FAKULTET ZA DRAVNE I EVROPSKE STUDIJE U PODGORICI

Slavenka Baji
(autor) Br. indeksa :10/09

SOCIJALNA POLITIKA I POLITIKA OBRAZOVANJA U EVROPSKOJ UNIJI

(seminarski rad II godina postdiplomskih studija)

Doc. dr Milivoje Baleti

(mentor)

Podgorica, decembar 2010. godine

SADRAJ
strana Uvod 1. Istorijski razvoj socijalne politike i politike obrazovanja u Evropskoj uniji 3 4

2. Sadanje stanje u Evropskoj uniji u pogledu socijalne politike i politike obrazovanja 7 3. Socijalna politika i politika obrazovanja u Crnoj Gori odnos prema socijalnoj politici i politici obrazovanja Evropske unije 3.1. Crna Gora i evropska socijalna politika 3.2. Crna Gora i evropska politika obrazovanja Zakljuak Literatura 14 14 14 17 18

UVOD
Pored osiguranja mira i stabilnosti i podsticanja ekonomskog prosperiteta u Evropi, jedan od glavnih motiva nastajanja evropskih integracija odnosi se na promovisanje uravnoteenog socijalnog razvoja. Stoga Evropska unija vodi zajedniku socijalnu politiku, koja generalno gledano obuhvata slijedee oblasti: slobodno kretanje radnika i socijalnu sigurnost radnika migranata; jednak tretman mukaraca i ena; obezbjeenje najboljih uslova rada, zdravstvene zatite i zatite na radu; zatitu javnog zdravlja; brigu o starim ljudima; borbu protiv siromatva, ukljuujui i integraciju manjinskih grupa; razvoj slubi socijalne zatite; najzad, vaan segment socijalne politike Evropske unije predstavlja obrazovanje i profesionalna obuka djece, omladine i odraslih i njihovo zapoljavanje. U ovom radu akcenat je stavljen na obrazovanje u Evropskoj uniji, uz osvrt na stanje u socijalnom sistemu i u obrazovanju u Crnoj Gori i na proces pribliavanja crnogorskog socijalnog kao i obrazovnog sistema relevantnim standardima koji vae u Evropskoj uniji. Evropska unija nema zajedniki sistem obrazovanja, ve svaka pojedinana drava lanica ima nadlenost nad svojim sistemom obrazovanja i nastavnim sadrajima. Meutim, Evropska unija podstie saradnju u ovoj oblasti izmeu drava lanica, u cilju meusobnog unapreivanja i dopunjavanja obrazovnih sistema, kroz programe kao to su Lifelong Learning Programme (Program doivotnog uenja), Youth, Tempus, itd. Svi ti programi temelje se na l. 149. i 150. Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, kojima je postavljeno za cilj da Evropska unija doprinese razvoju obrazovanja podsticanjem saradnje izmeu drava. Takoe, Lisabonska strategija dala je smjernice vladama zemalja lanica Evropske unije za njihovo djelovanje u programima obrazovanja i usavravanja.

1.

ISTORIJSKI RAZVOJ SOCIJALNE POLITIKE I POLITIKE OBRAZOVANJA U EVROPSKOJ UNIJI

Obrazovanje, struno usavravanje i, uopte gledano, ulaganje u ljudske resurse predstavlja sastavni dio socijalne politike Evropske unije, pa e se u tom kontekstu ono i sagledati u ovom radu. Osnove zajednike socijalne politike dananje Evropske unije postavljene su relevantnim odredbama Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, koji je potpisan 25.03.1957. godine u Rimu. Te odredbe utvruju odreenu nadlenost organa Evropske zajednice u oblasti socijalnog prava. Socijalna politika uspostavljena ovim Ugovorom predstavljala je kompromis izmeu tadanje francuske i njemake struje. Francuska je zastupala stanovite da Ugovor o osnivanju Evropske zajednice treba da sadri odredbe o jedinstvenoj socijalnoj politici na nivou Evropske zajednice, tako da se socijalni problemi nastali kao rezultat deavanja na tritu pokrivaju iz zajednikih fondova Evropske zajednice; Njemaka je meutim smatrala da socijalna davanja ne treba finansirati iz zajednikih fondova, ve da te probleme treba rjeavati na regionalnom principu. Uglavnom su preovladala njemaka stanovita, dok su francuska shvatanja ugraena u definisanju odreenih prava koja se obezbjeuju na nivou Evropske zajednice kao cjeline (npr. izjednaavanje prava mukaraca i ena na nivou Evropske zajednice, uzajamno priznavanje profesionalnih kvalifikacija, tj. vaenje diploma na cijeloj teritoriji Evropske zajednice1, itd.). U pogledu obrazovanja i drugih prava mladih ljudi najznaajnije odredbe sadrane su u l. 149. i 150. Ugovora o osnivanju EZ. l. 149. predvia razmjene mladih i razmjene izmeu socijalno-obrazovnih instruktora, podstie mobilnost uenika/studenata i nastavnika, izmeu ostalog kroz akademsko meusobno priznavanje diploma, podstie razvoj uenja na daljinu, itd. l. 150 predvia da e EZ imati za cilj da olaka prilagoavanje na promjene u industriji, konkretno kroz struno obrazobanje i obuku, kao i da olaka pristup strunom obrazovanju i obuci i ohrabri mobilnost instruktora i uenika, naroito mladih ljudi. Za zajedniku socijalnu politiku dananje Evropske unije od izuzetnog znaaja je Evropska socijalna povelja (ESP), koju je donio Savjet Evrope 18.10.1961. godine u Torinu, a koja je zatim revidovana 1996. godine. Evropska socijalna povelja utvruje uglavnom socijalna i ekonomska prava, dok se u domenu kulturnih prava ESP najvie bavi pravima na obrazovanje odreenih grupa, kao to su djeca, zatim radnici, a takoe i odreenim pravima stranih dravljana. Socijalna i ekonomska prava tiu se egzistencijalnih pitanja iz svakodnevnog ivota graana, kao to su smjetaj i stambeni prostor, kretanje osoba, radni odnosi, zdravstvo, obrazovanje i socijalna zatita. Sva ta prava su prilino specifikovana. Ona daju jasan nalog dravama lanicama i potpisnicama ESP da u svoje pravne propise inkorporiraju postavljene standarde i reguliu procedure za njihovo ostvarivanje. Specifinost ESP je u tome to drave nemaju obavezu da prihvate sve njene odredbe, nego samo jedan odreeni broj. Ovim se postie
1

l. 47. Ugovora o osnivanju Evropske zajednice

fleksibilnost samog dokumenta i omoguava se da ga drave lake prihvataju, jer ne moraju da usvoje cijeli tekst, nego samo one dijelove koji im najvie odgovaraju. Svake godine drave ugovornice podnose izvjetaj Evropskom komitetu za socijalna prava, koji na osnovu tog izvjetaja utvruje da li data drava potuje preuzete obaveze predvienje ESP-om. Neke od najbitnijih odrednica ESP su slijedee: pravo na rad - ostvarivanje i odravanje to je mogue vieg i stabilnijeg nivoa zaposlenosti, iji je krajnji cilj ostvarivanje pune zaposlenosti neki od predvienih instrumenata su uspostavljanje i odravanje besplatne slube zapoljavanja za sve radnike, obezbjeenje i promovisanje odgovarajueg profesionalnog usmjeravanja, obrazovanje i rehabilitacija; pravo na primjerene uslove rada - utvrditi razumno trajanje dnevnog i nedeljnog rada; osigurati plaene dane praznika; osigurati plaeni godinji odmor od najmanje dvije sedmice; osigurati skraeni rad ili dodatni plaeni dopust radnicima koji rade na utvrenim opasnim ili nezdravim radnim mjestima; osigurati sedmini odmor koji se, koliko je to mogue, podudara sa danom u sedmici koji je kao dan odmora prihvaen prema tradiciji ili obiajima zemlje ili regije; pravo na sigurne i zdrave uslove rada - donijeti propise o sigurnosti i zdravlju; odrediti mjere nadzora primjene tih propisa; pravo na pravinu platu - priznati radnicima pravo na platu koja e njima i njihovim porodicama osigurati dolian ivotni standard; priznati radnicima pravo na uvean iznos plate za prekovremeni rad, osim u nekim iznimnim sluajevima; priznati zaposlenim mukarcima i enama pravo na jednaku platu za jednako vrijedan rad; priznati svim radnicima pravo na razuman otkazni rok u sluaju prestanka rada; pravo na organizovanje - pravo i sloboda radnika i poslodavaca da osnivaju lokalne, dravne i meunarodne organizacije za zatitu svojih ekonomskih i socijalnih interesa; pravo i sloboda ulanjivanja u te organizacije; pravo djece i mladih na zatitu - odrediti da je 15 godina najnii uzrast za zapoljavanje, s tim da se iznimno moe zaposliti i mlae dijete na propisanim lakim poslovima koji nisu tetni za njihovo zdravlje, moral i obrazovanje; utvrditi najnii doputeni uzrast zapoljavanja u odreenim djelatnostima koje se smatraju opasnim i nezdravim; zabraniti da se djeca koja su podlona obaveznom kolovanju zapoljavaju na poslovima koji e ih onemoguiti u sticanju svih koristi od tog kolovanja; ograniiti radno vrijeme radnika mlaih od 16 godina kako bi ono odgovaralo zahtjevima njihovog razvoja, a posebno potrebama njihovog profesionalnog obrazovanja; predvidjeti da vrijeme koje mladi provode u profesionalnom obrazovanju tokom normalnog radnog vremena, uz pristanak poslodavca, bude ukljueno u radni dan. Ugovor iz Mastrihta, usvojen 07.02.1992. godine, uveo je odreene novine u oblast socijalne politike, a koje se u prvom redu ogledaju u davanju veeg znaaja socijalnoj sigurnosti. Organi Evropske zajednice u ovoj oblasti imaju prvenstveno ulogu inicijatora sporazumevanja izmeu drava lanica, zatim... mogu putem smernica da utvrde odreeni minimum zajednike regulative, a o najznaajnijim pitanjima, kao to su: socijalna sigurnost i socijalna zatita

radnika, zatita radnika u sluaju gubitka posla, kolektivno predstavljanje, uslovi zapoljavanja lica iz treih zemalja, Savet odluuje iskljuivo konsenzusom2. Amsterdamski ugovor zakljuen je 02.10.1997. godine. Najznaajnije izmjene u odnosu na Ugovor o osnivanju Evropske zajednice tiu se ovlaenja Savjeta da u odreenim oblastima moe da odluuje kvalifikovanom veinom umjesto konsenzusom. Meutim, poto je veliki broj akata donijet u formi preporuka ili miljenja, ti akti imaju mali stepen obaveznosti. Lisabonska strategija usvojena je 2000. godine, a odnosi se na period od 2000. do 2010. godine. Njom je pred Evropsku uniju postavljen ambiciozan cilj: Evropska unija e postati najkonkurentnija i najdinaminija ekonomija na svijetu, zasnovana na znanju, sposobna da ostvari odrivi ekonomski rast s vie kvalitetnih radnih mjesta i veom socijalnom kohezijom. Ostvarivanje tog cilja zahtijeva modernizaciju evropskog socijalnog modela i obrazovnih sistema. Prioriteti Lisabonske strategije su jaanje unutranjeg trita; istraivanje i razvoj, obrazovanje, inovacije i preduzetnitvo; zaposlenost i socijalna kohezija; i zatita okoline i odrivi razvoj. Prema tome, Lisabonska stategija predstavlja pokuaj integracije socijalne i ekonomske politike. Polo se od pretpostavke da bi do 2010. godine Evropa trebala postati svjetski lider u pogledu kvaliteta obrazovanja i osposobljavanja.

Pravo Evropske unije, Zlatko Stefanovi, II izdanje, str. 325 i 326, Beograd: Pravni fakultet Univerziteta Union u Beogradu, 2005. godine

2.

SADANJE STANJE U EVROPSKOJ UNIJI U POGLEDU SOCIJALNE POLITIKE I POLITIKE OBRAZOVANJA

Kao izraz viedecenijskog razvoja evropske socijalne politike razvio se karakteristian evropski socijalni model. On je prevashodno izraz postojanja svijesti da ekonomski razvoj mora pozitivno da se odrazi na socijalnu ravnoteu u drutvu, kao i da socijalna pravda, ravnotea i sigurnost daju pozitivan doprinos ekonomskom razvoju. Stoga je evropski socijalni model vaan element evropskog procesa integracije i nezaobilazan element koji zemlje koje pretenduju da postanu nove lanice Evropske unije moraju u to je mogue veoj mjeri ugraditi u svoju nacionalnu socijalnu politiku. Evropski socijalni model u najkraem predstavlja viziju drutva koja podrazumijeva punu zaposlenost, kvalitetna radna mjesta, jednake mogunosti i socijalnu zatitu za sve. On je cjelina zajednikih vrijednosti i principa u oblasti socijalne politike koji se kontinuirano dograuju na nivou EU od samog nastanka prvih evropskih zajednica3. Za ostvarivanje navedene vizije drutva, evropski socijalni model koristi vie socijalno-politikih instrumenata. Neki od najznaajnijih su sistemi socijalne sigurnosti, koji pokrivaju prava zaposlenih u sluaju bolesti, starenja, radne nesposobnosti, nezaposlenosti ili siromatva uopte; individualna i kolektivna prava zaposlenih, a sve vie i kontinuirano obrazovanje, obuke i prekvalifikacije. Ono to je danas karakteristino za evropski socijalni model je aktivno uee graana i graanskih udruenja u donoenju vanih odluka na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou, ije aktivnosti drava podstie i dijelom i finansijski podrava, a sve u cilju da ovaj princip angaovanosti civilnog drutva, uz sprovoenje partnerskih projekata vladinog i nevladinog sektora, doprinese izgradnji tzv. drutva blagostanja. Evropski socijalni model temelji se na osnovnim socijalnim pravima, a to su: sloboda kretanja, zapoljavanje, unapreivanje ivotnih i radnih uslova, socijalna zatita, sloboda udruivanja, obuka za sticanje zanimanja, jednak tretman ena i mukaraca, informisanje i participacija zaposlenih, zdravstvena zatita i sigurnost na radnom mjestu, zatita djece i adolescenata, zatita starih i zatita invalida.
3

Predavanje dr Dragana uria, savjetnika u CDP programu UNDP-a

Znaajan organ u ostvarivanju nabrojanih socijalnih prava je Evropski ekonomsko-socijalni komitet (EESK). To je institucionalno konsultativno tijelo osnovano Rimskim ugovorima iz 1957. godine, sa ciljem da omogui predstavljanje i uticaj razliitih socijalnih grupa na rad organa Evropske zajednice. lanovi EESK su predstavnici poslodavaca, zaposlenih i nezavisnih djelatnosti. Njegova konsultativna uloga omoguava lanovima, pa tako i organizacijama koje oni predstavljaju, da vre odreeni uticaj na rad Evropske komisije i Evropskog savjeta. Ovo tijelo predstavlja most izmeu organa Evropske unije i organizovanog civilnog drutva. Takoe, EESK ima ulogu u pospjeivanju uloge civilnog drutva i u zemljama koje nisu lanice Evropske unije, u kojima on unapreuje strukturiran dijalog sa organizacijama civilnog drutva i promovie stvaranje konsultativnih tijela zasnovanih na iskustvu samog EESK. Pored svih pozitivnih obiljeja evropskog socijalnog modela on ima i svoje negativne strane, a tu se najee misli na visoke trokove socijalne zatite u zemljama Evropske unije; postoji ak miljenje da je Evropski socijalni model uzrok ekonomskog zaostajanja Evropske unije na globalnom nivou. Pred ovim modelom svakako stoje znaajni izazovi, kao to su uticaj globalizacije i jaanja konkurentnosti, demografske promjene u evropskim drutvima i postojee ekonomske tekoe Evropske unije, kao to je npr. visoka nezaposlenost. Kao to je naprijed navedeno, Evropska unija je kroz Lisabonsku strategiju postavila sebi ambiciozan cilj: Evropska unija e postati najkonkurentnija i najdinaminija ekonomija na svijetu, zasnovana na znanju, sposobna da ostvari odrivi ekonomski rast s vie kvalitetnih radnih mjesta i veom socijalnom kohezijom. Postizanje tog cilja zahtijeva, izmeu ostalog, investiranje u ljude i postavljanje istraivanja i razvoja i obrazovanja kao jednog od prioriteta EU. Ostvarivanje tih planova podrazumijeva potpuni preobraaj sistema obrazovanja i osposobljavanja irom Evrope. Proces promjena e biti izveden u svakoj zemlji u skladu sa nacionalnom tradicijom, pri emu e biti ubrzan saradnjom izmeu zemalja lanica kroz razmjenu iskustava. Evropska Unija ne namjerava donositi niti primjenjivati zajedniku politiku u obrazovanju, ve eli da podstakne saradnju drava na tom podruju kako bi one dopunile svoje postojee obrazovne sadraje. Takoe, usvajanje demokratskih ideala od strane mladih jedna je od osnovnih pretpostavki zajednikog evropskog identiteta. Te ideale je potrebno usvajati jo kroz sistem kolovanja, a za njihovo uspjeno usvajanje vana je i mobilnost mladih ljudi. Iz svega ovog izrodila se potreba za meusobnim priznavanjem profesionalnih kvalifikacija, odnosno za priznavanje diploma steenih u drugim zemljama Evropske unije. Mobilnost mladih ljudi omoguava se brojnim programima razmjene. Lisabonska strategija dala je glavne smjernice djelovanja nacionalnim vladama i koordinirajuim tijelima Evropske unije u programima obrazovanja i usavravanja u budunosti. Kao doprinos tome Savjet ministara usvojio je 2001. godine Izvjetaj o buduim ciljevima sistema obrazovanja i usavravanja, ime je

stvoren strateki plan saradnje u obrazovanju i usavravanju u Evropskoj uniji do 2010. godine. Ciljevi koje Evropska unija kroz taj strateki plan eli postii su: Najmanje 85% starijih od 22 godine da ima zavrenu etvorogodinju srednju kolu; Postotak mladih izmeu 18 i 24 godine starosti s prekinutim srednjokolskim obrazovanjem treba da bude manji od 10%; Poveanje broja strunjaka na podruju prirodnih i tehnikih nauka za 15% uz smanjenje razlika u broju mukih i enskih diplomanata u pomenutim strukama; Omoguavanje dodatnog strunog usavravanja i pomoi u traenju zaposlenja u sluajevima nezaposlenosti nakon zavrene kole; Postotak 15-godinjaka sa slabim uspjehom iz itanja trebao bi se smanjiti barem za 20% u poreenju sa nivoom iz 2000. godine; 12,5% aktivnog stanovnitva izmeu 24 i 64 godine starosti ukljuiti u mjere doivotnog obrazovanja; uspostaviti sistem za prenos kredita, to bi olakalo uzajamno priznavanje i prenosivost strukovnih kvalifikacija. Poto evropsko obrazovanje podrazumijeva stalnu pripremu mladih ljudi za svakodnevne kontakte u multikulturalnom i viejezinom evropskom drutvu, Evropska unija pripremila je razliite obrazovne programe za uenike, studente i nastavnike. Svake godine vie od milion ljudi koristi programe obrazovanja i strunog usavravanja izvan matinih drava, koji se finansiraju iz razliitih fondova Evropske unije. Evropska unija raspolae brojnim mehanizmima i sredstvima za podsticanje saradnje na podruju obrazovanja i usavravanja, a meu najznaajnijim programima su: 3- Lifelong Learning Programme (LLL) - program doivotnog uenja koji ima za cilj poveanje stope zapoljavanja i jaanje konkurentnosti evropske ekonomije unutar globalne utakmice, to ovaj program ini kljunim elementom Lisabonske strategije. Program podstie i socijalno ukljuivanje, aktivno graanstvo i lini razvoj; - Youth - program mobilnosti i neformalnog obrazovanja za mlade od 15 do 25 godina; - Tempus - panevropski program saradnje u podruju visokog obrazovanja. A. Lifelong Learning Programme (Doivotni program uenja)

Jedan od temelja Lisabonske strategije jeste razvoj ljudskih resursa. Za ostvarivanje tog cilja Evropska unija je usvojila koncept doivotnog uenja kao vodei princip u definisanju svih politika u oblasti obrazovanja i usavravanja. Taj koncept podrazumijeva sticanje i inoviranje svih vrsta kvalifikacija, vjetina i znanja, od predkolskog uzrasta do poznih godina ivota. Ukljueni su svi oblici 9

uenja: kroz formalni sistem opteg i strunog obrazovanja i obuavanja, struno usavravanje na radnom mjestu, samoinicijativno sticanje vjetina i znanja tokom cijelog ivota i dr. Evropska komisija je integrisala raznovrsne obrazovne i druge aktivnosti na polju obrazovanja i usavravanja pod jedan kiobran , Lifelong Learning Programme Doivotni program uenja. Sredstva se ulau u projekte razmjena, podsticanja bilateralnih i multilateralnih partnerstava i unapreenja kvaliteta u obrazovnju i usavravanju irom Evrope. Ovaj program ima etiri stuba: 1. Comenius program za uenike, uitelje, kole i povezane institucije ili organizacije ( predkolsko i kolsko obrazovanje do kraja srednjokolskog obrazovanja ) 2. Erasmus program za studente, naunike, profesore, univerzitete i druge povezane ustanove ili organizacije (visoko obrazovanje). 3. Leonardo da Vinci program za poetnike, radnike, zaposlenike i druge institucije i organizacije (struno obrazovanje i usavravanje). 4. Grundtvig program za odrasle, uitelje i druge institucije i organizacije aktivne na polju odraslog obrazovanja. 5 Ova etiri stuba su spojena sa transverzalnim programom koji obavlja etiri aktivnosti: 1. Politiku saradnje i inovacije ( KA1 ) 2. Uenje stranih jezika ( KA2 ) 3. Informacione i komunikacione tehnologije ICT ( KA3 ) 4. irenje i eksploatacija rezultata i uspjenih rjeenja ( KA4 ) Cijela ova struktura je dopunjena novim Jean Monnet programom, koji podrava institucije i aktivnosti koje promoviu evropske integracije. Jean Monnet program je usmjeren na stimulaciju uenja, istraivanja i razmatranja na polju evropskog integrisanja kolovanja na nivou visoko obrazovnih institucija unutar ili van Evropske zajednice. Pokrenut 1990. godine, program je danas prisutan u 60 zemalja na pet kontinenata i oko 700 univerziteta nudi Jean Monnet teajeve kao dio njihovog programa, dostiuci auditorijum od 250 000 studenata svake godine. B. Youth

Youth je program koji je Evropska unija uspostavila za mlade ljude. Svrha mu je da uspostavi osjeaj aktivnog evropskog dravljanstva, solidarnosti i tolerancije meu mladim Evropljanima i da ih ukljui u oblikovanje budunosti Unije. Program promovie mobilnost unutar i izvan granica EU, neformalne, meukulturalne dijaloge i ohrabruje ukljuivanje svih mladih ljudi, bez obzira na njihov obrazovni, socijalni i kulturoloki status. Ciljne grupe su mladi od 15 do 25 godina, omladinske organizacije, omladinski lideri, treneri, neprofitne omladinske organizacije, udruenja i sl. Aktivnosti su: Akcija 1: Mladi za Evropu ( Youth for Europe ) - razmjena mladih, upoznavanje sa razliitim kulturama

10

- uestovanje u demokratskim projektima, istraivanje zajednikih tema Akcija 2: Evropska volonterska sluba ( European Voluntary Service ) - pojedinci od 18 do 25 godina mogu provesti do 12 mjeseci u inostranstvu kao volonteri u raznim vrstama lokalnih projekata. Akcija 3: Mladi u svijetu ( Youth in the World ) - saradnja sa susjednim zemljama Unije - saradnja sa drugim zemljama Akcija 4: Omladinski sistem podrke - podrka tijelima aktivnim na Evropskom nivou u oblasti rada sa mladima - obuka aktivnih u radu sa mladima i organizacijama za mlade - projekti koji podravaju inovativnost i kvalitet - partnerstvo - podrka slijedeim strukturama programa: Euro-Mediterranean Youth Platform, EURODESK i udruenju mladih evropskih volontera. Akcija 5: Podrka Evropskoj saradnji na polju mladih - sastajanje mladih ljudi i onih odgovornih za pitanja mladih. C. Tempus

Tempus (The trans- European mobility scheme for university studies) je program Evropske unije koji promovie modernizaciju visokog obrazovanja u zemljama Zapadnog Balkana, Istone Evrope i Centralne Azije, Sjeverne Afrike i Bliskog Istoka. Analogno postojeim obrazovnim programima, Evropska unija nastoji da putem Tempus programa pomogne zadovoljenje specifinih potreba srednjoevropskih i istonoevropskih drava. Program omoguava dotiranje aktivnosti organizacija iz drava lanica Evropske unije i partnera iz Srednje i Istone Evrope. Ustanovljen 1990. godine Tempus je obnavljan nekoliko puta (Tempus II, Tempus II bis, Tempus III od 2000. do 2006. godine i Tempus IV od 2007. do 2013. godine). Ovaj program obezbjeuje finansiranje i ohrabruje uravnoteenu saradnju izmeu univerziteta u Evropskoj uniji i u pomenutim zemljama. Tempus program ima jak fokus na insitutcionalnu univerzitetsku saradnju. TEMPUS program pokuava da doprinese: - reformi struktura visokog obrazovanja i upravljanja ovim ustanovama; - razvoju nastavnih programima u prioritetnim oblastima; - razvoju administrativnih i institucionalnih struktura obezbjedujui mreu i izvore sredstava za obuku njihovog osoblja od strane nacionalnih administracija, kompanija, kao i od nevladinih organizacija; - razvoju ekspertskog treninga za odreene i naprednije stepene strunosti potrebne u toku ekonomske reforme, naroito za poboljanje i proirivanje veza sa industrijom; - ojaavanju regionalne saradnje naroito meu zemljama Jugoistone Evrope, ohrabrivanjem uea vie partnerskih zemalja u istom projektu. 11

11

etvrta faza Tempus programa poela je 2007.godine i obuhvatie period do 2013. godine. Evropska komisija nastavlja da smatra visoko obrazovanje kao prioritet za aktivnosti saradnje sa zemljama koje okruuju Evropsku uniju. Evropska Unija radi s drugim zemljama kroz Bolonjski proces kako bi stvorila Evropski prostor visokog obrazovanja. Bolonjska deklaracija Bolonjski proces Bolonjska deklaracija u oblasti evropskog visokog obrazovanja, inspirisana Sorbonskom deklaracijom (1998), potpisana je 19. juna 1999. godine od strane ministara odgovornih za visoko obrazovanje iz 29 evropskih zemalja. Danas gotovo sve zemlje Evrope i Rusija uestvuju u ovom procesu. Monako i San Marino su jedine zemlje lanice Savjeta Evrope koje jo uvijek nisu pristupile Bolonjskom procesu. Od ostalih zemalja Bjelorusija i Kazahstan su pozvani da postanu potpisnici. Osnovni cilj Bolonjskog procesa jeste kreiranje Evropskog prostora visokog obrazovanja (European Space for Higher Education), radi unapreenja zapoljavanja i mobilnosti stanovnitva, kao i meunarodne konkurentnosti evropskog visokog obrazovanja. Suoena sa sve veim problemom nekonkurentnosti visokog obrazovanja, Evropska unija je potpisivanjem Bolonjske deklaracije pokrenula Bolonjski proces u kojem ve uestvuje preko 40 zemalja. Potpisivanjem ovog dokumenta drave su se dobrovoljno obavezale da reformiu svoje sisteme visokog obrazovanja u skladu sa dogovorenim prioritetima, kako bi se obezbijedili uporedivost i povezivanje na evropskom nivou. Bolonjski proces potuje princip autonomije i raznolikosti, te ne predstavlja pokuaj standardizacije i uniformisanja evropskog sistema visokog kolstva. Bolonjski proces predvia da visoko obrazovanje u zemljama Evrope treba da bude organizovano na takav nain da omogui:

mobilnost - laku pokretljivost iz jedne zemlje u drugu (u okviru evropskog prostora visokog obrazovanja) - u cilju daljeg studiranja ili zapoljavanja; atraktivnost evropskog visokog obrazovanja je poveana, tako da mnogi ljudi iz neevropskih zemalja takoe dolaze da ue i/ili rade u Evropi; zapoljivost - Evropskom prostoru visokog obrazovanja nudi se iroka, kvalitetna i napredna baza znanja i osigurava dalji razvoj Evrope kao stabilne, mirne i tolerantne zajednice u okviru Evropskog istraivakog prostora.

Kao podciljevi definisani su:

Stvaranje sistema lakeg razumijevanja i ujednaavanja diploma; Stvaranje dvostepenog sistema diploma - Beelor/Master sistem; Uvoenje sistema ocjenjivanja, Evropski sistem transfera bodova (ECTS);

12

Poveanje mobilnosti kroz uklanjanje barijera; ne samo prostorna mobilnost ve i kulturalne kompetencije ali i mobilnost meu visokim kolama; Zajedniki rad na poveanju kvaliteta obrazovanja; Evropska dimenzija visokokolskog obrazovanja; Doivotno uenje; Uee studenata (ukljuivanje u sve odluke i inicijative na svim nivoima); Poveanje atraktivnosti evropskog visokokolskog obrazovanja; Ujednaavanje evropskog visokokolskog obrazovanja sa evropskim istraivakim prostrom, posebno kroz uvoenje doktorske faze u Bolonjskom procesu.

13

3. SOCIJALNA POLITIKA I POLITIKA OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI ODNOS PREMA SOCIJALNOJ POLITICI I POLITICI OBRAZOVANJA EVROPSKE UNIJE
3.1. CRNA GORA I EVROPSKA SOCIJALNA POLITIKA

Kao to je navedeno u prvom poglavlju ovog rada, specifinost Evropske socijalne povelje je u tome to drave ugovornice nemaju obavezu da prihvate sve njene odredbe, nego samo jedan odreeni broj tih odredbi. Tako je i Crna Gora usvojila i ratifikovala ESP 03.03.2010. godine, ime je postala 43. potpisnica Povelje (i 30. potpisnica revidovane Povelje), pri emu je prihvatila 66 od ukupno 98 odredbi ESP. Ratifikacija ESP podrazumijeva automatsku inkorporaciju u nacionalne pravne propise, a prvi izvjetaj o sprovoenju prihvaenih obaveza iz ESP Crna Gora je duna da preda Evropskom komitetu za socijalna prava 31.10.2011. godine, u pogledu sprovoenja odredbi iz Tematske grupe 1 Zapoljavanje, obuka i jednake anse, a to su: - Pravo na rad (l. 1); - Pravo na profesionalnu orijentaciju (l. 9); - Pravo na strunu obuku (l. 10 1, 2, 3 i 4); - Pravo osoba sa invaliditetom na nezavisnost, drutvenu integraciju i uestvovanje u ivotu zajednice (l. 15); - Pravo na jednake anse i jednak tretman prilikom zapoljavanja i obavljanja djelatnosti bez polne diskriminacije (l. 20); - Pravo na zatitu u sluaju otputanja (l. 24). U predstojeim pregovorima o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji socijalna politika i zapoljavanje bie nezaobilazna tema (19-to poglavlje pregovora), kao i obrazovanje i kultura (26-to poglavlje pregovora). 3.2. CRNA GORA I EVROPSKA POLITIKA OBRAZOVANJA

Tokom poslednje decenije Crna Gora prolazi kroz promjenu sistema obrazovanja, radi njegovog prilagoavanja savremenim potrebama drutva i ukljuivanja u evropske procese razvoja obrazovanja i strunog osposobljavanja. Sveobuhvatna vizija reforme obrazovnog sistema u Crnoj Gori predstavljena je u dokumentu Knjiga promjena iz 2001. godine. Vizija obrazovnog sistema u tom dokumentu je takva da obrazovni sistem treba da podrava opte ciljeve drutva, kao to su uspostavljanje demokratskog, razvijenog i otvorenog drutva, zasnovanog na vladavini prava, multietnikoj raznolikosti, uzajamnom razumijevanju i toleranciji, uz potovanje pozitivnih vrijednosti nasljea i tradicije. Ministarstvo prosvjete i nauke uradilo je Strateki plan reforme obrazovanja za period od 2003. do 2004. godine. Nakon toga uraen je Strateki plan reforme obrazovanja za period od 2005. do 2009. godine, kroz koji je definisan i plan razvoja strunog obrazovanja u ovom periodu. Zatim je izraena Strategija razvoja strunog obrazovanja u Crnoj Gori za period od 2010. do 2014. godine, 14

sa ciljem izgradnje sistema strunog obrazovanja koji pojedincima omoguava sticanje kvalifikacija, potrebnih za ravnopravno uee na tritu rada i profesionalno napredovanje, lini razvoj i nastavak obrazovanja4. Znaajni evropski dokumenti koji se odnose na struno obrazovanje i osposobljavanje su kominikei iz Kopenhagena, Mastrihta, Helsinkija i Bordoa. Neke od osnovnih smjernica koje su date u tim dokumentima su slijedee: 1. Poveati privlanost strunog obrazovanja, poboljati saradnju kljunih partnera, otvoriti struno obrazovanje za ukupnu populaciju svih godina kroz perspektivu doivotnog uenja, koje je najvaniji inilac za razvoj drutva znanja; uoiti potrebe kako lica sa visokim kvalifikacijama, tako i lica sa niskim kvalikacijama i drugih ranjivih grupa; poboljati efikasnost strunog obrazovanja, uiniti investicije u obrazovanje vie efektivnim. 2. Ojaati evropsku dimenziju u strunom obrazovanju i osposobljavanju kroz razvoj i implementaciju zajednikih evropskih instrumenata i alata za poveanje transparentnosti, kvaliteta i mobilnosti (EQF, ECVET, savjetovanje, validacija prethodno steenih znanja, obezbjeivanje kvaliteta, Europass), omoguiti mladim i odraslim, kroz obrazovanje i osposobljavanje, sticanje kompetencija za nove poslove. U vezi s tim, struno obrazovanje u Crnoj Gori e slijediti prioritete i potrebe privrede, pojedinca i drutva u cjelini, potujui tradiciju i dostignuti nivo razvoja svog obrazovnog sistema, ali i preporuke, date u dokumentima relevantnih meunarodnih organizacija i tijela i odredbama Evropskog kvalifikacionog okvira.5

Bolonjski proces u Crnoj Gori Crna Gora potpisala je Bolonjsku deklaraciju 2003. godine u sklopu Dravne zajednice Srbije i Crne Gore i od tada je sprovodi u praksi. Primjena principa Bolonjske deklaracije izmijenila je strukturu obrazovnog procesa u Crnoj Gori, utvrdjivanjem tri nivoa visokog obrazovanja - osnovnog, magistarskog i doktorskog. Magistarske studije zajedno sa osnovnim traju pet godina. Na vecini studijskih programa odlueno je da se etvrta godina obrazovanja, odnosno prva nakon osnovnih studija, organizuje kao specijalistika postdiplomska godina studija. Novi sistem, s druge strane, predvidja i studije za sticanje doktorata u trajanju od tri godine, od kojih prva predstavlja doktorske studije, a naredne dvije predviene su za period nauno-istraivakog rada i izrade doktorata. Dosadanja izrazita neefikasnost studiranja bila je jedna od najslabijih taaka obrazovnog sistema u Crnoj Gori. Novi nain ocjenjivanja, rad tokom godine i
4

Strategija razvoja strunog obrazovanja u Crnoj Gori (2010-2014), str. 3, Ministarstvo Prosvjete i nauke Crne Gore, 2009. godine 5 Strategija razvoja strunog obrazovanja u Crnoj Gori (2010-2014), str. 7, Ministarstvo Prosvjete i nauke Crne Gore, 2009. godine

15

zavrni ispit podstiu studente da ubrzaju proces studiranja. Novinu predstavlja i ocjenjivanje rada profesora koje se sprovodi kroz anketiranje studenata. Uvedeno je i potvrivanje ocjena od Nastavno-naunog vijea fakulteta, a sistem kredita ujedno predvia da studenti, kao i ostali radni ljudi, imaju etrdesetosatnu radnu sedmicu, pri emu ukupno optereenje na predavanjima, vjebama i samostalnom radu mora odgovarati takvom planu rada. Prema miljenju Ministarstva prosvjete i nauke, to e poveati efikasnost studiranja i pomoi da se Univerzitet Crne Gore ukljui u porodicu univerziteta Evrope i omoguiti razmjenu studenata i nastavnika tokom studiranja, naunog i umjetnikog rada. Prvi pozitivni rezultati reformi odnose se na poveanje broja upisanih studenata. Takoe, prema podacima sa Univerziteta Crne Gore, na svim jedinicama je dolo do poboljanja uspjeha u odnosu na prethodne godine, dok je na pojedinim fakultetima ostvaren znatno bolji rezultat.

16

ZAKLJUAK
Od sklapanja Ugovora o osnivanju Evropske zajednice1957. godine, Evropska unija krenula je putem postepenog uspostavljanja zajednike socijalne politike u najvanijim drutvenim oblastima, kao to su rad, zapoljavanje, nediskriminacija, socijalno staranje i obrazovanje. Tokom vremena usvojeni su i mnogi akti znaajni za regulisanje ove oblasti, kao to su Evropska socijalna povelja, Ugovor iz Mastrihta, Amsterdamski ugovor i Lisabonska strategija. Primjena standarda postavljenih ovim aktima dovela je do stvaranja karakteristinog evropskog socijalnog modela, koji podrazumijeva punu zaposlenost, kvalitetna radna mjesta, jednake mogunosti i socijalnu zatitu za sve. Neki od najznaajnijih instrumenata kojima se ovaj model ostvaruje su sistemi socijalne sigurnosti, individualna i kolektivna prava zaposlenih i kontinuirano obrazovanje, obuke i prekvalifikacije. Ostvarivanje evropskog socijalnog modela u praksi zahtijevalo je potpuni preobraaj sistema obrazovanja i osposobljavanja irom Evrope. Pri tom nije bilo neophodno da obrazovni sistemi evropskih zemalja postanu uniformni, ve se proces promjena u svakoj zemlji sprovodio i sprovodi se i dalje u skladu sa nacionalnom tradicijom, ali uz saradnju sa drugim evropskim zemljama kroz razmjenu iskustava i najboljih praksi. Radi boljeg povezivanja uenika, studenata, nastavnika, istraivaa i naunih radnika iz evropskih zemalja, Evropska unija sprovodi vie obrazovnih programa, kao to su Lifelong Learning Programme / Program doivotnog uenja (gdje spadaju programi Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci i Grundtvig), Zouth, Tempus i dr. U oblasti visokog obrazovanja u Evropi najvei znaaj imalo je pokretanje Bolonjskog procesa i donoenje Bolonjske deklaracije, iji cilj je da visoko obrazovanje u zemljama Evrope bude organizovano na takav nain da obezbijedi mobilnost i zapoljivost studenata i da uini evropsko visoko obrazovanje atraktivnijim za studente iz Evrope i drugih dijelova svijeta. Crna Gora, u kontekstu njenog pribliavanja i pristupanja Evropskoj uniji, preuzela je brojne obaveze iz oblasti socijalnog staranja i obrazovanja koje vae za zemlje Evropske unije. Najznaajniji koraci u tom smjeru su potpisivanje Bolonjske deklaracije 2003. godine i usvajanje i ratifikacija Evropske socijalne povelje u martu 2010. godine.

17

LITERATURA
1. 2. 3. 4. 5. Ugovor o osnivanju Evropske zajednice (The Treaty on Establishing of the European Union), u Rimu, 1957. godine Pravo Evropske unije, Zlatko Stefanovi, II izdanje, Pravni fakultet Univerziteta Union u Beogradu, Beograd, 2005. godine Predavanje dr Dragana uria, savjetnika u CDP programu UNDP-a Strateki plan reforme obrazovanja za period 2005-2009. godine, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica, 2005. godine Strategija razvoja strunog obrazovanja u Crnoj Gori (2010-2014. godine), Podgorica, 2009. godine

KORIENI INTERNET SAJTOVI http://euroinfocentar.ba http://sr.wikipedia.org http://oneworldsee.org

18