Celik Yapilar Ders Notlari

18.02.
2016
1- Çeliğin Tarihçesi
ÇELİK YAPILAR Ülkemizle tarihsel ilişkisi
Demir : Düşük oranda karbon(C) içerir, yumuşak, ergime
noktası : 1500 0C
DERS NOTLARI Font : ≥%1,7 karbon(C) içerir, sert, kırılgan, çekme
kuvveti taşıyamayan, ergime noktası : 1200 0C
Çelik : Demirle font arası bir malzemedir, iki
malzemenin özelliklerini içeren dökme çelik, dövme çelik
olarak ikiye ayrılır.
Fontun İnşaatlarda Kullanılması:
- 1713 İngiltere Abrahom Darby (Coulbrookdale)
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN ilk deneyler, yüksek fırınların gelişmesi → Daha sonra
sıvı font eldesi.
Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi - 1779 Severn nehri üzerinde ilk font köprü, açıklık
İnşaat Mühendisliği Bölümü 30 metredir.
- XIX. Yüzyıl başlarında binalarda kolon ve köprülerde
kemer olarak kullanılmaya başlanmıştır.
2
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN
Çeliğin İnşaatlarda Kullanılması: Hesap Yöntemlerinde Gelişme: Amprik formüllerle

- Dövme Çelik: yapılan hesap → Elastik hesap → Plastik hesap
- 1784 Cort →Puddler fırını Çelik Yapılarda Kullanılma: Boru ve kutu kesitler,
- 1846 İngiltere, Britanya köprüsü : Sandık kesitli bükülmüş saç elemanlar, asma ve uzay kafes sistemlerde
olarak yapılmıştır ve köprü orta açıklığı 140 m dir. meydana gelen gelişmeler.
1857 Batı Prusyada yapılan köprü, Weicsel über
Dirschau : Sık örgülü kafes kiriş olarak yapılmıştır
ve 131 m dir.
- Dökme Çelik:
- 1855 Bessemer, 1864 Siemens – Martin, 1878
Thomas, 1891 yılında ilk dökme çelik köprü inşaatı
- Binalarda kullanılma paralel yürümüştür.
- İlk asma çelik asma köprü : Clipton Köprüsüdür.
Bitiş tarihi 1864 dır.
Birleşim Araçlarında Görülen Gelişme : Perçin, bulon,

kaynak (XX.Yüzyıl başlarında), öngermeli bulon.
3 Severn Köprüsü (1779) İngiltere 4
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN
Severn Köprüsü : Detay
Firth of Forth Demiryolu Köprüsü (1890) İskoçya

5 6
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN Britanya Köprüsü (1846)

1
18.02.2016
1.1- Çeliğin Üstün ve Sakıncalı Özellikleri

Bir yapının kullanım amaçları ve türü ne olursa olsun proje
aşamasında taşıyıcı sistem malzemesinin seçilmesi
gerekmektedir. Bazen çeşitli malzemeler arasında uygunluk
araştırması da yapılır.
Malzeme Seçimindeki Faktörler: Yapının fonksiyonu,

kullanılma süresi, yapımı için harcanılacak para, işletmeye
açılması için düşünülen tarih, bakım giderleri, geçici yada
kalıcı yapı olması, yapı yerinin temel zemini, yapının coğrafi
bölgesi (İklim şartları, ulaşım olanakları vs.), yapı malzemesi
fiyat hareketleri.
Kullanılacak malzemelerin seçimi için malzemenin üstün ve
sakıncalı taraflarının iyi bilinmesi gerekmektedir.
Memleketimizde kullanılmakta olan taşıyıcı sistem
Takoma Building Konut Bloğu IBM Binası malzemeleri: Kagir(Kerpiç dahil), Betonarme, Çelik, Ahşap.
New York(1887) Chikago (1951) Pittsburgh (1965)
7 8
Çelik Sünek (Düktil) bir malzemedir. Büyük şekil

1.1.1- Çeliğin Üstün Özellikleri değiştirebilme yapma özelliğine sahiptir. Bu nedenle plastik
hesap yapma olanağı vardır. Deprem ve zemin çökmelerine
(oturmalara) uyabilme özelliğine sahiptir.
Yapı çeliği homojen ve izotrop bir malzemedir. Çelik üretimi
sıkı ve sürekli denetim altındadır. Bu yüzden güvenli bir Taşıyıcı elemanların üretimi büyük oranda atölyelerde ve
malzemedir. Düşük güvenlik katsayılarına sahiptir (< 2). fabrikalarda yapılır. Şantiyede sadece montaj işleri
gerçekleştirilir. Bu nedenle hava koşullarından önemli
oranda bağımsızdır. Bu da yapım süresini kısaltır.
Yüksek mukavemetli bir malzemedir. Öz ağırlığın taşınacak
faydalı yüke oranı düşüktür.
Çelik yapı elemanlarında değişiklik ve güçlendirme
yapılabilme olanağı vardır.
Çeliğin çekme mukavemeti basınç mukavemetine eşittir.
Çelik yapı elemanları yerine monte edildiği anda tam yükle
Çeliğin elastiklik modülü diğer yapı malzemelerine oranla yüklenebilirler. Bu sebeple yapım süresi kısadır.
çok daha yüksektir (E=2100000 kg/cm2). Bu nedenle Sehim,
Titreşim ve Stabilite (Kararlılık) problemlerine uygunluk Sökülüp yeniden kullanılabilme olanağı vardır.
sağlar.
Uygun bir planlama ile az iskeleli inşaat yapma olanağı
vardır.
9 10
1.1.2- Çeliğin Sakıncalı Özellikleri Isıyı iyi iletmesi nedeniyle olay hızla diğer katlara ve
Yanıcı olmamakla birlikte, yüksek sıcaklık derecelerinde açıklıklara yayılır. Önlem alma gereği doğar. Bu da maliyetin
mukavemetinde hızlı bir düşüş görülür. ve bazen de ağırlığın artmasına neden olur.
σ (kg/mm2) E (kg/cm2) Paslanma (Korozyon) yapar. Sürekli bakım yapma veya

betona gömme gerekli olabilir. Son zamanlarda korozyona
40 2.106 dayanıklı özel alaşımlı çelikler yapılmaktadır. Bu ise maliyet
artışına neden olmaktadır.
30 σA σK E
Ses ve ısıyı iyi ileten bir malzemedir. Bu da yalıtım
20 sorunlarının ortaya çıkmasına neden olur.
10
σP
1.106
100 200 300 400 500 600 t (0C) 100 200 300 400 500 600 t (0C)
11 12

2
18.02.2016
1.2- Çeliğin Yapıda Kullanılma Yerleri Taşıyıcı Sistemi Özellik Gösteren Yapılarda: Büyük
Büyük Açıklıkların Geçilmesinde: Hafif olması, yüksek Açıklıklı Yapılar, Büyük Çıkmalı Yapılar, Askı Kolonlu
dayanım, çekme dayanımının yüksek olması. Yapılar ve Yüksek Katlı Binalar.
Temel Zemininin Zayıf Olduğu Yapılarda: Hafif ve sünek

bir malzeme olması.
Çok Katlı Yüksek Yapılarda: Hafif olması, yüksek dayanım

ve elastisite modülünün yüksek olması, sünek bir malzeme
olması.
Sanayi Yapılarında: Yüksek Dayanım ve elastisite

modülünün yüksek olması, sünek bir malzeme olması,
güçlendirme olanaklarının yüksek olması, yapım hızı.
Köprülerde: (Sanayi yapılarında belirtilen nedenlerle)
Geçici Yapılarda (Prefabrike Yapılarda): Hafif olması,

sökülebilme olanağının bulunması.
Hız İsteyen Yapılarda: 13 14
Çelik Karkas Yapı: (Temeller dışında taşıyıcı elemanların

1.3- Çeliğin Yapıda Kullanılma Biçimleri tamamı çelik olan yapılar) (Düzlem veya uzay taşıyıcı
sistemler)
Kısmi Kullanım: Yapıda özellikle yatay konumlu taşıyıcı
sistemlerde (Kirişler, Çatı Makasları, Lentolar vs).
Çelik Aşık
Çelik Çatı Makası
Çelik Döşeme Kirişi
Kagir Duvar veya Betonarme Kolon

Dolu Gövdeli Karkas Yapı
15 16
Kablolu Asma Yapı Sistemleri:
Tabliye
Bazen Gergi
Kafes Gövdeli Taşıyıcı Sistem
17 18

3
18.02.2016
Karma Kullanım: Dünyadaki Uygulamalardan Örnekler
Kafes Gövdeli Çatı Makası (Kiriş)
Dolu Gövdeli Kolon
Rockefeller Center (New York) 1932

19 20
Sears Tower (Chicago) 1974 John Hencox Center (Chicago)

21 John Hencox Center (Chicago) 22
Hotel Du Lac (Tunus) 1972 Öğrenci Yurdu (Paris) 1968
Welthandelszentrum (New York) 24


4
18.02.2016
Öğrenci Yurdu (Paris) 1968 Öğrenci Yurdu (Paris) 1968

25 Hotel Alpha (Amsterdam) 1971 26
Federal Reserve Bank (Minneapolis) Federal Reserve Bank (Minneapolis)

Hotel Alpha (Amsterdam) 1971 27 28
2- Malzeme Olarak Çelik ve Çelik

Yapıların Hesabına Ait Genel Bilgiler
F0
P P
L0
Çekme Deneyi Numune Biçimi

(F0 : Yüklemeden Önceki Enkesit Alanı)
29 30
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN Federal Reserve Bank (Minneapolis) Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

5
18.02.2016
Gerilme - Şekildeğiştirme Diyagramı Hesaplarda σP = 0,8.σA (Hooke Kanunu Üst Sınırı)

σ = P / F0
σB B
σ P : Orantılılık Sınırı
σ E : Elastiklik Sınırı
Kopma
σA Plastik Bölge σ A : Akma Sınırı
σE σ B : Kopma Sınırı
σP
ε K : Kopma Uzaması
ε e : Elastik Şekil Değiştirme
Elastik Bölge ε P : Plastik Şekil Değiştirme
E : Elastiklik Modülü
arctg E
εp εe εK ε = ∆ L / L0
31 32
2.1- Çelik Türleri Her iki tür çelik için de aynı olan değerler ;
Üretim yöntemi ve alaşımlarına bağlı olarak değişik türlerde E = 2100000 kg/cm2

yapı çelikleri üretilmektedir. Bu çelikler mekanik özellikleri
yönünden, akma yada elastiklik sınırları ve kopma G = 810000 kg/cm2
mukavemetleri ile adlandırılırlar.
αt = 0,000012
Memleketimizde iki tür yapı çeliği üretilmektedir.
σ A akma sınırları ise ;
1- Ç. 37(Fe 37): Normal Yapı Çeliği (σB ≥ 37 kg/mm2)
σA = 2400 kg/cm2 [Ç.37 (Fe 37) Çeliği]
2- Ç. 52(Fe 52): Yüksek Mukavemetli Çelik (σB ≥52 kg/mm2) σA = 3600 kg/cm2 [Ç.52 (Fe 52) Çeliği]
Her çelik türü kaynaklanmaya uygun değildir.
33 34
2.2- Çelikte Haddeleme ve Hadde

Yassı Hadde Ürünleri; t
Ürünlerinin Biçimleri b
Çeliğin sıcakta, düz yada özel biçimli silindir çiftleri arasından

çekilerek şekillendirilmesine Haddeleme denir. - Lamalar : Dikdörtgen kesitli çubuklardır.
Hadde ürünleri Profiller ve Yassı ürünler olarak ikiye ayrılır. b = 10 ~ 1250 mm, t = 0,1 ~ 60 mm
Hadde Profilleri ; - Levhalar : b = 530 ~ 3600 mm, t = 0,1 ~ 60 mm

I Profiller : Dar ve geniş başlıklı olarak ikiye ayrılır.
[ Profiller : - Şekillendirilmiş Levhalar
L Profiller : Eşit ve Farklı Kollu olarak ikiye ayrılır.
Korniyer veya Köşebent olarak isimlendirilir.
T Profiller : • Daire Kesitli Hadde Ürünleri
Ray Profiller :
• Boru ve Kutu Kesitler
Her bir tür hadde profili değişik boyutlarda üretilebilir.
(Profil Tabloları) 35 36

6
18.02.2016
2.3- Statik Karakterli Yüklemelerde Akma

Şartı, Güvenlik ve Genel Hesap
Esasları (Eğilme + Kayma Durumu)
Akma Şartı: Sabit şekildeğiştirme işi teorisi (Von Mises

Kıstası):
(Yalnız Kayma Durumu)
Değişken yükler için hangi akma teorisinin çeliğe uyduğu çok

(İki Eksenli Gerilme Durumu) kesin olarak belli değildir.
(Asal Gerilmeler Cinsinden)
37 38
Güvenlik Düzeyi:
Yükler ve Yüklemeler; Yükler Esas Yükler (E) ve İlave
Çelik malzemenin ana mekanik özellikleri olarak σA akma Yükler (İ) olarak ikiye ayrılır.
sınırı alınır. Güvenlik seviyesi bu σA akma sınırına bağlı
olarak belirlenir. Esas Yükler: Ağırlık türü (Kar yükü dahil) statik karakterli
yüklerdir.
Bu bölümde Elastik Hesap esasları ele alınacaktır İlave Yükler: Rüzgar yükü, deprem yükleri, fren ve demaraj
yükleri, darbe ve sıcaklık değişmesi etkileri, vs.
(Emniyet gerilmeleri yöntemi). Dönem sonuna doğru vakit
kalırsa Plastik Hesap (Taşıma Gücü) yönteminden de
bahsedilmeye çalışılacaktır. • Yükleme Durumları;
Yükleme Durumu 1 (YD1 veya EY) : Esas Yükler

(Akmaya karşı güvenlik) Yükleme Durumu 2 (YD2 veya EİY) : Esas Yükler + İlave
Yükler
(Emniyet Gerilmesi)(γA>1)(σ ≤σ em)
39 40
Emniyet Gerilmeleri Dinamik Etkilerde Güvenlik

Ç. 37 Çeliği İçin Emniyet Gerilmeleri (kg/cm2)
Gerilme Çelik yapılar değişken kuvvetlerin etkisi altında da bulunabilirler.
YD1 YD2 Geniş bir aralıkta hızla değişen etkiler gibi. Çok sık sayıda
Türü
tekrarlanan bu tür durumlarda, malzemede kopma, statik özellikli
Çekme, yüklemelere göre daha düşük gerilme değerlerinde meydana
Basınç, gelir. Buna yorulma mukavemeti denir.
Eğilmede 1440 1656
Çekme ve Gerilme
Basınç (σ)
Kayma (τ) 831 956
Wöhler Eğrisi
Ezilme (σl) 2800 3200
Diğer çelik türleri için akma sınırları oranıyla değişir.
Ç.52 çeliği için : 3600 / 2400 = 1,5 katı olarak alınacaktır.
Yük Tekrarlanma Sayısı
41 42

7
18.02.2016
3- Birleşimler ve Birleşim Araçları 3.1- Perçinli Birleşimler

Birleşim Yapma Gereği: Elemanların boyunun
uzatılmasında, elemanların enkesitini arttırmada (Bileşik Perçinli birleşim, birleştirilecek parçalarda önceden açılan
enkesitler), düğüm noktalarının ve mesnetlerin teşkilinde deliklere, özel biçimli elemanların (Perçin) sıcakta dövülerek
. ve sıkıştırılarak yerleştirilmesiyle gerçekleşir.
Birleşim Çeşitleri: Çözülebilen Birleşimler (Birleşim aracı Ham Perçin Vurulmuş Perçin
Bulon ile yapılabilen birleşimler), Çözülemeyen Birleşimler
(Birleşim aracı Perçin ve Kaynak ile yapılabilen birleşimler)
Birleşim Araçları: t1
s
1) Perçin t2
2) Bulon (Cıvata): Bulonlar ikiye ayrılır. L
a) Olağan Bulonlar d
b) Yüksek Mukavemetli ve Öngermeli Bulonlar d0
d = d1 = d0 + 1 mm
Olağan Bulonlar da Kendi İçinde İkiye Ayrılırlar. d1
a) Kaba (Siyah) Bulonlar
b) Uygun (Parlak) Bulonlar Perçinler : Yuvarlak Başlı ve Gömme Başlı olmak üzere ikiye ayrılır.
3) Kaynak
43 44
Perçin Çeşitleri
Perçinler Yuvarlak ve Gömme başlı olmak üzere ikiye ayrılır.
1) Yuvarlak Başlı Perçinler:
t1
s
t2
L
d0
d
d1
2) Gömme Başlı Perçinler:

t1
s
t2
L
Ham Perçin Isıtılması İçin Kullanılan Fırınlar d0 d
d1
46
Yuvarlak Başlı Perçin
Tek Yamalı Perçinleme İki Yamalı Perçinleme Bindimeli Perçinleme

(Tek Kesimli, İki Sıralı, Zikzaklı) (Çift Kesimli, İki Sıralı) (Tek Kesimli, Tek Sıralı)
Gömme Başlı Perçin Yamalı ve Bindirmeli Perçinleme

8
18.02.2016
Ham Perçin Malzemeleri: Ham perçin malzemeleri Perçin Çapları ve Projede Gösterilişleri
birleştirdiği parçalardan farklı olarak imal edilirler.
Örneğin; Ç. 37 için Ç. 34, Ç. 52 için Ç. 44 gibi
Ham (Vurulmamış) Perçin Boyutları:
Hadde profillerine uygun çaplar
profil tablolarından alınacaktır
Genel olarak perçin gösterilişi
(Makine ile dövmede uygun kapak başı
için gerekli ham perçin boyu)
Perçin şantiyede vurulacak
(Yuvarlak başlı perçinde dövmede deliğin
şişme ile dolması için gerekli şart)
(Gömme başlı perçinde dövmede deliğin Delik de şantiyede açılacak
şişme ile dolması için gerekli şart)
49 50
Perçin Çaplarına Uygun Levha Kalınlıkları 3.1.1- Perçinli Birleşimlerin Çalışma Şekilleri
d1 (mm) Perçinli birleşimler daha çok makaslamaya

28 (Kesmeye) çalışırlar.
Tek Tesirli Çalışma: Kesilmeye çalışan tek kesit vardır.
25
Kesme kuvvetine çalışan
P P düzlem kesit alanı
23
Ezilme kuvvetine çalışan
21
P kesit
17 P Ezilme kuvvetine çalışan
kesit
13 Çift Tesirli Çalışma: Kesilmeye çalışan iki kesit vardır.
11
P/2
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 17 20 24 t (mm) P
P/2
51 52
Ekseni Doğrultusunda Çekmeye Çalışan Perçinler:

Çok Tesirli Çalışma: Kesilmeye çalışan birden fazla
kesit bulunabilir. Bu çeşit çalışan kesitlere çok tesirli P
çalışma denir.
P/2 P/2 P/2

P/2 P/2 P
P/2 P/2
P/2 P/2
P/2 P/2
P/2
Tek Tesirli Çift Tesirli Üç Tesirli
53 54

9
18.02.2016
Perçinli Birleşimlerde Gerilme Yayılışı Kabulleri:

3.1.2- Perçinli Birleşim Hesap Bağıntıları
(Makaslama Kuvvetine Göre Hesap)
Perçinlerle İlgili Kontroller:
55 56
Uygun Perçin Aralıkları:

Birleştirilen Parçalarla İlgili Kontroller:
e
e2
e P
e2
e1 e e1
e : Perçinler arası mesafe

(Uygun perçin aralıklarına
uyulması durumunda kayma e1: Kuvvet doğrultusuna paralel perçin kenar mesafesi
gerilmesi kontrolünün yapılmasına e2: Kuvvet doğrultusuna dik perçin kenar mesafesi
gerek yoktur) (Profillerde ayrıca belirlenir yani Profil Tablolarından alınır)
57 58
Bir Perçinin Emniyetle Aktarabileceği Kuvvet:

Uygun Perçin Aralıkları
Aralıklar Binalar, Krenler Köprüler
min e 3d 3,5d
min e1 2d 2d
min e2 1,5d 1,5d
max e 8d; 15tmin 6d; 12tmin
(12d; 25tmin)
Bu iki kuvvetten küçüğü bir perçinin bu birleşimde
max e1 3d; 6tmin 3d; 6tmin emniyetle taşıyabileceği kuvvet olarak alınacaktır.
max e2 3d; 6tmin 3d; 6tmin
Not : Çekme çubuklarında parantez içindeki değerler alınacaktır.
59 60

10
18.02.2016
Gerilme Kontrolü Türü Problemler: Boyutlama Türü Problemler:

- Seçilen d = d1 perçin çapı uygun olup olmadığının - Uygun çap ve boy seçimi. Daha sonra bir
kontrolu? (Levhada ve profilde ayrı ayrı yapılacaktır) perçinin güvenle taşıyabileceği P1emn kuvvetinin
hesabı,
- (Perçinde kontrol)
-
- Birleştirilen parçalarda σ gerilmesi kontrolü (Basınç ve
çekme durumundaki farklılığa dikkat ediniz) Perçin sayısı hesabında, şayet perçin sayısı beş
- Aralıkların uygunluk kontrolü adetten fazla çıkıyor ise çift sıra yapılmalıdır.
- Uygun aralıkların belirlenmesi

- Sonucun çizimle gösterilmesi
61 62
Örnek 3.1 Perçin Çapının ve Perçinli Birleşimin Uygunluk

Şekilde yük ve ölçüleri verilen perçinli birleşimde gerekli Kontrolu:
kontrolları yapınız.
levhada : d≤19 mm
a
t = 8 mm Profil tablosundan L100.75.9 için : d≤21 mm
45 Verilen d = 17 mm < 19 mm (çap uygundur)
s = ∑ t = 9 + 8 = 17 mm < 4,5.d = 4,5 . 17 = 76,5 mm
55 P=8t olduğundan perçinli birleşim mümkündür.
40 60 60 40 L100.75.9 Perçin Sayısının Yeterliliği: Perçinler tek tesirlidir (m=1)
a – a kesiti
Perçin çapı d = 17 mm olarak verilmektedir.

Not : Kuvvet YD1’ de verilmiştir. Malzeme Ç.37 çeliğidir.
63 64
Aralıkların Kontrolu:
Birleştirilen Parçalarda Kontrol: Profil tablosundan L100.75.9 için →w2 = 55 mm bulunur. Bu
değer soruda verilen değere eşittir, yani e2 mesafesi uygun
Levha genişleyerek gittiğinden kontrol yalnız hadde verilmiştir.
profilinde yapılacaktır. Kuvvet çekme karakterli olduğundan
net enkesit alanı kullanılacaktır.
Perçinler çubuk ekseninde olmadığı için emniyet

gerilmesi % 20 düşürülerek hesap yapılmıştır.
65 66

11
18.02.2016
Örnek 3.2 P = 42 Ton İçin Çözüm

Şekilde şematik olarak elemanları verilen birleşimi perçinli Uygun perçin çapı ve boyunun belirlenmesi:
olarak çözünüz.
Levhada : d≤23 mm
a
t = 12 mm
Profil tablosundan L100.100.12 için → d≤25 mm
Uygun perçin çapı d = 23 mm (küçüğü) olarak seçilir.
P s = ∑ t = 2.12 +12 = 36 mm <4,5.d = 4,5.23 =103,5 mm
olduğundan perçinli birleşim mümkündür.
100.100.12 Ham perçin : d0 = 23 – 1 = 22 mm
a
a – a kesiti
Not: Kuvvet YD2’ de verilmiştir. Malzeme Ç.37 çeliğidir.

Ham perçin boyu L = 67 mm olarak seçilir.
67 68
Gerekli Perçin Sayısı: Perçinler çift etkilidir (m = 2). Uygun Perçin Aralıkların Belirlenmesi:
Profil tablosundan L100.100.12 için w1= 55 mm,
w3 = 45 mm bulunur.
69 70
Birleştirilen Parçalarda Kontrol: Sonucun çizimle gösterilmesi:
Levha genişleyerek gittiğinden kontrol yalnız hadde

profilinde yapılacaktır. Kuvvet çekme karakterli
a
olduğundan net enkesit alanı kullanılacaktır. t = 12 mm
45
P
55
50 70 70 70 70 50 100.100.12
a
a – a kesiti
Perçinler çubuk ekseninde olmadığı için emniyet

gerilmesi %20 düşürülerek hesap yapılmıştır.
71 72

12
18.02.2016
Bir perçine gelen kuvvet:

P = 52 Ton İçin Çözüm
Hesapların farklı kısımları burada ele alınacaktır.
Gerekli perçin sayısı:
Ana çubuğu yardımcı köşebentlere bağlayan perçinler tek

etkilidirler ve aktardıkları kuvvetin 1,5 katına göre
hesaplanırlar (Dış merkez yüklemeden ve konstrüktif
Perçin sayısı 5’ den büyük olduğu için, kuvvet nedenlerle).
doğrultusunda en çok 5 adet perçin konulabileceğinden
(Kuvvetin perçinlere üniform yayılı kabulü için) farklı çözüm
gerekir.
Bu farklı çözüm yardımcı köşebentli çözüm olacaktır.
Yardımcı köşebent, ana çubuk enkesitinde alınır.
Gerekli 6 perçinden 4’ ü ana çubuğa, 2’ si yardımcı
köşebende konulacaktır. 73 74
Sonucun Çizimle Gösterilmesi:
t = 12 mm
50 100 100 100 50 a
45
55 P
55 100.100.12
45
50 50 100 50 150
Simetri nedeniyle çift sayıya yuvarlatılır. Aynı çaplı perçinde, a

a – a kesiti
tmin için e1 ve e değerlerinin alt ve üst sınırları aynıdır. Bu
nedenle ve konstrüktif açıdan e = 2e1 = 100 mm alınacaktır.
75 76
Bulonların Kullanılma Alanları

3.2 - BULONLU BİRLEŞİMLER
Geçici birleşimlerde ve yapılarda,
Birleştirilecek parçalar
Şantiye birleşimleri ve eklerinde,
Pul Somun Pul (Rondela)
Dinamik karakterli yüklerin aktarılmasında (Öngermeli
Bulonlar),
Bulon
Farklı malzemelerin birbirlerine bağlanmasında
d1 d (Örneğin : alüminyum ve çeliğin bağlanmasında),
Birleşimin yapıdaki yeri, şekli yada parçaların ebatları diğer

birleşim araçlarının kullanılmasına uygun değil ise,
Diş açılmış bölüm
Eksenleri doğrultusunda büyük çekme kuvveti alan
perçinlerin yerine,
s (Pul öngermelilerde her iki tarafta yapılacaktır)
77 Mafsallarda pim olarak 78

13
18.02.2016
Bulon Türleri
Bulon Çapları ve Projede Gösterilişleri
Normal (Olağan) Bulonlar
– Kaba (Siyah) Bulonlar

– Uygun (Parlak) Bulonlar
Yüksek Mukavemetli Bulonlar (Genellikle bu tür bulonlar

öngermeli olarak kullanılırlar)
79 80
3.2.1- Normal (Olağan) Bulonlar Ç.37 Çeliği İçin Emniyet Gerilmeleri (kg/cm2)
Bulon Türü Uygun Bulon Kaba Bulon Ankraj Bulon
Kaba bulonlar : d = d1 – 1 mm
Uygun Bulonlar : d ≅ d1 (Gerçekte d = d1– 0,3 mm alınır) Yük Durumu YD1 YD2 YD1 YD2 YD1 YD2
τa,em 1400 1600 1120 1260 - -

Olağan bulonlarda: Çalışma şekli, hesap bağıntıları, gerilme
kontrolü ve boyutlama türü problemlerin çözümleri perçinli σl,em 2800 3200 2400 2700 - -
birleşimlerdeki gibi yapılır. Makaslamaya çalışan uygun
bulonların çapları ve emniyet gerilmeleri perçinlerinkilerle σa,em 1120 1120 1120 1120 1120 1120
aynı olup benzer netice verirler.
Kaba bulonların: Kolon ekleri, dolu gövdeli kiriş ekleri, Aralıklar: Perçinlerle aynı olup, ancak emin ≥ (3,5 ~ 4)d1
moment aktaran kiriş birleşimleri ve çok katlı yapılarda olarak alınması tavsiye edilir.
kullanılmalarına standartlarca izin verilmez.
81 82
3.2.2- Genellikle Öngermeli Olarak Çalışma Şekli

Kullanılan Yüksek Mukavemetli Resim şu anda görüntülenemiy or.
N0
Bulonlar
Resim şu anda görüntülenemiy or.
Yüksek mukavemetli bulonlar, değişik kayma emniyet P/n

gerilmeleriyle, olağan bulonlar gibi de kullanılabilirler. Ancak P/n
bunlardan tam olarak yararlanılabilmesi öngerme verilerek
mümkündür (Ç 10.9 için σK = 100 kg/cm2 ; σA = 90 kg/cm2). N0
S = µ N0
Biçimdeki Ufak Değişiklikler:
N0
Başlık iç yüzü ile somun iç yüzü taşlanmış olmalıdır. S = µ N0
Kuvvet sürtünmeyle aktarılıyor.
Gövdede diş açılmış kısım birleşim içinde kalabilir. N0
Hem somun ve hem de başlık altına yüksek kalite çelikten
yapılmış pul (rondela) konur.
83 84

14
18.02.2016
γ Güvenlik Katsayıları N0 Öngerme Kuvveti: Öngerme kuvveti değişik şekillerde

verilebilir.
Yükleme Durumu YD1 YD2 Göstergeli tork anahtarı yardımıyla M0 Burulma Momenti
verilebilir.
Genelde statik yük 1,25 1,10 Darbe anahtarı yardımıyla N0 Öngerme Kuvveti
doğrudan doğruya verilebilir.
İlk sıkmadan sonra ilave sıkıştırma döndürmesi yapılarak
Genelde dinamik yük 1,40 1,25 öngerme kuvveti verilebilir.
İlave Sıkıştırma Yönteminde Döndürme Miktarları
µ Sürtünme Katsayıları
Yeniden döndürme
Montaj öncesi yüzey durumu Ç. 37 Ç. 52 Sıkma Boyu Ls Bulon Açı Çevrim
Kum (döküm yada kuvartz)
mm mm derece -
püskürtülerek hazırlanmış 0,50 0,55
0 ~ 50 M12 ~ M30 180 1/2
İki kere oksijen aleviyle 51 ~ 100 M12 ~ M30 240 2/3
yakılmış 0,50 0,55
101 ~ 170 M12 ~ M30 270 3/4
Yağı giderilmiş ve tel fırça ile 171 ~ 240 ≤M22 360 1
temizlenmiş 0,30 0,30 171 ~ 240 ≥M24 270 3/4
85 86
N0 Öngerme Kuvveti Değerleri

Tork Darbe İlave Sıkıştırma (Gerekli öngermeli bulon sayısı)
Bulon N0 Anahtarı Anahtarı Yönteminde İlk
İle (M0) İle (N0’) Sıkıştırma (M)
- ton kg.m ton kg.m
M12 5 12 6 1 Ayrıca sanal ezilme gerilmesi kontrolü da yapılmalıdır.

M16 10 35 11 5
M20 16 60 17,5 5
M22 19 90 21 10
M24 22 110 24 10
M27 29 165 32 20
M30 35 220 39 20
87 88
Birleştirilen Parçalarda Kontrol Yapılırken: Öngerme Verilmede: 0,60N0 birer sıra atlayarak, diğer
sıralara, geri kalan 0,40N0 da benzer biçimde yapılır.
Çekme çubuklarında Fn ile çalışılır. Ancak her bulonun Eksenleri Doğrultusunda N Çekme Kuvveti Taşıyan
aktardığı kuvvetin %40‘ nın sürtünme ile zayıflayan kesitten Öngermeli Bulonlar: En çok etkilenen bulonlarda
önce ilettiği göz önünde tutularak kuvvette azaltma yapılır.
olmalıdır.
χ YD1 YD2
Binalar 0,70 0,80

Köprü ve krenlerde 0,60 0,70
Binalarda bundan başka, bir birleşimde çekme kuvveti alan

bulonlar için → ΣN / ΣN0 ≤ 0,60 olmalıdır.
Bu durumda makaslamadaki P1em,1 kuvvet değerleri de
89
(N - N0) / N0 oranında azaltılmalıdır. 90

15
18.02.2016
Örnek 3.3: a) Kaba Bulonlu Çözüm:

Şekilde elemanları şematik olarak verilen birleşimi ; Uygun Bulon Çapının Belirlenmesi:
1) Kaba Bulonlu,
2) Uygun Bulonlu, Levhada ; d1≤31 mm
3) Öngermeli Yüksek Mukavemetli Bulonlu olarak çözünüz. Profil tablosundan : L90.90.9 için d1 ≤ 21 mm
a Seçilen uygun çap : d1 = 21 mm M20 ‘ lik bulon
t = 20 mm
Çubukta Kontrol: Kuvvet çekme olduğundan Fn net enkesit
alanı ile çalışılacaktır.
P = 31 t
90.90.9
a
Buraya kadar yapılan hesaplar bütün bulon türleri için aynıdır.
a – a kesiti Bulon aralıkları problemin sonunda hesaplanacaktır.
Not : Kuvvet YD1’ de verilmiştir. Malzeme Ç. 37 çeliğidir.91 92
Gerekli Bulon Sayısının Hesabı: Bulonlar çift etkili (m=2)

b) Uygun Bulonlu Çözüm:
Bulon çift etkili (m = 2) ve d = d1 = 21 mm alınacaktır.
93 94
c) Öngermeli Yüksek Mukavemetli Bulonlu Çözüm: Uygun Bulon Aralıklarının Belirlenmesi: (d = d1 alarak)
Yüzeylerin Kum Püskürtülerek Hazırlandığı Kabulü ile: Profil tablosundan L 90.90.9 için : w1 = 50 mm, w3 = 40 mm
M 20 bulonu için N0 = 16 t alınacaktır.
Gerekli Öngermeli Bulon Sayısı:
Sanal Ezilme Gerilmesi Kontrolü: ( d = d1 - 1 mm)
95 96

16
18.02.2016
Sonucun Çizimle Gösterilmesi : Uygun Bulonlu Çözüm:

Kaba Bulonlu Çözüm:
a a
t = 20 mm
t = 20 mm
40
40
M20
50 P 50 P M20
45 75 75 75 75 45 90.90.9 45 75 75 75 45 90.90.9
a a
a – a kesiti a – a kesiti
97 98
Öngermeli Yüksek Mukavemetli Bulonlu Çözüm: Örnek 3.4:

Şekilde boyutları verilen bulonlu birleşimin güvenle
a taşıyabileceği maxP kuvvetini bulunuz ve gerekli diğer
t = 20 mm kontrolları yapınız.
40 a
M20
P t = 16 mm
50
65
45 75 75 45 90.90.9
70 P M16
a
a – a kesiti 65
Not : Öngermeli yüksek mukavemetli bulonla yapılan birleşimlerde, 40 70 70 70 70 40 200
çubuğun güvenle taşıyabileceği yük de 0,40P1 kadar artar. a
a – a kesiti
Not : Kuvvet YD2‘ de bulunacaktır. Malzeme Ç. 37 çeliğidir.

99 100
Aralıkların Uygunluk Kontrolu:

Her Türden Bulonda Ortak Kontrol :
Levha ve levha kabul edilecek U profili gövdesinde:

tmin = 8,5 mm (profil tablosundan) alınır.
Kuvvet doğrultusunda bulon sıra sayısı 5’ dir.

Yönetmelik uyarınca söz konusu bu sıra sayısı uygundur.
101 102

17
18.02.2016
Profil tablosundan U200 profili için h1 = 151 mm bulunur. Kaba Bulonlu Durum: d = d1 – 1 mm = 16 mm
- Bulonlar Bakımından:
e2* = (h1 – e) / 2
h1 e
e2* = (h1 – e) / 2
Bulon yerleştirme bakımından önerilen uzaklık :
Net enkesit alanı :

Fn = 2(F1 – ∆F1) = 2(32,2 – 2.1,7.0,85) = 58,62 cm2
103 104
- Çubuklar Bakımından: Çubuk çekme çubuğudur. Uygun Bulonlu Durum:

- Bulonlar Bakımından: d = d 1 = 17 mm
105 106
Öngermeli Yüksek Mukavemetli Bulonlu Durum:

- Çubuklar Bakımından:
d = d1 – 1 mm = 16 mm (yüzeyler oksijen aleviyle 2 kez
yakılmış, bina durumu söz konusudur)
M16 bulonu için N0 = 10 t ; µ = 0,50 ; γ = 1,10
- Bulonlar Bakımından:
107 108

18
18.02.2016
Gaz Kaynağı: Ekseriye kesme işlemlerinde çok

3.3- Kaynaklı Birleşimler sıklıkla kullanılır. Bu işleme otojen kesme denir.
Aynı yada benzer alaşımlı metallerin ısı etkisi altında
birleştirilmesine Kaynak denir. Lehimleme ile kaynak Elektrik Arkı Kaynağı: Çelik yapılarda birleştirmelerde
karıştırılmamalıdır. Kaynakla birleştirmenin bazı türlerinde, kullanılan başlıca kaynak türüdür.
benzer alaşımlı bir İlave Metal de kullanılır (elektrot veya tel).
Kaynakçı maşası
Kaynaklı birleşimler çözülemeyen, önemli bir malzeme

tasarrufu sağlayan, yapıya estetiklik getiren, bunun yanında Elektrot
kalifiye işçi ve kontrol hizmeti gerektiren birleşimlerdir. Bağlantı maşası
• Başlıca İki Kaynak Grubu Türü Bulunmaktadır. Kaynaklanacak parçalar

1) Ergitme Kaynakları : Gaz kaynağı, Elektrik arkı Kaynak ağzı (yatağı, yuvası)
kaynağı Güç kaynağı
2) Basınç Kaynakları : Ateş kaynağı, Direnç kaynağı
(küt, punto, kordon kaynağı) 109 110
Kaynak Dikişi Yapılması İşlemi Kaynakta Manyetostriksiyon Olayı: Erimiş metal daima
elektroddan kaynaklanacak parçaya gider.
Elektrod Elektrod
111 112
Kaynaklama İşleminin Metalin İç Yapısına Tesiri ve Hadde Profillerinde Kükürt – Fosfor Yığılma
Kaynaklamaya Uygun Çelik Kalitesi: Bölgelerinden Olanaklar Ölçüsünde Kaçınmak Gerekir:
Genellikle yığılmalar içbükey köşelerde meydana gelir.
Ergime bölgesi
Yarı Ergime Bölgesi
Isıdan Etkilenme Bölgesi

Bütün bu bölgelerde : Doku değişiklikleri (yeniden kristalleşme), faz
değişimleri (ayrışma, fosfor vb. elemanların heterojen dağılımı),
tavlanma, yaşlanma ve kimyasal oluşumlar meydana gelir.
Ana metal ve elektrodlar bazı kimyasal ve mekanik özellikler
göstermek zorundadır (kaynağa uygun kalitede çelik).
(Siemens – Martin Çelikleri ve Özel HSB Çelikleri).
Ülkemizde, t ≤ 20 mm olmak şartıyla Ç.37 çeliği kaynağa elverişlidir. Dar ve Geniş U Profilleri Eşit ve Farklı
Ç. 52 çeliği ise özel ve pahalı kaynak yöntemleriyle kaynaklanabilir. 113 Başlıklı I Profilleri Kollu Köşebentler
114

19
18.02.2016
3.3.1- Kaynakta Meydana Gelen Hatalar Kaynak Yatağı Dibi (Kök) Hatası: Söz konusu bu hata dar
Boşluk (Gözenek) ve Yabancı Madde Bulunması: İki yatak veya kalın elektrod kullanılması sonucu oluşur. Alt
parçanın birleştirilmesi çoğu zaman tek bir geçişle (Paso) bölgedeki kök tersten kaynaklanarak bu hata giderilir.
yapılamaz.
Bu nedenle bir evvelki kaynağın cürufu kaldırılmadan bir
sonraki kaynak geçilirse meydana gelir.
Kaynaklama esnasında, kayak içinde hava kabarcıkları ve su
buharı oluşur.
Isırma Olayı (Hatası): Kaynaklama sırasında aşırı ısınma

veya elektrodun yanlış tutulması sonucu oluşur.
Bağlantı (Girişim) Hatası: δ ≅ 0 ise kaynaktan

bahsetmek söz konusu değildir.
Burada ancak yapışmadan bahsetmek mümkündür.
δ Çatlaklar: En önemli kaynak hatasıdır. Şayet çelikte C ve P

gibi elementlerin oranı yüksekse veya rötreye (büzülme)
engel olunmuşsa oluşur.
115 116
3.3.2- Kaynakta Rötre (Büzülme) Kaynaklı Yapıda Temel Kural: Birleşimlerin sayısını en
aza indirerek ve bunlarda kaynak kesitini mümkün olan en
küçük değerde tutarak rötre (büzülme) etkisini azaltmak
Kaynakta rötre, kaynaklama sırasında önüne geçilmesi mümkündür. Ayrıca kaynaklama sırası öyle seçilmelidir ki,
olanaksız bir olaydır. Kaynakta kullanılan ısıl işlemler, kaynak birleştirilen parçalar en uzun süre serbest kalsınlar.
dikişinin kendisinde ve komşu ana metalde uyuşmayan ısınma
ve soğuma olayları meydana getirir ve elasto - plastik şekil
değiştirmeler meydana getirir. Izgara Döşemelerde Kaynaklama Sıraları: Şayet
e0 kaynaklama esnasında ters sıra izlenirse, rötreden
(büzülme) meydana gelen parazit gerilmeler (atık
t
gerilmeler) büyük değerler alırlar.
ek eu 13 11 12 14
ϕ 5 3 2 6
ek – rk rk(büzülme) tgϕ ≅ 0,18.(e0 – eu) / t (çarpılma) 8 1 4 7
σ.F Campus’ a göre rk = 0,18.ek

16 9 10 15
(çatlak)
117 118
Kaynaklamaya Başlama Yönü

3.3.3- Kaynak Dikişi Türleri
T.S. 3357’ ye göre ergitme kaynağında kaynak dikişi türleri
- Uzun olarak yapılacak bir kaynak dikişinde ortadan başlanıp üç çeşittir.
her iki tarafa aynı anda (2 işçi beraber) ilerlemelidir.
- Rötreden meydana gelecek parazit gerilmeleri ortadan a) Küt Kaynak Dikişleri
kaldırmak için bazı teknikler kullanılır. Bu teknikler :
Ön ısıtma : 150 – 250 0C
Sonradan ısıtma: 650 0C (2,5 dakika/mm ≤ 30 dakika) b) Alın Kaynak Dikişleri
Bu ısıtma bütün elemanlarda aynı anda yapılacaktır.
(Bu teknik pahalı ve bazen de yapının büyüklüğü nedeniyle c) Köşe Kaynak Dikişleri
olanaksızdır.
Kaynak Dikişlerinin Kontrolu: Deney örneği alınarak tahrip

edici deneyler yapılır : rasgele örnek alınmalıdır.
Işınla izleme (x ve γ) : Pahalıdır, önemli yapılarda yapılır.
119 120

20
18.02.2016
Küt Kaynak Dikişleri:

Birleştirilecek parçaların uç uca yada ucundan başka bir Alın Kaynak Dikişleri:
parçaya eklenmesinde kullanılan kaynak türüdür. Birleştirilecek parçaların birleşim yerleri bir düzlemde yan
Çok Sık Kullanılan Küt Kaynak Dikişleri: yana getirilerek yapılan kaynak dikişleridir.
I dikişi V dikişi Y dikişi Levhalı dikiş X dikişi U dikişi
Düz (Basık) Alın Dikişi Ağızlı Alın Dikişi
t1 ≥ 3 t1 ≥ 4
t≤5 t = 4∼20 t = 8∼20 t ≥ 20 t = 16∼40 t ≥ 16
½ V dikişi K dikişi ≅ 600
(0,5 ∼ 1,2) t1min
Aksi durumda pah(eğim) yapılır
t1 = 3∼16 t1 = 16∼40
121 122
Köşe Kaynak Dikişleri:

3.3.4- Kaynak Dikişlerinde Hesap
Büyüklükleri
Birleştirilecek parçaların oluşturdukları açının içinin kaynakla
doldurulmasıyla elde edilir (t ≥ 4 mm). (a) Kaynak Dikişi Kalınlıkları:
1) Küt Kaynak Dikişlerinde: (a) Kaynak dikişi kalınlığı
Bindirmeli Köşe Dikişi İç Köşe (Boyun) DikişiDış Köşe Dikişi olarak; Uç uca birleştirilen parçalarda, parçalardan ince
olanın kalınlığı (a = tmin), ucundan başka bir parçaya
bağlananlarda ise ucundan bağlanan parçanın kalınlığı
alınır.
≥ 60 0 a
0~3
123 124
3) Köşe Kaynak Dikişlerinde: (a) kaynak dikişi kalınlığı

2) Alın Kaynak Dikişlerinde: olarak, dikiş enkesiti içine çizilen ikizkenar üçgenin
yüksekliği alınır.
a
Düz Alın Kaynağı Ağızlı Alın Kaynağı
t1
t2
Kemerli Dikiş Düz Dikiş Çukur Dikiş

a a
a = ? Kaynak dikişi kalınlığı belirsizdir. a = ağız derinliği
a a a
Tespit kaynaklarında yapılır
125 126

21
18.02.2016
Köşe kaynak dikişlerinde (a) kaynak kalınlığının küçük seçilmesi

Köşe Kaynak Dikişlerinde Alt ve Üst Sınırlar elektrotların harcanması açısından çok ekonomiktir.
Örneğin, (a) kaynak kalınlığının 2 kat artması için harcanacak
elektrot sayısı 4 kat artmaktadır.
Daha da önemlisi, bu esnada Rötreye (Büzülme)’ ye de dikkat
edilmelidir.
[ profili
L Profili
4F
t1 t3 t1 F
t2 t2
a1 a2 a1 a2
a 2a
127 128
(L) Kaynak Dikişi Hesap Boyu:

2) Köşe Kaynak Dikişlerinde; Dikişin konumuna göre,
Kaynak dikişlerini boyu olarak L’ görünen boyları yerine,
olarak hesaplanan çalışan boyları
alınacaktır. Böylece başlangıç ve bitiş
kraterlerinin zayıf özellikleri ortadan kaldırılmış olacaktır.
1) Küt Kaynak Dikişlerinde; L = L’ olması isteniyorsa,
kaynak dikişi bakır yada alüminyum levha üzerinde dışa
doğru taşırılmalıdır. Daha sonra bu taşan kısımlar alınabilir ve L hesap uzunluğu için kuvvet doğrultusunda
sonradan tıraşlanır. Bu işlem dinamik karakterli yüklerde bu aşağıda alt ve üst sınırlar verilmektedir.
işlem zorunludur.
(TS 3357)
Kaynak uzunluklarının minimum değeri olan (10~15)a

Taşırma Levhası(Parçası) değerlerinin hangi konumda ne kadar alınacağı aşağıda
(Bakır, Alüminyum, vs.) gösterilmektedir.
129 130
a 15a ≤ L ≤ 100a a
(Fk) Kaynak Dikişi Enkesit Alanı:
P P Tek bir kaynak dikişi için ;
L’ = L + 2a
Birden çok kaynak dikişi için ;
L’ = L + a
P P
L2 = L’2
bağıntılarıyla hesaplanır.
a 10a ≤ L ≤ 100a
131 132

22
18.02.2016
(Ik) Kaynak Dikişi Atalet (Eylemsizlik) Momenti: Önce kaynaklı birleşimin GK ağırlık merkezi belirlenir.
Seçilen bir X,Y eksen takımına göre GK(XG,YG)
koordinatları belirlenir.
a1L1 a1L1
x a2L2 a2L2 x y1 y2 a2L2
a3L3 a3L3 y4 y3 a3L3
a4L4 a4L4
(Simetri ekseni varsa XG bellidir)

(Örneğimizde XG = 0 olur)
133 134
GK ‘ ya göre yeni koordinatlar belirlenir (x,y). Verilen örnek şekil için ;

Daha sonra bu x ve y eksen takımına göre atalet momentleri a1L1 a1L1
hesaplanır.
x a2L2 a2L2 x y1 y2 a2L2
a3L3 a3L3 y4 y3 a3L3
a4L4 a4L4
olarak x ve y eksenine göre kaynak atalet momentleri bulunur.

(yi ‘ lerin alınış şekline dikkat ediniz)
135 136
(Wk) Kaynak Dikişi Mukavemet Momenti: 3.3.5- Kaynak Dikişlerinin Hesabı

Küt Kaynak Alın Kaynağı
τk//
Eksenine Dik Tek Dikişte; σk a
a L
x x Köşe Kaynağı τk⊥
L Zorlanan Kaynakta
Gerilme Bileşenleri
137 138

23
18.02.2016
Kaynağa Yalnız N Normal Kuvveti veya Yalnız T Kaynağa N Normal Kuvveti ve T Kesme Kuvveti
Kesme Kuvveti Tesir Ediyor İse: Aynı Anda Tesir Ediyor ise: P = ( N + T ) Durumu
P = ( N veya T ) Durumu
T
P N
(*) : Yalnız basınç yükü taşıyan kolonların kafa ve taban (Kıyaslama Gerilmesi *)
levhalarına birleşimlerinde, bu levhalar kolon eksenine dik ve
yeterli kalınlıkta iseler, kaynak hesabında kuvvetlerin gerçek
değerleri yerine dörtte biri alınabilir) ( * : Küt kaynaklarda kıyaslama gerilmesi hesabı yapılmaz)
139 140
Yalnız M Eğilme Momenti Tesir Ettiği Kaynak Dikişine Kesme, Normal Kuvvet ve Eğilme
Kaynaklı Birleşimler: Yalnız M Durumu Momenti Tesir Etmesi Durumu: T + N + M Durumu
Kaynak dikişi boyunca herhangi bir (yi) oordinatlı noktada

gerilme :
(Her iki tür kesme kuvveti aynı anda var ise)

141 142
Aşağıda Belirtilen Durumlarda Kıyaslama 3) Hesap, basitleştirilmiş olarak, momenti yalnız başlık
dikişlerinin, kesme kuvvetini yalnız gövde dikişlerinin
Gerilmesi (σv) Hesabı Yapılmaz: taşıdığı kabulüne göre hesap yapılıyorsa ve N = 0
durumu söz konusu ise:
1) Kaynak dikişi küt kaynak dikişi ise,
2) değerleri ayrı ayrı h : profil yüksekliği

Fkb : başlık kaynak dikişleri
alanı
Fkg : gövde kaynak dikişleri
ise
alanı
143 144

24
18.02.2016
Kaynaklı Birleşimlerde Emniyet Gerilmeleri (kg / cm2)

Eğilme Çubukların Boyuna Ekleri: Boyun ekleri, başlık
levhalarının boylama dikişleri, gövde levhası boyuna
eklerinde TS. 3357 göre yalnız τk// kontroluyla yetinilir.
Sx Sx1 Sx2 Sx1 Sx2
küt
y y1 y2
x x
köşe köşe
alın alın
köşe
Sxi ve Ix kesitle ilgili değerlerdir. (*) Hadde profilleri eklerinde küt kaynaktan olanaklar ölçüsünde
kaçınılmalıdır. Ortalama t ≤ 11 mm ise ve ışın kontrolu
T.S. 3357’ ye göre σk kontrolü yapılmaz. yapılıyorsa parantezsiz değerler, aksi halde parantez
145 içindeki değerler kullanılmalıdır. 146
Bir birleşimde küt ve köşe kaynak birlikte kullanılıyor ve Kaynak Dikişi Kuvvete Dik Doğrultuda Dönüyor İse (Yani
hesap ΣFk ‘ ya göre yapılıyor ise, emniyet gerilmesi olarak Uç Dikiş de var ise);
köşe kaynak emniyet gerilmeleri kullanılacaktır. Kuvvetin
P1 a1L1 a
çekme olması durumunda ise, köşe kaynak alanlarının
tamamının, küt kaynak alanlarının ise yarısının alınması
e1
tavsiye edilir.
P3
İşçilik kalitesinden şüphelenilen durumlarda, emniyet P
gerilmelerinden uzak durulması tavsiye edilir. e2
Profilden oluşan çubuklarının kaynaklı birleşimlerinde P2 a2L2 a a – a kesiti
dışmerkezlik meydana gelmesi önlenmelidir.
P1 a1L1 a
e1
P
e2
P2 a2L2 a a – a kesiti P3 hesaplanır. Bu değer diğer denklemlerde yerine konur ve iki

bilinmeyenli denklem çözülür. Kaynaklar üzerlerindeki yüklere
Her dikiş üzerine gelen kuvvete göre hesaplanmalıdır. 147 göre çözülürse dış merkezlik meydana gelmez. 148
Dışmerkezlik meydana gelmemesine, küt ve köşe kaynak Dışmerkez Momentin Gözönüne Alınmasının
dikişlerinin beraber kullanıldığı profil birleşimlerinde de Önemli Olduğu Durum (Kaynaklı Birleşim Örneği):
özen gösterilmelidir. Aksi durumda moment miktarı
hesaplanarak momentli hesap yapılmalıdır. ex a
a
a.L
a e
P
G
küt kaynak
a
Köşe kaynak a2L2 a1L1 P
a – a Kesiti
Köşe kaynak a2L2 a t
a – a kesiti
Kaynak dikişlerinin toplam ağırlık merkezi çubuğun ağırlık

merkezi ile çakışmalıdır. Küt kaynaklarda a1 ve L1 sabittir,
Köşe kaynaklarda ise a2 ve L2 değiştirilebilir.
149 150

25
18.02.2016
Örnek 3.6:
Şekilde yük ve ölçüleri verilen kaynaklı birleşimin
yeterliliğini kontrol ediniz. Kuvvetler YD1’ de verilmiştir
ve malzeme Ç.37 çeliğidir.
a) P1 = 3 t ; P2 = 4 t
P1 b) P1 = 5 t ; P2 = -8 t
t=10 mm
t=10 mm için çözünüz
200 v P2 a) P1 = 3 t ; P2 = 4 t için çözüm ;

N = 4 t, T = 3 t, M = 3x5 = 15 tcm
50
Küt kaynaklarda kıyaslama gerilmesi kontrolu yapılmaz.
151 152
b) P1 = 5 t ; P2 = - 8 t İçin Çözüm; Örnek 3.7:

N = - 8 t, T = 5 t, M = 5 x 5 = 25 tcm Şekilde yük ve ölçüleri verilen kaynaklı birleşimin,
a) 1 nolu dikişinde gerekli kontrolları yapınız.

b) 2 nolu dikişinde L’2 dikiş boyunu belirleyiniz.
Kuvvet YD1’ de verilmiştir ve malzeme Ç.37 çeliğidir.
P1 t = 10 mm a
e1 3.65
P = 12 t
e2
P2
3.L’2 50.50.5
Küt kaynaklarda kıyaslama gerilmesi kontrolu yapılmaz. a a – a kesiti
Kaynak dikişi her iki durumda da yeterlidir.
153 154
a) 1 Nolu Kaynak Dikişinde: b) 2 Nolu Kaynak Dikişinde:
gerekli
gerekli
e2 = ex = 1,40 cm (Profil tablosundan)

e1 = 5 – 1,40 = 3,60 cm
L2’ = 140 mm seçilir.
155 156

26
18.02.2016
Örnek 3.8:
Şekilde yük ve ölçüleri verilen kaynaklı birleşimde gerekli
kontrolları yapınız. Kuvvet YD2’ de verilmiştir. Malzeme Ç.37
çeliğidir.
5.240 a
P = 18 t
L 90.90.9
a
t = 12 mm
a – a kesiti
157 158
Her iki değerden biri

bile 0,750 t/cm2 yi Örnek 3.9:
aşarsa kıyaslama
gerilmesi kontrolu Şekilde krokisi verilen kaynaklı birleşimde gerekli kontrolları
yapılmalıdır. yapınız. Kesit Tesirleri YD1’ de verilmiştir. Malzeme Ç. 37
çeliğidir.
8
Çekme çubuğunda kopma kontrolu;
A
5.190
M = 2,4 tm
N=1t
T = 10 t
I 240
t = 12
Kesin çözüm 160.300.12
159 160
a) Kesin Çözüm:
161 162

27
18.02.2016
b) N = 0 İçin Basit Çözüm:

Örnek 3.10:
Şekilde şematik olarak elemanları verilen kaynaklı birleşimde
gerekli kontrolları yapınız ve bilinmeyenleri belirleyiniz.
Kuvvet YD1’de verilmiştir. Malzeme Ç. 37 çeliğidir.
t l = 10 mm a
(Güvenli tarafta kalan basit çözümün her zaman işe a2L2’ v

yaramadığını gösterir durum). P
a1L1’
σk gerilmesi tutsa idi ;
a2L2’ a IPB 180
a – a kesiti
163 164
Birleşim İçin Profilde Yapılan Kesimler ve Kesim Alanları:
y
tb
r h1 = 124 mm → L1’ = 120 mm seçilmiştir
tg
a) P = 45 t (YD1) İçin Çözüm:
x x h1 h
r
tb
y gerekli
165 166
Kuvvet çekme türünde olduğundan, küt kaynakların yarı

alanını kullanma tavsiyesi uyarınca;
Gerekli köşe kaynak dikişi alanı;
Her bir köşe kaynak dikişi için; 8 adet kaynak dikişi var.
167 168

28
18.02.2016
b) P = - 55 t (YD1) İçin Çözüm:
gerekli
Kuvvet basınç olduğundan,
169 170
3.3.7- Basınç Kaynakları Kalınlıkları az parçaların birleştirilmesinde kullanılır. Metal,

N elektrik arkına gönderdiği dirençle kızıl dereceye kadar
Bakır Elektrod ısınarak plastik kıvama gelir, uygulanan basınçla birbirine
kaynar.
N
t1
t2
d
N
t1
t2 Σt
t3
N
tmax = 5 mm
Nokta (Punto) Kaynağı Kordon Kaynağı Σ t ≤ 15 mm (En çok 3 parça kaynaklanabilir)
171 172
Nokta Kaynakları Perçine Benzer Şekilde

Hesaplanır (T.S. 3357) Nokta Kaynaklarında İki Tür Problemle Karşılaşılır:
1) Gerilme Kontrolü Türü Problem:
2) Boyutlama Türü Problem:
Nokta kaynak sayısı 5’ den fazla ise çift sıra yapılır.

σemn : Birleştirilen parçaların emniyet gerilmesi 173 174

29
18.02.2016
Nokta Kaynaklarda Aralıklar Örnek 3.11:

Şekilde verilen punto (nokta) kaynaklı birleşimin güvenle
e2 aktarabileceği maxP kuvvetini belirleyiniz. Kuvvet YD1’ de
P P bulunacaktır. Malzeme Ç. 37 çeliğidir.
e
P P 25 mm
e2
e1 e e e e e1 d • n (örneğin n = 10) 10 • 4 25 mm
Kuvvet aktaran nokta kaynaklar için; 5 mm

5 mm
30 40 40 40 30
Tespit kaynaklarında üst sınırlar artar.

175 176
MaxP Kuvvetinin Belirlenmesi:

Nokta Kaynak Aralıklarının Belirlenmesi:
1) Nokta Kaynak Yönünden:
2) Birleştirilen Levhalar Yönünden:
177 178
4- ÇEKME ÇUBUKLARI 4.1- Çekme Çubuğu Hesapları

Kesit tesiri olarak yalnız eksenleri doğrultusunda, çekme
cinsi normal kuvvet (+N) alan çubuklara çekme çubukları Çekme çubuklarıyla ilgili hesapların önemli bir bölümünde
denir. Kafes gövdeli sistemlerin çekme çubukları, gergiler, çubuğun Fn net yada yararlı alanı kullanılır.
askı çubukları, asma kolonlar, vs.
Fn = F – ∆F olarak hesaplanır.
Çekme çubuklarının kesitleri tek veya çok parçalı olarak
tertiplenebilir. Kesitlerin en az bir simetri ekseni olmasına ve
kafes gövdeli taşıyıcı sistemlerde simetri ekseninin kafes Burada; ∆F delik, kesim ve benzeri sebeplerle kesitte
düzleminde bulunmasına itina gösterilmelidir. Bağlantı meydana gelen zayıflamayı göstermektedir.
özelliği olan elemanlarda bu kuralın dışına çıkılabilir.
Fn yada ∆F değerlerinin hesaplanmasında kopma çizgisinin
Çekme çubuklarına ait çeşitli hesaplarda, birleşimlerinde konumu önem arz etmektedir.
kullanılan birleşim aracının türü önemli rol oynar.
Bu nedenle kopma çizgisi araştırması yapılmalıdır.
179 180

30
18.02.2016
Kopma Çizgisinin Araştırılması: a) Gerilme Kontrolu Türü Problem:

III II I
1) Birleşim Aracı Perçin Yada Olağan Bulon İse;
P P
III II I
*: Çubuk ve delik eksenleri çakışmıyorsa; σemn* = 0,8.σemn
Profillerde deliklerin şaşırtmalı olarak konması durumunda
kopma çizgisi; alınacaktır.
II I
2) Birleşim Aracı Kaynak İse;
(Kesim kaybı olmaması durumunda)

II I
Kopma çizgisi üzerindeki toplam alandan, aynı çizgi (Kesim dolayısıyla kesit kaybı olması
üzerindeki delik kayıpları toplanarak çıkartılmalıdır. durumunda)
181 182
3) Birleşim Aracı Öngermeli Bulon İse;

1
2 3
* : Çubuk ve Bulon eksenleri çakışmıyor ise;

σ*emn = 0,8.σemn alınacaktır.
L’g yerine Lg = L’g – 2a kullanıldığı da olur.
183 184
b) Boyutlama Türü Problem: 2) Birleşim Aracı Kesit Kaybı Olmayan Kaynaklı Birleşim
Olması Durumunda İse;
1) Birleşim Aracı Perçin, Olağan Bulon ve Kesit Kayıplı
Kaynak İse; gerekli hesaplanır.
Profil tablosundan kesit seçimi yapılır.

gerekli
Seçilen F ≥ gerekli F olmalıdır.
3) Birleşim Aracı Öngermeli Bulon Olması Durumunda İse;

gerekli F = gerekli Fn + tahmini ∆F hesaplanır.
gerekli hesaplanır.
Profil tablosundan F seçilir. Seçilen F ≥ gerekli F
ise gerçek ∆F hesaplanır. Profil tablosundan kesit seçimi yapılır.
Seçilen F ≥ gerekli F0 olmalıdır.
Fn = seçilen F - ∆F ≥ gerekli Fn olmalıdır.
Daha sonra gerilme kontrolu hesabına geçilir.
185 186

31
18.02.2016
c) Emniyetle Taşınabilen Kuvvetin Hesabı:

Emniyetle taşınabilecek kuvvet 3 etkene bağlıdır. d) Kuvvet Altında Uzama Miktarının Hesabı:
1) Çubuk açısından emniyetle taşınabilen kuvvet.
2) Uç birleşimlerde birleşim araçları yönünden emniyetle
taşınabilen kuvvet. Gergi
3) Şayet var ise, çubuk eki yönünden emniyetle
taşınabilen kuvvet. ∆L
Birleşim araçları yönünden yapılacak hesap daha evvel
gösterilmiş idi. Çubuk açısından taşınabilen kuvvet :
Kesit kaybı yoksa Fn yerine F alınacaktır. Dışmerkez

perçin ve bulonlu birleşimlerde σemn yerine 0,8.σemn
alınacaktır. ∆L
Öngermeli bulonlarla bağlanan çekme çubuğunda;
Askı kolon
187 188
σ ≅ σemn durumunda uzama miktarının mertebesi: 4.2- Çekme Çubuğu Ekleri

Çekme çubuklarında üç farklı türde ek yapmak
mümkündür. Yapılabilecek ekler önem sırasına göre
sıralanırsa;
1) Bindirme Elemanlı Ekler (Perçin, Bulon, Kaynak)

2) Enleme Levhalı Ekler (Kaynak)
3) Küt Ekler (Kaynak)
1) Bindirme Elemanlı Ekler (Perçin, Bulon, Kaynak):

Örnek olarak 100 m açıklıklı bir kemerin gergisinde,
Ç.37 (Fe 37) için 7,6 cm; Ç.52 (Fe 52) için 11,4 cm olur. (Perçin yada Bulonlu Çözüm)
P P
189 190
(Kaynaklı Çözüm) Bindirme Elemanlı Ekler ve Hesap Kuralları:

Bindirme elemanların (ekleme parçaları) net (*) enkesit
≥(2∼3)a
alanları toplamı, eklenen çubuğun net enkesit alanından
küçük olmamalıdır. ( * : kaynaklarda brüt olmalıdır)
Bindirme elemanlarının toplam brüt alanlarının ağırlık

P P ≥(2∼3)a merkezi, olanaklar ölçüsünde eklenen çubuğun ağırlık
merkezi ile üst üste düşmelidir (tolerans:birkaç milimetre).
Her bir bindirme elemanını çubuğa bağlayan birleşim
aracı, söz konusu bindirme elemanına alanıyla orantılı
dağıtılan kuvveti aktarabilmelidir.
(i : Bindirme elemanı numarası)
Not: Ek, çubuğun taşıdığı N kuvvetine göre değil, çubuğun

191 taşıyabileceği max N kuvvetine göre hesap yapılmalıdır. 192

32
18.02.2016
2) Enleme Levhalı Ekler (Kaynak):

3) Küt Ekler (Kaynak):
≥3a1
a1
P P P P
≥3a2
a2
t l ≥t çubuk,max ≥3a2
Not: Bu tür ekten olanaklar ölçüsünde kaçınılmalıdır.
TS 3357: Sıfır yada buna yakın kuvvet taşıyan
Not : Aktarılan kuvvet köşe kaynak dikişlerinin aktarabileceği çubuklarda yapılabileceğine müsaade eder.
kuvveti aşmamalıdır.
193 194
4.3- Konstrüktif Kurallar Çubuk aralıkları fazla ise arada bağ levhaları kullanılmalıdır.
Çok parçalı çekme çubukları, statik açıdan gerekli olmamakla
birlikte, uzunlukları boyunca minimum iki ara noktada (Çok
uzun çubuklarda 1∼2 metrede bir) birbirlerine bağlanmalıdır.
Bağ Levhasının Perçin yada Bulonlu Birleşimi:
Köprülerde emax aralıkları uygulanır.
3d Pul Bağ levhası
3 mm
(3∼6)d1
≥10 mm
≥40 mm
195 196
Örnek 4.1:
Bağ Levhasının Kaynaklı Birleşimi: Şekilde verilen çekme çubuğu ekinde gerekli kontrolları yapınız
ve birleşimin güvenle aktarabileceği kuvveti belirleyiniz.
min 3 mm Malzeme Ç. 37 çeliğidir. Kuvvet YD1’ de bulunacaktır.
III II I
35
65
Bağ Levhası N N
65
35
12 20 12
≥10 mm III II I
40∼100 mm 45 60 60 45 45 60 60 45
Birleşimde M20’ lik Uygun Bulonlar kullanılmaktadır.
197 198

33
18.02.2016
Verilen M 20 bulonu uygundur. Çekme Çubuğunun Emniyetle Aktarabileceği Kuvvet:
En elverişsiz kopma çizgisinin bulunması;
199 200
Bindirme Elemanlarının ( Levhaların ) Emniyetle

Aktarabileceği Kuvvet:
Birleşim araçları;
Bindirme elemanlarında da en elverişsiz kopma çizgisinin
I – I olacağı açıktır.
Dolayısıyla bindirme elemanlarında Nemn > Nemn,çubuk

olduğu için değerinin belirlenmesi gerek yoktur.
Birleşim Elemanlarının Emniyetle Aktarabileceği
Kuvvet:
Birleşim bu değerden küçük veya eşit olan her N
Birleşim (ek) tek tip bindirme elemanıyla gerçekleştirilmiş kuvvetini emniyetle taşır.
olduğundan (yani levha ile), birleşim elemanları için hesap
bir defada yapılabilir. Uygun bulon, m = 2 (çift tesirli)
201 202
Örnek 4.2: ½ I 300 çekme çubuğunda;

Şekilde verilen bindirme elemanlı kaynaklı çekme çubuğu
ekinde gerekli kontrolları yapınız.
Malzeme Ç. 37 çeliğidir. Kuvvet YD1’ de hesaplanacaktır.
Ek çubuğun taşıyabileceği Nemn = max N kuvvetine göre
½ I 300
kontrol edilecektir.
110 mm
x x
15
6
ex 90 Bindirme Elemanlarının (Ekleme Lamaları) Enkesiti
N N x x Eklenen Çubuğunkinden Büyük Olmalıdır:
45
8 195 180.12.390
203 204

34
18.02.2016
Kaynak Dikişlerinde Yapılacak Kontrollar:

Bindirme Elemanlarının Ağırlık Merkezi, Eklenen
Çubuğun Ağırlık Merkezi İle Üst Üste Düşmelidir: 1) Gövde Ekleme Levhaları Kaynak Dikişleri
e1
Çubukta (1/2 I 300) ; Fçubuk . ex = Sx
hg L
e’1
Ekleme lamalarının x – x eksenine göre ağırlık merkezi;
e2 b e2
Yeterli yaklaşım elde edilmektedir.

205 206
2) Başlık Ekleme Levhası Kaynak Dikişleri:
207 208
Örnek 4.3: Enleme levha kalınlığı (17 mm), çekme çubuğu kalınlığına
uygun (tmax = 16,2 mm) ve boyutları profil kenarından (2,5-3)a
Şekilde verilen enleme levhalı kaynaklı çekme çubuğu ekinin taşacak şekilde seçilmiştir.
güvenle aktarabileceği kuvveti belirleyiniz.
Malzeme Ç. 37 çeliğidir. Kuvvet YD1’ de hesaplanacaktır. Kaynak Dikişlerinde Kontrollar:
1) Gövde Kaynak Dikişi;
½ I 300 25
7 120≤hg
N N 27,5
2) Başlık Kaynak Dikişleri;
30
11 35
17 45 45
75 35 75
Dışta:
İçte :
209 210

35
18.02.2016
3) Kaynak Dikişleri Ağırlık Merkezi;

Birleşimin Güvenle Aktarabileceği N Çekme Kuvveti:
eçubuk = 11,03 cm olarak örnek 4.2’ de bulunmuştur.

∆e = 11,03 – 10,68 = 0,35 cm = 3,5 mm
Dışmerkezlik aşırı olmayıp ihmal edilebilir.
Ancak ihmal edilmeyerek kesin hesap yapılacaktır.
Birleşimin emniyetle aktarabildiği kuvvet (Nem = 35,21 t).
Kaynak kalınlıkları mümkün en büyük değerler alındığı
durumda (a ≅ 0,7tmin), çekme kuvveti alan çubuğun emniyetle
taşıyacağı (N = 49,752 t) kuvvetten küçüktür.
211 212
Örnek 4.4: 5- Basınç Çubukları

½ I 300 enkesitli çekme çubuğunun, kaynaklı küt ekinin
emniyetle aktarabileceği Nemn kuvvetini bulunuz. Kesit tesiri olarak, eksenleri doğrultusunda basınç türü normal
Malzeme Ç 37 çeliğidir. Kuvvet YD1’ de hesaplanacaktır. kuvvet taşıyan çubuklara basınç çubukları adı verilir.
Not: Hadde profillerinden yapılan çekme çubuklarında bu tür Bu tür çubuklarla kafes sistemlerde ve bina kolonlarında çok sık
eklerden olanaklar ölçüsünde kaçınılması tavsiye edilir. karşılaşılır.
Çelik yapılarda yapılan bütün basınç elemanları burkulmaya
N 120<hg N ½ I 300 göre hesaplanırlar (T.S. 648; DIN 4114).
Mukavemet dersinden de bilindiği üzere, prizmatik enkesite

sahip bir basınç çubuğun, orantılılık bölgesi sınırları içinde,
burkulmadan emniyetle taşıyabileceği eksenel basınç kuvveti
Bazen, daha güvenli bir yaklaşımla ∆F hesabına (Euler Kritik Yükü),
(2t2g+2t2başlık) krater payları da katılır. Problemimizde
∆F = 6,62 cm2 ve Fk=27,93 cm2 olarak hesaplanır.
213 Euler burkulma bağıntısıyla belirlenir. 214

σ
Kritik burkulma gerilmesi,
Gerilme – Narinlik Diyagramı
olarak hesaplanır (Euler kritik burkulma gerilmesi).

Taşıma Yükü Yöntemine Göre σk
Euler Hiperbolü
σp
Bu değerler yukarıdaki bağıntıda yerine konur ise, kritik

burkulma gerilmesi;
σk,emn
olur.
20 λp=114,8 λ
215 216

36
18.02.2016
Burkulma olması halinde de bir emniyet gerilmesinden

söz etmek mümkündür. Kritik gerilmeden belirli bir Basınç Çubuklarında Genel Hesap Yöntemi
oranda uzak kalan kritik emniyet gerilmesi değeri; (T.S. 648)
Bu değerin her iki tarafı σem‘ ye
bölünür ise;
( Plastik Narinlik Sınırı )
olmak üzere,
217 218
5.1- Tek Parçalı Basınç Çubukları

Tek parçalı basınç çubukları ifadesi içinde bileşik kesitler de
sayılabilir ( Tek parçalı sayılabilmesi için parçalar birbirlerine
e ≤ emax aralıklı perçin yada bulonlarla, veya sürekli kaynak
dikişiyle bağlı olmalıdır).
Tek Parçalı Basınç Çubukları Enkesitlerine ait Örnekler:
en az
Söz konusu bu bağıntılar çelik cinsi ne olursa olsun
geçerlidir. bir
T.S. 648, ω yöntemine göre hesabı da kabul etmektedir. simetri
Elastik bölgesi içinde yapılan Euler tipi burkulma ekseni
durumunda basınç emniyet gerilmesi; var
simetri
olarak hesaplanacaktır. ekseni
219 yok 220
2) Ara Bağlantıların Etkisi:

Burkulma Boyları ( sk ) : sk = β.L (L = Çubuk Boyu)
Ara bağlantıların bulunması : Bir kafes kirişin üst (basınç)
1) Uçlarda Mesnetlenme Şeklinin Etkisi: başlığını bağlayan aşıklar, duvarlarda kuşaklar, vb.
Basınç çubuğu değişik doğrultularda değişik burkulma
boylarına sahip olabilir. Yani skx ≠ sky olabilir.
T.S. 648 yönetmeliğinde ortogonal çerçeve çubukları
burkulma boylarının hesabı için abaklar verilmiştir.
Uçların Abakların kullanılabilmesi için, önce çubuğun (i) ve (j)
Mesnet uçlarına ait Gi ve Gj redör oranlarının belirlenmesi gerekir
Şekilleri
Teorik β 0,5 0,7 1,0 1,0 2,0 2,0
Hesap β 0,65 0,8 1,2 1.0 2,1 2,0
221 222

37
18.02.2016
(Σ) işareti, ele alınan düğüm noktasında ve burkulma

düzleminde, söz konusu düğüm noktasına ait rijit bağlı (2,0) Düğüm noktaları ankastre çerçeve : E’ de ED çubuğu
çubukların toplamı ifade etmektedir (s : kolon için, k : kiriş
için kullanılacaktır). (1,5) Düğüm noktaları sabit çerçeve : G‘ de GH çubuğu
A B C (0,5) Düğüm noktaları sabit çerçeve : C‘ de CB çubuğu
Temele ankastre bağlı kolonlarda, bu uçtaki G ≅ 1,0

D E F G H olarak alınabilir (teoride sıfır alınabilir)
Temele mafsallı bağlı kolonlarda, bu uçtaki G ≅ 10 olarak
alınabilir (teoride sonsuz alınabilir)
I J K • Ortogonal (Dik Açılı) Çerçevelerde Çubuk Burkulma

Boyları:
Örneğimizde, B noktasında yazılan bağıntıda, BC çubuğu T.S.648 standardı, dik açılı çerçevelerde, çubuk burkulma
boyları için, çubuk uçlarının çubuk eksenine dik
toplama girmez. Kirişlerde Ik / Lk değerleri aşağıda verilen doğrultuda tutulmuş veya serbest olduklarını göz önüne
katsayılarla çarpılarak alınacaktır. alan iki adet abak vermektedir.
223 224
Ortagonal Çerçevelerde Çubuk Burkulma Boyları ( sk = β.L ) Ortagonal Çerçevelerde Çubuk Burkulma Boyları ( sk = β.L )
Çubuk uçları eksenine dik doğrultuda tutulmuş 225 Çubuk uçları eksenine dik doğrultuda serbest 226
Gerilme Kontrolu Türü Problem:

x ve y asal eksenler olmak üzere;
(Tek hadde profilleri için tablodan alınır)
(Tek hadde profilleri için tablodan alınır)
x ve y asal eksenler değillerse (korniyerlerdeki gibi)

x ve y eksenlerine dik doğrultuda çubuk burkulma benzer işlemler asal eksenler için yapılır.
227 228

38
18.02.2016
Boyutlama Türü Problem:

Bir denklem ve iki bilinmeyen vardır.
1) Genel Yöntem:
Kesit seçimi yapılır. Gerilme kontrolu türü
ω0 = 1 alınarak problemdeki adımlar aynen tekrar edilir.
F = (1,5 ~2)F0 hesaplanır. Profil seçilir. Gerilme kontrolu 3) Güvenle Taşınabilen Kuvvetin Hesabı:
türü problemdeki adımlar burada da tekrarlanır.
Gerilme kontrolu türü probleme benzer durum burada da
2) Domke Yöntemi: Bu yöntemde profil türü önceden bellidir. söz konusudur. λmax ve ω bulunduktan sonra ;
hesaplanır. Tablodan profil seçimi yapılır.
(F0 , i0) bulunur ve λ0 = sk / i0 hesaplanır. belirlenir.
F ve F0 ‘ın benzer alanlar olmalarından dolayı,
Çubuğa gelen N basınç kuvveti N ≤ Nem olmalıdır.
229 230
Örnek 5.1: x – x eksenine dik burkulma;

Enkesiti [ 300 olan bir basınç çubuğunun sistem şeması
görülmektedir. Çubuğun emniyetle aktarabileceği basınç
kuvvetini bulunuz. Kuvvet YD1‘de hesaplanacaktır. Malzeme
Ç.37 çeliğidir.
N y – y eksenine dik burkulma;
4,5 m
x x
9m
x y 4,5 m y
y x
231 232
Örnek 5.2: x – x eksenine dik burkulma;

2 [ 160 ‘dan bileşik olarak yapılmış bir basınç çubuğunun yükü
ve taşıyıcı sistem şeması verilmiştir. Gerekli kontrolları yapınız.
Kuvvet YD1‘ de verilmektedir. Malzeme Ç.37 çeliğidir. y – y eksenine dik burkulma ;
N = 20 t
y
4m
x x
y x y x
x y y x y
233 234

39
18.02.2016
Örnek 5.3: Örnek 5.4:

N = 13 t’ luk yük taşıyacak çelik (Ç.37) bir basınç çubuğunda Şekilde bileşik enkesiti ve taşıyıcı sistem şeması verilen
burkulma boyları sk=skx=sky=2,20 m olup tek köşebent olarak basınç çubuğunda gerekli kontrolları yapınız.
boyutlayınız. Kuvvet YD2’ de verilmektedir
y Kuvvet YD2’ de verilmektedir. Malzeme Ç.52 çeliğidir.
ξ Tek hadde profilinden yapılmış basınç y1 y y2
η N = 105 t
çubuklarında, özellikle skx = sky ise Domke [180
yöntemi hızlı boyutlama olanağı sağlar.
x2 y
(ξ, η asal eksenler) G2 x
G yG1
x1
G1
x x
ξ y η
3,25 m
xG1
[220 y
F(cm2) e (cm) Ix (cm4) Iy (cm4) e
[180 28 1,92 1350 114

N = 105 t
[220 37,4 2,14 2690 197 sk = skx = sky = 325 cm
235 236
Ağırlık Merkezinin x1 , y1 Eksenlerine Göre Yeri;
237 238
Çerçeve Ara Bağlantılı Çubuk Kafes Ara Bağlantılı Çubuk

5.2- Çok Parçalı Basınç Çubukları
Çok parçalı ve tek parçalı basınç çubukları arasında fark ;
N N N N
α
s1 s1
d
Ara bağlantısız →Tek parçalı Ara bağlantılı → Çok parçalı
Ekonomik yada konstrüktif nedenlerle düzenlenirler.

İki değişik türde ara bağlantı (Enine bağlantı) yapılır.
- Çerçeve Bağlantı : Moment alabilen bağlantı y y
- Kafes Bağlantı : Moment alamayan bağlantı
x x x x
Her iki tür bağlantıda da birleşim aracı Perçin, Bulon veya
Kaynak olabilmektedir.
y y
239 e e 240

40
18.02.2016
5.2.1- I.Grup Çok Parçalı Basınç Çubukları

I. Grup çok parçalı basınç çubuklarında, bütün enkesitin asal
• Çok parçalı basınç çubukları, kaymadan meydana gelen eksenlerinden biri (örneğin: x – x ekseni), bütün çubukların
şekil değiştirmeleri de dikkate alan itibari narinlik dereceleri ağırlık merkezlerinden geçer ve her birinin kenarlarına paralel
yardımıyla hesaplanırlar. x veya y eksenlerinden biriyle çakışır (Bu çakışan eksene
malzeme ekseni denir).
• Standartlar, çok parçalı basınç çubuklarının hesap şekillerini, Enkesit Örnekleri
bunların enkesit şekillerine göre belirlenen, üç ana gruba
ayırırlar : x x
a) I. Grup çok parçalı basınç çubukları

b) II. Grup çok parçalı basınç çubukları
x x
c) III. Grup çok parçalı basınç çubukları
x x
(*)
241 242
Hesap Adımları: y – y Malzemesiz Eksene Dik Burkulma: Kayma şekil

değiştirmesini dikkate alan λyi itibari narinlik derecesi ile
x – x Malzeme Eksenine Dik Burkulma: Tek parçalı basınç hesaplanır. Önce tüm kesitin Iy atalet momenti değeri
çubuğun burkulması gibi hesaplanır. ix farklı enkesitli hesaplanır.
çubuklar durumu (*) dışında direk profil tablolarından (Kayma şekil değiştirmeleri
alınabilir. sebebiyle yalnız başına
kullanılması uygun değildir)
(Çerçeve ara bağlantı olması durumunda)
Farklı enkesitli çubuklardan oluşması durumunda, önce

(Kafes ara bağlantı olması
durumunda)
belirlenir. Buradan hesaplanır.
λ1 değerinin alabileceği üst sınır değerleri:
Daha sonra bulunur.

243 244
(m: I. Grup basınç çubuklarında parça Özel Durumlar :

sayısı) 1) I. Grup 2 parçalı basınç çubuklarında, iki profilin arası, bağlantı
levhası kalınlığına eşit ise (şekilde birinci satırda), ayrıca bu profillerin
aralarına, enleme ara bağlantılara ek olarak, aralıkları ≤15i1 olan ilave
tali bağlantı elemanları konuluyor ise : λyi = λy alınabilir (Tek parçalı
basınç çubuklarında olduğu gibi)
(Gerilme kontrolu türü problemlerde)
≤15i1 ≤15i1 ≤15i1

s1
(Emniyetle taşınabilen kuvvet bağıntısı)
2) Eşit kollu köşebentler, yüksek gövdeli “T “ profiller ve farklı kollu
köşebentlerin kısa kollarının yan yana gelmeleri özel durumunda,
Kesit seçimi yapılır. Seçilen profillerin aralığı bağlantı levhası aralığını aşmıyor ise ve skx = sky ise,
kesitte gerilme kontrolu yapılır hesap yalnız λx narinliğine göre yapılabilir(λy> λyi daima).
(Boyutlama türü problemde) x x
Not: skx = sky ve burkulmanın x – x eksenine dik düzlemde λx → ω Pratikte bu tür çubuklarla çok karşılaşıldığından
oluşacağı belli ise Domke Yöntemi kullanılabilir. 245 hesaplanmalarında büyük ölçüde bir kolaylık getirir. 246

41
18.02.2016
5.2.2- II.Grup Çok Parçalı Basınç Çubukları

(Not: Yalnız aşağıdaki şekilde belirtilen durumda geçerli)
II. Grup çok parçalı basınç çubuklarında, bütün parçaların
ağırlık merkezlerinden geçen bir asal eksen (malzeme ekseni)
bu tür çubuklarda da bulunur. Ancak bu grupta malzeme
ekseni, çubukların kenarlarına paralel kendi x ve y
eksenlerinden biriyle çakışmazlar.
x x 0 x L
II. Grup çubuklar, daha çok kafes sistemlerin alt ve üst

x x x
başlıkları arasındaki örgü çubuklarında kullanılırlar. Bu özel
durumda : sk = skx = sky = L olur.
(a) (b) (c)
Enkesit eşit yada farklı kollu 2 köşebentten oluşabilir. (a) ve
(c) enkesit şekli yalnız eşit kollu köşebentlerle yapılabilir.
(b) durumlarında ara bağlantı elemanlarının doğrultuları
şaşırtmalı konur. Çatı makaslarında ara örgü çubukları var
ise, skx = 0,75L alınmalıdır. 247 248
Hesap Adımları: (b) türü enkesitte, toplam kesitin x – x asal ekseni, parçaların birbirinin
asal eksenleri ile çakışmaz. Bu durumda farklı kollu köşebentlerin
II. Grup basınç çubuklarında, genellikle tek bir sk söz enkesit özelliklerinden yararlanılır. Önce, farklı kollu köşebendin uzun
konusu olduğundan, toplam kesitin x – x eksenine göre koluna paralel 0 – 0 eksenine göre I0 atalet momenti hesaplanır.
hesap yapılması yeterlidir ( λx > λyi ). 0
y1
Burada sorun ix olarak hangi değerin alınacağıdır. (a) ve 0 y1 x

(c) türü enkesitlerde, ix olarak tek parçanın iξ atalet yarıçapı t ey
Her durumda :
değeri kullanılmalıdır.
y
Tek bir sk söz konusu olduğundan, (a) ve (c) türü enkesitlerde
η ξ=x boyutlama için Domke yöntemi uygundur. Genel yöntem de
kullanılır.Gerilmenin tutması dışında, bağlantı aralıkları bakımından
x x λ = (s1 / i1) ≤ 50 olmalıdır ( i1 = iη ).
II. Grup basınç çubukları yalnız çerçeve bağlantılıdır.
ξ=x η 249 250
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN y Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN
5.2.3- III.Grup Çok Parçalı Basınç Çubukları Hesap Adımları:

Malzeme ekseni olmayan çok parçalı basınç çubukları bu gruba girer. Her iki asal eksene göre burkulma hesabı, I. Grup basınç
y y y çubuklarının y – y eksenine göre hesabı gibi, itibari λyi , λxi
x 1 1 1 x narinlik derecelerine göre yürütülür.
e’ e’ e’
(a) m =2 (b) m =2 (c) m =2
e m’=2 e m’=2 e m’=2
1 1
e’ m =4 e’ (Gerilme Kontrolu Problem)

m’=2
(d) (e) (f)
e e e e e (Emniyetle Taşınabilen Kuvvet)
m =2 m =2
m’ =2 m’=2 Boyutlamada genel hesap yöntemi kullanılır.
e’
(g)
m =3
251 252
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN e e m’=2 Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

42
18.02.2016
Bağlantı Aralıkları Üst Sınırları : Konstrüktif bakımdan, enkesit biçimleri (d-e-f-g) türünden
olan III. Grup çok parçalı basınç çubuklarında, enkesitin
dikdörtgen biçimini koruyabilmesi için ara bağlantı levhaları
dışında, her kat hizasına ya kat levhası yada çubuk
eksenine dik köşegen konulur.
olmalıdır.
i1 değeri, köşebentler için her iki doğrultuda i1 = iη alınır.

Farklı türden parçalarda ([ ve T gibi) i1 her iki doğrultuda
değişiktir.
Bununla birlikte, güvenlik tarafında kalan bir yaklaşımla i1 = i1min
alınabilir.
253 254
5.2.4- Ara Bağlantı Elemanlarının Hesabı Kafes Ara Bağlantılı Basınç Çubukları:
Ara bağlantı elemanlarının hesabı itibari bir Ti
kesme kuvvetine göre yapılır.
s1 s1
Çerçeve türü ara bağlantılı çubuklarda, e > 20i1 ise Ti itibari s1

kesme kuvveti,
α s1 α α s1
kadar arttırılır.
(a) (b) (c)

255 256
Köşegen ara bağlantılı çok parçalı basınç çubuklarında Ti itibari kesme

Çerçeve Ara Bağlantılı Basınç Çubukları:
kuvveti köşegenlere, Çerçeve ara bağlantılı çok parçalı basınç çubuklarında, her
ara bağlantı ya tek bir bağ levhasıyla (I. Grup örnekler birinci
(nD : aynı bir kesitteki köşegen ara satır, II. Grup örnekleri birinci satır), yada birden çok sayıda
bağlantı sayısı) bağ levhasıyla düzenlenir.
Ti Kesme Kuvvetinin Ara Bağlantılara Etkisi:
değerinde bir çekme ve basınç kuvveti olarak yüklenir. N T Ti/2 Ti/2
Gerek köşegen ve gerekse uçlardaki birleşim araçları bu kuvvete göre
hesaplanır. Ara bağlantılar tali taşıyıcı elemanlar olduklarından, eksenleri T
düğüm noktalarında aynı bir noktada kesişmeyebilir ve tek bir perçin T’ T s1/2
yada bulonla bağlanabilirler (n ≥ 2 koşulu sağlanmayabilir).
T’
Çubuk eksenine dik konumlu örgü çubukları (a) türünde herhangi bir
kuvvet taşımayıp yalnız s1 boyunu kısaltırlar. (c) türü kafes örgüde ise T’ m=2
Nv = ND . sinα < ND değerinde kuvvet taşırlar. Dikmeler ve birleşimleri
hesaplanmaz. Köşegenlere eş kesitte alınır, birleşimleri de aynen T T s1/2
köşegenlerinki gibi yapılır. T’
Gerek köşegen ve gerekse dikmeler ya lama, yada köşebent enkesitli
alınırlar. nD > 1 ise, köşegenler paralel konulmalıdır. Çapraz düzenleme N T Ti/2 Ti/2
basınç çubuğunda burulma yaratır.
257 e/2 e/2 258

43
18.02.2016
Ti/3 Ti/3 Ti/3 Ti/4 Ti/4 Ti/4 Ti/4 Aynı bir enkesitteki bağ levhası sayısı > 1 ise T kesme kuvveti
bunlara pat edilecektir.
m=3 m=4 Aralarında yalnız bir levhanın girebileceği kadar aralık
bulunan 2 parçalı I. Grup basınç çubuklarında (Enkesit
T T s1/2 T’’ T’ T’’
örnekleri, birinci satır), bağlantı levhası daha çok bir besleme
levhası niteliğinde olup ayrıca kontrolu gerekmez. Bu tür
çubuklarda bağlantı hesabı birleşim aracı hesabından
ibarettir. Birleşim aracı (perçin, bulon, kaynak)
T T T’’ T’ T’’
değerindeki kuvveti aktarabilmelidir.
Ti/3 Ti/3 Ti/3 Ti/4 Ti/4 Ti/4 Ti/4

Bazı III. Grup basınç çubukları da (enkesit örnekleri, birinci
satır), x – x eksenine göre burkulmada, yukarıda bazı I. Grup
2e/3 e/3 e/3 2e/3 5e/6 e/6 e/2 e/2 e/6 5e/6
basınç çubukları için açıklanan biçimde ara bağlantı hesabı
içerirler.
Diğer bütün durumlarda aşağıda açıklanan ara bağlantı hesabı
259 yapılır. 260
Birleşim Aracı Perçin veya Bulon İse: Bazı ülkelerin şartnameleri τL kontrolü de öngörür.
e s1
Perçin (bulon) kontrolları:
e1 H
(nL : bağ levhası sayısı
e
b örnekte : 2)
T g d1 e V
e1 T1 M1
b
e ve e1 aralıklarına dikkat
c t
V
s1 H
V
Bağ levhasında kontrol:

h
261 262
Birleşim Aracı Kaynak İse:

f Katsayıları Tablosu a) Kaynak Dikişi Çubuk Eksenine Paralel (Köşeler a Kadar Dönülüyor):
Bir Sıralı İki Sıralı s1

İlk Sıradaki
Perçin e
(bulon)
Sayısı
T (nL : Bağlantı levhası sayısı,
(Şekillerde 3)
a a g örnekte: 2, ayrıca c değerinin
büyütülmemesi yararlıdır).
2 T
1,000 0,500 1,000 t Levhada kontrol gereksizdir.
3 c
1,000 0,500 0,800
4 0,900 0,450 0,643 s1
5 0,800 0,400 0,533
Ayrı ayrı < 0,75 t/cm2(Ç.37)

h değillerse,
263 264

44
18.02.2016
b) Kaynak Dikişi Üç Kenarda:
Bazı ülkelerin yönetmelikleri bu durumda levhada da

gerilme kontrolu yapılmasını öngörürler.
2
a
a 1 T g
l’2
a
2
Kaynak dikişlerinde basitleştirilmiş
c/2 Hesap yöntemi kullanılır.
265 266
c) Küt Kaynak Dikişi Durumu: d) Profil Parçasıyla Ara Bağlantı Kaynakları:

t 2 2 Genellikle artan profil parçaları
kullanılır.
c h = hb olmalıdır.
1 1 Bağlantı profilinde kontrol
hb
gereksizdir.
Kaynak dikişlerinde kontrol
2 2 basitleştirilmiş yöntemle yapılır.
e b
v T1 g 2 h
1
c
Levhada kontrol
Köşeler a2 kadar dönülmüş,
gereksizdir. l2 = b
267 268
Ç. 37 Çeliği İçin ω Burkulma Katsayıları Ç. 52 Çeliği İçin ω Burkulma Katsayıları

λ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 λ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10 - - - - - - - - - - 10 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,01 1,02 1,03 1,03 1,04
20 1,02 1,03 1,03 1,04 1,05 1,06 1,06 1,07 1,08 1,08 20 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,11 1,12 1,13
30 1,09 1,10 1,11 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,15 1,16 30 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,22 1,23 1,24
40 1,17 1,18 1,19 1,20 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 40 1,25 1,26 1,27 1,28 1,30 1,31 1,32 1,33 1,35 1,36
50 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 50 1,37 1,39 1,40 1,41 1,43 1,44 1,46 1,47 1,49 1,50
60 1,36 1,37 1,38 1,39 1,40 1,41 1,43 1,44 1,45 1,46 60 1,52 1,54 1,55 1,57 1,59 1,60 1,62 1,64 1,66 1,68
70 1,47 1,49 1,50 1,51 1,53 1,54 1,55 1,57 1,58 1,59 70 1,70 1,72 1,74 1,76 1,78 1,80 1,83 1,85 1,87 1,90
80 1,60 1,62 1,64 1,65 1,67 1,69 1,70 1,72 1,74 1,75 80 1,92 1,95 1,97 2,00 2,03 2,06 2,08 2,11 2,15 2,18
90 1,77 1,79 1,81 1,82 1,84 1,86 1,88 1,90 1,92 1,94 90 2,21 2,24 2,28 2,32 2,35 2,39 2,43 2,47 2,52 2,56
100 1,96 1,99 2,01 2,03 2,05 2,08 2,10 2,13 2,15 2,18 100 2,61 2,65 2,70 2,75 2,81 2,86 2,92 2,98 3,04 3,10
110 2,20 2,23 2,26 2,29 2,32 2,35 2,38 2,41 2,45 2,48 110 3,15 3,21 3,27 3,33 3,39 3,45 3,51 3,57 3,63 3,69
120 2,51 2,55 2,59 2,63 2,66 2,71 2,75 2,79 2,84 2,88 120 3,75 3,81 3,88 3,94 4,01 4,07 4,14 4,20 4,27 4,34
130 2,93 2,98 3,03 3,07 3,12 3,17 3,21 3,26 3,31 3,36 130 4,40 4,47 4,54 4,61 4,68 4,75 4,82 4,89 4,96 5,03
140 3,40 3,45 3,50 3,55 3,60 3,65 3,70 3,75 3,80 3,86 140 5,11 5,18 5,25 5,33 5,40 5,48 5,55 5,63 5,71 5,78
150 3,91 3,96 4,01 4,07 4,12 4,17 4,23 4,28 4,34 4,39 150 5,86 5,94 6,02 6,10 6,18 6,26 6,34 6,42 6,50 6,59
160 4,45 4,50 4,56 4,61 4,67 4,73 4,79 4,84 4,90 4,96 160 6,67 6,75 6,84 6,92 7,01 7,09 7,18 7,27 7,35 7,44
170 5,02 5,08 5,14 5,20 5,26 5,32 5,38 5,44 5,50 5,57 170 7,53 7,62 7,71 7,80 7,89 7,98 8,07 8,16 8,25 8,35
180 5,63 5,69 5,75 5,82 5,88 5,94 6,01 6,07 6,14 6,20 180 8,44 8,54 8,63 8,73 8,82 8,92 9.01 9,11 9,21 9,31
190 6,27 6,34 6,40 6,47 6,54 6,60 6,67 6,74 6,81 6,88 190 9,41 9,50 9,60 9,70 9,81 9,91 10,01 10,11 10,21 10,32
200 6,95 7,02 7,09 7,16 7,23 7,30 7,37 7,44 7,51 7,59 200 10,42 10,53 10,63 10,74 10,84 10,95 11,06 11,16 11,27 11,38
210 7,66 7,73 7,81 7,88 7,95 8,03 8,10 8,18 8,25 8,33 210 11,49 11,60 11,71 11,82 11,93 12,04 12,16 12,27 12,38 12,50
220 8,41 8,48 8,56 8,64 8,72 8,79 8,87 8,95 9,03 9,11 220 12,61 12,73 12,84 12,96 13,07 13,19 13,31 13,43 13,54 13,66
230 9,19 9,27 9,35 9,43 9,51 9,67 9,67 9,76 9,84 9,92 230 13,78 13,90 14,02 14,14 14,27 14,39 14,51 14,63 14,76 14,88
240 10,00 10,09 10,17 10,26 10,34 10,43 10,51 10,60 10,68 10,77 240 15,01 15,13 15,26 15,38 15,51 15,64 15,77 15,90 16,02 16,15
250 10,86 - - - - - - - - - 250 16,28 - - - - - - - - -
269 270

45
18.02.2016
Ç. 37 Çeliği İçin Değerleri Ç. 52 Çeliği İçin Değerleri

λ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 λ λ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 λ
10 - - - - - - - - - - 10 10 - - - - - - - - - - 10
20 20,4 21,4 22,4 23,6 24,6 25,7 26,8 27,9 29,0 30,1 20 20 20,6 21,6 22,8 23,8 24,9 26,0 27,1 28,2 29,4 30,6 20
30 31,2 32,4 33,4 34,6 35,7 36,9 37,9 39,2 40,4 41,5 30 30 31,6 32,8 33,9 35,1 36,3 37,5 38,6 39,9 41,1 42,4 30
40 42,7 43,8 45,0 46,3 47,4 48,7 50,0 51,3 52,4 53,7 40 40 43,6 44,7 46,0 47,3 48,6 49,9 51,2 52,5 53,9 55,2 40
50 55,0 56,3 57,7 58,8 60,1 61,5 62,9 64,2 65,6 67,0 50 50 56,6 58,1 59,5 60,9 62,3 63,9 65,2 66,7 68,4 69,8 50
60 68,4 69,8 71,2 72,7 74,1 75,5 77,0 78,4 80,2 81,6 60 60 71,2 72,9 74,4 76,1 77,9 79,3 81,1 82,9 84,4 86,2 60
70 83,1 84,6 86,4 87,9 89,4 91,2 92,8 94,3 96,2 97,7 70 70 88,0 89,8 91,6 93,5 95,3 97,2 99,1 101 103 105 70
80 99,6 101 103 105 107 108 110 112 114 116 80 80 107 109 111 113 115 117 119 121 124 126 80
90 118 120 121 123 125 127 130 132 134 136 90 90 129 132 135 138 141 147 147 150 153 156 90
100 138 140 142 144 146 148 151 153 155 158 100 100 159 162 166 169 172 175 179 182 185 189 100
110 160 162 165 167 169 172 175 179 181 184 110 110 192 196 200 203 207 210 214 218 222 225 110
120 187 190 193 196 200 203 206 209 213 216 120 120 229 233 237 241 245 249 253 257 261 265 120
130 219 223 226 230 233 237 240 241 248 251 130 130 269 273 277 282 286 290 295 299 303 307 130
140 255 258 262 266 269 273 277 281 285 289 140 140 312 317 321 325 330 335 339 344 349 353 140
150 292 296 300 304 308 312 316 320 325 329 150 150 358 363 368 373 378 383 387 392 397 402 150
160 333 337 341 345 349 354 358 362 367 371 160 160 407 413 418 423 428 433 439 444 449 454 160
170 376 380 385 389 393 398 402 407 422 416 170 170 460 465 471 476 482 487 493 499 504 510 170
180 421 426 430 435 440 445 449 455 459 464 180 180 516 521 527 533 539 545 551 557 562 569 180
190 469 474 479 484 489 494 499 504 509 515 190 190 574 581 587 593 590 605 611 618 624 630 190
200 520 525 534 536 541 546 552 557 562 568 200 200 637 643 650 656 662 669 675 682 689 695 200
210 573 579 584 590 595 601 606 612 618 623 210 210 702 709 715 722 729 736 743 750 756 763 210
220 629 635 640 646 652 658 664 670 676 682 220 220 770 777 784 792 799 806 813 820 827 834 220
230 687 693 699 706 712 718 724 730 736 742 230 230 842 849 857 864 871 879 886 894 902 909 230
240 749 755 761 767 773 780 786 793 769 806 240 240 917 924 932 940 947 955 963 971 979 987 240
250 812 - - - - - - - - - 250 250 990 - - - - - - - - - 250
271 272
Örnek 5.5: Şekilde enkesiti verilen, çerçeve türü ara

bağlantılı basınç çubuğunda (Ç.37), N = 45 t
1 y 1 (YD1), sk = skx = sky = 7 m olduğuna göre,
[260
a) Gerekli irdelemeyi yapınız.
x x b) Ara bağlantı levhalarını perçinli ve
b
kaynaklı olarak hesaplayınız ve
t Çerçeve türü ara bağlantıda, bağ levhalarının çubuk ekseni
düzenleyiniz.
Profil Tablosundan, [ 260 için: doğrultusunda s1 ara mesafelerinin belirlenmesi:
1 y 1
e e1
240
a) x – x Eksenine Dik Burkulma:
y – y Eksenine Dik Burkulma:
273 274
İtibari narinlik derecesi: b-1) Bağ Levhalarının Perçinli (Uygun Bulonlu) Olarak
Hesap ve Düzenlenmesi:
y
g = (0,8 – 1,0).h = 0,8.260 = 208 mm
g = 200 mm ve t = 8 mm seçilmiştir.
x x Seçilen perçin d = 17 mm
h
Bağ Levhasında Gerilme Kontrolu :

240
y e=19,28 cm<20.i1= 20.2,56 = 51,2 cm
c 8 mm
s1
40
60
b g
60
40
s1 w
275 276

46
18.02.2016
Perçinlerin Kontrolu:
Hmax
V1
T1 M1 b = 120
V1
Hmax
V1
Bir Perçine Gelen Kuvvetler :
277 278
b-2) Bağ Levhalarının Kaynaklı Olarak Hesap ve Düzenlenmesi: Önlem 1) Kaynaklar Bağ Levhalarının Eksene Dik Kenarlarında
a = 5 mm < 0,7.8 = 5,6 mm Devam Ettirilir:
TS 3357 uyarınca, 1 dikişlerinin bir kuvvet çiftine
M1 = T1.(c / 2) = 4,51.(20 / 2) = 45,1 tcm
dönüşen momenti, 2 dikişinin kesme kuvvetini
Kaynak köşelerde döndüğünden aktardığı kabul edilir.
c=200 lk = lk’ = g olarak alınır. 1 Dikişlerinin her birinde :
c=200
g = 200 2 2 200
1 1
5.200 5
2 Dikişlerinde:
Kıyaslama gerilmesinin tutmayacağı kesindir. Bu sebeple 2 önlem alınır. 279 280

Önlem 2) Bağ Levhasının c Boyutu Azaltılır (20 mm > 3a) Bindirme b-2’) Küt Kaynak Dikişli Bağ Levhası Kullanılması Durumu:
Payı İle: c = 100 mm Alınır. y
〘 260 Levha 200.60.8
20 60 20
x x
Kaynak ilk durumla aynı olup,

200 y
c=60 s1
100 5
g
Gerilme 0,75 t/cm2 den küçük olduğu için kıyaslama gerilmesi kontrolu
yapılmaz.
s1
281 282

47
18.02.2016
Örnek 5.6: [ 300

Profil Tablosundan Alınan Enkesit Değerleri
Şekilde enkesiti ve çalışma F Ix Iy ix iy t tg
2 2 düzeni verilen çelik (Ç.37)
(cm2) (cm4) (cm4) (cm) (cm) (mm) (mm)
basınç çubuğunun (YD1) için
güvenle taşıyabileceği yükü 〘300 58,8 8030 495 11,7 2,9 16 10
260 belirleyiniz ve ara bağlantı 〘260 - - - - - 14 10
1 1
kontrollarını yapınız.
N
2 2 Burkulma boyları :
e = c + 2e1 90 [ 260
y I. Grup çok parçalı basınç çubuğunda :
x 2 x 300 8,75 m
1
c = 250
y
283 284
s1 Ara Bağlantı Aralığının Belirlenmesi: Ara bağlantı kontrolları : e = 30,4 cm < 20.i1 0 20.2,9 = 58 cm
1 ve 2 nolu kaynak dikişlerinde a = 5 mm seçilir :
1 nolu kaynakta :
2 nolu kaynakta : lk2 = lk2’ = 9 cm (kaynak başları dönüyor)
285 286
Örnek 5.7:
y Şekilde enkesiti verilen kiriş dikmesi
(sk = skx =sky = 200 cm), N = 12 ton basınç
x x kuvveti (YD1) taşımaktadır. Çubuğu (Ç.37),
birleşim elemanı perçin olarak boyutlandırınız
y (eşit kollu köşebent olarak).
sk =skx = sky olduğu ve I. Grup çok parçalı basınç çubuklarının bu özel
durumda λx tek burkulma narinliği olduğundan, boyutlama DOMKE
yöntemi yardımıyla yapılacaktır. Ara Bağlantılarda Boyutlama:
Aralığın belirlenmesi:
Çubukta Boyutlama:
287 288

48
18.02.2016
Ara bağlantılarda boyutlama: d = 13 mm’ lik perçin seçilirse;
e = 2.e1 + t = 2.1,85 + 0,8 = 4,50cm < 20.i1 = 20.1,26 = 25,2 cm
65.65.7 → d1max = 17 mm m = 1 (Tek etkili – ara bağlantılarda) w1 =35mm (Profil tablosundan)

d = 17 mm’ lik perçin seçilirse;
289 290
Örnek 5.8:
Şekilde enkesiti verilen (Ç.37) basınç çubuğunun, YD1 için güvenle
Birleşim Detayı taşıyabileceği kuvveti belirleyerek ara bağlantıları boyutlandırınız.
80.80.8
8.65.100 65.65.7 N N
10
35 3m
d1 = 13 30
8 30 40 30 ( II. Grup çok parçalı basınç çubuğu )
L 80.80.8 → F = 12,3 cm2 , iξ = 3,06 cm ; iη = 1,55 cm
Nemn Kuvvetinin Belirlenmesi:
291 292
Ara Bağlantı Hesapları: - Perçinli Çözüm: 80.80.8 → w1 = 45 mm , d1max = 21 mm

Bağlantı aralığının belirlenmesi; (Perçin aralıklarında sınırlara uyulmuştur)
c = 2.4,5 + 1,0 = 10 cm
55
70
Levhada :
55
35 45 45 35
10
Ara bağlantı boyutlaması;
e = 2.e1 + t = 2.2,26 + 1,0 = 5,52cm < 20.i1 = 20.1,55 = 31 cm
İstenirse:
293 294

49
18.02.2016
- Kaynaklı Çözüm: c = 50 mm
Perçinlerde:
4.160
160
20 20
50.160.10
80 10 80
295 296
Örnek 5.9: L 65.65.7 1 1
x G1 G1 x
t = 8 mm
II. Grup çok parçalı basınç çubuğu. Bu özel türde (<>), skx ≠ sky
olması gözönüne alınabilir. skx = 223,6 cm, sky = 447,2cm olur.
1 1
D3 v v1 t v1 v
D2
Kesit : D2 ve D3
Şekilde şeması verilen çelik (Ç.37) şed çatı makasının,

enkesitleri belirli D2 ve D3 çubukları süreklidir. Taşıdıkları en
büyük yük N = 5,366 t (YD1) basınç olduğuna göre enkesitin
yeterliliğinin kontrolu yapınız ve ara bağlantıları hesaplayınız.
297 298
Ara Bağlantı Hesapları :
e = 2v1 + tl =2.2,29 + 0,8 = 5,38 cm < 20.i1 = 20.1,26 = 25,20 cm
299 300

50
18.02.2016
Ara bağlantı levhası besleme levhası niteliğindedir. Birleşim Detayı

gerekli
s1 =447 mm s1 =447 mm
L 65.65.7
(*) = Azaltılmış emniyet gerilmesi 9
1 1
a = amin = 3 mm seçilirse,
46
x G1 G1 x
46 3 tl = 8 mm
9 ≥ 3a 1 1
9
L’ = L + 2a = 48,2 + 2.3 = 54,2 mm ≅ 55 mm alınır.
55 Kesit : D2 ve D3
55.110.8
301 302
5.3 - Eğilmeli Basınç Çubukları N

M1 M2
N N N
Bu bölümde dışmerkez bir basınç kuvveti veya merkezi bir basınç kuvveti a1 ≡
yanı sıra bir eğilme momenti de taşıyan çubuklar incelenecektir. a2
M1
q M1 = N.a1 M2 = N.a2 M2
N N N N
ymax
≡ Mmax
Mmax = N . ymax
M1 M2
N N N N
a1 ≡
a2 (½*) katsayısı, düğüm noktası hareketli çubuklarda 1 alınacaktır.
M1
M1 = N.a1 M2 = N.a2 M2 Yatay yada eğik konumlu basınç çubukları da, kendi ağırlıklarından ileri
gelen bir momenti de taşırlar.
G : Çubuk ağırlığı
LH : Çubuğun yataydaki izdüşümü
( LH ≤ 6 m ise bu etki ihmal edilebilir )
303 304
- Uçlarda (Mesnetlerde) Burkulmasız Kontrol:

Kontrollar:
n : Birleşim nedeniyle
- Açıklıkta Burkulmalı Kontrol: zayıflamış kesitteki
değerler
ω x : λx ‘ den meydana gelen ω Mx = max uç momenti
W xd : Basınç kenarına göre
mukavemet momenti Benzer kontrol, açıklıkta zayıflamış kesitler varsa, bu kesitlerde de
Mx = Mmax Mx = Mmax olarak tekrarlanmalıdır.
λy > λx ise λmax = λy ile momentsiz kontrol yapılır.
Kesitte ydmax < yzmax ise ayrıca,
W xz : Çekme kenarına göre

mukavemet momenti
N
ydmax
G
yzmax
305 306

51
18.02.2016
5.3.1 - Eğik Eğilmeli Burkulma 6 - Eğilme Çubukları

Kesitlerin boyutlandırılmasında, esas etkinliğin M eğilme
Açıklıkta burkulmalı kontrol: momentinde olduğu çubuklara Eğilme Çubukları adı
verilir (Dolu gövdeli kiriş).
Eğilme kirişlerinde M Eğilme Momenti yanı sıra hemen

hemen daima T kesme kuvveti ve bazen N normal kuvveti
de bulunabilir.
ω değeri λmax tan elde edilen değerdir.
Uçlarda burkulmasız kontrol:
307 308
• Kesitte, Tarafsız (x – x) Ekseninden y Oordinatlı

• Bir Kesitteki En Büyük Gerilme Değerleri :
Noktada :
Gerilme değerleri
aynı noktada
bulunmamaktadır
309 310
Sehim (Çökme) Değerleri İçin Yardımcı Tablolar

• Çubuk Boyunca En Büyük Gerilme Değerleri :
311 312

52
18.02.2016
Sehim (Çökme) Değerleri İçin Yardımcı Tablolar Düzgün Yayılı Yük İçin Eş Açıklıklı Sürekli
Kirişlerde Maksimum Sehim (Çökme) Değerleri
313 314
Birleşim aracı perçin yada bulon ise, ilgili kesitte deliklerden

dolayı bir kesit azalması (zayıflaması) söz konusu ise, Ix ve • Eğilme Çubuklarında Şekil Değiştirmenin Önemi :
Wx yerine Ixn ve Wxn değerleri kullanılmalıdır.
Kesit çift simetri eksenli değil ise (Yalnız y – y eksenine göre

simetri söz konusu ise) :
kontrolları tek başına yeterli değildir. Bundan başka f ≤ fLim
sehim kontrolları da yapılmalıdır (L> 5 metre olan aşıklarda
Önce ağırlık merkezi ve bu merkezden geçen x – x eksenine ve kirişlerde).
göre Ix atalet momenti bulunmalıdır.
Örnek olarak, düzgün yayılı yükle yüklü basit kiriş taşıyıcı
sistemli döşeme kirişlerinde ;
315 316
- Hadde profillerinden değişik yararlanmalar : Değişken

Eğilme Çubuklar Enkesit Şekilleri : yükseklikte kesilmiş hadde profilleri, Petek kirişler
- Hadde Profilleri : Dar ve Geniş Başlıklı I Profilleri, - Yüksek gövdeli yapma kirişler : Yapma kirişler
U Profilleri vs. (Bir veya çok sayıda),
- Takviyeli (Güçlendirilmiş) Hadde Profilleri : Bileşik

Kesitler
317 318

53
18.02.2016
6.1. Hadde Profilleri 6.1.1 Hadde Profillerinden Eğilme

Gerilme ve Sehim kontrolları genel kurallar içinde yapılır. Çubuklarında Ekler
• Boyutlama Kontrolu Türü Problemler : (N = 0 için) Eğilme çubuklarında boy uzatmak amacıyla ek yapılması
gerekebilir.
Gerekli
- Ek, olanaklar ölçüsünde kesit fazlalığı olan yerlerde, örnek
olarak sürekli kirişlerde moment – sıfır noktaları civarı gibi
Mukavemet momenti hesaplanır. yerlerde yapılmalıdır.
- Ek yerinde çubuğun taşıdığı gerçek moment değeri
gerçekte ne olursa olsun (hatta M = 0 için), ek hesaplarında
Daha sonra profil tablosundan kesit seçimi yapılır. belli değerlerde bir momentin altına inilemez.
τ kayma gerilmesi ve f sehim kontrolu yapılır.
Şayet N kuvveti de var ise σ kontrolu da yapılmalıdır. (Ek yerindeki gerçek moment miktarı)
Kısa ve ağır yüklü kirişlerde τ (veya σv), büyük açıklıklı (Sürekli kirişlerde : Mem)
kirişlerde ise f sehimi daha elverişsiz durum yaratabilir. 319 320
A) Eğilme Çubuklarında Perçin ve Bulonlu Ekler Bindirme (Ekleme) Levhaları Boyutları :

Eğilme çubuklarında ek bindirme levhalarıyla
gerçekleştirilir. Bu tür eklerde Kaba Bulon kullanılamaz. - Bindirme levhalarının x – x eksenine göre toplam atalet
momenti en az eklenen çubuğun atalet momentinin yarısı
kadar olmalıdır.
- Ek gövde bindirme levhalarının her birinin tg kalınlıkları

eklenen çubuğun gövde kalınlığının 0,80 katı alınırsa bu
levhalarda, birleşim elemanı hesabı dışında, ayrıca bir
kontrol gerekmez.
321 322
- Başlık bindirme elemanlarının (tbL.bgL) enkesit alanı, Fb : Başlık bindirme levhalarının toplam alanı
eklenen çubuğun (tb.b) başlık enkesit alanına eşit alınırsa,
bu levhalarda da, birleşim elemanı hesabı dışında, ayrı bir
kontrol gerekmez.
Fg : Gövde bindirme levhalarının toplam alanı
Ek Hesapları : Ib : Başlık bindirme levhalarının x-x eksenine göre

toplam atalet momenti
Ekteki Mx eğilme momenti ile N normal kuvvetinin hem

gövde, ve hem de başlıklarca, Ty kesme kuvvetinin ise
yalnız gövde tarafından aktarıldığı kabul edilir.
323 324

54
18.02.2016
Ig : Gövde bindirme levhalarının x - x eksenine göre Başlık Bindirme (Ekleme) Levhalarında Hesap
toplam atalet momenti (Boyutlama Türü Hesaplarda) :
Bir başlık bindirme levhasına gelen en büyük kuvvetin
hesabı:
olmak üzere, ek yapılan kesite ait N ve MHesap değerleri

başlık ve gövde bindirme elamanlarına :
Bir başlıkta ve etkin bir tarafında gerekli, tek tesirli

birleşim elemanı sayısı (Çap uygun seçildiğine göre)
(Çift sayıya yuvarlatılır)
325 326
Uygun e Perçin yada Bulon aralıkları seçilerek LbL başlık Gövde Bindirme (Ekleme) Levhalarında Hesap
bindirme levhası boyu belirlenir. (Gerilme Kontrolu Türü Hesaplarda) :
y
i
Alınmamış ise, başlık bindirme levhası da kontrol
edilmelidir. yi ri
G
x
xi
327 328
B) Eğilme Çubuklarında Kaynaklı Ekler

Başlıca 4 türde kaynaklı ek yapmak mümkündür.
B.1 ) Dört Bindirme Levhalı Ek
Yada yatay ve düşey bileşenlerine ayrılmış olarak ; tbL
ab
(Kesme Kuvvetinden) c
LgL h hgl ag
tgL
(Normal Kuvvetten) ab
tbL
LbL bbL
(≥b + 5ab)
Statik karakterli olmak şartı ile büyük kesit tesirlerini
aktarmaya uygun bir birleşimdir.
Sadece köşe kaynaklı bir birleşim olduğundan dinamik
Şayet tutmaz ise değiştirilip hesap tekrarlanır. karakterli kesit tesirlerini taşımak için uygun değildir.
329 330

55
18.02.2016
Hesap şekli, perçin ve bulonlu bindirmeli eklerde - Gövde bindirme levhasıyla ilgili hesaplar:
olduğuna benzer şekilde yapılır. ag Kaynak kalınlığı uygun olarak seçildikten sonra,
Ib , Ig , Fb , Fg kesit değerleri, Mb , Mg , Nb , Ng bindirme
levhaları kesit tesirleri ve Pb başlık bindirme levhası
kuvveti aynı bağıntılarla bulunur.
- Başlık bindirme levhasıyla ilgili hesaplar:
(Şayet köşeler dönülüyor ise Lg alınacaktır)
ab Kaynak kalınlığı uygun olarak seçildikten sonra,
(Ç 37 çeliği için herhangi biri

0,75 t/cm2 değerini aşıyorsa
kıyaslama gerilmesi tahkiki
yapılacaktır)
331 332
B.2 ) Çekme Başlığı Bindirme Levhalı Ek - Küt Kaynaklı Basınç Başlığında Kontrol
(M = MHesap)
M Lg’ ≤ hg=h1 M h
ab
tbL
Burada Wx ve F kesit ile ilgili değerlerdir.
LbL bbL
N Eksenel kuvveti çekme değerine göre işaretlenmiştir.
Gövde ve basınç başlığı küt kaynak dikişiyle, çekme σk,em ihmal edilen kraterlerden dolayı sınırda kullanılmaması
tavsiye edilir.
başlığı ve başlık bindirme levhası ise köşe kaynak
dikişiyle birleştirilmiştir.
333 334
- Çekme Başlığı Bindirme Levhası İle İlgili Gövde Küt Kaynak Dikişleri ile İlgili Hesaplar :
Hesaplar :
(Profilin Başlık Alanı)
(N Çekmeye Göre
İşaretlenmiştir)
Burada Ix ve F profilin kesitiyle ilgili değerlerdir.
335 336

56
18.02.2016
B.3 ) Enleme Levhalı Ek

tL ≥ tmax , a ≅ amax ve Lg’ ≤ hg alınmalıdır.
Bu tür ekte, eklenecek çubuk parçaları arasına, eksenlerine
dik düzlemde bir levha sokulur ve kesit tesirleri köşe Kesit çift simetri eksenli değil ise, kaynak ve çubuk
kaynak dikişleriyle aktarılır.
ağırlık merkezlerinin üst üste düşmesine çalışılır.
≥2,5ab ab
ab tb Hesaba, kaynak dikişlerinin x – x eksenine göre atalet
momenti bulunarak başlanır.
Lg=Lg’-2ag
ag ag
Lg’ ≤ hg h Eksen kaydırma bağıntısında yi kuvvet kollarına dikkat
edilmelidir.
ab
ab tb
≥2,5ab
tL b
≥b+5ab
337 338
B.4 ) Tam Küt Ek

Birleştirilecek çubuk elemanları uç uca getirilerek küt
kaynakla birleştirilir.
Dinamik yüklere dayanması iyi olmakla birlikte düşük
çekme emniyet gerilmesi nedeniyle az kesit tesiri
aktarılır.
Kriterler ve gövde dikişinin boyunun gerçekte küçük
olması ihmal edilerek profilin kesit değerleri ile hesap
yapılır.
Ç 37 çeliği için σk ve τk dan herhangi biri 0,75 t/cm2 ‘ yi

aşıyor ise σv kıyaslama gerilmesi tahkiki yapılmalıdır.
Lg’
Hesap yaklaşık yolla da yapılabilir (Özellikle N = 0 için).
Bu durumda T Kesme Kuvveti yalnız gövde kaynak
dikişlerince, manivela koluna bölünerek bir kuvvet çiftine
dönüştürülen M Eğilme Momenti de yalnız başlık
dikişlerince aktarılır kabulü yapılır. 339 340
Örnek 1) a) Kirişte Gerekli Kontrolların Yapılması

P=5 t q = 2,75 t/m
Şekilde Yük ve Ölçüleri

A B Verilen Basit Kirişte;
M C
1,5 m
6m a) Gerekli Kontrolları Yapınız.
6,625 t b) M noktasında Yapılması

10,75 t Düşünülen Bir Ek İçin Değişik
+ Çözümleri Araştırınız.
2,50 t
T(t)
2,50 t Not : Yükler YD2 ’ de
- Verilmiştir. Malzeme Ç 37
10,75 t
Çeliğidir.
Kiriş Kesiti Olarak I380 Profili
Kullanılmaktadır.
M(tm)
+ +
13,03 tm 19,875 tm 341 342


57
18.02.2016
Kirişin ¼ Noktasında σV Kontrolu Yapılır (Yönetmelik Gereği

Zorunlu Değildir). b1) Tam Küt Kaynaklı Ek
Bu birleşim küt kaynaklı olarak yapılamaz.
b) M Noktasında Ek İçin Farklı Çözümler
343 344
b2) Enleme Levhalı Kaynaklı Ek

Başlık Kaynak Dikişlerinde;
I 380 I 380
ag ag Lkg’
Lkbiç’
ab
430.220.20 b = Lkb’
Bu tür ekte, kesin hesaplamada, Momentin ve Normal

kuvvetin bütün kaynak dikişleri tarafından, Kesme kuvvetinin
ise yalnız gövde kaynak dikişleri tarafından aktarıldığı kabul
edilecektir.
345 346
Kaynak Dikişlerinde Kontrollar;

Gövde Kaynak Dikişlerinde;
347 348

58
18.02.2016
Başlık Kaynak Dikişlerinde Gerilme Kontrolu; b3) Çekme Başlığı Ek Levhalı Kaynaklı Ek
M I 380 M I 380
Gövde Kaynak Dikişlerinde Gerilme Kontrolu;
ag
ab
ab ab
Lkb’ bL
LbL
220.14 - LbL
Kaynaklarda Kıyaslama Gerilmesi Kontrolu Yapılmaz.

349 350
Basınç Başlığı Küt Kaynak Dikişlerinde Gerilme Kontrolu;
Çekme Başlığı Köşe Kaynak Dikişlerinde Gerilme Kontrolu;
351 352
Gövde Küt Kaynak Dikişlerinde Gerilme Kontrolu; b4) Gövde ve Başlık Bindirme Levhalı Bulonlu Ek
tbL
hbL
tgL
I 380
tbL
LgL bL
Çekme Başlığı Ek Levhalı Kaynaklı Ek Yeterlidir.
LbL
353 354

59
18.02.2016
Hem başlık ve hem de gövdede kullanabilecek ortak

bulon çapının belirlenmesi :
Seçilen Uygun Bulon Çapı → d=21 mm
355
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN 356
Gövde bindirme levhalarında kontrol (Burada bulonlar

çift tesirli olarak çalışmaktadır) :
y
tbL.bbL > tb.b olduğundan başlık bindirme levhasında
ayrıca kontrol gerekmez. 50
Başlığın birleşimde kullanılan bulonlar tek tesirlidir ve
aktardıkları kuvvet : r1
100
x
G
100
50
50 70 70
C = 105
357
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN 358
tbL
Perçin delikleri dolayısıyla zayıflamış kesitte gerekli
kontrollar:
50
100
tgL
100
I 380 50
tbL
50 70 70 70 70 50 70 80 70
50 70 70 35 35 70 70 50
Yandan Görünüş
70
80
70
Üstten Görünüş 359 360

60
18.02.2016
Başlık (220.14) ve gövde (300.12) bindirme levhaları

b5) Başlık ve Gövde Bindirme Levhalı Kaynaklı Ek enkesitleri perçinli ekteki gibi seçilmiştir.
Ib ve Ig atalet momentleri de aynı olup Mb = 1062,9 tcm ve
tbL Mg = 240,1 tcm olarak elde edilmişlerdir.
ab ab
ab
100.300.12 Başlıklarda;
L’kg ag ag h ag ag hgL=300
ab
ab ab
tbL
L’kb
220.14 - LbL
LbL
361 362
Gövdede ;
6.1 - Hadde Profilinden Eğilme Çubuklarında
Eğik Eğilme (Aşıklar) y x
y
x qx
x
x
α
x
α y qy
q y
q (Ağırlık Türü Yükler - Kar Yükü Dahil)
Hadde profilleri ile düzenlenen aşıklarda, profilin gövdesi

genellikle çatı düzlemine diktir. Bu konumdaki aşıklar,
ağırlık türü(düşey) yükler altında eğilmeye çalışırlar.
364
Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN 363 Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN
Gerilme Kontrolları:
Eğilmeye çalışan çubuklardaki: Mx, Tx ve fx değerlerinin
yanı sıra qx’ den ileri gelen: My, Ty ve fy değerlerini de
gösterirler.
Sehim Kontrolları:
365 366

61
18.02.2016
Makas
Rüzgar türü, çatı düzlemine dik yüklerde, aşığa yalnız gövdesi
Ly
Damlalık Aşığı
Damlalık Aşığı
doğrultusunda etki geleceğinden, YD2 (EIY)’ de rüzgar yükü
Mahya Aşığı
katkısı yalnız Mx, Ty ve fy değerlerine olacaktır.
Lx = a
Ly
Deprem türü yüklerde ise her iki doğrultuda yük geldiği gibi
Ly
Makas
büyük etki x ekseni doğrultusundadır. Çift Gergili
Makas
Ağırlık türü yüklemelerde dahi, profilin Wx ve Iy değerleri bir
Ly
Damlalık Aşığı
Damlalık Aşığı
hayli küçük olduğundan My ve fx değerlerinin etkileri büyük
Mahya Aşığı
olur.
Lx = a
Ly
Bu durumda, Ly açıklığını küçülterek aşağıdaki şekildeki gibi
önlem almak (Çatı düzlemi gergi sistemi), özellikle büyük
Ly
Makas
α açı değerlerinde uygun olur.
Tek Gergili
Gergiler çekme çubukları olup bu özelliklere göre

hesaplanırlar. Aşıkların gergili düzende, sürekli kiriş gibi
çalıştıkları göz önünde tutulmalıdır. 367 368

62

Celik Yapilar Ders Notlari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Celik Yapilar Ders Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

18.02.

Çeliğin İnşaatlarda Kullanılması: Hesap Yöntemlerinde Gelişme: Amprik formüllerle

Birleşim Araçlarında Görülen Gelişme : Perçin, bulon,

Severn Köprüsü : Detay

Firth of Forth Demiryolu Köprüsü (1890) İskoçya

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

1.1- Çeliğin Üstün ve Sakıncalı Özellikleri

Malzeme Seçimindeki Faktörler: Yapının fonksiyonu,

Çelik Sünek (Düktil) bir malzemedir. Büyük şekil

σ (kg/mm2) E (kg/cm2) Paslanma (Korozyon) yapar. Sürekli bakım yapma veya

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

Temel Zemininin Zayıf Olduğu Yapılarda: Hafif ve sünek

Çok Katlı Yüksek Yapılarda: Hafif olması, yüksek dayanım

Sanayi Yapılarında: Yüksek Dayanım ve elastisite

Köprülerde: (Sanayi yapılarında belirtilen nedenlerle)

Geçici Yapılarda (Prefabrike Yapılarda): Hafif olması,

Çelik Karkas Yapı: (Temeller dışında taşıyıcı elemanların

Çelik Çatı Makası

Çelik Döşeme Kirişi

Kagir Duvar veya Betonarme Kolon

Kablolu Asma Yapı Sistemleri:

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

Karma Kullanım: Dünyadaki Uygulamalardan Örnekler

Kafes Gövdeli Çatı Makası (Kiriş)

Dolu Gövdeli Kolon

Rockefeller Center (New York) 1932

Sears Tower (Chicago) 1974 John Hencox Center (Chicago)

Hotel Du Lac (Tunus) 1972 Öğrenci Yurdu (Paris) 1968

Welthandelszentrum (New York) 24

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

Öğrenci Yurdu (Paris) 1968 Öğrenci Yurdu (Paris) 1968

Federal Reserve Bank (Minneapolis) Federal Reserve Bank (Minneapolis)

2- Malzeme Olarak Çelik ve Çelik

Çekme Deneyi Numune Biçimi

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

Gerilme - Şekildeğiştirme Diyagramı Hesaplarda σP = 0,8.σA (Hooke Kanunu Üst Sınırı)

Üretim yöntemi ve alaşımlarına bağlı olarak değişik türlerde E = 2100000 kg/cm2

Her çelik türü kaynaklanmaya uygun değildir.

2.2- Çelikte Haddeleme ve Hadde

Çeliğin sıcakta, düz yada özel biçimli silindir çiftleri arasından

Hadde Profilleri ; - Levhalar : b = 530 ~ 3600 mm, t = 0,1 ~ 60 mm

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

2.3- Statik Karakterli Yüklemelerde Akma

Akma Şartı: Sabit şekildeğiştirme işi teorisi (Von Mises

Değişken yükler için hangi akma teorisinin çeliğe uyduğu çok

(Asal Gerilmeler Cinsinden)

Yükleme Durumu 1 (YD1 veya EY) : Esas Yükler

(Emniyet Gerilmesi)(γA>1)(σ ≤σ em)

Emniyet Gerilmeleri Dinamik Etkilerde Güvenlik

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

3- Birleşimler ve Birleşim Araçları 3.1- Perçinli Birleşimler

2) Gömme Başlı Perçinler:

Yuvarlak Başlı Perçin

Tek Yamalı Perçinleme İki Yamalı Perçinleme Bindimeli Perçinleme

Gömme Başlı Perçin Yamalı ve Bindirmeli Perçinleme

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

d1 (mm) Perçinli birleşimler daha çok makaslamaya

Ekseni Doğrultusunda Çekmeye Çalışan Perçinler:

P/2 P/2 P/2

Tek Tesirli Çift Tesirli Üç Tesirli

Doç.Dr.Ahmet Necati YELGİN

Perçinli Birleşimlerde Gerilme Yayılışı Kabulleri:

Uygun Perçin Aralıkları:

e : Perçinler arası mesafe