1|Page
PROGRAMANG PANG-EKONOMIYA SA PANAHON NI
JOSE BASCO
Noong Hulyo 1778, dumating ang bagong tinalagang
gobernador-heneral na si Jose Basco Y Vargas.
Siya ay naging tanyag na pinunong Espanyol ng
Pilipinas dahil sa pagpapatupad niya ng mga
repormang pang-ekonomiya
Ang mga programa at patakarang ekonomikong ito ay
nagpanumbalik sa sigla ng ekonomiya ng kolonya.
Sa kabilang dako, nagdulot din ito ng hindi mabuting
epekto sa kabuhayan ng maraming Filipino.
Tatlo sa mga programang ekonomiko ng Pilipinas sa
panahon ni Basco ay ang Real Sociedad Economica
de los Amigos del Pais, Monopolyo ng Tabako, at
Real Compania de Filipinas.
Real Sociedad Economica de los Amigos del Pais
Itinatag an Real Sociedad Economica de los Amigos
del Pais (Royal Economic Society of Friends of the
Country) noong 1781 bilang samahang magtataguyod
ng kaunlarang pang-ekonomiya at industriya ng bansa.
Kinabilangan ito ng mga negosyante at propesyonal
na naglayong pataasin ang produksyion sa agrikultura at
industriya, at mapasigla ang kalakalan ng bansa.
Ipinagkaloob din sa samahang ito ang itinakdang pondo
upang tustusan ang kanilang paglahok sa kalakalang
galyon.
Pinangunahan ng samahan ang mga sumusunod na
proyekto:
• Pagtatanim ng mga bagong halaman tulad ng
bulak, indigo, at mga pampalasa.
• Pag-aangkat ng mga kagamitang pansaka mula
sa United States.
• Pagkakaloob ng gantimpala sa mga taong may
bagong imbensiyon sa irigasyon at pagsasaka;
at
• Pagpapatayo ng kauna-unahang paaralang
pang-agrikultura sa bansa.
Maraming hakbangin ang nais isakatuparan ng Real
Sociedad upang mapaunlad ang Pilipinas ngunit nabigo
ito.
Ilan sa mga dahilan nito ay ang maigting na pagtutol
ng konsulado sa mga plano ng samahan, kawalan
ng pondo sa patuloy na pag-angkat ng mga
makinarya at pasahod sa mga tekniko, at mahigpit
na kompetisyon ng mga produktong agricultural ng
mga Filipino sa India at China.
Panandaliang natigil ang operasyon ng Real Sociedad
noong 1787. Tuluyan itong nagsara sa gitna ng dekada
1890.
Monopolyo sa Tabako
Itinatag noong ika-isa ng Marso 1782 ang monopolyo
sa tabako, isinagawa ito sa mga kasalukuyang lalawigan
ng Cagayan, Ilocos, Nueva Ecija, Pampanga, at La
Union. Ang pagtatanim ng tabako ay tuwirang
pinangasiwaan ng pamahalaan. May takdang dami at
presyo ng aning tabako na ipagbibili ang mga
magsasaka sa pamahalaan.
Pinatawan ng mataas na multa ang mga mag-sasakang
hindi makasunod sa mga patakaran.
Upang maganyak ang mga magsasaka sa sapilitang
pagbili ng tabako, ipinangako ng pamahalaan ang
mabilis na pagbayad sa mga naaning tabako.
Sa kasawiang-palad, tumagal ang pagbabayad sa mga
tabako at may pagkakataong hindi nabayaran ang mga
magsasaka.
Bagaman kumita nang malaki ang pamahalaan mula sa
monopolyo, naghirap naman ang mga magsasaka.
Nagkulang sila sa pagkain dahil hindi sila
nakapagsasaka ng palay.
Nandaya at nagmalabis ang mga nangangasiwa sa
monopolyo, at hindi napigil ang mga panunuhol at
pagpupuslit ng mga produktong tabako.
Unti-unti ring lumaki ang mga suliraning kinaharap ng
pamahalaan sa pagtaguyod ng programa. Ilan dito ay
ang illegal na pagtanim at pagbili ng tabako, kakulangan
sa pasilidad at pasahod sa mga tauhan ng monopolyo,
at paghina ng kita ng pamahalaan mula sa mga
produktong tabako.
Pagkaraan ng isandaang taon, winakasan ni
Gobernador-Heneral Fernando Primo de Rivera ang
monopolyo ng tabako.
Itinatag noong 1883 ang La Insular Cigar and Cigarette
Factory sa pangangasiwa ni Don Joaquin
Santamarina.
Real Compania de Filipinas
Sa panahon ng pangangasiwa ni Basco ay naitatag ang
Real Compania de Filipinas (Royal Company of the
Philppines).
Itinatag ito noong Marso 10, 1785 ayon sa pag-uutos ni
Haring Carlos III. Hangarin ng kompanya na paunlarin
ang agrikultura at industriya ng kolonya, at
pagpapalakas ng kalakalang panlabas ng Pilipinas
at Spain.
Binigyan ng 25 taong pribilehiyo ang kompanya sa
tuwirang pakikipagkalakalan sa ibang bansang Asyano
tulad ng China at India. Pag-aangkat ng mga
produktong yari sa Pilipinas nang walang pataw na
buwis, karapatang itaas ang bandila ng Royal Navy
sa lahat ng barko ng kompanya;at ipagbili ang mga
kasangkapan mula sa arsenal ng pamahalaan.
Mahigpit na tinutulan ng mga mangangalakal ang Real
Compania dahil sa tuwirang kompetisyon nito sa
kalakalang galyon.
Ngunit ipinagtanggol ito ni Gobernador-Heneral Rafael
Maria de Aguilar sa kaniyang ulat sa hari noong 1794.
Para sa kaniya, ang kompanya ay nagdulot ng
kaunlaran sa kondisyon ng Pilipinas.
Ilan sa mga ito ay ang:
1. pagdating ng mga dayuhang mangangalakal
sa bansa
2. matagumpay na pagbenta ng produktong
indigo,
3. paglago ng industriya dahil sa pagpapautang
ng kompanya
4. pagkakaroon ng mga plantasyon ng sili at
cinnamon sa Tayabas, Iloilo, Camarines,
Cavite at Bataan.
Humina ang Real Compania nang buksan ang
daungan ng Maynila noong 1789 para sa
pandaigdigang kalakalan.
Idagdag pa rito ang mga suliraning kinaharap ng hari ng
Spain mula sa rebolusyon sa France at sa mga kolonya
nito sa South America na nagpapahayag ng digmaan
para sa Kalayaan.
Noong 1834, nagpalabas ng kautusan ang hari na
nagpahinto sa operasyon ng Real Compania de Filipinas
dahil sa mahinang pangangasiwa ng pagkalugi.
PAGBUKAS NG MGA DAUNGAN SA PILIPINAS
• Noong 1834, ay ganap na binuksan ang
daungan ng Maynila sa kalakalang pandaigdig.
2|Page
Binuksan din ang daungan ng Sual sa
Pangasinan noong 1855; Iloilo at Zamboanga
noong 1855; Cebu noong 1860 at Tacloban at
Legazpi noong 1873.
• Bunsod nito ay maraming dayuhan tulad ng mga
English, French at German ang nagtayo ng
mga bahay-kalakal sa iba`t ibang bahagi ng
Pilipinas.
SISTEMA NG TRANSPORTASYON AT
KOMUNIKASYON
Bahagi ito ng patakarang ekonomiko ng Spain sa
Pilipinas upang mabilis na makarating ang mga kalakal
mula sa mga lalawigan patungo sa iba`t ibang panig ng
Pilipinas sa pandaigdigang pamilihan.
Itinayo ang unang parola sa Pilipinas sa bungad ng
Pasig river noong 1846 upang magbigay-babala sa
mga dumaraang malalaking sasakyang pandagat sa
Manila Bay.
Pinasinayan naman noong ika-24 ng Nobyembre 1892
ang unang riles sa bansa, ang Ferrocaril de Manila o
Manila-Dagupan Railway. Noong 1892 ay napasimulan
ang paggamit ng tranvia sa ilalim ng Compania de Los
Tranvias de Filipinas.
Itinayo rin sa Pilipinas ang kauna-unahang suspension
bridge sa Asya, ang Puente Colgante (kasalukuyang
Quezon Bridge). Idinisenyo ito ng tanyag na si Gustave
Eiffel na siya ring nagdisenyo ng Eiffel Tower sa Paris,
France. Nagliwanag ang buong Maynila sa
pagkakatatag ng La Electricista de Manila noong
1893.
Binuksan ang serbisyo ng koreo sa pagitan ng Maynila
at Hong Kong noong 1854. Makalipas ang isang taon,
sumunod ang serbisyo ng telegrapo noong 1873.
Naiugnay naman ang Pilipinas sa ibang bansa gamit
ang kable noong 1880. Nagtamasa ng serbisyo ng
telepono ang mga taga-Maynila noong 1890.
PAGTATAG NG MGA BANGKO
Sa pagpasok ng Pilipinas sa kalakalang pandaigdig,
itinayo ang mga bangko sa Pilipinas upang mahusay
na mapangasiwaan ang Sistema ng pananalapi ng
kolonya.
Itinatag ang Obras Pias, ang kauna-unahang
institusyon sa pananalapi sa kapuluan.
Dito inilagak ang pondo ng mayayaman para sa
simbahan at para sa kawanggawa. Pinamahalaan ito ng
mga samahang panrelihiyon na tinawag na cofradia.
Noong panahon ng kalakalang galyon, ginamit ang
Obras Pias bilang bangkong komersiyal at
kompanyang panseguruhan. Ang Obras Pias din ang
nagpahiram ng puhunan sa mga mangangalakal sa
interes na 20 hanggang 50 bahagdan.
Noong ikalawa ng Agosto 1882, binuksan ang kauna-
unahang savings bank sa Pilipinas, ang Monte de
Piedad y Caja de Ahorros. Ang kauna-unahang
bangkong Espanyol naman na naging bukas para sa
mga Espanyol at Filipino ay ang El Banco Español
Filipino de Isabel II, ang kasalukuyang Bank of the
Philippine Islands.
Ito ay itinatag noong 1851 sa pamumuno ni
Gobernador-Heneral Antonio Urbiztondo. Dalawang
bangkong British naman ang binuksan sa Pilipinas; ang
Chartered Bank of India, Australia and China noong
1872, at Hongkong and Shanghai Banking
Corporation noong 1875.
PATAKARANG EKONOMIKO
TRIBUTO – Pagbubuwis; pagbayad sa pamahalaan ng
kaukulang salapi o produkto; naging pondo sa paggawa
ng mga impraestruktura.
Bandala – Sapilitang pagbili ng pamahalaan ng ani ng
mga magsasaka; may takdang dami ng produkto ang
dapat ipagbili sa pamahalaan; hindi nabayaran ang mga
magsasaka.
Polo Y Servicio – Sapilitang pagtatrabaho ng
kalalakihang may 16 hanggang 60 taong gulang.
Kalakalang Galyon – kalakalan sa pagitan ng Maynila
at Acapulco; maraming produkto ang dumagsa sa
Pilipinas; karaniwang mga Espanyol ang nakinabang sa
kalakalan.
Monopolyo sa Tabako – Programa ni Jose Basco;
pinangasiwaan ng pamahalaan ang pagtatanim ng
tabako; sapilitang pinagtanim ang mga Filipino; kumita
nang malaki ang pamahalaan ngunit naghirap ang mga
magsasaka.
Real Compania de Filipinas – Tuwirang
pakikipagkalakalan sa Spain, China, at India.
Pagtatag ng mga Bangko – Itinatag ang Obras Pias,
Monte Piedad y Caja de Ahorros, at Banco Español de
Isabel II.
Pagbabagong Pampolitika sa Ilalim ng
Kolonyalismong Espanyol
Ang pagkabigo ng mga katutubong Filipino na
ipagtanggol ang kani-kanilang pamayanan laban sa mga
Espanyol ang nagpahiwatig sa tagumpay ng mga
mananakop sa pangunguna ni Miguel Lopez de Legazpi
na gawing kolonya ng spain ang kapuluan ng Pilipinas.
Mula ika-17 siglo, naging sentro ng kapangyarihan ng
pamahalaang Espanyol ang Intramuros.
Ang Palacio del Gobernador sa Intramuros ang
nagsilbing tahanan ng kinatawan ng Spain sa Pilipinas –
ang gobernador-heneral.
Noong 1825, isang ari-arian sa San Miguel, Maynila ang
binili ng pamahalaan kung saan naisipan nilang ilipat
ang tahanan ng gobernador-heneral – ang Palacio de
Malacañan o Malacañan Palace - Ito ang opisyal na
tirahan ng pangulo ng Pilipinas hanggang sa
kasalukuyan. Ipinatayo ang palasyo noong panahong
kolonyal upang maging opisyal na tirahan ng
gobernador-heneral.
Ang Malacañan Palace ay naging simbolo ng
kapangyarihan ng Spain sa bansa noong panahon ng
Espanyol.
Upang mapangasiwaan ang kolonya, itinatag ng
Espanyol ang isang sentralisadong pamahalaan sa
Pilipinas. Sa pagkakataong ito, kinilala bilang
pinakamataas na pinuno ang hari ng Spain.
PAMAMAHALA NG ROYAL COUNCIL OF THE INDIES
Noong 1524, itinatag ng hari ng spain ang Real y
Supremo Consejo de Indias o Royal and Supreme
Council of the Indies – isang konseho na nagbibigay
ng mungkahi sa hari tungkol sa pangangasiwa ng mga
kolonya ng spain.
Pagsapit ng 1544, ang Spanish Empire ay nahahati sa
dalawang viceroyalty – ang Viceroyalty of New Spain
(kasalukuyang Mexico) at viceroyalty of Peru.
Ang viceroyalty ay mga teritoryo o kolonyang
pinangangasiwaan ng isang viceroy o hinirang na
kinatawan ng hari ng Spain sa mga sakop nitong mga
bansa sa mundo.
Ang mga batas at kautusang ipatutupad sa Pilipinas
bilang kolonya ng Spain ay naaayon sa Recopilacion
de las Leyes de los Reynes de las Indias
3|Page
(Compilation of the Laws of the Kingdoms of the
Indies.)
Recopilacion de las Leyes de los Reynes de las
Indias (Compliation of the Laws of the Kingdoms of
the Indies.) – Binubuo ng mga batas at kautusang may
kaugnayan sa pampolitika, pang-ekonomiya, at
panlipunan at aspekto ng pamumuhay ng mga
nasasakupan ng Spain.
Sang-ayon sa Royal Decree noong March 20, 1863,
itinatag ng Spain ang Ministerio de Ultramar (Ministry
of Overseas). Layunin nito na pangasiwaan ang mga
kolonya ng Spain kabilang ang Pilipinas.
PAMAHALAANG SENTRAL
Bilang kabisera ng Pilipinas noong panahon ng mga
Espanyol, matatagpuan sa Maynila ang pamahalaang
sentral ng bansa sa pangunguna ng isang gobernador-
heneral.
Ehekutibo at Hudisyal
• Ang Gobernador-heneral ang may hawak ng
ehekutibo sapagkat siya ang nagpapatupad ng
mga batas mula sa Spain.
• Ang Royal Audiencia naman ang may
kapangyarihang hudisyal bilang pinakamataas
na hukuman sa kolonya.
Ang Gobernador Heneral
• Ang kinatawan ng hari ng Spain at
pinakamataas na pinuno ng pamahalaang
sentral na nakatalaga sa Pilipinas.
• Karaniwang opisyal ng isang militar ang
itinatalaga sa posisyong ito.
• Ito ay dahil sa kakayahan niyang gampanan ang
tungkuling mamahala sa pamahalaan, gayundin
ang manguna sa mga gawaing panghukbo sa
kolonya.
Taglay niya ang kapangyarihang panghukuman at
panrelihiyon, at hawak ang tatlong gampanin sa
pamamahala: ang gobernador-heneral, pangulo ng
Royal Audiencia, at vice-real patron.
Bilang Gobernador-Heneral, pinamamahalaan niya
ang buong kolonya kabilang ang hukbong sandatahan at
panghukbo ng Pilipinas.
Bilang vice-real patron, may kapangyarihan siya na
magtalaga ng mga opisyal sa simbahan at mga gawaing
panrelihiyon.
Bagamat walang kapangyarihan ang gobernador-
heneral na gumawa ng batas, may karapatan itong
suspindihin ang ano mang ipinag-utos ng hari at ng
Council of the Indies batay sa pangangailangan ng
nasasakupan nito. Tinawag ang kaparapatang ito bilang
cumplase.
May kapangyarihan din itong magtalaga at
magsuspinde o magtanggal ng mga opisyal, liban sa
yaong itinalaga ng Spain.
Pagdating sa tirahan, ito ay naninirahan sa Palacio del
Gobernador sa Intramuros, Maynila.
Noong 1863, nasira ang Palacio del Gobernador dahil sa
lindol, kaya opisyal na nilipat ang tirahan ng
gobernador-heneral sa Palacio de Malacañan sa San
Miguel, Maynila.
Si Miguel Lopez de Legazpi ang hinirang na kauna-
unahang gobernador-heneral ng Pilipinas.
Ipinagkaloob sa kanya ang titulo dahil sa matagumpay
niyan pananakop sa bansa. Namahala siya sa loob ng
isang taon, mula 1571 hanggang 1572.
Diego de los Rios – ang huling gobernador-heneral na
nangasiwa sa bansa mula 1898 – 1899.
ROYAL AUDIENCIA
Ang kataas-taasang hukuman sa Pilipinas noong
panahong kolonyal.
Nagsilbing Royal Court of Justice ng Spain na itinatag
sa pamamagitan ng Royal Decree ni Haring Felipe II
noong Mayo 5, 1583.
Layon nito na saklolohan ang gobernador-heneral sa
pamamahala at pangalagaan ang mga mamamayan
mula sa mga mapang-abusong pinunong Espanyol.
Anim na sakop o hurisdiksiyon ng Royal Audiencia,
- Sibil, pamahalaan, pangmilitar, eklesiyastika, pang
edukasyon, at pandistrito.
Maaaring gampanan nito ang kapangyarihang ehekutibo
sa sandaling mabakante ang posisyon ng gobernador-
heneral.
Nagsilbing tagapagsangguni rin ito sa gobernador-
heneral sa pagpapatupad ng autos acordados o mga
batas na napagkasunduan.
Ang pamahalaang Lokal ay nahati sa apat:
Panlalawigan, pambayan, panlulungsod, at
pambarangay.
Panlalawigan
Nagkaloob si Legazpi ng 98 encomienda sa mga
Espanyol na itinalaga sa Pilipinas – tinawag silang mga
encomendero.
Ilan sa mga gampanin ng encomendero ay
pangalagaan ang kaligtasan ng kaniyang
nasasakupan, panatilihin ang kaayusan at
kapayapaan, at tulungan ang mga misyonero sa
kanilang pagtuturo ng Kristiyanismo sa mga
katutubo.
Hinati ng mga Espanyol ang Pilipinas sa mas maliit na
yunit-politikal upang mas mapadaling mapamahalaan
ang bansa – binubuo ito ng al caldia o napayapang
lalawigan na pinamumunuan ng alcalde mayor.
Corregidor – ang namuno sa mga corregimiento o mga
hindi pa napayapang military zone. Sila rin ang opisyal
ng militarya na tumutugis sa mga taong tutol sa
pamamahala ng mga Espanyol sa lugar.
Makapangyarihan ang alcalde mayor at Corregidor
dahil ginagampanan nila ang tungkulin bilang
gobernador, hukom, at ingat-yaman.
Taglay ng mga alcalde mayor at Corregidor na
makalahok sa kalakalan at Negosyo na tinatawag na
indulto de comercio.
Alcalde mayor at Corregidor – mapalapit sa
mamamayan at ibigay ang kanilang pangangailangan.
Nagpayaman at naging mapagmalabis sila sa
kapangyarihan. Kinontrol nila ang presyo at mga
produkto para sa kanilang kapakinabangan at
4|Page
pinahirapan ang mga katutubong nasa ilalim ng polo y
servicio.
PAMAHALAANG PANLUNGSOD
Pueblo – itinatag na lungsod, na binubuo ng malaking
populasyon kung kaya`t higit na naging
makapangyarihan.
Pinangangasiwaan ito ng isang konseho o
ayuntamiento (o cabildo) sa pamumuno ng alcalde.
Cabildo – ay binubuo ng dalawang alcalde, apat
hanggang 12 regidorres o konsehal, isang escribano
o kalihim, at isang alguacil o pulis.
PAMAHALAANG PAMBAYAN
Ang mga lalawigan ay nahati sa mas maliit na yunit
political na tinatawag na pueblo o bayan –
pinamumunuan ng gobernadorcillo.
Gobernadorcillo – ang pinakamataas na posisyon sa
pamahalaan na maaaring hawakan ng isang Filipino,
maging mestizong Tsino.
Mga tungkulin ng Gobernadorcillo: (1) Ang
paghahanda ng padron (o listahan ng mga sisingilin ng
tributo)
(2) Pagkalap ng mga manggagawa para sa polo y
servicio, gawaing pang-impraestruktura at quinto (o
military conscription)
(3) Nagsisilbi rin siyang clerk at hukom sa maliliit na
kasong sibil. Mayroon din siyang pribiliheyong malibre
sa buwis.
Barangay ang pinakamaliit na yunit ng pamahalaang
lokal – pinamumunuan ng cabeza de barangay.
Cabeza – Karaniwang mga katutubong datu o kamag-
anak nito na naabutan ng mga Espanyol na
namamahala sa sinaunang barangay. Tungkulin nitong
lumikom ng tributo o buwis.
MGA PARAAN NG PAGSUSURI SA MGA OPISYAL
NG KOLONYA
Isinasailalim sila sa system of checks and balances o
pagsusuri sa kanilang mga nagawa at hindi nagawa sa
kolonya, upang matiyak kung maayos ang kanilang
panunungkulan.
Ang gobernador-heneral ay sumasailalim sa residencia
– isang hukumang tagasiyasat sa mga gawain ng
gobernador heneral sa pagtatapos ng kaniyang
panunungkulan. Nagsasagawa rin ng visita sa mga
gobernador-heneral at iba pang pinuno ng bayan o
lalawigan.
Batay sa kalalabasan ng residencia at visita, karaniwang
parusa sa nagkasala ang pagkumpiska ng ari-arian,
pagmumulta, o pagpapatapon sa ibang lugar.
MGA EPEKTO NG PAGBABAGONG POLITIKAL SA
PILIPINAS
Nagdulot ng malaking pagbabago sa larangan ng
politika.
Napasailalim ang malaking bahagi ng kapuluan sa
pamumuno ng mga Espanyol. Kaya, napag-isa ang
dating watak-watak na pamahalaan ng mga datu sa
kani-kanilang barangay.
Bago dumating ang mga Espanyol, ang ganap na
kapangyarihang mamuno sa isang pamayanan ay
hawak ng datu – punong tagapagpabatas,
tagapagpagganap, at tagapaghukom.
Pinanatili naman ang ganap na pamamahala ng datu
dahil naging pangunahing tungkulin niya ang maningil ng
buwis at magpanatili ng kaayusan sa kanyang
nasasakupang barangay.
Pinanatili naman ang ganap na pamamahala ng datu
dahil naging pangunahing tungkulin niya ang maningil ng
buwis at magpanatili ng kaayusan sa kanyang
nasasakupang barangay. Nagpatuloy ang nakasanayan
nilang paglilingkod ng kanilang mga tauhan at kinilala
sila bilang principalia. Naging mahirap ang pagsunod
sa batas at mga patakarang ipinatutupad ng mga
dayuhan. Naging mapang-abuso ang mga opisyal na
Espanyol at hindi naging pantay ang pagtrato sa mga
katutubo.
Hindi rin pinagkatiwalaan ang mga Filipino sa matataas
na posisyon sa pamahalaan sa takot na magdulot
lamang ito ng probema sa pamahalaang Espanyol. Ang
mga Filipino ay naging mga tagasunod lamang sa
sariling lupain na pinamumunuan ng mga banyaga.
PAGBUKAS NG MGA DAUNGAN SA PILIPINAS
• Noong 1834, ay ganap na binuksan ang
daungan ng Maynila sa kalakalang pandaigdig.
Binuksan din ang daungan ng Sual sa
Pangasinan noong 1855; Iloilo at Zamboanga
noong 1855; Cebu noong 1860 at Tacloban at
Legazpi noong 1873.
• Bunsod nito ay maraming dayuhan tulad ng mga
English, French at German ang nagtayo ng
mga bahay-kalakal sa iba`t ibang bahagi ng
Pilipinas.
SISTEMA NG TRANSPORTASYON AT
KOMUNIKASYON
Bahagi ito ng patakarang ekonomiko ng Spain sa
Pilipinas upang mabilis na makarating ang mga kalakal
mula sa mga lalawigan patungo sa iba`t ibang panig ng
Pilipinas sa pandaigdigang pamilihan.
Itinayo ang unang parola sa Pilipinas sa bungad ng
Pasig river noong 1846 upang magbigay-babala sa
mga dumaraang malalaking sasakyang pandagat sa
Manila Bay.
Pinasinayan naman noong ika-24 ng Nobyembre 1892
ang unang riles sa bansa, ang Ferrocaril de Manila o
Manila-Dagupan Railway. Noong 1892 ay napasimulan
ang paggamit ng tranvia sa ilalim ng Compania de Los
Tranvias de Filipinas.
Itinayo rin sa Pilipinas ang kauna-unahang suspension
bridge sa Asya, ang Puente Colgante (kasalukuyang
Quezon Bridge). Idinisenyo ito ng tanyag na si Gustave
Eiffel na siya ring nagdisenyo ng Eiffel Tower sa Paris,
France. Nagliwanag ang buong Maynila sa
pagkakatatag ng La Electricista de Manila noong
1893.
Binuksan ang serbisyo ng koreo sa pagitan ng Maynila
at Hong Kong noong 1854. Makalipas ang isang taon,
sumunod ang serbisyo ng telegrapo noong 1873.
Naiugnay naman ang Pilipinas sa ibang bansa gamit
ang kable noong 1880. Nagtamasa ng serbisyo ng
telepono ang mga taga-Maynila noong 1890.
5|Page
PAGTATAG NG MGA BANGKO
Sa pagpasok ng Pilipinas sa kalakalang pandaigdig,
itinayo ang mga bangko sa Pilipinas upang mahusay
na mapangasiwaan ang Sistema ng pananalapi ng
kolonya.
Itinatag ang Obras Pias, ang kauna-unahang
institusyon sa pananalapi sa kapuluan.
Dito inilagak ang pondo ng mayayaman para sa
simbahan at para sa kawanggawa. Pinamahalaan ito ng
mga samahang panrelihiyon na tinawag na cofradia.
Noong panahon ng kalakalang galyon, ginamit ang
Obras Pias bilang bangkong komersiyal at
kompanyang panseguruhan. Ang Obras Pias din ang
nagpahiram ng puhunan sa mga mangangalakal sa
interes na 20 hanggang 50 bahagdan.
Noong ikalawa ng Agosto 1882, binuksan ang kauna-
unahang savings bank sa Pilipinas, ang Monte de
Piedad y Caja de Ahorros. Ang kauna-unahang
bangkong Espanyol naman na naging bukas para sa
mga Espanyol at Filipino ay ang El Banco Español
Filipino de Isabel II, ang kasalukuyang Bank of the
Philippine Islands.
Ito ay itinatag noong 1851 sa pamumuno ni
Gobernador-Heneral Antonio Urbiztondo. Dalawang
bangkong British naman ang binuksan sa Pilipinas; ang
Chartered Bank of India, Australia and China noong
1872, at Hongkong and Shanghai Banking
Corporation noong 1875.
Pagbabagong Pangkultura sa Ilalim ng
Kolonyalismong Espanyol
Nag-iba ang anyo ng panahanan ng mga Filipino sa
ilalim ng mga Espanyol – naging simbolo ng estadong
panlipunan ang bahay na bato.
Ang kanilang kasuotan ay binago at itinulad sa
kasuotan ng mga Espanyol at iba pang kolonya nito sa
daigdig.
Nilapatan ng musikang kanluranin ang mga
tradisyonal na awitin at sayaw ng Filipino.
Nanatiling natatangi at buhay ang sinaunang kultura at
tradisyon ng mga Filipino habang iniaangkop dito ang
dalang kultura ng mga mananakop.
Pagbabago sa Panahanan
Sapilitang inilipat ng mga Espanyol ang mga tirahan ng
mga Filipino.
Pinaglapit ang mga ito at isinaayos sa mga población.
Nabuo ang pamayanang naaayon sa pamantayan ng
mga mananakop.
Sapilitang Paglipat ng Tirahan
Dalawang pangkat ng Espanyol (Hukbong Militar at
ang mga Misyonerong Espanyol) – nanguna sa
pagtatag ng mga bagong pamayanan sa kolonya.
Noong Abril 1594, ipinatupad ni Gobernador-Heneral
Luis Perez Dasmariñas ang sistemang reduccion –
ang sapilitang paglipat ng tirahan ng mga katutubong
Filipino sa mga kabayanan.
Sapilitang pinababa mula sa kabundukan at inilikas mula
sa mga tabing-ilog ang mga mamamayan upang
manirahan sa itinayong pamayanan ng mga Espanyol.
Ito ay ipinatupad sa ilalim ng kondisyong “bajo de
compana” – paninirahan saan mang bahagi ng
reduccion na nadidinig pa rin ang tunog ng kampana ng
simbahan.
Sa pagpapatupad ng reduccion, isinaayos ang mga
pamayanan batay sa modelo ng isang lungsod sa Spain.
Ang itinayong pamayanan ng mga Espanyol sa Pilipinas
ay tinawag na pueblo.
Ang sentro ng pueblo ay ang simbahan at ang
población ay sentro ng munisipalidad. Matatagpuan
sa paligid ng simbahan at kumbento ang munisipyo,
himpilan ng polisya, hukuman, paaralan, at pamilihang
bayan.
Ang layo ng isang tahanan mula sa plaza ay
nagpapahiwatig ng katayuan sa Lipunan ng pamilyang
naninirahan dito. Higit na nakaaangat sa buhay ang
pamilyang nakatira malapit sa sentro.
Iba`t Ibang Uri Ng Tahanan
Mahalagang konsiderasyon sa pagpapatayo ng mga
tirahan ang mga lokal na salik tulad ng mainit na klima,
malmit na paglindol at pagbagyo, at ang mga
materyales na likas na matatagpuan sa Pilipinas.
Kalimitang ginamit ang adobe, tisa, kahoy, buhangin,
at mga korales sa pagpapatayo ng bahay.
Ipinakilala ng mga Espanyol ang bahay na bato. Malaki
at matibay ang bahay na bato. Gawa ang unang
palapag nito sa bato. Ang ikalawang palapag naman
ay yari sa matigas na kahoy. Ladrilyo o kogon ang
ginamit na bubong.
Ang unang palapag ang nagsilbing imbakan ng bigas at
mga gamit sa pagsasaka. Tinawag itong entresuelo.
Ang ikalawang palapag naman ay hinati sa mga silid
tulad ng kusina, silid-tulugan at hapag-kainan.
Lumaganap ang konstruksiyon ng bahay na bato noong
ika-19 na siglo. Ang pagpapatayo ng ganitong uri ng
tirahan ay naging simbolo ng antas ng pamumuhay ng
isang pamilya.
PAGBABAGONG PANLIPUNAN
Ang lipunang Filipino ay nahati sa tatlong antas:
maginoo at datu, Maharlika at timawa, at alipin at
oripun. Sila ay may kaniya-kaniyang gampanin sa
Lipunan at ari-arian (maging ang mga alipin).
Sa lipunang kolonyal, ang mga Espanyol ang may
pinakamataas na katayuan. Nauri sa dalawang
pangkat ang mga Espanyol na nanirahan sa Pilipinas –
ang peninsulares o mga Espanyol na isinilang sa Spain
at ang insulares o creole na mga Espanyol na isinilang
sa Pilipinas.
Kung noong sinaunang panahon, ang antas ng tao ay
batay sa lawak ng kaniyang impluwensiya sa lipunan
o sa laki ng yaman na kaniyang pag-aari, sa panahon
ng kolonyalismo, ang pagpapangkat ay ibinatay sa lahi.
Ang mga Filipino, sa kabilang banda, ay nauri sa
pangkat ng mga principalia, inquilino, at karaniwang
tao. Kabilang sa pangkat ng principalia ang mga inapo
ng mga datu at Maharlika, mayayamang haciendero o
may-ari ng lupa, at mga pinuno at dating pinuno ng
pamahalaang lokal.
Pinagkalooban ang pangkat na ito ng mga karapatang
panlipunan at pampolitika kabilang ang mga karapatang
bumoto sa halalan, humawak ng tungkulin sa
pamahalaang lokal, at malibre sa polo y servicio.
Ang pangkat ng inquilino ay binubuo ng mga
tagapangasiwa ng lupa ng mga panginoong may
6|Page
lupa. Ang pangkat ng karaniwang tao naman ay
kinabilangan ng mga manggagawa at magbubukid.
Limitado ang kanilang mga karapatan at pribilehiyo.
Hindi rin sila maaaring mahalal sa katungkulan sa
pamahalaan.
PAGBABAGO SA KATAYUAN NG KABABAIHAN
Mapupuna ito sa kaniyang gampanin sa tahanan at
pamayanan, gayundin sa aspekto ng pamamahala at
pagmamay-ari– ang tradisyonal at di-tradisyonal niyang
papel sa lipunan.
Sa sinaunang panahon, ang ina ang sentro ng pamilya.
Pinahahalagahan ang kanilang kakayahang magpanatili
ng kaayusan sa kanilang pamilya. Sa pagdating ng mga
Espanyol at sa impluwensiya ng Kristiyanismo, nalihis
ito sa ama na itinuring na haligi ng tahanan.
Ang mahahalagang desisyon ay sa kaniya na nagmula
sa halip na sa ina o sa pinakamatandang babae sa
pamilya. Sa kabila nito, siya ay tagasunod na lamang sa
kaniyang asawa at nanatiling unang guro ng kaniyang
mga anak.
Kung sa sinaunang panahon ay nagsilbing pinunong
espirituwal ang kababaihan sa katauhan ng mga
katalonan at babaylan, sa ilalim ng mga Espanyol ay
pinawalang bisa ito at itinuring ang kanilang gawain
bilang makasalanan at mula sa demonyo. Dahil sa
paglaganap ng Kristiyanismo, ang mga pari at prayle
ang naging pinunong panrelihiyon ng mga parokya at
simbahan.
Dahil sa Kristiyanismo, bumaba ang antas ng
kababaihan mula sa pagiging pinuno ay naging
tagalingkod sa mga parokya, pasyon, at iba pang
katekismo. Sa pagsapit ng Espanyol, ang kababaihan ay
hindi na pinahihintulutang makilahok sa mga
gawaing political at pansibiko.
Ang naging pangunahing gampanin nila ay ang
pagiging ina sa kanilang mga anak at kabiyak sa
asawa.
Nabigyan naman ang kababaihan ng karapatan sa
edukasyon. Sa katuyanan, sa Education Decree of
1863, ipinag-utos ni Reyna Isabel II ang pagpapatayo ng
dalawang paaralan –isang panlalaki at isang
pambabae– sa bawat munisipalidad sa Pilipinas.
Maaari silang mag-aral sa mga colegio (kolehiyo) kung
saan ay tinuturuan sila ng kabutihang-asal, wastong
pagkilos, at ibang gawain tulad ng pagluluto,
pananahi at musika, sa ilalim ng mga madre.
Hindi man itinuturing bilang mga alipin, sa ilalim ng mga
Espanyol at sa impluwensiya ng Kristiyanismo, ay
bumaba ang katayuan ng mga babae sa lipunang
kolonyal ng Pilipinas.
PAGBABAGONG KULTURAL
Sa huling bahagi ng ika-16 na siglo, maraming aspekto
ng pamumuhay ng mga Filipino ang kinakitaan ng bahid
ng kulturang Espanyol. Malaki ang Impluwensiya ng
Kristiyanismo sa pagbabagong naganap sa kulturang
Filipino.
PANANAMIT AT PALAMUTI
Ipinakilala ng mga Espanyol ang pagsusuot ng camisa
chino, pantalon, sombrero, tsinelas, ropilla, at sapatos
para sa kalalakihan. Ang kababaihan naman ay patuloy
na nagsuot ng baro`t saya na kalaunan ay naging
kimona.
Nagsusuot din sila ng mantilla o itim na balabal, at
panuelo o malaking panyo na ipinapatong sa balikat.
Pati ang pagsusuot ng palamuti ng mga Filipino ay
naimpluwensiyahan din ng mga Espanyol tulad ng
pagsusuot ng peineta o panggayak na suklay sa buhok,
at iba`t ibang hugis at laki ng hikaw.
PAGPAPANGALAN
Nagbago rin ang paraan ng pagpapangalan ng mga
Filipino. Batay sa kautusan ni Gobernador-Heneral
Narciso Claveria Bautista – ang Claveria Decree of 1849
– binigyan ng apelyidong Espanyol ang mga Filipino
tulad ng dela Cruz, del Rosario, de los Santos, at
Santiago. Nakatala ang mga ito at mahigit 61, 000
mapagpipiliang apelyido sa Catalogo alfabetico de
apellidos.
Binago rin ng mga Espanyol ang pangalan ng mga pook,
pueblo, at alcaldia na kalimitan ay hinango sa pangalan
ng mga patron at santo.
MUSIKA, SAYAW, AT MGA PAGDIRIWANG
Sa pagdating ng mga Espanyol sa bansa, napuna nila
ang likas na husay at hilig ng mga sinaunang Filipino sa
musika. Nakita nila ito sa mga rituwal at lokal na
pagdiriwang. Para sa mga Espanyol, ang tradisyong ito
ay isang malaking balakid para sa pagpapalaganap ng
Kristiyanismo. Dahil dito ay ipinagbawal ang tradisyonal
na sayaw at musika ng mga Filipino.
Kalaunan, dahil sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo ay
ipinakilala ang iba`t ibang kapistahan para sa mga
santo.
Madaling natutuhan ng mga Filipino ang pagtugtog ng
mga instrumentong pangmusika tulad ng pluta, biyolin,
harpa, at piano, na dala ng mga Espanyol sapagkat
kahalintulad ito ng mga instrumentong katutubo sa
kanila.
May ilang relihiyosong tradisyon sa musika na nabuo sa
labas ng simbahan. Sa paghahalo ng sinaunang
tradisyon at mga bagong natutuhang musika mula sa
mga Espanyol ay sumibol ang mga tradisyon sa pabasa,
Flores de Mayo, santacruzan, panunuluyan, at salubong.
Pabasa – pagbasa o pag-awit ng pasyon.
Flores de mayo – prusisyon para kay birheng Maria
Santacruzan – prusisyon na nagsasadula sa
pagkakatuklas ni Reyna Helena sa tunay na krus ni
Hesus
Panunuluyan – pagsasadula sa pagsilang kay Hesu
Kristo.
Salubong – pagsasadula sa pagkikitang muli ng
nabuhay na si Kristo at ni Birheng Maria.
Sa panahon ng Espanyol ay napatanyag din ang
harana. Isa itong uri ng kundiman o awit ng pagsinta
na inaawit sa harap ng tahanan ng dalagang
nililigawan.
Nahaluan din ng impluwensiyang kanluranin ang mga
katutubong sayaw ng mga Filipino. Sinayaw ang Itik-Itik
at Tinikling sa indayog at tempo ng la jota at polka.
Ang dinala nilang sayaw ng jota ay nagkaroon ng
magkakaibang bersiyon sa iba`t ibang rehiyon ng
Pilipinas.
Ang sayaw nilang fandango ay kinilala sa bansa na
pandanggo sa ilaw. Kapuwa naging sikat na sayaw sa
7|Page
mga pista at pagdiriwang sa panahong iyon ang la jota
at pandanggo. Sarsuwela – dulang may saliw ng musika at tungkol sa
Ang ilang galaw naman sa cariñosa, sayaw Santa mga karaniwang paksang panlipunan at pampolitika.
Isabel, at iba pang sayaw ng pag-ibig at
pananampalataya sa mga santo ay hango sa waltz. ARKITEKTURA
Maliban sa mga ito, nakilala rin ang mga sayaw na
rigodon, pasakat, lanceros, mazurka, at surtido. Noong simula ay yari lamang sa kawayan, pawid, at nipa
ang mga simbahang ipinapagawa ng mga prayle.
LUTUIN Ang San Agustin Church at Manila Cathedral sa
Kasabay ng pagdating ng iba`t ibang prutas at gulay Intramuros ay dalawa lamang sa maraming simbahang
mula sa Kanluran ay ang pagpapakilala ng sari-saring Katoliko na itinayo ng mga Espanyol sa Pilipinas.
lutuing Espanyol sa mga Filipino. Halimbawa nito ay
menudo, afritada, relleno, mechado, paella, puchero, Ang mga estruktura tulad ng simbahan, gusaling
caldereta, callos, at leche flan. pampubliko at bahay na bato noong panahon ng
kolonyalismo ay ipinatayo batay sa estilong Antillean.
Nadagdag din sa hapag-kainan ng mga Filipino ang mga Ang estilong ito ay buhat sa Antilles sa Central America.
nakapreserbang pagkain tulad ng hamon, sardinas, Pinagsama nito ang impluwensiyang arkitekturang
longganisa, at mga pagkaing de-lata. Umiinom na rin Byzantine, Baroque, Gothic, at Moro.
sila ng kape at tsokolate.
WIKA AT SISTEMA NG PAGSULAT
Natuto ang mga Filipino na gumamit ng kutsara, tinidor, Bago ang ika-19 na siglo, hindi itinuturo sa mga
at kutsilyo sa pagkain. Naging bahagi na rin ng paaralan ang wikang Spanish. Hindi ito pinahihintulutan
kanilang hapag-kainan ang mga kasangkapang tulad ng ng Simbahan bagkus ay hinikayat ang mga prayle na
plato, tasa, baso, mangkok, at platito na impluwensiya aralin ang wikang katutubo.
kapuwa ng mga Espanyol at Tsino.
Gaspar Aquino de Belen, ang manunulat ng Mahal na
PANITIKAN Pasion ni Hesu Cristo, isang patulang salaysay sa
pasyon, kamalayan, at muling pagkabuhay ni hesus.
Upang mapabilis ang pagpapalaganap ng mga aral ng
Kristiyanismo, dinala ng mga Espanyol sa Pilipinas ang Sa malaking pagkakatulad ng tunog ng Spanish at mga
sistema ng palimbagan. katutubong wika tulad ng Tagalog, Ilokano, at Bisaya,
Ipinasunog ang ilang nasulat na katutubong panitikan at naging madali para sa mga Filipino na matutuhan ang
napalitan ng mga kuwento ng pagpapasakit ni Kristo at wika ng mga Espanyol.
ang pangako niyang buhay na walang hanggan.
Mga Salitang Hiram sa Kastila o Espanyol - Filipino
Noong 1593, nailimbag ang Doctrina Christiana, ang Spanish Loan Words
unang aklat sa Pilipinas na naglalaman ng mga Alkansiya - Alcancia - Piggy Bank
dasal. Isinalin ito sa wikang Tagalog. Ang mga Abono - Abono - Fertilizer
tagapagsalin na Filipino ang siyang naging mga unang Bangko - Banco - Bank
manunulat sa wikang Espanyol – ladino. Baso - Vaso - Cup
Banyo - Ba(enye)o - Bathroom
Ipinakilala ng mga Espanyol ang dasal, nobena, Bareta - Barreta - Bar
talambuhay ng mga santo at santa, mga awit, Bentilador - Ventilador - Fan
korido, tula, kuwento at sarsuwela. Bintana - Ventana - Window Pane
Kadena - Cadena - Chain
Awit – berso o tulang nagsasalaysay ng kabayanihan at Kalye - Calle - Street
pakikipagsapalaran ng isang kabalyero. Kanto - Canto - Corner
Korido – isang tulang may temang panrelihiyon. Kutsilyo - Cuchillo - Knife
Kuwarto - Cuarto - Room
SINING apellido – apelyido
cuenta – kwenta
Dala nila ang mga likhang pinta at eskultura sa siempre – siyempre
Pilipinas noong panahon ng kolonyalismo. labios – labi
Kalimitang ipininta at inukit ang wangis ng mga santo, lunar – nunal
Birheng Maria, ang Banal na Santatlo, at ilang fiesta – pista
mahahalagang tagpo sa Bibliya. muňeca – manika
Nag-ukit din sila ng mga disenyo ng pintuan, haligi, toalla – tuwalya
sulok, at pulpito ng simbahan, gayundin sa carroza o Kuwarta - Cuarta - Money
sasakyan ng mga imahen ng santo tuwing may Kristal - Cristal - Crystal
prusisyon. Kwenta - Cuenta - Bill
Kandado - Candado - Padlock
Mula sa paglililok ng anito ay naging imahen ng mga Kutsara - Cuchara - Spoon
santo at retablo o altar ng simbahan ang kanilang Libro - Libro - Book
ginawa. Isang halimbawa ng retablo ay matatagpuan sa Luho - Lujo - Luxury
Simbahan ng San Agustin na inukit ni Juan de los Miryenda - Merienda - Snack
Santos noong 1617. Parol - Farol - Lantern
Pasilyo - Pasillo - aisle
Senakulo – dula tungkol sa pagpapakasakit at Piko - Pico - Pick
pagkamatay sa krus ni Hesus Palasiyo - Palacio - Palace
Komedya – dula tungkol sa tunggalian ng mga Sarhento - Sargento - Sergeant
Kristiyano at Muslim. Kinilala ito bilang moro-moro Seradura - Ceradura - Lock
matapos ipangalan sa mga Muslim na tinawag noon na Sinturon - Cinturon - Belt
moro o moor. Tinidor - Tenedor - Fork
8|Page

Idagdag pa rito ang paglaganap ng mga babasahin sa

wikang Spanish at katutubo. Hindi nagtagal, promal
nang naging bahagi ng mga asignatura at kurso sa mga
paaralann ang pagtuturo ng Spanish.

Natutuhan din ng mga Filipino ang wikang banyagang ito

mula sa pagdalo sa misa, pag-aaral ng mga dasal,
katekismo, at pakikipag-usap sa mga Espanyol.

Kinalaunan, ang ilan salitang Spanish ay naging bahagi

na rin ng wikang Filipino tulad ng mesa, silya, litrato,
pamilya, at kumusta. Samantala, ipinagbawal din ng
mga Espanyol ang paggamit ng baybayin sa pagsulat.

SISTEMANG PANG-EDUKASYON

Ang mga pari ang nangasiwa sa sistema ng edukasyong

pinairal ng mga Espanyol sa Pilipinas. Layunin ng Spain
na turuan ang mga Filipino na mamuhay ayon sa
pamamaraang Kristiyano.

Malaking bahagi ng edukasyon ng mga Filipino noon

ang Spanish. Nagtayo ng iba`t ibang paaralan at
kolehiyo ang mga ordeng panrelihiyon sa mga pook
kung saan sila nakatalaga.

Ang unang paaralang itinayo ay ang mga paaralang

pamparokya, kung saan itinuturo ang mga asignaturang
tulad ng relihiyon, Spanish, pagsulat, pagbasa,
aritmetika, musika, sining, at mga kasanayang
pangkabuhayan.

Sumunod na itinayo ang kolehiyo para sa kalalakihan.

Dito itinuturo ang mga wikang Spanish, Greek, at Latin,
gayundin ang pilosopiya, matematika, agham, at
sining.
Nagtayo rin ng kolehiyo para sa mga kababaihan.
Layunin ng mga kolehiyong ito na ihanda ang
kababaihan sa pag-aasawa o sa pagpasok sa
kumbento. Kabilang sa mga asignaturang itinuturo dito
ang kagandahang asal, musika, pananahi, at pag-
aayos ng tahanan.

Sta. Potenciana – ang unang paaralan na itinayo para

sa mga kababaihan noong 1589.
Kolehiyo ng San Ignacio – para naman sa mga
kalalakihan noong 1589.

May mga paaralan ding itinayo upang magturo ng

edukasyong bokasyonal. Itinuro ang mga kasanayan
tulad ng sa agrikultura, pag-iimprenta,
pagkakarpintero, at pagkukulay ng tela.