SÜREÇLER ve DEĞİŞKENLER

Süreç: Bir maddenin fiziksel, kimyasal veya biyolojik bir yolla değişime uğrayarak ürünlere
dönüştürülmesi işlemidir.

Fiziksel işlemlerde kimyasal yapı değişmez, bileşim, sıcaklık, basınç ve faz değişimi vardır.
Kimyasal veya biyolojik süreçlerde kimyasal yapı değişir.
Bir tesiste yer alan süreçler akım şeması adı verilen diyagramlar ile tanımlanır. En basit gösterim şekli blok
diyagramdır. Süreçler dikdörtgen ve kare gibi basit şekillerle temsil edilir.
Blok diyagramlar en basit gösterim şeklidir ve çok çeşitli yerlerde kullanılır. Çoğunlukla ön raporların
hazırlanmasında ve eğitim amacıyla kullanılır. Bu çizimde yer alan her bir blok bir ekipmanı veya prosesin
belirli bir adımını simgeler
 MADDE DENKLİĞİ

Genel Madde Denkliği

t1 anından t2 anına t=t2 anında t=t1 anında

sistem içinde birikim = -
sistemdeki miktar sistemdeki miktar

t1 anından t2 anına t1 anından t2 anına t1 anından t2

+ t1 anından t2
sisteme giren - sistemden çıkan - anına sistemdeki
anına sistemdeki
madde miktarı madde miktarı tüketim
üretim

Tepkimenin olmadığı sistemlerde son iki terim ihmal edilir.

• Sistem: çözümlenmek istenilen sürecin tümü yada bir bölümü
• Kapalı sistem: çevresi ile sistem arasında madde girişi veya çıkışının olmadığı sistemler
• Açık sistem: çevresi ile sistem arasında madde girişi veya çıkışının olduğu sistemler
• Yatışkın Durum: Bir işlem sırasında sistemin her noktasında akış hızı, debi, sıcaklık, basınç gibi
değişkenler sabit kalıyorsa sistem yatışkın durumdadır.
Yatışkın durumda birikim sıfırdır. Bu durumda eşitlik;

t1 anından t2 anına t1 anından t2 anına

sisteme giren = sistemden çıkan
madde miktarı madde miktarı
 Kütle Denkliklerinin kurulmasında aşağıdaki genel ilkelere uyulmalıdır:

1. Kimyasal reaksiyonların olmadığı süreçlerde madde denkliği element veya bileşen ile kurulabilir.
Tepkimenin olduğu süreçlerde bileşen yerine element denkliği kurulmalıdır.
2. Kütle denkliği kg veya mol gibi kütlesel birimlerle kurulmalıdır.
3. Bir süreçte bileşenlerden biri değişime uğramadan sistemden çıkıyorsa bu bileşene bağ bileşen adı
verilir.
 Problem çözümünde izlenecek genel yol

1. Problemi okuyun ve anlayın. Problemde ne verilmiş, ne isteniyor bilinmelidir. Buna göre hangi
hesaplamaların yapılacağı öngörülebilir.

2. Sürecin bir taslağını çizin ve sistem sınırlarını belirleyin. Sürecin blok diyagramını basit
geometrik simgelerle hazırlayın.
3. Bilinen akışların, maddelerin ve bileşenlerin tümünün simgelerini, değerlerini ve
birimlerini blok diyagram üzerine yerleştirin.

4. Problemin çözümü için gerekli olan fakat eksik olan verileri elde edin. Maliyet, sıcaklık,
basınç, molekül ağırlığı, buhar basıncı vs.
5. Temel seçiniz. Temel seçiminde genel bir kural olmamakla beraber her problem için bilinen ve
hesaplanması istenilen değerler için özel bir temel seçilmesi zorunludur. Temel seçiminde uyulması
gerekli ilkeler şunlardır:

a) Gaz veya gaz karışımları için 100 mol veya 100 kmol gaz temel seçilebilir. Gaz karışımlarının
molar yüzdeleri hacimsel yüzdeye ve kısmi basınç yüzdesine eşit olduğu için giren ve çıkan
gazların mol sayıları kolayca hesaplanabilir.
b) Katı haldeki maddelerin toplam kütlesinin veya birim kütlesinin temel seçilmesi uygundur.
Kütlece yüzde biliniyorsa temel 100 kg seçilebilir. Tepkime var ise mol temel olarak alınmalıdır.
c) Derişimi bilinen sıvıların kütlesi veya hacmi temel olarak seçilebilir. Derişim ve hacmin bilinmesi
ile mol sayısına geçilebilir.
d) Yatışkın durum için sürekli akışlı sistemlerde zaman temel olarak alınabilir.
6. Değerleri bilinmeyen değişkenlerin sayısı belirlenir.

7. Bilinmeyen sayısı denklem türetilir.

8. Eşitlikler çözülür.

9. Sonucun kontrolü yapılır.