‘मेगा ल हंग’ची प रणामसुंदरता

“मेगा ल हंग’, तुमचे स याचे जीवनमान, सव म-महानते या दशेने सवाथाने वक सत

करते. तेही केवळ ३० आनंदमय दवसांत’.
-माक ह टर हॅ सन, ‘ चकन सूप फॉर सोल’चा सहलेखक

‘वैय क सव म व यशवैभवी जीवन जग यात यांना रस आहे, अशांसाठ मी

‘मेगा ल हंग’ ा पु तकाची ज र शफारस करीन!’
- पटर हॅ सन, (एम्.डी.) ‘द जॉय ऑफ े स’या ंथाचे लेखक

“मेगा ल हंग – प रपूण समृ जीवनासाठ ३० दवस : व भु व आ ण सव म

वकासा या ा तात ब धा एकमेव असा ंथ असावा.’
-नॉथवे ट अका स टाई स

“अलौ कक ंथ! व भु व व आ या मक यशासाठ ‘मेगा ल हंग’ मधील शहाणपण व

जीवनाथ यांचा उ चत वापर करा.’
-केन हेगो सी, ‘द अ टमेट पॉवर’चे लेखक

‘रॉ बन शमा यांनी व वध ानी- ावंत वभुत कडू न अ यु म जीवनशैली व यु या,

डावपेच सहजपणे एक गुंफले आहेत.’
-फॅ मली सकल

‘असाधारण समाधानी-साफ यमय जीवन जगणा या लोकांकडील यशवैभवा या पैलूंवर,

सतत दहा वष रॉ बन शमा यांनी अ यास केला. या संशोधनातील नरी णे यांनी ३०
दवसां या काय मप केत सहजसुंदरपणे कोरली आहेत’.
-र स बुक वॉच

‘पूव आ ण प म यांचा सव म-प रप व संयोग’.

-द क टन हग- टॅ डड

‘३० दवसांत तु ही तुम या जीवनात ां तकारक प रवतन घडवा!’

-ई टन आय्
 काशक
जयको प ल शग हाऊस
ए-2, जश चबर, 7-ए सर फरोजशहा महेता रोड
फोट, मुंबई - 400 001
jaicopub@jaicobooks.com
www.jaicobooks.com
© रॉ बन शमा

शमा लडर शप इंटरनॅशनल इंक.

९२ कॉलड ट
टोरँटो, ओएन एम५आर १जी२, कॅनडा
यां या सहयोगाने
MEGALIVING! 30 DAYS TO A PERFECT LIFE
महान जीवन जग याची कला
ISBN 978-81-7992-810-3
अनुवाद: डॉ. कमलेश
अ नल च नारायण ये.सं.
थम जयको आवृ ी: 2008
चौदावी जयको आवृ ी: 2017
काशकां या पूव परवानगी शवाय ा पु तकाचा कोणताही भाग,
कुठ याही कारे वापरता येणार नाही, रेकॉड ग कवा कॉ युटर या
कवा अ य कुठ याही मा यमा ारे जपून ठे वता येणार नाही.
 मा या स दयशील प नीचे, अलकाचे ेमाकषण,
माझा भाऊ संजय आ ण याची प नी सूझन या दोघांनी,
सतत दलेले ो साहन व फूत ,
तसेच माझे आईवडील, शव आ ण शशी शमा,
यांनी मला ही ‘महान जीवन जग याची कला’ दशवली.
मु य हणजे माझा छोकरा, को बाय,
या सवाना कृत तेने -
यशाचा वास हा कधी न संपणारा वासच असतो.
अथात यश हे अं तम व ांती थल कधीच नसते.
साफ य-सुख-समाधान हे या वासातच
आप याला गवसते, र या या शेवट न हे.
या वासातच या वासाची सांगता.
जे हा वास संपतो ते हा खूप उशीर झालेला असतो.
आज या घडीला व घटकेला आप यापैक येकाने
हे स य मनोमन ओळखले पा हजे क ,
आयु य हे चांगलेच आहे, ते या या ास व यासासकट.
कदा चत याचमुळे ते अ धका धक उ साहदायी वाटते.

रॉबट आर्. अपडे ाफ

 ा ता वक : रॉ बन शमा
वभाग १ ला : जीवन जग या या कलेची त व णाली

करण १ ले
महान जीवन जग याची कला तनमनासह
संपूण म वावर भु व मळवा.
* अं तम आ हान
* अमयाद जीवन जग यातली ऊजा
* महान जीवन जग या या कलाकौश याचे अ भवचन
* सव कृ तेने क प पूणतेस नेताना जीवनचैत य
अ धका धक व लत करणे

करण २ रे
आपले मन आ ण मनाचे अ मत चैत यत व
* ‘ व’ नयं णाची बां धलक : काईझेन
* मनाचे व प : अं तम चैत य ोत
* अंतबा श त आ ण ती इ छाश : ‘ व’ नयं णाची
गु क ली
* भावमनोहर त व णाली आ ण ा थाने ऊजची –
चैत याची मु
* महान वचार णाली आ ण सकारा मकतेची कास
* महान येय न ती व उ वासाची कमया जीवन ी व
‘ व’कम कौश यातील स दय
 करण ३ रे :
आपले शरीर शारी रक काय मतेवरील
भु व
* द घकाळ ायाम कर याची शारी रक काय मता हणजे
ता याचे चैत यकारंजेच
* आहार आ ण आहाराची कमया अ पदाथाची गुणव ा
आ ण समतोल आहार
* द घायु यासंबंधी काही ाचीन रह ये

करण ४ थे :
वभाव वै श े आ ण च र शीलता
लौ कक वजयगाथा आ ण अलौ कक
स दयशील व
* य कृतीशीतेलतील आनंदमयता
* महानते या दशेने जाणा या गुणव ेची ग तमानता
* येय दशा, ‘ व’ नयं ण : संक प आ ण दशा
* वैभवशीलता आ ण समृ -भरभराट यांचे आकषण
* ‘ व’ या भाव-प रणामकारक व थापनाचा अभाव
* भु व मळ व या या आठ गु क या

वभाग २ रा :
महान जीवन जग याची कला आ मसात
कर यासाठ २०० मै भावदशक वचारसू े-
जीवनरह ये

वभाग ३ रा :
महान जीवन जग याची कला : ३० दवसांचा
क प

वभाग ४ था :
यशप का
 मनोगत

‘महान जीवनाची कला’ (मेगा ल हंग)

हे ां तकारक पु तक
तुमचे आयु य अंतबा बदलून टाकेल!

एक प रपूण आ ण साफ यमय जीवन जग यासाठ आप या येकात आव यक ती

ऊजा थत असतेच. इतकेच न हे तर ‘महान जीवनाची कला’ ही तु हालाही सहज ा त
होऊ शकते. एक ल ात या क असाधारण जीवनमान ही काही लोकांनाच लाभलेली
दे णगी नसते तर तु ही आ ण मी सु ा या ‘महान जीवना या कले’साठ वचनब आहोत.
जणु काही ते आप या जैवसू ातच आहे असे समजा. तुम यापैक येकात एक सु त
ऊजा-चैत य वास करीत आहे. या ऊजला जाग आण यासाठ आ ण आप यात या सु त
श तून असाधारण यश ा त कर यासाठ तुतचा ‘मेगा ल हंग’ क प (३० दवसांत
प रपूणतेकडे नेणारा) तु हाला न त सहा यभूत ठरतील.
हमालय पवत चढताना एक वासी वल ण थकला. या या या थकलेपणात,
याला एक ानी साधू भेटला. याने या साधूला शखरावर जा यासंबंधी वचारले. साधूने
याला उ र दले, ‘ शखर सर कर याचे तुझे येय व असेल तर तू शखरापयत न तपणे
पोहचशील. न ा उमेद ने प हले पाऊल उचला!’
जे हा तुमचा येक वचार आ ण आचार (कृती) तुम या अं तम येया या-उ ां या
दशेने असेल, ते हा तु हाला कोणीही रोखू शकणार नाही. एक ल ात या, तु ही पा हलेली
व े य ात उतरव यासाठ अजूनही उशीर झालेला नाही. आपला वधम, आपले वकम
उ म रीतीने नभावणे गरजेचे आहे. कारण पायरी पायरीने जाताना, छो ा छो ा
इ छातून, मोठे यश ा त होऊ शकते. सारांश, आयु य आप याकडू न सफलतेची आशा
बाळगत असते, फ आपण आपले कम शंभर ट के करणे अ याव यक आहे. हणूनच
हणतो, ‘महान जीवन जग याची कला’ आ मसात करा आ ण प रपूणतेकडे नेणा या या
३० दवसां या ‘मेगा ल हंग’ क पात आजच वेश करा.
प ह या वभागात, ‘महान जीवन जग या या कले’ची त व णाली वशद केली आहे.
यात तनमनासह संपूण म वावर भू व कसे मळावावे, मन आ ण मनाचे अ मत
चैत यत व, आपले शरीर आ ण शारी रक काय मतेवरील भु व, आपली वभाव वै श े
आ ण चा र यशीलता, यांचा उहापोह केला आहे.
स या वभागात, महान जीवन जग याची कला आ मसात कर यासाठ अ याव यक
असणारी २०० मै भावदशक वचारसू -े जीवनरह ये न दवलेली आहेत. एकूणच
‘मेगा ल हंग’ या दशेने व ीने भा वत करणारी ही प रणामसुंदर पाऊलवाट आहे. या
पाऊलवाटे व न जाताना ही मै भावदशक त वे तसेच जीवनरह ये तुम या मनाला अंतमुख
तर करतीलच पण तु हाला या श द काशात ‘महान जीवन जग याची कला’ सहज अवगत
होईल. आता तुमची व े न तपणे स यात अवतरतील.

रॉबीन शमा, एल.एल.बी, एल.एल.एम.

 करण १ ले

महान जीवन जग याची कला

तनमनासह संपूण म वावर भु व मळवा

‘तु ही व वध गो ी पाहता आ ण
वचारता ‘हे कसं काय?’ मी
अ त वात नसले या गो चीच
व े पाहतो आ ण वतःलाच
वचारतो, ‘असं का नाही?’

जॉज बनाड शॉ

।। अं तम आ हान ।।
काही लोक गो ी घडवून आणतात. काही लोकं गो ी घडताना पाहतात. पण काही
लोक मा वचारतात ‘काय घडलं?’ महान जीवन जग याची कला! ‘मेगा ल हंग’ हा
क प ( ो ॅम) तुम या जीवनातील कुठ याही े ात त काळ बदल घडवून आणेल. तु ही
तुमचे तन – मन, एकूणच संपूण म व सम तेने वक सत कर यासाठ , काही छो ा
छो ा यु या तसेच तं आ ण मं यातून तु ही न त शकाल. तुतचे पु तक
कमाली या भावांनी तसेच प रणामसुंदरतेने जीवन जग यासाठ तु हाला न तपणे
ो सा हत करेल. खरे तर आजवर तु ही जी व े ब घतली असतील ती य आप या
जीवनात आण यासाठ लागणारी ऊजा तुम याकडे न त आहे यात तळमा शंका नाही.
सारांश, मान सक-शारी रक तसेच भाव नक वा आ थक ा तात व वासात भु व
आ ण प रणामकारकता कशी ा त करावी, या शोधात जर तु ही असाल तर हे
पु तक तु हाला न तच सहा यभूत ठरेल. महान जीवन जग याची कला
सहजसा य कर यासाठ गेले दहा वष मी अथक य न करीत आहे. या चतनातून-
यासातून काही प रणामकारक व सहजसा य साधने, तु हाला न तच साफ यमय
तसेच शांती-आ मसुखासह जग यासाठ उ ु करतील.
तुत पु तकात चैत यमय जग याची गु क ली आहे. एक ल ात या क एक
प रपूण आयु य जग याची मता तुम यातच आहे. पण फ तीस दवस ….तु ही जर
वतःला ा कायशाळे साठ वा न घेतले तर अनेक गो ी तु हाला लाभदायक ठरतील.
यातील काही गो ची आपण न द क .
१. सवा धक वा यसुखाची व आनंदाची एक सखोल जाणीव तुम यात नमाण
होईल.
२. चता/काळजी कर याची तुमची सवय न होऊन तुम यात एक खर
आ म व ास आकाराला येईल.
३. द घकाळ वृ गत होत जाणारी नाती सहजसा य होतील.
४. चांगले, द घायुषी व नरामय जीवन जगायला लागणारी रह ये या वासात
तु हाला उमगतील.
५. अमयाद चैत यदायी, उ साहपूण, तसेच नरोगी आयु य तु हाला लाभेल.
६. अमयाद चैत यासह तेजोमय जीवनाची ा ती.
७. स तेसह शांत तसेच ेरणादायी म वात पांतर.
८. आ थक वातं यासह समृ व सधन आयु य जग याची साधने.
९. तुमचा भ व यकालीन जीवनपट नयं त कर याची दशा व ी.
अशा एक ना अनेक य ा य गो चा लाभ तु हाला या क पात सहभागी
झा यानेच होईल. कमाली या व मयकारी व द घकालीन वक सत होत जाणा या
तुम या समृ -सधन तसेच प रपूण जीवनाचा आजचा हा ारंभ दन आहे. ल ात या,
तु ही तुमचे जीवन एका उ चतर वैभवशाली जीवनासाठ सम पत करणार असाल तर मग
तुमचा (कडू गोड) भूतकाळ तुमचे आयु य न त क शकणार नाही. स या या
वतमानकालीन ा त प र थतीपे ा यांना ख या अथाने वक सत (अगद जाग तक
तरापयत हायचे आहे, मोठे हायचे आहे, अशी मनोकामना मनात बाळगणा या
लोकांसाठ च हा क प आहे. एक पुरते यानात असू ा क तु ही या तीस दवसां या
(प रपूणतेकडे नेणा या) क पात उ सुक आहात याचाच अथ तु ही इतरांपे ा न त
वेगळे आहात. अथात या घडीला तु ही कती यश वी आहात याला काहीच मह व नाही.
पण आता मा इथून पुढे तु ही आयु यभरा या उ कृ पणासाठ तुमचे तन-मन तसेच संपूण
म व वेचणार आहात. तसेच संपूण म वाला अंतबा श त लावणार आहात.
हणूनच हणतो महान जीवन जग या या कलेला आ मसात कर यासाठ स ज हा
आ ण याचे आ हान सवतोपरी व सव वाने वीकारा! मग बघा..
 प हली पायरी
थम तु ही तुमचे डोळे बंद करा आ ण जवळ जवळ पाचवेळा द घ ास या आ ण
सावकाश सोडा. आता भ व यकाळातील एका सुंदर सायंकाळचे एक अनुपम – मनोहर
य डो यासमोर आणा. असा वचार करा क ….एका वैभवशाली राजेशाही भोजनगृहात
तु ही बसलेले आहात आ ण सभोवताली तुमचे चाहते, म मंडळ व नातेवाईक ( यांनी या
भोजनासाठ सुंदर व शाही पोशाख प रधान केला आहे) ते दे खील तुम या समवेत भोजन
करीत आहेत. येक टे बलावर एक मेणब ी जळत आहे आ ण या मंद-शीतल काशात
हर एक जण खानदानी भोजनाचा वाद घेतो आहे. हे सगळे जण तुम यासाठ जमले
आहेत. उंची कपडे, अ रे-सटनी सुगं धत केलेली व ,े प वा ांचा गंध आ ण एक सुंदर
सं याकाळ…क पना तरी करा या सग या याची. सगळे जण तुम याकडे भारावून बघत
आहेत आ ण तुमची त ड भ न तुती करीत आहेत. तुम या आजवर या कतृ वाब ल
भरभ न बोलत आहेत. तुम या भावी म वा वषयी, तु ही आजवर जे क ाने यश
मळ वले या यशवैभवाब ल, इतकेच न हे तर तुम या समाजातील आजवर या
योगदानाब ल ते सव बोलत आहेत. अशी सं याकाळ तु ही डो यासमोर आणा. असे य
तु हाला न त आवडेल. हो ना?
अशा सुंदर सायंकाळ लोकांनी तुम याब ल हणावे क “…तुम याकडे न त येय
न हते. तुम या जीवनाला दशा- ी न हती. एक भरकटलेले आयु य तु ही जगलात.
एकूणच मान सक, शारी रक, आ थक तसेच अ या मक जीवन वासातही तु ही काही उंची
गाठू शकला नाहीत. खरे तर तुमची व े ही खूप मोठ होती पण ती सगळ अपूणच रा हली.
चैत यमय आनंद ण सोडाच पण अनेकदा तु ही नराशेने घेरलेले असायचा. सवात
मह वाचे हणजे आपले सारे आयु य तु ही तुमचे कज फेड यातच तीत केले. या
कजा या काळजीने व पैसे फेड या या चतेने तु ही नेहमी त असायचा”. बघा…ऐका…
असे उद्गार जर कोणी तम याब ल काढले तर तु हाला आवडेल?
जीवन जग या या कलेमुळे (मेगा ल हंग) तुमचे संपूण आयु य सहजपणे बदलून
जाईल. तु हाला ही सरी संधी मळत आहे. याचा लाभ या. एकूणच ‘जीवन जग याची
कला’ हा क पच तु हाला घोर न े तून जागे करेल! मला खा ी आहे क रोज जर तु ही हा
काय म राबवाल आ ण यावर गांभीयाने सखोल वचार कराल तर आ ण या माणे
जग याचा ढ न य केला तर? या बात है! सगळे च च बदलून जाईल. या त त
भोजनात सव जण तुमची त डभ न तुती करतील. लोक तुम या उदारतेब ल,
यश ा तीब ल, तुम या चंड उ साहाब ल तसेच सदै व स राह याब ल बोलत राहतील.
अ यंत चांगले व नरामय जगणे हे उ च तीचे येय तु ही जवळ बाळगा. आ म ानासह
वतः या जीवनाला एका आंत रक श तीने आपलेसे करा. यावर वजय मळवा. तु हाला
एका मो ा सं थेचे वा कंपनीचे नेतृ व करावयाचे असेल तर तु ही आधी वतःचेच नेतृ व
करा. ल ात या, बा व ातील यश हे अंतः थ यशानेच सु होते. तु हाला जर खरोखरीच
सभोवताल या जीवनावर भाव टाकायचा असेल तर तु हाला अंतमुखतेने आप याच
जीवनाकडे पाहायला हवे. वतःला बदलायला हवे, तेही एका अंतर्बा श तीने. मग
तु हाला तुम या अमयाद (तनमना या) श चा तसेच अखंडपणे वा हत राहणा या ऊजचा
झरा गवसेल. मग तुमचे अवघे आयु यच बदलून जाईल. हणूनच तु ही जे जे हो याचे व
ब घतले आहे ते ते सव तुम या पथात येईल आ ण हेच ‘जीवन जग या या कलेच’े
अं तम आ हान आहे. हे आ हान व रत वीकारा आ ण प रपूणतेकडे नेणा या
जीवनाचे मनापासून वागत करा.
 ।। अमयाद जीवन जग यातील ऊजा ।।

येक त एक सु त श -
ऊजा वास करीत असते.
व ातसु ा आपण याची
क पना केली नसेल अशा च कत
करणा या या आत या श ना
आपण जर जागृत क न य
कृतीत आणले तर आप यात
न त ां तकारक बदल होईल.

ऑ रसन वीट माडन

एक अ यंत आव यक असे स य आपण जाणून घेतले पा हजे आ ण ते हणजे

आयु यात आपण जे काही मळवत असतो यावर पडणा या मयादा या खरेतर
आपणच आप यावर घातले या असतात. ल ात या, कोणतीही प र थती ही अखेरीस
लोकांचीच न मती असते; पण ती माणसाला घड वत नसते. अ यु च काम गरी ही यापे ा
कमी दजा या-कमकुवत काम गरीपे ा (परफॉम स) आप याला नेहमीच अ धक श त
करीत असते. तुम या जीवन वासातील स या या मयादांचा, तसेच तुम या व दे शा या
दशेने वक सत होणा या वाटे वर जे अडथळे आहेत, जे अडसर आहेत यांचा थम वचार
करा. काही वेळा काही गो चा अथ तु ही नकारा मकतेने लावला असेल. व तुतः तसे काही
नसतेही, पण आपण तशी नकारा मक प र थती आहे असे गृ हत धरतो.
यश ा ती या वासात सग यात जर कुठली मूलभूत गो असेल तर ती अगद साधी
आहे. ती हणजे नकारा मक प र थती अशी नसतेच. कारण आहे या प र थतीतूनही
तु ही बरेच काही शकू शकता. जीवनात आपण आप या हातून काही चुका झा या असे
मानतो पण खरेतर ‘ व’वर नयं ण राख यासाठ व जीवनात अ धका धक वक सत
हो यासाठ ते काही छोटे छोटे धडे असतात. खरे तर तु हीच तुम यावर काही मयादा घालून
घेतले या असतात. उदा. : ‘मी करोडपती हो यासाठ खूपच लहान आहे’ कवा ‘जाग तक
तरावरील लीडरशीप कर यासाठ मी पुरेसा ‘ माट’ नाही तसेच ‘अमुक एक वसाय
कर याक रता मा याकडे पैसा नाही’ असे हणणे. असा जर तु ही वचार करीत रा हला तर
तु ही लवकरच मृ युपंथाला लागाल आ ण मग तुमचे सगळे नकारा मक वचार तुम यावर
वजय मळवतील. हणूनच हणतो, ‘आप या वतः या भूतकाळाचे कैद हो याचे थांबवा
आ ण तुम या भावी जीवनाचे-भ व याचे श पकार बना!’ ल ात या, येक गो ही काही
हेतूने घडत असते आ ण येक सम या हे एक आ हान असते. यातून आपण खूप काही
शकू शकतो वा वक सत होऊ शकतो. इतकेच न हे तर या गतीतून आपण नवनवीन
शखरे गाठू शकतो. नसगातील येक ण हा एक प रपूण ण असतो. (आता
तु हाला तो ओळखता येतो कवा नाही ही वेगळ गो आहे) पण हे जर स य तु ही
ओळखले आ ण जीवनातले येक अनुभव, येक आ हान तु ही वीकारले (तेही
कमाली या कृत तेने) तर तु हाला येक णात, हर एक घटनेत एक नवनवीन
संधी दसेल. पण हीच गो जर तु ही समजून घेतली नाही तर….तु हाला तुमचे व ध ल खत
कती सुंदर आहे हे समजू शकणार नाही. मला काय हणायचे आहे ते तुम या ल ात येतंय
ना!
ब तेक लोकां या तन-मनात अगद ापक तसेच अमयाद व पाची ऊजा
अ वा सु त व पात दडलेली असते. सवसाधारणपणे असे हटले जाते क चांगले
वचारवंतदे खील आपले २५%च मनोबल उपयोगात आणतात. मग उव रत ७५% मनोबलाचे
काय? हमालया या उ ुंग शखरावर राहणा या काही भारतीय यो यांनी वतःला एक
अंतबा श त लावून घेतलेली आहे. ती हणजे शरीरात (सहजपणे आपोआप) घडणा या
या, उदाहरणाथ दय पंदन, पचन या आ ण मान सक श चे व वध कारे होणारे
उपयोजन, यावर यांनी कमालीचे भु व मळवलेले असून ते यावर कमालीचे नयं ण
आणू शकतात. एकूणच हे पूवकडील ानयोगी गेली पाच हजार वष आप या मनोबला या
अथांग सागरात सहजपणे वहार करीत आहेत. यांनी मनोजय मळवला आहे आ ण याचे
तं ही (शा ) अंगीकृत व वक सत केले आहे. यान- चतन तसेच ाणायाम (योग) यां या
सहा याने हे परमयोगी कुठ याही पराकोट या वेदना-यातना सहन क शकतात. इतकेच
न हे तर ते बरेच दवस अ पाणी, न ा या शवाय सहजपणे जगू शकतात. खरे तर असा
सहजयोग, अशी श आप यापैक येकात आहे असे जर मी हटले तर! ल ात या,
या कोण याही कार या मयादा मानीत नाहीत अशा ना कुठ याच मयादा
नसतात. काही मातांनी, कारखाली सापडले या आप या मुलांना वाचव यासाठ गाडी
उलथून टाकून आप या अप यांना वाचवलेले आहे. स र – पंचाह र वषाचे वृ सु ा
मॅराथॉन शयतीत सहभागी होताना दसतात. इतकेच न हे तर ते मोठमोठे पवतारोहण
करतानाही दसतात. कारण यांनी कुठ याच मयादा मानले या नसतात. हणूनच हणतो,
जी लोकं कोण याही कार या मयादा मानीत नाहीत अशा ना कुठ याच मयादा
पायबंद घालू शकत नाहीत. अमयाद, व तीण तसेच कमालीचा व तारलेला व वक सत
झालेला यांचा जीवनाचा वास असतो.
माणसा या तन-मनासह याचा आ मा, या सवाचा स दयपूण व साम यवान
जीवनासाठ उ चत वापर केला तसेच आप या दै न दन आयु याला एक अंतबा श त
लावली तर काही चम कार घडू शकतो हे ल ात या. अगद काहीही. आ ण तरीही अनेक
जीवने आजही वकास, सं कृती-सं कार तसेच रोजची साधी साधी आ हाने यापासून
वं चतच रा हली आहेत. सवसाधारणपणे रोज या जीवनात माणूस ६०,००० वचार चतत
असतो. आ याची गो हणजे यातील ९५% वचार हे या ने आद या दवशीच
मनात या मनात च चलेले असतात. एकूणच मया दत वचारांचे चाकोरीब जीवन
नाका न कमालीचे मु – ापक चतन कर याची सवय आपणच आप याला
लावायला हवी. यासाठ आपले सव श ही खच करायला हवी.
खरे सांगू, आजवर जे यश वी झालेत कवा जे े वाला पोचलेत यांनी हे प के
जाणलेले आहे क आपले वचार हेच आपले व घड वत असतात. यातही थबभरदे खील
नकारा मक वचार जीवनाचा घात क शकतात. एकूणच नकारा मक वचारां या वाटे ला
जाणे हे आप याला परवडणारे नाही आ ण ते यो यही नाही. एक ल ात या,
सभोवताल या चम कृतीपूण आयु य जगणा या या संपूण व घरात वेश कर याअगोदर
तु ही थम आप या आंत रक जीवनाकडे (कमाली या अंतमुखतेने व आ मशोधकतेने)
नजर वळवायला हवी. तुमचा येक वचार हा तु हाला प रपूण जीवना या वाटे कडे नेणार
आहे हे पुरते यानात ठे वा. तुमचे वचार या जगात काहीही क शकतात. ते मोठा बदल
घडवू शकतात आ ण रोज या जीवनात सहज बदल घडवू शकतात. एकूणच तु हाला
जीवनात हवी असलेली गो या येय हे वचारच तु हाला मळवून दे ऊ शकतात हे
ल ात ठे वा. हणूनच हणतो, ‘आजचे वचार हे उ ाचे व -भ व य य ात
आकाराला आणू शकतात.’
वरवर कृश तसेच अश दसणा या महा मा गांधीज नी करोडो दे शवासीयांना जागे
केले आ ण आ ण आप या स या ह संक पनेत तसेच असहकार चळवळ त यांना सहभागी
क न घेतले. या अ हसावाद चळवळ नी आ ण गांध या भावांनी एक भले मोठे ट श
सा ा य जमीनदो त केले. खरे तर एक सवसाधारण वक ल हणून गांधीजीनी आप या
वक लीची सुरवात द त अ केत केली. याच अ केत असताना एका रे वे थानकातील
एका अ यायकारी तसेच वेदनादायक अनुभवांनी यां या अंतरा याला आ ण तनमनातील
कणखर सु त श ला जाग आली आ ण…पुढचा इ तहास तर तु हाला ठाऊकच आहे. यात
एक गो मा खरी क यांनी आप या एका अंतर्बा श तीने व त थतेने तनमनाला
अ धका धक कणखर-श दायी केले. कारण यांना हे ठाऊक होते क कुठलीही यशऊजा
ही केवळ आप या आतून / वतःतूनच आकाराला येत असते. कमाली या सा या राहणीसह
त थतेने जीवन जगणा या या महा या या ‘महान जीवन सं ामांनी’ दे शाला वातं याची
दशा व ी मळवून दली.
अना ड ा नेगर यानी थम जमम ये वेश केला ते हा तो खूपच त ण होता.
हडकुळे पाय, नमुळती छाती आ ण छोटे छोटे खांदे अशी याची शरीरय ी होती. इतकेच
न हे तर आ थक ाही बल घरातून तो आला होता. पण अना ड ा नेगरचे आंत रक-
मान सक ऊजामान हे फारच उंचीचे होते. प ह या काही दवसां या शारी रक सरावानंतर तो
 स या श काकडे वळला. या कोचला याने आ ासन दले क ये या पाच वषात तो
व ‘ ी’ न तपणे मळवणार आहे. तो कोच गालात या गालात हसला आ ण याने
मनोमन याची थ ा केली. पण आज, आ ा तु ही अना ड ा नेगरकडे पाहा हणजे
तु हाला या यातला ां तकारक बदल ल ात येईल. याचे मह वाचे कारण हणजे
अना डने या सग या मयादा-येणारे अडथळे वीकार याचे नाकारले आ ण तो या
मयादां या पार गेला, तेही अगद सहजपणे. ‘ थक आ ण ो रच’ या आप या अ तम
पु तकात नेपो लयन हल हणतो, ‘मनु याने मनाने घेतले, क पना केली आ ण यावर
संपूण व ास ठे वला तर तो अश य ाय गो ीही सहज क शकतो.’
ते हा आ ाची तातडीची गरज ही आहे क अमयाद – अ नबध वचारांची सवय
वतःला लावून घेणे. ल ात या, मन हे एखा ा नायूसारखे असते. ते जर कमकुवत असेल
तर तु हाला सश करता येते. तु ही जर आ ा अ यंत चतातुरतेने जगत असाल कवा
भूतकाळा या का या डोहातच पु हा पु हा वावरत असाल तर ही नकारा मक सवय या तीस
दवसां या काय मात ( कवा या पु तका या शेवट ) तु ही सहजपणे नाहीशी क शकता.
या णी एक गो यानात असू ा क रोज या दवसातील येक घडी या वा घटके या
वचारांना तु हीच केवळ जबाबदार आहात. सगळे नकारा मक वचार बाजूला सारत
महान-उदा वचार कर याची श तुम यातच आहे, हेही वस नका. महान
जीवनाचा वचार! कुठ याही मयादे शवाय वचार कर याची सवय हळू हळू वतःला जे हा
तु ही लावाल ते हा तु हाला कळे ल क आपण काय क शकतो, काय भावू शकतो. इतकेच
न हे तर जीवनाचा ख या अथाने आनंद वा मौज लुटू शकतो. परंतु हे सात याने मनाला
लावले या अंतरबा श तीतून संपादन होऊ शकते. सकारा मक वचारसरण ची सवय ही
एक शु -प व सवय आहे. अथात सुरवातीला ही सवय अंगीकार यासाठ मनाची मशागत
करायला हवी. कारण ही सवय अंगवळणी पड यासाठ थोडा वेळ लागेल. पण ही
वकसनशील मनाची चौकट कोण याही इतर सवय माणेच समृ व वक सत करता येते
एवढे मा न त. कुठलीही सवय ही भ कम दोरखंडासारखी असते. आपण जसजसा तो
वाप तसतसा तो अ धका धक भ कम होत जातो. एक वेळ अशी येते क तो दोर तुटणे
अश य होऊन बसते. इमसनने एके ठकाणी हटले आहे क , ‘जे मागे रा हलेले आहे कवा
जे पुढे आहे ते आ ा आम याम ये आहे यासमोर फके पडते.’
तु ही तुम या जीवनाचा वचका केला असेल तर आजच बदला. उ ा नको. तुम या
मनात अ न तता असेल, मनात भूतकाळातील अनेक कडू -वेदनादायी घटना तून बस या
असतील तर याकडे अंतमुखतेने पाहा. आधी एके ठकाणी तु ही शांतपणे बसा. एक कोरा
कागद या आ ण भूतकाळातील जे वचार वा घटना तु हाला त करीत आहेत या
कागदावर ल न काढा. तरल सावधानतेने आप याच मयादे ची जाणीव ठे वणे, हे फार
मह वाचे आहे. अशा अ य सावधानतेने तु ही भूतकाळातील त वचारांना सहजपणे
बाजूला सा शकाल. ग भ आ ण भावी माणसे ही खासक न आप या मयादां या-
उ णवां या संदभात फार जाग क असतात. असे लोक भूतकाळाला वा नकारा मक
 वचारांना थबभर मनात थारा दे त नाहीत. ते सरळपणे, तकानुसारी वचार करतात. एकूणच
तु ही आप या सवच कमाचे व वचारांचे, वचारां या प तीचे नीट नरी ण केलेत तर मग
तुमचे मन तु हाला फसवणार नाही. (तु हाला गो यात आणणार नाही) कारण फसगत
हो यासारखे काही उरणारच नाही. मग मनाचे आ ण पयायाने जीवनाचे व प बदलेल.
सारांश यशवैभव, आनंद-सुखसमाधान, ीती तसेच वतःच वतःचे असणे कवा वतःवर
(तनमनावर) भु व मळ वणे….या आ ण या सार या गो ी सा य करताना तु हाला
कोण या गो ी अडथळे आणतात यांचा थम वचार करा. या अडथ यांना आप या
जीवनातून ह पार करा. असे के याने तुमचे इतरांशी असणारे संबंध अ धक ढ होतील.
इतकेच न हे तर तनमना या सकस-सु ढ तसेच नरोगी आयु यासह तु ही या या साठ
यो य आहात, इ छत आहात ते ते तु हाला मळत जाईल. खरे तर या गो ी बोलायला सो या
अस या तरी या नकारा मक वचारांना व दवसांना, कडू -वेदनामय भूतकाळाला मनातून
ह पार करणे रोज या दवसा या अथक य नांनीच सा य होणार आहे. तेही अ यंत
चकाट ने व संयमाने. अथात तु ही ते करालच.
जीवना या या वकास वासात येणा या अडथ यांना तु ही आप या मनातून
ह पार करा आ ण या या जागी नवीन सकारा मक व उ साहदायी तसेच न ा
व दे शाला आप या मनात थान ा. यातूनच एक न ा आशेचा व उ कटतेचा ज म
होईल आ ण तुमचे अवघे आयु य बदलून जाईल. एक ल ात या तुमचे मन नाना वध
क पनांनी व वचारांनी षत होत असते. आ ण हेच वचार तु हाला श हीन
करीत जातात. हणून जे हा जे हा जुने- त वचार वा क पना मना या भूमीवर
डोकावू लागतील ते हा तेथे नवीन सकारा मक वचारांची पेरणी करा. कालांतराने
सगळे नकारा मक वचार कमी कमी होतील आ ण एके णी तर नाहीसेच होतील. कारण
नसगाचा एक मोठा नयम आहे क सकारा मकता ही नेहमीच नकारा मकतेवर वजय
मळवत असते.
आता तुम या न ा व दशांना व ा त करावया या येय-ल याला मनःच ूपुढे
आणा आ ण या वचारांचा व कृतीचा पाठपुरावा करा. खरे तर आयु यात जे जे
मळवायचे आहे या व -आदशाची याद केली तरी हरकत नाही. कदा चत स
प र थतीत अशा सकारा मक महान व दे शाची क पना करणे काह ना मूखपणाचे वा
वेळेची उधळप करणारे वाटे ल. वाटू ा. तु ही मा आप या इ छा व ांशी, आदश येयांशी
तसेच सकारा मक वचारांशी एक न राहा. कारण हीच अनोखी – अभूतपूव कृती ठरणार
आहे.

।। महान जीवन जग या या कलाकौश याचे

अ भवचन ।।
 तु ही तुमचे जर अंतःच ु
अंतमुखतने पा हले तर एक
अमाप आ ण अनंत कारची
संप ी तु हाला तुम या
भोवतालीच न हे तर अगद
वतःतही दडलेली आढळे ल.
एकूणच एक वैभवशाली,
स दयपूण तसेच अमेय-अमयाद
जीवन जग यासाठ आव यक
अशा सव गो ी (सुवणाची खाण)
तुम या आतच लपले या आहेत.

जोसेफ मफ , पीएच्. डी.

‘द पॉवर ऑफ युवर सबकॉ शस मा ड

‘महान जीवन जग याची कला’..एका प रपूण तसेच सम जीवनाकडे नेणारा तीस

दवसांचा हा क प आहे. अथात आजकाल या चलनी बाजारात येतात तसे ‘झटपट ीमंत
हा!’ कवा ‘इ टं ट फूड’ सारखा हा क प नाही, हे ल ात ठे वा. बाजारात म व
वकासावर तशी खूप पु तके असतात क जी चाल या गाडीत वाचावीत आ ण वास संपला
क र त टाकून ावीत. गेली दहा वष मी कमाली या गांभीयाने आ ण एका मो ा
त वशीलतेने ‘महान जीवन जग या या कलेचा’ पाठपुरावा करीत आहे. यासाठ पूव आ ण
प म दे शातील सं कृतीत वांचा मी सखोल, संशोधनपूण अ यास करीत आहे. काही योग
करीत आहे. तुत क प हा या य नांचेच फ लत आहे. यातून तु ही तनमनासह संपूण
म वावर भु व मळवू शकाल आ ण जीवनाला अ धक पुढे याल. वक सत कराल.
सारांश, ‘मेगा ल हंग’ हणजेच ‘जीवन जग याची कला’ हा क प तुम या
संपूण म वात आमूला बदल घडवून आणेल. तुमचे अ त व, अ मता आ ण
अ भमान यांना उंचावणारा हा क प हणजे खरोखरीच एक सुवणसंधी आहे.
गुलाबपु पांची श या असणारे व मयी जग जे तु ही पा हले आहे ते तु ही य ात आणू
शकाल. आता नणय तुमचा आहे. तु हाला हे जा मय अ त व हवे असेल तर याची
चावीही तुम याकडे आहे. तुमचे मन ही ती चावी आहे. एकदा का या मनावर तु ही वजय
मळवलात आ ण एक आंत रक श त अंगी बाळगलीत तर तु ही तुमचे जीवन हे तु हाला
हवे तसे घडवू शकाल. इतकेच न हे तर तुमचे नशीब/ व ध ल खत तुम याच हातात असेल.
एक ल ात या, तुमचा जो गतानुभव आहे, तुमचे जे अपयश आहे कवा तु हाला
आजवर जो ास झाला, याचा तुम यात असले या मतेशी अ जबात संबंध नाही. उलट
या भूतकालीन अपयशांनीच तु हाला अ धक सश केले आहे. खरे तर या ःखवेदनेतून
तु ही घडत गेलात. हो ना? हणूनच हणतो, वेदना हाच तर सवाचा श क. आजपासून
येक णी आप या कृत ची, आप या जीवनाची बां धलक व जबाबदारी संपूणपणे
वीकारा. तुम याकडे पुरेसे पैसे नसतील आ ण अ धक हवे असतील तर वतःत बदल
कर याचे न त करा आ ण आपले व साकार याक रता नणायक कृती करा. तु हाला
जर चांगले आरो य वा चैत य हवे असेल तर जीवना या गा यातून अ धका धक ऊजा
मळ व याचा न य करा आ ण या माणे कृतीही करा. तु हाला तुमचे नातेसंबंध जर ढ
करावयाचे असतील तर एका सम पत वृ ीने तसा अनुबंध राखायचा य न करा.
तेच ते आ ण तेच ते. तीच ती गो सात याने तु ही रोज करीत रा हलात तर तु हाला
याची फळे ही तीच ती मळत जातील. वजयी लोक हे थोडेफार यश मळ वले या
लोकांपे ा फार वेगळे नसतात. कारण ते काहीसे असांके तक आ ण वेगळे कर याचा य न
करतात. या संपूण ३० दवसां या काय मानंतर ( हणजेच ंथा या शेवट ) तु ही
तुम या काम गरी या यश ब पयत पोचलेले असाल. इतकेच न हे तर साफ यमय
आ ण पूण समाधानी व सधन-समृ जीवन कसे जगावे याचे तु हाला आपलन झाले
असेल. या णाला मला तु हाला काही वचारावेसे वाटतात. याची अ तशय ांजळपणे
उ रे दे याचा य न करा.

एक वजेता (संपूण यश वी) हणून तु हाला चमकावेसे वाटते?

तुमचे मनोबल तु हाला वृ गत करावेसे वाटते?
एक चांगले नरोगी- नरामय आयु य तु हाला जगावेसे वाटते?
अ धका धक चैत य-श या तु ही शोधात आहात?
जीवनात म कल-आनंद रहावेसे वाटते?
आपली सगळ व े पूण हावीत असे तु हाला वाटते?
तु ही आ मसुखासह शांतते या शोधात आहात?
जीवना या वासात अ धक साहस-धाडस करावेसे वाटते?
एक चा र यशील-सुखसंप तेचे जीवन तु हाला आवडते?
एक नरोगी – द घायुषी आयु य आपले हवे असे वाटते?
 आप या जीवनावर, ‘ व’वर आपले भु व असावेसे वाटते?

म ांनो, या वरील ांचे उ र जर ‘होय’ असे तु ही दले असेल (होकाराथ असेल)

तर मग तुमचा शोध हा एका प रपूण जीवनाचाच शोध आहे हे ल ात ठे वा. मग तु हाला हा
‘जीवन जग या या कला कौश याचा’ क प न त अमू य ठरेल. मग तुमचे संपूण
आयु य सहजपणे बदलून जाईल.
चांगली नरोगी- नरामय जीवनशैली, अ याधु नक तं ान व शोधानुसार
तनमनावर नयं ण तसेच चा र यवानतेसह कतबगार जगणे…अशा एक ना अनेक
गो साठ पूवकडील ाचीन कलाकौश याचा संयोग तुत क पात- ंथात लेखकाने
घड वला आहे एवढे मा न त. रोज या रोज कमाली या ामा णकतेने तु ही ही क प
या पूण केलीत तर त काळ तुम या जीवनात प रवतन होईल आ ण मग ती
दवसाग णक वक सत होत जाणारी वाटचाल ठरेल. अशी वाटचाल क जी फ व ातच
श य आहे. य ात याही पे ा एक उंच भरारी तु ही जीवनात मा शकाल याची मला
खा ी वाटते. एक ल ात या ‘३० दवसात प रपूण जीवनाकडे वाटचाल’ हा क प
अनेकांनी आप या वैय क जीवनात उपयोगात आणला आहे आ ण यां यात ां तकारक
बदलही घडला आहे. हजारो लोकांनी याचा लाभ घेतलेला आहे. अथात तु हालाही याचा
लाभ घेता येईल आ ण आपले जीवन उंचावता येईल. हणूनच हणतो ‘महान जीवन
जग याचे कला – कौश य’ आ मसात कर याची आपली आंत रक उम व लत
करा आ ण महान जीवनाकडे वळा.
म हो, एकादा का तु ही ‘ व’ नयं णाची बां धलक ख या अथाने वीकारलीत
आ ण जीवनभरा या वासयशाला आ म-सम पत केले क मग सगळे च सोपे होऊन
जाईल. ल ात या छोटे छोटे वजय हे आप याला मो ा वजयाकडे नेत असतात.
एकदा का तु हाला उ साही आ ण चैत यदायी वाटले क मग पूव पे ा अ धक माणात
जीवन जग याची कला तु ही आ मसात क शकाल. तु हाला अगद आतून वतःला ‘फ ल
गुड’ वाटले पा हजे तरच बा जीवनात चांगले घडू शकेल. खरे तर या गो ी यशपूण
जीवन दे शाकडे नेणा या एका त वाचे नता त मरण क न दे तात. ते त व हणजे :
आपण जसजसे वक सत होतो आ ण आप या कायाचे योगदान अ धका धक
माणात दे त जातो तसतसे आपण ख या अथाने आनंद , समाधानी होत जातो. हो
ना? एका व श हेतुपुर सरतने (सवाथाने) जगणे आ ण आपली वतःची जीवनशैली या
पृ वीतलावरच सोडू न पुढ या वासाला नघून जाणे येकाला मह वाचे वाटते. जे हा तु ही
तुम या आ यासह आप या तनमनातील ऊजचा-चैत याचा मूल ोताचा वेध घेता
आ ण सम पततेसह मो ा बां धलक ने व जबाबदारीने वतःला झोकून दे ता ते हा
खूप काही नवनवीन – सृजनशील घडू शकते. मग एका बळ श चा खेळ ख या
अथाने सु होतो आ ण रंगत जातो. मग जीवना या येक े ास बदल हो यास
सुरवात होते. जे हा तुम या ल ात येते क आप यात चांगला बदल होतो आहे ते हा
तुम यातला आ म व ास अ धका धक फुलू लागतो. यातूनच खरी आंत रक उ कटता आ ण
ऊजा-चैत य उमलते. एकूणच या ऊजचा उ े क एका संधीपासून स या संधीपयत तु हाला
घेऊन जातो. मग तु ही अ धका धक यश वी व वजयी होत जाता आ ण ख या अथाने
वक सत होता.
भारतीय त ववे ा पतंजली (‘योगसू े’ या योगदशनावरील ंथाचा कता) हा
त ववे ा हणतो, “तु ही जे हा एखा ा उदा हेतूसाठ कवा एखा ा अलौ कक
क पासाठ काय े रत होता ते हा तुमचे वचार वाटे तली सगळ बंधने झुगा न दे तात.
इतकेच न हे तर आप या वासातील सगळे अडथळे /मयादाही ओलांडून पुढे जातात.
तुम या जाणीवेचा, ेचा अनेक दशांनी व तार होतो. मग तु ही वतःला एका मो ा
आ ण अलौ कक सुंदर व ात वहार करताना अनुभवता. तुम या आत दडलेली सु त श ,
काय मता आ ण कलेचे तुमचे आकलन असाधारणरी या व तारते. इतक क तु ही जची
व ाम येसु ा क पना केली नसेल. मग तुम यात या मोठे पणाचा व अलौ कक
कला मतेचा शोध तुमचा तु हालाच होतो.”
इथून पुढची करणे ही ‘महान जीवन जग या या कला-कौश याचा शोधच घेणारी
आहेत. एकूणच तीस दवसांचा हा क प तुम या जीवनात, तु हाला सवात मह वा या
वाटणा या े ात ना मयरी या प रणामकारक ठरेल. तु ही सग या जगाकडे एक वेग या
नजरेने पाहाल. तु ही या या गो वर मनापासून ेम करता या कर यासाठ तुम याकडे
वेळ नाही असे तु हाला कधीच वाटणार नाही. तु ही या कौश यांचे उ चत उपयोजन कराल
तर तु ही भोवताल या प र थतीला हवा तसा आकार दे ऊ शकाल आ ण सवात मह वाचे
हणजे तु हाला या गो ी जीवनात अ माने या ाशा वाटतात, अ तमह वा या वाटतात
या मग तु ही सहज ा त क शकाल. वा यावर भरंगणा या पानासारखे तु हाला तुमचे
आयु य आहे असे वाटणार नाही. कारण वा यावर भरकटणारे आ ण झाडाव न गळू न
पडलेले पान हणजे जीवनावर व आप या वेळेवर नयं ण नसणे. हो ना? पण इथे व छ-
सरळपणे झालेली तं े वा यु या यांचा जर तु ही वापर कराल तर तु ही आप या
वैय क जीवनात वतःचा एक दजा नमाण कराल. जसजसे तु ही वाचना या वाहात पुढे
जात रहाल तसतसे तुम या ल ात येईल क आपण आ ण इतर यश वी ‘परफॉमर’ यां यात
फार फरक नाहीये. तुम याकडेही यो य अशी गो आहे. इतरांना यां या कायात यश मळत
जाते कारण ते याच गो ी जरा नरा या प तीने व दशेने करतात इतकेच. यां यात
अ धक प रणामकारकता आहे. इतकेच न हे तर ते यांचा वेळ नेम या प तीने व द तेने
योजतात. एक आंत रक श त व उराशी जपलेली त वे ते पाळतात. जर तु ही याच दशेने
पावले टाकाल तर तु हीही यां यासारखेच यश वी हाल! तु हाला अपे त असणारे फलही
तु हाला मळत जाईल. येक णात दडलेली संधी तु हाला खुणावू लागेल. मग येणारा
येक दवस सा ा कारासारखा तु हाला वाटे ल. आपण चालत असलेला जीवनाचा वास
हा खास वेगळा आहे असे तु हाला वाटायला लागेल. ते ‘ नवाण’ असू शकते कवा एक
भय द व . आता नवड ही तुमची आहे. महान ट श कवी व यम वड् स्वथने हटले
आहे क , ‘सव जे आ ही पाहतो ते केवळ आशीवादानीच भरलेले आहे.’

सव कृ तेने क प पूणतेस नेताना

जीवनचैत य अ धका धक व लत करणे

कुठ याही कृती या हेतूपूत साठ

वचारांचा टोकदारपणा तसेच
इ छाश तील चैत य हेही
ततकेच आव यक असते.

हे ी े डे रक ए मयल

यशाकडे जा यासाठ कुठलीही आडवळणे नसतात. पण ही ‘महान जीवन जग याची

कला’ (मेगा ल हंग) तुम या अंगवळणी पडली तरच तु ही ख या अथाने सुखी हाल.
‘सो शकता हा माणसाचा अ तशय मूलभूत असा गुणधम आहे’, असे वाई-कू- सूने ल हले
आहे. संपूण काय मात अगद अश य ाय असे यशवैभव ा त कर यासाठ खालील गो ी
मला मह वा या वाटतात.
रोज या काय माचा पाठपुरावा
यशाचा मं आ ण तं या संबंधीचा नणय तु ही तीस दवसांपयत राखून ठे वा. ‘महान
जीवन जग याची कला’- मेगा ल हंग. प मी रा ातील आ म वकासा या भावी व
प रणामसुंदर क पना तसेच पूवकडील फारच थो ा लोकांना मा हत असलेले त व ान
यांचे अफलातून म ण या महान जीवन जग या या कलेत सामावलेले आहे. अथात तु ही
जे आ मसात करणार आहात ती मान सक तसेच शारी रक नयं णाची साधने पूवकडील
ऋष नी जवळजवळ पाच हजार वषापूव शोधली आहेत आ ण याचे उपयोजनही वारंवार
झाले आहे. आप या चैत याचे मूल ोत खुले करीत कमालीची मु मान सक अव था ा त
कर यासाठ काही वा याय आपण पाहणार आहोत. ही साधने भारतातील हमालयात
राहणा या थोर योगी पु षां या आचारधमाचा सखोल अ यास क न तयार केले आहेत.
अथात ारंभी हे वाधाय व काही साधने ही सव वी नवी वाटली तरी या या आचरणातून
वैय क ा असामा य व पाची फल ुती आप या पदरात पडते एवढे मा न त.
यातही पा मा य वाचकांना वैय क म वा या भावासाठ वेळेचे संयोजन वा
इतरांशी संवाद साध यासाठ करा ा लागणा या काही लु या प रचया या वाटतील.
ारंभी जरी काही फल ा ती झाली नाही तरी तु ही नराश होऊ नका. आप यात आमूला
बदल वा प रवतन हो यासाठ कमान एकवीस दवसांची साधनापूत आव यकच न हे तर
अप रहाय असते. हणूनच रोज काय माचा पाठपुरावा करा. यातून मान सक
समाधानाबरोबरच तु ही अ धका धक वक सत हाल. पावला पावलांनी पुढे जात रहा.
अथात यात सात य हवे. छोटे छोटे बदल घडत जातील आ ण मग तुमचा उ साह वाढत
जाईल. तु हाला याची प रणामसुंदरता तर दसेलच पण याचबरोबर तु ही ख या अथाने
समृ हाल! अखेरीस छोटे छोटे वजय नेहमीच मो ा वजयाकडे आप याला नेत
असतात.
तुत ंथा या अखेरीस काही त वे आ ण तीस दवसां या कायशाळे चा तपशील
दला आहे. याचा पाठपुरावा रोज या रोज करावा अशी अपे ा आहे. अथात एखादा दवस
जरी चुकला तरी तु ही पु हा प ह या जागी येणार, असे मा होणार नाही. पण सात य हवे
एवढे मा न त. कतीही लहानात या लहान कृती असो तुमचा जीवन तर
उंचाव याक रता एखादा दवस दे खील चुकवता उपयोगाचा नाही. कारण तसे जर झाले तर
तु ही इतरां या मागे राहाल. हणूनच या ां तकारी कायशाळे चा-काय माचा एक
दवसदे खील चुकवू नका. रोज या रोज नय मत अ यास आ ण यातील त वांची
अंमलबजावणी ही तु हाला अगद ना ा मकरी या यशाकडे घेऊन जाईल. तनमना या
चा र यावरही तु ही नयं ण राखू शकाल. अथात तुमचे सुरवातीचे काही दवस इतरांपे ाही
थोडेसे कठ ण असतील. पण अशा तकूल दवसातून वास करताना तुमची आंत रक
श त व सात य हे तु हाला यशा त खेचून नेईल. खरे तर असेच इ छाश चे व प आहे.

जीवन- नयं ण क प राबवताना क ाची कास धरा

जीवना या पटावर एक सव म खेळाडू हणून वावर यासाठ व जीवनाला आकार
दे त याला सवाथाने वक सत कर याची ही अखेरची संधी आहे हे ल ात या.
यश वकासाचा त ा तु हाला तुमचा मशः होत जाणारा वकास दशवेल. या आराख ाचा
सव वाने उपयोग करा. एकूणच तुमचे वचार आ ण तुम या इ छा-आकां ा याकडे
अंतमुखतेने पाहा. संपूण दवसा या वेळाप कात दलेली तं े व आराखडे यांचा
कौश यासह वापर करा. एकूणच जीवन वहारात वतन करताना, कार चाल वताना, नान
करताना संवधन करावया या जीवना या येक घटकाची उजळणी करा. इतकेच न हे तर
उराशी बाळगलेली बां धलक व जबाबदारी सव वाने नभावा.

महान जीवन जग या या या कलेला मो ा बां धलक ने

आ मसम पत कर याचा न य करा.
तु ही तुमचा म प रवार तसेच तुम या कुटुं बयांना खा ीपूवक सांगा क , ‘महान
जीवन जग याचा क प’ जबाबदारीने पार पाड याचा संक प आपण केला असून
आप यात होत जाणारे चांगले ना पूण बदल यांनी नरखावेत. तुमची उ े या सवाना
कथन करा. तुम यातील उ मातले उ म तु ही दर णी द शत करणार आहात याची
वाही यांना ा. याचे कारण आजवर जी व े वा इ छा-आकां ा तु ही उराशी जपले या
आहेत यांची प रपूत कर याची वेळ आता आली आहे हे यांना पटवून ा. अथात
आप या माणसात सवासमोर क प यश वीरी या पूण कर याची दलेली वाही मग
आप याला पुरी करावीच लागते. कारण तशी नै तक जबाबदारी आप यावर येऊन ठे पते.
तु ही जकलेले आ ण सवाथाने यश वी झालेले इतरांनी पहावे असे कोणाला वाटणार नाही!
सवात मह वाचे हणजे ही रेस तु हालाच खेळायची आहे. याचा त पध ही तु हीच
आहात आ ण ही शयत तु हाला जकायची आहे. हणूनच तु ही आ ण तुमचा वकास यांची
तुमची तुलना इतरांबरोबर क नका. एक ल ात या क तुम यातच एक चैत य-ऊजा
कवा कौश य दडलेले आहे. पूवकडील दे शातले एक सुभा षत स च आहे. ते हणजे,
‘इतरांपे ा सव े अस यात काहीच वार य नाही. तर खरी साथकता ही तुम या
भूतकालीन ‘मी’पे ा कतीतरी पट ने पुढे जा यात व समृ हो यात आहे.
एकेक पाऊल पुढे टाकत तसेच आप या संक पना वा त वे मूत व पात आणत,
तुम यात होत जाणारे बदल, तुम यातली ऊजा तसेच उ साह हा एक दवस कमालीचा
वृ गत होईल (अगद हमचडू सारखा) या ब ल खा ी बाळगा. थम तु ही ंथा या
अखेरीस दले या यशा या आराख ात आपला दै नं दन वकास काळजीपूवक न दवा.
कारण तसे के याने तुमची उमेद न तच वाढे ल. खरे तर चारचौघात क प यश वीरी या
पूण कर याचे तु ही जाहीर के याने तुम या उ ांना- व ांना बळ येईल. मग तुम याकडे
असेल एक प रपूण जीवन आ ण ‘ व’वर मळ वलेला पूण ताबा!

****
 करण २ रे

आपले मन आ ण मनाचे अ मत चैत यत व

माणूस हा एकतर वतःला

घड वतो, वक सत करतो,
नाहीतर आप याच हातांनी
आपले अधःपतनही घडवून
आणतो. यातही वचारां या
कोठारातील षत
श संभारानी कधी कधी तर तो
आपलाच नाश करणारी साधने
वतःच तयार करतो. काही वेळा
तर या वचारां या सहा यानेच
आनंद, वल ण चैत य-साम य
तसेच अ मत शांती यांची ारे तो
मानवजातीस हलकेच उघडतो.
या वचारांचीच नेमक नवड
आ ण याची अंमलबजावणी
यांनी तो दै वी प रपूणता ा तही
क न घेतो. तर स या बाजूला
या वचारां या गैर उपयोजनाने तो
पशूपातळ न हीन पातळ पयतही
जातो.
 जे स ॲलन, ॲज ए मॅन थकेथ

।। ‘ व’ नयं णाची बां धलक : काईझेन ।।

काईझेन हणजे कमालीचे सात य आ ण अ व ांत वकास दशा. खरे तर

आ म वकास-आ मवृ ही जीवनात फार मह वाची असते. खूप वषापूव क यु शयसने
हटले होते क , ‘सव म लोक वतःला अथकपणे साम यवान करीत असतात’. तुम या
आत दडलेले चैत य कवा खरी मता-साम य याची प रसीमा गाठता यायला हवी. अथात
यात थैय आ ण सात याने वकास-वृ यांना अ म जातो. आप या गत जीवन
वासात व ावसा यक जीवनात, न य वकासास वा न घेणे, ही येक े
दजा या कृतीशील वाची खरी ओळख असते. बेन ँ कलीन पासून महा मा गांध
पयत, मा टन युथर कग यु. यां यापासून ते आय हन ले डलपयत तसेच ने सन
मंडेलांपासून थेट मदर तेरेसापयत या या सव े वभूती आप या आ या या-मना या
व पूत या दशेने व ीने कमाली या आ म व ासाने णा णाला तरल सावधानतेने
कमम न रा ह या आहेत.
तु हीही ‘काईझेन’ त व णाली सव वाने व सवाथाने वीकारली पा हजे आ ण इतकेच
न हे तर सव कृ कृतीचा व सृजनशीलतेचा आ ह धरला पा हजे. खरे तर आपले मन हे
कधी कधी श त य गु सारखे असते तर कधी च क एखा ा इमानी नोकरासारखे.
चांग या सकारा मक आ ण मो ा वचारांची व चतनाची सवय आपण आप या मनाला
लावून यायला हवी. तसे झाले तर हे मनच तुम या पदरात कमालीची समृ , शांती तसेच
परमानंद बहाल करेल.
कोण याही महान जीवनाची यशोगाथा आपण जर काळजीपूवक पा हली तर तु हाला
न तपणे असे आढळे ल क यांनी वतःला ‘काईझेन’ त व णालीला मो ा बां धलक ने
वा न घेतले आहे. एकूणच आप या जीवनातील मुख े ात छो ा छो ा न य सुधारणा
या आव यकच न हे तर अप रहाय असतात. या वकासाला, छो ा छो ा प रवतनाला
तसेच यातील कौश य वाहाला सव माकडे घेऊन जातात. वैय क जीवनातील
आप या ज हा या या ांतातील े व हे एखा ा बँकेतील बचत खा यासारखे असते.
याला आपण वैय क समृ शील खाते असे संबोधू या. एकूणच जीवनातील येक
े ात व घडामोडीत ते वतःला, येक णी तरल सावधान राहात जा णवपूवक वक सत
करते. मग ते े वाचनाचे असो वा ायामाचे. इतकेच न हे तर नातेसंबंधातही ते
कमालीची सुधारणा घडवून आणते. तेही थो ा थो ा फरकाने. आपण आप या खा यात
जे हा नय मत पैसे भरीत जातो, ते हा काय होते? अथात यातले सात य आ ण बां धलक
मह वाची. मग म ह यानंतर तुम या ल ात येईल क कमीत कमी ३०% नी तु ही समृ
झाला आहात. सवात मह वाचे हणजे वषानंतर तु ही ३६५% नी (च क च ाढ
ाजाने) वक सत झाला असाल. परंतु या सवातील सात याचा अभाव, माचा कंटाळा,
अकारण चताम नता तसेच अवाजवी झोप व अ सेवन, तास न तास ट ही बघणे अशा एक
ना अनेक गो नी आपण आप याच बँके या खा यातून खूप काही र कम काढतो आ ण
याची नासाडी करतो.
वॉ ट ॅ क हा ८० वषाचा वयोवृ , कॅ लफो नयातील गो डन गेट ीज संपूणपणे
दररोज, कतीही पाऊस असो वा ऊन, तो पार करतो. ते हा एकाने यांना वचारले क ,
‘थंडी या दवसात तु ही तुम या कवळ चे काय करता?’ ते हा वॉ ट ॅ कने उ र दले ते
पाह यासारखे आहे. ते हणाले क , ‘मी माझे सगळे दात, कवळ लॉकरम ये ठे वून बाहेर
पडतो.’ खरंच महान बन याक रता आप याला महान कृती करावीच लागते. जो वतःला न
थांबवता चालत राहतो, याला कोणीच थांबवू शकत नाही असे हणतात ते अगद खरे आहे.
का या कु ढगांनी आ छादले या आकाशात एखा ा न या रंगाची ढगांची छटा दसेल या
वे ा आशेने जे समोर आले य सम या वा अडचणी झुंज यात आपले सगळे आयु य खच
करतात, हे लोक महान जग यापासून वं चत राहतात. खरे जगणे हे या का या ढगांना र
सा न तो नळे पणा मळ व यात सामावलेले असते. अथात यासाठ आप या तनमनावर
ताबा मळवायला हवा. न याभोर आकाशाचा परमानंद हवा असेल तर आ मावलोकन
व आ म वकास (आ म ान) अ याव यकच न हे अप रहाय आहे. एका खेळाडू
वृ ीने व मनाने जीवना या मैदानात उतरा. एक ल ात ठे वा क सुख हे अं तम सा य
नसते तर तो एक कधीही न संपणारा वास असतो. एक ण तुम या आयु यात असा येईल
क तुमचे वैय क चैत य व तुमचे श थान तु हाला वातं या या आनंदावकाशात घेऊन
जाईल. ा ठकाणी तुमची सव व े पूण होतील आ ण वा तवही बनतील. अथात ा
थळात ‘ व’वर भु व मळवता येणे श य आहे. हीच ती ‘महान जीवन जग याची कला!’

म वावरचे भु व आ ण याची प रणामकारकता

आपले मन हे नेहमीच चंचल व ग तमान असते. जथे खरोखरीच सकारा मकता तसेच
सश वचार आ ण मनाची एका ता आहे, अशी आपली अव था असते का? तुमची
ती तम इ छाश आ ण आंतर्बा श त कुठे कमी पडते आहे का? एकूणच तुम या
मनात वद् वंसक-नकारा मक तसेच वतःला ख या अथाने मु क न शकणारे वचार
सारखे सारखे घोळत असतात का? तसे जर असेल तर या मनातील वचारां या नकारा मक
चळवळ थांबून अ धक नभय मनाने, आ म व ासपूवक वाटचाल तु हाला करायला हवी.
अथात यासाठ मनाचा वल ण न ह, तरल सावधानता आ ण भीतीचा पश झाला नाही
अशी वचारसरणी तसेच ांजलता, आव यकच न हे तर अप रहाय आहे. आप या बु ला
अ धका धक प रप व व ाशील हावे लागेल एवढे मा न त. मला नेहमीच असे वाटत
आले आहे क आपले मन हे या शरीरातील इतर अवयवांसारखे आहे. आपण समजा
एखा ा अवयवाचा वा घटकाचा वापरच केला नाही, याला ायाम दला नाही तर तो
अवयव कुचकामी होतो. बल, नकारा मक तसचे भीतीयु वचार हे नेहमीच
आनंदाला वकृत करतात आ ण मु य हणजे तुम या चैत यश चा-ऊजचा सतत
हासच करतात. आपली हीच मयादा तसेच अकम व आप याला महानतेपासून वं चत
ठे वते.
यात शा सर आयझॅक यूटन आप या शा ाची व यातील सम येची उकल
करताना, अ खा दवसच न हे तर क येक दवस न् दवस यात खच घालत असत. अगद
सम येची समाधानकारक उकल होईपयत. यूटननी एके ठकाणी हटले आहे क मी जर
मा या अवत भोवती या लोकांची, समाजाची सेवा केली असेल तर ती या सो शकता-
सहनश मुळेच’. एक ल ात या क आपण आप या मान सक येची उंची वाढवू
शकतो तसेच मनाला अ धक लव चक तसेच कणखर बनवू शकतो. इतकेच न हे तर स या
आहे यापे ा कतीतरी अ धक पट ने तु ही तुमची मनोधारणा, आकलन व अवलोकन मता
आ ण मरणश वाढवू शकता. सवात मह वाचे हणजे अनेक दवस नकारा मक
वचारां शवाय तीत क शकता. ( व यम जे सने हटले आहे क ‘ तभावंताचे मुख
ल ण : कुठे ल करावे आ ण काय क नये, हे अचूक ओळखणे हेच आहे’) पण
तु हाला मा एखा ा ावसा यक धावप माणे सराव करावा लागेल तसेच त संबंधी
आव यक ते श णही. कारण या श णातून तसेच आचार- वचारातून बु अ धक
धारधार होईल आ ण एक नवा सृजनशील आकार ती धारण करेल. अथात यासाठ मघाशी
हट या माणे अंतबा श तीची गरज आहे. श त सु ा कशी तर ती अगद सै नक .
‘मेगा ल हंग’ – ‘महान जीवन जग याची कला’- कायप क, तु ही अ यंत
श तब तीने व कमाली या उ साहाने अंगीकृत करा. तसे जर केले तर सव स आपोआप
आप यापाशी चालत येतील. ‘मेगा ल हंग’ – ‘महान जीवन जग याची कला’-
काय मप केत नमूद केलेले मान सक ‘ॲरो ब स’ आ ण म या वकासा या
उभारणीसाठ या काय मप केतील वा याय न ा बौ क पातळ वर तु हाला घेऊन
जातील. या सग या येत तन-मनासह आ मक तराचे नूतनीकरणही अ धक
चैत यमयतेने सा य होते. हणूनच मला असे हणायचे आहे क तु ही रोजचा कमान एक
तास ा क पासाठ राखून ठे वा. आठव ातील १६८ तासात ही सगळ या व साधने
तु हाला तुम या इ छत व थळ घेऊन जातील यात शंका नाही. अथात या सवासाठ
रोज कमान एक तास तरी तु हाला काढायलाच हवा! अथात या संदभात कुठलीही सबब वा
पळवाट तु ही सांगणार नाही अशी मला आशा वाटते. कारण हा एक तास द यानेच सव
काही सा य तर होणार आहेच पण या त र एक अंतर्बा श त आ ण आ मकतेचे
सवाथाने पोषण यातून घडणार आहे हे ल ात ठे वा. जमन कवी योहान फॉन गथ हणतो
क , ‘ या गो ी अ यंत मह वा या आहेत यांना अनेकता अ म न दे ता यापे ा
कमी मह वा या वा करकोळ गो ना आपण अ धक मह व दे तो.’
कमाली या मह वपूण अशा या एका तासात तु ही काय काय क शकता? याचे उ र
ायचे झा यास असे हणता येईल क तु ही ‘ व’ भु व आ ण काईझेन त व णालीचा
सराव करा. यासाठ अगद एक तासही पुरेसा आहे. तु ही वतःला या वेळेतच पु हा पु हा
व लत वा चैत यदायी क शकता. या साठ एक तास लवकर उठा कवा सायंकाळचा
एक तास यासाठ ा. मग बघा, हा एकच तास तुम यात ां तकारक प रवतन घडवून
आणेल.

आ म वकासासह मूलभूत प रवतन

म व वकासात जा णवपूणक केलेली एखाद आपलीच कृती, आपले संपूण
जीवन तसेच तचे व वध घटक ां यात प रवतन घडवून आणते. अथात या वकासात
आ मक वकास हा अन युत असतोच पण याखेरीज मान सक ताणतणावातून आपली
सहज मु ताही होते. एकूणच म व वकासा या या वेळेत ‘सकारा मक
वचारसरणीचे पाठबळ’ तसेच ‘आनंददायी-चांगला वचार करा आ ण ख या अथाने समृ
हा’ यासार या त व णाल चा पाठपुरावा करायला हवा अथवा त संबंधी ंथांचे वाचन
करायला हवे. आप या बसमध या वासात कवा ऑ फसम ये जाताना ेरणादायी वचार
ऐक याची सवय के यास अ धक उ म. मग ते वचार आप या मनाला अ धक तरल
सावधान व अंतमुखही करतील. इतकेच न हे तर पोषक व मया दत आहार तसेच आरो य
यासंबंधी काही गाजलेली पु तके चाळायला हरकत नाही. काही वेळेला संवेदनशीलतेने
अवतीभोवतीचा नसग तसेच सूय दय वा सूया तातील स दय अनुभवायला हवे. सारांश
इतकाच क अवतीभोवती होत असलेले बदल व उपल ध अमू य ानदशन तसेच
नसगसहवास आपण क न यायला हवा. खरे तर हे आज, आ ापासूनच करायला हवे.
आजवर उपल ध असलेली तं े व कायप ती तसेच व वध कौश ये आपण
शकायला हवीत. कारण याच गो ी आप याही आयु यात चम कार घडवून आणणार
आहेत. इतकेच न हे तर अ धक उ त तरांवर आप या जीवनाला या न तपणे घेऊन
जातील. यश आ ण अपयश ातील मह वाचा फरक हा आहे क यशाला नवनवीन
सृजनशील ान-कला-कौश य यां या वाहाची व दशांची तहान लागलेली असते. एकूणच
जीवना या या स दयपूण खेळात यश वी लोक अ धका धक उ सुकतेने व ‘ ण थ’ वृ ीने
येक णातील व घटनेतील सुगंध व ान जाणून घेतात आ ण या माणे आप या
जीवनात बदल घडवून आणतात. तशी यांची आंत रक भूक असते हणा ना!
प रपूण, सुखी व साफ यमय जीवनासाठ सव उ रे तुम या सभोवतालीच असतात.
या संधी, आपण ाणवायू यावा इत या माणात खरे तर उपल ध असतात. पण आपण
या संदभात पुरेसे तरल सावधान व उ सुक नसतो. खरे तर जीवना या या वासात आपण
सदै व व छ, मोक या तसेच उम ा मनाने उ सुक असायला हवे. अथात तशा शोधाची
चटक आप या मनाला-डो यांना लागायला हवी, एवढे मा न त.
वाचकही एखा ा ने यासारखे बनू शकतात. फ यांनी दै नं दन म व
वकासा या क पाला वतःला वा न यायला हवे. एकवेळ सं याकाळचे जेवण चुकले तरी
चालेल पण हा म व वकासाचा काय म व सवय चुकवू नका!

शारी रक तं ती
आपले शरीर हे खरे तर एखा ा दे वळासारखे असते. या दे वळा या गाभा यातील
चैत या या वृ साठ दवसातील कमान तीस म नटे तरी खच करायला हवीत. शारी रक
तं तीसाठ रोजचा ठरा वक ायाम आ ण यातले कमालीचे सात य, या
वकासात अ यंत भावी व प रणामकारक ठरते. द घायु य, सात याने पुर वला जाणारा
ऊजचा ोत तसेच मनःशांती यांचे रह य हे रोज या शारी रक कसरतीत व आधु नक
तं ा या सहा याने सुढोल व सवाथाने आरो यदायी जीवन वेच यात आहे. जीवन वाहातील
रोजचा अधा तास शारी रक ायाम यासाठ पुरेसा आहे. खरे तर अगद थो ाशा
ायामाने तु हाला वा य लाभेल. या सवातून तुमची एका ता, तुमची मान सकता तसेच
सृजनशीलता ही कमालीची वृ गत होईल. खरे तर हा अ या तासाचा फटनेस काय म
पुरेशी ऊजा तु हाला पुरवेलच पण आप या व ां या दशेने तु ही एकेक पाऊल पुढे जात
रहाल. पोहणे, धाव याचा तसेच जलद चाल याचा सराव, कराटे शकणे, सायक लग करणे,
बागेत घाम येईपयत काम करणे, व छ ताजी हवा घेणे, ॲरो ब स.. खरे तर अशा कती
तरी गो ची याद तयार करता येईल. तसे बघायला गेले तर तुमचे चैत य हे सो यावर
बस यात तसेच तास न् तास (काही वेळा तर रा भर) ट . ही. बघ यात खच होत आहे. खरे
तर ही सवय तातडीने बदलायला हवी आ ण आपली पावले मैदानाकडे वळवायला हवीत.
तु ही एकदम ‘ े श, लीम, माट आ ण यंग’ दसता असे जर तुमचा म तु हाला
हणाला तर तु हाला कसे वाटे ल? संपूण दवस काम ( वकम) कर याची श तुम याकडे
आहे. कामाव न घरी परत यानंतर तु ही तुम या मुलांसमवेत हा य वनोद कराल, खेळाल.
नंतर रा ी शेजा याबरोबर वा म ाबरोबर जलद शतपावली घालून घरी याल आ ण मग
जवळजवळ एक-दोन तास आपले जीवन महानतेने घालव याक रता खच घालाल, ते हा
तु हाला कसे वाटे ल? मा यावर व ास ठे वा, मान सक थोरवीचा ारंभ शारी रक
संप तेनंतरच येतो.

‘ रलॅ स’ थतीगती आ ण प ल वत-उ सा हत म व

आपले शरीर आ ण मन हे कार-रेस म ये सव कृ दशन करीत जकणा या रे सग
कार सारखे असते. पण या कारकडू न सव कृ दजा आप याला अपे त असेल तर तर
तचे इं जन थंड आ ण ‘ऑईल’ने सवथा तं त ठे वायला हवे. तन-मनाची व ांती ही
आप या शरीराला तर अ याव यकच न हे तर अप रहायच आहे. आपण जर एका ‘ रलॅ स’
 व ांताव थेत नसू तर शरीरासह आतील चैत याचा हास होत रा हल. ‘जो आ मा
ान यां या घरात रा नही नद ष र असतो, तो एका अतीव शांत-गभाव थेत
चर व ांती घेतो’, असे भगवद्गीतेत कथन केलेले आहे. एकूणच तन आ ण मन हे
पर परा यी, पर परावलंबी आ ण पर परपोषक असतात. हा अनुबंध वा पर परसंबंध
आपण ओळखायला हवा. तुमचे मन जर ताणतणावाखाली ग तमान असेल तर शरीरही
याच आवेगात तणावपूण रा हल. हा ताणतणाव आप या बु म ेला, सृजनशीलतेला
ासदायक व अनारो यदायीही ठरतो. जे हा तु ही तणाव त असता, ते हा तुम यातील
उ मातील उ म काम गरी द शत हो यास अडथळा नमाण होत राहतो.
काही वेळापूव मी एका ‘ रटे ल शॉप’ या कानात होतो. तथे मी एका मातेला
आप या लहान या मुलीशी कमाली या समजूतदारपणे संवाद साधताना पा हले. ती सारखी
हणत होती, ‘जे नफर, शांत हो!’, ‘ओरडू नको जे नफर, शांत हो!’…मी तेथून जाता या
माऊलीला हटले क , ‘ या प तीने व समंजसपणे तु ही आप या मुलीशी बोलत आहात,
याने मी खूपच भारावलो.’ तने मा याकडे पा हलं आ ण मला सहजपणे हणाली, ‘मीच
जे नफर आहे’.
एक ल ात या, स या या ‘ लोबल’ आ ण ग तमान जीवन वाहात येक जण
आपाप या प तीने ताणतणाव व संघष कमी करीत असतो. मला वाटते क दहा म नटं का
होईना आपण अशा छो ा छो ा यु या वापर या पा हजेत आ ण यात योग करीत
रा हले पा हजे. आप या वतः याच मनाला समजावणे, बोध करणे आ ण मु य हणजे
याला कमालीचे शांत ठे वणे आव यक आहे. एकूणच व ांती, नःश दता, अतीव
शांतता, चतन तसेच वतःला तनमनासह ‘ रलॅ स’ ठे व यासाठ , अगद तरल
सावधानतेने व अ य सावधानतेने वेळ काढायला हवा. आपण आप या वतः या
गाडी या गतीत आ ण गडबडीत जरी असलो तरी गाडीत पे ोल भरायला वसरत नाही.
इतकेच न हे तर ते वस न चालणार नाही. अगद याच माणे मनाला थोप वणे, शांत
करणे गरजेचे आहे, असे नाही वाटत?
येक तभावान खेळाडू तसेच रंगमंचावरील कलावंत असो वा महान नेता,
समाजसेवक..तो वतःला एका आंत रक श तीसह शांत- व ांत- नःश दतेने आप या
मनातील मौनाचे अ धरा य हळू हळू वाढ वत नेतो. काही जण आप या ‘ याना’साठ वा
योगसाधनेसाठ काही वेळ मु ाम राखून ठे वतात. खरे तर हे आप या दै नं दन
भोजनासारखेच आहे. ‘मन करा रे स ’ कारण ते ‘सव स चे कारण’ आहे हणून.
अथात या स तेसाठ अ य सावधानता, आवड नवड शू यतेने संपूण वतमानात जगणे,
मान सक प ता व शु ता, भूतकाळा या जोखडातून मु ता, मनाचा योग..अशा एक ना
अनेक गो ी आपण बनशत वीकारायला ह ात. या मान सकते या साधनेसाठ तीस
दवसांचा काय म तु ही अनुभ वणार आहात.
१७ ा शतकातील एक महान त ववे ा रॉबट बटनची वचारसरणी अ यासा. तो
हणतो, ‘नीरव शांत- नःश द- नद ष र मन आप या सव वेदना वा खणी बरी करीत
असतात’. एकूणच तुमचे मन, शरीर शांत ठे वा आ ण कमाली या उ साहाने रोज या
दवसाला, ‘ व’कमाला ारंभ करा. पावला पावलांनी पुढे जात राहा. तुमची अ यु म मता
काय थळ व कायात सव वी झोकून ा आ ण यातील सृजनशीलतेचा आनंद अनुभवा!

मनाचे व प : अं तम चैत य ोत

वचार ही या अ मत व ाची
सहज थती व चैत यश आहे;
जी सू म पण अखंडतेने वा हत
होत राहते….. वचार ही जीवनाला
अ याव यक असणारी एक जवंत
सहज या आहे.

वामी शवानंद

एक ल ात या क तुम या ने णवेत चैत याचे चंड साठे खोलवर दडलेले आहेत.

यातील ऊजा मु कर यासाठ तु हाला एक मह वाची गो करावीच लागेल आ ण ती
हणजे थम आप या मना या ‘ व’ पाची जाणीव तु हाला हायला हवी. जीवना या
वासात आप याला अनेक ंथ वा भेटतात. यां याकडू न आप याला हवी ती
मा हती व ान-तं साम ी मळू शकते. शाळे त दे खील आपण अनेक अवघड ग णते
सोड वतो पण जीवना या सं ामात ‘मना’चे कोडे मा कमालीचे क ठण होऊन जाते. अनेक
दे शांच,े राजधा यांचे वा बेटांचे राजक य, सामा जक तसेच सां कृ तक इ तहास आपण
अ यासतो पण मानवाला या ‘मना’ची दे णगी या नयं याकडू न मळाली आहे या या
व पाचे काय? एकूणच मना या ‘ व’ पा वषयी आपण अन भ च राहतो.
साफ ययु समाधानी मनाने जगत संपूण म वावर भु व गाजव यासाठ
थम आप या मनाला वजया या पथावर आणायला हवे. सरे हणजे मनाला सव दशांनी
व ीने समजून यायला हवे. तेही कला मक अ ल ततेने. मनाला या मयादा पडतात या
तु हीच घालता. यासाठ अमयाद वचारसरणी आ ण महान व े तु ही उराशी बाळगायला
हवी. कारण तसे के यानेच स दयपूण व वत जीवनधारा य वा तवात अवतरेल.
सा ात मनाकडू न तु हाला हवा तसा अमयाद चैत य म कायालेख उंचाव यासाठ
पुढे दहा नयम दले आहेत. ा नयमांचा सुवणा कत वीकार, मनावर नयं णच न हे तर
भु व संपा दत क शकतो.
 १. दवसा या येक णी, येक सेकंदाला तु ही वचार कसा करता ते फार
मह वाचे आहे. तु ही कसा वचार करता? का वचार करता? हे अवलोकन करा. तुमचे
वचारच तुमचे आयु य घडवू शकतात, याला तर दे तात. एकूणच मनावर भु व
मळ व यासाठ आप याला आप या जा णवे या ापाराचे अवधान हवे. एक ल ात या
क तुमचे आजचे वचार हे तुमचे भ व य घड वणार आहेत.

२. तुमचे बा व हे तुम या आंत रक व ाला वल ण भा वत करीत असते.

तु हाला तुम या आयु यात प रवतन घडवून आणावयाचे असेल तर थम तु हाला तुमचे
वचार बदलायला लागतील. बा जगात मळणारे यश हे तुम या अंतमनात बदल
घडवून आणतेच.

३ . तु ही काय वचार करता याला फ तु हीच जबाबदार आहात हे थम

समजून या. सवात मह वाचे हणजे तु ही तुमची वचार कर याची प त व या
बदलायला हवी. रोज या सवयीने नकारा मक वचारांची सवय ही काढू न टाकायला हवी.
अथात यासाठ आंत रक श तीची व जबाबदारीची गरज आहे. वचारांची सवय ही खरे
तर इतर सवय सारखीच असते. यामुळे या वचारांना बदलायचे असेल तर तशी इ छा थम
मनात यायला हवी आ ण मग याचा तरल सावधानतेने पाठपुरावा करायला हवा. मग या
दशेने व ीने केलेली तुमची येक कृती ही तुम यात सखोल व आमूला बदल घडवून
आणेल.

४. सव म यशाची चौकट ही काही एका रा ीत घडत नाही. जीवना या स या

एखा ा मह वपूण हेतू माणे याही संदभात तु हाला सात याने अपार क हे यावेच
लागणार आहेत हे वस नका. पण तीस दवसा या अथक य नांवर आपण जर अढळ
रा हलो तर आप या वचार कर या या प तीत व येत प रवतन होत जाईल. यासाठ
तु हाला मन मोठे तरल व कुशा ठे वावे लागेल. वचारांचे व प समजून घे यातच एक
वयं-अनुशासन असते, एक आंत रक श त असते. मग आप या आचार- वचारात
आमूला प रवतन होईल.

५. थम तु हाला ‘ व’ची आप याच मनात व जनमानसात असणारी तमा

बदलायला लागेल. या पर परसंबंधात आपण नेहमीच समोर या या
काही तमा उराशी बाळगत असतो. काही वेळा का प नक तर काही वेळेला मान सक
तमा. यातही आप या ‘ व’ ब लची आपली काही तमा असते. खरे तर या तमांचा
पर परांशी संबंध येतो आ ण तो पर परमीलनाला वा संवादाला वरोध करीत राहतो. पण
मनात कुठलीच तमा न ठे वता (अगद वतःचीही) जगता येते का हा खरा
आहे. आप या जीवनात येणारे येक आ हान हे नवेच असते आ ण याला आपण
त ड दे तो ते भूतकाळा या भाषेतच, जु या उराशी बाळगले या तमां या सहा याने.
हणूनच भूतकाळाचा अंत झाला आहे असे समजून, याचे जोखड झुगा न दे त आपण
समोर येणा या येकाशी न ाने नाते जोडायला हवे आ ण मनात बाळगले या व उराशी
जपले या तमां या पलीकडे जायला हवे एवढे मा न त. तसे जर झाले तर एका नद ष
र तेने व जबरद त आ म व ासाने आपण जगू शकू व कायरत रा . आपला आप यावर
व ास बसेल आ ण मो ा चैत या नशी आपण आपले येय पूण कर या या वासाला
लागू. हा वासच आप याला सामा य वाकडू न असामा य वाकडे घेऊन जाईल.

६. कुठलीही गो तु ही मो ा व ासाने- े ने व ांजलतेने केली तर तु ही

यश वी होताच. अथात येय दशेने मो ा चकाट ने व सात याने आपण य नशील
राहायला हवे एवढे मा न त. तु ही उराशी बाळगलेली व े रोज सकाळ तुम या
डो यासमोर आणा आ ण यांचा पावलापावलांनी पाठपुरावा करा. ‘ व’कमाचे व व ांचे
आकलन आ ण सात याचे मरणच खरे तर सगळा चम कार घडवून आणते. म ये
वासातच याकडे कानाडोळा क नका. तुमचे तन, मन तसेच तुम या सग या अंतर्बा
श या दशेने व ीने कायम न करा आ ण मग बघा चम कार. सवात मह वाचे हणजे
तुम या ने णवेत दडलेला चैत याचा ोत हा एखा ा वालामुखी माणे बाहेर झेपावेल
आ ण कृतीशील होईल. येक तभाशील महान जीवनाचे वा चे खरे गु पत हेच आहे
क यांना यां या ज हा याचा- ीती या दे शाचे आकलन होते आ ण मग सव वाने व
ीतीयु मनाने ते या दशेने काय करणेच पसंत करतात. एका ानी ने हटले आहे
क , ‘तु हाला जे करायला मनापासून आवडते ते एकदा तु हाला गवसले आ ण या माणे
‘ व’कम केले तर या जगात अश य ाय गो ही तु ही घडवून आणाल.’

७ . ‘लॉ ऑफ ॲ ॅ शन’ हणजेच आकषणाचा नयम हा मना या आ

नयमांपैक च एक आहे. खरे तर तु ही याचा याचा वचार करता कवा या यावर ा
ठे वता, याच गो ी तु ही आप या आयु यातही आकषून घेता, खेचून आणता. जे लोक
येयाने पेटून उठलेले असतात आ ण कमालीचे आनंद असतात, असे लोक तशाच
कृतीचा लोकांना आप याकडे आकषून घेतात. एकूणच महान यश ा ती या या
वासात सकारा मक तसेच इ छा- व ांनी पछाडलेले लोक वाटे त भेटणा या वा दसणा या
अनेक संधी- क प यांना आप याकडे खेचून घेतात.

८. तुम या जीवना या फल ुती या संदभात तुम या ने णवेचा (अबोध मनाचा),

यातील चैत य ोताचा फार मोठा सहयोग असतो. हणूनच सव म यश ा तीसाठ या
ऊजा ोताचा उ चत वापर अ याव यकच न हे तर अप रहायच आहे. तुम या मनःच ूसमोर
वारंवार दसणा या तमा आ ण जा णवे या तरांवर याचा पु हा पु हा केलेला उ चार व
आचार हा आप याला सहज यशा त घेऊन जातो.

९. मनाचा एक मोठा वशेष हा आहे क आपले मन एकावेळ एकाच गो ीवर व

वचारावर ल क त क शकते. या एका तेतून आपला येक वचार हा सकारा मक
व मह वपूण कसा रा हल याची द ता आपण काळजीपूवक यायला हवी. यातूनही
जर चुकून, नकारा मक व आप या ऊजचा हास करणारा एखादा हसा मक, ु व
‘मी’ वाने भरलेला वचार आलाच तर या या जागी क याण द व क णादायी शुभ
वचार आप याला प रव तत करायला हवा! ही सवय आपणच आप याला
जा णवपूणक लावून यायला हवी. सारांश, नकारा मक व ु - हणकस वचारांचा
आपण जे हा पूण याग क ते हा या नकारातून अ धक चैत यत वाकडे आपण झेपावू.

१०. एक ल ात या क आप या मनातच एक यशवैभव रेखाटन वा यश-यं णाली

काय करीत असते क जी सकारा मक आ ण ो साहक संवादासाठ वल ण आतुर असते.
इतकेच न हे तर तुम या होकाराची ती वाट पाहत असते. हे जे हा तुम या ल ात येईल ते हा
तु ही मोठे क प वा व -उ े हाती याल. मग आपोआप जीवनात वसंतऋतू अवतरेल
आ ण मग तो तुम या येक आचार – वचाराला ‘तथा तू’चा आशीवाद दे ईल.
शा म या (बु या) अमयाद मतां या शोधात नेहमीच शोध घेत असतात. खरे
तर उपल ध ऊजतील २५% मता आपण उपयो जत करतो. एकूणच मानवाची जडण-
घडण वा रचना ही प रपूण आरो य व मन ांनी ब झालेली आहे. पण जीवन वाहात
आपण या प रपूणतेचा व नयोग न करता या ऊजचा हासच करतो.
तु ही बा याव थेत असताना समृ ता वा स दय मता यां या वीकारासाठ अगद
आदशाव थेत असता. तु ही सव समुदयासमोर बोलताना कवा एक यश वी वसाय सु
करताना तसेच उंच आकाशातून खाली झेप घेताना घाबरता? ता याव थेकडे जाताना एक
खगोलशा कवा ना - च पटातील नट तसेच दे शातील एक यश वी समाजसेवक वा
नेते बनून तु हाला नेतृ व करावयाचे होते! काह ना उ कृ डप वा एक ेमळ संसा रक
हणून जगायचे होते…या सव इ छा-आकां ा वा व े यांचे काय झाले?
आजपयत आपली जी जडणघडण आ ण वकास झालेला असतो, या वासात
आप याला असे सं का रत केले गेलेले असते क काही गो ी या आप या
आवा याबाहेर या आहेत आ ण असतात. तु हाला हेही सांग यात आलेले आहे क ‘ हाईट
हाऊस’ या आतम ये तर सोडाच पण या या आसपाससु ा सवसामा य माणसाने जायचे
नसते. सवसाधारण जीवन हे (लाईट, टे लफोन, सव कारचे टॅ सेस आ ण अ य
बीले) केवळ बीला या रांगेत बल भर यात तसेच याची तरतूद कर यातच खच
होते. मग ‘तेच तेच’ कंटाळवाणे जीवन आप या वा ाला येते. मग आप या मनातील,
व ातील अमयाद जीवनाची व वैभवसंप तेची व े वरायला लागतात. इतकेच न हे तर
एका संकु चत वचारसरणीने आपण पार कडू न जातो. मग काय आपली नजरच इतक
आकुं चत होते क केवळ नेहमीची बले भर यापासून ते घरासमोरील वाढलेले गवत
काप याइतकेच व आपले बनून जाते आ ण या व ातलावरच आपण फरत राहतो,
जीवनाची इ तकत ता मानतो. मला वाटते क या सग या वतःला आकुं चत करणा या
वचारसरणीला जा णवपूवक बाजूला सारत एका न ा उमेद ने व आ म व ासाने तु ही
आकाशात झेप यायला हवी. तुम या आत दडलेली चेतना पु हा एकदा व लत करा.
ाक रता वतःला सवश नशी यश वासात झोकून ायला हवे. थम एक ल ात ठे वा
क आजवरचे भूतकाळातील अपयश आ ण सम या वस न जा. तुमचा जीवनाचा तर
उंचावायला आ ण तुम या जीवनात खरे प रवतन घडू न यायला तसे एक वषदे खील पुरे
आहे. तुम याकडे असलेली ऊजा, तुमची आ थक थतीगती तसेच तील संबंध
यात सवाथाने वक सत हो यासाठ सहा म हनेच काय पण काळजीपूवक तसेच तरल
सावधानतेने वेचलेले सहा दवस सु ा पुरेसे आहेत. ल ात या, खरा बदल केवळ आ ा या
या णापासून होऊ शकतो. फ तु हाला झालेले आकलन त काल अमलात आणायला
हवे. एका आंत रक श तीने, मो ा बां धलक ने व जबाबदारीने तसेच एका सम पत वृ ीने
वतमानातील येक ण संपूणपणे जगायला हवा. आपण केलेला नणय अंतर्बा
श तीने व मनोबलाने जगायला शका.
तु ही तुमचे आ ाचे जीवन केवळ एका क पनेने सु ा बदलू शकता, अथात
जर ती क पना सवाथाने यो य असेल तर! कुठलेही अं तम यश पथात
ये यासाठ कमालीचे सात य, चकाट -सहनशीलता, ती इ छाश आव यक
आहे. नाहीतर डो यांना दसणारे बदल एका आठव ात अथवा दहा दवसात दसणारच
नाहीत. पण आ ा, या चालू णापासून तु ही कृत न याने कृतीला ारंभ केलात तर मा
सगळे सहजश य होईल. एकूणच तु ही तुम यात आमूला प रवतन घडवू शकता आ ण
तुमची व े वा इ छा य मूत व पात साकार क शकता. एक पारंप रक हण आहे.
ती कमालीची अ वथक आहे. ती अशी – ‘ वचारांची पेरणी करा आ ण कृतीचे पीक
आ मसात करा. कृती पेरा, कम सात याने करीत राहा आ ण याची सवय अंगात मुरवा. हीच
सवय मातीत पेरा आ ण समृ म वाची उभारणी करा. सत्शील-प रपूण
म वाची पेरणी करा आ ण सा ात न शबाची- नयतीची साथ मळवा!’
यातही एका तेची जा जाणून या. आपण जे हा नवीन कार वकत घेतो ते हा एके
णी आप या ल ात येते क आप यासारखीच काय आपण आप या न क येक पट ने
सरस कास इतरांकडे आहेत. एकूणच जे हा जे हा तु ही एखादे नवीन नाव ऐकता ते हा
तुम या ल ात येते क हेही सवाकडेच आहे. हीच एका तेची श आहे. स दयशीलतेने
जग याची प हली खूण हणजे तरल सावधानतेने जगणे. एखा ा लेझर
करणा माणे तुमची ही सावधानता तु हाला एका तेचा तसेच ‘ ण थ’तेने
जग याचा अनुभव दे ते. एक ल ात या क तु ही यावर आपले ल क त करीत असता
तेच तुमचे जीवन घड वत असते. अगोदर हट या माणे तुमचे वचारच तुमचे व घड वत
असतात. एकदा का तु ही एका च ात तरबेज झालात तर मग तुम या मागात अनेक संधी
तु हाला भेटत जातील. उदाहरणाथ, म व वकासासाठ तु ही आसपास शोध घे यास
ारंभ करता ते हा तुम या ल ात येते क या वकासासंबंधीचा तपशील व संबं धत ंथ
तुम याच अवती-भोवती उपल ध आहेत. फ तु ही यावर ल क त केले न हते इतकेच.
सरे उदाहरण ायचे झा यास अगद वतः या मचेच या. तुमची खोली, तुमची
अ या सका तु ही वतःच काळजीपूवक कधी पा हली आहे? पण एकदा आप याच खोलीत
शांत बसा आ ण यातील नर नरा या व तू याहाळा. मग तुम या ल ात येईल क , खरंच
आपण क येक गो कडे गांभीयाने पा हलेलेच नाही.
क येक लोकांना आपण जथे रोज काम करतो ती नोकरी वा कंपनी आवडत नाही.
इतकेच नाही तर तथे काम करणारे आपलेच सहकारी आप याला नकोसे वाटतात. कारण
या सवाकडे आपण अगद नकारा मकतेने पाहत आलो आहोत. या लोकांना यांचा बॉस
(आपला व र अ धकारीवग) अ जबात आवडत नाही यामुळे आप या कामातले ‘ ल’,
यातला रोमांच, आ मक समाधान आप याला कधीच मळत नाही. कारण आपण आप या
अवती भोवती सगळ कडे नकारा मक लहरीच उ प के या आहेत. एकूण आपणच
आप या हातांनी एक कारचे षण घडवून आणतो. एक ल ात या क येक
अनुभवाला काही सकारा मक तसेच वैभवशीलतेकडे झेपावणा याही बाजू असतात. तु ही
जे हा या सवाकडे स या बाजूंनी जे हा पाहता ते हा….तुमचा ‘पे शन लॅन’,
ऑ फसमधील तुमची सुर तता, तुमचे अवतीभोवतीचे चांगले सहकारी, तसेच तु हाला
मळणारा पगार, तसेच इतर अनेक सु वधा. तर मग एकदम आप याच वचारात बदल होत
जातो. अखेरीस आपण या सवाकडे कसे पाहतो, कसा वचार करतो ते मह वाचे आहे. मग
बघा येक णात तु ही तुम या आनंद वेचाल. इतकेच न हे तर तु ही तुम या पटावरचे
यश वी खेळाडू असाल! सारांश, तु ही चांग या गो वर जर आपले ल क त कराल
तर एकदम च बदलून जाईल. तुमची व रेखा य ात साकार होईल आ ण तु ही
अमयाद व ां या दशेने अ धक वेगाने धावाल. हेच तर खरे यशाचे रह य आहे. पण
तु ही जर फ नकारा मक गो ीच वेचत रा हलात तर मा तुमचा वेगच न हे तर तुम या
जीवनाचा तोल आ ण ताल बघडू न जाईल. हणूनच अ धका धक सकारा मकतेन,े
स तेने तसेच एका वेग या नजरेने वतःकडे आ ण आप या अवतीभोवती
वावरणा य आप या सहका यांकडे पाहा. यातून तुम यात होत जाणारे प रवतन तु हाला
सहजपणे यशा त घेऊन जाईल.
जे हा तु ही एक प रपूण जीवन आ ण जीवनाचे नाना वध घटक यां यावर भु व
मळ व याचा वतः या मनाशी न य करता ते हा तु हाला कळतनकळत सव
स दयपूण व व सकारा मकता दसायला लागते. खरे या सव येतूनच ान- ा
यांचा वाह कायरत होतो आ ण तो जीवनाला एका वैभव त घेऊन जातो. तेही मो ा
आ म व ासाने. एकूणच या सवातील शु चभूतता तसेच चांगुलपणा हा आप या जीवनाचा,
पयायाने आप या वसायाचा तर उंचावतो. खरे तर ान- ा-प रपूणता आ ण
वैभवशीलता यांची आपली आतली तहानच आप याला यो य दशेने पाऊल पाऊल
ओढू न नेते, असे हटले तर ते वावगे ठ नये. अशा वेळ तं कुशलता व नाना वध यु या
तसेच नवनवीन क पना- तमांची मा लकाच आप याला आप या वासात दसायला
लागते आ ण सहा यभूत ठरते.
एक जुनी ाचीन स य णाली आहे : यो य ान- वचारांनी व दशा- नी आपण
आप या आयु यात काहीही सा य क शकतो. जर आपण एका तेने व
सवश नशी कम धानतेला ग तमान केले तर आपणही आप या ज हा या या
मागात भू व व ग भ व मळवू शकतो हे ल ात ठे वा. उदाहरणाथ, तु हाला जर तीन
वषात करोडपती हायचे असेल तर नुसती सकारा मक वचारशैली तसेच नुसती ाथना
कामी येत नाही. तर तु हाला या वसायानुसार योजना भा वत आ ण प रणामसुंदर
करायला ह ात आ ण याचा पाठपुरावाही. सवात मह वाचे हणजे उ पादनातील सव
कारचे ान वा त सम मा हती आ ण याला उपल ध असणारी बाजारपेठ, एकूणच याचे
मू य आप याला मा हतच असले पा हजे. यातही या वसाय वाहातील सवाथाने यश वी
ठरले या लोकांची मान सकता व अनुभव आपण अ यासायलाही हवेत.
एक ल ात या क तु हाला तुम या येया त जर जायचे असेल तर माग साधा आहे :
आप याला जो माग वा वसाय वीकारायचा आहे या मागातील वा ांतातील अडथळे -
अडचणी आप याला प पणे दसायला ह ात. इतकेच न हे तर मागातील आजवर
उपल ध असलेले ां थक ान वा मा हती ही थम आपण पाहायला हवी. आप या
मागातील- दशांतील एखादा यश वी उ ोजक याहाळा. या या जीवन- वसायाचा
काळजीपूवक अ यास करा. या ने कुठली संबं धत पु तके वाचली आहेत, याचे
अनुभव कुठले आहेत, या ने कुणाचे अनुकरण केले आहे. इतकेच न हे तर याचा
दवसभरचा जीवन म व ावसा यक गती एका कला मक अ ल ततेने अनुभवा. एकूणच
याचे आचार- वचार तसेच कृतीशीलता पा नही तु ही बरेच काही शकू शकता! अथात
तु ही कुठलाही वसाय नवडा पण पूण अ यासाअंती व सखोल नरी णाने तसेच
तरलसावधानतेने ( यातील ान-साधनेसह) या वाहात उतरा, असे मला हणायचे आहे.
मग तु ही दे शातील एखा ा व थेचा कारभार हाती या कवा एखाद बेकरी चालवा.
एकूणच आपण वीकारले या मागातील ( वसायातील) खु या, कलाकौश ये,
यशत वे व णाली, अ यावत उपल ध ान व तं ान, खाच-खळगे, आ थक नीती
वा सवयी, ावसा यक मू ये व वहार आपण जाग कतेने जाणून यायला
ह ात एवढे मा न त. अथात सु ढ-सधन शारी रक संप ीसह अंतर्बा ऊजचे
उपयोजनही आप याला करता आले पा हजे.
एकूणच या माने तु ही वक सत होत गेलात तर आजवर यश वी झाले या महान
उ ोजकात, तुम या मागात तुमचेही नाव आदराने घेतले जाईल. एक संशोधक-अ यासक
बनून ंथालयाचा तु हाला वापर करता यायला हवा. आता तु ही नवनवीन आ ण वेगवेग या
भाषा शकू शकता. यावर भु व मळवू शकता. फ यो य मा हती, आव यक ती यं -तं
साम ी, तसेच उ चत ान णाली आ मसात करणे गरजेचेच आहे. तु हाला या ा तात,
या वषयात ज हाळा आहे या या आशयासंबंधीची बाजारात येणारी नवनवीन पु तके
तु हाला वाचायला हवीत आ ण सवाथाने वक सत हायला हवे. अखेरीस ान-प रणत
ा ही एक अ यु च श आहे. या ेसह संपा दत केलेली ान णाली तुम यात
कमालीचा आ म व ास जागृत करेल. या ऊज या उजेडात असेल फ तुम या
वकासाची गती.
सुरवंटाचे कवच टाकून दे ऊन एखादे फुलपाख न याभोर आकाशात
मु पणे झेप घेते. अगद याच माणे आप या मयादा व बंधने तसेच नकारा मक-
बल वचार या सवाना र सारत तु ही या ‘ लोबल’ जगतात झेप घेतली पा हजे
आ ण थेट जाग तक तरावरही आपली ठसा उमटवला पा हजे . अथात यासाठ
‘ व’वरचे वल ण भु व व भाव-प रणामसुंदरता तसेच स दयाकां ा यांची नतांत
आव यकता आहे. एक ल ात या क तु ही जेवढ वतःची उंची वाढवाल ते हा तुम या
ल ात येईल क अवतीभोवतीचे जग आप यापे ा अनेक पट ने उ च तरावर वराजमान
झालेले आहे. माय ोसॉ टचा सवसवा बील गेट्स हा तशी या आतच करोडपती बनला
होता. जॉन केनेडी हे या या चाळ शीतच अमे रकेचे अ य झाले होते. आपण या
भुत सारखे शार नाही, ीमंत नाही कवा भ भ-प रप व नाही…असे काहीसे वचार
तुम या मनात आले असतील तर ते थम काढू न टाका. कारण हे सगळे नकारा मक वचार
तु हाला तुम या यशोमागातून सतत मागे खेचत राहतात. हणूनच मो ा उम ा मनाने व
उ साहाने मनाचे तीज व तार यासाठ स ज हा आ ण आप या ने णवेतील ऊजा
व लत करा. मग बघा, सा ात यशवैभव तु हाला सलाम करेल.

अंतबा श त आ ण ती इ छाश
‘ व’ नयं णाची गु क ली

माणूस हा वतःच अनेक गो ना

जबाबदार असतो. अ याधु नकता
आ ण आपला जीवनानुभव
यां या संयोगातून
आ म नयं णासह एक
चा र यवान जीवनरेखा येकाने
आकारात आणायला हवी. अथात
आपले यशवैभव हे हतारे तसेच
 राशीभ व य यावर अवलंबून न
ठे वता वतःच घडवायला हवे,
एवढे मा न त. आ मावलोकन
तसेच आ मशु करणाची
या सात याने चालू ठे वत,
एका अंतर्बा श तीतून
येकाने जीवनाचा हा संघषमय
वास पुढे यायला हवा आ ण
आपले ‘सामा य व’ हे एखा ा
पापकृ या माणे नाकारायला हवे.
इतकेच न हे तर आदश जीवनाचा
झडा हा अ यु च शखरावर
येकाने फडकवायला हवा.

ँ क व य स कट स

‘ व’वर नयं ण ठे व यासाठ अंतर्बा श त आ ण ती तम इ छाश यांची मोठ

आव यकता असते. एकूणच आंतर्बा श त, तसेच आपली बळ इ छा या दोन
घटका या सहा यानेच आपण एका प रपूण जीवना या दशेने चार पावले चालू शकतो. खरे
तर या दोन घटकां या आकलन-आचरणातच यशाचे रह य लपलेले आहे. मान सक
सहनशीलता व सात यासह क दता, आंत रक श त व बलता यां या ारेच तु ही तुमची
उ चतम येयपूत वा उ ा त क शकता. या खेरीज ‘काईझेन’ची त व णाली हळू हळू
मनात मुरवू ा आ ण एका प रणत ेकडे व प रप वतेकडे वाटचाल करा. यात एक गो
मा खरी क आंत रक श त तसेच ती तम इ छातून तु ही ‘महान जीवन जग याची’
क पना य ात साकार क शकता. अथात यासाठ अंतमुखतेने पुरेसा वेळ व ऊजा दे णे
गरजेचे आहे. इतकेच न हे तर आ म ान, कायम नता तसेच ‘चैत य’मू य यां यासह
पावलापावलाने अनास पणे पुढे जात राहणे गरजेचे आहे. यातूनच आपले जीवन अ धक
मू यवान होणार आहे एवढे मा न त!

‘ व’वरील भू वासाठ अंतबा श तीचे मह व

तसे बघायला गेले तर १६८ तास हे एका आठव ात असतात. आंतर्बा श त
आ ण मान सक सहनश चे व ऊजचे बळ यांचा नेमका, उ चत वापर आव यक
आहे. यातही तनमनाचे सवाथाने संतुलन, मान सक समथता, समृ व सधन
 म वाकडे झुकणारे आपले म व, उ च द वा ावसा यक उ े,
सामा जकतेसह लोकसं हाचे भान, तसेच ज ासू मू योपासना.. या आ ण अशा
सार या गो ीच आप याला ‘महान जीवन जग या या कले’त यश ा त क न दे तात.
सवात मह वाचे हणजे कमाली या नेटाने-सात याने व कणखर मनोभावनेने आप या
जीवन उ ां या दशेने वाटचाल करायला हवी. इरॅ मसने एके ठकाणी हटले आहे क ,
‘ भतीत या एका ख याला सरा खळा हा बाहेर काढत असतो. तसेच आपली एक सवय
ही स या सवयीचे ( सनाचे) उ चाटन करीत असते.’ तरल सावधानतेसह आंत रक
श तीतले सात य हा सव कायाचा आ मा आहे. यातही आंत रक श त व ती तम-
बळ इ छाश हे तर महान जीवनाचे वेश ारच आहे. सारांश, आ ापयत
उ लेखले या येक घटकावर आपले मन एका करीत ती ज ासू वृ ीने आपण
आप या जीवनसाधनेचे अनुसंधान राखायला हवे. तसा वेळेचा, जीवनाचा, दन माचा
तसेच ावसा यक जडणघडण व गतीचा आकारबंध न त करायला हवा. सवात मह वाचे
हणजे या सव घटकांचे एक त समायोजन जीवनात साधायला हवे. कारण या सवातील
एकता व नता त ामा णकता महान जीवनाचे मोठे समाधान आप याला बहाल करणार
आहे. मग आपली सगळ व े य वा तवात साकार होणार आहेत. अथात या वासात
अन भ ता, आळस, चालढकल, ती तम इ छे चा अभाव तसेच संघषमयतेतील चैत याचा
हास आप याला सारखे मागे खेचत असतात. या सवाचे तरल सावधानतेने भान आपण
ठे वले तरच आपण या ‘महान जीवना या कलेचे’ भागीदार होऊ.
एक ल ात या क अंतबा श त आ ण इ छाश या दोन घटकां या सहा याने
तु ही एक उ च तरीय जीवनमान व वसाय सहज ा त क शकता. काही वेळेला
ारंभी अवघड वाटणारे हे दोन घटक, मनोजयाने, सात याने व मो ा सवयी या साधनेतून
अक पनीय फल ुती तुम याकडे खेचून आणू शकतात. याचमुळे आयु यात एके णी
अश य ाय वाटणारी आपली काय या दोन घटकां या सहा याने मूत व पात अवत
शकतात. एकूणच एक अंतबा श त तसेच ती तम इ छा यातून आपण एक ना अनेक
गो ी सहजसा य क शकतो. उदाहरणाथ, आपण शारी रक आरो याचा तर उंचावू
शकतो. आप याला ान व ानाचे, तं कुशलतेचे व वध माग सुलभ होऊ शकतात. आपण
अश य ाय वाटणारे क प नयोजन क न पूण क शकतो. तु ही तुम या आहारावर
नयं ण राखू शकता. इतकेच न हे तर तु ही तुमची ऊजा अनेक पट ने वृ गत क
शकता. सारांश, या सवातून एक प रपूण म व तसेच वैभवशाली यश द जीवन णाली
तु ही सहजसा य क शकता. अथात मघाशी हंट या माणे अंतर्बा श त तसेच
आतील बळ यास या दोन घटकांनीच आपण महान जीवन जग या या कलेची ा ती क
शकतो.
आंत रक श ती या ती तम इ छे शवाय तु ही जीवनाला आकार दे ऊ शकत नाही.
कारण तसेच जर आपण आपले जीवन व ऋतुच ढकलत रा हलो तर मनावर ताबा
मळ व यापे ा तु ही या ग तमान व चंचल मनाचेच गुलाम होऊन जाल. मग मनच
तुम यावर कूमत गाजवेल. या येत मनाची कणखरता सोडाच पण बल व नकारा मक
वचारांची येरझार तुम या मनात सारखी चालू रा हल. ारंभी तु हाला सव वी आळसात
खेचणा या आ ण वरवर सुखद वाटणा या शारी रक पातळ वरील गो ीतला मांसल आनंद
तु ही मग वेचत राहाल. यातून तु हाला थोडेफार सुख मळे ल पण ते सुख खूपच वरवरचे
चकाकणारे व खोटे असेल. तु ही भरपेट खाल, तेवढाच भरपूर आराम कराल आ ण आजचे
काम सतत उ ावर ढकलत राहाल. यातही हे सव करीत असताना तु हाला चतायु तेने व
ताणतणावाने न तपणे ासलेले असेल. हणूनच महा मा गांधी, मदर तेरेसा, हेलन केलर
आ ण ूस ली यां या जीवनच र ाकडे पाहा. या सवाची जीवने ा कायशाळाच हो या. या
सव महान जीवनातून तु ही अ धक वेगाने अंतर्बा श तीकडे तसेच कणखर मनोबलाकडे
वळा. इतकेच न हे तर हे मनोबल य कृतीत कसे प रव तत करावयाचे हेही शका.
बा व ातील यश हे खरे तर आंत रक यशानेच सु होत असते. तु हाला
तुम या काय े ात अ धक काय म तसेच सवात यश वी बनायचे असेल कवा एक चांगला
पता, माता तसेच एक उ कृ नाग रक बनावयाचे असेल तर थम तुम या आंत रक
जीवनाकडे-मनाकडे अंतमुखतेने पाहा. आ मावलोकन करा. जे हा तु ही तुमचे आंत रक
चैत य सवाथाने व लत कराल ते हा मग तु ही वतःच तुमचे नेतृ व कराल आ ण एका
महानते या ारंभाची गती तु हाला तुम या आतच मळे ल. एकूणच बा व थेतील
व थापन हे आप या वतः या आंत रक जगता या व थापनानेच सु होते हे कायम
ल ात या. अथात या व थापनाचा मूल घटक ती तम इ छाश व अंतर्-बा श त
हेच आहेत.
म वा या वैय क वकासाचे उ जर कोणते असेल तर थम ‘ व’ या
अंतर्बा श तीचा आ ह धरणे. एच. पी. लीडन यांनी एके ठकाणी हटले आहे क ,
‘मो ा कसोट पाह या या संग-घटनात आपण कसे वतन क हे आपण अगोदरपासून
काय आहोत यावर वशेष वाने अवलंबून असते. इतकेच न हे तर आ ा आपण जे काही
आहोत ते गे या वषातील ‘ व’ या नयं णाचेच फळ आहे, हे न त समजावे’. आप या
‘ वल पॉवर’ या ंथात रेमंड डे से ट लॉरे ट ल हतो क , ‘सवात उ म वभावाचा माणूस
तोच आहे क जो आप या आवा यात असलेली येय न ती करतो आ ण जो पयत अं तम
उ पूण होत नाही तोपयत तो मो ा चकाट ने याचा पाठपुरावा करतो’. हणूनच मला
असे वाटते क आप या इ छाश चा वापर कसा करावा, हे तु हाला नेमकेपणाने उमजले
पा हजे. तसे जर झाले तर पानगळ या वावटळ त सापडले या सुकले या पव या
पाना माणे तु ही मग भरकटणार नाही. एकूणच आप या ती तम इ छे नुसार एका तेने
येय दशेने माग थ होणे आ ण पावलापावलांनी पुढे जात राहणे मह वाचे आहे.
इ छाश ब ल काही मह वाचे मु े पुढे दले आहेत, यांचा ज र अंतमुखतेने वचार
करावा आ ण तो कृतीत आणावा.

१. वजेते श तब च असतात
 कुठलीही जी यशो शखरापयत पोहोचली आहे आ ण सवाथाने यश वी
झाली आहे, त यात अंतर्बा श त तसेच ती तम इ छाश वास करीत होती हे ल ात
या. एकूणच ती तम इ छाश आ ण आंत रक श त, आप या संपूण व ाला आमूला
बदलून टाकते. हणूनच तुम यात जे सु त गुण दडलेले आहेत आ ण तुमचा जो ीतीचा वा
ज हा याचा वषय आहे, याला आंत रक श तीसह ती तम इ छाश ची जोड ा आ ण
मग बघा काय चम कार होतो ते. तु ही क पना क शकणार नाही इतका ां तकारक बदल
तुम यात होईल.

२. ती तम इ छे चा व नयोग
तुम या इ छे ला अ धका धक ती तम वेग दे त याला आंत रक श तीची जोड दे णे
हे सहजश य आहे. कसे असते क या या श आप याकडे असतात यांचा एकतर
आपण वापर क शकतो कवा या श ना आपण आप याच हातांनी गमावू शकतो.
आता कुठ या दशेने जायचे ते तु हालाच ठरवायचे आहे. पण तु ही ती तम इ छाश ला
अंतबा श तीची जोड दे यासाठ मनोबलासह तुम या शरीरातील येक अवयव न्
अवयव तसेच येक पेशी कमालीची उ सुक हवी. तरच आपण आप या मयादां या
पलीकडे जाऊ शकू आ ण आप या जीवनात चम कार घडवू शकू. नसगाचा नयमच आहे
क या अवयवाचा वा श चा आपण वापर करणे थांबवतो ते हा तो अवयव वा ती
श आपोआप कुचकामी ठरते, कायमची नकामी होते. त त तु ही तुम या
मरणश चा, क पनाश चा वारंवार वापर करायला शका आ ण याला धार दे त चला.
मग बघा या सवाचाच सराव तु हाला शखरा त सहजपणे घेऊन जाईल.

३. महान आशा-आकां ा आ ण सकारा मक वचार

सम या ही असते क आपण वतःलाच अनेकदा बल, राव थ समजतो आ ण
उदासीनते या आहारी जातो. पण मग तुम या खोल अंतरात वहात असले या इ छाश या
नमल झ याचे काय? एकूणच ने णवे या काळोखात दडले या या झ याचा मो ा आवेगाने
व उ कटतेने शोध या आ ण आपली आंत रक तहान शांत करा.

४. इ छाश चा यो ा
‘मेगा ल हंग’ : ‘महान जीवन जग याची कला’ हा संपूण क प तुम यातील
ऊजला आवाहन करीत जागृत करेल. यासाठ सव नकारा मक आचार- वचारांना र सारत
या ऊजचा सवागाने फायदा या. एकूणच तु हाला बल बन वणा या सग या नकारा मक
वचारां व लढायला स ज हा आ ण यावर वजय मळवा! आप याच वचारांचे एका
तरल सावधानतेने नरी ण करा आ ण यांचे चांग या सकारा मक वचारात प रवतन करा.
या वनाशक व वद् वंसक वचारांची लढाई तु ही जकलीत क संपूण जीवनाचे सा ा य
तुम याच हातात येईल आ ण मग उरेल फ महान जीवना त जाणारा वास!
आधु नक जगातील सवसामा य लोकांम ये ब तेक येकाला एका समान रोगाने
पछाडलेले आहे आ ण तो रोग हणजे ‘थकवा’ . तासामागून तास, दवसांमागून दवस लोक
च रताथासाठ सारखे धावत असतात. कामाव न दमून भागून घरी यायचे, घाईगडबडीत
चार घास पोटात ढकलायचे आ ण नंतर या उरले या वेळात या ‘इ डयट’ ट हीसमोर बसून
रहायचे. अखेरीस ट . ही. पाहता पाहता झोपे या वाधीन हायचे एवढे च फ श लक
राहते. एकूणच वा ाला आलेली थकावट कुठलेच अ धकचे काम क दे त नाही. मग काय,
‘मी खूप थकलोय’ ही ‘रेकॉड’ सतत चालू रहाते. या लोकांनी आपले वतःचे व च न हे
तर अवतीभोवतीचे जग बदल याची आकां ा बाळगली, ते मा आज आठ तास झोपेसाठ
तडफडताना दसतात. सारांश, अशा थकले या आ ण थोडीशीही ऊजा नसले या
नाग रकांमुळे आजचा समाज हा अधागवायूने जखडला गेलाय्, असे नाही वाटत?
तुमचे जुने दवस आठवा. अगद च कंटाळा आला हणून तु ही घरी आ ण एकदा तर
च क ऑ फसम ये कादं बरी वाचत बसला होता. रोज या याच या जीवनाचा तु हाला
वल ण कंटाळा आला होता आ ण या रका या णापासून वाच यासाठ तु ही वाचत
होतात. वाचता वाचता तुमचे डोळे ही काहीसे मटत होते. मग तु ही झोपेसाठ आप या
बेड या दशेने वळलात. तु हाला थोडी झोप लागते ना लागते तोच दारवाजावरची बेल
वाजते. तुम या म ा या आगमनाने तुमची मरगळ णात र होते आ ण स याच णी
तु ही मो ा उ साहात सावध होता. खरे तर तु ही थकलेले नसताच कारण तु हाला
कशाचीच आवड रा हलेली नसते. आवडीकडू न कंटा याकडे आ ण कंटा याकडू न
पु हा न ा आवडीकडे तु ही सारखे हडत राहता. मग तु हाला असे वाटायला लागते
क आवड व थकवा यां या एकामागून एक येत राहणा या लाटा हणजेच मानवी
जीवन होय. पे सल माणेच आपले मनही वतःला सारखे छलत राहते आ ण
अ तशय दमून थकून जाते.
सगळा गतकाळ, कटू -नकारा मक आठवणी तसेच नाना चतांनी ाकूळ झालेले मन
हे या थक ामागे आहे, असे नाही वाटत? एक ल ात या, सा ात अनुभव घे यासाठ मन
संपूणपणे रते असले पा हजे. मनाचा संपूण रतेपणा हणजेच दयाची शांतता,
नःश दता! अशा शांततेत एका आंत रक श तीने व ती तम इ छे ने तसेच मनोबलाने
वतःतील ऊजला आवाहन करायला हवे. चताम नता आ ण नकारा मक वचारसरणी यांचा
आप याला मान सक-शारी रक थकवा आण याम ये फार मोठा वाटा असतो. मनाची
चंचलता व ग तमानता तसेच वचारांचे इत ततः भटकणे हे दहा मैल रपेट मार यासारखे
आहे. तसे बघायला गेले तर दवसा या ारंभी आपले तन-मन हे एखा ा हजार हो ट या
बॅटरीसारखे पूण चाज व संपूण चैत ययु असते. पण जसजसा दवस पुढे पुढे जात राहतो
तसतसे आप या ल ात येते क आप याच चतायु मनाने यातले शंभर हो ट् स खच
केलेले आहेत. आणखी दोनशे हो ट् स हे भूतकालीन कटू आठवण नी खा लेले आहेत. तर
आणखीन २०० हो ट् स हे आप या दवा व ांनाच खच पडले आहेत. खरे तर या ऊज या
 हासाची आप याला क पनाच नसते. यातही दवसा या शेवट तर वल ण थकावट
आप याला वा ाला येते आ ण आपण ग लतगा झा या माणे इतर वावरत राहतो.
खरंच, आपण या सवाकडे जा णवपूवक ल ठे वले, तरल सावधान रा हलो तर?
मान सक थकवा र कर यासाठ प हली पायरी हणजे आप या इत ततः
भटकणा या वचारांवर नयं ण राखणे. खरे तर या मनाची गती थांबायला हवी. या
मना या चळवळ थांबायला ह ात. येकाने ब याच माणात आशावाद आ ण
सकारा मक रा हले पा हजे. एकूणच आंत रक श त आ ण बळ इ छातून आपण वतःला
बजावले पा हजे क आप याला आपली ऊजा-चैत य ोत वाचवायला हवा. इतकेच न हे
तर या चैत याचा आप या ‘ व’ कमा या वा येय व ां या कामी सव वी उपयोग करायला
हवा. यासाठ या थक ाची सवय घालवून टाका. यातही जे हा जे हा तु ही थकावट ने घेरले
जाल ते हा ते हा तरल सावधानतेने आपले मन हाती घेतले या व पूत कडे वळवा!
यासाठ आंत रक श त आ ण जबर इ छाश तसेच मो ा कणखरतेची, धीराची व
मना या स तेची गरज आहे. द घ वासाला आ ाच मो ा जोमाने ारंभ करा. मग
तुम या ल ात येईल क तुमचा आ म व ास शंभर पट ने वाढलेला आहे. इतकेच न हे तर
तु ही मान सक ा अ धक सश -कणखर व आनंद झाला आहात.
अपयशी माणसाला या या गो ी वा माग त करीत असतात याकडे तो
कानाडोळा करतो; पण यश वी माणूस याच मागाचा आनंदाने वीकार करतो. यश-सुखाचे
रह य हेच आहे क आपला मोठा येयपथ न त करणे आ ण तो य नपूवक
आंत रक श तीने व इ छाश ने तो पूण करणे. यावेळ तु ही तुम याच आयु याकडे
मागे वळू न पाहता ते हा तु ही वतःलाच वचारा क ‘कुठ या गो मुळे आप याला
कमालीचे आ मसुख व शांती मळाली? तर याचे उ र असे क आपला संसार, आपले
कुटुं ब नयोजनपूवक थाट याब ल तसेच भरीव, चांग या वसायातून मनाजोगी व
गुणव ापूवक न मती व पैसा मळव याब ल तु ही आनंदमयी झाला होतात. हो ना? खूप
रवरचा नसगर य वास तु ही केलात, मो ा क ाने व यासाने कॉलेजजीवनाचे श ण
मो ा उमेद ने व कमाली या उ साहाने तु ही पूण केलेत. इतकेच न हे तर काही अ भजात
ंथांचे वाचन व अ यापन तु ही केले…खरे तर अशा कती तरी गो ी असतील क यातून
तु हाला मनासारखा भरपेट आनंद मळाला. व तुतः या सग या गो ी के याने तुमचे
जीवनमान न तपणे उंचावले होते. अथात या सवाचा असा अथ होत नाही क क येक
करोडो पये मळ व यासाठ तु ही झटू न एखा ा थंडगार हवे या ठकाणी एक मोठा बंगला
बांधायला हवा! मला इतकेच हणायचे आहे क आपण मनापासून व मो ा ज हा याने
आखले या व दशांनी मो ा उ सुकतेने व स तेने वाटचाल क न आपली सगळ व े
य वा तवात आणायला हवीत. खरे तर आ मसुख व शांती ही या सद् व ां या वा
उ ां या प रपूत तून घडत असते. सारांश, आप या व -उ ांची पूत मो ा
आंत रक श तीने व बळ इ छे ने तसेच सतत या य नातून संपूण सफल-संप
करा!
 भावमनोहर त व णाली आ ण ा थाने
ऊजची-चैत याची मु

जीवनापासून पळू नका तर याला

नभय मनाने सामोरे जा.
वतमानातील येक ण अथपूण
व शहाणपणाने भरलेला आहे,
यावर पूण व ास ठे वा. यातून
आंत रक चैत याची मु ता
तु हाला ा त होईल आ ण हेच
चैत य य जीवनात चम कार
घडवेल.

व यम जे स

‘मेगा ल हंग’ हणजे ‘महान जीवन जग याची कला’ ही सा या सकारा मक

वचारसरणी या खूप पुढे वक सत केलेली आहे. जीवना या येक अंगाला सवाथाने सकस
व समृ करीत तु हाला एका उ च तरावर वराजमान कर याची धडपड हा ‘मेगा ल हंग’
क प करतो. ‘महान जीवन जग या या’ या तीस दवसां या कला क पात मनाची
क पनातीत चैत यमयता, उ चतर मरणश या दशेने झेप, सुयो य व सु ढ
शरीरसौ व राख याचे डावपेच, कणखर मनोबलाने अ धक सृजनशील
उ पादन मतेकडे अ धक कल तसेच ग भ व प रप व- ाशील बंधाकडे
वाटचाल..अशा एक ना अनेक गो ी आपण सहजसा य करणार आहोत.
‘महान जीवन जग या या’ क पा या (३० दवसां या) अखेरीला तु ही आप या
सोबत ‘फ ल गुड’ हणजेच भावमनोहर त व णाली न तपणे घेऊन जाणार आहात.
आता या भावमनोहर संक पनेसंबंधी तु हाला सांगायलाच हवे! एक ल ात या क आपण
जी काही कृती-उ क यामधून आप या मनात मनोहारी/चांगला भाव वा समाधान
नमाण झाले पा हजे. संपूण दवसभरात आपण यावर आपले ल क त क तो येय-
व पथ, कवा आपली येक कृती (अगद ना ता-जेवण इ.) मग ते एखा ा अ भजात
ंथाचे वा कलाकृतीचे वाचन असो वा म प रवारातील-पर परसंबंधातील संवाद –
सह वास असो… येक ठकाणी आप या मनात मनोहारी – चांगला भाव हा कृती या
अखेरीस नमाण हायला हवा! हणजेच आप याला या गो ीचे चांगले समाधान मळायला
हवे. कारण यासाठ च तर आपली सगळ धडपड असते. हो ना? काहीवेळा आपण आपली
काही (मनाला न आवडणारी व नाईलाजाने करावी लागणारी) कामे पुढे ढकलतो. खरे तर
या सवातून आप याला चांगले-मनोहर वाटावे हेच अपे त असते. अनेकदा आपण अगद
भरपेट (काहीवेळा अ धक) खातो, सारखे धू पान करतो…हे कशासाठ तर आप याला
केवळ चांगले वाटावे यासाठ . बरोबर?
मग या काही नकारा मक का कृती असेनात. खरे तर आपण जीवनात या गो ी
करायला नकोत या या करीत राहतो. अशा कृती आठवून बघा. या कृती-उ तु ही चालू
का ठे वता? सव मतेसाठ वतं ता ही प हली कसोट आहे. एकदा का तु ही वतःला
‘चांगले-भावमनोहर वाटते’ ही जाणीव ठे वली क यानुसार मग आपण आपली कृती करीत
जातो. हीच ‘भाव मनोहरता’ अ धका धक चांग या-स या गो ीसाठ आपण अपे त
करायला हवी!
एक कोरा कागद या आ ण यावर यश वासात येणा या अडथ यांची याद तयार
करा. तुमचा इतरांशी भांड यात वेळ बराच जातो? तु ही फार चताम न असता? जीवनातील
संधी दस यापे ा यातील अडचणी-अडथळे च तु हाला अ धकतर दसतात? तु हाला
ायामाचा जाम कंटाळा येतो? तुमचे तुम या आहारावर नयं ण नसते?…एकूणच तु हाला
यशापासून परावृत करणा या गो ची याद तयार करा. खरे तर तु हाला पडणारे वा
मयादा यांवर तु ही सहजपणे ‘फ लगुड’ या हणजेच ‘भावमनोहर’ त व णालीने मात क
शकता. फ ‘भावमनोहर’ हे त व हे नकारा मकतेऐवजी सकारा मकते या दशेने वळू ा.

सवागीण प रवतनासाठ खाली काही यु या

चार गो ी व काही घटक दलेले आहेत. या
सवाचा अंतमुखतेने वचार करीत याचे य
जीवनात अवलंबन करा.

थम पायरी : नणय मता

तु ही आ ा या घडीला कणखर मनोबलाने न य करा क तु हाला आप या आचार-
वचारात प रवतन घडवून आणावयाचे आहे. एक ल ात ठे वा क त काल झालेले आकलन
अमलात आणू लागले क आव यक ती मताही आपोआपच अंगी येते. या तरल
सावधानतेतून (अ य सावधानतेतून) तु हाला त काल प दशन होईल. भूतकाळात
झाले या चुका, घटना- संगातून यो य तो बोध या. मो ा संवेदनशीलतेतून मनाशी न य
केले या गो ीची वा नणयाची याद तयार करा. यातही ही याद सतत डो यासमोर
राह यासाठ आप या नेहमी या वाचना या ठकाणी चकटवा. झोप यापूव जवळ जवळ
दहा वेळेला ती याद पु हा पु हा वाचा. यातून अबोध मनावर याचे सं कार होत राहतील
आ ण जा णवे या पातळ वर, वहारात आप या आचार- वचारातून ते बदल सा ात
साकार होतील.

सरी पायरी : आ हान वीकार

वतःत आमूला प रवतन घडवून आण याचा तु ही नुसता न यच नाही तर तु ही
तशी शपथ या आ ण तीही चारचौघांसमोर, आप या कुटुं बयांसमोर. मह वाचे हणजे
चारचौघात केलेली त ा ही पार पाडावीच लागते कारण तसा सकारा मक दबावच
आप यावर येतो. या दबावातून न ा सवयी व चांग या गो ी अंगवळणी पडायला लागतात.
अथात यासाठ तरल सावधान रहावे लागते. प रवतनाचे हे ‘आ हान’ वीकारावे लागते
आ ण याला सव चैत या नशी सामोरेही जावे लागते. खरे तर आपणच आप या आयु याचा
वचका केलेला असतो. आपण अनेकदा नरथक-अथहीन वतन करतो, असंब बडबड
करतो. नकारा मक, हसा मक तसेच भूतकालातील कटू आठवण नी मनात गद केलेली
असते. या सवाना आपण फ अ य सावधानतेनेच मनाबाहेर घालवू शकतो. तेही
शांतपणे व समजूतदारपणे. एकदा का आपण आप या नकारा मक तसेच ऊजचा हास
करणा या उथळ वचारांना सकावून लावले आ ण एका न वचार मनाने ‘जे आहे ते’
पाहायला शकले तर जीवना या वाटे वरचे सगळे अडथळे आपण सहज पार क शकतो.

तसरी पायरी : नवीन वा तव

एकदा का तु ही वतःत प रवतन घडवून आण याचा न य केलात आ ण
नकारा मक- हसा मक वचारांचे आकलन क न यानुसार अ य सावधानतेने तु ही यांना
शांतपणे बाजूला सारलेत तर मग तु ही काही नवीन, सकारा मक सवयी अंगवळणी
पाड याचा य न करा. आप या जीवनासाठ एक नवी आचारसं हता न त करा. मग
बघा तुम यात ां तकारक बदल होतो क नाही! चंचल मनोवृ ीवर ाचीन योगऋष नी
‘योग व े’चा इलाज सां गतला आहे. तो अगद उ चत आहे आ ण सहजसा यही. एकूणच
नकारा मक वचारांचे सकारा मक वचारसरणीत पांतर करणे आव यक आहे. एक
ल ात या क च पट ‘ ोजे टर’ हा जसा एका वेळ एकच च दशवू शकतो तसे
आप या मनातही वचार हे एकाच क ाभोवती सारखे फरत राहतात. अनेकदा काय होते
क हातातले काम केवळ कंटा यामुळे वा इतर काही कारणांमुळे आपण पुढे ढकलत राहतो.
थम या कामाचे आ हान वीकारा आ ण याला बनशत सामोरे जा. नवीन वचारांची
पेरणी करा. मग बघा काय चम कार घडतो ते! सवात मह वाचे हणजे आपण मो ा
क ाने व सात यपूण कृतीतून नयो जत क प पूण केला आहे असे च डो यासमोर
आणा आ ण मो ा सात याने एकाच येयाने व वचारसरणीने (तेही अनास पणे) ते पूण
करा. मग बघा तु हाला तुम या ‘ व’कमाब ल अ भमानच वाटे ल!

चौथी पायरी : चांग या वचारांची मु तमेढ

 तुम या चांग या-शुभदायी वचार वाहातून नकारा मक आचार- वचारांचा डोलारा
गळू न पडेल. एक ल ात या या चल बचल होणा या मन- वचारांवर वजय मळ वणे
आव यक आहे. एका कला मक तट थपणे या वचारांची येरझार तु ही जर पा हली तर
चांग या वचारांची पेरणी करणे तु हाला अवघड जाणार नाही. या संपूण येत
एक सकारा मक सश वचारधारा तुम या मनात कुठ याही तकूल प र थतीत
येत रा हल. खरे तर हेच तुम या प रवतनाचे फल आहे. अथात जथे ेम असते तथे
ांती असते. कारण ेम हणजे णो णीचे प रवतन होय. सारांश, चांग या वचारांची
केलेली मु तमेढ तसेच नकारा मक- हसा मक (ऊजचा हास करणा या) वचारांची झालेली
हाकालप आ ण मनाची नद ष र ता तु हाला मो ा सृजनशीलतेने पुढे नेत रा हल.

महान वचार णाली

आ ण सकारा मकतेची कास

वतःवर पूण व ास ठे वा!

तुम या आंत रक श वर,
चैत यावर ा ठे वा. नमल,
उदार व वनयी मनासह
आ म व ासाखेरीज तु ही
यश वी आ ण पूण सुखी होऊ
शकणार नाही.

नॉमन व से ट पील

संपूण यश आ ण पूण आ म व ास यासाठ काय वण हा! एक ल ात या क तु ही

जसा वचार कराल तसे बनाल. संपूण व हे अ याधु नक महासंगणका माणे असून तु ही
याचे ‘ ो ॅमर’ आहात. तु ही या संगणका ारे जो काय म राबवाल तशीच याची
फल ुती तु हाला मळत जाईल. आता तु ही तुम या जीवनाकडे कला मक अ ल ततेने
पाहा. मग तुम या ल ात येईल क तुम या मनात जे काही चाललेले असते याचेच
पडसाद हे बाहेर उमटत असतात. अथात तुम या मनातून बाहेर पडणा या लहरी या
सकारा मक, नरोगी व स तेने सव वहरत आहेत ना, याची खा ी क न या.
समजा तु ही संपूण दवसभर नकारा मक वचार करीत राहाल तर तुम या ऊजचा हासच
होत रा हल. मग तु हाला उ साह वाटणार नाही. कळत-नकळत या सव ताण-तणावांचा
तुम या तन-मनावर भाव-प रणाम होत रा हल. जे हा आपले वचार कडवटतेने भरलेले,
काहीसे ह तसेच ु तेने अवतरत असतील तर हाच वखार, तुमची असंतु ता, तुम या
श दाश दातून-कृतीकृतीतून पाझरत रा हल. एकूणच हा कडवट- वषारी वखार आपलेच
आयु य कुरतडत राहतो एवढे मा न त!
महान वचारांची सवय ही आपणच आप याला लावून यायला हवी. खरे तर अशा
वचार वाहांना कुठ याच मयादा नसतात. या अमयाद वचारसरणीचा चम कार तु हाला
य जीवनात अनुभवायला मळे ल आ ण मग तो एक आनंद सोहळा ठरेल. अथात असे
पाहणे हे एका दवा व ा माणे तर न तच नाही. एक कप अधा भरलेला असेल तर तसाच
तो आप याला हसायला हवा! या अ या रका या कपाकडे बघ यापे ा या अ या
भरले या कपाकडे तु ही पाहायला हवे. जीवनाकडेही असेच पाहायला हवे. आपली मोठ
उ े न त करणे आ ण या या प रपूत साठ संपूण अ वा नशी व चैत या नशी
सात याने य न करीत राहणे हे मह वाचे आहे. यालाच आपण ‘मेगा थक ग’ हणजेच
महान वचार णालीची कास धरणे असे हणू या.
ऑ ल पक धावप डांगणावर अगद जाग तक तरावर सव च आ ण
अपवादा मक काम गरी करतात. या पधतील ग भ आ व कार मता (परफॉम स)
ही केवळ उ चतम मान सक श तसेच जबदरद त आंत रक श त व उ चकोट चा
सराव यातूनच साकार होते. हे तर तु ही अवलोकन केलेच असेल. यातही यांची वजयाची
वा भु व- ग भ वाची वृ ी, मान सकता, वभाव व पड केवळ अलौ ककच
असतो, यात शंकाच नाही. खरे तर हे खेळाडू अलौ कक-सव म यश आ ण टोकाचा
‘परफॉम स’ यांनी झपाटलेले असतात. केवळ शांत च ाने संपूण चैत य एकवटत
पधतील ‘वतमान णी’ मैदानावर तन-मनाचे सव च दशन करतात. यातून
आप याला खूप काही शक यासारखे असते.

जाग तक तरावरील वजे याची मान सकता

जाग तक तरावरील खेळाडू -धावपटू (उदा. ऑ ल पक पधत) यांचा शारी रक
सराव-कसरत, यो य आहार आ ण मान सक स मता ही केवळ अफलातून असते, उ च
कोट ची असते. शारी रक ऊजसमवेत उ चतर मान सक चैत याचा आ व कार हा
कमाली या आणीबाणी या ( पध या अगद शेवट या) णीही ते भावी सुंदरतेने व
संपूणपणे दशवतात. अगद एखा ा यो या माणे ते पध या-खेळा या (हार-
जत या) कुठ याही थतीत व प र थतीत थर ाव थेत तरल सावधान
असतात. मु य हणजे ते कुठ याही दबाव-ताणतणावाखाली येत नाहीत. सव च
काम गरी व जाग तक पातळ वरील उ चतम ‘परफॉम स’ नेहमीच दे याचा ते य न
करतात. अथात असा ‘परफॉम स’ करताना अनेकदा यांना शारी रक खापती होतात. पण
याकडे संपूण ल करीत वा वेदनाशामक गो या वा इंजे शन दे त आप या
‘परफाम स’चा झडा ते नेहमीच उंचावतात आ ण मु य हणजे इतर सहकारी खेळाडू ंना
कमालीचे ो साहन दे तात.
१९५४ म ये रॉजर बॅ न टरने चार म नटात एक मैल अंतर पार कर याची अश य ाय
कमया सहज क न दाख वली. याला जे हा या ‘अश य ाय कृतीब ल- वजयाब ल’
वचारले ते हा याने जे उ र दले ते पाह यासारखे आहे. तो हणतो, ‘ य धाव या या
शयतीत भाग घे यापूव मा या मन:च ूंपुढे ती सगळ जकलेली शयत अनेक वेळेला नाचत
होती. मा या मना या मैदानावर मी अनेकदा या शयती जकलोय. फ आता ते य
घडतय् इतकेच.’ टे नस जगतातील, वब डन पधतील सवात वर या तरावरील व
मांकावरील आं े ॲगासी हा सु ा अशीच अश य ाय मान सक च े सरावा या दर यान
अनेकदा अनुभवत होता आ ण पावलापावलांनी पुढे पुढे जात होता. गो फमधील जॅक
नकलस, जग स फुटबॉलपटू पेले तसेच ऑ ल पक सुवण वजेता ुस जे र हेही सव
याच येतून जाणारे व अलौ कक अश य ाय यश मळ वणारे. या खेळाडू ंनी हे सव
अश य ाय यश केवळ मळवलेच नाही तर ते सात याने टक वलेही. सारांश, सम तेने व
साक याने या सव उ चतम खेळाडू ंकडे पाहताना आप या हे ल ात येते क यां या
मनःपटलावर सतत यशवैभव येत होते आ ण या अनुषंगाने उ चतर मान सक व
शारी रक मतेने ते सराव करीत होते. यशा या दशेने पाऊल पाऊल सतत पुढे जात
राहणे आ ण अखेरीस पधत सव च ‘परफॉम स’ दशवत यशवैभवासह सगळ पदे
ह तगत करणे हीच यां या जीवनाची रीत बनली होती. तु हीही आप या जीवनाची
अशी मान सक-शारी रक रीत सवाथाने अंगीकृत क शकता आ ण आपला
उ चतम ‘परफॉम स’ दशवू शकता. तेही अगद जाग तक तरांवर.
आता य ात जे डापटू कवा धावपटू नाहीत पण यांना या आयु या या
डांगणात मैदान गाजवून यशवैभव व नावलौ कक, पैसा- त ा मळवायची आहे, यांनी
वरील माणे मान सकता व मं -तं णाली वीकारायला हवी असे मला वाटते. आपण जणू
काही या ऑ ल पक पधत एक डापटू हणून सहभागी होत आहोत असे समजून
शारी रक ऊजसमवेत उ चतर मान सक चैत याचा आ व कार हा कमाली या आणीबाणी या
( पध या अगद शेवट या) णीही भावी सुंदरतेने व संपूणपणे दशवायला हवा. इतकेच
न हे तर जीवना या कुठ याही थतीत व पयावरणात थर- ाव थेत तरल सावधान
रहायला हवे. एक ल ात या तु ही तुम या मान सक मते या २५% जर वापर करीत
असाल तर उव रत ७५% चे काय? एकूणच लेसर करणांसारखी एका ता, ती तम
मरणश , सृजनशीलतेची आंत रक ओढ, मनाची न लता व शांतपणा, अंतबा
श त व उ कट इ छाश अशा एक ना अनेक गो सह तरल सावधानतेन,े वतमानातील
येक ण संपूणपणे जगणे आव यकच न हे तर अप रहाय आहे. मला ठाऊक आहे क
एका रा ीत हे घडणार नाही पण प रवतनासाठ आपले पाऊल उचलले तर पा हजे. एकूणच
मो ा जबाबदारीने व बां धलक ने तसेच आ मसमपण वृ ीने जीवनातील आप या
उ ाला जाग तक उंचीपयत यायला हवे आ ण हे तु ही क शकता. होय, तु ही
क शकता यावर व ास बाळगा. अगद ढ ा ठे वा. यासाठ च ‘मेगा ल हंग’
(महान जीवन जग याची कला) क प मी मो ा क ाने व चतनाने-अ यासाने आखलेला
आहे. याचा तु हाला न तच उपयोग होईल.
अथात मघाशी हट या माणे वजे याची मनोवृ ी वीकारायला हवी! ल ात या क
आप या मनावर तु ही या मयादा घालता, याच मयादा तु ही तुम या जीवन वासावरही
लादत असता. मोठ व े वा येये पाह यासाठ आपण अगद अयो य आहोत कब ना
आप याला ही येये गाठता येणार नाहीत. आपली आ थक प र थती ही बेताची आहे आ ण
इतर ाप (उदा. कुटुं बाचा) तसेच तकूल पयावरण, अशी एक ना अनेक कारणे आपण
दे तो. खरे तर या सग या पळवाटा आहेत. आपणच मो ा कणखरपणे व आंत रक बळ
इ छे ने आप या मो ा येया या दशेने झेपायला हवे. थम पाऊल उचलावे लागेल आ ण
मो ा धैयाने पाऊल पाऊल पुढे जावे लागेल. तसा धैययु नधार करायलाच हवा! तरच
आमूला प रवतन श य आहे. या सव यश ा ती या वासात मह वाची असते ती आपली
मान सकता. या मान सकते या बागेची मशागत उ म रीतीने व मो ा काळजीपूवक
आप याला करता आली पा हजे. यासाठ अगोदर हट या माणे नकारा मक व वखारी
वचारांचे तण हे थम उखडू न टाकायला हवे. कारण एकदा का हे तण वाढले क तु हाला
जे अपे त आहे ते कधीच सा य होणार नाही.
मला एवढे च हणायचे आहे क जीवना या ा डेत जक याचीच अपे ा करायला
हवी. माकूस ॲलन ( थम ेणीचा एन.एफ.एल) हणतो क , ‘माझा हा सगळा खेळ आहे
तो जीवन ीचाच आहे. कमाली या सकारा मकतेने तु हाला अश य ाय यशवैभव
गाठावयाचे आहे. पण तु ही जर सामा य वचारसरणीने वचार करीत रा हलात तर जेमतेम
आपले उ गाठू शकाल आ ण तुम या जे पदरात पडेल तेही असमाधानकारकच असेल.’
आप याला जे हा एखाद कोट केस लढवायची असते कवा एखादे भाषण सभागृहात
जाऊन ावयाचे असेल तर प रपूण ‘परफॉम स’ सादर कर याची ऊम बाळगत
असताना, मनःपटलावरही आप या यशाची व ये सतत पाहत राहा आ ण या
दशेने पुढे जात राहा. तसे वजयी मत चेह यावर सतत असू ा. कमालीची
संवेदनशीलता, अ यास, ाशीलता व नरी णकुशा ता ा गो ची कास धरा.
एकूणच सृजना मक व सवाथाने यश वी च ी फत मना या पड ावर सतत पा ह याने ते
च य वा तवात साकार करायला सोपे जाईल..
सारांश, कमालीची सकारा मक मान सकता व आनंदशीलता यांची पेरणी संपूण
जीवनभर सात याने करीत राहा. जीवना या वासात अनेक खाचखळगे असतात, अडथळे
असतात. या अडथ यांकडे एक वकासाची संधी हणून पाहा. वतमानातील येक ण
संपूणपणे जगा आ ण यातील शहाणपण जपा. कतीही तकूल जीवघेणी प र थती
असली तरी याचा संपूण वीकार करा आ ण ‘जे आहे ते’ पाहायला शका. जसे आहे
तसेच पा न मो ा सहनशीलतेने व संवेदनशीलतेने ाशील बना. आम या पढ तील
सवा धक यश वी उ ोजक गेरी पासून थेट टे ड टनर सार यांनी आप या यश वासात
भेटणा या येक अडथ यांवर ेम केले आ ण या सवाचे एका मो ा संधीत पांतर
केले. खरे तर हे उ ोजक सवसामा य लोकांपासून वेगळे नाहीतच. पण ते मो ा स तेने
व हसतमुखाने आप या खेळात संपूण चैत या नशी अढळ राहतात. ते कमालीचे आशावाद
असतात आ ण सहनशीलही. सवसामा य अपयशी वा अयश वी लोक हे वरोधा मक
प र थती समोर दसताच कच खातात. यांचे सगळे अवसान गळू न पडते. इतकेच न हे तर
या प र थतीपासून जेवढे र पळता येईल तेवढे ते पळतात. सवात मह वाचे हणजे या
वरोधी थतीचे भांडवल करायलाही ते मागे-पुढे पहात नाहीत. कारण यांची ती
अपयशावरची कारणमीमांसा सांगणारी मोठ ढाल असते. वजेते आ ण टोकाचे आशावाद
लोक आहे या तकूल प र थतीचा लाभ उठवतात आ ण याचे आ हान सवागाने व सव
दशांनी वीकारतात. समजा आपले डावपेच यश वी ठरले नाहीत तर न ाने योजनांची
आखणी करतात पण ते शरणागतीचे पांढरे नशाण शेवटपयत दाखवत नाहीत. अखेरीस
जबाबदारी, बां धलक आ ण आ मसमपण यातून हे वजेते सव तकूलतेवर मात करीत
यशवैभवाला गवसणी घालतात. मला काय हणायचे आहे ते तुम या ल ात येतंय ना?
सवसामा य आ ण वजेते या दोहो या ीतील व कृतीतील फरक ल ात या. तकूल
पयावरणाचे आ हान वीकारत यालाच वकासाची मोठ संधी मानणे सवात मह वाचे आहे.
कारण ही आशावाद , सकारा मकता यासह मोठ सहनश व सात याचा यास व वास
यातून ते अखेरीस शखर गाठतातच.

महान येय न तीची व उ वासाची कमया

जीवन ी व ‘ व’कम कौश यातील स दय

नरोगी व सवथा यो य मनोवृ ी

आ ण ी या नुसार सव
चैत या नशी उ पूत चा वास
करणा याला या जगात कोणीही
रोखू शकत नाही. पण अयो य व
चुक या ी उराशी
बाळगणा या ला ा
पृ वीतलावर कुठलीच गो
सहा यभूत ठ शकत नाही.
 ड लू ड लू झीगे

जीवना या सवच े ात व तरात सदै व व सवाथाने यश वी झाले या लोकांत (अथात

यात लाखो-करोडो-अ जा धपती, कृताथ व आनंद आई-बाप, दे शा याच न हे तर जाग तक
पातळ वर आपले कतु व गाजवणारे नेते व समाजसेवक इ याद चा समावेश करायला हरकत
नाही) काही गो ी या समान असतातच. ही सव यश वी लोकं वतःसमोर काही महान
व े वा उ े, येये (अश य ाय क प व योजना) ठे वतात, या माणे याचा
रचनाबंध व आशय न त करतात आ ण आप या अ नकेत वासाला थरमतीने
ारंभ तात. यांचे पाय चालतात, चालतात. यां या चालीला एक ‘आपापता’
हजपण) येते. र ता पावलात शरतो व तोच ‘चाल वता धनी’ होतो. फ एकच
जाणवते क पुढे जाणे आहे. मग मागात कतीही गूढता व गमता वखुरलेली असली
तरी ते यावर मात करीत पुढे जातच राहतात. कारण यांना ठाऊक असते क या
वासातच या वासाची सांगता आहे.
सारांश, जीवनातील येक घटकांसाठ ठरा वक उ े ठे वली तर जीवनावर,
‘ व’जडण-घडणीवर तसेच अंतरंगासह ब हरंगावर आपण भू व मळवू शकू आ ण एक
उ च तीचे जीवन सा य क शकू. ख या अथाने पराकोट या कृतीशील व यो य
वचारां या माणसाला आपण मान सक-शारी रक ा, अ या मक तसेच आ थक ा
कसे वक सत होत आहोत याची पुरेपूर क पना असते. हणूनच उ ांची वा वासा या
दशेची व ीची न ती एकदा का केली, क तुमचे मन हे तुम या ज हा या या ा तात
अनेक संधी शोधेल. मग या दशेने सव चैत या नशी माग थ होत, पुढे पुढे जात राहणे
आ ण आपली व े य ात उतर वणे श य होते. हीच जीवनाची खरी संजीवनी आहे.
नसगाचा एक महान संकेत असा आहे क तु ही सात याने, मो ा य नांनी व
भावनांनी, यावर आपले ल -तन-मन क त करता ते हा याबाबत या तुम या
अपे ा- व े य वा तवात-जीवनात अवतरतात. अथात हे त व जर
नकारा मकते या दशेने तु ही वक सत केले तर मा जीवनाचा व ं स तु ही तुम याच
हातांनी कराल. नाहीतर स या बाजूने आपण या एका तेतून सा ात तारे ज मनीवर उतरवू
शकाल. हणजेच तुमची सगळ व -े आकां ा, एक स दयपूण व सवाथाने सश तेने
य ात अवत शकता. हे ी फोड यांनी हटले आहे क , ‘आपण नेहमीच पुढ या गो चा
वचार केला पा हजे. इतकेच न हे तर भूतकालात या चुका टाळू न यापे ा कतीतरी अ धक
य न वतमानात करायला पा हजेत. कारण तसे जर झाले तर मग जीवनात अश य ाय
असे काहीच श लक राहणार नाही.’ वीस वषानंतरचे जीवन कसे असावे, ते नमाण
कर यासाठ , आ ापासून थबाथबाने वा ठरा वक उ े ठे वून ती पूण सा य कर याने
काहीही चम कार घडू शकतो. अथात यासाठ न त आराखडा, नयोजन, सात याने
घडणारी कृती व सहनश यांची आव यकता आहे. यातही आपला येक वचार व
आचार य व पूत या दशेने व ीने होत राहतो. यशमागाव न वास करताना हा
वचार सदै व डो यासमोर ठे वायला हवा, असे मा मनापासून वाटते.

महान उ पूत तील सात पाय या

१. थम तु हाला काय हवे आहे ते न त करा

या महान उ ां या पूत साठ तु ही अ वरत क करीत आहात आ ण मु य
हणजे जी येये वा व े तुम या मना या वा वचारां या क थानी आहेत, कमालीची
ज हा याची व ेमाची आहेत. या उ ांना अंतबा ओळखा आ ण एका ेपणाने या
येया त जाणारा वास य पात सतत डो यासमोर आणा. तुम या या क पाला
सहा यभूत (अगद आ थक ाही) ठरणा या वा सं था यां या संपकात राहा.
यांना तुम या व ाचे वा उ ांचे सा ा कारी दशन घडवा. काहीवेळा आयु या या
वेगवेग या ट यावर आपण आखले या येयात आपलीच चल बचल होत राहते. यासाठ
आप या ने णवेत खोलवर दडले या सु त आशा-आकां ा, मह वाकां ा पूणपणे व
अंतमुखतेने पारखा. मग या येयांची न ती करा. काहीवेळा आपण आप या
येय न तीत धा मन थतीत अडकतो. काही वेळा तर संदेहाव थेने आप याला घे न
टाकले जाते. अशा वेळ च क आप या ांजलीचे य डो यासमोर आणा. लोक
तुम या वषयी काय बोलत आहेत, याचे य डो यासमोर आणा. प ह या दहा गडगंज-
ीमंत लोकांत तुमची गणना होत आहे, लोक तु हाला चा र यवान, कतुववान तसेच सतत
कायरत राहणारा आ ण ‘ व’कमासाठ अ वरत क करणारा एक दलदार पण अ सल
माणूस हणून संबोधत आहेत…असे य समोर आणा. मला वाटते क असेच लोकांनी
तुम याब ल बोलत रहावे असे तु हाला वाटते ना? मग तु ही यानुसार तुम या येय वासाची
आखणी क न सात याने अंमलबजावणी करीत राहा. एक दवस सव कृ यश तुमचेच
असेल. एकूणच पाच वषानी, दहा वषानी, पंधरा वषानी आपण कुठे आहोत ते व यात
पाहा आ ण यानुसार (लाईफ मशन टे टमट) य ात कृती करायला मा वस नका!

२. नेमक उ े ठरवा आ ण यानुसार याची

कालमयादा व दशा- ी न त करा

थम उ े नेमकेपणाने न त करा. तदनुसार याची कालमयादा व

त संबंधी दशा- ी याकडे काळजीपूवक ल ा. मग बघा तुम या येक दवसाला-
णाला नवा अथ येतो. खरे तर ही अथपूणता तादा याने व संपूणपणे जग यानेच श य
होते. उ े वा येये यां या त जाणारा वास हा तुम याकडू न कमाली या ती तम
इ छाश ची व उ सुकतेची तसेच संपूण एका तेची मागणी करीत असतो. काही वेळेला
मो ा उ ांची छो ा छो ा उ ांत वभागणी क न यांची पूतता करणे सोईचे जाते.
जेणे क न संपूण वास हा व वध ट यात वा टे शनात वभागला जाईल. मग लांब
प याचा द घकालीन वास आवा यात येऊन पूण होईल. अथात यासाठ मोठ
सहनशीलता व सौ यता याची गरज आहे. उदाहरणाथ आपण पुढ ल पाच आठवडे एखादा
मैल धाव याचा जर सराव केला आ ण तीच सवय जर पुढे वक सत करत नेली तर मो ा
मैलांचे उ सहज ा त होऊ शकते. सवात मह वाचे हणजे आपण याचा आनंद घेऊ
शकतो.
या माणसाने आप या हील चेअरम ये बसून सबंध जगभर वास केला तो रक
हॅ सन. याला त संबंधी या अपूव यश-साहसाब ल वचारले ते हा याने उ र दले क , ‘मी
संपूण २४,९०१ मैलां या पूण महा- वासावर ल क त करताना छोटे छोटे वास
पूण करीत गेलो.’ अथात याचा छोटा वास हा २३ मैलांचा होता हे वस नका. आता
रक हॅ सनला जे साधले ते आप याला का साधू नये? न क च साधेल. ‘ लो ॲ ड टे डी’
वासातून वजयाचा घाट सहजपणे व सुर तरी या पार पडू शकतो. यातून वासा या
पूततेबरोबरच आ मसुखासह आनंदही आप या पदरी पडतो.

३. तुम या येय-उ ांना चतनाचा पाया असू ा

जाग तक क त चे थोर शा सर आयझॅक यूटन यांना यां या योगशीलतेचे व

संशोधन वासातील अ तीय यशवैभवाचे रह य वचारले. ते हा ते हणाले क , ‘मी मा या
संशोधन वषयाचा सतत वचार, चतन करीत असे.’ अथात केवळ या जग स
शा ालाच न हे तर तु ही कुठ याही जाग तक तरावर यश वी झाले या कलावंताला वा
ला वचारा. याची च र गाथा तु हाला हेच सांगेल क , ‘तन-मनाने बनशत
वीकारले या आप या ज हा या या ा ताखेरीज हे यातक त लोक स या
कुठ याच गो चा वचार करीत न हते. इतकेच न हे तर यांनी वतःला तशी
अंतबा श त लावून घेतली होती.’ अथात केवळ आप या व -उ ांभोवतीच सतत
द णा घालीत रा ह याने आपण आप या येयपथावर न तपणे वजयी होऊ, या ब ल
यांना नेहमीच ढ व ास होता. जाग तक क त चे वजेते नेहमीच १००% वजयाची कास
धरतात आ ण यासाठ आपले सव चैत य ोत उपयो जत करतात. रोज सकाळ
दवसभरात करावया या गो चा वचार व उ चार करा आ ण या माणे संपूण
दवसभरातील आपले नयो जत कम सव चैत या नशी पार पाडा. यातही आयु या या
अखेरीला आपण जीवनभर ‘ व-धम’ सव वाने पार पाड यामुळे, तळहातावर अलौ कक व
जाग तक क त चे यशवैभव व स मळाली….अशी कवा या सारखी ये डो यासमोर
आणा. एकूणच आयु या या अखेरीला मळणारी कृताथता व आंत रक समाधान यांचे च
वतमानात सतत डो यासमोर ठे वा.

४. आप या यश-लाभाक रता दबावतं ाचा वापर करा

आप यावर पडणारा दबाव वा ताण हा नेहमीच वाईट असतो असे नाही. येय
पथाव न वाटचाल करीत असताना कवा महान उ ांचा दबाव सवाथाने वीकारायला
हवा. तोही बनशत. मग या उ ांचा दबावच आप याकडू न इ सत काय क न घेतो.
अथात यासाठ वासा या हणजे र या या कडेला दसणारी व वाटे त भेटणारी इतर
लोभने आप याला टाळता यायला हवीत. एकूणच मो ा उ ांचा वा येयपथावरील
मु कामा त जा या या वासाचा दबाव, आप याला सतत मासाठ , संवादासाठ व
सह वासासाठ उ ु करीत राहतो. फ याची हाक आप या कानात सदै व गुंजत रा हली
पा हजे.

५. सहयोगाचे व सहकायाचे आवाहन

आपण या महान येयपथाव न वाटचाल करणार आहोत, या वासाब ल व
येयाब ल तसेच यात मळणा या अलौ कक यशाब ल, आप या जवळ या संबं धतांना,
सतत कळवत राहा. यां याशी संवाद साधा हणजे मग कळतनकळत यांचेही तु हाला
सहा य मळत जाईल. तु हाला मॅरेथॉनम ये सहभागी हायचे असेल तर द घ प या या
शयतीत भाग घेणा या व त संबंधी श ण दे णा या सं थांशी वा शी संबं धत राहा.
तशा एखा ा हे थ लबचे सभासद हा! तु हाला जर थोर व ा हायचे असेल तर
वनीशा , मोठमोठे नवेदक व अ भनेते तसेच त संबंधी श ण दे णा या या वा
सं थां या संपकात राहा. अशा कारे सहा यभूत घटकातून आपण अ धका धक आप या
येया या जवळ जात राहतो आ ण तेही अ धक ग भ-प रप वतेने.

६. २१ दवसांचा नयम ल ात ठे वा
तु ही तर सात याने व आंत रक इ छे ने एखाद गो सतत २१ दवस करीत
रा हलात तर याची तु हाला एक सवय होऊन जाईल. यातही कुठलीही सवय ही
अप रहाय झाली क यालाच आपण ‘ सन’ असे संबोधतो. (अथात ‘ सन’ या श दाचा
नाकारा मक अथ घेऊ नका) एकूणच २१ दवसांतील सात यपूण व मो ा ज हा याने
केले या कुठ याही कृतीत एक श असते एवढे मा न त. अथात यासाठ तु हाला
सग या चतांचा याग करायला लागेल. २१ दवस मो ा चकाट ने धू पानाचा याग
करीत शारी रक व मान सक श त व सराव, कसरत सतत चालू ठे वणे आव यक आहे.
मॅ युअल जॉ सनने ल हले क , ‘महान कृती ही केवळ श या सहा याने घडत नसते तर
ती मो ा चकाट ने व सहनश ने घडत असते.’
७. जीवनाचा आनंद या
आ ण वतःसाठ पा रतो षक जाहीर करा
पूव दे शांकडील काही संतांनी असे हटले आहे ‘जीवना या वासाचा ख या
अथाने आनंद लुटा’. छो ातले छोटे उ गाठ यानंतर वतःलाच मोठे पा रतो षक ा,
तेही मो ा स मानाने. परा म – मनापासून केले या क ातील सात य आप याला मोठे
वजय मळवून दे त असतात. समजा एखा ा वेळेला तुमचा हेतू सा य घाला नाही कवा
पराभव वा ाला आला तर वतःलाच कठोरतेने वागवू नका. मोठ लव चतकता अंगी
बाळगा! तुमचा हेतू जर व छ असेल तर ा नाही तर स या दशेने आप या उ ां त
जा याचा य न करीत राहा.

तु ही जर मनःशांती या शोधात असाल तर तु हाला यानासाठ – चतनासाठ वेळ

काढलाच पा हजे. तसेच आप या अ या मक जीवन वासावर भु व मळवावे लागेल. जर
प रपूण आरो य तु हाला राखायचे असेल तर सकस व स वपूण नेमका आहार आ ण
नय मत ायाम आव यक आहे. जेणेक न तु ही सतत ताजेतवाने तर रहालच पण
स च ही असाल. एक ल ात या क कोणताही हेतू सा य कर यासाठ तु हाला
छोटे छोटे याग हे करावेच लागतात. इतकेच न हे तर एका आ मसमपण वृ ीने,
बां धलक ने व मो ा जबाबदारीने आप या उ वासाला वा न यावे लागेल.
आता एकदा का तु ही यशपथाव न पुढे पुढे जात रा हलात तर तुम या जीवनात
ना पूणरी या प रवतन होत रा हल आ ण तु ही कमालीचे वक सत (सव बाजूंनी) होत
जाल. मग बघा, एक दवस तु ही ख या अथाने याशील, आ म व ासपूण व पूण
उ साही-आनंद हाल! कारण या वासा या पूततेतच बा सुखाबरोबरच खरे आ मसुख व
आनंद दडलेला आहे. मरणात असू ा क जीवनाचा तरल सावधान व हेतूपूण वास
हणजेच खरे अथपूण जीवन. कारण या हेतूमुळेच आप यातील मता अनेक पट नी
वृ गत होते आ ण आपण ख या अथाने वक सत होतो.

यश या आ ण यशयं णा
१९६० या दशकातील काही संशोधकांना असे आढळू न आले क येक म ये
यश या वास करीत असते. हणजेच येका या मनात यश वासासंबंधीचे वा
तं ासंबंधीचे एक उपजत ान असते. ही या सृजनशील क पकतेबरोबर काय करीत
आप याला यशा त घेऊन जात असते. अथात आप या परीने व परंपरेने. हणूनच आपण
आप या यश येसंबंधी वा यश वासासंबंधी कमालीचे जाग क राहणे गरजेचे वाटते.
इतकेच न हे तर यशाचे तं सकारा मक उ ांनी कायरत करावे लागते. एकदा का तु ही
तुम या यशतं ाला व रचनेला सकारा मक उ पुर वले तर मग यशा या पूत साठ ते
भूतकाळातील पूवानुभवांवर वा तुम या मू यमापनावर अवलंबून राहते. अथात भूतकाळात
तु हाला सुचले या क पना-भावना या ने णवेत सु ताव थेत वसत असतात. जे हा तु ही या
सु ताव थेतील क पना- वचारांना आवाहन क न मो ा सकारा मकतेने यश येतील
तं ासह सृजनतेकडे कवा आप या उ ांकडे वळता ते हा तुमचे यश न त होते. यातही
ही यशयं णा मूळ उ ातून वा आशयातून आकाराला येणा या नवन ा तमांना तसाद
दे त असते. यामुळे जु या परंपरा व तमा यांना एका न ा तमा- पात आपण
मनःपटलावर पा शकतो आ ण नंतर य कृतीतून वा तवातही प रव तत क शकतो.
उदाहरणाथ पूव तु ही समुदायासमोर भाषण कर यासाठ उभे रा हला होतात आ ण
यावेळ तु ही अनेकदा अडखळलात. तुम या श दांचा व वचारांचा तोल व ताल व कटत
आहे हे तु हाला दसले. आता हीच तमा ने णवे या खोलीत कोरली जाते. मग नंतर पु हा
जे हा सवासमोर भाषण कर याचा वा बोल याचा संग येतो ते हा तुमचे मन ने णवेतील
तमा वेचत राहते. या जर नका मकतेने भरले या असतील तर तुमचा आ म व ास
न याने कमी कमी होत जातो. मग कळतनकळत तु ही या कृत पासून पळायला लागता.
इतकेच न हे तर पु हा आयु यात कुठे ही व कधीही भाषण न कर याचा न य करता. पण
एक ल ात या क आप या यशयं णेला चकवता येते. अथात यासाठ न ा तमांची
न मती तु हाला हेतूपुर सर करायला हवी. हणजे अगद सोपे आहे, तु ही मो ा
समुदायासमोर भावी व प रणामकारक भाषण दे त आहात. चंड े कवग समोर जमलेला
आहे आ ण तो तु हाला मनापासून दाद दे तो आहे. टा या वाजवून तुम या वचारांशी समरस
होतो आहे….अशा कारची मान सक च े तु ही तम या मनःपटलावर उभी करीत राहा.
हणजे जे हा य तुम यावर बोल याचा वा भाषण कर याचा संग येईल ते हा मो ा
आ म व ासाने तु ही े कांना आ ण या वषयावर तु ही बोलणार असाल या वषयाला
सामोरे जाल. कारण आता तुम या मनःपटलावर सकारा मक-चांगली च े न ाने कोरली
गेली आहेत. ाच तमा तुम याकडू न खरे सृजनशील काय क न घेतील यावर व ास
बाळगा.
समजा, तु हाला कॅ र बयनम ये कवा एखा ा मो ा शहरातील त त व तीत जर
चांगले घर वा बंगला हवा असेल तर या घराची वा बंग याची वा तुशैली, रंगसंगती आ ण
या भोवतीचा प रसर इ. सग या गो ी क पनेने रंगवा. अशा स दयशील व समृ बंग यात
तु ही यावेळ रा ला जाल, ते हा तु हाला कसे वाटे ल याचीही क पना च े उभी करा.
एकूणच आप या क पनाश ने व ात या वा अपे ात या गो ी आधी
मनःच ूसमोर आ ण नंतर य वा तवात साकार होताना पाहा. तसा सव दशांनी
व ीने मनापासून य न करा. एकूणच आप याला ह ा असणा या सग या
व वत गो ी आप याला मळणारच आहेत यावर ढ ा ठे वा. यशयं णेचे
(क पनेचे) हे तं तु हाला तुमची व े साकार करायला मदत करेल. म हो, ३०
दवसांसाठ हा योग कर याइतका तुम याकडे न त वेळ असेल, नाही?
यातही यशक पनेतून वा त संबंधी तमादशनातून आ ण नंतर या या य
पाठपुरा ातून सतत या य नांनी पूणपणे अपे त येय गाठलेली आप या
डो यासमोर ठे वा. मला इतकेच हणायचे आहे क मोठमोठे उ ोगपती, नेते, असामा य
कतु ववान कारखानदार यां या आयु यरेखेकडे तु ही जर अंतमुखतेने पा हले तर तुम या
असे ल ात येईल क यांना आपली यश या व उ े व छ- प दसत होती. थम
क पना च ातून आ ण मग य वा तवात साकार झालेली. एकूणच ही कतृ वशील
म वे आप या उ ांकडे जा यासाठ वतःला अनेक दशा व नी ो सा हत
करीत होते आ ण पाऊल पाऊल पुढे जात होते.

उ - येयांची न ती करणारी कायशाळा

म हो, आप या नयो जत काय वासाला ारंभ कर यापूव थम कमाली या
शांतपणे व अंतमुखतेने तु ही तुम या उ ांवर, येयपथावर तसेच इ छा-आकां ावर चतन
करा. यासाठ थोडा वेळ काढा. अथात हे केवळ आव यकच न हे तर तुम या ३०
दवसां या कायशाळे या क पात तो एक मोठा मजेशीर व आनंददायी अनुभव ठरेल.

थम पायरी :
जीवन वासावर भु व मळ व यासाठ आरेखन
म हो, एका को या कागदावर तुमचे ‘लाईफ मशन टे टमट’ लहा. हणजेच एखा ा
ा माणे आप या जीवनाचा आजवरचा हा वाह वतमानातून पुढे (भ व यकाळात)
कसकसा जाणार आहे, वळणे घेणार आहे ते सं तपणे ल ह याचा य न करा. एकूणच
तु हाला या येय दशेने जायचे आहे याचा तो अगोदरच रेखाटलेला द तऐवज असेल.
संपूण जीवनभरात आप या ‘ व’कमा या नकाशावर उषःकालाचा नकाशा कस-कसा घडत
जाणार आहे याची एक व दशा आप याला अगोदरच न दवायची आहे. खरे तर गतीचे
हे ग तच आ ण थरमतीने करावी लागणारी क दता आप याकडू न खूप काही ऊजा
सृजनशीलतेसह कामी येणार आहे, हे ल ात ठे वा. एकूणच जीवनाची वाटचाल या
मू यांवर उभारलेली आहे ती जीवन-( ावसा यक) मू ये तुम या दयासह येक कृतीतून
अवतरायला हवी. ा सवाचे आकलन एकदा का झाले क तुमचे ‘लाईफ मशन टे टमट’ हे
द प तभांसारखे काय करीत रा हल. फ ते सतत डो यासमोर हवे एवढे मा न त.

एक सव म ावसा यक तसेच
एक अ सल माणूस हणून
जग याचा मी सव वाने य न
करीन. आजवर न त केलेली
जीवन ( ावसा यकही) मू ये,
आंत रक श त व शांती, एक
नरोगी तनमनारो य यासह
जीवनाचा व-धम, आंत रक
चैत या नशी मी संपूण वाने
नभावेन. एकूणच उ चतम तीचे
ावसा यक जीवन आ ण
 सौ यदायी कौटुं बक व यांचा
सम वय मी न तपणे साधेन.
यातही संवादात येणा या
येकाशी एका नमल, उदार व
वनयी मनाने वतन करा. एकूणच
तरल सावधानतेने मी मा या
उ - वासातला येक ण न्
ण वेचेन!

अथात हे मी फ उदाहरण दले. सारांश, एका द प तंभा माणे असे आपण वतःचे
केलेले ‘लाइफ मशन टे टमट’ हे आप या वतमानासह भ व यकालाचे एक दशा- ी
दशक बनते. याचे न य मरण ठे वीत, आपला वास थरमतीने पुढे चालू ठे वणे गरजेचे
आहे. या वासातच या वासावी सांगता. यात एक गो ल ात ठे वावी क या वासात
वाटे या कडेने आप या लालसेला आ हान करणा या व सव वी मोहात टाकणा या
गो पासून सावध रहायला हवे. इतकेच न हे तर वाटे तील सगळे अडथळे पार करीत
आप याला जायचे आहे. सारांश, असे ‘लाईफ मशन टे टमट’ सदै व आप या डो यासमोर
हवे. दवसातून कमान दोनदा तरी याची उजळणी करायला हवी.

पायरी . २ : वैय क भु वाची उ े

संपूण जीवन वासात वा वसायात आप याला कुठपयत मजल मारायची आहे कवा
कोण या दशेने व ीने जायचे आहे ते आता तु हाला उमजलेले आहे. यातही आप या
नयो जत येयपथाव न जाताना, पाच वष कवा दहा वष, वासाची काही न त उ े
ठरवा! अथात यासाठ आव यक असणा या गो ी… नरोगी व व स मता, सद्भावासह
‘ व’कमाचा सात याने वकास, ती इ छाश व आंत रक श त इ. या येय वासात
कुठ या क् ा साधनांची, ंथवाचनाची आव यकता आहे याची याद तयार करा आ ण
यांचा पाठपुरावा करा. यातून तुम या ने णवेची अ धक चांग या कारे जडण-घडण होत
राहील. मग ही ने णव जा णवेवर सतत भाव पाडत जाईल.
 संपूण ंथात ‘ व’चा वकास आ ण यावर मळवावयाचे भु व तसेच आपली
महान उ े वा येये यावर भर दे यात आला आहे. एकूणच तन-मनाची काळजी,
मरणश साठ उ चतम सराव तसेच न वचारता साध यासाठ व बु ला आराम
दे यासाठ ‘ यान’ सराव. ‘ व’ या भावी-प रणामकारकता तसेच भु वासाठ वर या
त यात आपण न दवले या गो वर कमाली या क दतेने मेहनत यायला हवी.
आता पुढ ल पाच वषातील तुम या आयु याचा अंतमुखतेने वचार करा. या पाच
वषात तु हाला कसे वक सत हायचे आहे? कोण या मा हतीची व ानाची तु हाला अ धक
गरज आहे? सद्भाव, वधम, चांगुलपणाची कास, नरामय व नरोगी तन-मन, आ मसुख व
शांतता तसेच कमालीचा उ साह, सृजनशीलतेचा वास आ ण सवात मह वाचे हणजे
वतमानातील येक ण संपूणपणे जगणे….अशा एक ना अनेक गो ी तु हाला ह ा आहेत
ना? अथात हे गुण तुम यात येऊ शकतात. फ ‘हे आपण भ व यात क ’ असे न हणता,
आ ा या णापासून प रवतनाला ारंभ करायला हवा! तेही ‘ ण थ’ वृ ीने. एकूणच
वतःसमोर उभे केलेले आ हान व येयपथ यांचा सवाथाने वीकार करा आ ण आप या
वासाला ारंभ करा. एक ल ात या क जसजसे तु ही जीवनातील आ हानांना तसेच
सव वी नयो जत केले या गो ना सामोरे जाल, तसतशी एक चैत य तुम या सवागातून
बहरत जाईल. यातून तुम या जीवनात ां तकारक बदल होऊन जाईल. आता सवा धक
मह वा या गो ची याद तयार करा.
 पायरी . ३ : तुमची साधने आ ण काही मजेदार उ े
सम कायशाळे त आप या येयांची वा उ ांची न ती करताना, तु ही तु हाला
उपल ध होऊ शकणारी वा लागणारी नाना वध साधने आ ण काही मजेशीर (चम कृतीज य)
उ े च क ल न काढा. अथात या साधनांची वा उ ांची न ती करीत असताना
तुम या क पनांना मयादा तर पडत नाहीत ना याकडे जा णवपूणक ल ा. आप या
व वध भावना वा क पना, मग या कतीही अश य ाय असोत वा अवघड; पण तु ही
तुमची मु क पनाश य कागदावर उतरवा. एक ल ात या क आपण आप या
भावने या व क पनाश या सहा याने काही त वे वा उ े न त करतो, ल हतो कवा
मना या क थानी ठे वतो ते हाच या साकार होतात. य ात मूत व पात अवतरतात.
अथात बंधन फ एकच अ यंत नभय मनाने सग या उ वासाला थेट सामोरे जाऊन
य कृती करायला हवी. अथात कृती ही नेहमीच वतमानातील या असते. एकूणच
वतमानातील येक ण न् ण संपूणपणे उ ांसाठ पाऊल पाऊल वेचत आप या
मागाने पुढे जात राहणे मह वाचे आहे. खरे तर हीच आपली नयती आहे.
नसगात या या सु असतात यांचे व ेषण कर याचा य न क नका.
सकारा मकतेने व क पने या भरारीने मोठ -महान व े पाहा आ ण संपूण तादा याने
येक ण जगा. कारण हीच खरी सृजनशीलता आहे. असा कृतीतील आनंद या. मला
वाटते क तु हाला या भौ तक गो ची चाहत आहे यांची याद तयार करा. अथात ही याद
करताना संवेदनशीलता, सृजनशीलता आ ण सं त-नेमकेपणाला नजरेआड क नका.
मनात जत या तरलतेने क पना अवतर या, तत याच त परतेने या ल नही काढा
हणजे मग याचा एक आकृतीबंध (फॉम) वा आकार तयार होईल. आपली येये ही खूप
मोठ अश य ाय आहेत आ ण ती कधीच साकार होणार नाहीत, असा नकारा मक वचार
क नका. व े मांडा आ ण या व ा त जाणा या वासाचे आकलन क न या आ ण
पुढे जात राहा. मग तुमचे व कती का मोठे व अश य ाय असू दे . ते नेहमीच श य ाय
होते. इतकेच न हे तर य वा तवातही अवत शकते हे ल ात ठे वा. तुमची काय काय
व े आहेत? बघा तर खरं! तु हाला बमुडाम ये एक भला थोरला लॅट यायचा आहे?
तु हाला नेपाळम ये जाऊन गयारोहण करावयाचे आहे? तु हाला एखाद शडाची होडी
घेऊन संपूण जगभर वास करायचा आहे? मो ा चैत याने एक ीमंत आसामी हणून
जगायचे आहे? खरे तर कुठलेही व असो, तु ही थम ल न तर काढा आ ण तेही याला
आपण कती वेळ दे णार आहोत, यासह.
 पायरी . ३ : तुमचे आ थक भ व य

जीवना या वासात व आप या ावसा यक जीवनात आपण आ थक ा कती

उंचीपयत जावे वा असावे यांचा बारकाईने वचार करा. तु हाला कती पैसा-वैभव
मळवायचे आहे आ ण ते वया या कती वषापयत? एकूणच तुम या आयु याची मागणी ही
कती पैशांची आहे क जी तु हाला खरोखरीच सुखी करेल? कवा या गो ी के याने तु ही
धनासह मनाने ख या अथाने वतं हाल? पैशाची कोणती बचत (से हं ज) तु हाला
तुम या साठ नंतर उपयु ठरेल, यासंबंधी काही नणय तु ही घेतला आहेत का? एक ल ात
या क आ थक सा य हे तुमचे वैय क सा य ठरणार आहे. हणूनच खालील त यां या
सहा याने आप या आ थक उ ांचे भ व य न त करा.
 आपली उ च येये वा उ े ही आप या जीवन वाहातील र वा ह यातून वहात
असताना आप या सृजनशील कृती-उ चे दशन घड वतात आ ण आप याला यशा त
घेऊन जातात. जे हा आपण आपली सबंध वषभरातील कवा पाच -दहा वषातील येय-
व े वासा या दशेन पाहतो कवा याचे रेखाटन अगोदरच करतो ते हा मना या
‘कॅन हास’वर एक तरल च आकारत जाते. आता फ या दशेने सव श नशी कायरत
राहणे एवढे च फ आप या हातात राहते. मागे नमूद के या माणे एखादा माणूस सबंध
दवसभरात ६०,००० वेगवेगळे वचार करीत असतो. आपण आपली व े वा उ े जे हा
ल न काढतो ते हा सहजपणे इतर वचारांकडे ल होते आ ण आपले वचार-आचार हे
संपूण चैत यासह नयो जत केले या दशेने व ीने वा हत होत राहतात. मु य हणजे
आपण संपा दत केलेला वचार हा इतर ५९,९९९ वचारांपे ा वेगळा असून जीवन वासात
अ यंत मह वाचा आहे. कारण या या प रपूत त आपण एक वैभवशाली व स दयपूण
जीवन जगू शकतो. आयु याला साफ यमय अथ व प रपूत मळते ती केवळ यातून हेही
आपण ल ात ठे वायला हवे. आजवर मी नाना वध दे शात, ा तात अनेक श बरे घेतली
आ ण यात अनेक सीईओ, उ चतम अ धकारी, मोठे कलावंत, डापटू तसेच अनेक
ावसा यक, व ाथ , पालक इ. असे एक ना अनेक जण सहभागी होते. यांनी मला
आवजून भेटून सां गतले क , ‘जे हा आ ही आमची सगळ उ े व येयपथ दशा
कागदावर के या ते हा आमची ी व वचार व छ व प होत गेले. आता फ या
दशेने सव चैत या न श कृती करणे एवढे च आम या हाती होते. अथात कृती हणजे
वतमानातील एक या. खरे तर या तादा य पावले या येक येत यशवैभवा त
नेणा या पावलांचा वकास सामावलेला आहे.
आता जे हा तु ही तुम याच आयु याकडे एका अंतमुखतेने पाहाल ते हा तुम या
ल ात येईल क इतरांपे ा तुम याकडे एक व श पण द घ असा येयपथ आहे. इतकेच
न हे तर या येया त जा यासाठ अ याव यक असणारी जी वलंत इ छा आव यकच न हे
तर अप रहाय असते, ती तुम याकडे आहे. खरंच तु हाला हवा असलेला कायपथ- व दशा
( याला मघाशी आपण येयपथ असे संबोधले) आहे. तीही व छ, प . खरे तर हाच
तुम या ने णवेत लपलेला होता आ ण तो तु हाला सव वी हवा होता. केवळ या
येयपथाव न वास करीतच तु ही तुम या आयु याला अथ दे णार होतात. तो आता
तु हाला मळाला आहे. तु ही अवतीभोवती तुम या म मंडळ कडे पा हले तर तुम या
ल ात येईल क यांची यां या आयु याब ल क पना नीट व प नाही. पण तरीही ते
आपण जीवन वास पुढे रेटत असतात. तुम या ल ात आलंच असेल क नदान हा
अडथळा तर तु ही पार केला आहे. या पुढ ल पायरी हणजे आपण आखले या
येयपथावर आपले ल क त करणे. एक ल ात या क व ये ही कतीही रवरची
व काहीशी अश य ाय वाटली तरी ती अधवट सोडू नका. इतकेच न हे तर तसा वचारही
मनात आणू नका. नसग आपले काय अफलातूनपणे नभावत असतो. फ तु ही तुमचे मन
एका करायला हवे एवढे मा न त. आप या व ांवर व ास ठे वीत पाऊल पाऊल पुढे
जात राहणे आ ण आपणच वासमय होणे मह वाचे आहे. खरे तर हेच तुमचे व ध ल खत
होते आ ण आहे. थोरोने काय हटले होते ते आठवा. तो हणाला होता, ‘एखादा माणूस
मो ा आ म व ासाने आप या व ां या दशेने वाटचाल करीत असेल कवा क पनेत
पा हलेले जीवन जग या या इरा ाने आतून पेटला असेल तर असा माणूस काही दवसां या
वासात असामा य यश मळवू शकतो.’

यशसू ांचे रह य : पाच ट यात (पाय यात) तु ही

तुमची
व े ही य वा तवात प रव तत क शकता….

आता या णाला तु ही तुमचे उ रेखाटन केले आहे आ ण आपला येयपथ न त

केला आहे. अथात तुत या कायशाळे त या येयपथाव न वाटचाल करताना तु हाला मी
यशसू ाचे रह य कथन करणार आहे. हे यशतं वरवर पाहता काहीसे आ यजनक वाटे ल
पण ते अ यंत भावी व प रणामकारक आहे, यात शंका नाही. आजवर अनेक कृतीशील
डाप ं नी, मो ा कलावंतांनी वा उ ोजकांनी वेगवेग या े ात यांचे उपयोजन क न
अमाप यश संपादन केले आ ण आपले अलौ कक कतृ व स केले आहे. काही
म ह यांक रता तु ही वतःवर असा योग क न पाहा आ ण य आप या जीवनात
चम कार घडवा. एक ल ात या क हे यशसू संपूणपणे वयंसूचनेसह आप या गाढ
व ासावर अवलंबून आहे. असे यशसू तु ही य जीवनात अवलंबले तर…..!
आई टाईन, इमसन, नेपो लअन हल तसेच अनेक ऑ ल पक खेळाडू ंनी या यशसू ाचा
आप या जीवनात वापर केला आहे. अथात पुढे या थोर नी आप या या पृ वीतलावर
काय काय आ ण कसे कसे चम कार घड वले ते सवाना ात आहेतच. आता आपण या
पाच यशसू ांकडे वळू या….

१. रोज रा ी झोप यापूव तु ही न त केलेली उ े वा येये ठळकपणे आप या

मनःच ूसमोर आणा आ ण मो ा क ाने, सात याने व कमाली या आंत रक इ छे ने ती पूण
के याचे च डो यासमोर आणा. दवसभरात वतःवर सारखे बबवत राहा आ ण पुढे
कायरत रा न वास करीत राहा.
२. आपली येय-े उ े व यांची पूत च े डो यासमोर आणताना य दवसा ही
उ े साकार होणार आहेत यावर ढ व ास ठे वा. अगद कतीही अडथळे आले तरी.
आप याला जे हवे आहे ते व वत असेल तरी आपण ते ह तगत केले आहे हे डो यासमोर
आणा.
३. आपली येय-े उ े आ ण यां या पूत या ये या तमा सतत डो यासमोर
पुनरावृ होत रा ह याने तुम या मनात या वषयी एक वलंत (आत ाची) येयाकां ा
उ प होईल आ ण ती आकां ाच तुम याकडू न येक कृती क न घेईल. मु य हणजे
तु हाला नयो जत वाटे या बाहेर कणभरदे खील जाऊ दे णार नाही.
४. तुमची येये वा उ े तु ही कशी सा य करणार आहात याचा व छ आराखडा
सतत डो यासमोर ठे वा आ ण त संबंधी या योजना व रत काया वत करीत राहा. अथात
कृती ही नेहमीच वतमानातील या असते.
५. एकूणच तुमची उ े वा क प आ ण या या पूत या वेळा ( हणजेच तु ही ते
कती काळात-वेळात पूण करणार आहात) ते एका कागदावर ल न काढा. आप या
उ ांशी अंतबा अनुबंध सतत राख यासाठ ढ व ासाने, कमान दहावेळा तरी याचा
(झोपताना आ ण उठ याबरोबर सकाळ ) वचार व उ चार करा. मग उव रत दवसभरात
याची अंमलबजावणी.

ही पाच सू े यशसू ेच आहेत. याचा मो ा बां धलक ने व मो ा जबाबदारीने व

आ मसमपणाने वीकार जीवनाला एका न ा वैभवशाली व सवथा ीमंत पथावर घेऊन
जाईल. यातही आप या सग या सा यांची प रपूत झाली अस याचे च व यातील
साफ य अनुभवत राहा. खरे तर या सव गो चे आयोजन व कृती स ता आपली सगळ
व े वा उ े साकार करीलच.
एकूणच हा ‘मेगा ल हंग’ (महान जीवन जग याची कला) क प, यातील उ चतर
त व णालीने तु हाला, तुम या संपूण जीवनाला एक उ चतम वैभव तर गाठ यास मदत
करील आ ण तुम यात ां तकारक बदल घडवून आणेल. अशावळ वु ो व सनचे श द
आठवा. तो हणतो……

उराशी जपले या व ांनीच

आपण महान बनत असतो.
सगळे च मोठे -महान लोक व ाळू
असतात. वसंत ऋतूतील धु याचे
सगळे पदर तसेच हवा यातील
द घ सायंकाळचा अ नी काश
र सारत ही मोठ लोकं खूप
काही बघू शकतात. काह ची ही
व े कालातीत असतात. खरेतर
अशासाठ च रोजचा सूय उगवत
असतो. यातही ही लोकं आपली
व े य ात उतर याची आशा
मनाशी बाळगून असतात. असे
लोक यां या व ांचे पोषण,
संर ण करतात आ ण कतीही
तकूल प र थती आली तरी ते
आप या व ां या पूत साठ धाव
घेतच असतात.
 करण ३ रे

आपले शरीर
शारी रक काय मतेवरील भु व

एखाद गो मी क शकतो
यावर जर माझा ढ व ास
असेल तर ती गो सा य
कर याची ऊजा (जरी ततक
ऊजा वा चैत य मा यात ारंभी
नसले तरी) मा यात आपोआप
नमाण होते.

महा मा गांधी

द घकाळ ायाम कर याची शारी रक काय मता

हणजे ता याचे चैत यकारंजेच

तं शु व नयोजनब ायाम कर याचे शा – ायाम व ा

( ज नॅ ट स) स या चंड वेगाने वक सत होऊ पहात आहे. एकूणच शारी रक
काय मता टकवून ठे व यासाठ कवा वाढ व यासाठ केले या प र माला आपण
सवसाधारणपणे ायाम असे संबोधतो. नय मत प र माचा शरीराला सराव झाला व
मा माने ायामाचे माण वाढवत नेले, तर अनेक उपयु बदल घडू न येतात. अगद
एखा ा सा या कृतीने आपण आप या जीवनात प रवतन घडवून आणू शकतो.
 ायामापासून समाधान आ ण आनंद ा ती ही अपे त असते. यातही प तशीरपणे
केले या ायामा या मदतीने शारी रक वा य आ ण व श कार या कायासाठ
कुशलता वाढवता येते. यालाच आपण शारी रक अनुकूलन असे संबोधू शकतो. स या या
ग तमान काळात प रणामसाधक काय नयोजन फार मह वाचे असते आ ण
ायाम व ेत हेच त व मु यतः वचारात घेतले जाते. मह वाचे हणजे ायामाचा
शरीरास यो य कारे उपयोग हावा हणून यो य समतोल आहार, पुरेशी व ांती व
न ा यांची आव यकता असते.
व चषक पधत य सहभागी हो यापूव काही दवस बु बळाचा बादशहा बॉबी
फशर याने काय केले असेल ओळखा पा ? याने बु बळातील व वध चाल चा वा
डावपेचांचा सराव केला असे तु हाला वाटे ल. पण तसे नाही. शारी रक काय मता व तजेला
तसेच मान सक वा य-समाधान, कुशलता वाढ व यासाठ तो द घ प याचा धाव याचा
व पोह याचा सराव करीत असे. एकूणच ताकद बरोबर शरीर-मनाचा लव चकपणा व
प रणामसाधक बु नयोजन तसेच सरणशीलता वाढ व याचा फशर य न करीत होता.
यातून कमाली या तरल सावधानतेने व चपळतेने तो येक बु बळा या डावात
त प यावर मात करीत गेला.
कोणतेही काय कर याची सवसाधारण मता आ ण शारी रक स मता
ायामानेच वाढत असते हे उ चतम कृतीशील कायकत, जाग तक तरावरील नेते तसेच
अनेक उ चतर तरांवरील े ी यांनी ओळखलेले आहे. यामुळेच ते आप या वयायात वा
कायात कतीही त असले तरी रोज या ायामासाठ कमान अधा तास न तपणे
राखून ठे वतात. आपण मा ायाम, शारी रक कसरत टाळ या या बाबतीत अनेक सबबी
सांगतो. पण आजच न य नयमांनी ायाम कर याचे न त करा आ ण आयु यात एक
चांगला नणय घेऊन लगेचच ायामाला ारंभ करा. तु ही जर या पूव च ायामाला ारंभ
केला असेल तर द घका लक बदलांसाठ प र माची ताकद आणखीन वाढवा. एकूणच
नय मत प र माचा शरीराला सराव झाला आ ण मा माने ायामाचे माण
वाढवत नेले, तर अनेक उपयु बदल आप या शरीर-मनात घडू न येतात. यातही
काईझेन त व णाली आठवा : ‘जर तु ही पुढे वक सत होत नसाल तर तुमची न तपणे
पीछे हाट होती आहे असे समजा.’

शारी रक काय मता टकूवन

ठे व यासाठ वा
वाढ व यासाठ केलेले प र म
ायामात मोडतात. या
ायामाने अनेक लाभ
आप याला होतात.
 १. न त माणात ऊजची आ ण काय मतेची वाढ
२. ायामातून समाधान आ ण आनंद ा ती होते.
३. द य अ भसरणात सुधारणा होऊन वाढ या मास जुळवून घे याची
दयाची मता सुधारते.
४. शांत आ ण नरामय मान सक ी वक सत होते.
५. फु फुसा या संपूण सरणामुळे सनाची मता ( द घ
सनधारकता) वाढते. वायूंचा व नमय जा त प रणामकारक होऊ
लागतो.
६. चता, वषाद यासार या मनः थतीवर शारी रक ायामाचा अनुकूल
प रणाम होतो.
७. अ धक उ साह व आ म व ास आ ण सहज हलकेपणा शरीराला वाटू
लागतो. सवसाधारण हालचालीही जलद होऊ लागतात. थूलतेपासून
मु ता मळवता येते.
८. धरा भसरण व सन यांची मता सुधारते.
९. शरीराचा लव चकपणा हा दै नं दन दबावाला सहज सामोरा जातो.
तरोध श सह मनोबलात वाढ.
१०. तं शु व नयोजनब ायाम व वध शारी रक मतांचा वकास अनेक दशांनी
करतो.

एकदा का, तं शु व नयोजनब ायाम कर याचे शा आपण अवगत केले

तर आकुंचना मक व सरणा मक नायुसमूहांनी शरीरा या अनेक मतांचा
आप याला वकास साधता येतो. अथात हा वकास साधताना शारी रक व मान सक
मतांचे पर परसह नयमन-सहसंयोजन साधून आप या अंगभूत ( डा)
कौश यांचा परमो च ब गाठू न परमानंद साधता येऊ शकतो. स या या काळात
प रणामसाधक काय नयोजन फार मह वाचे आहे. हणूनच शारी रक ायाम –
हालचाल, अंतबा मतांचा वकास आ ण आहाराचे संतुलन आप याला अनेक
दशांनी सहा यभूत ठ शकते . मो ा न हाने थेट सै यातील श ती माणे आपण या
शारी रक कसरती वा ायाम रोज पार पाडत गेलो तर मनाची लव चकता, मनःशांती तसेच
सामा जक संबंधातली वृ आपण सहजच ा त क शकतो. यातून आपले जीवन
कमालीचे वक सत होते, होऊ शकते. रा ीय व आंतररा ीय तरांवर व मी यश कवा
उ चांक था पत करणारे खेळाडू घड व याम ये ायाम व ेतील ान, योग व
अ वरत य न अशा घटकांचा मोठा आ ण मह वाचा वाटा ठरतो.
ायाम न के याने आपले काय काय तोटे होऊ शकतात हे जीवना या धावपळ त
णभर थांबून अंतमुखतेने वचार करा. कमान पाच गो ची न द करा.
 व वध ायाम कारातून या गरजेनुसार नवड क न वशेष काय म
आखता येतात. ठरा वक उ पुढे ठे वून (उदा., थूलपणा हटवणे, वजन वाढ वणे, पळदार
शरीर कमावणे, गरी मणासाठ पा ता वाढ वणे) यानुसार ायामा या प ती, वारंवारता
आ ण कालमयादा आखली जाते. इतकेच न हे तर वरचेवर त ा या स याने यात बदल
करता येतो. अथात एक ल ात ठे वा क ायामसाधना हा सरल नरलसपणे कर याचा
कार आहे. झटपट प रणामाचे फळ दे णारा माग नाही. यात एक गो ल ात ठे वा क
एकदा का सवय लाग यावर ायामाचा कंटाळा येत नाही. पण जे ायाम वा शारी रक
कसरत वा सराव करीतच नाहीत कवा याची टाळाटाळ करतात कवा पुढे चाळ शीनंतर
बघू…अस या सबबी सांगतात, ते न तच धोकादायक आहे. कारण ायाम वर हतता
हणजे स दय व सौ व वर हतता. इतकेच न हे तर जीवनातील अनेक सुंदर गो ना आपण
मुकतो. खरे तर याचे र ात भान ठे वायला हवे. एकूणच ायाम के याने कोणते कोणते
लाभ होतात (पुढ ल एका वषात, पाच वषात, दहा वषात) कवा होऊ शकतात, याची एक
याद तयार करा.
 आता पयत या मा या ववेचनातून तं शु व नयोजनब ायाम कर याने कोणते
लाभ होतात हे तु हाला कळले असेलच. एकूणच ायामाने आपले शरीर प र मास व
रोग तकारास अनुकूल होऊन यामुळे काम कर याची मान सक तयारी सुधारते हेही
तुम या ल ात आले असेलच. एकूणच द घायुषी आ ण एक प रपूण आरो य तु ही
मळवावे आ ण जीवनातील येक णाचा सुगंध वेचावा, या क रताच हा
‘मेगा ल हंग’ (महान जीवन जग याची कला) क प आपण आयो जत केला आहे.
एक जुनी हण अशी आहे क ‘ याला ायामाक रता वेळ मळत नाही याने
आजारपणाक रता मोठ सवड काढावी.’

खाली ायामा या काही कृती

द या आहेत या तु हाला
नवचैत य दे तील व जीवन
अ धक रसपूण करतील.
* हालचाल ची सूस ता आ ण चपळाई, भरभर चालणे, ड गर चढणे,
एकाच जागी पळणे, मॅरेथॉन शयतीत पळणे
* ऊजामापक सायकल चाल वणे, सायकल शयती
* नायूंची ताकद वाढ णरे ायाम (वजन उचलणे, बुलवकर, चे ट
ए सपांडर यासारखी साधने वापरणे)
* सामुदा यक कसरती (सूयनम कार व योगासने)
* पोहणे, टे नस खेळणे, केट े र ण, बॅड मटन, खो खो, टे बल
 टे नस इ.
* ायाम व ेचे ( ज नॅ ट स) सहा य (तं शु व नयोजनब
ायाम कर याचे शा )
* वायुसापे ी (एरो ब स) व वायु नरपे ी (ॲनॅरो ब स)
* ायाम व मैदानी खेळ, बागेत काम करणे जल डा, शडाची बोट
चाल वणे इ.

यातही योगासने हा शरीराचा लव चकपणा वाढ वणारा ायाम आहे.

योगासनां या मदतीने शरीरा या सव सां यां या हालचाल ची कमाल मयादा वाढ वता
येते. या ायामात नायू थर थतीत ताणले जातात व सां यां या हालचाल ना
पडलेली मयादा हळू हळू श थल होते. एकूणच शरीराची व मनाची थर आ ण चल
अंग थती डौलदार हो यास लव चकपणा मदत करतो. काही योगासनां या साहा याने
अनाव यक ताण कमी होऊन श थलीभवनास मदत होते. अथात योगसाधनेबरोबर आहार
सा वक व नेमका असेल तर फारच चांगले. यातही सात य, आंत रक श त आ ण
सकारा मक वचारसरणी तु हाला चैत या या अं तम टोकापयत घेऊन जाईल.
३० दवसां या या ‘मेगा ल हंग’ हणजे जीवन जग या या कलेत/ क पात एकदा
का तु ही सहभागी झाला तर तीस दवसांनंतर आप यात आमूला बदल झाला आहे असे
तुम या ल ात येईल. इतकेच न हे तर तुम या ऊजत, शारी रक तसेच मान सक मतेत
कमालीची वाढ झालेली तु हाला आढळू न येईल. थम जवळ या एखा ा व छ काशमय
बागेत जलद चाल या या ायामाला आ ापासून ारंभ करा. इतकेच न हे मा माने
दवसाग णक या या वेळेत वाढ करा. मग ऑ फसमधून आ यानंतर तु हाला दम यासारखे
वाटणार नाही. खाली काही गो ी द या आहेत, याचा अंतमुखतेने वचार करीत या व रत
अंमलात आणा.

१. सश वचारांना ारंभ करा आ ण दवसातून कमान १५ म नटे

वतःचे शरीर/मन श थल सोडा.
२. एका खेळकर मनोवृ ीने अवतीभोवती कवा संबंधात येणा यांकडे
पाहा आ ण यां याशी संवाद साधा. तेही व छ मोकळे पणाने व
नैस गकतेने. यातही आपली सकारा मकता कधीही सोडू नका.
३. तन-मना या सु ढतेची सदै व काळजी वाहणा या अंतमुख वृ ी या
सहकारी, सहयो याशी मै ी वाढवा.
४. आप या आवड या ( नर नरा या) खेळात ची या.
५. तुमचे सबंध वषभरातले तसेच पाच आ ण दहा वषाचे शारी रक
तं ती बाबतचे येय ल न काढा आ ण याची न ेने अंमलबजावणी
करा.
 ६. सकारा मक हेतूमयता जागृत राह यासाठ वासात आप याला काय
काय गवसत आहे कवा आप यात कसकसे बदल होत आहेत, याची
न द ठे वा.
७. एका तेसाठ य तमा साकार याचा सराव ठे वा.
८. ‘जीवन जग या या कलेचा’ हा संपूण क प हा पुढे सवयीत
पांत रत होऊ ा.
९. वाटे त मळणा या येक यशाला मनापासून दाद ा. ल ात या,
हजार मैलांचा वास हा एका पावलापासूनच सु होतो.
१०. मोठ व े बघा. छो ा छो ा यशातून मो ा यशा या ट याकडे झेप या.

सारांश, ायाम व े या साहा याने व वध शारी रक मतांचा वकास घडवून आणून

व यानंतर कवा या काळात या मतांचे पर पर सह नयमन-सहसंयोजन साधून
डाकौश यांचा वकास तर घड वता येतोच पण याखेरीज जीवनात संपूणपणे प रवतन
घडवून आणता येते. आता हेच पाहा ना, आठव ातील १६८ तासांपैक तु ही सहा-सात
तास ायामासाठ – शारी रक कसरत वा सराव यासाठ दे ऊ शकत नाही. मनाची
कणखरता व आ मक सुख-शांती आ ण तरल अ य सावधानता यातून खूप काही
चम कार घडू शकतो.
ह बो ड् टने एके ठकाणी हटले आहे क , ‘खरा आनंद हा मना या सहज कृतीतून
आ ण शारी रक कसरतीतून-खेळातूनच आप याला मळत असतो.’

आहार आ ण आहाराची कमया

अ पदाथाची गुणव ा आ ण समतोल आहार

अ पदाथाची गुणव ा, याचे माण व यामुळे होणारे शरीराचे पोषण या ीने

अ पदाथाचा वचार के यास याला आहार हणतात. उ णता, ख नजे, जीवनस वे व
इतर पोषक े यांची शरीराला असणारी गरज भागवू शकेल, इतके व वध
कार या अ पदाथाचे माण व प रणाम असलेला आहार हणजे समतोल आहार
होय. खरे तर तुम या आहारावर तुमचे अ त व व संपूण शरीर-मनाचे स दय अवलंबून
असते. एकूणच तुम या आहारातील बदल हा तुमची शरीरय ी, तुम या मनाचे व
मान सकतेचे व वध मूड्स, तुम या तनमनाची ऊजापातळ वा चैत य यांना नवे प दे ऊ
शकते. हणूनच शरीरा या कसरती माणे चकर व पौ क आहार हा आव यकच न हे तर
अप रहाय असतो. आहार हे एक कारे तुम या शरीरात जाणारे इंधनच असते. हणूनच
काळजीपूवक व पूण वचारा ती मनाने जर आपण आपला रोजचा आहार न त केला तर
तो आप या व ांना- येयपथाला अनेक दशांनी व ीने सहा यभूत ठ शकतो. इतकेच
न हे तर तु हाला द घायु यही लाभू शकते. एकूणच वयोमान, लगभेद, कामाचे माण,
हवामान यावर आहारातील नर नरा या अ पदाथाचे कमीअ धक माण अवलंबून असते.
ाचीन भारतीय शा ात असे नमूद केले आहे क मनाची शु ता आ ण वचारांची
प ता तसेच मान सक उ साह, कणखरपणा व काय मता, ही आपण सेवन करीत
असले या आहारावर अवलंबून असते. समतोल आहारात पालेभा या व फलाहार यांचा
समावेश असावा, असे ाचीन ऋषीमुन नी नमूद क न ठे वले आहे. इतकेच न हे तर (ऊजस
अडथळा नमाण करणारा) मांसाहार सव वी व य करावा असे यांनी हटले आहे. एकूणच
शरीर आ ण मन या दोह ची उ चतम कृतीशीलता व न मती मता आप याला
सुखाकडे नेत असते.

सतेज आ ण स वक आहार
उ चतम शारी रक भु वा या दशेने एक मह वाचे पाऊल

हमालयात नवास करणारे योगी वा ऋषी-मुनी हे द घायुषी तर असतातच पण

कमालीचे शारी रक ा स म तसेच मान सक ा वल ण कणखरही असतात.
येथील योगी शंभरा न अ धक वष सतेज, लव चक तसे सुडौल बां याचे जीवन जगतात.
उ र अमे रकेतील लोक याला शेवटचे पव ( दवस) हणून संबोधतात अशा जीवना या
उ र पवातही हे लोक वल ण आ यकारक काय करीत राहतात. हणजेच ते अनेक
दवस-रा अ -पा यावाचून, न े वाचून जगतात, जगू शकतात. खरंच यां या द घायु याचे
व चरता याचे रह य काय असावे? याचे एक कारण हणजे हे योगी पु ष मोजकाच
नेमका स वशील नैस गक आहार सेवन करतात.
सा वक कवा शु -स वशील आहार हा नैस गक-ता या अ पदाथावर अवलंबून
असतो. एकूणच जो आहार नैस गक या- यांतून उदयाला येतो, हणजेच व छ
सूय काश, हवा-पाणी आ ण जमीन-माती यां या पर पर अनुबंधातून एका हर ा पात
आकाराला येतो तो. ‘सा वक’ आहारात, ता या रसाळ फळांचा रस, भा या आ ण धा य
यांचा समावेश असतो. कमान ७०% जरी आपण आहार न त क न सेवन केला तर
आपण आप या तन-मनावर वल ण नयं ण मळवू शकतो. केवळ तीस दवसांसाठ
(आप या ‘मेगा ल हंग’ क पात) असा आहार न त करा आ ण याची भाव-
प रणामकारकता पाहा. मांसाहार तसेच बफात ठे वून दले या अ पदाथापे ा ‘सा वक’
आहारातून आप याला अनेक फायदे मळू शकतात.

१. आपला ‘ टॅ मना’ (शारी रक-मान सक मता) वृ गत तर होतोच

पण आप या ऊजतही चैत यमय वाढ होते.
 २. आपली सृजनशीलता व मरणश तसेच एका शीलता यात वाढ
होते.
३. शरीरातील मेदात घट होऊन तु हाला अ धक हलके वाटते.
४. अ धकतम ऊजा आ ण सतेज व चकाकणारी कांती
५. दवसा न े या व थक ा या आधीन जा याची वृ ी आपोआपच
कमी कमी होत जाते.
६. पचन येस वेग येऊन शौचास साफ होणे.
७. तरल सावधानता तसेच मान सक लव चकता साध यास मदत मळणे.
८. द घायु य व नरोगी आयु यमान. थकवा व शीणवटा जातो.
९. नसगाशी अ धक जवळ क आ ण चैत यमय-तजेलदार चेहरा व
हालचाल. द घ सनधारकता तसेच प रणामकारक वायूचा व नमय.
१०. शारी रक काय मतेसह आनंद आ ण समाधान, उ साह यांची संगती. जीवनात व
रोज या कामात रस उ प होतो.

सारांश, आरो य हणजे नुसता रोगांचा अभाव न हे. भोवताल या

प र थतीनु प शरीर व मन काय म असणे, मनाला उ साह व शरीराला जोम वाटू न
जीवन सुखी असणे …अशा एक ना अनेक गो चा आरो य या संक पनेत अंतभाव होतो.
भाजीपाला, फळफळावळ तसेच कडधा ये हा खरा नैस गक आहार आहे. आपले दात
आ ण शरीराची कातडी व ठे वण ही शाकाहारी ा यां या जवळ जाते. खरे तर व वध कारे
मांस व मांसाहार हे कमी पौ क असतात. इतकेच न हे तर अनेक रसायने (काही वेळा
वषारीही) यात एकजीव झालेली असतात. कुठलेही मांस हे पचनास अ यंत कठ ण असते.
इतकेच न हे तर पचना या कामी अ धक ऊजा खाणारेही असते. आपण कुठलेही मांस
आ ण सॅलड या दोन पदाथाची तुलना केली तर..? फार ाचीन काळापासून मनु या या
आहारात फळांचा समावेश अस याचे आढळू न येते. फळात, पचनास सुलभ अशा कारची
शकरा असते, यामुळे ती लहान मुले व उतार वया या अथवा अश ौढांसाठ फार
उपयु आहेत. सवसामा य कृती या मनु यांसाठ फळातील जीवनस वे व ख नज पदाथ
अ यंत उपयु आहेत. इतकेच न हे तर येक मनु या या आहारात दर दवसाला कमीत
कमी ६० ॅम फळांचा समावेश आव यक आहे. भारतात हे माण फ १५ ॅ. या
आसपास आहे (अमे रकेत ते ४५० ॅ. आहे) स या या ग तमान आयु यात फळांच,े
ऊज या दशेने मह व अ धक अ धक वाढत चालले आहे. हर ा पालेभा या, फळे ,
तृणधा य व डाळ तसेच इतर भा या या आप या आहारात असा ात असा
आहारत ांचा नेहमीच स ला असतो आ ण तो रा तही आहे.
अनेक जण आहारात मांसाहाराला ाधा य दे तात. पण यात क न दजाची थने
असतात. यातही यात मो ा माणात यु रक आ ल असते. हणूनच या या पचनाक रता
यकृतावर मोठे दडपण येते. आयु या या उ राधातील जीवनात यामुळे अनेक सम या
उद्भव याची श यता असते. या पृ वीतलावर माणसापे ा जवळजवळ तीस पट ने बलवान
असलेने तीन ाणी, ह ी, गडा आ ण गो रला हे संपूणपणे शाकाहारी आहेत. अथात हे
सव ातच आहे. फळे , झाडपाला तसेच पालेभा या खाऊनच ते उदर नवाह करतात.

‘ व’चे ऊजा ोत – खरी चैत यमयता

संपूण नरोगी आ ण प रपूण आयु यासाठ , द घायु यासाठ चेतनेची हणजेच ऊजची
अप रहायता असते. चेतनेची वपुलता, ीमंती येकाला महानतेकडे घेऊन जाते. पण ही
चेतना हणजेच सा ात इंधन नसेल तर काय होईल? हणूनच तनमना या उ चतम
ऊजसाठ ऋतुमानानुसार अ सेवनात हणजे आहारात यो य तो बदल करणे आव यक
आहे.

वागता भमुख च ( पार ते सं याकाळ ८

वाजेपयत)
फलाहार ( चकर व पौ क आहार) घेणे आ ण पचवणे.
शो षत च (रा ी ८ ते पहाटे ४ वाजेपयत)
अ पदाथातील ख नजे, जीवनस वे व
कॅ शयम यांचा व नयोग व चयापयाचा प रणाम
उ सजन च (पहाटे ४ ते पारपयत)
मलमू उ सजन
एकूणच अ पदाथाची गुणव ा, याचे हण व पचन आ ण होणारे शरीराचे पोषण,
ऋतुमाना माणे बदलत जाणारी आपली आहार योजना तसेच व श आहार यांना खरे तर
अपार मह व असते. यातही शरीरात होणा या चयापचयासाठ कती ऊजा लागते हे मूलभूत
चयापचय प रमाणाव न मोजतात. हे प रमाण या ची उंची, वजन आ ण शरीराचा
पृ भाग यावर अवलंबून असते. या सवातून ऊजची आव यकताही ल ात येते. एक गो
खरी क शरीरातील वषारी व सवथा टाकाऊ पदाथ हे थम बाहेर जावेच लागतात.
शरीराची पचन व था आ ण याची थतीगती तसेच शरीराचे नरोगी व अनेक घटकांवर
अवलंबून असते. यात या काही घटकांचा आपण अंतमुखतेने वचार क या.

१. अ धकतर पा याचे माण असलेले पदाथ

अगद आप या शरीरा माणेच या हावर ७०% पाणी अ त वात आहे. अ यु च
कृतीशील व कमालीची स मता, ताजेपणा सतत राह यासाठ आप या शरीरात
जवळजवळ ७०% पा याने ापलेले अ पदाथ आव यक आहेत. अथात तसे ते
पालेभा या व फळे यात असतात. आप या रोज या दनचयतील शरीराचे च अ धका धक
काय म राह यासाठ पा याची नतांत आव यकता असते. (सवसाधारणपणे ८ लास
पाणी भरेल एवढे पाणी आप यातून वा हत होत असते)

२. ऋतुच व शरीरच -आवतने

एकदा का तु ही तुम या आहारात पा याने वल ण ीमंत असले या
अ पदाथाचा अंतभाव करीत गेलात क मग पयावरणातील ऋतुच ाशी, आपले शरीरच
ख या अथाने अनुबं धत होते. सकाळपासून पारपयत शरीर जे हा मलो सजनाचे काम
करीत असते ते हा फ फलाहार करावा. पारी नय मत भोजन. (यातही भोजनात ७०%
पालेभा या, कडधा ये आ ण व वध फळे यांचा समावेश असावा) रा ी आठ नंतर मा
काहीच खाऊ नका. भरपूर सॅलड खा. दवसाची सु वात करताना सं याचा वा सफरचंदाचा
रस या. पुढे पुढे या फळांत बदल करा., उदा. क लगड, ॉबेरी इ. पार या जेवणासाठ
तळलेले पदाथ, हॉट डॉग यां या ऐवजी हरवे सॅलड या.
आता तुम या ल ात आले असेल क आहारशा ात येक अ पदाथा या
नर नरा या घटकांची मा हती, ते कसे शजवावयास पा हजेत, यांचे सेवन के यानंतर
शरीरा या नेहमी या चयापचयात (शरीरात सतत होणा या रासाय नक व भौ तक
घडामोड त) ते कोणती मदत करतात, यां यापासून शरीराची वाढ व झीज भ न
काढ यासाठ कोणती पोषण े व ऊजा मळते याचे ान मळते. ‘मेगा ल हंग’ तीस
दवसां या कायशाळे त तु हाला आहारासंबंधी आव यक ती सगळ मा हती मळे ल.
काही वेळा ‘उपवासा’चे मा यम भारतात अनेक ठकाणी वापरले जाते. सौ यता, संयम
तसेच आपली इ छाश बळ कर याचे साधन हणजे उपवास. तु हीही एखादा दवस
उपवास क न पाहा. कवा आठव ातून एक दवस केवळ पालेभा या व फळांचा वपुल
रस घेऊन पाहा. अलीकडे शाकाहाराचे मह व अनेकां या ल ात आलेले आहे. अथात
मांसाहार पूणपणे व य करणे काह ना क ठण वाटत असेल तर हळू हळू आप या
जीवनशैलीत बदल करा. पण मांसाहारात घट करीत राहा एवढे मा न त. या ऐवजी
फळे व पालेभा या यांची सवय वतःला लावून या. खरे तर हे मी वारंवार तेच ते सांगतोय
पण ते आव यक आहे.

द घायु यासंबंधी काही ाचीन रह ये

ासो छ् वासा ारे एका प रपूण आरो यदायी आयु याकडे

ाण हणजे ासो ासातला

वायू. ाणाचा वा
 ासो छ् वासाचा आयाम मनाला
एका तेची यो यता ा त क न
दे तो. ‘ च वृ ीचा नरोध’ अशी
योगाची ा या करतात.

योग णाली

अ -पा यावाचून आपण काही दवस जगू शकतो; पण ासो छ् वासा वना काही
णही नाही. हणूनच ाण हणजे ासो छ् वासातला वायू असे हंटले जाते.
ासो छ् वासाचा आयाम मनाला एका तेची यो यता ा त क न दे तो. जीवनाचा वाह हा
या ासावरच वा हत होतो आहे. याक रता अ तशय यो य मागाने वा दशेने ास घेणे व
सोडणे मह वाचे आहे. कब ना तसे या ाणा या ( ासा या) आयामाचे तं आपण अवगत
करायला हवे. ास आप या येक पेशीत एक नवचैत य आणत असतो. या पेशी तन-
मनाला वल ण चेतनामय करतात. एकूणच चांगली ासो छ् वासाची सवय वा बैठक
तुम यातील ऊजला अ धका धक मु करीत असते. आज भारतात व जगभरात
योगा यासाचे शा ीय अ ययन सु आहे. कारण याचे मह व सवाना आता पटू लागलेले
आहे. ाणायामाचे उ शरीर व मन या दोह ची शु व आरो य हे अस यामुळे यात म
आ ण म जातंतू यांचे पोषण करणा या ऑ सजन वायूचा र ाला भरपूर पुरवठा करणे हे
मह वाचे काय होते. अनेक डापटू -धावपटू , तसेच मोठे अ भनेते व उ चतम ावसा यक
खेळाडू य ‘परफॉम स’पूव द घ ासो छ् वासाचा आयाम करीत वतःला अ धक शांत
व तरल सावधान ठे वतात.
एकूणच शरीर, इं ये आ ण मन न ोष व नरोगी ठे वून समाधीक रता आव यक
असलेली यो यता नमाण कर याची साधना हणजे ाणायाम. पतंजली या
योगदशनात योगाची यम, नयम, आसन, ाणायाम, याहार, धारणा, यान व
समाधी ही आठ अंगे माने सां गतली आहेत. आ ापयत आप या ल ात आले असेलच
क ाणाचे मु य ार ना सका आहे. ना सका छ ा ारा येणारा ासो छ् वास हा जीवन व
ाणायामाचा आधार आहे. ास- ास पी धा याचा आधार घेऊन या तनमना या
आंत रक जगतात आप याला व होता येते. सारांश, ाणाचा आयाम ( नयं ण) हणजेच
ाणायाम आहे. ाणायाम के याने द घ सनाचा सरावसु ा आपोआप होऊ लागतो.

एका प रपूण आरो याक रता ासाचा आयाम

१. ास-साधना
योग दशना या अनुसार जो वायू ास घेत यानंतर बाहे न शरीरा या आत फु फुसात
जातो यास ास हणतात. ास बाहेर सोड यानंतर जो वायू आतून बाहेर जातो, याला
उ छ् वास हणतात. ाणायाम कर यासाठ ास आत घे याला ‘पूरक’ तर ासाला आत
रोखून ठे व याला ‘कुंभक’ व ासाला बाहेर सोड याला ‘रेचक’ हणतात.
जे हा ास आत येतो यावेळेस वायू कवा ऑ सजनच येत नाही तर एक अखंड
चैत य ( द श ) आत जाते, जी शरीरात जीवनश बनवते व ढ करते. एक ल ात
या क ही जीवनश सव ा त, सदा व मान असते. एक साधा सराव क न पाहा.
दोन अंक मोजेपयत ास आत या. आठ अंक मोजेपयत ास आत रोखून धरा आ ण चार
अंक मोजेपयत उ छ् वास बाहेर सोडा. कवा तु ही असेही क शकता. दोन पावले चाले
पयत ास आत या. आठ पावलांपयत तो ास रोखून धरा आ ण पुढ ल चार पावले तो
सोडू न ा. मग बघा, तुम या उज या-चैत या या तरात वल ण वकास दसून येईल.

२. डा ा-उज ा नाकपुडीने ास या
नाकपु ा बंद कर याची या. याला अनुलोम- वलोम ाणायाम असेही हणतात.
थम तु ही आसन थ हा. अगद प ासनात बसलात तरी चालेल. अंग ाने उजवी
नाकपुडी बंद क न डा ा नाकपुडीने ास हळू हळू आत या. ास पूण आत घेत यावर,
अना मका व म यमाने डावी नाकपुडी बंद क न उज ा नाकपुडीने पूण ास बाहेर सोडा.
उज ा नाकपुडीने ास पूण आत या व आत पूण भर यावर उजवी नाकपुडी बंद क न
डा ा नाकपुडीने ास पूण बाहेर सोडा. इथे एक या पूण होते. असे के याने मन यान-
शांती या उ त अव थेसाठ यो य बनते.
ब तेक द घ ास घे यात नपुण नसतात. यामुळे फु फुसांचा जवळजवळ
एक चतुथाश भागच काय करीत राहतो. उरलेला तीन चतुथाश भाग जवळजवळ न य
राहतो. हा न य भागच आप याला अनेक रोगांकडे (उदा. य, खोकला, ाँकाय टस इ)
घेऊन जात असतो.

३. कपालभाती
मऊ आसनावर प ासन घालून ताठ बसावे आ ण मान ताठ ठे वून लोहारा या
भा या माणे नाकाने ास वेगाने आत यावा, तो आपोआप घेतला जातोच आ ण लगेच न
थांबता नाकानेच सोडावा; म वाटे पयत हा नाकाचा भाता त ड मटू न सु ठे वावा. यालाच
कपालभाती असेही हणतात. हा एक कारचा ाणायामच आहे, असे हणता येते.
कपालभाती करताना मु यतः नाकातील, घशातील आ ण छातीतील नायू व म जातंतू
यांना ायाम घडत असतो. म आ ण कान, डोळे , नाक व घसा यांची शु ही यातून होते.
कारण या भागातील र ा भसरण वेगाने होते आ ण धरामधून म स व म जातंतूस
आव यक असले या ऑ सजन वायूचा भरपूर पुरवठा होतो.
 ४. पहाटे उठणे
शरीर, तन तसेच आ याला पहाटे लवकर उठवून एक मोठ रपेट मा न आणणे
हणजेच यांना अ धका धक शु करणे मह वाचे आहे. पहाटे खूप लांबवर आ ण
नसगा या अ धका धक जवळ जाणे गरजेचे वाटते. अ धका धक जलद चाल यातून मनाला
कमालीचे शांत व ताजेतवाने वाटते. मग हा सतेजपणा घेऊन एका न ा ऊम ने आपण
आप या रोज या आयु यात दाखल होतो. तेही अ धक काय मतेने व चैत याने. एक ल ात
या क येक दवसाची पहाट ही एक स दयाची खाणच असते. रोज नवे स दय आ ण नवे
जीवन. अथात चालताना अगोदरच हट या माणे द घ ास यायला वस नका. दोन
पावले चाले पयत ास आत या. आट पावलांपयत तो ास रोखून धरा आ ण पुढ ल चार
पावले तो सोडू न ा. मग बघा, तुम या उज या-चैत या या तरात वल ण वकास दसून
येईल.

५. हर ा गवतावरील धु याचा आ वाद या

पूवकड या अनेक दे शात हे तं कमालीचे वक सत झाले आहे. ते हणजे हर ा
गवतावरील दव ब सह धु याचा आ वाद या. अशा प रसर-पयावरणात द घ
ासो छ् वासाचा सराव करा. अनेक ावसा यक खेळाडू ंनी हे तं आप या जीवनात
चांगलेच वक सत केलेले आहे. यातून साधते ती केवळ उ च तीची तरल सावधानता. अशा
ासो छ् वासामुळे फु फुसे बलवान होतात. शरीर – व ानानुसार मानवाची दो ही फु फुसे
ासाला शरीरात भर याची यं आहेत. यात भरलेला वायू शरीराला ऑ सजन दे तो आ ण
वेगवेग या अवयवातून उ प झाले या मलाला (काब नक गॅस) बाहेर टाकतो. ही या
यो य कारे के यानेच फु फुसे मजबूत होतात आ ण र -शु चे काय सतत चालू राहते.
यातून नरोग वाला दशा मळत जाते.
या सकाळ या शु , व छ आ ण स वातावरणातील धु यात संपूण फु फुसे भ न
ास या आ ण हळू हळू ास सोडा. मग शयन थतीत काही वेळ पडू न राहा. संपूण
मान सक व शारी रक व ांतीसाठ या आसनाची फार गरज आहे. दो ही पायात
साधारणपणे स वा ते द ड फूट अंतर ठे वावे. हात अलगद बाजूला करावे. मान सोई या
बाजूला कलती करावी. आता मनानेच येक अवयव – शरीर, पायापासून डो यापयत
श थल करीत आणावे. खरे तर अशा अव थेत ताणर हत अव था अनुभवता येते आ ण ती
तु ही अनुभवावी असे मला वाटते. एकूणच शरीर पूणपणे ढले सोडा. मनातही वचारांची
गद होऊ न दे ता ते थर व शांत ठे वणे अ याव यक असते. शरीरावर मनाचे नयं ण
जा तीत जा त सहज व मंद-मंदतर सन आ ण अ यंत थर असावे. अशा थर व अ य
थतीत, वतःला ‘आपण शांत, सवाथाने स म व समथ व नद ष र आहोत’ असे
समजवावे आ ण तशीच थती अनुभवावी. यातून खरे तर म ला-मनाला तसेच संथ
मनो ापाराने म जासं थेला आराम मळावा हा उ े श आहे. यातूनच आपण पुन सा हत
होतो. ा आसनाची प रणती झोपेत मा होऊ नये. आप या ३० दवसां या ‘महान जीवन
जग याची कला’ आ मसात कर याचा क पात, या सवाचा तु ही कमान पंधरा ते वीस
म नटे उपयोग करावा असे वाटते. कारण यातून तु ही महाऊजकडे कवा मो ा
चैत यशीलतेकडे वळता. मग वतःचे सामा य व नाकारत तुमची पावले ही
असामा य वाकडे सहजपणे वळतील.

द घायु याचे रह य
यो य मागाने अ पदाथ चवण करणे
अ सेवन आ ण वपान या मानवा या शरीर वाढ क रता लागणा या आव यक गरजा
आहेत. मानवाचे पचन तं या या जीवनाक रताच आव यक असते. अ ाचे चवण, गळणे,
पचन आ ण अ भशोषण या या करणारी सव इं ये आ ण अ ातील न पयोगी पदाथ
शरीराबाहेर टाकणारी इं ये एव ांचा समावेश पचन तं ात होतो. आता पचन तं ाचे मुख हे
सु वातीचे ार असून यात अ ाचे चवण ामु याने होते. या शवाय लाला ंथ चा ाव
(लाळ) येथेच मसळत अस यामुळे अ ाचा सुलभ असा घास बनतो. यातही चवण या
ऐ छक व त ेपी अशी दो ही कारची असते. यातही यो य रीतीने चवण केलेले अ
अ यंत सहजरी या पचन होते. ाचाच अथ शरीराला अशा अ ाचे माण कमी लागते.
हणजेच यो य चवणाने तु ही तुम या अ सेवनात कपात क शकता आ ण पूव पे ा
अ धक नरोगी-सु ढ रा शकता. गरजेपे ा कतीतरी अ धक सेवन करणारे लोक आपण
अवतीभोवती पाहात असतो. यात तुमचा समावेश हावा असे तु हास वाटते? बे जा मन
ँ क लन हणतो….
‘द घायु याक रता तुम या भोजनावर नयं ण ठे वा’.

द घायु याचे रह य :
वृ वाचे-थक याचे नाटक व रत थांबवा

जाँ जा सेस सओने एके ठकाणी हटले आहे क , ‘कमकुवत व अश शरीर

मनाला दे खील कमालीचे कमजोर क न टाकते.’ वृ वाची-थक याची जाणीव मनात मूळ
ध दे ऊ नका. कारण तसे जर झाले तर तुम या शरीराबरोबर तुमचे मनही नवृ ीवाद
होईल. ता य हणजेच चैत य व सळसळता उ साह. वतमानातील येक ण न ण हा
या उ साहात जगा आ ण आपले व‘कम’ करीत राहा. यातून तुम या मनाचा तजेला व
स ता ा त होईल आ ण तोच ‘सव स ’ घडवून आणेल. वृ वाची जाणीव हणजेच
शारी रक-मान सक थकलेपणाची जाणीव. मग हे थकलेपण तु हाला तुम या येयपथापासून
हळू हळू स या दशेने यायला वा माघार यायला भाग पाडते. पण वय वाढू नही जे
आ हाना मक जीवनशैली वाही वृ ीने वीकारतात तेच या जगा या नकाशावर आपला
ठसा उमटवू शकतात. वाध या या मनोवृ ीवर मात कर यासाठ . मनाला लव चक बनवत
पाऊल पाऊल पुढे जात राहा. ‘मेगा ल हंग’ या अखेर या पानावर मनासाठ एरो ब स –
ायाम दलेला आहे. तीस दवसां या या कायशाळे त तु ही यातील काही यु यांनी
जीवनावर न क च भु व मळवू शकाल. नवनवीन भाषा आ मसात करणे, इतरांना यां या
जीवना या संदभात दशा व ी दे णे या गो ी काही जण करीत असतात. पण सवात
मह वाचे हणजे ‘ ंथाचे वाचन’ हे या ंथकारा या आ याला पश कर यासारखे असते.
कुठलाही ंथ हा आप याला य जीवनापासून काही काळ र नेत असतो. या ंथा या
अनुभवांनंतर पु हा आपला आयु याशी संबंध येतो ते हा आप यात न त फरक पडतो.
(अथात हा फरक हा कुठ याही योगशाळे त मोजता येत नाही) पण या फरकावरच या
ंथाचे वा वाचनाचे मोठपण स होत असते.
एकूणच मो ा आ ण युगा या भाषेत बोलत संपूण काल वाहाला कवेत घेऊ
पाहणा या ंथाचे वाचन तु हाला जा णवे या पैलतीराकडे ( व चैत याकडे) न तपणे
घेऊन जाईल.
आपली शारी रक ठे वण वा बैठक ही फार मह वाची असते. ती कुठ याही प र थतीत
सदोष ठे वू नका. कारण आपली सदोष चाल वा बैठक ही शरीर-मनावर नकारा मक
वचारांचा पगडा आरो पत करीत असते. तुमचे रोजचे चालणे, वागणे, बोलणे तसेच इतरांशी
संवाद साधताना तुमचे होणारे वतन अंतमुखतेने पारखा. कारण काही जण पाठ चा बाक
काढू न चालत असतात तर काही खांदे पाडू न. काही जण आप या उज ा पायावर अ धक
जोर दे तात तर काही डा ा. तुमचे उदासपण, न तेजता तसेच काही वेळा तुमचे चेहरा
पाडू न बसणे हे समोर या या बरोबर ल ात येते. एकूणच आपले मन- दय हे आप या
दे हबोलीव न वा श दातून य ा य कट होत असते. या दे हबोलीकडे जा णवपूवक
ल ा. त संबंधी पु तके वाचा आ ण प रवतना या पाऊलवाटे ची कास धरा. अनेकदा
तुम या मनातली स ता तुम या हालचालीतून व चाल यातून कट होत असते. ती इतरांना
खूप काही दे ऊन जात असते यावर ठाम व ास ठे वा!
तुमची मान ताठ ठे वा आ ण पाठही सरळ असू ा. चाल यात एक सहजदार ऐट व
सफाईदारपणा ठे वला तर अ धक चांगले. येक पाऊल आ म व ासपूवक पडू ा.
चालताना खोलवर ास या. वतःची चाल याची शैली एका अंतमुखतेने पाहा आ ण एक
सव म शैली वक सत करा. कारण या दे हबोलीतून खूप काही सा य होत असते हे ल ात
ठे वा.
पूण आ म व ासपूण चालणे व सहज, नद ष र स नजर आप याला
लोकसंबंधात व व छ मोक या संवादात खूप आनंद बहाल करते. एकूणच आपण
शारी रक व मान सक ा कसे असायला हवे याची तमा डो यासमोर आणा आ ण
तशी सवय अंगी बाणवा. तुमचा आ म व ास, तुम या डो यातले तेज आ ण तुमची
स ता, तुमचे अनोखे म व…या सवातून आ व कृत होणारे तेजचाप य तु हाला
तुम या येयपथाव न पुढे पुढे नेत रा हल. इतकेच न हे तुमची वतःची तमा सुधारलेली
तु हाला जाणवेल आ ण तनमनावरील भु वही. तु ही नःशंक हाल आ ण नःसं द ध
आंत रक मु ने जगत रहाल आ ण तेच फार मह वाचे आहे, नाही का?

द घायु याचे रह य :
योगसाधना आ ण योगासने
भारतात अगद ाचीन काळापासून योग व आसने या वषयी ल हले गेले आहे.
जीवा मा व परमा मा यांचा योग. हा योग साध यासाठ चंचल असले या मनावर वशेष
नयं ण आणावे लागते. यास योग हणतात. योगसाधनेसाठ शरीराची व श कारची
थती ठे वणे व यात सुख वाटणे हणजे वशेष आसन होय. ( हणून ‘ थरसुखं आसनम्’
असे हटले जाते. याचा अथ थर व सुखा मक शरीर थती हणजे आसन)
योगशा ानुसार शरीर शु कर या या येसाठ शरीर या व वध थत म ये ठे वले
जाते यांना योगासने हणतात. हलका सा वक आहार, ाणायाम आ ण कमालीची
सकारा मक वचारसरणी यां या सहा याने आपण तन आ ण मन यांचे संतुलन राखू शकतो
आ ण तरल सावधानतेने जगू शकतो. योगासना या कायशाळा आता उ र अमे रकेत आ ण
युरोपातही सहजपणे उपल ध आहेत. इतकेच न हे तर आज भारतात व जगभर
योगा यासाचे शा ीय व प जाण याचे य न चालू आहेत. योगासने झा यावर ला
शांत, स , उ साही व आनंद वाटले पा हजे.

द घायु याचे रह य :
सकारा मक वचारसरणी आ ण व रेखा

आपण आप या येय व ां या
दशांनी आ ण नी, एकदा का
आप या जीवन वासाची
वाटचाल मो ा आ म व ासाने
व मो ा यासाने करायला
सु वात केली तर नेहमी या
सवसामा य वेळेतही आपण खूप
काही सा य क शकतो. अगद
असामा य गो ही अनेपे तपणे
सा य होते. यावर व ास ठे वून
एका न ा वासाला आज-
आ ाच ारंभ करा.
 थॉ यू
एक ल ात ठे वा क तुम यात एक नवे व -वा तव नमाण कर याची ऊजा
अ त वात आहे. या न ा व -वा तवा या पूत साठ या णापासून ारंभ करा.
अथात हे नवे वा तव हणजे प रपूण आरो य, कमालीची संप ता, आ मसुख आ ण शांती.
आ ापयत आपण तन आ ण मन तसेच आपले आ मक चैत य यावर भु व
मळ व यासाठ कुठले तं वा यु या वापरायला ह ात, याचे काही डावपेच शकलो.
यातही आप या तीस दवसां या कायशाळे त नेमका व सुयो य शारी रक व मान सक आयाम
कसा करायचा आ ण वतःत आमूला बदल कसा घडवायचा या संबंधीची दशा व रोज या
सरावासाठ काही ी (तं व आराखडे) ंथा या शेवट दले आहेत. ही सगळ त वे व
तं णाली वा प ती आ मसात करीत जीवनाची एक यश वी वाटचाल करीत असताना
एक स य कषाने जाणवते. अथात ते स य काय म द घायु य, उ चतम आरो य तसेच
जीवनावर कूमत मळ व यासाठ अ यंत उपयु आहे यात शंका नाही.
ते स य हेच आहे क ‘तुमचे वचारच तुमचे व घड वतात.’ तु ही तुम या मना या
वेश ारापाशी एखा ा पहारेक या माणे उभे रहा आ ण मनाशी न य करा क फ शुभ-
चांग या वचारांनाच मनघरात वेश क ायचा. तसे झाले तर तु ही तुम या जीवनात
चम कार घडवू शकाल. मग तु ही ख या अथाने आ मसुखासह शांतीने व सु ढ – सश
आरो यासह जीवन तीत कराल. पण जर तु ही नकारा मक वचारांना तुम या मनात वेश
क ाल तर ते वचारच तुम या मनाचाच न हे तर तुम या संपूण जीवनाचा क जा घेतील.
मग ते वचार भूतकाळासंबंधी असोत वा संभा भ व या या भीतीसंबंधी असोत. तु ही या
संबंधी कमालीचे सावधान असायला हवे. हणूनच एखा ा कत द व कतबगार
पहारेक या माणे आप या मन ारापाशी उभे राहा आ ण येक वचाराची तपासणी करा.
अथात उ च ती या वचारांचे व व ांचे वागत करायला मा वस नका!
एक ल ात या क ख या ीतीत नहतुक, नः वाथ कळकळ तसेच खरा शु
उ साह असतो. कारण या नहतुक ज हा यातून, संपूण आ मसमपणातूनच ीतीची फूत
कट होत असते. एखा ा रोप ाची, एखा ा झाडाची आपण जपणूक करतो तेच खरे ेम
असते. असेच ेम तुम या मनावर करा आ ण याची मो ा ीतीने जपणूक करा. या
ीतीतूनच सकारा मक व शुभ वचार-आचारांशी तुमची ग जमेल आ ण मनाचा गाभारा
महान व येयांनी भरला जाईल. मग उरेल फ वास आ ण आ मसमपणातून उमललेला
यास.
सारांश तुमचे वचार बदला मग तुम या जीवनात आमूला बदल घडू न येईल.
एक प रपूण वैभवसंप वचार मनात आणा आ ण पूण आ म व ासाने व मो ा
यासाने तो आचर यात आण याचा य न करा. तसे क पना च पहात रहा. हळू हळू
एक नवे वा तव आकारात येईल क जे तु ही अगोदरच तुम या येय- व ात पा हले होते.
पण आता तु ही ते य अनुभवाल.
 ा आ ण कमालीचा व ास या दोह नी यु असा वचार हा नेहमी भावी व
प रणामकारक असतो. तु हाला तुम या शरीरावर वजय मळवायचा असेल तर थम तु ही
तुमचे मन अ धका धक बळ व सश कर याचा य न करा. शुभदायी व तकूल
प र थतीतही सकारा मक वचार क न शांतपणे यु खेळणारा लढव या बना. नेहमी
चांगलाच वचार करा. पा याला या माणे उतारच मा हत असतो, या माणे सकारा मक व
यो य रीतीने चांगलाच वचार करणे आव यक आहे. मनात चाललेली वचारांची येरझार
समजून घेणे आ ण याला यो य ती सकारा मक दशा दे णे गरजेचे आहे. अथात यासाठ
सराव आ ण आंत रक श त गरजेची आहे. मग तु ही मनात उद्भवणा या येक वचारावर
भु व मळवाल. असे तन-मन व वचारांवर वजय मळ वणारा माणूस वतःचे न शब
वतःच ल हत असतो आ ण वतःच घड वतो.
शरीराने कमालीचा अश व कमकुवत माणूस अ यंत काळजीपूवकतेने व
सात यशील य नाने वतःला अ धका धक सश व सकारा मक करीत जातो. एकूणच
द घायु य व वैय क जीवनावरचे भु व व ग भ व यांचे रह य काय असावे असे तु हास
वाटते? म हो, थम वचारांवर भु व मळवा, मग तु ही मनावर रा य कराल.
मनावर वामी व था पत करा, मग तु ही शरीरालाही हवे तसे नयं त क
शकाल. या सवातूनच एक सा ा कारी अनुभूती तुम या जीवनात आमूला ांती
घडवून आणेल. हीच ती ‘महान जीवन जग याची कला.’
ाचीन वचारवंतांनी असेही नमूद क न ठे वले आहे क मनातील वचारांची
चल बचल, सततची वचारांची होणारी येरझार ही चेतनेला जागृत करते आ ण मग हीच
ऊजा य जीवनात, आप या अवतीभोवती सृजनशीलतेचे वलय नमाण करीत जाते.
अथात यासाठ सकारा मकतेसह शुभ वचारांची लागण अंतबा जीवनात हायला हवी
एवढे मा न त. यात एक गो मा खरी क तुमचा आप या व ांवर – येयपथावर
कमालीचा व ास हवा आ ण तसे य नही हवेत. तरच जीवनात काही चम कार घड याची
श यता. अनेकदा आपण पाहतो क औषधोपचार जेथे थकतात तथे सकारा मकता व
चंड आशावाद कॅ सर पेश टला पुढे अनेक दवस जगवून नेतो. काही वेळेला तर मृ यूवर
मात कर याची मान सक मता काही रो यांम ये नमाण झालेली आप याला दसते. ते
आप या अपंगा वर मात करीत जे जे चम कार घड वतात ते पा हले क आपले मन थ क
होऊन जाते.
सारांश, आप या वचारांवर नयं ण ठे व याचा य न करा. तसे झाले तर मनातील
सकारा मकता तु हाला आप या जीवनाचे राजेपद बहाल करेल. यातही एकदा का आप या
तन-मनावर (जीवनरीतीवर) व आ मक वासावर आपले भु व स केले क आपण एक
अपवादा मक भाव-प रणामकारकता, यशवैभवासह आ मसुख व उ चतम मान सक शांती
यासह क पनेतील- व ातील व य साकार क शकतो. अथात ‘मेगा ल हंग’ या या
तीस दवसां या क पात तन-मनावर नयं ण कसे राखावे याचे मागदशन दले जाईलच.
फ तु ही प हले पाऊल उचला.
 करण ४ थे

वभाव-वै श े आ ण च र शीलता
लौ कक वजयगाथा आ ण अलौ कक स दयशील व

शेतात इत ततः पसरलेले तणकण

मु य पकाचे खत-अ फ त
करतातच पण शेतात वाढले या
पकाचे नुकसानही करतात,
याला गळं कृत करतात. हणूनच
हे तणकण काढू न टाक याची
या सात याने चालू ठे वावी
लागते. अगद याच माणे
आप या वतःतले दोष, माद हे
आप याला चांगलेच ात
असतात. हणून हे तणकण
आप यालाच अंतमुखतेने
काढायला हवेत. अ यथा
म वाची व चा र याची
नासाडी आपणच आप या
हातांनी क न घेऊ.

जॉज मॅ यू ॲड स

आप या अवतीभोवतीची प र थती व पयावरण-प रसर बदलेल, अशी आशा

धर यापे ा, आपण वतःतच आव यक ते बदल करणे मह वाचे आहे. जर एखाद कंपनी
वा सं था आप याला ख या अथाने वक सत करावयाची असेल तर वतः पुढाकार या
आ ण याचे नेतृ व करायला शका. यातही तु हाला एखा ा ट मचे वा कुटुं बाचे व थापन
करावयाचे असेल तर थम वतः या जीवनरेखेचे व थापन करा. ‘ व’वर वल ण ताबा
असणे हा आप या जीवनाचा ‘डीएनए’च असतो. अथात या सवाचा ारंभ हा वतः या
वचारांपासून होतो. वचारांचा चेहरा हा एक कारे तुमचाच चेहरा असतो. तुम या मनावर
अ धरा य करणारे सगळे वचार हे या दडकट केबल मधील अनेक वायर माणेच असतात.
इतकेच न हे तर ते तुम या जीवनाची व च र ाची दशा घड वत असतात. अश -कमकुवत
व भीतीयु वचारांनी तु ही ासलेले असाल तर तुमचे म व आ ण याची
भाव-प रणामकारकता ही यथातथाच होते. हणूनच मो ा आंत रक श तीने,
धैयाने नभयपूवक आ ण सश -सकारा मक वचारांसह आप या वैय क वा
ावसा यक जीवन- वासास सुरवात करा आ ण मग बघा काय चम कार होतो ते. संपूण
जीवनाची इमारत याच पायावर उभी आहे हे वस नका.

य कृतीशीलतेतील आनंदमयता

कृतीशीलतेचा आनंद हा सृजनशीलतेचा सोहळाच असतो. अथात कृती ही

वतमानातील या असते. भूतकाळातील अनुभूतीतून बोध घेत, हाती आले या
शहाणपणातून संपूण तादा याने वतमानात कृती करीत रहा. अनेकदा काही गो ी आप या
मनासार या घडत नाहीत. काही वेळा तर समोरचा आप याशी गैर वहार करीत
अस याची त ार आपण करतो. थम हे थांबवा. एखादा ग भ, ावसा यक डापटू हा
आप या शरीराची कसरत व सराव, यां याकडे कमाली या काळजीने पाहतो आ ण वतःला
तास न् तास यात झोकून दे तो. महान येयपथाची वा यशाची तहान जोवर तु हाला
अ व थ करीत नाही, तोपयत तु ही ख या अथाने यश मळवू शकणार नाही. अथात
सोबत कमरीत व कम ीती ही आव यकच आहे. या ेमातून पडणारे येक पाऊल
आप याला यो य दशेने पाऊल पाऊल ओढू न नेईल. खरे तर या वासातच या वासाची
सांगता असते आ ण हा वासच आपली नयती न त करीत असतो. महा मा गांधी, फोड,
लकन, केनडी अशा एक ना अनेक वभुत चा जीवन वास आठवा. ही सव महान माणसे
कमालीची कृतीशील होती. न ा आशयातून आकाराला आलेला नवा वचार आ ण
वचारातून उद्भवलेली येक हालचाल व कृतीशीलता पावलाग णक मो ा
नभयपणे करीत राहणे हीच यां या जीवनाची रीत होती. अथात या सवाना काही णी
माघार यायला लागली तर काही वेळा पराभवही प करावा लागला. पण या अपयशाला
मोठ संधी मानत ते पाऊल पाऊल पुढे जातच रा हले. कारण यांना ठाऊक होते क या
गतीतच आहे ेयाचे संपादन आ ण या वासातच आहे या वासाची सांगता. आपणच
आता वाट झालो असून पुढे जात राहणे अ यंत मह वाचे आहे. अथात यां याकडू न तु ही
सकारा मकतेची आ ण कममयतेची दशा व ी आ मसात क शकता. मग तुम या
ल ात येईल क एक अफाट असे चैत य तुम या तन-मनातून उदयास येते आहे आ ण तेच
काय करीत आहे. आप या हाती आहे फ कम वास.
खरा कृतीशील माणूस आप या कृतीउ ने भोवताल या अंधारात काशाची
पेरणी करतो. ल ात या क भूतकाळात घडू न गेलेली घटना कवा वतमानातील
लोक वहारात घडणा या घटनेकडे तु ही कसे पाहता, यातून कुठला अथ शोधता ते
मह वाचे आहे. समूहा मक वा सं था मक काय करताना आप याला आपला ‘मी’ हा
बाजूला ठे वावा लागतो. आपण अ जबात खावले जायचे नाही यावर भर ा. एक
समाज वण व सं था मक कायाची उभारणी करताना मान सक खापतीला वा
अपमानाला अवसरच नसतो. जे हा आपण आपली तमा (आपला ‘ व’) जपत
राहतो ते हाच आपण खावले जातो. यातही मी माझी तमा जर जपणार असेन
तर ते काय थळ षणाने डागाळले जाते. आपण सावध राहायला हवे.
सकारा मकतेसह संपूण काय धानता, संवाद-सह वास हा अशा णी मह वाचा ठरतो.
‘तुम या होकारा शवाय कोणी तु हाला खवू शकणार नाही’, असे इ लनोर झवे ट
हणाला होता. गांधीज नी वेग या श दात हेच सां गतले आहे. ते हणतात, ‘आमचा
वा भमान ते हरावून घेऊ शकत नाहीत जर आ ही तो यां या वाधीन केला नाही तर!’
एक ल ात या तु ही घटनेचा अथ कसा लावता याला फार मह व आहे. काहीवेळा आपण
जे अ वयाथ काढतो ते अंतमुखतेने बघा….

* आता आणखीन मी या यासाठ काय क शकतो. ब धा आजचा

दवस हा मा यासाठ अशुभ दवस असावा!
* या घटनेतून अनुभव व वक सत करीत मी व भु वाकडे जाऊ
शकतो? नवीन शकू शकतो?
* येक घटनेला काही ना काही कारण असते, न म असते. या संपूण
घटनेतून आपण काही शहाणपण शकू शकतो. काही सकारा मक हाती
येऊ शकेल.
* समजा या सग या करणात मला हार प करावी लागली तर काय
होईल? जीवनाची इतर अंगे पण ततक च मह वाची आहेत. केवळ या
एकाच गो ीवर माझे मोठे पण वा तमा अवलंबून नाहीये!
* खरे तर एखा ा सं या माणे आपण असले पा हजे. जे फळात आहे
तेच रसात येणार! मी जर खरोखरीच शांतता, क णा व ीती यांची
जोपासना केली असेल तर या सव घटनेतून चांगलेच न प होईल. पण
जर या सव घटनेतून जर नकारा मकता दसत असेल तर मला वतःतच
प रवतन घडवून आणायला लागेल.
 एक ल ात या क सपदं शाने आपला मृ यू होत नाही तर या दं शानंतर आप या
र ा भसरणात जे वष पसरते, याने मृ यूला आमं ण मळते. याच माणे स या या
दं शाचे वष शरीरात पस दे णे वा न दे णे हे सव वी तुम या हातात आहे. याचे कारण तुम या
मनात उद्भवणा या येक वचाराला फ तु ही जबाबदार असता. येक सेकंद,
म नट कवा दवसा या कुठ याही वाहात तुम या मनात येणा या वचारांकडे अंतमुखतेने
पाहा आ ण यावर नयं ण ठे व याचा य न करा. वचारां या हालचाली शवाय ( नद ष
र तेन)े आपण जे हा जगायला लागू ते हा येक ण हा एक आनंद सोहळा ठरेल.
जीवना या पड ावर दसणा या येक घटना- संगाकडे सकारा मकतेने व
शुभतेने पाहा. तरच आपण सुखी जीवन जगू शकतो. एका अथाने हे एक कृतीशील
जीवनच आहे. यातून संघष वा वरोध कर यात वाया जाणारी श आपण आप या
सृजनशीलतेकडे वळवू शकतो. ल ात या क येणा या येक अनुभवात तु हाला
सवाथाने वक सत कर याची मता दडलेली असते. काही वेळेला घटना घडू न जाते आ ण
यावर आपण अनेक दवस वचार करीत राहतो. काही वेळा मनात े षाचे-कडवटपणाचे
बीज पसरत जाते. खरे तर हे संवेदनहीनतेचे ल ण आहे. एका ‘ ण थ’ वृ ीने वतमान
जगताना आपण भौ तक-मान सक तसेच आ मक तरांवर वक सत होऊ शकतो.
पण तशी तरल सावधानता व नद ष र ता आपण साधायला हवी. वजेते हे
नेहमीच सम येत संधी शोधत असतात.
कृतीशीलता ही मह वाची असते यात शंकाच नाही. अथात या कृतीशीलतेत सौ यता
व संयम तसेच मो ा सहनश ची आव यकता असते. कुठ याही प र थतीत सद्भाव न
सोडता एका प रप व मनाने मनात उद्भवणा या येक वचाराचा लगाम आप या हातात
ठे वा.

महानते या दशेने जाणा या गुणव ेची ग तमानता

ग तमानतेत वल ण तेज असते. हमा छा दत शखराव न खाली वेगाने येणारा

क गपटू वल ण वेगाने खाली येत असतो. यातही खाली येताना या या वेगात वल ण
वाढ होत जाते. खरे तर याच गतीने तु हाला यशा त जायचे आहे. हणूनच कुठ याही
कायाचे अंतरंग, जडणघडण आ ण ग तमानता यांना अपार मह व असते. जे गाठायचे
आहे, जे शोधायचे आहे, याचे आप या गतीत सदै व मरण ठे वावेच लागते. हीच
कमाची गती असते. वासातील सतत ग तमानता यशोमं दरा या गाभा यात सहज
घेऊन जाते. ‘मेगा ल हंग’चे हेच सार आहे.
वतमानातील तुम या मान सक कृतीत, आहारात, जीवनरीतीत तसेच
ायामात प रवतन कर याचा य न करा. थम छोटे पाऊल उचला आ ण पुढ ल
वासाला ग तमान करा. या ग तमानतेतून मळणारे यश खूप मोठे असते. ल ात या, या
मागाव न तु हाला कोणीही थोपवू शकणार नाही.
सवाथाने मान सक वृ साध यासाठ अ भजात ंथांचे वाचन करणे, सकारा मक
ेरणादायी वचार तसेच योगासनांनी वा ायामानी येणारी लव चकता तसेच तरल
सावधानतेचा योग करायला हरकत नाही. थम थोडा वेळ यासाठ ा. मग हळू हळू
वेळेत आ ण आप या साधनेत वृ करा. जेणेक न तन-मन-बु ची मता यांची वृ
होईल अशी साधना सात याने करणे गरजेचे वाटते. तुत ंथात मी वारंवार कथन करीत
आलो आहे क मन हे दे खील इतर नायूंसारखेच आहे. या मना या ताकद चा तु हाला खरा
अंदाज येत नाही. तु ही याचा जर सात याने वापर केला नाही तर…! ल ात या, या मनाची
मता चंड आहे, अगद एखा ा महासंगणकापे ाही अ धक. हणूनच या मनाला आ हान
दे णा या व याला सव वी खा ठ पाहणा या गो चा पाठपुरावा करा.
अथात तु ही जर तन-मन तसेच आ मक वकासात पुढे जात नसाल तर मग…!
यासाठ आंत रक श तीची आ ण जबरद त इ छाश ची आव यकता आहे. मग यश
तुमचेच असेल! भूतकाळात या कटू -कडवट घटनांतून बोध या आ ण या घटना आ ण या
आठवणी वस न जा. पूव तु ही फ नकारा मक वचार करीत होतात पण आता अ धक
काळजीने सकारा मकतेकडे वळा. तीस दवसां या या ‘मेगा ल हंग’ क पात तु ही
जबाबदारी, बां धलक आ ण आ मसमपण या तीन गो नी वतःत मोठे प रवतन
घडवू शकता. अथात तशी ा ठे वा आ ण प हले पाऊल उचला. मान सक आ ण
आ मक सुख-समृ तसेच चा र यशीलता या गो ना जीवनात व ावसा यक वासात
अपार मह व आहे. या दोह ची सोबत तु ही ख या अथाने वीकारली तर तु ह तुम या
आयु यासमवेत भोवतालचे जगही तु ही बदलू शकाल.
जी ग तमानता तुमचा मनो वकास घड वते तीच गती तु हाला एका उ चतर गती या
दशेने समृ करते. अथात ही ग तमानता शारी रकतेवर भु व मळ व यास सवतोपरी
मदत करते. खरेतर यातूनच प रपूण शारी रक-मान सक आरो याचे कारंजे जीवनातून फुलून
येते एवढे मा न त. एकूणच मान सक व शारी रक संपदा व वैभव याची जाणकारी व
जागृतता तु हाला तुम या येयपथावर ग तमान करीत असते यात शंका नाही.
चांग या-सकारा मक-शुभ वचारांनी यु संप मन थती हीच ख या अथाने नद ष
र ( थर थतीत) रा शकते. अशा मनात धैयशीलता, कणखरता व नभयता वास करीत
असतात. अथात मागे हट या माणे यासाठ आप या आहारात भरपूर पाणी, पालेभा या-
कडधा ये व फळे यांचा समावेश असायलाच हवा. खरे तर हे जीवनातले छोटे छोटे बदल
आहेत पण तेच तु हाला यशपथाव न खूप पुढे नेतील व चरता य बहाल करतील.
हणूनच आरो या या या संपूण ोताला जागृत करा आ ण ‘मेगा ल हंग’ (महान
जीवन जग याची कला) क प आ मसात करा. ही महान जीवन जग याची कलाच
तु हाला जीवनवैभवा या शखरावर घेऊन जाईल. वैभवशीलता, आ मसुख व शांती यां या
दशेने आगेकूच करताना सतत ग तमान होत जाणारे हे ग तच तुम या जीवनाला ख या
अथाने साथकता दे ईल. मग पावलात एक सहजपण येईल आ ण जाणवेल फ पुढे जात
राहणे.

येय दशा, ‘ व’ नयं ण : संक प आ ण दशा

तु ही जर तुम या आयु या या वासाची, येयाची तसेच ‘ व’ नयं ण, दशा व ीची

न ती (पुढ ल वषभरासाठ , पाच वषासाठ कवा च क आयु यभरासाठ ) केली नाहीत
तर तुमची जीवननौका वादळात हेलकावे घेत भरकटत रा हल. हणूनच वेळ च सावध हा
आ ण यानुसार आपली जीवनशैली सु नयो जत व संक पत करा. तरच याची भाव –
प रणामकारकता तु हाला जाणवेल आ ण तुम या जीवनात ां तकारक बदल हाईल.
अ यथा फारच थोडे सुख व समाधान तुम या वा ाला येईल.
द घकालीन यशवैभव दशा आ ण जीवन भु व मळ व यासाठ वासरेखा तु हाला
आ ापासून आखायला हवी. अथात व पूत साठ व वध योजना व संक प तु ही करायला
हवेत. इतकेच न हे तर यासाठ सव दशांनी तु ही तयार असले पा हजे. पुढे तुमचा साठ चा
सानंद सोहळा जे हा साजरा केला जाईल ते हा जवळचे आ त- म तुमचा स कार करतील
आ ण या न म थोडी भाषणबाजी होईल. या संगी यांनी काय काय बोलावे अशी तुमची
अपे ा आहे. याचे क पना च आज, आ ाच रंगवा आ ण ते च य ात आण यासाठ
आपली येयरेखा न त करा.
तसे आपण कधी एकटे नसतो. आपण या भौ तक जगातील ग तमानतेत व च रताथात
वतःला हरवून टाकतो. आप याला हा जो सरा ‘मी’ आहे, या याशी संवाद साधा आ ण
यासाठ थोडा वेळा काढा. वतः या खां ाव न आ मावलोकन करा, आ मशोध या.
सवात मह वाचे हणजे आप या जीवनाची वा येयाची दशा आ ण ‘ व’ नयं ण
या या व पाची (लाईफ मशन टे टमट) न ती करा आ ण यानुसार वतमानातील
येक ण न् ण संपूणपणे जगा. या णातील अथ व शहाणपण टपत पुढे जा
आ ण अ धका धक वक सत हा! तुमचे स व, अ त व आ ण अ मता यांना
सवतोपरी याय दे ता येईल असे जीवन सवाथाने जगणे मह वाचे आहे. मग यशही
तुम या सोबत येईल. तेही मो ा आनंदाने. यासाठ च तुम या ेरणा, तुम या जीवनाचे
‘ व’ प, ‘ व’ची व ,े अ मता, व व आ ण अ त वाची वाटचाल अंतमुखतेने पारखा.
तेही एका ेपणाने व कमाली या वाही वृ ीने. यातून आकाराला आलेले ‘लाईफ मशन
टे टमट’ तु हाला मोठा आ म व ास तर दे ईलच पण तुमचा जीवनपथ ख या अथाने
सुर त व काशदायी होईल. एकूणच यशा त नेणारी दशा व ी यावर आपले ल
क त करीत पुढे पुढे जात राहा. मग ही वाटचालच एका प रपूण जीवनाकडे तु हाला घेऊन
जाईल. आता जहाजावरील होकायं ा माणे तुमचा वास येय न ती या दशेने होतो आहे
क नाही हे तु हाला सहज कळे ल. एक ल ात या क खरे समाधान, सुर तता असे काही
असत नाही. वचारातील वा येयपथाची प ताच ःखा या-ग धळा या मूळ कारणाचे
आकलन हो यास उपयोगी पडते. यातूनच माणसाला मु ता, वातं य मळते. समजा
तु ही ीती आ ण क णा यांसह जीवन जगायचे न त केले असेल तर तु ही हसेपासून,
वैरभाव उ प करणा या आ ण ेमाला बह न दे णा या कारणांपासून तुमचे मन आ ण
अंतःकरण मु ठे वू शकता. कदा चत या अंधकारमय जगात शु मन आ ण अ तःकरण
असणारे फार थोडे लोक असतील; पण तु ही मा संघष व वैर नमाण करणा या कारणांचा
समूळ नाश करा.
वैय क ‘लाईफ मशन टे टमट’ मधून मळणा या काही लाभांचा आपण वचार
क …..

१. आयु या या माग या आ ण जीवनातील मु य उ द े वा येये तसेच

जीवनमू यांचे दशन व प ीकरण.
२. येय दशांनी सात याने व पावलापावलांनी वाटचाल सु असताना,
वासात उद्भवणा या सम या व आ हाने यांना आपण मो ा धैयाने
सामोरे जाऊ शकतो. इतकेच न हे तर या सम यांचे संधीत पांतर
कर यास मोठा अवधी आप याला मळतो.
३. आजवर तु ही जी मू ये जवापाड जपली आहेत, या मू यांसह मो ा
बां धलक ने व जबाबदारीने जग याचे एक वचनच तु ही आप या
‘लाईफ मशन टे टमट’म ये ल न ठे वलेले आहे. यामुळे या वचनाला
जागावेच लागते.
४. आपण या दशेने जीवन वास करीत आहोत यातील अनेक गो ची
जाग तक तवारी वा मह व आप या ल ात येते.
५. कृतीची सु प ता व वशु ता नमाण होत जाते. आपले भरकटलेले
जीवन आता व श मू यांसह आ ण येयासह जगत असताना
जीवनाला अ धक ग तमान करते.

सारांश, आप या ‘लाईफ मशन टे टमट’ मधून आपले जीवन अ धक आवेगपूण पण

व छ, प होते. आप या अ त वाचे, म वाचे, व वाचे मू यांकनही यातूनच सा य
होते. यातही आपले जीवन अ धक प रपूणतेकडे व सफलतेकडे सरकू लागते. या वासात
हाती उरतो तो फ नखळ आनंद. ीमंत अनुभव व ासह आ मसुख व शांती ही
आप याला या वासातच गवसणार आहे. हणूनच म हो, आपण न त केले या
महान जीवन येय-पथावरील वाटचालीला आज, आ ाच ारंभ करा.

वैभवशीलता आ ण समृ -भरभराट यांचे आकषण

 ‘संप ी’, ‘वैभवशीलता’ या संक पनेकडे येक जण वेगवेग या ीने पाहतो.
एखादा ावसा यक-उ ोगपती असेल तर या या ीने धनसंपदा ही मह वाची असते.
असा ीमंत उ ोजक हा लाखो-करोडो पयां या भाषेत बोलतो आ ण याचीच व े
पाहतो. काह ना अ या मकतेचे आकषण फार असते ते ‘आ मक सुख-शांती’ यां या
प रभाषेत बोलतात. कारण या या प रपूण साफ यमय जीवनाची सांगता ही या
आ मसुख-शांतीत हणजे आ मक संपदे त हावी असे याला वाटत असते. एकूणच येक
जण आप या आयु यात कुठ या न कुठ या ‘संप ी’ वा ‘वैभवशीलता’ यां या शोधात
भटकत असतो. खरे तर याचे अ खे आयु य हे या द णेतच खच होते. कधी तो
यश वी होतो तर कधी अयश वी. एकूणच तुम या आयु या या माग या काय आहेत यावर
तुम या जीवनाचे व प (वैभवशीलता) अवलंबून असते.
थम ‘संप ी’, ‘वैभवशीलता’ या संक पनेकडे तु ही कुठ या ीने पहात आहात ते
न त करा. एक ल ात या क सुख-साफ यमय आनंद हे अं तम व ां त थल नसून या
येय वासातच ा त क न घे याची ती गो आहे. आजवर सवाथाने यश वी झाले या
महान या यशोगाथेचा अ यास करा. यांची च र ेच तु हाला सांगतील क जे हा
यांनी यां या आंत रक ओढ तून आकाराला आले या वासाला ारंभ केला ते हाच ते
ख या अथाने सुखी होत गेले. ते आ हानांना थेट सामोरे जात होते. इतकेच न हे तर या
संकटांचे ते संधीत पांतर करीत होते आ ण पाऊल पाऊल पुढे जात होते. कारण यांना हे
ठाऊक होते क या वासातच या वासाची सांगता आहे. तु हीही तुम या वासाला
आ ापासूनच ारंभ करा.
अथात वासाला ारंभ कर यापूव ‘साफ यमयतेचा’, ‘संप ी’चा आप या
जीवना या ीने व दशेने नेमका काय अथ आहे ते थम जाणून या. मग ही जी मनातील,
दयातील संप तेची जाणीव आहे, ती मो ा य नशीलतेने वक सत करीत राहा. ल ात
या क तुमचे बाहेरचे जग हे तुम या आतील मनो व ाचेच त बब आहे. आता या
मान सक तमा य ात आण यासाठ यो य ती पाऊले उचला! जसा रा ीमागून दवस
येतो तसा काश तुम या आयु यात आता उतरत जाईल. मग तु हाला हवी असलेली संप ी
तु ही संपा दत क शकाल.
थमतः मनावर हे बबवा क ‘महान जीवनाची कला’ आ मसात कर यासाठ व
ही कला य जग यासाठ च माझा ज म झालेला आहे. अथात यासाठ
सामा य व नाका न असामा य वा या दशेने पाऊल पाऊल जात राहणे मह वाचे
आहे. यातून तुम या ने णवेतील सु त श जागृत होईल आ ण ती तु हाला
साफ यमयतेकडे घेऊन जाईल. एकूणच आप या ने णवेतील चैत य ोत, ानाचा साठा व
ेची मता जागृत क न यांना यो य दशा व ी दे णे हे या या पुढचे पाऊल आहे. मग
तुमचा चैत य ोत हा या दशेने वा हत होईल. अथातच हा वाह, हा वास हेच
व ा त थल असते!
एक दवस तु ही सधन-समृ जीवन ा त करणार आहात हा व ास गमावू
नका. कारण हा वचार तुम या ने णवेत जू ा हणजे मग तो जा णवे या
तरावरही सं मत होईल. ल ात या क ीमंत हो यासाठ ीमंत हो याची भावना
अगद आतून ने णवेतून जागृत होणे आव यक असते. अथात या वकासा ती असलेला
आ मसम पत भाव आ ण बां धलक थम वचार-क पना च ात आ ण मग य ात दसू
ा. एकूणच मनाची ही चंड श तुम यातील आंत रक इ छे ला फल प ू करेलच.
भारतातील काही ऋषी-मुन चा असे तपादन केले आहे क मना या गाभा यात एक
अनंत-अ मत श सु त व पात ( वालामुखी माणे) अ त वात असते. या
चैत याला सा ात वधा याचा पश झालेला असतो असे ते मानतात कब ना यांची
तशी ा आहे. अथात या त व णालीशी तु ही सहमत आहात क नाही मला मा हत नाही;
पण असे घडू शकते एवढे मा न त. यासाठ सकारा मकते या वयंसूचना,
मनःच ूसमोरील शुभदायी क पना च े तसेच पोषक स वशील आहार आ ण एक आंत रक
श त असेल तर काहीही चम कार घडू शकतो याची जाणीव असू ा. या ने णवेतील
गाभा यातील चेतना व पूत साठ जागृत कर यासाठ काही यु या पुढे दे त आहे.

१. तुत ंथात नमूद केले या एखा ा तं ानुसार थम तु ही कमालीची

शांत व मौनगंभीर अव था ा त करा.
२. तु हाला जे मनापासून हवे आहे ते या मौनमय शांततेतील
चतनाव थेत डो यासमोर आणा कब ना तसे क पना च रंगवा.
३. आता तु ही वतःला अगद मो ाने सांगा क , ‘आपण जे इ छत
आहोत ते आप याला मळणार आहे.’ हा ढ व ास मनात अ धक
खोलवर या.

जे हा तु ही यानमयते या या नद ष र तसेच आरामदायी अव थेत असाल

ते हा मनातील सग या हालचाली, वचारांची येरझार तु ही अनुभवू शकाल. यातही
या वचारामध या अवधीतून हणजेच वरामातून तु ही मनात खोलवर उत शकता.
यातूत अनुभूतीला एक नवेच प रमाण ा त होते. खरे तर हे आंत रक े जसजसे
व तारत जाते, तसतसे ने णवेचे मैदान आ ण शांतीचे-मौनाचे अ धरा य अ त वात
येत जाते. मग ती नःश दता आ ण ने णवेचा मोकळा ढाकळा अवकाश हे
ाजागृतीचे क बनते. या क ात चेतनेचे – ऊजचे बीज वसत असते. या चैत याचा पश
तुम या जीवनाला झळाळ आणेल आ ण मग तुम या आंत रक मनोकामना, व े ही
कमम न होत जातील.
वर नमूद केलेला हा मौना या अ धरा याचा आ ण ने णवे या खोल गुहेत
उतर याचा योग रोज करीत जा. एके णी या अवकाशात नसगाचे ‘आकषणाचे त व’
अवतरेल. जे जे तुम या अंतमनावर रगाळत असेल तेच तुम या बा व ात अवतरते आ ण
तेच तुम या पदरात पडते. इमसन हणतो क ‘मनु य दवसभरात जे वचार करीत असतो ते
याचेच एक प असते’. म हो इमसनची ही संक पना नीट समजून या आ ण आप या
आंत रक इ छा-स ांवर आपले ल पूण क त करा. या स ांचे वा त वक पात
अवतरण होत असते यावर पूण व ास ठे वा. फ तुम या व ांवरची तुमची पकड
सैल क नका. ही व ,े आपली क पना च े आ ण ने णवेतील चैत य यांचा संवाद
आ ण सह वास ख या अथाने घडू ा. मग तुम या जीवनातही चम कार घडेल.

‘ व’ या भाव-प रणामकारक व थापनाचा अभाव

आप या बा जगतात चम कार घडवून आण यापूव तु ही थम आप या आंत रक

जगातील ‘ व’ या क पना वा तमा अ धक गुणवान तर करायला ह ात. हे ‘ व’चे
व थापन व आ व करण आ ण संपूण मनाचे – वचारांचे संयोजन व नयं ण यांना अपार
मह व असते. अथात यासाठ आंत रक श त आव यक आहे. इतकेच न हे तर आपली
जबरद त व ाकां ा य वा तवात अवतर यासाठ अंतबा व थापनही ततकेच
मह वाचे आहे. आंत रक व थापनात आप या मनघरात दाखल होणारा येक वचार
तु ही कमाली या अंतमुखतेने पाहायला हवा. एका आवड नवडशू यतेने मनात येणा या व
जाणा या वचार लहर कडे पाहात संपूण बनशत सकारा मकता अंगीकारायला हवी.
यातही आपला येक वचार हा नयो जत येय- व दशांवर क त क न चैत यदायी व
कममय करायला हवा. तेही मो ा आ म व ासाने. कारण यातून जीवना या ग तच ाला
मळणारी ग तमानता हीच तु हाला यशा त घेऊन जाणार आहे.
व तुतः तु ही तुमचे ‘लाईफ मशन टे टमट’ न त केले आहे. या दशेने व ीने
कायरत होणारा येक वचार व आचार हा जीवनाला यशमं दरा या दशेने ग तमान करीत
असतो हे प के ल ात ठे वा. मग आपण अ धक सृजनशील व उ पादन म बनू लागतो.
एखाद भली मोठ मॉल बांधणारा अ भयंता आ ण याचा सु नयो जत व सुयो य आराखडा
तसेच य कमाची ांजलता व ग तमानता चम कार घडवून आणते.
हणूनच आपली सगळ प रणामकारक व थापनाची वा नयोजनाची सू े आ ण
याचे व प आपण य कागदावर (मनावरही) रेखाटायला हवे. मग तुमचे येय,
व दशा कुठलीही असो आ ण कतीही अश य ाय असो. वजय तुमचा न त असेल.
उदाहरणाथ तु हाला मोठा डॉ टर हायचे असेल, कवा जाग तक तरावरील खेळाडू .
काह ना अवतीभोवती या समाजातील आपली तमा उंचावून आपले म व पूण
वक सत करावयाचे असेल. काहीही असो वतमानातील तुमचा येक वचार हा तुमचा
येय- व ांचाच असेल आ ण हाच वचार (तद्अनुषं गक आचार) तु हाला पुढे पुढे नेत
रा हल. अथात वासाची दशा व ी तु ही कुठ याही प र थतीत बदलू नका.
सकारा मकतेसह मो ा क ाने व सहनशीलतेने सतत वास करीत राहा.
आपण आता वैय क जीवनातील व थापना या कोणाचा वचार क या.
( याची आकृती पुढ ल पानावर दशवली आहे) तुम या ल ात येईल क अ-१, ब-२ आ ण
क-३ या तीन टोकातच तुम या सग या हालचाली सी मत होत असतात. हणूनच या तीन
टोकातून आव तत होणा या कृती-उ आ ण तुमचे आंत रक मन- दय ( बल
इ छाश ही) यां या व थापनाकडे (जीवन वाहात णभर थांबून) अंतमुखतेने पाहा.

अ – १ : या क ात जीवनातील काही कृती-उ त ब बत होतात. अशा कृती-उ

क या आप याला णक मांसल आंनद दे तात. व तुतः जीवनमू यां या व
सृजनशीलते या ीने याला फारसे मह व नसते. (उदाहरणाथ दवसभरा या जीवन मात
आपण ट . ही. – चॅन यसमोर बसून बराच वेळ वाया घाल वतो. खरेतर यातून आपला
काहीच वकास साधला जात नाही)
ब – २ : या क ात द घकाळ कायरत असणा या आप याच काही कृती त ब बत
होतात. खरे तर या कृती मो ा आ ण द घ काळा या वासातून सा य होणा या आहेत.
पण आपण आखले या ‘ मशन टे टमट’ या ीने या अनाव यक आहेत. (उदाहरणाथ
तु हाला जाग तक तरांवरील ावसा यक धावपटू हायचे आहे. पण स या बाजूला तु ही
वषभराचा कॉ युटसचा कोस (अ यासाला) घेतला आहे. अशा वेळ कॉ युटर शक याची
तुमची या आ ण याला दला जाणारा वेळ हा वायाच जाणार नाही का?) खरे तर
आप या जीवन मात आपण अनाव यक आ ण असृजनशील असा भरभूर वेळ वाया
घालवत असतो. खरे तर वतमानातील येक ण पूण तादा याने जगणे यात खरी
सृजना मकता आहे. वाया जाणारा वेळ आ ण वा न जाणारे पाणी हे दो ही व तुतः सारखेच
असते.
क – ३ : या क ात अशा कृती येतात क याला जीवन मात ाधा य ावे अशा
असतात. पण आपण आळसामुळे हणा वा दन मा या च ात थक यामुळे हणा, आपण
याकडे ल करतो. पण ‘ व’कम नभवायलाच हवे ना? या सव गतीत व गडबडीत मूळ
काय रा नच जाते आ ण त या मकच मा आपण जगत राहतो.
दय थता : वैय क जीवना या म यावरची दय थता ही खरे जीवनाचे पंदन आहे.
कारण तथे आपण खरे चैत यमय असतो. हाच जीवना या व थापनाचा व गतीमानतेचा
आ मा आहे. खरे तर जीवनाचे उ व येयपथ आता न त झाला आहे. यामुळे
दयातला येक वचार-आचार हा या व पूत या दशेने व ीने हायला हवा. तसे जर
झाले तर एका चैत यमयी जीवनया ेला ख या अथाने ारंभ होतो. मग उरेल फ वास
करणे. या वासात तुमचे मन-शरीर आ ण च र शीलता यावर आपला तरल सावधानतेने
अंकुश राहील. आप यात घडणारे हे अंतबा प रवतन जीवनाला साथकता व
साफ यमयता बहाल करेल. अथात हा वासास तुम या जीवनात आ मसुखासह शांती
आणणार आहे, एवढे मा न त.
आ ा पयत मी वैय क जीवना या व थापनाचा कोण जो दशवला, याचे
काळजीपूवक नरी ण करा. अथात यानुसार, एका आंत रक श तीसह व बळ इ छे ने
कृती करायला वस नका. असे जगणे तु हाला सवाथाने वतं व मु करेल. मग या
मु ते या आकाशात तु ही मोठ भरारी मा शकाल. आप या वेळेचे नयोजन तु ही
काटे कोरपणे क लागलात क जीवना या व थापनाला एक दशा- ी आ ण चौकट
लाभू लागते. कारण गेलेली वेळ आ ण सुटलेला बाण हा परत कधीही येत नसतो हे ल ात
ठे वा. हणून वेळ ही अ यंत मू यवान गो आहे हे आप या दयावर को न ठे वा.
ूस ली, जॉन केनडी, यूटन यां यासह येक महान ला आप या
इतकाच दवसाचा वेळ मळत होता. पण जीवनात लाभलेला हा वेळ ते एका
प रप वतेने व प रणत ेने साफ यमयतेसह जगले. हणजेच मळालेला वेळ
नयो जत केले या जीवनउ पथावर खच करीत, संपूणपणे व तादा याने जगणे
यांना अथपूण वाटले. खरे तर यातूत खरी सृजनशीलता ही आकाराला येते क जी
जीवनाला कमालीची अथपूणता बहाल करते. भगवद्गीतेतही अनास पणे ‘ वधम’,
‘ वकम’ कर यास अपार मह व दले गेलेले आहे. एकूणच अलौ कक आयु य हे नेहमीच
यश आ ण आप या मह वा या वाटणा या गो ी यांनी भरलेले असते. जीवनाचा म थताथ
हा या दोह या समतोलात सामावलेला आहे. यश वर हत जीवन हे आयु यात मोठ पोकळ
नमाण करते. एक ल ात या यश ही एक सृजनशील कृती आहे. यातही आपले वकम वा
कृती आ ण आपला जीवन वास यातील संतुलन हा अतीव समाधानाकडे जा याचा एक
उ म माग आहे. आयु यात आप याला मह वा या वाटणा या गो ी के याने आनंदाला
ो साहन मळते. यश आप यातला चैत यानंद बाहेर काढतो. पण आपण जर आप याला
मह वा या वाटणा या गो ीही करणार नसू तर मा आपण उगाचच या पृ वीतलावर भटकून
आलो असे वाटे ल.
 भु व मळ व या या आठ गु क या

स या या महासंगणक य आ ण वल ण ग तमान युगाचे ीद आहे ‘इ टं ट फूड’.

भौ तक गतीचा आ ण व ाना या अ त चंड शोधाचा आप या जीवनावर वल ण भाव-
प रणाम झाला आहे. इंटरनेट, ई-मेल, आयपॉड, अ याधु नक मोबाई स-फॅ स…खरे तर
याची याद खूप वाढवता येईल. पण उ ोजक, शासन व या येका या
जीवना वासात माणसाला आप या मु कामा त जा याची वल ण घाई झालेली आहे.
सां त व ान हे मानवजातीचे एक व छे दक ल ण रा हलेले आहे. जे हवे आहे ते व रत
व आ ाच. पण म हो, काही गो ना याचा असा एक जो वेळ असतो तो ावाच लागतो.
वेळेसह आंत रक श त आ ण मो ा सहनशीलतेसह य नांची पराका ा ही करावीच
लागते. खरे आहे ना? तुतचा हा ‘मेगा ल हंग’ क प वाच यासाठ हणजे इथपयत या
पृ ापयत ये यासाठ ंथाशी व ंथातील वचारांशी संवाद हा साधावाच लागतो. इतकेच
न हे तर तुत ंथातील ना व यपूण वचारांबरोबर सह वास क न सहजीवनही तु हाला
तीत करावयाचे आहे. कारण या ‘मेगा ल हंग’ क पा या न म ाने मी जवळजवळ
२०० यशाची गु पते (काही तं व यु या) न दवलेली आहेत. या तुम या जीवनाला यो य ती
दशा व ी दे तील. सवात मह वाचे हणजे तुम यात आमूला बदल घडवून आणतील.
इतकेच न हे तर तु हाला यश- येया त घेऊन जा यास न त मदत करतील. अथात
त पूव ‘ भु व’ या संक पनेसंबधी आपण थोडी चचा क या.
लौ कक तसेच अलौ कक जीवनात भु व- ग भ व या संक पनेला अपार मह व
आहे. एखा ा गो ीत व वषयात भु व ा त केले या चा जीवन तर न तच उ च
असतो, हे ल ात या. कराटे -जूदो म ये शेवट या तरापयत वक सत होत गेले या
खेळाडू या हालचाली, यांची नजर व नजाकत तु ही कधी पा हली आहे? सहज-सुंदर पण
कमालीचे भु व असलेली येक हालचाल आ ण ती सु ा तरल सावधातना व ीती यातून
उद्भवलेली. अगद य नशू य वाटावी इतक नैस गक. खरे तर अनेक वषा या अथक
मेहनतीतून व सरावातून यांनी वतःला जाग तक तरापयत उंचावलेले असते. आपण ास
या सहजतेने घेतो या सहजतेने या खेळाडू चे य खेळात वा योगात अवतरण होत
असते.
लौ कक जीवनात अलौ कक व – असामा य व था पत करीत संपूण
जीवन वासात ‘ व’कमावर भु व संपादन कर यासाठ आठ मुख यु या व तं े
मी पुढे दे त आहे. यांचा काळजीपूवक व सखोल वचार करा.

१. सम पतता आ ण आंत रक इ छाश

आप या येय-उ वासात कवा जीवन वासात मह वा या गो ी करीत
असताना तुम या आयु या या माग या काय आहेत, तुम या आंतबा इ छा काय आहेत हे
तु हाला नेमके ठाऊक झाले पा हजे. आप याच उ ांचे / हेतूचे सखोल व गंभीरतेने
मू यमापन करा. आपली उ े वा हेतू हे खरोखरीच उ पादन म ( न मतीस मुख) व
सृजनशील आहेत का? याचाही वचार करा. या े ात व काय थळात आप याला भु व
मळवायचे आहे यातले फायदे , याला लागणारा एकूण वेळ, यांचा च क जमाखचच मांडा.
मग वतःबरोबर आ मसमपण वृ ीने व मो ा बां धलक ने, जबाबदारीने काय वण
होत वासाला ारंभ करा. या काय वणतेतून नमाण होणारा आ म व ास
मह वाचा आहे. हा खर आ म व ास व आंत रक इ छा यासह वतःवर पूण व ास ठे वत
पाऊल पाऊल पुढे जात रहा.

२. अ याव यक ान-मा हती आ ण मागदशन

आप या आवडी या काय वासात ा त होणा या या या भाव
प रणामकारकतेची एकदा का खा ी पटली क आप या काय े ासह संपूण आप या
काय वासासंबंधी आव यक ती सव उपल ध मा हती गोळा करा. त संबंधी त झांची पु तके
वाचा. ल ात या क अ ान आ ण परावलंबन हेच तुम या ःखाचे मूळ आहे.
भूतकाळात वा पूव या घटना वा संग घडले, यात या चूका हातून घड या या चुका
पु हा न कर याची त ा करा. कब ना याबाबत तरल सावधान राहा. आजवर सग या
महान नी यश वा भु व मळ व यासाठ काय काय केले यावर अंतमुखतेने चतन
करा. मघाशी हट या माणे आप या ‘ व’ कायासंबंधी वा उ ांसंबंधी जी अ भजात
मा हती वा पु तके उपल ध आहेत ती थम झपाट या माणे वाचून काढा. त संबंधी
या वनी फती उपल ध आहेत या ऐका. समजा या े ातील त झांनी जर काही
कायशाळा वा श बरे आयो जत केली असतील तर यात स य सहभागी हा! तेही मो ा
ज हा याने व
मो ा आनंदाने.

३. काईझेन त व णाली आ ण सततचा सराव

काईझेन त वा वषयी आपण या अगोदर चचा केली आहेच. काईझेन हणजे
कमालीचे सात य आ ण अ व ांत वकास दशा. खरे तर आ म वकास-आ मवृ ही
जीवनात फार मह वाची असते. आप या आत दडलेले चैत य कवा खरी मता-साम य
याची प रसीमा गाठता यायला हवी. अथात यात थैय आ ण सात याने वकास-वृ यांना
अ म जातो. आप या गत जीवन वासात व ावसा यक जीवनात, न य
वकासास वा न घेणे, ही येक े दजा या कृतीशील वाची खरी ओळख
असते.
जपानी डाजगतात याला थरता मळाली तो खेळ जूदो. जूदो-कराटे मधील
अनेक डावपेच व हालचाली, एकणूच जूदोचे श ण आ ण जूदो या पधा या सवात आपले
थान न त कर यासाठ अचूक तं ावरचे भु व अ भ ेत असते. ‘जू’ हणजे सौ य कवा
सुलभ. ‘दो’ हणजे प ती कवा माग. आंतररा ीय तरांवर आपले थान न त
कर यासाठ कठोर मेहनत आ ण कमालीचे सात य, कसरत व सराव हा अप रहाय आहे.
ारंभी कुठ याही खेळाडू ला ही कसरत-सराव काहीसा कठ ण जातो. पण चार-पाच
बषा या सरावानंतर जूदो या गत श णास तो स होतो, होऊ शकतो. नःश
वसंर णप ती या त वांवर आधारलेला कु तीसारखा हा खेळ पूणपणे आ मसात
कर यासाठ कवा यावर भु व मळ व यासाठ जूदोची जीवनशैली ही जीवनरीतच
हायला लागते. पूण शारी रक तं ती व ायाम, यान तसेच सकारा मक वचारांनी
आपण या खेळात आंतररा ीय तरांवरही मैदान गाजवू शकतो. अथात यासाठ शारी रक
खापती, मान सक कमकुवतता इ. अडथळे पार पाडावेच लागतात.

४. चकाट , सात य आ ण सहनशीलता

तुमचे जर सम येवर ेम असेल तर सम या हीसु ा सूया ताइतक च सुंदर असते.
पण सम ये या व च तु ही भू मका घेतली, तर तु हाला कधीही बोध होणार नाही. मग
तुमचा वकासही होणार नाही. येक सम ये या अंतभागात तु हाला सवाथाने वक सत
हो याची संधी हडलेली असते. सम येला टाळणे हे एक कारे वकासाला- गतीला
टाळ यासारखेच असते. सम या नाकारणे हे पुढे येणा या भु वाला नकार
दे यासारखेच असते. हणूनच सम येला नभयपणे सामोरे जा आ ण चांग याचे धनी
हा. सम या नसलेले लोक हे मृतवत जीवन जगत असतात. सम या आप यातील
तभा वा तेज द शत करतात. जगातील मोठमो ा कंप यांम ये सम यांकडे /
अडथ यांकडे वकासाची वा गतीची संधी हणूनच पा हले जाते. तशीच सं कृतीरीत तथे
थर झाली आहे. या सं कृतीरीतीला आ मसात करा.
चकाट , सात य आ ण सहनशीलता यांचा सहयोग व सह वास आपण जर
वीकारला तर ‘ व’ भु वाचे ार आप यासाठ ही खुले होईल. जीवन वासात आप याला
जर एखाद गो वा यश सवाथाने मह वपूण वाटत असेल तर यासाठ आपले सारसव व
अपण करा. अथात यासाठ चकाट , सात य आ ण सहनशीलता यांची सोबत बनशत
वीकारावीच लागेल. कारण खरे यशवैभव हे या शवाय अश य आहे.

५. जीवन तराला अ धक उ त करा

एका आंतररा ीय तरावरील एका मु ीयो याला या या असामा य सुडौल आ ण
कमाली या सु ढ शरीर सौ वाचे रह य वचारले. याने जे उ र दले ते पाह यासारखे
आहे. तो हणाला, ‘वाटे त येणा या येक सम या-अडथ यांशी यश वी-कणखर सामना
कर याची सवय मी मा या नायूंना लावली आहे.’ यामुळेच तो ‘हेवीवेट चॅ पयन’ तसेच
जाग तक तरावरील ‘ॲथलेट’ हणून लोकमा य होता. अथात आपला शारी रक-मान सक
तर उंचाव यासाठ एक ‘ ोफेशनल परफॉमर’ या ना याने १००% वतःतील सव म
द शत कर याची बां धलक -जबाबदारी याने बनशत वीकारली होती. आ मसमपणासह
चंड मेहनत व सराव यांचा सहयोग याने ा त केला होता. हणूनच आंतर्बा भु व तो
ा त क शकला. आता मा याने भु व व ग भ व आ ण ा यांचा संयोग
आप या जीवनात सहजसा य केला आहे.
उ च तीची कृतीशील माणसे न य नयमाने व चंड इ छाश या जोरावर
‘ व’कमम न असतात. हेच नेमके अपयशी लोक करायचे नाकारतात कवा यात आळस
करतात. कवा काही कामे पुढे ढकलतात. पण तु ही तसे क नका. तु ही एकदा आपला
आखलेला वा नयो जत केलेला काय म व काय वास उ चतम इ छाश ने व संपूण
य नांनी पूण करा. आप या आतील चैत यश ची-ऊजची साथसोबत वीकारा आ ण
पुढे जात राहा. तुम यातले काही कमकुवत गुण तु हाला मागे मागे खेचत आहेत. उदा.
आळस, भीती इ. ते वेळ च ओळखा आ ण यावर मात करा. एकूणच आ म ानासह
ांजलता, क दता तसेच भीतीचा पश होणार नाही अशी वचारसरणी आ ण मु य
हणजे वतःसह आप या कामावरचा व ास, हा आप याला उ च दता दान करेल. एक
ल ात या क जीवन वासात येकाकडू न खूप काही शक यासारखे असते. अशा
अनुभवांना, ना गु करीत जा.

६. येक श काला दे खील एक ‘गु ’ असतोच

श ण हणजे णा णाला शकणे. येक ण, येक अनुभव हा आप या
तळहातावर काही ना काही साद ठे वत असतो. यातील अथ व शहाणपणा टपा
आ ण झालेले आकलन व रत अमलात आणा. मग बघा तुम यातही आमूला
प रवतन होईल. अथात यासाठ तुमचे मन वागतशील, नमल-उदार व न तसेच
व छ मोकळे असायला हवे. खरे तर आयु याचा वास संपतो पण श ण संपत नाही.
खरा कलावंत हा एका आंत रक रे ातून वतःला संपूणपणे द शत करीत असतो. यातून
नवता- ायो गकता आकाराला येते. सवात मह वाचे हणजे आपण या र याने वास
करीत असतो (आपण सवाथाने वीकारलेला माग) आप याला खूप काही शक वत
असतो. याला गु करा. यातून नवन ा संधी उपल ध होतात आ ण आपणही वक सत
होत जातो.
७. जीवन वासातील येक णाचा आनंद लुटा
आ ण प रप वतेकडे-प रपूणतेकडे
अ व ांत वाटचाल करीत रहा.
आ ा पयत तु ही या यु या वा तं े-त वे समजून घेतली ती या ‘मेगा ल हंग’ या
तीस दवसां या (महान जीवन जग या या कलेत) क पात सा ात कृतीत आण याची
वेळ आ ा आली आहे. याही अगोदर हट या माणे यश हे काही अं तम व ांती थल
न हे तर तो एक कधीही न संपणारा वास आहे. या वासातील येक ण
संपूणपणे आ ण सवश नशी जगणे मह वाचे आहे. यातही येक णातला
सुगंध-आनंद वेचायला मा वस नका.
थम आपले सामा य व नाकारा आ ण काल या पे ा दोन पावले आणखीन पुढे जा.
जात रहा. पयावरणात व अवती भोवती या प रसरात चैत याची-आनंदाची पखरण
करीत रहा. येणा या येक घडीला मो ा उमदे पणाने तसाद ा आ ण याचे
मनापासून वागत करा. अखेरीस हा सगळा चैत याचा तर खेळ आहे. हे चैत यच तु हाला
उ च मान सक तरावर घेऊन जाईल. या मान सकतेसह मो ा उ साहाने तुम या उ ा त
जाणा या वासाचा आनंद लुटा. प रपूणता व प रप वता या संक पना नीट समजून या
आ ण आप या कायाशी ख या अथाने संवाद साधा.

८. आप या ान-कम वासात इतरांनाही सहभागी क न या

येक जण कायशाळे त काम करीत असताना अंतरंगात काही तरी सापडवील
आ ण ते तो इतरांना सांगेल. यां याशी याबाबत संवाद साधील. एकूणच आपले प र ान
कवा मौ लक असे ान इतरांना मोकळे पणाने सांगा आ ण यांना यात सहभागी क न
या. मग बघा, तुम या बरोबर अवतीभोवतीचा प रसर-पयावरण बदलत जाईल. तु ही
कतीही महान झालात कवा कतीही उ च तरापयत गेलात तरी समआ ती तुमचे
असणारे योगदान कधीही वस नका. कमाली या अनास पणे होत जाणारे हे
समाजकाय तु हाला मोठे आंत रक समाधान ा त क न दे ईल.
ाचीन ऋषीमुन नी वतमानाचे मह व सवाथाने ओळखले होते. यांनी तपादन केले
आहे ते अगद खरे आहे. यांचे त व असे आहे : आजचा ण हा उ ापे ा अ धक
अथगभ असतो. या णातच संपूण काळ साठवलेला असतो. वतमान णा या
अथगभतेची वा त वक जाणीव होणे मह वाचे आहे. एक ल ात या क च मय
अ त व हे नेहमी वतमानातच वसत असते. अशा या च मयतेत सतत राहणे हेच
मूलभूत प रवतनाचे े तम व प होय. मूलभूत प रवतन हे केवळ वतमानातच,
केवळ च मय अस यात न हत असते.
वतःसाठ काही वेळ काढा. अखेरीस वतःच वतःचे होणे मह वाचे आहे.
नसगाचे, सूय दय-सूया त, एखा ा मोठा वृ आ ण या या भोवतालचे हरवा दे श,
चं ाची कोर कवा आकाशातील एखादा तारा, नळे भोर व तीण आकाश….. वचारां या
हालचाल शवाय पहायला शका. मग तु हाला आवड नवड म ये न आणता, च क सा न
करता अवलोकन कसे करावे हे कळे ल. अथात येक अवलोकन, दशन संपूणाचे,
साक याचे असले पा हजे. नद ष र तेसह व थ, शांत, मु . कशातही गुंतून न
पडलेले असे आपले मन असले पा हजे कारण या मु तेतून अ यु च ा उदयाला
येते. तसेच खरेखुरे आप याला वण करता आले पा हजे. अथात वण करणे ही
कला आहे. याला खरोखरीच वण करावयाचे आहे याने आपले सारे पूव ह व
आधीपासून बनवलेली मते सोडू न दली पा हजेत.
यानाचीही कला अवगत क न या. यान हणजे जाणीव नःशेष रीतीने
रकामी करणे. काही मळवायचे नाही, सव या सव य नांपासून पूण रते झाले
पा हजे आपले मन. अशा नःशेष र तेतच न मती होऊ शकते. ख या यानात वचार
आ ण या वचारातून आकाराला येणा या व वध तमा, यांचा अंशही श लक राहत नाही.
हीच खरी शा त अशी जीवन ी आहे. या जीवन ीतून मौन भर या शांतीचे रह य
तु हाला कळे ल.
वशाल असीम अवकाश, गाढ शांतता आ ण पावनत वाची जाणीव मनाला पश
करते. सूय दय व सूया त तर अ तशय रमणीय असतात. अशावेळ मन आपोआपच एका
आंत रक नःश दभावाचा अनुभव घेते.
सारांश, आ म नरी ण, काम आ ण यान यां या संयोगाने आयु याला एक नवा
सूर मळू शकतो. येकाने आपली वतःची गरज ओळखावी आ ण आप या वतः या
जा णवेब ल अ ात रा हले या दे शात अगद खोलवर जावे.
‘महान जीवन जग याची कला’ हणजेच ‘मेगा ल हंग’ क पा या स या भागाकडे
आता आपण वळणार आहोत. म ांनो या पृ वीतलावर या सूयाखाली वतःची एक
जागा, खूण न त करा. भूतकाळा या कैदे तून मु का आ ण भ व यकाळाची
आखणी करा. सवात मह वाचे हणजे तु ही पा हलेली व े य ात
उतरव यासाठ अजूनही उशीर झालेला नाही. अलौ कक आयु य हे नेहमीच यश आ ण
आप याला मह वा या वाटणा या गो ी यांनी भरलेले आहे. वैय क तसेच
व थापना मक वकसनासाठ २०० नवी भा ये-यु या (जीवनरह ये) मी आ ा
आप यासमोर मांडत आहे. अथात ही मै भावदशक त वे आहेत. यां या श द काशात
तुमची सगळ व े स यात उतरतील. आप या सव कृ मतेनुसार एका असामा य वाकडे
झेपाव यासाठ ही २०० वचारसू े व चतने तु हाला न तच सहा यभूत ठरतील.
एकदा का तु ही तुम या मनाचे, शरीराचे तसेच संपूण म वाचे, जीवनशैलीचे
तज व तारलेत क संपूण साफ यमयता, शांती व आ मसुख यासह जीवनाला एका
सव च यशपदावर तु ही स मा नत कराल. ‘यश’ या संक पने वषयी मला रा फ वा डो
इमसनचे वचार वशेष वाने भावतात. तु ही अंतमुखतेने याचा वचार करावा असे मला
वाटते.

मनापासूनचे खळखळचे हा य
उमलून येणे,
ावंतां या आदरास आ ण
लहान मुलां या ेमास पा ठरणे,
स या समी कांची दाद मळवणे,
आ ण जवळ या म ांनी केलेला
व ासघात पचवता येणे,
स दयाला दलखुलासपणे सुंदर
हणता येणे,
समोर यातले चांगले गुण शोधता
येणे,
एखा ा सुंदर नरोगी मुलाला
ज म दे ऊन,
कवा सामा जक वाहात-
सम येत सुधारणा क न,
हे व अ धका धक चांगले करीत
शांतपणे समोर या काळोखात
वलीन होणे,
आप या जग याने कमान एका
तरी स या जवाचे जगणे
थोडे सोपे-सुस करीत या या
वेदनेला हलकासा पश करणे,
हणजे यश वी होणे!

रॅ फ वॅ डो इमसन
 वभाग २ रा

महान जीवन जग याची कला आ मसात कर यासाठ

२०० मै भावदशक वचारसू -े जीवनरह ये

बु सह दयाने आ मसात केले या ानाचे

कधीही व मरण होत नाही

पायथागोरस

‘महान जीवन जग याची कला’ हणजेच ‘मेगा ल हंग’ ही संक पना आ ण संपूण
क पाची परेखा, ंथ पाने व ता रत व पात मांडावी असे मला अनेक दवस वाटत
होते. या क पाशी जर तु ही ख या अथाने संवाद साधलात आ ण यातील मै भावदशक
वचारसू ,े जीवनरह ये, तु ही जर मनापासून मो ा ज हा याने (पूण व ास ठे वून)
समजून घेतली, तर तुमचे यश न त आहे हे प के समजा. लौ कक जीवनासह अलौ कक
जीवन, अ या मक जीवनरेखा, आ थक तसेच ावसा यक वास दशा यांना तुतचा
महान जीवन जग याचा क प अनेक दशांनी व ीने उपयु ठ शकतो. तु ही जर
महानते या, सव मा या शोधात असाल तर तुतचा ंथ तुम या तळहातावर उ मातले
उ मच ठे वणार!
आयु यात मोठे यश ा त कर यासाठ , आपली दशा व ी न त करावी
लागते आ ण यासाठ चतनाची फारच आव यकता असते. ब तांशी लोक ऋतुच
ढकल यातच श हीन होऊन जातात. द घ चतन करणे आ ण य जीवनात याचे
अवलंबन करणे मह वाचे आहे. अ यंत वचारपूवक आ ण पूव नयोजनाने ‘मेगा ल हंग’
क पात एकेक पाऊल टाकत जाणे हणजेच एक कारे े वाकडे आगेकूच
करणेच आहे. वचारातील प ता व नेमकेपणा हा आप याला यशा त नेतो. अ धका धक
चतनाने जीवनात ाधा याने करावया या गो ी ल ात यायला लागतात. इतकेच न हे तर
 यासाठ कसे आ ण कुठले य न केले पा हजेत, हेही आप या सहज ल ात यायला
लागते. मग सूझतेने व हेतूपुर सर आपण कृती करीत राहतो. कालांतराने आपण घेतलेले
नणयही अ धक नेमके व लाभदायक ठरतात. अथात यासाठ न त ध व अ य
अवधानाची / नरी णाची गरज आहे. मग सगळे र ते व छ दसायला लागतात. मनातले
संघष मटतात आ ण वेळेचा खराखुरा स पयोग आपण क लागतो. खरोखरीच शांत
चतनातून काही वेळेला अफलातून क पना आकारात येतात आ ण या क पना आप या
व ांना सहज साकारतात.
‘महान जीवन जग या या’ या क पात ( तुत ंथात) एक आधु नक ( लोबल)
तसेच अनो या जीवनाशयाचे व शैलीचे मु पडसाद आहेत. एकूणच ‘मेगा ल हंग’ या
दशेने व ीने भा वत करणारी ही प रणामसुंदर पाऊलवाट आहे. या
पाऊलवाटे व न जाताना ही मै भावदशक त वे तसेच जीवनरह ये तुम या मनाला अंतमुख
तर करतीलच पण तु हाला या श द काशात ‘महान जीवन जग याची कला’ सहज अवगत
होईल. आता तुमची व े न तपणे स यात अवतरतील.

यशवैभवासह ‘ व’वर
संपूण भु व संपादन कर यासाठ
२०० मै भावदशक वचारसू े-जीवनरह ये

१. आयु याला अ धका धक सृजनशील बन व यासाठ आ ण यशवैभव सहज-

सुंदरतेने ा त कर यासाठ वतमानातील येक णावर आपले पूण ल क त करा.
जीवनातील येक ण संपूणपणे जगा. आप या भोवताल या जीवनातील व कायातील
अथ व शहाणपण टप याचा य न करा. वतःला जाणणे हणजे वतः या कृतीतून
समजून घेणे. जीवन जगणे, याला तसाद दे णे मह वाचे आहे.
न े ची अथगभता ही या या तासांवर नाही तर न े या गुणव ेवर अवलंबून
असते. अनाव यक झोप टाळा. सहा तासां या गुणवान झोपेतूनही आपले शरीर व मन
ताजेतवाने होते, होऊ शकते. तु ही न े वर नयं ण ठे वा आ ण थोडी झोप कमी करा. फ
रोज एक तास जरी तु ही लवकर उठलात तरी म हनाभरात अ धकचे तीस तास
तु हाला तुम या कायासाठ मोकळे मळतात. यातही तु हाला या मह वा या गो ी
करावया या आहेत या तु ही या वेळेत क शकता.
२. दवसा या ारंभीचा एक तास हा तु ही तुम या यानासाठ दे ऊ शकता
आ ण मौनभर या शांततेला मनात साठवत तु ही दवसा या पुढ ल दन माकडे वळा.
इतकेच न हे तर दवसभरातील आपले वेळाप क कवा करावया या मह वा या
( ाधा या या) गो चे नयोजन व संक पन तु ही या तासाभरात क शकता. महान
ची ा याने तु ही या तासाभरात वाचू शकता. अ भजात सां कृ तक व सामा जक
तसेच नै तक मू यांनी यु असणारे आप या भाषेतले वा इं जीतले सा ह य तु ही
वाचू शकता. दवसाचा ारंभ जर अशा मू यवान वचारांनी होत असेल तर…आणखीन
काय हवंय! तुमची ऊजा-चैत य हे अ धक ग तमान होऊन तुम या व दशांना ते कायरत
करेल.
३. वेळ आ ण पाणी एकदा वा न गेले क ते कुठ याही प र थतीत परत येत नाही.
वेळेची अथगभता आ ण अनुभवातला शहाणपणा तु हाला जर टपायचा असेल तर
जीवनात मह वपूण वाटणा या गो आजच हातात घेऊन या तडीस ने याची त ा
करावी लागेल. समयाचे व थापन आ ण जीवनाचे व थापन हे नेहमीच हातात
हात घालून चालत असते.
४. मना या चळवळ अनेक असतात. तु ही जर सकारा मक चांग या वचारांची
सवय जर वतःला लावली नसेल तर ती आ ाच लावून या. यासाठ एक छोटा उपाय मी
तु हाला सांगतो. मनगटावर एक रबरबँड बांधा. नकारा मक कवा हसा मक वचार
मनाचा दरवाजा उघडू न आत येऊ पहात असेल तर याला वेळ च ओळखा आ ण
रोखाही. रबरबँड ओढू न सोडा हणजे मग तु ही सावध हाल!
५. फोनवर हणजेच रभाषवर बोलताना मो ा उ साहाने समोर याचे वागत
करा. याचा यो य तो मान राखा. एकूणच फोनवर बोल याचे संकेत ( श ाचार) कसोशीने
पाळा. श यतो उभे रा न फोनवर बोल याचा य न करा. मग तुमचे बोलणे हे अ धक
व छ व मनमोकळे होईल आ ण ख या अथाने तु ही समोर याशी संवाद साधाल. एक
ल ात ठे वा तुम या आवजातला आ म व ास आ ण बोल यातली न ता
समोर याला जाणवू ा. यातही संवादात एक कारचा सहजपणा असू ा.
६. दवसभरा या कामच ात आप याला अनेक नवन ा क पना वा वचार सुचत
असतात. आप या आवडी या ा तातला एखादा नवीन वचार फुरला तर लगेच टपून
ठे वा. अलीकडे बाजारात ह ज टग काड् स या आकाराची काड् स वकत मळतात. पुढे
दवसा या अखेरीला आप या या सुचले या क पनांना सृजनशीलतेकडे वळवा
आ ण यांचा पाठपुरावा करा.
७. आठव ातील (र ववारची) एक सं याकाळ ही आप या र सकतेसाठ –
कलेसाठ राखून ठे वा. एखा ा मो ा कलावंता या वा हायोलीनवादका या मैफलीला जा.
एकटे च खूप लांबवर आ ण नसगा या अगद जवळ जाऊन एखा ा खडकावर
शांतपणे बसा. मन जे हा कशात गुंतलेले नसते ते हा ते वल णपणे मु असते.
असे सवाथाने मु व नद ष मन अवतीभोवतीचे नसगस दय वेचू शकते. खरे तर
अशा शांततेतून अ यु च ा उदयाला येते. मग तु ही या ेसह आप या उव रत
आयु याकडे वळा. यातही च क सा न करता, आवड नवड म ये न आणता नुसते नरी ण,
अवलोकन कर याची सवय वतःला लावून या.
 ८. तुम या संवादाचा तर जो असतो तोच तुम या जीवनाचाही तर असतो हे
कधीही वस नका. ाचाच अथ तु ही बोलता कसे, वागता कसे, चालता कसे याला
अपार मह व असते. एकूणच तु ही जे श द उपयोजता यातून तु ही या प तीने जीवन
जगत आहात ते सहज ल ात येते. इतकेच न हे तर तुमची जीवनाची समज वा ीही
कळते. श द वापरताना अ तशय काळजीपूवक व जाणतेपणाने ते वापरणे, श दां वषयी
संवेदनशील असणे मह वाचे आहे. यातही या माणे तुम या भावभावना असतात
या माणे तुमचे श द आकाराला येतात. तुमची दे हबोली, ावहा रक भाषा जशी
नवडते तशी वा तवाचे ान कट करते. सारांश तुमची शा दक संपदा ही तुमची
जीवनाची समज करते. या गो चा अंतमुखतेने वचार करा.
९. फल ुतीवर वा प रणामांवर आपले ल क त क नका. तर आप या व छ-
शु हेतूंवर, चांगुलपणावर ठाम रहा आ ण अनास तेने कम करीत रहा. तुम या
सतत या क ापाठोपाठ यश हे आपोआप मागे चालत येईल. त ा, संप ी, यशवैभव
मळ व यासाठ अनाव यक व गैरलागू गो ीत अडकू नका. ‘ व’कमाची या, न मती ही
एक प व आ ण अथपूण गो असते. ती सखोलतेने व गंभीरतेने या. एकूणच आप या
जीवनधारणेशी इमान राखा.
१०. रोज सकाळ आप या आरशात पाहताना कमान पाच म नटे तरी
मोकळे पणाने हसा. ट व मा टन हेच करतो. यातून आपण व छ मोकळे पणा या वाधीन
होतो आ ण आनंद आप याला शोधत आप या जीवनात दाखल होतो. अलीकडे ब याच
ठकाणी हा य लब नमाण झालेले आहेत. याचे रह य हेच आहे. सवसाधारणपणे चार-
पाच वषाचे मूल दवसातून चारशे-पाचशे वेळेला हसत असते. पण ौढ लोक मा ,
‘कळ व यास अ यंत ःख होत आहे’, या सदराखाली वावरत असतात. आपली ही
लहानपणातली हस याची सवय नंतर या आयु यातही वक सत करा.
११. सायंकाळ या कातर वेळेला वाचन करीत असताना शेजारी मेणब ी कवा
छोटासा दवा ठे वा. अवतीभोवतीचे मंद वातावरण आ ण कुंद हवा आप याला अ धक
अंतमुख व आ मशोधास वृ करते. अशा शांत समयी हायो लनचे सूर कवा भारतीय
शा ीय संगीत ऐकायलाही हरकत नाही. तु ही एका वेग याच वर- व ात जाल. खरे
तर ही शांतीच तु हाला सृजनशीलतेला वृ करेल.
१२. पहाटे चालताना पावले सावकाश टाका. पाय, पोट यातील ताण मु करीत,
ताठ मानेने, समोर तजाकडे ीने दे त एकेक पाऊल टाकत पुढे जा. सहा पाऊले द घ
ास या. पुढ या सहा पावलांपयत ास रोखून धरा. या नंतर या सहा पावलांत ास
सोडा. बघा तु हाला ताजेतवाने वाटते क नाही! तरल सावधानता आ ण वचारां या
हालचाली शवाय हर ा नसगात वतःला हरवून टाका. नसगाशी साधली गेलेली ही
एकतानता तु हाला जीवना या मूलत वाकडे घेऊन जाईल. यातूनच तु हाला आ मसुख व
शांतता लाभेल.
१३. भावी आ ण प रणामसुंदर यान करायला शका. यानामुळे तुमचे मन हे
अ धक शांत, अ धक प आ ण त ध होईल. म हो, या शांत अव थेतच सृजनशीलता-
स दय-स य अ त वात येते. अथात यासाठ मनाला कुठ याही सा यात बसव याची गरज
नसते. यान ही णा णाला होणा या आकलनाची सतततची या असते.
यानासाठ आपले मन भूतकालापासून मु असले पा हजे. एकूणच सखोल आकलन
हणजे यान असते. पूण त धता, पूण न लता.
१४. मनाला थत-शांत आ ण ख या अथाने सखोल-गंभीर कर यासाठ रोज
(पहाटे अथवा रा ी) अधातास एकांतात ज मनीवर बैठक मा न बसा. (काही जण
जपाची माळ घेऊन, डोळे मटू न आप या दयातील परमे राचे मरण करीत राहतात) या
थरमती झाले या शांततेतूनच जीवना या व वध सम यांचे उ र आप याला मळू शकते.
आप या जीवनाचे उ - येय यावर सवागाने चतन कर यासाठ ही शांतता न त
उपयोगी पडते. खरंच ही शांतता ही सो याइतक च मू यवान असते. एका झेन गु ं नी हटले
आहे क , ‘ पज याचे अ त व दोन लोखंडी सळयां या अंतरावर अवलंबून असते.’
१५. तुमची आंत रक इ छाश ती करा. आपली इ छाश
आवड नवडशू यते या पलीकडे जे हा जाते आ ण तरल सावधान राहते ते हा
आपण खूप काही सा य क शकतो. कमम नता- वधम’ हाच अं तम असतो.
कमम नाव थेत असताना आप या रोज या लौ कक जीवनाला मनात डोकावू दे ऊ नका.
खरे तर आपले मन वल ण चंचल असते. वचारांची व व वध इ छा-आकां ांची येरझार
सारखी मनात चालू असते. एका य थपणे ही वचारांची येरझार तु हाला पाहता आली
पा हजे. मं दरा या गाभा यात तेवत असले या योती माणे मन शांत ठे वा.
अ ) आपली आंत रक इ छाश ही शरीरातील एखा ा नायूसारखी असते.
तला ायाम दे त अ धक बलवान-सश करा आ ण कृतीशीलतेसह पुढे जात रहा.
अथात यासाठ थोडी सहनशीलता, सात य व सकारा मकता यांची गरज आहे. काही
वेळेला आप याला येय- वासात र या या कडेतून अनेक मोह-छो ा छो ा इ छा
खुणा वत असतात. उदाहरणाथ आपण कायात म न असताना बाजूला पडले या
मा सकाकडे आपले ल जाते आ ण नकळत ते वाच याची आपली इ छा होते. ते मा सक
हातात घेतो आ ण सहजपणे वाचायला लागतो. असे सवसाधारणपणे नेहमीच होत असते.
काहीवेळेला तु ही एखा ा मह वा या कामात ती तमपणे गुंतलेले आहात आ ण नेहमीची
भुकेची वेळ झालेली आहे. अशा वेळ आप या जेवणा या वेळेला व इ छे ला थोडी मुरड
घालून तासभराने जेवायला बसा. यातूनच मग सलगपणे तास न् तास काम कर याची सवय
तुम या मनाला-शरीराला लागेल. मग तुम या हातून काहीतरी भरीव आ ण उ लेखनीय
काम गरी घडेल. स शा यूटन यांनी एकदा हटले होते क , ‘मा या हातून जर काही
चांगले घडले असेल तर ते मा यातील सहनशील वचार-वृ ीमुळेच.’ एकूणच कोणताही
अडथळा- यय न आणता अनेक तास वचार कर याची व शोध घे याची यूटनची मता
होती. अथात हे तु हीही क शकता. फ थोडा संयम, सहनशीलता, सकारा मकता व
बळ आंत रक इ छा तुम याकडे हवी एवढे न क !
 ब) संयम, सहनशीलता, आंत रक मनोबल तसेच सकारा मकता यातूनच आपली
इ छाश अ धका धक वक सत होत असते. (६०/४० चा नयम अंमलात आणा. तु ही
जर ४०% बोलत असाल तर ६०% ऐक याची कानांना सवय लावा) ही सवय एक कारे
समोर याशी संवाद साधते आ ण याचा अहंकारही कळत-नकळत कुरवाळते. स यावर
तु ही सतत ट का करीत असता. पण तसे न करता समोर यातील चांगले गुण पाहा.
या गुणांची या या अपरो तुती कर याची सवय अंगी बाळगा. आपण
स यांब ल सतत त ारी, कुरकूर करीत असतो. एखाद गो आप याला मळाली नाही
तर आपण या प र थतीला कवा स याला दोष दे तो. ही सवय जा णवपूवक बदला आ ण
‘जे जसे आहे ते’ पाहायला आ ण बनशत वीकारायला शका. झालेले आकलन व रत
अंमलात आणा हणजे मग तुम यात आमूला प रवतन घडू न येईल. हसतमुख वृ ी व
चैत यमय सळसळता उ साह यांचा संचार जीवनात सव होऊ ा!
क ) तुम या मनात नकारा मक वचार वेश क लागला तर याला मना या
दारापाशीच रोका. फ सकारा मक वचारांना मनात वेश ा. आप या येय-
उ वासात शुभदायी क पना च े रंगवा आ ण अनास पणे कम करीत राहा. यश
आपोआप तुम या पाठ शी सावलीसारखे चालत येईल. अगद न मागता. नकारा मक
वचारां या चाकोरीला तलांजली दे त सव म वचार कर याची सवय मनाला स ची करा.
खरा जीवनमाग शोध यासाठ , स याचे आपले स य अ त व कसे आहे ते पूणपणे पा न, ते
आमूला बदल यासाठ आ ण आप या या प र चत जीवनाला संपूणतया वराम दे यासाठ
आ यं तक ह ररीने, मनाने, भावनेन,े कृतीने, इं यां या सव श नशी-कानांनी डो यांनी,
म जातंतूंनी-अगद सव वी ल घालाल ते हा तुमची आंत रक व े-उ े न त सफल
होतील. हणूनच उ साह, धगधगीत वलंत ज ासा यातून खूप काही घडू शकते, बदलू
शकते.
१६. म कल- वनोद वृ ीने सदै व हसतमुख असणे आ ण तसे बोलणे फार
फार मह वाचे आहे. यातही स याला न खाव याची कोमलता अंगी बाळगा. अनेकदा
कायालयीन कामकाजात ताणतणाव उ प होत असतात. अशा वेळ आपण वतःला
खावून यायचे नाही याचा मनाशी प का न य करा. कारण खावला जातो तो ‘मी’
आ ण या ‘मी’ची तमा. ही ‘मी’ची तमा जर खावली जाणार असेल तर त या मक
या न त होते आ ण अवतीभोवतीचे सगळे पयावरण षत होत जाते. हणून तरल
सावधानतेने जीवनाकडे कवा एखा ा घटनेकडे पाहा. इतरांनाही न खाव याची
कोमलताही आप याकडे हवी. द ण अमे रकेतील टॉ रपन जमातीचे लोक म यरा ी उठू न
एकमेकांना वनोद ऐकवतात. हा यांचा न य म आहे. गाढ झोपेत असलेले काही जण या
वनोदाचा आ वाद घे यासाठ झोपेतून उठू न या वनोदाचा-हा याचा आ वाद घेतात.
सारांश, जीवनाकडे आ ण मु य हणजे वतःकडे वनोदा या अंगाने पाहणे, हे नरामय-
नरोगी आयु यासाठ नेहमीच चांगले असते.
१७. वेळेचे नयोजन- व थापन हे जीवनात-उ पूत त साधावेच लागते. एक
ल ात या क ‘वेळ’ ही एक सवात सवागसुंदर आ ण उपयु गो आहे. खरे तर वेळ हा
जीवनाचा एक अ वभा य घटक आहे. आपण आप याकडे असले या ‘वेळे’चे काय क
शकतो? हा खरा आहे. वेळे या सहा याने आपण अनेक दशांनी आप या
जीवनाला हवा तसा आकार दे ऊ शकतो. व तुतः येकाला वेळेचा ह ास असतो;
पण असे असूनही वेळेचा आपण खूपच गैरवापर करतो. वेळ वाया घालवणे हणजे
तो एक कारे नाहीसा करणेच असते आ ण सवात मोठ क पना हणजे एकदा का तु ही
वेळ वाया घालवला तर तो पु हा कुठ याही प र थतीत परत येत नाही.
१८. जे कमालीचे सकारा मक व आप या येयपथावर ढ असतात तेच यश वी
होतात. तु ही अशाच सकारा मक व आप या उ ांशी सवथा ामा णक राहणा या
लोकांशी दो ती करा. काही मूलभूत त वे : सकारा मता, जबाबदारी व बां धलक , पहाटे
लवकर उठणे, समोर याला स मानपूवक वागणूक दे णे, क दता, आंत रक श त, कुणाचा
तरी अनुयायी बन यापे ा शोधक वृ ीने माग मण करणे, वतःचा येयपथ न त करणे,
स याची कास धरणे आ ण पैशाची बचत, आप या कृतीची काळजी घेणे, कौटुं बक
सौ याचे मह व..इ. एक असामा य अ त व कोरायला फार फार क पडतात.
वैय क- ावसा यक महानतेकडे जा यासाठ समपणाची- यागाची गरज ही
असतेच. ौढ-प रप वतेची प हली खूण हणजे अलौ कक व अंतबा
समाधानासाठ ारंभी मळणा या इ छापूत वर पाणी सोडावे लागते. यो य वचार वा
यो य कृती करणे ही गो सवात अवघड आहे. तुम या मो ा व ां या दशेने, रोज या
सतत य नांनी, तसेच यशासाठ वीकारा ा लागणा या मूलभूत त वा नशी तु ही
खरोखरीच एक दवस आप या इ छत थळ , व दे शाकडे पोहोचू शकता.
उ चतमतेसाठ , प रपूणतेसाठ जी काही मूलभूत त वे आहेत यांचा सवाथाने वीकार
आ ण कमाली या सात याने याचा कृतीशील उ चार अ याव यक असतो. एखा ा
गो ीसाठ द घकाळ, सात याने चकटू न कायरत रा हलात तर तु ही कतीतरी रवर जाऊ
शकाल. काही लोक ही शयत अ या वाटे तच सोडतात. मला वाटते क यांची भीती ही यांना
वाटणा या व ासापे ा नेहमीच कमी ठरते.
१९. व ा या अज पसा यातील एका छो ा हावर आपण वा त क न
रा हलो आहोत. ट फन हॉ कग, सु स भौ तक शा हणतो क , आपण
को ावधी हमा लकातील एका छो ा मा लकेत, तेही एका लहानशा सवसामा य
व बाहेर या प रघातील हावर राहतो. यातही तु ही आ ण मी या को ावधी लोकांपैक
एक आहोत. आप या रोज या जीवनात सामोरे जावे लागणा या सम या या खरेच एव ा
मो ा सम या आहेत? आपलं ःख, आपली वेदना, आप या सम या एकूणच आपलं
ट चभर आयु य….. या ीतून आपण सम यांकडे – आप याकडे पाहायला हवे. मग बघा,
आयु य आ धक सुकर आ ण सोपे वाटायला लागेल.
मलाही मा या आयु यात असे काही ण वा ाला आले क ते ारंभी कमालीचे
ःखदायी-वेदना त वाटले. मला असे वाटायचे क आता या जगाचा शेवटच होणार आहे.
पण काळ जसजसा पुढे जात गेला तसतशा सम या अ धकच छो ा व करकोळ वाटायला
लाग या. उलट या सम यांनी पुढे मला अ धक आनंद व समाधानी बनवले. मला वाटते हे
तुम या बाबतीतही होत असणारच. हो ना? एकूणच एका अंतमुखतेने जीवन वाहाकडे,
घडणा या घटनांकडे पाह याची गरज वाटते. चांग या गो वर आपले ल क त करा.
इतकेच नाही तर स च व हसतमुखाने रोज या दवसाला व सम यांना सामोरे जा!
२०. अगोदरच हट या माणे ‘लाईफ मशन टे टमट’ हणजचे आपली येयरेखा
(वतमाना या वाहातून वक सत होऊ पाहणारी) जशी जशी आपण न त करतो आ ण
या माणे कृती करतो तेवढा आपला आ म व ास वाढतो. पुढे जा याची उमेदही वाढते.
वतःचे सामा य व थम नाकारणे गरजेचे वाटते. आपण काल जसे आहोत तसेच आजच
रा हलो तर मग आप या जीवनात काय अथ रा हला! व छ मोक या अंतःकरणाने व
उ साहाने आजपासून आप या कामा या ठकाणी कायरत राह याचा य न करा.
चंड उ साही आ ण चैत यमय. लोकां यामधील चांग यातले चांगले गुण पाहा. आप या
ाहकांना पुढे जाऊन अ धक सेवा ा. तीही हसतमुखाने. काही वेळेला वसायात वा
यशरेखेत चढउतार जरी अनुभवायला आले तरी नवनवीन शक याची व पुढे जा याची ज
ठे वा. होणारा येक बदल वा प रवतन वागताह माना. तुम या ट मलीडरबरोबर
हा यवदनाने संवाद साधा. तुम या ेमी ना, तु ही यांना खरोखरीच पसंत आहात, खूप
आवडता, हे सांगायला वस नका. एकूणच उ साहाची-चैत याची पखरण करा. मग बघा,
येक दवशी काय घडते ते. चैत यानंदच पयावरणात पसरत राहील. येणारी येक घडी वा
तास, जे तुम यासाठ घेऊन येईल, याचे तु ही एका उमदे पणाने आ ण मो ा तसादाने
वागत कराल. मग येक णी तुम या सोबत असेल चैत य-उ साह आ ण हसतमुखतेतला
मोकळे पणा. अखेरीस हा सगळा चैत याचाच खेळ आहे.
२१. मूखपणा या ु चता व था आप या मनावर वल ण वच व गाजवत
असतात. एक ल ात या क जी व तु थती आहे, तला जे हा मी मान दे तो ते हाच
मला तचे यथाथ आकलन होते. आता तुम या व रेखेनुसार सवश नशी
जग याचा य न करा. यातच आपले तन-मन-बु एक प होऊ ा. अ यंत
असाधारण जीवनमान ही काही लोकांनाच लाभलेली दे णगी नसते. खानदानी वंशावलीत
ज म घेतलेले कवा कमालीचे सुंदर प लाभलेले – यांनीच फ स दयपूण आयु य जगावे
असे नाही. तर तु ही आ ण मी सु ा महान जीवन जग या या कलेसाठ वचनब आहोत.
जणू काही ते आप या जैवसू ातच असते असे समजा. अथात यासाठ आपण आपले
व‘कम’ उ म रीतीने नभावणे गरजेचे आहे. कारण पायरी पायरीने जाताना, छो ा छो ा
इ छा-आकां ातून, मोठे यश ा त होऊ शकते. सारांश, आयु य आप याकडू न
सफलतेची आशा बाळगत असते. फ आपण आपले कम शंभर ट के करणे
अ याव यक आहे. भावी प ां या तनमनात, दयात चरंतन मरणात राहील असे
जगणे, हणजे एक कारे मृ यूवर मात करणेच असते.
२२. एखा ा अ भजात पु तकाचे वाचन करणे हणजे एक कारे या
 ं कारा या आ यालाच ( वचारांनाच) पश करणे असते. हणूनच वाचनसं कृती
थ
आप या रोज या सवयीत मुरवा. ल ात या, या वाचनातून तु ही अ धक संवेदनशील,
जवंत, सावधान, उ कट आ ण श मान होत जाता. अगोदरच नमूद के या माणे
दवसा या ारंभी एक तासभर असे वाचन करणे हणजेच एका न ा व ाला वतःत
सामावणेच आहे. मग आपले मन रोज ताजे टवटवीत रा हल. यातही जलद वाच याची
कला आ मसात करा. ही कला एकदा का अवगत झाली तर तु ही कमीत कमी वेळात
अ धक काही साधू शकाल. इतकेच न हे तर अनेक यु या, डावपेच, त वे, वचार णाली व
वाद, नवीन जीवन वाह तु हाला प र चत होत जातील. यातही हे वचार आपण य
जे हा जगत जातो ते हा आप या अनुभव व ाची समृ ही कमाली या वेगाने वृ गत
होत जाते. वाचनानंतर य आयु यात आपण जे हा वेश करतो ते हा आप यात चांगला
फरक पडायला हवा!
२३. समोर याचे केवळ नावच न हे तर याची आवड नवड ल ात ठे वा. संवादात
समोर याला अ धका धक बोल याची संधी ा. मु य हणजे वणाची कला आ मसात
करा. हणजे मग संवादात तुमचे या याशी एक नाते जुळून यईल. एक ल ात या क
वण करणे ही एक कला आहे.
याला खरोखरीच वण करावयाचे असेल याने आपले पूव ह व आधीपासून
बनवलेली मते सोडू न दली पा हजेत. सद्भाव, सद्वतन तसेच चांगुलपणा यासह मो ा
उ साहाने व स तेने वकमाधीनता मह वाची आहे. ा व ात येक जण आपला ‘मी’
कुरवाळत असतो. इतकेच न हे तर आपली तुती केली जावी यासाठ येक जण धडपडत
असतो. तु हाला यशाची संक पना यातली साथता यानात आली पा हजे.
२४. येक े ात आपले वतःचे एक थान न त करा. या पृ वीतलावर या
सूयाखाली वतःची एक जाणा, खूण न त करा. अ त व, अ मता- व व आ ण
अ भमान या तीन गो ी आपले आरो य राखतात. पण या त हीचा अ तरेक अनारो याला
आमं ण दे तो. अगोदरच हट या माणे तु ही पा हलेली व े य ात उतरव यासाठ
अजूनही उशीर झालेला नाही.
२५. सावज नक े ात वशेषतः ावसा यक े ात वावरताना आपले आरो य,
संप ी तसेच काही खाजगी गो ी यांची वा यता या उ लेख कधीही क नका.
यासाठ ावसा यक जीवनात तरल सावधानता फार मह वाची आहे.
२६. वहारात स याला व श दाला आप या जीवाइतकेच मह व ा. ेम, औदाय
तसेच क णा यांचे मै वाढवा.
२७. दवसभराचे काम ( वकम) सव वाने नभाव यानंतर जे हा तु ही घरी
याल ते हा गरम पा यानी नान करा. े श हा. वतःला मळाले या यशाब ल-
पुर काराब ल वतःचे कौतुक करायला वस नका. एकूणच तन-मन तसेच आ मक
जीवन यासाठ वेगळा वेळ दे णे आव यक आहे. हणजे मग नवीन दवसा या ारंभाला
तु ही न ाने येकाशी नाते जोडू शकाल.
२८. ाणाचे मु य ार ना सका आहे. ना सका छ ा ारा येणारा ासो ास हा
जीवन व ाणायामाचा आधार आहे. ास- ास पी धा याचा आधार घेऊन या
तनमना या आंत रक जगतात आप याला व होता येते. सारांश, ाणाचा आयाम
( नयं ण) हणजेच ाणायाम आहे. ाणायाम के याने द घ सनाचा सरावसु ा
आपोआप होऊ लागतो. एकूणच द घ ासाचे साम य जाणून या. तुम या एक ल ात
आले का क तुमचे मन, मनातील वचारांची हालचाल आ ण ास यांचा एक अनुबंध आहे.
जे हा तुम या मनात वचारांचा ग गाट – कोलाहल चालू असतो कवा तु ही मान सक
अ व थेत असता ते हा तुम या ासाची लय वाढलेली असते. पण जे हा तु ही शांत,
याना या अव थेत बसलेले असता ते हा तुम या ासाची लय शांतपणे होत असते. हणूनच
कुठ याही प र थतीत आवड नवडशू यतेने पाहता आले पा हजे. यातही आपली ही अ य
सावधानता आपला ास मंद नैस गक लयीत ठे वेल. तु ही जे हा अ व थ असाल ते हा द घ
सनाचा य न करा. तुमचे मन आपोआप शांत होत जाईल.
२९. वयंसूचनेचे मह व जाणून या. वयंसूचना हणजे जा णवे या तरावर
तरल सावधान रा न मनाला दले या सूचना. या सूचनाच आप यात आमूला बदल
घडवून आण यास आ ण जाण या कळे ने आप याला जग यास वृ करतात. आप या
ढे पाळले या मनाला पु हा उ सा हत कर यासाठ कवा नकारा मकतेकडू न
सकारा मकतेकडे जा यासाठ अनेकदा वयंसूचना कामास येतात. ‘मी आज खूप उ साही,
आनंद आ ण कायशील आहे. माझी मा या येयपथाव न सु असलेली वाटचाल
दवस दवस अ धका धक वक सत होत आहे’, असे वतः या मनाला समजवा. अनेकदा
वयं सूचने माणेच मनाला जो बोध करावयाचा आहे कवा आप याला जी यो य वाटचाल
करावयाची आहे यासाठ जी सूचना करावयाची आहे ती जवळ जवळ पाचशे वेळा ल न
काढा. हणजे मग ती पूणपणे मनावर बबली जाईल आ ण कृतीतही अवतरेल.
३०. वकास मापनासाठ ‘डायरी लेखन’ हा एक उ म माग आहे. डायरी लेखन हे
एक कारे आ मलेखनच असते. तो वतःशीच चाललेला संवाद असतो. फ यासाठ
कमालीचा ांजलपणा, कला मक तट थता आ ण स याची कास आव यक आहे. हा
आप यातला सरा ‘मी’ हाच आपला अनेकदा आरसा असतो आ ण ा आरशात या
तमा आप याला ‘जे जसे आहे ते’ पाहायला शक वतात.
३१. मान सक दबाव व ताणतणाव हे अलीकड या ग तमान आ ण ‘ लोबल’
जीवनात अप रहाय होऊन बसले आहेत. फ या मान सक दबावाचा सकारा मकतेने पुढे
जा यासाठ वापर करायला हवा. समजा एखा ाला ा यान ायचे आहे. तर नवखा
ा याता या क पनेनेच भीती त होईल. एक ल ात या भीती कवा नकारा मक वचार
हे ःखाला बोधट करतात आ ण आनंदाला वकृत करतात. अखेर या सग या मना या
चळवळ असतात. हणूनच कुठ याही तणाव त-दबाव त अ व थतेत वतःला
जा णवपूणक शांत करीत सखोल ास आ ण सकारा मकता, ववेक यां या
सहा याने मो ा उ साहाने व आ म व ासाने पुढे जायला हवे. अथात सौ यता व संयम
ही ततक च मह वाची. खरे तर आंत रक आशया या रे ातून आशयाला सहजपणे व
नभयपणे अ भ करणे गरजेचे आहे.
३२. ट फन क हीचे ‘द से हन हॅ बट् स ऑफ हायली इफे ट ह पीपल’ हे पु तक
वाचलेत? नसेल तर ज र वाचा. यातील वचार जे हा तु ही अंमलात आणायला लागाल
ते हा तुम यात प रवतन होत जाईल. मला तर वाटते म ह याला एक या माणे एका
पु तकाशी आपली खरी मै ी झाली पा हजे. कारण तशी मोजक च पण दजदार पु तके
आप या मनघरात वषानुवष मु काम ठोकून बसलेली असतात. या ंथांशी असणारा
अनुबंध आप याला वक सत करायला हवा!
३३. अलीकडे अनेक कथा, ा याने तसेच अ भजात संगीत, व वध कारचे
(सुगम) संगीत उपल ध होत आहे. यातील नवडक गो ी जाणीवपूणक तुम या
मोबाईलवर, आयपॉडवर वा खशातील टे परेकॉडवर टे प क न ठे वा. जे हा तु ही टे लफोन
वा वीज बला या रांगेत असाल ते हा याचे वण करा. हणजे मग वेळेचा उ चत
व नयोग तर होईलच पण या शवाय तुमची अ भ ची व उ साह वक सत होईल. अथात टे प
केलेली ा याने वा संगीत दर म ह याला बदलायला वस नका.
३४. येक पंधरा दवसातून एक दवस उपवास कर याचा य न करा. अथात
उपवास हणजे संयम, सौ यता, ववेक न ता, सा वकता, साधेपणा यांना जवळ
करणे. एक दवसाचे लंघन शरीराला खूप ऊजावधक, वा यपूण व सतेज करते. जे हा
जे हा जीवन वाहात इ छा-वासना बळ होतात आ ण या आप यावर कूमत गाजवायला
लागतात ते हा आपली ही उपवासाची ( हणजेच संयम, ववेक इ याद ची सोबत) सवय
महतीला धावून येते. अगद एखा ा जवलग म ासारखी.
३५. अलीकडे ब याच कायालयात-बँकात तसेच अनेक उ ोगसमूहात-कारखा यात
(‘शॉप लोअर’वर) मंद आवाजात संगीत लाव याची प त ढ होऊ पहात आहे. ती
चांगली आहे. अथात यात ेरणादायी भ ी च े वा पो टर पात चकट वलेले सु वचार
यांचाही समावेश करायला हरकत नाही.
३६. घरातून बाहेर पडताना सोबत आपले आवडते पु तक बरोबर यायला
वस नका. वशेषतः वमानाने वास करताना तर खास क न. जे वमानाने वास
करतात यांना ‘ व’ भु वाचे मह व कळलेले असते. असे ंथ वाचन तुम यातील ऊजला –
भावनाशीलतेला, एक कारे आवाहनच करीत असते. याची सोबत वीका न नवनवीन
क पना-भावनांना सृजनशीलतेकडे तु ही वळवू शकता. इतकेच न हे तर आप या उदास
(न हस) मनाला अ धक उ सा हत क शकता! वमानतळावरही एक तरी पु तकाचे कान
असते. यात न ाने दाखल झालेली व वध भाषेतील पु तके मा सके व ला असतात.
आवडेल ते पु तक वकत या आ ण उरले या आयु याकडे अ धक जोमाने वळा.
३७. जे स ॲलन ल खत ‘ॲज ए मॅन थकेथ’ हे पु तक वाचलेत? भ ाट आहे. आपले
 वचार हे आपले आयु य घड वत असतात. आप या चेहराही आपलेच वचार बोलत
असतो. या वचारांची मनात होणारी हालचाल, सकारा मक वचारांची व क पनांची जा ,
न वचारता, चतनशीलता ( च ावर उमटले या अनेक गो चे भान ठे वणे) तसेच वचारांची
षतता…अशा एक ना अनेक गो वरचे हे वचारमंथनच आहे. तु ही ज र वाचा. एकदा
नाही अनेकदा वाचा आ ण बघा तुम या जीवनात काय फरक पडतो ते.
३८. माशीलतेत चंड ताकद असते. आ मसुख आ ण शांती ही दोन मू ये ही या
माशीलतेतून आकाराला येतात. श ूला दे खील मा करणे आ ण मनात आपला संताप
न साठवणे मह वाचे आहे. मेतील आजव समोर याला न ाने व पूण वतमानात सामोरे
जाते आ ण समोर याशी न ाने नाते जोडते. कालचा दवस सरतो हणजे एक कारे याचा
मृ यूच असतो. न ा दवसाचा नवा ारंभ. मा ही एखा ा सुवासासारखी असते ती
आपलेच न हे तर समोर याचेही मन सुगं धत करते.
३९. नद ष र ता मह वाची. काही मागायचे नाही आ ण काहीही नको आहे अशी
नद ष र ( रका या कपासारखी) अव था अ त वात यायला हवी. मग आप या मनघरात
कोणीही आ ण कधीही वेश क शकेल. यातही या नद ष र े तेत अ या मक
जीवनाचे रह य दडलेले आहे.
सद्भावा या उपासनेसह मनाने अ धका धक प रप व होणे गरजेचे आहे. संवाद,
सद्भाव आ ण सहयोग यातून मनामनाचे मलन होते.
३८. मनाची एका ता साध याची २१ दवसांची साधना करा. केवळ दोन म नटे
घ ाळातील फरणा या का ांकडे न वचारतेने पहात रहा. सुरवातीला मनात इतर
वचार येत-जात राहतील पण २१ दवसां या सवयीने ती त लीनता-एका ता तु हाला
साधेल. ही एका ता तकूल प र थतीतही तु हाला शांत व एक च ठे वेल.
३९. तु ही जे हा कुठे जाता ते हा पाठ ला बाक काढू न उभे रा नका. ताठ उभे राहा.
डो यांची सारखी उघडझाप, हाता-पायांची सारखी चल बचल तसेच जलद
ासो छ् वास यावर नयं ण राख याचा य न करा. खरे तर ही अ व थता हे कमकुवत
मनाचे ल ण आहे.
४०. समोर याचा पूण आदर राखा. कणखरता, मनोधैय कुठ याही प र थतीत
शांत व थर राहणे, चांग या-सकारा मक वचारांची सोबत, सौ यता व संयम यासह
आप या वतनातून इतरांना ेरणा ा.
४१. हे जग मा यासाठ काय क शकते, असा वचार कर याऐवजी आपण या
जगासाठ , या समाजासाठ काय काय क शकतो याचा औदायाने व क णामयतेने
वचार करा. हे जग सोडताना तु ही आप या मुलां या तळहातावर कुठले गाणे ठे वून जाणार
आहात, याचा अंतमुखतेने वचार करा.
४२. ‘जेवढे तु ही अ धक अपयशी हाल तत या वेगाने तु ही यशा त जाल.’
तुमचे सुर त थान सोड या शवाय आ ण जीवनात धोके प कर या शवाय ब ीस कसे
 मळणार! कारण आप या येय- व ांचा पाठलाग करताना असुर ततेसह धो याचा सहज
वीकार हा करावाच लागतो. वतःला झोकून ावेच लागते. काही वेळेला अपयश आले तर
काय हरकत आहे? आप यापैक अनेकजण सुर त आयु य जगणेच पसंत करतात.
एखा ा बंदरात द घ मु कामाला जहाज असावे ना, तसे! वीस – एकवीस वष तोच तो
ेकफा ट, तेच ते जेवण ते घेत असतात. तोच तो र ता आ ण तीच ती दशा. आप या
आयु यात एकाच वचाराने जगणे आ ण कालच ढकलत रहाणे हेच यांचे जणे होऊन
जाते. तेच ते आ ण तेच ते. तु ही जीवन वासात धोके प करायला जसजशी सुरवात
कराल तसतशी खेळात अ धक रंगत येत जाईल. कदा चत काही ठकाणी तु हाला
अपयश मळे ल; पण यश आ ण साफ याचे अनेक ण तु हाला वारंवार भेटत
राहतील.
४३. आठव ातून एकदा तरी पहाटे लवकर उठा. पहाटे ची जा वेगळ च मजा
आणते. मग गरम पा याने अंघोळ करा आ ण मनसो ायाम करा. नंतर एखादे गाजलेले
पु तक हातात या आ ण या वाचनात रंगून जा. बघा, तुम यातले चैत य या एका
दवसानीसु ा कसे जागे होते ते.
४४. भेटणा या येकाला वतःब ल संपूण मा हती सांगू नका. मोजकेच नेमके बोला.
अनाम रा न कायरत राह याची सवय अंगी बाळगा. एकूणच पूणपणे साधे व एकटे
राहा. आपण बदलले पा हजे, मूलतः बदलले पा हजे आ ण ते मह वाचे आहे. शारी रक व
मान सक ीने तु ही सतत संवेदन म असले पा हजे. कारण वल ण तरल व कुशा
मन चमकार घडवू शकते.
४५. सावज नक ठकाणी कवा चार-चौघात आप या ज हा या या वषयावर
आप याला नभयपणे बोलता आले पा हजे. तशी सवय करा. मोठमो ा व यांची
भाषणे ऐका आ ण यांचे काळजीपूवक नरी ण करा. मा या मा हतीत एक वक ल होता,
तो बोलताना अनेकदा अडखळायचा. वशेषतः काही श दांपाशी. पण याने ‘ हॉइस
क चर’चा कोस केला, बोल याची मेहनत केली आ ण वतः या वैगु यावर अखेर मात
केली.
४६. यशवैभव आ ण म व वकास श णाला वा न घेतलेले
ेरणादायी म व शोधा आ ण याचे अनुकरण करा. यातून तु ही व वध
साम यशाली तं व डावपेच शकू शकता. एक ल ात ठे वा क तु ही करीत असलेला
अ यास, अथक य न कवा संबं धत गुंतवणूक ही आ म वकासातच खच होत अस याने
याची फल ुती ही न क च आहे. पण वासातला आनंद गमावू नका. कारण या वासात
या वासाची सांगता असते.
४७. ‘ ड क हर ग हॅ पनेस’ (सुखसमाधाना या शोधात) हे डे नस होलेचे पु तक ज र
वाचा. यातून तुम या मनाला व जीवनाला एक नवे तज लाभेल. आयु या या वासात,
समृ तेने जग यासाठ वाचन ही मोठ चांगली सवय आहे. मो ा ंथाचे वाचन हे
या ंथा या लेखकाशी संवाद कर यासारखेच असते. ऑ ल हर वे डल हो स हणतो
क , ‘एखा ा क पनेने वा वचाराने एकदा का आपले मन ताणले गेले क ते पु हा आप या
पूव या जागी कधीच येत नसते.’ एखा ा पु तकातील क पना कवा वचारसरणी ही
तु हाला एका वेग या तरावर घेऊन जाते आ ण जगाकडे पाह या या तुम या ीत
आमूला बदल करते.
४८. कधीही न वाचले या एखा ा ंथातील एखादा प र छे द चतनासाठ या.
याचे च क भाषणवजा वाचन करा. यातील श द आ ण या श दां या सावलीत पाच
म नटे घालवा. खरे तर अशी सवय काही दवस चालू ठे वा. म ह यानंतर तु हालाच काही
मह वाचे फरक ल ात येतील.
४९ . आपले ‘ व’कम, आपली काय न मती ही आप या जीवनाला खरा अथ
दान करीत असते. यातही या अफाट – व तीण आकाशाखाली कायरत राहताना आपण
आपले वतःचे थान व वतःची मू ये कळत नकळत न त करीत जातो. एक ल ात या,
एखा ा कंपनीसाठ मोठे , चांगले काम करणे, हे एक कारे वतःला सवागाने वैभवशाली
बनवणेच असते. खरेच, ने द पक आ ण वै श पूण (दै द यमान) गौरवली गेलेली आपली
काम गरी ही आप याब ल लोकां या मनात आदर नमाण करतेच; पण एक नवा वेगळा
उ साह व चैत य जीवनात भ न टाकते. जे हा आपण खरोखरीच काही चांगले काम करतो,
यावेळेला आप या आयु यातही चांग या – शुभ गो ी घडायला लागतात.
५०. पाच कलो मटर धाव या या शयतीत सहभागी हा! हळू हळू काही दवसां या
अथक य नानंतर ते अंतर दहा कलो मटर कसे होईल ते पाहा. ऑ ल पक खेळाडू चे
अनुभव-आ मकथन वाचा. कारण ते वाचत असताना तु हाला नवनवीन क पना सुचत
जातील. तु ही तुम या शरीराकडू न जे जे अपे त करीत आहात यापे ा कतीतरी
पट ते तु हाला दे ऊ शकते हे ल ात ठे वा. अवतीभोवती या लोकांकडे एका वेग या
नजरेने पा हले तर तु ही खरीखरीच महान जीवन जग याची कला अवगत क
शकाल.
५१. क णेने भरलेले तट थ, हेतूशू य झालेले मन हळू हळू ( य नशू य) शांत
होत जाते. अशा थर-शांत मनाला सुगंधाने जर पश केला तर तो सुवास एक दै वी
(अ या मकतेचा) पश जीवनाला करतो आ ण जीवन नकळत उजळू न नघते.
आप या अ या सकेत छानशी सुवा सक उदब ी लावा आ ण काही वेळ शांत च ाने बसा.
एक नमल, नरामय व नद ष कालमु अनुभव तु हाला येईल. अशा सुगंधाव थेत
केलेले यान हे नेहमीच प रणामकारक होते यात शंका नाही.
५२. सं याकाळ या जेवणानंतर अधा-एक तास चाल याची (शतपावली घाल याची)
सवय अंगवळणी पाडू न या. नसगा या अ धका धक जवळ जा याचा अनुभव अ धक
लाभदायक ठरतो. चालणे हा सहज नैस गक ायाम आहे. या चाल यातून, ासा या
लयीतून, नजरे या ट यात या तजानुभवातून खूप काही पदरात पडू शकते. एक ल ात
या, चालताना वचारां या हालचाली शवाय ासा या लयीत चालायला शका. शांतपणे
एकेक पाऊल टाकत वतः याच लयीत व म तीत खूप वेळ चालत राहणे हा एक
अनोखा स दयानुभव आहे.
५३. जम सु करता येईल का? तेवढा वेळ तुम याकडे न त असेल. स या
ायामाक रता अ याधु नक साधनसाम ी वक सत होत आहे. ती तुमचे शरीर सवाथाने
नरोगी व बांधेसूद ठे वते. फ ायामात सात य व वकास हवा. स रीतले काही जण
मॅरेथॉन पधत भाग घेताना आप याला दसतात. मग आपण का नाही, असा सवाल
आप याच मनाला करा. ८०वषा या वृ ीने गयारोहण केलेले आहे. तु हीही ते चैत य
मळवू शकता.
५४. या साठ वा कंपनीसाठ तु ही नोकरी करता, काम करता तेथे वाद ववाद
करणे टाळा. वतः या ‘मी’ वाला आवर घाला. अ यथा सगळे च वातावरण षत होऊन
जाईल.
५५. अनेकदा आपण घालत असलेला ेस आ ण याचा रंग यांचा समोर या
वर फार मोठा प रणाम पडत असतो. काही जण पांढरे शु व प रधान करतात.
धा मकते या ा तातले भ भग ा व ांना ाधा य दे तात. नळे कवा फकट का या
रंगाचे कपडे घालणे मी पसंत करतो. खरे तर व ां या नवडीतून तुमचा मान सक कल,
आवड, इतकेच न हे तर तुमची जीवनशैली व कायशैली त ब बत होत असते.
५६. ई-मेल, मोबाइल आ ण रोजचे ग तमान जीवन य - तील संबंधात
य भेटायला एक कारे तबंधच करते. प लेखन तर रच रा हले. पण तु ही मा
सहज-सुंदर प लेखनाची सवय वतःला लावून या. वाढ दवस, सणवार-उ सव, तसेच
रवर या आप या जवळ या म ांना मु ाम वेळ काढू न प ल हणे फार गरजेचे आहे.
प संवाद हा अनेकदा य भेट चाच अनुभव दे त असतो. प ात अनुबंधाला-मै ीला
सात याने ाधा य ा. पर परसंबंधात मै ीला एक अमू य थान असते. केवळ मै ीतच
न हे तर नातेसंबंधातही प लहायला आळस क नका. आप या भावना- वचार कागदावर
मोक या करा. एक दवस तु ही अ यंत वाचनीय प ल शकाल. अखेरीस प लेखन ही
सु ा ेम-मै ी- नेह कर याची एक कलाच आहे. दयाची आ ण हाताची
उदारता हा तर मै ीचा ारंभ आहे. जथे मै ी असते तथे चांगुलपणा आ ण
हेतू वर हत क णा असते. हणूनच प लेखन.
५७. तु हाला जी गो हवी असते यावर आपले पूण ल क त करणे अ यंत
गरजेचे असते; पण तेच अनेक जण करीत नाहीत. काही लोक एकाच वेळ अनेक गो ी
कर याचा य न करतात आ ण प रणामी यांचे हात रकामेच राहतात. तु ही या यावर
ल क त करता ते वक सत होत जाते. या यावर तु ही तुमचे मन अ धक एका करता
तेच तुम या जीवनात ख या अथाने अवतरते. समजा तु ही तुम या आ थक नीतीवर व
जीवनावर आपले ल क त केले तर तुमचे आ थक जीवन न त सुधारेल. ीतीपूणता
आ ण मै ी या दोन ीने तु ही तुम या नातेसंबंधांकडे पाहा. या न ा ीने तुमचे
नातेसंबंध अ धक ढ होतील. एकूणच जीवनाची वाटचाल करताना आपण पुरेसे ल
दे त नाही. उ मात या उसमाकडे, चांग याकडे तरल सावधानतेने आपले ल क त
करा. आप या बु म ेचे दशन कर यापे ा आप या ज हा या या काय े ात आपले
मन एका करता आले पा हजे.
५८. जा मन (चाय नझ) चहा अलीकडे सव मळू लागलाय. तुम या
‘ रलॅ स’ मूडसाठ आ ण उ म आरो यासाठ हा कडक चहा तु हाला एकदम ताजेतवाने,
तरतरीत क न टाकेल. हा चहा घेत यानंतर तुमची मरगळ, आळस झट यात नघून जाईल
आ ण तु ही एकदम े श हाल. ँड यू लाईफ. कोरी करकरीत पहाट. चकचक त
पानावरचा तकतक त दव ब असावा तसा तजेलदारपणा तु हाला जाणवेल.
५९. प रणामकारक व भावीपणे समय व थापन जीवनाला अ धक लव चक व
अंतबा लयब करते. मग जीवनाचा तोल आ ण ताल अ धक ग तमानता व वकास
याकडे जात रा हल.
६०. अलीकडे वैय क व ावसा यक जीवना या वकसनासाठ (‘यशाची
गु क ली’ या नावाखाली) खूप नवनवीन पु तके येऊ पहात आहेत. ती ज र वाचा; पण
यातील यो य वचार व आचार (क बडी या चोचीने) जाणायला शका आ ण आ मसात
करा. बाक चे सोडू न ा.
६१. जीवनाचा वास हा एखा ा खेळा माणे डावृ ीने व आनंद वृ ीने
वेचा. मग वा ाला पराभव येवो वा वजय. भीतीला-संकटाला थेट सामोरे जायला
शका. तर संपूण जीवनाचा वास एकदम चैत यपूण होईल. ही खलाडू वृ ी ख या अथाने
अंगात भन यासाठ नर नरा या खेळांचा आ वाद या. उदा. माशल आट, जूदो, कराटे ,
े कग इ. एखा ा त त लबचे सभासद हा. खोल समु ात मासेमारी करणे, बोट चा
वास, जंगलात या सफरी असे व वध कार आपाप या आवडीनुसार तु ही हाताळू
शकता. मग बघा. उ साहाची व आनंदाची पखरण जीवनात घडत रा हल आ ण तो
आनंद तु हाला तुम या येय वासाला अ धक ग तमान करेल. येणारी येक घडी वा
तास हा तुम यासाठ असेल आ ण तु ही एका उमदे पणाने आ ण तसादाने समोर
आले या जीवनाचे वागत कराल.
६२. शहरापासून र नसगा या अ धका धक जवळ जा. नसगा या जवळ
जाणे हणजे माणसा या मूलत वाकडे जाणे. एक ल ात या क शहरी जीवन हे
नैस गक जीवनापासून चम का रकरी या तुटलेले असते. नसगातील द याखोरी व
ड गरपवतां या जागी, माणसाने बांधले या उंच-टोलेजंग इमारती शहरात उ या ठाकले या
असतात. शहरात जकडे पहावे तकडे माणसेच माणसे ीस पडतात. जकडे तकडे
नुसती घाईगद आ ण धावपळ चाललेली असते. पण हर ागार नसगछायेत शहरातील
र थपणाची, तुटलेपणाची जाणीव मुळ च नसते. तथे एक नःश दता नांदत असते. खरे
तर नसगातील ही नःश द शांतता मनात साठवत आपण आप या उरले या
आयु याकडे वळायला हवे.
६३. ‘ नरोगी शरीरातच नरोगी मन नवास करीत असते’, अशी एक हण आहे.
एकूणच मनाचे – शरीराशी नकटचे नाते असते. मनो ापार आ ण दे ह ापार या दोह त
अ वरत आंतर् या चालू असते. अनेकदा मनो ापाराने दे ह ापार े रत होतात. एक
ल ात या क मन कशात गुंतलेले नसेल ते हा ते वल ण मु असते, ते स दय पा
शकते. खरे तर या मु तेतूनच अ यु च ा उदयाला येते असते. सारांश या मु तेतच
नरोगी मनाचे अ त व असते.
६४. आ मसुख आ ण शांती ही दोन सव े मू ये आहेत. आप या मान सक
शांतीत व नद ष र तेत कोणताही नकारा मक वचार आत घुसू दे ऊ नका.
कब ना याबाबत तरल सावधान असा. एक स मु यो ा वल ण ःखी होता
कारण नकारा मक- हसा मक पशुतु य वचारांना यानी आप या मनात जागा दली होती.
हणूनच सकारा मकता, शुभ वचार-आचार फार मह वाचे असतात. आप या इ छा-
आकां ांवर नयं ण ठे वा. मना या क थानी सकारा मकता व शुभतेचा वावर असू
ा.
६५. रा ी या न े पूव कमान तीन तास अ ाचे सेवन क नका. यामुळे पचन सुलभ
होते आ ण झोपही छान लागते. तु हाला या गो ची भीती वा चता वाटत असते ती भीती/
चता सोबत घेऊन झोपू नका, नाहीतर न ा हणजे दवसभरा या मळ मळ त व
नरथक जीवन-कलहाचा एका वेग या तरावरील व तार ठरेल. रा ी झोप यापूव
एक तास आधी ायाम करावा असेही काही संशोधक सांगताना दसतात.
६६. समाजमनातील तुम या तमेब ल तरल सावधान असा कारण लोक
तुम याशी वहार करताना वा बोलताना यां या मनात या तमेनुसार वागत असतात.
यात एक गो खरी क तुमचा चांगुलपणा, अंतबा भलेपणा बह न यायला हवा. नाव/
तमा खराब हायला फारसा वेळ लागत नाही हणून ववेकाची कास सोडू नका आ ण
एका अ य सावधानतेने वतमानकाळ जगा. सौ यता आ ण संयम यांची सोबत असू ा.
६७. असे म -गु वा हत चतक शोधा क जे तुम या चांग या- न मतीशील कृत ना
उचलून धरतील आ ण तु हाला ो साहन दे तील. यातही ौढ, प रप व- ेसह एका
थरमतीने वतन करणारी ( ान-कला-चातुय यांना जीवनात व मनात थान दे णारी)
आदश हणून वीकारा. मोठमो ा कंपनीतील सीईओ हे यांना मनापासून आदर
दाखवणा या आ ण यां यावर पूण व ास ठे वणा यांनाच मदतीचा हात पुढे करीत
असतात.
६८. आ मावलोकन करा. वतःला जाणणे हे बोधाचे प हले पाऊल होय. आप या
रोज या आचरणात, अंतरंगात तसेच बाहेरही काय घडत आहे ते नीट पाहणे
मह वाचे आहे. एक ल ात या क अंतरंगातील चैत य बाहेर या चेतन व पात वतःच
होत असते. काल या सव गो वर पुरता पडदा टाकणे हणजे जे गेले ते संपले
असे जाणणेच होय. आपण शकू शकतो, नरी ण क शकतो ते अशा अव थेतच.
६९. तु ही कसे आहात आ ण वतःला कसे द शत करता याला अपार मह व असते.
तुमची सकारा मकता, सळसळता उ साह आ ण कमालीचे चैत यदायी म व
अवतीभोवती या लोकांना जाणवायला हवे. हणूनच कधीही त ारीचा व नाराजीचा सूर
काढू नका. सम व था समजून या. तु ही जर नेहमीच नकारा मक वचार करणारे
आ ण त ारीचा सूर छे डणारे असाल तर तुमचा अनुबंध वा संबंध इतरांशी ढ होणे रापा त
होऊन बसते. लोकही तुम यापासून चार हात र राहतात. संपूण मान सक ा जर तु ही
अवलोकन केले तर कुठलीही गो सवसाधारणपणे दोनदा घडत असते. एकदा मना या
पटावर आ ण सरी य वा तवात. ढ व मु तनमनाने येय वास करा मग तु हाला
तुम या वासापासून कोणीही वेगळे क शकणार नाही.
७०. स याचे गुण आ ण यां यातील दोष व कमकुवतपणा याकडे ल
करायला शका. यां यातील चांगुलपणा आ ण यांची अंगभूत गुणव ा याकडे पहा
आ ण याचे कौतुक करा. स यां या छो ा छो ा चुकांकडे कानाडोळा करा.
येका या जीवन वासाची एक दशा व ी असते ती मो ा वणाने अवलोकन करा.
यातून काही चांग या गो ी आ मसात करा. ‘मै जीवाचे’ जपणे आ ण वृ गत करणे फार
फार मह वाचे आहे. ‘मै ी’ जी मनाची अशी अव था आहे क यात ‘मी’ ला थान नसते,
मह व नसते. पर परसंबंधात ेम असणे हणजे मै ीपूण असणे. दयाची व हाताची
उदारता हा मै ीचा ारंभ आहे. आप या म ांना-सहका यांना यां या वाढ दवसां न म
भेट दे त चला. एखादे नवे पु तक कवा म ा या आवडी या वषयाचे एखादे पु तक न म
साधून भेट ायला शका. शुभे छा प लहा. नातेसंबंध न ाने सारखे जोडत राहा आ ण
मु य हणजे ते टक व याचा य न करा. एक ल ात या जथे मै ी असते तथे
हेतू वर हत क णा असते.
७१. दया ता, क णा आ ण सौज य-चांगुलपणा यांसह जीवनात व आप या
काय े ात कमम न रहा. अथात या म नतेतही तरल-अ य सावधान रहा. आप या
कायालयात-कंपनीत काम करताना सदै व जाग क असा. अवतीभोवती चे ा, म करी,
राजकारण तसेच दोषारोप चालू असूनही तु ही मा एका अ यसावधानतेने या सवाकडे
पाहा. तुमचे मन इतके ती , जाग क, कृतीशील व चकाट चे ठे वा क मु ता हाच तुमचा
थायीभाव ठरावा. संशयाची नवृ ी आ ण मोकळे पणाचे भान तु हाला खूप वक सत
करेल. भूतकाळाला तलांजली ा. या जीवनाकडे- वकमाकडे, या वराट चैत याकडे
(काळा या पलीकडे असणा या ग तमानतेकडे) पाहायला तु ही शकले पा हजे.
७२. तु ही वतःशी जपले या तमा ( वतःची व इतरांची) अंतमुखतेने पारखा.
तुमची कृती-आंत रक वभाव आ ण तुमची तमा यात समतोल राख याचा
य न करा. समोर येणा या आ ण आप या कायक ेत येणा या येक कामाचे मनापासून
वागत करा आ ण ते काय आप या सव श नशी पूण कर याचा य न करा. वतःब ल
सवच काही स याला सांगू नका. तुमची मह वाकां ा, तुमचे डावपेच व यु या यां वषयी
बोलताना नेहमीच सावधान राहा. नसगतःच ती बु म ा व संवेदनशीलता लाभलेला,
मोजकेच-नेमके व मह वाचे बोलणारा, एक सौज यशील कृतीशील अ सल माणूस-
कलावंत हणून तुमचा नावलौ कक झालेला तु हाला न तपणे आवडेल. हो ना? मग या
चा र यसंप तेसाठ कणाकणाने व तरल सावधानतेने अखंड य नशील राहा.
७३. ‘अ तप र चततेत अव ा’ कवा ‘जेवढ जवळ क अ धक तेवढा े षही अ धक’
असे हणतात, ते अगद खरे आहे. आकाशातले तारे पृ वीपासून कतीतरी र असतात.
आपले जवळचे काही आ त सोडले तर इतर सवापासून जरा थोडे अंतर ठे वा! मो ा
ने याब ल-लीडरब ल, या या य लौ कक आ ण अलौ कक जीवनाब ल लोकांना
खूपच कुतूहल असते आ ण ते कुतूहल अस यातच खरी गंमत आहे. रेनॉ ड रेगन ां या
म वाब ल अमे रकन लोकमानसात चंड गूढ वलय होते. यांचा तो काळा सूट, यांचे
चालणे-बोलणे, यांचा पुढचा आ ण मागचा गा ांचा आ ण स यु रट चा भला मोठा ताफा
तसेच यांचे भावी भाषण यांची लोकांवर वल ण छाप पडत असे. तु ही रेगन यांना
पोह या या तलावात वी मगसूटम ये कधी पा हलेत? इतकेच न हे तर सकाळ अ यंत
गबा या वेषात कवा नुकतेच झोपेतून उठ या माणे (केस व कटले या अव थेत) कधी
पा हलेत? श यच नाही. कारण रेनॉ ड रेगन यां या जनमानसात या तमे वषयी यांचे
मंडळ अ तशय सजग व त पर असे. अथात भावीपणा आ ण प रणामसुंदरता यां या
क पना या कालमानानुसार बदलत असतात. अमे रकेचे नंतरचे रा ा य लंटनची तमा
एका वेग या कारे जप यात आली होती. या रा ा य ाला अनेकांनी मॅकडॉन ड खाताना
पा हले आहे. इतकेच न हे तर पूण सूट घातलेला आ ण वर बेसबॉलची टोपी, अशा वेषातही
यांचे फोटो स आहेत. यामुळे जनमानसाला यां यात या पैक च ते एक वाटतात आ ण
हणूनच जवळचेही वाटतात.
७४. वेळेचे संयोजन आ ण नयोजन उ म कारे करायला शका. यातून तु ही
नयो जत केलेले तुमचे मह वाचे ( येय वासातील) काम पूण तर होईल पण उरले या
वेळात तु हाला ठरवून व ांती घेता यईल. अथात वेळेला असे बांधलेले असणे हे काह ना
खटकते कारण यातला काटे कोरपणा हा यां या उ फुततेला करकोचा पाडेल असे यांना
वाटते; पण तसे नाही. उलट आपली उ फूतता टकवून आहे या वेळेत अ धक
सृजनशीलतेने आप याला जगता येणे श य आहे. अथात वेळे या संदभात आंत रक
श तही ततक च मह वाची आहे. तुमचे जीवन येय एका ठरा वक वेळेतच पूण करायलाही
वेळच तु हाला नेमक दशा व चौकट बहाल करणार आहे.
७५. वतमानकालातील सामा जक-राजक य तसेच पयावरणीय सम या
आप याला ात ह ात. इतकेच न हे तर नवनवीन वैचा रक-सामा जक वाह व
त व ान यांचाही आप याला चांगला प रचय हवा. आप या भोवती काय घडत आहे याचे
तरल सावधानतेने भान ठे वणे आ ण जीवनाला संपूण चैत या नशी तसाद दे त पुढे पुढे
( येयपथाव न) जात राहणे मह वाचे आहे. सगळे महान उ ोजक व उ म ेणीचे
ावसा यक रोज पाच ते सहा पेपर वकत घेतात आ ण आप या ज हा या या व
जवळ या ा तातील घडामोड वर ल ठे वतात. यातही वेळेनुसार यातील का णे काढू न
ठे वणे आ ण संपूण व थेची संरचना ात असणे यांना वल ण नकडीचे वाटते. या
महान लोकांना कुठ या ा तावर व आशयावर आपले ल क त करावयाचे आहे ते नेमके
समजलेले असते. या अनुषंगाने ान, कला व चातुय यांचा ते सहज-सुंदरपणे वापर करीत
वेळेचा संपूण व नयोग करतात. खरे तर ‘ ान-अ याधु नक मा हती हेच सव व असते.
हे तु हीही आ ा या णापासून अमलात आणायला हरकत नाही. मग तु ही सीईओ
-उ ोजक कुणीही असा. एकूणच आपली परंपरा, वाह आ ण यात होत जाणा या
सू मतर बदलांशी आपण संबं धत असलेच पा हजे.
७६. ववाह व थेत व अव थेत ता यातून पुढे जात असताना आपला
मनाजोगा जोडीदार नवडणे हे फारच मह वाचे असते. कारण पुढ ल जीवनाचा व
ीतीचा-सहजीवनाचा डोलारा यावर उभा राहणार असतो. प नी ही ख या अथाने
(जवळजवळ ९०%) सहचरी-अधागी असते. त या सहयोगा वना सह वास या शवाय
गती- वकास अश य होऊनच बसते. सवात मह वाचे हणजे साफ यमयता, आ मसुख व
शांती आ ण पुढे जा याची उमेद ही यातूनच आप याला मळणार असते. हणूनच एक
चांगला ‘समानधमा’ (जोडीदार) लाभणे हे भा याचे ल ण मानतात. तची कृती- पड व
वभाव, तची अ भ ची, तचे क रअर व मह वाकां ा…एकूणच तची आवड नवड ल ात
घेऊन आ ण त याशी पूणपणे व ासपूण संवाद साधून ल नाचा नणय घेतला जावा.
जेणेक न नंतर आप याला प ाताप होणार नाही. अखेरीस संवाद-सह वास-सहजीवन
हेच मह वाचे असते. वतं पण सहजीवन हे त व तु ही वीकारायला हरकत नाही.
७७. तुमचा वैय क जीवन वास आ ण यातील खाचखळगे व वकास या वषयी
इतरांसमोर चुकूनही वा यता क नका. वैय कता आ ण ावसा यक जीवन यातील
सीमारेषा याला कळ या तो ख या अथाने यश वी होतो. कारण तुम या वकासा वषयी
इतरांना खरोखरीच काहीच वार य नसते. येक जण ‘ व’ म ये गुरफटलेला असतो आ ण
‘ व’ भोवतीच फरत असतो. अखेरीस हा (जीवनाचा) खेळ हा तुमचा तुम यापुरताच
आहे आ ण तो तु हालाच सव श नशी खेळायचा आहे.
७८. आठव ाभरातील सु ही केवळ वतःसाठ , घरात या कुटुं बयांसाठ
राखून ठे वा. या सु चा ‘ ण थ’ वृ ीने आनंद लुटा. इतर दवसातील सम या व
यांची चचा या दवसांत क नका. आयु यातून मु ाम उठू न नसगासह आनंदा वाद घेणे
ही खरी सहल ( प) असते. या सहलीतून तु ही जे हा पु हा तुम या आयु यात येता ते हा
नवचैत य सोबत घेऊनच.
७९. पाहणे आ ण वण करणे या जीवनातील दोन मो ा कला आहेत. यातही
नसगस दय वचारां या हालचाली शवाय पाहणे हा कमालीचा सुखद अनुभव असतो.
जवळजवळ ८३% अनुभव हा आपण डो यांनी वेचत असतो आ ण याचा भाव आ ण
प रणामसुंदरता जीवनाला अथपूणता आणत असते. अथात जसे या डो यांनी आपण
बा व ाशी संपक साधतो तसेच डोळे मटू न एका यानमय अव थेत आपण आप या
अंतःच ूंशी संवाद साधू शकतो. हा संवादही जीवनात मोठ शांती आ ण आ मसुख यांना
आमं ण दे तो. २०-२५ म नटे डोळे मटू न चतनमयतेचा अनुभव आपण यायलाच हवा
आ ण वतः या अ धका धक जवळ जायला हवे.
८०. आप या अंतबा इ छाश वर वजय मळ वताना ववेक न तेशी मै
वाढवायला वस नका!
८१. हातापायां या हालचालीने नैस गक रीतीने पा यातून सरक याची या हणजे
पोहणे. उंट वगळता अ य चतु पाद ाणी, मासे, पायाची बोटे जोडलेले प ी, सरपटणारे
ाणी यांना नसगतःच पोह याची दे णगी असते. माणसाला मा पोह याचे खास श ण
यावे लागते. इतर कोण याही ायामापे ा पोह यामुळे शरीरातील जा तीत जा त
नायूंना ायाम मळतो. तु हीही तुम या जीवनात पोह यातून वतःचा वकास साधा.
स या या ग तमान काळात पा यातील अनेक खेळ वक सत होऊ पाहात आहेत. उदा. वॉटर
पोलो, म य व प म अमे रकेत लोक य असलेला पा यातील बा केटबॉल, वॉटर क ग,
लाटारोहण (सफ राय डग कवा स फग) तसेच कन डाय हंग इ. तु ही यातील कुठ याही
खेळात आवडी माणे सहभागी हा!
८२. जे लोक वतमानातील वकम संपूण चैत या नशी (अनास पणे) पार
पाडतात ते भ व यात न तपणे यश वी होतात.
८३. यश वी समयसंयोजन हणजे नयो जत ( लॅन) केले या आराख ानुसार
संपूण वाने आपले काय वेळेतच पूण करणे. वतमानात करीत असले या येक
कमावर संपूण ल क त करा आ ण ते काय सव वाने नभवा. तसे जर झाले तर तु ही
या गो ी आयु यात मह वा या ठर व या आहेत याकडे तु हाला ल दे ता यईल. अथात
यासाठ अंतबा श तीची गरज आहे.
८४. जीवन वाहात आपण अनेकदा चतेचच चतन अ धक करीत राहतो. खरे
तर तु हाला सतावणा या चता, काळ या तसेच तुम या ने णवेत दडलेली भीती यांना
च क कागदावर व छ मोकळे पणाने उतरवा. इतकेच न हे तर या चतांना अ नी या
( हणजेच चते या) वाधीन करा आ ण चतामु हा ! ूस लीने हीच प त वतः या
जीवनात वक सत केली होती.
८५. भय-भीती यांना तु ही अगद थेट सामोरे जाऊ शकता का? भयासार या
जवंत ऊम या संगतीत राहा यासाठ मन व दय (भावना) अ यंत तरल असावी लागते.
भयाची येक हालचाल तु हाला नरखता आली पा हजे. खरे तर तु ही भयाचे-
भीतीचे एक अंश आहात, तु ही भयच आहात – हे समजले तर या बाबतीत तु हाला
काहीही धडपड करता येत नाही – आ ण यातच भयाचा संपूण अंत होतो. अनेकदा
या गो ी आप याला वसरा ाशा वाटतात या पु हा पु हा आप या समोर नृ य करीत
राहतात. तर काही वेळा या गो ी आप याला जा णवपूवक ल ात ठे वाय या असतात, या
मा ल ात ठे वणे अवघड होऊन बसते. तु ही तुमचा वधम- वकम सव वाने व संपूणतः
उ मपैक नभावत आहात यावर व ास ठे वा आ ण नभय मनाने पुढे जात राहा.
८६. महान नेते – उ ोगपती, वचारवंत शरीराने व ामाव थेत असतात पण मनाने
कमालीचे व सृजनशील दशेने ग तमान.
८७. ‘ ह युअलायजेशन’ तं आ मसात करा. एक ल ात या क येक गो
दोनदा घडते. एकदा आप या वतः या मनात आ ण स यांदा य वा तवात. आपण
कमालीचे यश वी झालेले आहोत आ ण लोक आप यावर तु तसुमनांचा वषाव करीत
आहेत हे य समोर आणा. अथात एखा ा तं ाची मा हती असणे वेगळे आ ण ते य ात
क न बघणे यात खूप फरक असतो. पण तु ही हे ‘ ह युअलायजेशन’ तं व रत
अमलात आणा. एक ल ात या क जगभरात सग या महान जीवन जग या या लोकांम ये
काही बाबी या समान असतात. अनेक यश वी उ ोजकांनी वा ने यांनी यश वी हो यासाठ
कसा आप या येयाचा पाठपुरावा केला तसेच त संबंधी कसे व कोणते वतन केले हे वाचा.
यां या वचारांचा काळजीपूवक अ यास करा. मग तुम या ल ात येईल क यांनी दे खील
‘मान सक सराव’ आ ण ‘ ह युअलायझेशन’चे तं अंमलात आणले होते.
८८. आप या जीवनसुर ेसाठ एक आ थक योजना जा णवपूवक नयो जत
करा. कब ना एक अथवान श शाली उ ोगपती व सधन हो यासाठ च क
आ थक त -स लागार (सी.ए.) नेमा आ ण या या स यानुसार व रत पाऊल उचला.
आपण म ह याभरात जी काही मळकत कमावतो यापैक काही र कम (१०%-१५%)
वृ ापकाळासाठ (उदा. तु ही जर त ण असाल तर पंचवीस ते तीस वषासाठ ) काही
र कम गुंतवाच. खरे तर आ ा तु हाला याचे मह व कळणार नाही पण सा ात काळच
याचे मह व तु हाला पटवून दे ईल.
८९. अनेक वाचक हे जाणकार, र सक असतात. मोठमोठे उ ोगपती वा अ भनेते
वेळात वेळ काढू न मोजकेच पण दजदार वाचतात आ ण आपली अ भ ची वक सत
करतात. नवन ा वचार वाहांची व परंपरांची ओळख असणेहे नेहमीच आप याला या ना
या कारे उपयु ठरते. बल लंटनने आप या ऑ फड व व ालयातील जीवनात
थोडीथोडक न हेत तर च क ३०० पु तके वाचली होती. अ यावत मा हती, तं - ान
तसेच नवनवी त व णाली आप याला अ धका धक ब ुत करीत असते. ल ात या क
येक अ भजात दजदार ंथ आप या तळहातावर एक मोठे शहाणपण ठे वत असतो.
९०. झोपेतून उठ यानंतर कवा झोपताना नवनवीन कलाकृती- ंथ वाचत चला. खरे
तर असे ेरणादायी वचार तुमचे बोट ध न तु हाला ाशीलतेकडे घेऊन जातील आ ण
तु हाला ख या अथाने मु - वतं हो यास मदत करतील. यातही सबंध आयु याभर या
वासात काही पु तके ही मनात घर क न राहतात. खरे तर यांचा मु काम
वषानुवष हलत नाही.
९१. म व आकषक, भावी व प रणामसुंदर कर यासाठ अनेक गो ची
व सवय ची सोबत आप याला करायला लागते. उदा. संवेदनशीलता, साधेपणा, ेम-
क णा, सौ यता व संयम, कमम नता, तनमना या कणखरतेसाठ अथक य न तसेच
यानमयता इ. अमे रकेचे रा ा य केनेडी हे लहानपणी खूप आजारी असत; पण यांनी
यावर मो ा क ाने मात केली आ ण आपले म व कमालीचे लोको र बन वले.
अथात तु हीही यांचा आदश ठे वू शकता. आप या उ णवा आ ण आपले साम य यांची
नेमक जाणीव आप याला असायला हवी. हणजेच आ म ान, ांजलता, क दता,
वेळेचे व जीवनाचे न त नयोजन, येय दता तसेच भीतीचा पश न झालेली
वचारसरणी..अशा एक का अनेक गो ची आपण कास धरायला हवी. एकूणच वतःब ल
शकणे फार फार मह वाचे आहे. कोणतीही गो शक यासाठ त या संगतीत रा हले
पा हजे. तु ही तुम याच संगतीत कधी रा हलात? वतःचेच कधी बारकाईने नरी ण केलेत?
आपले अंतरंग, वभाव, जडणघडण तसेच जीवनाची ग तमानता आपण जाणून घेतली
पा हजे. यातून होत जाणारे आकलन त काल अमलात आणू लागताच आप यात
ां तकारक बदल होऊ लागतो.
९२. एखा ा ानी- ावंताबरोबरचा संवाद हा म हनाभर अ यासले या
पु तकांइतकाच मह वाचा असतो. असा ानी- ावंत क या या बरोबर या संवादात
आप या आकलनाचे े व ता रत होत जाते. संवादात ेचा यय मळतो आ ण
मनातला सगळा सावळा ग धळ र होतो. ताणलेली तार जशी एकदम सैल पडावी तसा
संवादक मु , शांत व मोकळा होत जातो. अशा एखा ा ावंताबरोबर ज र
मोकळे पणाने चचा करा कवा या याशी संवाद साधा. दवाने अशा या अवतीभोवती
अ प अस या तरी या फार मह वा या असतात.
९३. लाओ सूने महान कडे तीन गुण हमखास असतात असे हटले आहे.
साधेपणा आ ण सद्भाव, क णा ता व ेमळता तसेच नमलता हे ते तीन गुण होत.
अशी ानभर या ेने भरलेली असली तर कमालीची न व उदार असते. ज यात
अहंकाराचा लवलेशही नसतो. वासनेची धडपड नस याची जी मनाची अव था असते तीच
या ाशील कडे असते. हणूनच असा माणूस लौ ककात असूनही अलौ कक जगतो.
९४. ‘जे हा आपण वचार वा कृती यां या संदभात धा मन थतीत असतो ते हा
धाडसाने ‘जे जसे आहे’ याला सामोरे जा’, असे ड यू. जे. लम हणतो. ते अगद खरे
आहे. जीवनाला तसाद दे णे आ ण सम येला संधी मानत भीतीला भेट सामोरे जाणे
फार मह वाचे आहे. यातही र ता कतीही खडबडीत असला तरी सव अडथळे पार पाडत
पुढे चालत रा हले पा हजे. एका ठकाणी साचले या डब यातील पा या माणे जग यापे ा
जीवनाचे वाहीपण कतीतरी पट ने े असते. या वाहातच माणूस महान जीवनाची
कला सहज संपादन क शकतो.
९५. पती-प नीत, सहजीवनाचा व साहचयाचा पूण आदर करा. संवाद करा आ ण
एकमेकांना समजून या. तुम या मनांना एकजाणीव ा त हायला हवी. जुगलबंद पे ा
(संघषापे ा) सहवादन-सहजीवन नेहमीच मह वाचे असते. मै , ेम व क णा ही
मनामनाची मळणी करतात आ ण जीवनाला स दय बहाल करतात.
९६. तुम या वषयी आ था- ज हाळा असणारे, तुम यावर मनापासून ेम करणारे,
इतकेच न हे तर तु हाला तुम या कला-जीवन वासात ेरणा, ो साहन आ ण शुभे छा
दे णारे कती आहेत, यांची याद तयार करा. ब धा ती हाता या बोटांवर मोज याइतक च
असेल. तरी हरकत नाही. म ह यातून एकदा तरी यांना भेटायला जा, यां याशी
मनमोकळे पणाने चचा करा आ ण न ा उमेद ने पुढे जात राहा.
९७. आपण अनेक ंथ-मा सके वाचत असतो कवा अनेकांशी संवाद साधत असतो.
या वाचनात कवा संवादात जे खरोखरीच मह वाचे जीवनदायी व त व चतनपर असेल ते
रा ी डायरीत टपून ठे वत जा. मग याचे आकलन क न घेऊन ते अमलात आणायलाही
वस नका. आता हाच वचार बघा ना : ‘तुम याकडे काय आहे, तु ही कोण आहात,
ा वचारांपे ा तुम याकडे जे नाही या संबंधी तु ही अ धक चतीत असता’.
९८. अनेकदा पूव नयोजनाअभावी तर काही वेळा लहरीनुसार आपण आपला वेळ-
पैसा आ ण आपली श ही इतर (छो ा छो ा गा ीत) खच करतो. मग आप या
नयो जत आ ण सवात मह वा या गो ी तशाच बाजूला राहतात. आप या येयपथावरील
आपला वेग काहीसा मंदावतो. अथात यासाठ आंत रक श त आ ण तरल सावधानता
यांची अ तशय गरज आहे. वतःच वतःला ो सा हत करीत, आपले ‘ व-कम’ तादा याने
व मो ा जबाबदारीने, बां धलक ने करीत राहणे अ यंत गरजेचे आहे. ‘हेतूपूण कृतीला
वचारांबरोबर अंतबा इ छाश ची जोड ा’, असे हे ी े ड रक अे मअलने हटले
आहे.
९९. तुम या रोज या सवयी, तुम या कृती-उ , तुमचे चा र य, हेच तुमचे नशीब
घड वत असतात. चा र यवान कतृ वशील आ ण भावी-प रणामसुंदर म वाने
समाजात वतःचा एक ठसा तु हाला उमटवता आला पा हजे. अवती-भोवती या
मंडळ ना यां या कायासाठ ो सा हत करा. यांना मोठा सहयोग ा, सहकाय
करा. नमल, उदार व वनयी मनाने, वतमानकाळ संपूणपणे जगणे मह वाचे आहे. इतकेच
न हे तर आवड नवडशू यतेने ‘जे जसे आहे ते’ जाणत एका ाशीलतेने व अनास पणे
‘ वकम’ नभावणे हेच जीवनाचे सार आहे.
१००. नसगाचा एक सवमा य नयम आहे क सकारा मकता ही नकारा मकतेवर
वजय मळ वत असते.
१०१. अंतबा समाधानी असणे फार मह वाचे असते. काही मागायचे नाही,
काहीही नको आहे..अशा नद ष र तेत ‘ वकम’ नभावता आला पा हजे. आ मसुख
आ ण शांती ही दोन सव े मू ये आहेत. ही मू ये जर मळवायची असतील तर
सद्भावा या उपासनेसह बु ला अ धक प रप व हायला हवे! यातही सौ यता व संयम,
सततची सहनशील व अनास कमम नता, वकासाचा आ ह, न ह आ ण नभयता,
ांजलता यांची कास आपण धरायला हवी.
१०२. अनोळखी ला व थळांना भेटायला बचकू नका. उलट थेट संवाद साधत
जवाचे मै वाढवा आ ण वसायही. रोज न ाने नाते जोडा. पर परसंबंधात आपला
‘मी’ कसा वतन करीत असतो यावरच लोकानुबंधाचे लहानमोठे पण अवलंबून असते.
पर पर संबंधातूनच वतःचे आ मावलोकन करा.
 १०३. ‘ थम आपले मन जका मग तु हाला जगही जकता येईल’, अशी एक
हण आहे. मनोजयाचा वास हाच साफ याचा व मो ा समाधानाचा वास असतो.
१०४. भौ तक सुखसोईचा पाठलाग हा आपली दमछाक करणारा असतो. जीवनाची
वाटचाल करताना अ यंत तरल सावधानतेने व वचारपूवक कृती-उ सह स तेने जगणे
मह वाचे आहे. खरे तर समाधान, सुर तता असे काही असत नाही. वचारातील
प ताच ःखा या मूळ कारणाचे आकलन हो यास उपयोगी पडते आ ण यातून
माणसाला मु ता, वातं य मळते.
१०५. अनेकदा जीवन वासात, आ थक (कजफेडीचा) तसेच ‘ ॉड शन या टागट’चा
कळत न कळत दबाव नमाण होतो. पण या दबावाचा-ताणाचा आपण आप यात या
ऊजला यो य दशेने वा हत कर यासाठ (कमालीचे शांत रा न) उपयोग केला तर आपण
पावला पावलांनी मोठ गो काल मात सा य क शकतो. अथात या ताणा या-दबावा या
दडपणाखाली न येता आपण आनंदाने याचा सहज वीकार करायला हवा. इतकेच न हे तर
वेळ या वेळ यो य ती व ांती व वराम साधायला हवा. कामाचे दडपण-दबाव आ ण
आरामातील मौज- व ामाव था या दोह चा समतोल आप याला आप या काय वाहात
साधता आला पा हजे एवढे मा न त. रा ा य केनडी हाईट हाऊस या कायालयात
पार या वेळ थोडी (खुच त बस या बस या) वामकु ी घेत असत. दबाव-ताणातूनही
मान सक शांतता लाभू शकते हे या सग या मो ा लोकांनी (अगद च चलनेही) दशवले
आहे. यांचे अनुकरण करायला हरकत नाही. यातही सकारा मक वचार, मनःशांती,
मोजकाच आहार आ ण आरामदायी व ामाव था यांना जीवनात फार मोठे थान
असते.
१०६. कामा या वा क पा या गदारोळात मान सक सु वा व ांती घे याची सवय
लावून या. कसे ते सांगतो. यासाठ ‘मान सक सराव’ आ ण ‘ ह युअलायझेशन’चे तं
अमलात आणायला हरकन नाही. कसे ते सांगतो. पार या वेळ कमाली या शांतपणे
तु ही आप या पोह या या तलावात पोहत आहात हे य समोर आणा. इतकेच न हे तर
त व उ पादन म दन मानंतर एका मो ा हमपवताव न (उदाः आ स) तु ही
क ग करीत घरी नघालात असे य डो यासमोर उभे करा. खरे तर दोन-तीन
म ह यासाठ अशी मनातली वा व ातली क पना ये बघ याचा सराव करा. मग बघा
तुमचे मन या ग तमान यं धान-अथ न वाहातही शांत रा हल.
१०७. कामात बदल हा दे खील एक आरामाचा कार आहे. एकूणच आप या
आवडी या वेगवेग या कारात वतःला अ भ करीत चला. एखादे वेळ या
मा यमाचे आ ण आपले ग णत जमून जाईल. मग तु हाला ख या अथाने सृजनशीलतेबरोबर
व ामाचेही सुख मळे ल. काही सीईआ जूदो-कराटे या सार या खेळात मु ाम सहभागी
होतात. अथात तथे कमालीची तरल सावधानता व एका तेची आव यकता असते आ ण
तीच आप या आयु याला खूप काही शकवून जाते. काही वेळेला वेदनेचा (पराभवाचा) एक
ठोसादे खील आप याला वा तवाचे एक नवे भान दे तो.
 १०८. सुखाची दहा मूलभूत त वे
- न मती म-उ पादन म (कृतीशील) जीवन माला ाधा य ा आ ण
तादा याने कमम न हा.
- दवसाचा येक ण फार मह वाचा असतो. हणूनच तो एका अथपूण
व सृजनशील कायात खच करा.
- आखीव-रेखीव नयो जत जीवनशैलीचा एका आंत रक श तीसह संपूण
वीकार करा.
- वा तवाचे भान न हरपता मो ा व ांचा – उ ांचा मो ा सात याने
पाठपुरावा करा.
- नकारा मक वचारांना मना या दारापाशीच आडवा आ ण फ
सकारा मक वचारां नशी कायरत राहा.
- छो ा छो ा ( करकोळ) गो साठ चता त होणे टाळा.
- व ांतीची- वरामाची एक न त वेळ ठरवा.
- व छ, मनमोकळे पणाने समोर याशी संवाद साधा. यातही संवादात
तुम या ेमाचे- ज हा याचे दशन घडू ा.
- सतत अपे ा-माग या ठे व यापे ा स याला दे याची (औदायाची)
सवय हातांना लावून या.
- वतमानातील येक ण हा उ ापे ा अ धक अथपूण असतो.
वतमान णा या अथगभतेची वा त वक जाणीव ठे वा. जीवना या
पुलाखालून भूतकाळाचे खूप पाणी वा न गेले आहे. एकूणच वतमानात
च मय राहा.

१०९. संपूणपणे साधे राहा. ेमाला बह न दे णा या कारणांपासून तु ही तुमचे मन

आ ण अंतःकरण मु ठे वू शकता. सद्भावाची व सकारा मकतेची उपासना करा.
११०. चालस् हॅन डॉरेनने ल हलेला ‘ए ह टरी ऑफ नॉलेज’ हे पु तक अनेकदा
वाचा. हा ंथ ानभांडाराने अ रशः खचाखच भरलेला आहे. ानाची ही अमू य पुंजी तु ही
अनुभवावी अशीच आहे. इतकेच न हे तर तुम या जीवन ीतही खूप मोठा बदल होईल.
१११. ‘आट ऑफ लीडर’ हे व यम कोहेनने ल हलेले पु तक तु ही डो याखालून
घाला. भावी आ ण प रणामसुंदर असे हे पु तक तुम या जीवनाची दशा बदलून टाकेल.
११२. ख या ने या या अंगी जो ‘क र मा’ असतो तो केवळ पाह यासारखाच
नाही तर तो अ यास यासारखाच असतो. अशा ने याचे दहा गुण आपण अवलोकन क
या.
- तु ही जे जे काही कराल या याशी ामा णक राहा.
- वजे याची ी ा त करा आ ण कृतीही तशीच करा.
- मोठ व े-उ े डो यासमोर ठे वा आ ण व तीण आकाशात झेप या.
 - थरमतीने आप या येय दशेने वासम न राहा.
- जे काय तु ही हाती याल ते सव वा नशी आ ण सव म प तीने पार
पाडा.
- तुम या भोवती गूढतेचे एक वलय असू ा.
- समोर याम ये उ सुकता दाखवा आ ण एक उ म ो याची भू मका पार
पाडा.
- एका खमंग म कल वनोदाची पेरणी करीत राहा.
- तुम या चा र यशीलते या यय इतरांना येऊ ा.
- दबाव-ताण याखाली काम करताना आप या उ च तरापासून व
जीवनशैलीपासून खाली येऊ नका. (जॉन केनडी एकदा हणाले होते
क ‘खरे नेतृ व आ ण म यमवग य जीवन व व थापन यात जो काही
फरक असतो तो दबावाखाली-ताणाखाली सव म दशन कर याचा.)
११३. आपले वकम व णा णाचा जीवन वास हा मो ा ीतीने- ज हा याने पण
मनापासून करा.
११४. समोरचा बोलत असेल ते हा म येच याला तोडू नका तु ही याचे सांगणे-बोलणे
हे मनापासून ऐकता आहात हे याला जाण अखेरीस वण करणे ही एक कला आहे.
याला वण करावयाचे याने आपले सगळे पूव ह सोडू न दले पा हजेत.
११५. ‘कोणालाही राग येऊ शकतो – ते सहज, सोपे आहे. परंतु यो य वर, यो य
कारणांसाठ , यो य ठकाणी, यो य वेळ आ ण यो य प तीने रागावणे, ही मा अवघट गो
आहे. हे येकाला जमतेच असे नाही’.… ॲ र टॉटल.
११६. मा हती- ान यात एक मोठ श असते. अथात यांनी यशवैभव
मळ वले आहे ते खूप शार आ ण बु मान असतातच असे नाही. फ यांची
जबदद त आंत रक इ छा आ ण ानाची तहान यांना इतरांपे ा अ धक उंच नेते.
मोठमो ा ने यांकडे यांचे असे एक तं असते आ ण या तं ा या जोरावर ते इतरांपे ा
वेगळे ठरतात, यशा त जातात. हणून मळतील तेव ा थोर लोकांची आ मच र -च र े
वाचा आ ण यातून यो य तो बोध या. एकूणच कृतीशील अनुकरण हेही ततकेच मह वाचे
असते.
११७. अलीकड या संगणक धान व मा हतीने भरग च भरले या इंटरनेट व ात व
ंथात, तु हाला पडणा या येक ाची उ रे मळतील. उदा. व ा कसे हावे?
पर परसंबंधात वृ कशी करावी? मरणश कशी वक सत करावी? इ. फ या
मा हती या भांडारातून नेमके हवे ते घेऊन आ मसात कर याची कला मा अवगत करायला
हवी. यासंबंधात कमालीचे जाग क व काटे कोर रहायला हवे. अगद क बडी माणे हवे तेच
वेचायला शकले पा हजे. तर आ ण तरच आपण आप या उ ां त जाऊ शकतो आ ण
आपला अ धक वेळ वाचू शकतो. यात एक गो मा खरी क तुमचे वाचन मा चौफेर हवे.
ऐ तहा सक, वसायासंबंधी, पूव-प मेकडील त व ान कवा आरो य वषयक
(योग वषयक) ंथ तु ही पाहायलाच हवेत. अगद हे म वेपासून थेट ॅम टोकरपयत
मह वाचे लेखक तु ही अधाशासारखे वाचून काढा. अलीकडे ‘यशा’संबंधी अनेक पु तके
बाजारात येऊ पाहात आहेत. यात या मह वा या पु तकांसंबधी उ सुक असा. सारांश,
मान सक, शारी रक, आ मक साधना, तं े व आराखडे यांना ज र जाणून या. कारण या
गो या सहा यानेच आपण वकासा या वासातून शखरापयत जाणार आहोत. थोड यात
पावला-पावलांनी पुढे जात राहणे मह वाचे आहे.
११८. सकाळ या याहारी या वेळ आप या एखा ा म ाला (कौटुं बक वा
ावसा यक) बोलावायला हरकत नाही. अनुबंधा या वृ बरोबरच वचारांचीही दे वघेव या
न म ाने होते. मु य हणजे आपले काही वचार हे अ धका धक प होत जातात.
११९. पोह याची सवय वतःला लावून या आ ण मु य हणजे तलाव अगद जवळ
असावा. जेणेक न आप या जीवनातून आपण उठू न पोहायला जाऊ शकू.
दवसभरा या क द दन मानंतर पा या या तलावात आपला एक तास घालवणे,
यासारखा सरा आनंद नाही. आपण ख या अथाने ‘ रलॅ स’ होतो ते ते हाच.
१२०. सव कृ वाचे स दय ा त कर याची कला ही श णासह अनेक
दवसां या-वषा या सवयीने सहज ा त होते. सद्गुणासह उ म व आपण यो य मागाने
कायरत केले तरच आपणही या स दयाचे-सव कृ तेचे वामी होऊ. अशावेळ आपण
पु हा पु हा जे करीत रा ते उ मच असेल आ ण एक दवस याचीच सवय आप याला
होऊन जाईल.
१२१. ‘आजचा दवस हा काल या दवसाचा व ाथ असतो’ : बजा मन
ँ लीन.
१२२. जर तु हाला दोन मागापैक एकाचीच नवड कर याचे वातं य असेल तर या
मागावर अ धक अडथळे असतील कवा जथे धैयाची खरी कसोट लागेल, अशाचीच नवड
करा. कारण अशा मागाचा बनशत वीकार खरा चम कार क न जातो.
१२३. खरे तर आपले रोजचे लौ कक आयु य हे वल ण ग तमानतेत, च रताथा या
च ात, धाव या वाहनांमधून पुढे सरकत असते. या ग गाट-ग धळापासून सवाथाने र जात
वतः या अ धका धक जवळ जाता आले पा हजे. अथात यासाठ यानाची- चतनाची
गरज आहे. अखेरीस आ मावलोकन आ ण आ मशोध मह वाचा. या शोधातून
आप या जीवनाचे पु प उमलले पा हजे.
१२४. आप या अवतीभोवती अनेक असतात क यांनी हे जग सोडताना या
पृ वीतलावर आपला एक ठसा उमटवलेला असतो. यांची कम धानता आ ण
जीवनसाधना ही केवळ अलौ कक असते. अथात तु हीही यां या पावलावर पाऊल
टाकून जीवन साथ क शकता. इतकेच न हे तर तु हालाही एका साफ यमय जीवनाची
अनुभूती येऊ शकते. यासाठ थम आप या कमकुवत मान सक तमांम ये तु हाला
सुधारणा घडवून आणायला हवी. उ ा त जाणारा वास न सोडता एका तेने अनास
कमम नता तु हाला यशा त सहज घेऊन जाईल.
१२५. सहज सुंदर उ फूत भावनांचा आ व कार हा का ात होत असतो. अथात
का ा मकता ही एक वृ ी आहे. तुमची संवेदनशीलता आ ण तरल सावधानता
का ा मकतेकडे तु हाला खेचत असते. तु हाला आवडणारे काही कवी आ ण यां या
क वता यांचे वाचन कर याची सवय मनाला लावून या. एका हळू वारतेसह स दयाची
(पयायाने जीवनाची) खरी जाण क वता आप याला दे ते. एकूणच क वतेची सोबत हणजे
संवेदनशीलतेशी मै ीच असते आ ण हे का ीतीचे मै आप या जीवनाला व
म वाला अ धक उ त करते.
१२६. ता वक पातळ वर जे हा चचा सु असते (मग ती म ा म ातील असो वा
वसायातील मी टगमधील) ते हा आप या त वांशी नेहमीच ढ राह याचा य न करा.
अथात संवादातील मृ ता, सौ यता तसेच संयम कधीही सोडू नका.
१२७. चतेचे चतन कर याची सवय थम मनातून काढू न टाका. कारण
जेव ा चता जा ती तेव ा माणात वचारांची येरझार मनघरात सारखी चालू
राहते आ ण ती जीवनात मोठा ताण नमाण करते. हा ताणतणावच अनेक शारी रक
रोगांना आमं त करीत असतो. आपण कसा वचार करतो, काय वचार करतो, ाला
तसाद कसा दे तो, ाचे अंतमुखतेने अवलोकन करा. यातून वतःचे मन कसे काय करते
आहे ते उमजेल.
१२८. माणसाचे मोठे पण कधी सु होते? जे हा एखादा से समन दवसभर या
कामाने दमून भागून घरी परत यानंतरही आपला वेळ आप या ाहकांना फोन कर यात
वेचतो ते हा. अथात हे सोपे असते हणून न हे तर ते आव यक असते हणून. एखादा
कुशल व काय म मॅनेजर अ यंत क ाने आपला आवडता क प पूण के यानंतरही
णभर थांबून याव न अखेरचा हात फरवतो. इतकेच न हे तर या णी सुचले या
नवनवीन क पना व नवे वचार यांचा अंतभावही यात करतो ते हा. एखा ा कंपनीचे
कमचारी-कामगार आप या ाहकांना पूण, मनासारखी सेवा द यानंतरही ते
आ यच कत होतील एवढ सेवा पुढेही दे तात ते हा खरी लीडर शप सु होते.
आप यातील काहीजणांना आ यकारक यश आ ण मानस मान मळतो तो केवळ यामुळेच.
कारण ते नेहमीपे ा अ धक वेळ आ ण ऊजा आप या ाहकांसाठ दे तात.
१२९. सम पतता, ांजलता आ ण मै यांचे जाळे जीवनात वणा. नवी मै ी संपादन
करा. मै -चांगुलपणा- नेह यासह ीतीला जवळ करा. ता यापे ा पुढे
वृ ापकाळात या मै ीचे मह व तु हाला अ धक कळे ल. लांबवर या वासात मै ीचा
धागा सुखदतेने सदै व सोबत करीत असतो. अशी सम पत व ीतीभरली मै ी क न तर
बघा! जे हा जे हा तु हाला तुमचे मै भेटतील ते हा ते हा ते मह वाचे आहेत असे यांना
जाणून ा. यांचे ल पूवक ऐका आ ण यांना तसाद ा.
१३०. आ मशोध हा जीवनाचा पाया आहे. अखेरीस हा शोधच तु हाला यशा त
घेऊन जाणार आहे. खरे तर या आ मशोधातून उमललेली तुमची येक कृती तुम या
जीवनात ख या अथाने नवीनता आणणार आहे. एक ल ात या क उ चतम कृतीशील
यशाला नेहमीच आपलेसे करीत असते. कमान दवसातून चार ते पाच वेळा आप या
उ ांचा-हेतूचा पुन चार करा आ ण ते हेतू कवा या माग या पूण झा या आहेत असे
य डो यासमोर आणा. तुमचे उ ीमंत हो याचे असेल कवा नवीन लॅट/बंगला याचे
असेल तर अशा घरात आपण राहात आहोत आ ण एक ीमंत तसेच कतु ववान
हणून तु हाला लोक मान दे त आहेत, असे य नेहमी पाहात राहा. अथात यानुसार
वतःला े रत करीत कायरत होणेही मह वाचे आहे.
१३१. तु हाला आ य वाटे ल अशा अनेक गो ी या नसगात भरले या आहेत. फ या
तु हाला दसायला ह ात. अथात यासाठ संशोधकाची नजर हवी. तु ही जर तरल
सावधान असाल तर तु हाला सा या सा या गो ीतले स दय जाणवेल.
१३२. र या या कडेला एखादा अपंग कवा कसरत करणारा एखादा ड बारी तु ही
जीवन वाहात थांबून मु ाम बघा. याचे कौश य, याची कला, एकूणच या लोकांचे
जीवनही समजून या हणजे मग तु हाला यां या वेदनेचेही दशन घडेल. मग तु ही
जीवना या अगद जवळ जाल. कधी शहरापासून र खे ाजवळ, ड गरा या-
नसगा या कुशीत जा. एखा ा झ याकाठ जाऊन बसा आ ण फ ( वचारां या
हालचाली शवाय) पयावरणातले स दय टपा. मग बघा चम कार. पु हा तु ही तुम या
आयु यात याल ते हा तुम या जीवन ीतही कमालीचा बदल झालेला असेल.
१३३. समोर याचे नाव ल ात ठे वा आ ण पु हा जे हा ती भेटेल ते हा
याला नावा नशी हाक मारा आ ण याची मो ा ज हा याने वचारपूस करा. खरे
तर यातूनच इतरांशी आपला संबंध ढ होत जातो.
१३४. आप या म ांना वा संबं धतांना नय मत ( हणजे आठव ातून एक
तरी) प ल हत चला. संवाद साधायची ती एक उ म प त आहे. भावना-क पनांचा तो
श दा व कार मनाला तर आनंद दे ईलच पण यातून अनुबंध ढ होत जातील. वशेषतः
याला याला आपण काड पाठवू याला, तु ही याची आठवण काढता आहात हणून
वल ण सुख वाटे ल. याला तो आनंद मळवू ा आ ण याला तु ही न म हा!
१३५. घ ाळ एकदा का आप या हाताला चकटले क मग ते आयु यभराचे
होऊन जाते. येक ठकाणी, येक णी याकडे पा न अगद आखीव रेखीव जगणे
अनेकदा आयु याला कृ मरी या चौकट ब करते. मग तेच ते आ ण तेच ते. अथात
हाता या मनगटाला जसे घ ाळ असते तसे आप या शरीरात सु ा एक घ ाळ असते.
तु हालाही याचा यय आला असेल. कारण ती वेळ इतक सवयीची होऊन जाते क
घ ाळात न बघताही आपण या वेळेतच काय करीत राहतो. तु ही मा म ह यातून तीन-
चार दवस हातात घ ाळ न घालता जगायला शका. वशेषतः सु या दवशी, वेळेची
गुलामी झुगारत सवाथाने वतमानातला आनंद लुटणे मह वाचे आहे. नकळत आपण तो ण
तादा याने हणजेच ख या अथाने जगतो.
 १३६. आप या कामा या ठकाणी, कंपनीत सदै व हसतमुखाने व व छ मोकळे पणाने-
स तेने आ ण मु य हणजे सकारा मकतेने जगायला शका. तुमचे हे असे जगणे
अनेकांना ेरणादायी ठरेलच पण याखेरीज सम यांचे एका हसतमुखाने वागत करीत तु ही
दरवेळ याचे संधीत पांतर कराल.
१३७. एखा ा फूत या णी एक क पना मनात आकाराला येते. हीच क पना
तमांना ज म दे ते. या तमा आप या सवयीला-सरावाला ज म दे तात. मग ती सवयच
मान सक कृतीला फुलवते. सवसाधारणपणे असा म आकारात येत असतो. हणूनच
तु ही तुम या वचारांवर भु व मळवा. मग तु हाला तुम या मनावर भु व मळवता येईल.
एकदा का तु ही मनाला जकत गेलात क मग जीवनावर वतःचे रा य तु ही गाजवत जाल.
या काल वाहावरील आप या जीवना या नौकेचा सुकाणू आप या ता यात ठे वा.
सद्भावाची कास सोडू नका. अथात सद्भावा या उपासनेतून तुमची बु अ धक प रप व
होत जाईल.
१३८. नकारा मक आ ण सकारा मक वचार. मनात होणारी वचारांची येरझार
आ ण आपले वल ण चंचल, अ व थ मन. पण जे हा जे हा नकारा मक वा आप या
सकारा मकतेला शह दे णारा व आप या कतृ वाला मयादा घालणारा वचार
डोकावेल ते हा लगेचच तरल सावधानतेने याला आकार घाला. उदा. र ववारची सु
पूण आनंदाने उपभोग यानंतर केवळ आळसापोट सोमवारीही सु काढावी, असा एक
वचार नकळत डोकावून जातो. अशा वेळ , कामा या ठकाणी आपण आपले काम कसे
मन लावून करतो आ ण आप या सहका यांसमवेत आपण कती या कामाची मजा लुटतो
याचे च डो यासमोर आणा. आप या मनाला, ‘आपण सोमवारी कामावर जाणार
आहोत’, हे बजावा. हा जर ण तु ही जकू शकलात तर..… खरे तर तुमची काय मता
आ ण तुमचे यश यातून आकाराला येत असते.
१३९. आ मावलोकन-आ मपरी ण यांची सवय वतःला लावून या. यातून
वैय क प रणामकारकता तर साधेलच पण तुम या या जाग कतेतून तु ही पावला
पावलांनी वक सत होत जाल. चांग या घडले या गो ी पाहा. आप या चुकांपासून बोध या
आ ण पुढ यावेळ अ धक सावध राहा. ल ात या क अस य संपूणपणे ओळखून ते
सम नाकारायला हवे. अथात यासाठ अखंड सावधानता आ ण नवडर हत
जीवनाला आपलेसे करायला हवे.
१४०. अ यंत काटे कोर आ ण उ म गजराचा नाद कट करणारे एक घ ाळ
वक सत झालेले आहे ते हणजे आपले मन. हवे तर तु ही अवलोकन क न बघा.
* झोप यापूव पाच म नटे आरामखुच त शांत बसा.
* डोळे मटा आ ण हळू वारपणे आपले दो ही हात दोन गुड यावर टे का.
* खोलवर ास या. ास आत घेताना पाच आकडे मोजा. मग दहा
आक ांपयत ास रोखा आ ण मग सावकाश ास सोडा.
* आता वतःला एक सूचना करा : ‘मी पहाटे ठरले या वेळ अ यंत
 उ साहात, तजेलदारपणे आ ण न यपूवक झोपेतून उठणार आहे.’ खरे
तर अशी सूचना जवळ जवळ २० वेळा वतः या अंतमनाला करा आ ण
बघा चम कार! इतकेच न हे तर आपण यावेळ उठलो आहोत असे
क पना च डो यासमोर आणा आ ण वतःलाच शाबासक ा.
१४१. तु ही व वध गो ी पाहता आ ण वचारता ‘हे कसं काय?’ मी अ त वात
नसले या गो चीच व े पाहतो आ ण वतःलाच वचारतो, ‘असं का नाही?’ : जॉज बनाड
शॉ
१४२. तुमचे मन कमालीचे शांत ठे व याक रता खालील बाब चा वचार करा.
- रोज एका ठरा वक वेळेसच मनन करा. ती वेळ श यतो पाळा हणजे
मग मनासह शरीराला या शांततेची सवय लागेल.
- पहाटे ची वेळ ही चतनासाठ सव म असते यात शंकाच नाही. अनेक
भारतीय ऋषीमुन नी तसा वचार वारंवार केला आहे. कारण
यावेळ जा णवे या तराव न एका अंतभागात-ने णवे या
काळोखापयत तु ही यानाव थेत वेश क शकता.
- या पहाटे या नीरव शांतते या वेळ मी अंतबा शांत होणार आहे, असे
मनाला बजावा. तशी सूचना मनाला ा.
- जर मनात नाना वचार डोकावू लागले तर यांना डोकावू दे . आकाशात
ढग जसे येतात आ ण जातात तसे यांना जाताना पाहा. पण कुठ याही
प र थतीत यां याशी संघष क नका. एक ण, एक दवस असा
येईल क तु ही एका न वचार अव थेत राहाल आ ण हळू हळू यान थ
हा.
- थमतः दहा म नटे बसा आ ण हळू हळू वेळ वाढ वत चला. म ह या
दोन म ह यात तु ही या यानाव थेला चांगलेच सरावून जाल.
१४३. नवीन नवीन म व नातेसंबंध जोडा आ ण जोपासाही. सण-उ सवा या
न म ाने यांना मनापासून शुभे छा ा. यांचे वागत खु या दलाने करा. संवाद हा मग तो
प ातून असो वा ईमेलमधून. समोर या या मनात व जीवनात स तेची व आनंदाची
पखरण करा. खरा आनंद हा वा त वक छो ा छो ा गो ीत असतो आ ण साधेपणात
मोठे पणा. अखेरीस चैत यमय जाग कता मह वाची आहे. एकूणच पर परसंबंधात
नः वाथ ेमाचे व आ मक स दयाचे दशन घडू ा.
१४४. संगीताचा आ वाद वरंगु याबरोबरच मनाला मोठा आनंद दे णारा
असतो. यातूनच खरे तर आपली अ भ ची वक सत होत असते. आप या मनाला
भावणारे संगीत, मग ते पा ा य संगीत असो वा भारतीय शा ीय संगीत असो, संगीताशी
मै जीवनाला ीमंत करीत जाते. संगीताचे वण आपली संवेदनशीलता व अवधान
वक सत करीत नेते. एकूणच कलेचा रसा वाद घे याची वृ ी व वृ ी वाढ स लावणे
तुम याच हातात आहे. माई स डे हसकृत ‘ ाई ड ऑफ लूज’ ही सीडी ऐकलीत. मला
 वल ण आवडते. तु हीही एकदा याचे मनापासून वण करा.
१४५. काही वेळा धावपळ त व दन मात काहीसा रकामा वेळ हाती लागतो. अशा
वेळ खरी भूक नसतानाही आपण पोटात काहीतरी ढकलत जातो. भरपूर पाणी प याची
सवय शरीराला लावून या. यातून तुम या शरीर व थेला एक नवचैत य ा त होत
जाईल. फळे , पालेभा या, कडधा ये यासार या पदाथाना आपलेसे करा.
१४६. कामावर वा एखा ाला भेट यासाठ असलेली वेळ पाळ याची श त अंगात
बाळगा. अथात आपण वेळ पाळ यामुळे सवाचाच फायदा होतो. एकूणच वेळेचा स पयोग
करता आला पा हजे. ‘वेळे’चे मह व अपार आहे. हणूनच येक णातला सुगंध
आप याला घेता आला पा हजे. सतत कमम न असणा याला कवा सतत क करणा याला
काळ भरपूर काही दे ऊन जातो. शरीरा या या घ ाळातून आरो य तर चांगले राहतेच
पण समृ व समाधान या अंतबा श तीतून आप या जीवनात आपण न दाखल
होते. हणूनच वतमानातील येक ण संपूणपणे जगणे आ ण जगताना यातील अथ व
शहाणपण आप या चोचीने टपणे, माणसाला कणाकणाने वक सत करीत नेते.
१४७. मोबाइ स, टे लफोन हे आप या जीवनाचे एक अ वभा य भाग झाले
आहेत. अथात ते आप यासाठ आहेत; पण यां यासाठ आपण नाही आहोत हे
ल ात ठे वा. जे हा तु ही कामात असता ते हा कुठलाही (खाजगी) फोन वीका नका.
अनेकदा येणारे बरेचसे कॉ स हे ततके मह वाचे नसतात. अनेकदा आपण फोनवर
(मोबाइलवर) तासन्तास बोलत राहतो. खरे तर या संवादात आपण इतके होऊन
जातो क अवती भोवतीचे भानही आपले हरपते. (यातून अनेक अपघात झा याचेही आपण
वाचले असेलच) अमे रकेतील येक या जीवनातील साधारणपणे दोन वष (सरसरी)
ही फोन कर यातच खच पडतात.
१४८. दवसाचा ारंभ तु ही शुभ चतनाने वा ाथनेने (सकारा मक वचारांनी) करा.
नवीन दवसाला न ा आचार- वचारांनी व स च ानी सुरवात करा. आजवर मळाले या
यशाब ल या नयं याचे आभार माना आ ण उरले या आयु यासाठ , प रप व व ाशील
मनासाठ , दे वाकडे आशीवाद मागा. एकूणच एका नद ष र तेने दवसाला ारंभ करा.
खरे तर कालचा दवस संपतो ते हा एक कारे याचा मृ यूच झालेला असतो. न ा
दवसाचे असे वागत करा क जणू काही तो एकुलता एक दवस तुम या वा ाला आला
आहे. येक शी वा व तूशी न ाने नाते जोडा आ ण मो ा स तेने उरले या
आयु याकडे व कमाकडे वळा!
१४९. ख या संवादातून आकाराला आलेले सहजीवन आ ण सह वास ती तम
समाधानाकडे आप याला नेत असते. अथात ी-पु ष संबंधात आप या साथीदारावर
पूण व ास ठे वा. वतं पण सहजीवन हे सू ल ात ठे वा. तसे झाले तर दोघांचे सहजीवन
हे सुखसमृ या दशेने फुलत रा हल.
१५०. थम आपले सामा य व नाकारणे गरजेचे आहे. काल जथे तु ही होतात
 यापे ा आज एक पाऊल पुढे वक सत हा! वकसनाची ही या तुम यातले
चैत य सवाथाने स कारणी लावेल. या गो ची तु हाला भीती वाटते याला थेट
सामोरे जा आ ण ती थम करा. हणजे मग भीतीचा अंत होईल. एकूणच मान सक
बलता आ ण कमकुवतपणा यावर मात कर याचा य न करा. कुठलीही गो उ ावर
ढकलू नका तर ती वेळ या वेळ करा. काही वेळ आभाराचे प वेळ च पाठवायचे रा न
जाते. पण तसे क नका. अथात यासाठ आंत रक श त आ ण इ छाश यांची मोठ
गरज आहे. खरे तर या दोन गो ी आयु यात खूप काही दे ऊन जातात.
१५१. आप या ज हा या या- ेमा या वषयात वा गो ीत आपण जा तीत जा त
वक सत होतो. आशावाद राहा. मग पावलोपावली क ठण प र थती आली तरी मग तु ही
यावर मात क शकाल.
१५२. जे ानवंत- ावत वा तभावान (मग ते कलावंत असोत वा उ ोजक)
तु हाला अ धक भा वत करतात यांचा जीवन म आ ण दन म जाणून या. यां या
ग भतेस व प रप वतेस कारणीभूत असले या कमान सात गुणांना तु ही तुम या
आयु यात जवळ करा. ते सद्गुण तुम या ल ह या या टे बलाजवळ चकटवा. अथात
या माणे वतःत प रवतन घडवून आणायला वस नका. दोन म ह यानंतर तुम या असे
ल ात येईल क ते सातही सद्गुण हे एके णी तुमचेच झालेले आहेत.
१५३. जतका तुमचा म प रवार अ धक ततक तुमची त ा अ धक.
नावलौ कक अ धक. खरे तर येका या मनात तुमची एक तमा असते. इतकेच न हे तर
येक जण तुम या वषयी वेगवेगळा वचार करीत असतो. हणूनच मह वाचे असते ते
चा र य. एकूणच तुम या व शैलीवर तु ही अ धक आपले ल क त करायला हवे.
तुमचे तुम या श दांवर, आचार- वचारांवर नयं ण हवे. अथात यासाठ प रप वतेची गरज
आहे. ही प रप वता सद्भावने या उपासनेतून येते. कुठलेही महासंकट येवो सद्भाव सुटता
कामा नये. तुमची चैत यमयता आ ण अनेक मोहा या कवा लाभा या संगी खंबीरपणे उभी
रा पाहणारी तुमची च र शीलता मह वाची असते यात शंकाच नाही. सारांश,
सकारा मकता, चा र यशीलता तसेच म वावरचे भु व तु हाला मोठे बन वत
असते.
१५४. खरे तर तु ही एखा ा सं या माणे असता. जे आत आहे तेच बाहेर येऊ शकते.
हणूनच आतून जर तुमचे मन शांत, धैयशील, सकारा मक, ेमसंप आ ण क णेने
ापलेले असेल तर तुमची येक कृती ही नेहमीच नयं त रा हल. तु ही नेहमीच तरल
सावधान असाल. मग तुमचे अंतबा दशन सारखेच असेल.
१५५. ‘जाणारे ते जग’, असे हणतात. या जगात आपण येतो ते जा यासाठ च. मृ यू
अटळ आहे. ज म आ ण मृ यू मधील हे आयु य णभंगूर आहे. हणूनच सहजीवनाचा व
सहकायाचा आदर करा. खरे तर आपण या पृ वीतलावर रका या हातांनी आलो आ ण
रका या हातांनीच जाणार. तु ही जाल ते हा मागे काय उरेल? अंतमुखतेने व वल ण
गंभीरतेने याचा वचार करायला हवा. मै , ेम आ ण क णा हे मनामनाला जोडतात. या
पर परसंबंधावरच हे जग चालू आहे. हणूनच ‘ व’ पे ा ‘ वेतरांचा’ वचार मह वाचा
आहे. आपण या अवतीभोवती या समाजासाठ काय क शकतो आ ण रोजचे हे
जगणे व वकम कसे साथ क शकतो याचा वचार हायला हवा! पहाटे उठ यानंतर,
‘आपण आज या समाजासाठ काय क शकतो?’ याचा वचार करा. हे समाजस मुख
जगणे हेच खरे जगणे आहे.
१५६. तुम या कंपनीत वा कायालयात एक सृजनशील हणून तु ही तुमचे
एक वतःचे थान न त करा. सृजनशीलता ही एक प व गो आहे. कंपनीत या
आप या वक सत होणा या ‘ वकमा’तून या सृजनशीलतेचा सा ा कार घडवा आ ण
वतःबरोबर आप या कंपनीला वैभव ा त क न ा.
१५७. वतःकडे एका म कलतेने पाहा. जो वतःवर हणजेच वतःत या वसंगत वर
हसतो तोच खरा वनोद वीर आहे, असे न क समजा.
१५८. तुम या मनाची कवाडे सतत उघडी ठे वा आ ण व छ, मोक या मनाने
येणा या णाला सामोरे जायला शका.
१५९. संपूण दवसभरात ‘मी’ हा श द न वापरता हणजेच वतः वषयी फारसे
न बोलता तु हाला इतरांशी संवाद साधता येतो आहे का ते पाहा. कारण ब तेक वेळ
आप या बोल यातील येक श द न् श द ‘मी’ भोवतीच फरत असतो. यातून
‘ व’क तता आकाराला येताना दसते. हणूनच वणाची कला अवगत करा. स याचे
मनापासून ऐकायला शका. मग बघा चम कार! नवनवीन म -सहकारी तु हाला मळत
जातील.
१६०. संवादात अघळपघळ (अनाव यक) बोल याचे टाळा. नेमके, मोजकेच आ ण
मु याचे तु हाला बोलता येईल? य न क न पाहा. दवसभरात तासभर का होईना पण
मौन पाळायचा न य करा. अनेकदा बोलताना आपली रेकॉड ही वतः भोवतीच अनेकदा
फरताना दसते. काही वेळा तर आपण तेच तेच पु हा पु हा बोलत राहतो.
१६१. रोज दोन न आवडणा या गो ी कर याचा य न करा. यातही या
गो चा तु हाला वशेष वाने कंटाळा येतो या गो ी ेमाने आ ण मनापासून करा.
क न तर बघा. उदा. आपले कपडे वतःच धुणे, कप ांना इ ी करणे, आप या
पु तकांवरची धूळ व छ करणे, बुटांना पॉ लश करणे इ. काम कती लहान आहे कवा मोठे
आहे याला मह व नाही. पण ते न कंटाळता करीत राहणे मह वाचे आहे.
१६२. खरा आनंद तसेच साफ यमयता सुख हे आप या येय-उ पूत तून येत असते.
मग ती उ े ही एक तर वैय क असोत वा ावसा यक. जे हा जे हा तु ही वक सत होत
जाता आ ण ख या अथाने सृजनशील पातळ वर जगता, ते हा आ ण ते हाच तु ही
आनंदाची सोबत करीत असता. खरे तर तुम यात एक अमयाद ऊजा व चैत य दडलेले आहे.
या ख ज याचा उ चत दशेने व ीने (संपूणतया) व नयोग करणे, हे केवळ तुम याच
हातात आहे. अथात यासाठ तरल सावधानतेची गरज आहे. अनेकदा काही लाभ मळत
नसून सु ा आपण आपला वेळ अगद करकोळ गो ीत खच करतो. उदा. ट . ही. चॅन स
पाहणे. थो ाशा वरंगु या शवाय तु हाला यातून काय मळणार. वराम-आराम तसेच
‘ रलॅ स’ मूड आव यक आहे पण तो कधी कधी नर नरा या कामा या बदलातून
आप याला ा त होतो. नूतनीकरण, उ पादन मता, सृजनशीलतेचा आ ह, तादा याने
वतमान जगणे, ण थता या गुणांसह पावला पावलांनी पुढे पुढे जात राहणे आ ण वक सत
होत जाणे हेच अं तम आहे.
१६३. ा सचा तसरा नेपो लयन हा याला भेटले या ची नावे आवजून
ल ात ठे वत असे. अथात हे कर यासाठ तो नर नरा या यु या वापरत असे. समजा
नवीन बरोबर ओळख क न द यानंतर तो, ‘ मा करा, मी तुमचे नाव वसरलो’, असे
हणत असे. जी काही नावे अवघड असत, याचे ‘ पे लग’ मु ाम तो वचारत असे क जेणे
क न ते ल ात रहावे.
१६४. चीन दे शातील साधू-संतांनी काही मूलभूत दाश नक गो ी जपले या आहेत :
धैयशीलता, ांजलता तसेच सौज य व संयम यांना ते फार मह व दे तात. खरे तर ही मू ये
आपणही आ मसात करायला हरकत नाही. कारण या मू यां या आ हातून आपलाही
वकास न त असतो.
१६५. नकारा मक तसेच मयादाशील वचार यां यावर वजय मळ व यासाठ एक
भावी-प रणामकारक पण मौ यवान प त आहे. जे हा एखादा नकारा मक कवा तुम या
वचारांना मयादा आणणारा वचार मनात वेश करतो ते हा ती नकारा मकता न
कर याची ांजल – उ कट (अंतबा ) इ छा मनात बाळगा. अशा वेळ स या
एखा ा सकारा मक कृतीला ारंभ करा. यामुळे नकळत वतःवर नयं ण रा हल
आ ण तो नकारा मक वचार पुढे वाढणार नाही. हळू हळू याचे उ चाटन होईल. खरे तर
एखादा नकारा मक वचार मनात आला क हाताला चमटा काढा हणजे मग तु ही तरल
सावधान राहाल आ ण या नकारा मक वचाराला मना या दरवा यापाशीच रोखता येईल.
अखेरीस सवथा वजयी म वाची मान सक चौकट, आप याला ा त करावयाची आहे,
हे वस नका.
१६६. आपण आप या च रताथा या गतीत आ ण येया या रेषेवर ‘ व’
क ततेने वास कर यात इतके त असतो क आप या कुटुं बाकडे-मुलांकडे ल
ायला सु ा आप याला पुरेसा वेळ मळत नाही. मग संवाद तर रच रा हला. हणूनच
वैय क वकासाबरोबर आप या मुलांसमवेत खेळणे कवा यां याशी ग पा मारणे ही कृ ये
तु ही क शकता. या नेह-वा स य- ीती वाहातून एक मोठ ऊजा आप याला मळत
जाते आ ण आपण अ धक वेगाने आप या ‘ व’कमाकडे झेपावतो. आपले मन, वैय क व
ावसा यक जीवन, यात सहजपणे आ मसुख व शांती अनुभवते. यातही ही शांती
आप याला सृजनशीलतेकडे सहजपणे बोट ध न घेऊन जाते आ ण जीवन साथ बन वते.
१६७. वाचनात म न असा. अ धक ानसंप होत एका स तेने जीवनावर ेम
करा. यातही आपले हा य संपूण जीवनाकडे एका वेग या नजरेने पाहायला
आप याला भाग पाडेल. खरे तर जीवनात अथपूणता येते ती या छो ाशा हा यामुळेच.
१६८. पाच नातेसंबंध वा म नवडा क यां या बरोबर या पर परसंबंधात
अ धक ज हा याने व मै ीपूणतेने आप याला अनुबंध जोडायचा आहे. यातही या
पर परसंबंधांचे आप याला आकलन झाले तर आपण एक उ कृ नाग रक हणून वाव च
पण आप याकडू न एका न ा समाजाची न मती होईल. पर परसंबंधात वतःला जाणणे हे
फार मह वाचे आहे. एकूणच पर परसंबंधाचे व प व रचना जाणून घेणे ज रीचे आहे.
तु ही वतःला पूणपणे बदलले पा हजे तरच हे जगही बदलेल.
१६९. ाथना, मूलभूत नीतीमू यांची-सद्भावाची उपासना, मै -अ े ष व क णा यासह
वतन यांना जीवनात अपार मह व असते.
१७०. ‘द पॉवर ऑफ पॉ झ ट ह थ कग’ (रे. नॉमन व सट पील) ही ा यानमाला
ज र ऐका. पु हा पु हा ऐका. यातील जीवनाची ी तु हाला तरल सावधान तर करेलच
पण याखेरीज द घायु य, न मती म ेम तसेच साफ यमयताही तु हाला मळे ल.
१७१. ‘पॉकेट ऑगनायझर’ खशात बाळगत चला हणजे मग तु हाला तुम या
कामाचे/वेळेचे व थापन ( लॅ नग) करणे सोईचे जाईल. तुम या उ ांची न दही
तु हाला करता येईल कवा त संबंधी आव यक या न द ही तु हाला ठे वता येतील.
१७२. चार-सहा म ह यातून जु या- मळ पु तकां या कानांना भेट दे त चला. (काही
ठकाणी च क रस यावरसु ा जु या पु तकांचे ठरा वक व े ते असतात)
व थापनावरचीच केवळ न हे तर अनेक वषयांवरची मळ आ ण सं ही ठे वावीत अशी
पु तके तु हाला तथेच भेटतील. ‘उ म व ा कसे बनावे?’, ‘वैय क आरो य’ तसेच वेळेचे
व थापन यावर असं य पु तक तु हाला तथे मळतील. ब याच दवसांनी एखादा जुना
म भेटावा तसे आप या आवड या वषयावरचे एखादे मळ पु तके मळू न जाते.
मह वाचे हणजे या या वाचनाने वल ण आनंद आप याला मळत जातो.
१७३. ‘द मॅ जक ऑफ ब ल हंग’ हे लॉड टॉलचे े या कमयेवरचे पु तके
तु ही वाचलेत? नसेल तर ज र वाचा. याम ये ा-अंध ा, आप या लोकसमजुती
यावर मोठा उहापोह केला आहे. खरे तर अशा वचार वतक पु तकातून आपले वचारही
नेमके होत जातात.
१७४. अवतीभोवती या लोकांम ये शांत च ाने पण कमम न राहणारा, एक
ेमळ, चा र यशील ावंत हणून तु ही ओळखले गेले पा हजे.
१७५. खरी धमशील कृती ही इतरांसाठ -समाजासाठ जग यात आहे असे हणता च
तेअगद खरे आहे. मदर तेरेसांसारखे आपले संपूण जीवन समाजाक रता वा न घेता
येईल? अगद आठव ातील एक दवस, एक तास जरी तु ही ‘ व’तून बाहेर येत
वेतरांचा वचार क शकता. मग तो एखादा वृ ा म असो वा अनाथालय. तु हाला
चेल या ठकाणी मदतीचा एक हात पुढे करा. असे हे अनास काय तुम या आ मक
जीवनाला न तपणे उंचीवर घेऊन जाईल आ ण मग यातून मळणारे समाधानही फार
मोठे असेल. हे जग सोडताना तुमची मृती कवा तुमचे अलौ कक समाजकाय मागे ठे वून
जा.
१७६. तुमचे लखाणाचे टे बल कवा तुमचा दवाणखाना फुलांनी सजवता येईल.
मग ती गुलाबांची फुले असो वा मोग याची. फुलांची सुंदर रचना मनाला नेहमीच आनंददायी
ठरत असते. दर चार दवसांनी ही फुले आ ण यां या वेगवेग या मोहक रचना बदलत चला.
फुलां या सुंदरतेचे व संवेदनशीलतेचे आ ासन जीवनाला कमालीचे तजेला दे ते.
१७७. तुम या शेजा याशी (शेजारधम) ओळख क न या. यां या सुख ःखात
सहभागी हा! यां या मै ीचा व सहवासाचा आनंद लुटा. याची आवड नवड, यांचे
वाढ दवस ल ात ठे वा. न म ा न म ाने यांना शुभे छा ा!
१७८. मं ो चाराचे आ ण सकारा मक वधानां या पुन चे महा य समजून
या. भारतीय ऋषीमुन नी ते ४००० वषापासून जाणले आहे. यातूनच आपण आ मसुखासह
शांतीकडे जाऊ शकतो. शांतीपाठोपाठ सृजनशीलता वा उ पादन मता ही आपोआप येते.
अथात यासाठ एका तेची गरज आहे. वतःचे चा र य आ ण तुमचा अंतरा मा
अ धका धक सश कर यासाठ वतः या जीवनाचा मं वतःच तयार करा. जेणेक न
रोज तो तु हाला दवसा या ारंभी हणता येईल. इतकेच न हे तर याचा पुन चार वारंवार
करता येईल.
१७९. तुमचा ास जे हा शांतपणे एका लयीत आतबाहेर होत असतो ते हा तुमचे
मनही तसेच शांत असते.
१८०. ‘क पना च करणाची’ सवय वेळोवेळ वतःला लावून या. तु ही अशी
क पना करा क उ ा तुमचा शेवटचा दवस आहे. या एकुल या एका दवसासाठ
तु ही तुम या जवळ या कुठ या ला बोलवाल? कुठ या गो ीला तु ही ाधा य
ाल. या अं तम ट यातील मृ यूचे- ःखाचे भान तु हाला अ धक सखोल व ग भ बनवेल.
हे जीवनाचे व तारलेले भान तु हाला अ धक समृ व ीमंत करेल.
१८१. उ म चा र यशीलतेची काही वै श े
- आचार- वचार आ ण उ चारातील प ता
- मनाची शु ता, सद्भाव आ ण हळू वारता
- आ मशोध वा आ मावलोकनाची कृती
- वैय क वकासाचा सततचा यास आपली उ े वा येये यां या दशेने
व ीने ‘ वकम’म नता आ ण वासगती. कारण यशा या वासातील
आनंद फार मोठा असतो.
१८२. ‘ता य ही शरीराची एक अव था नसून ते एक चैत यमय मनाचे ल ण
आहे. काहीवेळा आपण आप या त वांशी व वचारांशी तडजोड करतो आ ण थतीशील,
‘तेच ते’ जीवन जगत राहतो. ‘तेच ते’ जीवन हे असृजनशीलतेचे ल ण आहे आ ण
असृजनशील जीवन हे वृ वाचेच जगणे असते. तुमची भीती, तुमचा संशय आ ण तुमचे
मान सक दौब य हे तु हाला हातारपणाकडे नेत असते. ता य टक व याचा माग
हणजे जीवनावर व ास ठे वणे. आ म व ास आ ण आशावाद हे ता याचे दोन
मोठे खांब आहेत.’……डॉ एल. एफ. फेलन
१८३. एक प रपूण नरोगी आयु य जग यासाठ फार ाचीन काळापासून चालत
आले या चनी वनौषधीची मा हती मळवा. (अथात या संदभात डॉ टरांचा स ला यायला
वस नका)
१८४. जीवनात ाधा याने करावया या गो ी कवा सवा धक बाब कडे जा णवपूवक
ल ा आ ण यां या प रपूत या दशेने अ व ा त वाटचाल करीत राहा. ‘आप या
अंतरात जर होकार जागृत असेल तर नाही हणणे सोपे असते’, असे ट फन क हीने हटले
आहे.
१८५. तुम या जग याचा वेग धीमा करा. या ग तमान अथ न संगणक धान
जीवन वाहात जगताना तु हाला नकळत तुमचा वेग वाढवावा लागतो. हणूनच या गो ी
ख या अथाने मह वा या आहेत यावर ल क त करा. यातूनच तुमची आतली ऊजा
जागृत होऊन यो य दशेने उपयो जत होईल आ ण जीवनाला यातून साथकता-शांती
लाभेल.
१८६. एक पूण दवस फ फळे आ ण ध घेऊन राहा. उपवास करा. यातूनच संयम,
सौ यता आ ण मान सक संतुलन याचे मह व तु हाला कळे ल. ह सं कृतीत अनेक जण
एका व श वारी उपवास करीत असतात.
१८७. तुम या सहचा रणी या चेह यावरचे हा य सतत राहणे हे सुखी संसाराचे ल ण
आहे. एकमेकांसोबतचा फोटो टे बलावर ठे वून ा. तो सतत तुम या डो यासमोर रा हल
आ ण मनाला- दयाला अ धक आनंददायी ठरेल.
१८८. सहजीवनाचा, पतीचा, प नीचा आदर करा. तचे व वतःचे वातं य जपा आ ण
सहजीवनही. एकमेकांशी संवाद करा आ ण एकमेकांना समजून या. तुम या मनाला
एकजाणीव ा त होऊ ा. एकूणच सद्भाव, ेम आ ण क णा यांचा बनशत वीकार
करा.
१८९. मन हे एखा ा बागेसारखे आहे. जसे तु ही पेराल तसे ते उगवेल. संवेदन म
मनाची आप याला खरी गरज आहे. नकारा मक- हसा मक वचारांना मना या
दरवाजापाशीच आडवा. एक ल ात ठे वा क मन जे हा मु ाव थेत असते, वतःला
समोरासमोर पाहते ते हा ते वतःचाच आरसा बनते.
१९०. ायाम, पहाटे रोज फरायला जाणे, जमला जाणे कवा आप या आवडी या
खेळात अ धका धक वक सत होणे हे मह वाचे आहे. आरो य संपदा ही जीवनासह
आ याला उंच करीत असते. तन-मनाचे आरो य एकमेकांना भा वत करीत असते.
१९१. एक ांजल आ ण इतरां या व ासास वा मै ीस पा हो याचा य न
करा. एक मै भावदशक-त वभावदशक बनून प रवतना या व सद्गती या वाटा इतरांना
दशव याचा य न करा.
१९२. आप या भौ तक-ऐ हक सुखा या इ छांवर सदसद् ववेकाचे नयं ण ठे वा.
लौ कक जीवन वासात सगळ भौ तक सुखे असूनही खरा माणूस यापासून अ ल त
असतो. कारण तो साधा असतो. दया या साधेपणाला अ धक मह व आ ण अ धक
अथगभता आहे. सवसामा य माणसाला या या इ छा व वासना अह नश जाळत असतात
हणून तो अशांत असतो. कारण ही तृ णा कधीच शमत नाही. नवृतीशील सावधानता
हणूनच मह वाची ठरते.
१९३. तु ही जर आज हसला नसाल तर तु ही आज ख या अथाने जगत नाही आहात.
व छ-मोकळे पणाने हस याचा य न करा. काहीवेळा हस याचा खळखळाट वतःच
अनुभवा. व यम जे सने हटले आहे क , ‘आ ही सुखी आहोत हणून हसत नसून
आ ही हसत आहोत हणून सुखी आहोत.’
१९४. रॉबट जे रचडसन व कॅ रन थेअर यांनी ल हलेल,े ‘द क र मा फॅ टर – हाऊ टू
डे हलप युवर नॅचरल लडर शप ॲ बलीट ’ हे पु तक वाचून काढा. कारण या कोणाला
नेतृ व करावयाचे असेल (सामा जक कायक याला) याला ते उपयु आहे.
१९५. वास सारखा करीत राहा आ ण नवीन थळांना भेट ा. येक दे श- थल
यां या मागे एक मोठ परंपरा, सं कृती आ ण इ तहास ांचे सं चत उभे असते. या या
दे शाला- थलाला भेट दे णे हणजे एक कारे या सं चताशीच नाते जोडणे असते.
यातही े णीय थल- दे श बघताना ा त होत जाणारे मृ तधन वा अनुभव व आपले
म व अ धक समृ व संप करते. आपणही नकळत ब ुत होत जातो. पर ा तीय
भ भ धम-भाषा व सं कृती असणा या लोकांशी आपला होणारा संवाद आप याला
अ धका धक वक सतच करतो.
१९६. शारी रक सौ वाचे उ डो यासमोर ठे वता येईल. एखा ा म ह यास
पोह यास ारंभ करा कवा स या एखा ा म ह यात स या खेळास ारंभ करा आ ण
याची मजा लुटा. मु य हणजे आपण वीकारले या खेळात आपला वकास होतो आहे ना
याची खा ी क न या. पण म हो, ‘कृती करायला मा वस नका.’
१९७. कुठलीही गो सवसाधारणे दोनदा घडते. एकदा मान सक तरावर तर
स यावेळेला य वा तवात. बंगला बांध याअगोदर याचे यू टस- डझाइन रेखाटन
जसे करावे लागते या माणे सकाळ उठ यानंतर दवसभरात आपण काय काय करणार
आहोत याचे नयोजन क न ठे वा. मनःच ूसमोर मान सक कृती आणा हणजे दवसभरात
कधीतरी ती य ही अवतरेल.
१९८. काही वेळेला कामाला (नोकरीला) जाताना (श य असेल तर) पायी जा याचा
य न करा आ ण नेहमीचाच दे श-पयावरण व नसग एका वेग या नजरेने पाहा.
१९९. मया दत झोप या, अनाव यक खच टाळा. बोल यापे ा कृती अ धक करा.
लाभलेले द घायु य वकमासाठ खच घाला. एकूणच आपले सामा य व नाका न
असामा य वाकडे झेप या.
२००. महान जीवनाची ही कला मनापासून आ ण आंत रक इ छे ने आ मसात
करा आ ण इतरांनाही ा कले वषयी सांगा.
 वभाग ३ रा

महान जीवन जग याची कला

३० दवसांचा क प

भ व यात आप याला काय हवे

आहे, या व ां या मयादा या
खरे तर आप या क पनाश वर
अवलंबून असतात.

चालस् केटर ग

मन, शरीर आ ण व शैली-चा र य

या सवावर भु व मळ व यासाठ एक अं तम कृती क प

‘महान जीवन जग याची कला’ हणजेच ‘मेगा ल हंग’ ा क पात आपले

मनापासून वागत! जीवनावर भु व मळ व यासाठ आखलेला हा ३० दवसांचा क प.
वैय क तसेच व थापना मक वकसनासाठ हा एक ां तकारी आ ण प रणामसुंदर
क प आहे. तुत क पात तुम या द घ यश ा तीसाठ काही वचारसू े व चतने दली
आहेत. तसेच आप या सव कृ मतेनुसार एका असामा य वाकडे झेपाव यासाठ
आ ण ‘महान जीवन जग याची कला’ आ मसात कर यासाठ काही तं आ ण मं
(यु या चार गो ी) दले आहेत. ही वचारदशक कृतीशील सू े तु हाला जाग तक
तरावर सवाथाने वक सत व वैभवसंप करतील. ही मै भावदशक, त वदशक
तसेच दशादशक तं े व आराखडे तु ही आता आ मसात करणार आहात आ ण
 य जीवनात याचे उपयोजन करणार आहात.
आ ा या णी तु ही कती यश वी असलात तरी चालू वतमानातील अथगभता टपत,
या ३० दवसां या ‘महान जीवन जग या या क पात’ सहभागी हा! कारण या गो ीच
तु हाला उ चतर (अगद जाग तक) तरावर नेणार आहेत. स या या आ थक तसेच अ यंत
तं ाधु नक, ‘ लोबल’ जीवनगतीत व पधत तु हाला आघाडीवर ठे वणार आहेत. यातून
तुमचा वकास व वजय न त आहे.
येक दवसाचा काय म. णा णाला दवसाग णक तु ही वक सत होत जाल.
अथात क पातील साधना व वाधाय तसेच वचारसू े आ ण चतने आ मसात क न
येक दवशी याचे उपयोजन आप या य जीवनात करायला हवे. यातील सराव,
सात य तसेच तरल सावधानता तु हाला सवाथाने यश वी करणार आहे.
आ मसमपण, बां धलक तसेच जबाबदारीने तु ही ३० दवसां या या ‘मेगा ल हंग’
क पात सामील हावे असे मला वाटते. तसे जर झाले तर वल ण सकारा मकता,
अलौ कक ऊजा, उ म आरो य, येय-उ ा ती तसेच आ मसुखासह शांती तुम या
पदरात न तपणे पडेल. एकूणच तुमची व े य ात आण यासाठ जे मूलभूत प रवतन
आव यक आहे ते तुम यात घडेल.
‘महान जीवन जग याचा क प’ हणजेच ‘मेगा ल हंग’ हा ३० दवसांचा
क प पुढे दलेला आहे. यातील येक दवस संपूणपणे (वैचा रक सू ,े कृतीशील त वे,
यशवैभवासाठ साधना व सराव तसेच काही तं व मं ) तु हाला जगायचे आहे आ ण
यातील शहाणपण व अथ ख या अथाने टपायचा आहे. येक दवसाचे एक पाऊल
आ ण तीस दवसांचा हा ‘मेगा ल हंग’ क प.
क पा या अखेरीस ‘यशद शका’ दलेली आहे. तचा उ चत वापर तु ही करा हणजे
नेमके ‘मापन’ श य होईल आ ण तुम या वकासाची दशाही तुमची तु हालाच समजेल. या
‘यशद शके’तील न द तु हाला पुढे जायला ेरणा दे तील. फ या न द करायचा आळस
मा क नका!
मग या ‘महान जीवन जग या या’ (मेगा ल हंग) ३० दवसां या क पाला आता
आपण ारंभ क या. आजचा तुमचा प हला दवस.
 आजचा प हला दवस : उरले या आयु याचा प हला दवस. पुढ ल वीस-तीस वषात
तु हाला काय हायचे आहे, याची तयारी आ ापासून करायला हवी. वीस-तीस वषानंतर
न हे. तुत पु तका या ारंभीच ‘मना’ या वल ण साम या वषयी तु ही शकला आहात.
वतःत प रवतन घडवून आण याची चंड ऊजा ही तुम या आतच दडली आहे. या
प रवतनासाठ या ऊजचा थम वापर करा. तुमची व े ख या अथाने जगायला सुरवात
करा. ३० दवसातील १० सव च ती या उ ांची याद तयार करा.

या याद व न तीनवेळा नजर फरवा. ा उ पूत साठ एका वलंत इ छे ने तारीख

न त करा. याचा वारंवार वतः या मनाशी उ चार करा. वयंसूचनेचा वापर करा. आपली
उ -े येय पूण झाली नाही तर काय होईल, याचा णभर वचार करा आ ण या वेदनेचे
आकलन क न या. आता मा एका ता, क दता आ ण उदं ड आ म व ास यातून
आपली उ े पूण झाली आहेत, अशी क पना करा आ ण येयपूत चा आनंद अनुभवा.
‘मेगा ल हंग’ क प संपेपयत ही येये-उ मनाशी घोकत राहा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

आपले शरीर आ ण शारी रक वा तवतेचा आजचा प हला दवस. पण या तीस

दवसांत शरीरा या सौ वाकडे ल ा आ ण शारी रक मतेचा सवागाने वकास करा.
कारण हे शारी रक नयं ण उ च याशील जीवन कसे जगावे हे आप याला शक वते.
थम आपण पाच शारी रक उ े ल न काढू .

वभाग क : व शैली आ ण चा र य

आपले व शैली आ ण चा र य या संबंधी पाच उ े न त करा आ ण यांचा

वचार आ ण उ चार रोज सकाळ उठ यानंतर करा. य कृती सबंध दवसभरात. यातून
तु ही तम या तमेला व व शैलीला एक वेगळा नवा आकार दे ऊ शकाल.
 आपले मन- च द घकाळ एका गो ीवर क त करता आले पा हजे. या क ततेतून
आपण आप या येया त जाऊ शकतो. खरे तर या एका ते या मते शवाय आपला खरा
वकास होणे श य नाही. अनेकदा कमकुवत – नकारा मक वचार आप याला त करीत
राहतात. यातून नमाण होणारा ताण तनमनासह सवानाच अपायकारक ठरतो. पण मन जर
शांत असेल तर आपला ास एका संथ लयीत चालू राहतो. या म ह यात येक दवशी
कमान १५ म नटे तरी खालील सराव करा.

वा याय १ : एका शांत ठकाणी आसन थ हा. अथात खोली काहीशी अंधारमय
ठे वा आ ण एक मेणब ी पेटवा. मेणब ी या योतीकडे एकटक-एका तेने (पापणीही न
लवता) पाह याचा य न करा. योत, तचा पोत-आकार, काशाचे अ त व आ ण तचे
लहानमोठे होणे अ तशय बारकाईने अ यासा, एकूणच तु ही ‘ योतीमय’ होणे गरजेचे आहे.
यातही तुमचे मन इत ततः भटकले तर याला हळू वारपणे योती या क थानी आणा.
यातून न वचारते या जवळ तु ही जाऊ शकाल. पण याचा सराव मा करायला हवा.

वा याय २ : चालताना शांतपणे पाऊले टाकत आ ण मोजत चालणे. वरवर पाहता ही

या सोपी वाटते पण पावले टाकणे आ ण मोजणे हे करीत असताना आपण वचाराने
मा इतर भटकत राहतो. मागे हट या माणे सहा पाऊले चालताना ास आत या,
पुढ ल सहा पाऊलांबरोबर ास रोखून धरा आ ण यानंतर या सहा पावलाबरोबर ास
सोडा. ाचीच पुनरावृ ी करीत राहा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

 आजच तुमचा ायाम सु करा आ ण दयातील र वा ह यांवर मन एका करा.
तुमचे आरो य ठ क नसेल तर व छ-मोक या हवेत कमान १५ म नटे जलद चाल याचा
सराव करा. अथात या खेरीज धाव याचा, पोह याचा ायाम जर तु ही करीत असाल तर
उ मच. तन-मनाची सु ढता यातून तु हाला लाभेलच पण तुमचे शरीर अ धक लव चक
होईल. रोज पंधरा म नटे ते अधातास नसगासोबत चाल याने तुमचे मनही व तारेल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
या तीस दवसांत तुमची व शैली आ ण चा र य यांना एक व श दशा आ ण
ी सापडेल. अथात यासाठ आप या चा र यात व व शैलीत थोडा थोडा बदल
करणे आव यक आहे. चा र यसंप तेसाठ ेम, मै आ ण क णा या तीन मू यांना
आपलेसे करा आ ण तेही बनशत. लहान मुलांसंबंधी वाटणारे वा स य आ ण क णामयता
यांना अ धका धक ाधा य ा. याचा लाभ हणजे आ मसुख आ ण शांती. ज मजात
बु ला प रप व हो यासाठ सद्भावने या उपासनेची – क णेची गरज आहे. क णा
हणजे हाताची आ ण दयाची अनास उदारता.
 आज तु ही यशवैभवाक रता मनावरील स चे साम य आ मसात करणार आहात.
जीवनातील सव दशांत सव म यश मळ व याची गु क ली हणजे या े ावर आपण
आपले ल क त करणार आहोत यात आपण न क च यश मळ वणार आहोत हे
जाणणे. जे जे चांगले आहे यावर आपण जर आपले संपूण च क त केले तर
क पनाश , काही शुभ च े आप या मनःच ू समोर उभी करते. ा च - तमाच
आप याला वा तवात नेणार आहेत.
मनाचे संपूण ल एकवट याचा उ म माग हणजे ांचा वापर करणे. वजे याची-
जक याची मान सक तमा थम मनात तयार करा. यशासंबंधी पाच दवसा या
ारंभी वतःलाच वचारा.
* मनातील – दयातील संपूण जवंत सव म च तमा य ात
आण यासाठ मी काय करायला हवे?
* मा या कृत शीलतेची-सा ांग शरणतेची दशा?
* माझी तन-मनासह आ मकतेची वाटचाल अ धक समृ कर यासाठ
मी कुठ या कृती करायला ह ात?
* अवतीभोवती या प रसरातले माझे योगदान?
* ख या अथाने स तेने व हसतमुखतेने जग यासाठ मी काय करावे?
खरे तर हे सहजतेने आप यातून आकाराला यायला हवेत आ ण अंतमुखतेने
आपणच वतःला वचारायला हवेत. कारण या ांची सोडवणूक करणे हणजे ख या
अथाने सृजनशील बनणेच आहे. यातून उद्भवणारी तुमची कृतीशीलता तु हाला अ धक
वक सत करेल.
 वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता
नसगा या अ धका धक जवळ : सहल हणजे ‘सह’ जाणे. रोज या जीवनातून
काही ण उठू न नसगा या जवळ जाणे मह वाचे आहे. खरे तर आपण कशात ना कशात
इतके असतो क आप या मनात – अंतःकरणात काही अवकाश (अंतबा ) उरतच
नाही. मान सक ा अशा अवकाशाची आप याला खरी गरज असते. शांतीसाठ , नद ष
र तेसाठ या अफाट, वशाल तसेच अमयाद अवकाशात या सव ापी नसगाकडे जाणे
हणूनच आव यक आहे. नसगा या जेवढे आपण जवळ जाऊ तेवढे आपण माणसा या
मूल वाकडे जाऊ.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
एक छोटे खानी न दवही या. चता आ ण चतन यांनी आपले मन सदै व असते.
या सम यांना एका कला मक अ ल ततेने आप या न दवहीत उतरवा. एकूणच सम या
आ ण सम येचे व प कागदावर जसजसे उतरत जाईल तसतसे ती सम या आ ण
यावरचा उपाय तुमचा तु हाला आक लत होत जाईल. या आ मसंवादातून तुमचे मन चपळ,
सावध तसेच जाग क होईल. संघष आ ण लढाई याचा यात अंत झाला आहे असे जीवन
जगता येईल का? हा गंभीरपणे आपण वतःलाच वचारायला हवा, तो आप या वहीत
न दवायला हवा आ ण या या भोवती नवडर हत पाह यासाठ द णा घालायला हवी.
मग सग या सम या आपोआप तुम या तु हालाच उकलत जातील.
 वैय क भु वाचे एक मुख साधन हणून ‘ वयंसूचने’चा फार मोठा उपयोग होऊ
शकतो. व तुतः ‘ वयंसूचना’ हे तं खूप जुने असले तरी आजही तत याच भावी-
प रणामकारकतेने उपयोगात येऊ शकते. गमावेलेला आ म व ास यातूनच परत येऊ
शकतो. मो ा व ांची बांधणी करीत आपण अ धक यशवैभवा या दशेने जाऊ शकतो.
एकूणच ‘ वयंसूचना’ हे एक साधे पण प रणामसुंदर तं असून ते दोन मागाने आप याला
उपयोजता येते.
१. थम तुम या जीवन वासाचे (करीअरचे) उ वा येय ल न काढा; पण अ यंत
मोज याच श दांत. हे येय आप याला कुठ याही प र थतीत गाठावयाचे आहे, असा
मनाशी ढ न य धरा. इतकेच न हे तर वतःला याचे कायम मरण क न ा.
२. सकाळ उठ यानंतर आपण जे हा यानाला बसतो ते हा कवा रा ी झोपताना
आप याला गाठावया या येयाचा वचार करा. एकदा नाही च क दहादा. या येय वासावर
आप याला पुढे पुढे जात रहावयाचे आहे हे वतःला बजावा आ ण या माणे मो ा
आ म व ासाने कायरत हा! अथात आंत रक- वलंत इ छाही ततक च मह वाची आहे.
सहनश , चकाट आ ण सात य यासह येयपथाव न आप या संपूण चैत यासह
वाटचालीस ारंभ करा. मग बघा चम कार! तुमचे सगळे जीवनच बदलून जाईल.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

शरीर-मदन (मसाज) : आप या संपूण शरीराला मसाज करणेही ततकेच मह वाचे
आहे. अलीकडे बाजारात काही आयुव दक तेले वक सत झाली आहेत. या तेला या
सहा याने तु ही आप या हातापायाचे मदन (मसाज) क शकता. वतःला ‘ रलॅ स’
कर याचा हा एक मोठा माग आहे. तेलाने आप या संपूण शरीरावर लेप लावणे आ ण ते
तेल वचेत मुरवू दे ण,े या येतून एक तजेलदारपणा तुम या वचेला ा त होतो. शरीर
मसाजानंतर गरम पा याने अंघोळ करा. यातून तु हाला अ धक आरामदायी वाटे ल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
डेल कामजी ल खत ‘हाऊ टू वन े डस ॲ ड इ लूअ स पीपल’ हे पु तक
ंथालयातून ज र मागवा आ ण अनेकदा वाचा. यातून तुम या मान सकतेत व
वचारधाटणीत बदल होतील आ ण तु ही अ धक नेहपूणतेने समोर याशी संवाद साधाल.
मो ा अवधानाने तुत ंथाचे वाचन आ ण अंतमुखतेसह पूण सावधानतेने इतरांशी वतन
सदै व घडले पा हजे. मग तुम यासह अवतीभोवती या सामा जकतेत बदल घडू न येईल.
नसगा या स दयाची, आकार आ ण पा या स दयाची, आकाशा या भ तेची
गुण ाहकता अनुभवा. कारण नसगा या या संवेदनशील गुण हणते शवाय ेम – मै
हणजे काय हे तु हाला कधीच समजणार नाही. सारांश पर परसंबंध समजून घेणे, य
लोकां या संबंधात असणे, स याला अंशतः नाही तर संपूणपणे समजून घे याची
सहानुभूती अंगी बाळगणे मह वाचे आहे. कृपया या बाबतीत गंभीर हा. केवळ आज या
दवसापुरतेच न हे तर जीवनभर गंभीर राहा. वतःला जाणणे हणजेच व ान हे
परप परसंबंधात मह वाचे ठरते.
 थम तु ही एका ता- यानमयता यातील कौश य आ मसात करा कारण यातच
यशाचे खरे रह य सामावलेले आहे. एका तेने जगणे हणजे पूण वतमानात जगणे. शु तेने
आ ण पूण वतमानात जग यासाठ थम तुम यातील भूतकाळ सगळा ओस न जायला
हवा आ ण भ व यकाळही. एका तेची प रणामकारकता ही सम येकडे एका वेग या ीने
पाहते आ ण याचे संधीत पांतर करते. एकूणच भूतकाळाचे जोखड सहजपणे बाजूला
सारत आपण संपूण वतमानात एका ‘ ण थ’ वृ ीने जगणे आ ण आप या हेत-ू उ ां त
पाऊल पाऊल पुढे जाणे मह वाचे आहे. मन जतके कणखर, धैयशील तेवढे तु ही अ धक
जोमाने वक सत होत जाता.
लॉवरपॉटमधील एका गुलाबपु पाचे सव बाजूंनी व संवेदनशीलतेने नरी ण करा.
याचा रंग, याचा आकार-घाट, पाक यातून उमलणारा सुगंध अनुभवा. पाहा. अथात
कुठ याही वचारां या हालचाल शवाय संपूण गुलाबाचे फूल पाह याचा य न करा. खरे तर
वचारांचा हा वाह सतत चालू असतो. वचार येत जात असतात. आकाशात ढग येतात
आ ण जातात, तसे वचारांना मनाव न वा न जाऊ ा. यातून एका तेसह तरल
सावधानतेची सवय तु हाला लागेल. मग येक णाला तु ही जाग क रहाल आ ण येक
ण संपूणपणे तादा याने जगाल.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

सुरांचा-नादाचा रयाज : तबेट लोकांची अशी ा आहे क आप या शरीराभोवती
सात वलये असतात. खरे तर ही वलयेच शरीरावर भु व गाजवत असतात. जे हा ही वतुळे
फरायची थांबतात, ते हा वाध याने शरीरावर आ मण केलेले असते. या वलयांचे
अ धरा य कंठ नायूंवर-सुरांवर असते. आपण जर सूर-ताल-लय यां यासह या
शरीराभोवती या वलयांना उ पत केले तर सूर-नादांना आपोआप स दय ा त होत जाते.
तबेट लोक मं घोषात वतःला हरवून टाकतात. यातून श दांवरची एका ता कळतनकळत
वाढत जाते. इतकेच न हे तर शरीरा या आरो यातही चांगली सुधारणा होत जाते.
रोज सकाळ नान के यानंतर वा न े पूव ॐचा पाच म नटे उ चार करीत चला.
अथात द घ ास घेऊन केलेला हा वरांचा रयाझ तुमची वाणी अ धक शु व व छ करेल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
सौज य : सौज य-संयम यातून खरा माणूस घडत असतो, असे एकाने हटले आहे.
समोर याचा मनापासून स मान करा आ ण या याशी संवाद करा. तु ही एक उ म ोता
आहात हे याला जाणवू ा. भारतीय जीवनात सौज य, सं कारशीलता, सा वकता,
साधेपणा, सुसं कृतता तसेच संयम, या मू यांना अपार मह व आहे. या मू यां या संपूण
वीकृतीतून घडणारी येक कृती, तुमची तमा जनमानसात न तपणे उंचावणार आहे.
सावज नक जीवनात वावरत असताना आपला ‘मी’ खाव याची श यता अ धक असते.
आपण वतः खवून न घेणे आ ण इतरांना न खाव याची कोमलता अंगी बाळगणे
जीवनाला अ धक सौज यशील बन वते. तु ही श त य, क णाशील पण वा भमानी
आहात, ते समोर याला जाणवू ा.
 मन‘शोधक’ : शरीर व मनाची सु ढता हणजे आरो य. भोवताल या प र थतीनु प
शरीर व मन काय म असणे, मनात उ साह व शरीरात जोम रा न जीवन सुखी असणे
मह वाचे आहे. एकूणच सव म आरो यासाठ मान सक थती-गतीला अपार मह व
असते. व तुतः केवळ २५% मनाची मता आपण उपयोगात आणत असतो. मग उरले या
७५% चे काय? तु हाला जर वतःत प रवतन घडवून आणत असामा य वाकडे झेप
यावयाची असेल तर तु हाला तुम या मान सक मतेचा अमयाद वापर करता यायला हवा.
यासाठ मनावर कुठ याही मयादा घालून उपयोगा या नाहीत.
मनाचा ‘संशोधक’ होणे आव यक आहे. कुटुं बाम ये काहीजण र दाब, मधुमेह,
दय वकार यांनी त असतात. खरे तर या सवाचा संबंध य ा य मान सक
आजाराशी व ताणतणावाशी असतो. सदात मह वाचे हणजे शरीर मना या मुठ त असते,
असे हटले जाते. अलीकडे अनेक मोठे उ ोजक आप या कमाली या त दन मातही
योग, यान तसेच एका ता यांना पुरेसा वेळ दे तात. व छ-मोक या मनाने जीवनातील
येक वहार करीत आ मसुख व शांतीकडे एकेक पाऊल पुढे जात राहणे मह वाचे आहे.
तु ही जर मो ा ंथालयात गेलात तर आग यावेग या शीषकाची ( येकवेळ ) पु तके
नवडू न मोक या वागतशील मनाने वाच याचा य न करा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

न ा : न े मुळे आपले शरीर (मनही) ताजेतवाने होत राहते. न े म ये अतीव
अथगभता साठवलेली असते. अशी सहा तासांची अथगभ न ा येकाला जरी मळाली
तरी पुरेशी आहे. पण आपण क येक वेळा न े या अ धक आहारी जातो. सवसाधारणपणे
आप याला आठव ात १६८ तास मळतात आ ण छो ाशा या जीवनात खूप काही
करावयाचे आहे. सृजनशीलते या वाढ साठ कवा येय ा तीचा वास अ धक ग तमान
कर यासाठ रोज या न े या वेळेत अधा-एक तासाची कपात करा. असे जर तु ही २१
दवस क शकलात तर याची तुम या शरीराला सवय होऊन जाईल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
नसगाचा एक मूलभूत नयम आहे क जेवढे तु ही ायला शकता यापे ा कतीतरी
अ धक तु हाला मळत जाते. भारतीय, ह सं कृतीत यागाला अपार मह व आहे.
भगवद्गीतेत ‘अनास कमयोगाचे’ मह व वशद केले आहे.
जे जे लोक मूलभूत गरजांपासून (अ -व - नवारा) वं चत आहेत अशा लोकांना
मदतीचा हात नेहमीच पुढे करीत जा. वृ ा म, अनाथालय यांना तुम या मदतीची-
सहा याची खूप आव यकता आहे. एकूणच जेथे जेथे तुम या ानाची-पैशाची-वेळेची-
क ाची खरोखरीच गरज असेल तथे तु ही ज र जा आ ण अबोल त परतेने मदतीचा हात
पुढे करा. औदाय, क णा आ ण ीती ही चा र याची मु य नशाणी आहे. या मू यांना
बनशत जवळ करा.
 येक ला तमाश चे दे णे लाभलेले असते. अथात ही तमाश
सु ताव थेत असते. भूतकाळात या काही अनुभवात आपण अनेक गो ी वसरले या असतो
आ ण अचानक एके णी या तमा आप या डो यासमोर येतात. मग तु हाला सगळे
व छ आठवायला लागते. याचाच अथ या च - तमा, मृती-आठवणी या सु ताव थेत
आप या आतच असतात. फ आप याला या जागृत क न मरणा या-जा णवे या
तरावर आणाय या असतात. इथे यो य जागृती ण हा सवयीचा होणे अ याव यकच न हे
तर अप रहाय होऊन बसते. मो ा सरावाने व तरल सावधानतेतून ते जमू शकते.
एकूणच आप या सु त तमाश ला आदे श-सूचना दे ऊन तला अधजा णवेतून
जा णवेकडे ग तमान करणे मह वाचे आहे. अथात यासाठ तुमचे मन कमालीचे शांत हवे.
थम तु ही (शवासन के या माणे) पाठ वर शांत झोपा. सव शरीर, सव अवयव श थल
सोडा आ ण हळू हळू ासावर आपले ल क त करा. व ातला चैत यमय ास आत
कसा येतो आहे आ ण आतील अशु ता बाहेर कशी जात आहे, याचे एक तरल भान
यातूनच तु हाला ा त होईल. यालाच शवासन असेही हणतात. संपूण शारी रक व
मान सक व ांतीसाठ हे आसन अ यंत उपुय आहे. शारी रक नायू व इतर अवयव
यां यावरचा ताण हलका होऊन शवासारखी आ मजाणीव आप याला होते. शरीरावर मनाचे
नयं ण जा तीत जा त सहज व मंद-मंदतर सन आ ण अ यंत थर असावे. म ला-
मनाला व ांती व संथ मनो ापाराने म जासं थेला व ांती यातून मळते. यानंतर आपण
पुन सा हत होतो.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

 सखोल ासो छ् वास तु हाला मो ा माणात ऊजा-चैत य यां यासाह
व ाम थतीचा अनुभव दे ईल. शरीरातील पेशी न ा जोमाने कायरत होतात. खोलवर
ासाने र ाला ऑ सजनचा पुरवठा नय मत व व थत होतो. यातून एका उ च तीचे
आरो य आप याला लाभते. अथात ासो छ् वासा या या गतीव न आप या तनमनाची
थरता लगेच कळू न येते. तुम या जलद ासाव न तुमची अ व थताही ल ात येते.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
क येक महान माणसे ही आप या वासात अनेकदा अयश वी झालेली असतात. पण
ते आपले वकम सोडत नाहीत आ ण मो ा सकारा मकतेने ते पुढे जात राहतात. अखेर
यशवैभव यांना ा त होतेच. स संशोधक ए डसन हणतो, ‘मी इत या वेळेला अपयशी
झालो आहे क आता यशा शवाय पयायच न हता. एके णी तर मी सव अपयशांना थकवून
टाकले.’ अथात क दता, कमालीचे सात य व ज , चवट झुंज दे णारी ीती, या गो ी
आप याला यशा त घेऊन जातात. आयु या या वासात नेहमीच अडथळे -सम यांना त ड
ावे लागते. स चा माणसाला वाटे तील सव अडथळे , अडचणी दसतात. तो ते जाणतो. खरे
तर या व तु थतीचा झालेला पश या या मनाला संवेदनशील बनवतो. सारांश आ हाने –
सम या या नेहमीच आप या च र ाची स वपरी ा पहात असतात.
 महान जीवन जग या या या संपूण क पात एका ता- यान या वषयावर
अ धका धक भर दलेला आहे आ ण तो केवळ आव यकच न हे तर अप रहाय आहे. तुमचे
मन अ धक कणखर कर यासाठ मी तु हाला आणखी एक वेगळा माग सुच वतो. या दशेने
तु ही जर गेलात तर तु ही काही दवसातच तुम या वषयात एक अ यु च काम गरी क
शकाल. घ ाळा या का ाकडे पाह याचा सराव. आपले जीवनाचे च हे सतत चालू
असते आ ण घ ाळाचे काटे ही सतत फरत असतात. घ ा याचा म नट काटा सतत
दोन म नटे पाह याचा सराव करा. अथात वचारां या हालचाल शवाय. दवसातून तीन
वेळा हे तं तु ही उपयोजा. ही तं णाली तु ही सतत २१ दवस जर वापरली तर
एका ते या कलेत तु ही अ धक नपुण झालेले असाल. अगद न तपणे. यातून तुमची
चैत यश वा ऊजापातळ ही वाढलेली असेल. इतकेच न हे तर मान सक ा तु ही
अ धक लव चक झालेले असाल. खरे तर रोज या जीवनातील घडामोडी, घटना यां याशी
आपले मन संबं धत असते. आपण मनमु अव थेत जगू शकणार नाही का? एकूणच मन
हे ती ण, लव चक व आवड नवडशू य हवे. खरे तर मन हणजे वचार- मृत चा, सवय चा
एक ग ाच असतो. जे हा मन ख या अथाने नद ष र व शांत असेल, ते हा ते न तपणे
सृजनशीलतेकडे वळते आ ण मु ाव थेतील मन हे अ धका धक एका होऊ शकते.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

आज भारतात आ ण जगभरही योगाचे व योगा यासाचे मह व सवानीच जाणले आहे.
योग व ेचे शा ो श ण तु हीही घेऊ शकता. तुम या ग तमान दन मात थोडासा वेळ
योगासाठ ायला वस नका कारण योगसाधनेचे अनेक आ यकारक लाभ असतात.
चंचल असले या तन-मनावर आपण योगा या ारा नयं ण आणू शकतो. ‘ च वृ ीचा
नरोध’ अशी योगाची ा या केली जाते. योगसाधनेसाठ शरीराची व श कारची थती
ठे वणे व यात सुख वाटणे हणजे वशेष आसन होय.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
जीवाचे मै हे केवळ आनंददायीच न हे तर आ मसुखदायीही असते. जे एक व
मो ा कुटुं बात रा हले ते द घायुषी तर होतेच पण ते अ धक सृजनशीलतेने जगले असे
संशोधकांना आढळू न आलेले आहे. इतकेच न हे तर ववा हत जोडपी ही एक ा चारी
राहणा या पे ा अ धक द घायुषी होती, हेही संशोधकांना आढळू न आलेले आहे.
जवाचे मै जोडणे आ ण पर परसंबंध अ धका धक वृ गत करणे हे सवात मह वाचे
आहे. या मै ीतून तु ही जीवनात खूप काही साधू शकता. केवळ वचारांची-अनुभवांची
दे वघेवच न हे तर या न खूप काही तु ही जीवनात साधू शकता. तु हाला यां याशी मै
वाढवायला आवडेल अशा पाच जणांची नावे एका कागदावर ल न काढा. यांना प लहा.
प ात मै ीचे संबंध आ ण यातून घडू न आलेला वकास या वषयी मनापासून पण भरभ न
लहा. एकूणच जु या आठवणीतून बळ घेत वतमानातील मै ी अ धक न ाने ढ करा.
 कमालीचा आशावाद दयी बाळगा. तो तुमचे अवघे आयु य बदलून टाकेल.
नव न मतीची-सृजनशीलतेची ओढ ही केवळ आशावादामुळे वाढ स लागते. आशावादातूनच
आपले जीवन अ धक सुखी, सकारा मक तसेच द घायुषी होत जाते. द घ आ ण असा य
आजारपणातूनही माणूस जीवनाशी चवट झुंज दे ऊ शकतो तेही आशावादामुळेच.
नराशावादातून यूनगंड आ ण आपला हा गंड झाक यासाठ अ धक आ मकता कवा
‘ ड ेशन’( वकृत ःख)म ये जाणे. हा म नेहमीच काह या बाबतीत मनारो य बघडू न
टाकणारा ठरतो. चांगुलपणा-भलेपणा यावर ा ठे वणे हणूनच मह वाचे आहे.
जीवनातील सखोलता, समृ ता आ ण चांगुलपणाचे नेहमीच मरण करीत राहा. पण
या माणे कृती करायला वस नका. चांगुलपणाला कृत तेची जोड दली तर आयु य हे
एका नमळ उदार आ ण वनयी मनाने आपण सहज जगू शकतो. पाठोपाठ औदायही येते.
समोरचा कसाही वागला तरी आपण चांगलेच वागणे मोठे कठ ण आहे. पाणी जसे
सखोलतेकडे जाते तसे आपणही चांगलाच आचार आ ण वचार केला पा हजे. ल ात या
क सद्भावा या उपासनेतूनच ज मजात बु प रप व होत जाते. चांगुलपणा-भलेपणा
तसेच आशावाद हा तकूल प र थतीतही आप याला पुढे जा यासाठ ो सा हत करतो.
याचा पु यलाभ हणजे आ मसुख आ ण शांती.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

तन-मनाची चैत यमयता : सो हणतो, ‘ बल-कमकुवत शरीरात बळे मनच
नवास करीत असते’. ता य, चैत यमयता, उसळता उ साह, मनमोकळे हा य आ ण
ांजलता यासह नरोगी व सु ढ शरीराने आप याला जगता आले पा हजे. यासाठ
शरीराकडे, आप या आरो याकडे, जा णवपूवक व अंतमुखतेसह गंभीरतेने पा हले पा हजे.
 - जोर-बैठका काढणे.
- रोज कमान अधा-एक तास जलद चालणे.
- जमला नय मत जाऊन (न द ठे वून) वक सत होणे.
- पोहणे वा अ य खेळ (फूटबॉल, बेसबॉल, इ.)
या खेरीज ायामाचे नाना वध कार उपल ध आहेत. आपण आप या आवडीनुसार,
एखा ा ायाम कारासह एखा ा खेळाची नवड क शकतो पण यात सात य राखणे
गरजेचे आहे.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
डायरी-‘जनल’ ल ह याची सवय : आज ‘मेगा ल हंग’ क पाचा तुमचा नववा
दवस आहे. वतःला जाणणे हे बोधाचे पा हले पाऊल आहे आ ण आ मावलोकन
करावयाचे असेल तर वतःकडेच अंतमुखतेने व कला मक अ ल ततेने पाहणे अ धक
गरजेचे आहे. एकूणच ‘ व’कडे वेतरा या नजरेतून पाहणे सोपे नाही. कारण आपला ‘मी’
हा सारखा वाटे त अडथळा उ प करीत राहतो. वतमानात वक सत होत जाणे,
सृजनशीलतेकडे वळणे आ ण संपूणपणे व ‘ ण थ’ वृ ीने येक ण जगणे….या आ ण
अशा सार या ग तमानतेची, जडणघडणीची न द आप या डायरीत करीत जा. अथात
प रवतनासाठ काही वयंसूचनाही. वतःत या चांग या बदलांब ल वतःलाच शाबासक
ायला मा वस नका.
 खरा ाननंद व चैत य वास तसेच व भुवासाठ अ भजात दजदार ंथ नेहमीच
साथ-सोबत करीत असतात. काही पु तके आ ण काही लेखक आप या मनात घर क न
बसतात. अगद वषानुवष. एकूणच मो ा ंथांचे मू य केवळ अलौ कक असते. अलौ कक
या अथाने क जीवना या नाना दशांना व ना ते आप याला वकासाला मदत करतात.
अथात ंथातील कुठ या वचारांनी वा त वांनी तु ही े रत झाला आहात तेही मह वाचे
असते. ंथतेज आप यातील सकारा मक वचारांना एका वेग या तरावर घेऊन जाते मग
आपण कुठ याही मयादांवर मात क शकतो. वाचनाची सवय ही एका उ म सवय पैक
एक आहे. ंथालयात रोज जाणे आ ण मह वाचे असेल ते वाचणे, टपणे आ ण यावर
सात याने चतन करणे आप याला ख या अथाने उ त करते. खालील दहा ंथांचे मै
वीकारा.

- ‘ थक ॲ ड ो रच’…..नेपो लयन हल.

- बेन ॅ लीनचे आ मच र
- ‘द पॉवर ऑफ द सबकॉ शस माई ड (डॉ जोसेफ मफ )
- ‘द पॉवर ऑफ पॉ झ ट ह थ कग’-रे. नामन व स. पील
- ‘ स ाथ’ – हरमान हेसे
- माझे स याचे योग – महा मा गांधी
- ॲज ए मॅन थकेथ – जे स ॲलन
- ‘द पसूट ऑफ हॅपीनेस’-डे हड मायस
- ‘हाऊ टू वन े डस ॲ ड इ लुअ स पीपल’-कानजी डेल
- ‘ह मॅ जक ऑफ ब ल हंग – लॉड टल
 वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता
वृ वाची सबब : तु ही सतत आप या वयाची-वृ वाची सबब सांगत असता आ ण
क येक बाबतीत पळवाटा वीकारता. खरे तर आप या वयावर मात क न तु ही चैत याला
झपाटू न आपलेसे करायला हवे. चालताना तुमची पाठ व मान सरळ रा हल याची काळजी
या. तजापयत नजर ा आ ण व तारले या मनाने येक ण जगायला शका.
वृ वाचा वचार हणजे नकारा मक वचार. या वचारांना मना या दरवाजापाशीच रोखा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
जगाकडे-जीवनाकडे एका ापक – वै क ीने पाहा. तुमचे मन पावलाग णक
व ता ा. जगभर वासाची मनोकामना ठे वा. तशी व े उराशी बाळगा. ‘ व च माझे
घर’ ही भावना दयातून उमलू ा. भूतकाळाला, कडू आठवण ना मनात णभर थारा दे ऊ
नका. नकारा मक, हसा मक कवा ु वचारांना र सारत चांग या-शुभ वचारांना
आपलेसे करा. भलाईची या सतत चालू रा हली पा हजे. माणसाने अ तशय सावधानतेने
अशुभतेचे-नकारा मकतेचे सावट मनातून काढू न टाकले पा हजे. चांगुलपणा-भलेपणा हा
सव मू य वचारां या अतीत आहे.
 सकारात मकतेची कृती- पड आ ण वभाव बनून, समूहात ने सहज
साधेपणाने वावरावे आ ण एकमेकांशी संवाद साधावा. हे खरे जगणे आहे. एकूणच
णा णाचे जागेपण व सावधानता आ ण सकारा मकता, वतमानातील शहाणपण टपते
आ ण वक सत होत जाते. यातूनच व तमेची समृ होते.
तुम यातील नकारा मक गुण एका कागदावर ल न काढा. मग एके ठकाणी शांत
च ाने एका ‘ रलॅ स’ अव थेत वेश करा. या नकारा मकतेचे प रणाम तर तु हाला
चांगलेच ठाऊक आहेत. उदा. अ त र अ ाचे व म ाचे सेवन करणे. व तुतः तु हाला तुमचे
वजन कमी करावयाचे आहे पण तुमची वेळ अवेळ अरबट चरबट खा याची सवय कमी
होत नाहीये. अशा वेळ अतीसेवनातून तुमचे वजन आवा याबाहेर वाढले आहे आ ण
तु हाला मधुमेह-र दाब यांनी ासले आहे, असे च डो यासमोर आणा. हे च च तुम या
नकारा मक वचारांचा वद् वंस करेल. मग नकळत तु ही सकारा मकतेकडे वळाल आ ण
व तमेला जपाल.
सारांश, २१ दवस तुम यातील सग या नकारा मक वचारांचे व आचारांचे प रणाम
यमा यमातून एकदा का ात झाले हणजे तु हाला काय क नये हे कळे ल आ ण मग
आपोआपच तु ही नेम या सकारा मकते या दशेने वाटचाल क लागाल.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

ायामाचे काय मप क : गे या काही दवसांत तु ही समजा १५ म नटे शारी रक
कसरत वा सराव करीत असाल. कवा जमम ये जात असाल. तर येक दवसातील
तुम या ‘परफॉम स’ची न द करीत चला आ ण दवसाग णक यात वृ कर याचा न य
करा.
शहरापासून र नसगा या जवळ जा याचा य न म ह यातून एकदा तरी करा. यातून
वशाल असीम अवकाश, गाढ शांतता आ ण पावन वाची जाणीव तुम या मनाला पश
करीत जाईल. अथात स दयाने नटले या र य अशा नसग थळांना भेट ायला वस
नका. यातून एक अथांग आंत रक श आप यात भरली गेली आहे, असे तु हाला जाणवेल

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
तु ही नेहमी शांत आ ण आरामदायी मन थतीत असायला हवे. एका अ य
सावधानतेची कवा नवडर हत जीवनाकडे पाह याची सवय हळू हळू मनाला लावून या.
हणजे मग जीवनात येणा या कटू -कडवट तसेच नकारा मक अनुभवांकडे, तु ही वेग या
ीने पाहाल. काही लोक मा अशा नकारा मक अनुभवातून अ धक चवट आ ण
सहनशील होत जातात. ते कुठ याही प र थतीत आपला सद्भाव सोडत नाहीत. खरे तर
नकारा मक अनुभवाला आपण तसाद कसा दे तो ते मह वाचे आहे. एका अ य
सावधानतेने जर तु ही घडणा या घटनांकडे पाहाल तर तुम यात न त प रवतन होत
जाईल.
 यान, चतन, एका ता, य- तमा डो यासमोर सतत आण याचे तं आ ण
सखोल ासो छ् वासाची प त या वषयी तु ही आता चांगलेच प र चत झालेले आहात.
अथात या सवातील सात य आ ण आंत रक इ छा ही मह वाची असते. नवांत णी
वतःला काही गो ची आठवण क न ा. यानुसार रोज कृती करायला वस नका.
खालील कृत सह पाऊल पाऊल पुढे जात राहा.
- सृजनशील कृतीची दशा व ी.
- सम पतता आ ण कृत ता.
- काल या पे ा आज अ धक वक सत होणे.
- सामा जक बां धलक व सामा जक कृती
- आचार वचारांचा व छ मोकळे पणा.

‘ यान’म नता आ ण ने णवेत वेश : एखा ा गुलाबा या फुलावर, घ ाळा या

म नट का ावर मन एका करणे. ा कृती तर तु ही करणारच आहात. पण वरामाची,
यानमयतेची द ा मनाला ा आ ण जीवन वाहातील थोडा वेळ खच करा. यानाचे स दय
काही आगळे वेगळे च असते. सव वचारांपासून मनाला पूण रते करणे हणजे यान होय.
याना या उमल याम ये चांगुलपणा आहे. अथात यान हे वातं यात – मु तेत तसेच नीरव
शांततेत फुलते.
आज या दवसावर वतःची मु ा उमटवा : ‘सुख हे काही व ां त थल नसते तर तो
एक वास असतो’, असे मागारेट रनबेक यांनी हटले आहे. जीवनातील येक ण न् ण
आप याला सुखासमाधानाने व एका तरल सावधानतेतून जगायला हवा. यासाठ हवी
वचारांची प ता ःखा या-सम ये या मूळ कारणाला समजून घे यासाठ उपयोगी पडते.
माणसाला मु ता व वातं य यातूनच मळते. सकारा मकता, चांग या ंथातून मळणारी
ेरणा, आ मशोधकता, ांजलता, भीतीचा पश न झालेली वचारसरणी आ ण पुढे
जा याची आंत रक इ छा, संवाद आ ण जीवने छा आप यात प रवतन घडवून आणतात.

वभाग ब : मू यांकन
शरीर सौ वाचे व सु ढतेचे उ डो यासमोर ठे वणे आ ण यानुसार दवसातले
काही ण आप या शरीरासाठ वेचणे मह वाचे आहे. यातही ठरवले या ायामात,
खेळात, कसरतीत आप याला दवसाग णक गती साधता आली पा हजे. हा वकास केवळ
शरीरालाच नाही तर मनालाही कणखर करायला मदत करेल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
‘इट् स वंडरफुल व ड’ ही जमी टु अटची ह डओ फ म पा हलीत? अफलातून
आहे. यशासाठ -च र वृ साठ ही ती अ धक उपयु आहे. आजच ती पाहा आ ण मग
बघा तुम यात काय फरक पडतो ते?
 तुमचे चंचल मन हे अ धक टोकदार-कणखर तसेच सश होऊ शकते. इतकेच न हे
तर अगद अश य ाय वाटणा या गो ीही तु ही या मना ारा सहज सा य क शकता.
मनाची शांती, एका तेची ताकद, ती तम इ छाश , मरण तसेच सृजनशीलता याम ये
दवसाग णक गती क शकता.
मान सक शयत ही संक पना तु ही अंमलात आणू शकता. उ म सृजनशीलतेसाठ
मनाला एक अंतबा श त लावणे आ ण मनाचा वेग वाढवणे हे केवळ तुम याच हातात
आहे. एखादे वतमानप वा मा सक वाचायला या. यातील एखादा वभाग नवडा.
उदाहरणाथ ‘आरो य’. मग एक पेन व कागद घेऊन ‘आरो य’ या संक पनेभोवती द णा
घाला आ ण या चतनातून वतःला श दात करा. कमान पाच-दहा म नटे तरी लहा.
पाच म नटानंतर एक खोलवर ास या आ ण पु हा पुढे कागदावर कट होत राहा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

एकूणच शरीरा वषयी, आरो या वषयी आ ण आप या आहार आ ण वहारा वषयी
आपण अ तशय संवेदनशील असायला हवे. अ तआहार कवा अगद च मत आहार न करता
समतोल आहार आपण सेवन करायला हवा. या आहाराला सु ा एक श त हवी तरच या
आहारातून (फळे , पालेभा या, कडधा ये) तु हाला हवी ती ऊजा मळ याची श यता जा त
आहे. ही ऊजा-चैत य तु हाला ख या अथाने शारी रक व मान सक वा य बहाल करणार
आहे. हणूनच तु ही कोण या कारे अ सेवन करता, याची च क एक याद तयार करा.
तळलेले पदाथ, चीज-लोणी-तूप यांचे आहारातले माण कमी करा.

- वाजवीपे ा जा त खाणे टाळा.

 - सकाळ हवी तेवढ फळे खा.
- सायंकाळ आठ नंतर काही खाऊ नका.
- जेवणाबरोबर सॅलड खा आ ण मांसाहार कमी करा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
वेळेचे व थापन : वेळ ही एक अ यंत मौ यवान अशी व तू आहे. आठव ातील
१६८ तासांपैक आपण कती वेळ वायफळरी यां खच करतो, हे वतः तु ही अंतमुखतेने
पाहा. तुम याकडे असलेला जा तीचा वेळ पर परसंबंधांची वृ कर यात तसेच
शरीरसौ वाकडे ल दे यात घालवा. काही वेळ तु ही वाचनात घालवू शकता. अनेकदा
आपण फोनवर – मोबाइलवर उगीचच बोलत बसतो. आप या येय वासातील बरासचा वेळ
जर वाया गेला तर? हणूनच वेळे या व थापनाबाबत जाग क राहा.
 महान जीवन जग या या कलेत येक ण संपूणपणे जगणे मह वाचे आहे. येक
महान वतमानकाल संपूणपणे आ ण सवश नशी जगते. जीवनात जी व े उराशी
बाळगली आहेत यां यापलीकडे जात ती असामा य वाला पश कर याचा य न करते.
एक ल ात या क तु हीही महान बनू शकता! तु हीही करोडपती होऊ शकता! तु हीही
कॅरे बयन बेटावर आनंदाने वहार क शकता! अथात यासाठ परंपरेने आप यावर
लादले या मयादा – संकेत यांची तमा न बाळगता आप यातला आशय एका आंत रक
रे ातून आपण नभयपणे केला पा हजे तरच आपण ख या अथाने नवीन-सृजनशील
आ ण असामा य काही नमाण क शकू. थम तुम या मनाची सांके तक चौकट बदला.
तुमची नेहमीची नकारा मक- नराशा मक चौकट बदला. येयपथावर-यश वासात
अ धका धक क करा. तु हाला झालेले आकलन त काल अमलात आणा हणजे मग
तुम यात प रवतन होईल आ ण एक दवस तु ही ही ‘महान जीवन जग याची कला’
आ मसात क न खरोखरीच महान हाल! इतकेच न हे तर वतःचा एक ठसा या
पृ वीतलावर सोडाल. जबरद त आंत रक इ छा, अंतबा श त, सात य, क दता,
अ यास, ती तम अवधान-आकलन- वण, अबोल-अथक नेमके प र म..अशा एक ना
अनेक गो या सहा याने तु ही तुमचे सामा य व नाका न महानते या व वध दशेने
वाटचाल कराल.
जीवना या दहा उ चतम व ांची वा येयाची याद तयार करा. सृजनशीलतेने जगा
आ ण अ धका धक चांगुलपणा या जवळ जा. यातही या गो ी उ कटतेने घडा ात असे
वाटते, यांची याद तयार करा. यातही या गो ी, ती व े साकार झाली आहेत, असे य
डो यासमोर आणा आ ण व पूत या दशेने व ीने वासम न राहा. सकाळ
उठ याबरोबर आप याला आज काय करायचे आहे ते डो यासमोर ठे वा आ ण यानुसार
वतमानकाळ कारणी लावा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

इमसन हणतो, ‘ थम तु ही काय करणार आहात ते वतःला बजावून सांगा आ ण
मग याचा सवश नशी पाठपुरावा करा’. वीस म नटे ायामासाठ दे णे, हे एकदा
ठरव यानंतर आप या ग तमान आ ण त जीवनातून बाहेर पडत ायामाकडे वळा.
अथात यात चालढकल क नका. एकूणच ही शारी रक कसरतीची सवय, चाल याची
सवय दवसाग णक थोडी थोडी वाढवत चला. यातून तु ही एका उ चतम पातळ पयत
न त जाल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
- कमालीचे शांत, दया आ ण कणखर बना.
- चैत यमय-कृतीशील तसेच स -हसतमुख राहा.
- रा ी लवकर झोपा आ ण सकाळ सहा पूव उठा.
- न ता, स दयता आ ण सामा जक बां धलक
- ववेक न व अ य सावधान राहा.
- सकारा मकतेसह वकमाला आपलेसे करा.
- व पूत साठ प र म, संय मत आहार व वहार
- साधेपणाने जगा पण वचार उ च असू ा.
 ‘ वयंसूचना’, मनबोध आप या आयु यात खूप काही घडवून आणतो. कुठलाही वचार
जे हा पु हा पु हा केला जातो, ते हा याचा आप या सु त मनावर हणजेच ने णवेवर
कळतनकळत प रणाम होतो. यातही एकदा का वचार, आपण वीकारला क आपली
आंत रक इ छा ही आपोआप या दशेने कायरत होत जाते. ‘ वयंसूचने’चे तं आता खूपच
लोक य झाले आहे. नेपो लयन हल यांनी असं य अमे रकन लोकांचा अ यास क न
काही नरी णे न दवली. या या या शोधातूनच याचे ‘ थक ॲ ड ो रच’ हे पु तक
आकाराला आले. या पु तकांनी अनेकांना झपाटू न टाकले. खाली काही वधाने वा
वयंसूचना द या आहेत. मनाला दवसभरात अनेकदा या वचारांचा सारखा बोध करीत
राहा. अथात आप या या कृतीत संपूण व ास हवा, एवढे मा न त.

१. मी कमालीचा शांत, नभय आ ण सुखी आहे.

२. ‘ ा व ात मला जे काही हवे आहे ते मा याकडे आहे आ ण आ ा
मा याकडे असले या गो ब ल मी कृत आहे.
३. दवसाग णक मा यात वकास होत आहे.
४. यश-वैभव
५. मी मो ा चैत यमय नीतीशीलतेने जीवन जगतो आहे.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

सव म आरो य आ ण द घायु यासाठ

पुढ ल १५ दवसांक रता
- प ाशीनंतर आपली कांती ही काहीशी न तेज पडत जाते. यासाठ
लॅनो लन वा खोबरेल तेल लावावे.
 - रेट नही वाप न पाहा. रेट न चेह यावरील सुरकु या कमी करते आ ण
चेह याला तजेलाही आणते.
- नय मत (वेट) वजने उचल याची व या वेटम ये वाढ कर यावी सवय
लावून या. जलद चालणे, एरो ब स याकडे वशेष ल ा. कमान
पंधरा म नटे जलद चाल याचा ायाम करीत जा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
इमसननी हटले आहे, ‘कोणतीही महान गो ही कमाली या उ साहातून आकाराला
येत असते’. माक ट् वेन तर हणतो, ‘मी उ साह-चैत य घेऊनच ज माला आलो. एकूण
मनाचा उ साह आ ण चैत य हीच खरी यशाची गु क ली आहे. आ मक तेज आ ण
उ साहा या लाटा, या नेम या कशामुळे आकाराला येतात, ते शोधायला हवे. अथात
यासाठ सकाळ नऊ ते पाच आप या टे बलावर बसायला पा हजे असे नाही. आपण जे
काही करतो यावर आपले ेम हवे, ज हाळा हवा. यातही या ीतीतून उदयाला आलेली
आ ण मनापासून केलेली येक गो , ही उ साहाचे बोट ध नच येत असते. वयंसूचना,
सकारा मकता, ीती, ती तम आंत रक इ छा, क दता आ ण थोडासा
समजुतदारपणा..अशा एक ना अनेक गो ीतून उ साह ज माला येत असतो. हाच उ साह
आप याला सृजनशीलतेकडे अ धक वेगाने घेऊन जातो. या उ साहाचे तीक हणून एक
रबरबँड हाताला बांधा हणजे मग तु हाला कधी कंटा याचा पश होणार नाही.
 तु हाला जर व भु व मळवायचे असेल तर तुम या तन-मनातील सव ताणतणाव-
संघष-नकारा मक वचार हा मटायला हवा. हा सततचा ताण, मनावर फार मोठा दबाव
आणतो. प रणामतः मनाचे संतुलन बघडते. इतकेच न हे तर अ व थतेने मन घेरले जाते.
मनाची शांतता ढळते आ ण ताणतणाव व संघष आपली बरीचशी ऊजा व चैत य यांचा नाश
करतो. ल ात या, सृजनशीलतेसाठ कवा आप यातील ऊजा सवाथाने उपयो जत
करायची असेल तर मन शांत हवे, थर हवे.
एका आरामदायी- व ामाव थेत बसा. मग तु ही कायालयात असा वा घरी. दरवाजा
बंद करा. आपला मण वनी (मोबाइल) काहीवेळ बंद ठे वा. डोळे मटा आ ण द घ ास
या. काहीवेळ ास रोखून धरा. आता हळू हळू ास सोडा. तुम या मनःच ूसमोर सव
चता-दबाव मनाबाहेर जात आहेत, असे क पना च डो यासमोर आणा. ासावर आपले
ल क त करा. आतबाहेर जाणारा-येणारा ास नरखा. आता शवासना माणे एकेक
अवयव श थल सोडा. पाया या घो ापासून सु करा ते थेट डो यापयत. काही णानंतर
तु हाला अ धक हलके आ ण ताजेतवाने वाटायला लागेल. आता डो यासमोर हरवागार
नसग, झरे आ ण वृ ांनी डवरलेले हरवे र ते डो यासमोर आणा. मग नसगातील असीम
अवकाश व गाढ शांतता, तुम या मनात हळू हळू अवतरेल. मन आपोआपच एका आंत रक
नःश दभावाचा अनुभव घेईल.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

वयाग णक पु षांची पोटे सुटत जातात आ ण आपला शरीराचा डौल ( वशेषतः
प ाशीनंतर) अगद च बघडू न जातो. अशावेळ पोटाचा व शरीरातील अ धकचा मेद कमी
कर यासाठ जलद चालणे, एरो ब स तसेच खा यात हलका आहार (फळांचा समावेश)
करा. पोटाचे ायाम करा. पूवकडील दे शात सूयनम कार फार स आहेत. संपूण
शरीराला ते ायाम दे तात आ ण शरीर सु ढ ठे वतात. काहीजण जोर-बैठका मारतात.
अथात तु हीही याकडे जा णवपूवक आ ण वेळ च ल ा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
तु हाला जर उ म ‘कुक’ हायचे असेल तर याची नुसती पु तके वाचून काम भागणार
नाही तर य वयंपाकघरात जाऊन हाताने पदाथ बनवायला लागतील. तु हाला जर
आदश श क हायचे असेल कवा तुमचे नातेसंबंध बळकट करावयाचे असतील तर
याकडे जा णवपूवक ल ायला हवे. इतकेच न हे तर त संबधी श णही यावे लागेल.
तुम या कुठ याही कृती-उ त ेमाचा साद असू ा. आंत रक ज हाळा, ीतीतून
उमललेली कृती, ांजलता व व छ मोकळे पणा, मै , अ े ष आ ण क णा यांचा बनशत
वीकार करा. ज मजात बु या प रप वतेसाठ सद्भावाची उपासना करा. एकूणच
आप या सव क पाचा ारंभ, गती आ ण प रपूणता, ीतीतून उदयास यायला हवा एवढे
मा न त. जथे ेम नसेल तथे सम यांचे वा त असते पण ीतीतून तु ही काहीही करा
कुठलाच ताण वा चता तुम या मनाला पशणार नाही. संवाद, आ म नरी ण, कमम नता
आ ण चतन यातून वकासाची नवी दशा गवसत जाईल.
 ‘मेगा ल हंग’ हणजे महान जीवन जग या या या कलेत थम पासून आपण
‘काईझेन’ वचारसरणीवर भर दला आहे. तु हीही ‘काईझेन’ त व णाली सव वाने व
सवाथाने वीकारली पा हजे. इतकेच न हे तर सव कृ कृतीचा व सृजनशीलतेचा आ ह
धरला पा हजे. चांग या सकारा मक आ ण मो ा वचारांची व चतनाची सवय आपण
आप या मनाला लावून यायला हवी. तसे झाले तर हे मनच तुम या पदरात कमालीची
समृ , शांती तसेच परमानंद बहाल करेल. एकूणच आप या जीवनातील मुख े ात
छो ा छो ा न य सुधारणा या आव यकच न हे तर अप रहाय असतात. या वकासाला,
छो ा छो ा प रवतनाला तसेच यातील कौश य वाहाला सव माकडे घेऊन जातात.
- तुम या चांग या आठवणी लहायला ारंभ करा.
- ट . ही. या पाशातून मु होत अवतीभोवत या लोकां या संपकात राहा
आ ण पर परसंबंध वक सत करा.
- जु या नेहसंबंधाना- म ांना भरभ न प े लहा.
- आजचे काम आजच पूण करा. ते उ ावर ढकलू नका.
- या गो ची तु हाला भीती वाटते यांना थेट सामोरे जा.
- नवीन भाषा वा कला-कौश य शक यास ारंभ करा.
- संगीत मैफल ना जा. आ थक उ ांची व े बघा.
आप या जीवनातील मुख े ात, छो ा छो ा न य सुधारणा या आव यकच न हे
तर अप रहाय असतात. या वकासाला, छो ा छो ा प रवतनाला, तसेच यातील
कौश य वाहाला सव माकडे घेऊन जातात. वैय क जीवनातील आप या
ज हा या या ांतातील े व हे एखा ा बँकेतील बचत खा यासारखे असते.
 वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता
ऊज शवाय तु ही तुमचे उ - येय गाठू शकणार नाही. चैत यासह जबरद त
आंत रक इ छे सह पावला पावलानी पुढे जायला हवे.
- सात याने कमम न राहणे. मतेत वाढ करीत जाणे.
- सखोल ासो छ् वासाचे तं आ मसात करा.
- ताजी फळे -कडधा ये यांचा आहारात समावेश.
- चता-ताणतणाव ऊजचा हास करतात.
- व ामाव था, यानमयता यांचा उ चत वापर करा.
- सं याकाळ या जेवणानंतर जलद चालणे मह वाचे.
- मधून मधून आवड या संगीताचा आ वाद या.
- रोज या जीवनातून उठू न छोट सहल आखा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
रोज नशी-डायरी ल हणे मह वाचे आहे. आ मसंवादातून वकासाकडे जाता येते.
रोज या जीवनातील आप या होत जाणा या चुका, वाटे तले अडथळे , आपण उराशी
बाळगलेली त वे, वयंसूचना, आ मावलोकन, पर परसंबंधातील ताण व प ये, ल न
काढ याची सवय अंगी बाळगा. या आ मसंवादातून वयंसूचना आ ण वयंसूचनेतून वतःत
थोडे थोडे बदल करत जा. डायरी हा तुमचा एक कारे आरसाच असतो.
 ‘एखा ा रानट ापदाला शांत कर याची कमया संगीतात असते’, असे आं ल कवी
व यम कॉ ी हने हटले आहे. तुमची मनोवृ ी व वचारलहरी नरामय व शांत हो यासाठ ,
एका तेसाठ संगीताचा खूप उपयोग होऊ शकतो. एकूणच संगीत हे आप या जीवनाचा
अ वभा य भाग आहे. व वध च वृ ी फुल व यासाठ इतकेच न हे तर अनेक रोगांवर
संगीतोपचारांचा आधार घेतला जातो. ऑ ल पकमधील अनेक खेळाडू संगीताचा आप या
मान सक समतोलासाठ वापर क न घेत असतात. तु हीही संगीताला आप या दै नं दन
जीवनाचा एक भाग बनवून टाका.
नरामय शांतता व यान थता यासाठ अ भजात शा ीय संगीत (तंबो यावा नाद)
अचूकपणे उपयु ठरते. पा केलबे सचे कॅनन यां या अनेक संगीत रचना तु हाला एका
वेग या व ात घेऊन जातात. खरोखरीस संगीतासाठ काहीवेळ बाजूला ठे वा. अलीकडे
रे टारंट, दवाखाने, इतकेच न हे तर अनेक कंप यां या ‘शॉप लोअर’वर मंद संगीत
लावलेले असते. या या तालावर व नादात येक जण आप या कामात म न होऊन जातो.
अथातच याचा प रणाम कमचा याची मान सकता संघषमु ठे व यासाठ व
उ पादनवाढ साठ न तपणे होतो. जॅझ संगीतदे खील चम कार घडवू शकते. रे डओवर
लागलेले एखादे गीत ( यातले श द व याची चाल) तुमचा मूड बदलवू शकते.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

वचारांची सततची येरझार, अ व थता, ोध, ताणतणाव, भीती- ःख या सवाचाच
आप या आरो यावर (तन-मनावर) वल ण प रणाम होत असतो. यातून र दाब, मधुमेह
या सारखे रोग आप या शरीरात हळू च शरकाव करतात. हणूनच मना या संतुलनाला
अपार मह व आहे. असंतु लत मनात तमांचा तसेच क पना च ांचा खच असतो आ ण तो
नकारा मकतेला ो सा हत करतो. नकारा मकता ही आप याला ख या जग यापासून,
सृजनशीलतेपासून तसेच आरो यापासून नेहमीच र ठे वत असते. कॅ सर णांनी केले या
सकारा मक – सृजनशील च ीकरणा या योगाला उ म तसाद मळालेला आहे. आपले
अ त व, अ मता आ ण अ भमान यां याशी असलेले चांगले नातेच आप याला
आरो यदायी ठे वते.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
महान-असामा य बन यासाठ काही मू ये-काही गुण तु ही आ मसात
कर याचा जा णवपूवक य न करा. उदा.
- कुठ याही प र थतीत व भु व
- इं यांचे (काम, ोध, मद, मोह, म सर, अहंकार) दमन
- समतोल आहार व नय मत ायाम
- इ छा, कृती-उ यावर सदसद् ववेकासह नयं ण
- यश मळू नही वन ता आ ण अपयशातही आशावाद
- आप या उ मागावरील क दता व चकाट
- सौ यता, संयम आ ण ेम यांचा बनशत वीकार
- भलेपणा आ ण सद्भाव यांची उपासना
- कोणतेही संकट येवो सद्भाव सुटता कामा नये.
 न मती-सृजनशीलता ही एक मोठ प व गो आहे. सृजनशीलतेकडू न आपण
वकासाकडे-समृ कडे जाऊ शकतो. इतकेच न हे तर प रपूणतेची व आनंदाची ा ती ही
आप या सृजनशीलतेतूनच होऊ शकते. सृजनशीलतेसाठ आपले रोजचे जीवन तादा याने
जगणे म ा त आहे. वतमानातील येक ण संपूणपणे जगणे ही सृजनशीलतेची
ाथ मक अट आहे. ‘सृजनशीलता’ याचा अथ ना व याचा शोध.
एका शांत- नद ष र मनातून तु ही सृजनशीलतेकडे वळू शकता. अथात यासाठ
संघषमु ाव था आ ण भूतकाळातील कटू आठवण पासून मु ता आव यक आहे. खेळ,
स ता, हा य, ना व यपूणतेचा शोध यांची सोबत एखा ा मै ीसारखी वीकारा. एखा ा
लहान मुलाला जशी उ सुकता असते तशी उ सुकता तु ही तुम या कम ा तात दाखवा. मग
तुमचा हा खेळकरपणा तुम यातील कमम नतेला न ा दशांचे व चे दशन घडवेल. तुमचे
बालपण तु हाला आठवते? तु ही या वयात कसे होतात, कसे खो ा काढत होतात,
तुम या मनातले व चेह यावरचे औ सु य वतमानात आठवा आ ण तीच उ सुकता व कुतूहल
वतमानात दाखवा. मग सगळे जीवनच आनंदमय व स होऊन जाईल. थम मनावर या
फ यावर ‘ रलॅ स’- व ामाव था असा श द लहा. आता ही अव था य जीवनात
आण याचा य न करा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

तुम या रोज या कसरतीत – ायामात ए हाना तु ही खूप गती केलेली आहे /
असेल. या ायामाचे पाच फायदे आप या डायरीत टपून ठे वा. आप या शरीरासाठ असा
ायाम कार हवा क याम ये मान सक व शारी रक आरो य तर मळालेच पा हजे.
 ायामातून शरीराला एक आकार येतो आ ण वजनही नयं णात येते. जॉ गग, व मग,
वॉ कग, वेगवेगळे खेळ, हेवी ए सरसाईज, एरो ब स, डा स, योगासन तसेच ाणायम अशा
एक ना अनेक कारांनी तु ही ायामाचा कार नवडू शकता. अथात तुम या रोज या
कामा या व पावरच तु ही ायामाचा कार नवडायला हवा आ ण यात हळू हळू गती
साधायली हवी.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य

‘नेतृ व’गुणा या वृ साठ काही गो ी ल ात ठे वा.

- आप या व ांवर, येय-उ े यावर ा ठे वा.

- धैय, मान सक कणखरता तसेच अ यंत चकाट
- कमालीचा उ साह
- ‘ व’ पे ा इतरां या सुख- ःखाचा वचार
- ‘ व’वर सदसद् ववेकाचा अंकुश व व भु व
- सामा जक बां धलक आ ण सामा जकता वक सत करा.
- ाहका या अपे ेपे ा अ धक स हस ा.
- भीतीला थेट सामोरे जा.
- यश ा तीसाठ वलंत इ छा व यशावरचा व ास.
- सद्भाव, मै , अ े ष व क णा यांचा वीकार
- ेममय कृती.
 जीवनाचा तर उंचाव यासाठ पावलाग णक वक सत होत जाणे फार मह वाचे आहे.
थम आप या जीवनाकडू न, तनमनाकडू न काय अपे ा आहेत ते न त करा. तु ही वचार
कसा करता. वतः या भ व यासंबंधी तुमचे काय वचार आहेत ते अंतमुखतेने पारखा.
हणजे मग वतःचे मन कसे काय करते हे तु हाला उमजेल आ ण मग तु ही यो य वचार
कराल आ ण यो य दशेने कायरत रहाल. इतरां याच केवळ न हे तर वतः या नजरेतील
वतःची तमा उंच कशी होईल याची द ता या.
- तुम या वाईट सवयी वा वृ ी थम बदला. वतःला जाणणे हे बोधाचे
प हले पाऊल आहे. नकारा मक वचारांचा याग करा.
- इतरांपे ा आपला एक नवा, वेगळा तर- तमा तयार करा. अथात
वेगळे पणासाठ वेगळ तमा नको. परंतु तु ही जे काय वा येय हाती
याल यात अलौ कक काय क न दाखवा.
- तुमचे क प, तुमचे योग तुमची व े जवळ यांना सांगा; पण
या माणे कृती करायला वस नका.
- तुम याबरोबर तुम या सोब याचा- म ांचा-सहका यांचा तर कसा
उंचावेल याची काळजी या.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

शांत, ववेकशील मन व शरीर वक सत करायला हवे. कोणतेही संकट येवो आपला
सद्भाव सुटता कामा नये. अथात येक कायात व णात तरल सावधानता व
संवेदनशीलता हवी. एकूणच नरोगी मन व शरीर अ धक काय मतेने आप या येय दशेने
पुढे जात राहते. एका ता, क दता आ ण मरण या गो ी तु ही आता आ मसात के या
आहेत. यांचा उ चत वापर करा आ ण सृजनशीलतेकडे वळा. नकारा मक वचार, कंटाळा,
न साह तसेच आळस यांना मना या दरवाजापाशीच रोखा आ ण सकारा मकतेची सोबत
वीकारा. आज एक सु या आ ण एक छोट शी सहल आयो जत करा. नसगा या समवेत
संपूण दवस घालवा. अथात आप या घरात या लोकांसमवेत वा जवळ या म ांबरोबर.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
रा ी झोप यापूव यश ा ती या- व ां या न दणीसाठ पंधरा ते वीस म नटे काढा.
अनेक चांग या पण अपु या इ छा…मग या नर नरा या े णय थळांना भेट दे या या
असोत वा युरोप टू र असो, या ल न काढा. आता तु ही शांतपणे एके जागी बसा. या
सग या इ छा आप याला पूण कराय या आहेत हे मनाला बजावा. आता ही सगळ व े
य ात साकार झाली आहेत असे य डो यासमोर आणा. मग पु हा वा तवात या. आता
आप या व पूत या दशेने हळू हळू पावले उचलायला सुरवात करा आ ण तसे नयोजन
करा.
 आजचा २१वा दवस. तुमचे मनापासून अ भनंदन! आ मक सुख-आनंद, उ म
शारी रक आरो य, सुखदायी नातेसंबंध, कमालीचा उ साह तसेच यशवैभव आ ण समाधान
यांनी संप असले या ‘महान जीवन जग या या’ क पा या (प रपूणतेकडे नेणा या)
वासात तु ही म न आहात. कुठलीही गो २१ दवस जर आपण सात याने क शकलो तर
आप याला या गो ीची एक सवयच होऊन जाते. एकूणच ‘मेगा ल हंग’ क प, याचे
व प आ ण योजन, यातून मळणारे लाभ आता तु हाला चांगलेच प र चत झालेले
आहेत. अथात काह चा लाभही तु हाला मळाला आहे. नेम या दशा आ ण महान जीवन
जग याची यो य ीही आता तु हाला गवसली आहे. वेळोवेळ तु हाला झालेले आकलन
तु ही अमलात आणत गेलात हणून एक कारचे साम य तु हाला ा त होत गेले. या वीस
दवसांपूव तु ही कसे होतात आ ण आज कसे आहात, याचे नरी ण करा. यातून तुमचा
झालेला वकास तुम या ल ात येईल. आता तुम यात अ धक आ म व ास, उ कटता आ ण
उ साह आलेला आहे. आपली जी व े आहेत, जी उ े आहेत, ती आता आपण पूण क
शकतो, याचा आ म व ास तुम यात आलेला आहे. इथपयत ये यासाठ तु ही खूप क
घेतले. पण आजचा तुमचा सु चा दवस आहे. म तपैक तु हाला आवडणा या
नसग थळाला भेट ा आ ण या हर ा धा याशी एक प हा! पण णभर मागे वळू न
पाहा. या वीस दवसात आपण कसे आ ण कती वक सत झालेले आहोत, या संबंधी
नरी णे न दवा.

‘महान जीवन जग याची कला’ – ‘मेगा ल हंग’ क प

आ मावलोकन आ ण मू यमापन
 मो ा धैयाने, न याने आ ण चंड उ साहाने आप यातील अ व सनीय मतांवर
व ास ठे वा. ल ात या, वाटे त येणा या अडथ यांना संधी माना आ ण यांना थेट सामोरे
जा. वतःला अंतमुखतेने काही वचारा?
- मी ख या अथाने सृजनशीलतेने, संपूण जगतो आहे का?
- मा या हातून एखाद मोठ कृती – कलाकृती कशी नमाण होईल?
येक ण, येक दवस तादा याने जगायचा असेल आ ण वाटे त या अप रहाय
अडथ यांवर मात करावयाची असेल तर या सम यांचे संधीत पांतर करा. एका वेग या
ीने सम यांकडे पहा. ल ात या, सम यांमधील जग यातून मळणारे शहाणपण तु हाला
मान सक ा अ धक कणखर बन वणार आहे. यातूनच तु ही वजे या या भू मकेत वेश
कराल. पराजयापे ा वजयावर अ धक ढ व ास ठे वा आ ण पुढे जात रहा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

चालणे हा मनाचा सव म ायाम आहे. चाल यातून आप याच मनाशी,
अवतीभोवती या नसगाशी संवाद साधता येतो. इतकेच न हे तर आप याच जीवना या
अ धक जवळ जाता येते. नद या कवा समु ा या कना याव न कधी फ न बघा.
- चाल यासाठ एखादे सुंदर एकांतमय थळ बघा.
- कमान १५ म नटे तरी एकटे चाला.
- चाल या या ायामासाठ पहाटे ची वेळ उ म आहे.
- मनातील वचारांचा कचरा बाहेर काढा आ ण चाल यावर आपले पूण
 ल क त करा.
- सखोल ास या आ ण वातावरणातील ताजी हवा या.
- नजरेसमोरील तजाकडे बघत एक पाऊल टाकत पुढे जात रहा.
जलद चाल याचा, एरो ब सचा सराव करा.
- चाल याचा वेग आ ण वेळ यां यात थोडी थोडी वाढ करा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
- लोकांशी बोलताना यां या नावाचा उ लेख ज र करा.
- ब याचदा मत करा, हसा. तीन नवे वनोद नेहमी जवळ ठे वीत जा.
- स याचेही ऐकायला शका. (७०% ऐका व ३०% बोला) ‘मी’चा
उ लेख श यतो टाळा.
- तुम या वचारां माणेच तुमचे वचार असू ा.
- सामा जक कायासाठ वतःला संबं धत ठे वा.
- वाद टाळा. जर सहमत नसाल तर ग प रहा.
- लोकांना ो सा हत करा, े रत करा.
- आ म ान, ांजलता आ ण नभय बना.
- मदतीचा हात नेहमीच पुढे करीत जा.
- चचा, वचारमंथन व संवाद आव यक
- मानवी अ त व आ ण ा णमा ांनी गजबजलेले गोचर जग
या वषयी मनात आदराची भावना ठे वा.
 तुम या मनात एखा ा च ासारखी सुंदर मृती न त अव थेत ने णवेत दडलेली
आहे. या मू यवान मृत ना, चांग या आठवण ना, जीवना या वाटचालीतील वकासा या
ट यांना, तुम या वकासास सवाथाने सहा यभूत ठरले या …अशा एक ना अनेक
गो चे मरण दवसा या वरामा या णी ज र करा. यातून होणारी कृत ता फार
मह वाची असते. तसेच तु हीही इतरांना सहा यभूत हा. मो ा कव या काही क वता
कवा नाटकातील काही वगते मुखोद्गत करा. काहीवेळ ट . ही.ला सु ा. वाचले या
एखा ा अ भजात पु तकावरचा आपला अ भ ाय कागदावर मोकळे पणाने उतरवा. एकूणच
आपले अनुभव, घेतलेला व वध कलांचा आ वाद तसेच एखाद अ व मरणीय संगीत
मैफल..या सवा वषयीचा आपला अ भ ाय व कला वादातील आनंद श दातून मोकळे पणाने
करा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

आ ापयत तु ही करीत असले या शारी रक कसरती व ायाम (ए सरसाईजचे) यांचे
मह व तु हाला चांगलेच पटले असेल. काही जणांना योगासनांची भावप रणामकारकता
ल ात आलेली असेल. दवसाग णक ए सरसाईजचे माण वाढवा. शरीराची ठे वण,
कामा या वेळा याचा वचार क न पुढे ायामाची प त तु ही वीकारा आ ण यात
सात य राखा. काही जण हेवी ए सरसाईज, खेळ तसेच योग यांचे संतुलन ठे वत शरीर
अ धका धक नरोगी ठे वतात.
 वभाग क : व शैली आ ण चा र य
सम या, अडथळे यां याबरोबरच ‘ व’ वषयी जाग कताही मह वाची आहे. एकूणच
तु ही सम यांना कसे सामोरे जाता यावर तुम या म वाची उंची न त होत असते.
मोठ आ हाने व सम या या सुंदर असतात कारण तुम यातले जे चांगले, सव म आहे
(तुमची ती तम बु म ा व कुशल गुणव ा) यांना या सम या आवाहन करतात. ल ात
या, तु ही तुम या कामा या ठकाणी कवा तुम या वैय क आयु यात सवागाने व सव
दशांनी वतःला कसे द शत करता कवा तु ही समोर उभे ठाकले या तकूल
प र थतीला कसे सामोरे जाता याला फार मह व असते. कारण अशा णातच तुम यातील
खरे गुण सुवणा कत होतात. जे हा सम या समोर येते ते हा काही वतःलाच वचारा.

- हा अनुभव मला कसा सहा यकारी ठ शकतो? मी यातून

जीवना वषयी कोणता संदेश घेतला?
- ा सम येने मला जकले तर?
- ा सम येने माझे काय नुकसान होणार आहे?
- हे पु हा घडू नये हणून मी काय करावे?
- ा त तकूल प र थती बदल यासाठ कवा मा या चेह यावर हा य
आण यासाठ मी काय करायला हवे?
- मी कोणकोण या गो ब ल कृत असावे?
 आप या जा णवेचा एक भाग हणजे भीती होय. इमसनने हटले, ‘ या गो चे
तु हाला भय वाटते, तीच गो तु ही करा. याला थेट सामोरे जा, हणजे मग भयाचा अंत
होईल.’ वैय क वकास वा यश ते हाच श य आहे जे हा तु ही भूतकाळा या जोखडातून
मु होता. थम तु ही भयमु झाले पा हजे!
या गो ीला तु ही भता, कवा तुम या मनात सतत नकारा मक वचार सतत घोळत
असतात, याकडे गंभीरतेने पहा. याला थेट सामोरे जा. या याशी संवाद साधा. तु हाला
भेडसावणा या आ ण न य करणा या गो ची याद तयार करा. थम या गो बाबत
तरल सावधानता मह वाची आहे. तु हाला अनोळखी थळांना- ना भेटायला भीती
वाटते? ा यान दे याची भीती वाटते? एकूणच तु हाला या या गो ची भीती वाटते या
गो ी लहा आ ण यापुढे करावयाची कृती-योजना लहा. अथात कृती ही नेहमीच वतमानात
असते. थम वतःत बदल करा.
तु ही जर ा यानाला भीत असाल तर तीन ा याने आयो जत करा आ ण याचे
सादरीकरण कर याचा य न करा. य ा यानाचा अनुभवच तु हाला खूप काही
शकवेल. इतकेच न हे तर ा यान कसे ायचे यावर चतन करा. सकारा मक, ेरणादायी
व याचे अनुभव ऐका. वतःमधील भीतीचा ापार पाहणे, यामधील गुंतागुंत वचारां या
कुठ याही हालचाली शवाय पाह याचा य न करा.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

नरोगी द घायु य जग यासंबंधी आ ापयत आपण खूप बोललो आहोत. थम
वतः या चैत यावर-ऊजाश वर व ास ठे वा. ता य हे वयापे ा मनावर अ धक
अवलंबून असते. अ धका धक ायाम, फलाहार, पालेभा या, कमी मांसाहार, सकारा मक
वचार, यानाची सवय, अंतमुखता व आ मावलोकन, वकमम नता..अशा एक ना अनेक
गो ी तु हाला चैत याकडे घेऊन जाणार आहेत. अथात चैत य हणजे ता य! ‘मी त ण
असून अ तशय कृतीशील-ऊजामय आहे’, असे वतःला बजावा! तु ही सु ढ तसेच मनाने
कणखर झालेले आहात, असे च सतत डो यासमोर ठे वा. मग हे क पना च च स यात
उतरेल.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
मा हती- ान-तं कुशलता तु हाला जाणते करते, वैभवशील बन वते पण
चा र यशीलता तु हाला मान सक-आ मक उंची बहाल करते. ३० दवसां या ‘महान जीवन
जग या या कले या’ सव दशा व ी, आता तु हाला चांग यात ात झा या आहेत. गेले
२३ दवस तु ही चैत यपूण व सम पत जीवन या क पात ख या अथाने जगत आहात.
याचा शखर ब च तु हाला गाठायचा आहे. क प पूण झा यानंतर तु ही जे हा य
जीवन वाहात वेश कराल ते हा आ मसात केले या या ान-मा हती-तं कुशलता आ ण
यु या यांचा उ चत व नयोग करा. यावर ढ रहा. यातूनच एक ग भ आ ण प रप व
म वाची व चा र याची न मती होईल. आप या मतेवर, चैत यावर तसेच आपण
शकले या ानकौश यावर असलेला ढ व ास तु हाला यशवैभव ा त क न दे णार
आहे.
 श दातून जगाकडे पाह याची एक रीत असते. श द वापरताना अ तशय काळजीने व
जाणतेपणाने ते वापरणे आव यक आहे. यातही या श दश ांचा अ तशय भावी-
प रणामकारकतेने वापर करा. आपले वचारच श दांचे शरीर घेऊन अवतरत असतात.
शांतता, सावधानता, न वचारता या संक पनांची आठवण तु ही मनाला सतत क न ा.
आपण मान सक-शारी रक ा कणखर आहोत हे वतःला सतत श दातून बजावा. हे
श दच तु हाला े रत करतील. तु ही कुठले श द वापरता, तु ही वचार कसा करता याला
अपार मह व असते. कारण आपला येक श द व येक वचार हा मनाला व श वळण
दे त असतो. मनाचे आकलनच श दातून होत असते.
दवसभर मनात उद्भवणा या नकारा मक वचारांना मना या दारापाशीच आडवा.
अ तशय सकारा मक व चैत य दशेला े रत करणा या गो चा व क पना च ांचा वापर
करा.
- मी कृतीशील व कमम न राहणार आहे. यशसंपादन करायला मला
आवडते.
- मी अ तशय नरोगी आ ण चैत यसंप आहे.
- मी वैभवसंप आहे आ ण मला खरे यश ा त झाले आहे. मी
दवसाग णक अ धका धक वक सत होणार आहे.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

जीममधून जाऊन आ यानंतर कवा सकाळ फ न आ यानंतर घरात एके जागी
शांत बसा आ ण वतःला ताण-तणावमु करा. अंगाला तेलाने मा लश करा आ ण मग
म तपैक गरम पा याने नान करा. ॲ युपं चरचा य न करा. काही वेळ मौन धारण
कर याचा य न करा. पाह याची व वण कर याची श वाढवा. आपण नयो जत
केलेला काय म पार पड याब ल वतःला शाबासक ा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
माग या काही दवसात मी काही मह वा या ंथांची तु हाला याद दली होती.
यातली काही पु तके ंथालयातून मागवा आ ण एकेक क न ती बारकाईने वाचून काढा.
यात दलेली मू ये जाणून, याचे आकलन क न, आप या य जीवनात याचा वापर
करा. मग बघा. तु हाला आव यक असलेली मता आता तुम यात आली अस याचे तुमचे
तु हालाच जाणवेल.
वाचन संप यानंतर नेपो लयन हलने कथन केले या त वांवर चतन करा. ती त वे
य जीवनात आण यासाठ आ ण वतःत प रवतन घडवून आण यासाठ काय काय
करावे लागेल यासंबंधी वचार करा. आपले नयोजन डायरीत न दवा. पण या माणे कृती
करायला मा वस नका. कारण ा कृतीच तु हाला व ांकडे घेऊन जाणार आहेत.
 मरण, एका ता आ ण सकारा मकता या संक पना तु हाला चांग याच कळले या
आहेत. आता या पलीकडे जाऊन सृजनशीलतेकडे तसेच स दयशीलतेकडे तु हाला
वळायचे आहे. सृजनशीलता व स दय ा दो ही गो ी आ मसुख व शांतता मनाला दे तातच
पण तुम या जीवनाला साफ य बहाल करतात. अथात यासाठ संवेदनशीलतेची सोबत
हवी. रे. नॉमन व सट पील या सार या जाग तक तरावरील वचारवंताची
सकारा मकतेवरची सीडी ऐका आ ण यावर चतन करा. झालेले आकलन त काळ
अंमलात आण याचा य न करा. मग अगद जाग तक तरापयत तु ही वक सत हाल
आ ण वतःची एक जागा न त कराल.
एकूणच आप या जा णवे या ापाराचे अवधान असू ा. आमूला प रवतन हे
भ व यकालात न हे तर त काल होते. असे मन ताजेतवाने असते आ ण याम ये कोणतीही
सम या समजून घे याची मता असते. जाग क आ ण शांत मन आ ण संपूण अवधान
यामुळे आपण वाटे त येणारे अडथळे -सम या पा शकतो आ ण यावर मात क शकतो.
सारांश तुमची तरल-संवेदन मता तु हाला सकारा मकतेकडू न स दयशीलतेकडे येऊन
जाणार आहे. इतकेच न हे तर वा तवाचा पश आप याला अ धक शहाणपण दे त असतो.
ा शहाणपणाने वतःत प रवतन घडवून आणत पुढे जायला हवे मग यशवैभव तुमचेच
असेल.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

आरो यासाठ व ऊजसाठ उपवास : अनेक धमात उपवासाचे मह व तपादन केले
आहे. अथात उपवासातून सौ यता आ ण संयम याकडे आपण जाऊ शकतो. इतकेच न हे
तर संपूण शरीराचे शु करण उपवासानेच श य होते, होऊ शकते. म ह यातून एक दवस
उपवास करणे गरजेचे आहे. अथात उपवास कर यापूव आप या डॉ टरचा स ला यायला
वस नका! आजच ठामपणे मनाशी ठरवा क पंधरा दवसातून एकदा उपवास करायचा.
नजल उपवास करणे अवघड वाटत असेल तर थोडा फलाहार करायला हरकत नाही.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
वणाचा चम कार : वण करणे ही एक कला आहे. वचारां या हालचाली शवाय
पूण ल दे ऊन ऐकणे फार फार मह वाचे आहे. आपण जेवढे बोलतो या या पट ऐका,
असे हटले जाते. यासाठ परमे राने आप याला दोन कान आ ण एक त ड दले आहे.
वणातून खरी समज आकाराला येते. थम अवधान, मग आकलन आ ण नंतर वण
अशा या घडत जातात. एकूणच अथभेद न करता, कोणतेही पूव ह न आणता आपण
वण केले पा हजे.
समोर याचा पूण आदर हा ख या वणातूनच होत असतो. यातून समोर याचे
वचार, जीवन ी आप याला कळू शकते. समोर याशी असलेला अनुबंध हा वणातून ढ
होत असतो. इतकेच न हे तर चांगले वण, चांगला आ वाद आपली अ भ चीही वक सत
करतो.
 न ा शतकातले ( लोबल) अ याधु नक-अ यावत ग तमान शहर. फ गती, गती
आ ण गती. शहरातील जीवन हे नैस गक जगापासून चम का रक रीतीने तुटलेले असते.
लोकांची गद , वाहनांचा कोलाहल, उंच उंच इमारती आ ण च रताथाची ग तमानता, या
अ थर, अशांत तसेच गजबले या पयावरणात तु ही वतःचे मन शांत ठे वू शकता? खरे तर
वैय क सव म वकास आ ण आंत रक नरामयता या साठ शांतता हा आप या
आंत रक मनाचा थायी भाव हायला हवा! अथात शांततेसाठ ‘ याना’ची साधना करायला
हवी. यासाठ काहीशा शांत ठकाणी एक थर बैठक आव यक आहे. डोळे मटा आ ण
खोलवर ास या. आता एकेक अवयव श थल करा. तशा सूचना मनाला ा. शरीरासह
मनाला पूण व ांती मळे ल. ासावर आपले ल क त करा. मग खोलीत एकांतात पडू न
राहा. च क शवासन! दया या ठो याचा आवाज ऐका. अंत थ शांतता, शरीराची
व ामाव था आ ण मनाची न वचार अव था यांची सवय क न या.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

शारी रक कसरती व ायाम (ए सरसाईज) कवा योगासने यातील
भावप रणामकारकता व आनंद शोधा. अमे रकेचे माजी रा ा य ी रोना ड रेगन यांनी
शरीराला श त लाव यासाठ एक गु क ली सां गतली आहे. ते हणतात, ‘तु हाला यात
रस-आनंद- ेम वाटते तीच कृती/ ायामाची प त नवडा. यात या यात ायामा या
प तीत व सरावात तु ही बदल क शकता.’ ‘मेगा ल हंग’ या या ३० दवसांत
चैत याव था व शारी रक ऊजा संपादन कर यासाठ व दवसाग णक वक सत हो यासाठ
काय काय करावे लागते, याचे आकलन तु हाला चांगलेच झाले आहे. यातून ऊजसह
शारी रक मता कमालीची उंचावेलच पण तुम यात आमूला बदलही घडू न येईल.
ायामा या काय मात, खेळात अ धका धक रस या व सात य ठे वा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
- ल टम ये कथीही खाजगी कवा ावसा यक ग पा मा नका. ग पा
मारताना तरल सावधान रहा.
- आठव ातील तुमचा काय म कतीही भरग च असला तरी एक दवस
आप या प नीसाठ -मुलांसाठ राखून ठे वा. एक दवस ट . ही.ला सु
ा आ ण घर यांशी संवाद साधा.
- नवनवीन सुचले या क पना व वचार कागदावर लहा (सुच या सुच या
ल न ठे वायला वस नका) एका आंत रक रे ातून वा आशयातून
सुचले या क पना तु हाला ना व याचे आ य दे त राहतील.
- जसे दसते ततके ते वाईट नसते. गो ी एव ा वाईट कधीच नसतात.
ल ात या, हे ण दे खील नघून जातील. कारण काल सारखा बदलत
असतो आ ण तु हीही णा णाला बदलत असता. पण आ हानात
मळालेले धडे मा वस नका आ ण याच याच चुका पु हा क
नका.
 २० ा दवशी तुम या जीवनाचा तर अ धक उंचाव यासाठ काही उपाय व यु या
मी सुच व या हो या. याची उजळणी करा आ ण जीवना या येक अंगात यांची
अंमलबजावणी करायला वस नका. नयम वा संकेत नुसतेच ठरवून उपयोग नाही तर ते
य जीवनात अंमलात आणावे लागतात. आ मशोधकतेने व तरलसावधानतेने वतःकडे
तु ही ब घतलंत तर वतःतले दोषही तु हाला सहज दसतील. ते दोष र कर याचा य न
करा. तुम यात या सु त ऊजला जागे करा आ ण एखा ा वजे या माणे येयपथाव न पुढे
जात रहा. अथात यासाठ सम पतता, बां धलक , ‘ व’ भु व तसेच मो ा जबाबदारीने
आपण कायम न राहायला हवे. तर तु ही आकाशाला दे खील गवसणी घालू शकाल.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

पाच ा दवशी द घायु यासंबंधी काही उपाय नमूद केले होते. आता वर नयं ण/
आवाज याकडे जा णवपूवक ल ा. एकूणच आपले श दांचे उ चार आ ण समूहात
बोल याची आपली ढब याकडे बारकाईने पहा. आपण कोणते श द वापरतो, कसे तेच तेच
बोलतो…याही गो ी टपून ठे वा. एखा ा ा या याचे नरी ण करा. तुमचा आवाज जर
तु ही टे प क न ठे वलात तर तु हाला तुम या आवाजातले बारकावे आ ण दोषही कळतील.

- नाटकातील एखादे वगत हण याची सवय करा. आवाजातील

चढउतारांसह. बोलताना वा यांचा अथ आप या बोल यात आला
पा हजे याची काळजी या.
- काही वा य भरभर बोल याची सवय करा.
- ॐकाराचा जप कर याचा य न करा.
 दम ासाकडे ल ा.
- एखाद आवडती क वता हण याची सवय करा.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
खरे तर आपले आप याशी भांडण असते. आपली आप याशीच शयत असते.
वतःसंबंधी एक तमा आपण जपत असतो आ ण काही गो ी आप याला करावया या
असतात. पण काही वेळेला मनासार या गो ी घडू न येत नाहीत. तकूलता जाणवते. अशा
वेळ आप याच पराभवाला सामोरे जा. नैरा य झटकून सकारा मकतेने पुढे जात रहा.
आपली तमा इतरां या मनात असते आ ण ते आप याकडू न काही अपे ा बाळगत
असतात. काही वेळेला आपण या माग यांना पुरे पडतो तर काही वेळेला.…अशा वेळ
स याला श द दे ताना वचारपूवक ा आ ण श द पाळा.
एखा ा जहाजा माणे तु हाला तुमचा माग ठाऊक आहे. फ न थकता तु हाला सव
चैत या नशी वास चालू ठे वायचा आहे आ ण वतःत प रवतन घडवून आणायचे आहे. खरे
तर या वकासातूनच आपला आ म व ास वाढत असतो. पण एक दवस तु ही न तपणे
आप या येया त जाल याची खा ी बाळगा.
 जीवन भु वात एका तेचे मह व अपार आहे हे तुम या ल ात आले असेलच. मी
पु हा पु हा ते अधोरे खत करीत आहे. ही एका ता चंचल मनाला वेसण घालते आ ण
नकारा मक वचारांना मना या वेश ाराशीच अडवते. यातून सकारा मकतेची एक सवय
तुम यात आता आकाराला आलेली आहे. याला आंत रक बळ इ छा आ ण क दता
यांची जोड दे त संपूणपणे वतःला द शत करा. मना या शांतीब लही मी मागे सां गतले
आहेच. पु हा सांगतो, ही आंत रक शांतता आप याला सृजनशीलतेकडे नेत असते.
‘मेगा ल हंग’- महान जीवन जग या या क पा या स या दवशी जळ या
मेणब ीवर तु हाला मी आपली नजर थर करायला सां गतली होती. ही एका ता,
न वचारता तु ही अ धका धक य नांनी वाढवत या. कब ना एका तेचा ायामच करा
ना! मग दवसाग णक तु ही यात तरबेज होत जाल. तुम या नजरेचा व तार होत रा हल
आ ण एक दवस अवघे तज तुम या आवा यात येईल. संतापाला- ोधाला मनात साठवू
नका. संघष हा सृजनशीलतेचा-ऊजचा नाशच करीत असतो. तूतास तु ही तुम यातील
सव म गो ीवर ल क त करा. वतःतले साम य व मयादा याकडे अंतमुखतेने पहा.
पर परसंबंधांचे आकलन क न या आ ण नाती अ धक ढ करा. नेहसंबंध जपणे आ ण
संघष न होणे फार मह वाचे आहे.

वभाग ब : शरीर आ ण शारी रकता

मन आ ण शरीर यांचा असलेला संबंध आ ापयत तुम या ल ात आला असेलच. जे
मनात येते तेच शरीरावर य ा य उमटते. मांसाहारी पदाथ पचनास जड असतात.
मांसाहारा या अ तसेवनातून एक थूलता व आळसटलेपणा अंगात येतो. याउलट फळे
आ ण पालेभा या यां या संयोगातून तु हाला एक तजेलदारपणा वाटे ल. इतकेच न हे तर
अमयाद ऊजा व लव चतकताही तुम या वा ाला येईल. खरे तर आप या अ सेवना माणे
आप या हालचालीही बदलतात.
गे या चोवीस तासात तु ही कुठले तेलकट व मेदज य पदाथ सेवन केलेत याची याद
तयार करा आ ण जेवणातील यांचे माण हळू हळू कमी करा. चॉकलेट व नॅ स यां यापे ा
फळे ही क हाही चांगली. मांसाहारातही हळू हळू कपात करा. एकूणच तुमचा अ सेवनाचा
तर (आहार) न त करणे फार फार मह वाचे आहे.

वभाग क : व शैली आ ण चा र य
येय-उ न ा, व भु व, ग भता तसेच फु ल मन या त ही गो ी तुम याकडे
ह ातच. ावसा यक जीवनात या गो ी तर ह ातच. नवन ा क पना वचारांची दे वघेव
करणे, उ पादनाची गुणव ा सुधार यासाठ उपाय सुच वणे, शू य मे टे न स्साठ य न,
एक वाची व जबाबदारीची भावना, कंपनी या वृ साठ सतत वचार करणे आ ण आपला
‘परफॉम स’ १००% दे याचा य न करणे.…अशा एक ना अनेक गो ी तुम या
म वाला तर उंच करतातच पण तुम या समवेत असले या लोकांना, कंपनीलाही
जाग तक तरावर नेतात.
 तन-मन- वशैली आ ण चा र य यावर भु व : ३० दवसांचा हा महान जीवन
जग याचा क प आपण मो ा चकाट ने पूण केलात याब ल आपले मनापासून
अ भनंदन! एक प रपूण आ ण साफ यमय जीवन जग यासाठ आप या येकात
आव यक ती ऊजा थत असतेच. इतकेच न हे तर ‘महान जीवनाची कला’ ही तु हालाही
सहज ा त होऊ शकते हे तुम या ल ात आले असेलच. एक ल ात या क असाधारण
जीवनमान ही काही लोकांनाच लाभलेली दे णगी नसते तर तु ही आ ण मी सु ा या ‘महान
जीवना या कले’साठ वचनब आहोत. जणु काही ते आप या जैवसू ातच आहे असे
समजा. तुम यापैक येकात एक सु त ऊजा-चैत य वास करीत आहे. या ऊजला जाग
आण यासाठ आ ण आप यात या सु त श तून असाधारण यश ा त कर यासाठ
तुतचा ‘मेगा ल हंग’ क प (३० दवसात प रपूणतेकडे नेणारा), ंथातील ‘महान
जीवनाची कला’ दशवणारी वचारसू े व चतने तु हाला न त सहा यभूत ठरतील.
जे हा तुमचा येक वचार आ ण आचार (कृती) तुम या अं तम येया या-उ ां या
दशेने असेल तु हाला कोणीही रोखू शकणार नाही. एक ल ात या, तु ही पा हलेली व े
य ात उतरव यासाठ अजूनही उशीर झालेला नाही. आपला वधम, आपले वकम
उ म रीतीने नभावणे गरजेचे आहे. कारण पायरी पायरीने जाताना, छो ा छो ा
इ छातून, मोठे यश ा त होऊ शकते. सारांश, आयु य आप याकडू न सफलतेची आशा
बाळगत असते, फ आपण आपले कम शंभर ट के करणे अ याव यक आहे.
आ ापयत आपण प ह या वभागात, ‘महान जीवन जग या या कले’ची त व णाली
वशद केली. यात तनमनासह संपूण म वावर भु व कसे मळावावे, मन आ ण मनाचे
अ मत चैत यत व, आपले शरीर आ ण शारी रक काय मतेवरील भु व, आपली वभाव-
वै श े आ ण चा र यशीलता यांचा ऊहापोह केला. स या वभागात, महान जीवन
जग याची कला आ मसात कर यासाठ अ याव यक असणारी २०० मै भावदशक
वचारसू -े जीवनरह ये न दवली. या या श द काशात ‘महान जीवन जग याची कला’
अवगत करीत पुढ ल वाटचाल अ धक यश वीपणे करा. आपली व े पूव पे ा अ धक उंच
ठे वा आ ण य नशील रहा आ ण बघा चम कार! इतरांनाही या ‘मेगा ल हंग’ क पाब ल
सांगा. तुम या यशाब ल इतरांना सांगायला वस नका!
 लेखकासंबंधी थोडेसे -

रॉ बन शमा (एल्.एल्.बी., एल्.एल्.एम्.) हे जाग तक पातळ वरील एक स माननीय

कृतीशील चतक आहेत. ेरणा, प रवततन आ ण नेतृ व या वषयांवर यांचा वशेष वाने
अ यास आहे. म वाचे भावीपण आ ण उ चपातळ वरील ‘परफॉम स’ यावर काही
पा ा य दे शातील शैली व डावपेच तसेच तन, मन, आ मकता आ ण वशैली-चा र य
यासंबंधी चरंतन त व णालीचा मेळ घडवून रॉ बन शमा यांनी अ रशः हजारो लोकांना
यांचे जीवनमान व गुणव ा उंचाव यास सवतोपरी मदतच केली आहे.
गे या दहा वषापासून रॉ बन शमा यांनी चैत यमय जीवनप तीसाठ काही भावी
आ ण प रणामसुंदर जीवनशैली-तं े वक सत केली आहेत. व भु व आ ण वकासा या
प ती व दशा योजनाब करताना मो ा बां धलक ने व आ मसमपण वृ ीने ( व वध
दे शांना भेट दे त) काही त व णाली, तं व मं व व वध जीवनशैल चा आराखडा तयार
केला आहे. वैय क तसेच ावसा यक तरांवर अनेकांना समृ व यशसंप केले. व वध
दे शांतील व भाषांतील म व वकासावरील अनेक ंथ पचवत अनेक (जाग तक
तरावरील) नेतृ वकुशल सी.ई.ओ., ऑ ल पक दजाचे ावसा यक खेळाडू , कमालीचे
यश वी उ ोजक व ावसा यक यां यापासून ते पूवकडील दे शांतील- हमालयातील योगी-
ानी- वचारवंत तसेच उ च कृतीशील व े /नेते यां या महान जीवनाचा रॉबीन शमानी
क येक वष सात याने संशोधन केले. या सग या अथक मातून हाती जे गवसले ते रॉ बन
शमा आप या कायशाळे तून, श बरातून, भाषणातून, वनी फतीतून इ छु कांना दे त असतात.
ही त वे रॉ बन यांनी नुसती सां गतली नाहीत तर वतः ते तसे जगले आहेत.
रॉ बन शमा यांनी कायदा आ ण सु व था या ा तात पदवी आ ण पद ु र अ ययन
संपा दत क न खटला चाल वणारे एक थतयश वक ल हणून ते यातक त आहेत.
डा े ातील तीन कार या खेळ कारात ते वीण असून, ताई व दो या ं कलेचा ते
सात याने सराव करतात. इतकेच न हे तर संगीतकार आ ण एक सम पत कुटुं ब मुख
हणूनही ते ओळखले जातात.
‘एन.बी.सी.’ ते ‘स सेस रे डओ या रा ीय सारण क ांवर रॉ बन शमा यांना नेहमीच
स मा नत केले जाते.