Όνομα: Δήμητρα

Επώνυμο: Θεοδωροπούλου

Ακαδημαϊκό έτος: Τρίτο

Μάθημα: Θεωρία του θεάτρου & του δράματος Α΄

Εξάμηνο: Πέμπτο

Καθηγητής: κος. Πεφάνης Γεώργιος

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

ERVING GOFFMAN
 Ο Goffman μελετά την παρουσίαση του ή καλύτερα των εαυτών 1 του ανθρώπου στην
καθημερινή ζωή προσεγγίζοντας το θέμα με θεατρικές μεταφορές και αναλογίες, έτσι ώστε να
αναδείξει την αναδυομένη θεατρικότητα του κοινωνικού βίου 2, την κοινωνική διάδραση των
μελών ενός κοινωνικού περιβάλλοντος και ένα πλήθος κοινωνικών ρόλων, τους οποίους πιθανά
να σχολιάζει δηκτικά, καυστικά και επικριτικά. Ερμηνεύει, λοιπόν, την κάθε μέρα ως μία
παραστατική απόδοση των ανθρωπίνων επιθυμιών και πράξεων περιγράφοντας το εσωτερικό
της κοινωνίας ως παραστάσεις - παρασκηνίου ή κοινωνικού σκηνικού. Εντοπίζει στην κοινωνία
την εμφάνιση της διάδρασης ως τρόπου συντονισμού της κοινωνικής συμπεριφοράς στις
εστιασμένες συναντήσεις και στις πρόσωπο με πρόσωπο κοινωνικές σχέσεις. Ακόμη και ο ίδιος
γράφει με μία θεατρική διάθεση και χροιά που ταιριάζει σε σκηνοθέτη, αφού σχολιάζει καθετί
σαν να το έχει εξαρχής οραματιστεί και σαν να το αποκαλύπτει τώρα στο κοινό του, τους
αναγνώστες, έτσι όπως ακριβώς το έχει προσχεδιάσει και φανταστεί.

Παρατηρεί το επικοινωνιακό πλαίσιο που αναπτύσσεται ανάμεσα στον ηθοποιό – άτομο

που διαδραματίζει έναν – κοινωνικό – ρόλο και θεατρικό – κοινωνικό κοινό δίνοντας
δεοντολογική χροιά στη μεταξύ τους εμπιστοσύνη, αφοσίωση και πίστη στον εκάστοτε ρόλο
τόσο από μέρους του ατόμου – ηθοποιού όσο και από το όποιο κοινό του. Βέβαια, επικρατεί μία
σύγχυση ως προς τα όρια ταύτισης καθενός με τον ρόλο του, καθώς είτε ο ηθοποιός είτε οι
θεατές του θα παρασυρθούν από τη φυσικότητα και τη φαινομενική αλήθεια του εαυτού, που
προβάλλεται για διφορούμενους λόγους και σκοπούς.

Σε όλο το βιβλίο του, ύστερα από τη διατύπωση των θέσεών του, μας παραπέμπει με
χρήση κατάλληλων παραδειγμάτων στην εφαρμογή των σκέψεών του στην καθημερινή ζωή.
Ακόμη, προκειμένου να ενδυναμώσει την ορθότητα της θεωρίας του, επικαλείται διάφορα
ονόματα σημαντικών κοινωνιολόγων, ψυχολόγων και θεωρητικών ανθρώπων γενικότερα, που
συμβάλλουν με τις ιδέες τους στην ισχυροποίηση των συμπερασμάτων του και τη δύναμη της
επιρροής των αναγνωστών του. Μάλιστα, προσεγγίζει με ευνοϊκή διάθεση τη θεωρία της
αντιφυσικής στάσης, καθώς αμφισβητεί τη φυσικότητα των ρόλων αντιτιθέμενος σε
φυσιοκρατικές αντιλήψεις. Παρουσιάζει τη μη συμβολική και συμβολική αλληλεπίδραση 3
1
Γεώργιος Π. Πεφάνης: Σκηνές της θεωρίας ΙΙΙ, ο κυρίαρχος της σκηνής, Παπαζήσης, Αθήνα, 2013, σελ.106:Η
διάκριση που κάνει ο Goffman ανάμεσα στον αληθινό εαυτό και στους «εαυτούς» που προβάλλει στις διάφορες
συναναστροφές του, είναι κατά τον Wilshire, τεχνητή και παραπλανητική, στον βαθμό που «αυτό που είναι όντως ο
εαυτός, προϋποθέτει οπωσδήποτε τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται στους άλλους».
2
Βάλτερ Πούχνερ: Θεωρητικά θεάτρου, Παπαζήσης, Αθήνα, 2010, σελ.253-254: Ισχύει και το αντίστροφο: το
θέατρο υποδεικνύει και καθρεφτίζει τη διάρθρωση και λειτουργία της κοινωνικής πραγματικότητας. Έτσι, το
θέατρο μπορεί να προσδιοριστεί ως η εκδήλωση μίας ιδιάζουσας συμπεριφοράς στην ανθρώπινη επικοινωνία, η
οποία υποδεικνύει κάποια αλλαγή της κοινωνικής ταυτότητας.
3
http://ebooks.edu.gr/courses: Εισαγωγή στην κοινωνιολογία: Η έννοια της συμβολικής αλληλεπίδρασης βρίσκεται
επίσης στο επίκεντρο της σχολής της κοινωνικής κατασκευής η σχολή του κονστρουκτιβισμού. Σύμφωνα με αυτήν,
η κοινωνική ζωή είναι ένα ρευστό και διαρκώς επαναδιαπραγματευόμενο σύνολο από κοινωνικές πρακτικές,
δηλαδή σε συνέχεια να διαμορφώσει μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων τα οποία
μοιράζονται τρόπο σκέψης, ιδέες, κι έννοιες καθώς αλληλεπιδρούν. Έτσι, κατασκευάζουν κοινωνικούς κόσμους,
δηλαδή δίνουν ευρύτερο νόημα στις άλλες εμπειρίες καθημερινής ζωής. Με άλλα λόγια, μέσα από τις κοινωνικές
αναφέροντας κοινωνιολογικές θεωρίες για αυτήν και τους κοινωνικούς ρόλους που στηρίζει
στην εκάστοτε δυναμική της ομάδας, των πεδίων αλληλεπίδρασης και αμοιβαίας διαμόρφωσης
των ατομικών αντιδράσεων.

Ακόμη, πιστεύει στην ύπαρξη του παραστατικού εαυτού που τελεί συνεχώς υπό το
άγρυπνο βλέμμα των άλλων ή υπό το βλέμμα ενός γενικευμένου άλλου 4. Αυτό το βλέμμα
δημιουργεί μία άλλη διάσταση στην καθημερινή ζωή, όπου το «είναι» 5 δεν μπορεί να
διαχωριστεί εύκολα από το «φαίνεσθαι», ούτε τα περιεχόμενα της φαντασίας από τα αντιληπτικά
δεδομένα. Ίσως εάν το παρατηρούσαμε μέσα από το πρίσμα μίας λακανικής επιρροής και
συγκεκριμένα από το μοτίβο του καθρέφτη θα καταλήγαμε στο ότι μπορεί να επιλέγουμε ποιο
κομμάτι του εαυτού μας θα κρατήσουμε ανάλογα με την περίσταση, δηλαδή ανάλογα με τη
σκηνή στην οποία βρισκόμαστε και παίζουμε έναν συγκεκριμένο ρόλο επί του προσκηνίου,
όπως πιστεύει και ο Goffman.

Αφού υπάρχει ένα προσκήνιο όπου το άτομο περιορίζει και καθορίζει τον εντοπισμένο
ρόλο και την κοινωνική του συμπεριφορά ως μία παράσταση που παίζεται ενώπιον θεατών
υπάρχει και ένα παρασκήνιο, ένα ιδιωτικό πεδίο όπου μπορούμε να χαλαρώσουμε, να
σχολιάσουμε και να είμαστε ο εαυτός μας χωρίς συνέπειες στη δημόσια εικόνα. Άλλωστε, 6«έχει
κανείς τόσο πολλούς διαφορετικούς κοινωνικούς εαυτούς όσες είναι οι διακριτές ομάδες
προσώπων για τη γνώμη των οποίων ενδιαφέρεται».

Βέβαια, ο συγγραφέας, ίσως, θα μπορούσε καλύτερα να προσδιορίσει με περισσότερη

σαφήνεια ορισμένους όρους ή και κάποιες εξαιρέσεις επί των τοποθετήσεών του.
Θα λέγαμε ότι κάνει μία ρευστή ή και χαοτική αναφορά σε διάφορες διακρίσεις και
υποκατηγορίες των όρων που χρησιμοποιεί σε έννοιες και λέξεις, όπως η απατηλότητα –

τους σχέσεις κατασκευάζουν την καθημερινή πραγματικότητα και την αντιλαμβάνονται ως δεδομένη,
νομιμοποιημένη και «φυσική».

4
Γιώργος Π. Πεφάνης, παραστάσεις της έμφυλης ετερότητας στο θέατρο. Υποκείμενα, ταυτότητες και ρόλοι, σελ.
257

5
Κεφάλαιο 15ο - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙKΗ ΣΗMΑΣΙΑ TΟΥ ΘΕΑTPΟΥ ΣTΗN ΠΑΙΔΕΙΑ TΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩNΑ ΣKΕΨΕΙΣ
KΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ MΕ ΑΦΟPMΗ TΟN ΕVRΕΙNΟV KΑΙ TΟN KΑΣTΟPΙΑΔΗ, σελ. 1-2: Η θεατρική φαντασία
στηρίζεται στο ορμέμφυτο της μίμησης κα της μεταμφίεσης. Όταν κάποιος μιμείται, τίθεται εκτός εαυτού και
προβάλλεται στον άλλο, που έχει ενώπιόν του· κατά έναν τρόπο, «γίνεται» αυτὸς ο άλλος για ένα ορισμένο χρονικό
διάστημα και μέσα σε ορισμένες κοινωνικές και ιστορικὲς συνθήκες. Η συνείδησή του εκπτύσσεται στον κόσμο
όπου ανήκει ο άλλος, αναλαμβάνει να επωμιστεί τον άλλον, να τον ενσαρκώσει στη θέση και στις σχέσεις που
διατηρεί. Η μιμούμενη συνείδηση είναι, επομένως, «διπλή» συνείδηση ή ακριβέστερα, συνείδηση του συνείναι.
Αυτὸ που ονομάζουμε «μεταμφίεση» θα μπορούσε, λοιπόν, να θεωρηθεί ως η σκευή του συνείναι.

6
Γουίλιαμ Τζέιμς: The philosophy of William James, random house, New York, σελ.128.
ψευδαίσθηση, η παράσταση, η αναπαράσταση, η προσωπική όψη, η ιεραρχία στην κοινωνική
οργάνωση, η εξιδανίκευση, ο εκφραστικός έλεγχος και η συνεργατική ομάδα.

Διαπιστώνει τον «κυνικό εαυτό» που διακρίνει από τον «ειλικρινή» και τις διαφορετικές
σκοπιμότητες που υπαγορεύει κάθε είδος εαυτού. 7«Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, είμαστε
όλοι απατεώνες. Ο αδαής υποδύεται τον πολυμαθή, ο απατεώνας τον τίμιο, ο δύσπιστος τον
πιστό».

Σύμφωνα με τη Μακρινιώτη στην εισαγωγή του βιβλίου, ο Goffman μελετά τη δομή των
συναντήσεων πρόσωπο με πρόσωπο υποστηρίζοντας ότι καθοριστικό στοιχείο αυτής της δομής
είναι η διατήρηση ενός ορισμού της κατάστασης και η αντιμετώπιση της αμηχανίας. Βασική του
θέση συνιστά ότι συνήθως όσοι συμμετέχουν σε μία τέτοια επικοινωνία επιχειρούν να
προσαρμόζουν αμοιβαία τον ορισμό που δίνουν στην κατάσταση για να αποφεύγονται εντάσεις
και προβλήματα ως μία άτυπη επιφανειακή συμφωνία, «ένα επίχρισμα συναίνεσης, μία
λειτουργική συναίνεση για την διατήρηση της συνοχής και την αποφυγή συγκρούσεων ως προς
τον ορισμό της κατάστασης», όπως λέει ο ίδιος.

Στο κεφάλαιο «παραστάσεις» επιχειρεί να αναδείξει τις πλευρές της εκτέλεσης ενός
ρόλου ενώπιον άλλων θέτοντας το ερώτημα κατά πόσο το άτομο θεωρεί ειλικρινή την
εντύπωση8 της πραγματικότητας που προσπαθεί να δημιουργήσει στους γύρω του. Ως προς την
κοινωνική πρόοδο του καταμερισμό της εργασίας σημειώνει πως υφίσταται μία ροπή «να
παρουσιάζεται ένα μεγάλο φάσμα διαφορετικών ρόλων πίσω από ένα μικρό φάσμα όψεων».
Υποστηρίζει ότι «το όλο φάσμα της ποικιλομορφίας τέμνεται σε λίγα κρίσιμα στοιχεία και όλοι
όσοι περιλαμβάνονται σε μία δεδομένη ενότητα επιτρέπεται η επιβάλλεται να διατηρούν την ίδια
κοινωνική όψεις ορισμένες καταστάσεις». Οπότε, εισηγείται μία διαδικασία θεσμοποίησης
αυτής της όψης που καθίσταται «συλλογική αναπαράσταση και γεγονός καθεαυτό». Όλα αυτά
συγκλίνουν με το συμπέρασμά του για το «καθήκον» του εαυτού προς ερμηνεία ενός
κοινωνικού ρόλου.

Επιπλέον, ανακαλύπτει τις πολλαπλές κρυφές πλευρές της ζωής μας και του εαυτού μας
– κρυφά πάθη, δραστηριότητες και αστοχίες – τις οποίες εκούσια συνήθως αποκρύπτουμε.
Κάποιοι πιστεύουν ότι στόχο συνιστά η εξιδανίκευση του «είναι» μας που προβάλλουμε στην
κοινωνία: οι θεατές συχνά υποθέτουν ότι το άτομο δεν είναι τίποτε άλλο πέρα από το χαρακτήρα
που προβάλλει μπροστά τους. Παρόλα αυτά, ο συγγραφέας ξεφεύγει από την άποψη πολλών ότι
οι άνθρωποι διαθέτουν πολλά προσωπεία 9 και οδηγείται στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι
7
Peter Berger: Πρόσκληση στην κοινωνιολογία, Μπουκουμάνης, Αθήνα 1983, σελ. 159
8
«όταν ένα δρων υποκείμενο αναλαμβάνει έναν καθιερωμένο κοινωνικό ρόλο, ανακαλύπτει συνήθως ότι έχει ήδη
καθιερωθεί μία συγκεκριμένη άποψη για αυτόν. Και είτε το αρχικό του κίνητρο για την ανάληψη του ρόλου ήταν η
επιθυμία να εκτελέσει το δεδομένο έργο, είτε ήταν η επιθυμία να περιβληθεί την αντίστοιχη κόψει, διαπιστώνει πως
είναι υποχρεωμένος να κάνει και τα δύο».

9
«Δεν ζούμε απλώς, αλλά υποδυόμαστε. Συνθέτουμε και παίζουμε τον εκλεκτό μας χαρακτήρα, φοράμε το
μεγαλόπρεπο ύφος της περίσκεψης, υπερασπιζόμαστε και εξιδανικεύουμε τα πάθη μας, ενθαρρύνουμε πειστικά τον
εαυτό μας να είναι αυτό που θέλουμε να είμαστε, αφοσιωμένος ή περιφρονητικός ή απρόσεκτος ή αυστηρός. Οι
διαθέτουν πολλούς εαυτούς κι επικαλούμενος τον William James θα υποδείξει ότι το παραπάνω
δεν ισχύει.10 Μπορούμε ουσιαστικά να πούμε ότι έχει κανείς τόσο πολλούς διαφορετικούς
εαυτούς όσες είναι οι διακριτές ομάδες προσώπων για την γνώμη των όποιον ενδιαφέρεται.
Γενικά δείχνει μία διαφορετική πλευρά του εαυτού 11 του σε κάθε μια από τις διαφορετικές αυτές
ομάδες.

Παρατηρεί ιδιαίτερα την εντύπωση που προσφέρουν και λαμβάνουν οι κοινωνικοί ρόλοι,
καθώς και την ερμηνεία των τελευταίων, όπως αυτή των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων στο
πλαίσιο της κοινωνικής κινητικότητας ή αυτής της υποτιθέμενης φυσικής ανωτερότητας του
αρσενικού φύλου που προβάλλεται ως τέτοιο στα μάτια της κοινωνίας που κατασκευάζει
συντηρητικά και συμβατικά πρότυπα και καλούπια. Ο Goffman επιχειρεί να αναφέρει και να
εξηγήσει καταστάσεις της καθημερινότητας με τη βοήθεια του όρου «περιοχή» 12. – κάθε τόπος
οριοθετημένος με φραγμούς στην αντίληψη κατ’αυτόν – και «συμπεριφορά»

Εντοπίζει, επίσης, την ύπαρξη της προσκηνιακής και παρασκηνιακής περιοχής και
πραγματεύεται την σημασία της προσωπικής όψεις, δηλαδή τον τρόπο και τις εμφανίσεις ως
προς την ευγένεια και την ευπρέπεια αντίστοιχα. Στο ίδιο σημείο μελετά τις ποικίλες μορφές της
ευπρεπούς συμπεριφοράς, τον αυτοέλεγχο μίας προσκηνιακής περιοχής στον οποίο μπορεί να
προβεί ένα κοινό και την μετάδοση και ανάδοση13 εκφράσεων των ερμηνευτών προς αυτό.

ζωώδεις έξεις μας μεταλλάσσονται από τη συνείδηση σε δεσμούς και καθήκοντα, και τότε γινόμαστε πρόσωπα η
προσωπεία»: Carlos Santayana

10
Μπορούμε ουσιαστικά να πούμε ότι έχει κανείς τόσο πολλούς διαφορετικούς εαυτούς όσες είναι οι διακριτές
ομάδες προσώπων για την γνώμη των όποιον ενδιαφέρεται.

11
Erika Fischer-Lichte: Θέατρο και μεταμόρφωση. Προς μια νέα αισθητική του επιτελεστικού, Πατάκης, Αθήνα,
2012, σελ.403:Οι παραστάσεις πραγματεύονται με αυτό και τις ανθρωπολογικές διαστάσεις που τις διέπουν. Ο
άνθρωπος, όπως έδειξε ο Πλέσνερ, έχει ανάγκη κατά την αποστασιοποίησή του από τον εαυτό του το μεταίχμιο που
πρέπει υπερβεί για να συναντήσει εαυτό ως έναν άλλο.
12
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ. 159: η
εντύπωση και η αντίληψη που καλλιεργεί παράσταση τείνουν να διαποτίσουν πλήρως την περιοχή και τον χρονικό
ορίζοντά της, Έτσι ώστε κάθε άτομο που βρίσκεται μέσα σ’ αυτό το χωροχρονικό πολλαπλό να είναι σε θέση να
παρατηρεί την παράσταση και να καθοδηγείται από τον ορισμό της κατάστασης που αυτή καλλιεργεί.

13
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006: Στην εισαγωγή
του βιβλίου ξεκαθαρίζει ότι ενδιαφέρεται να μελετήσει τα ενδεχόμενα που υφίστανται κατά την είσοδο ενός νέου
πρόσωπου σε μία ήδη διαμορφωμένη ομάδα και τον τρόπο με τον οποίο η είσοδος αυτή βρίσκεται σε θέση να
επηρεάσει η και να απειλήσει τον διαθέσιμο ορισμό της κατάστασης. Διακρίνει τις μεταδιδόμενες εκφράσεις του
ατόμου σε λεκτικά σύμβολα που προσφέρουν μία νοηματοδοτημένη εικόνα του εαυτού – έκφραση που μεταδίδει –
και σε κινήσεις κι άλλες εκφράσεις που συνοδεύουν τις εκφράσεις που μεταδίδονται – εκφράσεις που αναδίδει.
 Η ανάλυση προσεγγίζει κυρίως τις τελευταίες εκφράσεις και τους στόχους τους χωρίς να
αναλύει διεξοδικά την πρώτη κατηγορία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, προσεγγίζει τις κοινωνικές
εγκαταστάσεις αναλύοντάς τες υπό ένα πρίσμα επικρατουμένων προτύπων και κανόνων
ευπρέπειας και ένα μοντέλο – μορφή ευπρέπειας που ονομάζει ο ίδιος «κάνε πως δουλεύεις» 14.

Για τον κοινωνιολόγο όσο σημαντικός είναι ο έλεγχος του παρασκηνίου και ο
διαχωρισμός του από το προσκήνιο – κάτι που αποτυπώνεται παντού και πάντοτε στην κοινωνία
– πόσο φαίνεται να είναι και η παρεμπόδιση του. Προς κατανόηση των λεγομένων του
παραθέτει παραδείγματα παρασκηνιακών δυσκολιών15 στην καθημερινότητα, όπως η σκηνικές
διευθετήσεις μέσα και γύρω από έναν οριοθετημένο χώρο κατοικίας. Έπειτα, υπενθυμίζει την
ύπαρξη μίας παρασκηνιακής γλώσσας, οικειότητας, ύφους και ενός συμβιβασμού μεταξύ
τυπικούς και άτυπούς ύφος.16

14
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.162-163: σε
πολλές εγκαταστάσεις, δεν εννοείται μόνο ότι εργαζόμενοι οφείλουν να επιδείξουν μία ορισμένη ποσότητα έργου
μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα αλλά και ότι πρέπει να είναι έτοιμη, όταν κληθούν, να δώσουν την
εντύπωση ότι δουλεύουν σκληρά κείνη την ώρα. Το μοντέλο αυτό απέχει μόλις ένα βήμα από άλλα πρότυπα
εργασιακής δραστηριότητας κατά τα οποία πρέπει να τηρεί κάνεις τα προσχήματα όσον αφορά τον αριθμό, το
προσωπικό ενδιαφέρον, την ακρίβεια και την οικονομία.

15
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.171: Σε
τέτοιες καταστάσεις παρασκηνιακών δυσκολιών ως παρασκήνιο ορίζονται κατά κανόνα όλοι οι τόποι στους οποίους
δεν εστιάζει η κάμερα μία συγκεκριμένη στιγμή η αυτή που βρίσκονται πέρα από την εμβέλεια των μικροφώνων
μία ζωντανής μετάδοσης σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές.

16
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.181-182,185:
Δεν συναντάμε τέτοιες αμιγής περιπτώσεις διότι τα μέλη μιας ομάδας που συνεργάζονται για μία παράσταση
Αποτελούν σε κάποιο βαθμό τους ερμηνευτές και το κοινό μίας άλλης, ενώ πάλι οι ερμηνευτές και το κοινό μίας
παραστάσεις είναι σε κάποιο βαθμό, συνεργάτες σε κάποια άλλη. Έτσι, σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, είναι
αναμενόμενη η επικράτηση κάποιου ύφους με κάποια αισθήματα ενοχής ή αμφιβολίας σχετικά με τον συνδυασμό
για την ισορροπία που επιτυγχάνεται μεταξύ των δύο. Ενίοτε θεωρείται πως η χοντροκομμένη οικειότητα είναι
απλώς ένα πολιτισμικό στοιχείο της εργατικής τάξης και ότι οι άνθρωποι της υψηλής κοινωνίας δε συμπεριφέρονται
με αυτό τον τρόπο.
Τέλος, διισχυρίζεται πως πρέπει ο ερμηνευτής να διαχωρίζει 17 τα ακροατήρια του για να μην τον
παρακολουθούν σε πολλούς διαφορετικούς ρόλους τα ίδια πρόσωπα.

Ο κοινωνιολόγος σε όλο το εύρος του βιβλίου δηλώνει την ευθραυστότητα της

δραματοποιημένης πραγματικότητας μέσω της δύναμης της παράστασης, της οποίας η
εντύπωση18 που αφήνει κάποτε διασαλεύεται λόγω αδυναμίας ελέγχου καταστροφικών
πληροφοριών και μυστικών τύπων, όπως τα σκοτεινά μυστικά, τα στρατηγικά, τα εμπιστευτικά,
τα εσωτερικά και τα ελεύθερα. Επιπροσθέτως, ασχολείται ενδελεχώς με τα είδη των ανθρώπων
που μαθαίνουν τα μυστικά μίας ομάδας και το αρνητικό υπόβαθρο της προνομιακής τους θέσεις
και διακρίνεις τους βασικούς ρόλους με βάση διαφορετικά κάθε φορά σημεία αναφοράς: μία
συγκεκριμένη παράσταση, με βάση την πληροφόρηση που είναι συνήθως διαθέσιμη σε εκείνους
που τους παίζουν και με κριτήριο τις περιοχές όπου έχουν πρόσβαση οι ερμηνευτές των ρόλων.

Στη συνέχεια, επεξηγεί την έννοια του «ανακόλουθου ρόλου» ως εκείνου που οδηγεί
κάποιον σε μία κοινωνική εγκατάσταση υπό έναν ψεύτικο μανδύα: ρόλος «πληροφοριοδότη»,
«αβανταδόρου», «δολοπλόκου» που ως κοινός θεατής εισάγεται στο κοινό μέσω της αφανούς
επιτηδειότητάς του προς όφελος των θεατών, επαγγελματία «σπιούνου– κατάσκοπου»,
«μεσάζοντα – μεσολαβητή» και «μη προσώπου». Ακολουθεί μία παράθεση ανακόλουθων ρόλων
απόντων από το δρώμενο αλλά με απρόσμενη πληροφόρηση: ο «ειδικός υπηρεσιών», ο
«έμπιστος» και ο «συνάδελφος», και στο τέλος του κεφαλαίου δίνεται έμφαση στην έννοια της
συναδελφικότητας αλλά και σε έναν οριακό τύπο «ασθενούς κοινού»19.
17
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.190-191:
Είναι σαφές ότι, όπως είναι χρήσιμο για τον ερμηνευτή να αποκλείει από το κοινό πρόσωπα που τον βλέπουν σε
κάποια άλλη, ασύμβατη παρουσίαση, έτσι επίσης του είναι χρήσιμο να αποκλείει από το κοινό εκείνος μπροστά
στους οποίους έδωσε στο παρελθόν μία παράσταση ασύμβατη με την τωρινή. Όταν αποτυγχάνει ο διαχωρισμός
των ακροατηρίων ανακύπτουν δύσκολα προβλήματα στον χειρισμό των εντυπώσεων.

18
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.199: Οι
ερμηνευτές έχουν επίγνωση της εντύπωσης που καλλιεργούν και κατά κανόνα κατέχουν καταστροφικές
πληροφορίες σχετικά με την παράσταση. Το κοινό γνωρίζει αυτό που του επιτρέπεται να αντιληφθεί,
συμπληρωμένο από όσα μπορεί να αποσπάσει αν επίσημα μέσα από την στενή παρατήρηση Σχετικά με την δεύτερη
περίπτωση. Ως προς την τρίτη, ισχύει ότι ερμηνευτές εμφανίζονται στην προ σκηνή εκεί και παρασκηνιακή περιοχή,
ενώ το κοινό εμφανίζεται μόνο στην πρώτη. Και οι απέξω αποκλείονται και από τις δύο περιοχές. Πρέπει λοιπόν να
σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της παράστασης αναμένεται μία συσχέτιση μεταξύ λειτουργίας, διαθέσιμων
πληροφοριών και περιοχών πρόσβασης, έτσι ώστε αν, για παράδειγμα, γνωρίζουμε τις περιοχές στις οποίες έχει
πρόσβαση ένα άτομο να γνωρίζουμε επίσης ποιον ρόλο παίζει και ποιες πληροφορίες έχει για την παράσταση.

19
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.205,221: Σε
κάθε περίπτωση βρίσκουμε μία απροσδόκητη, αφανή σχέση μεταξύ ψευδεπίγραφου ρόλου, κατεχομένων
πληροφοριών και περιοχών πρόσβασης. Και σε κάθε περίπτωση έχουμε να κάνουμε με κάποιον που μπορεί να
 Στο επόμενο κεφάλαιο ο Goffman αναγνωρίζει το γεγονός ότι τα μέλη δύο συνεργατικών
ομάδων παρουσιάζουν μεταξύ τους έναν εαυτό – ρόλο στου οποίου την αληθοφανή ταυτότητα
εμμένουν ισχυριζόμενοι ότι όντως είναι αυτός ο ρόλος. Εντούτοις, κάποιος παριστάμενος μπορεί
να αντιληφθεί ότι η παράσταση του ερμηνευτή είναι ένα θέατρο παρόλο που ο τελευταίος
μπορεί να πιστεύει τις αυθόρμητες αντιδράσεις του. Έτσι, προκύπτει μία επικοινωνία «εκτός
ρόλου»20. Ως εκ τούτου, εξετάζει τους εκφραστικούς παράγοντες της κοινωνικής ζωής ως πηγή
εντυπώσεων που δίνουμε ή λαμβάνουμε.

Στο έκτο κεφάλαιο συγκεντρώνει τις απαιτούμενες ιδιότητες από έναν ερμηνευτή
για να πλάσει κάποιον χαρακτήρα και τους βασικούς τύπους διασάλευσης – ατυχείς
παρεισφρήσεις, ατοπήματα κι άλλα – των δρώμενων , οι οποίοι κάνουν χρήση «ακούσιων
χειρονομιών»21 δίχως εκφραστική υπευθυνότητα. Αναφέρει, λοιπόν, τις αμυντικές ιδιότητες και
πρακτικές απέναντι στα όποια προβλήματα22 προκύψουν, χωρίζοντάς τες σε τρεις κατηγορίες και
αναλύει περισσότερο την δραματουργική αφοσίωση, την πειθαρχία, την σύνεση – δίνοντας
πάντα παραδείγματα της καθημερινής ζωής για να αποδείξει την ισχύ της πρακτικής εφαρμογής
συμμετέχει στην αλληλεπίδραση μεταξύ ερμηνευτών και κοινού. Θα πρέπει να συμπεριλάβουμε έναν οριακό τύπο
ασθενούς κοινού, τα μέλη του οποίου δεν βρίσκονται σε πρόσωπο με πρόσωπο επαφή μεταξύ τους κατά τη διάρκεια
μιας παράστασης, αλλά έρχονται τελικά να συγκεντρώσουν τις αντιδράσεις τους στην παράσταση που έχουν
παρακολουθήσει καθένας ξεχωριστά.

20
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.225,262:Το
γεγονός της επικοινωνίας εκτός ρόλου προβάλλει ως επιχείρημα υπέρ της καταλληλότητας μίας μελέτης των
δρώμενων υπό το πρίσμα των συνεργατικών ομάδων και τις ενδεχόμενες διασάλευσης της αλληλεπίδρασης. Έτσι,
εξετάζει τέσσερις τύπους επικοινωνίας εκτός ρόλου: την αντιμετώπιση του απόντος, τη συζήτηση περί σκηνικής
παρουσίασης, την συμπαιγνία ομάδας και τις πράξεις αναδιάταξης, που συγκλίνουν στο ότι η παράσταση μίας
ομάδας δεν είναι αυθόρμητη αντίδραση στον μοναδικό κοινωνικό κόσμο το μέλλον αλλά κάτι από το οποίο
μπορούν να αποστασιοποιηθούν τα μέλη της ομάδας ώστε να φαντάζονται ή να παίζουν ταυτόχρονα άλλου είδους
παραστάσεις που μαρτυρούν άλλες πραγματικότητες. Είτε οι ερμηνευτές αισθάνονται ότι η επίσημη προβολή τους
είναι πιο πραγματική πραγματικότητα είτε όχι, δίνουν λαθραία έκφραση σε πολλαπλές εκδοχές της
πραγματικότητας, καθεμία από τις οποίες πείνα είναι ασύμβατοι προς τις άλλες.

21
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.267: Όταν
σημειώνεται ένα περιστατικό, η πραγματικότητα που υποστηρίζουν οι ερμηνευτές απειλείται. Οι παρόντες είναι
πιθανό να αντιδράσουν δείχνοντας ταραχή, ανησυχία, αμηχανία, εκνευρισμό και τα παρόμοια. Θα λέγαμε πως οι
μετέχοντες βρίσκονταν κυριολεκτικά εκτεθειμένοι. Όταν τα συμπτώματα ταραχής γίνουν αντιληπτά, η
πραγματικότητα που στηρίζεται από την παράσταση κινδυνεύει και αποδυναμώνεται ακόμα περισσότερο, διότι
αυτά τα σημάδια νευρικότητας συνιστούν τις περισσότερες περιπτώσεις μία πλευρά του ατόμου που προβάλει έναν
χαρακτήρα και όχι μία πλευρά του χαρακτήρα που προβάλλεται Και επιβάλλουνε έτσι στο κοινό μία εικόνα του
ανθρώπου πίσω από το προσωπείο.
των λεγομένων του – καθώς και προστατευτικές πρακτικές, όπως την εκδήλωση τακτ από
μέρους του ακροατηρίου και την αξιοποίηση του τακτ απέναντι στο τακτ από την πλευρά του
ηθοποιού. Κλείνει το κεφάλαιο με τον εντοπισμό λιγοστών δραματουργικών στοιχείων της
ανθρώπινης κατάστασης.

Ο συγγραφέας καταλήγει στον ορισμό της κοινωνικής εγκατάστασης ως του

οποιουδήποτε χώρου με σταθερούς φραγμούς στην αντίληψη, συγκεκριμένου είδους με
δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε αυτόν και με μία ομάδα ερμηνευτών –
συνεργαζόμενων στην παρουσίαση ενός ορισμού της κατάστασης 23 στο κοινό. Συνεχίζει
απαριθμώντας τα χαρακτηριστικά των μελών της ομάδας – ήθος, οικειότητα, αφοσίωση,
πειθαρχία, αλληλεγγύη, εμπιστοσύνη, σύμπνοια και αντιπαλότητα – τα οποία πολλές φορές
αναπτύσσουν ανακόλουθος ρόλους και πρέπει να προφυλάξουν την διασαλεύσει της
παράστασης με διάφορες τεχνικές ενώπιον ενός κοινού με τακτ. Όλα αυτά πιστεύει ότι ισχύουν
και εφαρμόζονται σε κοινωνικές εγκαταστάσεις κλειστού τύπου κυρίως αλλά και σε
συμφραζόμενα άλλον πέντε οπτικών που κάποτε διασταυρώνονται – «οπτική τεχνική»,
«πολιτική», «δομική», «πολιτισμική», «δραματουργική». Επισημαίνει τη διάκριση σε τρία
διαφορετικά παιδιά έρευνας, την ατομική προσωπικότητα, την κοινωνία και την κοινωνική
αλληλεπίδραση με την τελευταία να μπορεί να διακοπεί και να διαλυθεί εφόσον διαλυθεί ο
διάλογος μεταξύ δύο συνεργατικών ομάδων με αποτέλεσμα την υπονόμευση της υπόληψης και
την απαξίωση της αυτό αντιλήψεις και αρνητικό αντίκτυπο στην προσωπικότητα, την
αλληλεπίδραση και την κοινωνική δομή.

Παρατηρεί, επίσης μία παράλληλη διαδικασία στο εσωτερικό της κοινωνικής

εγκαταστάσεις που ονομάζει «πρωτοβουλία ρόλου», όπου το άτομο επιθυμεί την δημιουργία
μίας νέας θέσεις με καθήκοντα για τον εαυτό του. Ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει ότι επικοινωνιακές
πράξεις μπορούν να νοηθούν και ηθικές θέλοντας να φανερώσει τον τρόπο με τον οποίο
εμπλέκεται η καθημερινότητα σε ηθικά μονοπάτια, καθώς και τους τρόπους επιρροής του κοινού

22
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.293: Κοινά
προβλήματα σκηνικής παρουσίασης: για το πως φαίνονται τα πράγματα· δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα
αισθήματα ντροπής και άλλα. Αμφιθυμία για τον εαυτό μας και το κοινό μας – αυτά είναι μερικά από τα
δραματουργικά στοιχεία της ανθρώπινης κατάστασης.

23
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.299: Όταν ένα
άτομο εμφανίζεται μπροστά σε άλλα, ενσυνείδητα και ασυναίσθητα προβάλει έναν ορισμό της κατάστασης,
σημαντικό μέρος το οποίο αποτελεί μία ορισμένη αντίληψη του εαυτού. Όταν σημειώνεται ένα συμβάν που από
εκφραστική άποψη είναι συμβατό με αυτή την καλλιεργούμενη εντύπωση, οι συνέπειες είναι σημαντικές και γίνεται
ταυτόχρονα αισθητές σε τρία επίπεδα της κοινωνικής πραγματικότητας. Η κοινωνική αλληλεπίδραση ως διάλογος
μεταξύ δύο ομάδων μπορεί να διακοπεί μέσα στην αμηχανία και την σύγχυση. Με άλλα λόγια, το μικροσκοπικό
κοινωνικό Σύστημα που δημιουργείται και συντηρείται από μία εύκτακτη κοινωνική αλληλεπίδραση
αποδιοργανώνεται.
από τους παρατηρούμενους– συνεργατική ομάδα προς τους παρατηρητές – κοινό. 24 Υποστηρίζει
ένθερμα ότι κάθε κοινωνικοποιημένος χαρακτήρας έχει ασκηθεί στους τρόπους της θεατρικής
σκηνής, μιας και κάθε άνθρωπος παρουσιάζει τον εαυτό του σαν να πρωταγωνιστεί σε
παράσταση25, που διαθέτει δύο ρόλους: τον ερμηνευτή και τον ερμηνευόμενο χαρακτήρα. Εν
τέλει, ενώ σε όλο το έργο του χρησιμοποιεί θεατρικούς όρους για να πλαισιώσει τις θέσεις του,
διαχωρίζει το θέατρο και την κανονική ζωή τονίζοντας τη διαφορά αλλά και υπενθυμίζοντας τον
κοινό άξονά τους.

Ο Goffman παρατηρεί και αναλύει με γραμματολογικούς όρους συμβάντα της

καθημερινή ζωής του ανθρώπου που ίσως αγνοεί και αποφεύγει να ερμηνεύσει, προσδίδοντας με
ευθυκρισία και καθαρότητα ένα ζωντανό και γλαφυρό τόνο στον παραλληλισμό ή στην
αναλογία κοινωνικού βίου και θεατρικού δρώμενου. Εξάλλου, εισηγήθηκε έννοιες και
ενεργητικές καταστάσεις26, όπως η πλαισίωση, το σύστημα διαμόρφωσης ως μετασχηματιστική
λειτουργία της ανθρώπινης συμπεριφοράς και οι δέσμες δραστηριοτήτων, η έννοια της
παράστασης ως πλαισιωτικής ρύθμισης, αποτελούν κρίσιμες αποθεματικές έννοιες για την
ερμηνεία της καθημερινής ζωής ως διαρκούς παράστασης του εαυτού έναντι των άλλων.
Φαίνεται ιδιαίτερη σημαντική άποψη και διαπίστωσή του τόσο για την επιστήμη και
συγκεκριμένα τον κλάδο της θεατρολογίας όσο και για την κοινωνική ζωή 27, που δημιουργεί και

24
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.307: Το
άτομο λέει μέσα του: χρησιμοποιώ αυτές τις εντυπώσεις που μου δίνετε ως τρόπο να μάθω για σας και την
δραστηριότητά σας, και δε θα πρέπει να με παραπλανήσετε. Το περίεργο είναι ότι το άτομο τείνει να πάρει αυτή τη
στάση παρόλο που περιμένει ότι οι άλλοι δεν θα έχουν συναίσθηση πολλών εκφάνσεων της εκφραστικής τους
συμπεριφοράς και παρόλο που προσδοκά ενδεχομένως να τους εκμεταλλευτεί με βάση τις πληροφορίες που αλιεύει
για αυτούς.

25
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σελ.312-313: Μια
δράση που εκτυλίσσεται στο θέατρο είναι μία σχετικά μεθοδευμένη, και μάλιστα ομολογημένη, ψευδαίσθηση.
Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στην κανονική ζωή, τίποτα πραγματικό ή αληθινό δεν μπορεί να συμβεί στους
παρουσιαζόμενους χαρακτήρες. Η επιτυχής σκηνική παρουσίαση τύπων ψεύτικου πρόσωπου προϋποθέτει τη χρήση
πραγματικών τεχνικών – των ίδιων τεχνικών με τις οποίες οι καθημερινοί άνθρωποι αντεπεξέρχονται στις
πραγματικές κοινωνικές καταστάσεις τους.

26
Marvin Carlson: Performance. Μια κριτική εισαγωγή, Ελευθερία Ράπτου, Παπαζήσης, Αθήνα, 2014, σελ. 32

27
Erving Goffman: Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, οπισθόφυλλο- Μάρσαλ
Μπέρμαν, New York Times book review :« Ο Goffman προσφέρει μία αποκαλυπτική ανατομία της κοινωνικής
ζωής νέος θεατρικό δρώμενο, ξεκινώντας από την ιδέα ότι, στις καθημερινές συναναστροφές, Κάθε άνθρωπος
παρουσιάζει τον εαυτό του στους άλλους, και προσπαθεί να ελέγξει την εντύπωση που σχηματίζουν για αυτόν, με
τον τρόπο που ένας ηθοποιός παρουσιάζει έναν χαρακτήρα στο κοινό».
συμπορεύεται με αυτή κάθε άνθρωπος παρουσιαζόμενος στο κοινωνικό του περιβάλλον, όπως
και ένας ηθοποιός στον φυσικό του κόσμο, σε μία σκηνή28 και ενώπιον ενός κοινού που
παρατηρεί τον ίδιο και τον προετοιμασμένο ρόλο του.

Έτσι, λοιπόν, δίνει μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και αποκλίνουσα -από τις συνήθεις για
την εποχή – θεατρική διάσταση στο προσωπικό και κοινωνικό γίγνεσθαι αλλά και μία κοινωνική
βάση στο θεατρικό υπογραμμίζοντας την αμφίδρομη σχέση ατόμου- κοινωνίας και θεατών 29,
καθώς και την ώσμωση της θεατρολογίας με άλλες επιστήμες, όπως η κοινωνιολογία, η
ανθρωπολογία και η ψυχολογία αναδεικνύοντας τη δύναμη της διεπιστημονικότητας.

28
Γιώργος Π. Πεφάνης: ΦΙΛΟΣΟΦΙΕΣ ΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ/ΣΚΗΝΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, σελ. 11: Όπως σημειώνει
εύστοχα και ο Guénoun, «η σκηνή είναι λοιπόν το ίδιο το όνομα για τη δυνατότητα ή την ανοιχτότητα της
σωματικότητας του σώματος, ως εγγενής εκτατικότητα του είναι».

29
Α. Γεωργούλας, Πολιτικές της κοινωνικής θεωρίας: Κοινωνικές δομές και κατηγορίες της σκέψης, Αθήνα,
Gutenberg, 2006,σελ.236-237 :Ο Γκόφμαν χρησιμοποιεί ένα θεατρολογικό -ή κατ’ άλλους δραματουργικό-
μοντέλο, το οποίο τον επιτρέπει την ελεγχόμενη παρατήρηση την περιπλοκότητα των δράσεων και
αλληλεπιδράσεων. Οι θεωρητικές προϋποθέσεις και το θεατρολογικό μοντέλο στοιχειοθετούν μια νέα προσέγγιση
του κοινωνικού κόσμου. Αυτή η νέα προσέγγιση της κοινωνικής ταξινόμησης έδωσε κατά την εφαρμογή της δύο
σημαντικά αποτελέσματα. Αφενός επέτρεψε να αναδυθούν αφανείς δομές και να διαχωριστούν ως ένα σημείο τα
γνωσιακά από τα ηθικά στοιχεία που υπάρχουν τόσο μέσα στις ιθαγενείς όσο και μέσα στις θεσμικά
κρυσταλλωμένες κατατάξεις. Αφετέρου, η εστίαση της ερευνητικής προσοχής στην «κοινωνική σταδιοδρομία» των
συμβόλων, επέτρεψε να εμφανιστούν τα αυθαίρετα στερεότυπα -δηλαδή τα αστήρικτα γνωσιακά σχήματα- που
καθορίζουν την «ηθική σταδιοδρομία» των ομάδων ή των ατόμων –και κυρίως των υποτελών και/ ή των
στιγματισμένων ομάδων ή ατόμων για τις οποίες ή τα οποία η ζωή είναι συχνά μια κόλαση.