Ders notunun hazırlanmasında aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır.

1) İlhan Berktay “Betonarme 1”, İMO İstanbul Şubesi, 2003

2) Uğur Ersoy, Güney Özcebe,“Betonarme” Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2001
3) TS 500/2000, Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları
4) TBDY-2018 “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği”
5) TS 708 (Çelik – Betonarme için – Donatı çeliği)
6) TS 13515 Ek B1 “Beton ve çimento”
7) TS EN 206 “Beton- özellik, performans, imalat ve uygunluk
Not: Ders notları sadece Betonarme 1 dersini alan YTÜ öğrencilerinin çalışması için hazırlanmıştır. Herhangi bir
kısmı çoğaltılamaz, basılamaz ve internet ortamında paylaşılamaz. Dr.Öğr.Üyesi Sema ALACALI

1.BETONARME
1.1. Giriş
Betonarme beton ve çelikten meydana gelen bileşik bir yapı malzemesidir. Betonarme
kelimesi Fransızcadan alınmış olup “donatılmış beton” anlamındadır. Beton, kum, çakıl,
çimento ve suyun uygun olarak karıştırılması ile elde edilir. Betonun basınç dayanımı
yüksek buna karşın çekme dayanımı çok düşüktür. Bu nedenle çekme gerilmelerini
karşılamak üzere kalıpta taşıyıcı elemanın uygun yerlerine ince, yuvarlak ve uzun çelik
çubuklar yerleştirilerek betonarme bir taşıyıcı eleman elde edilir. Çekme dayanımı yüksek
olan bu çubuklar kısaca donatı olarak adlandırılır [Berktay, İ].
Tarihçe
Eski çağlardan beri insanlar basınç dayanımı yüksek olan taşlardan yapı malzemesi olarak
faydalanmışlardır. Bu amaçla Asurlular ve Babilliler külü, Eski Mısırlılar ise kireç ve alçıyı
bağlayıcı olarak kullanmışlardır. Volkanik kül ve kireçten oluşan doğal çimentonun ilk kez
Romalılar tarafından kullanıldığı sanılmaktadır. Taşların ve çekme dayanımlarının çok
düşük olmasından dolayı, geçmiş dönem mimarisinde bütün kesitte sadece basınç
gerilmeleri oluşturacak kemer, tonoz ve kubbe gibi yapı sistemleri geliştirilmiştir.

Kemer

Tonoz

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

 Kubbe

İlk çimentoyu bulan, 1793’de John Smeaton adlı bir İngiliz mühendistir. Kayıtlara göre
Smeaton, 18.yüzyılda yapılmış olan Eddystone fenerinde, kireçtaşı ve kil karışımından elde
ettiği bir tür çimento kullanmıştır.

John Smeaton (Science photo library)

Bugün kullandığımız çimento ise, 1824’de Joseph Aspdin adlı bir İngiliz tarafından
bulunmuştur. Aspdin, imal ettiği çimentonun patentini alırken, rengini Portland’daki taşlara
benzettiğinden “Portland Çimentosu” olarak tescil ettirmiştir.

(1777-1855) Joseph Aspdin (Wikipedia)

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Çimentonun imalatı ve kullanımı 19. yüzyılın ikinci yarısında birçok ülkeye yayılmıştır.
Betonarme, ilk olarak 1849’da J.Louis Lambot tarafından, Sen Nehri’nde yüzdürülen beton
bir kanonun, karesel bir ağ oluşturan demir çubuklarla güçlendirilerek imal edilmesinde
kullanılmıştır. Lambotun teknesi ilk kabuk uygulamasıdır.

Kano Joseph Louis Lambot (1814 – 1887)

1850 yılında Fransız bahçıvan Monier, ince bir beton cidar içine yerleştirdiği dairesel tel
donatı ve çimentolu harç kullanarak dünyanın ilk beton çiçek saksılarını yapmıştır. Böylece
bu icatı ile bugunkü dairesel su depolarına öncülük etmiş ve buluşunu 1867 Paris Fuarı'nda
sergilemiştir. 16 Temmuz 1867'de bahçecilik için demirle güçlendirilmiş oluklarda ilk
patentini almış, ayrıca 1872’de inşa ettiği 130 m3 kapasiteli betonarme su tankı ile büyük bir
başarı olarak tarihe geçmiştir.

Joseph Monier (1823-1906)

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Betonarme ile ilgili ilk patent de 1855’de Fransız sanayicisi François Coignet tarafından
alınmıştır. Coignet, bina yapılarını inşa etmek için demir takviyeli betonu kullanarak
betonarmenin gelişmesine öncülük etmiştir.

François Coignet (1814–1888)

1854 yılında İngiliz sıva ustası William Wilkinson iki katlı küçük bir kulübenin
döşemelerinde demir çubuk ve teller kullanarak ilk patentini almıştır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Önemli betonarme yapılardan ilki, 1873 yılında Amerikalı mühendis William E. Ward’ın, üç
kez geçirdikleri yangın tehlikesi nedeniyle ailesi için, yangına dayanıklı olarak New York'ta
bir ağaç korusu içinde yaptığı evdir.

Türkiye’de ilk betonarme yapı 1906’da Beyoğlu/İstanbul’da bulunan en büyük kilise olan
St. Antoine, Katolik İtalyan kilisesidir. İstanbul doğumlu İtalyan Mimar Giulio Mongeri
tarafından yapılmıştır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

İlk betonarme kemer köprü, 1900 yılında, New South Wales’de (Avustralya'nın doğu
kıyısında bir eyalet) Monier sistemi ile yapılmıştır.

Türkiye’de ilk çok katlı bina Tayyare Apartmanları, İstanbul’un Laleli semtinde yer
almaktadır. Mimar Kemaleddin Bey tarafından apartman olarak tasarlanan ve 1922 yılında
yapımı tamamlanan yapı günümüzde otel (Crowne Plaza) olarak kullanılmaktadır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Uygulamalara paralel olarak teorik çalışmalar ortaya çıkmıştır. Betonarmenin hesap ilke ve
yöntemleriyle ilgili teorik çalışma, 1887’de Wayss tarafından yayınlanan “Monier Sistemi”
(Das System Monier) adlı kitaptır.

Daha sonraki yıllarda ilk betonarme yönetmeliği, 1904’de Almanya’da, 1906’da Fransa’da
yayınlandı.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Türkiye’de ilk betonarme yönetmeliği, 1953’de Türkiye Köprü ve İnşaat Cemiyeti
tarafından hazırlandı. Türkiye’de 1953 yılına kadar Alman betonarme yönetmeliği geçerli
sayıldı. 1962’de bu yönetmelikte bazı değişiklikler yapıldı.
1969 yılında Türk Standartları Enstitüsünce “TS500-Betonarme Yapıların Hesap ve Yapım
Kuralları” yayınlandı. Bu standart Alman Betonarme yönetmeliğinden esinlenerek
hazırlanmıştır.
TS500’ün 1984 yılında yenilenmesiyle “Taşıma Gücü” ilkelerine göre hesap yürürlüğe
girmiş oldu [Berktay, İ].
Son olarak 2000’de yapılan değişikliklerle TS500 bugünkü halini (TS500/2000) aldı.
TS500’ün bu haliyle emniyet gerilmeleri yöntemi tamamen yürürlükten kalkmış oldu.
Ayrıca Türkiye’de bugüne kadar 10 adet deprem yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.
1940 - Zelzele Mıntıkalarında Yapılacak İnşaata Ait İtalyan Yapı Talimatnamesi
1944 - Zelzele Mıntıkaları Muvakkat Yapı Talimatnamesi
1949 - Türkiye Yersarsıntısı Bölgeleri Yapı Yönetmeliği
1953 - Yersarsıntısı Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik
1962 - Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (ABYYHY)
1968 - Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (ABYYHY)
1975 - Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (ABYYHY)
1997 - Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (ABYYHY)
2007 - Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (DBYBHY)
2018 – Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY)
Uluslararası bazı önemli yönetmelikler
Amerikan Beton Enstitüsünce yayınlanan ACI-318,
Avrupa Beton Komitesince yayınlanan CEB
Avrupa Birliği için hazırlanmış olan Eurocode 2
Alman betonarme yönetmeliği DIN1045

Betonun Avantaj ve Dezavantajları

Avantajlar:

a) Küçük açıklıklarda daha ekonomiktir (L≤ 8-10 m)

b) Plastik bir yapı malzemesi olduğu için döküldüğü kalıbın şeklini aynen alır. Bu nedenle
düzlemsel ve eğrisel yüzeyler elde edilebilir.
c) Yapımı basittir. Fazla nitelikli işçilik gerektirmez.
d) Zararlı dış etkilere dayanıklıdır. Sürekli bakım gerektirmez.
e) Ateşe ve yüksek sıcaklığa dayanıklıdır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Dezavantajları:

a) Büyük açıklıklarda (L≥ 8-10 m) ekonomikliğini kaybeder.

b) İmalat sırasında, özellikle donatı miktarı ve düzeniyle ilgili olarak yapılan hatalar, beton
döküldükten sonra gözle görülmez. Bu tip hatalar ancak, betonarme elemanda şekil
değiştirmelerdeki artışla kendini gösterir.
c) Betonarme elemanların onarım ve güçlendirmesi, eski ve yeni betonun birlikte
çalışmasının sağlanması güç bir iş olduğundan, çelik yapılarla karşılaştırıldığında daha
zordur ve dikkat ister.
d) Betonun kalitesi, şantiyede üretilmesi durumunda, şantiye koşullarına bağlıdır.
e) Betonarme sökülebilir olmadığından fuar, sergi, stant gibi kısa süreli yapılarda
kullanılamaz (Berktay, İ).

1.2. Beton malzemesi hakkında kısa bilgiler

Beton; kum-çakıl-çimento ve suyun uygun oranlarda karıştırılması ile elde edilen bir yapı
malzemesidir. Betonun özellikleri, karışımında kullanılan malzemelerin özellikleri ve
karışım oranlarıyla yakından ilgilidir. Betona ilişkin bilgiler TS EN 206-1 Beton
Yönetmeliği’nde verilmiştir.
1.2.1 Çimento
Çimento (cement), kil ve kalker taşlarının karışımının yüksek sıcaklıkta pişirildikten sonra
öğütülmesi ile elde edilen bir malzemedir. Su ile etkileşime girdiğinde bağlayıcı özelliğini
kazandığından “hidrolik bağlayıcı” olarak adlandırılır. Su ile karıştırılıp hamur haline
getirildikten sonra havada veya su içinde bırakılırsa yavaş yavaş katılaşarak katılaşmaya
başlar. Priz olarak adlandırılan bu katılaşmanın süresi ortam koşullarına bağlıdır. Artan
sıcaklık altında katılaşma hızlanır ve betonun dayanım kazanma olayı başlar. Tam dayanım
28 günde gerçekleşir. 28 günlük dayanım ulusal ve uluslararası yönetmeliklerde standart
dayanım olarak kabul edilmiştir [Ersoy, U ve Özcebe G.]. Çimentolar üretim biçimlerine ve
üretimde kullanılan hammaddelerine göre çeşitli türlerde bulunabilir. Yapılarda en yaygın
olarak kullanılan tür portland çimentosudur. Kalkertaşı (CAO) ve kilin (SiO2 ve Al2O3)
karıştırılıp pişirilmesinden elde edilen klinkerin (iri daneli malzeme) öğütülmesi ile elde
edilir. Betonun dayanım özelliklerini artırmak ve maliyeti azaltmak amacıyla katkılı çimento
üretiminde çimento tipine göre tras, yüksek fırın cürufu, uçucu kül vb. katılabilir. Ülkemizde
üretilon çimentoların, TS EN 197 (Çimento-Genel çimentolar-Bileşim, özellikler ve
uygunluk) standardına uyma zorunluluğu vardır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Dozaj
Yerine dökülmüş ve sıkıştırılmış 1 m3 betonun bileşiminde bulunan çimentonun kg
cinsinden değerine dozaj denir. Uygulamada beton dozajı genellikle 250-400 kg/m3 arasında
değişir. 250 dozlu beton, donatı oranı düşük, iri daneli çakıllı ve büyük kütlede dökülen
masif betonlar için uygundur. 300 dozlu beton genellikle kiriş, kolon, döşeme gibi yapı
elemanlarında kullanılır. Yüksek dozlu beton ise zararlı dış etkilere maruz ve geçirimsiz
beton istenen yerlerde (köprüler, deniz yapıları gibi) kullanılır [Berktay, İ]. Gereğinden
fazla dozun kullanılması betonda büzülmeyi (rötre) artırır, dayanım düşer ve betonda
çatlaklar oluşur.

1.2.2 Agrega
Beton yapımında kullanılan kum-çakıl karışımı agrega (aggregate) olarak adlandırılır.
Kayaların ayrışmasından oluşan ve genellikle boyutları 7 mm den küçük malzeme kum, 7-70
mm arasındaki malzeme ise çakıl olarak adlandırılır. Betonun dayanımında en önemli etken
doluluk oranıdır. Bu da agreganın granülometrisinin uygun seçilmesine bağlıdır [Berktay, İ].
Ayrıca, agreganın temiz olması ve donatıya zarar verebilecek kimyasal maddeleri
içermemesi gerekir.
Agrega genellikle;
İnce kum 0-1mm; orta kum 1-3 mm; kaba kum 3-7mm,
İnce çakıl 7-15mm; orta çakıl 15-30 mm; iri çakıl 30-70mm şeklinde sınıflandırılır.
Yapay agrega, uygun nitelikteki taşların konkasör ile kırılması ile elde edilir ve kırma taş ya
da mıcır olarak adlandırılır. Kullanılan agreganın özellikleri TS706 EN 12620 (Beton
agregaları) uygun olmalıdır.
Ayrıca, TS500 3.1.2’de “Betonda kullanılacak agreganın en büyük dane çapı, kalıp
genişliğinin 1/5’inden, döşeme derinliğinin 1/3’ünden ve iki donatı çubuğu arasındaki
uzaklığın ¾’ünden büyük olmamalıdır.” denilmektedir.

1.2.3 Su
Betonda kullanılan karma suyu, hem betonun işlenebilirliğini hem de çimentonun
hidratasyonunu sağlar. Doğal suların tamamı ve bütün içme suları beton üretiminde
kullanılabilir. Denenmemiş sular ise pH değeri (7 den büyük olmalıdır), sülfat ve diğer
tuzlar bakımından analizden geçirilmelidir. Karma suyunda karbonik asit, serbest klor,
yüksek miktarda kil, organik madde, klorür, sülfat, madeni yağ ve endüstri atıkları
bulunmamalıdır. Deniz suyunun karışım suyu olarak kullanılması, donatıda korozyona
neden olan tuz içerdiğinden, uygun değildir.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Beton karma suyu oranının gereğinden az ya da fazla olması beton dayanımını etkileyen
önemli bir faktördür. Su oranı az ise betonun işlenebilirliği ve hidratasyon için gerekli su
miktarı azalır, beton kıvamı çok katı olacağından betonun kalıp köşelerine ve donatı
aralarına girmesi zorlaşır. Su oranı fazla ise, fazla suyun buharlaşması sonucu büzülme artar
ve dayanım azalır.
Betonda “su/çimento/kum-çakıl” oranı da dayanımı etkileyen önemli bir parametredir.
Karma suyu için kabaca bir oran verilirse, su miktarının herbir standard torba (~50 kg) için
25 litreyi aşmaması, ya da çimento+agrega ağırlığının %8’i civarında olması söylenebilir.
Ayrıca;
Hacim olarak: “su/çimento/kum-çakıl” 1/1.8/2.7
su 0.6
Ağırlık olarak: “ /kum/çakıl” / 3 / 4.5 uygun oranlardır [Berktay, İ].
çimento 1
Betonun kıvamının belirlenmesinde ülkemizde yaygın olarak kullanılan en basit deney
“Abrams konisi” yardımıyla gerçekleştirilen “çökme deneyi”dir (slump test).

Bu deneyde, karılmış beton, dibi olmayan kesik bir koniye 3 aşamada ve her defasında çapı
12 mm olan 60 cm uzunluğundaki bir çubukla şişlenerek 25 darbe ile sıkıştırılarak
doldurulur. Üç dakika sonra koni kaldırılır ve betonun koni üst noktasına göre çökmesi
ölçülür.
Çökme miktarı:
Kolon, kiriş, perde gibi normal yapı elemanlarında, 5-10 cm
Temellerde 3-8 cm
Su geçirmez kalıp ve vibratör kullanılan yapı elemanlarında, 0-5 cm değerleri önerilir.

Önemli yapılarda, projede öngörülen beton dayanımını istenilen kıvamda elde etmek için TS
802’ye uyulmalıdır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

1.3. Betonun fiziksel ve mekanik özellikleri
Betonun tanımlanması ve sınıflandırılması basınç dayanımına göre yapılır. Basınç dayanımı,
çapı 150 mm ve yüksekliği 300 mm olan standard deney silindirlerinin 28 gün sonunda,
uygun biçimde denenmesiyle elde edilir. Beton karakteristik basınç dayanımı f ck, denenecek
silindirlerden elde edilecek basınç dayanımlarının bu değerden düşük olma olasılığı belirli
bir oran (genellikle %10) olan değerdir. Gerektiğinde basınç dayanımı, küp deneylerinden
de elde edilebilir. Böyle durumlarda, karakteristik basınç dayanımı f ck, geçerliliği deneylerle
kanıtlanmış katsayılarla dönüştürülür. Bu amaçla, boyutları 200 mm olan küp için f ck
değerleri, Çizelge 1’de verilmiştir. Boyutları 150 mm olan küp için bu değerler yaklaşık
olarak %5 artırılır.

Çizelge 1. Beton Sınıfları ve Dayanımları [TS 500]

TS 500’e göre betonarme betonu olarak kullanılabilecek en düşük beton sınıfı C16
olmaktadır.
Betonların genel sınıflandırılması ise TS EN 206’da yapılmıştır. Bu standartda C8, C12,
C55, C70, C80, C90, C100 beton sınıfları da yer almaktadır. C50 ve yukarısı betonlar
yüksek dayanımlı beton olarak tanımlanmıştır.

Düşük mukavemetli betonlar uygulamada daha çok yük taşımayan elemanlarda (grobeton,
harç, sıva, tesviye betonu gibi) kullanılmaktadır. Bunlardan C25~C40 betonları uygulamada
yaygın olarak kullanılmakta olup, C45~C60 betonları ise daha çok yüksek yapılarda ve
köprülerde tercih edilir.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

TBDY-2018’e göre ise tüm betonarme binalarda C25 den daha küçük dayanımlı beton
kullanılamaz. Deprem etkisini karşılayacak betonarme elemanlarda, TS EN 206’da verilen
betonlardan C25 ila C80 beton sınıfları kullanılacaktır. Özel amaçlarla kullanım için beton
basınç dayanımının 28 günden farklı yaşlarda tayin edilmesine ihtiyaç duyulması halinde
TS EN 206 esas alınacaktır.
Beton sınıfı C80’den daha yüksek olan betonarme binalar TBDY-2018 yönetmeliğinin
kapsamı dışındadır.

Betonun artan yük altındaki davranışı

Şekil 1. Tek eksenli basınç etkisinde beton silindirler için gerilme-şekil değiştirme eğrileri
[Ersoy, U ve Özcebe G.]

Betonun artan yük altındaki davranışı, Şekil 1’de görülen tek eksenli basınç etkisindeki
değişik kalitedeki beton silindirlerden elde edilmiş gerilme-şekil değiştirme ( s  s )
eğrilerinin incelenmesi ile anlaşılabilir. Şekil 1’de görüldüğü gibi düşük gerilmelerde basınç
dayanımının 1/4 üne kadar davranış doğrusaldır. Daha sonra yük artışı ile birlikte eğri ikinci
derece parabole benzer ve basınç mukavemetini gösteren tepe noktasından sonra gerilme
azaldığı halde birim deformasyon hızla artar. Tepe noktaları yüksek mukavemetli betonlarda
daha sivri düşük mukavemetli betonlarda ise daha yassıdır. Maksimum gerilmeye
ulaşıldığında tüm beton sınıfları için birim deformasyon yaklaşık olarak 0.002 değerindedir.
Ayrıca yüksek mukavemetli betonlarda, düşük mukavemetli betonlara oranla Ec elastiklik
modülü daha büyük, buna karşın süneklik (düktilite) daha küçüktür. Şekilde görüldüğü gibi
her beton sınıfı için gerilme birim deformasyon eğrisi farklılık göstermektedir. Ayrıca herbir
eğri doğrusal ve ikinci derece parabol kısımlardan oluştuğu için matematiksel olarak tek bir

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

denklem türetmek zordur. Ancak hesaplarda kullanmak üzere belirli bir gerilme- şekil
değiştirme eğrisine gereksinim vardır [Berktay, İ].
Bu nedenle literatürde deneylere dayalı tek eksenli basınç etkisindeki beton için idealize
edilmiş çok sayıda gerilme-birim deformasyon medeli önerilmiştir. Bunlardan en yaygın
olanları literatürde kendi isimleri ile anılan Hognestad, Kent&Park, Sheikh&Uzumeri,
Saatçioğlu&Razvi ve Mander modelleri sayılabilir. Bu bölümde anılan modellerden sadece
ikisi hakkında kısa bilgi verilecektir:

Şekil 2a. Hognestad modeli- sargısız (unconfined) beton için [Ersoy, U ve Özcebe G.]

 50uc   50u  50h

 50h : kuşatma etkisiyle oluşan

ek deformasyon

 50uc

Şekil 2b. Kent ve Park modeli - sargısız (unconfined) ve sargılı (confined) beton için
[Ersoy, U ve Özcebe G.]

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Betonun Çekme Dayanımı
Betonun çekme dayanımı, eksenel çekme deneylerinden elde edilen değerdir.
fctm deneylerden elde edilen ortalama çekme dayanımı, fctk ise karakteristik çekme
dayanımıdır. Betonun karakteristik çekme dayanımı, eksenel çekme elemanı deneylerinden
elde edilecek dayanımın, bu değerden az olma olasılığı belirli bir oran olan (genellikle %10)
dayanım değeridir.

Betonun karakteristik eksenel çekme dayanımı aşağıda verilen bağıntıdan hesaplanabilir.

fctk  0.35 fck (MPa)

Örneğin C25 betonu için fctk  0.35 25  1.75 (MPa)

Çeşitli beton sınıfları için bu denklemden elde edilen eksenel çekme dayanımı değerleri
TS 500’de verilmiştir (Çizelge 1). Betonun çekme dayanımı, eğilme ve silindir yarma
deneylerinden de elde edilebilir. Eksenel çekme dayanımı f ctk , silindir yarma deneyinden
elde edilen çekme dayanımını 1,5 ile; eğilme deneyinden elde edilen çekme dayanımını da 2
ile bölerek yaklaşık biçimde hesaplanabilir.

Betonun Elastisite Modülü

Normal ağırlıktaki betonlar için “j” günlük betonun elastisite modülü,

Ecj  3250 fckj  14000 (MPa)

denklemi kullanılarak hesaplanabilir. Bu denklemdeki fckj değeri, “j” günlük betonun

karakteristik silindir basınç dayanımıdır.

Örneğin C25 betonu için E cj  3250 25  14000  30250 MPa

Darbe yüklemeleri için yukarıdaki denklemden elde edilen değerler % 10 artırılmalıdır. 28

günlük beton esas alınarak, çeşitli beton sınıfları için hesaplanan E c değerleri Çizelge 1’de
verilmiştir. Bu denklemle verilen değerler, 0,4 fck gerilme düzeyine karşılık olan sekant
elastisite modülü tanımına uygundur [TS 500].

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Betonun Poisson Oranı
Boyuna doğrultuda yük etkisinde kalan bir elemanda, enine şekil değiştirmenin boyuna şekil
değiştirmeye oranı poisson oranı olarak adlandırılır. Hesaplarda betonun poisson oranı,
c = 0.2 kabul edilir [TS 500].

Betonun Kayma Modülü

Betonun kayma modülü, aşağıdaki bağıntıdan yaklaşık olarak hesaplanabilir.
Gcj  0.4Ecj

Isıl Genleşme Katsayısı

Hesaplarda betonun ısıl genleşme katsayısı,  t = 10-5 / 0C kabul edilebilir.

Betonun Zamana Bağlı Şekil Değiştirmesi

Betonda büzülme (rötre)
Betondaki çimentonun hidratasyonu için gereken su miktarı, çimento ağırlığının yaklaşık
%25’i kadardır. Ancak betonda işlenebilirlik için gerekli su miktarı bu orandan daha
fazladır. Bu nedenle, beton kalıplara döküldükten sonra, prizini alırken, çimentoyla kimyasal
reaksiyona girmemiş olan fazla suyun buharlaşması nedeniyle nemini kaybeder ve nemini
kaybettikçe hacimsel bir küçülmeye uğrar ve büzülür. Dış yüklerden bağımsız olan bu olaya
rötre (büzülme) denir. Rötreyi etkileyen birçok değişken sözkonusudur. Örneğin nem
oranının, beton eleman kalınlığının, agrega ve donatı miktarının artması büzülmeyi azalttığı
halde, su/çimento oranının artması büzülme etkisini artırır [Ersoy, U ve Özcebe G.].

Büzülme birim şekil

değiştirmesi (cs)

t = Betonun sertleşme ortamına

0
bırakıldığı zaman

t0 Zaman (t)

Şekil 3. Büzülme (rötre) birim şekil değiştirmesinin zamana bağlı değişimi [Berktay, İ]

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

 Sünme (Creep)
Sünme betonda basınç gerilmeleri oluşturan kalıcı yük altında oluşan deformasyon olarak
adlandırılır. Sünme deformasyonun mertebesi birçok değişkene bağlıdır. Örneğin taze
betondaki sünme şekil deformasyonu eski betona göre daha fazladır. Ayrıca beton
bileşimindeki su/çimento oranı arttıkça sünme etkisi artar. Betondaki gerilmenin basınç
gerilmesine oranı c / fc  0.4 ise sünme gerilmeyle orantılı, tersi ise daha hızlı artar.
Sünmenin hızı zamanla azalmasına karşın sünme deformasyonu yaklaşık üç yıl devam eder
[Ersoy, U ve Özcebe G.].

Sünme deformasyonu

Elastik geri dönüş

Sünme

Sünme geri dönüşü

Elastik deformasyon

Kalıcı şekil değiştirme

Zaman

Numune sabit yük etkisinde Yük kaldırılmış

Şekil 4. Sabit eksenel basınç altında betonun zamana bağlı sünme eğrisi [Ersoy, U ve
Özcebe G.]

TS 500’e göre betonun zamana bağlı şekil değiştirmesi hesabında, sağlıklı verilerin
bulunmadığı durumlarda, betonun sünmesiyle ilgili katsayılar Çizelge 2’den, büzülmesiyle
ilgili katsayılar da Çizelge 3’den alınabilir. Bu çizelgelerde verilen değerler, 2-3 yıl gibi
uzun bir süre sonunda erişilecek değerlerdir. Kısa süreler için, literatürde verilen, doğruluğu
kanıtlanmış bir yöntem kullanılmalıdır. Bağıl nem, beton yaşı ve eşdeğer kalınlık ara
değerleri için doğrusal oranlama yapılabilir.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Çizelge 2. Sünme Katsayısı, ce (Uzun Süre Sonunda) [TS 500]

co
 ce  ce
Ec

co : Sürekli yük uygulandığı anda betonda oluşan nominal gerilme

ce : Sünme birim şekil değiştirmesi

Çizelge 3. Büzülme Birim Şekil Değiştirmesi, cs × 103 (Uzun Süre Sonunda) [TS 500]

u : Betonun atmosferle temasta olan yüzeyinin çevresi

A c : Beton kesit alanı
Elemanın boy değişimi, çizelgedeki cs ile b nin çarpımından hesaplanabilir.

Betonda nitelik denetimi ve kabul kriterleri

Betonda nitelik denetimi ve kabul koşulları, TS 13515 Ek B1’e göre yapılacaktır. Bu
kapsamda TS 13515 Ek B1’e göre herbir transmikser bir beton yükü olarak kabul edilecek
ve bir deney sonucu teşkili için beton yükünden en az iki adet numune alınacaktır.
Numunelerin alınmasında en az bir beton yükü, varsa “düşey taşıyıcı (kolon ve/veya
perdeler)” eleman dökümünde kullanılan betonu temsil edecek şekilde belirlenecektir.
Bir inşaatta aynı gün içerisinde bir beton yükü teslim edilmişse toplam 5 (beş) adet numune
alınacak bunlardan 2(iki) adedi 7.günde, 3 (üç) adedi 28.günde deneye tabi tutulacaktır. Gün
içerisinde birden fazla beton yükü teslim edilmişse numune alım miktarı ile 7. ve
28.günlerde kaçar tanesinin deneye tabi tutulacağı hususunda Çizelge 4’e göre hareket
edilecek olup; dökülmesi planlanan betonun sınıfının C50/C60 ve üzerinde olması halinde
ise tabloda yer alan numune sayıları iki katına çıkarılacaktır.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Çizelge 4. Beton yükünden alınacak numune sayıları (TS 13515 Ek B1)

Beton, her bir dayanım deney sonucu ve “n” adet örtüşmeyen deney sonucunun ortalaması
ile tanımlanır. Çizelge 5’de verilen her iki kriterin, belirlenmiş hacimdeki betondan alınan
basınç dayanımı numunelerinden elde edilen n adet deney sonucu ile sağlanması
durumunda, betonun belirtilen sınıfa ait olduğu kabul edilir. Numune alma planına göre aynı
gün içinde en az 2 deney sonucu elde edilemezse, binanın ilgili kat betonu tamamlandıktan
sonra elde edilen tüm deney sonuçları dikkate alınarak Çizelge 5’ de verilen 1.kriterin
sağlanıp sağlanmadığı ayrıca kontrol edilir.
Çizelge 5. Basınç dayanımı deney sonuçları ile denetim kriterleri (TS 13515 Ek B1)

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

1.4 Donatı Çeliğinin Özellikleri
Betonun çekme dayanımı düşük olduğundan, çekme gerilmelerini karşılamak üzere çelik
çubuklar yerleştirilir. Betonarmede donatı olarak genellikle yuvarlak çelik çubuklar
kullanılır.  donatı çapını tanımlar. Örneğin  18, çapı 18 mm olan betonarme çeliğidir.
Betonarmede kullanılan çubuklar düz yüzeyli veya nervürlü olabilir. Nervürlü donatı
yüzeyinde imalat sırasında yapılan çıkıntılar, beton ve donatının birbirine daha iyi
kenetlenmesini sağlar [Berktay, İ].

Beton çelikleri imalat biçimine göre iki sınıfa ayrılır.

a) Doğal sertlikteki çelik

b) Soğukta işlem görmüş çelik

Her iki gruptaki çelikler sıcakta haddeden geçirilerek elde edilir. Bunlardan doğrudan
kullanılanlar ya da içindeki karbon arttırılarak ya da nikel, silisyum, manganez, krom gibi
metallerin eklenmesiyle yüksek dayanımlı çelik haline getirilenler “Doğal Sertlikteki Beton
Çelikler” sınıfına girerler.

Sıcakta çekilen çelik soğukta işlenerek dayanımı arttırılabilir. Bunlara özel beton çeliği
denir. Soğukta yapılan işlem sırasında çeliğin özellikleri değişir, dayanımı artar. Nervürlü
donatı gibi [Berktay, İ].

Şekil 5’de her iki tür çelik için gerilme-birim deformasyon eğrileri görülmektedir. Deney
numunesi olarak çubuk çapının 10 katı uzunluğunda standart boy alınır. Eğrinin elastik sınır
içinde kalan kısmının yatayla yaptığı açının tanjantı çeliğin elastisite modülüdür. Her iki tür
çelik için bu değer Es =2.105 MPa dır. Doğal sertlikteki çelikte akma gerilmelerine
ulaştığında bir akma sahanlığı oluşur. Soğukta işlem görmüş çelikte ise bu sahanlık
görülmez. Akma sınırı olarak 0.002 kalıcı deformasyon bırakan gerilme dikkate alınır
[Berktay, İ].

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

 tan   Es

Şekil 5. a) Doğal sertlikteki çelik için s  s diyagramı b) Soğukta işlem görmüş çelik

için s  s diyagramı [Ersoy, U ve Özcebe G.]

Donatı akma dayanımı

Donatı akma dayanımı, eksenel çekme altında denenen donatı çeliğinin, akma sınırına
ulaştığı anda taşıdığı gerilme değeridir.

Donatı çekme dayanımı

Donatı çekme dayanımı, eksenel çekme altında denenen donatı çeliğinin, kopmadan önce
taşıyabildiği en büyük gerilme değeridir.

Donatı karakteristik akma dayanımı

Donatı karakteristik akma dayanımı, istatistiksel verilere dayanılarak belirlenen ve bu
değerden daha küçük dayanım değeri elde edilmesi olasılığı belirli bir oran olan ve donatı
sınıfını tanımlamak için kullanılan akma dayanım değeridir.

Beton donatısı olarak kullanılacak çelikler TS 708’e (Çelik – Betonarme için – Donatı
çeliği) uygun olmalıdır. Çeşitli donatı sınıflarının TS 708’da verilen mekanik özelliklerinden
bazıları, Çizelge 6’de gösterilmiştir.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

 Çizelge 6. Donatı Çeliklerinin Mekanik Özellikleri (TS 708)

Şekil 6a. Yüzeyi çıkıntılı olan nervür türleri (TS 708)

Şekil 6b. Yüzeyi profilli (yüzeyi girintili olan) bir çelik çubuk örneği (TS 708)

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

 Şekil 7. Kalitelere göre nervür şekli (TS 708)

Tüm donatı sınıfları için kayma modülü 8.104 MPa, poisson oranı s =0.3 ve donatı ısıl

genleşme katsayısı T  1,2.105 / o C dir.

TBDY-2018’e göre; deprem etkisini karşılayacak betonarme elemanlarda; TS 708’de

verilen B420C ve B500C nervürlü donatı çelikleri kullanılacaktır. TS 708’de verilen
koşullara ek olarak, “çekme dayanımı/akma dayanımı” oranının 1.35 değerinden küçük
olması (Rm /Re<1.35) ve eşdeğer karbon oranının % 0.55’i geçmemesi koşulu ile S420 beton
çeliği de kullanılabilir.

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Çizelge 7. Düz yüzeyli, nervürlü ve yüzeyi profilli çelik çubuklar için tercih edilen anma
çapları, anma enkesit alanı birim uzunluk anma kütlesi (TS 708)

Donatı çapları yaygın olarak 6 , 8 , 10 , 12 , 14 , 16 , 18 , 20 , 22 , 24 , 26 , 28 ,
30 , 32 olarak kullanılır. Gevrek olduğu için özel durumlar dışında 32 den büyük çaplı

donatı kullanılmasından kaçınılmalıdır. Donatı çubukları genellikle 12 m boyunda imal

edilir. Uygulamada daha büyük boylarda kullanılması gereken yerlerde donatıların
kaynaklanarak veya manşonlarla eklenmesi gerekir.

Çelik hasır donatı ise TS 4559 (Standart Çelik Hasırlar)’a uygun olarak döşeme, perde,
istinat duvarı, temeller, saha betonları, tünel ve galeriler, kanal ve kanaletlerin (en kesiti
eliptik veya yarım daire şeklinde olan prefabrike sulama kanalları) donatı malzemesi olarak
kullanılır. Çelik hasır, soğukta çekilerek mukavemeti arttırılmış ve nervürlendirilmiş
çubukların birbirlerine elektrik nokta kaynağı ile birleştirilmesi suretiyle imal edilir.
Standart Çelik Hasır Ebatları 5.00 x 2.15 m dir. Hasır Çelik Tipleri: (R) Tipleri 15 adet boy,
20 adet en çubuklu, (Q) Tipleri 15 adet boy, 33 adet en çubukludur (TS 4559).

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı

Çizelge 8. Çelik Hasır Kesit Tablosu (TS 4559)

Şekil 8. Hasır donatı

Betonarme 1-Ders Notları-Dr.Öğr.Üyesi Sema Alacalı