2.

Inne kategorie podziału

materiałów: konstrukcyjne,
funkcjonalne, ekomateriały,
biomateriały (c.d.)
 Inne klasyfikacje materiałów

Stosowany jest również podział ze względu na obszary zastosowań, np.:

materiały dla energetyki,

materiały dla środków transportu,
materiały dla elektroniki i telekomunikacji,
materiały biomedyczne,
materiały budowlane,
materiały włókniste
 Materiały dla energetyki
Urządzenia wydobywcze ropy – głowice wiertnicze,
do podwyższenia trwałości stosuje się płytki z syntetycznego, polikrystalicznego
diamentu (bardziej odporne na wykruszenia niż pojedyncze diamentowe ziarna)

Głowica wiertnicza i stosowane w niej płytki polikrystalicznego diamentu,

mające większą odporność na pękanie niż duże kryształy (Strapak firmy
General Electric)
 Materiały dla energetyki
Reaktory jądrowe – stosuje się materiały odporne na korozję i działanie
naprężeń w warunkach stale występujących uszkodzeń radiacyjnych,

składowanie odpadów po zużytym paliwie, potrójne zabezpieczenie:

 najpierw odpady utlenia się i stapia ze szkłem- wytwarza się
borokrzemianowe szkło,
 bloki szklane umieszcza się w metalowych pojemnikach odpornych na
korozję (ze stali nierdzewnej, stopu tytanu),
 pojemniki umieszcza się głęboko pod ziemią .
Magazynowanie energii – budowa lekkich i pojemnych baterii,
poszukiwanie materiałów do magazynowania wodoru
(magazynowanie w strukturze ciała stałego (wodorki), a nie w pojemnikach.

Fotoogniwa
 stosowane materiały: pokrycia antyrefleksyjne - warstwy krzemowe,
 odpowiednio ukształtowane powierzchnie (mikrorowkowanie),
 energia słoneczna jest za darmo, koszt instalacji wysoki,
 liczba instalowanych baterii słonecznych stale rośnie.
 Materiały dla energetyki

Zbudowana na początku XXI wieku elektrownia słoneczna w Południowej Australii

(w Broken Hill). Każdy z ruchomych talerzy-koncentratorów śledzących położenie
słońca kieruje promieniowanie słoneczne do układu wydajnych baterii słonecznych
umieszczonych w jego ognisku. Baterie generują 22 kW energii i można je łączyć
w duże systemy o mocy sięgającej 1 MW
 Materiały dla środków transportu
Materiały dla środków transportu - zastosowania:
samochody osobowe i ciężarowe, autobusy, kolej, statki, samoloty
 głównym parametrem materiałów konstrukcyjnych dla tych środków
transportu jest stosunek wytrzymałości do masy elementu konstrukcyjnego,
on decyduje o zużyciu paliwa w samochodach czy o zasięgu samolotów.
Tendencje:
 zastąpienie stali stopami aluminiowymi,
zalety:
 lekkie (około 1/3 cięż.właść. stali),
 odporne na korozję
wady:
 niski moduł sprężystości (elementy karoserii czy drzwi łatwo się wyginają),
 droższe od stali
 tworzywa sztuczne (na karoserie)
(ciężar właściwy to 1/6 c.wł. stali i 1/2 c.wł. aluminium)
 superstopy o dużej wytrzymałości i odporności na odkształcenia w wysokiej
temperaturze np. Ti,
 kompozyty, np. kompozyty zbrojone włóknami węglowymi
 Zastosowanie - samoloty
Nowy samolot BOEING 787 (pierwszy próbny samolot wyprodukowano w 2007 r.)
Materiały konstrukcyjne samolotu:
 50% samolotu kompozyty (głównie włókna węglowe),
 20% samolotu aluminium i jego stopy,
 reszta – stale i stopy tytanu.

SAMOLOT BOEING 787 (Dreamliner) W HALI PRODUKCYJNEJ

Konstrukcja:
 kadłub – kompozyty (włókna węglowe i inne) – pierwszy duży samolot
pasażerski o kadłubie z kompozytów,
 skrzydła – poszycie – powłoka górna i dolna (kompozyty),
dźwigary – stale i inne metale, żeberka – aluminium.
Zastosowanie materiałów w samolocie BOEING 787
Zalety:

 kompozyty to przyszłość lotnictwa, gdyż np. nie rdzewieją, są

lekkie, co zmniejsza częstość przeglądów, a więc zmniejsza
koszty eksploatacji),

 przegląd całkowity Boeinga 767- obecnie w eksploatacji -

(samolot jest prawie całkowicie rozbierany) odbywa się co 5-6 lat,

 dzięki nowym materiałom Boeing 787 ma mieć przeglądy co 12

lat
(wielkie oszczędności).
Zastosowanie nowoczesnych materiałów
 Zastosowanie nowoczesnych materiałów
Materiały na silniki lotnicze
 Materiały stosowane w samochodach

Typowy samochód składa się z około 15 000 elementów.

Do produkcji samochodu wykorzystuje się:
 stale (rama samochodu, karoseria, tarcze kół, elementy układu wydechowego),
 inne stopy (chłodnica ze stopu miedzi, kadłub silnika z żeliwa lub stopu
aluminium, tarcze koła ze stopów aluminium),
 elementy wykonane metodami metalurgii proszków (wkładki cierne hamulca
tarczowego z ciernego materiału spiekanego, włókno wolframowe żarówki,
gniazda zaworów z węglików spiekanych),
 materiały ceramiczne (świece zapłonowe),
 szkła (szyby , lusterka, bańki żarówek),
 różnorodne materiały polimerowe i kompozytowe ( zbiorniki na płyny,
karoserie,
zderzaki, elementy świateł pozycyjnych, opony, elementy deski rozdzielczej,
siedzenia itp.).
 Użyteczne zastosowanie
Samochód Mercedes
Zastosowanie nowoczesnych materiałów

Materiały na opony samochodowe

Opona samochodowa – materiały kompozytowe: elastomery (kilka), drut,

włókno, boki opon i bieżniki : elastomer + naturalny kauczuk
 Materiały dla elektroniki i telekomunikacji
Komputery i sieci telekomunikacyjne przetwarzają i przesyłają informacje zakodowane
w postaci sygnałów reprezentujących dane, ludzki głos, dźwięki, dokumenty i obrazy.
Przenoszące te informacje sygnały to w gruncie rzeczy poruszające się elektrony lub fotony.
W związku z tym dzieli się często materiały na elektroniczne i fotoniczne.
Wśród materiałów dla elektroniki i optoelektroniki są materiały: półprzewodniki, ceramiki,
warstwy metali i dielektryków, różnego rodzaju luty, fotoczułe polimery, włókna szklane o
niezwykłej przezroczystości.
Podstawowym
materiałem do
produkcji
obwodów
scalonych jest
krzem i długo
pozostanie on
najważniejszym
materiałem dla
elektroniki.
Inne
materiały:
Ga, As (GaAs –
arsenek galu)
 Tworzywa biomedyczne
Są to materiały stosowane w medycynie: pojemniki na krew, strzykawki, igły, narzędzia
chirurgiczne, materiały stosowane w aparaturze diagnostycznej, materiały konstrukcyjne
(np. sztuczne przeguby, implanty),materiały funkcjonalne (np. syntetyczna skóra,
sztuczne zastawki serca).
Biomateriały, w zależności od funkcji, którą mają spełniać, charakteryzować musi starannie
dobrany zespół różnorodnych cech:
 nie mogą się w organizmie rozpuszczać lub przeciwnie – powinny się po pewnym
czasie rozpuścić,
 muszą być bardzo sztywne, a czasem elastyczne,
 nie powinny narastać na nich włókna tkanki, niekiedy powinny się dobrze z tkanką
zrastać,
 powinny zapewniać odpowiednią czystość materiałów.

Sztuczna zastawka serca z dwoma klapkami (w pozycji otwartej) produkowana od 1977 roku
przez amerykańską firmę St. Jude Medical.
Materiały:
Klapki i pierścień - pirolityczny, szklisty węgiel obojętny dla płynów ustrojowych i odporny
na zużycie (średni czas do uszkodzenia szacowany jest na ponad 1000 lat).
Pierścień węglowy o średnicy 25 – 30 mm jest obszyty poliestrową tkaniną, służącą do
mocowania zastawki.
Sztuczna zastawka serca

Materiały:
Klapki i pierścień -
pirolityczny, szklisty węgiel
obojętny dla płynów
ustrojowych
i odporny na zużycie (średni
czas do uszkodzenia
szacowany jest na ponad
1000 lat).
Pierścień węglowy o
średnicy 25 – 30 mm jest
obszyty poliestrową
tkaniną, służącą do
mocowania zastawki.
Zastosowanie stopów Ti w stomatologii
Zastosowanie stopów Ti w ortopedii
 Ekomateriały
Ekomateriały - materiały nieszkodliwe dla globalnego środowiska,
zajmujące mało miejsca i powodujące powstanie niewielkiej ilości
odpadów podczas produkcji, wymagają rozwoju nowych technologii i
optymalizacji procesów technologicznych w celu zapewnienia
zdrowego życia w zgodzie z naturą.

Charakterystyka ekomateriałów:

 możliwość wielokrotnego użycia,

 biologiczne bezpieczeństwo,
 oszczędność zasobów,
 oszczędność energii,
 czystość, stabilność chemiczna.
 Nanokompozyty polimerowe
Nanokompozyt polimerowy oznacza materiał dwufazowy, w którym w
osnowie polimerowej są równomiernie rozmieszczone pojedyncze
cząstki napełniacza, przy czym przynajmniej jeden z wymiarów cząstek
nie przekracza kilku nanometrów.

Jako osnowy stosowane są:

 elastomery
 plastomery: tworzywa termoplastyczne, tworzywa utwardzalne
Drugą fazą nanokompozytów polimerowych są najczęściej substancję
nieorganiczne,
przede wszystkim różnego rodzaju:
metale,
ceramika,
grafit,
fullereny i rurki fullerenowe, tzw. nanorurki węglowe.
Węgiel występuje w odmianach krystalograficznych jako:
diament,

grafit,

sadza - alotropowa bezpostaciowa,

nowa odmiana alotropowa – fulleren (odkryta w 1985 r. przez Krota,
Smalleya i Curla),

nanorurki węglowe (odkryte przez Iijima w 1991 r.), są materiałami

całkowicie sztucznymi,
Grafen – płaska struktura złożona z atomów węgla, połączonych w
sześciokąty (Nagroda Nobla 2010 - Andriej Gejm i Konstantin
Nowosiołow z Uniwersytetu w Manchesterze.
Struktura krystalograficzna odmian alotropowych węgla

Model struktury grafenu

Struktura krystalograficzna fullerenu jest całkowicie różna od diamentu czy grafitu,

tworzą ją cząstki węgla o liczbie atomów począwszy od sześćdziesięciu (C60, C70 itp.)
i strukturze przestrzennej podobnej do piłki futbolowej.
3. Struktura materiałów w skali
makro, mikro i nano
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE BEZPOŚREDNIO NA
WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁÓW

Wiązania chemiczne
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE BEZPOŚREDNIO NA
WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁÓW

Rodzaj atomów Wiązania chemiczne

 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
W strukturze materiałów rozróżniamy następujące poziomy budowy
wewnętrznej:
1. Atom i cząsteczki elementarne. Poziom ten wywiera wpływ na właściwości
przez liczbę atomową, liczbę elektronów, a zwłaszcza elektrony walencyjne
(wartościowości). Kształtuje on m.in.
 właściwości chemiczne,
 typy wiązań,
 przewodnictwo cieplne i elektryczne przez:
 liczbę atomową,
 liczbę elektronów, szczególnie elektrony walencyjne (wartościowości).
Atom składa się z:
 dodatnio naładowanego jądra
 zewnętrznej warstwy elektronowej.
Jądro składa się z:
 protonów
 neutronów.
Proton ma dodatni ładunek elektryczny (1,6.10-19C) i masę 1,672.10-24 g.
Neutron nie ma ładunku elektrycznego i masę 1,675.10-24 g
(jest nieco cięższy od protonu).
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
Elektron ma ujemny ładunek elektryczny o wartości bezwzględnej równej ładunkowi
protonu, a jego masa wynosi tylko 1/1836 masy protonu.
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
W atomach poszczególnych pierwiastków liczba protonów jest
równa liczbie elektronów, dlatego atomy są elektrycznie obojętne.

Model planetarny atomu węgla zawierającego sześć neutronów

Pierwiastek chemiczny to zbiór atomów o tej samej liczbie atomowej.

Liczba atomowa to liczba protonów w atomie.
Liczba masowa to suma protonów i neutronów w jądrze.
Izotopy danego pierwiastka to atomy o takiej samej liczbie atomowej,
ale o różnej liczbie masowej.
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
Prawo okresowości – Własności fizyczne i chemiczne pierwiastków
są okresową funkcją liczby atomowej. Ilustracją tego prawa jest
układ okresowy pierwiastków.

Układ okresowy: Kolumny pionowe nazywane są grupami, szeregi

poziome – okresami.

Do jednego okresu należą pierwiastki, których atomy mają

zapełnioną tę samą powłokę elektronową.

Do jednej grupy należą pierwiastki, których atomy mają taka samą

konfigurację elektronową na zewnętrznej powłoce, a co za tym
idzie – mają zbliżone własności chemiczne.

Własności pierwiastków należących do jednej grupy są podobne, a

własności pierwiastków tego samego okresu zmieniają się
stopniowo – od typowo metalicznych do typowo niemetalicznych.
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
2. Komórki jednostkowe i cząsteczki. Poziom ten to typ sieci krystalograficznych
(komórek elementarnych) lub przestrzennej budowy cząsteczek. Poziom ten ma
znaczenie:
 w procesach odkształcenia plastycznego,
 przy termicznej trwałości wiązań,
 w chemicznych i geometrycznych możliwościach modyfikacji składu chemicznego
mikroobjętości,
 zmianach typu i siły wiązań międzyatomowych, międzycząsteczkowych itp.
3. Kryształy i łańcuchy. Budowa kryształów i łańcuchów polimorficznych
przejawia swój wpływ na takie właściwości materiałów, jak: anizotropia, izotropia,
symetria, defekty budowy krystalicznej, stopień usieciowania, charakterystyki
stereobudowy, itp.
Wiele metali pod wpływem temperatury i ciśnienia wykazuje skłonność do przebudowy
sieci krystalicznej.
Alotropia (polimorfizm) to odmiany różniące się budową krystaliczną
Izomeryzm polega na różnych możliwościach usytuowania rodników (podstawników)
w strukturze łańcuchów cząsteczek polimerów o takim samym składzie chemicznym,
cechuje polimery makrocząsteczkowe.
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
4. Makrostruktura – (struktura wieloziarnowa) może być oceniana okiem
nieuzbrojonym lub przy powiększeniu nie większym niż 20-30x. Ujawnia się przy tym
pęknięcia, porowatości, ziarnistość, wtrącenia, strefy budowy, likwację –
niejednorodność składu chemicznego itp.

5. Mikrostruktura (mikrobudowa) należy do najbardziej podatnych do sterowania

poziomów budowy wewnętrznej materiałów. Jest to poziom widziany w mikroskopie
optycznym przy powiększeniu zawierającym się zwykle w zakresie 1001000x.
Mikrostrukturę charakteryzuje w najmniejszej skali mikroskopowej kształt, wielkość i
orientacja ziarn (kryształów), w materiałach wielofazowych kształt, liczba, rodzaj,
udział i rozmieszczenie faz mających znaczenie w kształtowaniu cech materiałów
konstrukcyjnych.
Mikrostrukturę charakteryzuje rozmieszczenie zanieczyszczeń oraz wady materiałowe,
jak pory, pęknięcia, wtrącenia niemetaliczne i ich rozmieszczenie.
Ważna jest ocena jednorodności struktury: jednolitej wielkości ziarna, w strukturach
wielofazowych, segregacji faz, braku lub obecności wad materiałowych.
Dokładny opis mikrostruktury może umożliwić identyfikację materiału, pozwala ocenić
jego stan technologiczny.
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów
6. Nanostruktura - występuje w nanomateriałach, którymi nazywa się
polikrystaliczne ciała stałe, w których jeden z charakterystycznych wymiarów nie
przekracza 100 nm (1 nm = 10-9 m) przynajmniej w jednym kierunku. Wymiarem tym
jest zwykle wielkość ziaren, lecz może to być także grubość warstw wytworzonych lub
nałożonych na podłożu. Zamiast kryształów używa się często nazwy „krystality”.

Pojęcie nanomateriałów obejmuje tworzywa konstrukcyjne i funkcjonalne, takie jak:

metale, ceramika i tworzywa sztuczne. Można je odnieść do układów biologicznych i
medycznych.

Porównując materiały polikrystaliczne z nanokrystalicznymi, warto zwrócić

uwagę na liczbę atomów w każdym z nich. Przykładowo w 1 mm3 diamentu
jest 176 bilionów atomów węgla, natomiast w 1 nm3 tylko 176. Wysoki
człowiek ma 2 mld nm wzrostu.
 Poziomy budowy wewnętrznej materiałów

Biorąc pod uwagę kształt ziaren materiału

nanokrystalicznego, można wyróżnić trzy grupy
nanomateriałów:

słupkowe – ziarna mają kształt słupków o średnicy

nanometrycznej (układy jednowymiarowe),

warstwowe – ziarna mają kształt płaski o grubości

nanometrycznej (układy dwuwymiarowe),

równoosiowe – ziarna mają kształt zbliżony do kuli o

średnicy nanometrycznej (układy trójwymiarowe).

Krystalit – określenie ziarna w przypadku nanomateriałów

trójwymiarowych.
4. Wiązania, budowa krystaliczna
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE BEZPOŚREDNIO NA
WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁÓW
 Podział materiałów
Do podstawowych grup materiałów inżynierskich tradycyjnie są zaliczane:
 metale i ich stopy,
 polimery,
 materiały ceramiczne.

Podstawą klasyfikacji jest

istota wiązań między atomami
tworzącymi dany materiał,
utrzymujących je w
skoordynowanych
przestrzennie układach
i determinujących podstawowe
właściwości materiału.
 Wiązania między atomami
Wszystkie materiały są zbudowane z atomów.
Atomy wszystkich pierwiastków chemicznych składają się z trzech cząstek
elementarnych:
protonów
neutronów
elektronów
Podstawą klasyfikacji wiązań między atomami jest sposób w jaki atomy
uzyskują stabilną 8-elektronową konfigurację zewnętrznej powłoki.
Od struktury atomu zależą wiązania między atomami, które są podstawą
podziału materiałów inżynierskich na:
metale
materiały ceramiczne
polimery

Podstawowe grupy materiałów

inżynierskich
 Wiązania między atomami
Występują dwa główne rodzaje wiązań miedzy atomami:

mocne wiązania pierwotne

słabe wiązania wtórne

Wiązania pierwotne występują jako:

wiązania jonowe
wiązania kowalencyjne (atomowe)

wiązania metaliczne

Wiązania wtórne (van der Waalsa) mogą się tworzyć między atomami
lub cząsteczkami charakteryzującymi się trwałymi lub chwilowymi
dipolami elektrycznymi. tzn. że, mają zaznaczone bieguny elektryczne
co umożliwia łączenie się cząsteczek i tworzenie kryształu.
 Typy wiązań międzyatomowych
jonowe, charakterystyczne dla kryształów jonowych (np. NaCl),

atomowe (kowalencyjne), typowe dla dwuatomowych cząsteczek

gazów (H2, N2, O2), a także materiałów półprzewodnikowych (Si, Ge),

metaliczne, występuje w metalach i związkach międzymetalicznych,

 międzycząsteczkowe, wtórne (van der Waalsa), łączy atomy i

cząsteczki powstające za pomocą wiązania atomowego w
skondensowane stany skupienia, np. :
przy skraplaniu gazów (H2, N2, O2),
w kryształach jodu, siarki, selenu oraz telluru,

między łańcuchami organicznych polimerów.

 Wiązania jonowe
Jony – atomy zawierające w swych powłokach więcej lub mniej
elektronów, niż to wynika z liczby atomowej. Jony o ładunku dodatnim
– kationy, o ładunku ujemnym - aniony
Wiązanie jonowe – polega na elektrostatycznym przyciąganiu się jonów
odmiennego znaku

Kryształy zwane jonowymi cechują się dużą wytrzymałością i

twardością oraz wysoką temperaturą topnienia.
Wiązania jonowe
Wiązanie jonowe jest wynikiem elektrostatycznego przyciągania między
jonami przeciwnych znaków.

Przykład - cząsteczka NaCl Wiązanie jonowe między atomami sodu i

chloru
w cząsteczce NaCl.

Przeskok elektronu z zewnętrznej powłoki Na na

zewnętrzną powłokę Cl powoduje utworzenie:
kationu+ i anionu -
Atom sodu, mający na zewnętrznej orbicie 1
elektron, oddaje go atomowi chloru stając się jonem
dodatnim.
Atom chloru, mający na zewnętrznej orbicie 7
elektronów, przyłączając 1 elektron staje się jonem
ujemnym.
Powstała cząsteczka NaCl jest elektrycznie obojętna, ale stanowi dipol, co oznacza,
że ma zaznaczone bieguny elektryczne. Umożliwia to łączenie się cząsteczek i
tworzenie kryształu.
 Wiązania kowalencyjne (atomowe)
Wiązanie kowalencyjne – polega na tworzeniu się wiążących par
elektronów należących jednocześnie do dwóch sąsiadujących ze
sobą atomów.
Wiązania atomowe są bardzo silne, elektrony przechodząc kolejno od jednego
atomu do drugiego zamieniają je w jony dodatnie, które są przyciągane poprzez
elektrony znajdujące się między nimi.
 Wiązania atomowe (kowalencyjne)
Wiązania kowalencyjne powstają w wyniku tworzenia się wspólnych par
elektronów należących jednocześnie do dwóch sąsiadujących atomów.

Najczęściej spotykane są w:
 2-atomowych cząsteczkach gazów (wodór, chlorowce, tlen, azot),
 substancjach stałych (Si, Ge, C-diament).
Wiązanie atomowe w kryształach prowadzi:
do dużej wytrzymałości mechanicznej
do wysokiej temperatury topnienia,
w kryształach krzemu i germanu umożliwia
zachodzenie zjawiska półprzewodnictwa.
 Przykłady wiązań atomowych
Przykład 1
schemat wiązań między dwoma atomami:
a) pojedynczych – Cl2
b) podwójnych – O2
c) potrójnych – N2
wiązaniem pojedynczym nazywamy wiązanie utworzone przez wspólną jedną parę
elektronów; oznaczamy przez dwie kropki, Cl : Cl lub przez kreskę poziomą Cl - Cl.
wiązaniem podwójnym nazywamy wiązanie, w którym między dwoma atomami
uczestniczą dwie pary elektronów,
wiązaniem potrójnym nazywamy wiązanie, w którym między dwoma atomami
uczestniczą trzy pary elektronów.
 Przykłady wiązań atomowych
Przykład 2
W cząsteczce etylenu (C2H4) między atomami węgla występuje wiązanie podwójne.
Przetworzenie wiązania podwójnego na dwa nowe wiązania pojedyncze umożliwia
połączenie się sąsiednich cząsteczek etylenu wiązaniami kowalencyjnymi i utworzenie
długiej cząsteczki polietylenu.

a) Schemat cząsteczki etylenu

b) Schemat cząsteczki polietylenu (C2H4)n – utworzonej dzięki
przetworzeniu pojedynczego wiązania podwójnego (C = C) na dwa
wiązania pojedyncze (C – C –)
 Wiązania w polimerach

W polimerach występują:

- mocne wiązania kowalencyjne (atomowe) między atomami w

cząsteczkach,
- między sąsiednimi cząsteczkami występują słabe wiązania wtórne,

Wiązania wtórne są przyczyną:

- małej wytrzymałości mechanicznej,

-niskiej temperatury topnienia,
-małej sztywności (małe moduły sprężystości).