Böl 3

ELEKTRİK ŞEBEKE VE TESİSLERİ
-50-
=================================================================================
BÖLÜM – 3
İÇ TESİSAT ELEMANLARI VE
DEVRE UYGULAMALARI
A. TESİSAT ŞEKİLLERİ
B. AYDINLATMA ARAÇ VE GEREÇLERİ
C. AYDINLATMA SEMBOLLERİ
D. AYDINLATMA DEVRELERİNİN KURULMASI
E. SORTİ, LİNYE, KOLON, ANA KOLON HATLARININ TANIMI
BÖLÜM-3 İÇ TESİSAT ELEMANLARI VE DEVRE UYGULAMALARI -51-
=================================================================================
ELEKTRİK DEVRESİ, ELEMANLARI VE DEVRE ÇEŞİTLERİ

1.Elektrik devresi
Üreteçten (batarya) çıkan akımın iletkenler üzerinden sigorta, anahtar,
alıcı(almaç) üzerinden tekrar üretece gelmesi için izlediği yola elektrik devresi
denir.
2.Elektrik devresi elemanları
Şekil-3.1: Elektrik devresi ve elemanları
Basit bir elektrik devresi şu elemanlardan oluşur:

a)Üreteç(batarya):Elektrik akımının oluşabilmesi için gereken potansiyel
farkın elde edildiği elemandır. Doru akım üreteci; akümülatör, pil, dinamodur.
Alternatif akım üreteci ise alternatördür.
b)İletken:Elektrik akımını ileten elemandır. Genellikle bakır kullanılır.
c)Sigorta:Bir elektrik devresinde alıcının çekebileceği akım belirlidir. Bu
akımdan daha fazla akım geçmesi durumunda devreyi aşırı akımın zararlı
etkilerinden koruyan elemana sigorta denir.
d)Anahtar:Elektrik devresinde devreyi açıp kapamaya yarayan elemana
anahtar denir.
e)Alıcı(almaç):Elektrik enerjisini ısı, ışık gibi diğer enerjilere çeviren alet
ve makinelere alıcı denir. Örneğin; lamba elektrik enerjisini ışık enerjisine, ısıtıcı
da ısı enerjisine çevirir.
3.Elektrik devresi çeşitleri
Elektrik devreleri açık devre, kapalı devre ve kısa devre olmak üzere üçe
ayrılır:
a)Açık devre: Elektrik devresinde elektron akışının olmadığı Alıcıdan
çıkan akımın devresini tamamlayamadığı devreye açık devre denir. Açık devre
aşağıdaki durumlarda oluşur:
HAnahtar açık olduğunda,

Hİletkenlerden birisi kopuk olduğunda,
HSigorta devreyi açmış olduğunda,
HAlıcı arızalı olduğunda,
HEk yerlerinde temassızlık olduğunda
-52-
=================================================================================
Şekil-3.2: Açık devre Şekil-3.3: Kapalı devre

b)Kapalı devre: Anahtar kapalı durumda iken üreteçten çıkan elektronlar
alıcı, anahtar, sigorta üzerinden devresini tamamlayarak tekrar üretece döner. Bu
durumda alıcı çalışır. (Şekil-3.3).
c)Kısa devre: Üreteçten çıkan elektronlar alıcıya ulaşmadan devrenin

herhangi bir yerinden tekrar üretece dönerse bu duruma kısa devre denir. Şekil
3.4’te a b noktaları arasından kısa devre oluşmuştur. Elektronlar alıcıya
ulaşamadığından alıcı çalışmamaktadır.
Aynı zamanda üreteç gerilimi karşısında
direnç sıfır olduğundan devreden büyük
değerde akım geçmek ister. İşte sigorta
bu durumda devreyi açar. Kısa devre
durumu istenmeyen bir durumdur.
İletkenlerin yalıtkan kısımlarının
özelliğini kaybetmesi veya dikkatsizlik
kısa devre nedenlerindendir.
Şekil-3.4:Kısa devre
A-TESİSAT ŞEKİLLERİ
Bina içinde tesisat sıva altı ve sıva üstü olmak üzere iki çeşittir.
a) Sıva altı tesisat
Bina inşaatı devam ederken sıva öncesi veya kaba sıva yapıldıktan sonra
yapılabilen bir tesisat şeklidir.
Burada yapılacak tüm işlemler hazırlanmış olan projedeki değerlere göre
gerçekleştirilir. Tavana döşenecek borular tabla betonu atılmadan önce demirler
yerleştirildikten sonra çekilir. Boruların uç kısmındaki lambaların takılacağı kısma
delikli ağaç takoz yerleştirilir. Tavanda buvat lamba arası borular döşenir. Ayrıca
buvat anahtar arası borunun da bir bölümü yerleştirilir. Bu işlemden sonra tavan
betonu atılır. Beton atılması sırasında içi boş olan boruların ezilip bükülmemesine
=================================================================================
dikkat edilir. Eğer dikkatsizlik sonucu boru ezilirse beton sertleştikten sonra boru
içerisine döşenecek iletkenler boru tıkanık olduğundan susta tarafından borulara
iletkenler geçirilemez. Beton tekrar kırılarak bu işlem gerçekleştirilir. Bu da işçiliği
oldukça zorlaştırır.
Şekil 3.5 :Bina üzerinde sıva altı tesisin durumu
Tesisat boruları duvar içerisine kazılarak açılan kanallar içerisine

yerleştirilir. Anahtar ve priz kasa üzerine monte edileceğinden uygun sayıdaki
kasalar uygun yerlere yerleştirilerek borularla birlikte çivi veya tellerle tutturulur.
Sıva altındaki iniş boruları dik ya da yatay olarak döşenmeli ve kutuların anahtar
ya da priz doğrultusunda bulunmasına dikkat edilmelidir. Boru uçları ve kasa içleri
sıva girmemesi için kağıt ile kapatılır. Daha sonra boru ve kasaların üzeri sıva ile
kapatılır. Bu tesis yapılırken ekonomiklik ve işçilik açısından en kısa yol seçilir.
Tablo 3.1: NYA iletkenler için kullanılacak PEŞEL – PVC boru çapları
-54-
=================================================================================
Bütün bu boru atma işlemleri bittiğinde susta (kılavuz) yardımıyla tesisat

iletkenleri boru içerisinden geçirilir. Bu işlem yapılırken önce borudan geçirilecek
kabloların yalıtkanları soyulur. Açığa çıkan bu iletkenler kılavuzun halkasına
geçirilir. Kılavuz boru içerisine salınır. Diğer taraftan çıkana kadar gönderilir.
Kılavuz diğer uçtan çekilerek daha önceden bağlanmış olan iletken ile birlikte
çekilir. Çekme sırasında kabloların yalıtkanlarının soyulmamasına dikkat edilir.
Sonra iletken kılavuzun halkasından çıkarılır. Bu işlem tüm anahtar, buvat ve
prizler arasında tekrarlanır. Daha sonra buvat içerisinde klemenslerle ekler yapılır.
Anahtarlar, prizler ve lambalar monte edilerek bağlantıları yapılır. Böylece sıva altı
tesisatı yapılmış olur.
Şekil 3.6 :Plastik ve çelikten yapılmış kılavuzlar (sustalar)

b) Sıva üstü tesisat
Sıva altı tesisine uygun olmayan ahşap binalarda veya sıva altına ek olarak
yapılan tesislerde sıva üstü tesisat kullanılır. Daha çok eski tesislerde karşılaşılır.
Sıva üstü tesislerde sıva üstü elektrik malzemeleri kullanılır. Anahtar, priz ve buvat
gibi gereçler duvara vidalanarak tutturulur. Borular duvara yatay ve düşey olarak
kroşelerle monte edilir. Kroşeler duvara açılan deliklere dubel konularak bu
dubellerle tutturulur. Kroşeler arası mesafe en az 30 cm olarak belirlenir.
Günümüzde estetiğe verilen önemle birlikte sıva üstü tesisler de kablo
kanalları içerisine alınmaktadır. Aydınlatma, çağırma ve bildirim tesisleri, telefon,
televizyon, bilgisayar vb. tesisler duvar renkleri de dikkate alınarak aynı renkteki
kablo kanalları ile döşenmektedir. Böylece daha kullanışlı, az işçilikli ve daha
estetik bir tesis gerçekleşmektedir.
Hazır sistem kablo kanalları olabildiği gibi istenilen ebatlarda kablo
kanalları kullanarak ta kanal içerisinde kablo döşenmesi yapılabilmektedir.
Kablo kanalı ebatları 30x10, 25x25, 25x40, 40x40, 40x60, 60x40, 60x60,
80x60, 100x60, 120x70, 165x70 ve buna yakın değerlerdedir.
Şekil 3.7:PVC kablo kanalları ve hazır sistem kablo kanalları ile tesisat
=================================================================================
B-AYDINLATMA ARAÇ VE GEREÇLERİ
1.TESİSATTA KULLANILAN MALZEMELER

A- SİGORTALAR
Elektrik devrelerini aşırı yüklere ve kısa devre akımlarına karşı koruyan
devre elemanıdır. Devrelerle birlikte devrenin bulunduğu kısımda bulunan
insanları da kazalara karşı korur. Devreye seri olarak bağlanır. Devreden geçen
akım değerinden büyük akımlı olarak seçilir.
Değişik sigorta çeşitleri vardır:
1-Buşonlu sigortalar
2-Otomatlar
3-Bıçaklı (NH) sigortalar
4-Elektronik devre sigortaları
5-Fişli sigortalar
6-Yüksek gerilim sigortaları
Bunları sırasıyla açıklayalım;
1-BUŞONLU SİGORTALAR
Eski yapılarda eskiden kullanılan bir sigortadır. Günümüzde
kullanılmamakla birlikte karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle buşonlu sigortalar
hakkında da kısaca bilgi vereceğiz. Artık bu tip sigortaların yerini otomatik
sigortalar ve NH sigortalar almıştır.
Gövde, buşon ve buşon kapağından oluşur. Gövde porselenden yapılmış
aynı zamanda sigortanın monte edilebileceği yerdir. Vida ile monte edilebildiği
gibi bazen raylı da olabilir. Gövde üç kısımdan oluşur.
a)Gövde:
1- Dip kontak: Bakır veya pirinçten yapılmıştır. Faz ucu dip kontağa
bağlanır.
2- Üst kontak: Kapağın vidalanması için diş açılmıştır. Tesisata giden faz
ucu üst kontağa bağlanmalıdır.
3-Viskontak: Dip kontak üzerinde bulunur. Buşon ile dip kontak
arasındaki iletkenliği sağlar. Etrafı porselenle kaplanmış kendisi ise, bakır veya
pirinçten yapılmıştır.
b)Buşon: Buşon aşırı akım veya kısa devre durumunda devrenin kesildiği
kısımdır. İki çeşittir:
Sağdan sola doğru, buşon sinyal pulcuğu, buşon üst kapağı, buşon
gövdesi, buşon alt kapağı, iki kapak arasında bulunan buşon iletkeni ve şerareyi
önlemek amacıyla kuvartz kumu bulunmaktadır.
Gecikmeli eriyen ve gecikmesiz eriyen olmak üzere iki şekilde üretilirler.
Gecikmeli eriyenler G tipi, hemen eriyenler ise L tipi sigortalarda kullanılır.
-56-
=================================================================================
Şekil 3.8 :Buşon ve parçaları

c)Buşon kapağı:
İçerisine buşon konularak gövdeye vidalanır.
Kullanılış yerlerine göre:
1-Duvar tipi sigortalar: Duvara veya tabloya monte edilirdi.
2-Kofre tipi sigortalar: Tablolara ve kofre kutularına monte edilirdi.
3-Tablo tipi sigortalar: Mermer ve fiber tablolarda kullanılırdı.
4-Şapkalı tip sigortalar: Dam direği ve enerji girişlerinde kullanılırdı.
Şekil 3.9 :Şapkalı, duvar, kofre ,tablo, tipi sigorta resimleri
2-OTOMATLAR
Otomatlar ev ve benzeri yerlerde bir elektrik devresini koruyan anahtarlı
otomatik sigortalardır. Anahtarları sayesinde bağlı bulundukları devrelerin
kolayca açılıp kapanmalarını sağlarlar. Herhangi bir arıza durumunda mandallarını
yukarı kaldırmakla yeniden devreye
sokulurlar. Bu mukabil, mandaldan bağımsız
açtırma düzenleri arıza devam ettiği müddetçe
devreye sokulmalarına mani olur.
Küçük ölçüleri nedeniyle eriyen telli
sigortalardan daha az yer kaplarlar. Tırnakları
vasıtası ile kolayca montaj rayına takılırlar.
İhtiyaca göre de vida ile tespit edilebilirler.
Muhafazaları için termo-plastik malzemeden
imal edilen özel sıva üstü kutuları vardır. Sıva
altı montajı için sıva altı sac tablolar
kullanılabilir.
Şekil 3.10 :Otomatik sigortalar
=================================================================================
L ve G olmak üzere iki tipi mevcuttur.

L – Tipleri;Genellikle evlerde ev aydınlatması, priz ve kumanda devreleri
için hat korumasında kullanılır. 6-10-16-20-25-32-40 Amper değerlerindedir.
Daha çabuk karakterlidir. Manyetik bobinleri sayesinde, bir kısa devre durumunda
anma akımlarının 3,5-5 katında devreyi gecikmesiz olarak açarlar.
G–Tipleri ise; Genellikle sanayi tesislerinde ve çok sayıdaki floresan
lambalar, cıva buharlı ampuller, güçlü elektrik motorları, transformatörler gibi
endüktif yerlerin korunmasında kullanılır. Anma akımlarının 7-10 katında devreyi
gecikmeli olarak açarlar. Termik olarak daha tembel yapıya sahiptir. 0,5-1-1,6-2-
3-4-6-10-16-20-25-32-40-50 Amper değerindedir.
Termik elemanları bağlı bulundukları devreyi aşırı akımlara karşı
grafikteki akım – zaman eğrisine göre gecikmeli olarak korurlar. Kullanıldıkları
yere göre bir veya çok kutuplu imal edilirler. Çok kutuplu otomatların bir fazında
bir arıza meydana geldiği taktirde, özel mekanizmaları diğer fazları da birden
açtırarak bağlı bulunan cihazların işletme dışı gerilimler altında kalmalarını
önlerler.
3-BIÇAKLI (NH) SİGORTALAR
Daha çok 100 amperin üzerindeki değerlerde kullanılır. Çünkü normal
sigortalar açma sırasında oluşan aşırı ısıya dayanamamaktadır. Bu nedenle
kontaklar arasına basınçla takılan NH sigortalar kullanılır. Kablo, şalter, pano,
tablo vs. gibi bir çok cihaz ve tesisleri kısa devreye olduğu gibi, aşırı yüklemeye
karşı da emniyetle korurlar.
Nominal akım farkı % 60 olan NH – Bıçaklı Sigorta buşonları, çok
yüksek kısa devre akımlarında, devreyi açar. Aşırı yükleme akımlarına karşı
tembel karakterlidirler, dolayısıyla, işletme şartlarına bağlı olan normal kısa süreli
aşırı akımlarda örneğin, Asenkron motorların yol alması esnasında devreyi
açmazlar. Buna karşılık kısa devreyi gecikmesiz açarlar. NH – Bıçaklı Sigorta
buşonları pensleri vasıtasıyla altlıklara kolaylıkla takılıp çıkartılabilir.
Şekil 3.11 :NH sigorta, buşon, altlık, ellik ve açma karakteristik eğrisi
-58-
=================================================================================
Buşonların atması halinde, kırmızı renkli ikaz göstergesi üst plakada

çıkar. NH–Bıçaklı Sigorta Buşonlarının ve altlıklarının kontak elemanları gümüşle
kaplanmıştır. Buşonların altlıklara yerleştirilmesinde sıkı geçme sağlanmalıdır.
Aksi takdirde şerare oluşur.Tablo 3.2’de NH sigorta akım değerleri görülmektedir.
Boy Anma Boy Anma Boy Anma Boy Anma Boy Anma
Akımı Akımı Akımı Akımı Akımı
6 25 25 250
32
10 32 32 315
35
20 35 35 400
50
25 40 40 500
63
32 50 50 630
80
35 63 63
100
40 80 80
120
50 100 100
160
63 125 125
200
80 160 160
250
100 200
315
125 250
400
160 250
400
Altlık 160 160 630
Tablo 3.2: NH Sigorta akım değerleri
4-ELEKTRONİK DEVRE (CAM) SİGORTALAR

Küçük ebatlı olup, genellikle cam veya
porselenden yapılmıştır. Akım değerleri, 0,1
amperden 25 ampere kadar değerlerde imal
edilmektedir. Radyo, televizyon, güç kaynağı ve
diğer elektronik alıcıların devrelerinin
korunmasında kullanılır. Metal başlıklar dan biri
üzerinde akım değeri yazılıdır.
5-FİŞLİ SİGORTALAR Şekil 3.12 :Cam sigortalar

Genellikle oto elektrik devrelerinde ve
elektronik cihazların bazılarının kumanda
tablosunda kullanılır. Buşon fiş şeklinde ve
porselen veya bakalitten yapılmıştır. Kendisi
küçük olmakla birlikte akım değerleri oldukça
büyüktür.
Şekil 3.13 :Fişli sigortalar
=================================================================================
6-YÜKSEK GERİLİM SİGORTALARI

Elektrik enerjisinin iletim ve dağıtım devrelerinde kullanılır. Yüksek
gerilimli devrelerde aşırı gerilim, aşırı yük ve kısa devre durumda devreyi açarak
hattı korur. Gövde ve buşondan oluşur. 400 ampere kadar olan akımlarda koruma
sağlar. Yüksek gerilimlerde sanıldığının aksine akım oldukça düşüktür. Oysa
alçak gerilimlerde 100 000 amper akım söz konusudur. Buşonun iki ucu iletken
orta kısmı yalıtkandır.
Şekil 3.14 :Yüksek gerilim buşon ve sigortaları
Yüksek gerilim sigortalarının sağlamlığı yüksek gerilim kontrol kalemleri

ile anlaşılır. Ayrıca kovan içerisi özel bir madde ile dolmuşsa sigorta atmış
demektir. Buşonun kullanma yeri seçimi; kullanılacak yerin özelliği ve buşonun
akım-zaman karakteristiğinden yararlanılarak belirlenir. Buşon kullanma yerine
göre; cam buşon, borik asitli buşon ve yağlı buşon vardır.
a-Cam buşon:Buşon yüksek dayanımlı camdan yapılmış olup, devre

açma sırasında oluşan arkı söndürücü olarak karbon tetra-klorür eriyiği kullanılır.
Bu maddenin donma sıcaklığı oldukça düşüktür. Bu nedenle cam buşonun çatlama
tehlikesi ortadan kalkar. Yüksek gerilimler için kullanılır.
b-borik asitli buşon: Fiber tüp içerisi borik asitle doldurulmuştur. Buşon
içerisindeki iletkenin kopması sırasında ark oluşur. Bu ark borik asiti ayrıştırır.
Açığa çıkan gaz ise arkı söndürür. 138 KV’a kadar gerilimlerde kullanılır.
c-yağlı buşon: Buşon içindeki arkı söndürmek için transil yağı kullanılır.
7,5KV’a kadar olan gerilimlerde kullanılır. Enerji iletim ve dağıtım merkezlerinde
kullanılır.
B- KAÇAK AKIM KORUMA(DİFERANSİYEL RÖLE) RÖLELERİ

Kaçak akım koruma şalterlerinin geliştirilmesiyle hatalı elektrik tesisat ve
cihazlarının sebep olduğu, insan ve hayvanların ölüm tehlikeleri ile yangın
tehlikeleri ortadan kaldırılmıştır. Bu tehlikeler iki şekilde oluşmaktadır. Birincisi,
bir insan veya hayvan faz ile doğrudan temas ederse faz ile toprak arasında bir
kaçak akım meydana gelir. İkincisi, faz bir makineye kaçak yaptığında insan eli
aracılığıyla veya doğrudan toprak ile temasa geçerse yine faz ile toprak arasında
-60-
=================================================================================
kaçak akım meydana gelir. Her iki durumda da kaçak akım koruma rölesi devreye
girerek devre akımını keser.
Ş
ekil
3.15 :Kaçak akım koruma rölesi açma pozisyonları
Kaçak akım koruma şalteri; diferansiyel bobini içinden giden ve dönen

akımların dengesi ile çalışır. Bir farklılık olur olmaz Yani toprağa herhangi bir
yerden kaçak olursa devreyi açar. Bu cihazlar kalıcı bir izolasyon kontrolünü de
garanti ederler. Toprağa kaçan akımın, anma kaçak akım değerini aşması halinde
(1-30 mA arası) devreyi keserler. Topraklanmak zorunda olan tüm cihazlar kaçak
akım koruma şalteri ile korunmalıdır. Böyle bir yolla, kusur olması durumunda
çok yüksek bir temas gerilimi meydana gelmez.
Şekil 3.16: Bir fazlı ve üç fazlı kaçak akım koruma rölesi çalışma prensipleri
=================================================================================
Şekil 3.17: Bir fazlı ve üç fazlı kaçak akım koruma rölesi resimleri
Kaçak akım koruma röleleri özellikleri

Faz sayısı Sigorta değeri Hata akımı Hata akımı
6 300 mA
10 30 mA Yangın
16 Evlerde ve tehlikesine
20 iş yerlerinde karşı
1 ve 3 25 insan apartmanlarda
32 korumasında ve
40 kullanılır. İş
50 Yerlerinde
63 Kullanılır.
Tablo 3.3: Kaçak akım koruma rölesi değerleri
1-Bölge: Normal olarak etkiler algılanmıyor.

2.Bölge: Normal olarak zararlı etkiler yok.
3.Bölge: Kaslara kramp girmesi, kalp atışlarında düzensizlik.
4.Bölge: Kalp karıncıklarında titreme tehlikesi
Şekil 3.18: Akımın insan üzerindeki etkileri
-62-
=================================================================================
Kaçak akım koruma rölesinin kullanımında göz önüne alınacak

hususlar.
✔ Kaçak akım koruma rölesinin anma akımı, koruduğu şebekenin anma
akımından büyük olmalıdır.(Sigorta gibi seçilmelidir.)
✔ Tesisatta topraklama yapılmış olmalıdır.
✔ Kaçak akım koruma rölesinden sonra nötr kablosu izolesi iyi yapılmış
olmalı, sıfırlama yapılmamalıdır. Korunacak devre iletkenleri hiçbir noktada
toprak ile temas ettirilmemelidir.
✔ Bu işlem için bütün tesisatı kaplayan kablo, kaçak akım koruma
rölesinin içinden geçirilmelidir.
✔ Nötr hattı toprağa karşı kaçağı önlemek için izole edilmiş olmalıdır.
c-ANAHTARLAR:
1-Adi anahtarlar: Bir devreyi açıp kapamaya yarayan anahtarlara adi
anahtar denir. Bu anahtarlar bir veya birden fazla lambanın aynı hacim içerisinde
açılıp kapanmasında, dış aydınlatmada, aspiratör, ısıtıcılar, elektrikli mutfak
gereçleri gibi küçük güçlü alıcıların kumandasında da kullanılan anahtarlardır.
Akım taşıyan kısımları pirinçten, diğer kısımları porselen, PVC veya
bakalitten yapılmıştır. 10 ampere kadar akımları kontrol edebilirler.
Anahtarlar tesisin şekline göre üçe ayrılır:
a-Sıva üstü anahtarlar: Sıva üstüne monte edilecek şekilde imal
edilmişlerdir. Günümüzde ancak ahşap binalarda kullanılabilmektedir.
b-Sıva altı anahtarlar: Sıva altına yerleştirilen plastik kasalar içine monte
edilir.
Şekil 3.19: Sıva altı adi anahtar kasası ve sıva altı adi anahtarlar
c-Etanş (antigron) anahtarlar: Nemli yer tesislerinde kullanılan nem,
toz,patlayıcı gaz gibi yerlerde emniyet için kullanılan anahtarlardır.
Şekil 3.20: Etanş anahtar

=================================================================================
2-Komütatör anahtarlar:İki ayrı lamba veya lamba grubunu bir yerden

ayrı ayrı veya birlikte kontrol eden anahtarlardır. Genellikle binalarda çok sayıda
lamba bulunan kısımlara yerleştirilir. Dekoratif olanları da vardır. Faz ucu mutlaka
ortak uca bağlanmalıdır.
Şekil 3.21: Sıva üstü, dekoratif ve etanş tip komütatör anahtar

3-Vavyen anahtarlar: Bir lamba veya lamba grubunu iki ayrı yerden
yakmaya yarayan anahtarlardır. Adi anahtar görünümündedir. Daha çok uzun
koridorlarda, balkona açılan iki odalı yerlerde her iki odadan da yakıp söndürmede
bu tür anahtarlardan yararlanılır. Bir vavyen anahtar tesisinde iki adet vavyen
anahtar kullanılır. Vavyen anahtarın üç kontağı olup, ortadaki ortak uçtur.
Şekil 3.22: Sıva altı ve etanş vavyen anahtar ayrıca light anahtar
4-Light (ışık) anahtarlar:Merdiven otomatiği lambalarını çalıştırmada

kullanılan normalde açık, fakat elimizi bastığımızda devreyi kapatan,
bıraktığımızda yay aracılığıyla devreyi geri açan bir anahtardır.
5-Dimmer (elektronik ayarlı) anahtarlar:

Evlerimizde dekoratif aydınlatmada kullanılan ve içerisindeki elektronik
devre sayesinde ışığın şiddetini ayarlayabilen anahtarlardır. Şekil 3.23’te dimmer
anahtar görülmektedir.
Odadaki ışığın fazla gelmesi durumunda ışık miktarının kısılmasını

sağlayan veya yatılacağı zaman, normal lambanın gece lambası gibi kısılarak
kullanılmasını sağlayan, çalışma prensibi, diyakın ateşleme gerilimi ayarlı dirençle
azaltılıp çoğaltılarak triyak iletime veya yalıtıma geçer. Böylece lamba ışığı
kontrollü olarak yakılır.
-64-
=================================================================================
Şekil 3.23: Dimmer devresi ve dimmer anahtar resmi
d-PRİZLER
Prizler Elektrikli cihazlar için bir elektrik devresinden fiş ve kablo
aracılığıyla enerji alınmasında kullanılan araçlardır. Yine sıva üstü, sıva altı ve
etanş olmak üzere üç çeşidi vardır. Bunlardan sıva üstü pek kullanılmadığından
sıva altı ve etanş olanı resimde verilmiştir.
1-Topraksız prizler: Faz, nötr uçlarının bağlı bulunduğu prizlere topraklı

prizler denir.
Şekil 3.24: Sıva üstü, sıva altı ve dekoratif topraksız prizler
2-Topraklı prizler: Faz, nötr uçlarından başka toprak ucunun da bağlı

bulunduğu prizlere topraklı prizler denir.
Şekil 3.25: Sıva üstü, sıva altı ve etanş topraklı prizler

İç tesisatta kullanılan prizler şunlardır:
a-Telefon prizi: Telefon makinelerine ve bilgisayara enerji almada

kullanılan prizlerdir.
Şekil 3.26: İkili telefon, data+telefon, data ve müzik yayın prizleri

=================================================================================
b-Uydu prizi:Uydu anteninden gelen sinyallerin alınabildiği prizlerdir.
Şekil 3.27: Tekli, ikili uydu prizleri, anten prizi ve TV radyo prizi
c-Anten prizi:Televizyon anteninden gelen ve TV ye sinyal alınan prizdir.
d-Mikrofon hoporlör prizi: Mikrofonlarda kullanılır.
e- Çoklu prizler: İkili, üçlü, dörtlü, beşli ve altılı olarak yapılabilmektedir.

Bu tür prizler Bir yerden birden çok yere enerji alınması işleminde kullanılır. Bu
işlem için bazen üzerinde dişi ve erkek fişler bulunan uzatma kabloları kullanılır.
Şekil 3.28: Topraklı çoklu prizler ve uzatma kablosu
e-FİŞLER
Elektrikli cihazların prizlerden enerji alabilmek için kontaklarından

yararlandığı araçlardır. Fişler de yapılarına göre topraklı ve topraksız olmak üzere
iki kısımdır.Topraklı olanlarda üç uç bulunur. Faz, nötr ve toprak uçları vardır.
Topraksız olanlarında ise toprak ucu yoktur. Kullanım amacına göre ise erkek ve
dişi olmak üzere iki kısımdır. Erkek fiş, prizlerden enerji almak amacıyla
kullanılır. Dişi fişler ise priz yerine kullanılırlar. Resimde çeşitli fişler
görülmektedir.
-66-
=================================================================================
Topraksız , topraklı dişi fişler ve sigortalı fişler
Anten, hoparlör, mikrofon, telefon, topraksız, topraklı erkek fişler
Şekil 3.29: Çeşitli fişler
f-DUYLAR
Elektrik lambalarının vidalanarak veya
takılarak elektrik enerjisine bağlanmasını
sağlayan araçlardır. Yapıldığı malzemeye göre
bakalit veya porselenden yapılır. Anahtardan
gelen faz iletkeni duyun dip kontak kısmına
bağlanır.
Yapılışlarına göre;
1 -Süngülü duy Şekil 3.30: Çeşitli duylar
2 -Vidalı duy
1-SÜNGÜLÜ DUY : Bu tip duylar için kullanılan lamba başlıklarına diş

açılmamış, diş yerine lamba başlığı üzerine iki adet çıkıntı yapılmıştır. Bu duylara
lambalar geçme suretiyle takılırlar. Bunun için duyun iki tarafına kanal açılmış ve
sonunda bu kanal içeriye doğru genişletilmiştir. Lamba bu duya, lamba
başlığındaki çıkıntılarla tutturulur. Lamba duya takılacağı zaman çıkıntılar, duyda
bulunan oyuklar içerisine sokulur ve bir yöne döndürülerek bir yay üzerine
oturduklarından dolayı sıkışık tutarlar.
Kullanıldığı yerler:Sarsıntılı yerlerde, ulaşım araçlarında (otomobil,

otobüs, tren, troleybüs, teleferik, deniz araçları) kullanılır.
Süngülü duy iki parçadan oluşmuştur.

a ) Gövde Kısmı: Porselen veya bakalitten yapılmıştır, üzerinde alt (dip)
ve yan kontaklar bulunur. Kontaklar üzerinde de iletken uçlarının bağlanmasını
sağlayan vidalar vardır.
=================================================================================
b) Koruncak Kısmı : Bronz veya bakalitten yapılmıştır. Lamba başlığının

takılacağı kısımdır. Üzerine kanal açılmış parçadır.
Süngülü duyların, kullanıldıkları yerlere ve gerilim değerlerine göre

büyüklükleri; 3 -24 V arası B-10, 25-110 V arası B-15, 110 V ve daha büyük
gerilimler için B-22 kullanılır.
B = Bayonet, duyun içerisine giren lamba başlığı çapını mm olarak belirtir.
2-VİDALI DUY: Bu tip duylar için kullanılan lamba başlıklarına diş

açılmıştır. Duylara lambalar vidalanarak takılırlar. Duy içerisine lamba başlığı
ölçüsünde diş açılmıştır.
Vidalı duylar, lamba gerilimine ve gücüne göre üç guruba ayrılır.
a) Minyum Duy: Bu duylar E-5, E-l0, E-14, E-17 sembolleriyle

adlandırılır. E-5/8, E-5/15x6, E-l0/, E-l0/20x13, E-14/20, E-14/25x17, E-17 /20
sembollerini taşır.
Örneğin: E-14/25x17 sembolünde;

E = Başlığın Edison Vidalı olduğunu, 14 rakamı vidanın dış çapını (mm),
25 rakamı başlığın yüksek!iğini (mm), 17 rakamı da yaka çapını (mm) belirlerler.
E-5, E-l0 Tipleri daha çok 24 Volt'a kadar olan gerilimlerde kullanılır. E-l4, E-l7
Tip1eri ise 110-220-380 Volt gerilimlerde (top lamba, buji lamba, mantar lamba
vb.) panolarda sinyal lambası olarak kullanılan neon lambaları besleme devresine
bağlamak için kullanılır.
Şekil 3.31: Minyum duy çeşitleri
b) Normal Duy : E-27 Olarak adlandırılır. Duy yükseklikleri olarak da E-

27/25, E-27/27, E-27/51x39 gibi ölçülerde yapılır. 110 V -220 Volt Gerilimle
çalışan (l5, 25, 40, 60, 75, 100, 150 W) lambaları besleme devresine bağlamak için
kul1anılır.
Normal duylar yapıldıkları gereçlere göre üç guruba ayrılırlar.
(1) Bronz Duylar (2) Bakalit Duylar (3) Porselen Duylar
-68-
=================================================================================
Şekil 3.32: Bronz duylar ve porselen bahçe, asma duylar
Duylar kullanıldıkları yerlere göre adlandırılırlar.

(1) Asma Duy, (2) Tavan Duy, (3) Duvar Duy, ( 4 ) Bahçe Duy,
(5) Donanma Duy, (G) Braçol Duy
Şekil 3.33: Bakalit askı duy, bahçe duy, duvar duy ve tavan duy
Günümüzde aydınlatmada en çok kullanılan akkor telli lambalar,

flüoresan lambalar ve halojen lambalardır. Bunlara ait duylar aşağıda verilmiştir.
Şekil 3.34: Halojen duylar, flüoresan ve kompakt flüoresan lamba duyları
g-Lambalar: Bölüm –4 ‘te detaylı olarak incelenmiştir.

=================================================================================
AYDINLATMADA KULLANILAN ARMATÜR TİPLERİ

Aydınlatmada kullanılan armatür tipleri bayındırlık bakanlığınca belirlenen
aşağıdaki sembollerle gösterilmekte ve elektrik projelerinde bu sembollerle ifade
edilmektedir. Bu semboller ve anlamları aşağıda verilmiştir.
Şekil 3.35: Aydınlatmada kullanılan armatür tipleri
Tip A : Opal cam gloplu tijli armatür.

Tip B1 : Tavan armatür (opal cam gloplu, sıva üstü)
Tip B2 : Tavan armatür (Pleksi glas glop, sıva üstü)
Tip B3 : Tavan armatür (Pleksi glas glop, gömme)
Tip C : Porselen kaideli armatür (duvar ve tavan için)
Tip D : Dış kapı armatürü
Tip E1 : Çelik tel kafesli armatür (duvar ve tavan için)
Tip E2 : Çelik tel kafesli armatür (Etanş)
Tip F : Kollu harici tip armatür (Deve boynu şeklinde)
Tip G : Çift duylu tijli armatür
Tip H : Atölye tipi armatür
Tip I : Çift duylu tavan armatürü
Tip J1 : Asma tavan armatürü
Tip J2 : Çıplak ampullü duvar veya tavan duyu
Tip J3 : Gömme noktasal ışık armatürü (normal ampul ile)
Tip J4 : Gömme noktasal ışık armatürü ( aynalı ampul ile)
Tip K : Sıva altı armatür (12x18x12 cm kasalı. 15 W ampullü)
Tip L : Etanş armatür
-70-
=================================================================================
Tip M : Girilmez armatürü (8x13x8 cm kasalı. 20 W ampullü)

Tip N : Avize armatürü (Nx1,Nx2,Nx5) (1,2 ve 5 kollu)
Tip O : Aplik armatürü (0x1,0x2) 1 ve 2 kollu
Tip P1 : Bant tipi floresan armatür (1x10W,40W – 2x20W.40W)
Tip P2 : Bant tipi floresan armatür gömme
Tip R1 : Endüstriyel tip floresan armatür (atölye)
Tip R2 : Endüstriyel tip floresan armatür (gömme)
Tip S1 : Petekli floresan armatür
Tip S2 : Petekli floresan armatür (gömme)
Tip T1 : Pleksiglas floresan armatür
Tip T2 : Pleksiglas floresan armatür
Tip U : Etanş floresan armatür
Tip V1 : Yuvarlak floresan armatür
Tip V2 : Yuvarlak floresan armatür – gömme
Tip V3 : Yuvarlak floresan armatür – petekli
Tip V4 : Yuvarlak floresan armatür – Gömme , petekli
Tip V5 : Yuvarlak floresan armatür – pleksiglas
Tip V6 : Yuvarlak floresan armatür – Pleksiglas, gömme
Tip W : U şeklinde floresan armatür
Tip PR : Donanma projektörü
Tip SL : Sokak Lambası,
Tip MD: Mantar tipi direk üstü armatür
Tip MY: Mantar tipi yer armatür
=================================================================================
C.AYDINLATMA SEMBOLLERİ
Aydınlatma sembolleri tablo 3.4’te verilmiştir.
Tablo 3.4: Aydınlatma sembolleri-1

-72-
=================================================================================
Tablo 3.5: Aydınlatma sembolleri-2

=================================================================================
D- AYDINLATMA DEVRELERİNİN KURULMASI
TEMRİN NO 2 İŞİN ADI: Adi anahtar tesisatı

İŞE BAŞLAMA İŞİ BİTİRME
TARİH SAAT VERİLEN SÜRE TARİH SAAT HARCANAN SÜRE
Amaç: Adi Anahtar Devresinin Kurulması

Açıklama: Adi anahtar devresi, Bir lambayı veya bir grup lambayı aynı
anda yakıp söndürmeye yarayan anahtarlara adi anahtar denir. Bu anahtarlar bir
veya birden fazla lambanın aynı hacim içerisinde açılıp kapanmasında, dış
aydınlatmada, aspiratör, ısıtıcılar, elektrikli mutfak gereçleri gibi küçük güçlü
alıcıların kumandasında da kullanılan anahtarlardır. Hazır plançeteler üzerine
buvatlar, kasalar, borular ve raylı otomatik sigortalar monte edilecek diğer
devrelerde aynı elemanlar kullanılacaktır.
1,5 NV(NYA)
1,5 NV(NYA)
6A 14 PVC 14 PVC
1,5 NV(NYA)
14 PVC
Kapalı şema
Mp
R
6A
Açık şema
İşlem Basamakları:
1. Gereken malzemeleri malzeme sorumlusundan alınız.
2. Açık şemaya göre borular içerisinden aydınlatma iletkenlerini çekiniz.
3.Buvat içerisinde iletken bağlantılarını yaparak yalıtınız.Kapağı kapatınız.
4.Anahtarı ve duyu iletkenlere bağlayarak ilgili yere monte ediniz.
5. Enerji giriş kısmına bağladığınız fişi prize takmaya hazır hale getiriniz.
6. Öğretmeninize kontrol ettirerek enerji veriniz.
Soru: Devrenin çalışmasını açıklayınız.
-74-
=================================================================================
TEMRİN NO 3 İŞİN ADI: Adi anahtarlı priz tesisatı

Amaç: Adi Anahtarlı Priz Devresinin Kurulması
Açıklama: Adi anahtar devresi, bir lambayı veya bir grup lambayı aynı
anda yakıp söndürmeye yarayan anahtarlara adi anahtar denir. Devreden enerji
almada kullanılan bir de priz tesisatı yapılır.
2,5 NV(NYA) 2,5 NV(NYA) 1,5 NV(NYA)
6A 14 PVC 14 PVC 14 PVC

1,5 NV(NYA) 2,5 NV(NYA)
14 PVC 14 PVC
Kapalı şema
Mp
R
6A
Açık şema
1. Gereken malzemeleri malzeme sorumlusundan alınız.
4.Anahtarı, duyu ve prizi iletkenlere bağlayarak ilgili yere monte ediniz.
6. Öğretmeninize kontrol ettirerek enerji veriniz.
Soru: Devrenin çalışmasını açıklayınız.

=================================================================================
TEMRİN NO 4 İŞİN ADI: Dimmer anahtar tesisatı

Amaç: Dimmer anahtar devresinin kurulması
Açıklama: Evlerimizde dekoratif aydınlatmada kullanılan ve içerisindeki

elektronik devre sayesinde ışığın şiddetini ayarlayabilen anahtarlardır. Evlerde
genellikle salonlardaki avizelerde ve yatak odalarında kullanılır.
6A 14 PVC 14 PVC
1,5 NV(NYA)
14 PVC
D
Kapalı şema
Mp
R
6A
Açık şema
1.Gereken malzemeleri malzeme sorumlusundan alınız.
2.Açık şemaya göre borular içerisinden aydınlatma iletkenlerini çekiniz.
4.Dimmer anahtarı ve duyu iletkenlere bağlayarak ilgili boru yakınına monte
ediniz.
5.Enerji giriş kısmına bağladığınız fişi prize takmaya hazır hale getiriniz.
6.Öğretmeninize kontrol ettirerek enerji veriniz.
Soru: Devrenin çalışmasını kitabınızdan yararlanarak açıklayınız.

-76-
=================================================================================
TEMRİN NO 5 İŞİN ADI: Komütatör anahtar tesisatı

Amaç:Komütatör anahtar devresinin kurulması

Açıklama: İki ayrı lâmbanın ya da lâmba grubunun bir yerden yakılıp
söndürülmesi gerektiğinde komütatör anahtar tesisatı çekilir. Yatak odasındaki
gece lâmbası(aplik) ve aydınlatma lâmbasında olduğu gibi. Komütatör anahtar iki
adet adi anahtarın yan yana getirilmesinden meydana gelmiştir. 3 adet bağlantı ucu
vardır. Bunlardan biri ortak uçtur. Sigortadan gelen faz ucu mutlaka ortak uca
bağlanmalıdır. Açık şema üzerinde komütatör anahtarın ortak ucu koyu olarak
çizilecektir.
1,5 NV(NYA)
6A 14 PVC
Kapalı şema
Mp
R
6A
Açık şema
3.Buvat içerisinde iletken bağlantılarını yaparak yalıtınız.
4.Komütatör anahtarı ve duyları iletkenlere bağlayarak ilgili boru yakınına
monte ediniz.
Soru: Komütatör anahtar tesisatı nerelerde kullanılır? açıklayınız.
=================================================================================
TEMRİN NO 6 İŞİN ADI: Vaviyen anahtar tesisatı

Açıklama: Bir veya bir grup lambayı iki ayrı yerden yakıp söndürmede
Amaç:Vaviyen anahtar devresinin kurulması kullanılan devrelere vavyen
anahtar tesisatı denir. Bu tür anahtarlar çift girişli uzun koridorların giriş ve
çıkışlarına, iki odanın aynı balkona açılması durumunda ve iki katlı yerlerin
merdiven arası aydınlatması gibi yerlerde kullanılır. Vaviyen anahtarlı tesisatta iki
adet anahtar kullanılır. Vaviyen anahtar üzerinde üç bağlantı ucu bulunur.
Bunlardan biri ortak uçtur. Sigortadan gelen faz ucu mutlaka ortak uca
bağlanmalıdır. Diğer vaviyen anahtarın ortak ucundan ise lâmbaya ek alınır. Lâmba
çıkışı her zaman nötr iletkenine bağlanır. Vaviyen anahtarın diğer iki uçları,
birbirine bağlanır ve hangisinin hangisine bağlanacağı önemli değildir.
1,5 NV(NYA)
6A 14 PVC
Kapalı şema
Mp
R
6A
Açık şema
4.Vaviyen anahtarları ve duyu iletkenlere bağlayarak ilgili boru yakınına
monte ediniz.
-78-
=================================================================================
TEMRİN NO 7 İŞİN ADI: Nemli yer (antigron) tesisatı

Amaç: Nemli Yer (Antigron) Adi Anahtarlı Priz Tesisatının Kurulması

Açıklama: Nemli, tozlu, patlayıcı gaz gibi tesisata zarar verebilen
ortamlarda nemli yer (antigron) tesisat malzemeleri kullanılır. Bu malzemeler her
türlü zararlı maddelere karşı dayanıklı olarak yapılmıştır. Burada belirlenen tüm
malzemeler antigron olarak kullanılacaktır.
Kapalı şema
Açık şema
1.Nemli yer malzemelerini malzeme sorumlusundan alınız.
2.Açık şemaya göre aydınlatma iletkenlerini kroşelerle monte ediniz.
4.Anahtarı, duyu ve prizi yerlerine monte ediniz ve kablolara bağlayınız.
5.Öğretmeninize kontrol ettirerek devreye enerji veriniz.
Sorular: 1. Nemli yer tesisatı nerelerde kullanılır? açıklayınız.
=================================================================================
Merdiven otomatikleri:
Merdiven otomatiği devresi, apartman merdivenlerinin ve ortak
koridorların aydınlatılmasında kullanılır. Merdiven otomatiği devresinde bütün
butonlar kendi aralarında paralel, bütün lâmbalar da birbirlerine paralel olarak
bağlanırlar. Her katta genellikle bir veya iki buton bulunur.
Mekanik merdiven otomatikleri günümüzde yerini az arıza göstermesi ve
yapılarının basit olması nedeni ile elektronik olanlara bırakmıştır. Direnç-
kondansatör ikilisi ile yapılan gecikme devresi, bir röleyi kontrol ediyorsa bu
elemanlar elektronik bir merdiven otomatiğini oluşturur. Ancak rölelerde sık arıza
ortaya çıkmasından dolayı röle yerine triyak kullanılan merdiven otomatikleri
kullanılmaya başlanmıştır.
Şekil3.36:Merdiven otomatiği
Arıza durumları:
1-Merdiven otomatiği üzerindeki faz – lamba uçları kısa devre edildiğinde
lambalar yanıyorsa merdiven otomatiği arızalıdır.
2-Röleli merdiven otomatiklerinde yüksek akım röle kontaklarını deforme

ederek birbirine yapıştırmaktadır. Bunun için röle kontakları sökülerek
temizlenmelidir.
3- Merdiven otomatiğinin taşıyabileceği akım değeri üzerine yazılmıştır.

Devreye bağlanacak lâmbaların çektiği akımların toplamı bu akım değerini
aşmamalıdır. Eğer daha fazla sayıda lamba beslenmesi gerekiyorsa devreye
kontaktörler bağlanarak akım kapasitesi artırılabilir.
Triyaklı merdiven otomatiğinin yapısı

Şekil 3.37’deki devre üç kablolu basit ve kullanışlı bir triyaklı merdiven
otomatiğidir. Devredeki S anahtarının iki işlevi vardır. S1, S2 ve benzeri butonlara
giden hattın çalışıp çalışmadığını test etmektir. Devrede zamanlayıcı olarak 555
entegresi kullanılmıştır.
Normal durumda entegrenin beslemesi sürekli olarak sağlanmış

durumdadır. Katlarda bulunan S1, S2 gibi butonlardan birine basıldığında
klemensteki S ucuna şebeke gerilimi uygulanır. Bu gerilim doğrultularak 4 nolu
-80-
=================================================================================
uçtan 555 entegresini sıfırlar. Entegre zaman saymaya başlar ve triyakı tetikler.
Tetiklenen triyak katlardaki lambaların ışık vermesini sağlar. 555’in zaman sabiti
dolunca, triyağın tetiklemesini keser ve lambaları söndürür.
Lambaların yanma süresi 555 entegresinin 6 ve 7 nolu ayaklarına bağlı

1MΩ ayarlı direnç, 47 kΩ’luk direnç ve 470µF’lık elemanların değerleri ile
değiştirilebilir.
Şekil 3.37 : Triyaklı (rölesiz) elektronik merdiven otomatiği iç şeması

=================================================================================
TEMRİN NO 8 İŞİN ADI: Merdiven otomatiği tesisatı

Amaç: Merdiven otomatiği tesisatının kurulması

Açıklama:Merdiven otomatiği devresi, apartman merdivenlerinin ve ortak
koridorların aydınlatılmasında kullanılır. Merdivenler kullanıldığı sırada
butonlardan birine basılır ve devre çalıştırılır. Ayarlanan zaman sonunda lâmbalar
otomatik olarak söner.
1,5 NV 1,5 NV
14 PVC 14 PVC B-60W
B-60W
B-60W
M.O
M.O
F L N B
1,5 NV
14 PVC
6A 6A
R Mp
Kapalı şema Açık şema

4.Otomatiği, anahtarları ve duyları yerlerine monte ediniz.
Soru: Merdiven otomatiği tesisatı başka nerelerde kullanılır? açıklayınız.
-82-
=================================================================================
Hareket sensörlü aydınlatma sistemleri

Günümüzde yaygın olarak kullanılmakta
olan bu tesisatın ilk maliyeti yüksek olmakla
birlikte işletme maliyeti oldukça ekonomiktir.
Özellikle merdiven otomatiği olarak
kullanıldığında çok katlı apartmanın bölünerek
Şekil 3.38 : Hareket sensörü
(ikişer kat) aydınlatılması daha ekonomik
olmaktadır.
Bundan başka garajda, mağazaların çok kullanılmayan bölümlerinde

evlerin istenilen yerlerinde harekete bağlı olarak lambaların yakılıp söndürülmesi
kolaylıkla sağlanabilmektedir. Bu tesisatta insan hareketi ile çalışan sensör,
ayarlanabilir başlığı ile 180ºlik bir alanı kontrol edebilmektedir. Buna bağlı
olarak lambaları yakmakta ve ayarlanan süre sonunda lambaları söndürmektedir.
Eğer hareket varsa tekrar yakmakta, yoksa sönük olarak devam etmektedir.
Aşağıda hareket sensörünün montaj detayları verilmiştir.
Şekil 3.39 : Hareket sensörünün montajında dikkat edilecek konular

=================================================================================
TEMRİN NO 9 İŞİN ADI: Hareket sensörlü merdiven aydınlatması

Amaç: Hareket sensörlü merdiven aydınlatması tesisinin kurulması

Açıklama: Bir lâmba veya lâmba gurubunun bir kaç yerden yakılıp
söndürülmesi hareket sensörlü bir tesisat ile de yapılabilir. Bu tesisat uzun
koridorlarda, salonlarda, her türlü apartman merdivenlerinde, İki odanın bir
balkona açıldığı durumlarda vb. gibi yerlerde kullanılırlar.
Bağlantı şeması hareket sensörüne göre değişmekle birlikte tek ve birden
fazla sensör bağlantısı aşağıda verilmiştir.
Açık şema
4.Sensörü ve duyları iletkenlere bağlayarak yerlerine monte ediniz.
Sorular:
1. Hareket sensörlü tesisat başka nerelerde kullanılabilir? açıklayınız.
2. Hareket sensörlü bir merdiven aydınlatması ile merdiven otomatiği
kullanılan merdiven aydınlatmasını karşılaştırınız.
-84-
=================================================================================
TEMRİN NO 10 İŞİN ADI: Darbe akım (impuls) röleleri, tesisatı

Amaç: Darbe akım (impuls) röleleri, tesisatının kurulması

Açıklama: Darbe akım (impuls) röleleri, değişik yerlerdeki butonlardan
herhangi biri ile lâmbaların tamamını çalıştırmaya veya durdurmaya yarayan
rölelerdir. İmpuls röleleri merdiven otomatiği tesisatında merdiven otomatiğinin
yerine bağlanabilir. Çalışma sistemi olarak, butonlardan herhangi birilerine her bir
basışta röle konum değiştirir. Birinci basılışta lâmbalar yanmışsa ikinci basılışta
lâmbalar söner.
1,5 NV
14 PVC B-60W
B-60W
B-60W
1,5 NV
14 PVC
İ.R İ.R
F L B
1,5 NV
14 PVC
6A
6A
R Mp
Kapalı şema Açık şema

4.Otomatiği, anahtarları ve duyları yerlerine monte ediniz.
Soru: Darbe akım (impuls) röleleri, tesisatı başka nerelerde kullanılır?
=================================================================================
FLÜORESAN LAMBA TESİSATLARI

Konutların ve iş yerlerinin aydınlatılmasında flüoresan lâmbalar çok
kullanılmaktadır. Bu lâmbaların ışık akılarının fazlalığı, çektikleri güçlerin azlığı,
ısınmaması, ışık dağılımının düzenli ve ömürlerinin uzun olması akkor Flâmanlı
lâmbalara göre daha çok tercih edilmesinin sebeplerindendir. Sakıncaları ise;
yardımcı araçlara ihtiyaç göstermesi, ilk kuruluş maliyetinin pahalı olması ve çok
arıza yapmasıdır. Ayrıca flüoresanlı yerlerde “stroskobik“ olay olarak
isimlendirilen, hareket eden cisimleri duruyormuş gibi veya ters yönde
dönüyormuş gibi gösteren olay olur ki, bu da iş kazalarına neden olur. Bunu
önlemek için makinelerle çalışılan yerlerde lâmbalar üç fazlı dağıtımla veya
elektronik balastlı olarak çalıştırılır. Elektronik balastlı devreler ayrıca gerilimin
160V’a kadar düşük olduğu yerlerde randımanlı olarak çalışabilmektedir.
Flüoresan lambalar cıva buharlı deşarj lambaları olup etkinlik faktörlerinin
yüksek işletme giderlerinin düşük olması ve kamaşmaya yol açmamaları,
ömürlerinin uzun olması gibi özellikleri ile verimli ve kaliteli bir aydınlatma için
vazgeçilmez ışık kaynağıdırlar.
F2 F1
Balast
Starter
Kondansatцr
Şekil 3.40 : Flüoresan lamba bağlantı şeması
Çalışması:Flüoresan lamba devresine şebeke gerilimi uygulandığında; F1

flamanı, starter, F2 flamanı ve balast üzerinden bir akım geçmek ister. Starterin
bimetali açık devre konumundadır. Ancak starter içindeki neon gazı küçük bir
sızıntı akımı geçirir. Bu akım neon gazını ısıtır. Bu sırada geçen sızıntı akımı
lamba flamanlarından da geçtiğinden flamanlar elektron yaymaya başlar. Starterde
ısınan neon gazı bimetali ısıtır ve bimetal devresini kapatır. Bu durumda devreden
normal bir akım geçmeye başlar. Kısa bir süre sonra starterin bimetali
soğuyacağından kontağı açık devre durumuna gelir. Starter devreyi açtığı anda,
balasttan geçen akım sıfır değerini alır. Balast geriliminin aniden sıfıra düşmesi,
balastta yüksek değerli bir indükleme emk’ı oluşturur. Oluşan bu emk, şebeke
gerilimi ile birlikte flaman uçlarına yüksek değerli bir atlama gerilimi uygular.
Zaten elektron yayan flamanlardan yüksek gerilim rahatlıkla atlamaya başlar.
Flüoresan tüp içindeki bu elektron geçişi sırasında elektronlar flüoresan maddelere
çarptığından, lamba ışık verir.
Bu durumda starterin devresi açıktır. Balast ise devrededir. Balast ilk anda
starterin devreyi kapatıp açmasıyla atlama gerilimini oluşturur, lamba yandıktan
sonra ise, tüp içindeki gazın direnci küçüleceğinden akım sınırlayıcı bir reaktans
görevini üstlenir. Lambanın çalışma gerilimi 100-120 volt, şebeke geriliminin
kalan kısmı ise, balast üzerinde düşer. Acil durumlarda flüoresan lamba
-86-
=================================================================================
devresindeki 40 W lık balast yerine 100W lık lamba yada omik bir direnç
bağlanabilir.
Flüoresan lamba devresinde iki kondansatör görülür. Bunlardan birisi
devreye paralel olarak bağlanmış diğeri ise, startere paralel olarak bağlanmıştır.
Devreye paralel bağlı bulunan kondansatör güç kat sayısını düzeltmek içindir.
Starter içinde bulunan bimetalin açılıp kapanması sırasında bir elektrik arkı oluşur.
Starterdeki kondansatör bu arkı önler. Bu ark önlenmezse, flüoresan lamba ile aynı
şebekeye bağlı bulunan elektronik alıcılara zarar verir. Flüoresan lambanın
çalışmasının daha iyi anlaşılması için, bu lambalarda kullanılan yardımcı
elemanlara değinmekte de fayda vardır.
1- Flüoresan lambalarda kullanılan devre elemanlarının görevleri:

Starter :Klasik sac balastla çalışan bir devreye 220 V’luk şebeke gerilimi
uygulandığında lamba yanmaya başlamaz. Tüpün tutuşma gerilimi 300 V.
Civarındadır. Bu yüzden lambanın çalışabilmesi için ek bir elemana ihtiyaç
duyulur. Starter bu görevi yerine getiren otomatik bir anahtardır. İçi argon yada
neon gazı ile doldurulmuş cam bir balon içinde iki elektrodu bulunan silindir
şeklinde bimetal şeritten oluşmuştur. Starterin resmi ve yapısı şekil 3.41’de
gösterilmiştir.
Şekil 3.41 : Starterin resmi ve yapısı
Soket :Soketler, lamba flamanlarını ve starteri devreye bağlar, flüoresan

tüpe altlık yaparlar. Bunlara flüoresan lamba duyuda denilmektedir. Bir flüoresan
tüpü için iki soket kullanılır. Soketlerin birinde hem tüpün flâman uçlarının
girilebileceği yuvalar hem de starterin takılabileceği yuva vardır.
Şekil 3.42: Flüoresan lamba devresinde kullanılan soket ve elektronik balast
Balast :Flüoresan lambaya gerilim uygulandığında ark olayı başlamadan

önce tüpe uygulanması gereken gerilim değeri yüksek, çekilen akım ise düşüktür.
=================================================================================
Tüp ateşlendikten sonra tüpten geçen akım şiddeti büyür. İletkenlikte eş zamanlı
büyüdüğünden tüpün uçları arasındaki gerilim azalır. Tüp negatif empedans
karakteristiği göstermeye başlar. Bu yüzden flüoresan lambaların beslenmesinde
akım sınırlayıcı bir eleman olan balastlara gerek duyulur. Genel olarak ideal bir
flüoresan lamba balastının üç temel görevi vardır. Bunlar :
1-Elektron yayınımını sağlamak için Flamanları ısıtmak.
2-Deşarj başlatacak yüksek gerilimi sağlamak.
3-Çalışma anında flüoresan lamba akımını uygun değerde sınırlandırmak.
Balastlar normal balastlar ve elektronik balastlar olmak üzere iki
kısımdır: a)Normal balastlar: Sac nüve üzerine sarılmış bobin ve bütün bunları
içine alan polyester dolgu malzemesi ve en dışta da kapak bulunur.
b)Elektronik balastlar: Ağırlıkları az, yapıları basit, starter
gerektirmeyen, stroboskobik etkiyi yok eden ve kısa sürede ışık veren elektronik
balastların tek olumsuz yanı kısa devrelere karşı dayanıksız olmasıdır.
Şekil 3.43 :Elektronik balastın flüoresan lamba devresinde kullanılması
Flüoresan tüp: Lamba havası boşaltılmış olup, iç yüzeyleri flüoresan

madde ile kaplanmıştır. Bu madde hangi renk ise lamba o renkte yanar. Flüoresan
tüpün vereceği renk üzerinde yazılmaktadır. Gün ışığı (daylight), soğuk ışık (
coldlight), sıcak ışık (hotlight), mavi (blue ), kırmızı (red) v .b.
Tüp boyları 40-120 cm ve tüp çapları 25-40 rnrn arasında değişir. Tüpün
içerisine argon, neon vb. asal gazlarla cıva konulmuştur. Tüpün uç kısımlarına 3-8
volt gerilimle ısınan flamanlar konulmuştur. Flamanlar kolay elektron çıkarabilen
oksitlerle kaplanmıştır. Tüpün iç yüzeyine ise flüoresan madde denilen kalsiyum
tungstat, çinko silikat ve magnezyum, wolframat sürülmüştür. Değişik gazlar
verilerek alınan ışık rengi değişir. Flüoresan lambanın uçlarındaki flaman tipi
uçlarındaki katot, kolay elektron çıkaran aktif madde ile kaplandığından, lambanın
çalışma ömrü sırasında zamanla azalır. Lamba uçlarında sonradan rastlanan
siyahlaşmalar katot üzerindeki aktif maddenin büyük bir hızla, zerreler halinde
yerini terk ettiğini gösterir.
Şekil 3.44: Doğrusal ve simit tipi flüoresan lambalar

-88-
=================================================================================
TEMRİN NO 11 İŞİN ADI: Bir lambalı flüoresan lamba tesisatı

Amaç:Bir lambalı flüoresan lamba tesisatının kurulması

Açıklama: Konutların ve iş yerlerinin aydınlatılmasında flüoresan lâmbalar
çok kullanılmaktadır. Bu lâmbaların ışık akılarının fazlalığı, çektikleri güçlerin
azlığı, ısınmaması, ışık dağılımının düzenli ve ömürlerinin uzun olması akkor
flâmanlı lâmbalara göre daha çok tercih edilmesinin sebeplerindendir. Sakıncaları
ise; yardımcı araçlara ihtiyaç göstermesi, ilk kuruluş maliyetinin pahalı olması ve
çok arıza yapmasıdır.
1,5 NV(NYA)
1,5 NV(NYA)
6A 14 PVC 14 PVC
20W
Kapalı şema
Mp
R
6A
20W
20W
Açık şema
4.Soketleri, anahtarı, balast ve starteri yerlerine monte ediniz.
Sorular:
1. Bir lambalı flüoresan lamba devresinin çalışmasını açıklayınız?
2. Elektronik balast ile normal balast arasındaki farkı açıklayınız.
=================================================================================
TEMRİN NO 12 İŞİN ADI: İki lambalı flüoresan lamba tesisatı

Amaç:İki lambalı flüoresan lamba tesisatının kurulması

Açıklama: Konutların ve iş yerlerinin aydınlatılmasında flüoresan
lâmbalar çok kullanılmaktadır. İki lambalı tesisatta lambalar birbirlerine paralel
olarak bağlanırlar.
1,5 NV(NYA)
1,5 NV(NYA)
6A 14 PVC 14 PVC
2x20W
Kapalı şema
Mp
R
20W
20W
20W
20W
Açık şema
4.Soketleri, anahtarı, balast ve starterleri yerlerine monte ediniz.
Soru: Devrenin çalışmasını ve elektronik balast ile normal balast arasındaki
farkı açıklayınız?
-90-
=================================================================================
E- ÜÇ LİNYELİ TESİSAT YAPIMI
1-SORTİ, LİNYE, KOLON VE ANA KOLON TANIMI

a-Sorti Hatları
Linye hatları üzerinde bulunan buvatlardan (ek kutusu) lamba veya priz
gibi tüketici gereçlerle anahtarlara kadar çekilen hatlara sorti hatları denir. Sorti
hatları iki kısımdır.
a1-Işık sorti hatları: Buvattan anahtar ve lambalara kadar olan tüm

tesisata ışık sortisi denir. Işık sortisinde 1,5 mm2 iletken kullanılır. Şekil 3.45’te D
ve E buvat noktalarıdır. D-F arasındaki anahtar, lambalar ve iletkenler ışık sortisini
oluşturur. E-G arası’da yine bir başka ışık sortisidir.
Tali
Tablo
Kolon Hattı
Linye Hattı
M
H
Linye Hattı
Linye Hattı L K
D E
Komütatör
Ana
J anahtarlı
Tablo
sorti Hattı
B Adi anahtarlı
sorti Hattı
Ana Kolon Hattı
F G
A
TEDAŞ
Şekil 3.45 :Proje üzerinde sorti, linye, kolon ve ana kolon hatlarının gösterilişi
a2-Priz sorti hatları: Buvattan prizlere kadar olan tüm tesisata priz
sortisi denir. Priz sortisinde 2,5 mm2 iletken kullanılır. Şekil 3.45’te H ve K buvat
noktalarıdır. H-J arası, priz ve iletkenlerden oluşan kısım priz sortisidir. K-L arası
ve K-M arası priz sortileridir.
=================================================================================
b-Linye Hatları
Tüketici dağıtım tablolarından ışık veya priz sorti hatlarının ayrıldığı
buvatlara kadar çekilen kollara linye hatları denir. Şekil 3.45’te tali tablodan (C
noktası) D ve E noktasındaki buvatlara kadar olan kısma linye hattı denir.
c-Kolon hattı
Ana ve tali tablolu bir sistemde ana tablo ile tali tablolar arasındaki hatta
kolon hattı denir. Bu hatlar tablo güçlerine göre bir fazlı veya üç fazlı olabilir.
İletken kesitleri en az 4 mm2 olmalıdır. (Şekil 3.46)
d-Ana Kolon Hattı
Binanın ihtiyacı olan elektrik enerjisinin yerleşim merkezine ait enerji
dağıtım hattından enerji almaya yarayan ve bir ucu tabloya bağlı diğer ucu da bina
girişindeki kofreye bağlı olan hattır. Buna bina bağlantı hattı da denir. Ana kolon
hattı yer altı kablolu, havai hatlı veya çelik halat üzerinde NYM izole iletkeni ile de
çekilebilir. Ana kolon hattının kesiti en az 6 mm2 olmalıdır. (Şekil 3.46)
Sayac
kWh
ttı
Tablo
Ha
10A
Tablo 1
ıtım
KAKR Işık
NYV sigortası 16A
ağ
2
ji D
Priz
er
Ana kolon hattı 30mA 6A Zayıf

En
3
(Bina bağlantı hattı) Sigortalı 32A akım
kofre
Şekil 3.46 :Kolon şema üzerinde bir dairenin dağıtım şemasının gösterilişi
2-BAZI TANIMLAR:
Kurulu güç:Bir binanın içerisinde bulunan ve elektrikle çalışan her türlü

cihaz ve aletin plakası üzerinde yazılı olan güçlerin toplamına o binanın kurulu
gücü denir. Bu güç bina aydınlatma projesiyle ortaya çıkar.
Talep gücü:Bir binanın kurulu gücüne oranla bir yıl içerisinde çekmiş
olduğu en büyük güç değerine talep gücü denir. Bu güç kurulu güce eşit veya
küçüktür.
Talep gücünün kurulu güce oranına da talep faktörü denir. % olarak ifade
edilir. Bu değer bir veya birden küçüktür.
SİGORTA AKIM DEĞERLERİ

Işık linyeleri için 10 Amper, Priz linyeleri için 16 Amper ve zayıf akım
tesisatları için 6 Amperlik sigortalar kullanılmalıdır.
-92-
=================================================================================
3-TESİSATA DAĞITIM TABLOSU BAĞLANTISI

Üretilen enerjinin kullanım yerlerine ulaştırılması ve dağıtımında belirli
merkezler oluşturulur. Ulaştırma ve dağıtım merkezi olarak anılan ve yerlerden,
dağıtımın kontrol ve güvenlik konuları önemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilişi,
iletimi ve dağıtımında de kontrol (kumanda) ve güvenlik konularında yönetmeliklere
uyulması gerekmektedir.
Üretilen enerjiyi tüketim bölgelerinde kolaylıkla ve diğer elektrik alıcıların
çalışmalarını kesintiye uğratmadan kullanabilmek için dağıtım kablolarına ihtiyaç
duyulur. Dağıtım tabloları elektrik enerjisinin kullanıldığı her yerde kullanılır.
Örneğin; konutlarda, mekan ve mağazalarda, atölyelerde, fabrikalarda ve benzeri
yerlerde kullanılır. Amacı ve tablonun yapım gereçleri yönünden ayrı ayrı
isimlendirilir.
A – Yapım gereçlerine göre tablolar:
1 – Saç tablolar
2 – Yalıtkan gereçlerden (pertinaks fiber, sert plastik kauçuk)
3 – Dökme demir, alüminyum vb. tablolar.
1-Saç tablolar: DKP olarak adlandırılan 1,2 mm. kalınlığında saçlardan

yapılır. Küçük tipleri (Sıva üstü, gömme tipi) düzgün, kıvrım noktaları nokta
kaynağı ile kaynak yapılarak, kapalı ve açık tipleri de yapılır.
2-Yalıtkan gereçlerden tablolar: kumanda ve kontrol uçları ve yalıtkan
gereçler üzerine monte edilir. Saçtan yapılmış çerçeve, dolap, kutu içerisine
gerçekleştirilerek güven altına alınmıştır. Daha çok nem toz vb. geçirmemek için
kullanılır.
3-Dökme demir ve alüminyumdan tablolar: Bu tablolar daha çok
mekanik zorlamaların bulunduğu yerler için yapılır.
Kullanılış Amacına Göre Tablolar:
1-Aydınlatma dağıtım tabloları
2-Kuvvet (motor)tesisatı tablolar
3-Kumanda devreleri tablolar
4-Şantiye tablolar
5-Etanş tablolar
AYDINLATMA DAĞITIM TABLOLARI:

Konutlarda ve işyerlerinde aydınlatma ve küçük hizmet araçlarının
kullanılması için yapılan tesisin dağıtım tablolarına denir. Dağıtım tablolarında
günümüzde sigorta olarak otomatikler kullanılmaktadır. Ayrıca insanların can ve mal
emniyeti açısından da kaçak akım koruma röleleri kullanılmaktadır.
=================================================================================
Şekil 3.47 :Aydınlatma dağıtım tabloları
4-SAYAÇ BAĞLANTISI
Binanın harcadığı elektrik enerjisini kWh cinsinden kaydeden cihazlara
genel olarak sayaç denir. Sayaç enerjiyi KWh cinsinden ölçüyorsa aktif sayaç,
kVArh cinsinden ölçüyorsa reaktif sayaç denir. Sayaçlar monofaze (bir fazlı) ve
trifaze (üç fazlı) olarak iki kısımdır.
Monofaze olanları 5A ve 10A’e kadar akımlarda yapılırlar. Trifaze
olanlarda ise 10,20,30,100A’e kadar akımlarda yapılırlar. 100 Amperin üzerindeki
değerlerde direkt ölçme yapılmaz. Her bir faza bir akım trafosu bağlanarak yine
100 ampere kadar akımlarda olan sayaçlardan yararlanılır. Ayrıca sayaçlar %100,
%200, %600 aşırı yüke dayanacak şekilde yapılırlar. Sayaç akımı seçimi talep
gücüne göre yapılır.
1-Bir fazlı endüksiyon sayacın çalışması:
Gerilim bobini sürekli devreye bağlı olduğundan üzerinden sürekli akım
geçer. Alıcılar çalıştırıldığında çekilen akım da akım bobininden geçecektir. Bu iki
akımın oluşturdukları manyetik alanların birbiri ile 900 lik bir açı farkı vardır.
Gerilim bobini ile akım bobini arasında 900lik bir açı farkı oluşturmak için nüvede
hava aralıklı bir manyetik şönt bulunur. Buna kısaca faz açısı ayar sistemi denir. İki
değişik manyetik alanın vektörel toplamı alüminyum disk üzerinde bir akım
indükler. Bu akımın oluşturduğu manyetik alan, kendini oluşturan manyetik
alanlara zıt olduğundan alüminyum diskte döndürme momenti oluşur. Şekil-
3.48’da bir fazlı sayacın devreye bağlantı şeması görülmektedir.
GERİLİM
AKIM
BOBİNİ
BOBİNİ
I I
0 0
1 2 3 4
R
Alıcı
MP
Şekil-3.48: Bir fazlı sayacın bağlantı şeması

-94-
=================================================================================
2-Bir fazlı elektronik sayaç: Sayaçlar gün geçtikçe

yenilenerek gelişen teknolojiye göre şekil almaktadır. Basit yapıda
olan sayaçların ebatları da küçültülmüştür. Şekil-3.49’da basit bir
elektronik sayacın görünüşü verilmiştir. Son yıllarda üretilen
elektronik sayaçlar, sadece aktif enerji ölçebilen tiplerde olabildiği
gibi aktif enerji ölçümüyle birlikte reaktif enerji ölçebilme, çok
tarifeli, akıllı kart ile ön ödemeli çalışma, tüm bilgileri bilgisayara
aktara-bilme gibi birçok özelliği bir arada
bulundurabilmektedirler. Şekil-3.50’de çok fonksiyonlu elektronik
sayacın görünüşü ve blok şeması verilmiştir.
Şekil-3.49: Basit bir fazlı

elektronik sayaç
I giriş I çıkış Faz Nötr Kart yuvası
Akım Gerilim EEPROM

örnekleme örnekleme
LED
Çarpan CPU
Alarm
V/F Çevirici
Röle
Besleme
kaynağı
Tuş
Şekil-3.50: Çok fonksiyonlu bir fazlı elektronik sayaç resmi ve blok şeması
3-Üç fazlı elektronik sayaçlar: Yeni geliştirilen bu tip sayaçlar, çok

fonksiyonlu sayaçlar olup, yük akımı, gerilim, harcanan aktif tüketim, reaktif
tüketim, tarifeli tüketim, akıllı kart ile ön ödemeli tüketim gibi özelliklerle birlikte
parça ilavesiyle tüm bilgilerin PC bilgisayar ortamına aktarılarak saklanması,
yazıya dökülmesi, hatta bu bilgilerin modem aracılığıyla bir başka yere
gönderilmesi sağlanabilmektedir. Şekil-3.51’de üç fazlı elektronik sayacın blok
şeması ve resmi verilmiştir.
Bağlantı şeması: Bir fazlı, üç fazlı dört telli ve üç fazlı aron bağlantı
olmak üzere üç çeşittir. Bu bağlantılar aşağıda verilmiştir.
=================================================================================
Ia Kart yuvası
ASIC
Va
EEPROM
LED
Ib CPU CPU
ASIC
Vb 1 2
Alarm
Ic Röle
ASIC
Vc
Tuş
Güç kaynağı
Va Vb Vc
Şekil-3.51: Üç fazlı elektronik sayacın blok şeması ve resmi
Şekil 3.52 : Sayacın bir fazlı, üç fazlı ve aron bağlantıları

-96-
=================================================================================
ÖZEL SAYAÇLAR
Çok tarifeli sayaçlar
Enerji sarfiyatlarının özellikle gündüz saatlerinde yoğunlaşması ve buna bağlı
olarak ihtiyaca cevap vermedeki zorluklar nedeniyle enerji sarfiyatının günün
değişik zamanlarına dağıtılması gerekmektedir. Bütün dünyada olduğu gibi
ülkemizde de enerji sıkıntısı ve çözüm arayışları çerçevesinde, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı’nın 17.06.1999 tarihinde aldığı kararla çok zamanlı tarife
uygulamasına geçilmiştir.
Şekil-3.53:Çok fonksiyonlu elektronik sayaç
Günümüz teknolojisinde gelişti-rilen ve çok fonksiyonlu olarak yapılan

elektronik sayaçlar; aktif ölçme, reaktif ölçme, çok zaman tarifeli, her bir tarife için
toplam tüketim, akıllı kart ile ön ödemeli çalışma, demant metre (en büyük güç
gösterge) göstergesi gibi daha birçok özelliği bir arada bulundurabilmektedirler.
Şekil-3.53’te elektronik çok fonksiyonlu sayaç görülmektedir. Elektronik

olarak yapılan çok fonksiyonlu sayaçlarda modem aracılığıyla tüm bilgiler
bilgisayara aktarılabilmekte ve saklanabilmektedir. Ayrıca mekanik tip sayaçlar
için, sayacın diski üzerine, indüktif sinyal veren elektronik modül takılarak,
mikroçipe girilen tarifeler ve fiyat bilgileri sayesinde tüketilen enerji miktarı, ayrı
fiyatlarla hesaplanarak ücretlendirilmektedir (şekil-3.53).
=================================================================================
Demantmetreli sayaç: Sayaçlar üretilen veya tüketilen enerjinin

ölçülmesinde kullanılır. Bu tür sayaçların en önemli özelliği, ölçülen aktif veya
reaktif enerjinin belirli zaman aralığında tüketilen ortalama elektrik güçlerinin en
büyüğünü gösterir. Ortalama güç; tüketilen enerjinin tüketilme zamanına bölümü
ile bulunur. Bu işlem elektronik sayıcı ve işlemcilerle gerçekleştirilir.
Şekil-3.54:Modüllü sayaç
-98-
=================================================================================
5-BİNA ENERJİ GİRİŞ ŞEKİLLERİ

Elektrik enerjisinin binalara girişleri iki şekilde gerçekleşmektedir.
a-Hava hattı ile enerji girişi
b-Yer altı kablosu ile enerji girişi
a-Hava hattı ile enerji girişi:
Binaya en yakın direkten binaya alınan hattır.
1-Dam direği ile giriş:Müstakil evlerde kullanılan bir yöntemdir. 2
parmak kalınlığında galvanizli boru bina üzerinde 2 metre olacak şekilde monte
edilir. Yağmur girmemesi için üst kısmı bükülerek aşağıya getirilir. Travers denilen
demir kollar bu boruya kaynatılarak travers üzerine izolatörler bağlanır. Bina
yakınındaki direkten havai hatla gelen kablo izolatörlere, sonra da boru içerisinden
bina içine aktarılır.
İzolatör
İzolatör
Dam direği Duvar

montajı
Duvar
Dam betonu
Şekil 3.55: Dam direği ve duvar konsolu ile enerjinin binaya girişleri
2-Duvara monte edilen konsol ile enerji girişi: Müstakil olmayan bir kaç
katlı binalarda 1. kat seviyesindeki duvara monte edilen konsola iletken çekilir.
İletkenler, şapkalı sigorta ve izolatörler üzerinden bir boru yardımıyla bina
içerisine geçirilir. Bu tip enerji girişi çok katlı binalarda kullanılmamaktadır.
b-Yer altı kablosu ile enerji girişi: Çok katlı binalarda bu yöntemle enerji
girişi yapılır. Bina yakınındaki elektrik direğinden yer altı kablosu ile ek alınır.
Kelepçelerle veya kroşelerle direk üzerinden aşağı doğru indirilir. Yerden en az
2.25 metre yüksekliğe kadar indirildikten sonra mekanik etkilerden zarar
görmemesi için kablo galvanizli boru içerisinde toprak altına kadar indirilir. Yer
altından bina içerisine getirilen kablo, merkezi bir yerdeki (genellikle bina kapısı
arkası) NH sigortalar bulunan bina dağıtım kutusuna bağlanır. Yer altı kablosu
aşağıdaki yönetmeliklere uygun olarak döşenir. Şekil 3.56’da yer altı kablosu ile
enerjinin binaya girişi gösterilmektedir.
=================================================================================
Şekil 3.56: Yer altı kablosu ile enerjinin binaya girişi
İlgili yönetmelikler:
4.19-Yeraltı kabloları toprak seviyesinden en az 90 cm. derinlikte açılacak
kanallar içine dalgalı bir şekilde döşenecektir. Kablo döşenirken altında ve üstünde
10 cm. olmak üzere toplam 20 cm. kalınlığında kum tabakası bulunacak ve üst
kısmı birinci sınıf tuğla ile enine olarak kapatılacaktır. Her tuğlanın altına en fazla
iki kablo konacaktır.
4.20-Beton zemin altına döşenmesi icap eden kablolar, kanal veya büzler
içerisinden geçirilecektir. Yolu veya duvarı kateden kısımlarda kablolar büzler
içerisinden geçirilecektir. Bu halde veya özel durumlarda kabloların büz içinden
geçirilmesi gerekirse büz çapı 15 cm.’den küçük olmayacak ve alt yüzeyinin
derinliği 90 cm. olacaktır.
4.21-Kablo döşenirken kendi çapının 12 mislinden daha küçük yarı çapında
bir kavis yapmamasına dikkat edilecektir. Boru ve künklere girişte kabloların boru
kenarlarına temas ederek zedelenmemesi için tertibat alınması şarttır.
4.22-Kablo başlıkları, kofre ve buatlar termoplastik cinsten olacak ve özel
yalıtkan malzeme ile doldurulacaktır. Yalıtkan malzemeler polyester olmayacaktır:
4.23-Ağır vasıtaların geçtiği yolları kateden kabloların derinliği 1 m.,
demir yollarını kat edenlerin 2 m.'den az olmayacaktır.
4.24-Kablolar döşenirken yere hiç bir surette sürünmeyecektir. Kabloların
ek yerlerinde 1.5-2 m.'lik bir fazlalık bırakılacaktır.
4.25-Kanal toprakla kapatılıp, dövülüp, sıkıştırılacak ve artan toprak;
kontrol mühendisliğinin veya belediyenin göstereceği yere taşınacaktır. Bozulmuş
yollar, tretuvarlar eski haline getirilecektir.
4.26-Kullanılacak olan kablo imalât boyuna uygun yekpare olacak ve hiç
bir surette parça parça kablolar eklenerek kullanılmayacaktır.
4.27-Direğe çıkışlarda kablo gaz borusu içerisinden geçirilecek ve borunun
alt ucu kablo geçiş istikametinde kavis şeklinde kıvrılarak betona gömülecektir.
Borunun toprak üstünde kalan kısmı 2.25 m.'den az olmayacak ve boru direğe en
az üç yerinden kroşelerle tespit edilecektir. Kablolar havai hat başlıkları ile nihayet
bulacaktır.
4.28-Yeraltı kabloları ile beslenen site şeklindeki dağınık binalarda, bina
girişlerinde kablo buatı kullanılmayıp giriş - çıkış şeklinde bağlantı yapılacaktır.
-100-
=================================================================================
İŞİN ADI: Aydınlatma, çağırma ve priz sistemi bulunan

TEMRİN NO 13
üç linyeli tesisat yapımı
Amaç: Aydınlatma, çağırma ve priz sistemi bulunan üç linyeli tesisat

yapımının gerçekleştirilmesi
Açıklama:Bu tesisi gerçekleştirirken dikkat edilecek bazı hususlar
şunlardır:
1-KAKR akım değeri ana sigorta akımı ile aynı olmamalıdır.
2-Işık linyesi kesiti en az 2,5 mm2 , ışık sortisi kesiti en az 1,5 mm2
olmalıdır.
3-Priz linyesi kesiti en az 2,5 mm2 , priz sortisi kesiti en az 2,5 mm2
olmalıdır.
4-Bir priz linyesine bağlanacak priz sortisi sayısı en fazla 7 olmalıdır.
5- Bir ışık linyesine bağlanacak ışık sortisi sayısı en fazla 9 olmalıdır.
6-Topraklama levhası mutlaka gömülmeli, bağlantılarda temas tam
sağlanmalıdır.
Önemli açıklama:Bu uygulamayı bundan sonraki iki işlem için
kullanacağınızdan işinizi sökmeyiniz.
1,5 NV(NYA)
1,5 NV(NYA)
Diğer
14 PVC 14 PVC 14 PVC sortilere
14 PVC
KWh
10(30)A C - 100W
30mA 32A
C- 60W
4 NV(NYA) 4 NV(NYA) 10A
2X6 NYM 2,5 NV(NYA)
40 A K.A.K.R 0,5NV
1,5NV(NYA)
18 PVC
6A 14 PVC 14 PVC
220/12V

Diğer
16A 14 PVC 14 PVC sortilere
Komple elektrik tesisatı kapalı şeması

=================================================================================
C - 100W
10 A
KWh C- 60W
10*30(
A
1 2 3 4
40 A
32A
R K.A.K.R R
R 6A 220/12V
Mp Mp Mp
16 Cu
m
0,5 m 2 16 A
Bakır
levha
T R Mp
Komple elektrik tesisatı açık şeması
2.Tabloyu, anahtarları\ duyları, prizleri ve tüm malzemeleri yerlerine monte
ediniz.
4. Buvat içerisinde iletken bağlantılarını yaparak yalıtınız.Kapağı kapatınız.
5. İletken uçlarını anahtar, priz, duy gibi elemanlara bağlayınız.
Sorular:
1. Bu tesisin yapılmasında nelere dikkat edilmelidir? Aranızda tartışınız.
2. Bir ışık linyesinde en fazla kaç sorti olmalıdır?
3. Bir priz linyesinde kaç tane priz sortisi bulunmalıdır?
6-TESİSATTA YALITKANLIK KONTROLÜ

-102-
=================================================================================
Elektrikli cihazlar ve alıcılar devreye iletkenlerle bağlanırlar. Enerjinin

alıcılara iletimi sırasında geçen akım başka yerlere kaçmaması için bu iletkenler
kullanma yerlerine göre yalıtılırlar. Plastik, lastik kağıt, iletkenlerde, bobin
tellerinde, vernik, havai hatlarda cam veya porselen gibi yalıtkanlar kullanılır. Bu
yalıtkanların elektrik akımına karşı gösterdikleri dirence yalıtkanlık direnci denir.
İyi bir yalıtım için dikkat edilecek kriterler şunlardır:
a) Yalıtkan maddenin yapısı b) Tesisin büyüklüğü c) Çalışma geriliminin
yüksekliği d) Rutubet ve kimyevi etkiler
Yalıtımın iyi bir yalıtım olabilmesi için kaçak akımın değeri VDE
şartnamesine göre 1mA’i geçmemelidir. Gerçekte insanın ölüm sınırı
30mA’dır. Ancak şartnameler en ideale göre belirlenir.
Pratikte kaçak akımın değeri yerine hatların birbirine veya toprağa karşı
U
olan direnci ohm cinsinden ölçülür. Olması gereken bu değer de, R= eşitliği ile
I
hesaplanır. Bu eşitlikte akım değeri 1mA olarak belirlenir. Örneğin çalışma
gerilimi 220 volt olan bir tesiste yalıtkanlık direnci;
U 220 220
R= = = = 220.1000 = 220.000Ω olur. Kısaca;
I 1mA (1 / 1000)
Yalıtkanlık direnci = Çalışma gerilimi x 1000(Ω) şeklindedir. Ölçülen değer
hesaplanan değerden küçük olmamalıdır. Yeni yapılan binalarda binanın nemli
olmasından dolayı yalıtkanlık direnci küçük olabilir. Bu nedenle kuruması
beklenmelidir.
Enerji izni:
Yetkili elektrikçiler yaptıkları iç tesisata enerji alabilmek için elektrik
kurumuna müracaat ederler. Elektrik kurumu da yetkili biri ile bazı kontrolleri
yaparak enerji izni verir. Bu kontroller şu noktalarda yoğunlaşır:
a. Tesisatın projeye göre yapılıp yapılmadığı
b. Kaçak akım koruma rölesinin usulüne uygun bağlanıp bağlanmadığı
c. Boru çapına göre, boru içinden geçen i1etken kesitinin ve sayısının uygun
olup olmadığı,
d. Sayaç, anahtar, priz, anten prizi gibi malzemelerin yüksekliğinin uygun
değerde olup olmadığı
e. Buvat bağlantılarının usulüne uygun olup olmadığı,
f. Linyelere bağlı sorti sayısının uygunluğu
g. Yapı bağlantı kutusuna getirilen hattın yönetmeliklere uygun olduğu
h. İletken - iletken arası ve iletken - toprak arası yalıtkanlık deneyi kontrolü
I. Tesise ait topraklama levhasının usulüne uygun yapılıp yapılmadığı
=================================================================================
TEMRİN NO 14 İŞİN ADI: Yalıtkanlık kontrolünün yapılması

Amaç: Yalıtkanlık kontrolünün ölçü cihazı ile yapılması deneyleri
Açıklama: Yalıtkanlık kontrolü: Tesisatın döşenmesi sırasında

iletkenlerin üzerinde bulunan yalıtkanlar sıyrılabilir, bozulabilir veya zamanla
yalıtkanlık özelliğini kaybedebilir. İletken izolasyonunun bozulması kısa devrelere
ve kaçaklara neden olur. Tesisata enerji vermeden önce, yalıtkanlık kontrolünün
yapılması gerekir. Yalıtkanlık kontrolü meger ile yapılır.
Yalıtkanlık kontrolü iki şekilde yapılır: İletkenler arasındaki yalıtkanlık

kontrolü, iletkenle toprak arası yalıtkanlık kontrolü.
İletkenler arası yalıtkanlık direnci ölçümü şöyle yapılır:
1. Tesisattaki tüm alıcılar çıkarılır,
2. Linye sigortalarının tamamı açık devre yapılır,
3. Bütün anahtarlar kapalı konuma alınır,
4. Megerin bir ucu faz iletkenine, öteki ucu nötr iletkenine bağlanır,
5. Meger kolu çevrilerek megerin gösterdiği değer okunur,
6. Okunan değer normal gerilimx1000 den büyükse yalıtkanlık iyidir.
İletken ile toprak arası yalıtkanlık direnci ölçümü şöyle yapılır:
1. Tesisattaki tüm alıcılar çıkarılır,
2. Linye sigortalarının tamamı açık devre yapılır,
3. Bütün anahtarlar kapalı konuma alınır,
4. Megerin bir ucu faz iletkenine, öteki ucu toprak iletkenine bağlanır,
5. Meger kolu çevrilerek megerin gösterdiği değer okunur,
6. Okunan değer normal gerilimx1000 den büyükse yalıtkanlık iyidir.
Sorular:
1.Yalıtkanlık kontrolü hakkında kısaca bilgi veriniz.
2.Yalıtkanlık kontrolü sırasında ölçüm değeri en az kaç ohm olmalıdır?

Böl 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Böl 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTRİK ŞEBEKE VE TESİSLERİ

ELEKTRİK DEVRESİ, ELEMANLARI VE DEVRE ÇEŞİTLERİ

Şekil-3.1: Elektrik devresi ve elemanları

Basit bir elektrik devresi şu elemanlardan oluşur:

HAnahtar açık olduğunda,

Şekil-3.2: Açık devre Şekil-3.3: Kapalı devre

c)Kısa devre: Üreteçten çıkan elektronlar alıcıya ulaşmadan devrenin

Şekil 3.5 :Bina üzerinde sıva altı tesisin durumu

Tesisat boruları duvar içerisine kazılarak açılan kanallar içerisine

Bütün bu boru atma işlemleri bittiğinde susta (kılavuz) yardımıyla tesisat

Şekil 3.6 :Plastik ve çelikten yapılmış kılavuzlar (sustalar)

B-AYDINLATMA ARAÇ VE GEREÇLERİ

1.TESİSATTA KULLANILAN MALZEMELER

Şekil 3.8 :Buşon ve parçaları

Şekil 3.9 :Şapkalı, duvar, kofre ,tablo, tipi sigorta resimleri

L ve G olmak üzere iki tipi mevcuttur.

Buşonların atması halinde, kırmızı renkli ikaz göstergesi üst plakada

Tablo 3.2: NH Sigorta akım değerleri

4-ELEKTRONİK DEVRE (CAM) SİGORTALAR

5-FİŞLİ SİGORTALAR Şekil 3.12 :Cam sigortalar

6-YÜKSEK GERİLİM SİGORTALARI

Şekil 3.14 :Yüksek gerilim buşon ve sigortaları

Yüksek gerilim sigortalarının sağlamlığı yüksek gerilim kontrol kalemleri

a-Cam buşon:Buşon yüksek dayanımlı camdan yapılmış olup, devre

B- KAÇAK AKIM KORUMA(DİFERANSİYEL RÖLE) RÖLELERİ

Kaçak akım koruma şalteri; diferansiyel bobini içinden giden ve dönen

Kaçak akım koruma röleleri özellikleri

1-Bölge: Normal olarak etkiler algılanmıyor.

Kaçak akım koruma rölesinin kullanımında göz önüne alınacak

Şekil 3.20: Etanş anahtar

2-Komütatör anahtarlar:İki ayrı lamba veya lamba grubunu bir yerden

Şekil 3.21: Sıva üstü, dekoratif ve etanş tip komütatör anahtar

4-Light (ışık) anahtarlar:Merdiven otomatiği lambalarını çalıştırmada

5-Dimmer (elektronik ayarlı) anahtarlar:

Odadaki ışığın fazla gelmesi durumunda ışık miktarının kısılmasını

Şekil 3.23: Dimmer devresi ve dimmer anahtar resmi

1-Topraksız prizler: Faz, nötr uçlarının bağlı bulunduğu prizlere topraklı

Şekil 3.24: Sıva üstü, sıva altı ve dekoratif topraksız prizler

2-Topraklı prizler: Faz, nötr uçlarından başka toprak ucunun da bağlı

Şekil 3.25: Sıva üstü, sıva altı ve etanş topraklı prizler

a-Telefon prizi: Telefon makinelerine ve bilgisayara enerji almada

Şekil 3.26: İkili telefon, data+telefon, data ve müzik yayın prizleri

b-Uydu prizi:Uydu anteninden gelen sinyallerin alınabildiği prizlerdir.

c-Anten prizi:Televizyon anteninden gelen ve TV ye sinyal alınan prizdir.

d-Mikrofon hoporlör prizi: Mikrofonlarda kullanılır.

e- Çoklu prizler: İkili, üçlü, dörtlü, beşli ve altılı olarak yapılabilmektedir.

Şekil 3.28: Topraklı çoklu prizler ve uzatma kablosu

Elektrikli cihazların prizlerden enerji alabilmek için kontaklarından

Topraksız , topraklı dişi fişler ve sigortalı fişler

Anten, hoparlör, mikrofon, telefon, topraksız, topraklı erkek fişler

Şekil 3.29: Çeşitli fişler

1-SÜNGÜLÜ DUY : Bu tip duylar için kullanılan lamba başlıklarına diş

Kullanıldığı yerler:Sarsıntılı yerlerde, ulaşım araçlarında (otomobil,

Süngülü duy iki parçadan oluşmuştur.

b) Koruncak Kısmı : Bronz veya bakalitten yapılmıştır. Lamba başlığının

Süngülü duyların, kullanıldıkları yerlere ve gerilim değerlerine göre

2-VİDALI DUY: Bu tip duylar için kullanılan lamba başlıklarına diş

Vidalı duylar, lamba gerilimine ve gücüne göre üç guruba ayrılır.

a) Minyum Duy: Bu duylar E-5, E-l0, E-14, E-17 sembolleriyle

Örneğin: E-14/25x17 sembolünde;

Şekil 3.31: Minyum duy çeşitleri

b) Normal Duy : E-27 Olarak adlandırılır. Duy yükseklikleri olarak da E-

Şekil 3.32: Bronz duylar ve porselen bahçe, asma duylar