Professional Documents
Culture Documents
niSAW dy kwrn – kuJ ^uSI iv`c nSw pINdy hn[ku`J Zm imtwaux leI nSw
pINdy hn pr nSw kdy Zm ^qm nhIN kr skdw[nOjvwnW iv`c niSAW dy
pswr dw kwrn pYsy dI hoV hY[nSy dw nY~tvrk swry sMswr iv`c &Yl cu`kw
hY[smwj ivroDI Ansr lwlc dy ky ividAwrQIAW nUM vI ies Swml kr lYNdy
hn[ies nSy nUM aunHW dI Awdq jW mzbUrI bxw id`qw jWdw hY[iPr aunHW leI
aus iv`coN inklxw AOKw ho jWdw hY[byrozgwrI Aqy Bu`K-
mrI kwrn vI nOjvwn shI rsqy qoN Btk jWdy hn[
niSAW leI auqSwh – i&lmW, tYlIivzn vrgy sMcwr
swDn Aqy p`CmI s`iBAqw qoN nOjvwnW nUM niSAW dy
syvn dw auqSwh imldw hY[XU.pI. Aqy ibhwr qoN
Awey prvwsIAW dI dyKw-dyKI swfy pMjwbIAW nUM qMbwkU
Kwx dI Awdq pY geI[
bcwA leI suJwA - sB qoN v`fI izMmyvwrI mwipAW dI
hY[jykr auh cyqMn hoxgy qW b`icAW iv`c pUrI idlcspI
lYxgy nqIjy v`joN b`icAW dy ivgVn dy mOky G`t jwxgy[
iek`ly mwpy hI nhIN niSAW dy ivroD leI swry smwj
dy vrgW nUM A`gy Awauxw pvygw[niSAW bwry jwgrukqw
pYdw krn leI kYNp Aqy sYmInwr lgwauxy cwhIdy
hn[ nSw vMfx vwlIAW rwjnIiqk pwrtIAW dw bweIkwt krnw
cwhIdw hY[ dvweIAW dy nW ‘qy nSw vycx vwly dukwndwrW dy lweIsYNs r`d
krny cwhIdy hn[b`icAW nUM cMgw swihq pVHn leI id`qw jwvy qW ik auh
niSAW qoN bcy rihx[srkwr nUM iv`idAw ruzgwr muKI bxwauxI cwhIdI hY[
swr-AMS – sMKyp iv`c nSy mnu`K dI brbwdI dw kwrn hn[ieh mnu`K nUM
AnuSwsnhIx, jUeybwz, drwcwr Aqy ivBcwr vrgIAW ibmwrIAW v`l Dkyl
idMdy hn[mnu`K cor, fwkU bx dldl v`l D`ikAw jWdw hY[niSAW dy ies
vihx nUM rokx leI v`fy p`Dr qy XqnW dI loV hY[srkwr nUM iv`idAwk Fwcy
iv`c suDwr krky aus nUM ruzgwrmuKI bxwauxw cwhIdw hY[KyfW Aqy vDIAw
swihq lweIbRyrI Aqy iv`idAk sMsQwvW rwhIN nOjvwnW q`k phuMcwauxw cwhIdw
hY[
im`qr jW shylI nUM slwnw smwroh dI jwxkwrI dyx leI p`qr
ilKo[
pRIiKAw Bvn,
srkwrI………skUl,
imqI 25 AkqUbr, 20
…………[
ipAwry im`qr,
myry v`loN Awp jI nUM ipAwr BrI siq sRI Akwl[aumId hY Akwl
purK dI imhr nwl qusIN iblkul qMdrusq hovogy[ipCly somvwr swfy skUl iv`c
slwnw smwroh mnwieAw igAw[ies smwroh dy mu`K mihmwn ijlHw is`iKAw
A&sr sn[smwroh dI SurUAwq ‘dyh iSvw br mohy iehY Sbd nwl hoeI[ ies
qoN bwAd skUl dI slwnw kwrguzwrI irport pVHI geI[v`K-v`K gqIivDIAW
iv`c pihly, dUjy Aqy qIjy sQwn qy rihx vwly ividAwrQIAW nUM is`iKAw A&sr
v`loN ienwm vMfy gey[vDIAw kMm krn vwly AiDAwpkW nUM vI snmwinq kIqw
igAw[ies qoN bwAd ividAwrQIAW ny s`iBAwcwrk gIq gwey[
ijlHw is`iKAw A&sr jI ny slwnw smwgm dI byhqrIn iqAwrI
Aqy skUl dI vDIAw kwrguzwrI leI swry stw& dI pRSMsw kIqI[ies qoN bwAd
aunHW ny pUry skUl dw dOrw kIqw Aqy ku`J nvyN kMmW dw audGwtn kIqw[
quhwfy leI sB qoN KuSI dI g`l ieh hY ik mYNnUM AwpxI
jmwq iv`c A`vl Awaux dy nwl-nwl swl dy srboqm ividAwrQI dy qOr qy
ijlHw is`iKAw A&sr v`loN snmwinq kIqw igAw[bwkI g`lW quhwnUM iml ky
d`sWgw[mYNnUM quhwfy p`qr dI aufIk rhygI[
fwierYktr swihb,
dUrdrSn,
jlMDr [
ivSw – pRogrwmW nUM cMgyrw bxwaux sMbMDI [
sRImwn jI,
bynqI hY ik Awp v`loN h&qy iv`c do vwrI dUrdrSn qoN
iBMn-iBMn jmwqW dy ividAwrQIAW leI jo pRogrwm pyS kIqy jw rhy
hn, auh bhuq hI sUJ-bUJ BirAw qyy auswrU huMdw hY[ieh pRogrwm
ividAwrQIAW leI bhuq lwBdwiek huMdw hY[myrI slwh hY ik pRIiKAw
dy nyVy ies pRogrwm iv`c iemiqhwnI idRStIkox qoN zrUrI pwTW qy
iviSAW sMbMDI vDyry crcw krnI cwhIdI hY[ies leI ies pRogrwm nUM
h&qy iv`c do vwr dI QW cwr qoN pMj vwr idKwieAw jwvy [do AOKy
ivSy iek`Ty nw ley jwx [ividAwrQIAW nUM pRIiKAw dI iqAwrI krn
sMbMDI qy pRIiKAw iv`c bYT ky pRSnW dy FukvyN qrIky nwl au~qr dyx
bwry igAwn dyxw cwhIdw hY[pRSn p`qr nUM h`l ikvyN kIqw jwvy ies
bwry vI crcw kIqI jwvy[
mYNnUM aumId hY ik Awp myry suJwvW nUM iDAwn
iv`c r`KidAW ies pRogrwm nUM ividAwrQIAW leI hor vI lwBdwiek
bxwaux dw Xqn krogy[
Awp jI dw ivSvwspwqr,
hrmn isMG
imqI 18/10/20..
pitAwlw[
A^bwr dy sMpwdk nUM ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl &on dI durvrqoN
sMbMDI[
syvw ivKy
sMpwdk swihb,
pMjwbI itRibaUn,
cMfIgVH [
ivSw – ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl dI durvrqoN sMbMDI [
sRImwn jI,
mYN Awp jI nUM ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl dI durvrqoN
sMbMDI Awpxy ivcwr ilK ky Byj irhw hW[Aws hY Awp A^bwr dy kwlm
iv`c ies nUM zrUr QW idEgy[
hrmn-ipAwrw sMcwr swDn hox kwrn A`j
hr h`Q iv`c mobweIl nzr AwauNdw hY[ieh bhumMqvI guxW nwl BrpUr
hY[ kYmrw, vIifE, &ysbu`k, tiv`tr, vtsAYp, sMgIq, bYNk shUlqW
hox kwrn ieh hr vrg leI lwBdwiek hY[
ividAwrQI jIvn dw ie`ko ie`k audyS huMdw hY
pVH-ilK ky koeI mukwm hwisl krdy hoey Awpxw srbp`KI ivkws krnw
pr ividAwrQI jIvn iv`c mobweIl bhuq rukwvt pYdw krdw
hY[ividAwrQI mobweIl qy gym Kyfdy hoey kImqI smW nSt krdw
hY[auh Awpxw ivhlw smW ksrq jW KyfW iv`c ibqwaux dI QW Awpxy
swQIAW nwl vtsAYp jW &ysbuk qy g`l-bwq krdw hY[ividAwrQI
ieMtrnY~t au~qy bhuq swrI ieqrwz Xog sm`grI sm`grI vyKdy hn ijs
dy aunHW nUM bhuq iBAwnk nqIjy Bugqxy pYNdy hn[auh ieMtrnY~t qy
guMmrwh krn vwly TgW Aqy SrwrqI AnsrW dw iSkwr bx ky Awpxw
nukswn kr lYNdy hn[
ividAwrQI AijhIAW gymW fwaUnlof kr lYNdy
hn jo SurU iv`c srl lgdIAW hn pr Agly pVwvW qy jw ky AijhIAW
SrqW Aw jWdIAW hn ijs nwl ividAwrQI mwnisk rogW dw iSkwr ho
jWdy hn keI vwr Awqm-h`iqAw q`k kr lYNdy hn[mobweIl dI Awdq
kwrn ividAwrQI lweIbRyrI iv`c jwx dI bjwie mobweIl nwl icpky
rihMdy hn[ies qy smW brbwd kwrn nwl ividAwrQI dw srIrk
ivkws nhIN huMdw Aqy nw hI ishq cMgI rihMdI hY[ies dI lgwqwr
vrqoN kwrn A`KW dI roSnI vI G`t jWdI hY[
ividAwrQIAW nUM Aijhy nukswnW qoN bcwaux
leI mwipAW, AiDAwpkW Aqy bu`DIjIvIAW nUM A`gy Awauxw
pvygw[is`iKAw sMsQwvW iv`c ividAwrQIAW leI mobweIl dI vrqoN
au~qy rok hoxI cwhIdI hY jW jYmr Awid lgvwauxy cwhIdy hn[ies
sMbMDI smyN-smyN qy ividAwrQIAW nUM AgvweI dyxI cwhIdI hY[
DMnvwd sihq [
Awp jI dw ivSvwspwqr,
imqI 12/10/20..
eykmjoq [
mYirj pYilsW iv`c au~cI v`jdy spIkrW dI iSkwieq sMbMDI
ifptI kimSnr nUM p`qr[
syvw ivKy
mwxXog,
ifptI kimSnr swihb,
pitAwlw [
sRImwn jI,
Awp jI dw ivSvwspwqr,
nmnjoq isMG,
imqI 05/10/20... muh`lw AwnMd ngr,
pitAwlw [
nWv kI huMdw hY? ies dIAW iksmW bwry d`so[
auh Sbd jo iksy ivAkqI, vsqU, sQwn, hwlq, gux, Bwv Awid dw igAwn krwaux auhnW nUM
nWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- au~Dm isMG, pitAwlw, pwxI, KuSI Awid[
1. Awm nWv- auh Sbd ijhVy iksy Awm ivAkqI, Awm vsqU, Awm sQwn jW iksy ivAkqI,
vsqU, sQwn dI pUrI SRyxI dw igAwn krwaux auhnW nUM Awm nWv ikhw jWdw hY[ijvyN:-skUl,
pusqk, lVkI Awid[
2. Kws nWv:-auh Sbd jo iksy Kws ivAkqI,Kws sQwn,Kws vsqU leI vrqy jwx aunHW nU Kws
nWv ikhw jWdw hY[ijvyN:-ShId Bgq isMG, AMimRqsr, sqluj Awid[
3. vsqU vwck nWv:-ijhVy Sbd qolIAW, imxIAW jW mwpIAW jwx vwlIAW vsqUAW leI vrqy
jwx aunHW nUM vsqU vwck nWv ikhw jWdw hY[ijvyN:-sonw, k`pVw, qyl Awid[
4. iek`T vwck nWv:- auh Sbd jo igxy jw skx vwly ivAkqIAW dy smUh jW vsqUAW dy iek`T
leI vrqy jWdy hn[ ijvyN:-jmwq, pMcwieq, sYnw Awid[
5. Bwv vwck nWv:- ijhVy Sbd qoN iksy Bwv, gux jW hwlq dw igAwn hovy auhnW nUM Bwv vwck
nWv ikhw jWdw hY[ jW auh Sbd ijhnW nUM isr& mihsUs kIqw jw skdw hY CuihAw nhIN jw
skdw[ ijvyN:-KuSI, gmI, s`cweI, ipAwr [
pVnWv
ijhVw sæbd nWv dI QW vriqAw jwvy, aus ƒ pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN : qusIN, auh, keI,
Ahu, kOx[
pVnWv Cy pRkwr dy hn :
1. purK-vwck pVnWv pVnWv
2. in~j-vwck pVnWv
3. insæcyvwck pVnWv
4. Ainsæcyvwck pVnWv
5. sMbMD-vwck pVnWv
6. pRsæn-vwck pVnWv
1. purK-vwck pVnWv : ijhVy sæbd AsIN Awpxy jW dUjy purKW dy nW dI QW ’qy vrqdy hW, auhnW
ƒ purK-vwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- mYN, qusIN, auh Awid[
purK-vwck pVnWv iqMn pRkwr dy huMdy hn :
au~qm purK jW pihlw purK
m~Dm purK jW d¨jw purK
AnX purK jW qIjw purK
au~qm purK : ijhVw purK g~l krdw hY, aus ƒ au~qm purK jW pihlw purK ikhw jWdw hY, ijvyN:-
mYN, mYƒ, AsIN, swfw Awid[
m~Dm purK : ijs purK nwl g~l kIqI jwvy, aus ƒ m~Dm purK jW dUjw purK ikhw jWdw hY,
ijvyN:-qUM, qusIN, qyrw, quhwfw Awid[
AnX purK : ijhVy purK dy bwry g~l kIqI jwvy, aus ƒ AnX purK jW qIjw purK ikhw jWdw hY,
ijvy:- auh, auhnW Awid[
2. in~j-vwck pVnWv ijhVw sæbd krqw dy nwl Aw ky aus vwk dy krqw dI QW vriqAw jwvy,
aus ƒ in~jvwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- mYN Awp aus ƒ smJwieAw[ muMfy Awps iv~c lVdy
hn[
3. insæcyvwck pVnWv ijhVy pVnWv iksy dUr jW nyVy dI idsdI cIjæ v~l iesæwrw krky aus dy nW
dI QW qy vrqy jwx, auhnW ƒ insæcyvwck pVnWv kihMdy hn, ijvyN:- Ahu kuJ bx irhw hY[ ieh
bVw hwjær-jvwb hY[
4. Ainsæcyvwck pVnWv ijhVy pVnWv-sæbdW qoN iksy ivAkqI, sQwn, vsqU Awid dw spsæt jW
insæcy-pUrvk igAwn nw hovy , auhnW ƒ Ainsæcyvwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- koeI gIq gw
irhw hY[ keI AwauNdy hn[
5. sMbMD-vwck pVnWv ijhVw sæbd nWv sæbd dI QW vriqAw jwvy qy XojkW vWg do vwkW ƒ Awps
iv~c joVy, aus ƒ sMbMD vwck pVnWv ikhw jWdw hY, ijvyN:- lok jo Awps iv~c ipAwr krdy hn,
suKI v~sdy hn[ auh særwbI ijs ny golIAW clweIAW sn, PiVAw igAw[
6. pRsæn-vwck pVnWv ijhVw sæbd nWv dI QW vriqAw jwvy pr nwl hI aus v~loN koeI pu~C-ig~C
kIqI jwvy, aus ƒ pRsæn-vwck pVnWv ikhw jwdw hY, ijvyN:- kOx ro irhw hY? glws iks ny qoiVAw
hY?
ikirAw kI huMdI hY? ies dIAW iksmW bwry d`so[
auh Sbd ijhVw iksy kMm dw krnw jW kMm dw hoxw, kwl smyq pRgt
kry aus nUM ikirAw ikhw jWdw hY[
(a) jo kMm krdw hY aus nUM krqw ikhw jWdw hY[
(A) ikirAw dw pRBwv ijs au~qy pYNdw hY,auh krm AKvwauNdw hY[
ikirAw do pRkwr dI huMdI hY:
1. Akrmk ikirAw - ijs vwk iv`c kyvl krqw hI hovy, krm nw hovy,
aus nUM Akrmk ikirAw ikhw jWdw hY[ijvyN:
* ividAwrQI pVH rhy hn[
* kuVI gwauNdI hY[
* muMfw h`sdw hY[
auoprokq vwkW iv`c ividAwrQI, kuVI, muMfw krqw hn[‘pVH rhy hn’
‘gwauNdI hY’ ‘h`sdw hY’Akrmk ikirAwvW hn[