You are on page 1of 44

jmwq – dsvIN inbMD – myry v`fy vfyry

lyKk – igAwnI gurid`q isMG


pRSn 1. Cwpy ipMf vwilAW ny lyKk dy vfyirAW qoN nwqw
ikauN qoV ilAw?
au~qr: Cwpy ipMf vwilAW ny lyKk dy vfyirAW nUM ivAwh
qy s`idAw qW auh myl-gyl leI bxwey pRSwd dy kVwhy
nUM iek`ly hI ct`m kr gey, ijs krky Cwpy ipMf vwly
nrwz ho gey qy aunHW ny lyKk dy vfyirAW nwloN Awpxw
igAwnI gurid`q isMG
nwqw qoV ilAw[
pRSn 2. purwxy smyN iv`c Blvwn ikvyN ipMfW au~qy &qih pRwpq krdy sn?
au~qr: purwxy smyN iv`c Blvwn Fol vwly nUM nwl lY ky idg-ivjY dw JMfw
PV ky ie`k ipMf qoN dUjy ipMf au~qy cVHweI krdy sn[aunHW dy nwl muMfIhr qy
keI p`Ty cWBly huMdy[ijs ipMf auh pu`jdy, au~QoN dy lokW leI aunHW dw svwgq
krnw zrUrI huMdw[iPr auh JMfw g`f idMdy ik jykr koeI au~Qy zor vwlw hY,
qW aunHW nwl Gul lvy[
pRSn 3. Lok BlvwnW dw siqkwr ikvyN krdy sn?
au~qr: lok BlvwnW dy svwgq leI aunHW nUM iGE iek`Tw kr ky idMdy sn
Aqy guV qy k`piVAW dy QwnW dIAW pMfW bMnH idMdy sn[nkdI vI pIrW-
PkIrW vWg cVHweI jWdI sI[
pRSn 4. bwby punUM qy Blvwn ivckwr hoeI kuSqI dw vrxn kro[
au~qr: bwby punUM ny AwrMiBk h`Q krn mgroN pihlvwn dI TofI hyTW kUhxI
dw hoVw dy ky mgroN grdn v`loN vlyvyN nwl aus nUM bwhW au~pr Aijhw
cu`ikAw ik swrw Bwr TofI qy grdn au~pr Aw jwx nwl aus dy Awny bwhr
Aw gey[aus ny ieSwirAW nwl jwn b^Sx dw vwsqw pw ky KihVw
CufwieAw[lok pihlvwn nUM Gyr ky AKwVy iv`c ilAwaux, pr auh B`jx dw
rwh l`By[AMq bwby dI jY-jY kwr ho geI[
pRSn 5.‘ikDry swfy bwby vI koeI koeI idE-dwno qW
nhIN sn? ‘myry v`fy vfyry lyK dy pRsMg iv`c ies
kQn dI puStI kro[
au~qr: lyKk dy bwby nroey srIrW dy mwlk, ^Ub Kwx-
pIx vwly, nwmI pihlvwnW dIAW ip`TW lwaux vwly,
v`fy-v`fy dr`KqW dIAW jVHW auKwV ky iek`ilAW hI DUh
ky lY jwx vwly qy ds bwrW bMidAW duAwrw cu`kI jwx
vwlI gylI nUM iek`ilAW hI cu`k lYx vwly sn[ aunHW
dIAW BYxW vI AijhIAW qkVIAW sn[ies krky hI auh lyKk nUM sDwrn mnu`K
nhIN, sgoN idE-dwno pRqIq huMdy sn[
pRSn 6. ies pwT iv`c bwibAW dIAW BYxW dy kwrnwimAW dw jo izkr AwieAw
hY, Awpxy SbdW iv`c ilKo[
au~qr: bwibAW dI ie`k BYx is`itAW dI ie`k pMf cu`k ky Gr ilAweI sI, aus
iv`coN pMj mx k`cI juAwr inklI sI[aunW dI ciV`k ivAwhI BYx ny aus mugdr
nUM do vwrI cu`k ky Koly iv`c su`t id`qw, ijs nUM kyvl au~QoN dy ie`k pihlvwn qoN
ibnW hor koeI cu`k nhIN sI skdw[
pRSn 7. ‘myry v`fy vfyry’ lyK dw swr ilKo[
au~qr: lyKk dy v`fy vfyry purwxy pMjwb dy mnu`K sn, ijnHW nUM aus ny dyiKAw nhIN,
sgoN suixAw hY[aus dy bwby cwr Brw sn, jo nroey srIrW vwly d`b ky vwhux Aqy
r`j ky Kwx vwly sn[ie`k vwr auh Cwpy ipMf irSqydwrW dy Gr ivAwh qy gey,
auh myl-gyl leI bxwey pRSwd dw kVwhw iek`ly hI ct`m kr gey[nrwz ho ky
Cwpy ipMf vwilAW ny aunHW nwl imlxw-vrqxw bMd kr id`qw[ausdy bwby punUM ny
ipMf dy cODrI qoN p`kI rsd mMgdy ie`k pihlvwn dI qObw krw id`qI[aus dw ie`k
bwbw hnyrI nwl if`gy ie`k Bwry SihqUq nUM ibnW CWigAW GsIt ky Gr lY
igAw[aus dw bwbw dws ku`J bMidAW duAwrw mYry iv`c su`tI ik`kr dI gylI nUM
iek`lw hI Gr cu`k ilAwieAw qy bwAd iv`c 80-90 swl bwAd auh ltYx 8-
10 g`BrUAW ny cu`k ky cVHweI[bwibAW dI ie`k BYx duAwrw cu`k ky ilAWdI
is`itAW dI pMf iv`coN pMj mx k`cI juAwr inklI[aunHW dI ciVk ivAwhI ie`k
BYx ny au~QoN dy pihlvwn dw Bwrw mugdr,ijs nUM hor koeI g`BrU
nhIN sI cu`k skdw, do vwrI cu`k ky prHW vgwh mwirAw, qW auh pihlvwn
nzrwnw lY ky aus A`gy hwjr hoieAw qy swrI aumr aus dI mwnqw krdw
irhw[aus BYx dy m`KxW nwl pwLy do pu`qrW iv`coN ie`k mMgl isMG nwmI pihlvwn
bixAw[lyKk nUM Awpxy Aijhy v`fy vfyry idE-dwno jwpdy sn[
vsqUinST pRSn-au~qr:
1. ‘myry v`fy-vfyry lyK dw lyKk kOx hY? bwby punUM kol
igAwnI gurid`q isMG 11. pihlvwn dw ipMfw iks qrHW ilSk
2. lyKk dw iekihrw srIr vyK kyipMf dy irhw sI?
purwxy lok kI kihMdy hn? nwg(s`p) vWg
kwgzI Blvwn 12. bwby punUM dw ipMfw iks qrHW dw sI?
3. lyKk Awpxy idE dwinAW vrgy Kurdrw
puriKAW dy swhmxy Awpxy Awp nUM kI 13. bwby dws ny iks dw isMG qoiVAw sI?
kihMdw hY? mwr-KWfy F`Ty dw (swnH)
blUMgVw ijhw/kwgzI pihlvwn 14. lyKk dw dwdw ikMnIAW imrcW cu`k
4. lyKk dy dwdy ikMny Brw hn? ilAwieAw sI?
cwr bwrW DVIAW
5. dws/punUM/rwmid`qw/swihb isMG lyKk dy 15. bwby dws ny kwhdI ltYx cu`k ky Gr
kI l`gdy hn? ilAWdI?
dwdy ik`kr dI
6. lyKk dy dwdy ivAwh au~qy iks ipMf 16. bwby dws duAwrw cu`kI ltYx nUM mgroN
gey? ikMny g`BrUAW ny cu`ikAw?
Cwpy ipMf cwr-pMj
7. lyKk dy dwdy ikhVy vyLy Cwpy ipMf phuMcy? 17. bwibAW dI BYx ik`Qy ivAwhI hoeI sI?
dupihr dI rotI vyly ciV`k
8. bwibAW ny kI ct`m kIqw?
18. bwibAW dI BYx dy pihlvwn muMfy dw
pRSwd dw kVwhw
nW kI sI?
9. pihlvwn ny cODrI qoN kI mMigAw sI? mMgl isMG
p`kI rsd 19. lyKk nUM Awpxy v`fy-vfyry ikho ijhy
10. cODrI cVHq isMG ipMf dI lwj jwpdy sn?
bcwaux leI iks kol igAw sI? idE-dwn
jmwq – d`svIN inbMD – qurn dw hunr lyKk – nirMdr isMG kpUr
pRSn 1. lyKk Anuswr ikhVw ivAkqI lMmy pYNfy qurn dw
swhs kr skdw hY?
au~qr: kyvl sbr-sMqoK vwlw ivAkqI hI lMmy pYNfy qurn dw
swhs kr skdw hY[
pRSn 2. mnu`K dIAW srIrk sm`isAwvW ikauN v`D geIAW hn
nirMdr isMG kpUr
Aqy ienHW nUM ikvyN dUr kIqw jw skdw hY?
au~qr: A`j dw mnu`K kwrW g`fIAW Aqy b`sW rwhIN rwhIN hr CotI v`fI Xwqrw
krdw hY[qurn dy ijhVy ku`J mOky imldy hn, auh aunHW dw lwB nhIN
auTwauNdw[ ies krky mnu`K dIAW srIrk sm`isAwvW vD geIAW hn[ienHW
sm`isAwvW dw h`l kyvl qurnw hY[jy B`uK nw l`gy jW idl audws hY qW quro[qurn
nwl pMjW imMtW iv`c srIr iv`c qbdIlI mihsUs hox l`g pvygI[
pRSn 3. ‘AmIr GrW iv`c jy iksy dI ishq TIk huMdI hY qW nOkrW dI hI huMdI
hY[’ ies kQn dI ivAwiKAw kro[
au~qr: AmIr GrW iv`c jy iksy dI ishq TIk huMdI hY qW nOkrW dI hI huMdI hY
ikauNik aunHW nUM Gr dy swry kMm qur iPr ky hI krny pYNdy hn[
pRSn 4. pYdl qurnw mnu`KI srIr leI ikvyN
lwBdwiek hY?
au~qr: pYdl qurn nwl srIr inrog rihMdw hY[Bu`K
qyz ‘qy audwsI ^qm huMdI hY[qurn nwl mn iv`c sÍY-
ivSvws aupjdw hY[ijnHW nUM qurn dI Awdq huMdI hY,
aunHW nUM koeI ibmwrI lgdI hI nhIN[
pRSn 5. qurn nwl swnUM ikhVy-ikhVy nYiqk Aqy sdwcwrk guxW dI pRwpqI huMdI
hY?
au~qr: qurn nwl mnu`K bIr, DIr qy gMBIr ho jWdw hY[qurn nwl ivAkqI
srIrk qOr qy qMdrusq rihMdw hY Aqy aus iv`c sÍY-ivSvws pYdw huMdw hY[
pRSn 6. lyKk Anuswr pYdl quirAW mnu`K kudrq dy vDyry nyVy ikvyN ho jWdw hY?
au~qr: qurn vwlw ivAkqI Awpxy Awp nUM kudrq dy hvwly kr idMdw hY Aqy
kudrq aus dIAW swrIAW sm`isAwvW h`l kr idMdI hY[kudrq nwl juV ky mnu`K
dw mn AmIr qy ivSwl ho jWdw hY[AMdroN ^uS auh
hI mnu`K ho skdw hY ijnHW dI pMCIAW, dr`KqW,
Pu`lW Aqy Gwh nwl dosqI hovy[qurn nwl inguxIAW
cIzW vI suMdr pRqIq hox l`g pYNdIAW hn[dr`Kq
kivqwvW Aqy Aqy m`JW gaUAW sbr-sMqoK dIAW
mUrqW l`gx l`g jWdIAW hn[
pRSn 7. pYdl qurn sMbMDI XUnwnI i&lws&r dy kI ivcwr hn?
au~qr: pYdl qurn bwry ie`k XnwnI i&lws&r AwKdw hY, “vyKx c`ilAW hW ik
dunIAW kol mYNnUM isKwaux leI kI hY Aqy myry kol dunIAW nUM isKwaux leI kI
hY[”
pRSn 8. inbMD ‘qurn dw hunr’ dw swr ilKo[
au~qr: kyvl sbr-sMqoK vwlw ivAkqI hI lMmy pYNfy qurn dw swhs kr skdw
hY[ie`k QW qy rih ky A`ikAw AwdmI ikqy dUr inkl jwxw cwhuMdw hY[qurnw
hlky-Pulky hox dw hunr hY[pMjwbI s`iBAwcwr inrMqr vihx iv`c ipAw rihx
vwlw s`iBAwcwr hY[Ajoky mnu`K ny Awpxy &wsly lMmy kr ley hn, ies krky
kwrW, g`fIAW aqy b`sW aus dIAW mzbUrI bx geIAW hn[aurn dy mOikAW dw
lwB nw pRwpq krky aus dIAW srIrk sm`isAwvW v`D geIAW hn[qurn nwl
mn iv`c sÍY-ivSvws aupjdw hY[ies qoN iksy dI AzwdI dw pqw l`gdw hY[ies
nwl klpnw aufwrIAW mwrdI hY Aqy pRWq qy dyS dI ivSwlqw dw pqw lgdw
hY[qurn vwlw ivAkqI Awpxy Awp nUM kudrq dy hvwly kr idMdw hY Aqy
kudrq aus dIAW swrIAW sm`isAwvW h`l kr idMdI hY[kudrq nwl juV ky mnu`K
dw mn AmIr qy ivSwl ho jWdw hY[AMdroN ^uS auh hI mnu`K ho skdw hY ijnHW
dI pMCIAW, dr`KqW, Pu`lW Aqy Gwh nwl dosqI hovy[qurn nwl inguxIAW cIzW
vI suMdr pRqIq hox l`g pYNdIAW hn[dr`Kq kivqwvW Aqy Aqy m`JW gaUAW
sbr-sMqoK dIAW mUrqW l`gx l`g jWdIAW hn[ijhVy lok qurn dw ivroD
krdy hn, aunHW dIAW bhuqIAW g`lW AwpxIAW ibmwrIAW bwry hI huMdIAW
hn[Asl iv`c ij`Qy qur ky phuMicAw jw sky, au~Qy qurnw cwhIdw hY[qurn dw
audyS AnuBv nUM vMfxw qy kmwauxw hoxw cwhIdw hY[
1. ‘qurn dw hunr’ dw lyKk kOx hY? 13. sÍY ivSvws ikvyN pYdw huMdw hY?
fw.nirMdr isMG kpUr qurn nwL
2. lyKk Anuswr kOx lMmy pYNfy au~qy qurn 14. ikhVy pqI pqnI dunIAW dI hr
dw swhs idKw skdw hY? musIbq dw iKVy m`Qy swhmxw krdy hn?
Sbr-sMqoK vwlw AwdmI iek`Ty sYr krn vwly
3. ijhVy TIk nhIN quur skdy,auh sdw 15. ikhVI Awdq kwrn ibmwrI nhIN
ikhVy inSwinAw au~qy phuMcdy hn? lgdI?
Zlq qurn dI Awdq kwrn
4. mnu`K kwr qy svwr ho ky ikhVI mOj qoN 16. klpnw kdoN AkwSW iv`c au~fdI hY?
vWiJAw igAw hY? qurn vyly
qurn dI 17. keI vwr AwqnGwq dI nIAq nwl
5. hlky-&ulky hox dw hunr ikhVw hY? GroN qurn vwilAW nwl kI huMdw hY?
qurn dw ierwdw bdl jWdw hY[
6. XwqrI,jigAwsU qy AiBlwSI dy ArQ 18. iks nwl juiVAw nwqw swfy mn nUM
iks ivAkqI nwl juVy hoey hn? AmIr qy idl nUM ivSwl krdw hY?
qurn vwly nwl pRikrqI nwL
7. qurdy rihx vwly ivAkqI dy pRqIk kOx 19. sB qoN cMgI sYr ik`Qy huMdI hY?
hn? pwxI dy iknwry
sRI gurU nwnk dyv jI 20. qurn nwl inguxIAW cIzW iks qrHW
8. kwrW,g`fIAW,b`sW mnu~K dI mzbUrI pRqIq huMdIAW hn?
ikauN bx geIAW hn? suMdr
&wsly lMmy hox krky 21. bhuqy qyz qurnw kwhdI inSwnI hY?
9. Ajoky mnu`K dIAW srIrk sm`isAwvW AiSStqw dI
ikauN vD geIAW hn? 22. ijhVw qur ky imlx AwauNdw hY, aus
nw qurn kr ky dw ipAwr ikho ijhw huMdw hY?
10. Bu`K nw l`gy qW kI krnw cwhIdw hY? siqkwrXog
qurnw cwhIdw hY 23. ihaUnsWg qy PwhXwn Bwrq iks qrHW
11. AmIr GrW iv`c iknW dI ishq TIk Awey sn?
rihMdI hY? qur ky
nOkrW dI 24. ichry au~qy JurVIAW iks qrHW dUr
12. AmIr GrW iv`c nOkrW dI ishq ikauN huMdIAW hn?
TIk rihMdI hY? bhuqw qurn nwL
kMm leI qurn krky
jmwq – dsvIN khwxI – DrqI hyTlw bLd
lyKk – kulvMq isMG ivrk
pRSn 1. krm isMG dw suBwA ikho ijhw sI?
au~qr: krm isMG zubwn dw bhuq im`Tw sI[hr ie`k nUM
&qih bulwaux vwlw ienswn sI [auh bhuq p`kw inSwncI,
cusq srIr vwlw, pirvwr Aqy dosqW nwl moh r`Kx vwlw
sI[auh svyry dyr nwl au~Tdw sI[ kulvMq isMG ivrk
pRSn 2. krm isMG dy GridAW ny mwn isMG dI Cu`tI ^rwb hox qoN bcwaux leI,
aus nwl ikho-ijhw ivhwr kIqw?
au~qr: krm isMG dy GridAW ny mwn isMG dI Cu`tI
^rwb hox qoN bcwaux leI Aijhw ivhwr kIqw ik
aus nUM pqw nw l`gy ik aus dy Cu`tI Awaux qoN bwAd
krm isMG mwirAw jw cu`kw hY[auhnW ny Awpxw du`K
mwn isMG nUM pqw nw l`gx id`qw Aqy aus dIAW g`lW
krm isMG ijAwdw iDAwn nw id`qw pr auh s&l nw ho sky[
pRSn 3. krm isMG dy bwpU ny mwn isMG qoN ikhVI g`l CupweI ‘qy ikauN ?
au~qr: krm isMG dy bwpU ny mwn isMG qoN krm isMG dy lVweI iv`c mwry jwx dI
^br CupweI ikauNik aus nUM pqw sI ik &OjIAW nUM Cu`tI bhuq ipAwrI huMdI hY[auh
ies du`K BrI ^br nUM d`s ky mwn isMG dI Cu`tI ^rwb nhIN krnw cwhuMdw sI[
pRSn 4. mwn isMG Awpxy im`qr krm isMG dIAW r`j
ky g`lW krnIAW ikauN cwhuMdw sI?
au~qr: mwn isMG Awpxy im`qr krm isMG dIAW r`j
ky g`lW ies leI krnIAW cwhuMdw sI ikauNik aus nUM
Awpxy im`qr dIAW pRwpqIAW au~qy bhuq mwx sI[auh
Awpxy dosq dy im`Typx, AcUk inSwny Aqy &Oj iv`c mwn isMG
hrmn–ipAwrw hox bwry sB nUM d`sxw cwhuMdw sI pr aus dIAW g`lW iv`c Gr
idAW dI idlcspI nw hox kwrn aus mn audws ho igAw[
pRSn 5. ‘Awh PV lY’ muMfy nUM EDr r`K, rotI qW Kw lYx idAw kro, Arwm
nwl[’ krm isMG dy bwpU ny ieh Sbd ikauN khy ?
au~qr: jdoN mwn isMG ny rotI KWidAW kol Awey krm isMG dy pu`qr nUM godI cu`k
ky Awpxy ipqw kol c`lx leI ikhw qW krm isMG dy bwpU nUM ieh g`l sUl vWg
cu`BI ikauNik auh jwxdw sI ik krm isMG ies dunIAW qy nhIN irhw[aus ny g`l
dw ru^ dUjy pwsy moVn leI Zu`sy iv`c auprokq Sbd krm isMG dI mW nUM khy[
pRSn 6. fwkIey nUM vyK ky krm isMG dy bwpU dy mn iv`c kI ivcwr Awey ?
au~qr: fwkIey nUM mwn isMG kol bYTy dyK ky krm isMG dy bwpU ny smJ ilAw ik
mwn isMG nUM krm isMG dI mOq dw Byd pqw l`g igAw hovygw[ies krky hux ies
dw Bwr cu`kI r`Kx dw koeI &wiedw nhIN[ies dy nwl hI aus dy A`QrU vih qury[
pRSn 7. mwn isMG ny krm isMG dy bwpU nUM ‘DrqI
hyTlw bLd’ ikauN ikhw ?
au~qr: krm isMG dy bwpU ny Awpxy &OjI pu`qr dy
im`qr dI Cu`tI ^rwb hox qoN bcwaux leI Awpxy
pu`qr dI mOq dI ^br aus koloN lukw ky r`KI[ies
leI mwn isMG nUM jwipAw ik auh DrqI hyTly bld
vWg hI hY ijhVw pihlW hI Bwr cu`ky hox dy bwvjUd
dUsirAW dw Bwr vI Awpxy isr au~qy cu`kx leI
iqAwr sI[
pRSn 8. khwxI ‘DrqI hyTlw bLd’ dw swr ilKo[
au~qr: &OjI krm isMG dw dosq mwn isMG brmw dy PrMt qoN &Oj iv`coN Cu`tI k`tx
leI AwieAw sI[auh &OjI krm isMG dI ie`Cw Anuswr aus dy ipMf T`TIKwrw
iv`c pirvwr nUM imlx leI phuMc jWdw hY, pr aus dy phuMcx qoN pihlW hI krm
isMG dy lVweI iv`c mr jwxy dI ^br pihlW phuMc jWdI hY[krmm isMG dw bwpU
Aqy aus dw bwkI pirvwr mwn isMG dy phuMcx qy ^uS nw id`isAw[krm isMG dI
mW cwh lY ky AweI qW aus ny vI koeI idlcspI zwhr nw kIqI[krm isMG dy
Coty Brw ny vI aus dIAW pRwpqIAW bwry g`lW iv`c bhuqI ^uSI nw zwhr
kIqI[ Agly idn jsvMq isMG mwn isMG dy nwl qrnqwrn igAw, pr Gu`itAw-
Gu`itAw irhw[qrnqwrn qoN vwps Aw ky mwn isMG vwps jwx dIAW slwhW iv`c
hI sI
ik fwkIAw krm isMG dI pYnSn dy kwgz lY ky Aw igAw, ijs qoN aus nUM krm
isMG dI mOq bwry pqw l`gw[krm isMG dy bwpU ny ikhw ik auh ies bwry d`s ky
aus dI Cu`tI nhIN sI ^rwb krnw cwhuMdy,ikauNik &OjI nUM Cu`tI bhuq ipAwrI huMdI hY[
vwps jWidAW mwn isMG nUM ikilHAW vrgy mwJy dy ipMf qy DwVvIAW dw twkrw
krn vwly ShIdW dIAW mVHIAW qy smwDW dyK ky smJ l`gI ik krm isMG dy bwpU
iv`c ieMnI sihx-SkqI ikauN hY[auh qW dUijAW dy du`K dy Bwr qoN hOlw r`Kx leI
swrw Bwr Awp hI cu`kxw cwhuMdw sI[ies qrHW auh aus nUM ‘DrqI hyTlw bLd’
pRqIq hoieAw[
vsqUinST pRSn-au~qr:
1. ‘DrqI hyTlw bLd’ khwxI dw lyKk 9. mwn isMG &Oj iv`c kI sI?
kOx hY? nwiek
au~qr: kulvMq isMG ivrk 10. iks dI jIB iv`c bhuq rs sI?
2. ‘DrqI hyTlw bLd’ khwxI dy do krm isMG dI
pwqrW dy nW ilKo[ 11. krm isMG dI golI dw inSwnw ikho
au~qr: mwn isMG, krm isMG dw bwpU, ijhw sI?
jsvMq isMG p`kw
3. ‘DrqI hyTlw bLd’ khwxI dw mu`K 12. krm isMG dy Coty Brw dw nW kI sI?
pwqr kOx hY? jsvMq isMG
au~qr: mwn isMG 13. fwkIAw iks dI pYnSn dy kwgz lY
4. mwn isMG dw ipMf ikhVw sI? ky AwieAw sI?
cUhVkwxw krm isMG dI
5. krm isMG dw ipMf ikhVw sI? 14. krm isMG dI mOq dI ^br bwry mwn
T`TI^wrw isMG nUM kOx d`sdw hY?
6. T`TI^wrw ipMf ik`Qy hY? fwkIAw
AMMimRqsr kol 15. mwn isMG nUM kOx DrqI hyTlw bLd
7. krm isMG &Oj iv`c kI sI? pRqIq hoieAw?
hOldwr krm isMG dw ipqw
8. mwn isMG qy krm isMG ik`Qy iek`Ty
lV rhy sn?
brmw dy PrMt qy
jmwq – dsvIN khwxI – ie`k pYr G`t qurnw
vMngI lyKk – AjIq kOr
pRSn 1. fwktr rSId nUM aus dy AmrIkw gey pu`qr nUM
bulwaux leI ikauN kihMdw hY?
au~qr: fwktr rSId nUM aus dy AmrIkw gey pu`qr nUM ies
leI bulwaux leI kihMdw hY ik kYNsr dy mrIz nUM iksy vI
smyN hspqwl iv`c dwKl krwauxw pY skdw hY qy AprySn
smyN iksy Awpxy dw kol hoxw vI bhuq zrUrI hY[
pRSn 2. rSId ny d&qr dI nOkrI qoN AsqI&w dyx leI ikauN soicAw?
au~qr: fwktrW ny rSId dy imhdy iv`c kYNsr hox kwrn aus dI bwkI aumr Cy ku
mhIny d`sI[hux auh AwpxI izMdgI dw bwkI rihMdw smW Sihr dy rOLy Aqy qMg
QW iv`c guzwrn dI QW auh Awpxy ipMf dI p`kI hvylI Aqy Ku`lHy-fu`lHy vwqwvrx
iv`c Awpxy ihswb nwl guzwrnI cwhuMdw sI[
pRSn 3. rSId Awpxy ipMf jw ky ikvyN rihxw SurU
krdw hY?
au~qr: rSId ny Awpxy ipMf jw ky Awpxy Gr dy
Aws-pws bhuq swry gulwb dy pOdy lgvw ley[bhuq
swry kbUqr, ib`lIAW Aqy qoqy pwL ley[auh Awpxw
bhuqw smW aunHW dI dyK-ryK iv`c lMGw idMdw[jdoN drd vDdw mihsUs huMdw qW
auh ikAwrIAW iv`c Pu`lW dIAW hor do-cwr klmW lgw idMdw[ies qrHW auh
Awpxw jIvn AwpxI iek`lqw iv`c Aqy KuSI nwl bqIq krn l`g ipAw[
pRSn 4. “lY beI ie`k hor idn nUM JuTwLI dy id`qI[AYsw au~lU bxwieAw ik cu`p-
cwp lih ky qur igAw[” rSId dI ies mnbcnI qoN kI Bwv hY?
au~qr: kYNsr dI ibmwrI kwrn rSId AwpxI ies izMdgI dy bwkI bcdy idn
iksy icMqw iv`c ibqwaux dI QW h`s-Kyf ky guzwr irhw sI[auh ie`k idn pOdy
lwaux, kbUqrW nwl Kyfx, blUMgiVAW dy nwl Aqy ie`k idn pMCIAW dw AwnMd
lYx iv`c ibqwauNdw hY[aus nUM ieh Aws sI ik aus dI izMdgI dy bcdy idn vI
iesy qrHW ^uSI iv`c bIq jwxgy[
pRSn 5. rSId AwpxI ibmwrI qoN rwhq lYx leI kI SOk pwLdw hY?
au~qr: rSId ny AwpxI ibmwrI qoN rwhq pwaux leI ku`J SOk pwldw hY[auh
ikAwrIAW iv`c Pu`lW dy pOdy lwauNdw hY[ib`lI dy blUMgiVAW dw pwlx-poSx krdw
hY[aus ny ku`J kbUqr pwl ley auh anHW nUM dwxw iKlwauNdw Aqy aunHW nwl g`lW
krdw sI[auh AWF-guAWF dy b`icAW nUM s`d ky aunHW nUM skUl dw kMm krvw
idMdw[AKIr iv`c auh qoqy ^rId ilAwauNdw hY[
pRSn 6. rSId bcpn dIAW svyrW nUM Xwd krky kI vrxn krdw hY?
au~qr: rSId bcpn iv`c hr svyr jMgl-pwxI jwx qoN bwd ik`kr dIAW dwqxW
qoV ky Gr ilAwauNdw Aqy ie`k dwqx nUM mzy nwl ic`Qdw AwauNdw sI[iPr Gr
phuMc ky sB nUM ie`k-ie`k dwqx dyxw aus dI ifautI huMdI sI[ies g`l nUM Xwd
kr ky rSId dw mn kUlw ho jWdw hY[
pRSn 7. rSId guAWFI muMfy nwL pqMg aufwaux dI rIJ ikvyN pUrI krdw hY?
au~qr: rSId ny guAWFIAW dy muMfy nUM ds rupey dy ky pqMg mMgvweI[iPr dohW ny
rl ky pqMg iqAwr kr leI[iPr aus ny muMfy nUM for PVw ky Awp pqMg dohW
h`QW nwl PV ky hvw iv`c hulwr ky C`f id`qI[ies hulwry nwl hI auh byhoS ho ky
if`g ipAw Aqy aus dI mOq ho geI[
pRSn 8. ‘ie`k pYr G`t qurnw’ khwxI dw swr ilKo[
au~qr: id`lI dy ie`k d&qr iv`c kMm krdy rSId nUM fwktr d`sdy hn ik ik imhdy
dw kYNsr hox kwrn auh ku`J mhIinAW dw mihmwn hY[auh ielwj krvwaux dI QW
AwpxI nOkrI qoN AsqI&w dy ky izMdgI dy bcy idn Awpxy ipMf iv`c guzwrn clw
jWdw hY[auh Sihr dI Gutn vwly mwhOl iv`coN Awpxy ipMf dy Ku`lHy-fu`lHy mwhOl iv`c
Aw ky bhuq ^uSI mihsUs krdw hY[auh AwpxI ibmwrI qoN rwhq pwaux Aqy Awpxy
idn ^uSI iv`c ibqwaux leI Awpxy Gr dy nyVy gulwb dy pOdy lw lYNdw hY[rMg-ibrMgy
qoqy pwl lYNdw hY[ib`lI dy blUMgiVAW dw pwlx-poSx krdw hY[kbUqrW nUM dwxw
pwauNdw Aqy aunHW nwl g`lW krdw Awpxy idn bqIq krdw hY[auh socdw hY
prmwqmw ny aus nUM ikMnIAW inAwmqW id`qIAW hn[ie`k idn auh Awpxy guAWFIAW
dy muMfy nUM ds rupey dy ky pqMg mMgvwauNdw hY auh dovyN iml ky pqMg aufwauNdy
hn[jdoN rSId pqMg nUM hulwrw idMdw hY qW Acwnk aus dy iNBAwnk drd au~Tdw hY
aus nUM Kun dI aultI AwauNdI hY Aqy if`gidAW swr aus dI mOq ho jWdI hY[
vsqUinST pRSn-au~qr:
1. ‘ie`k pYr G`t qurnw’ khwxI dw lyKk kOx hY?
AjIq kOr
2. rSId dI pqnI dw kI nW sI?
&rIdw
3. rSId dy pu`qr dw kI nW sI?
Aslm
4. ‘ie`k pYr G`t qurnw’ khwxI dw mu`K pwqr kOx hY?
rSId
5. rSId ik`Qy nOkrI krdw sI?
id`lI iv`c
6. rSId id`lI iv`c ik`Qy rihMdw sI?
drIAwgMj iv`c
7. AMdrUnI tYst qoN rSId nUM ikhVI ibmwrI dw pqw l`gdw hY?
imhdy dw kYNsr
8. rSId dI pqnI nUM mirAW ikMny swl ho cu`ky sn?
Cy swl
9. rSId dy ikMny b`cy sn?
iqMn
10. Aslm ik`Qy rihMdw sI?
AmrIkw iv`c
11. d&qr iv`c rSId dy nwl vwlI myj au~qy kOx bYTdw sI?
rmyS
12. rSId nOkrI C`f ky ik`Qy Aw igAw?
ipMf
13. guAWFIAW dy muMfy dw kI nW sI?
Swm
14. jdoN rSId dI mOq hoeI qW auh kI kr irhw sI?
pqMg aufw irhw sI[
jmwq – dsvIN iekWgI – dUjw ivAwh lyKk – sMq isMG syKoN
1. hyT ilKI vwrqwlwp nUM iDAwn nwl pVH ky hyTW id`qy pRSnW dy au~qr idE:
(a) “myrw qW koeI nhIN krdw jIA, qusIN Awpxy pu`qr dy dUjy ivAwh dy
frwvy idMdy rihMny EN[pr, mW jI, mYN mgroN nhIN lihx vwLI AYfI sOKI[qusIN
kro seI Awpxy pu`q dw dUjw ivAwh, mYN quhwfy dr qy ShId ho ky nw mr
jwvW[”
1. ieh Sbd iks iekWgI iv`coN hn?
au~qr: dUjw ivAwh
2. ies iekWgI dw lyKk kOx hY?
au~qr: sMq isMG syKoN
3. ieh Sbd iks ny iks nUM khy? sMq isMG syKoN
au~qr: mnjIq ny AwpxI s`s inhwl kOr nUM
4. mnjIq dI s`s aus nUM iks g`l dw frwvw idMdI hY?
au~qr: Awpxy pu`q dy dUjy ivAwh dw
5. s`s v`loN id`qy frwvy dy sMbMD iv`c mnjIq kI AwKdI hY?
au~qr: mnjIq AwKdI hY ik auh Awpxy pqI dw dUjw ivAwh hox dI sUrq iv`c
auh shuirAW dy Gr A`gy ShId ho jwvygI[
(A) “jdoN bwpU jI ispwhI BrqI hoey, qW aunHW dw ivAwh hoieAw sI[srdwr
bxn vyly q`k ie`k muMfw qy ie`k kuVI, mYN qy BYx hI pYdw hoey qy bwpU jI ny &OjI
nukqy qoN AYnI ku sMqwn kw&I nw smiJAw qy dUjw ivAwh krvw ilAw[”
1. ieh Sbd iks iekWgI iv`coN hn?
au~qr: dUjw ivAwh
2. ies iekWgI dw lyKk kOx hY?
au~qr: sMq isMG syKoN
3. ieh Sbd iks ny iks nUM khy?
au~qr: suKdyv isMG ny AwpxI pqnI mnjIq nUM khy
4. bwpU jI dy srdwr bxn ‘qy pirvwr iv`c kI vwDw hoieAw ?
au~qr: ie`k muMfw qy ie`k kuVI dw vwDw hoieAw [
5. bwpU jI duAwrw dUjw ivAwh krwaux ip`Cy kI soc kMm krdI sI?
au~qr: bwpU jI &OjI nukqy Anuswr do b`icAW nUM G`t smJdy sn ies leI auh
hor sMqwn pRwpq krnw cwhuMdy sn [
(e) “duKI qW hY, pr g`l kI AY? duKI dw qW mYNnUM pqw eI AY[jgIrdwrW dy
Gr DI nUM ivAwh ky qUM su`K dI Aws dI Aws r`KI hoxI AY?”
1. ieh Sbd iks iekWgI iv`coN hn?
au~qr: dUjw ivAwh
2. ies iekWgI dw lyKk kOx hY?
au~qr: sMq isMG syKoN
3. ieh Sbd iks ny iks nUM khy?
au~qr: ieh Sbd gurid`q isMG ny AwpxI pqnI inhwl kOr nUM khy[
4. gurid`q isMG nUM iks g`l dw pqw hY?
au~qr: gurid`q isMG nUM shury Gr iv`c DI dy suKI nw hox dw pqw hY[
5. gurid`q isMG Anuswr aus dI DI dy duKI hox dw kwrn kI sI?
au~qr: gurid`q isMG Anuswr aus dI DI dy duKI hox dw kwrn aus dw
jgIrdwrW dy Gr ivAwhI hoxw hY[
(s) “nI bhU,mYNnUM mw& krIN,mYN qyry nwl ijhVIAW dUjy ivAwh dIAW g`lW
kIqIAW ny[mYN Bu`lI! mYN qW Awp eys dUjy ivAwh dw bQyrw du`K Bog cu`kI
AW[myrI DI ‘qy ieh hoxI ikhVy pwp dw &l ho ky bIqdI AY? ijhVy, bhU, mYN
qYNnUM bol-kbol khy ny, aunHW bolW dI mYN qYqoN qy vwihgurU qoN mw&I mMgdI AW[”
1. ieh Sbd iks iekWgI iv`coN hn?
au~qr: dUjw ivAwh
2. ies iekWgI dw lyKk kOx hY?
au~qr: sMq isMG syKoN
3. ieh Sbd iks ny iks nUM khy?
au~qr: ieh Sbd inhwl kOr ny AwpxI nUMh mnjIq nUM khy[
4. inhwl kOr AwpxI nUMh qoN mw&I ikauN mMgdI hY?
au~qr: inhwl kOr AwpxI nUMh mnjIq qoN dUjy ivAwh dIAW DmkIAW dyx leI
mw&I mMgdI hY ikauNik auh Awp dUjy ivAwh dw du`K Bog cu`kI hY[
5. inhwl kOr AwpxI DI dI ikhVI hoxI dI g`l krdI hY?
au~qr: inhwl kOr AwpxI DI nUM aus dy pqI duAwrw id`qI jw rhI dUjw ivAwh
krwaux dI DmkI dI hoxI dI g`l krdI hY[
2. mnjIq dw pwqr-icqrn kro[
au~qr: mnjIq ‘dUjw ivAwh’ iekWgI dI sB qoN v`D mh`qpUrn pwqr
hY[auh suKdyv dI pqnI Aqy inhwl kOr dI nUUMh hY[aus dw ivAwh hoey nUM
FweI swl ho gey sn pr aus dw koeI b`cw nhIN sI hoieAw[ iekWgI dI
sm`isAw dI pySkwrI iv`c aus dw kwrj mh`qvpurn hY[
gu`sy iv`c nw Awaux vwlI qy hsmu`K – auh bhuq smJdwr hY Aqy s`s
dIAW kOVIAW g`lW dw rqw vI burw nhIN mnwauNdI, sgoN hr g`l nUM
h`s ky twldI hY[
inmrqw vwlI – aus iv`c bhuq inmrq hY aus dI s`s aus nUM ikMnw ku`J
bol jWdI hY pr ault ky aus nUM koeI r`uKw Sbd nhIN boldI[ auh Awpxy
Awp nUM ‘sB dI syvk’ qy ‘hOlI m`q vwlI’ kihMdI hY[
pqI qy v`ifAW dw siqkwr krn vwlI – auh Awpxy pqI dw siqkwr
krdI hY[ inhwl kOr dI aUj dw au~qr idMdI hoeI kihMdI hY, “..mYN kOx
Aw isKwaux vwlI aunHW eyny piVHAW-iliKAW nUM? aunHW qoN qW dunIAW
is`KdI AY[”auh AwpxI s`s qy shury dw vI siqkwr krdI hY[
hws-rs pYdw krn vwlI – aus dy vwrqwlwp iekWgI iv`c hws-rs pYdw
krdy hn[aus dI hwzr-juAwbI, ivAMg qy kwrj hwsy dw mwhOl pYdw
krdw hY[
dlIl nwl g`l krn vwlI – auh AwpxI kOVy qy eIrKwlU suBw dI s`s
nwl dlIl nwl g`l krdI hY[
nvyN iKAwlW dI mwlk – nvyN iKAwlW dI iesqrI hox kwrn auh GuMf
nhIN k`FdI qy iesqrI sBw dI mYNbr bxI hoeI hY[
ie`k smwj-syivkw – auh iesqrI sBw dI mYNbr hY jo iesqrIAW nwl ho
rhy AinAW ivru`D lVdI hY[auh AwpxI s`s nUM AwKdI hY ik aunHW dI sBw
nnwx nwl hoey D`ky ivru`D lVygI[
Gr dy kMmW nUM idlcspI nwl krn vwlI – mnjIq Gr dy kMmW nUM bVI
idlcspI nwl krdI hY[auh rotI pkwauNdI, sbzI qy kVwh Awid iqAwr
krdI hY[
Awpxy h`kW au~qy pihrw dyx vwlI – auh Awpxy h`kW Aqy &rzW pRqI pUrI
qrHW jwgruk hY[auh AwpxI s`s nUM kihMdI hY, “qusIN kro seI Awpxy
pu`qr dw dUjw ivAwh, mYN quhwfy dr qy ShId ho ky nw mr jwvW[”
ie`k suc`jI nUMh – auh Awpxy nwl burw slUk krn vwlI s`s nwl burw
slUk nhIN krdI[auh Du`p AweI vyK ky aus dw crKw CwvyN kr idMdI
hY[auh Gr dy vwqwvrn nUM suKwvW r`Kx dw Xqn krdI hY[
pRSn 3. inhwl kOr dw cir`qr-ic`qrn kro[
au~qr: inhwl kOr ‘dUjw ivAwh’ iekWgI dI mh`qvpUrn pwqr hY[ auh
suKdyv dI mW Aqy mnjIq dI s`s hY[aus dy pqI dw nW gurid`q isMG
hY[iekWgI iv`c aus dw rol nkwrwqmk hY[iekWgIkwr ny aus dw cir`qr
ivAMgmeI FMg nwl ic`qirAw hY[
g`l-g`l qy nuks k`Fx vwlI qy kOVy suBw dI mwlk – auh bhuq kOVy suBw
dI mwlk hY[auh AwpxI nUMh dw g`l-g`l iv`c nuks k`FdI hY[ aus nUM aus
dy FweI swlW iv`c koeI b`cw nw hox dw qwAnw vI idMdI hY[
JUTy doS lwaux vwlI – auh AwpxI nUMh mnjIq au~pr JUTy doS lwauNdI
hY[auh suKdyv nUM aus dy ivru`D isKwauNdI hY[auh guAWFx ivru`D vI JUTy
doS lwauNdI hY[
eIrKwlU – auh Awpxy nUMh-pu`qr dy ipAwr nwl eIrKw krdI hY, ikauNik
aus dy pqI ny aus dy huMidAW dUjw ivAwh krw ilAw sI[
bol-kubol bolx vwlI – auh Awpxy kOVy suBw kwrn guAWFx qy sBw dIAW
mYNbrW sMbMDI ‘Cu`tV’ qy ‘KutVI’ Awid Sbd vrq ky kubol boldI hY[
mmqw nwl BrpUr – auh Awpxy pu`qr qy DI nwl bhuq ipAwr krdI
hY[auh pu`qr dy Gr iv`c b`cy dy jnm dI ie`Cw vI krdI hY[
S`kI suBwA vwlI – auh bhuq S`kI suBwA dI mwlk hY[aus nUM S`k sI ik
jdoN auh pudInw qoVn geI sI, qW aus dy nUMh-pu`qr aus dIAW cuZlIAW
krdy sn[
mwnisk klyS dI iSkwr – Awpxy pqI dy dUjw ivAwh krwaux krky
auh mwnisk klyS dw iSkwr ho jWdI hY qy ies dw bdlw lYx leI auh
AwpxI nUMh nUM Awpxy pu`qr dw dUjw ivAwh krn dIAW DmkIAW idMdI hY[
mOky Anuswr bdl jwx vwlI – auh AwpxI DI dw duK vyK ky bdl jWdI
hY qy mnjIq qoN AwpxIAW vDIkIAW dI mw&I mMgdI hY[
vsqUinST pRSn-au~qr: 6. suKdyv/suKdyv kOr dI mW dw kI
1. ‘dUjw ivAwh’ iekWgI dw lyKk nW sI?
kOx hY? au~qr: inhwl kOr
au~qr: ipR: sMq isMG syKoN 7. suKdyv kOr dy pqI dw kI nW sI?
2. inhwl kOr mnjIq dI kI lgdI blvMq isMG
hY? 8. inhwl kOr mnjIq nUM iks g`l
au~qr: s`s dw frwvw idMdI hY?
3. mnjIq inhwl kOr dI kI lgdI au~qr: dUjy ivAwh dw
hY? 9. suKrwj kOx sI?
au~qr: nUMh au~qr: iesqrI sBw dI pRDwn
4. inhwl kOr dy pqI dw kI nW sI? 10. suKdyv kOr dy ikMny b`cy sn?
au~qr: gurid`q isMG au~qr: do DIAW
5. mnjIq dy pqI dw kI nW sI? 11. suKdyv kOr iknHW dy Gr ivAwhI
au~qr: suKdyv hoeI sI?
au~qr: jgIrdwrW dy Gr
12. suKdyv Aqy mnjIq dy ivAwh nUM ikMnw swl ho igAw sI?
au~qr: FweI swl
sRI gurU goibMd isMG jI
is`KW dy dsvyN gurU – sRI gurU goibMd isMG jI nUM pMjwb dy
ieiqhws iv`c au~Gw sQwn pRwpq hY[Awp is`KW dy dsvyN
Aqy AMiqm gurU hoey hn[Awp ny Bwrq dI su`qI kOm nUM
jgwieAw qy aus dI murdw rUh iv`c jwn pweI Awp mhwn
kvI,bhwdr jrnYl, sUJvwn AwgU Aqy duKIAW dy du`K dUr
krn vwly sn[Awp dI mihmw krdw hoieAw BweI gurdws
jI ilKdy hn:-
‘vwh pRgitE mrdu AgMmVw virAwm Akylw[vwhu vwhu goibMd isMG Awpy gur cylw’
jnm qy mwqw-ipqw – Awp dw jnm 22 dsMbr,
1666 eI: nUM ptnw ivKy ipqw sRI gurU qyZ
bhwdr jI dy Gr, mwqw gujrI jI dI ku`KoN
hoieAw[bcpn iv`c Awp bwlkW dIAW &OjW bxw
ky ie`k dUsry dy ivru`D nklI lVweIAW krdy
sn[koeI kI jwxdw sI ik ieh bwlk v`fw ho ky
zulm dw nwS krn leI hkUmq nwl hiQAwrbMd t`kr lvygw[
AwnMdpur Awauxw – 1672 eI: iv`c Awp dy ipqw jI ptny nUM C`f ky AwnMdpur
swihb Aw gey[ie`Qy Awp jI nUM Ssqr iv`idAW dy nwl-nwl Dwrimk iv`idAw
vI id`qI[Awp ny pMjwbI, &wrsI, ihMdI, sMsikRq qy ibRj BwSw iv`c inpuMnqw
pRwpq kIqI[
ipqw dI kurbwnI – AorMgzyb ny ihMdU Drm nUM ^qm krn leI A`q cu`kI hoeI
sI[ kSmIrI pMfq duKI ho ky gurU qyZ bhwdr swihb koL shwieqw leI
Awey[aus smyN Awp kyvl 9 swl dy sn[Awp ny Awpxy ipqw nUM AOrMgzyb dy
zulmW ivru`D kurbwnI dyx leI Byj id`qw[
jMgI iqAwrIAW – ipqw dI ShIdI qoN bwd Awp ny muZl rwj nUM ^qm krn leI
is`K kOm nUM iek`Tw kIqw Aqy aunHW nUM Ssqr iv`idAw dyxI SurU kIqI[Awp ny
is`KW nUM GoVy Aqy hiQAwr ilAwaux leI Aqy ie`k pu`qr nUM sYnw iv`c Byjx leI
ikhw[gurU jI dIAW sYink iqAwrIAW nUM phwVI rwjy brdwSq nw kr
sky[ iblwspur dy rwjy BIm cMd nwl BMgwxI dy sQwn qy 1688 iv`c Xu`D
hoieAw qy rwijAW nUM mUMh dI KwxI peI[
mhwn kvI – Awp ie`k mhwn swihq rsIey qy kvI sn[Awp dy drbwr iv`c 52
kvI sn[‘cMfI dI vwr’ Awp dI au~cqm vIr rsI rcnw hY[Awp ny pMjwbI,
&wrsI, bRj BwSw iv`c kwiv-rcnw kIqI[
^wlsw pMQ dI sQwpnw – 1699 eI: nUM ivswKI vwly
idn Awp ny AwnMdpur iv`c ie`k BwrI iek`T kr ky
pMj isrW dI mMg kIqI[pMj is`KW ny gurU jI dI mMg
vwro-vwrI pUrI kIqI[ gurU jI ny aunHW nUM AMimRq
CkwieAw Aqy ‘pMj ipAwirAW’ dI pdvI id`qI[
bwAd iv`c Awp ny aunHW qoN Awp AMimRq CikAw[
ies qrHW Awp ny ^wlsw pMQ dI nINh r`KI[Awp ny ikhw –
‘svw lwK sy eyk lVwauN, qbY goibMd isMG nwm khwauN[’
muZl &OjW nwl lVweI Aqy kurbwnIAW – gurU jI nUM
zwlm muZl hwkmW ivru`D AwnMdpur,cmkOr qy iKdrwxw
ivKy Xu`D krny pey[ienHW lVweIAW iv`c Awp nUM
AwnMdpur C`fxw ipAw[Awp Awpxy pUry pirvwr nwloN
ivCV gey[Awp dy do Coty swihbzwidAW nUM srihMd dy
nvwb ny nIhW iv`c iv`c icxvW id`qw[do v`fy swihbzwdy
cmkOr dI gVHI lVweI iv`c ShId ho gey[mwqw gujrI jI ny ikly iv`c hI jwn
id`qI[ieMnw ku`J hox qy vI Awp ny hOslw nw hwirAw[ies hOsly ny Awp nUM srbMs
dwnI bxw id`qw[
bMdw bhwdr nUM ASIrvwd – mwCIvwVy dy jMglW iv`coN ho ky Awp qlvMfI swbo pu`jy
ie`Qy Awp ny sRI gurU gRMQ swihb nUM sMpUrn kIqw[iPr dInw kWgV qoN AOrMgzyb nUM
z&rnwmw iliKAw[ nMdyV iv`c Awp ny mwDodws nUM is`Dy rwh pwieAw[aus nUM bMdw
bhwdr nW dy ky muZl rwj dw twkrw krn leI pMjwb v`l qoirAw[
joqI joq smwauxw – 1707 iv`c ie`k muslmwn ny Awp dy iF`f iv`c Curw mwr ky
Awp nUM j^mI kr id`qw[AMq Awp 1708 eI: nUM joqI-joq smw gey[Awp duAwrw
dyS qy kOm leI kurbwnI Bwrq dy ieiqhws iv`c sdw Amr rhygI[
sMcwr dy swDn
jwx-pCwx - sMcwr dw ArQ hY, Awpxy ivcwrW nUM ie`k QW qoN dUjI QW Byjxw[fwk-qwr,
ryifE, tYlIivzn, PYks mSIn, tYlI&on, mobwiel, kMipaUtr, ieMtrnY~t Aqy A^bwrW
Awid sMcwr dy mh`qvpUrn swDn hn[purwxy smyN iv`c mnu`K nUM Awpxw sMdyS phuMcwaux leI
mnu`K nUM hI Awpxw dUq bxw ky pYdl jW aUTW, GoiVAW rwhIN ByijAw jWdw sI[mnu`K kbUqr
vrgy pMCIAW rwhIN vI sMdySw Byjx dw kMm lYNdw irhw hY pr ienHW swry swDnW duAwrw smW
v`D l`gdw sI[A`j swfy kol bhuq ivkisq swDn hn[
ivigAwn dI dyx – ivigAwnk KojW ny AsMBv nUM sMBv kr idKwieAw hY[ivigAwn ny sMswr
nUM ie`k ipMf jW Sihr vWg bxw id`qw hY[AwDink sMcwr dy swDnW dI mdd nwl mnu`K
dunIAW dy iksy vI kony iv`c imMtW-sikMtW iv`c Awpxw sunyhw phuMcw skdw hY[
fwk qy qwr pRbMD – fwk qy qwr purwxy smyN qoN vrqy jw rhy
sMcwr dy swDn hn[ ienHW rwhIN AsIN Gr bYTy hI Awpxw
sunyhw ilKqI rUp iv`c dUr rihMdy lokW nUM Byj skdy hW pr
mobwiel dy Awaux ienHW dI vrqoN bhuq G`t geI hY[qwr
iblku`l bMd ho cu`kI hY Aqy fwk syvw c`l rhI hY[bYNk dy
ey.tI.AYm, kRYift kwrf Aqy ADwr kwrf Awid fwk rwhIN
hI AwauNdy hn[
tYlI&on – tYlI&on dI Koj gRwhm bY~l ny kIqI[ies dI Koj
nwl mnu`K Awpxy Gr bYTy hI Awpxy dUr-durwfy bYTy lokW
nwl g`lbwq kr skdw hY pr mobwiel dy Awaux nwl ies
dI vrqoN G`t ho geI hY[hux d&qrW iv`c ies dI vrqoN
kIqI jWdI hY GrW iv`c ies dI vrqoN nW dy brwbr hY[
PYks mSIn – ies swDn dI vrqoN koeI ilKqI dsqwvyz
ByjxleI kIqI jWdI hY[ies nUM tYlIPon nwl joV ky koeI vI
ilKqI dsqwvyz bhuq QoVHy smyN iv`c phuMcwieAw jw skdw hY[
ies dI vrqoN ijAwdwqr d&qrW iv`c kIqI jWdI hY ij`Qy
iksy dsqwvyz nUM gupq qrIky nwl phuMcwieAw jWdw hY[puils
stySnW Aqy A^bwr Cwpx vwly d&qrW iv`c ies dy rwhIN hI
dsqwvyz Byjy jWdy hn
mobwiel – mobwiel dI Koj mwrtIn kUpr ny kIqI[A`j dy smyN
ieh sB qoN hrmn ipAwrw sMcwr swDn hY ijs nwl AsIN
g`lbwq krn vwly dovyN mnu`KW nUM dyK skdy hW[mobwiel dy
Awaux nwl imMtW sikMtW iv`c sUcnw dw Adwn-pRdwn huMdw
hY[&Yks mSIn vWg koeI vI dsqwvyz vtsAYp rwhIN kIqy vI
ByijAw jw skdw[ hr kMm leI keI-keI ivklp ieh pRdwn
krdw hY[A`j-k`lH is`iKAw dw ijAwdw kMm mobwiel rwhIN hI
ho irhw hY[
kMipaUtr nYtvrk – kMipaUtr nY~tvrk dy Awaux nwl sMcwr
dy swDnW iv`c nvIN kRWqI Aw geI[ieMtrnY~t dI Koj ny pUrI
dunIAW nUM bdl ky r`K id`qw[swrw sMswr ie`k ho igAw[ hr
svwl dw jvwb ieMtrnY~t idMdw hY[Awn lweIn pRIiKAwvW ies
dI mdd nwl ho rhIAW hn[ pYisAW dw lYx-dyx ies rwhIN ho
irhw hY[ ivAkqI nUM AwpxI QW qoN ih`lx dI loV kMipaUtr ny
hzwrW l`KW iklomItrW dI dUrI ies ny ^qm kr id`qI hY[
ryifE – ies dI Koj jI: mwrkonI ny kIqI[pihlW ieh sMcwr dy
swDnW iv`c bhuq mh`qvpurn irhw hY pr A``j dy smyN ies dI QW
hor ivkisq swDnW ny lY leI hY pr A`j vI kMm-kwjI lok ies dI
vrqoN kr rhy hn[mobwiel dI vrqoN krdy hoey AwpxI psMd dy gIq
vgYrw A`j vI ies qoN suxdy hn[
tYlIivzn – ies dI Koj jI.AY.byXwrf ny kIqI[sMcwr swDn
dy nwl-nwl ieh mnorMjn dw swDn vI hY[ieh A`j vI bhuq
hrmn - ipAwrw swDn hY[ies qwlwbMdI dI dOrwn ieh
iv`idAwrQIAW leI is`iKAw dw bhuq mh`qvpUrn somw swibq
hoieAw hY[ pUry ivSv dIAW GtnwvW dI jwxkwrI ies rwhIN
pRwpq huMdI hY[
A^bwrW – A^bwrW vI sMcwr dw mh`qvpurn swDn hn[A^bwr
swnUM dyS-ivdyS dI jwxkwrI qoN ielwvw Awpxy ielwky dI
jwxkwrI vI pRdwn krdI hY[ies iv`c AsIN Awpxy ivcwr Awid
Byj ky AwpxI g`l vI smwj dy swhmxy r`K skdy hW[A`j hr
BwSw iv`c A^bwr Cp rhI hY[jwxkwrI dw sB qoN ssqw swDn
A^bwr hY[
Swr-AMS – smu`cy qOr qy AsIN kih skdy hW vrqmwn ivigAwink Xu`g iv`c sMcwr dy swDnW
ny hYrwnI BrI qr`kI kIqI hY[ienHW dy ivkws nwl ij`Qy swfy jIvn iv`c su`K-shUlqW pYdw
hoeIAW hn, au~Qy dyS Aqy smwj dy ivkws nUM vI hulwrw imilAw hY[A`j sMcwr dy swDnW
rwhIN ivAkqI SoSl mIfIAw duAwrw AwpxI g`l au~QoN q`k phuMcw skdw hY ij`Qy phuMcxw aus
leI supny vWg sI[
nSw nwS krdw hY
A`j Bwrq dI jvwnI dw sB qoN v`fw rog nSy bx
gey hn[hr roz tI.vI.,A^bwrW jw ryifE qoN
ieh ^brW suxIAW qy pVHIAW jWdIAW hn ik
niSAW dw kwrobwr v`fy p`Dr ‘qy c`l irhw hY[
Bwrq dI jvwnI dil`dr iv`c D`s rhI hY[
niSAW dw pswr – ieh g`l hux Awm huMdI hY ik pMjwb AMdr CyvW dirAw
niSAW dw vg irhw hY[ies qoN sihjy hI ies dy pswr dw AMdwzw lwieAw jw
skdw hY[l`KW mwvW dy lwl ies dw iSkwr ho rhy hn[b`cy aumr Br ipqw dy
ipAwr nUM qrsdy hn[nOjvwn lVky Aqy lVkIAW dI izMdgI nUM ieh isaUNk
vWg Kw irhw hY[ies dy mu`K kwrn AmIrI dw idKwvw, mwVI sMgq Aqy hostlW
dw vwqwvrn hY[jIx dI nvIN SYlI Aw rhI hY[aumr hotlW iv`c k`tdI hY Aqy
mOq hspqwlW iv`c huMdI hY[
nSy dIAW iksmW – iksy nUM Srwb nhIN C`fdI,
koeI svyr qoN korYks dIAW SISIAW pIdw huMdw
hY, koeI kYpsUl jW goLIAW Kw irhw hY qy iksy
nUM posq jW A&Im dI qot l`gI huMdI hY[crs,
gWjw, smYk, isgryt, sul&w, qMbwkU, kokIn,
hYroien, tIky Awid AnykW pRkwr dy nSy jwl
PYlweI jw rhy hn[
jvwnI dw nwS – nOjvwn pIVHI qW bhuq burI qrHW niSAW dI igR&q iv`c Aw
cu`kI hY[swfy dyS dw ieh Biv`K niSAW dI dldl iv`c Awpxw jIvn brbwd
kr irhw hY[niSAW iv`c ieh pIVHI mwnisk, AwriQk Aqy srIrk qOr ‘qy
kmzor ho rhI hY[

niSAW dy kwrn – kuJ ^uSI iv`c nSw pINdy hn[ku`J Zm imtwaux leI nSw
pINdy hn pr nSw kdy Zm ^qm nhIN kr skdw[nOjvwnW iv`c niSAW dy
pswr dw kwrn pYsy dI hoV hY[nSy dw nY~tvrk swry sMswr iv`c &Yl cu`kw
hY[smwj ivroDI Ansr lwlc dy ky ividAwrQIAW nUM vI ies Swml kr lYNdy
hn[ies nSy nUM aunHW dI Awdq jW mzbUrI bxw id`qw jWdw hY[iPr aunHW leI
aus iv`coN inklxw AOKw ho jWdw hY[byrozgwrI Aqy Bu`K-
mrI kwrn vI nOjvwn shI rsqy qoN Btk jWdy hn[
niSAW leI auqSwh – i&lmW, tYlIivzn vrgy sMcwr
swDn Aqy p`CmI s`iBAqw qoN nOjvwnW nUM niSAW dy
syvn dw auqSwh imldw hY[XU.pI. Aqy ibhwr qoN
Awey prvwsIAW dI dyKw-dyKI swfy pMjwbIAW nUM qMbwkU
Kwx dI Awdq pY geI[
bcwA leI suJwA - sB qoN v`fI izMmyvwrI mwipAW dI
hY[jykr auh cyqMn hoxgy qW b`icAW iv`c pUrI idlcspI
lYxgy nqIjy v`joN b`icAW dy ivgVn dy mOky G`t jwxgy[
iek`ly mwpy hI nhIN niSAW dy ivroD leI swry smwj
dy vrgW nUM A`gy Awauxw pvygw[niSAW bwry jwgrukqw
pYdw krn leI kYNp Aqy sYmInwr lgwauxy cwhIdy
hn[ nSw vMfx vwlIAW rwjnIiqk pwrtIAW dw bweIkwt krnw
cwhIdw hY[ dvweIAW dy nW ‘qy nSw vycx vwly dukwndwrW dy lweIsYNs r`d
krny cwhIdy hn[b`icAW nUM cMgw swihq pVHn leI id`qw jwvy qW ik auh
niSAW qoN bcy rihx[srkwr nUM iv`idAw ruzgwr muKI bxwauxI cwhIdI hY[
swr-AMS – sMKyp iv`c nSy mnu`K dI brbwdI dw kwrn hn[ieh mnu`K nUM
AnuSwsnhIx, jUeybwz, drwcwr Aqy ivBcwr vrgIAW ibmwrIAW v`l Dkyl
idMdy hn[mnu`K cor, fwkU bx dldl v`l D`ikAw jWdw hY[niSAW dy ies
vihx nUM rokx leI v`fy p`Dr qy XqnW dI loV hY[srkwr nUM iv`idAwk Fwcy
iv`c suDwr krky aus nUM ruzgwrmuKI bxwauxw cwhIdw hY[KyfW Aqy vDIAw
swihq lweIbRyrI Aqy iv`idAk sMsQwvW rwhIN nOjvwnW q`k phuMcwauxw cwhIdw
hY[
im`qr jW shylI nUM slwnw smwroh dI jwxkwrI dyx leI p`qr
ilKo[
pRIiKAw Bvn,
srkwrI………skUl,
imqI 25 AkqUbr, 20
…………[

ipAwry im`qr,
myry v`loN Awp jI nUM ipAwr BrI siq sRI Akwl[aumId hY Akwl
purK dI imhr nwl qusIN iblkul qMdrusq hovogy[ipCly somvwr swfy skUl iv`c
slwnw smwroh mnwieAw igAw[ies smwroh dy mu`K mihmwn ijlHw is`iKAw
A&sr sn[smwroh dI SurUAwq ‘dyh iSvw br mohy iehY Sbd nwl hoeI[ ies
qoN bwAd skUl dI slwnw kwrguzwrI irport pVHI geI[v`K-v`K gqIivDIAW
iv`c pihly, dUjy Aqy qIjy sQwn qy rihx vwly ividAwrQIAW nUM is`iKAw A&sr
v`loN ienwm vMfy gey[vDIAw kMm krn vwly AiDAwpkW nUM vI snmwinq kIqw
igAw[ies qoN bwAd ividAwrQIAW ny s`iBAwcwrk gIq gwey[
ijlHw is`iKAw A&sr jI ny slwnw smwgm dI byhqrIn iqAwrI
Aqy skUl dI vDIAw kwrguzwrI leI swry stw& dI pRSMsw kIqI[ies qoN bwAd
aunHW ny pUry skUl dw dOrw kIqw Aqy ku`J nvyN kMmW dw audGwtn kIqw[
quhwfy leI sB qoN KuSI dI g`l ieh hY ik mYNnUM AwpxI
jmwq iv`c A`vl Awaux dy nwl-nwl swl dy srboqm ividAwrQI dy qOr qy
ijlHw is`iKAw A&sr v`loN snmwinq kIqw igAw[bwkI g`lW quhwnUM iml ky
d`sWgw[mYNnUM quhwfy p`qr dI aufIk rhygI[

quhwfw ipAwrw im`qr,


nmnjoq isMG[
AiDAwpk/irSqydwr qoN dsvIN auprMq AglyrI pVHweI sMbMDI
slwh leI p`qr[
pRIiKAw Bvn,
srkwrI………skUl,
imqI 08 AkqUbr, 2020
…………………[

ipAwry vIr jI,


myry v`loN Awp jI nUM ipAwr BrI siq sRI Akwl[Awp
jI nUM ieh jwx ky bhuq ^uSI hovygI ik mYN dsvIN jmwq pUry ijlHy iv`coN
pihly drzy iv`c pws kIqI hY[myrw mn duicqI iv`c hY ies leI Awp jI
nUM p`qr ilK irhw hW[myrw ie`k mn krdw hY ik bwrvIN kr ky
ieMjnIAirMg dy iksy Kyqr iv`c iv`c ifgrI pRwpq kr lvW pr pirvwr
dI AwriQk siQqI nUM vyKdy hoey mYN ieMnw ^rc nhIN kr skdw[dUjw
ivcwr ieh bxdw hY ik AweI.tI.AweI iv`c plMbr, ielYktRISIAn, Awto
mkYink jW AwrkItYkt dw ifplomw kr lvW[ieh kors krn qoN bwd mYN
jldI ku`J kmwaux dy kwibl bx jwvWgw[
ienHW sB iv`coN mYNnUM smJ nhIN Aw rhI ik
kIqw jwvy[qusIN vI ies qrHW dy sMGrS iv`coN lMG ky hI AwpxI mMizl
pRwpq kIqI sI[ ies leI hux qusIN hI koeI Xog slwh idE ik mYNnUM kI
krnw cwhIdw hY ijs nwl ^rcw vI G`t Awvy Aqy myrw Biv`K vI aujlw
rhy[mYNnUM pUrI aumId hY ik qusIN jldI hI Awpxy qzurby iv`coN AwpxI
slwh mYNnUM Byjogy[quhwfy p`qr dI bysbrI nwl aufIk rhygI[
quhwfw Cotw vIr,
Agmjoq [
dUrdrSn dy fwierYktr nUM pRogrwmW nUM cMgyrw bxwaux sMbMDI
p`qr
syvw ivKy

fwierYktr swihb,
dUrdrSn,
jlMDr [
ivSw – pRogrwmW nUM cMgyrw bxwaux sMbMDI [
sRImwn jI,
bynqI hY ik Awp v`loN h&qy iv`c do vwrI dUrdrSn qoN
iBMn-iBMn jmwqW dy ividAwrQIAW leI jo pRogrwm pyS kIqy jw rhy
hn, auh bhuq hI sUJ-bUJ BirAw qyy auswrU huMdw hY[ieh pRogrwm
ividAwrQIAW leI bhuq lwBdwiek huMdw hY[myrI slwh hY ik pRIiKAw
dy nyVy ies pRogrwm iv`c iemiqhwnI idRStIkox qoN zrUrI pwTW qy
iviSAW sMbMDI vDyry crcw krnI cwhIdI hY[ies leI ies pRogrwm nUM
h&qy iv`c do vwr dI QW cwr qoN pMj vwr idKwieAw jwvy [do AOKy
ivSy iek`Ty nw ley jwx [ividAwrQIAW nUM pRIiKAw dI iqAwrI krn
sMbMDI qy pRIiKAw iv`c bYT ky pRSnW dy FukvyN qrIky nwl au~qr dyx
bwry igAwn dyxw cwhIdw hY[pRSn p`qr nUM h`l ikvyN kIqw jwvy ies
bwry vI crcw kIqI jwvy[
mYNnUM aumId hY ik Awp myry suJwvW nUM iDAwn
iv`c r`KidAW ies pRogrwm nUM ividAwrQIAW leI hor vI lwBdwiek
bxwaux dw Xqn krogy[
Awp jI dw ivSvwspwqr,
hrmn isMG
imqI 18/10/20..
pitAwlw[
A^bwr dy sMpwdk nUM ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl &on dI durvrqoN
sMbMDI[

syvw ivKy

sMpwdk swihb,
pMjwbI itRibaUn,
cMfIgVH [
ivSw – ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl dI durvrqoN sMbMDI [
sRImwn jI,
mYN Awp jI nUM ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl dI durvrqoN
sMbMDI Awpxy ivcwr ilK ky Byj irhw hW[Aws hY Awp A^bwr dy kwlm
iv`c ies nUM zrUr QW idEgy[
hrmn-ipAwrw sMcwr swDn hox kwrn A`j
hr h`Q iv`c mobweIl nzr AwauNdw hY[ieh bhumMqvI guxW nwl BrpUr
hY[ kYmrw, vIifE, &ysbu`k, tiv`tr, vtsAYp, sMgIq, bYNk shUlqW
hox kwrn ieh hr vrg leI lwBdwiek hY[
ividAwrQI jIvn dw ie`ko ie`k audyS huMdw hY
pVH-ilK ky koeI mukwm hwisl krdy hoey Awpxw srbp`KI ivkws krnw
pr ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl bhuq rukwvt pYdw krdw
hY[ividAwrQI mobweIl qy gym Kyfdy hoey kImqI smW nSt krdw
hY[auh Awpxw ivhlw smW ksrq jW KyfW iv`c ibqwaux dI QW Awpxy
swQIAW nwl vtsAYp jW &ysbuk qy g`l-bwq krdw hY[ividAwrQI
ieMtrnY~t au~qy bhuq swrI ieqrwz Xog sm`grI sm`grI vyKdy hn ijs
dy aunHW nUM bhuq iBAwnk nqIjy Bugqxy pYNdy hn[auh ieMtrnY~t qy
guMmrwh krn vwly TgW Aqy SrwrqI AnsrW dw iSkwr bx ky Awpxw
nukswn kr lYNdy hn[
ividAwrQI AijhIAW gymW fwaUnlof kr lYNdy
hn jo SurU iv`c srl lgdIAW hn pr Agly pVwvW qy jw ky AijhIAW
SrqW Aw jWdIAW hn ijs nwl ividAwrQI mwnisk rogW dw iSkwr ho
jWdy hn keI vwr Awqm-h`iqAw q`k kr lYNdy hn[mobweIl dI Awdq
kwrn ividAwrQI lweIbRyrI iv`c jwx dI bjwie mobweIl nwl icpky
rihMdy hn[ies qy smW brbwd kwrn nwl ividAwrQI dw srIrk
ivkws nhIN huMdw Aqy nw hI ishq cMgI rihMdI hY[ies dI lgwqwr
vrqoN kwrn A`KW dI roSnI vI G`t jWdI hY[
ividAwrQIAW nUM Aijhy nukswnW qoN bcwaux
leI mwipAW, AiDAwpkW Aqy bu`DIjIvIAW nUM A`gy Awauxw
pvygw[is`iKAw sMsQwvW iv`c ividAwrQIAW leI mobweIl dI vrqoN
au~qy rok hoxI cwhIdI hY jW jYmr Awid lgvwauxy cwhIdy hn[ies
sMbMDI smyN-smyN qy ividAwrQIAW nUM AgvweI dyxI cwhIdI hY[

DMnvwd sihq [

Awp jI dw ivSvwspwqr,
imqI 12/10/20..
eykmjoq [
mYirj pYilsW iv`c au~cI v`jdy spIkrW dI iSkwieq sMbMDI
ifptI kimSnr nUM p`qr[

syvw ivKy

mwxXog,
ifptI kimSnr swihb,
pitAwlw [

ivSw – mYirj pYilsW iv`c au~cI v`jdy spIkrW sMbMDI [

sRImwn jI,

Awpxy Sihr iv`c ijMny vI mYirj pYils hn


aunHW iv`c ivAwh jW hor ^uSI dy mOky ‘qy ijMny vI smwgm huMdy
hn aunHW iv`c bhuq au~cI Avwz iv`c fI.jy./ swaUNf isstm
vjwey jWdy hn[ijs kwrn Awly-duAwly rihMdy lokW nUM bhuq
muSiklW dw swhmxw krnw pYNdw hY[
brwqW Aksr dyrI nwl AwauNdIAW hn jdoN
sOx dI iqAwrI iv`c huMdy hn audoN brwqI fI.jy. ‘qy c`ldy au~cI
gIqW dI Avwz nwl glIAW iv`coN lMGdy hoey pYils iv`c dwKl
huMdy hn[ijs nwl Awm lokW dy SWq jIvn iv`c auQl-puQL
mc jWdI hY[
A`j-k`lH mYirj pYilsW dI igxqI vI bhuq
v`D geI hY[ienHW iv`c brwq dy Awaux dw koeI tweIm tybl
nhIN Aqy nw hI fI.jy. vjwaux dI koeI smW sImw hY[jdoN q`k
mn krdw hY vjweI jWdy hn[pRIiKAw dI iqAwrI leI
ividAwrQIAW ny dyr rwq q`k pVHnw huMdw hY[aunHW dI
iekwgrqw iblku`l BMg ho jWdI hY[lok bI.pI. Aqy mwnisk
qxwE dw iSkwr ho jWdy hn[au~cI Avwz kwrn lok idl dy
rogW dy iSkwr ho jWdy hn[Aijhy mwhOl iv`c keI vwr muh`lw
invwsIAW dw brwq jW pYils dy mwlkW nwl lVweI hox dw
^qrw pYdw ho jWdw hY[
ies leI Awp jI nUM bynqI hY ik Awp
v`loN mYirj pYilsW dy mwlkW nUM hdwieq kIqI jwvy ik G`t
Avwz iv`c spIkr clwey jwx Aqy brwq 9 vjy qoN pihlW
pYils iv`c dwKl hovy[pYils iv`c golIAW nw clweIAW
jwx[Aijhw nw krn dI sUrq iv`c aunHW ‘qy kwnUMnI kwrvweI
kIqI jwvy[
aumId hY ik Awp ies sm`isAw nUM
gMBIrqw nwl lYNdy hoey ies dy h`l leI loVINdw kdm zrUr
cu`kogy[

Awp jI dw ivSvwspwqr,
nmnjoq isMG,
imqI 05/10/20... muh`lw AwnMd ngr,
pitAwlw [
nWv kI huMdw hY? ies dIAW iksmW bwry d`so[
auh Sbd jo iksy ivAkqI, vsqU, sQwn, hwlq, gux, Bwv Awid dw igAwn krwaux auhnW nUM
nWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- au~Dm isMG, pitAwlw, pwxI, KuSI Awid[

nWv pMj pRkwr dy huMdy hn:-

1. Awm nWv- auh Sbd ijhVy iksy Awm ivAkqI, Awm vsqU, Awm sQwn jW iksy ivAkqI,
vsqU, sQwn dI pUrI SRyxI dw igAwn krwaux auhnW nUM Awm nWv ikhw jWdw hY[ijvyN:-skUl,
pusqk, lVkI Awid[

2. Kws nWv:-auh Sbd jo iksy Kws ivAkqI,Kws sQwn,Kws vsqU leI vrqy jwx aunHW nU Kws
nWv ikhw jWdw hY[ijvyN:-ShId Bgq isMG, AMimRqsr, sqluj Awid[

3. vsqU vwck nWv:-ijhVy Sbd qolIAW, imxIAW jW mwpIAW jwx vwlIAW vsqUAW leI vrqy
jwx aunHW nUM vsqU vwck nWv ikhw jWdw hY[ijvyN:-sonw, k`pVw, qyl Awid[

4. iek`T vwck nWv:- auh Sbd jo igxy jw skx vwly ivAkqIAW dy smUh jW vsqUAW dy iek`T
leI vrqy jWdy hn[ ijvyN:-jmwq, pMcwieq, sYnw Awid[

5. Bwv vwck nWv:- ijhVy Sbd qoN iksy Bwv, gux jW hwlq dw igAwn hovy auhnW nUM Bwv vwck
nWv ikhw jWdw hY[ jW auh Sbd ijhnW nUM isr& mihsUs kIqw jw skdw hY CuihAw nhIN jw
skdw[ ijvyN:-KuSI, gmI, s`cweI, ipAwr [
pVnWv
ijhVw sæbd nWv dI QW vriqAw jwvy, aus ƒ pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN : qusIN, auh, keI,
Ahu, kOx[
pVnWv Cy pRkwr dy hn :
1. purK-vwck pVnWv pVnWv
2. in~j-vwck pVnWv
3. insæcyvwck pVnWv
4. Ainsæcyvwck pVnWv
5. sMbMD-vwck pVnWv
6. pRsæn-vwck pVnWv
1. purK-vwck pVnWv : ijhVy sæbd AsIN Awpxy jW dUjy purKW dy nW dI QW ’qy vrqdy hW, auhnW
ƒ purK-vwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- mYN, qusIN, auh Awid[
purK-vwck pVnWv iqMn pRkwr dy huMdy hn :
au~qm purK jW pihlw purK
m~Dm purK jW d¨jw purK
AnX purK jW qIjw purK
au~qm purK : ijhVw purK g~l krdw hY, aus ƒ au~qm purK jW pihlw purK ikhw jWdw hY, ijvyN:-
mYN, mYƒ, AsIN, swfw Awid[
m~Dm purK : ijs purK nwl g~l kIqI jwvy, aus ƒ m~Dm purK jW dUjw purK ikhw jWdw hY,
ijvyN:-qUM, qusIN, qyrw, quhwfw Awid[
AnX purK : ijhVy purK dy bwry g~l kIqI jwvy, aus ƒ AnX purK jW qIjw purK ikhw jWdw hY,
ijvy:- auh, auhnW Awid[
2. in~j-vwck pVnWv ijhVw sæbd krqw dy nwl Aw ky aus vwk dy krqw dI QW vriqAw jwvy,
aus ƒ in~jvwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- mYN Awp aus ƒ smJwieAw[ muMfy Awps iv~c lVdy
hn[
3. insæcyvwck pVnWv ijhVy pVnWv iksy dUr jW nyVy dI idsdI cIjæ v~l iesæwrw krky aus dy nW
dI QW qy vrqy jwx, auhnW ƒ insæcyvwck pVnWv kihMdy hn, ijvyN:- Ahu kuJ bx irhw hY[ ieh
bVw hwjær-jvwb hY[
4. Ainsæcyvwck pVnWv ijhVy pVnWv-sæbdW qoN iksy ivAkqI, sQwn, vsqU Awid dw spsæt jW
insæcy-pUrvk igAwn nw hovy , auhnW ƒ Ainsæcyvwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- koeI gIq gw
irhw hY[ keI AwauNdy hn[
5. sMbMD-vwck pVnWv ijhVw sæbd nWv sæbd dI QW vriqAw jwvy qy XojkW vWg do vwkW ƒ Awps
iv~c joVy, aus ƒ sMbMD vwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- lok jo Awps iv~c ipAwr krdy hn,
suKI v~sdy hn[ auh særwbI ijs ny golIAW clweIAW sn, PiVAw igAw[
6. pRsæn-vwck pVnWv ijhVw sæbd nWv dI QW vriqAw jwvy pr nwl hI aus v~loN koeI pu~C-ig~C
kIqI jwvy, aus ƒ pRsæn-vwck pVnWv ikhw jwdw hY, ijvyN:- kOx ro irhw hY? glws iks ny qoiVAw
hY?
ikirAw kI huMdI hY? ies dIAW iksmW bwry d`so[
auh Sbd ijhVw iksy kMm dw krnw jW kMm dw hoxw, kwl smyq pRgt
kry aus nUM ikirAw ikhw jWdw hY[
(a) jo kMm krdw hY aus nUM krqw ikhw jWdw hY[
(A) ikirAw dw pRBwv ijs au~qy pYNdw hY,auh krm AKvwauNdw hY[
ikirAw do pRkwr dI huMdI hY:

1. Akrmk ikirAw - ijs vwk iv`c kyvl krqw hI hovy, krm nw hovy,
aus nUM Akrmk ikirAw ikhw jWdw hY[ijvyN:
* ividAwrQI pVH rhy hn[
* kuVI gwauNdI hY[
* muMfw h`sdw hY[
auoprokq vwkW iv`c ividAwrQI, kuVI, muMfw krqw hn[‘pVH rhy hn’
‘gwauNdI hY’ ‘h`sdw hY’Akrmk ikirAwvW hn[

2. skrmk ikirAw - ijhVy vwk iv`c ikirAw dw krqw Aqy krm


dovyN hox, aus nUM skrmk ikirAw ikhw jWdw hY[ijvyN:

* ividAwrQI ikqwb pVH rhy hn[


* kuVI gIq gwauNdI hY[
* b`cy &utbwl Kyf rhy hn[
auprokq vwkW iv`c ividAwrQI, kuVI, b`cy krqw hn[‘ikqwb’ ‘gIq’
‘&utbwl’ krm hn[ies leI ‘rhy hn’ ‘hY’ ‘rhy hn’ skrmk
ikirAwvW hn[
ikirAw Sbd: h`sxw, Kyfxw, vjwauxw, pkwauxw, ilKxw, doVxw,
ku`dxw, pVHnw, suxwauxw, pIxw, jwxw, Awid ikirAw Sbd hn[
ivSySx Aqy aus dIAW iksmW bwry d`so[
au~qr: ijhVy Sbd iksy nWv jW pVnWv-Sbd nwL Aw ky aus dI ivSySqw
pRgt krn qy aunHW nUM Awm qoN Kws bxwaux aunHW nUM ivSySx ikhw jWdw hY[
ijvyN: (a) eykm isAwxI kuVI hY[
(A) pRBjoq bhuq bu`DImwn hY[
(e) auh bhuq imhnqI muMfw hY[
ienHW vwkW iv`c isAwxI, bu`DImwn, imhnqI ivSySx Sbd hn[
ivSySx pMj pRkwr dy huMdy hn:
1. guxvwck-ivSySx: ijhVw Sbd iksy nWv jW pVnWv Sbd nwl Aw ky aus dw
gux-AOgux Awid pRgt kry, aus nUM gux-vwck ivSySx ikhw jWdw hY[ijvyN
(a) myrw Brw pVHn iv`c bhuq huiSAwr hY[
(A) auh hmySw s`c boldw hY[
2. sMiKAwvwck ivSySx: ijhVy Sbd qoN nWv jW pVnWv dI sMiKAw , Bwr, igxqI
Awid dw igAwn hovy aus nUM sMiKAwvwck ivSySx ikhw jWdw hY[ijvyN:
(a) myry kol s`q ikqwbW hn[
(A) ies mkwn dI kImq pMjwh hzwr rupey hY[
3. pirmwx vwck ivSySx: ijhVy Sbd qoN nWv jW pVnWv dI imxqI, mwp jW qol
dw igAwn hovy aus nUM pirmwx vwck ivSySx ikhw jWdw hY[ijvyN:
(a) AMbwnI kol bhuq Dn hY[
(A) mYN iklo du`D roz pINdw hW[
4. inScyvwck ivSySx: ijhVw Sbd nWv jW pVnWv v`l inScy pUrvk sMkyq kry
qy aus nUM Awm qoN ivSyS bxwey aus nUM inScyvwck ivSySx ikhw jWdw hY[ijvyN:
(a) Ahu Pu`l ikMnw sohxw hY[
(A) ieh myrw Gr hY[
5. pVnWvI ivSySx: ijhVw Sbd pVnWv hovy pr nWv Sbd nwL l`g ky ivSySx
dw kMm kry, aus nUM pVnWvI ivSySx ikhw jWdw hY[ijvyN :
(a) ijs AwdmI ny ZlqI kIqI sI auh mMn igAw hY[
(A) myrI ikqwb iks kol hY[
ikirAw ivSySx iks nUM kihMdy hn?
ijhVw Sbd ikirAw dy hox dw smW, sQwn, kwrn, FMg,
qrIkw d`sy, aus nUM ikirAw ivSySx ikhw jWdw hY[
ikirAw ivSySx A`T pRkwr dy hn:
1. kwl-vwck ikirAw-ivSySx – huxy, BLky, rwqo-rwq,
hr roz kdy-kdweI[
2. sQwn-vwck ikirAw-ivSySx – Gr, bzwr, ie`Dr,
ip`Cy swhmxy, s`ijEN, K`ibEN [
3. pRkwr-vwck ikirAw-ivSySx – hOLI, CyqI, ieauN,
aus qrHW[
4. kwrn-vwck ikirAw-ivSySx – ies leI, ieMJ,
ikauNik, qdy, qW hI[
5. pirmwx-vwck ikirAw-ivSySx – zrw, bhuq, eynw,
ijMnw, rqw[
6. sMiKAw-vwck ikirAw-ivSySx – GVI-muVI, dubwrw,
keI vwr, ie`k-ie`k, do-do [
7. inrnw-vwck ikirAw-ivSySx – jI hW, Awho jI, cMgw
jI[
8. inScy-vwck ikirAw- ivSySx – byS`k, iblkul, zrUr
sMbMDk kI huMdw hY?
au~qr: ijhVy Sbd vwk iv`c nWv, pVnWv jW ivSySx
SbdW dw vwk dy dUjy SbdW nwL sMbMD pRgt krn, aunHW
sMbMDk ikhw jWdw hY[ijvyN :
ieh pY~n rwm dw hY[
gIqw koL ie`k kYmrw hY[
aus dw Gr mMdr dy nyVy hY[
auprokq vwkW iv`c dw, koL, dy nyVy sMbMDk Sbd hn[
sMbMDk do pRkwr dy huMdy hn:
1. pUrn sMbMDk – ijhVy Sbd iek`ly hI sMbMDk dw kMm
krn, aunHW nUM pUrn sMbMDk ikhw jWdw hY[ijvyN:
rwjU dw bYt vDIAw hY[
mYN surjIq qoN cwkU ilAw[
auprokq vwkW iv`c ‘dw’ Aqy ‘qoN’ pUrn sMbMDk hn[
2. ApUrn sMbMDk – ijhVy Sbd iek`ly sMbMDk dw kMm nw
kr skx Aqy iksy hor nwL iml ky sMbMDk bxn,aunHW nUM
ApUrn sMbMDk ikhw jWdw hY[ ijvyN:
myrw Gr rwjU dy Gr lwgy hY[
rwm Swm qoN dUr KVoqw hY[
auprokq SbdW iv`c ‘lwgy’ ‘dUr’ Sbd ApUrn sMbMDk
hn[
Xojk iks nUM ikhw jWdw hY?
ijhVy Sbd do vwkW jW do vwkMSW jW do SbdW nUM Awps
iv`c joVn, aus nUM Xojk ikhw jWsw hY[ijvyN:-
(a) BYx qy Brw jw rhy hn[
(A) hrjIq ny AwiKAw ik mYN A`j ibmwr hW[
Xojk do pRkwr dw huMdw hY:
1. smwn Xojk: do pUrn vwkW nUM Awps iv`c joVn vwlw
Xojk ‘smwn Xojk AKvwauNdw hY[ijvyN:-
ikRSn Aqy blrwm dovyN Brw hn[
cwh vI pIE qy rotI vI KwE[
auh buzidl nhIN sgoN bhwdr hY[
auprly vwkW iv`c ‘Aqy’, ‘qy’, ‘sgoN’ smwn Xojk hn[
2. ADIn Xojk: jdoN joVy jwx vwly vwkW iv`coN ie`k
ApUrn vwk hovy, qW aunHW nUM joVn vwly Xojk nUM ADIn
Xojk ikhw jWdw hY[ijvy:-
BwvyN auh ZrIb hY iPr vI iemwndwr hY[
mYN quhwfy leI imhnq krdw hW qW ik qusIN ku`J bx sko[
mYN jwxdw hW ik qUM ikMny ku pwxI iv`c hY[
auprly vwkW iv`c ‘iPr vI’, ‘qW ik’, ‘ik’ Awid Sbd
ADIn Xojk hn[
ivsimk kI huMdw hY?
ijnHW SbdW duAwrw ^uSI, ZmI, hYrwnI, fr, pRsMsw,
Awid dy Bwv pRgt hox, aunW nUM ivsimk ikhw jWdw
hY[ijvyN:- vwh! Awhw! hwey! auho! hYN! [
ivsimk dIAW hyT ilKIAW iksmW hn:
1. pRsMsw-vwck ivsimk - ijhVy SbdW qoN pRsMsw dy
Bwv pRgt hox aunHW nUM pRsMsw-vwck ivsimk AwKdy
hn[ijvyN:- ASky! Awhw! SwbwS! Swvw! ^Ub! b`ly! [
2. Sok-vwck ivsimk - ijhVy SbdW qoN du`K dy Bwv
pRgt hox aunHW nUM Sok-vwck ivsimk AwKdy
hn[ijvyN:- au&! hwey! auho! hwey r`bw! [
3. hYrwnI-vwck ivsimk – ijhVy Sbd vwkW iv`c
hYrwnI dy Bwv pRgt krn aunHW nUM hYrwnI-vwck ivsimk
AwKdy hn[ ijvyN:- E! Awhw! hYN! hYN-hYN! vwh! [
4. sUcnw-vwck ivsimk – ijhVy Sbd sUcnw dyx jW
sucyq krn leI vrqy jWdy hn aunHW nUM sUcnw-vwck
AwKdy hn[ijvyN:- suxo jI! hto jI! ^brdwr! Tihr
jw! [
5. sMboDnI ivsimk – ijhVy Sbd iksy nUM bulwaux leI
boly jwx Aqy aunHW dy pRsMg qoN pqw l`gy ik sMboDn dy
Sbd ^uSI, ZmI, hYrwnI, fr, pRsMsw, Sukrwnw, Awid
dy Bwv nwl juVy hn audoN ivsimk icMnH dI vrqoN kIqI
jWdI hY[ijvyN:- nI kuVIey!, Eey muMifAw!, Eey kwkw!
6. siqkwr-vwck ivsimk – ijhVy Sbd vwkW iv`c
siqkwr jW ipAwr dy Bwv pRgt krn aunHW nUM siqkwr-
vwck ikhw jWdw hY[ijvyN:- DMn Bwg!, jI AwieAW nUM!,
AwE jI! [
7. iPtkwr-vwck ivsimk – ijhVy SbdW qoN vwkW
iv`c iPtkwr jW lwhnq dy Bwv pRgt hox aunHW nUM
iPtkwr-vwck ivsimk ikhw jWdw hY[ijvyN:- l`K
lwhnq! iP`ty mUMh! [
8. AsIs-vwck ivsimk – ijhVy Sbd vwkW iv`c
AsIs jW ASIrvwd dy Bwv pRgt krdy hn aunHW nUM
AsIs-vwck ivsimk ikhw jWdw hY[ijvyN:- ^uS rhu!,
juAwnIAW mwx!, ijaUNdw rih!, sWeIN jIvy! [
9. ie`Cw-vwck ivsimk – ijhVy Sbd mn dI ie`Cw dy
Bwv pRgt krn aunHW nUM ie`Cw-vwck ivsimk AwKdy
hn[ijvyN:- hy krqwr!, hy vwihguurU!, jy kdy!, kwS![
muhwvrw kI huMdw hY?
SbdW dw auh smUh ijs dy ijs dy Swbidk ArQ kuJ hor Aqy
Bwv ArQ kuJ hor hox, aus nUM muhwvrw AwiKAw jWdw hY[
1. lhU-psInw ie`k krnw (krVI imhnq krnw) v`fw A&sr bxn leI
aus ny lhU-psInw ie`k kr id`qw[
2. l`k is`Dw krnw (QoVHI dyr Arwm krnw) ru`KW dI CW hyT l`k is`Dw krn
leI auh lyt igAw[
3. l`k bMnHxw (iqAwr hoxw) pRIiKAw dI imqIAW dw AYlwn huMidAW hI
ividAwrQIAW ny pRIiKAw leI l`k bMnH ilAw[
4. lgwm iF`lI C`f dyxw (Ku`lH dyxw) jvwn huMdy b`icAW dI lgwm iF`lI nhIN
C`fxI cwhIdI[
5. l`qW iv`c is`kw Br jwxw (Q`k jwxw) phwV ‘qy cVHidAW myrIAW l`qW
iv`c is`kw Br igAw hY[hux hor qur nhIN skdw[
6. lwh-pwh krnw (byiezqI krnw) mYN A`j aus nSw vycx vwly dI cMgI
lwh-pwh kr id`qI[
7. lWGw lMGxw (guzwrw hoxw) G`t qnKwh nwl aus dy pirvwr dw lWGw
lMGxw bhuq AOKw hY[
8. lwl-pIlw hoxw (Zu`sy hoxw) jy koeI bzurgW dw siqkwr nhIN krdw qW
myry mwqw jI lwl-pIly ho jWdy hn[
9. lIk pYxw (rIq pYxw) qwlwbMdI dOrwn ijvyN G`t bMidAW dI hwzrI iv`c
ivAwh hoey jy ieh lIk pY jwvy qW bhuq vDIAw g`l hY[
10. lIrW lmkxw (mMdy hwl hoxw) lwk fwaUn dy dOrwn ruzgwr bMd ho jwx
kwrn Awm lokW dIAW lIrW lmk geIAW[
11. lYxy dy dyxy pY jwxy (lwB dI QW nukswn hoxw) bdmwS bMdy nwl sWJw
kMm krn nwl keI vwr lYxy dy dyxy vI pY jWdy hn[
12. loeI lwhuxI (Srm lwhuxI) p`CmI s`iBAwcwr dI dyKw-dyKI Coty k`pVy
pw ky nOjvwn kuVIAW ny loeI lwh id`qI [
13. lohw mMnxw (pRBwv mMnxw) muZl bMdw isMG bhwdr dw lohw mMndy sn[
14. lohw-lwKw hoxw (bhuq Zu`sy hoxw) Awpxy ‘qy l`gw corI dw JUTw ielzwm
sux ky auh qW lohw-lwKw ho igAw[
15. lMmIAW qwx ky soxw (byi&kr hoxw) iemiqhwn dy idnW iv`c imhnqI
iv`idAwrQI lMmIAW qwx ky nhIN soNdy[
16. vkq nUM D`kw dyxw (smW AOK nwl k`txw) mihMgweI dy ies smyN iv`c
ZrIb AwdmI qW vkq nUM D`kw idMdw hY[
17. v`t Kwxw (Zu`sw krnw) CotI ijhI g`l ip`Cy v`t Kwxw smJdwrI dI
inSwnI nhIN hY[
18. v`iFAW rUh nw krnw (zrw mn nw krnw) mqlbI bMdy nwl g`l krn
nUM v`iFAW rUh nhIN krdI[
19. hvw dw ru^ vyKxw (siQqI pCwxnw) mulwzm vrg nUM hvw dw ru^ vyK
ky sMGrS iv`Fxw cwhIdw hY[
20. hvw v`l nw vyK skxw (nukswn krn dI ihMmq nw kr skxw) mhwrwjw
rxjIq isMG dy huMidAW koeI duSmx pMjwb dI hvw v`l vI nw vyK sikAw[
21. vwCW iKV jwxw (^uS ho jwxw) Awpxy b`cy nUM vyK ky mW dIAW vwCW iKV
jWdIAW hn[
22. vwL dI K`l lwhuxw (byloVIAW brIkIAW iv`c pY jwxw) puils vwly vwL
dI K`l lwh ky hI iksy nqIjy ‘qy phuMcdy hn[
23. vwL ivMgw nw hoxw (zrw vI nukswn nw hoxw) mW AwpxI AOlwd dw vwL
vI ivMgw nhIN hox idMdI[
24. ivs Golxw (kuVHnw) inhwl kOr AwpxI nUMh Aqy pu`qr dy ipAwr nUM vyK
ky ivs GoLdI rihMdI sI[

You might also like