2nd Class Telugu FL

SC
ER
T
TE
LA
NG
AN
A
|æ\¢\÷! <=]øÏq edüTÔe⁄
øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. bÕsƒ¡+˝À n$ ñqï#√≥ dü÷∫+∫q $<Ûä+>± #˚j·T+&ç.
A
n¬s.. á ô|qTï mes√ ô|qTï #ê˝≤ u≤>∑T+~. H˚qT rdüTø√e&É+ mes¡÷
|ü&d˚ Tü ≈£îHêïs¡T. #·÷&É˝Ò<äT. Hê <ä>∑Zπs ñ+#˚düT≈£î+{≤qT.
AN
NG
1 2
bÕsƒ¡+ 3 4
bÕsƒ¡+ $Hê*. ns¡ú+ ø±≈£î+fÒ n&É>±*. $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
MTs¡T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&Ü*. {°#·sY! ìqï Hê≈£î ø±¢düT˝À yÓØ >∑T&é!
‘Ó\TdüTø√yê*.
LA
á ô|qTï <=]øÏ+~. eTq≈£î ø=ìï edüTÔe⁄\
|ü≥¢ Çwüº+ ñ+≥T+~. ø±˙
Ä edüTÔe⁄ eTq~
ø±q|ü&ÉT n~ me]<√
yêfi¯¢≈£î Ç#˚Ãj·T&É+
TE
H˚s¡TÃø√yê*.
#·<äTe+&ç T
#·<äTyê*. ns¡ú+ #˚düTø√yê*. sêj·T+&ç
#ÓbÕŒ*. sêj·÷*. #·÷dæ sêj·÷* ˝Ò<ë kı+‘·+>± sêj·÷*.
ER
$\Te\T <=]øÏq edüTÔe⁄
ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ dü÷#·q\T :
SC
$<ë´s¡T\ú ‘√ 1. |æ\¢\T bıs¡bÕ≥Tq me] edüTÔe⁄˝…’Hê rdüT≈£î+fÒ @+ #Ój·÷´˝À #Ó|üŒ+&ç.

2. rdüT≈£îqï edüTÔe⁄ ‹]– m+<äT≈£î Ç#ÓÃj·÷´˝À $e]+#·+&ç.
#·]Ã+#·+&ç : 3. eT+∫‘·q+ m+‘· >=|üŒ<√ $e]+#·+&ç.
düè»Hê‘·àø£‘· #·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T 1. me] edüTÔe⁄\÷ bıs¡bÕ≥T>± ≈£L&Ü rdüTø√s¡T.

u§eTà\T ^j·÷*. s¡+>∑T\T y˚j·÷*. u§eTà\T #·÷&Ü*. ø£<∏ä }Væ≤+#ê*. Ä•+∫q
ø£<∏ä #·<äTyê*. ø£<∏ä #ÓbÕŒ*. 2. <=]øÏq edüTÔe⁄\qT C≤Á>∑‘·Ô>± n|üŒ–kÕÔs¡T.
yê{Ï >∑T]+∫ sêj·÷*. e÷s¡TŒ\T : 3. edüTÔe⁄ me]<√ yês¡T <ëìï #·÷dæ m+‘· Äq+~kÕÔs√ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T.
CMYK CMYK
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
C≤_* ` 2
A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (‘Ó\T>∑T, Ä+>∑¢ e÷<Ûäé÷\≈£î)
AN
¬s+&√ ‘·s¡>∑‹
dü+bÕ<ä≈î£ \T
düTes¡í $Hêj·Tø˘ <˚X¯|ü‹ lìyêdt Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´
NG
ø√` Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£, ø£$, >±j·T≈£î&ÉT, Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±], ‘Ó\T>∑TXÊK,
bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+. eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+,
sêÅwüº $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D sêÅwüº+, es¡+>∑\T¢
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. LA ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô &Üˆˆ mdt. s¡|òüTT &Üˆˆ |ü‹ÔbÕø£ yÓ÷Vü≤Hé

$ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, düVü‰j·T dü+bÕ<ä≈£î&ÉT,
Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<Ûë´j·T$<ë´ ø£fi≤XÊ\, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, (‘Ó\T>∑T $uÛ≤>∑+)
es¡+>∑\T¢ ôV’≤<äsêu≤<é. ø±s¡´Áø£e÷~Ûø±],
mHé._.{Ï., Ç+&çj·÷,
TE
$wüj·T ì|ü⁄DT\T ôV’≤<äsêu≤<é.

&Üˆˆ qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶ &Üˆˆ myéT. uÛÑ÷bÕ˝Ÿ
$ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, dü\Vü‰<ës¡T u≤\ kÕVæ≤ry˚‘·Ô,
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹
T
mdt. »>∑Hêï<∏ä¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hésêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

ER
dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£ dü+#ê\≈£î\T

sêÅwüº $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+ Á|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ £
‘Ó\+>±D, ôV≤’ <äsêu≤<äT. sêÅwüº $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú, eTTÁ<äD≤\j·T+,
‘Ó\+>±D, ôV≤’ <äsêu≤<äT. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<äT.
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é. #·{Vü≤º≤\≈£îqTÿ\qT>ös¡bı+<ë*

$<ä´ e\¢ m<ä>±* $+#ê*
$qj·T+‘√ yÓT\>±*
Hê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MD
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
i ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK
CMYK
CMYK
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 ii

CMYK CMYK
eTT+<äTe÷≥
A
mH√ï b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± eTq+ ø√s¡T≈£îqï ‘Ó\+>±D sêÅwüº+ 2014 pHé 2e ‘˚Bq Ä$s¡“¤$+∫+~. eTq sêÅwüº+˝À
eTq dü+düÿ è‹‘√ ≈£L&çq bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ Ä<Ûës¡+>± eTq |æ\¢\T H˚s¡TÃø√yê*. eTq dü+düÿ è‹, eTq #·]Á‘·, eTq >=|üŒ‘·q+
AN
>∑T]+∫ |æ\¢\T ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ ñqï~. Ç+<äTø√dü+ ‘Ó\+>±D sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·«+ bÕsƒê\qT ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ ø£$T{°ì
ìj·T$T+∫+~. ø£$T{° düuÛÑT´\T Á|üdüTÔ‘·+ ñqï bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï düMTøÏå+∫ ‘Ó\+>±D eTTÁ<ä ñ+&˚˝≤ yê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T.
‘Ó\+>±D sêÅwüº+˝À eTq |æ\¢\ ø√dü+ s¡÷bı+~q ‘=* yê#·ø£+ Ç~.
|æ\¢\+<ä]ø° »qà‘·: uÛ≤wüqT H˚s¡TÃ≈£îH˚ kÕeTs¡ú´+ ñ+<äì uÛ≤cÕXÊÅdüÔy˚‘·Ô\T ‘·eT |ü]XÀ<Ûäq\ <ë«sê ìs¡÷|æ+#ês¡T. ‘·eT
|ü]düsê\˝À ns¡úe+‘·yÓTÆq dü+<äs√“¤∫‘· düìïy˚XÊ\˝À bÕ˝§Zq&É+ <ë«sê ‘·eT≈£îqï kÕeTsêú´ìï $ìjÓ÷–+#·Tø=ì |æ\¢\+<äs¡T
NG
uÛ≤wüqT n‘·´+‘· düVü≤»+>±, düT\Te⁄>± n\es¡T#·T≈£î+≥THêïs¡T. @ uÛ≤wüø£sTTHê dü+øÏ¢wüºyÓTÆq ìj·Te÷\T, ø£≥Tºu≤≥T¢ ñ+{≤sTT.
bÕsƒ¡XÊ\≈£î sêø£eTT+<˚ |æ\¢\T uÛ≤wüqT m+‘√ düT\Te⁄>± Á>∑Væ≤+∫ dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T. ã&ç˝À #˚s¡ø£eTT+<˚,
uÛ≤wüqT $ìjÓ÷–+#˚ kÕeTs¡´ú + ø£*–q |æ\\¢ T ã&ç˝À #˚]q ‘·sê«‘· uÛ≤cÕuÛ´Ñ düq+˝À yÓqø£ã&ÉT‘·÷ ñ+&É≥+ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#ê*.
Ä•+∫q $<Ûä+>± |æ\¢\+<äs¡T uÛ≤cÕ_Ûeè~Δ kÕ~Û+#ê\+fÒ, ñbÕ<Ûë´j·TT\T ns¡úe+‘·yÓTÆq düìïy˚XÊ\qT ø£*Œ+∫
dü+<äs√“¤∫‘·+>± uÛ≤wüqT H˚sT¡ Ã≈£îH˚≥≥T¢ #˚j÷· *. <ëì‘√bÕ≥T |æ\\¢ +<äsT¡ bÕ˝§ZH˝˚ ≤, uÛj
Ñ T· s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ , ùd«#êÃ¤|Pü ]‘· yê‘êes¡D≤ìï
ø£*Œ+#ê*. $$<Ûä s¡ø±\ düìïy˚XÊ\T, uÛ≤cÕeéVü‰s¡ s¡÷bÕ\T Ä<Ûës¡+>± uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äT≈£î
<√Vü≤<ä|ü&˚ n+XÊ\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±˝À¢ #√≥T #˚düTø√yê*.
LA
mHé.dæ.m|òt ` 2005, ÄsY.{Ï.Ç ` 2009 ≈£L&É á n+XÊ\H˚ Á|ükÕÔ$+#êsTT. M{Ï Ä<Ûës¡+>± sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq
•ø£åD≤dü+düú Ä<Ûä«s¡´+˝À á ‘Ó\T>∑T yê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. á yê#·ø±ìï |ü<ä|ü<äΔ‹˝À, Äø£s¡¸D°j·T ∫Á‘ê\‘√ ÄdüøÏÔ,
Ä˝À#·q\qT sπ ø¬ ‹Ô+#˚ $<Û+ä >±, ns¡eú +‘·yTÓ qÆ ø£è‘ê´\‘√ s¡÷bı+~+#ês¡T. Á|ü‹ bÕsƒê´+X¯+ ˇø£ düìïy˚X¯ ∫Á‘·+‘√ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~.
Bìï nqTdü]+∫ ˇø£ n_Ûqj·T π>j·T+/ø£<∏ä/bÕ≥/dü+uÛ≤wüD ñqï~. |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&ÜìøÏ, |ü<ë\T ` nø£åsê\T >∑T]Ô+∫
#·<äTe&ÜìøÏ, sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT. π>j·T|ü+≈£îÔ\T bı&ç–+#·&É+, u§eTà\T ^j·T&É+, s¡+>∑T\T y˚j·T&É+,
TE
uÛ≤cÕÁø°&É\T, |ü<äC≤˝≤_Ûeè~Δ, düè»Hê‘·àø£ e´ø°Ôø£s¡D ø√dü+ ≈£L&Ü ø£è‘ê´\T ñHêïsTT. M{Ïì ‘·–q kÕe÷Á–‘√ Á|üD≤[ø±ã<äΔ+>±
ìs¡«Væ≤+#ê*. $$<Ûä H˚|ü<∏ë´\T ñqï |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± ‘·eT uÛ≤wü˝ÀH˚ e÷{≤¢&˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤dü÷Ô ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüô|’ |ü≥Tº kÕ~Û+#˚˝≤
#·÷&Ü*.
yê#·ø£+˝Àì ‘=* ◊<äT bÕsƒê\T |æ\¢\+<äs¡÷ düs¡fi¯, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡Œ&É+, |ü⁄qX¯Ãs¡D ø√dü+
ã‘·Tø£eTà H˚|ü<∏ä´+‘√ #˚sêÃs¡T. n{≤¢π> $T>∑‘ê bÕsƒê\T ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹‘√ eTT&ç|ü&ç ñqï yê{Ïì m+|æø£ #˚XÊs¡T.
‘Ó\+>±D sêh+˝À q÷‘·q ~X¯>± bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~+#˚ Áø£eT+˝À Ç~ ‘=* n&ÉT>∑T. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $ìjÓ÷>±ìï
T
>∑T]+∫ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\qT ≈£L&Ü #˚sêÃs¡T. M{Ïì neT\T|üs#¡ ê*. ‘·<ë«sê |æ\\¢ +<äs÷¡ $q&É+, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&≥É +,
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, ns¡ú+#˚düTø=ì kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ&É+, |ü<äC≤˝≤ìï dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#·&É+, d”«j·Ts¡#·q,
düè»Hê‘·àø£ e´ø°Ôø£s¡D e+{Ï uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT kÕ~Û+#˚˝≤ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+‘√ bÕ≥T bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T
ER
|ü⁄düÔø±\T, n<äq|ü⁄ |üsƒ¡q kÕe÷Á–ì ≈£L&Ü $ìjÓ÷–+#ê*. $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T #·<äTe&É+, sêj·T&É+
e+{Ï kÕeTsêú´\T kÕ~Û+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq≈£î dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T Ç∫Ã Áb˛‘·‡Væ≤+∫q ‘Ó\+>±D sêÅwüº ‘=* eTTKéT+Á‹ l ø£\«≈£î+≥¢
#·+Á<äX‚KsYsêe⁄ >±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK eT+Á‹ l ø£&çj·T+ lVü≤] >±]øÏ, |üPs¡« $<ë´XÊK eT+Á‹ l »>∑BXŸ ¬s&ç¶ >±]øÏ,
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK ø±s¡´<ä]Ù leT‹ s¡+Jyé.ÄsY.Ä#ês¡´ >±]øÏ, sêÅwüº Á|üuÛÑT‘·« dü\Vü‰<ës¡T &Üˆˆ ¬ø.$. s¡eTD≤#ê] >±]øÏ,
SC
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK dü+#ê\≈£î\T l {Ï.∫s¡+Je⁄\T >±]øÏ <Ûäqýê<ë\T. Bì s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï ñbÕ<Ûë´j·TT\T, $wüj·T
ì|ü⁄DT\T, ø£$T{° düuÛÑT´\T, ∫Á‘·ø±s¡T\≈£î, (&ç.{Ï.|æ.) ˝Ò`ne⁄{Ÿ #˚dæq yê]øÏ, bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø± $uÛ≤>∑ düuÛÑT´\≈£î n_Ûq+<äq\T.
‘Ó\+>±D˝À edüTqÔ ï ‘=* yê#·ø+£ ø±ã{Ïº $E„\T, $<ëý˚‘\Ô· T ‘·eT dü\Vü‰\T dü÷#·q\T mdt.dæ. Ç. ÄsY.{Ï.øÏ n+<äCj Ò T· e#·TÃ.
M{Ïì |ü]o*+∫ eT* eTTÁ<äD˝À ‘·–q #·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·T+~. á yê#·ø£+ |æ\¢\˝À uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·T≥≈£î
‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTHÔ êï+. dü+#ê\≈£î\T
‘˚~: 31`01`2015 sêÅwüº $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú
düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D sêÅwüº+, ôV’≤<äsêu≤<é.
iii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK
CMYK
CMYK
A
e+<˚e÷‘·s¡+ C≤rj·T ^‘·+
` ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® ` s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
AN
e+<˚e÷‘·s¡+ »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
e+<˚e÷‘·s¡+ uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´$<Ûë‘ê !
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ |ü+C≤u dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
eT\j·T» o‘·˝≤+
NG
$+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·TeTTHê >∑+>±
düdü´XÊéT˝≤+ e÷‘·s¡+
ñ#·Ã¤\ »\~Û‘·s¡+>∑ !
e+<˚e÷‘·s¡+ ‘·e X¯óuÛÑ Hêy˚T C≤π>
X¯óÁuÛÑCÀ´‘·‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+
LA >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ »q>∑D eT+>∑fi¯ <ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+ »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !!
TE
Á|ü‹»„
` ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
T
uÛ≤s¡rj·TT\+<äs¡÷ Hê düôVA<äs¡T\T.
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.
ER
düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ $<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡« ø±s¡D+.

BìøÏ ns¡Ω‘· kÕ~Û+#·&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT, ñbÕ<Ûë´j·TT\qT, ô|<ä›\+<ä]˙ >ös¡$kÕÔqT.
Á|ü‹ yê]‘√q÷ eTsê´<ä>± q&ÉT#·T≈£î+{≤qT.
SC
»+‘·Te⁄\ |ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.

Hê <˚X¯+ |ü≥¢, Hê Á|ü»\ |ü≥¢ ùdyê ìs¡‹‘√ ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ eT÷\+.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 iv

CMYK CMYK
ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
A
z |æ\¢\T $q&É+, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+, <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, ns¡ú+#˚düTø=ì kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ&É+,
uÛ≤yêìï Á>∑Væ≤+#·&É+, d”«j·Ts¡#·q, düè»Hê‘·àø£ e´ø°Ôø£s¡D e+{Ï kÕeTsêú´\T kÕ~Û+#·&ÜìøÏ M\T>± ‘Ó\T>∑T
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~+#ês¡T.
AN
z á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï 160 |üì ~Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T. dü>∑≥Tq ˇø£ bÕsƒêìøÏ
8 |”]j·T&ÉT¢ nedüs¡eTe⁄‘êsTT.
z bÕsƒ¡+˝Àì ∫Á‘·+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·&É+, n_Ûqj·Tπ>j·÷ìï #Ó|üŒ&É+, n_Ûqj·T+ #˚sTT+#·&É+, <ë+{À¢ì
yêø±´\T, ø°\ø£|ü<ëìï >∑T]Ô+|ü#˚j·T&É+ e+{Ï n+XÊ\≈£î 3 |”]j·T&ÉT¢ $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
z $T>∑‘ê 5 |”]j·T&É¢qT $q&É+, e÷{≤¢&É≥+, <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+, düè»Hê‘·àø£‘·≈£î #Ó+~q
NG
nuÛ≤´kÕ\qT |æ\¢\‘√ #˚sTT+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*. M{Ï˝À $q&É+ ` e÷{≤¢&É&ÜìøÏ 1 |”]j·T&é,
#·<äTe&ÜìøÏ 1 |”]j·T&é, sêj·T&ÜìøÏ 2 |”]j·T&ÉT¢, düè»Hê‘·àø£‘·≈£î 1 |”]j·T&éqT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
z 1 |”]j·T&é nq>± 90 ì$TcÕ\T. B+{À¢ yÓTT<ä{Ï 45 ì$TcÕ\T q\¢ã\¢, es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘ê\ #ês¡Tº
ñ|üjÓ÷–+∫ |æ\¢\≈£î |üP]Ô ‘·s¡>∑‹˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. ¬s+&Ée 45 ì$TcÕ\˝À bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝Àì
nuÛ≤´kÕ\qT |æ\¢\T kı+‘·+>± sêùd˝≤ #·÷&Ü*. M{Ïì dü]~<ë›*.
z Á|ü‹ bÕsƒ¡+ ∫Á‘·+‘√ ≈£L&çq düìïy˚X¯+, π>j·T+, ø£<∏ä, dü+uÛ≤wüD\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~.
z
z
LA
bÕsƒêìï ÁbÕs¡+_Û+#˚ eTT+<äT ∫Á‘·+ Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\ #˚‘· e÷{≤¢&ç+#ê*. Ä˝À∫+|ü#˚ùd Á|üX¯ï\T n&É>±*.
Ä ‘·sê«‘· bÕsƒêìï uÀ~Û+#ê*. π>j·÷\qT #Ó|üŒ&ÜìøÏ eTT+<äT>±H˚ π>j·÷ìï #ês¡TºMT<ä ˝Ò<ë uÀs¡T¶ MT<ä
sêj·÷*. ñbÕ<Ûë´j·TT\T #·~$ $ì|æ+#ê*. |æ\¢\ #˚‘· |ü*øÏ+#ê*. n_Ûqj·T+‘√ bÕ&˚˝≤ nuÛ≤´dü+
#˚sTT+#ê*.
z bÕsƒ¡+˝Àì ø°\ø£ |ü<ä+˝À ñqï nø£åsê\qT es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘ê\ #ês¡Tº\˝À >∑T]Ô+|üCÒj·÷*.
TE
z $q&É+, e÷{≤¢&É&É+ e+{Ï ø£è‘ê´\qT |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ >∑~ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. n+<äs¡T |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>±
e÷{≤¢&˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. #·<äTe&É+, sêj·T&É+ nuÛ≤´kÕ\qT »≥Tº ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
z ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+‘√ bÕ≥T ‘·|üŒìdü]>± |æ\¢\ e<ä› ˇø£ H√≥TãTø˘ ≈£L&Ü ñ+&Ü*. Á|ü‹s√E |æ\¢\ #˚‘·
|ü<ë\T sêsTT+#ê*. ñø£˝Ô KÒ q+ #ÓbÕŒ*. bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT |æ\\¢ T kı+‘·+>± ã&ç˝ÀH˚ sêùd˝≤
#·÷&Ü*.
z á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ |ü<ä|ü<äΔ‹˝À s¡÷bı+~+∫q+<äTe\¢ <äèX¯´+‘√ ≈£L&çq |ü<ë\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕsƒê\T
ñ+{≤sTT. ø±ã{Ïº es¡íe÷\ ˝Ò<ë >∑TDÏ+‘ê\T,ˇ‘·TÔ\qT Áø£eT+˝À |ü]#·j·T+ #˚j·T˝Ò<äT. dü+<äs√“¤∫‘·+>±
T
ns¡úe+‘·yÓTÆq Á|üÁøÏj·T <ë«sê |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ »]–+~.

z bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê M˝…’qìï m≈£îÿe |ü<ë\T |ü]#·j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ ã<äT\T ì‘·´J$‘·+˝À $ìjÓ÷–+#˚
|ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ ø√dü+ nuÛ≤´kÕ\T ñqï$. ‘Ó*dæq |ü<ë\˝Àì nø£åsê\‘√H˚ q÷‘·q
ER
|ü<äC≤\ ìsêàD+ #˚ùd˝≤, $ìjÓ÷–+#˚˝≤ nuÛ≤´kÕ\T ñqï$.

z ˇø£{À ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢\T düs¡fi¯|ü<ë\T, >∑TDÏ+‘·|ü<ë\T #·<äTe&É+, sêj·T&É+ #˚j·T>∑\T>∑T‘ês¡T.
¬s+&√ ‘·s¡>∑‹˝À M{Ï |ü⁄q:X¯Ãs¡D‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫, ~«‘ê«\T, dü+j·TTø±Ôø£ås¡ |ü<ë\T #·<äTe&É+, sêj·T&É+
#˚jT· >∑*>π ˝≤ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T s¡÷bı+~+#ês¡T. M{Ï \ø£´å kÕ<Ûqä ≈£î Á|üD≤[ø±ã<ä+Δ >± uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq Á|üÁøÏjT· \T
ìs¡«Væ≤+#ê*.
z yê#·ø£+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À ã‘·Tø£eTà H˚|ü<∏ä´+‘√ 5 bÕsƒê\T ñqï$. Ç$ |ü⁄q:X¯Ãs¡D bÕsƒê\T. n+fÒ düs¡fi¯,
SC
>∑TDÏ+‘·|ü<ë\T H˚s¡Œ&ÜìøÏ eT]j·TT |ü⁄q:X¯Ãs¡D ø√dü+ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì pHé, p˝…’ e÷kÕ\˝À
|üP]Ô#j˚ ÷· *.
z bÕsƒ¡XÊ\\≈£î düs¡|òüsê #˚dæq u≤\kÕVæ≤‘·´+, yêq ∫qT≈£î\T, ø£<∏ëyê#·ø±\T, ø£<∏ä\ ø±s¡T¶\ e+{Ïyê{Ïì
n<äq|ü⁄ |üsƒ¡q kÕe÷Á–>± $ìjÓ÷–+#ê*.
z dæ\ãdt |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ bÕsƒê\T |üP]Ô #˚jT· &É+ e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± kÕeTsêú´\T kÕ~Û+#·&+É
ø±ã{Ïº j·÷+Á‹ø£+>± bÕsƒê\T |üP]Ô #˚j·T&É+ ø£qï kÕeTsêú´\T kÕ~Û+#·&É+ô|’ <äèwæº ô|{≤º*.
v ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK
CMYK
CMYK
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê |æ\¢\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
A
I. $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+
z |ü]∫‘·yÓTÆq ø£<∏ä\T, π>j·÷\T, bÕ≥\T, dü+uÛ≤wüD\T $ì ns¡ú+#˚düTø√yê*.
AN
z $qï n+X¯+ >∑T]+∫ mes¡T? @$T{Ï? mø£ÿ&É? e+{Ï Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #Ó|üŒ>∑\>±*..
z dü÷#·q\T $ì ns¡ú+#˚düTø=ì Ä Á|üø±s¡+ #˚j·T>∑\>±*.
z $+≥Tqï|ü&ÉT nø£åsê\ eT<Ûä´ <Ûä«ì uÛÒ<ë\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
z ‘Ó*dæq, #·÷dæq yê{Ï >∑T]+∫ ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É>∑\>±*.
z ∫Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>± e÷{≤¢&É>∑\>±*. nq>± mes¡THêïs¡T? @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? @+ #˚düTÔHêïs¡T?
NG
e+{Ï n+XÊ\T #Ó|üŒ>∑\>±*.
z ‘Ó*dæq ø£<∏ä\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*.
z π>j·÷\T, bÕ≥\T, |ü<ë´\T sê>∑+‘√, uÛ≤e+‘√ bÕ&É>∑\>±*.
z es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘êø£ås¡, ~«‘·«, dü+j·TTø£Ô |ü<ë\T düŒwüºyÓTÆq ñ#êÃs¡D‘√ |ü\Tø£>∑\>±*.
II.
z
LA
<Ûësêfi¯+>± #·<Tä e&É+, ns¡+ú #˚dTü ø=ì #Ó|Œü &É+
π>j·÷\T, bÕ≥\T, ø£<∏ä\T, dü+uÛ≤wüD\T, bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\T e+{Ï yê{Ï˝À yêø±´\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
z Ç∫Ãq n+X¯+˝Àì ø°\ø£|ü<ë\T, ˇ‘·TÔ|ü<ë\T, yê{Ï˝Àì nø£åsê\T, ˇ‘·TÔ\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
z |ü<ë\˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘ê\ #ês¡Tº˝À >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
z düs¡fi¯|ü<ë\T, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T, ~«‘·«|ü<ë\T, dü+j·TTø£Ô|ü<ë\T, yêø±´\T dü]#˚dæ #·<äTe&É+ e+{Ï$
TE
#˚jT· >∑\>±*.
z ˝À|æ+∫q ˇ‘·TÔ\qT dü¬s’q#√≥ ñ+∫ sêj·T>∑\>±*.
III. sêj·T&É+
z H˚s¡TÃ≈£îqï nø£åsê\T ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·+>± |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
z düs¡fi¯|ü<ë\T, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T, ~«‘·«, dü+j·TTø±Ôø£ås¡ |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
T
z u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± |ü<ë\T, yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.

z |ü<ë\T, yêø±´\T ‘·|ü˝Ò¢≈£î+&Ü, n+<ä+>± sêj·T>∑\>±*.
ER
z ñø£Ô˝ÒKq+ sêj·T>∑\>±*.
z |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*. ‘Ó*dæq |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
ñ<ëˆˆ |ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T, ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\ ù|s¡T¢, ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢, |üP\T... yÓTT<ä˝…’q$.
z ∫qï ∫qï yêø±´\T kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*.
IV. düè»Hê‘·àø£‘·
SC
z π>j·÷\qT n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É>∑\>±*.

z π>j·÷ìï bı&ç–+#·>∑\>±*.
z ∫Á‘·+ ^dæ <ëì >∑T]+∫ sêj·T>∑\>±*.
z dü+uÛ≤wüDqT sêj·T>∑\>±*.
z ∫Á‘·+ Ä<Ûës¡+>± ø£<∏äqT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*, sêj·T>∑\>±*.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 vi

CMYK CMYK
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düMTø£å eT]j·TT n_Ûeè~Δ ø£$T{° düuÛÑT´\T
A
$X¯«$<ë´\j·T kÕúsTT
AN
Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤], $ÁXÊ+‘· ñ|ü≈£î\|ü‹, Á<ä$&É $X¯«$<ë´\j·T+, ≈£î|üŒ+.
Ä#ês¡´ mHé. >√|æ, $ÁXÊ+‘· ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
NG
&Üˆˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ mHé. s¡»ì, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹, &Üˆˆ _. ÄsY. n+uÒ<äÿsY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ õ. u≤\lìyêdü eT÷]Ô, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ‘Ó\+>±D $X¯«$<ë´\j·T+, ìC≤e÷u≤<é.
LA $<ëý˚‘·Ô\T, $wüj·T ì|ü⁄DT\T
&Üˆˆ #·Tø±ÿ sêeTj·T´, $<ëý˚‘·Ô, ôV’≤<äsêu≤<é.
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
&Üˆˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, dæ~›ù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
&Üˆˆ q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, mdt.ÄsY.ÄsY. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
&Üˆˆ düT+øÏ¬s&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, #·+&É÷s¡T, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
TE
&Üˆˆ eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· nk˛dæj˚T{Ÿ Ábıô|òdüsY, ÄsY._.$.ÄsY.ÄsY. eTVæ≤fi≤ ø£fi≤XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.
y˚DT dü+ø√E, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« eTVæ≤fi≤ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄, Ábıô|òdüsY, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
T
myéT. B|æø£, ñ|üHê´dü≈£îsê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
¬ø. sêCÒ+<äsY ¬s&ç¶, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
ER
‘·˝≤¢e»®\ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.

πøåÁ‘· kÕúsTT
|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T) õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
SC
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T) õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.

y=C
sa\ X¯s¡‘Yu≤ãT, ‘Ó.|ü+., Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.
ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T) õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. ‘Ó.|ü+., õ.|ü.ñ.bÕ. s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
m˝Ÿ. eTè‘·T´+»j·T Á|ükÕ<é, ‘Ó.|ü+., Á|ü.ñ.bÕ., Væ≤e÷j·T‘Yq>∑sY, dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥. ôV’≤<äsêu≤<é.
|ü*¢ e÷<Ûä$, ‘Ó.|ü+., uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, p_¢Væ≤˝Ÿ‡, ôV’≤<äsêu≤<é.
vii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK
CMYK
CMYK
A
s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
AN
&Üˆˆ >∑≥Tº Á‹y˚D,Ï ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T, ø√+Á&ÉT ñ<äjYT ≈£îe÷sY, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, #Óq÷ïs¡T, Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\, dü_®eT+&ç`2,
Ä~˝≤u≤<é. Ädæ|òtq>∑sY`1, ôV’≤<äsêu≤<é.
NG
u…C≤®s¡|ü⁄ $H√<é≈£îe÷sY, mdt.@., ø√≥ yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\, ‹s¡TeT˝≤j·T|ü*¢, sêj·T|ü]Ô, es¡+>∑˝Ÿ.
>±–˝≤¢|üPsY, u…»®+øÏ, ø£Ø+q>∑sY.
e⁄]eTfi¯¢ düTq+<ä, ñbÕ<Ûë´sTTì,
|üdüT\ Á|ü‘ê|t, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ÁbÕ<∏ä$Tø£ ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, \ø°åà|ü⁄s¡+, eTT~>=+&É, KeTà+.
LA
ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\, –eTà, C…’q<∏é, Ä~˝≤u≤<é.
|ü*¢ e÷<Ûä$, ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T,
ø√≥ düTø£q´, ñbÕ<Ûë´sTTì, uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\,
Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.
TE
‹s¡TeT\–] ($˝ÒCŸ) , ôV’≤<äsêu≤<é.

&Üˆˆ ã+&Üs¡T düTC≤‘êX‚KsY, mdt.@.,
ø£fi≤•ø£+ ñù|+<äsY sêe⁄, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, >=C®, Hêsêj·TD|ü⁄s¡+, q\¢>=+&É.
ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\, |”sê´ ‘·+&Ü, ‘·Ts¡ÿ|ü*¢ (eT+), q\¢>=+&É.
}s¡&ç>±fi¯fl ãT>∑ZeTà, ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T,
T
y˚eTT>∑+{Ï eTTs¡∞ø£èwüíe÷#ê], ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T&ÉT, ÁbÕ<∏ä$Tø£ ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ;Ûe÷s¡+, |òüs¡÷UŸq>∑sY,

õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ø=\÷¢s¡T, yÓT<äø˘. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY.
ER
∫Á‘ê\T : ñ‘·ÔyéT
SC
&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W{Ÿ & &çC…’ì+>¥ :

kÕºsY MT&çj·÷ düØ«ôddt, ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 viii

CMYK
$wüj·T dü÷∫ø£
CMYK
Áø£.dü+. bÕsƒ¡+ H˚s¡TÃø√yê*‡q$ |ü⁄≥
A
pHé ✦ ∫Á‘·ø£<∏ä\T, es¡íe÷\ dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\T ... 2`9
1. s¡+>∑T s¡+>∑T\ |üP\T es¡íe÷\ |ü⁄qX¯Ãs¡D ... 10
AN
2. ã‘·Tø£eTà ù|s¡T<ë›+! es¡íe÷\ |ü⁄qX¯Ãs¡D ... 16
p˝…’ 3. ã‘·Tø£eTà Ä&ÉT<ë+! >∑TDÏ+‘ê\ |ü⁄qX¯Ãs¡D ) £, ±, Ï, ° ) ... 22
4. ã‘·Tø£eTà˝…‘·TÔ<ë+! >∑TDÏ+‘ê\ |ü⁄qX¯Ãs¡D ) T, ÷, è, ¬ , π , ¬ ’ ) ... 28
5. b˛sTTsê >ös¡eTà! >∑TDÏ+‘ê\ |ü⁄qX¯Ãs¡D ) = , √, ö , + ) ... 34
Ä>∑wüßº
NG
6. n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢ ˇ‘·TÔ\T º, ¢ ... 40
7. bıfÒº\T ø£qï‘·*¢ ˇ‘·TÔ\T ï, Å ... 46
★ |æ≥º ` |ü‘·+– ∫Á‘·ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 51
ôdô|+º ãsY 8. ‘êHÓ ‘·+<ëq ˇ‘·T\Ô T ... 52
★ k˛|ü‹ ∫Á‘·ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 57
LA
9. e÷ ãTJ® ˇ‘·T\Ô T ... 58
Äø√ºãsY 10. ãT¬øÿ&É+‘· ãTe« ˇ‘·T\Ô T ... 63
11. eTT‘ê´\ #ÓeTà#Óø£ÿ ˇ‘·T\Ô T ... 68
TE
★ Ä˝À#·q ∫Á‘·ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 73

qe+ãsY
12. mÁsê &Éu“\ ã+&ç ˇ‘·T\Ô T ... 74
13. z \#êÃ >∑TeTà&ç ˇ‘·T\Ô T ... 80
14. ø±fi≤fl >∑C≤® ˇ‘·TÔ\ |ü⁄qX¯Ãs¡D ... 85
T
&çôd+ãsY 15. ‘Ó\+>±D sêÁwüº+ dü+j·TTø£Ô, dü+X‚¢wü |ü<ë\T ... 90

16. ‘Ó*yÓ’q sêDÏ ø£<∏ä #Ó|üŒ&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+ ... 95
ER
17. ø√&ç|\æ ¢ ∫Á‘·ø£<∏ä #Ó|üŒ&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+ ... 102

»qe] ★ ñbÕj·T+ ∫Á‘·ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 107
18. Hêj·THê... |ü⁄* ø£<∏ä #Ó|üŒ&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+ ... 108
19. ‘Ó\T>∑T HÓ\\T dü+uÛ≤wüDqT #·<äTe&É+, sêj·T&É+ ... 114
SC
|òæÁãe] ★ |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\T ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 121

20. lø£èwüí X¯‘·ø£+ |ü<ë´\T #·<äTe&É+ ... 122
e÷]Ã |ü⁄q]«eTs¡Ù
|ü<ë\T ` nsêú\T ... 127
1
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
∫Á‘·ø£<∏ä - I <ë≥T<ë+ !
A
u§eTà\T #·÷dæ ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç.
AN
1
NG
LA
TE
2
T
ER
SC
2
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
AN
3
NG
LA
TE
4
T
ER
SC
3
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
∫Á‘·ø£<∏ä - II ∫{Ïº yÓTTø£ÿ
A
AN
1
NG
LA
TE
2
T
ER
SC
4
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
AN
3
NG
LA
TE
4
T
ER
SC
5
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
∫Á‘·ø£<∏ä - III
ø√‹ #˚wüº\T
A
u§eTà\ Ä<Ûës¡+>±
AN
|ü<ë\T sêj·T+&ç.
1
NG
LA
2
TE
T
3
ER
SC
6
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
∫Á‘·ø£<∏ä - IV ñ|üø±s¡+
A
u§eTà\T #·÷dæ ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç. u§eTà\ Ä<Ûës¡+>±
AN
|ü<ë\T sêj·T+&ç.
NG
LA
2
TE
T
3
ER
SC
7
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
dü+dæ<‘Δä · es¡íe÷\
A
bÕsƒ¡+
es¡íe÷\˝Àì nø£åsê\T #·<äTe+&ç.
AN
n Ä Ç á ñ } ãTT ãT÷
m @ ◊ ˇ z W " +'
NG
ø£ KÔ >∑ |òüT v Ô
» » s¡a x
#· #· #Û·
LA
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ D
TE
‘· <∏ä <ä <Ûä q

|ü |òü ã uÛÑ eT
T
j·T s¡ \ e X¯
ER
wü dü Vü≤ fi¯ ø£å i
#·<äTe+&ç
SC
(n) ô|’ |ü{øºÏ ˝£ Àì .........

☞ ˙* s¡+>∑T nø£åsê\T |ü\Tø£+&ç.
☞ >∑T˝≤_ s¡+>∑T nø£åsê\T |ü\Tø£+&ç.
☞ Ä≈£î|ü#·Ã s¡+>∑T nø£åsê\T |ü\Tø£+&ç.
☞ }<ë s¡+>∑T nø£åsê\T |ü\Tø£+&ç.
☞ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T nø£åsê\T |ü\Tø£+&ç.
8
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
(Ä) Ç+‘·≈£î eTT+<äT bÕsƒê\˝À |ü<ë\T sêXÊs¡T ø£<ë! yê{Ï˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À
AN
>∑T]Ô+∫ yê{ÏøÏ ªª μμ #·T≥º+&ç.
ñ<ë: |ü \ ø£
sêj·T+&ç
NG
(n) es¡íe÷\˝Àì nø£åsê\ Ä<Ûës¡+>± |ü<ë\T øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç. #·<äTe+&ç.
¬s+&Éø£åsê\ |ü<ë\T eT÷&Éø£åsê\ |ü<ë\T Hê\T>∑ø£åsê\ |ü<ë\T
áø£ ‘·ã\ s¡eT»&É
LA
TE
T
ER
(Ä) øÏ+~ |ü<ä+ #·<äTe+&ç. |ü<ä+˝Àì Á|ü‹ nø£ås¡+‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

eq»|ü\ø£
e q » |ü \ ø£
SC
9
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
10
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
AN
bÕsƒ¡+
1. s¡+>∑T s¡+>∑T\ |üP\T
NG
düqï düqï »\T¢˝≤¢ e\˝À
yêq»\T¢ ≈£î]ùd e\˝À
‘√≥˝À |üP\˙ï e\˝À
LA
ã‘·Tø£eTàH˚ n&çπ> e\˝À
‘·+π>&ÉT, >∑TeTà&û e\˝À
TE
ã+r, #êeT+‘·T\÷ e\˝À

ø£\Te\T, bı>∑&Ü\÷ e\˝À
s¡TÁ<ëø£å, es¡Vü‰\÷ e\˝À
eTT‘ê´\T, >∑TqT>∑T\÷ e\˝À
T
s¡+>∑Ts¡+>∑T\ |üP\÷ e\˝À

ER
#·ø£ÿì |æ\>±+&É÷¢ e\˝À

ø=eTà ø=e÷à e+N e\˝À
ˇ&çd”æ |ü≥º+>± e\˝À
SC
|üP\dü+N ì+&˚Ó e\˝À

|üø£ |üø£ qe«+>± e\˝À
Äq+<äeTTbıŒ+π> e\˝À
11
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) π>j·÷ìï \j·Tã<äΔ+>± bÕ&É+&ç, n_ÛqsTT+#·+&ç.
AN
(Ä) ‘√≥˝À @y˚T+ ñHêïsTT?
(Ç) ‘√≥˝À ñqï yêfi¯fl≈£î ù|s¡T¢ ô|≥º+&ç? me¬ses¡T @+ #˚düTÔHêïs√ #Ó|üŒ+&ç?
(á) |üP\qT mìï s¡ø±\T>± ñ|üjÓ÷–kÕÔ+?
NG
(ñ) MT≈£î q∫Ãq |üP\T @$? m+<äT≈£î?
#·<äTe+&ç
LA
(n) øÏ+~ yêø±´\qT π>j·T+˝À >∑T]Ô+∫ ^‘· ^j·T+&ç.
düqï düqï »\T¢˝≤¢ e\˝À yêq»\T¢ ≈£î]ùd e\˝À
|üø£ |üø£ qe«+>± e\˝À |üP\ dü+N ì+&˚ e\˝À
TE
(Ä) bÕsƒ¡+˝À ø=ìï |üP\ ù|s¡T¢ ñHêïsTT. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
yê{Ïì sêj·T+&ç.
....................... ..................... ........................

T
....................... ..................... ........................

ER
....................... ..................... ........................

(Ç) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. øÏ+~ |ü<ë\˝À nø£åsê\T dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
SC
1. \Te\Tø£ ........................ 2. Vü‰s¡e\÷ ........................

3. &Ü>∑bı\T ........................ 4. N\|üPdü+ ........................
5. d”&çˇ ........................ 6. ùd]≈£î ........................
12
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) es¡íe÷\ #·<äTe+&ç.
A
n Ä Ç
á ñ } ãTT ãT÷
AN
m @ ◊
ˇ z WÔ " + ' Ô
ø£ K >∑ v #· #· #Û· » » s¡a x
|òüT
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ
D ‘· <∏ä <ä <Ûä q
|ü |òü ã uÛÑ
eT j·T s¡ \ e
NG
X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å i
bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ô|’ es¡íe÷\˝Àì @ @ nø£åsê\T bÕsƒ¡+˝À ñqïy√
>∑T]Ô+∫ ªª μμ #·T≥º+&ç. Ä nø£åsê\T sêj·T+&ç.
LA
dü
TE
sêj·T+&ç
(n) es¡íe÷\˝À >∑T]Ô+∫q nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
¬s+&Éø£åsê\ |ü<ë\T eT÷&Éø£åsê\ |ü<ë\T Hê\T>∑ø£åsê\ |ü<ë\T
T
ER
(Ä) øÏ+~ nø£åsê\‘√ yÓTT<ä\j˚T´ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

e |ü n ‘· eT ø£
SC
e\
13
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&çç. u§eTà\≈£î ã<äT\T ù|s¡T¢ #˚]Ã sêj·T+&ç.
A
ñ<ë: #˚‹˝À C≤eT|ü+&ÉT ñ+~.
ñ&ÉT‘· #˚‹˝À C≤eT|ü+&ÉT ñ+~.
AN
1. d”‘· ˝À #êeT+‹ |üPe⁄ ô|{Ïº+~.
NG
2. |ü\ø£ ô|’q ñ+~.
LA
3. s¡õ‘· MT<ä ≈£î+&É ñ+~
TE
4. sêeTTì yÓT&É˝À ñ+~.

T
ER
(á) ªªeTq+ #·<äTe>∑\+μμ yêø£´+˝Àì nø£åsê\‘√ ø=‘·Ô |ü<ë\T sêj·T+&ç.
ñ<ë: eT+#·+.
SC
14
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
düè»Hê‘·àø£‘·
A
MT≈£î ÇwüºyÓTÆq @<Ó’Hê ˇø£ |ü⁄e⁄« u§eTà ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.
AN
Ä |ü⁄e⁄« >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
NG
LA
TE
T
ER
SC
15
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
16
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
bÕsƒ¡+ 2. ã‘·Tø£eTà ù|s¡T<ë›+!
A
r¬s’q |ü⁄e⁄«\q÷ ø√˝Ÿ ` @Ø ‘Ó#êÃeT÷ ø√˝Ÿ
s¡+>∑T\ |üP\˙ï ø√˝Ÿ ` sêdüT\T>± b˛d” ø√˝Ÿ
AN
dæ_“\ Ä≈£î\÷ ø√˝Ÿ ` dæÁ‘·+>± |ü]N ø√˝Ÿ
<√dæ≥¢ |üP\˙ï ø√˝Ÿ ` <=+‘·T\T>± ù|ØÃ ø√˝Ÿ
neTàeTà #Ó|üŒ+>± ø√˝Ÿ ` n+<ä+>± rØÃ ø√˝Ÿ
NG
Ç+{À¢ì yês¡+‘ê ø√˝Ÿ ` |üP»˝… #˚j·T+>± ø√˝Ÿ
>öØX¯+ø£s¡T˙ï ø√˝Ÿ ` uÛÑøÏÔ‘√ ø=\Te+>± ø√˝Ÿ
|òüTqyÓTÆq ã‘·Tø£e÷à ø√˝Ÿ ` |òü\eTT\ìe«e÷à ø√˝Ÿ
}s¡÷ }s¡+‘ê ø√˝Ÿ
LA ` ñ‘·‡ey˚T ì+&Ü ø√˝Ÿ
zj·TeTà\ø£ÿ\÷ ø√˝Ÿ ` s¡+&û b˛<ëeT÷ ø√˝Ÿ
TE
T
ER
SC
17
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) π>j·÷ìï bÕ&É+&ç, n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.
AN
(Ä) ∫Á‘·+˝À |æ\¢\T m+<äTø£{≤¢ ù|s¡TdüTÔHêïs¡T?
(Ç) |æ\¢\T @j˚T |ü⁄e⁄«\qT ù|s¡TdüTÔHêïs¡T? qTyÓ’«‘˚ Ç+ø± @ |üP\‘√ ù|s¡TkÕÔe⁄?
(á) eTTdü\eTà yê]øÏ @+ #Ó|ü⁄Ô+&Ée#·TÃ?
NG
(ñ) ù|]Ãq ã‘·Tø£eTàqT mø£ÿ&çøÏ rdüTø£b˛‘ês¡T? @+#˚kÕÔs¡T?
#·<äTe+&ç
(n) øÏ+~ yêø±´\T π>j·T+˝À mø£ÿ&ÉTqïy√ >∑T]Ô+∫ ô|ì‡˝Ÿ‘√ ^‘· ^j·T+&ç.
LA
1. s¡+>∑T\ |üP\˙ï, sêdüT\T>± b˛d”æ
2. Ç+{À¢ì yês¡+‘ê, |üP»˝… #˚j·T+>±
TE
3. }s¡÷ }s¡+‘ê, ñ‘·‡ey˚T ì+&Ü

(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. π>j·T+˝À mø£ÿ&ÉTqïy√ >∑T]Ô+#·+&ç. Ä |ü<ë\≈£î
ª μ #·T≥º+&ç.
T
1. @Ø 2. n+<ä+>±
3. |òüTqyÓTÆq 4. ø=\Te+>±
ER
5. yês¡+‘ê 6. b˛<ëeT÷
7. Ä≈£î\÷ 8. |ü]N
SC
9. sêdüT\T>± 10. }s¡÷

(Ç) ô|’ |ü<ë\˝Àì @ @ nø£åsê\T es¡íe÷\˝À ñqïy√ yê{ÏøÏ es¡íe÷\˝À
ª μ #·T≥º+&ç.
18
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) |ü{Ïºø£˝Àì nø£åsê\T #·<äTe+&ç.
A
e q >∑
AN
ø£ eT n
|ü } dü
&É ‘· j·T
s¡ #· <ä
NG
\ ≥ ã
øÏ+~ |ü<ë\˝À ˇø£ nø£ås¡+ ˝Ò<äT. ô|’ |ü{Ïºø£˝À #·÷dæ dü¬s’q nø£åsêìï sêj·T+&ç.
LA
1. ø£&É......... 7..........\ø£ 13. q.........ø£
2. #·e......... 8. .........s¡<ä 14. Ä.........e
3. ñ&ÉT......... 9. .........qdü 15. á.........q
TE
4. m#·......... 10..........j·T\ 16. ø£.........\

5. ø£\......... 11. .........&É|ü 17. eT.........‘·
6. <äe......... 12. .........&Ée 18. ñ.........e
T
sêj·T+&ç
ER
(n) øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À dü÷∫+∫q nø£ås¡+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

» >∑ #· <ä· q \
SC
19
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ä) yêø£´+˝À ñqï u§eTàqT #·÷&É+&ç. u§eTà≈£î dü¬s’q |ü<ä+‘√ yêø±´ìï ‹]–
A
sêj·T+&ç.
AN
1. ;ÛeTTì #˚‹˝À ñ+~.
NG
2. ˝À ∫øÏÿq #˚|ü\T.
3. ñeT #˚‹˝À
LA ñ+~.
TE
4. Äe⁄ yÓT&É˝À ñ+~.

T
ER
(Ç) es¡íe÷\ Ä<Ûës¡+>± Ç{≤¢+{Ï eT] ø=ìï |ü<ë\T MTs¡T sêj·T+&ç.

ø£\ eT+≥ n≥ø£ eT+#·+ »\»
>∑&É+#· neT\ #·ø£#·ø£ |ü&É>∑ ‘·\>∑&É
SC
20
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) á |ü{Ïºø£˝Àì |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
|ü\ø£ |ü+≥
neT\
AN
<ä+&É Äq+<ä+
á Ä≥ Ä&É≥+ ø£\+
NG
|ü+≥ <ä+&É
X¯q>∑
ø£\+ |ü\ø£
ñ<ë: á ø£\+ neT\ ø£\+ LA
TE
T
düè»Hê‘·àø£‘· øÏ+~ u§eTà ^dæ s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.

ER
SC
21
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
bÕsƒ¡+ 3. ã‘·Tø£eTà Ä&ÉT<ë+!
A
AN
ã‘·Tø£eTà ã‘·Tø£eTà ñj·÷´˝À `ã+>±s¡T ã‘·Tø£eTà ñj·÷´˝À
ø£s¡TDÏ+#· sêeeTà ñj·÷´˝À `ø±bÕ&ç eTy˚Tà\T ñj·÷´˝À
NG
XÊ+ø£Ø bÕs¡«r ñj·÷´˝À `XÊ+uÛÑM ˙eeTà ñj·÷´˝À
ø±•eT˝…¢ |üP\T ñj·÷´˝À `ø£qø±+ãsê\‘√ ñj·÷´˝À
eT+<ës¡|üPe⁄\ ñj·÷´˝À LA è÷‘· ìqT |üPõ+‘·T ñj·÷´˝À
bÕ]C≤‘·+ ã+‹ ñj·÷´˝À `;s¡|üPe⁄\ ‘√&É ñj·÷´˝À
d”‘·»&É |üP\‘√ ñj·÷´˝À `l\øÏå à |üPõ+‘·T ñj·÷´˝À
TE
e÷ }] >ös¡eTà ñj·÷´˝À è÷ ‘·*¢ ˙eeTà ñj·÷´˝À

T
ER
SC
22
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
23
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) u§eTà˝Àì yêfi¯ófl @+ #˚düTÔHêïs¡T?
AN
(Ä) Ç{≤¢ MTs¡T m|ü&Ó’Hê Ä&Üsê? á Ä≥qT m{≤¢ Ä&ÉT‘ês¡T?
(Ç) MT }fiÀfl bÕ&˚ ã‘·Tø£eTà bÕ≥ ˝Ò<ë @<Ó’q bÕ≥ bÕ&É+&ç.
(á) ã‘·Tø£eTà Ä&çq ‘·sê«‘· @+ #˚kÕÔs¡T?
NG
#·<äTe+&ç
(n) π>j·T+˝À ñqï £ ± Ï ° >∑\ |ü<ë\T >∑T]Ô+∫ yê{Ï øÏ+<ä ^‘·
LA
^j·T+&ç. #·<äTe+&ç.
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.
1. ø£j·T ` ø±j·T 6. ∫eT ` NeT
TE
2. |ü≥ ` bÕ≥ 7. ‹>∑ ` r>∑

3. eTeT ` e÷eT 8. |æ≥ ` |”≥
4. »eT ` C≤eT 9. dæ‘·` d”‘·
T
5. ‘·‘· ` ‘ê‘· 10. øÏdü ` ø°dü

ER
(Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç £ ± Ï ° ñqï nø£åsê\T sêj·T+&ç.

£ ± Ï °
1. ;s¡r>∑ bÕøÏ+~.
2. \*‘· ^‘· ^dæ+~.
SC
3. ^‘·≈£î {°ø± y˚dæ+~.

4. ‘ê‘· MTdü+ u≤>∑T+~.
5. s¡V”≤+ |”ø£ }<ë&ÉT.
6. ø±øÏ áø£ sê*+~.
24
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. dü]jÓÆTq |ü<ä+‘√ »‘·|üs¡T#·+&ç.
A
1. ø±j·T n]∫+~
AN
2. ø±øÏ ø±dæ+~
3. r>∑ }–+~
4. }j·T\ bÕøÏ+~
NG
5. |ü‘·+– yê*+~
6. á>∑ m–]+~
7. bÕ|ü M∫+~
8. >±* n+u≤&ç+~.
LA
sêj·T&É+
(n) >∑fi¯fl˝À Ç∫Ãq nø£åsê\≈£î >∑TDÏ+‘ê\T #˚]Ã sêj·T+&ç, #·<äTe+&ç.
TE
£ ≈£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \

± ø±
T
Ï øÏ
° ø°
ER
ô|’ >∑TDÏ+‘· nø£åsê\T ñqï |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ñ<ë : ø±øÏ NeT |æ\ø£ ø±ø£s¡ø±j·T
SC
25
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
(Ä) øÏ+~ >∑fi¯fl˝À <ë– e⁄qï £ ± Ï ° |ü<ë\T yÓ‹øÏ, y˚s¡T #˚dæ
|ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
AN
dæ+ Vü≤+ dü * »+ £ ± Ï °
|ü<ë\T |ü<ë\T |ü<ë\T |ü<ë\T
øÏ {Ï øÏ _ N
NG
Ä ~ e C≤ eT
≥ |” \ ø± &É
MT ø£ $ ^ LA ‘·
(Ç) u§eTà\T #·÷dæ yêø±´\T sêj·T+&ç.

TE
T
ER
SC
26
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
AN
á u§eTà≈£î s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç!
NG
LA
TE
T
ER
SC
27
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
bÕsƒ¡+
4. ã‘·Tø£eTà˝…‘·TÔ<ë+ !
AN
rs=ø£ÿ s¡+>∑÷\ ñj·÷´˝À
sêeT∫\Tø£˝À˝… ñj·÷´˝À
NG
zD°\T »&É≈£î#·TÃ\T ñj·÷´˝À
ˇj·÷´s¡ yÓTT\ø£+>∑ ñj·÷´˝À
ãT≥ºu§e÷à˝À˝… ñj·÷´˝À
ãTõ®bÕ|ü\T ø£~˝… ñj·÷´˝À
LA
n<ë›\ s¡$¬ø\T ñj·÷´˝À
eTT‘ê´\ N¬s\T ñj·÷´˝À
q&ÉTeTT≈£L e&Ü¶D+ ñj·÷´˝À
TE
HêDýÓTÆq q>∑\T ñj·÷´˝À

ì+&Ó’q >±E\¢ ñj·÷´˝À
ã‘·Tø£eTà˝…‹Ô] ñj·÷´˝À
u≤» uÛÑ»+Ár\T ñj·÷´˝À
T
düHêïsTT &É|ü\¢ ñj·÷´˝À

ER
q&ç#˚{Ï bÕ<ë\T ñj·÷´˝À

q<äT˝q÷ uÀ\T ñj·÷´˝À
yê&Éyê&˚ø£yÓTÆ ñj·÷´˝À
}] eT<Ûä´q #˚] ñj·÷´˝À
SC
kı+ô|’q bÕ≥\¢ ñj·÷´˝À

ã‘·Tø£eTà˝≤&ç] ñj·÷´˝À
28
28 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
29
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 29
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷&É+&ç. me¬ses¡T m{≤¢ ‘·j·÷¬s’Hês√ #Ó|üŒ+&ç?
AN
(Ä) yêfi¯fl+‘ê @+ #˚düTÔHêïs¡T? mø£ÿ&çøÏ b˛‘·THêïs¡T?
(Ç) ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑≈£î MT¬s{≤¢ ‘·j·÷¬s’‘ês√ #Ó|üŒ+&ç.
(á) ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑πø >±ø£ Ç+ø± m|ü&Ó|ü&ÉT |üP\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs√ #Ó|üŒ+&ç.
NG
(ñ) }πs–+|ü⁄>± b˛j˚T |ü+&ÉT>∑\T Ç+ø± @y˚T+ ñ+{≤sTT?
#·<äTe+&ç LA
(n) Ç∫Ãq yêø±´\T π>j·T+˝À >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1. zD°\T »&É≈£î#·TÃ\T ñj·÷´˝À
2. ì+&Ó’q >±E\¢ ñj·÷´˝À
TE
3. yê&Éyê&˚ø£yÓTÆ ñj·÷´˝À
4. HêDýÓTÆq q>∑\T ñj·÷´˝À
T
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T π>j·T+˝À mø£ÿ&ÉTqïy√ >∑T]Ô+#·+&ç. Ä |ü<ë\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.

ER
1. sêeT∫\Tø£ 2. u≤» uÛÑ»+Ár\T
3. q&ÉTeTT≈£L 4. ãT≥ºu§e÷à˝À˝…
SC
5. HêDýÓTÆq 6. q&ç#˚{Ï
7. ø£~˝… 8. q<äT˝q÷
30
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
(Ç) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
T ÷ è ¬ π ¬’
AN
NG
(á) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êø£åsê\T ø£\T|ü⁄‘·÷ #·<äTe+&ç. |ü<ë\T sêj·T+&ç.
≈£î+ LA q
|ü+ #Ó ô|’ s¡T
eT+ dü
TE
‘· H˚
|üP » #˚ ôd
\T y˚T
T
sêj·T+&ç
(n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î >∑TDÏ+‘ê\T sêj·T+&ç.
ER
£ ≈£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯

T
÷
SC
è
¬
π
¬’
31
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ä) eTT+<äT >∑fi¯¢˝Àì MTs¡T sêdæq >∑TDÏ+‘· nø£åsê\T ñ|üjÓ÷–+∫ |ü<ë\T
A
sêj·T+&ç.
ñ<ë: eTTq>∑ ≈£L‘·Ts¡T ¬>\T|ü⁄ πøø£ C…’\T
AN
NG
(Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\T #·<äTe+&ç. yê{Ï‘√ @s¡Œ&˚ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
‘˚ ¬s’ CÒ π> \ ñ<ë: ¬s’‘·T yÓT&É
‘·T øπ H˚
LA s¡T <Ó
ø± bÕ ≈£î \T ãT
|üP ≥T øÏ ø£ &ÉT
TE
ô|’ yÓT ‘· yÓTÆ &É

(á) øÏ+~ u§eTà\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<ë: Ç~ ˇø£ s¡÷bÕsTT.
1) 2) 1. .................................
T
.................................
2. .................................
ER
.................................
3) 4) 3. .................................
.................................
SC
4. .................................
5) .................................
5. .................................
................................
32
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
ªd”‘êø√ø£∫\Tø£μ u§eTà ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. <ëì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
33
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
bÕsƒ¡+ 5. b˛sTTsê >ös¡eTà !
A
Ä≥˝À¢ bÕ≥˝À¢ #·+<äe÷eT ` Ä&É_&Ü¶\+‘· #·+<äe÷eT
ñj·÷´\ bÕ≥\T #·+<äe÷eT ` ø√˝≤≥e÷≥\T #·+<äe÷eT
AN
#Ó\ø£˝À¢ |ü+&çq #·+<äe÷eT ` C§qï\T dü»®\T #·+<äe÷eT
düqïì _j·TéTT #·+<äe÷eT ` yÓTTø£ÿC§qï\qT #·+<äe÷eT
bı&ÉT\T>± <ä+#˚dæ #·+<äe÷eT ` >=|üŒ>± n]Œ+∫ #·+<äe÷eT
NG
|üdüT|ü⁄≈£î+≈£îeT*∫Ã #·+<äe÷eT ` yêsTTHê\T |ü+∫ #·+<äe÷eT
yÓ÷≥u≤sTT ø±&É #·+<äe÷eT ` bÕπs yê>∑T ø±&É #·+<äe÷eT
ø±\Tyê ˇ&ÉT¶q #·+<äe÷eT ` #Ós¡Te⁄ >∑≥¢˝Àq #·+<äe÷eT
ì<äT›s¡ bıeTà+≥T #·+<äe÷eT ` CÀ\bÕ≥\T bÕ&ç #·+<äe÷eT
dü\¢+>∑ qTe⁄«+&É #·+<äe÷eT ` kıeTTà˝Ò Çe«+>∑ #·+<äe÷eT
LA
b˛sTTsê >ös¡eTà #·+<äe÷eT ` b˛sTTsêy˚ >ö] #·+<äe÷eT
eT˝§¢#ÓÃ @&Ü~ #·+<äe÷eT ` eTs¡*sêy˚ ‘·*¢ #·+<äe÷eT.
TE
T
ER
SC
34
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
35
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç.
AN
(Ä) #Ós¡Te⁄ >∑≥Tº MT<ä @+ »s¡T>∑T‘·Tqï<√ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) #Ós¡Te⁄ ˙fi¯fl˝À ã‘·Tø£eTà\qT y˚düTÔHêïs¡T ø£<ë!
Ç{≤¢ #Ós¡Te⁄ <ä>∑Zs¡ »s¡T|ü⁄≈£îH˚ |ü+&ÉT>∑\T @$?
(á) #Ós¡Te⁄ <ä>∑Zs¡ Ç+ø± @y˚T+ #˚kÕÔs¡T?
NG
(ñ) MTs¡T #·÷dæq #Ós¡Te⁄ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
#·<äTe+&ç LA
(n) øÏ+~ yêø±´\qT π>j·T+˝À >∑T]Ô+∫, ^‘· ^j·T+&ç.
1. bı&ÉT\T>± <ä+#˚dæ #·+<äe÷eT
2. C§qï\T dü»®\T #·+<äe÷eT
TE
3. CÀ\bÕ≥\T bÕ&ç #·+<äe÷eT

4. yÓ÷≥u≤sTT ø±&É #·+<äe÷eT
5. b˛sTTsê >ös¡eTà #·+<äe÷eT
(Ä) 1. π>j·T+˝À ˙fi¯ófl+&˚ ÁbÕ+‘ê\T, <ÛëHê´\T ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
T
ñ<ë: yÓ÷≥u≤sTT 1.............. 2.............. 3................

ER
ñ<ë: C§qï\T 1.............. 2.............. 3................

2. bÕsƒ¡+˝À ªsTTμ nø£ås¡+ >∑\ |ü<ë\T >∑T]Ô+∫ ^‘· ^j·T+&ç, sêj·T+&ç.
ñ<ë: b˛sTTsê 1.............. 2.............. 3................
SC
(Ç) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. = √ ö >∑TDÏ+‘ê\Tqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.

>√$+<äT, ‘·q ø=&ÉT≈£î #·+Á<äeTÚ[, ø√&É\T kÂ<ë$Tì eT]j·TT eTqTeTsê\T >ö]‘√ ø£*dæ
ø=+&É>∑≥Tº C≤‘·s¡≈£î b˛sTT+&ÉT. nø£ÿ&É >√&Éô|’ qTqï ø√‹ b˛düºsYqT #·÷dæ, >ö] ‘·q≈£î ø√‹ ø±yê\ì
˝§*¢ #˚dæ+~. >√$+<äT ø√‹ u§eTàqT ø=ì∫Ã+&ÉT. >ö] @&ÉT|ü⁄ Ä|æ+~.
36
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) bÕsƒ¡+˝Àì >∑TDÏ+‘êø£åsê\T á >∑TDÏ+‘ê\ #ês¡Tº˝À >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.

øÏ+~ >∑TDÏ+‘ê\‘√ M˝…’qìï |ü<ë\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç. #Ó|üŒ+&ç.
A
£ ± Ï ° T ÷ è è± ¬ π ¬ ’ = √ ö + '
AN
ø£ ø± øÏ ø° ≈£î ≈£L ø£è ø£è≤ ¬ø πø ¬ø’ ø= ø√ øö ø£+ ø£'
>∑ >± – ^ >∑T >∑÷ >∑è >∑è≤ ¬> π> ¬>’ >= >√ >ö >∑+ >∑'
#· #ê ∫ N #·T #·÷ #·è #·è≤ #Ó #˚ #Ó’ #= #√ #Í #·+ #·'
NG
» C≤ õ J E p »è »è≤ C… CÒ C…’ C§ CÀ CÖ »+ »'
≥ {≤ {Ï {° ≥T ≥÷ ≥è ≥è≤ f… fÒ f…Æ {§ {À {Ö ≥+ ≥'
&É &Ü &ç &û &ÉT &É÷ &Éè &Éè≤ &Ó
LA &˚ &Ó’ &= &√ &Í &É+ &É'
‘· ‘ê ‹ r ‘·T ‘·÷ ‘·è ‘·è≤ ‘Ó ‘˚ ‘Ó’ ‘= ‘√ ‘Í ‘·+ ‘·'
<ä <ë ~ B <äT <ä÷ <äè <äè≤ <Ó <˚ <Ó’ <= <√ <Í <ä+ <ä'
q Hê ì ˙ qT q÷ qè qè≤ HÓ H˚ HÓ’ H= H√ HÍ q+ q'
TE
|ü bÕ |æ |” |ü⁄ |üP |üè |üè≤ ô| ù| ô|’ bı b˛ bÂ |ü+ |ü'

ã u≤ _ ; ãT ã÷ ãè ãè≤ u… uÒ u…’ u§ uÀ uÖ ã+ ã'
eT e÷ $T MT eTT eT÷ eTè eTè≤ yÓT y˚T yÓTÆ yÓTT yÓ÷ eTÚ eT+ eT'
T
j·T j·÷ sTT sT÷ j·TT j·T÷ j·Tèj·Tè≤jÓT j˚T jÓÆT jÓTT jÓ÷ j·TÚ j·T+j·T'
s¡ sê ] Ø s¡T s¡÷ s¡è s¡è≤ ¬s πs ¬s’ s= s√ sö s¡+ s¡'
ER
\ ˝≤ * © \T \÷ \è \è≤ ˝… ˝Ò ˝…’ ˝§ ˝À ˝Ö \+ \'

e yê $ M e⁄ eP eè eè≤ yÓ y˚ yÓ’ y= y√ yÍ e+ e'
X¯ XÊ • o X¯ó X¯S X¯è X¯è≤ XË X‚ XË’ X§ XÀ XÖ X¯+ X¯'
SC
wü cÕ wæ w” wüß wüO wüè wüè≤ ôw ùw ôw’ cı c˛ cÂ wü+ wü'

dü kÕ dæ d” düT dü÷ düè düè≤ ôd ùd ôd’ kı k˛ kÂ dü+ dü'
Vü≤ Vü‰ Væ≤ V”≤ VüQ VüA Vü≤è Vü≤è≤ ôV≤ ùV≤ ôV≤’ ôVQôVA Vü≤Ö Vü≤+ Vü≤'
fi¯ fi≤ [ ∞ fi¯ó fi¯S fi¯è fi¯è≤ fiË fi‚ fiË’ fi§ fiÀ fiÖ fi¯+ fi¯'
37
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
sêj·T&É+
A
(n) øÏ+~ yê{Ïì #·<äTe+&ç. yêø£´+˝Àì u§eTà\≈£î ã<äT\T yê{Ï ù|s¡T¢ #˚]Ã
yêø±´\T sêj·T+&ç.
AN
ñ<ë: ˝À ñqï~.
NG
...........................................................................................................................
bı\+˝À ø=&Ée* ñqï~.
...........................................................................................................................
1. MT<ä ñqï~.
LA
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
TE
2. y˚düTø=qï~.
...........................................................................................................................
..........................................................................................................................
T
ER
3. |üø£ÿq ñqï~.
...........................................................................................................................
..........................................................................................................................
SC
4. MT<ä yê*+~.
...........................................................................................................................
..........................................................................................................................
38
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(Ä) >∑fi¯fl˝À ñqï |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç. sêj·T+&ç.
A
ø= &ÉT ≈£î bı
b˛ ø£ &É &ç
AN
{Ö qT ‘Í &ÉT
ø√ |ü+ øö \T
(Ç) u§eTà #·÷dæ yêø£´+ sêj·T+&ç.
NG
1. ...........................................................................................................................
LA ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2.
...........................................................................................................................
TE
3. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
T
ER
ˇø£ |üP\ ‘√≥˝À ∫\Tø£, ø√øÏ\, HÓeT* ø£\TdüT≈£îHêïsTT. n$ yê{ÏøÏ @ |üP\T

ø±yê˝À #ÓbÕŒsTT. @eTì #Ó|æŒqy√ }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
∫\Tø£: Hê≈£î ‘·+π>&ÉT |üP\T ø±yê*.
SC
ø√øÏ\ :
HÓeT* :
∫\Tø£ :
39
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
bÕsƒ¡+ 6. n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢ ( º , ¢ )
A
AN
n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢ n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
n\¢\¢ H˚sê&ç n\¢ H˚sê&ç n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
|ü⁄f…º&ÉT ñôdÿ\ |ü⁄f…ºH=ø£ #Ó≥Tº n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
n\¢H˚¬s&ç øÏ+<ä dü˝≤¢ì #Ó*yÓT n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
NG
dü˝≤¢ì #Ó*yÓT\¢ dü<ë›s¡–+∫ n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
#Ó+ãT‘√ ˙fi¯ófluÀùdÔ |ü#êÃì #Ó{≤ºjÓT n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
LA n+&É‘√ ˙fi¯ófl uÀùdÔ Äø±X¯eT+‘êjÓT n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
MT Ç+≥¢ sê»e« ô|+&ç¢\¢Hê&ÉT n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
Ä #Ó≥Tº ø£f…º\T ô|+&ç¢|”{≤\T n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
Ä #Ó≥Tº Ä≈£î\T |ü#·Ã ‘√s¡D≤\T n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢
TE
T
ER
SC
40
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç?
AN
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷dæ @y˚T+ ø£ì|ædüTÔqïy√ #Ó|üŒ+&ç?
(Ç) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷&É+&ç. ô|+&ç¢˝À #Ó≥¢ qT+&ç
\_Û+#˚$ @$ yê&ÉT‘ês√ #Ó|üŒ+&ç?
NG
(á) #Ó≥T¢ ô|+#·&É+ e\¢ ˝≤uÛ≤˝Ò$T{À #Ó|üŒ+&ç.
#·<äTe+&ç LA
(n) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝À ñqïyê{Ïì >∑T]Ô+∫ yê{Ï#·T≥÷º ª μ
#·T≥º+&ç.
1. |ü⁄f…ºH=ø£ 2. #Ó{≤ºjÓT 3. |ü⁄f…º&ÉT 4. ø£f…º\T
TE
5. #Ó*yÓT\¢ 6. dü˝≤¢ì 7. ô|+&ç¢\¢ 8. n\¢\¢
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsêìøÏ n<˚ nø£ås¡+ ˇ‘·TÔ #˚]Ã #·<äTe+&ç.
sêj·T+&ç.
T
ER
1. #Ó≥T .................... 4. |ü⁄≥ ..........................
2. |æ* .................... 5. ã* ..........................

SC
3. bıfÒ\T ....................
41
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ nø£åsê\T ø£\T|ü⁄‘·÷ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. sêj·T+&ç.
A
|æ s=
|ü⁄ ≥º ô| f…º
ø£
AN
n
– eTT
ã #Ó
NG
#· \¢ ‘· *¢
|æ ã
|ü⁄ q
(á) øÏ+~ yêø±´\T >∑ã>∑ã #·<äTe+&ç.
LA
#Ó≥TºMT<ä bÕ\|æ≥º ` #Ó≥TºøÏ+<ä bÕeTT|ü⁄≥º
TE
>∑≥TºMT<ä sê$#Ó≥Tº ` >∑≥TºøÏ+<ä πs>∑T#Ó≥Tº
>√&ÉMT<ä ã*¢|æ\¢ ` ã\¢øÏ+<ä |æ*¢|æ\¢

T
(ñ) øÏ+~ |ü<ë\T yêø±´\˝À mø£ÿ&É ñ+&Ü˝À #·÷dæ sêj·T+&ç.

ER
ô|{Ïº+~, |ü{Ïº+~, #·*¢+~, n*¢+~.

ñ<ë: nì‘· –+»\T #·*¢+~.
SC
1. –]» |üP\<ä+&É
2. eT+>∑ πsDTø£≈£î u§≥Tº
3. bÕeTT m\Tø£qT
42
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(}) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. yê{Ï es¡TdüqT dü]#˚dæ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
1. ø£{Ïº+~ |ü≥TºNs¡ |ü\¢$.
.........................................................................................
AN
.........................................................................................
2. ñ+{≤sTT ‘Ó\¢>± eT˝…¢|üP\T

........................................................................................
NG
........................................................................................
3. ∫+‘·ø±j·T ñ+≥~ |ü⁄\¢>±

.........................................................................................
.........................................................................................
LA
4. ø√&ç|æ\¢ m>∑s¡˝Ò<äT ô|’øÏ
.........................................................................................
TE
.........................................................................................
sêj·T+&ç
(n) øÏ+~ ˇ‘·TÔ nø£åsê\≈£î >∑TDÏ+‘·+ sêj·T+&ç. n$ ñ+&˚ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
T
£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
≥º {≤º
ER
\¢ ˝≤¢
≥º *¢ ≥Tº ˝…¢
ñ<ë:ø£≥º |æ*¢ n≥Tº |ü˝…¢
SC
43
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ä) øÏ+~ u§eTà\≈£î ù|s¡T¢ sêj·T+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\T #Ó|üŒ+&ç, sêj·T+&ç.
A
AN
NG
1. LA
2.
3.
TE
4.
5.
T
6.
ER
(Ç) #Ó≥Tº≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T sêj·T+&ç.
Ä≈£î\T
SC
#Ó≥Tº
44
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
45
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
bÕsƒ¡+ 7. bıfÒº\T ø£qï‘·*¢ ( ï , Á )
A
AN
NG
LA
bıfÒº\T ø£qï‘·*¢ >=Áπs >=Áπs
<äTqïb˛‘·T ø£qï‘·*¢ ãÁπs ãÁπs
TE
ñyÓTà‘·Ôø±j·T ‹+f… yÓÁπs yÓÁπs

∫qï #Ó˝…¢≈£î NeT≈£î&ç‘Ó ˇÁπs ˇÁπs
$Ts¡|üø±j·T ø=]øÏ‘Ó #·TÁπs #·TÁπs
T
ãTs¡<ä˝Àq ø±\T y˚ôdÔ |ü⁄Áπs |ü⁄Áπs

ER
eTT+<äT|üfi¯ófl }&çb˛‘Ó ‘=Áπs ‘=Áπs

‘=Á] H√{§¢ n+ã*b˛ôdÔ EÁπs EÁπs
SC
46
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.
AN
(Ä) EÁs¡T&É+fÒ @$T{Ï? MTs¡T y˚{Ïì EÁs¡T‘ês¡T?
(Ç) ˇÁs¡T&É+fÒ @$T{Ï? MTs¡T m|ü&Ó|ü&ÉT ˇÁs¡T‘ês¡T?
(á) $Ts¡|üø±j·T‘√ @y˚T+ #˚kÕÔs¡T?
NG
(ñ) ‹+fÒ ø±s¡+>± ñ+&˚$ @$?
#·<äTe+&ç
LA
(n) >=Áπs >=Áπs, ãÁπs ãÁπs ˝≤+{Ï ÁbÕdü|ü<ë\T π>j·T+˝À @y˚T+ ñqïy√ yê{Ï
øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
TE
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T ‘·|ü\T ˝Ò≈£î+&Ü #·<äTe+&ç. ª ï μ ˇ‘·TÔ, ª Å μ ˇ‘·TÔ ñqï

nø£åsê\T ∫es¡≈£î ñqï |ü<ë\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
T
1. ø£Ás¡ ` ‘=Ás¡ 7. nqï ` yÓqï

ER
2. ø£Ásêe⁄ ` mÁsêe⁄ 8. ∫ìï ` ø=ìï

3. eTÁ] ` C…Á] 9. ø£qTï ` EqTï
SC
4. ãÁ¬s ` >=Á¬s 10. yÓHïÓ \ ` ∫HÓï\T

5. >∑TÁs¡+ ` yÓTTVü≤Ás¡+ 11. ∫Hêï] ` bıHêï]
6. ∫Ás¡>√HÓ ` ãTÁs¡ø£<∏ä 12. nHÓï+ ` |ü⁄HÓï+
47
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\˝À ‘˚&Ü\T >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.
A
1. ø£q‘·*¢ ` ø£qï‘·*¢ 4. eT] ` eTÁ]
2. E¬s ` EÁ¬s 5. >∑H˚s¡T ` >∑H˚ïs¡T
AN
3. nq+ ` nqï+ 6. $düTsêsTT ` $düTÁsêsTT
(á) øÏ+~ yêø±´\T <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç.
1. yÓ+ø£qï yÓqï ‹Hêï&ÉT. yêø±´\˝Àì |ü<ë\T |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
NG
2. eTÁ]‘=Ás¡˝À bÕe⁄s¡+ ñqï~. ª Á μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\T ª ï μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\T
3. ø£Á¬s Äe⁄≈£î ∫qï <ä÷&É |ü⁄{Ïº+~.
4. –HÓï˝À ãÁ¬sbÕ\T ñHêïsTT.
LA
5. ìqï *+>∑qï }]øÏ b˛j·÷&ÉT.
(ñ) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç ` Ç{≤¢+{Ï$ eT]ø=ìï n&É>∑+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç.
TE
ã*¢, |æ*¢ ˇø£fÒHê? #·\¢ ............ ˇø£fÒHê?

|ü⁄≥º, ‘·≥º ˇø£fÒHê? ................ ‘·≥Tº ˇø£fÒHê?
eTÁ], C…Á] ˇø£fÒHê? ‘=Ás¡ ............ ˇø£fÒHê?
yÓqï, EqTï ˇø£fÒHê? .................ø£qTï ˇø£fÒHê?
T
sêj·T+&ç
ER
£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
Ás¡ Ásê
qï Hêï
SC
ñ<ë : ø£Ás¡
48
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\≈£î dü¬s’q #√≥ ˇ‘·TÔ\T #˚]Ã sêj·T+&ç.
A
1. eT{Ï‘·≥ 2. q\ø±øÏ 3. EqTbÕ\T
............ ............. ...........
AN
4. >=¬s\ eT+<ä 5. eTT\T>∑s¡ 6. |æ˙düT
............ ............. ...........
NG
(Ç) ª≥ºμ, ªÁ]μ, ªqïμ, ª*¢μ ∫es¡>± e#˚Ã |ü<ë\T sêj·T+&ç.
n≥º eTÁ] nqï ã*¢
LA
TE
(á) u§eTà≈£î ‘·–q |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.

T
1. ˝À ñqï$.
ER
................................................................................
................................................................................
2. >±+BÛ ‘ê‘· #˚‹˝À ñqï~.
SC
................................................................................
................................................................................
3. ˝À ñqï~.
................................................................................
................................................................................
49
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
AN
u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\T sêj·T+&ç.
NG
LA
TE
nq>± nq>± n&É$˝À ˇø£ ................. ñqï~. <ëì MT<ä .........

......, .................. ñHêïsTT. ø±øÏ ..............‘√ >∑÷&ÉT ........................
T
|æ#·TÃø£ |”#·T‘√ .......................... ø£{Ïº+~. ˇø£s√E yêq |ü&É¶~. ø±øÏ

>∑÷&ÉT ......................... ø±øÏ ................ Ç+{ÏøÏ b˛sTT+~. |æ#·TÃø£qT
ER
................ nì n&ç–+~.
ø±øÏ ..............................................................................
..........................................................................................
SC
..........................................................................................
..........................................................................................
.........................................................................................
50
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
|æ≥º ` |ü‘·+– #·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
A
1 2
AN
‘·*¢ ñ*¢>∑&É¶qT n&ç–
ñ*¢bıs¡qT ‘Ó∫Ã+~.
NG
|æ≥º|æ\¢ ‘·q≈£î |ü‘·+–
ø±yê\ì e÷sê+ #˚dæ+~. LA
3
4
kÕ©&ÉTqT
TE
n&ç– <ës¡+
‘Ó∫Ã+~.
5
‘·TeTà#Ó≥TºqT n&ç–
T
ã+ø£ ‘Ó∫Ã+~.
ER
|æ≥º|æ\¢ Äq+<ä+‘√ |ü‘·+– m>∑Ts¡y˚dæ+~.
á‘·#Ó≥TºqT n&ç–
SC
áHÓ\T ‘Ó∫Ã+~. 6
|ü‘·+– #˚dæ+~.
51
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
bÕsƒ¡+ 8. ‘êHÓ ‘·+<ëq ( Œ , ›)
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
‘êq ‘·+<äq ‘êHÓ ‘êH˚ ‘·+<ëHê ` sê»q+<ëq

SC
\+u≤&ç ‘·+&É\¢ ms¡Tø£ C…|ü‘· ` k˛~ C…|ü‘·

b˛sTTsê ø√&Ü˝ b˛sTTsêee÷à ` #Ó|æŒsêeeTà
nìï kıeTTà\T u…{Ïº n<ä›+\ pùd ` eTT<äT›˝≤ ø√&É\T
n<ä›+\ ‘·q ˙&É ~~›q≥Tº+&˚ ` n~›q≥Tº+&˚
‘êq ‘·+<äq ‘êHÓ ‘êH˚ ‘·+<ëHê ` sê»q+<ëq
52
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç, n_ÛqsTT+#·+&ç.
AN
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\T #·÷dæ @+ »s¡T>∑T‘·Tqï<√ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) eTq+ @<Ó’q |ü+&ÉT>∑ s√Eq >±ì ˝Ò<ë #·T{≤º\ Ç+{ÏøÏ >±ì
b˛j˚T eTT+<äT m{≤¢ ‘·j·÷¬s’‘êyÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
(á) k˛~ #ÓãT‘·Tqï≥T¢ n_ÛqsTT+#·+&ç.
NG
#·<äTe+&ç
(n) øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝À >∑T]Ô+∫
^‘· ^j·T+&ç.
LA
1. b˛sTTsê ø√&Ü˝
2. k˛~ C…|ü‘·
TE
3. n<ä›+\ ‘·q ˙&É

(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. <, Œ ˇ‘·TÔ\Tqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
eTT<ä› ` >∑<ä› e<äT› ` Vü≤<äT›
#·~› ` eT~› ñ|ü ` |ü|ü
T
>∑<Ó› ` $T<Ó› ø£qTï ` eTqTï

ER
<=|üŒ ` øö∫|üŒ ø£|üŒ ` >=|üŒ

<äT|æŒ ` #·|æŒ&ç ‘·|ü ` ˇ|ü
ø=ô|Œs¡ ` ≈£îô|Œ\T n|ü ` eTT|ü
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\˝À ‘˚&Ü @eTTqï~?
SC
1. eTT<ä ` eTT<ä› 4. ø£|ü ` ø£|üŒ

2. >∑T<äT\T ` >∑T<äT\› T 5. |ü⁄bı&ç ` |ü⁄bıŒ&ç
3. ñ<Ós¡ ` ñ<Ó›s¡ 6. ø£|ü⁄ ` ø£|ü
53
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(á) øÏ+~ |ü<ë\T »‘·|ü]∫ sêj·T+&ç.
A
1. m<äT›\ >∑T+|ü⁄ 1......................
AN
2. >∑<ä›\ ã+&ç 2. ......................
3. |ü|ü CÀ&ÉT 3.....................
NG
4. #Ó|ü\ #ês¡T 4........................
(ñ) øÏ+~ nø£åsê\T ø£\T|ü⁄≈£î+≥÷ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
n
LA m
bı ≥Tº eTT <äT›
#Ó >∑T
E e
TE
yÓTT $T
≈£î |üŒ >∑ <Ó›
T
∫ n
‘Ó $
ER
(}) øÏ+~ yêø±´\˝À ø=ìï nø£åsê\≈£î ˇ‘·TÔ\T ˝Òe⁄. dü¬s’q ˇ‘·TÔ\T #˚]Ã #·<äTe+&ç.
1. #Ó≥T ‘=s¡˝À bÕ\|æ≥
SC
2. m<äT\ ã+&ç b˛‘·T+~.

3. ô|<ä\e÷≥ #·~eT÷≥
4. ñ|ü⁄˝Òì |ü|ü⁄ #·|ü>± ñ+≥T+~.
54
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
sêj·T+&ç
A
° T ÷ è ¬
AN
£ ± Ï π ¬’ = √ ö +
<ä› <ë›
NG
|üŒ bÕŒ
<ä› ~› |üŒ |ü <äT›

ñ<ë: >∑<ä› #·~› LA yÓTT|üŒ ñ|ü m<äT›
TE
(Ä) u§eTà\≈£î ã<äT\T>± |ü<ë\‘√ yêø±´\T #·<äTe+&ç. sêj·T+&ç.

1. bÕ|ü ................................................
˝À #·÷dæ u§≥Tºô|≥Tº≈£îqï~.
.............................................................................
2. ‘ê‘· ø=Hêï&ÉT..................................................................
T
3. u…ø£u…ø£ n+≥T+~ .....................................................

ER
4. ã+&çì >∑T+E‘·THêïsTT. ................................................
(Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

SC
n ø£ eTT yÓ ñ<ë: n\¢+

>∑ qï ñ |ü
düT |üŒ \¢ <ä›
Ás¡ |ü ≥º +
55
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ yêø±´\˝Àì |ü<ë\ es¡TdüqT dü]#˚dæ n+<ä+>± ^‘·\˝À sêj·T+&ç.
A
1. ô|{Ïº+~ d”‘· ø=|üq |üP\T
...........................................................................................................................
AN
...........................................................................................................................
2. #Ó<ä›s¡T ‘·eTTà&çøÏ ø£bÕŒ&ÉT eTùV≤wt
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
NG
3. uÛÑyêì ≈£î{Ïº+~ n<ë›\T >öqT≈£î
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
LA
4. #Ó|üŒ≈£L&É<äT m|ü&É÷ nã<ëΔ\T mes¡÷
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
TE
øÏ+~ |ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\T sêj·T+&ç.

ñ<ë: >∑≥Tº ` #Ó≥Tº
...........................................................................................................................
>∑≥Tº MT<ä #Ó≥Tº ñqï~.
...........................................................................................................................
T
1. #Ó≥Tº ` |æ≥º
...........................................................................................................................
ER
...........................................................................................................................
2. |æ≥º ` |ü⁄\¢\T
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
SC
3............................................................................................................................
|ü⁄\¢\T ` >∑÷&ÉT
...........................................................................................................................
4. ...........................................................................................................................
>∑÷&ÉT ` |æ\¢\T
...........................................................................................................................
56
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
k˛|ü‹
2
A
#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
AN
1 2
NG
ˇø£ ≈£î+<˚\T, ø√‹ k˛|ü‹ ñ+&˚$. LA ˇø£ s√E ≈£î+<˚\T u≤sTT˝À |ü&ç+~.
4
3
TE
n~ ø√‹ #·÷dæ+~.
T
5 ø√‹ }&ÉqT |ü≥Tºø=ì }>∑T˝≤&ç+~.

ER
ø√‹ ‘√ø£qT |ü≥Tºø=ì

SC
≈£î+<˚\T ô|’øÏ møÏÿ+~.
≈£î+<˚\T ø√‹ ‘√ø£qT |ü≥Tº≈£îqï~.

57
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
A
AN
NG
bÕsƒ¡+ 9. e÷ ãTJ® ( Ã , ® , ‡ )
LA
TE
ãT» ãT» πs≈£î\ e÷ ãTJ®

T
ãTC≤®πs≈£î\ e÷ ãTJ®
|ü#·Ãì b˛>∑T\ e÷ ãTJ®
ER
|üdæ&ç s¡+>∑T\ e÷ ãTJ®

ãdüT‡\ b˛‘˚ e÷ ãTJ®
uÛÑj·Ty˚T nqï~ e÷ ãTJ®
SC
¬s’\T\ b˛‘˚ e÷ ãTJ®

ãE®+{≤~ e÷ ãTJ®
$e÷qeT+fÒ e÷ ãTJ®
ñs¡T≈£î‘·T e#˚Ã e÷ ãTJ®
58
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï sê>∑+‘√
bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç.
AN
(Ä) π>j·T+˝Àì u§eTà\T #·÷dæ
me¬ses¡THêïs√, @+ #˚düTÔHêïs√ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) MTs¡T ãdüT‡ møÏÿ @ @ }s¡T¢
NG
b˛‘ês¡T?
(á) ¬s’\T, ãdüT‡, $e÷q+ ø±ø£ Ç+ø± @ @
yêVü≤Hê˝À¢ Á|üj·÷D+ #˚kÕÔs¡T?
(ñ) øÏ+~ u§eTà #·÷dæ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T
#Ó|üŒ+&ç.
LA
TE
1. Ä{À\T, ãdüT‡\T ˝Òø£eTT+<äT @

yêVü≤Hê˝À¢ Á|üj·÷D+ #˚ùdyês¡T?
2. Ç|ü&ÉT MTs¡T @j˚T yêVü≤Hê˝À¢
Á|üj·÷D+ #˚düTÔHêïs¡T?
T
#·<äTe+&ç
ER
(n) ªªãdüT‡\ b˛‘˚ e÷ ãTJ® uÛÑj·Ty˚T nqï~ e÷ ãTJ®μμ nH˚ yêø±´\T π>j·T+˝À
mø£ÿ&É ñqïy√ >∑T]Ô+#·+&ç.
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T ‘·|ü\T ˝Ò≈£î+&Ü <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç.
SC
eT#·Ã ø£#·Ãø±j·T\T \#·Ãqï ãJ®\T |ü∫Ãø£

|æ#·TÃø£ >∑#·TÃ >∑C…®\T ≈£î#·TÃ\T ì#ÓÃq
ãTõ® |ü⁄#·TÃ\T >∑TE® ã#·Ã*≈£Ls¡ $dü‡qï
nkÕ‡+ düs¡düT‡ \d”‡ ãTd”‡ ãdüT‡
59
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\˝À ‘˚&Ü #Ó|üŒ+&ç.
A
1. ì#Óq ` ì#ÓÃq 4. ej·TdüT ` ej·TdüT‡
2. |æ#·Tø£ ` |æ#·TÃø£ 5. >∑C…\T ` >∑C…®\T
AN
3. ãdüT ` ãdüT‡ 6. ãTõy˚Tø£ ` ãTõ®yT˚ ø£
(á) |ü<ë\T »‘·|ü]∫ yêø±´\T sêj·T+&ç.
1. |üP\dü»®˝À >±* ‘·TdüT‡eTqï~.
NG
2. ãdüT‡ f…Æs¡T˝À eTT<ä›ã+‹ |üP\T ñqï$.
3. |ü+≥#˚˝À |ü≥TºNs¡ ñqï~.
4. n≥ºô|f…º˝À ô|’s¡T y˚XÊs¡T.
..........................................................................................................................
LA
|üP\dü»®˝À eTT<ä›ã+‹ |üP\T ñqï$.
.........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
TE
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
T
sêj·T+&ç
ER
£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
#· #·Ã #êÃ
» »® C≤®
SC
dü dü‡ kÕ‡
ñ<ë: ãTõ®
60
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(Ä) øÏ+~ yêø±´\˝À u§eTà\≈£î ã<äT\T |ü<ä+ ñ+∫ yêø±´\T sêdæ #·<äTe+&ç.
A
.......................................................................
1. mÁs¡ e∫Ã+~. .......................................................................
AN
.......................................................................
2. ‘ê‘· $]–+~. .......................................................................
NG
.......................................................................
3. ãJ®\T ø±s¡+>± ñ+{≤sTT. .......................................................................
.......................................................................
4. ø£f…º >∑{Ïº>± ñ+≥T+~.
LA .......................................................................
..................................................................
5. bÕ|ü ø±* |òüT\T¢eTHêïsTT. ...............................................................
(Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ e#˚Ã |ü<ë\T sêj·T+&ç.
TE
ñ<ë: |æ≥º
dü u§ eT |æ
düT‡ >∑ #·TÃ ãT
T
∫Ã ø£ ã »®
ER
|ü ≥º õ® #·Ã
(á) øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷&É+&ç. n{≤¢+{Ï yêø±´\T sêj·T+&ç.
SC
ñ<ë: eT˝…¢|üPe⁄ ‘Ó\¢q ñ<ë: eTT<ä›ã+‹ |ü#·Ãq

1. ‘Ó\¢q 1. |ü#·Ãq
2. 2.
3. 3.
61
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
(ñ) øÏ+~ |ü<ë\T »‘·|ü]∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
.....................................................................................
uÛÀ»q+ s¡$ uÛÀ»q+ #˚j·÷\ì ¨≥\T≈£î b˛j·÷&ÉT.
>∑÷&ÉT ñ<ë:.....................................................................................
AN
.....................................................................................
ø±øÏ ¨≥\T .....................................................................................
.....................................................................................
NG
|ü⁄* |ü+≥\T .....................................................................................
.....................................................................................
yêq\T ˙&É .....................................................................................
.....................................................................................
ø£<∏ä\T »+‘·Te⁄
LA.....................................................................................
.....................................................................................
#Ó≥Tº |ü⁄düÔø£+ .....................................................................................
TE
øÏ+~ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. bı&ç–+∫ sêj·T+&ç.
T
e#ÓÃ e#ÓÃ e÷eT e#ÓÃ

ER
e∫Ãq e÷eT >∑C…®\T ‘Ó#ÓÃ

e#ÓÃ e#ÓÃ ‘ê‘· e#ÓÃ
e∫Ãq ‘ê‘·.........................................
SC
e#ÓÃ e#ÓÃ............................................
e∫Ãq ................................................
.........................................................
62
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

bÕsƒ¡+
A
10. ãT¬øÿ&É+‘· ãTe« ( « , ÿ )
AN
ø£\ø£˝≤ ñ&çπø~ ø±ø£s¡ø±j·T
dæ≥dæ{≤ ñ&çπø~ dæ≈£îÿ&ÉT>±j·T
HêqT‘·÷ ñ&çπø~ q\¢ e+ø±j·T
‘˚\T‘·÷ ñ&çπø~ ‘Ó\¢ e+ø±j·T
NG
_s¡_sê ñ&çπø~ á ;s¡ø±j·T
<√s¡>± ñ&çπø~ Ä <=+&Éø±j·T
Ä*ôd+>∑ ñ&çπø~ nq|üø±j·T
|ü|ü‘√ |ü<äVü‰s¡T ≈£Ls¡\T¢CÒdæ
LA
dæ≈£îÿ&É÷ ãTy˚«dæ dæ]|ü˝…¢+ ‘√$T
ø±ø£sê |ü⁄y˚«dæ >∑+>±fi¯+ ‘√$T
ãT¬øÿ&É+‘· ãTe« kÕ¬s&É+‘· HÓsTT´
düT≥Tº|ü+{Ï ≈£Ls¡\¢ q&ÉTeT ãTe⁄«+~
TE
‹ìb˛s¡ Hê ø=&ÉTø£ ‹ìb˛s¡ ‘·+Á&û

‹ìb˛y˚ Hê _&É¶ ‹ìb˛yÓ ‘·©¢!
T
ER
SC
63
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
(Ä) u§eTà˝À MTs¡T #·÷dæq yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) MT }s√¢ @ @ ≈£Ls¡>±j·T\T <=s¡T≈£î‘êsTT? yê{Ïì mø£ÿ&É neTTà‘ês¡T?
(á) ˙≈£î @ ≈£Ls¡+fÒ Çwüº+? m+<äT≈£î?
NG
#·<äTe+&ç
(n) _s¡ _sê... Ç{≤¢+{Ï ÁbÕdü|ü<ë\T π>j·T+˝À ñqï$. Ä |ü<ë\Tqï yêø±´\T
LA
#·<äTe+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. ÿ , « ˇ‘·TÔ ñqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.

TE
nø£ÿ eTT≈£îÿ ‘·e« qTe⁄«\T

eø£ÿ ñ≈£îÿ >∑Te« ø£e«+
eTø±ÿ ‘·¬øÿ&É ‘·Tyê«\T <äTyÓ«q
T
mø±ÿ\T u§¬øÿq E$«#Ó≥Tº ãTe«

dæ≈£îÿ&ÉT ãT¬øÿ&ÉT qe⁄« |ü⁄e⁄«
ER
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.

1. ∫≈£î&ÉT ` ∫≈£îÿ&ÉT 5. ãTe ` ãTe«
SC
2. ãT¬ø&ÉT ` ãT¬øÿ&ÉT 6. eTT≈£î ` eTT≈£îÿ

3. qø£ ` qø£ÿ 7. eTTe ` eTTe«
4. ≈£îø£ ` ≈£îø£ÿ 8. <äTyÓq ` <äTyÓ«q
64
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ π>j·T+ #·<äTe+&ç. n_Ûqj·T+ #˚dæ #·÷|ü+&ç.
A
#·ø£ÿì #·Tø£ÿ e÷ nø£ÿ
#·Tø£ÿ\ n+^ ‘=&ç–+~
AN
‘·\qT #·ø£ÿ>∑ <äT$«+~
|ü⁄e⁄«\ e÷\qT ô|{Ïº+~
s¡e«\ Vü‰s¡+ y˚dæ+~
NG
(ñ) øÏ+~yê{Ï˝À |ü<ë\ es¡TdüqT dü]#˚dæ yêø±´\T sêj·T+&ç.
(1) \*‘· ˝…ø£ÿô|{Ïº+~ >∑e«\T
(2) ‘·\ ø±yê* <äTyÓ«q <äTe⁄«ø√&ÜìøÏ
LA
(3) s¡+>∑qï møÏÿ #Ó≥Tº ‘Ó+bÕ&ÉT ø±j·T\T
(4) |ü⁄{Ïº+~ Äe⁄≈£î <ä÷&É
(5) ne« ø£e«+‘√ ∫*øÏ+~ ô|s¡T>∑T.
TE
(1)
(2)
(3)
T
(4)
(5)
ER
sêj·T+&ç
(n) øÏ+~ ˇ‘·TÔ nø£åsê\≈£î >∑TDÏ+‘ê\T sêj·T+&ç. n$ ñ+&˚ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
SC
ø£ÿ ø±ÿ
e« yê«
ñ<ë: nø£ÿ
65
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ä) >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
ñ<ë: ne«
ãT eTT ≈£î ø=
AN
>∑T e ñ e«
ø£ÿ ≈£îÿ e⁄« m
NG
q n s¡ #Ó
(Ç) u§eTà˝À ø£ì|ædüTÔqï ≈£Ls¡>±j·T\T#·÷&É+&ç.
yê{Ï ù|s¡¢‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç. LA
TE
...........................................................................................................................
ñ<ë: e÷ neTà >∑TeTà&çø±j·T ≈£Ls¡ e+&ç+~
...........................................................................................................................
T
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
ER
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
SC
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
66
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ |ü<ë\˝À ˇ‘·TÔ\T ˝Òe⁄. ˇ‘·TÔ\T #˚]Ã Ä |ü<ë\‘√ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
................. .....................................................................................
ñ<ë: ãT≥ ãT≥º : ãT≥º˝À |üP\T ñqï$.
................. .....................................................................................
AN
................. .....................................................................................
1. »˝…&É :
................. .....................................................................................
................. .....................................................................................
2. #·¬øs¡ :
................. .....................................................................................
NG
................. .....................................................................................
3. qe⁄ :
................. .....................................................................................
................. .....................................................................................
4. ãJ :
................. .....................................................................................
LA
................. .....................................................................................
5. >∑Te :
................. .....................................................................................
TE
øÏ+~ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. bı&ç–+∫ ^‘·\˝À sêj·T+&ç.

ã+‹|ü⁄e⁄« uÛ≤s¡‹ø£+≥.
#êeT+‹ |ü⁄e⁄« #Ó˝…¢*ø£+≥.
T
‘êeTs¡ |ü⁄e⁄« ‘·eTTà&çø£+≥.

ER
eT+<ës¡ |ü⁄e⁄« e÷ nø£ÿ ø£+≥.

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
SC
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
67
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
bÕsƒ¡+
A
11. eTT‘ê´\ #ÓeTà #Óø£ÿ ( à , ´ )
AN
NG
LA
TE
T
ER
#ÓeTà #Óø£ÿ #ês¡&˚dæ yÓTT>∑Z

n≥T¢ bıj·T´+>∑ Äs¡–+#·+>∑
eTT‘ê´\ #ÓeTà #Óø£ÿ eTT>∑TZ ˝…j·T´+>∑
SC
s¡‘êï\ #ÓeTà #Óø£ÿ s¡+>∑T˝…j·T´+>∑

|ü>∑&Ü\ #ÓeTà #Óø£ÿ |ü+~¬sj·T´+>∑
d”‘·eTà #ÓsTT´ sêeTT&É+<äTø√+>∑
d”‘êsêeTT\ ô|+&ç¢ #·÷dæ e<ë›+ s¡+&ç
e÷ Ç+{À¢ ô|+&ç¢ eT∞fl e<ë›+ s¡+&ç.
68
68
CMYK
‘Ó‘Ó\\+>±D
+>±DÁ|üÁ|üuuÛÑT‘·ÛÑT‘·«+#˚
«+#˚ñ∫‘·
ñ∫‘·|ü|ü+|æ+|æDD° 2019`20
° 2019-20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç.
AN
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà˝À |æ\¢\T @+#˚düTÔHêïs√ #Ó|üŒ+&ç?
(Ç) MT ùdïVæ≤‘·T\‘√ Ä≥˝≤&˚≥|ü&ÉT bÕ&˚ bÕ≥\T ø=ìï bÕ&É+&ç.
(á) MTs¡T m|ü&ÉsTTHê n≥T¢ ‹Hêïsê? MT neTà n≥T¢ m{≤¢ #˚düTÔ+<√ #Ó|üŒ+&ç?
NG
(ñ) MT≈£î q∫Ãq Ä≥ @~? n~ m{≤¢ Ä&ÉT‘ês¡T?
#·<äTe+&ç LA
(n) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. π>j·T+˝À n$ mø£ÿ&É ñqïy√
>∑T]Ô+∫ yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
#ÓeTà#Óø£ÿ d”‘·eTà |ü+~¬sj·T´+>∑
TE
s¡+>∑T˝…j·T´+>∑ #ÓsTT´ bıj·T´+>∑
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. à, ´ ˇ‘·TÔ\Tqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.

neTà ne÷àsTT ø=j·T´ ñj·÷´\
T
>∑T$Tà ø£MTà\T HÓsTT´ yÓsTT´

ER
‘·eTTà&ÉT ‘·TyÓTà<ä qTsTT´ >=sTT´

ø=eTTà\T ìeTàø±j·T bısTT´ nj·T´
~MTàdü ‘·TeTTà\T ∫\Tø=ÿj·T´ ø£jT· ´+
SC
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\ ‘˚&Ü >∑eTìdü÷Ô #·<äTe+&ç.

1. neTà ` neT 4. ø=j·T´ ` ø=j·T
2. ø£eTà\T ` ø£eT\T 5. _j·T´+ ` _j·T+
3. ‘·eTTà&ÉT ` ‘·eTT&ÉT 6. ñj·÷´\ ` ñj·÷\
69
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ ù|sê #ä<äTe+&ç. yêø±´\˝Àì U≤∞\T |üP]+#·+&ç.
A
•e ã&ç qT+&ç e#êÃ&ÉT. Äø£˝‘’… T· qï~, nqï+ ô|≥TºeTì neTàqT n&ç>±&ÉT. _j·T´+
AN
ø£&–ç bısTT´ MT<ä ô|{≤ºqì yêfi¯fleTà #Ó|Œæ +~. n+‘·ùd|ü⁄ ‘·eTTà&ç‘√ Ä&ÉTø√eTqï~.
•e ‘·eTTà&ç‘√ Ä&ÉTø=+≥THêï&ÉT. ø=~›ùd|ü{ÏøÏ neTà HÓsTT´ y˚dæq nqï+ ‘Ó∫Ã+~.
|ü|ü ø£*|æ ô|{Ïº+~. nqï+ ø£eTà>± ñqï~. •e dü+‘√wü+‘√ ‹Hêï&ÉT.
NG
1. •e ..................... ‘√ Ä&ÉTø=+≥THêï&ÉT.
2. neTà ................... y˚dæq nqï+ ‘Ó∫Ã+~.
3. nqï+ .............. >± ñqï~.
LA
4. •e dü+‘√wü+‘√ .....................
(ñ) øÏ+~ yêø±´\T ‘·|ü\T ˝Ò≈£î+&Ü <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç.
TE
Ä~yês¡+ ns¡TD Ä&ÉT≈£î+≥T+fÒ

neTà s¡eTàì |æ*∫+~
m+<äT≈£î nì n&ç–+~
ìeTàø±j·T\T ‘˚e&ÜìøÏ nqï~
T
m+<äT≈£î nì n&ç–+~
|ü⁄*¨s¡ #˚j·T&ÜìøÏ nqï~
ER
|ü⁄*¨s¡ ‹+fÒ m+‘· ø£eTà>∑T+≥<√!

(}) øÏ+~ yêø±´\˝À dü¬s’q |ü<ä+ ñ+∫ sêj·T+&ç.
(Hêj·TqeTà, neTàeTà, ‘ê‘·, ∫Hêïqï)
SC
1. neTà≈£î neTàqT ............................ n+{≤s¡T.

2. Hêqï≈£î neTàqT............................................ n+{≤s¡T.
3. Hêqï≈£î HêqïqT ........................................... n+{≤s¡T.
4. ..................................n+fÒ Hêqï≈£î ‘·eTTà&ÉT.
70
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
sêj·T+&ç
A
AN
£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
eTà e÷à
j·T´ j·÷´
NG
1.
ñ<ë : ne÷àsTT 5. 9.
2. LA 6. 10.
3. 7. 11.
4. 8. 12.
TE
(Ä) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ ø=ìï |ü<ë\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT. yê{Ïì øÏ+~ ^‘·\˝À
sêj·T+&ç. m≈£îÿe |ü<ë\T sêdæqyês¡T $CÒ‘·\T.
<˚ X¯+ qï ì \ j·T+ 5.
T
6.
e &É ø£ e÷ j·T ø= 7.
ER
‘· ‘= Ás¡ ãT n j·T´ 8.
9.
yÓTT q #= s¡ e« >∑
10.
SC
s¡ ø= eTà ã <ä› eTT 11.

12.
1. ñ<ë: ø£Ás¡ 3. 13.
2. 4. 14.
71
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. »yêãT\T sêj·T+&ç. Ç{≤¢+{Ï$ eT]ø=ìï sêj·T+&ç.
A
1) |ü#Ã· ì øÏØ≥+ ô|≥Tº≈î£ +≥T+~. ≈£Ls¡\\¢ H˚H˚ sêDÏq+≥T+~. @$T≥~?...........
AN
2) uÛÖ uÛÖ n+≥T+~. Ç+{ÏøÏ ø±|ü˝≤ ñ+≥T+~. @$T≥~? ............................
3) ...................................................... @$T≥~? .........................
4) ...................................................... @$T≥~? .........................
NG
MT≈£î ‘Ó*dæq |ü≈£åî\ u§eTà\T ùdø£]+∫ n‹øÏ+#·+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢
sêj·T+&ç. MT≈£î q∫Ãq ˇø£ |üøÏå >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
LA
TE
T
ER
SC
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
72
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
Ä˝À#·q 1
A
#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
AN
sêeTT ‘·q <√düT\Ô ‘√
#Ó+&Ü≥ Ä&ÉT‘·THêï&ÉT.
Ç+‘·˝À #Ó+&ÉT m–]b˛sTT
NG
#Ó≥Tº‘=Ás¡˝À |ü&~¶É .
2 3
LA sêeTT≈£î
#Ó+&ÉT ‘Ó*yÓ’q
ø√dü+ Ä˝À#·q
sêeTT #Ó≥Tº e∫Ã+~.
‘=Ás¡˝À
TE
#ÓsTT´
ô|{≤º&ÉT
NeT\T
≈£î{≤ºsTT.
T
4 5
ER
SC
düs¡«‘√ ˙fi¯ófl ‘Ó∫Ã ‘=Ás¡˝À b˛XÊ&ÉT.

#Ó+&ÉT ô|’øÏ ‘˚*+~. |æ\¢\T sêeTT ‘Ó*$øÏ yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T.
73
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
bÕsƒ¡+ 12. mÁsê &Éu“\ ã+&ç ( “ , fl )
A
mÁsê mÁs¡ì ã+&ç mÁsê &Éã“\ ã+&ç
AN
mÁsêì ã+&ÓøÏÿ @y˚T$T ‘Ó<ë›+?
ø±fi¯fl≈£î >∑C…®\T ø£fi¯fl≈£î ø±≥Tø£
‘Ó˝≤¢ ‘Ó\¢ì ã+&ç ‘Ó˝≤¢ &Éu“\ ã+&ç
‘Ó˝≤¢ì ã+&ÓøÏÿ @y˚T$T ‘Ó<ë›+?
NG
y˚fi¯fl≈£î ]+>∑T\T >√fi¯fl≈£î s¡+>∑T\T
q˝≤¢ q\¢ì ã+&ç q˝≤¢ &Éu“\ ã+&ç
q˝≤¢ì u+&ÓøÏÿ mø£ÿ&çøÏ b˛<ë+?
H˚¬sfi¯fl }]˝Àì ô|[fløÏ b˛<ë+ LA
|ü#êÃ |ü#êÃì ã+&ç |ü#êÃ &Éu“\ ã+&ç
|ü#êÃì ã+&ÓøÏÿ mø£ÿ&çøÏ b˛<ë+?
dü+ãTs¡+>∑ eT∞fl eTq÷]ø=<ë›+
TE
T
ER
SC
74
74
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç?
AN
(Ä) u§eTà˝À @y˚T+ ø£ì|ædüTÔHêïsTT? yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç?
(Ç) MTs¡T m|ü&Ó’Hê ¬s’\T mø±ÿsê? mø£ÿ&çøÏ b˛j·÷s¡T? m{≤¢ nì|æ+∫+~?
(á) MTs¡T m|ü&Ó’Hê }]øÏ b˛‘êsê? m{≤¢¢ b˛‘ês¡T?
NG
#·<äTe+&ç
(n) π>j·T+˝À ˇπø |ü<ä+ ¬s+&ÉT kÕs¡T¢ |üø£ÿ |üø£ÿq sêe&É+ #·÷XÊs¡T ø£<ë!
n{≤¢+{Ï |ü<ë\T @eTTqïy√ #·<äTe+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
LA
ñ<ë: mÁsê mÁs¡ì
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T ‘·|ü\T ˝Ò≈£î+&Ü #·<äTe+&ç. “, fl ˇ‘·TÔ\Tqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
ø=ã“] s¡Tã“&É+ _fi¯fl ø±fi¯ófl
TE
&Éu“ >∑_“\+ ô|[fl y˚fi¯ófl

dæ_“ |üã“‹ ˙fi¯ófl >√fi¯ófl
düãT“ eTãT“ >=fiËfl+ |üfiËfl+
<Óã“\T &ÉãT“\T >∑TfiÀfl ô|[fl ‘=≈£îÿ&ÉT _fi¯fl
T
(Ç) |ü<ë\˝À øÏ+<ä ^‘· ^dæq nø£åsê\˝Àì ‘˚&Ü #Ó|üŒ+&ç.

ER
ô|[ ` ô|[fl ø£fi¯ó ` ø£fi¯ófl ˙fi¯ó ` ˙fi¯ófl

düãT ` düãT“ s¡Tã&É+ ` s¡Tã“&É+ ø=ã] ø±j·T ` ø=ã“]ø±j·T
(á) øÏ+~ U≤∞\˝À dü¬s’q |ü<ä+ ñ+∫ #·<äTe+&ç. sêj·T+&ç.
SC
>∑_“\+, >=fiËfl+, ø=ã“]˙fi¯ófl, ø£fi¯ófl

1. .................................. Nø£{Ï˝À ‹s¡T>∑T‘·T+~.
2. ‘·\T|ü⁄q≈£î ................................................. ñ+≥T+~.
3. m+&Üø±\+˝À .......................................... ‘ê–‘˚ eT+∫~.
4. |æ*¢ .................................... Nø£{Ï˝À yÓTs¡TkÕÔsTT.
75
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(ñ) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\T n&É>∑+&ç. sêj·T+&ç.

ñ<ë: ne« mø£ÿ&çøÏ b˛sTT+~?
A
ne« n+>∑&çøÏ b˛sTT+~. ...................................................
ne« u…\¢+ ‘Ó∫Ã+~. ...................................................
AN
ne« ≈£î&ÉTeTT\T #˚dæ+~. ...................................................
Ç+‘·˝À |æ*¢ e∫Ã+~. ...................................................
|æ*¢ ≈£î&ÉTeTT\T yÓTøÏÿ+~. ...................................................
NG
(}) øÏ+~ yêø±´\˝À ø=ìï |ü<ë\˝À ˇ‘·TÔ\T ˝Òe⁄. ˇ‘·TÔ\T #˚]Ã sêj·T+&ç.
1. s¡÷bÕsTT _fi¯ô|’ dæ+Vü≤+ u§eT
LA
2. >∑TsêìøÏ ø£fiË+ ñqï~.
TE
3. >∑T˝≤; ø=eT≈£î eTT+&ÉT¢ ñ+{≤sTT.
4. uÛÀ»HêìøÏ eTT+<äT düãT‘√ #˚‘·T\T ø£&É>±*.

T
sêj·T+&ç
ER

£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
fi¯ fi¯fl fi≤fl
SC
ã ã“ u≤“
ñ<ë : _fi¯fl
76
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(Ä) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
AN
eT sê dæ ˙
» ø£ >∑TZ &É
NG
eTT ãT“ s¡ <äT
u“ E CÀ fi¯ófl
ñ<ë : eTãT“
LA
TE
T
ER
(Ç) øÏ+~ yê{ÏøÏ »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç. sêj·T+&ç. eT]ø=ìï MTs¡T ùdø£]+#·+&ç.

(1) ø±j·T ø±ì ø±j·T ‘·\ø±j·T
»yêãT : ....................
(2) ø£Ás¡ ø±ì ø£Ás¡ ................................
SC
(3) ø√&ç ø±ì ø√&ç ................................

(4) e÷eT ø±ì e÷eT ................................
(5) e÷≥ ø±ì e÷≥ ................................
77
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) u§eTà≈£î ‘·>∑Z s¡+>∑T‘√ »‘·|üs¡#·+&ç. <˚ì~ @ s¡+>√ yêø±´\˝À sêj·T+&ç.
A
AN
NG
LA
TE
T
ñ<ë: 1. ...................................................................................
sêeT ∫\Tø£~ Ä≈£î|ü#·Ã s¡+>∑T.
..................................................................................
ER
...........................................................................................................................
2.
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3.
SC
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
4.
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
5.
...........................................................................................................................
78
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
düè»Hê‘·àø£‘· ã+&ç u§eTà≈£î s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.
B+‘√ #˚ùd |üqT\T @$? yê{Ïì sêj·T+&ç.
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
79
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
AN
13. z \#êÃ >∑TeTà&ç ( Z, ¶, Ô )
NG
y˚eTT\T |üPùd y˚eTT\T ø±ùd ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
y˚eTT\ |ü+&ÉT¢ |ü≈£åî\T y˚Tùd ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
|ü≈£åî\˙ï yê>∑T #˚πs ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
yê>∑T #˚] ˙fi¯ó¢ ‘êπ> ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
˙fi¯ó¢ ‘ê– ˇ&ÉT¶¬øπøÿ `
LA z \#êÃ >∑TeTà&ç
ˇ&ÉT¶qTqï eT˝…¢ yÓTT>∑Z ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
‘Ó+|æô|≥º mes¡÷ ˝Òs¡T ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
TE
‘Ó+|æô|≥Tº dü‘ÓÔeTà‘·Ô ` z \#êÃ >∑TeTà&ç

|ü+∫ô|≥º mes¡T ˝Òs¡T ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
|ü+∫ô|≥Tº »>∑Zj·T´ e÷eT ` z \#êÃ >∑TeTà&ç
T
ER
SC
80
80
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.
AN
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà˝À @y˚T+ ñHêïsTT? yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) π>j·T+˝À |ü≈£åî\T @+ #˚XÊsTT? @j˚T |ü≈£åî\T @y˚T+ #˚kÕÔsTT?
(á) |ü≈£åî\T ˙fi¯ó¢ mø£ÿ&É ‘ê>±sTT? ˙fi¯ó¢ Ç+ø£ mø£ÿ&Óø£ÿ&É ñ+{≤sTT?
NG
#·<äTe+&ç
(n) π>j·T+˝Àì yêø±´\T #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ‘·sê«‘· yêø±´\T
sêj·T+&ç.
LA
y˚eTT\ |ü+&ÉT¢ |ü≈£åî\T y˚Tùd ` z ˝#êÃ >∑TeTà&ç
.....................................................
ˇ&ÉT¶qTqï eT˝…¢ yÓTT>∑Z ` z ˝#êÃ >∑TeTà&ç
TE
.....................................................
|ü+∫ô|≥º mes¡T ˝Òs¡T ` z ˝#êÃ >∑TeTà&ç
.....................................................
T
(Ä) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì ˇ‘·TÔ nø£åsê\ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ER
....................... ...................... .......................

....................... ...................... .......................
....................... ...................... .......................
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\T düŒwüº+>± #·<äTe+&ç. > , ·Ô , & ˇ‘·TÔ\Tqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
SC
ãT>∑Z \>∑Z+ _&É¶ yÓT‘·Ô eT‘·Ô&ç eTT‘êÔ‘·

n–Z ãT–Z \&ÉT¶ ˇ&Ü¶D+ |ü‹Ô düT‹Ô
eTT>∑TZ u§>∑TZ >∑&ç¶ e&û¶ bı‘·TÔ e‘·T\Ô T
n>∑TZe eT>∑Z+ >∑T&ÉT¶ >∑&É¶+ ø£‘ÓÔs¡ m‘·TÔ
|ü>∑Z+ yÓTT>∑Z mø£ÿãT&ç¶ |ü#·Ã>∑&ç¶ |ü⁄e⁄«\ >∑T‹Ô n>∑s¡Tã‹Ô
81
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\ ‘˚&ÜqT #Ó|üŒ+&ç.
A
n– ` n–Z >∑&ÉbÕs¡ ` >∑&É¶bÕs¡ ãT>∑ ` ãT>∑Z
AN
ˇ&ÜD+ ` ˇ&Ü¶D+ n>∑Te ` n>∑TZe ø£ã&û ` ø£ã&û¶
ã‘êsTT ` ã‘êÔsTT $‘·q+ ` $‘·Ôq+ –‘· ` –‘·Ô
(ñ) øÏ+~ U≤∞\qT dü¬s’q |ü<ë\‘√ |üP]+#·+&ç. #·<äTe+&ç.
NG
1. Äe⁄ ..................... ‹+≥T+~.
2. Hêj·Tq #Ó˝…¢*ì ................. n+{≤s¡T.
LA
3. ≈£î+|ü{Ï˝À ........................... y˚kÕÔs¡T.
4. Ç+{ÏeTT+<äT ...................... ô|&É‘ês¡T.
TE
5. ã≥º\qT ...................... ‘√ ø£‹Ô]+#ê*.
sêj·T+&ç
T
ER
£ ± Ï ° T ÷ è ¬ π ¬’ = √ ö +
>∑Z
&É¶
‘·Ô
SC
ñ<ë : >∑&ç¶
82
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(Ä) >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ ø=‘·Ô |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
ñ<ë : ø£‹Ô
dæ ‹Ô ø£ ø=
AN
‘· >∑ –Z &É¶
&ç¶ >∑T &ÉT¶ >∑TZ
NG
n u§ ‘·Ô düT
(Ç) øÏ+~ u§eTà\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
1 2 LA 3
TE
4 5 6
T
ER
1. neTà n+<ä+>± eTT>∑TZ y˚dæ+~.

.......................................................................................................
2.
........................................................................................................
SC
3.
........................................................................................................
4.
........................................................................................................
5.
........................................................................................................
6.
........................................................................................................
83
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ |ü<ë\T »‘·#˚j·T+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
ø=‘·Ô .....................................................................................
_j·T´+ ñ<ë: ø=‘·Ô ≈£î+&É˝À ˙fi¯ófl #·\>¢ ± ñ+{≤sTT.
.....................................................................................
AN
.....................................................................................
#Ó‘·Ô ãõ® .....................................................................................
.....................................................................................
<=&ÉT¶ ≈£î+&É .....................................................................................
.....................................................................................
NG
‘ê‘· ãT≥º .....................................................................................
.....................................................................................
ø£eTàì u§>∑TZ .....................................................................................
.....................................................................................
ø£Ás¡ <ä>∑TZ .....................................................................................
LA
TE
øÏ+~ u§eTà Ä<Ûës¡+>±

ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç. sêj·T+&ç.
T
ER
.........................................................................................................
..........................................................................................................
SC
..........................................................................................................
.........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
84
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2018`19
CMYK CMYK
A
AN
NG
LA
TE
bÕsƒ¡+
14. ø±fi≤fl >∑C≤®

T
ER
ø±fi≤fl>∑C≤® ` ø£+ø±fi¯e÷à
y˚>∑÷#·Tø±ÿ ` yÓ\>±yÓTT>∑Z
yÓTT>±Zø±<äT ` yÓ÷<äT>∑ ˙&É
˙&Ü ø±<äT ` ìeTà\ u≤sTT
SC
u≤sT÷ ø±<ä÷ ` ã#·Ã* ≈£Ls¡

≈£Lsê ø±<äT ` >∑TeTà&ç |ü+&ÉT
|ü+&É÷ ø±<ä÷ ` bÕbÕsTT ø±fi¯ófl
ø±fi¯Sfl rdæ ` ø£&É>± ô|≥Tº
85
85
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
(n) π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç. n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.
AN
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷dæ, me¬ses¡T @+ #˚düTÔHêïs√ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) MT }s√¢ @ @ Ä≈£î≈£Ls¡\T |ü+&çkÕÔÔs¡T?
(á) >∑TeTà&ç ø±j·T‘√ @y˚T+ #˚kÕÔs¡T?
NG
LA
TE
#·<äTe+&ç
T
(n) π>j·T+˝Àì ˇ‘·TÔ |ü<ë\T >∑T]Ô+∫, yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. <ëìøÏ dü]b˛j˚T ˇ‘·TÔqT #˚]Ã ‹]– sêj·T+&ç,
ER
#·<äTe+&ç.
≈£îø£ yÓTT>∑ |ü#·ì >∑C…\T
SC
yÓTf…\T \&ÉT n‘·s¡T n<ä+

nq+ |ü|⁄ü s¡ãs¡T neT
nqj·T #Ó≥T ‘Ó\ì >∑e\T
86
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
(Ç) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. yêø±´\T |üP]Ô #˚j·T+&ç.
ˇø£ #Ó≥Tºô|’ s¬ +&ÉT bÕe⁄sê\T ñ+&˚$. ˇø£ y˚≥>±&ÉT bı<äTH› ï˚ y˚≥≈£î b˛sTT bÕe⁄sê\T
AN
ñqï #Ó≥Tº øÏ+<ä e\y˚dæ ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. n‘·ì e\˝À ˇø£ bÕe⁄s¡+ ∫øÏÿ+~. yÓ+≥H˚ e\˝Àì
bÕe⁄sêìï |ü≥Tº≈£îHêï&ÉT. n~ #·÷dæ ¬s+&√ bÕe⁄s¡+ Hê ùdïVæ≤‘·Tìï e~* qqTï ≈£Ls¡
e+&ÉTø√ nì ã‹$T˝≤&ç+~, @&çÃ+~.
NG
n~ #·÷dæ y˚≥>±&ÉT ‘·q #˚‹˝À ñqï bÕe⁄sêìï $&ç∫ô|{≤º&TÉ . bÕe⁄sê\T Äq+<ä+‘√
#Ó≥Tºô|’øÏ m–]b˛j·÷sTT.. MT~ #ê˝≤ >=|üŒ ùdïVü≤+ nì bÕe⁄sê\‘√ #Ó|æŒ y˚≥>±&ÉT
Ç+{ÏøÏ b˛j·÷&ÉT. LA
1. ...................... ............ . bÕe⁄s¡+ ∫øÏÿ+~.
2. .................................................... bÕe⁄sêìï |ü≥Tº≈£îHêï&ÉT.
TE
3. y˚≥>±&ÉT ‘·q #˚‹˝À ñqï ....................................................

4. bÕe⁄sê\T Äq+<ä+‘√ ........................................................
á) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. n+<äT˝À ‘·|ü>± ñqï |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ#·T≥º+&ç.

T
#·¬øÿs¡ #·¬øÿs¡ #·¬ø´s¡ #·¬øÿs¡

ER
eT>∑Z+ eTÁ>∑+ eT>∑Z+ eT>∑Z+

SC
u§eTà\T u§eTà\T u§eTà\T u§eTï\T
yÓTf…\º T yÓTf…\º T yÓTf…\¢ T yÓTf…\º T

87
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(ñ) øÏ+~ kÕyÓT‘·\qT <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç. n+<äT˝Àì ˇ‘·TÔ |ü<ë\T
A
sêj·T+&ç.
● n|ü #˚dæ |ü|ü≈£L&ÉT.
AN
● ˇø£ÿ <Óã“≈£î ¬s+&ÉT |æ≥º\T.
● ≈£îø£ÿ ø±≥T≈£î #Ó|ü <Óã“.
● ø=‘·Ô _#·Ã>±&ÉT bı<Ó›s¡T>∑&ÉT.
NG
sêj·T+&ç
(n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î ˇ‘·TÔ\T sêj·T+&ç.
ø£ >∑ ‘· |ü s¡ #· j·T <ä LA \ ≥ eT ã q »
ÿ >
ø£ÿ >∑Z
ô|’ ˇ‘·TÔ\T ñ+&˚ ¬s+&Éø£åsê\ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
TE
ñ<ë : ≈£îø£ÿ
yÓTT>∑Z
T
(Ä) øÏ+~ yêø±´\˝À u§eTà\≈£î ã<äT\T>± |ü<ë\T ñ+∫ yêø±´\T #·<äTe+&ç, sêj·T+&ç.
ER
1. ‘√ì ˙fi¯ófl #˚<äT‘ê+.
2. >√&É≈£î y˚dæ ñqï~.

SC
3. ‘√ ≈£Ls¡ #˚kÕÔ+.
4. ø±fi¯fl≈£î ô|≥Tº≈£î+{≤+.
88
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ »+≥ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
.....................................................................................
ñ<ë: yÓT\¢yÓT\¢>± H˚qT yÓT\¢ yÓT\¢>± q&ç#êqT.
.....................................................................................
AN
.....................................................................................
1. ø=‘·Ô ø=‘·Ô>± .....................................................................................
.....................................................................................
2. n|ü&É|ü&ÉT .....................................................................................
NG
.....................................................................................
3. |òüT\T¢|òüT\T¢q .....................................................................................
.....................................................................................
4. »\T¢ »\T¢>± LA .....................................................................................
(á) ã&çøÏ dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T sêj·T+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
>∑+≥
TE
ã&ç
T
ER
MT >∑T]+∫ |ü]#·j·T+ #˚düTø=+&ç.

Hê ù|s¡T ..............................................................................
e÷ Hêqï ù|s¡T .......................................................................
SC
e÷ neTàù|s¡T..........................................................................
H˚qT ...................................‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·THêï.
Hê≈£î ................................................s¡+>∑T n+fÒ Çwüº+.
Hê≈£î ...........................................Ä≥ n+fÒ Çwüº+.
H˚qT s√p ..........................................................................
89
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
AN
NG
bÕsƒ¡+ 15. ‘Ó\+>±D sêh+
‘Ó\+>±D sêh+ pHé 2, 2014q @s¡Œ&ç+~. |ü~ õ˝≤¢\‘√ ≈£L&çq
LA
eTq ‘Ó\+>±D, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 29e sêh+>± ne‘·]+∫+~ (Á|üdüTÔ‘·+ eTq
sêh+˝À 31 õ˝≤¢\T ñHêïsTT). Ä s√E eTq+<ä]øÏ |ü+&ÉT>∑ s√E. Á|ü»\+‘ê
dü+‘√wü+‘√ |òüTq+>± dü+ãTsê\T »s¡T|ü⁄≈£îHêïs¡T. |ü{≤≈£î\T ù|\Tdü÷Ô,
$TsƒêsTT\qT |ü+#·T≈£î+≥÷, s¡+>∑T\qT #·\T¢≈£î+≥÷, m+‘√ ñ‘ê‡Vü≤+>±
TE
}πs–+|ü⁄\T rXÊs¡T.
eTq ‘Ó\+>±D sêh sê»<Ûëì ôV’≤<äsêu≤<é‘√ bÕ≥T nìï õ˝≤¢˝˝À
Ä s√E C≤rj·T |ü‘êø±ìï m>∑Ts¡y˚XÊs¡T. C≤rj·T^‘·+ bÕ&ÉT‘·÷ n+<äs¡T
C…+&Ü≈£î e+<äq+ #˚XÊs¡T. ‘Ó\+>±D bÕ≥\T, <˚X¯uÛÑøÏÔ π>j·÷\‘√ nH˚ø£
T
kÕ+düÿ è‹ø£ ø±s¡´Áø£e÷\qT ìs¡«Væ≤+#ês¡T.

eTq ‘Ó\+>±D sêh+ ø√dü+ nH˚ø£ eT+~ b˛sê{≤\T #˚XÊs¡T. m+‘√
ER
eT+~ ÁbÕD≤\qT ≈£L&Ü n]Œ+#ês¡T. yêfi¯¢+<ä] ‘ê´>∑+‘√H˚ eTq ‘Ó\+>±D

@s¡ Œ &ç + ~. n+<ä T π ø eTq+ ø£ * dæ q&É T <ë› + , ã+>±s¡ T ‘Ó \ +>±Dì
ì]à+#·T≈£î+<ë+.
SC
90
90
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
AN
(n) ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq s√Eq @+ #˚kÕÔs¡T?
(Ä) MTs¡T MT ã&ç˝À bÕ&˚ <˚X¯uÛÑøÏÔ π>j·T+ bÕ&É+&ç.
(Ç) ‘Ó\+>±D e∫Ãq s√E dü+ãTsê\qT »s¡T|ü⁄≈£îqï≥T¢,
NG
Ç+ø± @ dü+<äsê“¤\˝À »s¡T|ü⁄≈£î+{≤+?
(á) C≤rj·T C…+&ÜqT MT }]˝À m|ü&Ó|ü&ÉT, mø£ÿ&Óø£ÿ&É m>∑Ts¡y˚kÕÔs¡T?
#·<äTe+&ç
LA
(n) øÏ+~ |ü<ë\T bÕsƒ¡+˝À mø£ÿ&Óø£ÿ&É ñqïy√ >∑T]Ô+#·+&ç.
‘Ó\+>±D, $TsƒêsTT\T, C≤rj·T^‘·+, ôV’≤<äsêu≤<äT, ‘ê´>∑+
TE
(Ä) bÕsƒ¡+˝À ˇ‘·TÔ nø£åsê\T e∫Ãq |ü<ë\T #·<äTe+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ô|ì‡˝Ÿ‘√ ^‘·
^j·T+&ç.
(Ç) bÕsƒ¡+˝À ˇø£ nø£åsêìøÏ n<˚ nø£ås¡+ ˇ‘·TÔ>± ñqï |ü<ë\T @$? ˇø£ nø£åsêìøÏ
T
y˚πs nø£ås¡+ ˇ‘·TÔ>± ñqï |ü<ë\T @$? |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.

ER
n<˚ ˇ‘·TÔ y˚πs ˇ‘·TÔ
......................................................... .........................................................
......................................................... .........................................................
SC
......................................................... .........................................................
......................................................... .........................................................
......................................................... .........................................................
......................................................... .........................................................
91
91
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç.
A
bÕ\|æ≥º ø£≥ÿ ñwüdüT‡ ñ‘ê‡Vü≤+ X¯ã›+
AN
ne« düs¡« #Ó˝…¢\T <ä>∑TZ ns¡ú+
bı≥¢ø±j·T bıfÒº\T ]õdüºs¡T s¡‘·ï+ dü÷s¡T´&ÉT
ñj·÷´\ #·¬øÿs¡ sê≥ï+ <äTyÓ«q |üs¡«‘·+
|ü⁄düÔø£+ Ks¡TÃ ø£\Œq >∑TeTà&çø±j·T »$Tà #Ó≥Tº
NG
ø£s¡÷Œs¡+ ø£˝≤´D+ ã\T“ sêÁ‹ #·Áø£+
|ü<äà K&ÉZ+ edüTÔe⁄\T |ü©º\T >∑≥ÿ
>∑T&É¢>∑÷ã ø£#·TÃs¡+
LA ø£≥¢bÕeTT eTTs¡Tÿ\T ø£\«+
ô|’ |ü<ë\˝À ˇø£ nø£åsêìøÏ n<˚ nø£ås¡+ ˇ‘·TÔ>± e∫Ãq$ @$? ^‘· ^j·T+&ç.
n<˚ $<Ûä+>± ˇø£ nø£åsêìøÏ y˚πs nø£ås¡+ ˇ‘·TÔ>± e∫Ãq$ @$? ª μ#·T≥º+&ç.
(ñ) øÏ+~ |ü<ë\T #·÷&É+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
TE
1. ìÁ<ä 2. eg+
● ìÁ<ä nH˚ |ü<ä+˝À ˇ‘·TÔqï nø£ås¡+ @~? .................................
● ªÁ<äμ˝À mìï ˇ‘·TÔ\T ñHêïsTT? .................................
T
● ªÁ<äμ ˝À ñqï ˇ‘·TÔ @~? .................................

ER
● ¬s+&Ée |ü<ä+˝À ˇ‘·TÔ\Tqï nø£ås¡+ @~? .................................

● ªgμ ˝À mìï ˇ‘·TÔ\T ñHêïsTT? .................................
● ªgμ ˝À ñqï ˇ‘·TÔ\T @$? .................................
SC
(}) øÏ+~ |ü<ë˝À¢ ¬s+&˚dæ ˇ‘·TÔ\Tqï nø£åsê\THêïsTT. yê{Ïì #·<äTe+&ç.

¬s+&˚dæ ˇ‘·TÔ\Tqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
eg+ sêh+ ÇÅd”Ô ng+ ñh|üøÏå
y˚TÅdæÔ XÊg+ CÀ´‘·‡ï <äg+ kÕ«‘·+Á‘·´+
92
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
sêj·T+&ç
(n) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ä+ ‘·|ü>± ñqï~. dü¬s’q ˇ‘·TÔ #˚]Ã ^‘·˝À¢
AN
sêj·T+&ç.
1. {°#·sY bÕsƒê\T H˚s¡T‘ês¡T ( Œ, Ô, ‡ )
...............................................................................................
NG
...............................................................................................
2. ã+&çøÏ #·ø±\T ñqï$. ( ÿ, Á , ¢ )
...............................................................................................
...............................................................................................
LA
3. •e ø£<∏ä\ |ü⁄düø£+ #·~yê&ÉT. ( ´, à, Ô )
...............................................................................................
...............................................................................................
TE
4. |üs¡T ˝À &ÉãT“ <ë#·T≈£î+{≤s¡T. ( ‡, ï, à )

...............................................................................................
...............................................................................................
(Ä) MT $TÁ‘·T&ç >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.
T
1. ù|s¡T ...................................................................................
ER
2. neTà ù|s¡T ...................................................................................

3. Hêj·Tq ù|s¡T ...................................................................................
4. }] ù|s¡T ...................................................................................
SC
5. ÇwüºyÓTÆq |ü⁄e⁄« ...................................................................................
6. ÇwüºyÓTÆq s¡+>∑T ...................................................................................
7. ÇwüºyÓTÆq Ä≥ ...................................................................................
93
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
(Ç) øÏ+~ |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\T sêj·T+&ç.
AN
‘·÷s¡TŒq @qT>∑T #·~yê&ÉT ‘·÷s¡TŒq dü÷s¡T´&ÉT ñ<äsTTkÕÔ&ÉT.
1. .........................................
ø±øÏ #Û·Á‹ ñ<äsTTkÕÔ&ÉT
2. .........................................
düs¡ÿdt˝À yêsêÔ |üÁ‹ø£ ô|{Ï+º ~
3. .........................................
NG
esê¸ìøÏ >∑T&ÉT¢ yê&Ü*
4. .........................................
‘ê‘· dü÷s¡T´&ÉT ñqï~
5. .........................................
düè»Hê‘·àø£‘· LA
øÏ+~ u§eTà≈£î s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. <ëì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
TE
T
ER
SC
94
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
AN
NG
LA
TE
bÕsƒ¡+ 16. ‘Ó*yÓ’q sêDÏ

Ä~yês¡+ ã&çøÏ ôd\e⁄. sêDÏ ‘√≥˝Àì C≤eT#Ó≥Tº
T
øÏ+<ä Ä&ÉT≈£î+≥Tqï~. C≤eT#Ó≥TºøÏ #ê˝≤ |ü+&ÉT¢ ñHêïsTT.

ER
yê{Ïì ‹Hê\qT≈£îqï~. C≤eT|ü+&ÉT¢ #˚‹øÏ n+<äT‘·˝eÒ ⁄. ô|ø’ Ï

m–]+~. ◊Hê n$ n+<ä˝Ò<äT. eT∞¢ m–]+~. ◊Hê
n+<ä˝Ò<äT. #Ó≥Tº MT~ ∫\ø£eTà #·÷düTÔqï~.
SC
#Ó≥Tºô|’ qT+∫ ªªbÕbÕ! m+<äT≈£{≤¢ m>∑Ts¡T‘·THêïe⁄?μμ

nì n&ç–+~. sêDÏ ªªHê≈£î C≤eT|ü+&ÉT¢ ø±yê*μμ nqï~.
ªª˙≈£î |ü+&ÉT¢ ø±yê˝≤? ÇkÕÔ, ø±˙ H˚q&çπ> Á|üX¯ï\≈£î qTe⁄«
»yêãT\T #Ó_‘˚ ˙≈£î C≤eT|ü+&ÉT¢ ÇkÕÔ!μ nqï~ ∫\ø£eTà.
n+<äT≈£î bÕ|ü düsπ qqï~. ∫\ø£eTà n&ÉT>∑&+É yÓTT<ä\T ô|{Ï+º ~.
95
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
∫\ø£eTà : #ê|ü #·T≥º˝Ò+, ô|’dü˝…+#·˝Ò+ @$T{À #Ó|ü?
AN
sêDÏ : Äø±X¯+, qø£åÁ‘ê\T.
∫\ø£eTà : n+<äyÓTÆq #Ós¡Te⁄˝À eTT<=›#˚Ã |æ≥º. eT÷‹ ã+>±s¡+, ‘√ø£‘√ ˙fi¯ó¢ ‘ê>∑T.
sêDÏ : B|ü+.
NG
∫\ø£eTà : ‘√ø£ ˝Òì |æ≥º ‘=+uÛ…’ ø√düT\T b˛‘·T+~.
sêDÏ : ñ‘·Ôs¡+. LA
∫\ø£eTà : |ü&É>∑ $|æŒq u≤≥kÕ] ô|’\+>± b˛‘ê&ÉT. m+&É≈£î, yêq≈£î ˝§+>∑&ÉT, >±*øÏ
>∑&É>∑&É eDT≈£î‘ê&ÉT.
sêDÏ : #Û·Á‹.
TE
∫\ø£eTà : eTT≈£îÿ MT<ä ¬ø≈£îÿ, eTT+<äs¡ #Óe⁄\T H=≈£îÿ, C≤]+<ä+fÒ |ü⁄≥T≈£îÿ.

sêDÏ : ø£+&É¢<ë›\T.
ªª∫qï<ëìyÓH’ ê ‘Ó*$>± »yêãT\T #ÓbÕŒe⁄.
T
Çø£ qT+∫ ˙≈£î Hê≈£î k˛|ü‹. Ç$>√

C≤eT|ü+&ÉTμ¢ μ n+≥÷ ∫\ø£eTà C≤eT|ü+&Éq¢ T
ER
sêDÏøÏ Ç∫Ã+~. sêDÏ #êHê dü+‘√wü+>±

Ä |ü+&É¢qT ‹qï~.
SC
96
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
AN
(Ä) sêDÏøÏ C≤eT|ü+&ÉT Çwüº+ ø£<ë! MT≈£î ÇwüºyÓTÆq |ü+&É¢qT #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) ˇø£s¡T sêDÏ ˝≤>± ` eTs=ø£s¡T ∫\Tø£ ˝≤>± n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.
(á) ∫\Tø£eTà C≤eT|ü+&ÉT¢ sêDÏøÏ Ç∫Ã+~ ø£<ë! MTs¡T MT ùdïVæ≤‘·T\≈£î
NG
m{≤¢+{Ï düVü‰j·T+ #˚kÕÔs√ #Ó|üŒ+&ç.
#·<äTe+&ç
(n) øÏ+~ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T #·<äTe+&ç. yê{Ïì »yêãT\‘√ »‘·|üs¡#·+&ç.
1. n+<äyÓTÆq #Ós¡Te⁄˝À eTT<=›#˚Ã |æ≥º
LA
eT÷‹ ã+>±s¡+ ‘√ø£‘√ ˙fi¯ó¢ ‘ê>∑T.
2. |ü&É>∑ $|æŒq u≤≥kÕ] ô|’\+>∑ b˛‘ê&ÉT.
m+&É≈£î, yêq≈£î ˝§+>∑&ÉT, >±*øÏ >∑&É>∑&É eDT≈£î‘ê&ÉT.
TE
3. eTT≈£îÿ MT<ä ¬ø≈£îÿ, eTT+<äs¡ #Óe⁄\T H=≈£îÿ,

C≤]+<ä+fÒ |ü⁄≥T≈£îÿ
(Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T bÕsƒ¡+˝À
T
ñqï$. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

1. ñ‘·Ôs¡+ 2. Äø±X¯+, qø£åÁ‘ê\T
ER
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\≈£î »yêãT\T ‘Ó\TdüTø=+&ç.

|üø√&ç, ≈£îØÃ, s¡+|ü+, dü÷~, >∑T+&ÉTdü÷~
1. ø±fi¯óflqï ø£<ä\˝Òì~
SC
2. >∑T&ÉT¶ ô|≥º˝Òì ø√&ç

3. ø£qTï ñqï ‘·\ ˝Òì~
4. |üfi¯ófl ñqï H√s¡T ˝Òì~
5. ‘·\ ñqï ø£fi¯ófl ˝Òì~
97
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(á) øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. M{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T @y√ #Ó|üŒ+&ç.
A
»yêãTqT ˝À sêj·T+&ç.
AN
NG
bı<äT›H˚ï ìÁ<ä˝ÒkÕÔ&ÉT
|ü>∑\+‘ê ñs¡T≈£î‘ê&ÉT
sêÁ‘·sTT‘˚ ìÁ<äb˛‘ê&ÉT
mes¡~? mes¡~? LA
Äø±X¯+˝À n+ãT
n+ãT˝À #Ó+ãT
TE
#Ó+ãT˝À bÕ\T
@$T≥~? @$T≥~?
T
H˚\qT Hê≈£î‘·T+~
eT÷\q ≈£Ls¡TÃ+≥T+~
ER
@$T≥~? @$T≥~?
SC
neTà n+fÒ ø£\TkÕÔsTT

nj·T´ n+fÒ ø£\Tee⁄
@$T≥$? @$T≥$?
98
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
sêj·T+&ç
A
(n) ‘·|ü\T dü]#˚dæ sêj·T+&ç. yê{Ïì ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
AN
ñ<ë: #Û·‹ #Û·Á‹ yêHêø±\+˝À #Û·Á‹ #êHê nedüs¡+.
1) ñ‘·s¡+
NG
2) düT~
3) ∫\ø£eT
4) qø£å‘ê\T
LA
(Ä) øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. yê{ÏøÏ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T sêj·T+&ç.
TE
ñ<ë : Hê≈£î Hê\T>∑T ø±fi¯ófl ñ+{≤sTT.

H˚qT ªn+u≤μ nì n+{≤.
H˚qT bÕ\T ÇkÕÔ. me]˙? me]˙?
T
1
ER
SC
99
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
AN
4
NG
(Ç)
LA
øÏ+~ >∑fi¯¢˝Àì |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ˇø√ÿ yêø£´+˝À @yÓ’Hê ¬s+&ÉT |ü<ë\T
e#˚Ã $<Ûä+>± yêø±´\T sêj·T+&ç.
¬s’\T ø±øÏ bÕeTT ã&ç 1. d”‘· bÕ≥ bÕ&ç+~.
TE
2. .........................................
>∑+≥ e÷$T&ç }s¡T bÕ≥
3. .........................................
<˚e⁄&ÉT |ü&É>∑ ãT≥º B|ü+ 4. .........................................
T
d”‘· m<äT› #Ó≥Tº ã+&ç 5. .........................................

ER
6. .........................................
(á) Ä~yês¡+ / ôd\e⁄ s√Eq MTs¡T @y˚T+ |üqT\T #˚kÕÔs√ Hê\T¬>’<äT
yêø±´\˝À sêj·T+&ç.
SC
100
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
düè»Hê‘·àø£‘· ∫\Tø£ u§eTà ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.
AN
<ëì >∑T]+∫ 4 yêø±´\T sêj·T+&ç.
NG
LA
TE
T
ER
SC
101
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
bÕsƒ¡+ 17. ø√&ç|æ\¢
A
ˇø£ }]˝À , k˛|ü‹>±
AN
ñ+&˚$. n+fÒ \≈£î uÛÑj·T+
ñ+&˚~ ø±<äT. ‘√ì u≤>∑
Ä&ÉTø=H˚$.
NG
ˇø£Hê&ÉT ˇø£{Ï qT+&ç
‘·|æŒb˛sTT+~. n~ uÛÑj·T+‘√ n≥÷ Ç≥÷
LA ‹s¡T>∑T‘·Tqï~. <ëìì ˇø£ #·÷dæ+~.
qT ‹Hê\qT≈£îqï~. ˇ+≥]>± ñqï
qT |ü≥Tºø√yê\ì #ê≥Tq
TE
<ë≈£îÿqï~. <ä>∑Z]øÏ sê+>∑H˚

#ê≥T qT+&ç eTT+<äT≈£î <äT+øÏ+~.
T
yÓqø£H˚ ≈£L&Ü ñqï~. qT

ER
#·÷&É+>∑H˚ bÕ]b˛sTT+~. ì
M|ü⁄ MT<ä møÏÿ+#·Tø=ì Ç+{ÏøÏ rdüT≈£îe∫Ã+~.
, \T dü+‘√wæ+#êsTT.
SC
102
102
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) ø√&ç|æ\¢ ø£<∏ä kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
AN
(Ä) ‘·|æŒb˛sTTq ø√&ç|æ\¢ m+<äT≈£î uÛÑj·T|ü&ç+~?
(Ç) ø√&ç|æ\¢qT ≈£îø£ÿ m{≤¢ ø±bÕ&ç+~?
(á) ø£<∏ä˝À mes¡T eT+∫yêfi¯ófl? m+<äT≈£î?
NG
#·<äTe+&ç
(n) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
kÕj·T+Á‘·+ ã&ç e~˝≤s¡T. •e Ç+{ÏøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT. <ë]˝À ˇø£ ≈£îø£ÿ|æ\¢
LA
ø±*øÏ <Óã“ ‘·–* eT÷\T>∑T‘·÷ ø£ì|æ+∫+~. •e ≈£îø£ÿ |æ\¢qT m‘·TÔø=ì Ç+{ÏøÏ
rdüT≈£îb˛j·÷&ÉT. <Óã“øÏ eT+<äTy˚dæ ø£≥Tº ø£{≤º&ÉT. nqï+ ô|{≤º&ÉT. bÕ\T b˛XÊ&ÉT.
s¬ +&ÉT s√E˝À¢ ≈£îø£ÿ|æ\¢ <Óã“ e÷ìb˛sTT+~. •e≈£î dü+ãTs¡yTÓ +Æ ~. s√E kÕj·T+Á‘·+
TE
•e ≈£îø£ÿ|æ\¢‘√ Ä&ÉTø=H˚yê&ÉT. •e≈£î n<ä+fÒ Çwüº+. <ëìøÏ •e n+fÒ… Çwüº+.

(Ä) u§eTà\‘√ ø£*|æ øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. »yêãT\T #Ó|üŒ+&ç, sêj·T+&ç.
ˇø£ s√E ˇø£ ˇø£ qT |ü≥Tº≈£îqï~. H√{Ï˝Àì C≤]b˛sTT+~.
T
@<äì qT n&ç–+~. Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT qT n&É>∑eTqï~.

ER
Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT qT n&É>∑eTqï~. Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT qT

n&É>∑eTqï~. qT n&ç–‘˚ ˙ bı≥º˝À ñ+≥T+~ #·÷düTø√ b˛! nqï~.
1. ø=+>∑ @+ |ü≥Tº≈£îqï~?
SC
2. ø=+>∑ eTT+<äT>± me]ì n&ç–+~?

3. m\Tø£ me]ì n&ÉT>∑TeTqï~?
4. @qT>∑T @eTì #Ó|æŒ+~?
5. ˙{Ï˝À ìedæ+#˚ »+‘·Te⁄\T @$?
103
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ç) |ü{Ïºø£˝Àì |ü<ë\T #·<äTe+&ç. |ü≈£åî\T / »+‘·Te⁄\T y˚s¡T #˚dæ sêj·T+&ç.
A
Äe⁄ |ü+~ ø±øÏ õ+ø£
AN
bÕe⁄s¡+ õsê|òæ HÓeT* u≤‘·T
ø√&ç ˇ+f… ø=+>∑ |ü⁄*
NG
dæ+Vü≤+ ∫\Tø£ ø√sTT\ >±&ç<ä
|ü≈îå£ \T LA »+‘·Te⁄\T
1. 5. 1. 5.
2. 6. 2. 6.
3. 7. 3. 7.
TE
4. 8. 4. 8.
(á) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. es¡Tdü˝À sêj·T+&ç.

T
● ø±øÏ >∑T&ÉT¢ ô|{Ïº+~. 1....................................................

ER
● ø±øÏ |ü⁄\¢\T @]+~. 2....................................................

● >∑T&É¢qT bı~–+~. 3....................................................
● >∑÷&ÉT ø£{Ïº+~. 4....................................................
SC
● |æ\¢\T #˚dæ+~. 5....................................................

● m–]b˛j·÷sTT. 6....................................................
● |æ\¢\≈£î ¬sø£ÿ\T e#êÃsTT. 7..................................................
104
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
sêj·T+&ç
A
(n) øÏ+~ u§eTà\T, |ü<ë\T ø£*|æ #·<äTe+&ç. sêj·T+&ç.
AN
1. ø±≥T≈£î <Óã“.
2. ø=H˚~ ø=dæπs~
NG
3. >√s¡+‘· ø=+&É+‘· yÓ\T>∑T.
4. m+‘· ≈£î n+‘·>±*.

LA
5. ≈£î ≈£î{Ïºq≥T¢.
(Ä) øÏ+~ u§eTà #·÷&É+&ç. Bì Ä<Ûës¡+>± kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.

TE
ñ<ë: neTà e+≥ #˚düTÔqï~.

1. ........................................
T
2. ........................................
ER
3. ........................................
4. ........................................
SC
5. ........................................
6. ........................................
7. ........................................
105
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
Ç) ø√&ç >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
A
.......................................................
AN
.......................................................
.......................................................
.......................................................
NG
(n) øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. LA
ˇø£ n&É$˝À ˇø£ qø£ÿ ñ+&˚~. <ëìøÏ ø=+>∑e÷+dü+ ‹Hê\ì ø√]ø£. ˇø£
s√Eq <ëìøÏ ø=+>∑ ø£qã&É¶~. ªªø=+>∑ u≤yê, e÷ Ç+{ÏøÏ sêyê! ˙≈£î #˚|ü\
|ü⁄\TdüT‘√ uÛÀ»q+ ô|&É‘êμμ nqï~ qø£ÿ. ø=+>∑, qø£ÿ e÷≥\T q$Tà+~. qø£ÿ
TE
Ç+{ÏøÏ b˛sTT+~. qø£ÿ ø=+>∑qT |ü≥Tºø=ì ‹quÀsTT+~. ø=+>∑ m≥¢H√ ‘·|æŒ+#·Tø=ì

bÕ]b˛sTT+~. ø=+>∑ m{≤¢ ‘·|æŒ+#·T≈£îqï~? }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
T
ER
(Ä) ø√&ç, ≈£îø£ÿ @+ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥Tqïy√ sêj·T+&ç.

≈£îø£ÿ ...........................................
.................................................
SC
ø√&ç ............................................
.................................................
≈£îø£ÿ ............................................
..................................................
106
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
ñbÕj·T+ #·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
107
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
bÕsƒ¡+ 18. Hêj·THê... |ü⁄*
A
AN
NG
LA
TE
nq>∑q>± ˇø£ }]˝À

ô|<ä› ¬s’‘·T sê»j·T´
T
n‘·ì ø=&ÉT≈£î *+>∑j·T´

n\¢] |æ\>±&Éj·T´
ER
>=Á¬s\ eT+<ä\ ‘√\Tø£

nj·T´‘= n&É$øÏ e#ÓÃ
ãT<äTΔ\T #Ó|æŒq nj·T´
SC
|ü⁄*eùdÔ |æ\TeeTHÓ
Hêj·THê |ü⁄* e#ÓÃq+≥T
nj·T´ Hê≥ |ü{Ïº+#Ó
ˇø£{Ï ø±<äT ¬s+&ÉT ø±<äT
eT÷&ÉTkÕs¡T¢ n≥¢#˚ôd
108
108
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
AN
NG
LA
sê»j·T´ ø√|ü–+∫
TE
s¡Tdüs¡TdüeTì yÓ[flb˛jÓT
s¡sTTéTì |ü⁄* e∫Ã
>=Á¬s|æ\¢ HÓ‘·TÔ¬øfiË¢ eDT≈£î‘·T \ã\u˝≤&ÉT‘·T
nj·T´qT Bq+>∑ |æ*#Ó
T
nã<ëΔ\T Ä&Éqì
n|ü&Ó eTqdüT˝§ ‘·\#Ó
ER
SC
109
109
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
(Ä) π>j·Tø£<∏äqT kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç ) >=Á¬s\ eT+<ä\ e+{Ï Ç‘·s¡ eT+<ä\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
(á )á π>j·Tø£<∏ä˝À ∫es¡≈£î *+>∑j·T´ @eTì nqT≈£îHêï&ÉT?
NG
#·<äTe&É+
(n) π>j·T+ #·<äTe+&ç, »‘·|üs¡#·+&ç.
1. ¬s’‘·T eT+<ä
LA
2. >=Á¬s\ n\¢] |æ\>±&ÉT
3. nã<ëΔ\T sê»j·T´
TE
4. n&É$ Ä&ÉqT
5. *+>∑j·T´ |ü⁄*
T
(Ä) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ‘·|ü (✗), ˇ|ü (✓) \qT >∑T]Ô+#·+&ç.
1. *+>∑j·T´ sê»j·T´ ø=&ÉT≈£î. ( )
ER
2. >=Á¬s\ eT+<äqT ø±|ü˝≤ ø±dæq~ sê»j·T´. ( )

3. |ü⁄*eùdÔ |æ\TeeTì #Ó|æŒ+~ *+>∑j·T´. ( )
SC
4. eT÷&ÉT kÕs¡T¢ Hêj·TqqT |æ*#ê&ÉT. ( )

5. |ü⁄* >=Á¬s|æ\¢qT rdüTø=ì b˛sTT+~. ( )
110
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. es¡Tdü Áø£eT+˝À sêj·T+&ç.
A
...................................................................................
‘·\ <äTe⁄«ø√yê* ñ<ë: bı<ä T ›H ˚ï ˝Ò y
........................................................................... ê*.
...................................................................................
AN
bı<äT›H˚ï ˝Òyê* ...................................................................................
...................................................................................
nqï+ ‹Hê* ...................................................................................
...................................................................................
ñ‹øÏq ã≥º\T y˚düTø√yê* ...................................................................................
NG
...................................................................................
|ü+&ÉT¢ ‘√eTTø√yê* ...................................................................................
düeTj·÷ìøÏ ã&çøÏ b˛yê* ...................................................................................
...................................................................................
kÕïq+ #˚j·÷* ...................................................................................
LA
...................................................................................
sêj·T+&ç
(n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
TE
1. *+>∑j·T´ ‘·+Á&çì m{≤¢ Ä≥ |ü{Ïº+#ê&ÉT?

...................................................................................................................
...................................................................................................................
T
...................................................................................................................
ER
2. *+>∑j·T´˝À e÷s¡TŒ m{≤¢ e∫Ã+~?

...................................................................................................................
...................................................................................................................
SC
...................................................................................................................
(Ä) ª»+≥μ n+fÒ ¬s+&ÉT. Ç{≤¢ »+≥>± ñ+&˚ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ñ<ë: ø£+&ÉT¢ ...................... ...................... ........................
...................... ...................... ........................
111
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ç) øÏ+~ u§eTà #·÷&É+&ç. ø=ìï |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
AN
NG
LA
TE
ô|’ |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.

T
...........................................................................................................................
ER
...........................................................................................................................
SC
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
112
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(á) øÏ+~ yê{Ï˝À <˚ìøÏ @<ä+fÒ uÛÑj·TyÓ÷ sêj·T+&ç.
A
|æ*¢, m\Tø£, ø£|üŒ, bÕeTT, <=+>∑,
AN
ñ<ë: |æ...............................................................................................
*¢øÏ ≈£îø£ÿ n+fÒ uÛÑj·T+.
...............................................................................................
NG
...............................................................................................
...............................................................................................
...............................................................................................
LA
TE
øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. ø£<∏ä sêj·T+&ç.

T
ER
ˇø£s√E ø±øÏøÏ #ê˝≤ <ëVü≤+ nsTT+~. ˙{Ïø√dü+ #·÷dæ+~. ˇø£#√≥ ˇø£ ..........
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
SC
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
113
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
bÕsƒ¡+
19. ‘Ó\T>∑T HÓ\\T
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
114
CMYK
114 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
*+>∑eTà : ‘ê‘ê! πs|ü⁄ e÷

bÕsƒ¡XÊ\˝À ø£<∏ä\ b˛{°
A
ñqï~. eT+∫ ø£<∏ä #Ó|üŒyê?
‘ê‘· : b˛{° <˚ìø£e÷à!
AN
sêE : ñ>±~ |ü+&ÉT>∑ edüTÔqï~ ø£<ë!
n+<äT≈£î.
‘ê‘· : ne⁄qe⁄qT. #Ó’Á‘·e÷dü+ edüTÔqï~
NG
ø£<ë!
*+>∑eTà : ªª#Ó’Á‘·e÷dü+μμ n+fÒ @+~
‘ê‘ê!? e#˚Ã~ e÷]Ã HÓ\ ø£<ë!
‘ê‘· : ªªe÷]Ãμμ Ç+^¢wüß HÓ\. ªª#Ó’Á‘·+μμ
LA ‘Ó\T>∑T HÓ\.
sêE : ‘Ó\T>∑T HÓ\\T ≈£L&Ü ñ+{≤j·÷?
‘ê‘· : Ç+^¢wüß HÓ\\ e˝…H˚ ‘Ó\T>∑T
TE
HÓ\\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT. n$

≈£L&Ü |üHÓï+&˚! #Ó’Á‘·+,
yÓ’XÊK+, CÒ´wü˜+, ÄcÕ&ÛÉ+,
ÁXÊeD+, uÛ≤Á<ä|ü<ä+,ÄX¯«j·TT»+,
T
ø±]Ôø£+, e÷s¡Z•s¡+, |ü⁄wü´+,

e÷|òüT+, bòÕ\TZD+. ñ>±~
ER
|ü+&ÉT>∑ #Ó’Á‘·e÷dü+˝À edüTÔqï~.

*+>∑eTà, sêE : u≤>∑THêïsTT ‘ê‘·, ‘Ó\T>∑T
HÓ\\ ù|s¡T¢!
SC
‘ê‘· : Çe˙ï eTq ø±´˝…+&ÉsY˝À

ñ+{≤sTT. Ä HÓ\˝À¢ e#˚Ã
|ü+&ÉT>∑\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT.
#·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
*+>∑eTà, sêE : düπs! ‘ê‘·!
115
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 115
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝À |æ\¢\T ‘ê‘·qT @+ n&ÉT>∑T‘·THêïs¡T?
AN
(Ä) u§eTà˝À Ç+ø± @y˚T+ ñHêïsTT. yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
(Ç) ˙yÓ’‘˚ ‘ê‘·qT @y˚T+ Á|üX¯ï\T n&ÉT>∑T‘êe⁄?
(á) MT≈£î ‘Ó*dæq Ç+^¢wüß HÓ\\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç?
(ñ) ˙e⁄ @ HÓ\˝À, @ ‘˚Bq |ü⁄{≤ºe⁄?
NG
#·<äTe+&ç
(n) øÏ+~ ‘Ó\T>∑T HÓ\\≈£î eTT+<äT e#˚Ã HÓ\\T @y√ bÕsƒ¡+ #·~$ sêj·T+&ç.
1. ................................. yÓ’XÊK+
LA
2. ................................. uÛ≤Á<ä|ü<ä+
3. ................................. ÁXÊeD+
4. ................................ e÷s¡Z•s¡+
TE
5. ................................ #Ó’Á‘·+
(Ä) øÏ+~ ‘Ó\T>∑T HÓ\\ ‘·sê«‘· e#˚Ã HÓ\\T @y√ bÕsƒ¡+ #·~$ sêj·T+&ç.
1. #Ó’Á‘·+ ...................................
2. CÒ´wü˜+ ...................................
T
3. |ü⁄wü´+ ..................................
ER
4. ø±]Ôø£+..................................
5. bòÕ\TZD+ ...............................
(Ç) øÏ+<ä ‘Ó*|æq $<Ûä+>± eT]ø=ìï yêø±´\T sêj·T+&ç.
SC
1. #Ó’Á‘·+ ` ñ>±~ ñ>±~ |ü+&ÉT>∑ #Ó’Á‘·e÷dü+˝À edüTÔ+~.

2. ÄcÕ&ÛÉ+ ` ‘=* @ø±<ä•
3. bòÕ\TZD+ ` ¨∞
4. uÛ≤Á<ä|ü<ä+ ` $Hêj·Tø£#·$‹
5. ÄX¯«j·TT»+ ` <ädüsê
116
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(á) øÏ+~ HÓ\˝À¢ ‘ês¡Te÷¬s’q nø£åsê\T dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
A
1. ø£+ ø± ]Ô .......................................
AN
2. Ä &ÛÉ+ cÕ .......................................
3. ÁXÊ D+ e .......................................
4. wü´+ |ü⁄ .......................................
5. uÛ≤ <ä+ Á<ä |ü .......................................
NG
(ñ) øÏ+~ ø£<∏ä #·<äTe+&ç. õ+ø£ m{≤¢ ‘·|æŒ+#·T≈£îqï<√ #Ó|üŒ+&ç.
ˇø£ n&É$˝À ˇø£ |ü⁄* ñqï~.
n~ õ+ø£qT ‹Hê\qT≈£îqï~.
LA
õ+ø£qT ‘·]$T+~.
Ç+‘·˝À dæ+Vü≤+ e∫Ã+~.
TE
ªªõ+ø£qT H˚qT ‹+{≤μμ, nì dæ+Vü≤+ nqï~.

ªªH˚qT ‹+{≤μμ, nì |ü⁄* nqï~.
¬s+&É÷ yê~+#·Tø√e&É+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºsTT.
n+‘·˝À õ+ø£ bÕ]b˛sTT+~.
T
sêj·T+&ç
ER
(n) øÏ+<ä ‘Ó*|æq $<Ûä+>± ‘Ó\T>∑T HÓ\\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

ªªÄμμ ‘√ yÓTT<ä\j˚T´ ‘Ó\T>∑T HÓ\\T ªªe÷μμ ‘√ yÓTT<ä\j˚T´ ‘Ó\T>∑T HÓ\\T
1. ................................. 1. .................................
SC
2 ................................... 2. ...............................
ªª#Ó’μμ ‘√ yÓTT<ä\j˚T´ ‘Ó\T>∑T HÓ\ ªªø±μμ ‘√ yÓTT<ä\j˚T´ ‘Ó\T>∑T HÓ\
1. .................................. 1. ..................................
117
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
(Ä) >∑fi¯fl˝À <ë– ñqï ‘Ó\T>∑T HÓ\\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç. ‘Ó\T>∑T HÓ\\˝À Hê\T>∑T
A
HÓ\\T á >∑fi¯fl˝À ˝Òe⁄. yê{Ïì >∑T]Ô+#·+&ç.
AN
1. ......................................
ÁXÊ Ä X¯« j·TT »+ 2. ......................................
e cÕ uÛ≤ e÷ bòÕ 3. ......................................
NG
4. ......................................
D+ &ÛÉ+ Á<ä s¡Z \TZ
5. ......................................
|ü⁄ CÒ´ |ü • D+ 6. ......................................
7. ......................................
wü´+ wü˜+ <ä+
LA s¡+ uÛ≤
8. .....................................
(Ç) ø±´˝…+&ÉsY #·÷dæ @ HÓ\˝À @ |ü+&ÉT>∑ edüTÔ+<√ sêj·T+&ç.

TE
HÓ\ ù|s¡T |ü+&ÉT>∑ ù|s¡T
................................ ..............................................
T
................................ ..............................................
................................ ..............................................
ER
................................ ..............................................
................................ ..............................................
................................ ..............................................
SC
................................ ..............................................
................................ ..............................................
................................ ..............................................
................................ ..............................................
118
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
(á) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. bÕ|ü, neTà
@+ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs√ #Ó|üŒ+&ç. sêj·T+&ç.
AN
NG
bÕ|ü : ne÷à! ñj·÷´\qT u≤>± }|ü⁄.
neTà : ...............................
LA
bÕ|ü : ................................
neTà ................................
TE
bÕ|ü : ...............................
neTà ................................
T
ER
SC
119
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. @$T »s¡T>∑T‘·Tqï<√ sêj·T+&ç.
AN
NG
LA
TE
T
ER
...........................................................................................................................
SC
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
120
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
|üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\T
A
#·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T
AN
|üs¡e÷q+<äj·T´ ˇø£ >∑Ts¡Te⁄. Äj·Tq≈£î
|üHÓï+&ÉT eT+~ •wüß´\T. ˇø£s√E >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
}]øÏ b˛yê\ì nqT≈£îHêï&ÉT. m<äT›\ã+&ç˝À
NG
ãj· T \T<˚ s ê&É T . •wü ß ´\T ã+&ç yÓ q Tø£
q&ÉTdüTÔHêïs¡T. øÏ+<ä @yÓTÆHê |ü&ÉT‘·j˚TyÓ÷
LA #·÷&É+&ç, nHêï&ÉT >∑Ts¡Te⁄. ø=+‘·ùd|ü{ÏøÏ
sê–#Ó+ãT øÏ+<ä |ü&~¶É . •wüß´\T #·÷XÊs¡T. n+‘˚ !
TE
Ç+ø=+‘· ù d|ü { Ï ø Ï XÊ\Tyê

øÏ+<ä |ü&~¶É . •wüß´\T #·÷XÊs¡T. n+‘˚˚ !
>∑Ts¡Te⁄≈£î ø√|ü+ e∫Ã+~.
yÓTT<äT›˝≤¢sê! øÏ+<ä |ü&É¶~
T
ã+&ç ˝ À y˚ j · ÷ \ì ‘Ó * j· T <ë?
ákÕ] @~ øÏ+<ä |ü&Ü¶ ã+&ç˝À
ER
y˚j·T+&ç nHêï&ÉT. ø=+#Ó+ùd|ü{ÏøÏ

m<äT› ô|+&É y˚dæ+~. •wüß´\T ô|+&É
m‹Ô ã+&ç˝À y˚XÊs¡T. Ä ô|+&É b˛sTT
SC
>∑Ts¡Te⁄ MT<ä |ü&É¶~. >∑Ts¡Te⁄≈£î Ç+ø±

ø√|ü+ e∫Ã+~.
Ä ‘·s¡Tyê‘· @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç!
121
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
20. lø£èwüí X¯‘·ø£+
A
bÕsƒ¡+
AN
˙y˚ ‘·*¢$ ‘·+Á&ç$
˙y˚ Hê‘√&ÉT ˙&É ˙y˚ düKT&Í
˙y˚ >∑Ts¡T&Ée⁄ <Ó’eeTT
NG
˙y˚ Hê |ü‹j·TT >∑‹j·TT ì»eTT>∑ ø£ècÕí!
LA Hêsêj·TD! |üs¡y˚TX¯«s¡
<Ûësê<Ûäs¡ ˙\<˚Vü≤! <ëqe yÓ’Ø!
ø°åsê_Δ X¯j·Tq! j·T<äT≈£î\
Msê! qqT>±e⁄ ø£s¡TD yÓ\j·T>∑ ø£ècÕí!
TE
Vü≤]j·TqT ¬s+&Éø£ås¡eTT\T
Vü≤]sTT+#·TqT bÕ‘·ø£eTT\ q+ãT»HêuÛ≤!
T
Vü≤] ˙ HêeT eTVü≤‘·«eTT

ER
Vü≤]Vü≤] bı>∑&É+>∑ eX¯yÓT Vü≤] lø£ècÕí!
ã\yÓTe«&ÉT ø£]"ÁuÀeqT
SC
ã\yÓTe«&ÉT bÕ+&ÉTdüT‘·T\ uÛ≤s¡´qT >±eHé

u\yÓTe«&ÉT düTÁê⁄≈£î
ã\yÓTe«&ÉT Hê≈£î ˙yÓ ã\eTÚ ø£ècÕí!
122
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
A
<ä+&ÉeTj·÷ $X¯«+uÛÑs¡!
<ä+&ÉeTj·÷ |ü⁄+&ÉØø£ <äfi¯H˚Á‘·! Vü≤Ø!
AN
<ä+&ÉeTj·÷ ø£s¡TD≤ì~Û!
<ä+&ÉeTj·÷ ˙≈£î HÓ|⁄ü &TÉ , <ä+&ÉeTT ø£ècÕí!
NG
Hêsêj·TD! \ø°å à|ü‹!
LA Hêsêj·TD! yêdüT<˚e! q+<ä≈£îe÷sê!
Hêsêj·TD! ìqT q$Tà‹
Hêsêj·TD! qqTï" ÁuÀe⁄ q>∑<säÛ !¡ ø£ècÕí!
TE
~¬øÿe«s¡T Á|üVü‰¢<äT≈£î
~¬øÿe«s¡T bÕ+&ÉTdüT‘·T\ BqT\ ¬ø|ü⁄&ÉTHé
~¬øÿe«s¡j·T´Vü≤\´≈£î
T
~¬øÿe«s¡T ˙yÓ Hê≈£î ~≈£îÿe⁄ ø£ècÕí!

ER
˙ HêeTeTT uÛÑeVü≤s¡DeTT
SC
˙ HêeTeTT düs¡« kÂK´ìVü≤eø£s¡+ãTHé

˙ HêeTeTeTè‘· |üPs¡íeTT
˙ HêeTeTT H˚ <ä\+‘·T ì‘·éTT ø£ècÕí!
123
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
$q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
(n) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\T sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç.
AN
(Ä) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\T H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T ø£<ë! Ç{≤¢+{Ï |ü<ë´\T,
bÕ≥\T MT≈£î ekÕÔj·÷? yê{Ïì bÕ&ç $ì|æ+#·+&ç.
(Ç) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\T me] >∑T]+∫ ñqï$?
NG
(á) lø£èwüßí&ç >∑T]+∫ MT≈£î @+ ‘Ó\Tk˛ #Ó|üŒ+&ç?
#·<äTe+&ç
(n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝À øÏ+~ |ü<ë\T @ @ |ü<ë´˝À¢ ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç.
^‘· ^j·T+&ç.
LA
1. ã\yÓTe«&ÉT 2. <ä+&ÉeTj·÷! 3. Hêsêj·TD
4. ~¬øÿe«s¡T ? 5. ˙ HêeTeTT 6. Vü≤Ø!
TE
(Ä) øÏ+~ |ü<ë´ìï ‘·|ü˝Ò¢≈£î+&Ü #·÷dæ sêj·T+&ç.

˙y˚ ‘·*¢$ ....................................
.................................................
T
..................................................
.........................................ø£ècÕí!
ER
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. yê{Ï˝Àì ÁbÕdü |ü<ë\T >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.

∫qï ø=+>∑ ∫{Ïº ñ&ÉT‘· ñ<ë: ∫qï ` yÓqï
SC
sê$ #Ó≥Tº yÓqï <=+>∑ yÓTT+&ç`yÓ+&ç

|ü∫Ã >∑&ç¶ yÓ+&ç ø=+&É
bı{Ïº ãT&ÉT‘· ∫#·TÃ ãT&ç¶
yÓTT+&ç ã+&É u≤$ >∑≥Tº
124
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
(á) bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\ Ä<Ûës¡+>± U≤∞\T |üP]+#·+&ç.
A
1. ˙y˚ Hê |ü‹j·TT >∑‹j·TT ....................................
AN
2. <Ûësê<Ûäs¡ ˙\<˚Vü≤ ..............................
3. Vü≤] Vü≤] ....................eX¯yÓT Vü≤] lø£ècÕí!
4. <ä+&ÉeTj·÷ ˙≈£î HÓ|ü⁄&ÉT ....................ø£ècÕí!
NG
5. ~¬øÿe«s¡T ˙yÓ Hê≈£î ....................... ø£ècÕí!
6. ........................ H˚ <ä\+‘·T ì‘·éTT ø£ècÕí!
LA
sêj·T+&ç
(n) ø£èwüßí&çøÏ ñqï ù|s¡¢qT sêj·T+&ç.
TE
T
(Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq eT+∫ |üqT\ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.

ER
SC
125
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
A
øÏ+~ u§eTà≈£î s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. <ëì >∑T]+∫ H√≥T |ü⁄düÔø£+˝À sêj·T+&ç.
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
126
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

CMYK CMYK
|ü<ë\T ` nsêú\T
A
n >∑
AN
n+ãT ` n+ãTe⁄, ˙s¡T >∑≥ÿ ` C§qï nqï+
neTè‘·eTT ` <˚e‘·\ ÄVü‰s¡eTT >∑‹ ` ‘√e, ~≈£îÿ
n]Œ+#·T≥ ` düeT]Œ+#·T≥ >∑T$Tà ` <Ûëq´+ ì\Te #˚ùd~
Ä |òTü
NG
Äs¡–+#·T≥ ` ‹qT≥ |òüTq+ ` >=|üŒ
ñ #·
ñ‘·‡e+ ` |ü+&ÉT>∑ ∫\Tø=ÿj·T´ ` ã≥º\T y˚˝≤&ÉBùd~
#Ó+&ÉT ` ã+‹
ñdæø¬ `
LA
ÇdüTø£
#Ó\ø£ ` kÕ>∑T˝À ˝Òì
m |ü+≥uÛÑ÷$T
ms¡Tø£ ` ‘Ó*j·TCÒj·TT≥ #Ó*yÓT ` ˙{Ï >∑T+≥
TE
@ ‘·
@˝Ò{Ï ` bÕ*+#˚{Ï ‘·\+#·T≥ ` nqTø=qT≥,
ˇ }Væ≤+#·T≥
ˇ&çdæ |ü≥Tº≥ ` uÛÑÁ<ä+>± |ü≥Tº≥ ‘·e« ` <Ûëq´+ ø=*#˚+<äT≈£î
T
ø£ ñ|üjÓ÷–+#˚~
ø£#·Ãø±j·T ` >∑#·Ãø±j·T\T r¬s’q ` #·ø£ÿHÓ’q
ER
ø£] ` @qT>∑T <ä

ø£s¡TD ` ø£ìø£s¡eTT, <äj·T <ëqe⁄\T ` sêø£ådüT\T
ø£\«+ ` ∫qï s√\T ~$Tàdü ` H˚\qT >∑{Ïº|ü]#˚
SC
ø°dü ` CÒãT |üìeTT≥Tº

ø=ô|Œs¡ ` kÕïq+ ø=s¡≈£î Bq+>± ` C≤*>±
˙fi¯ófl ø±#˚~ <=+‘·T\T ` ˇø£<ëìô|’ ˇø£{Ï
øö∫|üŒ ` Ä\T∫|üŒ (Ä*Ã|üŒ) ô|≥Tº≥
<=|üŒ ` Ä≈£î‘√ #˚dæq –HÓï
127
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
CMYK CMYK
q yÓT‘·Ô ` ~+&ÉT / ≥¬øÿ
A
q+<ä≈£îe÷s¡T&ÉT ` ø£èwüßí&ÉT y˚T<ä] dæ_“ ` ø£+≈£ u§+>∑T‘√
qø£åÁ‘ê\T ` #·Tø£ÿ\T #˚dæq ø£+#·+
AN
HêeTeTT ` ù|s¡T s¡
ì‘·éTT ` m\¢|ü&ÉT s¡Tdüs¡Tdü ` ø√|ü+
˙\ <˚Vü≤+ ` q\¢ì X¯Øs¡+
H˚Á‘·+ ` ø£qTï \
NG
\>∑Z+ ` ô|+&ç¢
|ü \ø°åà|ü‹ ` $wüßíe⁄
|ü>∑Z+ ` ‘ê&ÉT
|ü‹ ` @*qyê&ÉT, uÛÑs¡Ô e
yêdüT<˚e⁄&ÉT ` ø£èwüßí&ÉT
|üã“‹ `
LA
#˚‘·T\T CÀ&ç+#·&É+
bÕ‘·ø£eTT ` bÕ|üeTT $düTÁsêsTT ` –+»\T $dæπs~
|æ˙ïdüT ` ø±+≥ yÓ\j·T>∑ ` Á|üø±•+#·T, yÓ\j·TT
|üPs¡íeTT ` ì+&çq, düeTdüÔeTT y˚eTT ` y˚|ü
TE
yÓ’] ` X¯Á‘·Te⁄
ã
u§¬øÿq ` u≤$˝À+∫ ˙fi¯ófl X¯
‘√&˚ kÕ<Ûäq+ X¯j·Tq+ ` eT+#·+
ÁuÀ#·T ` ø±bÕ&ÉT X¯j·Tì+#·T ` |ü+&ÉTø=qT, ìÁ<äb˛e⁄
T
uÛÑ dü
ER
uÛÑeeTT ` |ü⁄≥Tºø£ dü+ãTs¡+ ` dü+‘√wü+, Äq+<ä+

düKT&ÉT ` ùdïVæ≤‘·T&ÉT
eT düs¡« ` ∫qï _+<Ó
eT‘·Ô&ç ` n\T>∑T (#Ós¡Te⁄ düT‘·T\T ` ≈£îe÷s¡T\T
n\T>∑T)
SC
Vü≤
eTVü≤‘·«eTT ` >=|üŒ‘·qeTT Vü≤s¡D+ ` q•+|ü#˚j·T&É+
e÷qT ` #Ó≥Tº Vü≤]sTT+#·T ` q•+#·T
e÷dü+ ` HÓ\
eTTs¡Tÿ\T ` ˇø£ s¡ø£yÓTÆq |æ+&ç
ø£å
ø°åsê_Δ ` bÕ\ düeTTÁ<äeTT
e+≥, eTTs¡T≈£î\T
128
CMYK
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2nd Class Telugu FL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2nd Class Telugu FL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SC

$<ë´s¡T\ú ‘√ 1. |æ\¢\T bıs¡bÕ≥Tq me] edüTÔe⁄˝…’Hê rdüT≈£î+fÒ @+ #Ój·÷´˝À #Ó|üŒ+&ç.

düè»Hê‘·àø£‘· #·<äTe⁄ ` Äq+~+#·T 1. me] edüTÔe⁄\÷ bıs¡bÕ≥T>± ≈£L&Ü rdüTø√s¡T.

&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô &Üˆˆ mdt. s¡|òüTT &Üˆˆ |ü‹ÔbÕø£ yÓ÷Vü≤Hé

$wüj·T ì|ü⁄DT\T ôV’≤<äsêu≤<é.

mdt. »>∑Hêï<∏ä¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hésêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£ dü+#ê\≈£î\T

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é. #·{Vü≤º≤\≈£îqTÿ\qT>ös¡bı+<ë*

i ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 ii

iii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ $<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡« ø±s¡D+.

»+‘·Te⁄\ |ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 iv

ns¡úe+‘·yÓTÆq Á|üÁøÏj·T <ë«sê |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ »]–+~.

|ü<äC≤\ ìsêàD+ #˚ùd˝≤, $ìjÓ÷–+#˚˝≤ nuÛ≤´kÕ\T ñqï$.

v ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

z u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± |ü<ë\T, yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.

z π>j·÷\qT n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É>∑\>±*.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 vi

myéT. B|æø£, ñ|üHê´dü≈£îsê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

‘·˝≤¢e»®\ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.

$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T) õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.

vii ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

‹s¡TeT\–] ($˝ÒCŸ) , ôV’≤<äsêu≤<é.

y˚eTT>∑+{Ï eTTs¡∞ø£èwüíe÷#ê], ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T&ÉT, ÁbÕ<∏ä$Tø£ ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ;Ûe÷s¡+, |òüs¡÷UŸq>∑sY,

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W{Ÿ & &çC…’ì+>¥ :

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°Ï 2019`20 viii

Áø£.dü+. bÕsƒ¡+ H˚s¡TÃø√yê*‡q$ |ü⁄≥

★ Ä˝À#·q ∫Á‘·ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 73

&çôd+ãsY 15. ‘Ó\+>±D sêÁwüº+ dü+j·TTø£Ô, dü+X‚¢wü |ü<ë\T ... 90

17. ø√&ç|\æ ¢ ∫Á‘·ø£<∏ä #Ó|üŒ&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+ ... 102

|òæÁãe] ★ |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\T ø£<∏ä #·<äTe&É+ ... 121

∫Á‘·ø£<∏ä - II ∫{Ïº yÓTTø£ÿ

‘· <∏ä <ä <Ûä q

(n) ô|’ |ü{øºÏ ˝£ Àì .........

(Ä) øÏ+~ |ü<ä+ #·<äTe+&ç. |ü<ä+˝Àì Á|ü‹ nø£ås¡+‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

1. s¡+>∑T s¡+>∑T\ |üP\T

ã+r, #êeT+‘·T\÷ e\˝À

s¡+>∑Ts¡+>∑T\ |üP\÷ e\˝À

#·ø£ÿì |æ\>±+&É÷¢ e\˝À

|üP\dü+N ì+&˚Ó e\˝À

....................... ..................... ........................

....................... ..................... ........................

....................... ..................... ........................

1. \Te\Tø£ ........................ 2. Vü‰s¡e\÷ ........................

(á) es¡íe÷\ #·<äTe+&ç.

(Ä) øÏ+~ nø£åsê\‘√ yÓTT<ä\j˚T´ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

(Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&çç. u§eTà\≈£î ã<äT\T ù|s¡T¢ #˚]Ã sêj·T+&ç.

4. sêeTTì yÓT&É˝À ñ+~.

(á) ªªeTq+ #·<äTe>∑\+μμ yêø£´+˝Àì nø£åsê\‘√ ø=‘·Ô |ü<ë\T sêj·T+&ç.

3. }s¡÷ }s¡+‘ê, ñ‘·‡ey˚T ì+&Ü

9. sêdüT\T>± 10. }s¡÷

(á) |ü{Ïºø£˝Àì nø£åsê\T #·<äTe+&ç.

4. m#·......... 10..........j·T\ 16. ø£.........\

(n) øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À dü÷∫+∫q nø£ås¡+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

4. Äe⁄ yÓT&É˝À ñ+~.

(Ç) es¡íe÷\ Ä<Ûës¡+>± Ç{≤¢+{Ï eT] ø=ìï |ü<ë\T MTs¡T sêj·T+&ç.

(á) á |ü{Ïºø£˝Àì |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.

düè»Hê‘·àø£‘· øÏ+~ u§eTà ^dæ s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.

e÷ }] >ös¡eTà ñj·÷´˝À `e÷ ‘·*¢ ˙eeTà ñj·÷´˝À

2. |ü≥ ` bÕ≥ 7. ‹>∑ ` r>∑

5. ‘·‘· ` ‘ê‘· 10. øÏdü ` ø°dü

>√&ÉMT<ä ã¢|æ\¢ ` ã\¢øÏ+<ä |æ¢|æ\¢

ô|{Ïº+~, |ü{Ïº+~, #·¢+~, n¢+~.

ã¢, |æ¢ ˇø£fÒHê? #·\¢ ............ ˇø£fÒHê?