VRAAG & ANTWOORD 379
De commissie van Vraag & Antwoord: ir. G.E. van Beek – Willems Boven Leeuwen • dr.ir. A.F. Hamerlinck – Bouwen met Staal en Adviesbureau Hamerlinck • ing. J.T. van de Kerkhof – Hexa-
con Structures • ir. P. Lagendijk – Aronsohn Raadgevende Ingenieurs • ing. M.B.J. van Odenhoven – Staalbouwkundig Adviesburo van Odenhoven • ing. M.C. Pauw – Bouwen met Staal •
dr.ir. N.P.M. Scholten – Stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw • prof.ir. S.N.M. Wijte – Adviesbureau ir. J.G. Hageman en TU Eindhoven • ir. A. de Witte – WSP
379. Gaffeloplegging
Wat is precies een gaffeloplegging en aan welke
voorwaarden moet men exact voldoen om iets een
gaffeloplegging te laten zijn? Ik heb een oud artikel
gevonden op Staalsupport.nl (https://www.staalsupport.
nl/zoeken-detail.asp?pag=322). Op zich een duidelijk
artikel, echter is er nog wel een de discussie of deze lip
volledig hoog in het profiel uitgevoerd moet worden of dat
het ook voldoende is om 2/3h profiel te steunen (dus niet
lip tot aan radii ligger).
Bij ligger-ligger verbindingen met de bovenkant op gelijke
hoogte kan de secundaire ligger geraveeld worden om
met een kopplaat-, lip- of hoekstaalverbinding aan het
lijf van de primaire ligger bevestigd te worden. Zonder
raveling zijn lange lippen of hoekstalen met lange benen
nodig. Voornamelijk aan geraveelde liggers met kopplaten
is onderzoek gedaan naar het effect van de eindverbinding
op het kritisch elastisch kipmoment ten opzichte van een
identieke ligger met gaffelopleggingen. Experimenten
en onderzoek richtten zich dus niet op de vraagstelling
waar een eindverbinding aan moet voldoen opdat die als
gaffeloplegging beoordeeld kan worden maar op de vraag
wat de afname van de kipweerstand is afhankelijk van de
eindverbindingen. In normen zijn daarom geen praktische
regels te vinden waar genoemde aansluitingen bedoeld
als gaffeloplegging aan moeten voldoen.
NEN-EN 1993-1-1[1] bevat geen regelgeving waaraan lokale
zijdelingse steunen voor het waarborgen van de kipstabi-
liteit moeten voldoen. De Nederlandse Nationale Bijlage
heeft dit ingevuld door aan artikel 6.3.2 ‘Prismatische, op
buiging belaste staven’ een artikel toe te voegen, namelijk
6.3.2.5 ‘Opleggingen en zijdelingse steunen’. Lid (1) van
dit artikel betreft opleggingen en lid (2) en (3) behandelen
zijdelingse steunen en koppelingen. Opmerking 1 onder lid
(1) geeft een definitie van een gaffeloplegging:
60
‘Een gaffeloplegging is een oplegging waarbij de volgende
vrijheidsgraden zijn verhinderd: translatie haaks op het
vlak van het lijf (in de richting van de y-as van de door-
snede), rotatie om de lengte-as van de ligger (om de x-as)
en translatie haaks op het vlak van de flens (in de richting
van de z-as van de doorsnede). Bij toetsing van liggers op
kipstabiliteit volgens bijlage D van de Nationale Bijlage,
worden gaffelopleggingen aan de opgelegde liggeruitein-
den verondersteld.’
Een kipsteun verhindert dat het profiel verplaatst in
y-richting. Een gaffel verhindert dat het profiel verplaatst
in y-richting én verhindert dat het profiel om de x-as ro-
teert. De afbeelding[2] boven toont enkele verbindingen die
wel en niet als volledige gaffeloplegging kunnen worden
aangemerkt.
In het algemeen kunnen ongeraveelde kopplaat-,
hoekstaal- en korte lipverbindingen als gaffel worden
beschouwd (deelfiguur d t/m f). Lipverbindingen met een
lange lip en (dubbel) geraveelde verbindingen hebben een
negatieve invloed op het kritisch elastisch kipmoment,
omdat ze de opleggingrotatie om de x-as onvoldoende
verhinderen. Daarom wordt bij lange lipverbindingen en
geraveelde verbindingen aanbevolen de kipstabiliteit op
een andere wijze te waarborgen. Een versterkte raveling
en een U-profiel in plaats van een lip (deelfiguren g en h)
kunnen als volledige gaffel aangemerkt worden[2].
In de literatuur zijn enkele praktische richtlijnen te vinden
voor de detaillering van lipverbindingen. Met betrekking
tot het verhinderen van rotatie om de profiel-as wordt
geadviseerd[3] de lip zo dicht mogelijk bij de bovenflens te
plaatsen en de hoogte van de lip ten minste gelijk te ma-
ken aan 60% van de profielhoogte. In [4] wordt zelfs aan-
bevolen de lip even hoog te maken als de vlakke lijfhoogte.
De randafstand in de krachtrichting van de bovenste bout
is zo klein mogelijk te kiezen. Een grotere dikte van de lip
heeft een positief effect op de kipweerstand. De raveling
dient liefst zo klein mogelijk gemaakt te worden.
NEN 1993-1-1[1], artikel 5.3.3 heeft betrekking op schoorge-
vende systemen die nodig zijn om de zijdelingse stabiliteit
te verzekeren van onder andere op buiging belaste staven.
Aan de hand van dit artikel kan een equivalente stabilise-
rende kracht (steunkracht) bepaald worden. Artikel 6.3.2.5
lid (2) van de Nationale Bijlage stelt voorwaarden aan
zijdelingse steunen (kipsteunen) om aan artikel 5.3.3 te
voldoen. Die voorwaarden hebben betrekking op de kracht
in de steun en de positie van de steun aan de te steunen
ligger. De eis luidt dat die steunen aan de te steunen
ligger gemonteerd dienen te zijn op een afstand van niet
meer dan 1/3e van de profielhoogte tot de flens die de
meeste zijdelingse verplaatsing zou ondergaan. Vanuit
deze context kan bovenstaande eis niet zonder meer van
toepassing verklaard worden op een gaffeloplegging.
Uit proeven en onderzoek op geraveelde verbindingen
is gebleken dat de invloed op het kritisch elastisch kip-
moment afneemt met toenemende lengte van de ligger[4].
Tevens neemt die invloed af bij kleine verhoudingen van de
raveelhoogte tot de liggerhoogte.
Literatuur
1. NEN-EN 1993-1-1 (Eurocode 3: Ontwerp en berekening
van staalconstructies – Deel 1-1: Algemene regels en
regels voor gebouwen), 2007 + C2, 2011 + NB, 2016.
2. J.W.B. Stark en J. Wardenier, Knopen. Berekenen
van geboute en gelaste verbindingen in raamwerken
en buisconstructies volgens Eurocode 3, Bouwen met
Staal, Zoetermeer 2014.
3. Joints in steel construction: Simple joints to Eurocode
3, SCI P358, 2014.
4. M. Mensinger en H. Möller, ‘Ermittlung von Drehfede-
rsteifigkeiten von Stahlbauanschlüssen zur Bestimmung
des idealen Biegedrillknickmomentes’, Forschungs-
bericht 4/2014, Deutscher Ausschub für Stahlbau (DASt).
JUNI 2021 | BOUWEN MET STAAL 281