინდუიზმის სხვადასხვა
მიმდინარეობისადმი კუთვილების ნიშნები. ალბათ, შეცდომა იქნებოდა გვეფიქრა, რომ
მოდერნიზაციამ და დასავლეთის გავლენამ საზოგადოებრივი ცხოვრების ზოგიერთ სფეროში
უზრუნველყო ინდუიზმის მთელი რიგი მავნე ტრადიციების აღმოფხვრა. 1984 წელს მოკლული
ინდოეთის პრემიერ-მინისტრის ინდირა განდის ბიუსტს თითქმის ყველა ქალაქსა და სოფელში
შეხვდებით. ქალღმერთის მსგავსად, ეს ბიუსტები, ჩვეულებრივ, გზაჯვარედინებთან დგას და
ყვავილებით არის შემკობილი. ინდოეთის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი მას თაყვანს სცემს.
ქვეყანაში მისი კულტია. მიმდინარეობს ინდირა განდის მითოლოგიზაცია - სეკულარიზებული
პოლიტიკური ცხოვრების ჰაგიოგრაფიულად გარდაქმნა. აღნიშნული კი იმის დასტურია, რომ
ინდუიზმი განუწყვეტლივ მიიწევს თვითგანახლებისაკენ და ამ პროცესის განვითარება
კანონზომიერი პროცესია.
ბრიტანეთის ინდოეთის ტერიტორიებმა დამოუკიდებლობის 1947 წ. მიიღეს
დამოუკიდებლობა, რომლის შემდეგ ინდოეთი გაიყო ორ ნაწილად: ინდოეთად და
პაკისტანად. პენჯაბისა და ბენგალიის გაყოფის მიზეზით დაიწყო სისხლიანი შეტაკებები
ინდუსებს, სიქჰებს და მუსლიმებს შორის, რომელსაც 500 000 მეტი ადამიანის სიცოცხლე
შეეწირა. ინდოეთის გაყოფამ თანამედროვე მსოფლიოს ისტორიაში გამოიწვია ერთ — ერთი
ყველაზე უფრო დიდი მიგრაციული პროცესი. დაახლოებით 12 მლნ. ინდუსი,
სიქხი და მუსლიმანი გადასახლდა ახლადშექმნილი ინდოეთისა და პაკისტანის
სახელმწიფოების ტერიტორიაზე.
მრავალეროვნულ და მრავალრელიგიურ ინდოეთს გააჩნია მრავალი სოციალური,
რელიგიური და ეროვნული პრობლემა ქვეყნის სხვადასხვა კუთხეში. თუმცა მან შეძლო
შეენარჩუნებინა თვალსაჩინო ლიბერალური დემოკრატიული სახელმწიფოს სტატუსი მცირე
პერიოდის (1975-1977) გამოკლებით, როდესაც ქვეყნის პრემიერ-მინისტრმა ინდირა
განდიმ შემოიღო საგანგებო მდგომარეობა შეზღუდული სამოქალაქო უფლებებით.
ინდოეთის ნაციონალური უსაფრთხოებისათვის ერთ-ერთ ძირითად საშიშროებას
წარმოადგენს ტერორიზმი, განსაკუთრებით ჩრდილო აღმოსავლეთში ჯამუ და ქაშმირის
რეგიონში, ხოლო XXI ს. დასაწყისიდან ისეთ დიდ ქალაქებში, როგორიცაა დელი და მუმბაი.
ამის ნათელი მაგალითია ტერორისტული აქტი ნიუ დელში, რომელიც განხორციელდა 2001 წ.,
ასევე ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ქალაქ მუმბაიში 2008 წ. შემოდგომაზე
განხორციელებული ტერორისტული აქტი, რომელსაც 100 000 კაცის სიცოცხლე შეეწირა.
XX ს.-ის მეორე ნახევარში ინდოეთს ჰქონდა საზღვრებთან დაკავშირებული
პრობლემები მეზობელ სახელმწიფოებთან. დავა ჩინეთთან ჯერ კიდევ არ არის მოგვარებული,
154
რომელიც 1962 წ. ჩინეთ-ინდოეთის ხანმოკლე სასაზღვრო ომში გადაიზარდა. ინდოეთმა
პაკისტანთან გადაიხადა სამი ომი: 1947, 1965 და 1971 წლებში. უკანასკნელი კონფლიქტი
ინდოეთსა და პაკისტანს შორის მიმდინარეობდა 1999 წ. ქაშმირის შტატში.
1974 წელს ინდოეთმა ჩაატარა მიწისქვეშა ბირთვული იარაღის გამოცდა. ამგვარად, ის
გახდა ბირთვული კლუბის ახალი წევრი. 1998 წ. ინდოეთმა გამოსცადა ხუთი ახალი მიწისქვეშა
ბირთვული იარაღი. 1991 წ. ინდოეთში დაწყებულმა რეფორმებმა ქვეყნის ეკონომიკური
სისტემა გახადა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო სწრაფად განვითარებადი. 1996 წ.
ქვეყნის სათავეში მოვიდა რეფორმების გამგრძელებელი ატალა ბიჰარი ვაჯპაის ხელისუფლება.
2004 წ. საპარლამენტო არჩევნებში გამარჯვება მოიპოვა პარტია ინდოეთის ნაციონალურმა
კონგრესმა სონია განდის მეთაურობით. 2004 წელს 22 მაისს პრემიერ-მინისტრის პოსტი
დაიკავა მანმოჰან სინგჰმა. 2012 წ. ივლისში ინდოეთში მოხდა ელექტროენერგიის მასობრივი
გამორთვა, რომლის შედეგად უშუქოდ დარჩა 600 000 მილიონი ადამიანი.

ლიტერატურა:
1. https://iaponia.wordpress.com/2010/04/26/%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%
9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90-
%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%
98%E1%83%98%E1%83%A1-
%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A8/#more-874
2. http://mastsavlebeli.ge/?p=8146
3. http://www.orthodoxy.ge/apologetika/religiebi/chinuri.htm
4. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%
A0%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%8
3%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90
5. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%
94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%8
3%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90
6. http://liberea.gerodot.ru/a_hist/india.htm
7. https://www.indostan.ru/indiya/79_0.html
8. თამარ კიკნაძე, ნათელა დონაძე - გენდერი სოციალური და პოლიტიკური სწავლებანი
http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--
0-0---0prompt-10--.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-10-
0-11-1-0utfZz-8-10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1

155
 14, თემა: კავკასია —რელიგია და კულტურა
12. რელიგიები და ეთნოსები სამხრეთ კავკასიაში.
13. სექტები კავკასიაში
14. ცივილიზაციათა კონფლიქტის პროგნოზი და მისი რელიგიური საფუძვლები. სამხრეთ
კავკასია ამ პროგნოზის პრიზმაში

1. რელიგიები და ეთნოსები სამხრეთ კავკასიაში

საქართველო თავისი გეოგრაფიული მდებარეობითა და ისტორიით ტრადიციულად

პოლიეთნიკური ქვეყანაა. 1989 წლის აღწერის მონაცემებით, საქართველოში 90-ზე მეტი ეროვნების
წარმომადგენელი ცხოვრობდა. საქართველოს მოსახლეობის საერთო რაოდენობა იყო 5,4 მილიონი
ადამიანი. ეთნიკური უმცირესობა შეადგენდა მთელი მოსახლეობის 29,87%. ყველაზე დიდი იყო
სომხური სათვისტომო (437 ათასი ადამიანი, 8,1%); რუსული (341 ათასი, 6,3%); აზერბაიჯანული (307,6
ათასი, 5,7%), ოსური (164,1 ათასი, 3,5%), ბერძნული (100,3 ათასი, 1,8%).
ცხინვალისა და აფხაზეთის ცნობილი მოვლენების შემდეგ საქართველოში 286 ათასი
იძულებით გადაადგილებული პირია. გარდა ამისა, საქართველოდან 100 ათასამდე ლტოლვილი
საქართველოს ფარგლებს გარეთ ცხოვრობს.
ქართველებს არა აქვთ მრავალრიცხოვანი და ძლიერი დიასპორები საზღვარგარეთ. 1989 წელს
სხვა საბჭოთა რესპუბლიკებში ცხოვრობდა 194 ათასი ქართველი. მოკავშირე რესპუბლიკებიდან
ყველაზე მეტი ქართველი ცხოვრობდა რუსეთში (130 ათასი), უკრაინაში (23 ათასი), აზერბაიჯანში (14
ათასი, აქედან 12 ათასი საინგილოში, თუმცა ამ მაჩვენებელში იგულისხმება მხოლოდ ქრისტიანი
ინგილოები, - მუსლიმი ინგილოები, რომელთა რაოდენობა გაცილებით მეტია, აზერბაიჯანელებად
იწერებიან).
თურქეთსა და ირანში მცხოვრებ ქართველთა რაოდენობის დადგენა შეუძლებელია, რადგან იქ
მოსახლეობის აღწერა ეროვნების დაფიქსირებას არ ითვალისწინებს. ვარაუდობენ, რომ თურქეთში
მცხოვრებ ქართველთა რაოდენობა (ლაზებთან ერთად) 500 ათასი უნდა იყოს (იგულისხმება ისინი,
რომელთაც შენარჩუნებული აქვთ ენა და თავს თურქებად არ თვლიან). ფერეიდნელი ქართველების
საერთო რაოდენობა 225 ათასი უნდა იყოს. ევროპასა და ამერიკაში მცხოვრებ ქართველთა რაოდენობა
1990-იან წლებამდე 5-6 ათას კაცს არ აღემატებოდა. 90-იან წლებში ქვეყანა, სავარაუდოდ, 350-400
ათასმა ქართველმა დატოვა.
ქართველები სამი ძირითადი სუბეთნიკური ჯგუფისაგან შედგება - ქართების, მეგრელებისა და
სვანებისაგან. მეოთხე ჯგუფი - ლაზები - დღევანდელი თურქეთის ტერიტორიაზე ცხოვრობს.
ქართები რამდენიმე ეთნოგრაფიულ ჯგუფად არიან წარმოდგენილი. დასავლეთ საქართველოში
ასეთი ჯგუფებია იმერლები, გურულები, აჭარლები, რაჭველები და ლეჩხუმლები; აღმოსავლეთ
საქართველოში - ქართლელები, კახელები, მთიულები, მოხევეები, ფშაველები, ხევსურები და თუშები.
ეთნოგრაფიულ ჯგუფებში კიდევ გამოყოფენ უფრო მცირე, სუბეთნოგრაფიულ ჯგუფებს:
კახელებისაგან - ქიზიყელებს, მთიულებისაგან - გუდამაყრელებს, ინგილოებში განარჩევენ ქრისტიან
და მუსლიმ ინგილოებს, მესხებში - მართლმადიდებლებსა და კათოლიკეებს. ცალკე უნდა
დავასახელოთ წოვა-თუშები (ბაცბები), რომელთაც განსხვავებული ენა აქვთ (იგი ქართველურ ენათა
ჯგუფს არ მიეკუთვნება და ჩაჩნურ-ინგუშური ენების მონათესავეა), მაგრამ რელიგიით, კულტურით,
ტრადიციებითა და გვარებით არ განსხვავდებიან ქართველებისაგან.
ქართველების გარდა, აფხაზები ერთადერთი ხალხია ჩვენს ქვეყანაში მცხოვრებ ხალხთა შორის,
რომელთაც საქართველოს გარეთ სამშობლო არ გააჩნიათ.
საბჭოთა კავშირში მოსახლეობის კონფესიური შემადგენლობა არ აღირიცხებოდა, რის გამო
ოფიციალური სტატისტიკა აღმსარებლობის შესახებ არ არსებობდა. საქართველოში მოსახლეობის
156
კონფესიური სტრუქტურა პირველად 2002 წელს დადგინდა1. აღწერის თანახმად, მოსახლეობის 88,6%
ქრისტიანული აღმსარებლობისაა, 9,9% მაჰმადიანია, 0,1% - იუდეველი, სხვები 0,8% შეადგენენ, 0,6%
არც ერთ აღმსარებლობას არ მიაკუთვნებს თავს.
საქართველო ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული ქვეყანაა, რომლის მოსახლეობის ძირითადი
აღმსარებლობა ისტორიულად მართლმადიდებლობაა. დღეისათვის საქართველოში მცხოვრებ
ქრისტიანთა ძირითადი ნაწილი - 83,9% მართლმადიდებელია. მათი საერთო წილი მოსახლეობაში
შეადგენს 83,8%.
ქართველი მართლმადიდებლები მოსახლეობის 65% შეადგენენ, მუსლიმები - 11%, რუსი
მართლმადიდებლები - 10%, სომეხი გრიგორიანელები - 8%, სხვები - 6%.
2002 წლის მონაცემებით, მორწმუნე ქართველების 94% მართლმადიდებელია, 3,8 % - მუსლიმი,
0,3% - კათოლიკე. სხვა აღმსარებლობათა მიმდევრების რაოდენობის შესახებ მონაცემები არ არის. 28
ათასი კაცი არ აღიარებს არც ერთ რელიგიას.
საქართველოში მცხოვრები სხვა ეროვნებებიდან ქრისტიანობას აღიარებენ რუსები (ძირითადად
- მართლმადიდებლობას, ნაწილი სექტანტებია - მალაკნები, დუხობორები, სტაროვერები), სომხები
(ძირითადად მონოფიზიტი-გრიგორიზნელები, მცირე ნაწილი - კათოლიკები), ბერძნები
(მართლმადიდებლები), აისორები (ნესტორიანელები და კათოლიკები), პოლონელები (კათოლიკები),
გერმანელები (პროტესტანტი-ლუთერანები). აზერბაიჯანელები მუსლიმი შიიტები არიან (მცირე
ნაწილი - სუნიტი).
ოსები მართლმადიდებელი ქრისტიანები არიან, აფხაზთა ნაწილი ასევე მართლმადიდებელი
ქრისტიანია, ნაწილი კი - მაჰმადიანი. ორივე ამ ხალხში ძლიერია წარმართობის ტრადიციები.
1997 წელს აფხაზეთის მოსახლეობის ანკეტირება ჩატარდა, რომელმაც აჩვენა, რომ მოსახლეობის
დიდი ნაწილი თავს მორწმუნედ თვლის. მათი უმრავლესობა მართლმადიდებლურ ეკლესიებში
ინათლება, მაგრამ მათი ქრისტიანობა ფორმალურ ხასიათს არ სცდება მორწმუნე მართლმადიდებელთა
დიდ ნაწილს ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვს სარწმუნოების შინაარსობრივ მხარესა და ყველაზე დიდი
ქრისტიანული დღესასწაულების მნიშვნელობაზეც კი. ეს ის ხალხია, ვინც აღიარებს, რომ არსებობს
ყოვლისშემამნელი ღმერთი, მაგრამ არ ესმით წმინდა სამების მნიშვნელობა, არ კითხულობენ სახარებას,
ბიბლიას, არ მარხულობენ. დიდ ქრისტიანულ დღესასწაულებზეც კი, ეკლესიებში წირვაზე მისულ
მორწმუნეთა რიცხვი დიდ არ არის. ამ დღესასწაულების აღნიშვნის რიტუალში მკაფიოდ იჩენს თავს
წარმართული ელემენტები.
ქრისტიანი აფხაზების გვერდით, ძირითადად გუდაუთის რაიონში, მუსლიმი აფხაზებიც
ცხოვრობენ, მაგრამ თანმიმდევრულ და გააზრებულ მორწმუნეებად ვერც ისინი ჩაითვლებიან. მათ
ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ ყურანზე და დიდად არც მის სწავლას ესწრაფვიან. არ იცავენ მარხვას, არც
ჭამა-სმაში აქვთ დაწესებული შეზღუდვები. გამონაკლისს შეადგენენ მუჰაჯირთა შთამომავლები,
რომლებიც აფხაზეთში ომის შემდეგ დაბრუნდენენ ახლო აღმოსავლეთიდან. მუსლიმი აფხაზები
სუნიტები არიან. მართალია, მათი რიცხვი სულ რამდენიმე ასეულია, მაგრამ მათი თხოვნით სოხუმსა
და გუდაუთაში სამლოცველო სახლები დაარსდა: სოხუმში - 2000 წელს, გუდაუთაში - 2004 წელს. აფხაზ
მუსლიმთა სასულიერო სამმართველო სოხუმში 1999 წელს დარეგისტრირდა. მათი ლიდერია აფხაზ
მუჰაჯირთა შთამომავალი ადელ გაბლია.
აფხაზეთში ცხოვრობენ კათოლიკებიც. აფხაზეთი დღეს კრასნოდარის მხარის სამხრეთ ნაწილში
შემავალი კათოლიკური ეკლესიის შავიზღვისპირა სამრევლოს შემადგენლობაში შედის. აფხაზეთის
კათოლიკურ სამრევლოს სათავეში სოჭის კათოლიკური ეკლესიის ქსენძი, პოლონელი ბოგდან
სევერინი უდგას, რომელიც რუსეთში გასული საუკუნის 90-იან წლებში ჩავიდა. ქართულ-აფხაზური
კონფლიქტის საომარი ფაზის დასრულების შემდეგ სევერინმა დეფაქტო ხელისუფლებისაგან
ოფიციალური ნებართვა მიიღო, ეზრუნა კათოლიკური ეკლესიის განახლებაზე. თავდაპირველად
ღვთისმსახურება სოხუმის ბოტანიკური ბაღის კლუბში აღევლინებოდა, შემდეგ კათოლიკეებს
დაუბრუნეს ძველი 1930 წელს ჩამორთმეული ეკლესია, რომელიც მრევლის თაოსნობით შეკეთდა და
157
1996 წელს იქ პირველი ღვთისმსახურება აღევლინა. დღეისათვის აფხაზეთში კათოლიკეთა რიცხვი 150
აღწევს. მათი უმრავლესობა პოლონელები და სომხები არიან. ეკლესიის ორი უხუცესი სწორედ ამ
ეროვნებების წარმომადგენლები არიან. მათ სპეციალური მომზადების კურსი გაიარეს და როცა ქსენძი
სოჭიდან ჩამოსვლას ვერ ახერხებს, წირვას ისინი ატარებენ.
აფხაზეთის კათოლიკურ მრევლს რეგულარულად უგზავნის ჰუმანიტარულ დახმარებას
რუსეთში პოლონეთის საელჩო, პოლონეთის საზოგადოებრივი კათოლიკური ეკლესია „კარიდასი“.
რაც შეეხება სექტებს. აფხაზეთში აქტიურ საქმიანობას ეწევიან კრიშნაიდები, რომლებმაც ჯერ
კიდევ 1989 წელს, პირველად საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე, სოხუმში აღნიშნეს თავიანთი ერთ-
ერთი რელიგიური დღესასწაული. მათ შემადგენლობაში სხვადასხვა ეროვნების ახალგაზრდები
შედიან. თუმცა მათი მოღვაწეობა რამდენადმე შენელდა მას შემდეგ, რაც 1995 წელს სოხუმში მათი
სავაჭრო საწყობი დაწვეს და სამი დღის შემდეგ კრიშნაიდების ლიდერი იგორ ქორთუა მოკლეს.2
სხვა სექტებიდან აფხაზეთშიც, ისევე როგორც საქართველოს დანარჩენ ტერიტორიაზე,
აქტიურად საქმიანობენ ბაპტისტები და იეღოველები.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მცხოვრები არც ერთი ეროვნება არ არის მონოკონფესიური.
გარდა საკუთარი ტრადიციული აღმსარებლობისა, ყველა ეთნოსში გვხვდებიან სხვა ძველი თუ ახალი
აღმსარებლობის მიმდევრები.
ნებისმიერ კოლონიურ ქვეყანაში ნაციონალიზმის აღმავლობა, როგორც წესი, იწვევს
ტრადიციული რელიგიური ინსტიტუტებისადმი საზოგადოების ინტერესის ზრდას.
მართლმადიდებლობა საქართველოში, ტრადიციულად, განიხილება როგორც ეროვნულობის,
ქართველობის ატრიბუტი. ქართული საზოგადოებისათვის მართლმადიდებელი ეკლესია და
აღმსარებლობა ფასეულია, პირველ რიგში, სწორედ ეროვნული იდენტიფიკაციის თვალსაზრისით.
საბჭოთა რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლა 1980-იანი წლების მიწურულს რელიგიური ატრიბუტიკისა და
რიტორიკის სისტემატური გამოყენებით მიმდინარეობდა. ამოქმედდა არაერთი ძველი ეკლესია,
აშენდა ახალი. გაიზარდა სასულიერო სასწავლებელთა რიცხვი, გაიხსნა სასულიერო აკადემია.
საქართველოს მართლმადიდებლური ავტოკეფალური ეკლესია 35 ეპარქიად იყოფა.
მთლიანობაში, სომხური ეკლესიისაგან განსხვავებით, რომელმაც ზესახელმწიფოებრივი
ინსტიტუტის ფუნქციები შეიძინა, ქართული ეკლესია ნაკლებად იყო ჩართული პოლიტიკურ და
სახელმწიფოებრივ პროცესებში. იგი უფრო ჩრდილში ყოფნას ამჯობინებდა და ადგილს უთმობდა
პოლიტიკურ ლიდერებს (სსრკ-ს დაშლისა და რელიგიური იდენტურობის ძიების პროცესის დაწყების
შემდეგაც კი). ამავე დროს, მთელი შუა საუკუნეების მანძილზე, როდესაც ქვეყნის პოლიტიკური და
კულტურული საზღვრები ერთმანეთს არ ემთხვეოდა და ეთნიკური სიჭრელეც ბუნებრივი მოვლენა იყო,
სწორედ რელიგია იყო ბარიერი უცხოთა კულტურული ექსპანსიისა და ასიმილაციის გზაზე, ეროვნული
კონსოლიდაციის ეფექტური იარაღი.
რაც შეეხება უმცირესობებს, საქართველოში არის 11 სომხური სამოციქულო, 3 სომხური
კათოლიკური, 8 რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია, 3 კათოლიკური ტაძარი, 15 მუსლიმური
მეჩეთი, 14 სინაგოგა.
ეთნიკური უმცირესობების კულტურულ განვითარებას უზრუნველყოფს 361 სკოლა და 190
დამოუკიდებელი სასკოლო სექტორი მშობლიური ენის სწავლებით. უნივერსიტეტებში არსებობს
არსახელმწიფო ენაზე მოქმედი ფაკულტეტები; 4 სახელმწიფო და 5 სახალხო თეატრი. ეთნიკურ
უმცირესობათა ენაზე გამოიცემა 21 გაზეთი და 4 ჟურნალი.
უნდა აღინიშნოს, რომ ეთნიკურ სათვისტომოებში არაერთგვაროვანი სიტუაციაა. მაგალითად,
ქვემო ქართლის აზერბაიჯანელები განათლებას ძირითადად აზერბაიჯანულ ენაზე იღებან, შიდა
ქართლისა - ქართულ ენაზე. თბილისსი მცხოვრები სომხები ინტეგრირებული არიან ქართულ
საზოგადოებაში, რასაც ვერ ვიტყვით მესხეთ-ჯავახეთის სომხებზე, რომელთა უმრავლესობა ქართულ
ენას არ ფლობს. ბერძნული დიასპორა იყოფა ბერძნულენოვან და თურქულენოვან ნაწილად, ებრაელები -
ქართულენოვან და აშკენაზ (რუსულენოვან ევროპელ) ებრაელებად და ა.შ.
158
 ქვეყანაში არსებობს 120-ზე მეტი არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომლებიც სხვადასხვა ეთნიკურ
თემს წარმოადგენს. მათი ნაწილი, ფაქტობრივად, რომელიმე პოლიტიკური პარტიის დანამატია, ნაწილი
კი, უმოქმედოა. მათი მონაწილეობის ხარისხი ქვეყნის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მაღალი არ არის,
თუმცა უკანასკნელი 2-3 წლის მანძილზე გარკვეული წინსვლა შეიმჩნევა.
სომხები საქართველოში ყველაზე მსხვილ ეთნიკურ უმცირესობას შეადგენენ. ისინი ძირითადად
თბილისსა და ისტორიული ჯავახეთის რაიონებში ცხოვრობენ. სომხები საქართველოში კომპაქტურად
ბოლო 170 წლის მანძილზე არიან დასახლებული, რუსეთთურქეთის 1828-1829 წწ. ომის შემდეგ.
1989 წლის აღწერის მიხედვით, საქართველოში სომხების რაოდენობა 437 ათასს აღემატებოდა,
მათი უმრავლესობა ჯავახეთსა და მესხეთში ცხოვრობდა.
ეთნოკონფესიური თვალსაზრისით, მესხეთ-ჯავახეთი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე
გამორჩეული რეგიონია. იგი გამოირჩევა, აგრეთვე, სამხედრო-სტრატეგიული მნიშვნელობით.
სამცხე-ჯავახეთი სამხრეთ საქართველოს მხარეა, რომელიც თურქეთსა და სომხეთს ესაზღვრება.
დანარჩენი საქართველოსაგან მცირე კავკასიონის ქედი ყოფს. 1989 წ. აღწერის მიხედვით, მოსახლეობა
231,649 კაცს შეადგენს. აერთიანებს 6 რაიონს: ახალციხეს, ადიგენს, ახალქალაქს, ასპინძას, ბორჯომსა და
ნინოწმინდას. ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ახალციხე.
მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს ქართველები და სომხები შეადგენენ. საქართველოში მცხოვრებ
სომეხთა უმრავლესობა - 200 000 - სწორედ მესხეთ-ჯავახეთში ცხოვრობს. 1989 წლის აღწერის
მონაცემებით, ჯავახეთის მოსახლეობაში სომხები 53,7% შეადგენდენენ, ამჟამად მათი შეფარდება
მნიშვნელოვნად გაიზარდა და 90% (სომხური წყაროების მიხედვით - 97%) მიაღწია, მესხეთში კი - 1/3-ს.
ეთნიკურ მრავალფეროვნებას რელიგიურიც ემატება. ქართველების უმრავლესობა
მართლმადიდებელია, სომხებისა - მონოფიზიტი-გრიგორიანელი. თუმცა აქ ისტორიულად ძლიერია
როგორც ქართული, ისე სომხური კათოლიციზმი. რუსული მოსახლეობის (რომელიც ბოლო თხუთმეტ
წელიწადში საგრძნობლად შემცირდა) უმრავლესობას შეადგენს დუხობორების ქრისტიანული სექტა,
რომელიც ნინოწმინდის რაიონის ორ სოფელში ცხოვრობს. ეროვნული მოძრაობის წლებში აჭარიდან
გადმოასახლეს სტიქიური უბედურებით დაზარალებული ქართველი მუსლიმები. არიან, აგრეთვე,
ბაპტისტები, ორმოცდაათიანელები, იეღოვას მოწმეები და სხვა მცირე რელიგიური ჯგუფები.
საუკუნეების მანძილზე ეს რეგიონი ქართული, სომხური და ოსმალურ-თურქული სამყაროების
გადაკვეთაზე მდებარეობდა. შესაბამისად, ეთნოკონფესიური სურათის სირთულეც მას ისტორიულად
მოსდგამს. ისტორიული მეხსიერება გავლენას ახდენს ეთნოკონფესიური ჯგუფების დღევანდელ
განწყობასა და ქცევაზე.
1828 წელს, როცა რუსეთმა სამცხე-ჯავახეთი სამხედრო გზით დაიპყრო და თბილისის გუბერნიის
შემადგენლობაში შეიყვანა, მოსახლეობის უმრავლესობას მუსლიმები შეადგენდნენ, ქართული და
სომხური ქრისტიანული თემების უმეტესობა კი, კათოლიკე იყო. მუსლიმი მოსახლების ეთნიკური
წარმომავლობა მეცნიერთა დავის საგანია. ნაწილი მათ დიდ ნაწილს წარმოშობით თურქად თვლის,
სხვების აზრით კი, ისინი გამაჰმადიანებული ქართველები არიან. რუსეთთან შეერთების დროს მათი
დიდი ნაწილი ოსმალეთისადმი უფრო ლოიალური იყო, ვიდრე რუსეთისადმი. ამ საბაბით, გენერალმა
პასკევიჩმა „არასანდო“ მუსლიმი მოსახლეობა ოსმალეთში განდევნა, მათ ნაცვლად კი ანატოლიელი
სომხები ჩამოასახლა. დღევანდელი ჯავახეთის სომხების დიდი ნაწილი სწორედ მათი შთამომავალია.
მიუხედავად ამისა, მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი მუსლიმი რჩებოდა. 1944 წლის 15 ნოემბერს
მხარის მთელი მუსლიმი მოსახლეობა - 90 ათასზე მეტი ადამიანი, თურქეთთან ფარული
თანამშრომლობის ბრალდებით, ცენტრალურ აზიაში გადაასახლეს და მათ ადგილას საქართველოს სხვა
რეგიონებიდან (ძირითადად ზემო იმერეთიდან და რაჭიდან) დაახლოებით 30 ათასამდე ქართველი
ჩამოასახლეს.
აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ 1999 წელს, ევროპის საბჭოში შესვლისას, საქართველომ აიღო
ვალდებულება, 12 წლის ვადაში გადაეწყვიტა დეპორტირებულთა რეპატრიაციის პრობლემა. მაგრამ ეს
საკითხი აზრთა დიდ სხვადასხვაობას იწვევს.
159
 1988 წელს მთიან ყარაბაღში დაწყებულმა მოვლენებმა ჯავახეთის სომხებს ეროვნული მოძრაობის
დაწყებისაკენ უბიძგა. მთიან ყარაბაღსა და ჯავახეთს ბევრი რამ აქვთ საერთო: ორივე სომხეთს
ემეზობლება, ორივე რეგიონში სომხები მოსახლეობის უმრავლესობას შეადგენენ. ბევრი ახალქალაქელი
სომეხი აქტიურად მონაწილეობდა ყარაბაღის ომში. ჯავახეთის სომხებს ძლიერი ეთნიკური თვიშეგნება
აქვთ. 1988 წელს ადგილობრივმა სომხებმა შექმნეს მოძრაობა „ჯავახკი“ (ჯავახეთის სომხური
სახელწოდების მიხედვით). მისი ოფიციალური მიზანი იყო სომხების კულტურული თვითმყოფადობის
დაცვა და რეგიონის განვითარება. ნამდვილ მიზნად კი ავტონომიის შექმნა იქცა, რასაც პერიოდულად
ენაცვლებოდა სომხეთთან გაერთიანების მოთხოვნა.
„ჯავახკის“ ნაციონალისტურად განწყობილმმა ფრთამ ჩამოაყალიბა პოლიტიკური პარტია
„ვირკი“ (საქართველოს ისტორიული სახელწოდება სომხურ ენაზე), რომლის ორიენტაცია პრორუსული
და ანტითურქულია. მისი მიზანია საქართველოს ფედერალური მოწყობა და მის შემადგენლობაში
ჯავახეთის დამოუკიდებლად ჩართვა.
ჯავახეთში რუსეთის სამხედრო ბაზების არსებობა და მესხეთში საცხოვრებლად დაბრუნების
მოსურნე „თურქი მესხების“ პრობლემა კიდევ უფრო ძაბავს ვითარებას.
აზერბაიჯანის რესპუბლიკა მდებარეობს სამხრეთ კავკასიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში.
თვით ცნება „აზერბაიჯანი“ იმ ტერიტორიასთან მიმართებაში, რომელიც XXს. 20-იან წლებში
აზერბაიჯანის სსრ შემადგენლობაში შევიდა, მხოლოდ XXს. დასაწყისში გაჩნდა, ხოლო დამკვიდრდა
1918 წ. 28 მაისს აზერბაიჯანის დემოკრატიული რესპუბლიკის გამოცხადების შემდეგ.
აზერბაიჯანის სახელმწიფოებრიობა ამჟამინდელ საზღვრებში დადგინდა საბჭოთა რუსეთსა და
თურქეთს შორის მოსკოვის 1921წ. 16 მარტის ხელშეკრულების საფუძველზე.
რელიგიური სფერო აზერბაიჯანში გარკვეულ აღმავლობას განიცდის. ეს, პირველ რიგში, ეხება
დომინირებად კონფესიას - ისლამს. თუმცა აღმავლობა და განვითარება აზერბაიჯანისათვის სხვა
ტრადიციულ რელიგიებსაც შეეხო. ამასთან, გაჩნდა არატრადიციული, ადრე უცნობი მიმდინარეობებიც.
ეს, გარკვეულწილად, აიხსნება წინა 70 წლის მდგომარეობით, საზოგადოებისათვის საჭირბოროტო
საკითხებზე პასუხების ძიებით კონფესიურ სფეროში, გარეშე ძალების გაქტიურებით.
ისევე როგორც თითქმის ყველგან, პოლიტიკური ძალები რელიგიას იყენებენ როგორც მასებზე
ზემოქმედებისა და საკუთარი გავლენის განმტკიცების ინსტრუმენტს, გარეშე ძალები - ასევე საკუთარი
გავლენის გაძლიერებისათვის.
როგორც აღვნიშნეთ, აზერბაიჯანში ძირითადი რელიგია ისლამია, თუმცა გავრცელებულია
ქრისტიანობა და იუდაიზმიც. მუსლიმთა უმრავლესობა აზერია, თითქმის ყველა ისინი შიიტები არიან.
ქვეყანა შეიძლება დაიყოს ორ „მუსლიმურ ზონად“: სამხრეთი მოიცავს ტერიტორიას ბაქო-შემახა-
ევლახი-განჯა-გაზახი-ნახჭევნის ხაზიდან სამხრეთისაკენ, ირანის საზღვრამდე. აქ მორწმუნეთა
ძირითადი ნაწილი შიიტია: აზერები, თალიშები, თათები, ქურთების ნაწილი. არიან სუნიტებიც: ახისკა,
თათრები, ქურთების ნაწილი. აქ ცხოვრობენ მართლმადიდებელი ქრისტიანებიც - რუსები,
უკრაინელები, ბელორუსები, ქართველები; რუსი რასკოლნიკები და სექტანტები; გერმანელები -
კათოლიკენი და ლუთერანები; უდები - მონოფიზიტები; სომეხიგრიგორიანები; იუდეველები - ჯუური
(მთის ებრაელები), აშკენაზები (ევროპელი ებრაელები), ქართველი ებრაელები. XX-XXI სს. მიჯნაზე
გაჩნდა არატრადიციული მიმდინარეობები: მუსლიმური - ვაჰაბიტები და ნურსისტები,
ნაკშბანდიელები, ფეიზულისტები და სხვ.; ინდუისტი-კრიშნაიტები; პროტესტანტული თემები
(ქრისტიანული).3
ჩრდილოეთი ზონა მდებარეობს უფრო ჩრდილოეთით - საქართველოსთან და რუსეთთან
საზღვრისკენ. მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი სუნიტია: ლეზგები და ავარელები, კრიზები და
წახურელები, ბუდუგები და ხინალუგები, ინგილოთა ნაწილი და აზერები. ქრისტიანები
წარმოდგენილი არიან რუსებით (ძირითადად რასკოლნიკები და სექტანტები), უდინებით
(მონოფიზიტები), მართლმადიდებლებით - ინგილოთა ნაწილი, იუდეველებით - ჯუურით.4
სსრ კავშირის შექმნის წინ აზერბაიჯანში არსებობდა 2000-მდე მეჩეთი, რომელთა დიდი ნაწილი
160
1930-იან წლებში დაანგრიეს ან დახურეს. მართალია, მეორე მსოფლიო ომის წლებში ზოგიერთი მეჩეთი
კვლავ ამოქმედდა, რაც განპირობებული იყო სტალინის პოლიტიკით - ნებისმიერი, მათ შორის
რელიგიური ფაქტორის გამოყენებით მოეხდინა საბჭოთა ხალხის მობილიზაცია ნაცისტური გერმანიის
წინააღმდეგ საბრძოლველად.
1976 წელს აზერბაიჯანში 16 რეგისტრირებული მეჩეთი (14 შიიტური და ორი სუნიტური, აქედან 7
- ბაქოში) და მადრასა არსებობდა, საბჭოთა კავშირის დაშლის დროისათვის მათი რიცხვი 200-მდე ავიდა
(არარეგისტრირებულების ჩათვლით). სხვა წყაროს მონაცემით, 1994 წლისათვის არსებობდა 84
რელიგიური დაწესებულება, მეჩეთების ჩათვლით, რომლებიც ხშირად არალეგალურად ან ნახევრად
ლეგალურად მოქმედებდა.5
2004 წ. დასაწყისისათვის ქვეყანაში არსებობდა 1300 მოქმედი მეჩეთი და ისლამის სხვა საკულტო
ობიექტი; სხვა კონფესიათა 40-ზე მეტი საკულტო ნაგებობა. ბაქოში დღეს სამი მართლმადიდებლური
ტაძარია. რესპუბლიკაში არის რასკოლნიკებისა და სექტანტების სამლოცველოები, შვიდი სინაგოგა,
მათგან ერთი, რომელიც ბაქოში მდებარეობს და ყველაზე დიდია კავკასიაში, აიგო 2003 წელს „ჯოინთის“
სახსრებით. დედაქალაქში რეკონსტრუირებულია კათოლიკური ეკლესია, კიდევ ერთს საფუძველი
ჩაეყარა 2003 წელს, აზერბაიჯანში რომის პაპის ვიზიტის დროს.
აზერბაიჯანში დღეს არსებობს სასწავლო დაწესებულებები და კურსები ტრადიციულ კონფესიათა
საფუძვლების შესასწავლად: ბაქოს ისლამური უნივერსიტეტი ფილიალებით სხვადასხვა რაიონში;
მადრასები - საშუალო სასწავლო დაწესებულებანი, მეჩეთებთან, ეკლესიებთან, სინაგოგებთან შექმნილია
სასწავლო კურსები.
ფაქტია, რომ პოსტსაბჭოთა აზერბაიჯანში „რელიგიური რენესანსი” ეროვნული თვითშეგნების
ზრდის პარალელურად მიმდინარეობს. ბაქოს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ კვლევათა ცენტრის
მონაცემებით, 90-იანი წლების ბოლოს აზერბაიჯანელების მხოლოდ 4-6% თუ იყო „აქტიური“ მორწმუნე
და დამცველი რელიგიური მითითებებისა და ცხოვრების წესისა, 87-92% კი ისეთ კატეგორიას
შეადგენდა, რომელიც აცხადებდა, რომ მუსლიმი იყო, თუმცა ნაკლებად ან საერთოდ არ ასრულებდა
რელიგიურ რიტუალებს. დანარჩენ 3%-ს ათეისტები წარმოადგენდნენ. აზერბაიჯანელების უმრავლესობა
აქტიურად სტუმრობს მეჩეთს რელიგიურ დღესასწაულებზე, თუმცა აშურას უქმე დღეს, როდესაც
მუჰამედის შვილთაშვილს ჰუსეინ იბნ ალის გლოვობენ და თვითგვემის რიტუალებიც ტარდება,
საგრძნობლად პასიურობენ. როგორც ამ საკითხების მკვლევარი რაულ მოტიკა ასკვნის, კავკასიის
ქვეყნებში ისლამი ისტორიულად განპირობებულ ადგილობრივ თავისებურებათა გარემოში განვითარდა
და მოწყდასაერთაშორისო მუსლიმურ მოძრაობებსა თუ მიმდინარეობებს. თავდაპირველად, საზღვრის
გახსნის შემდეგ, მრავალი ახალგაზრდა ეწვია თანამოძმე თურქეთის სასწავლებლებს. თუმცა 90-იანი
წლების ბოლოსათვის ოფიციალურ და ნახევრადოფიციალურ სასწავლებლებს აზერბაიჯანელები უკვე
ამრეზით უყურებდნენ, დაინახეს რა, რომ უცხოეთში სწავლამიღებული და სამშობლოში დაბრუნებული
ახალგაზრდები უკვე ღიად ქადაგებდნენ სუნიტურ იდეებს და არც „შაჰსეი-ვაჰსეის“ ტრადიციის გმობას
ერიდებოდნენ.6
ფორმალური ნიშნით, მეჩეთები არ იყოფა შიიტურ და სუნიტურ მეჩეთებად (ვაჰაბიტთა
მეჩეთების გამოკლებით, სადაც მხოლოდ ამ მიმდინარეობის წარმომადგენლები დადიან).
2004 წ. დასაწყისისათვის სავალდებულო რეგისტრაცია გავლილი ჰქონდა 230 კონფესიურ თემს,
მათ შორის: 201 მუსლიმურს, დანარჩენს - ქრისტიანულს - რუსულ და ქართულ მართლმადიდებლურს,
ლუთერანულს, რომაულ-კათოლიკურს, ახალსამოციქულოს, მოლოკნებს, მეშვიდე დღის ადვენტისტებს,
ორმოცდაათიანელებს, იეღოვას მოწმეებს, იუდეველთა სხვადასხვა მიმდინარეობას და სხვ.7
ვაჰაბიზმი აზერბაიჯანში არ არის „მებრძოლი“, შემტევი ხასიათისა. მორწმუნეებს იგი იზიდავს
„რელიგიაში უბრალოების“ იდეებით. საინტერესოა, რომ მან მიმდევრები პოვა ადგილობრივ
ეთნორელიგიურ უმცირესობებში - ლეზგებში, ავარელებსა და წახურებში, რომელთაც ამით გამოხატეს
პროტესტი მათი სამოქალაქო უფლებების შეზღუდვის წინააღმდეგ.
უფრო ზოგადი თვალსაზრისით, არატრადიციული მიმდინარეობათა გაჩენა გარეშე ძალების
161
მეტოქეობის შედეგია, რომლებიც საკუთარი გავლენის გაძლიერებისათვის ნებისმიერ საშუალებას
იყენებენ, მათ შორის - კონფესიურსაც. არატრადიციული მიმდინარეობანი ხელს უწყობენ რელიგიის,
პირველ რიგში, ძირითადის - ისლამის - პოლიტიზაციას.
რამდენადაც აზერბაიჯანი უპირატესად შიიტურია, განსაკუთრებით მკაფიოდ ჩანს „ირანის
კვალი“. თეირანი მოქმედებს თავისი დიპლომატიური წარმომადგენლობების,
რელიგიურსაქველმოქმედო ორგანიზაციების, მისიონერების, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა,
აგრეთვე „გავლენის აგენტების“ მეშვეობით, განსაკუთრებით - სამხრეთ ზონაში. აშკარაა ირანის
კონფესიური აქტივობის პოლიტიზაცია. მაგრამ ის ფაქტი, რომ აზერბაიჯანში არც ერთი ირანული
მეჩეთი არ არის, ამ უკანასკნელის სუსტ რელიგიურ გავლენაზე მეტყველებს.
1990 წლის ზამთარში აზერბაიჯანელებმა, კერძოდ, ნახჭევანელებმა ირანის სასაზღვრო
სიმაგრეები დაანგრიეს, იქ მცხოვრებ თანამოძმეებთან დიდი ხნით გაწყვეტილი ურთიერთოებების
აღდგენის ნიშნად (ჩრდილოეთ ირანში მცხოვრები ეთნიკური აზერბაიჯანელები ირანის მოსახლეობის
1/3 შეადგენენ და 2-3-ჯერ მეტნი არიან, ვიდრე თვითონ აზერბაიჯანში. პარალელურად, 1918-20 წწ.
აზერბაიჯანის მმართველი პარტიის მუსავატის ლოზუნგი „თურქიზმი, მოდერნიზაცია და ისლამი“
კვლავ პოპულარული გახდა. დღეს აზერბაიჯანული საზოგადოების ნაწილი აზერბაიჯანულ
ნაციონალიზმს და თვითმყოფადობას მხოლოდ დიდ თურქულ კულტურულ კონტექსტში განიხილავს,
იმ დროს, როცა მეორე ნაწილი პანთურქიზმს „აზერბაიჯანიზმის“ საწინააღმდეგო დოქტრინად თვლის
და ქემალ ათათურქის მიდგომას ყველაზე მისაღებ გამოსავლად მიიჩნევს. ამავდროულად,
საზოგადოების ორივე ნაწილისთვის მიუღებელია პროირანული იდეოლოგიური ორიენტაცია, რის
მიზეზი არა მარტო საბჭოთა მედიის ხანგრძლივ ანტიირანულ პროპაგანდაში უნდა ვეძიოთ, არამედ
ყარაბაღის კონფლიქტშიც, სადაც ირანი სომხეთის პარტნიორად აღიქმებოდა. უნდა გავითვალისწინოთ
ასევე ირანში მცხოვრები აზერბაიჯანული დიასპორის მძიმე უფლებრივი მდგომარეობა, რომელიც კიდევ
უფრო ლახავს ირანის იმიჯს აზერბაიჯანელის თვალში.
სეკულარული თურქეთი მოქმედებს რელიგიურ ორგანიზაციათა ოფიციალური სტრუქტურების
მეშვეობით, პირველ რიგში - ბაქოსა და ნახჭევანში. დედაქალაქში გახსნილია თურქული უნივერსიტეტი
„კავკასია“.
მართალია, თურქეთი სუნიტური ქვეყანაა, მაგრამ მას აზერბაიჯანში უფრო მყარი პოზიციები და
სამოქმედო არეალი აქვს, აგრეთვე ჰყავს მეტი „გავლენის აგენტი“, ვიდრე ირანს. ამას რამდენიმე მიზეზი
აქვს: 1) აზერების მეხსიერებაში დალექილია ის ფაქტი, რომ სპარსული სახელმწიფოები 2500 წელია
ცდილობენ არასპარსელთა დეეთნიზაციას, ანუ ატარებენ ეთნოციდის პოლიტიკას. 1960-იანი წლების
დასაწყისში ირანის სახელმწიფოს პოლიტიკა მკაფიოდ ჩამოაყალიბა მოჰამედ რეზა-შაჰ ფეხლევიმ: ერთი
ქვეყანა, ერთი ისტორია, ერთი ეთნოსი, ერთი კულტურა, ერთი რელიგია, ერთი ენა. 2) თურქული და
აზერების ენები ერთ ჯგუფს ეკუთვნის. 3) ირანი აქტიურად თანამშრომლობს სომხეთთან, რომელსაც
აზერბაიჯანის ტერიტორიის 16% აქვს მიტაცებული, მხარს უჭერს მთიანი ყარაბაღის არალეგიტიმურ
რესპუბლიკას. 4) ირანში კეთილგანწყობით ეკიდებიან ადგილობრივ სომხურ თემს: თუმცა ამ
თეოკრატიულ სახელმწოფიში მოქმედებს „მშრალი კანონი“, მაგრამ სომხებს აქვთ არაყის გამოხდის
უფლება; ერთ-ერთი სომხური ეკლესია გამოცხადებულია „არქიტექტურის ფასეულ ისტორიულ
ძეგლად“ და დაცულია სახელმწიფოს მიერ. მეხუთე, თურქეთი აზერბაიჯანს სამხედრო და პოლიტიკური
თვალსაზრისით ეხმარება; მისი ტერიტორია აზერბაიჯანისათვის დასავლეთისაკენ გასასვლელი ერთ-
ერთი „დერეფანია“ - წინა აზიის მუსლიმური სამყაროსაკენ, ეუთო-სა და ნატო-საკენ.
მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა სუნიტურმა არაბულმა აღმოსავლეთმაც.
ვაჰაბიზმი ისლამის ოფიციალური ფორმაა მუსლიმური სამყაროს ერთ-ერთ უმდიდრეს ქვეყანაში
- საუდის არაბეთში, რომელიც ამავე დროს აშშ სტრატეგიული პარტნიორია. ამიტომ შეიძლება
ვივარაუდოთ, რომ ვაჰაბიზმის გავრცელებას აზერბაიჯანში არა მხოლოდ კონფესიური, არამედ
პოლიტიკური ხასიათიც აქვს.
ვაჰაბიზმი აღწევს ჩრდილოეთ კავკასიიდანაც - დაღესტნიდან და ჩეჩნეთიდან. პირველ
162
შემთხვევაში „მედიატორის“ როლში გამოდიან აზერბაიჯანში მცხოვრები ლეზგები, ავარელები და
წახურები. მეორეში - ჩეჩნები, რომლებიც მოძრაობენ აზერბაიჯანს, საქართველოსა და ჩრდილოეთ
კავკასიას შორის, ან დამკვიდრდნენ აზერბაიჯანში, სადაც გადიან მკურნალობისა და რეაბილიტაციის
კურსს, ზოგი მათგანი ადგილობრივ უმაღლეს სასწავლებელშიც სწავლობს.
ქრისტიანული დასავლეთი ასევე იყენებს სხვადასხვა არხს, მათ შორის - კონფესიურსაც. მათ მიერ
ტარდება რელიგიური მიმართულების კონფერენციები და სემინარები.
200 წელზე მეტია, აზერბაიჯანში მცხოვრებ ინგილოთა შორის თავის საქმიანობას ეწევა
საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესია, რომელმაც ქრისტიანად მოაქცია ამ ეთნორელიგიური
ჯგუფის ნაწილი. ამგვარ პროზელიტებს უქმნიან სწავლის პირობებს საქართველოში, აძლევენ ქართულ
სახელებსა და გვარებს. სამშობლოში ისინი ბრუნდებიან როგორც „გავლენის აგენტები“.
1990 წლიდან პერიოდულად ჩნდებიან ემისრები ვატიკანიდან.
აღსანიშნავია, რომ ისლამის არატრადიციული მიმდინარეობები პოპულარულია
ახალგაზრდობაში, არატრადიციულ მიმდინარეობებთან ბრძოლა უფრო პოლიტიკური ხასიათისაა,
ვიდრე რელიგიური.
ამრიგად, პოლიტიკური ხელისუფლება აკონტროლებს სიტუაციას კონფესიურ სფეროში. მისი
დამოკიდებულება უარყოფითია არატრადიციული მიმდინარეობების მიმართ.
სომხეთის რესპუბლიკა სამხრეთ კავკასიის მთიანეთში მდებარეობს. ტერიტორია - 29,8 ათასი
კვარეტული კილომეტრი. დედაქალაქი - ერევანი.
ჩრდილოეთით ესაზღვრება საქართველო, აღმოსავლეთით - აზერბაიჯანი, დასავლეთით -
თურქეთი, სამხრეთით - ირანი.
სომეხი ხალხის ისტორიულ ბედში სომხეთის რესპუბლიკის თანამედროვე ტერიტორიას XX ს.
დასაწყისამდე განმსაზღვრელი როლი არ შეუსრულებია. სომხეთის დიდი ნაწილი შედიოდა ოსმალეთის
იმპერიის შემადგენლობაში, სადაც სომეხთა რაოდენობა დაახლოებით 2,5 მლნ შეადგენდა. მათი
უმრავლესობა აღმოსავლეთის 6 ვილაიეთში ცხოვრობდა. საკმაოდ მრავალრიცხოვანი სომხური
დიასპორა არსებობდა რუსეთში და მის საზღვრებს გარეთაც. ე. ჰობსბაუმი წერდა, რომ თანამედროვე
სომხეთი - ეს არის ყველაფერი ის, რაც დარჩა მას შემდეგ, რაც ყველა დანარჩენ ტერიტორიაზე, სადაც
ადრე სომხები ცხოვრობდნენ, ისინი გაწყვიტეს ან განდევნეს იქიდან8.
1998 წლის 1 იანვრის მონაცემებით, სომხეთის მოსახლეობა 3 793 200 მცხოვრებს შეადგენს, მათგან
95%-ზე მეტი ეთნიკური სომეხია. ენა - სომხური, რომელიც ინდოევროპული ოჯახის სომხურ ჯუფს
განეკუთვნება. განარჩევენ აღმოსავლურ და დასავლურ სალიტერატურო ენას; დასავლურ
სალიტერატურო ენაზე სომხური დიასპორა მეტყველებს, აღმოსავლურზე კი სომხეთში მცხოვრები
სომხები ლაპარაკობენ. სომხურ ენას აქვს საკუთარი დამწერლობა, რომელიც 39 ასო-ნიშანს შეიცავს.
საკუთრივ სომხეთის გარდა, ეთნიკური სომხები ცხოვრობენ მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში და
მძლავრ და გავლენიან სომხურ დიასპორას ქმნიან. საზღვარგარეთ სომხების განსახლების ძირითადი
ცენტრებია რუსეთი (არმავირი, როსტოვი, მოსკოვი) - 800 000, საქართველო (ჯავახეთი და თბილისი) - 500
000, თურქეთი (ძირითადად სტამბოლი) - ამჟამად 85 000, აშშ (ძირითადად კალიფორნია) - 1 000 000,
არგენტინა - 85 000, საფრანგეთი - 500 000, ლიბანი - 150 000, ირანი - 200 000, სირია - 130 000, კანადა - 60
000, ავსტრალია - 30 000. სულ სომხური დიასპორა მსოფლიოს 60 ქვეყანაშია გაფანტული.
სომხეთში ცხოვრობენ რუსების, იეზიდების, ბერძნებისა და ებრაელების ეთნიკური
უმცირესობები, აგრეთვე აისორები და უკრაინელები. სომხეთში მცხოვრებ აზერბაიჯანელთა
უმრავლესობამ 1980-90-იანი წლების მიჯნაზე დატოვა საცხოვრებელი და თავი აზერბაიჯანსა და რუსეთს
შეაფარა9.
სომხების დიდი უმრავლესობა მონოფიზიტი ქრისტიანია. ისინი ქვეყნის მოსახლეობის 80%
შეადგენენ. საზღვარგარეთ მცხოვრებ სომეხთა ნაწილი კათოლიკე და პროტესტანტია. ამჟამად სომხეთის
სამოციქულო გრიგორიანულ ეკლესიას სათავეში უდგას უზენაესი პატრიარქი და სრულიად სომეხთა
კათალიკოსი ეჩმიაძინისა გარეგინ II. სომხეთის სამოციქულო ეკლესია ერთ-ერთი უძლიერესი სომხური
163
ორგანიზაციაა. კავკასიაში ქრისტიანულ ეკლესიებს შორის იგი განსაკუთრებით აქტიური და
დამოუკიდებელია. შექმნა რა ეკლესიათა განშტოებული ქსელი, ეჩმიაძინი საბჭოთა პერიოდშიც და
ახლაც აკონტროლებს დიდ სომხურ დიასპორას, რაც საშუალებას აძლევს, უშუალოდ მონაწილეობდეს
სომეხი ხალხის ცხოვრებაში, ხშირად კი - საგარეო პოლიტიკური ორიენტირების ფირმირებაშიც. იმის
დასტურად, რომ სომხურ ეკლესიას დიდ როლს ანიჭებენ როგორც თავად სომხეთის, ასევე მსოფლიოს
პოლიტიკოსები, გამოდგება ის ფაქტი, რომ 2001 წ. ზაფხულში აშშ-ში ვიზიტის დროს სომეხთა
ამჟამინდელი კათოლიკოსი გარეგინ II პირადად პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა მიიღო. ასეთი პატივი არ
ღირსებიათ არც ილია II, არც სამხრეთ კავკასიის მუსლიმთა სულიერ ლიდერს (შეიხ ულ-ისლამს) ალაჰ-
შუკურ ფაშაზადეს.10
უკანასკნელი რამდენიმე საუკუნის მანძილზე სომხური ეკლესია ძირითადი დამაკავშირებელი
რგოლია სომხეთსა და მის უცხოურ დიასპორას შორის.
რთული ისტორიული ვითარების გამო, სომხური ეკლესიის ცენტრი ხშირად იცვლებოდა.
თავდაპირველად იგი ვაჰარშაპატში მდებარეობდა, შემდეგ - დვინსა და ანისში, შემდეგ - ამასიასი
დაკილიკიის სომხეთში. 1441 წელს სომხური ეკლესიის ცენტრი გახდა ეჩმიაძინი.11
გრიგორიანული ეკლესიის სტრუქტურა 4 ძირითად ელემენტს მოიცავს: 1) ეჩმიაძინის ყოველთა
სომეხთა საკათალიკოსო, რომელიც გრიგორიანული ეკლესიის ცენტრად ითვლება; მისი მეთაური
უზენაესი პატრიარქისა და არარატის საერთოეროვნული დედა-ეკლესიის კათალიკოსოს ტიტულს
ატარებს და ყოველთა სომეხთა კათალიკოსად მოიხსენიება; 2) კილიკიის დიდი სახლის საკათალიკოსო -
რეზიდენციით ანტილიასში; 3) იერუსალიმის საპატრიარქო - რეზიდენციით იერუსალიმში და 4)
კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო - რეზიდენციით სტამბოლში. უკანასკნელი სამი ცენტრი დედა-
ეკლესიის იურისდიქციაშია, მაგრამ სარგებლობს შინაგანი ადმინისტრაციული ავტონომიით.
IX საუკუნიდან, მას შემდეგ, რაც სომხური მოსახლეობა მთელ მსოფლიოში მიმოიფანტა, სომხური
ეკლესიის მნიშვნელობა მეტად გაიზარდა და მან უნივერსალური ხასიათი შეიძინა. განსხვავებული
კულტურისა და რელიგიის ქვეყნებში დამკვიდრების მიუხედავად, ეკლესიამ შეინარჩუნა
ორგანიზაციული და დოგმატური მთლიანობა.
1986 წლის მდგომარეობით, სომხეთში 29 რეგისტრირებული და 34 არარეგისტრირებული
რელიგიური ორგანიზაცია მოღვაწეობდა.
1997 წლის 1 იანვრისათვის რელიგიურ საქმეთა კომიტეტმა რეგისტრაციაში გაატარა 16 კონფესია
და რელიგიური გაერთიანება: სომხეთის სამოციქულო ეკლესია, წარმართები, იეზიდები, კათოლიკური
ეკლესია, იუდეველთა თემი, რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესია, კრიშნაიტები, ბაჰაისტები,
მეშვიდე დღის ადვენტისტები, ევანგელისტ-ორმოცდაათიანელები, ბაპტისტები და სხვ.
სომხეთში დიდი გავრცელება პოვა რელიგიურმა სექტებმა, რომლებიც რეგისტრირებული არიან
როგორც საქველმოქმედო ორგანიზაციები.
როგორც აღვნიშნეთ, კავკასიაში წარმოდგენილია ოთხივე მსოფლიო კლასიკური რელიგია:
ქრისტიანობა სამხრეთ კავკასიაში რამდენიმე ვერსიის სახით გვხვდება. მისი მთავარი
საყრდენებია ქართული მართლმადიდებლური და სომხური მონოფიზიტური ეკლესიები. ოსების
მნიშვნელოვანი უმრავლესობა მართლმადიდებელი ქრისტიანია, ასევე რუსებიც, რომლებიც შეადგენენ
3% სომხეთში, 4% აზერბაიჯანში და 6% საქართველოში, აგრეთვე, ჩრდილოეთ კავკასიაში. აფხაზთა
ნაწილი ქრისტიანია, ნაწილი - მუსლიმი, თუმცა ორივე შერწყმულია წარმართულ ტრადიციასთან.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კავკასიაში გამოჩნდენენ პროტესტანტული მისიები, მაგრამ მათ ცოტა
მიმდევარი ჰყავთ (შედარებით მეტი წარმატება ჰქონდათ სომხეთში), აგრეთვე ამერიკული ორგანიზაცია
„იეღოვას მოწმეების“ მიმდევრები.
კათოლიკენი საქართველოში პირველად 1230 წელს გამოჩნდნენ. პაპ იოანე XXII ძალისხმევით
1329 წლიდნ თბილისში დაარსებულმა კათოლიკეთა საეპისკოპოსომ საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში
სამისიონერო მოღვაწეობა გააჩაღა. XVII საუკუნეში საქართველოში მოღვაწეობდნენ თეატინელი
მისიონერები. XIX საუკუნის 50-იან წლებში ქართველმა კათოლიკე ბერებმა სტამბოლში ქართული
164
კონგრეგაცია დააარსეს. კათოლიკობა ყველაზე ფართოდ გავრცელდა სამცხესა და შავშეთში, ახალციხეში,
გორში, ქუთაისში. 1845 წლიდან 1993 წლამდე საქართველოს ლათინურ კათოლიკეთა ეპისკოპოსი
რუსეთში იმყოფებოდა, 1993 წელს შეიქმნა ამიერკავკასიის ლათინური წესის სამოციქულო
ადმინისტრაცია, რომელიც მოიცავდა საქართველოს, აზერბაიჯნისა და სომხეთის ლათინ კათოლიკეებს.
2002 წლის აღწერით, საქართველოში მცხოვრები კათოლიკენი მოსახლეობის 0,8% შეადგენენ.
მათი დიდი ნაწილი მესხეთ-ჯავახეთში ცხოვრობს, მათი უმრავლესობა ეთნიკურად სომეხია.
საქართველოში მცხოვრები კათოლიკენი ტიპიკონის მიხედვით 3 ნაწილად იყოფიან: 1)
ლათინური ტიპიკონისანი, 2) სომხური ტიპიკონისანი, 3) სირიულ-ქალდეური ტიპიკონისანი.
კათოლიკეთა უმრავლესობა ლათინურ წესს მისდევს, მათ შორის თბილისში მცხოვრები სომხებიც.
ახალ რელიგიურ სიტუაციაში კათოლიკენი რაიმე მნიშვნელოვან როლს არ ასრულებენ.
ლუთერანები საქართველოში XIX საუკუნეში გერმანელი კოლონისტების ჩამოსახლების შემდეგ
გაჩნდნენ. ლუთერანული ეკლესია კი, საქართველოში XIX საუკუნის 40-იანი წლებიდნ არსებობს.
დღეს სომხური სამოციქულო ეკლესია საქართველოში წარმოდგენილია შვიდი ეკლესიით:
თბილისში 2, ბათუმში 1, დანარჩენი - მესხეთ-ჯავახეთში. ისინი ერთი ეპისკოპოსის სულიერი
მფარველობის ქვეშ იმყოფებიან, მისი კათედრა თბილისშია, წმინდა გიორგის ეკლესიაში. საქართველოს
სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის ცნობით, 2002 წლისათვის საქართველოში სომხურ-
გრიგორიანული აღმსარებლობისა იყო მოსახლეობის 3,9%.
ისლამის მიმდევართა ხვედრითი წილი მოსახლეობის 9,9% შეადგენს. წარმოდგენილია ორივე
ვერსიის სახით: აზერბაიჯანელების 75% შიიტია, ისევე, როგორც ამ ქვეყანაში მცხოვრები თალიშები თუ
სხვა ეროვნული უმცირესობა. სუნიტური განხრა კი საკმაოდ ძლიერია ჩრდილოეთ კავკასიის
მოსახლეობის უმრავლესობაში, ასევე აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის, აზერბაიჯანის (25%),
ალანიისა (20-30%) და აფხაზეთის (35%) მოსახლეობაში; სუნიტური ისლამი არსებობს როგორც
შაფიიტური (დაღესტნის ხალხები), ისე ჰანაფიტური (ჩეჩნეთი და ინგუშეთი, ჩერქეზები, ყარაჩაები და
ბალყარები, აჭარლები საქართველოში, აზერბაიჯანელთა უმცირესობა - 15-25%, მუსლიმი ოსებისა და
მუსლიმი აფხაზების უმცირესობა - 20-30% და 35%) სკოლების სახით12.
რელიგიისაკენ შემობრუნების საერთო ტენდენციამ ისლამის გააქტიურებაზეც იმოქმედა.
გაიზარდა მეჩეთებისა და უცხოეთში წარგზავნილ სასულიერო პირთა რიცხვი. ასეთი ტენდენცია
დაფიქსირდა ქვემო ქართლში, პანკისში, აჭარაში, გურიასა და აფხაზეთში. მათ ჰყავთ ტრადიციული
მრევლი და გააჩნიათ სხვა რელიგიებთნ, განსაკუთრებით მართლმადიდებლობასთან თანამშრომლობის
საუკუნოვანი ტრადიციები. ამასთან, ისალმი საქართველოშიც ვერ ასცდა საერთო ტენდენციებს, აქაც
თავი იჩინა ფუნდამენტალიზმის ნიშნებმა.
იუდაიზმის მიმდევარია 20 000-მდე ქართველი ებრაელი, ასევე ძირითადად აზერბაიჯანში და
დაღესტანში წარმოდგენილი თათების (მთის ებრაელების) საზოგადოება. არიან ასევე აშკენაზი
ებრაელები, რომლებიც ძირითადად ბაქოში ცხოვრობდნენ და რომელთა დიდი ნაწილი ისრაელში
წავიდა ქვეყანაში არსებული მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის და არა დისკრიმინაციის გამო.
იუდეველების რიცხვი ბოლო 30 წლის განმავლობაში სისტემატურად მცირდებოდა. ერთი მხრივ,
ამის მიზეზი ისა, რომ იუდაიზმი მონოეთნიკური რელიგიაა და მასობრივ პროზელიტიზმს,
ქრისტიანობისა და ისლამისაგან განსხვავებით, იუდაიზმი არ ეწევა. მეორე მხრივ, იუდეველთა მიგრაცია
წამყვანი ტენდენცია იყო მსოფლიოში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, საბჭოთა კავშირში კი - 70-ანი
წლებიდან. ისრაელში ასვლის საერთო ტენდენციასთან ერთად, საქართველოდან იუდეველთა
ემიგრაციას ხელი შეუწყო ბოლო წლებში შექმნილმა მძიმე სოციალურმა და ეკონომიკურმა ვითარებამ.
დღეს თბილისში 2 სინაგოგაა. ასევე სინაგოგა არსებობს ყველგან, სადაც ებრაელები კომპაქტურად
სახლობენ: ქუთაისში, ბათუმში, სოხუმში, ქარელში, ონში.
ბუდიზმის მიმდევრები კი არიან კალმუხები, რომლებიც სპეციალურ ლიტერატურაში ხშირად
არც მოიხსენიებენ კავკასიაში მცხოვრებთა შორის, თუმცა მათ (122 000 მოსახლე) მჭიდრო ურთიერთობა
აქვთ სამხრეთით მცხოვრებ დაღესტნელ ხალხებთან. ისინი დაღესტნის ჩრდილოეთით, კასპიის ზღვის
165
ჩრდილო-დასავლეთით ცხოვრობენ. მათი ურთიერთობა კავკასიელებთან სულ უფრო ინტენსიური
ხდება.

2. სექტები კავკასიაში
რაც შეეხება რელიგიურ სექტებს, მაჰმადიანობის შიგნით არსებულ მიმდინარეობებზე, რომლებიც
სამხრეთ კავკასიაში გვხვდება, ქვემოთ ვისაუბრებთ. ახლა კი, ქრისტიანობის ფარგლებში არსებულ
სექტებს შევეხოთ. სექტანტების მომრავლება კავკასიაში რუსეთის დამკვიდრებას უკავშირდება. კავკასიის
რუსეთთან შეერთების პროცესის პარალელურად, შემოერთებულ მიწებზე იქმნებოდა რუსული
დასახლებები. ეს საშუალებას იძლეოდა, შემცირებულიყო საოკუპაციო ჯარის რაოდენობა და მისი
შესანახი ხარჯები, ანუ დასულიყო ისინი ჩვეულებრივი სამხედრო გარნიზონების ოდენობამდე. ეს,
აგრეთვე, დააჩქარებდა შემოერთებული მიწების ათვისების პროცესს.
უკვე 1831 წელს ყარაბაღის პროვინციაში გაჩნდა დონის კაზაკებიდან გამოსული დუხობორების
პირველი დასახლება ყიზილ-ყიშლაყი. მომდევნო წელს ნახჭევნის გუბერნიაში მოლოკანთა პირველი
სოფელი - ბაზარ-ჩაი აღმოცენდა. გადმოსახლებული სექტანტების გარდა, კავკასიაში მრავალი სექტანტი
ნებაყოფლობითაც მოდიოდა.
კიდევ უფრო ადრე, 1817 წელს, საქართველოში გამოჩნდნენ გერმანელი კოლონისტები, რომლებიც
დასახლდნენ თბილისისა და ელიზავეტოპოლის გუბერნიებში. 1830 წელს მათი რიცხვი დაახლოებით
2000 კაცს შეადგენდა. ყველა ისინი პროტესტანტები იყვნენ.
გენერალ ერმოლოვის დროს, სტრატეგიული მნიშვნელობის პუნქტებში შექმნილი გარნიზონების
გვერდით, იქმნებოდა სამხედრო დასახლებანი - ე.წ. შტაბ-ბინები, სადაც ჯარისკაცები, სამხედრო
სამსახურის პარალელურად, საკუთარ მეურნეობასაც მისდევდნენ და ოჯახებიც ჰყავდათ. ასე გაჩნდა
მართლმადიდებელთა სოფლები. მათთან ერთად, იზრდებოდა გადმოსახლებულ სექტანტთა
რაოდენობაც. მათ ასახლებდნენ მაგისტრალურ მიმართულებებზე, რომელთაც რუსეთისათვის
სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდა. ერთი ტალღა დასახლდა იმ ტრასის გასწვრივ, რომელიც
შემდგომში რუსეთსა და ირანს შორის ძირითად სავაჭრო მაგისტრალად იქცა: თბილისი-
ელიზავეტოპოლი (განჯა)-ყაზახი-დელიჟანიელენოვკა (სევანი)-ახტა (რაზდანი)-ერევანი.
მეორე ტალღა განსახლდა რუსეთის ჯარების თურქეთისაკენ მოძრაობის სტრატეგიულად
მნიშვნელოვან ტრასაზე: თბილისი-ალექსანდროპოლი (გიუმრი)-ყარსი-ერზრუმი. სექტანტების
გვერდით, აქაც იქმნებოდა მართლმადიდებელთა სოფლებიც.
1835 წ. გაჩნდა სუბოტნიკების სექტანტური დასახლება ელენოვკა (სევანი), 1842 წელს - ნიკიტინო
(ფიოლეტოვო), შემდეგ ვორონცოვკა, ვოსკრესენკა და სხვ.
სულ XIX ს. 30-40-იან წლებში ამიერკავკასიაში გაჩნდა 30-ზე მეტი რუსული დასახლება.
თურქეთთან 1853-1856 წწ. და 1877-1878 წწ. ომების შემდეგ ფართო მასშტაბით მიმდინარეობდა
თურქეთიდან ამიერკავკასიაში სომხების გადმოსახლება, განსაკუთრებით ერევნის გუბერნიასა და
შავიზღვისპირეთში. შემოერთებულ მიწებზე რუსებისა და სომხების დასახლებით რუსეთი ამ მიწა-
წყლის საბოლოო შემომტკიცებას ცდილობდა.
სექტანტების მიმართ ნიკოლოზ I რეპრესიული პოლიტიკის შედეგად, ამიერკავკასიაში თავი
მოიყარა სხვადასხვა სექტებმა: დუხობორებმა, მოლოკნებმა, ხლისტებმა, სუბოტნიკებმა, სკოპცებმა და
სხვ.
რუსული ადმინისტრაცია ხელს უწყობდა სექტანტების გადმოსახლების პროცესს. მაგალითად,
მათ დიდად მფარველობდა ვორონცოვი. განსაკუთრებით აქტიური იყო სექტანტთა ჩასახლების პროცესი
ყარსის ოლქში 1877-1878 წწ. ომის შემდეგ. უკვე XXს. დასაწყისისათვის იქ რუსული მოსახლეობა
დაახლოებით 11. 000 კაცს შეადგენდა.
ერევნის გუბერნიაში რუსების რიცხვი 4150 იყო, ბაქოს გუბერნიაში - 11. 500, თბილისის
გუბერნიაში - 3204, ელიზავეტოპოლის გუბერნიაში - 2987.
166
 პოლიტიკურ-ეკონომიკურმა და დემოგრაფიულმა პროცესებმა გარკვეული გავლენა იქონია რუს
სექტანტთა ყოფაზე. დროის შესაბამისად იცვლება მათი ცხოვრების წესი, ფასეულობანი, ორიენტაცია.
მათი მიმდევრების რაოდენობა კლებულობს, რადგან თემის ახალგაზრდა წევრები საცხოვრებლად
რუსეთის ფედერაციაში გადადიან. ეს პროცესი ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დროს დაიწყო და დღესაც
გრძელდება, თუმცა ეს, ძირითადად, სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორებითაა განპირობებული, და არა
რელიგიური შეუწყნარებლობით. ისიც უნდა ითქვას, რომ ყოფით ნიადაგზე შეინიშნება ფარული
დაძაბუოლბა სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრებ დუხობორებსა და მათ მეზობელ სომხებს შორის.
დღეს სტაროვერები არიან გურიაში (ურეკ-მალთაყვის მონაკვეთი), სამეგრელოსა და ზემო
სვანეთში, ასევე შიდა ქართლში, ცენტრი აქვთ თბილისში. სტაროვერები ჩამოყალიბდნენ ეთნიკურ-
რელიგიურ ჯგუფად, მაგრამ, შერეული ქორწინებების გამო, სტაროვერობა გავრცელდა ქართველებშიც.
ამასთან, ისინი არ ეწევიან პროზელიტიზმს და ზემოთ დასახელებული შემთხვევები ერთეული
ფაქტებია. სტაროვერების, ისევე როგორც დუხობორებისა და მოლოკნების რელიგიური თემების
არსებობა საქართველოში არავითარი კონფლიქტური მუხტის მატარებელი არ არის.
ბაპტიზმი საქართველოში 1867 წლიდან ვრცელდება. ამ წელს გერმანელმა კოლვეიტმა თბილისში
ბაპტისტური წესით მონათლა მოლოკანთა სექტის ყოფილი წევრი ნ. ი. ვორონინი. 1895 წლისათვის
თბილისში უკვე არსებობდა გავლენიანი ბაპტისტური რელიგიური გაერთიანება, რომელსაც
ამიერკავკასიასა და რუსეთში ცნობილი ბაპტისტი პრესვიტერები განაგებდნენ. დიდი ხნის მანძილზე
ბაპტისტთა თემებში ძირითადად რუსი ეროვნების მოქალაქეეები ყვნენ გაერთიანებული. 1920 წლიდან
ბაპტიზმი გავრცელებას იწყებს ქართველ მოსახლეობაშიც.
ბაპტისტთა მსოფლიო საბჭოს გადაწყვეტილებით, დღეს თბილისი მიჩნეულია ბაპტიზმის
გავრცელების ადგილად ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე. ამჟამად საქართველოს ყველა
რეგიონში მოქმედებენ ბაპტისტთა სამლოცველო სახლები ქართული, რუსული, ოსური და სომხური
რელიგიური თემებით. ფართოვდება ქართველი ბაპტისტების კავშირები ბაპტისტთა მსოფლიო
გაერთიანებებთან. ისინი უფასოდ ავრცელებენ რელიგიურ ლიტერატურას, ეხმარებიან
ერთმორწმუნეებს. 13

ორმოცდაათიანელთა სექტის მიმდევრები საქართველოში მოღვაწეობას მეორე მსოფლიო ომისა

და მომდევნო პერიოდში იწყებენ და თავიანთ მოძღვრებას ომის დროს ევაკუირებული რუსი
მოსახლეობის ერთ ნაწილში ავრცელებენ. 1946-1952 წლებში მათ შეძლეს სექტის თემთა შემადგენლობის
გაზრდა და ქართველი ეროვნების მოქალაქეთა მოქცევაც. 1970-იანი წლებიდან ორმოცდაათიანელთა
საქმიანობა გააქტიურდა ქართველ, სომეხ და ოს მოსახლეობაში.14
ბოლო წლებში საქართველოში ყველაზე აქტიურად საქმიანობენ იეღოველთა სექტის
წარმომადგენლები. ეს სექტა ორი მიმართულების სახითაა წარმოდგენილი: პირველი მიმართულება
XIXს. 40-იან წლებში წარმოიშვა რუსეთში, მეორე კი - 1884 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში.
იეღოველთა რელიგიური კორპორაცია მტკიცე სტრუქტურითა და დისციპლინით გამოირჩევა, რასაც
უზრუნველყოფს ბრუკლინის იეღოველთა რელიგიური ცენტრის აქტიური და მიზანმიმართული
საქმიანობა.15
საქართველოში მოქმედი ახალი რელიგიური ჯგუფებიდან უმრავლესობა ქრისტიანული
მიმართულებისაა ორი ძირითადი მიზეზის გამო: ჯერ ერთი, საქართველო ქრისტიანული ქვეყანაა,
მეორე, ქრისტიანობა ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული რელიგიაა თანამედროვე
მსოფლიოში.
კავკასიური ისლამის ფენომენი. კავკასიური ისლამი არის ტრადიციული მუსლიმური რელიგიის
არასექტანტური, ორდენებზე დამყარებული ერთ-ერთი, არცთუ ისე ძველი განშტოება. ჩრდილოეთ
კავკასიაში ძირითადად ორ ორდენს ვხვდებით: „ნაკშბანდიას“ და „კადირიას“.
ნაკშბანდიის ორდენის ფუძემდებლად ითვლება შუააზიელი მუჰამედ ბაჰა ალ-დინ ალნაკშბანდი
(1328-1389), რომლის მოძღვრებამ XVI-XVII საუკუნეებში ცვლილებები განიცადა და თურქეთში
გავრცელების შემდეგ კავკასიაშიც შემოვიდა. იგი შემოიტანა ჩეჩნების პირველმა ეროვნულმა გმირმა,
167
შეიხ მანსურმა. ჩეჩენ-დაღესტნელთა წინააღმდეგობის გატეხვის შემდეგ ეს ორდენი ფეხს ჩერქეზეთში
იკიდებს. თანამედროვე რუსეთის ტერიტორიაზე მისი უკანასკნელი კვალი 1917 წ. რევოლუციის დროს
თათარ-ბაშკირეთში ჩანს. ეს საკითხი საფუძვლიანად შეისწავლა თელავივის უნივერსიტეტის
პროფესორმა მოშე გამერმა, რომელმაც დიდი ყურადღება დაუთმო ჩრდილოკავკასიელების ეროვნულ-
გამათავისუფლებელ მოძრაობას და თურქეთის, ირანის, რუსეთის და საფრანგეთის გეოპოლიტიკური
ინტერესების შეჯახებას XIX საუკუნის კავკასიაში. საფუძვლიანად იკვლევს რა ზემოთ ხსენებული
ქვეყნების, ასევე სომხეთის, საქართველოს, ფინეთის და სხვა ქვეყნების საარქივო მასალებს, მეცნიერი
ასკვნის, რომ რეგიონში მიურიდიზმის და, საერთოდ, ისლამის გავრცელებას მყარი ნიადაგი სწორედ
ცარიზმის უგუნურმა, აშკარად გამოხატულმა ანტიმუსლიმურმა პოლიტიკამ შეუქმნა. ყაზი მუჰამედისა
და ჰამზათ-ბეგის შემდეგ, შამილი რიგით მესამე და ყველაზე ძლიერი იმამი აღმოჩნდა, რომელმაც შეძლო
დაღესტნელების და ვაინახების გაერთიანება ერთ თეოკრატიულ მილიტარისტულ სახემწიფოში -
იმამატში. ცნობილია, რომ იგი მკაცრად იცავდა ორთოდოქსულ დოგმებს და უკომპრომისოდ ებრძოდა
ბრმა რელიგიურ ფანატიზმს. იმ პერიოდში შუა აზიიდან კავკასიაში სპეციალურად იგზავნებოდნენ
შეიხები, რომლებიც აგრესიულ და ექსტრემისტულ ისლამს ქადაგებდნენ. ამ მიმდინარეობის წევრებს იგი
სიკვდილით სჯიდა.17
იმამ შამილის დამარცხების შემდეგ, XIX საუკუნის 60-იან წლებში კავკასიაში დაფუძნებას იწყებს
კადირიის ორდენი, რომლის მეთაური იყო მწყემსი ხუნტა ჰაჯი გაჩიევი. 1865 წ. ცარიზმმა არ ორდენის
აღმოფხვრაც ცადა, რაც ჩრდილო-კავკასიელებისათვის ტრაგიკულ ემიგრაციულ მოვლენებთან არის
დაკავშირებული.
XX საუკუნის შუა წლებიდან იწყება ამ ორი ორდენის ხელახლა აღორძინება მთიელებში. 1877-78
წწ. ბოლო შეიარაღებული გამოსვლის შემდეგ გარდატეხა ხდება ჩრდილოეთ კავკასიის სუფისტურ
საძმოში. ორივე ორდენი ნახევრადკონსპირატიულ მოღვაწეობას იწყებს და დროებით ხელს იღებს
ღაზავათზე. ამ პერიოდიდან მოყოლებული, 1917 წლამდე, ჩეჩნეთინგუშეთის მოსახლეობის ერთი
ნაწილი ნაკშბანდიის ორდენს ეკუთვნოდა, მეორე ნაწილი - კადირიის. საბჭოთა პერიოდში არანაირი
მნიშვნელოვანი გარდატეხა არ მომხდარა მთიელ ხალხთა სულიერ ცხოვრებაში. წითელი
ხელისუფლების დამყარებისთანავე სასულიერო ელიტამ თავი ფაქტიურად კომუნისტებადაც
გამოაცხადა, მაგრამ ამ ქმედებამ არანაირი გავლენა არ იქონია ბოლშევიკების გეგმებზე, რომელიც
ნებისმიერი რელიგიის აღმოფხვრას ისახავდა მიზნად. 1944 წლის ჩეჩნების მასიურმა დეპორტაციამ შუა
აზიაში ხელახლა ააღორძინა სუფისტური მიმდინარეობანი მთიელებში. რეაბილიტაციის შედეგად
გადასახლებიდან დაბრუნებულ მოსახლეობას თან კარგად ორგანიზებული, ჩრდილოეთ კავკასიისთვის
უკვე ტრადიციული რელიგიური დაჯგუფებები მოჰყვა.18
მაშასადამე, XIX საუკუნიდან მოყოლებული, კავკასიაში ისლამი ორი ორდენის - ნაკშბანდიის და
კადირიის სახით იყო წარმოდგენილი. ორდენის მეთაური იყო არა მოლა, არამედ ამირა ან შეიხი -
გვარითა და წოდებით იმ ტერიტორიაზე ყველაზე ასაკოვანი და ავტორიტეტული პიროვნება, ტეიპის
უხუცესი. ეს ყველაფერი იმდენად იყო შერწყმული საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებულ
ნაციონალურ ვაინახურ ტრადიციებთან და მთის ადათ-წესებთან, რომ გარკვევაც კი ძნელია, სად
მთავრდება ეროვნული და სად იწყება რელიგიური.
ვაჰაბიზმის გაჩენა ჩრდილოეთ კავკასიაში უშუალოდ უკავშირდება მნიშვნელოვან პოლიტიკურ
მოვლენებს. „პერესტროიკის“ პარალელურად, ჩრდილოეთ კავკასიაში აშკარად გამოიღვიძა ეროვნულ-
გამანთავისუფლებელმა მოძრაობამ, რომელთა შორის დიდი აქტიურობით გამოირჩეოდა ვაინახური
საზოგადოება ყოფილი დისიდენტის - ისა კაძოევის მეთაურობით. ამ გარემოებამ დიდი პრობლემები
შეუქმნა რუსეთის ახლადგამოჩეკილ ფედერაციას, რომლის ეთნიკურად საკმაოდ ჭრელ მოსახლეობას
ჩეჩენ-ინგუშთა პოლიტიკური ზრახვები ცუდ მაგალითად ევლინებოდა. რუსეთის მმართველ წრეებში
გადაწყდა, ეს პრობლემა ადგილობრივი წარმოშობის კადრებით მოეგვარებინათ. მართალია, ამ მეთოდის
გამოყენებამ თათრების, ჩუვაშების და კალმუხების შემთხვევაში გაამართლა, მაგრამ ჩეჩნეთში დუდაევის
გაგენერალებამ სხვა შედეგი მოიტანა. შემდგომში, მიუხედავად დიდი მცდელობისა, არც რესპუბლიკის
168
„შიგნიდან აფეთქება“ მოხერხდა. რუსეთის მმართველმა წრეებმა გადაწყვიტეს, კავკასიისათვის ვაჰაბიტი
იდეოლოგები შეესიათ.
კავკასიაში ვაჰაბიტური იდეოლოგიის გავრცელების საკითხის უფრო ნათლად წარმოსაჩენად
საჭიროა ორიოდე სიტყვით შევეხოთ ჯიჰადის მოვლენას ისლამში. თავად მუსლიმისათვის რელიგიაში
დიდი ადგილი უკავია ღვთისადმი მორჩილების პრინციპს. ღვთის შიში („ათ თუკა“) არ არსებობს
ჯიჰადის გარეშე, იგი მისი მატერიალური გამოვლინებაა. თუმცა თავად ტერმინი „ჯიჰადი“, „ჯაჰადა“
სიტყვასიტყვით „ალაჰის გზაზე მუყაითს, მუყაითად მიმავალს“ ნიშნავს და სავსებით გამორიცხავს სხვა
რელიგიის წინააღმდეგ ბრძოლას. თავად მუსლიმი თეოლოგების მტკიცებით, მისი ძირითადი არსი
პიროვნული თავისუფლების დაცვაგაფრთხილებაა და გაუმართლებელია რელიგიური დევნა ან
კონფესიური შუღლის გაჩაღება ამ სიტყვის საფარქვეშ. მათი აზრით, თავად ისლამის (არაბ. თანხმობა,
მშვიდობა, მორჩილება) მიმდევარი ვალდებულია სათნოებით მოეპყრას სხვა რელიგიას და სწორედ
ასეთი საქციელით წარმოაჩინოს თავისი რწმენის უპირატესობა. ვაჰაბიტურ სექტებში კი იბნ-
ტეიბისეული იდეების გააზრებამ სერიოზული დამახინჯება განიცადა და საბოლოო ჯამში როგორც
ეროვნული, ისე წმინდა ისლამური ტრადიციების სრულ უარყოფაში გადაიზარდა, რომლის შედეგადაც
ისინი ღაზავათს (იგივე ჯიჰადს) არა მარტო ქრისტიანებს (რასაც ყურანი არც ქადაგებს), არამედ
სუნიტებსა და შიიტებსაც უცხადებენ. აქედან გამომდინარე, ვაჰაბიზმი ბუნებით სავსებით უცხო და
აგრესიული სექტაა და ბუნებრივია, ადგილობრივი რელიგიური ხელმძღვანელობა თუ მოსახლეობა მას
დიდი წინააღმდეგობით შეხვდა, თუმცა უშუალოდ რუსი ბიზნესმენებით ზურგგამაგრებული
ექსტემისტები მაინც აგრძელებდნენ მოღვაწეობას და 1999 წ. ომის პროვოცირებაც მოახერხეს რუსეთსა და
ჩეჩენთს შორის. ვაინახებმა, საბოლოო ჯამში, შეძლეს თავსმოხვეული ვაჰაბიტური მიმდინარეობისაგან
გათავისუფლება და საკუთარი ძალების კონსოლიდაცია, თუმცა ამის გაკეთება საკმაოდ გვიან - ომის
პერიოდში მოუწიათ.
ვაჰაბიტური მოძრაობა ამჯერად მთლიანად კავკასიის რეგიონს ემუქრება. ამ სექტის
წარმომადგენლები 1990-იანი წლების ბოლოს აქტიურად გამოჩნდნენ ბალყარელებში, თუმცა მათ
მეზობელ ხალხში - ყაბარდოელებში დასაყრდენი ვერ ნახეს. ფაქტიურად, უკვე ფეთქებადი ვითარებაა
ყარაჩაი-ჩერქეზეთში, სადაც ვაჰაბიტური რაზმების შექმნას ყველა ადასტურებს. ხოლო თუ
გავითვალისწინებთ ჩერქეზების, ადიღეელებისა და აფხაზების ეთნიკურ და გეოგრაფიულ სიახლოვეს,
არ არის გამორიცხული ამ ტერორისტული სექტის დამკვიდრება დასავლეთ საქართველოშიც.
ვაჰაბიზმი, რომელსაც სპეციალისტები ისლამის უკიდურესად პოლიტიზებულ, მილიტარისტულ
ფენომენად მოიხსენიებენ, ქრისტიანული სექტებისგან განსხვავებით, ჰუმანიტარულ საქმიანობას
წარმატებით უთავსებს ტერორისტულ მოღვაწეობას, რის გამოც მთავარი კატალიზატორის როლს
თამაშობს იმ ტრაგიკულ მოვლენებში, რაც 90-იანი წლებიდან ვითარდება ჩრდილოეთ კავკასიაში და რის
გამოც უცხოელი ექსპერტები ამ რეგიონს „მსოფლიოს ახალი წესრიგის უწესრიგობას“ უწოდებენ.
ვაჰაბიზმმა აღმოსავლეთ კავკასიას დიდი უბედურება დააწია და არც სამხრეთ კავკასიასა და ჩრდილოეთ
კავკასიის დასავლეთრესპუბლიკებს უქადის უკეთეს ბედს.20
__________________

3. ცივილიზაციათა კონფლიქტის პროგნოზი და

მისი რელიგიური საფუძვლები. სამხრეთ კავკასია ამ პროგნოზის პრიზმაში

როგორც წესი, რელიგიური ფაქტორი იშვიათად ასრულებს მნიშვნელოვან როლს

კონფლიქტის ესკალაციის საწყის ეტაპზე. გაცილებით მნიშვნელოვანია სიციალურ-ეკონიმიკური
ფაქტორები. მაგალითად, უმცირესობები თავიანთი უფლებებისათვის ბრძოლას იწყებენ არა
იმიტომ, რომ განსხვავებული აღმსარებლობისა არიან ან სხვა კულტურის ნაწილს წარმოადგენენ,
არამედ იმის გამო, რომ ისინი სოციალური და ეკონომიკური თვალსაზრისით მარგინალურ
მდგომარეობაში არიან და აქედან გამოსავალს ვერ ხედავენ. მაგრამ პოლიტიკის
169
კულტურალიზება ან კულტურის პოლიტიზება ხდება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს მდგომარეობა
აღიქმება არა როგორც ინდივიდუალური, არამედ როგორც კოლექტიური პრობლემა.
კონფლიქტების კულტურული ხასიათის უარყოფა ძნელია. მაგრამ კულტურული ფაქტორები არ
არის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი კონფლიქტების საწყის ეტაპზე. მხოლოდ ესკალაციამ
შეიძლება გამოიწვიოს მათი გადაქცევა დამოუკიდებელი მნიშვნელობის მქონე ფაქტორად.
1996 წელს ს. ჰანთინგტონი აღნიშნავდა, რომ „თუ ჩვენ სერიოზულად ვფიქრობთ
მსოფლიოს შესახებ და აქტიურადაც ვმონაწილეობთ მასში მიმდინარე პროცესებში,
აუცილებელია რეალობის ერთგვარი გამარტივებული სქემის, თეორიის, კონცეფციის, მოდელისა
თუ პარადიგმის არსებობა“. ეს აუცილებლობა მწვავედ იგრძნობა კავკასიასთან მიმართებაშიც.
კავკასიის საერთაშორისო ურთიერთობათა ინტერპრეტაციისათვის სამეცნიერო ლიტერატურაში
რამდენიმე პარადიგმაა შემოთავაზებული: გლობალიზაცია, ძალთა წონასწორობა (რომელიც
გულისხმობს, რომ საჭიროა მჭიდრო კავშირების დამყარება საქართველოსა და აზერბაიჯანს, ან
საქართველოსა და რუსეთს შორის), ცივილიზაციათა შეჯახების თეორია და სხვ. ამ უკანასკნელმა
დიდი გავლენა იქონია კავკასიის პრობლემათა სამეცნიერო და პოლიტიკურ ანალიზზე. ამ
თეორიის ძირითადი არგუმენტი ის არის, რომ საერთაშორისო ურთიერთობებში კულტურას და
იდენტურობას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება; იდენტურობა განმსაზღვრელ გავლენას
ახდენს სოციალურ ქცევაზე, მისი როლი მნიშვნელოვნად გაიზარდა „ცივი ომის“ საერთაშორისო
სტრუქტურის დაშლის შემდეგ, როცა ყველაზე მძაფრი იდენტურობა ცივილიზაციური
იდენტურობაა. იგი განიხილება როგორც დამოუკიდებელი ფაქტორი, რომელიც გავლენას
ახდენს ადამიანთა ინტერესების განსაზღვრასა და მათ შემდგომ ქმედებაზე.
მაგრამ არსებობს სხვაგვარი მოსაზრება, კერძოდ, მკვლევართა ნაწილი აღნიშნავს, რომ
იდენტურობა მომგებიან იარაღად მაშინ იქცევა, როდესაც მისი გამოყენება აწყობთ. იგი
ძლიერდება ლიდერთა მიერ მითების შექმნის სტრატეგიის გამოყენებით, მასების მობილიზაციის
მიზნით, ძალაუფლების ზრდისა და მისთვის კანონიერი სახის მისანიჭებლად. ამიტომ,
შესაძლოა, ანალიზისათვის შესაფერისი პარადიგმა რაციონალური არჩევანი და ძალის პოლიტიკა
უფროა, ვიდრე კულტურისა და იდენტურობის ცნებები.6
საქართველო და, მთლიანად, კავკასია ჰანთინგტონის ცნობილ ნაშრომში წარმოდგენილია
როგორც ცივილიზაციათა გამყოფი მიჯნა, მათი კონტაქტის ზონა: აქ ერთმანეთის პირისპირ
დგანან მართლმადიდებლური ქრისტიანობა და ისლამი, რასაც ემატება დასავლეთის ამბიციები.
ამის შედეგსა და გამოძახილს წარმოადგენს კავკასიური კონფლიქტები - კერძოდ, ყარაბაღისა და
ჩეჩნეთის. რაც შეეხება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტებს, ისინი ნაკლებად
თავსდება ცივილიზაციათა შეჯახების ჰანთინგტონისეულ ვერსიაში, ამიტომ მისი ოპონენტების
მიერ ისინი ხშირად სახელდება ერთ-ერთ ძირითად არგუმენტად. აქვე შეიძლება გავიხსენოთ
ყარაბაღის კონფლიქტიც, როცა ირანი, გარკვეული მიზეზების გამო (თურქეთის გავლენის ზრდა
მისი ჩრდილოეთი საზღვრის მიმართულებით, აზერბაიჯანული ნაციონალიზმის ზრდა ირანის
აზერბაიჯანულ უმცირესობაში, ეკონომიკური მოგება, რაც ბლოკადაში მყოფ სომხეთთან
ვაჭრობით იყო შესაძლებელი, ირანის შიში აზერბაიჯანისა და აშშ მოსალოდნელი დაახლოების
გამო და ა.შ.), პირდაპირ ეხმარებოდა ქრისტიანულ სომხეთს მუსლიმური აზერბაიჯანის
წინაამდეგ.
კავკასიის კონფლიქტების ჰანთინგტონისეულ შეფასებას არ იზიარებს, მაგალითად,
შვედი მკვლევარი სვანტე კორნელი, რომელიც მიიჩნევს, რომ ცივილიზაციათა შეჯახების
თეორეტიკოსთა კავკასიური ხედვა - ესაა სტერეოტიპები და კონფლიქტების ანალიზის
მეტისმეტი გამარტივება. ამ რეგიონში განმსაზღვრელ ფაქტორს ნაციონალიზმისა და ეროვნული
ინტერესების კომბინაცია წარმოადგენს, და არა რელიგიურ-ცივილიზაციური დაპირისპირება.7
ს. ჰანთინგტონის თეორიას მრავალი მოწინააღმდეგე ჰყავს, და არა მხოლოდ კავკასიასთან
მიმართებაში, მაგრამ ძნელია, არ დაეთანხმო მკვლევარს კავკასიის, როგორც ცივილიზაციათა
170
კონტაქტის ზონის, მათი გამყოფი მიჯნის შეფასებაში. თავისი არსებობის მანძილზე კავკასია და,
კერძოდ, საქართველო, მართლაც წარმოადგენდა დასავლურ და აღმოსავლურ კულტურათა და
ცივილიზაციათა კონტაქტის ზონას. რაც შეეხება მაკფარლეინის მიერ აღნიშნულ „სამწუხარო
სამომავლო სცენარს“, რომელსაც ჰანთინგტონის ვერსია კავკასიის ხალხებს უხატავს, როგორც
თავად ჰანთინგტონი აღნიშნავს, „პარადიგმის მნიშვნელობისა და სანდოობის შეფასება იმას
როდი ნიშნავს, რომ იგი უნდა წინასწარმეტყველებდეს ყველაფერს, რაც გლობალურ
პოლიტიკაში ხდება, არამედ მისი შეფასება უნდა ხდებოდეს იმის მიხედვით, გვთავაზობს თუ
არა იგი უფრო მნიშვნელოვან მოდელებს, ვიდრე სხვა პარადიგმები“.10 „მშვიდობიანი კავკასია“
და „ევრაზიული დერეფანი“ სწორედ გლობალური პოლიტიკის პრობლემებია, ცივილიზაციათა
კონფლიქტის თეორიის მნიშვნელობა კი იმითაც დადასტურდა, რომ სწორედ მან უბიძგა
პრაქტიკოს პოლიტიკოსებს ალტერნატიული ვერსიების ძიებისაკენ. ამ ძიების შედეგია როგორც
„მშვიდობიანი კავკასიის“, ისე „კულტურათა და ცივილიზაციათა დიალოგის“ ინიციატივები.
ს. ჰანთინგტონი შეიძლება ჩაითვალოს ცივი ომის შემდგომ პერიოდში გეოპოლიტიკური
კვლევების ერთ-ერთი ახალი მიმართულების - რელიგიის გეოპოლიტიკის - წარმომადგენლად. ეს
მიმართულება მჭიდროდაა დაკავშირებული ცივილიზაციურ გეოპოლიტიკასთან, რადგან
რელიგია ცივილიზაციის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მახასიათებლადაა მიჩნეული.
რელიგიის გეოპოლიტიკის ძირითადი იდეაა რელიგიური ფაქტორის გათვალისწინება და
გამოყენება პოლიტიკური კავშირებისა და ბლოკების შესაქმნელად, საბოლოო ჯამში კი სივრცეზე
კონტროლის მოსაპოვებლად ან შესანარჩუნებლად.
კავკასიის რეგიონის სპეციფიკიდან გამომდინარე (აქ უშუალოდ ხვდება ერთმანეთს
რამდენიმე მსოფლიო რელიგია), რელიგიის გეოპოლიტიკას მისთვის განსაკუთრებული
მნიშვნელობა აქვს.
რელიგიის გეოპოლიტიკიდან საქართველოსათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია
მართლმადიდებლობის გეოპოლიტიკა, რომელიც საშუალებას იძლევა, გავიაზროთ
საქართველოს ადგილი მართლმადიდებელ სამყაროში და დანარჩენ სამყაროსთან მიმართებაში.
რუსულ მართლმადიდებლობის გეოპოლიტიკაში საქართველოსთან დაკავშირებულ გათვლებს
არცთუ უკანასკნელი ადგილი უკავია. მართლმადიდებლობის ფაქტორს აქტიურად იყენებენ
ქართულ პოლიტიკაშიც - გარკვეული მიზნების, პირველ რიგში კი, საგარეო პოლიტიკური
ორიენტაციის დასასაბუთებლად.
ინტერესი მართლმადიდებლობის გეოპოლიტიკისადმი იზრდება არა მარტო
მართლმადიდებლურ ქვეყნებში. მაგალითად, აქტიური განხილვის საგანია ის შესაძლო
ცვლილებები, რაც შეიძლება გამოიწვიოს ევროკავშირის გაფართოების შედეგად მასში
მართლმადიდებელი ქვეყნების რიცხვის გაზრდამ.
მოსკოვის საპატრიარქოს გამომცემლობა „ცერკოვნი ვესტნიკის“ 2004 წლის სექტემბრის
ნომერში ავსტრიისა და ვენის ეპისკოპოსი ილარიონი (ეს ეპარქია მოსკოვის საპატრიარქოს
შემადგენლობასია) შეეხო ევროკავშირის ქვეყნებზე მართლმადიდებლობის მზარდი
ზეგავლენისა და თავისებურებების საკითხს, აგრეთვე იმასაც, თუ როგორ შეუძლია რუსეთის
პატრიარქს ამით ისარგებლოს.11
ამ სტატიას მაშინვე გამოეხმაურა ცნობილი ამერიკელი პოლიტოლოგი პოლ გობლი,
რომელმაც გამოაქვეყნა სტატია ნიშანდობლივი სათაურით: „მართლმადიდებლური
ევროკავშირი?“ გობლის აზრით, ევროკავშირში მართლმადიდებლობის გავლენის ზრდა
საკუთარი გავლენის გაფართოების შესაძლებლობას მისცემს რუსულ მართლმადიდებლურ
ეკლესიას, ეს კი მას დაეხმარება როგორც კონტინენტზე საკუთარი კონფესიური ამოცანების
გადაწყვეტაში, ისე რუსეთის სახელმწიფოა საგარეო პოლიტიკური ინტერესების წარმმართველის
როლის მოპოვებაშიც.12

171
 საქართველოში გარკვეული ძალები ცდილობენ გაავრცელონ რუსული
მართლმადიდებლობის გეოპოლიტიკის წამყვანი კონცეფცია, რომლის თანახმად, რუსეთი
მოიაზრება მართლმადიდებლური სამყაროს ლიდერად, თავად ეს სამყარო კი - დასავლეთთან
დაპირისპირებულ ძალად. მეორე მხრივ, ქართულ სინამდვილეში ამ თვალსაზრისის შემოტანის
მცდელობა რადიკალურ საპასუხო რეაქციას იწვევს, რაც მართლმადიდებლობისადმი კრიტიკულ
დამოკიდებულებას განაპირობებს; დასავლეთთან სრული იდენტიფიცირების სირვილი
განსაზღვრავს მართლმადიდებლობის რეფორმირების სურვილსაც, რომელიც დასავლური
ორიენტაციის მოწინააღმდეგედ ცხადდება.
რუსულ გეოპოლიტიკაში მართლმადიდებლობისადმი გაორებული მიდგომა არსებობს.
ერთი მხრივ, იგი მიიჩნევა ფაქტორად, რომელმაც ხელი უნდა შეუწყოს რუსეთის პოზიციების
აღდგენას და შენარჩუნებას. მეორე მხრივ, პოლიტიკოსებს აფიქრებთ რუსეთის პოლიტიკაში
მართლმადიდებლობის დომინირებად ფაქტორად გადაქცევის საფრთხე, რაც, როგორც
ვარაუდობენ, სერიოზულ პრობლემებს შეუქმნის რუსეთს როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე
საერთაშორისო არენაზე.
რუსული გეოპოლიტიკა აყალიბებს საქართველოს რუსეთთან „რეინტეგრაციის“ ნაირნაირ
ვარიანტებს. რუს გეოპოლიტიკოსთა ნაშრომებში არ გვხვდება მსჯელობა რუსეთისა და
დამოუკიდებელი საქართველოს სტრატეგიულ პარტნიორობაზე.
ა.დუგინი - ცნობილი რუსი გეოპოლიტიკოსი, რომელსაც ეკუთვნის იდეა იმის თაობაზე,
რომ რუსეთის ბრძოლა მსოფლიო ბატონობისათვის არ დამთავრებულა და რუსეთის იმპერია
უნდა აღდგეს სივრცით გაცილებით დიდი, ვიდრე საბჭოთა კავშირი იყო, კავკასიის
გეოპოლიტიკის განხილვისას აღნიშნავს: „მართლმადიდებლური საქართველო ყველაზე მეტად
იყო ანტირუსულად ორიენტირებული, მაგრამ აქაც თანდათანობით იღვიძებს რელიგიურ-
გეოპოლიტიკური რეფლექსია და თავს იჩენს ევრაზიასთან ალიანსის აუცილებლობის შეგნება“.13
ს. სამუილოვის თვალსაზრისით, რუსეთისათვის პრიორიტეტული უნდა გახდეს
მართლმადიდებლურ ქვეყნებთან ურთიერთობა, პირველ რიგში - სომხეთთან და სერბიასთან.
ხოლო რადგან რუსეთს არა აქვს საერთო საზღვარი ამ ქვეყნებთან, მათთან ურთიერთობისათვის
ჭირდება „ტრანზიტული ქვეყნები“ - საქართველო და ბულგარეთი. რადგან ამ ორი
მართლმადიდებლური ქვეყნის ორიენტაცია ამჟამად ცალსახად დასავლურია, ამიტომ რუსეთმა
ისინი ჯერჯერობით უნდა შეინარჩუნოს როგორც ტრანზიტული ტერიტორიები, ხოლო მას
შემდეგ, რაც რუსეთი გაძლიერდება, ხოლო ამ ქვეყნების პოლიტიკური ელიტები
დარწმუნდებიან დასავლური რეცეპტების არაეფექტურობაში, შეიძლება მოძრაობის დაწყება
პარტნიორობიდან სამოკავშირეო ურთიერთობისაკენ.15
რუსი პოლიტიკოსები და პოლიტოლოგები აქტიურად ცდილობენ ავტონომიის მქონე
უმცირესობების პრობლემათა გამოყენებას. მაგალითად, კ.გაჯიევი აღნიშნავს აფხაზეთისა და
სამხრეთ ოსეთის სწრაფვას რუსეთისაკენ, აგრეთვე, წუხს იმის გამო, რომ საქართველოში
დაშვებული არ არის მეგრული და სვანური დამწერლობა. გაჯიევი მსჯელობს საქართველოში
მცხოვრები უმცირესობების სეპარატისტულ განწყობაზე და შესაბამის პერსპექტივებზე.
ვ. დერგაჩოვის აზრით, საქართველოსა და აზერბაიჯანში, სომხეთისგან განსხვავებით,
შენარჩუნებულია ტომური და კლანური წარმონაქმნები. გეოპოლიტიკური წონასწორობის
შენარჩუნება კავკასიაში რთულდება ერის ფორმირების პროცესის დაუმთავრებლობით
საქართველოსა და აზერბაიჯანში. მაგალითად, საქართველოში, გარდა ყველაზე გავრცელებული
ქართულისა, არის სამი მონათესავე ენა - მეგრული, ლაზური და სვანური.16
მოსკოვის საპატრიარქო იზიარებს თვალსაზრისს, რომლის თანახმად, დღეს მსოფლიოში
არსებობს ორი პოლუსი - დასავლური და მუსლიმური. ორივე განწირულია დასაღუპად. ამიტომ
უნდა შეიქმნას მესამე - მართლმადიდებლური ცივილიზაცია, რომლის ცენტრი იქნება რუსეთი.

172
მან უნდა შემოიკრიბოს ყველა მართლმადიდებელი ხალხი (მათ შორის - საქართველო) და
მართოს ისინი.
საქართველოშიც გარკვეული ძალები მართლმადიდებლობას პოლიტიკურ დატვირთვას
ანიჭებენ და ჩრდილოური ორიენტაციის საჭიროებას ამ უმთავრესი არგუმენტის სახით
წარმოგვიდგენენ. მათი პოზიცია რამდენიმე თეზისზე დაიყვანება: 1) ქართველობის საფუძველი
მართლმადიდებლობაა; 2) დასავლეთი ჩვენგან მართლმადიდებლობის დათმობას მოითხოვს
(სექტების მოღვაწეობა). არსებული ხელისუფლება ამას ხელს უწყობს. ქართველების გადარჩენის
გზა მხოლოდ რუსეთთან უმჭიდროეს კავშირზე გადის.
მაგრამ პოლიტიკურ არგუმენტად „მართლმადიდებლური სოლიდარობის“ მოშველიება
საქართველოში ბევრს მიუღებლად მიაჩნია და უფრო მეტიც, გაღიზიანებასაც კი იწვევს.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველომ და, მთლიანად, კავკასიამ
განსაკუთრებული გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა შეიძინა. მის მიმართ გაზრდილ ინტერესს
საფუძვლად ის უდევს, რომ ეს ეთნიკურ-რელიგიურად არაერთგვაროვანი და პოლიტიკურად
არასტაბილური რეგიონი ცივილიზაციათა საზღვარზე მდებარეობს. ამ ტერიტორიას ვ.
დერგაჩოვი „ცივილიზაციათა ევრაზიულ მარგინალურ ზონას“ (ევრამარ-ს) უწოდებს და
მიიჩნევს, რომ მისი კონტროლი განსაზღვრავს მსოფლიო განვითარების გზას.17
ზ. ბჟეზინსკის მიხედვით, კავკასია სატრანსპორტო ხაზზე მდებარე და გეოპოლიტიკურად
მეტად მნიშვნელოვანი „ევრაზიული ბალკანეთის“ ნაწილია. იგი მნიშვნელოვანი
გეოპოლიტიკური სივრცეა მასთან დაკავშირებული ყველა ხალხისა და ქვეყნისათვის. რეგიონში
სტრატეგიული მდებარეობა აქვს საქართველოს, რომელიც უხსოვარი დროიდან იყო
აღმოსავლეთისა და დასავლეთის, ჩრდილოეთისა და სამხრეთის დამაკავშირებელი ხიდი. ზ.
ბჟეზინსკის მიხედვით, სწორედ შავიზღვისპირეთზე გადის ევრაზიული ცივილიზაციის
გეოპოლიტიკური და სოციალურ-კულტურული საზღვრები. აქ იკვეთება ბიპოლარული ღერძები
დასავლეთი - აღმოსავლეთი და ჩრდილოეთი - სამხრეთი.18
კავკასიის კონფლიქტებმა დიდი პოლიტიკურ-ეკონომიკური (კავკასიაში არსებული
სატრანსპორტო ქსელის რღვევა, აფხაზეთის სარკინიგზო ბლოკადა) და სოციალურ-ეთნიკური
(იგულისხმება, პირველ რიგში, მიგრაციული პროცესები) გამოიწვია. გადაუჭრელი
კონფლიქტები აფერხებენ ქვეყნების პოლიტიკურ-ეკონომიკურ განვითარებას, იწვევენ
არასტაბილურობას, ბიძგს აძლევენ ორგანიზებულ დანაშაულსა და ტერორიზმს. ეს თავის მხრივ,
აისახებ იმ დიდ პროექტებზე (ნავთობსადენი, ტრასეკა), რომლებიც კავკასიაში უნდა
განხორციელდეს და რომლებიც ამ რეგიონში უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის გარანტად
გვევლინება.
ამ კონფლიქტების მოგვარებაში ჩართულია ევროკავშირი, სხვადასხვა საერთაშორისო
ორგანიზაცია. ისინი დაინტერესებული არიან რეგიონში მშვიდი და სტაბილური სიტუაციის
შექმნით. ევროკავშირი ამის მიღწევას პოლიტიკური და ეკონომიკური საშუალებებით ცდილობს,
ამერიკის შეერთებული შტატები კი - პოლიტიკური და სამხედრო მეთოდებით.
სამხრეთ კავკასიაში აქტიურად იკვეთება დასვლეთისა და აშშ ინტერესები ყველა
სფეროში, მაშინ როდესაც ჩრდილოეთ კავკასია რუსეთის განუყოფელ ნაწილად აღიქმება.
ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ არსებული პოლიტიკური კონიუნქტურიდან გამომდინარე,
კავკასიის ერთიან რეგიონად განხილვა ფრიად პრობლემურია, თუმცა პოლიტოლოგები არ
გამორიცხავენ ამგვარ პერსპექტივას, თუ განხორციელდება შემდეგი პირობები: 1) კავკასიაში
მოქმედი ექსტრარეგიონული ძალები (რუსეთი, ირანი, თურქეთი, აშშ, ევროკავშირი)
გადაწყვეტენ მჭიდრო თანამშრომლობას ამ რეგიონში; 2) რუსეთის დეზინტეგრაციის პროცესი
გაგრძელდება და ჩრდილოეთ კავკასიასაც მოიცავს. სხვა შემთხვევაში ჩრდილოეთ და სამხრეთ
კავკასია ცალ-ცალკე სუბიექტებად დარჩებიან.19

173
 „პროდასავლურ, პრორუსულ და პანკავკასიონისტურ თუ იზოლაციონისტურ
მიმართულებებს შორის ბრძოლაში მტკივნეულად მიმდინარეობს საქართველოს საგარეო
პოლიტიკური პრიორიტეტების ჩამოყალიბების პროცესი“.20 სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებს
ამ ძალებს შორის არჩევანი უკვე გაკეთებული აქვთ. საქართველოსა და აზრბაიჯანის
დასავლური, ხოლო სომხეთის გამოკვეთილად პრორუსული ორიენტაცია, ბუნებრივია,
გააძნელებს კავკასიის სახელმწიფოთა დაახლოებასა და ერთიან კავკასიაზე საუბარს, მით უმეტეს
იმ ვითარებაში, როცა ამ სახელმწიფოებს რუსეთისაგან პროვოცირებული კონფლიქტები უკვე
ათეული წელია მოუგვარებელი აქვთ და ამის გამო მრავალი პრობლემა აქვთ გადასაწყვეტი
(ლტოლვილები, სამშვიდობო ძალები, სეპარატისტული რეჟიმები და სხვ.).
გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით, საქართველოს უნიკალურობა ისაა, რომ იგი
სახმელეთო და საჰაერო კომუნიკაციების გზაზეცაა და საზღვაო სანაპიროსაც ფლობს, რითაც
კავშირი აქვს მსოფლიო ოკეანესთან. ამდენად, იგი აზიისა და ევროპის დამაკავშირებელი
უმოკლესი გზაა. ამიტომ ვინც ფლობს საქართველოს, ფლობს კავკასიასაც. ასე იყო
ისტორიულადაც, რის გამო საქართველო ყოველთვის იყო სხვადასხვა დამპყრობლის ინტერესის
საგანი. იგი თავისი ეკონომიკური საკონტაქტო ფუნქციით, საერთაშორისო თანამშრომლობით,
თავისუფალი ვაჭრობით და ინფორმაციის გაცვლით წარმოადგენდა ცივილიზაციათა საზღვარზე
სხვადასხვა ეთნოკულტურული ტრადიციის შეხვდრის არეალს.
ასეთივე ფუნქცია აღიდგინა საქართველომ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, როდესაც
იგი ამერიკის შეერთებული შტატებისა და რუსეთის სტრატეგიული ინტერესების სფეროში
მოექცა. ეს საშუალებას აძლევს საქართველოს, განსაზღვროს თავისი ადგილი მსოფლიოს
პოლიტიკურ და ეკონომიკურ რუკაზე.
კავკასიის რეგიონის გლობალური მნიშვნელობის აღნიშვნასთნ ერთად, ექსპერტები
განსაკუთრებით ამახვილებენ ყურადღებას მის ეთნიკურ და კონფესიურ სიჭრელეზე, რის გამოც
ძნელია აქ არსებული ეთნიკური და რელიგიური დაპირისპირებების დარეგულირება. უფრო
მეტიც, პოლიტოლოგთა ნაწილი პესიმისტურად უყურებს რეგიონში სტაბილურობის მიღწევის
შესაძლებლობას, რადგან, როცა რეგიონში ორი ჰეგემონი იბრძვის გავლენისათვის, იქ
კონფლიქტი არასოდეს გადაწყდება.21
კავკასიის შინაგანად არასტაბილურ ქვეყნებს აქვთ სასაზღვრო პრობლემები, ჩართულნი
არიან ტერიტორიულ, ეთნიკურ და რელიგიურ არეულობაში. ამავე დროს, მსოფლიოს
უსაფრთხოების სისტემა მნიშვნელოვანწილადაა დამოკიდებული კავკასიაში მიმდინარე
პროცესებსა და რეგიონის სტაბილურობაზე. აქ კი, საქართველოს უმნიშვნელოვანესი როლი
ეკისრება, რაგდან მხოლოდ მას აქვს ისტორიულად მჭიდრო ურთიერთობის გამოცდილება
რეგიონის ყველა ხალხთან და ქვეყანასთან.
კავკასიის მომავალთან დაკავშირებით, ტრადიციულად, ორი ძირითადი ვარიანტი
განიხილება. ოპტიმისტური ვერსიის თანახმად, საქათველო, აზერბაიჯანი და სომხეთი უნდა
მიხვდნენ, რომ მჭიდრო თანამშრომლობა და რეგიონული ინტეგრაცია საშუალებას მისცემს,
უფრო სრულად გამოიყენონ გეოეკონომიკური პოტენციალი და ამით განიმტკიცონ
დამოუკიდებლობა და სუვერენიტეტი. პესიმისტური ვერსიით, სამხრეთ კავკასიის სამი
სახელმწიფო საკმარისად განვითარებული არ არის იმისათვის, რომ აირჩიონ ინტეგრაციისა და
კომპრომისების გზა და მიჰყვნენ ამ გზას ბოლომდე, გარე ძალების ნებისაგან დამოუკიდებლად.
ისინი საუბრობენ კავკასიაში ორი მეტოქე ალიანსის (რუსეთი-ირანი-სომხეთი;
საქართველოაზერბაიჯანითურქეთი) წამოქმნაზე გარე ძალების მონაწილეობით.22
მკვლევართა ნაწილი ხაზგასმით აღნიშნავს კავკასიის ხალხების განსაკუთრებულ
ისტორიულ გამოცდილებას ცივილიზაციურ-კულტურული თანამშრომლობის სფეროში.
მაგალითად, პოლონელი თეოლოგი, ფილოსოფოსი და კულტუროლოგი ავგუსტ პეტერ კირში
(1916-2002) გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე წერდა: „კავკასია არის ის რეგიონი, სადაც სამმა
174
უმთავრესმა კულტურამ, რელიგიამ, აზროვნების მეთოდმა, მენტალობამ - უძველესმა
იუდაიზმმა, ევროპულმა ქრისტიანობამ და აღმოსავლურმა ისლამმა - მშვიდობიანი
თანაარსებობის თვალსაჩინო და ხელშესახები მაგალითი მისცეს კაცობრიობას. დღეს, 2001 წლის
11 სექტემბრის მოვლენების ფონზე წარმოჩენილი სხვადასხვა ფობიის საწინააღმდეგო ეფექტური
ანტიდოტის გამომუშავება მხოლოდ და მხოლოდ კაცობრიობის კულტურულ მონაპოვარში
იბერულ-კავკასიური ღვაწლის შესწავლით, სათანადო დასკვნებითა და ცოდნით შეიარაღების
შემთხვევაში არის შესაძლებელი“.23

ლიტერატურა:

1. ფუკუიამა ფ. ისტორიის დასასრული და უკანასკნელი ადამიანი. თბ., 1999.

2. ჰანთინგტონი ს. ცივილიზაციათა შეჯახება? თბ., 1997.
3. Huntington S. P. The Clash of Civilizations and Remaking of the World Order. N. Y., 1996.
4. Макбрайд У. Глобализация и межкультурный диалог. - В журн.: Вопросы философии, М.,
2003, № 1, с. 82.
5. Dieter Senghaas. The Clash within Civilizations (Coming to terms with cultural conflicts).
Routledge. London-N. Y. 2002, p. 74. 138 იქვე, გვ. 75.
6. მაკფარლეინი ნ. „ცივილიზაციათა შეჯახება“: კრიტიკული ხედვა. - საქართველოს
საგარეო საქმეთა სამინისტროს საგარეო პოლიტიკის კვლევისა და ანალიზის ცენტრის
ბიულეტენი, 11 (20), თბ., 1999, გვ. 14.
7. კორნელი ს. რელიგიის ფაქტორი კავკასიის კონფლიქტებში. - ჟურნ.: ცივილიზაციური
ძიებანი, თბ. , 2003, 1, გვ. 60-74.
8. მაკფარლეინი ნ. „ცივილიზაციათა შეჯახება“: კრიტიკული ხედვა. - საქართველოს
საგარეო საქმეთა სამინისტროს საგარეო პოლიტიკის კვლევისა და ანალიზის ცენტრის
ბიულეტენი, 11 (20), თბ., 1999, გვ. 11-13.
9. იქვე, გვ. 11.
10. Huntington S. P. დასახ. ნაშრ., გვ. 37-38.
11. მაცაბერიძე მ. საქართველო და „მართლმადიდებლობის გეოპოლიტიკა“. -
საქართველოს მეცნ. აკად. პოლიტოლოგიის ინსტიტუტის წელიწდეული - 2003. თბ., 2003, გვ. 5.
12. მაცაბერიძე მ. დასახ. ნაშრ., გვ. 6.
13. Дугин А. Основы геополитики. Геополитическое будущее России. М., 1999, с. 213.
14. Панарин А. Реванш истории: Российская стратегическая инициатива в XXI веке. М., 1998, с.
382.
15. მაცაბერიძე მ. დასახ. ნაშრ., გვ. 13.
16. Дергачев В. Геополитика. Киев, 2000, с. 251-252.
17. იქვე, გვ. 106.
18. Бжезинский З. Великая шахматная доска. М., 1998, с. 69-73.
19. უტიაშვილი შ. კავკასიის უსაფრთხოების პერსპექტივები. „მშვიდობიანი კავკასია“? -
საქართველოს სტრატეგიული კვლევევბისა და განვითარების ცენტრის ბიულეტენი, 41, 2000,
აგვისტო, გვ. 38.
20. იქვე.
21. იხ.: ხუციშვილი ქ. რელიგიური სიტუაციის ცვლილება და უსაფრთხოების პრობლემა
თანამედროვე სქართველოში. თბ., 2004, გვ. 33.

175
 22. უტიაშვილი შ. კავკასიის უსაფრთხოების პერსპექტივები. „მშვიდობიანი კავკასია“? -
საქართველოს სტრატეგიული კვლევევბისა და განვითარების ცენტრის ბიულეტენი, 41, 2000,
აგვისტო, გვ. 37.
23. გაზეთი „ხვალინდელი დღე“, 2. IX. 2003.

გამოყენებული ლიტერატურა:
1. ხუციშვილი ქ. რელიგიური სიტუაციის ცვლილება და უსაფრთხოების პრობლემა
თანამედროვე სქართველოში. თბ., 2004,.
2. უტიაშვილი შ. კავკასიის უსაფრთხოების პერსპექტივები. „მშვიდობიანი კავკასია“? -
საქართველოს სტრატეგიული კვლევევბისა და განვითარების ცენტრის ბიულეტენი, 41,
2000, აგვისტო,.
3. გაზეთი „ხვალინდელი დღე“, 2. IX. 2003
4. 6. მაკფარლეინი „ცივილიზაციათა შეჯახება“: კრიტიკული ხედვა. - საქართველოს
საგარეო საქმეთა სამინისტროს საგარეო პოლიტიკის კვლევისა და ანალიზის ცენტრის
ბიულეტენი, 11 (20), თბ., 1999,.
5. კორნელი ს. რელიგიის ფაქტორი კავკასიის კონფლიქტებში. - ჟურნ.: ცივილიზაციური
ძიებანი, თბ. , 2003, 1,
6. მაცაბერიძე მ. საქართველო და „მართლმადიდებლობის გეოპოლიტიკა“. - საქართველოს
მეცნ. აკად. პოლიტოლოგიის ინსტიტუტის წელიწდეული - 2003. თბ., 2003,
7. ფუკუიამა ფ. ისტორიის დასასრული და უკანასკნელი ადამიანი. თბ., 1999.
8. . ჰანთინგტონი ს. ცივილიზაციათა შეჯახება? თბ., 1997.
9. XX საუკუნის ისტორია. TIME - ისრაელი და ახლო აღმოსავლეთი.
10. რ. გაჩეჩილაძე. ახლო აღმოსავლეთი სივრცე, ხალხი პოლიტიკა. თბ. 2006
11. პაპუაშვილი, ნუგზარ. მსოფლიო რელიგიები საქართველოში. თბ. 2002
12. დავით თინიკაშვილი, ზურაბ ჯაში. მსოფლიო რელიგიები. თბ. 2012წ.
13. XX საუკუნის ისტორია. TIME - ისრაელი და ახლო აღმოსავლეთი.
14. რ. გაჩეჩილაძე. ახლო აღმოსავლეთი სივრცე, ხალხი პოლიტიკა. თბ. 2006
15. პაპუაშვილი, ნუგზარ. მსოფლიო რელიგიები საქართველოში. თბ. 2002
16. დავით თინიკაშვილი, ზურაბ ჯაში. მსოფლიო რელიგიები. თბ. 2012წ.
17. მირანდა გურგენიძე თეოკრატიული პოლიტიკური სისტემის კონსტიტუციურ _
სამართლებრივი რეგულირება (სადისერტაციო ნაშრომი)
18. აყიდა - ვეისალ გურჯი (მედინის ისლამის უნივერსიტეტი) მთარგმნელი-რედაქტორები:
აბდურრაჰმან გურჯი მუჰამმედ ალი მირზა.
19. TIME: XX საუკუნის ისტორია - ისლამური სამყარო.
20. თანამედროვე ისლამის როლი მსოფლიო გეოპოლიტიკაში (რეგიონული პროცესების
მაგალითზე). ვ. მაისაია
21. ზ. ტატიშვილი - ლათინური ამერიკა: პოპულისტური რეჟიმებიდან ლიბერალური
დემოკრატიებისაკენ. თბ. 2008
22. თანამედროვე ისლამის როლი მსოფლიო გეოპოლიტიკაში (რეგიონული პროცესების
მაგალითზე) ვახტანგ მაისაია/თბ.
23. ზურაბ აბაშიძე - „ცივი ომი, წარსული თუ დღევანდელობა?“, 2009წ.
24. სეკულარიზმი და რელიგიური ნეიტრალიტეტი საჯარო სამსახურში. თბილისი 2016 წ.

176
25. ენდრიუ ჰეივუდი - პოლიტიკური იდეოლოგიები. 2004წ.

26. http://www.culturedialogue.com/resources/library/translations/svantecornell.shtm
27. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
28. http://blogger.ge/post/3259
29. http://lib.ge/book.php?author=648&book=5502
30. http://tolerantoba.ge/index.php?id=1281619837&kat=298
31. https://presa.ge/new/?m=society&AID=31624
32. http://dfwatch.net/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83
%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A3%
E1%83%A0%E1%83%98-%E1%83%99%E1%83%9D-26054
33. http://patriarchate.ge/geo/eklesia/saeklesio-samartali-2/saxelmwifo-da-eklesia/
34. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0samartal--00-1----0-10-0---0---
0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-
00&a=d&c=samartal&cl=CL4.4&d=HASH090753b4830ee4ca421e0c.2.2
35. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0samartal--00-1----0-10-0---
0---0prompt-10---4-------0-1l--11-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-
00&a=d&c=samartal&cl=CL4.4&d=HASH090753b4830ee4ca421e0c.2.4
36. http://www.bu.org.ge/x756?lang=geo
37. http://www.orthodoxtheology.ge/church-and-state-relation/
38. http://www.tabula.ge/ge/story/84341-sekularoba-rogorc-mokvare-da-ara-mteri
39. http://european.ge/lia-kvirkvelia-demokratia-liberaluri-demokratia-da-mati-saprtxeebi/
40. https://elawjournal.wordpress.com/2011/12/16/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%A3
%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%9
8%E1%83%90-2/
41. http://www.tabula.ge/ge/story/109189-kretis-kreba-sekularizacia-miznad-isaxavs-chamoashoros-
adamiani-qristes
42. http://www.bu.org.ge/x756?lang=geo
43. http://www.tabula.ge/ge/story/57652-shariati-da-islamizmi
44. https://www.militarium.org/semitism
45. https://www.radiotavisupleba.ge/a/1526690.html/

46. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=4526
47. http://nukriko.blogspot.com/2013/02/blog-post_8240.html
48. http://www.georoyal.ge/?MTID=2&TID=85&id=2043
49. http://dudana.kvirispalitra.ge/?p=11801
50. Борьба за Латинскую Америку / А. Волков.
51. http://www.orthodoxtheology.ge/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83
%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%96-
%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%94-
%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%A3%
E1%83%A0%E1%83%98/
52. https://pacho23.wordpress.com/2010/08/29/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%AE%E
1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97-
%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90/

177
53. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%8
3%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1
%83%99%E1%83%90
54. https://bpn.ge/finansebi/41826-lathinuri-amerika-ganakhlebadi-energiis-reovoluciis-
molodinshi.html?lang=ka-GE
55. https://stratreviewgeo.wordpress.com/2012/02/21/mexican_war_photoes/
56. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0--
-0prompt-10---4-------0-1l--10-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-
10&a=d&c=civil2&cl=CL2.3&d=HASH5fee5ff12611b04eddf4fd.4
57. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2--00-1----0-10-0---0--
-0prompt-10---4-------0-1l--10-ka-50---20-about---00-3-1-00-0-0-01-1-0utfZz-8-
00&cl=CL2.3&d=HASH5fee5ff12611b04eddf4fd.13&x=1
58. http://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php/%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A
0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A
%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90_%E1%83%94%
E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1
%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1
%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A5%E1
%83%95%E1%83%94%E1%83%A8
59. https://www.radiotavisupleba.ge/a/1975692.html
60. http://www.ttimes.ge/archives/74667
61. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--
0-0---0prompt-10--.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-
10-0-11-1-0utfZz-8-10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1
62. https://safiqreti.wordpress.com/2010/08/18/%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%9D%E
1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1-
%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98-
%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98/
63. http://giorgimarjanishvili.blogspot.com/2011/08/20-6.html
64. http://www.dzeglebi.ge/statiebi/sxva/sufizmi_2.html
65. http://www.self-discovery.ge/supizmi
66. https://geword.wordpress.com/2014/06/24/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%99
%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/
67. http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-00000-00---off-0civil2-civil2-01-1--0-10-0--0-0--
-0prompt-10--.%2E-4----4---0-0l--11-ka-10---10-help-50--00-3-1-00-0-00-11-1-0utfZz-8-10-0-11-1-
0utfZz-8-10&cl=CL1.11.4.1&d=HASH017c4c29ab02a4d620c75af3.6.5&gt=1
68. http://karibche.ambebi.ge/skhvadaskhva/skhva-religiebi/234-anglikanuri-eklesia.html
69. http://www.orthodoxtheology.ge/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83
%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%98-
%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%
E1%83%98-%E1%83%93/
70. http://anzorakhvledini.blogspot.com/p/blog-page_6223.html
71. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%
83%A5%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%90
72. http://geworld.ge/ge/9467/
73. http://tora.ge/ge/biblioteka/kashruti/qashrutis-gzamkvlevi/96

178
74. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83
%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%
E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98
75. http://embassies.gov.il/tbilisi-ge/NewsAndEvents/Pages/elections_in_Israel.aspx
76. http://theologia.ge/iudaizmi
77. http://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/6
1315-
%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%
A1-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9
1%E1%83%98-
%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%94-
%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9
4%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%93%E1%83%90-
%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A0%E1%83%9
8%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9
1%E1%83%98/94/
78. http://www.timesofisrael.com/for-first-time-majority-of-jewish-israelis-want-marriage-outside-
rabbinate/
79. http://factcheck.ge/article/israelshi-parlamentis-gadatsqhvetilebas-sasuliero-pirebi-amtkitseben/
80. http://iveria.biz/1293--.html
81. http://iveria.biz/662--.html
82. http://alt-
info.com/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9A%E1%
83%A8%E1%83%98-
%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A6%E1%83%94%E1%83%A1-
%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98-%E1%83%A0/
83. http://karibche.ambebi.ge/skhvadaskhva/skhva-religiebi/234-anglikanuri-eklesia.html
84. http://www.orthodoxtheology.ge/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83
%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%98-
%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%
E1%83%98-%E1%83%93/
85. http://anzorakhvledini.blogspot.com/p/blog-page_6223.html
86. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%
83%A5%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%90
87. http://geworld.ge/ge/9467/
88. http://tora.ge/ge/biblioteka/kashruti/qashrutis-gzamkvlevi/96
89. https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83
%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%
E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98
90. http://embassies.gov.il/tbilisi-ge/NewsAndEvents/Pages/elections_in_Israel.aspx
91. http://theologia.ge/iudaizmi
92. http://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/6
1315-
%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%
A1-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9

179
 1%E1%83%98-
%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%94-
%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9
4%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%93%E1%83%90-
%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A0%E1%83%9
8%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98-
%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9
1%E1%83%98/94/
93. http://www.timesofisrael.com/for-first-time-majority-of-jewish-israelis-want-marriage-outside-
rabbinate/
94. http://factcheck.ge/article/israelshi-parlamentis-gadatsqhvetilebas-sasuliero-pirebi-amtkitseben/
95. http://iveria.biz/1293--.html
96. http://iveria.biz/662--.html
97. http://alt-
info.com/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9A%E1%
83%A8%E1%83%98-
%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A6%E1%83%94%E1%83%A1-
%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98-%E1%83%A0/
98. . 3. Huntington S. P. The Clash of Civilizations and Remaking of the World Order. N. Y., 1996.
99. 4. Макбрайд У. Глобализация и межкультурный диалог. - В журн.: Вопросы философии, М.,
2003, № 1,
100. . Dieter Senghaas. The Clash within Civilizations (Coming to terms with cultural conflicts).
Routledge. London-N. Y. 2002, p. 74..
101. . Дугин А. Основы геополитики. Геополитическое будущее России. М., 1999, с. 213.
102. Панарин А. Реванш истории: Российская стратегическая инициатива в XXI веке. М.,
1998, с. 382.
103. . Дергачев В. Геополитика. Киев, 2000, с. 251-252.
104. Бжезинский З. Великая шахматная доска. М., 1998, с. 69-73.

180