Dr. Öğr.

Üyesi Gökçen Akçiçek

DEZENFEKSİYON VE DEZENFEKTANLAR

Dezenfeksiyon, cansız maddeler ve yüzeyler üzerindeki patojen mikroorganizmaların,

bakteri sporları hariç, öldürülmesi işlemidir. Dezenfeksiyon yüksek düzey
dezenfeksiyon, orta düzey dezenfeksiyon ve düşük düzey dezenfeksiyon olarak üçe
ayrılabilir. Yüksek düzey dezenfeksiyon i lemi için genellikle daha konsantre
dezenfektan maddeler, uzun süre uygulanarak yapılır. Dezenfeksiyon i leminde
kullanılan maddelere dezenfektan denir. Dezenfektanlar, patojen mikroorganizmaları
ve çok dirençli olmayan diğer mikroorganizmaları tahrip eden veya virüsleri inak ve
eden kimyasal maddelerdir. Bakterilerin vejeta f şekillerini öldürür fakat dirençli olan
spor şekillerini öldürmeyebilirler. Bu nedenle dezenfeksiyon sterilizasyon işleminin
yerini tutmaz. Sağlık kuruluşlarında dezenfeksiyonun etkin olabilmesi için eksiksiz,
kurallara uygun ve ihmal edilmeden uygulanması gerekir.

Diş hekimliği kliniklerinde tükürük, kan ve aerosoller ile kontamine olan veya
kontamine olduğu düşünülen tüm yüzeyler dezenfekte edilmelidir. Bu p kontamine
alanlarda mikroorganizmalar barınabilir ve çapraz enfeksiyona neden olabilirler.
Tüberküloz basili ve hepa t B virüsü cansız yüzeylerde ha alarca canlı kalabilir. Tüm bu
nedenlerden ötürü özellikle koruyucu bariyer ile kaplanmamış ve sterilize edilemeyen
alanların etkin bir şekilde dezenfekte edilmesi gerekir.

Dezenfeksiyondan önce etkili temizlik yapılmalıdır. Kan gibi riskli bulaş durumunda
ortam önce uygun bir materyalle silinmeli, sonra mutlaka dezenfekte edilmelidir. Tüm
dezenfektanlar kişisel korunma önlemleri (maske, önlük, eldiven vb.) alındıktan sonra
kullanılmalıdır.

Dezenfektanlar cansız yüzeylere uygulanır. Dezenfektanlarla an sep kler arasındaki

en önemli fark ise an sep klerin yalnızca canlı dokuya uygulanabilir olmalarıdır.
An sepsi, deri gibi canlı dokular üzerine uygulanan dezenfeksiyon i lemidir. Bu
i lemde an sep k solüsyonlar kullanılır. Bir ortam mikrop içeriyorsa sep k,
içermiyorsa asep k ortak olarak tanımlanır. Ameliyat gibi bbi giri imler asep k
ortamlarda yapılır.
Dezenfeksiyon ve An sepsinin Klinik Uygulamaları:

1
ş
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ş
ti
ft
tı
ti
ti
ş
ti
ş
ş
ti
ti
ti
 1. El an sepsisi
2. Deri an sepsisi ve yara temizli I
3. Yer, duvar ve e yanın dezenfeksiyonu
4. Oda dezenfeksiyonu
5. Laboratuar dezenfeksiyonu

Bakteriler üzerinde üremeyi durdurucu etki yapan maddelere bakteriosta k, öldürücü

etkinlik gösteren maddelere ise bakterisit maddeler denir. Dezenfektanlar genellikle
dü ük konsantrasyonlarda bakteriosta k, yüksek konsantrasyonlarda bakterisit etkinlik
gösterirler. Bu tanımlamalar virüs veya funguslar için de yapılabilir, virüsit, fungusit
sözcükleri kullanılır.

K MYASAL MADDELER N M KROORGAN ZMALAR ÜZER NDEKİ ETK LER

Dezenfeksiyon ve an sepsi çoğunlukla kimyasal maddelerle yapılır. Kimyasal
maddelerin mikroorganizmalar üzerinde öldürücü veya üremeyi durdurucu
özelliklerini etkileyen çe itli faktörler vardır. Bunlar:
• Dezenfektan maddenin konsantrasyonu: Dezenfektan maddenin etkisi
konsantrasyonla do ru oran lı olarak artmaktadır. Genelde yüksek
konsantrasyonda bakterisidal etkilidirler.
• Etki süresi: Dezenfektan veya kimyasal maddenin mikroorganizmalar üzerine etkili
olabilmesi için belirli bir süre geçmesi gerekir. Etki süresi uygulanan kimyasal
maddeye ve uygulandı ı ortam artlarına göre de i ir.

• Isı: Isı ar kça dezenfektan maddenin etkisi de buna paralel olarak artar. Her 10°C
lik ısı ar mı öldürmeyi en az bir kat ar rmaktadır. Dezenfektan içerisinde fenol
gibi maddelerin varlı ında bu oran 5-10 kata ula maktadır.

• pH: Ortamın pH'sı ne kadar nötrden uzak olursa etki o denli artar. Hidrojen iyon
konsantrasyonu bakterisidal etkiyi ar rmaktadır.

• Organik maddeler: Ortamda bulunan organik maddeler dezenfeksiyon i lemini

olumsuz yönde etkiler.

• M i k ro o rga n i z m aya b a l ı et k i l e r : D eze nfe kta n m a d d e l e r i n et k i s i

mikroorganizmanın türüne ve bulundu u ya am evresine bağlı olarak değişiklik
gösterir. Örnek olarak sporlar bakterilerin üreyen ekillerine kıyasla dezenfektan

2
İ
ş
ti
ti
tı
ttı
ş
ğ
ğ
İ
ğ
ti
ş
İ
ğ
ğ
ş
tı
ttı
ti
ğ
İ
ttı
ş
ş
ğ
ş
ş
İ
İ
İ
ti
ş
 maddelere kar ı oldukça dirençlidir. Ayrıca bakterilerin üreme fazları, sayıları ve
di er özel yapıların varlı ı da dezenfeksiyon üzerinde etkilidir.

Dezenfektan kullanımında nelere dikkat edilmelidir?

• Hazırlarken üre ci önerilerine uyulmalı, ölçekle sulandırılmalı,
• Etki süresi öğrenilmeli ve mutlaka bu süreye uyulmalı,
• Kullanım süresi takip edilmeli, görünür kirlenme olduğunda hemen
değiş rilmeli,
• Değiş rilme tarihi kaydedilmeli,
• Dezenfekte edilecek malzemelerin ayrılabilecek bütün parçaları ayrılmalı,
• Aletler dezenfektan solüsyonuna a lmadan önce su ve sabunla rçalanarak
mekanik ön temizlik yapılmalı ve daha sonra dezenfektanın içine tamamen
daldırılmalı,

• Dezenfektan solüsyon azaldıkça üzerine ilave yapılmamalı,

• Solüsyonların ağzı mutlaka kapalı olmalı,

• Uygulayıcı işlemi yaparken eldiven, önlük, maske giymelidir.

Dezenfektanlar etki mekanizmaları ve kullanım alanlarına göre farklı şekillerde
sını andırılabilirler.
Etki mekanizmalarına göre dezenfektanlar
1. Hücre zarına etkili dezenfektanlar
Hücre zarının mikroorganizmalar için önemi bilinmektedir. Yüzey ak f maddeler,
fenoller ve organik çözücüler gibi dezenfektanlar hücre sitoplazma zarının yapısını
de i rerek hücrenin ak f transportunu ve enerji metabolizmasını bozarlar.
■ Yüzey ak f dezenfektanlar: Bu maddeler iyonla ma özelliklerine göre katyonik,
anyonik ve noniyonik olmak üzere ayrılırlar. Katyonik dezenfektanlar grubunda örnek
olarak benzalkonium klorür'ü verebiliriz. Anyonik grupta sabunlar ve ya asidleri yer
alır. Anyonik ve katyonik dezenfektanlar birlikte kullanılmazlar.
■ Fenol ve fenol bile ikleri: Hücre zarını parçalayarak hücre yapısının dı arı çıkmasına
neden olurlar. Fenollerin bir di er etkisi de hücre proteinlerini denature etmek r.
Fenolün yerini bugün daha az toksik olan alkil ve klor türevleri almı r. Bu maddelerin
dezenfektan etkileri hem daha fazladır hem de insanlar için daha az toksik rler.
Fenolün alkil türevine örnek olarak krezol verilebilir. Fenolün klorlü türevi

3
ğ
ğ
fl
ş
ti
ti
ti
ti
ş
ti
ş
ğ
ti
ğ
tı
ş
fı
ş
tı
ş
ti
ğ
ti
ti
 heksaklorofen olup, özellikle Gram pozi f bakteriler üzerine etkilidir.
■ Organik çözücüler: Alkol, eter, kloroform bu gruba örnek r. Bu maddelerin içinde en
çok alkol kullanılır. Alkolün en etkili konsantrasyonu %70 dir. Alkol, aynı zamanda
proteinleri de denatüre eder. Ancak sporlu bakterilere etkileri yoktur. Dezenfeksiyon
amacıyla en çok kullanılan dezenfektanlardan biridir.

2. Hücre proteinlerini denatüre ederek etki gösteren dezenfektanlar

Proteinler, mikroorganizmaların i levleri için gerekli olan organik moleküllerdir. Protein
moleküllerinin normal i levlerini görebilmeleri için uzayda uygun bir konumda
bulunmaları gerekir. Proteinleri denatüre eden dezenfektanlar bu uzay konumunu
de i rerek proteinlerin rastgele ekil almasına neden olurlar. Böylece bakterisid etki
gösterirler. Asitler, alkaliler, fenol bileşikleri, alkoller, aseton ve di er organik çözücü
maddeler bu gruptaki dezenfaktanlardır. De i ik amaçlarla sulandırımları yapılarak
kullanılan asitlere; ase k asit, sülfürik asit, borik asit ve propiyonik asi örnek
verebiliriz.

3. Mikroorganizma enzimlerinin i levlerini bozarak etki gösteren dezenfektanlar

■ A ır metal tuzları: Civa, gümü , bakır tuzları ba lıcalarıdır. Bunların etkileri
enzimlerin sülfridril grupları ile birle erek ortaya çıkar. Civa bile ikleri bugün önemli
yan etkileri ve an sep k olarak etkisinin azlı ı nedeniyle pek kullanılmaz. Gümü
nitra n %1 lik çözel si ise çe itli amaçlarla özellikle yenido an bebeklerde göz
an sep i olarak kullanılmaktadır.
■ Okside edici maddeler: Hidrojen peroksit, potasyum permanganat, ozon, oksitleyici
etkileriyle enzim ak vitesini bozarlar. Halojenlerden klor ve klor vericiler (sodyum
hipoklorit, kloraminler), brom ve iyot bile ikleri kuvvetli oksitleyici etkileri olan
dezenfektanlardır. Klor ve ozon, suların dezenfeksiyonunda kullanılır.
■ Alkilleyici maddeler: Bu grupta formalin (formaldehit), e len oksit ve
betapropiolakton yer alır. Formalin yüksek konsantrasyonda bütün mikroorganizmalar
üzerine öldürücü etkilidir. Kadavra ve dokuların saklanmasında kullanılır. E len oksit,
polie len malzemelerin sterilizasyonunda kullanılır.

4. Nükleik asit üzerine etkili dezenfektanlar

Bu grupta ço u mikrobiyolojide de kullanılan boyalar yer alır. Bu boyaların ba lıcaları

4
ti
ğ
ş
ğ
tı
ti
ti
ti
ğ
ğ
ti
ti
ti
ti
ti
ş
ş
ş
ş
ş
ş
ş
ti
ş
ğ
ğ
ş
ş
ti
ğ
ş
ğ
ti
ti
ti
ş
ş
 kristal viyole, mala it ye ili, brillant ye ili, fuksin, me len mavisi ve akridindir. Bu
boyalar nükleik asitlerle bile ikler yaparak, onların ak vitelerini bozmak sure yle
dezenfektan etki gösterirler. Me len mavisi, akridin boyaları mukozalar üzerinde
an sep k olarak kullanılır.

Kullanım alanlarına göre dezenfektanlar

1. Yüksek düzey dezenfektanlar
Klordioksit: bir klor bileşiği olup yüksek düzey dezenfektan ve kimyasal sterilizandır.
Hızlı etkili (3 dakika temas süresi) yüzey dezenfektanı ya da yavaş etkili (6 saat temas
süresi) sterilizan olarak kullanılır. Dezavantajları: temizlik solüsyonu olarak etkinliği
düşüktür, koroziv olduğundan çelik, alüminyum ve bakır içeren metal aletlerde
kullanılmamalıdır, iyi havalandırılmış yerlerde kullanılmalı ve günlük hazırlanmalıdır.

Glutaraldehit: yüksek düzey dezenfektan ve kimyasal sterilizandır. Sıvı solüsyonu asidik

olan gluteraldehi n sporisidal özelliği yoktur. Yalnızca alkali solüsyon olarak
kullanıldığında (pH 7.5-8.5) ak ve olarak sporisidal hale gelir. Bir kere ak ve olan
solüsyon 14 gün kullanılabilir. Ancak, bazı yeni formülasyonların (stabilize alkalen
glutaraldehit vb.) daha uzun (28 gün) kullanım süresi vardır. Klordioksi en daha yavaş
etki ederek dezenfeksiyon için 10-90 dk., sterilizasyon içinse 6-10 saa e etki gösterir.
Yüzey dezenfeksiyonu amacıyla kullanılmaz. Isıya dayanıklı olmayan plas k
malzemelerin sterilizasyonunda kullanılır.

Dezavantajları: Toksik r, kötü kokuludur, mikobakterisidal ak vitesi yavaş r, metal

aletler için korozivdir, temas e ği alanlardaki kan ve dokuları kse edici özelliği vardır.
Glutaraldehite maruz bırakılma sonrasında malzemelerin çok iyi durulanması
gereklidir. İyi durulanmama kolit ve çeşitli göz rahatsızlıklarına neden olabilir. Sağlık
çalışanlarının glutaraldehit ile teması sonucunda akut veya kronik deri irritasyonu,
derma t, mukoza irritasyonu (göz, burun, ağız) veya pulmoner semptomlar gelişebilir.
Glutaraldehit uygun havalandırması olan yerlerde, kapaklı kaplar içerisinde ve maske,
gözlük gibi uygun kişisel koruma önlemleri alarak kullanılmalıdır.

Kullanılmış glutaraldehit sodyum bisülfat ile bbi a k kapsamında nötralize edildikten

sonra kanalizasyona a lmalıdır.

Hidrojen peroksit (H2O2): toksik olmayan, geniş spektrumlu bir bileşik r. Ak vasyon

5
ti
ti
ti
ti
ş
tı
ti
ş
tti
ş
ti
ti
ş
tı
tı
ti
ti
fi
ti
tt
tt
ti
tı
ti
ti
ti
ti
 gerek rmez. Kan koagülasyonu ve doku ksasyonu etkileri yoktur. Biyo lm oluşumunu
engeller. Genel temizlik ve dezenfeksiyon için %1-3 yo unlu unda kullanılır. Oda
ısısında 30 dakikada yüksek düzey dezenfeksiyon sa lar. Dezavantajı: Yüksek
konsantrasyonlarda deri ve mukozaları tahriş özelliği vardır. Hidrojen peroksit ile temas
eden tüm malzemeler dezenfeksiyon sonrasında çok iyi durulanmalıdır. İyi
durulanmadan kullanılan malzemeler korneal hasara neden olabilir. Çinko, bakır, nikel/
gümüş kaplama yüzeylerde koroziv etkili olup materyal hasarı yapabilir.

Orto talaldehid (OPA): yüksek düzey dezenfektandır ancak sterilizan etkisi yoktur.
Oda ısısısında 12 dk. temas süresi yüksek düzey dezenfeksiyon için yeterlidir. Ak ve
edilmesi gerekli değildir. Toksisitesi gluteraldehi en daha az ve mikobakterilere daha
hızlı etkili olan pahalı bir dezenfektandır. Gözler ve solunum yolu için irritan etkisi
yoktur. OPA solüsyonu 14 gün kullanılabilir.
Dezavantajı: Proteinleri griye boyayarak iyi temizlenmemiş aletlerde renklenmeye
neden olmasıdır.
Kullanım sonrasında glisin ile nötralize edildikten sonra kanalizasyona a lmalıdır.

Perase k asit: Perase k asit ya da peroksiase k asit tüm mikroorganizmalar üzerine

etkinliği olan bir sterilizandır. Otoma k makinelerde, medikal cerrahi aletlerinde
(endoskop, artroskop) ve diş hekimliği ile ilgili materyallerin kimyasal sterilizasyonunda
kullanılmaktadır. Oldukça hızlı etkili bir sporisi r. Yüksek düzey dezenfeksiyon için 20
dk. yeterlidir. Kan koagülasyonu ve doku ksasyonu etkileri yoktur.

Dezavantajı: Sadece sıvıya ba rılabilen aletlerde kullanılır. Pahalıdır ve stabil olmadığı

için 24 saa e bir değiş rilme gerek rir. Metaller üzerinde korozyon yapar. Kullanımı
sonrasında ortaya zararlı bir ürün çıkmaz ancak yoğun çözel ile temas halinde cilt
yanıkları ve göz hasarı oluşabilir.

Formaldehit (Formalin): kanserojen ve toksik etkileri sebebiyle kullanımı

önerilmemektedir.

2. Orta ve düşük düzey dezenfektanlar

Alkol: An sep k ve dezenfektan olarak kullanılır. Sağlık alanında e l alkol (etanol),
izopropil alkol (izoprapanol) ve n-propil alkol (n-propanol) kullanılmaktadır. Hızlı etkili
ve geniş spektrumludur. Bakterisit, virüsit, fungusit ve mikobakterisit etkisi vardır.
Zar ı virüslere hızlı etki gösterir. Zarfsız virüslerin etkilenmesi için yüksek yoğunluktaki

6
fl
fi
ti
ti
ti
tt
ti
ti
ti
tı
ti
ti
fi
fi
tti
ti
tt
ğ
ğ
ti
ğ
ti
fi
tı
ti
 ürünlerin uzun süreli kullanımı gereklidir. Sporosit etkisi yoktur. Etkisini hücre zarının
yapısını bozarak ve proteinleri denatüre ederek gösterir. Günümüzde alkol içerisine
iyot, povidon iyot, klorhekzidin eklenerek daha güçlü ve uzun süreli etkinlik
sağlanmaktadır. Renksiz ve uçucu olduğu için kullanıldığı yüzeylerin durulanmasını ve
kurulanmasını gerek rmez. Toksik etkisi yoktur. Hızlı buharlaşma özelliğinden dolayı
bbi alet ve malzemeler alkol içinde 10 dakika tutularak etkin bir dezenfeksiyon
sağlanabilir. An sep k olarak ve kri k olmayan alet dezenfeksiyonunda kullanılabilir.
Ancak hızla buharlaş ğından ve tükürük ve kandaki mikroorganizmalar üzerinde zayıf
etkisi olduğundan bazı ülkelerde diş hekimliği kliniklerinde yüzey dezenfektanı olarak
kullanımı önerilmemektedir.
Dezavantajı: Yanıcı ve parlayıcı olduğu için ateşten uzakta tutulması gerekir. Cil e
kuruluk veya irritasyon yapabilir. Cilt üzerindeki kuruluk ve irritasyon etkisini azaltmak
için an sep k formlarına koruyucu bileşikler ilave edilmektedir. İyi temizlik
yapılmadan kullanılması durumunda organik kirleri tespit ederek etkisi azalır.
Temizleyici ve sporisidal özelliği yoktur. Las k ve plas k içerikli malzemelerde
sertleşmeye sebep olabilir.

Fenol ve sente k fenol bileşikleri: fenoller çok toksik bileşikler olduklarından

günümüzde sente k fenol bileşikleri kullanılmaktadır. Sente k fenol bileşikleri geniş
spektrumlu orta düzey dezenfektandır. Birçok mikroorganizmayı 10 dk. temas ile
öldürebilir. Sente k fenoller metal, cam ve plas k malzemeler üzerinde kullanılabilir.
Kri k olmayan bbi cihazların temizliğinde kullanılması önerilmektedir.

Dezavantajları: Günlük hazırlanmaları gerekir. Durulama sonrasında bile toksik kalın

bırakıp doku irritasyonuna ve yüksek konsantrasyonda deride yanık oluşumuna neden
olabildiklerinden ülkemizde kullanımları önerilmemektedir.

İyodoforlar: An sep k ve dezenfektan olarak kullanılabilirler. Konsantrasyon ve temas

süresine göre orta ve dü ük düzey dezenfektandır. Geniş spektrumlu olup 5-10 dk.lık
temas süresi ile etkili olmaları için yeterlidir. Sulandırılmı olan iyodoforlar konsantre
olanlardan daha etkilidir. Bu nedenle önerilen konsantrasyonlarda sulandırılmalıdır.
An sep k iyot solüsyonları yüzey temizlik ve dezenfeksiyonunda kullanılmaz. Sert su
iodoforu inak ve e ğinden yumuşak veya dis le su ile hazırlanmalıdır.

Dezavantajları: Silikon tüp yapısına zararları vardır. Bu nedenle iyot ve iyot bazlı

7
tı
ti
ti
ti
ti
ti
ti
tı
ti
ti
ti
ti
ti
tti
ti
ti
ti
tı
ş
ti
ti
ti
ti
ş
ti
ti
tt
tı
 an sep kler silikon kutularda kullanılmamalı ve saklanmamalıdır. İçeriğindeki iyo an
ötürü tekraralayan kullanımlarda yüzeylerde boyanmaya neden olabilir. Solüsyonlar
üçüncü günün sonunda mutlaka değiş rilmelidir.

Klor ve klor bileşikleri: Klor içeren dezenfektanlar sodyum hipoklorit (NaOCl), sodyum
dikloroizosiyanurat (NaDCC) ve suda eriyen bir gaz olan klordioksi r. Klordioksi n
özellikleri yüksek düzey dezenfektanlar başlığı al nda anla lmış r. Klor içeren
dezenfektanlar bakterisid, virüsid etkili olup oldukça tahri edici ve korozivdir.
Yoğunluk ve temas süresine göre düşük, orta veya yüksek düzeyde dezenfeksiyon
özellikleri vardır. pH seviyesinin düşmesi ile etkinlikleri artar. Alkali ortamlar, organik
maddeler ve proteinler etkilerini azal r.

Çamaşır suyu olarak da adlandırılan sodyum hipoklori n içerisinde %5.25 (50.000

ppm) sodyum hipoklorit (NaOCl) bulunur. Hipoklorit, geniş spektrumlu bakterisidal
ak viteye sahip orta düzey dezenfekatandır. Ucuz ve hızlı etkilidir, 10 dk.lık temas
süresi dezenfeksiyon için yeterlidir. Işık varlığında yıkıma uğradıkları için ışık
geçirmeyen plas k kaplar içerisinde kapağı kapalı olarak saklanmalıdır. Çevre kirliliğine
yol açmamaktadır. Temas e ği yüzeylerdeki biyo lm tabakasına etkilidir. Hipoklorit,
içme suyu dezenfeksiyonu için kullanılır. Bunun dışında klor bileşenleri, hastanelerde
çevresel dekontaminasyonda ve vücut sıvıları ile kontamine yüzeylerin
dezenfeksiyonunda tercih edilen ajanlardır. Kan, serum gibi organik materyalin
döküldü ü yerlerin temizli i, su ve deterjan ile dekontaminasyon yapıldıktan sonra,
1/10 oranında sulandırılmı çama ır suyu kullanılarak yapılır.

Dezavantajları: Metal yüzeylerde koroziv etkileri, organik maddeler veya proteinlerin

varl ığı yl a inak ve o l mal arı ve ku maşl arı n ren kl eri n i a rabilmeleri
dezavantajlarındandır. Hipoklori n gazı burun ve gözler için irritandır. Amonyak ve asit
ile birleş ğinde toksik gazlar oluşturduğu için bu içerikli ürünlerle birlikte
kullanılmamalıdır. Günlük olarak hazırlanmalıdır.
Sodyum dikloroizosiyanurat (NaDCC) sodyum hipoklorite göre daha etkili olup
toksistesi daha azdır. Suda çözünebilen tablet, toz ve granül formları mevcu ur.

Kuarterner amonyum bileşikleri: düşük düzey dezenfektandırlar. Enzimlerin etkilerini

bozarak veya değiş rerek etki ederler. Kri k önem taşımayan yüzeylerin, mobilyaların

8
ti
ti
ti
ğ
ti
ti
ti
ti
ş
ğ
tti
ti
ş
tı
ti
ti
fi
tı
ti
ş
tı
tti
tı
ttı
tt
tt
ti
 ve duvarların temizliğinde kullanılır. Dezavantajları yüksek su sertliğinde ve emici bez
kullanımında etkinliklerinin azalmasıdır.

DEZENFEKSİYON YÖNTEMİNİN SEÇİMİ

Hasta bakımı ile ilgili alet ve malzemeler, oluşturabilecekleri enfeksiyon riskine göre
kri k, yarı kri k ve kri k olmayan alet ve malzemeler şeklinde sını andırılır ve
uygulanacak sterilizasyon ve dezenfeksiyon yöntemine bu risk durumuna göre karar
verilir.
■ Kri k alet ve malzemeler: Kri k olan maddeler yumuşak dokulara ve kemiğe
do rudan temas eden, bu nedenle ta ıyabilece i mikroorganizmalarla enfeksiyona
neden olma riski büyük olan maddelerdir. Diş hekimliği uygulamalarında bunlara
örnek olarak enjektörler, cerrahi frez ve küretler, bistüri uçları, kemik keskileri, davye,
elevatör ve implantlar verilebilir. Bu kategoriye giren alet ve malzemeler hasta için en
yüksek riski taşıdığından, mümkünse tek kullanımlık olmalı; mümkün değilse mutlaka
sterilizasyona tabi tutulmalıdır. Eğer söz konusu kri k malzemenin ısıya dayanıklılığı
değişkenlik göstermiyorsa, “Buhar otoklavı” ile sterilizasyon yöntemi tercih edilmelidir.
Kri k ve genel alanların dezenfeksiyonunda toksik etkileri olan çamaşır suyu, ozon vs.
yerine, daha etkili ve daha az toksik olan ak f klor tabletleri veya diğer düşük / orta
düzey dezenfeksiyon solüsyonları tercih edilmelidir.
■ Yarı kri k alet ve malzemeler: Yarı kri k maddeler mukoza veya bütünlüğü
bozulmuş cilt ile temas eden ancak vücut içerisine girmeyen maddelerdir. Diş
hekimliğinde kullanılan aletlerin birçoğu ağız mukozasıyla temas e ğinden bu grupta
yer alır. Ör: ayna, sond, presel, el aletleri, ölçü kaşıkları, aspiratör uçları, ağız içi lm
tutucuları, matriks bandı ve taşıyıcısı. Diş hekimliğinde kullanılan yarı kri k aletlerin
çoğunun metal ve ısıya dayanıklı olması, dental uygulamalar sırasında kanama ve
mukoza bütünlüğünün bozulma olasılığının yüksek olması nedeniyle steril edilerek
kullanılmaları önerilmektedir. Isıya dayanıklı olmayan alet ve malzemelerin de yüksek
düzey dezenfeksiyonu yapılmalıdır.
■ Kri k olmayan alet ve malzemeler: Kri k olmayan maddeler ki i ile direkt teması
olmayan veya sadece bütünlüğü bozulmamış ciltle temas eden maddelerdir. Örnek
olarak yüz maskeleri, tansiyon ale , ünit kenarları, tabla, röntgen tüpü, kurşun önlük
ve roid yakalığı verilebilir. Bu gruptaki alet ve malzemeler, patojenlerin doğrudan
aktarımında düşük bir riske sahip olduklarından orta veya düşük düzey

9
ti
ğ
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ti
ş
ti
ti
ti
ğ
ti
tti
ş
fl
ti
fi
 dezenfektanlarla dezenfekte edilmeleri yeterlidir.
İdeal dezenfaktan;
• Ekonomik olmalı,

• Kullanımı kolay olmalı,

• Suda erimeli ve iyi ısla cı olmalı,

• Toksik etkisi bulunmamalı,

• Kokusuz ya da hoş kokulu olmalı,

• A kları çevreye zarar vermemeli,

• Renksiz olmalı, yüzeyleri boyamamalı,

• Geniş spektrumlu ve güçlü etkili olmalı,

• Etkisi kısa sürede başlamalı ve uzun süreli olmalı,

• Farklı ortamlarda kimyasal etkisini kaybetmemeli,

• Aletlerde ve metal yüzeylerde korozyon yapmamalıdır.

Ne yazık ki tüm bu özellikleri taşıyan bir dezenfektan yoktur. Bu nedenle diş hekimi
kullanım amacına ve malzemesine uygun dezenfektanı seçmelidir. Kullanılacak
dezenfektanın üzerinde yazan kullanım talima , raf ömrü, ak ve olduktan sonraki
kullanım süresi, saklama ve bertaraf yollarına mutlaka uyulmalıdır.

10
tı
tı
tı
ti