SISTEMI SOCIJALNE SIGURNOSTI

1. Pojam socijalne sigurnosti (DV, 1998 - I1.2.;NP – 2.1.)

Sve zemlje imaju barem 1 oblik socijalne sigurnosti- tj. sistem za soc sigurnost pojedinaca,
grupa i građana za odgovarajuća stanja „nesigurnosti“, ali su razlike u oblicima velike, pa i
shvatanje samog pojma, zavisno od nacionalnih sistema. Termin socijalna sigurnost se često
upotrebljava u svakodnevnici. Privredna i politička nesigurnost su uslovile stvaranje čovekove
težnje ka sigurnošću, koja vremenom postaje deo društvene prakse. Problemi u definisanju SS:
zdravorazumski pristup i srodni pojmovi (npr. soc. pomoć, soc. politika). Dva shvatanja: SS
kao predmet sociologije socijalne politike+SS kao predmet socijalne politike kao posebne nauke
SS štiti od uobičajenih soc. rizika (nezap, bolest, starost ...) i neuobičajenih (pandemija, rat...).
Tj. štiti od svih socijalnih rizika i slučajeva, povoljnih i nepovoljnih: bolest,materinstvo i
roditeljstvo,invaliditet,starost,povrede na radu i profesionalne bolesti,nesposobnost za
rad,gubitak hranitelja porodice,smrt,nezaposlenost. Odnosi se na soc. osig. (penz, inv, zdrav,
nezap), zaštitu porodice sa decom i soc zaštitu (soc pomoć).
SS je sistem dr. mera, akcija i usluga koje se pružaju u okviru različitih sektora (država, tržište,
civilni sektor, porodica) da se očuva i unapredi blagostanje članova društva u slučajevima kada
su oni– individualno ili kolektivno- izloženi rizicima od nezaposlenosti, radne nesposobnosti
(detinjstvo, starost, bolest, invalidnost, majčinstvo/roditeljstvo) tako nmg da sebi i porodici
obezbede pristojan životni standard. Socijalna sigurnost je, dakle, sredstvo u postizanju
socijalnog razvoja. Primena mera, akcija i usluga bazirana je na principima egalitarnosti i
solidarnosti.
B. Šefer – SS tvori osećaj čoveka da može biti siguran u svoju ekonomsku, socijalnu i
društveno-ekonomsku poziciju, i za sebe i za svoju porodicu, pri čemu će se osećaj sigurnosti
izražavati u uverenju da postoji mehanizam koji osigurava pojedincu i porodici da ne pogoršava
ekonomski i socijalni status ili pak u uverenju da se putem odgovarajućih promena taj status
može i poboljšati. Elementi SS (prema Šeferu) 1. Zaposlenost, sigurnost na radu, sigurnost
dohotka, minimum životnog standarda, 2. Zajedničko deljenje rizika u slučaju bolesti, 3.
Osiguranje ekonomske i socijalne pozicije u starosti i 4. Sigurnost ekonomskog i socijalnog
položaja porodice.
SS u užem smislu - garancija davanja u slučaju bolesti, invalidnosti, starosti, smrti i
nezaposlenosti svim članovima DR (= soc. osiguranje)
SS u širem smislu – sistem mera za obezbeđivanje određenog životnog standarda i blagostanja
SS obuhvata: 1. Penzijsko i invalidsko osiguranje, 2. Socijalnu pomoć, 3. Zdravstveno
osiguranje, 4. Brigu o deci i porodici, 5. Osiguranje nezaposlenih
Obim i oblici soc. sigurnosti variraju u državama- Zdravstvena zaštita – sve. Penziono
osiguranje – većina. Zaštita u slučaju povrede na radu – većina. Azija, Afrika i Latinska Amerika
– gapovi u sistemu soc. sigurnosti. Varira i dinamika uvođenja soc. sigurnosti- razvijene zemlje
ranije uvode oblike soc. sigurnosti. Prvo: invalidnost, povreda na radu, starost. Poslednje:
porodica, nezaposlenost

1
Soc i eko prava kao izvor socijalne sigurnosti- II generacija građanskih prava - 19. /20. vek
Preteče sistema socijalne sigurnosti: Tradicionalna društva – neformalna podrška + crkva. Prva
državna intervencija – Engleska – 16/17. v.
Uspostavljanje modernog SSS:
• Nemačka – Bizmark- Zakon o opštem socijalnom osiguranju (1881)
• SAD - Velika Depresija-New Deal + Social Security Act (1935)
• Većina evropskih zemalja – između dva sv. rata
Univerzalna deklaracija o pravima čoveka (1948).
Srbija – I pol. 19. v. / početak 20. v
2. RESP
Prethodnica:
1988 – dodatni protokol
1991 – protokol o sistemu izveštavanja
1995 – protokol o proceduri kolektivnih žalbi
Usvojena 1996.
Ratifikovana 1999.
31 načelo
Relativno slobodan izbor u odabiru načela/prava prilikom ratifikacije
Osnovne grupe prava u RESP:
⋅ Pravo na zdravstvenu negu i zaštitu, obrazovanje, stanovanje, socijalnu zaštitu, slobodu
kretanja, u oblasti rada i zapošljavanja, zabrana i suzbijanje diskriminacije
Nova prava u RESP
Pravo na potraživanje u slučaju nesolventnosti poslodavca, dostojanstvo u radu, pravo
radnika sa por. obavezama na jednakost u radu, pravo na zaštitu od siromaštva i soc.
isključenosti, pravo na plaćeni odmor u trajanju od 4 nedelje…
Sadržaj RESP:
⋅ Tvrdo jezgro - Osnovna socijalna prava
⋅ ESP - 6 načela (5 obaveznih pri ratifikaciji)
⋅ Pravo na rad, organizovanje, kolektivno pregovaranje, socijalnu sigurnost, socijalnu i
medicinsku pomoć, pravo radnika migranata i njihovih porodica na zaštitu i pomoć
⋅ RESP – 9 načela (6 obaveznih)
⋅ ESP + pravo dece i omladine na zaštitu, pravo porodice na soc/ek/prav. zaštitu, odsustvo
polne diskriminacije prilikom zapošljavanja
⋅ Revidirana ESP – obavezno 16 od 31 načela (6 od 9 osnovnih socijalnih prava)
⋅ Ostala načela: Pravo osoba sa invaliditetom na zaštitu, pravo starih na socijalnu zaštitu...
Srbija i RESP
⋅ Potpisnica 2009.
⋅ Ratifikovala načela: Pravo na rad, organizovanje, socijalnu sigurnost, socijalnu i
medicinsku pomoć, pravo porodice na soc/ek/prav. zaštitu, odustvo polne diskriminacije
prilikom zapošljavanja

2
 ⋅ Delimično- pravo na kolektivno pregovaranje, pravo dece i omladine na zaštitu, pravo
radnika migranata i njihovih porodica na zaštitu i pomoć
⋅ Neratifikovana načela– pravo radnika sa por. obavezama na jednake mogućnosti i
tretman, pravo na stanovanje
Mehanizmi i kontrole RESP
Postoji postupak ispitivanja nacionalnih izveštaja
⋅ Komitet nezavisnih eksperata/KNE Evropskog komiteta za socijalna prava
⋅ Slabo je prisustvo organizacija poslodavaca i radnika, NVO (nevladine org)
⋅ Od 1995 – pravo kolektivnih žalbi – veća uloga soc. partnera
⋅ Procena usklađenosti nac. zakonodavstva i prakse sa načelima RESP
⋅ KNE dostavlja izveštaj
⋅ Analiza nac. mera radi poštovanja načela RESP + procena pozicije države s obzirom na
stanje primene načela RESP
⋅ Postupak po kolektivnim žalbama
⋅ Pisana žalba se dostavlja KNE – KNE procenjuje validnost žalbe
⋅ Pozivanje soc. partnera na saslušanje o žalbi
⋅ KNE procenjuje da li država poštuje načela RESP po tužbi

3. Pojam socijalne zaštite (DV, 1998 – I1.4)

Socijalna zaštita kao organizovana delatnost podrazumeva aktivnosti koje omoguće pojedincima,
porodicama, grupama i zajednicama da uspešno savladaju socijalne probleme izmenjenih
okolnosti. U širem značenju doprinosi delotvornoj mobilizaciji materijalnih i ljudskih resursa
države za uspešno odgovaranje socijalnim zahtevima koje su posledica promena, i tako učestvuju
u nacionalnoj izgradnji. To su delatnosti u kojima se primenjuju razne naučne discipline i
metode. Lakićević navodi 5 gledišta o pojmu soc. zaštite- Prvo: Socijalna zaštita kao predmet
socijalne politike sastoji se u stvaranju uslova za život i napredovanje u životu članovima
zajednice koji bez svoje krivice, stalno ili privremeno, potpuno ili delimično, nmg da sami sebi
te uslove ostvare, bilo zbog nesposobnosti za rad ili povećanih potreba. Drugo: delatnost koja se
izvodi iz tradicionalne socijalne pomoći. Treće: organizovana delatnost države i društva kojom
se ostvaruje socijalno-zaštitna funkcija, a koja je u interesu pojedinca, porodice, građana i
zajednice. Četvrto: preko socijalno-zaštitne funkcije društva, uspostavlja se poseban odnos
između zajednice i njenih članova. Ističe se solidarnost, uzajamnost i humanizam. Ipak, cilj
socijalne zaštite je isti- ekonomska i socijalna sigurnost povodom životnih teškoća, što se postiže
primenom preventivnih i kurativnih mera. Peto- Prema manje preciznom gledištu, soc. zaštita se
određuje kao celovit deo soc. politike, u uslovima kada postoji jedinstvo preventive, jer soc.
zaštita i soc. politika preduzimaju jedinstven sistem mera, pa je i razlika među njima minimalna.
Za socijalnu zaštitu bitno je i određenje njenih nosilaca, i način ostvarivanja: primenom raznih
prevenitivnih metoda, angažovanjem materijalnih i drugih sredstava, radom stručnih službi,
profesionalnih kadrova i dobrovoljnih društvenih aktivnosti uz primenu metoda soc. rada.
Osnovni principi socijalne zaštite- solidarnost, uzajamnost i humanizam.

3
Humanizam- U okviru dr. nauka humanizam se vezuje za sve što je ljudsko u pozitivnom smislu,
tj. skup čovekovih pozitivnih osobina i odnosa koji povoljno utiču na razvijanje i poštovanje tih
osoba, kao i razna učenja koja čoveka uzimaju kao najvišu vrednost.
Solidarnost- podrazumeva se činjenica međuzavisnosti i povezanosti ljudi, koja nameće
kolektivne stavove, vrednosti, i odgovarajuće oblike saradnje.
Uzajamnost- reciprocitet u pravima i dužnostima, a ovaj odnos zasniva se na međusobnim
interesima i povezanosti, što posebno dolazi do izražaja u okviru soc zaštite.
4. Metodi za proučavanje socijalne sigurnosti (DV, 1998 – 3.1)
Osnovni -Pozitivizam, strukturalizam, funkcionalizam, dijalektika, dijalektičke metode.
Pozitivizam. Osnivač- Ogist Kont. Obezbeđuje saznanja zasnovana isključivo na činjenicama,
iskustvu i strogim zakonima. Ali primenjene metode ne mogu se odnositi i na složene odnose i
uslove u sferi prava i odnosa u društvu. Nauka bi trebalo da bude vrednosno neutralna, i bez
postavljenih ciljeva.
Metoda razumevanja podrazumeva princip da predmet društvenih nauka čine ljudske, svesne,
duhovne aktivnosti. Osnove ovog metoda su u značenju, razumevanju i interpretaciji dr. pojava.
Komparativna metoda: utvrđivanje osnovnih sličnosti socijalno-političkog sadržaja,
postavljanje hipoteza o novim pojavama, i njihovoj sličnosti sa ranijim (u strukturi, organizaciji,
obliku, vezama, odnosima i ponašanjima). Moguće je sistematsko i potpuno upoređivanje
svojstava među pojavama koje su prethodno otkrivene komparativnom analizom, i
klasifikovanje novih pojava, preko sistema ranijih saznanja.
Strukturalizam i funkcionalizam: popularni metodi u savremenim dr. naukama. Prosti elementi
su osnovni činioci svih stvari i pojava, tj sve se pojave sastoje iz niza prostih. Nužnost primene
date metode ogleda se u analizi užih delova koji želimo da posmatramo, zatim se ta analiza
primenjuje u analizi osnovnih činilaca u kojima se javlja pojava koja se proučava preko
postavljenih hipoteza. 3 postulata: proučavanje standardizovane dr. aktivnosti (mora biti u f-ji
čitavog dr. sistema), svi oblici pojave imaju određene uloge, i date dr. f-je su neophodne za
održanje dr sistema.
Dijalektički metod: ukazuje na povezanost dr. pojava i međusobnu uslovljenost. Primena ove
metode ne isključuje usvajanje i korištenje ostalih metoda. Primenjuje se u socijalno-političkim
pojavama. Hegelova dijalektika izučava povezanost, međuzavisnost i protivrečnost svih stvari i
pojava, što znači odbacivanje idealističkih spekulacija.
Posebni metodi- analize sadržaja, posmatranja, ispitivanja, eksperiment, statistički metod.
analize sadržaja- njime se omogućava saznanje o sadržini soc. sigurnosti pojedinih sistema, a
preko dokumenata se obezbeđuje saznanje relevantnih činjenica
posmatranja– može se koristiti prilikom analiziranja negativnih tedencija u društvu i potrebe
daljeg predviđanja radi uvođenja odgovarajućih preventivnih mera.
ispitivanja– bilo da se koristi kao intervju ili anketa predstavlja način saznanja mišljenja i
stavova. Ovaj metod se često primenjuje u eksperimentalnim istraživanjima.
eksperiment– ima ograničavajuću primenu u socijalnim naukama

4
Statistički metod– često se primenjuje, što je rezultat okolnosti da se soc. sigurnost služi
merenjima, i to ne samo pojava koje su kvantitativne.
5. Soc. sig u sistemu dr. nauka (DV, 1998 – I2, I4)
Tradicionalno socijalno osiguranje i savremeni oblici socijalne sigurnosti uglavnom su bili
predmet pravne nauke. Politička ekonomija, filozofija i sociologija sporadično su se bavile
pitanjima soc razvoja do Drugog svetskog rata i formiranja države blagostanja kad počinju
stvarati koncept soc. sig. koji bi bio teorijski zasnovan. Sticanje pouzdanog znanja nije čekalo
na uspostavljanje nauke, ali to ne znači da naučno konstituisanje nije bilo nužno. Praksa je išla
daleko ispred teorije, dok se teorija oslanjala na filozofska i ideološka učenja. Postoje dva kruga
pitanja u izučavanju soc. sigurnosti: 1.Potrebe ljudi – saglasno obimu,intezitetu, smeru kretanja
i determinantama njihovog razvoja. 2. Osobine, strukturu, stanja i aktivnosti društva radi
zadovoljenja datih potreba, polazeći sa stanovišta interesa pojedinaca, ali i obaveze društva da se
stara o svojim članovima kada ovi dođu u stanje socijalne nesigurnosti. Ljudske potrebe u SSS-
sadržina i ciljevi soc. delatnosti su usmerene ka potrebama ljudi. Moglo bi se reći da su potrebe i
način njihovog zadovoljavanja sastavni deo mnogo društvenih nauka. Mogu biti elementarne
(primarne)– ona granica iznad koje prestaje goli opstanak čoveka, istorijski je promenljiva. Nju
ne čine samo potrebe fizičkog opstanka, već tzv. radikalne potrebe – potrebe samorealizacije
čoveka. Sekundarne- okvir preko koga se iskazuje čovek, zasniva odnose u zajednici i stvara
zajednice koje će biti podsticaj za razvoj njihovih potreba.
Stanje soc. potrebe- Osobenost izučavanja soc. sistema ogleda se u tome što se ono bavi
društvenim odnosima i zadovoljavanjem ljudskih potreba povodom soc. slučajeva. U sistemu
soc. sigurnosti reč je pre svega o primarnim potrebama, koje su i materijalne i nematerijalne. Za
njihovo zadovoljavanje mora postojati odgovarajuć institucionalni sistem u okviru koga su
uređeni odnosi koji se tiču stanja soc. potrebe. Kakav će biti karakter potreba zavisi od karaktera
društvenog sistema. Društveni, ekonomski, istorijski i politički uslovi sistema direktno utiču i na
potrebe koje se zadovoljavaju. Stanje soc. potrebe (socijalni slučaj) je događaj koji čoveka
pogađa tako što mu pričinjava teškoće, pogoršava uslove života i rada, i umanjuje mu šanse za
napredovanje u životu. Grupe soc. problema: materijalna neobezbeđenost; teškoće u obavljanju
svakodnevnih životnih funkcija nematerijalne prirode; kombinovani slučajevi.
Socijalna sigurnost i druge nastavno-naučne discipline
Sociološke discipline- Sociološka analiza je saznajni okvir u kome se razvijala soc. politika, tj
data praksa sistema soc. sigurnosti. Socijalne nauke pozajmljuju teoriju, koncepte, analize,
metode i primenjuju ih na na uže aspekte izučavanja društvenih pojava i procesa. Istraživanja
SSS se u većoj meri oslanja na posebne discipline sociologije-na sociologiju rada, porodice i soc.
patologiju.
Socijalna politika- utiče na određivanje ciljeva, zadataka, sredstava i metoda soc. sigurnosti,
odakle proizlazi odnos opšteg prema posebnom. Soc. sigurnost se oslanja na saznanja i rezultate
izučavanja soc. politike. Soc. sigurnost kao društvena praksa je integralni deo soc. politike.
Pravne nauke- kao sredstvo politike je neophodno za ostvarenje ciljeva soc. sigurnosti dr.
sistema.

5
Socijalni rad- Kako se radi o ostvarenju soc. sigurnosti kao cilja, to je razumljiva veza sa soc.
radom kao veštinom koja predstavlja skup, na nauci zasnovanih, metoda i tehnika koji se
primenjuju u zadovoljavanju ljudskih potreba, i to posebno kada se radi o stanjima soc. rizika.
Socijalni rad je prisutan u gotovo svim segmentima soc. sistema, ali je njegova uloga najveća u
soc. zaštiti, odnosno u socijalnom staranju i osiguranju
6. Aktivacija socijalne države (DV, 2009 - I4)
Razvoj soc. države u evropskim zemljama karakteriše raznolikost modela i sadržaja. Podizanje
lične odgovornosti, ograničenje novčanih naknada i reformisanje programa državne pomoći
siromašnima, predstavljaju opštu karakteristiku aktivacije u modelima države blagostanja.
Konceptualni okvir reformi države blagostanja je u globalnim promenama nacionalnih sistema
koje menjaju ulogu države u zaštiti prava i interesa pojedinca. Razvoj države blagostanja od
njenog nastanka kretao se od zaštitne ka aktivirajućoj ulozi. Posleratni period je bio “zlatno
doba”- kada su se ublažavali strukturalni efekti tržišne ekonomije, ostvarivanje socijalne
sigurnosti se oslanjalo na otklanjanje rizika kao što su: nezaposlenost, starost, invalidnost i
bolest, najvažniji oblik intervencije bile su novčane naknade, a jednakost u društvu je bila
pravo na ujednačene uslove života i nivoa zarade. Kriza zaštitne države blagostanja nastupa od
1973.g. kada se tržište oslobađa i dominira slobodna konkurencija i zakoni ponude i potražnje-
pokazalo se da je država blagostanja osetljiva na ekonomske promene. Alternativa izdašnoj
državi blagostanja sve češće se traži u ograničenju uloge i funkcija države. Opseg promena
države blagostanja sagledan je u tri procesa: rekomodifikacija: nametanje veće tržišne discipline
u politikama blagostanja- zapošljavanje korisnika socijalnih naknada; zadržavanje troškova:
politika kojom se umanjuju izdaci, i rekalibracija: reforme radi boljeg usklađivanja države
blagostanja sa savremenim ciljevima i potrebama za socijalnom sigurnošću. Od kasnih 70ih sve
više se govori o javnom menadžmentu i potrebi svođenja države na njene suštinske zadatke.
Poslovi koje je do tada obezbeđivala država, organizuju se preko nezavisnih organa ili se
prepušta trećoj strani. Kritike države blagostanja rezultirale su promenama u anglosaksonskim
zemljama. redukovanje f-ja socijalne države sužavaju prava nezaposlenih i ograničenja u
korišćenju pomoći, reflektovali su se na povećanje stope zaposlenosti na slabije plaćenim
poslovima, što je dovelo do soc. isključenosti, povećanja siromaštva i marginalizacije.
Od Welfare/zaštitnog ka Workfare/aktivirajućeg režima
Ofanzivne strategije aktiviranja– usmerene na borbu protiv nezaposlenosti i isključenosti.
Socijalni izdaci se uvećavaju, budući da su motivisani poboljšanjem životne situacije korisnika
soc. naknada, radi podsticanja njihovog integrisanja na tržište rada.
Defenzivne strategije– motivisane su potrebom za smanjenjem državnih rashoda, shodno čemu
se i soc. prava sužavaju.
Welfare strategija aktiviranja – karakteristična je za zemlje socijal-demokratskog režima. Cilj je
promovisanje jednakosti. Aktiviranje se odnosi na sve građane, na relativno egalitaran način. U
ovom modelu dobija na značaju aktivno društvo, budući da uvažava različitost kapaciteta i
sposobnosti individua. U praksi se najčešće sreću sledeće mere aktivizacije: posredovanje,
savetovanje i zbrinjavanje, trening, dokvalifikacija, subvenciono zapošljavanje.

6
-Svrha aktivnih mera je integrisanje korisnika soc. pomoći na tržište rada. Prioritet aktivne
politike je okončavanje zavisnosti od socijalnih naknada i borba protiv pronevera. U okviru
institucionalne ekonomije, workfare obuhvata promene širokog obima u okviru soc. politike i
politike tržišta. Pri definisanju termina razlikuju se tri elementa: da je workfare obavezan, da se
primarno tiče posla, i da se odnosi na politike povezane sa najnižim stubom državne pomoći.
Workfare politike definišu se kao politike koje zahtevaju od ljudi da rade u zamenu za, ili
umesto, naknade za soc. pomoć. ima primarni naglasak na rad, a ne na obuku ili druge oblike
aktiviranja. Karakterističan je za liberalni socijalni model.

7. Ciljevi socijalne sigurnosti (NP- 2.3)

To su: efikasnost, pravičnost i adm. izvodljivost.
Dimenzije efikasnosti su makroefikasnost, mikroefikasnost i podsticajnost. Makroef. je
efikasnost socijalnih transfera uopšteno (procena ukupnog BDP-a), dok se mikro odnosi na
efikasnost raspodele troškova po segmentima soc. sigurnosti. Njihova podsticajnost znači
eliminisanje negativnih efekata rashoda i socijalnih naknada na štednju, zaposlenost i ponudu
radne snage. Problem je u konstantnom smanjenju sredstava za finansiranje soc sig i uvećanja
socijalnih potreba. Kao jedna od oblasti javnih politika, soc. sigurnost predstavlja značajnu
oblast državnih rashoda, pa je predmet rasprava. Pravičnost (moralna i etička kategorija) (treba
konzistentnost u postupanju) se tiče preraspodele dohodaka, a indikator je smanjenje rizika
siromaštva i nejednakosti u društvu. A to se postiže redistribucijom, koja ima vertikalnu i
horizontalnu komponentu. (radnoaktivni-stari; a vertikalna menja socijalni status- bogati-
siromašni) Pravičnost ima dva aspekta: suštinska i proceduralna. Suštinska procenjuje se sa
stanovišta efekta politika, što je komplementarno sa targetiranjem različitih mera prema
različitim ljudima. Preduslov suštinske pravičnosti je proceduralna pravičnost- poštovanje
procedura i pravila u raspodeli.

7
Administrativna izvodljivost obuhvata dva nivoa, koja se odnose na sisteme socijalne sigurnosti.
1. struktura i uređenje sistema-treba da bude jednostavan i lako shvatljiv, a administriranje
nejjeftinije moguće. 2. eliminisanje zloupotrebe prava i naknada (Sprečavanje korupcije,
nepotizma, malverzacija)

Evaluacija socijalne sigurnosti je jedna od zapovednih normi savremenih politika-evaluacijska

kultura je danas dominantno okruženje u kom se politike razvijaju. Evaluacija najčešće ima dve
komplemantarne forme: formalnu i sumarnu. Formalna vrednuje sprovođenje politike, dok
sumarna vrednuje konačne učinke i fokusirana je na uticaj politike. elementi: 1. Ulog (input) svi
resursi koje se unose u politiku/program. 2. Proces- sprovođenje. 3. Proizvod (output) ono što
nastane u procesu. 4. Feedback- povratna reakcija 5. Ishod (outcome). Probleme delimo na
komplikovane i jednostavne- komplikovani zahtevaju upravljanje, koordinaciju i specijalističke
veštine i znanja. (npr kako smanjiti stopu dugotrajne nezaposlenosti)

Akteri socijalne sigurnosti (NP- 2.4) (/)

Frajdberg: “svaka individua ili grupa na koju utiče kolektivni problem, koji je predmet određene
politike, akter (makar potencijalni), čak i ako (u datom trenutku) nije u stanju da preduzme odg.
akciju.” Ovo je važno jer se neakteri mogu pretvoriti u aktere, a stiču svest o sopstvenim
(ugroženim) interesima, razvijaju kapacitete za (samo)mobilisanje i za mobilisanje resursa,
kreiraju koaliciju za akciju..Vrste aktera na koje utiče politika, jesu targetirane grupe, krajnji
korisnici i grupa trećih strana. Targetirane grupe su fokus politika kojima se daju neka prava
ili nameću obaveze. menjaju svoje ponašanje u cilju rešavanja ili poboljšanja postojećeg
problema. Krajnji korisnici su ljudi i organizacije na koje direktno utiče kolektivni problem i koji
doživljavaju njegove negativne efekte. Kada se politika efektivno implementira, ove grupe mogu
očekivati poboljšanje svojih okolnosti. U problemu su, brojni i slabo organizovani. Ako ciljna
grupa promeni svoje ponašanje, krajnji korisnici imaju dobit od toga. Grupe trećih strana se
sastoje od ljudi i organizacija koje zastupaju njihove interese, a čija će pojedinačna ili kolektivna
situacija, iako nisu direktno targetirani nekom politikom, biti promenjena i to dugoročno.

Pojam i tipovi sektora socijalne sigurnosti (NP- 3.1)

Pluralizam sektora- Socijalno nije u potpunosti državno, to se ogleda u tome što su socijalne
politike oblikovane u najvećoj meri oko institucija koje su u društvu obezbeđivale socijalnu
sigurnost pre institucionalizovanja samog sistema. Neke države se oslanjaju na državni aparat,
druge na saradnju radničkih sindikata i poslodavaca, neke na dobrovoljni rad i neformalni sektor-
porodicu. Nijedan od ovih sektora ne deluje samostalno u odnosu na ostale.
8. Državni sektor
SS = država. Obavlja poslove koje bi privatna tržišta iz tehničkih razloga obavljala neefikasno
ili ne bi uopšte. Krovna uloga države-javni sektor je jedini u mogućnosti da ponudi univerzalni
obuhvat i standarde. Predstavlja jedinu preostalu alternativu ili zadnju liniju odbrane za one
kojiima nije dostupno nijedno drugo rešenje. U stanju je da vrši funkciju socijalne kontrole.
Ekonomija obima. Vrši funkcije: Formiranje i regulisanje pravnog okvira SS, kreiranje politika

8
SS, finansijsko obezbeđivanje SS, obezbeđivanje implementacije mera SS: Regulacija inputa
(ko pruža usluge + koje usluge), procesa (kako se usluga pruža), outputa (provera kvaliteta i
kvantiteta usluga). Problemi: Birokratizovanost/tromost – administrativna (ne)izvodljivost/
Ekonomska (ne)efikasnost – redukcija troškova/ Uticaj političke volje.

9. Priv sektor
- (Re)komodifikacija SS u savremenim DR
- Modaliteti angažovanja tržišta:
o Privatno osiguranje
o Delegiranje aktivnosti u domenu SS umesto drž. sektora
o Javno-privatna partnerstva
o Socijalna odgovornost privatnih kompanija
- ZA privatni sektor
o Mogućnost izbora (usluga, pružaoca…)
o Efikasnije pružanje usluga
o Bolji odnos cena - usluga
- PROTIV privatnog sektora
o Različita kupovna moć korisnika = nejednak tretman
o Tržišni rizik
o Tržišni/monetarni, a ne socijalni prioriteti

10. Neformalni sektor

Porodica, zajedno sa širom srodničkom grupom, prijateljima, susedima i zajednicom. Obuhvata
aktere koji nisu plaćeni za uslugu koju pružaju, a postoji povezanost između davaoca i
korisnika usluga (ljubav, dužnost, prošlost, reciprocitet) Razlozi za: obaveza da se staramo o
članovima svoje porodice- bez obzira na generacijski jaz postoji reciprocitet; izlazak iz
institucija i oslanjanje na zajednicu; obuhvatno planiranje- uloga države je dopunska u odnosu na
negu koju pružaju drugi. Kritika: zaštita porodice izjednačava se sa ženinom zaštitom porodice;
ekonomski troškovi porodice se potcenjuju, ne mogu se iskazati monetarno; retko se ispituje
kvalitet usluge pružen od strane člana porodice. Problemi u porodici su: starenje populacije, te
briga o onima kojima je neophodna; uvećanje stope zaposlenosti žena; promena porodične
strukture (nuklearna porodica).
11. Civilni sektor
Naziva se još i neprofitni, dobrovoljni, dobrotvorni, nevladin, treći itd. To je prostor između
porodice, tržišta i države u koji se građani grupišu radi ostvarenja zajedničkih interesa.
Organizacije civilnog sektora: pružaoci usluga, organizacije za vođenje kampanja, posrednici,
zadruge i zajedničarstvo i grupe za samopomoć. Aktivnosti volontiranja, podrazumevaju
direktno pružanje usluga, grupe za samopomoć ili participativne grupe, vođene od strane
dobrovoljnih organizacija koji ne primaju naknadu za rad. Čine dopunske, komplementarne
aktivnosti javnog sektora: iniciranje novih pristupa i programa; fleksibilno i brže reagovanje na

9
iznenadni problem; razvijanje specijalnih znanja i veština; pružanje podrške grupama koje su
izvan dometa javnog sektora. Nema hijerarhije i birokratije. Jako je značajna uloga ovog sektora
u procesu decentralizacije. Kritika govori o nekompetentnim i malom broju pružaoca usluga
(volonterima), nedovoljnom dometu u zajednici (usluge se ne pružaju tamo gde su potrebne),
nepostojanje kordinacije, u zemljama u tranziciji služe za ostvarivanje profita osnivačima.
Osnovne karakteristike: inicijative odozdo, povezivanje radi ostvarivanja zajedničkih interesa.

12. Liberalna teorija o sektorima socijalne sigurnosti (NP- 3.2)

Radikalnija tumačenja liberalizma zalažu se za slobodu od svih formi prinuda i intervenisanja,
te za ishod imaju propagiranje slobode tržišta u potpunosti, ova stanovišta počivaju na idejama o
tržišnoj dominaciji I individualnim odgovornostima u obezbeđivanju soc.sigurnosti. Intervencije
države su centralizujuće i neefikasne, a njima se širi moć države o trošku individualnih sloboda i
izbora; novac se oduzima od onih koji su ga zaradili. Država treba da obezbedi
marginalizovanima da stupe na tržište rada i da se takmiče sa drugima za uspeh, pod jednakim
uslovima. Umerenija govore o tome kako ekonomski liberalizam treba da bude propraćen
dodatnim soc. i moralnim običajem, koji se zasniva na porodičnim vrednostima i uvažavanju
vlasti. Država treba da kreira uslove za kooperaciju, a ne kompetenciju, tako da je njena uloga
regulatorna, da obezbeđuje uslove za saradnju, uzajamnost i odgovornost za drugog. Mala, ali
prisutna država u obezbeđivanju SS.
-Visok stepen poreza i doprinosa štete ekonomiji, ljudi imaju niske podsticaje za rad, time se
kreira kultura zavisnosti od države, ako ne rade dobiće naknadu od države, ako rade, država će ih
oporezivati. Povlačenje države iz tržišta se smatra pomeranjem njene uloge, u pravcu
rezidualizma. Naknade siromašnima trebaju biti manje od minimalnih zarada, što bi podsticalo
zapošljavanje, dok bi sve preko toga, bila privatna stvar pojedinca. Nastojanje je smanjivanje
izdatka za socijalne usluge države putem redukovanja broja usluga, njihovog sadržaja i obima
korisnika. Ograničavanje javnog sektora trebalo bi kanalisati kroz uvođenje kriterijuma provere
dohotka i imovine, čime bi se obezbedila naknada onima kojima je državna pomoć najpotrebnija.
Opravdano i neopravdano siromašni-Opravdano siromašni su oni koji iz objektivnih razloga ne
mogu da se zaposle (invaliditet, starost...). Liberalni mislioci smatrali su da sankcije treba
usmeriti prema neopravdano siromašnima (sposobnim za rad), tako što će im vremenski biti
ograničene naknade.
13. Konzervativna perspektiva (NP- 3.2)
Suprostavljen liberalizmu- ako je osnova liberalizma sloboda, osnova konzervativizma je
autoritet. To je filozofija ograničenja i udruživanja. Blagostanje pojedinca i porodice zavisi od

10
ograničavanja slobode, što posledično vodi do tradicije, autoriteta, dužnosti, obaveza i ističe
socijalnu koheziju, kao fundamentalnu vrednost, koja se ogleda u privrženosti zajednici. Laissez-
faire konzervativizam (neoklasični liberalizam)- sloboda se odnosi na slobodu od uzdržavanja,
dok je zajednica ograničena na ugovore, koji se zasnivaju na saglasnosti prirodno slobodnih i
nezavisnih osoba, i slobodno izabrane participacije u dobrovoljnim grupama u zajednici,
organizovanim u svrhu uzajamne koristi. Naglasak na minimalnoj ulozi države i individualizmu.
Nakon Drugog svetskog rata u zapadnim društvima dominira liberalni konzervativizam; snažna
odbrana privatnog vlasništva i slobodnog preduzetništva. Skepticizam i prema tržištu i prema
državi. Ideal – pojedinac integrisan u grupe, grupe u zajednice koje počivaju na autoritetu.
Reprodukcija postojećeg stanja.

14. Socijalno-demokratska perspektiva (NP- 3.2)

Socijalna demokratija bila je ideološka osnova na kojoj je izgrađena klasična država blagostanja.
Ona je spoj elemenata socijalnog liberalizma i demokratskog socijalizma. Fokus je na jednakost
soc. šansi i soc. pokretljivost; redistribuciju u svrhu pružanja podrške onima koji su najranjiviji;
pridavanja značaja opštem dobru; kao i univerzalnog građanstva i socijalnih prava. Pretpostavka
o slobodi pojedinca u soc. liberalizmu ne implicira neograničenu moć tržišta, već intervencije
radi “ispravljanja” tržišno kreiranih soc. nejednakosti. Uloga države je da obezbedi visoke stope
zaposlenosti i pravičnu raspodelu društvenog blagostanja, što se postiže postojanjem i
usavršavanjem naprednog kataloga socijalnih prava. Uprkos centralnoj ulozi države u socijalnoj
sigurnosti, ne postoji protivljenje pluralizmu sektora. Suština soc. dem. perspektive: državom
zagarantovano soc. osiguranje; zakonska prava na korišćenje soc.službi; nacionalna (javna)
zdravstvena služba; zakonsko obezbeđenje naknada za nezaposlene; politika usmerena ka
zaštiti ugroženih kategorija; posebno razvijen sistem državnog penzionog osiguranja.
15. Marksistička teorija o sektorima socijalne sigurnosti (NP- 3.2)

Uticaj marksističke perspektive na zapadne SSS je postojan, ali marginalan, ali njegov uticaj na
SSS u nekadašnjim socijalističkim zemljama bio je veliki. Vizija egalitarnog društva, čiji bi
pripadnici podjednako učestvovali u raspodeli dobiti, pretpostavljala je „distribuciju u skladu sa
potrebama u kombinaciji sa doprinošenjem u skladu sa mogućnostima” što je trebalo da rezultira
eliminisanjem dr.nejednakosti. Bazična pretpostavka je da su programi soc.sigurnosti i države
blagostanja u kapitalizmu kontra-produktivni, jer nema eliminacije dr.nejednakosti.
Redistribucija je izvršena horizontalno od strane države blagostanja, jer se nije mogla izmeniti

11
klasna struktura društva. Javni SSS je instrument ostvarivanja ideoloških ciljeva/ socijalna prava/
univerzalan pristup/ demokratska odgovornost. SSS treba da predstavlja sastavni deo
socijalističkog društva, kao praktična manifestacija klasne solidarnosti. Udruženjima radnika
predavan je veliki udeo-predstavnici su smatrali da radnički sindikati i unije treba da doprinesu
radnoj disciplini i produktivnosti, uspostavljanju veze između visine soc.naknada i dužine uplate
doprinosa za soc.osiguranje. Kritikuje se DB u kapitalističkim društvima- kupuje socijalni mir, a
ne ukida dr. nejednakosti , nedostatak univerzalizma. Javni SSS - manifestacija klasne
solidarnosti, poslodavac finansira, velika uloga sindikata
16. Feministička teorija o sektorima socijalne sigurnosti (NP- 3.2)
Zajednička fem.pretpostavka je da je rod fundamentalni mehanizam strukturisanja odnosa u
društvu i da se država blagostanja ne može razumeti bez razmatranja roda. Razlike nastaju već u
kontekstu razmatranja države blagostanja kao faktora osnaživanja/potčinjavanja roda, a smatrana
je potčinjavajućom prema ženama i patrijarhalno uređenom. (Ranije: DB kao faktor reprodukcije
rodnih nejednakosti Kasnije: DB kao faktor osnaživanja žena (podrška zapošljavanju, podrška
porodicama sa decom)). Kada je u pitanju žena korisnica usluga i naknada, fem.perspektiva je
vrlo kritična, disproporcionalno su zaposlene u zdravstvu, obrazovanju, socijalnim službama,
uloga majke je i dalje dominantna u neformalnom sektoru. Žena kao zastupnik odnosi se na
soc.pokrete i aktivizam, povezanim sa politikom države blagostanja. Tako su u SAD-u žene
uspele da dobiju penziju za majke, zakonodavstvo za zaštitu na radu oba pola, kao i naknadu za
majke i decu. Žene češće zauzimaju privremene poslove, imaju nižu zaradu, lošije uslove rada,
manje prilika za usavršavanje, češće doživljavaju radnu segregaciju. Liberalni feminizam –bavi
se razmatranjima značaja prava, jednakih mogućnosti i ravnopravnog postupanja. Radikalni–
fokus na mušku dominaciju, reproduktivne tehnologije i nasilje u porodici. Socijalistički–odnosi
između države blagostanja i kapitala, kao i implikacijama tih odnosa na položaj žena.

17. Environmentalistička teorija o sektorima socijalne sigurnosti (NP- 3.2)

Ideologije i politike “zelenih” počele su da se reflektuju na državu blagostanja, soc.politiku i
sigurnost relativno skoro, u kontekstu prenaseljenosti i posledične nestašice hrane (odnosa
populacije i resursa), i zbog potrebe za održivim razvojem prirodnih i postojećih dr.sistema.
Suprostavljaju se “tamnozelena” i “svetlozelena” perspektiva kao radikalna i umerena. Ekološke
strategije se nalaze u svim socijalističkim i socijaldemokratskim ideologijama, jer nalažu borbu
za očuvanje životne sredine. Enviromentalisti se ne protive ishodima D.B. kao što su besplatno
obrazovanje, zdravstvena zaštita, minimalni dohodak za sve, ali se protive tome da država pruža
sve ove usluge, tj da bude jedini akter u SSS, zbog birokratizacije. Odgovor – decentralizacija +

12
neformalni i dobrovoljni sektor. Time će se ostvariti korist- uopšteno smanjenje potreba u sferi
obezbeđivanja socijalne sigurnosti. Nisu zadovoljni profesionalcima kao davaocima usluga u
D.B. smatrajući da oni pretvaraju svoje klijente u pasivne potrošače blagostanja. značaj pridavali
su udruženjima građana koji imaju zajedničke interese. Novi koncept i cilj- održiva D,B. 2
preduslova: 1. Obezbeđivanje individualnog diverziteta, 2. Izgradnja tolerantnog društva. Prvi se
odnosi na poštovanje različitih životnih stilova- jačanje pojedinaca u odnosu na druge aktere.
Drugi se odnosi na to da zaposlenje i rad ne treba da predstavljaju osnovni način vrednovanja
neke individue, budući da to nije jedini način kako ona može da doprinese društvu.
18. Pojam sistema socijalne sigurnosti (NP- 4.1)
Načini obezbeđivanja soc.sigurnosti su se od same institucionalizacije razlikovali, ali se najčešće
izjednačavaju sa obaveznim soc.osiguranjem (penzijsko i zdravstveno, nezaposlenih), a u nekim
slučajevima obuhvataju šire programe usmerene ka zaštiti porodice i siromašnih. Zajednički
imenitelj programa su novčane naknade i usluge. Cilj u svakoj državi je zaštititi građane od
gubitka prihoda. To se obavlja putem novčanih transfernih naknada za slučaj bolesti,
nezaposlenosti, nesposobnosti, penzionisanja itd. Struktura sitema soc. sigurnosti- 1. Soc.
osiguranje: penzijsko, zdravstveno, osiguranje nezaposlenih, osiguranje za dugotrajnu zaštitu. 2.
Zaštita porodica sa decom. 3. Socijalna zaštita: soc. pomoć i soc. staranje. Savremeni sistemi
zasnivaju se na tri stuba:
1. Naknade koje su uslovljene zaradama- dodjeljuju se na osnovu doprinosa koji uplaćuju
pojedinci i nastanka određenog događaja ili soc. slučaja. Suština soc.osiguranja na kom
se zasniva ova vrsta naknade, sastoji se u tome da nudi zaštitu protiv rizika koji se mogu
osigurati. prvi oblici soc.osiguranja za bolest nastali su krajem 19og veka i vezuju se za
nemačkog kancelara Ota fon Bizmarka. Prvo je uvedeno osiguranje za slučaj bolesti,
nesreće na radu, penzijsko pa invalidsko. za nezaposlene nastalo je u V.B. 1911.g.
2. Univerzalna naknada- dodeljuje se na osnovu nastanka određenog događaja ili
soc.slučaja, bez obzira na doprinose pojedinca i njegove prihode. Finansiraju se iz
poreza, zbog nepostojanja uplate doprinosa. Primer: porodične naknade i besplatna
zdr.zaštita.
3. Naknade koje se zasnivaju na proveri prihoda- dodeljuju se na osnovu nastanka nekog
posebnog slučaja, na osnovu provere imovinskog stanja i prihoda, bez uslovljavanja
uplate doprinosa, pa se finansiraju iz poreza. Zavise od potrebe i raspoloživih resursa.
4. Javne subvencije za kupovinu privatnih usluga ili roba (dodao Pjer Pestije)

19. Socijalni rad u sistemu socijalne sigurnosti (DV, 1998.- I7)

Soc. rad je nosioc duplog mandata– sa jedne strane je trebalo da obezbedi pomoć klijentima u
ostvarivanju soc. prava, a sa druge soc. radnici u procesu obavljanja profesionalne uloge vrše
državnu kontrolu funkcija. Soc. rad se u novim uslovima nalazi između neformalne sfere
(klijenata), države i tržišta. U strukturi odnosa između države, neformalnog sektora i tržišta,
soc.rad ispoljava svojstva intermedijarnosti (nova paradigma u soc. radu) . Prihvatanje
teorijskog koncepta intermedijarnosti u soc. radu, predpostavlja zamenu trostrukog mandata

13
(države, neformalne sfere, tržišta). Ako ne postoji sklad između neformalne i formalne sfere
delovanja soc.rada, ne može se očekivati ni njegovo valjano angažovanje u rešavanju socijalnih
problema. Prevaga uloge države, ili samo rad na ostvarivanju interesa korisnika, bez uvažavanja
realnih društveno-ekonomskih uslova delovanja, ne obezbeđuje uslove za samorazumijevanje
soc.rada i njegovog potvrđivanja u praksi. Koncept generalizacije u soc.radu podrazumeva da
intermedijarnost obezbeđuje njegovu primenu u institucijama i van njih, istovremeno se odnoseći
na potrebe pojedinca, dr. grupa i organizacija (neprofitne, nevladine.) Soc.delatnosti mogu se
razumeti kao aktivnosti po zahtevu države, tržišta i neformalne sfere. Nije dovoljno da se soc.rad
sprovodi samo sa vaspitno-obrazovnog nivoa, pravnog ili ekonomskog aspekta, ili da se svede na
psihološko-terapeutski proces. Pokazalo se da treba poći od saznanja i iskustava različitih
naučnih disciplina kao što su pravne, političke i ekonomske nauke, kao i humanističke i
istorijske. Paradigma intermedijarnosti ima značaj u proučavanju soc.rada na međunarodnog
planu- na uporedni pregled modela i sistema soc.politike, razvoja i sfere. Prihvatanje paradigme
je važno jer doprinosi boljoj pripremi za svakodnevne društvene izazove i stvara hipoteze radi
preciznijih procena planiranja budućeg razvoja. Uloga soc.rada u odnosu na ove sektore sa
stanovišta intermedijarnosti doprinosi rešavanju problema u kriznim situacijama i stvaranje
efikasnog modela usklađivanja interesa i odnosa između svih aktera organizacione strukture.
Usklađivanje odnosa između države, tržišta i neformalne sfere u soc. radu znači da državne
službe u SSS moraju poštovati zakone koji se zasnivaju na nekoliko principa. Tako bi se
obezbedio uticaj neformalne sfere u određenju ciljeva i metoda državne delatnosti, a u okviru nje
i soc. rada. Mnoge nove soc. delatnosti države, koje se pojavljuju kao pretnja slobodi pojedinaca
u uslovima delovanja tržišta, u konceptu trostrukog mandata socijalnog rada ne bi imale funkciju
vršenja državne moći putem obavezne prinude. To znači da se soc. rad u savremenim dr-eko
uslovima u procesu ostvarivanja soc. sigurnosti nalazi pred teškim zadatkom da međusobno
poveže i uskladi administrativne, ekonomske i životne elemente svoje delatnosti. Soc. rad ne
može biti uspešan ako sebe smatra produženom rukom države, sa karakteristikama dobrotvorne
organizacije.
20. Faktori oblikovanja sistema socijalne sigurnosti (prezentacija)
Prirodni (geo položaj, klima..) i dr (eko, kult, ist, pol, pravni). + oblikuju ga:
Demografska slika: Prirodno i mehaničko kretanje stanovništva (udeo
mladih/starih/radnosposobnih, migracioni saldo); Demografske strukture (starosno-polna,
obrazovna, rezidencijalna, ekonomske…)
Nivo i karakteristike nacionalnog ekonomskog razvoja: Stepen razvijenosti (BDP, regionalna
distribucija BDP, struktura BDP); Privredna/sektorska struktura; Ek. stabilnost i krize; Stepen
tehničko-tehnološke razvijenosti; Poštovanje pravila ek. igre; Odnos obima neformalne i
formalne ekonomije.
Nacionalno tržište rada: Odnos ponude i potražnje; Kvalifikovanost radne snage u odnosu na
potrebe rada
Politička klima: Politička stabilnost; Funkcionalnost dr. institucija

14
Zrelost i pravni okvir nacionalnog SSS: Oformljenost SSS; Efikasnost, pravičnost i adm.
izvodljivost SSS
Efektivnost poreskog sistema i mehanizama plaćanja doprinosa: Visina poreskih stopa, urednost
u plaćanju doprinosa
+ Dugoročni (promene priv sistema i demog.) i kratkoročni (eko i pol krize) strukturni faktori i
promene pol (SSS, poreza).
Uslovi- makro- privredni sistem, demokratski i stabilan pravni poredak. Mikro- obeležja
neposrednog životnog i radnog okruženja
21. Institucionalna izgradnja penzionog i invalidskog osiguranja u Srbiji (DV 2009-
II1)
Prvi propisi u oblasti soc. osiguranja na području današnje Srbije donijeti su krajem 19og i
početkom 20og vijeka. Najvažnijim se smatra Uredba o penzijama činovnika iz 1841.g.
Zakonom o osiguranju radnika iz 1922.g. prava iz soc. osiguranja uređena su jedinstveno za
cijelu zemlju, i po tom osnovu su obavezno osigurani svi zaposleni, uključujući i učenike u
privredi, volontere, učenike zanatskih škola itd. Zakon o obaveznom osiguranju nije se odnosio
na poljoprivrednike, dok je za neke kategorije radnika(rudari) postojao poseban režim
osiguranja, putem bratinskih blagajni, koje su ostale u nasleđe. Nakon uspostavljanja FNRJ
1945. prava iz oblasti soc. osiguranja garantovana su Ustavom od strane države, koja su
detaljnije regulisana Zakonom o provođenju socijalnog osiguranja na području nove države.
1946. Zakon o soc. osiguranju radnika , nameštenika i službenika; 1950. Zakon o soc.osiguranju
radnika, službenika i njihovih porodica; 1957. Z. o penzijskom osiguranju; 1964. Osnovni z. o
invalidskom osiguranju. Postojeći model soc. osiguranja u Srbiji razvijao se na osnovama
bizmarkovog modela prilagođenog ideološkim postavkama socijalizma i državnim prioritetima.
Sastavni dio sistema soc. sigurnosti činile su prenadležnosti u okviru društvene brige o djeci,
staranja o siromašnima, briga o marginalnim grupama.
 Sredina 19. v – M. Obrenović
 1841. – Uredba o penzijama činovnika
 1850. - Prvi penzijski zakon
 1895. - Pravilnik bolesničkog i potpornog fonda
 1922. – Zakon o osiguranju radnika
 1945. – Zakon o sprovođenju socijalnog osiguranja u DFJ
 1952. – osnivanje Republičkog zavod za socijalno osiguranje
 1957/58. – Zakon o penzijskom / invalidskom osiguranju
 1964. – Zakon o penzijskom / invalidskom osiguranju
 1972. - Zakon o penzijskom / invalidskom osiguranju
 1978. - Zakon o dobrovoljnom osiguranju poljoprivrednika
 1986. – obavezno penz. i inval. osiguranje poljoprivrednika
 1992. - Zakon o penzijskom / invalidskom osiguranju
 1996. - Zakon o penzijskom / invalidskom osiguranju

15
  2003. - Zakon o penzijskom / invalidskom osiguranju
22. Sistem javnog penzionog i invalidskog osiguranja u Srbiji (NP- 5.2)
Karakteristike sistema: zasniva se na Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju
usvojenom 2003.godine sa kasnijim izmjenama. Organizovano je kroz Republički fond za PIO.
(RFPIO) koji od početka 2008.funkcioniše kao administrativno jedinstven fond koji je objedinio
tri postojeća fonda: zaposlenih, samostalnih djelatnosti i poljoprivrednika. Tokom 2011.
postignuta je konsolidacija sva tri fonda. Vojni osiguranici su u RFPIO od 2012.g. Sistem se
finansira na osnovu doprinosa osiguranika, zaposlenih, samoslalnih djelatnosti i
poljoprivrednika. Sredstva koja se sakupe od doprinosa nisu dovoljna za isplatu penzijskih
naknada tako da su za isplatu neophodna budžetska sredstva. Javnim sistemom predviđena je
zaštita od rizika starosti, invalidnosti i tjelesnog oštećenja, kao i smrti osiguranika. Zakonom o
PIO predviđena su sledeća prava: 1. Za slučaj starosti- pravo na starosnu penziju i pravo na
prijevremenu starosnu penziju; 2. Za slučaj invalidnosti- pravo na invalidsku penziju; 3. Za
slučaj smrti- pravo na porodičnu penziju, pravo na naknadu potrebnih troškova; 4. Za slučaj
tjelesnog oštećenja prouzrokovanog povredom na radu ili prof.bolešću- pravo na novčanu
naknadu za tjelesno oštećenje. 5. Za slučaj potrebe za pomoći i njegom drugog lica- pravo na
novčanu naknadu. Pravo na starosnu penziju- osiguranik može da ostvari 1) kada navrši 65
godina starosti i najmanje 15 godina staža osiguranja. 2) kad navrši 45 godina staža osiguranja.
Pravo na prevremenu starosnu penziju- najmanje 40 godina staža osiguranja i najmanje 60
godina života. Pravo na invalidsku penziju- uslovljeno je potpunim gubitkom radne sposobnosti i
stiče se: 1) ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili prof.bolešću. 2) ako je
invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili bolešću, pod uslovom da je gubitak radne
sposobnosti nastao prije navršenja godina života propisanih za sticanje prava na starosnu
penziju..i navršenih 5 godina staža osiguranja. Pravo na porodičnu- 1) članovi porodice umrlog
osiguranika, koji ima 5 godina staža osiguranja i/ili je ispunio uslove za starosnu, inavalidsku ili
privremenu. 2) članovi porodice umrlog korisnika ovih oblika penzije. Ako je umro usled
povrede na radu, članovi porodice svakako imaju pravo na penziju. Pravo na novčanu naknadu
za tjelesno oštećenje usled povrede na radu, pravo na naknadu pogrebnih troškova, pravo na
novčanu naknadu za pomoć I njegu drugog lica.
23. Sistem privatnog penzionog i invalidskog osiguranja u Srbiji (NP- 5.3)
Zakon o dobrovoljnim penzijskim fondovima i penzijskim planovima 2005. Ovim zakonom
regulisano je: 1. Organizovanje i upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima; 2. Osnivanje
djelatnosti poslovanja društva za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima; 3. Poslovi i
dužnosti kastodi banke; 4. Nadležnost Narodne banke Srbije u vršenju nadzora nad obavljanjem
djelatnosti društva za upravljanje dobrovoljnim penz.fondovima. Privatno p.o. organizovano je
kroz privatne penz.fondove, principi su: dobrovoljnost, raspodjela rizika ulaganja, ravnopravnost
članova i rizika rada, akumulacija sredstava. Nadzor vrši Narodna banka Srbije i izdaje dozvole
za rad. Članovi mogu da povuku akumulirana sredstva sa svojih individualnih računa i raspolažu
njima u intervalu od svoje 58.godine kada je moguće najranije povući sredstva do 70.kada je

16
najkasnije povući sredstva. Od 2006. Narodna banka Srbije dala je 6 devet dozvola za rad
dobrovoljnim penzijskim fondovima.
21. Problemi u funkcionisanju i organizovanju penzionog i invalidskog osiguranja u
Srbiji (NP- 5.4)
Osnov problematike predstavljaju neodrživo visoki transferi za penzije. Otpor ka njihovom
smanjenju dodatno je intenziviran od početka eko.krize i snižavanje stope zaposlenosti, budući
da penzije predstavljaju u nekim domaćinstvima jedini izvor finansiranja. U reformama fokus je
na smanjivanju strane koja se odnosi na rashode za penzije, uz zanemarivanje strane koja bi
mogla da poveća prihode penz.sistema, podsredstvom podizanja stope ekonomske aktivnosti i
zaposlenosti. Drugo se odnosi na redukovanje sive ekonomije. U preporukama Fiskalnog saveta
iz 2013. problematika održivosti bila je još jasnije naglašena nego u Fiskalnoj strategij. Oblasti
koje bi trebalo reformisati su: sankcionisanje penzionisanja prije regularne starosne granice ;
adekvatnije regulisanje beneficiranog radnog staža u kontekstu sužavanja kruga profesija, koje
ostvaruje ovo pravo; izjednačavanje starosne granice za penzionisanje za muškarce i žene i to sa
65 godina. Unapređenje finansijske održivosti sadrži predlog narednih ciljeva i mjera:
unapređenje sistema beneficiranih penzija; unapređenje efikasnosti sprovođenja penzijskog
osiguranja; unapređenje i zaštita i najnižeg standarda starijih; očuvanje adekvatne visine penzije.
22. Institucionalni razvoj sistema zdravstvene zaštite i osiguranja u Srbiji (NP- 6.1)
Prekretnicu u reformisanju zdravstvenog sistema označilo je definisanje Zdravstvene politike
i Vizije zdravstvene zaštite. Ciljevi razvoja zdravstvene zaštite su: očuvanje i unapređenje
zdravstevnog stanja stanovništva; pravičan i jednak pristup zdravstenoj zaštiti; postavljanje
korisnika u centar sistema; postizanje finansijske održivosti sistema; poboljšanje kvaliteta rada
uz definisanje posebnih nac.programa u oblasti kadrova, mreže ustanova, medicinskog
snadbevanja; decentralizacija. Zdravstvena politika Srbije propraćena je Vizijom zdravstvene
zaštite u Srbiji kojom je definisano 9 principa reformi: Prvi princip je ogranizacija zdravstva u tri
xfunkcionalna nivoa. (primarna,sekundarna i tercijarna zaštita) Drugi princip je očuvanje
principa solidarnosti, postojanje jednake pristupačnosti za sve, čak i one koii ne uplaćuju
doprinos. Cost-benefit je uvažavanje proporcialnog odnosa između troškova i efekata. Četvrti se
odnosi na visok prioritet primarne i preventivne zaštite; uključujući osnovne pakete zdravstvenih
usluga. Petim je definisan privatni sektor i praćenje rada i kvaliteta privatnih zdr.ustanova. Šesti
govori o proširenju izvora finansiranja. (profitni i neprofitni) Sedmim je predviđeno
kategorisanje zdrvstvenih ustanova. Osmim se utvrđuju odgovornosti aktera, a deveti se tiče
kvaliteta usluga i ustanova, poboljšanje istog.
23. Sistem javnog zdravstva u Srbiji (NP- 6.2)
Zakon o zdravstvenoj zaštiti iz 2005. i Zakon o zdr. osiguranju iz 2005. Zdr. zaštita se pruža
na tri nivoa: primarni, sekundarni i tercijarni. Ustanove zdr. zaštite se mogu osnovati kao
apoteke, bolnice, zavodi, klinike, instituti, klinički centri. Djelatnost primarne zdr. zaštite- dom
zdravlja, apoteke i zavodi. Osnivaju ih lokalne zajednice. Djelatnosti sekundarne obavljaju opšte
i specijalne bolnice, a tercijarne kliničko bolnički centri. Osnivači su Republika, Pokrajina i grad
Beograd. Prava iz obaveznog zdr. osiguranja su: na naknadu za vrijeme privremene sprečenosti

17
na rad, na naknadu troškova prevoza; pravo na zdr. zaštitu obuhvata: mjere prevencije i ranog
otkrivanja bolesti, pregled i liječenje žena u vezi sa planiranjem porodice, trudnoća, porođaj,
materinstvo u prvih 12 mjeseci, ljekove medicinska sredstva, proteze i druga pomagala za
kretanje. Najveći izazov je ostvarivanje prava na zdr zaštitu u romskoj populaciji, 2009.g. skoro
30% Roma nije ostvarivalo svoja prava; pregledi i bolesti usta i zuba; ljekove i med.sredstva;
proteze, pomagala za vid, sluh, govor, stomatološke nadoknade.
24. Sistem privatnog zdravstva u Srbiji (NP- 6.3)
Vrste dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja u Srbiji su: paralelno- kojim se pokrivaju
troškovi zdr. zaštite koji nastaju kada osiguranik ostvaruje zdr. zaštitu koja je obuhvaćena
obaveznim zdr. osiguranjem na način i po postupku koji su drugačiji od istih kod obaveznog;
dodatno- novčane naknade koje nisu obuhvaćene obaveznim zdr. osiguranjem (za protezu,
pomagala za kretanje, ljekovi); privatno- pokrivaju se lica koja nisu obuhvaćena obaveznim zdr.
osiguranjem. Najveći broj privatnih zdravstvenih ustanova 80% nalazi se na području BGa, a
samo 100.000 ljudi su korisnici dobrovoljnog osiguranja. Odsustvo integrisanosti privatnog i
javnog sektora manifestuje se i nemogućnošću propisivanja ljekova na recept, neuvažavanjem
mišljenja ljekara privatne prakse. Ono je fukncionalno i institucionalno.
25. Problemi u funkcionisanju i organizovanju sistema zdravstvene zaštite i osiguranja
u Srbiji (NP- 6.4)
Glavni izazovi sa kojima se suočava sistem javnog zdravstva nalazi se u sferama pristupa i
kvaliteta usluga, ali i održivosti sistema.U Strategiji iz 2013. su navedene aktivnosti ka čijem
sprovođenju Fond treba da bude orjentisan: finansijski održiv sistem u dugom roku; očuvanje i
unapređenje zdravlja svih građana;jednaka i kontinuirana zdr. zaštita svima; bolja informisanost
pacijenata o svom stanju; realizacija socijalnih individualnih prava korisnika u sistemu. Pravci
djelovanja koncentrisani su na sledeće ciljeve: bolja fizička i finansijska dostupnost zdr. zaštite
svim ranjivim grupama putem uvećanja budžetskih transfera, formiranje mobilnih timova,
savjetovanje za stare i invalide pri domovima zdravlja; bolja dostupost starijima od 65 godina
putem razvijanja i jačanja u oblasti kučne nege i zbrinjavanja starih u domove; bolja dostupnost
zdr. zaštite osobama sa invaliditetom; bolja dostupnost romskom stanovništu; poboljšanje zdr.
zaštite radon aktivnog stanovništva; smanjenje diskriminacije ranjivih grupa; bolje planiranje
kadra.
26. Razvoj sistema osiguranja u slučaju nezaposlenosti u Srbiji (DV, 2009. IV1)
Promjena regulatornog okvira u funkcionisanju tržišta rada započete su donošenjem Zakona
o radu, na kraju 2001.g. Do tada su zaposleni uživali visok stepen zaštite, a zarada bila
garantovana radom. Nakon toga su uslijedile liberalne zakonske odredbe, kojima su izuzetno
racionalizovani postupci zapošljavanja i otpuštanja zaposlenih, naišle na protivljenje i štrajk
dijela radnika. Zakonom o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti 2003. unijete su
novine u inst.aspekte tržišta rada, koji su se odnosili na novčanu naknadu. Na to su dodate mjere
aktivne politike zapošljavanja, 2003.g. Ciljevi aktivne politike zapošljavanja: 1. Mjere za
podsticanje novog zapošljavanja; 2. Zapošljavanje onih koji dugo čekaju zaposlenje, imaju iznad
50 godina ili traže novo zaposlenje; 3. Izbjegla i raseljena lica; 4. Pripadnika etničkih manjina

18
kod kojih je izraženija stopa nezaposlenosti; 5. Invalidna lica; 6. Viška zaposlenih; 7.
Prof.pokretljivost; 8. Samozapošljavanje; 9. Na javnim radovima. Strateške osnovne reforme
donesene 2005. potpuno uporedive sa evropskim. (podrška investitorima, podsticanje kohezije
na tržištu.)
27. Obim i karakteristike nezaposlenosti u Srbiji (DV, 2009- IV2.2; 2.3)
Proces tranzicionih promjena u Srbiji praćen je rastom broja nezaposlenih lica zbog
kompleksnih ekonomskih, političkih problema u poslednjoj deceniji 20.v. Nezaposlenih u Srbiji
je najviša u poređenju sa državama članicama EU, (2007.-18,1%), a karakterišu je: dominantno
učešće mladih i žena, dugotrajna nezaposlenost, visoko učešće lica sa srednjim nivoom
obrazovanja, regionalne disproporcije. Visoka stopa nezaposlenosti mladih predstavlja bitno
obilježje tranzicionog perioda tržišta rada, Srbija ima najvišu stopu nezaposlenosti mladih u
grupi 30 evropskih zemalja, a najniža je zabilježena u Danskoj. Mladi (15-24) su zaposleni na
nesigurnim radnim mjestima, rade na dopunskim poslovima, neadekvatna naknada, siva
ekonomija, slaba pokretljivost. Dugoročna nezaposlenost često izaziva i socijalnu isključenost,
probleme u zadovoljenju osnovnih životnih potreba, gubljenje radnih navika, zastarivanje
vještina, konflikte u porodici. Prema nivou obrazovanja, 67% nezaposlenih su oni sa završenom
srednjom školom, što je karakteristično za bivše socijalističke zemlje. Žene čine više od 50%
nezaposlenih.

28. Karakteristike sistema novčanih nadoknada u sistemu osiguranja nezaposlenih u

Srbiji (NP- 7.2.1)
Postojeći sistem osiguranja nezaposlenih zasniva se na Zakonu o zapošljavanju i osiguranju
za slučaj nezaposlenosti iz 2009.g. Prava nezaposlenog su da: 1. slobodno bira zanimanje i
zaposlenje; 2. obaveštava se o uslovima za zaposlenje; 3. besplatno koristi usluge Nacionalne
službe i agencije; 4. ostvari novčanu naknadu za vrijeme nezaposlenosti. Obaveze nezaposlenog
su da: 1. aktivno traži zaposlenje, obraća se poslodavcu radi zaposlenja; 2. utvrdi sa
Nacionlanom službom plan zapošljavanja i poštuje sva prava i obaveze koje po njoj ima; 3. ne
odbija ponuđeno odgovarajuće obrazovanje i obuku; 4. lično se javlja Nac. službi u vezi
promjene statusa. Obaveznim osiguranjem za slučaj nezaposlenosti osiguranik ima: 1. Novčanu
naknadu; 2. Zdravstveno, invalidsko i penzijsko u skladu sa zakonom. Pravo na novčanu
naknadu imaju oni koji su osigurani namanje 12 mjeseci u kontinuitetu ili 18 sa prekidima.
Zakonom su propisani uslovi, a tiču se načina ostanka bez posla: otkaz usled organizacionih
promjena pri npr. smanjenju obima posla; prestanak probnog rada; premještaj bračnog druga;
prestanak radnog odnosa u inostranstvu; otvaranje stečaja; prestanak funkcije izabranih lica.
Dužina isplate uslovljena je stažom osiguranja. (tri, šest, devet ili dvanaest mjeseci)
29. Karakteristike aktivne politike zapošljavanja (NP- 7.2.2)
Definisana je kao “sistem planova, programa i mjera usmjerenih ka povećanju zaposlenosti i
smanjenju nezaposlenosti.” Programi i planovi finansirani su iz republičkog budžeta, budžeta
lokalnih zajednica, donacija, kredita, kamata, doprinosa za slučaj nezaposlenosti. Mjere aktivne

19
politike zapošljavanja su: profesionalna orjentacija i savjetovanje o planu za karijeru; dodatno
obrazovanje i obuka; podrška samozapošljavanja; javni radovi. Posredovanje u zapošljavanju
lica koja traže zaposlenje podrazumijeva umrežavanje sa poslodavcima, koji su prijavljeni
Nacionalnoj službi za zapošljavanje, osim toga individualni plan koji se utrvrđuje u roku od tri
mjeseca, pa se revidira nakon šest. Savjetovanje- pomoć pri izboru karijere, profesionalno
usmjeravanje. Samozapošljavanje- podrška pri osnivanju zadruge, radnje, poljoprivrednog
gazdinstva ili preduzetništva ako nezaposleni ostvaruje radni odnos na taj način.
30. Problemi u funkcionisanju i organizovanju sistema osiguranja u slučajune
zaposlenosti u Srbiji (NP- 7.3)

Reforme u odnosu na izazove na strani potražnje za radom sadrže jedan cilj, i to sprečavanje
velikog rasta nezaposlenosti, u kontekstu privatizacije i reforme javnog sektora. Smatra se da je
potrebno targetirati one koji će i u privatnom i u državnom sektoru ostati bez posla, i uključiti ih
u mjere aktivne politike zapošljavanja. Smanjenje stope neaktivnosti i povećanje stope
zaposlenja obuhvata: žene, starije radnike, osobe sa invaliditetom, niskokvalifikovane i
nekvalifikovane osobe. Cilj usmjeren smanjenju dualnosti na tržištu: smanjenje razlika između
nivoa zaposlenosti u privatnom i javnom sektoru; suzbijanje rada u sivoj ekonomiji; smanjenje
regionalnih razlika; smanjenje strukture nezaposlenosti. Cilj koji se odnosi unapređenju položaja
mladih na tržištu rada, koji je razdrađen kroz čak osam različitih mjera: unaprijediti sistem
informisanja mladih o mogućnostima za djelovanje u oblastima obrazovanja, zapošljavanja,
omladinskog rada, preduzetništva; promocija sistema cjeloživotnog učenja; sistem ranog
profilisanja nezaposlenih mladih; razviti servise za podršku pri zapošljavanju;; studentski
poslovi, preko omladinskih zadruga.

31. Razvoj sistema društvene brige o deci i porodici u Srbiji (NP- 8.1.; DV,2009- VI1)
Nakon 1918.g. prve mjere brige o djeci bile su usmjerene na zbrinjavanje ratne siročadi.
Nakon 1922.g. zbrinjavanje do 18 godina. Osim domova, udareni su temelji porodičnom
smještaju. Unija za zaštitu djece, od 1933. formira obdaništa, savjetovališta za majke. Posle
Drugog svjetskog rata, akcenat je bio na vaspitno-obrazovnim institucijama kao i socijalno-
zdravstvenim. Nakon toga do početka 90ih problem je u nepostojanju cjelovitog sistema, akcenat
na lokalnim i nekonzistentnim. Formira Reforma sistema podrške porodicama sa djecom
započeta je donošenjem Zakona o finansijskoj podršci porodici sa djecom 2002.g. Dvije
najznačajnije izmjene bile su u domenu dječijih i roditeljskih dodataka. Dječiji dodaci su
profilisani kao mjera socijalne politike i usmjereni prema djeci u siromašnim porodicama, pa se
mogu posmatrati i kao mjera socijalne zaštite. Za treće dijete porodica ima pravo na dodatak bez
obzira na materijalne uslove, a u opštinama sa negativnim prirodnim priraštajem, i četvrto, peto,
šesto imaju ista prava kao i treće. Reformom je broj djece koja mogu da ostvare pravo na dječiji
dodatak uvećan na četvoro, i ukinute su regionalne, opštinske razlike u kriterijumima i visinin
novčanih davanja. Roditeljski dodaci su bili novitet, materinski dodaci.

20
 32. Karakteristike sistema zaštite porodica sa decom u Srbiji (NP – 8.2.; DV, 2009 –
VI3)
Zakonom o finansijskoj podršci porodici sa djecom predviđena su sledeća prava: naknada
zarade tokom porodiljskog odsustva; odsustva sa rada u svrhu nege djeteta i odsustva sa rada u
svrhu posebne nege djeteta; roditeljski dodatak; naknada troškova boravka u predškolskoj
ustanovi za djecu sa smetnjama u razvoju; dječiji dodatak; regresiranja troškova boravka. Pravo
na roditeljski dodatak ostvaruje majka na prvo, drugo, treće i četvrto dijete, neophodno je da je
državljanka Srbije, da ima prebivalište u Srbiji, i da ostvaruje pravo na zdr. zaštitu preko
Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje. Otac može da ostvari pravo na roditeljski dodatak
samo u slučaju da majka nije živa. Pravo na dječiji dodatak ostvaruje jedan od roditelja koji
neposredno brine o djetetu, državljanin Srbije. Ovo pravo može da se ostvaruje do 19 godine
života djeteta. Naknadu zarade tokom porodiljskog, odsustva sa rada u svrhu njege i posebne
njege ostvaruju isključivo zaposleni, pravo na odsustvo od 365 dana majka ostvaruje za prvo i
drugo dijete. Ako majka nije zaposlena ili napusti dijete, otac može koristiti odsustvo u trajanju
od tri mjeseca. Pravo na regresiranje troškova se vrši na lokalnom nivou, za djecu iz materijalno
ugroženih porodica, bez roditeljskog staranja, sa smetnjama u razvoju.
33. Problemi u funkcionisanju i organizovanju sistema zaštite porodica sa decom u
Srbiji (NP- 8.3)
Ciljevi: unapređenje adekvatnosti novčanih davanja , sadrži mjere usmjerene u pravcu
dječijih dodataka. Ciljne grupe su: djeca uzrasta srednje škole i djeca sa invaliditetom. Izgradnja
vaninstitucionalnih okvira za podršku kapacitetima porodici u riziku. (poboljšanje srodničkog
smještaja, hraniteljstva, hraniteljstvo za djecu žrtve nasilja ili djecu sa invaliditetom). Nacionalna
strategija za poboljšanje položaja žena i unapređivanja rodne ravnopravnosti: povećanje učešća
žena u procesima odlučivanja i ostvarivanje jednakosti polova; unapređenje ekonomskog
položaja žena i ostvarivanje jednakosti polova; ostvarivanje jednakosti polova u obrazovanju ;
unapređenje zdravlja žena i unapređenje jednakosti polova u zdravstvenoj politici; sprečavanje i
suzbijanje nasilja nad ženama; eliminacija stereotipa o polovima u medijima i unapređenje rodne
ravnopravnosti. Nacionalnom strategijom za rodnu ravnopravnost su utvrđena tri strateška cilja:
unapređenje kulture rodne ravnopravnosti; povećana ravnopravnost muškaraca i žena i sistemsko
uvođenje rodne perspektive u donošenje, sprovođenje i praćenje javnih politika. Unapređenje
položaja ranjivih grupa žena, Ravnopravno učešće muškaraca i žena u roditeljstvu, Poboljšanje
materijalnog stanja žena i statusa na tržištu rada nalaze se unutar cilja unapređenja
ravnopravnosti između polova.
34. Društvena briga o marginalnim grupama (prezentacija)
Marginalizacija je isključenost iz društvenih procesa i odnosa na osnovu nedostupnosti
određenih prava, resursa i mogućnosti koji su prisutni u društvu i dostupni njegovim drugim
članovima, a koji su ključni za i zadovoljavanje individualnih i društvenih potreba pojedinaca
(npr. stanovanje, zapošljavanje, obrazovanje, zdravstvena zaštita, učestvovanje u političkom
životu) Posledice marginalizacije mogu biti individualne: posledice po fizičko i psihičko

21
zdravlje, siromaštvo, devijantno ponašanje, stigma i kolektivne: konflikti, devijantno ponašanje,
prostorna segregacija, stigma, organizovanje službi za brigu o marginalizovanima.
1. Romi u Srbiji: od 150,000 do 500,000 (2-7% uk. populacije), izražena maskulinizacija,
visok % dece i mladih (41,5% do 19 god.), brojna velika i višegeneracijska domaćinstva,
izraženi siromaštvo i isključenost, izražena diskriminacija, izražena prostorna segregacija i
substandardno stanovanje. Društvena briga o Romima: Strategija unapređivanja položaja Roma
2009-2015: Omogućen naknadni upis u matičnu knjigu rođenih, povećan obuhvat Roma u OŠ,
SSS i VŠS. Primena afirmativih mera: Cilj: olakšati ulazak i tranzicije kroz obr. sistem +
produžiti trajanje obrazovanja romske dece (posebno devojčica), akteri u sprovođenju javnih
politika prema Romima, pedagoški asistenti, zdravstveni medijatori, koordinatori u lok.
Samoupravama. Nedostatak: Nisu uklonjene glavne prepreke za socio-ekonomsku integraciju
Roma, zapošljavanje, lični dokumenti. Strategija za socijalno uključivanje Roma i Romkinja u
RS za period 2016-2025: Smanjenje siromaštva, suzbijanje diskriminacije, primena raznovrsnih
mera za popravljanje dr. položaja stanovanje, (samo)zapošljavanje, obrazovanje, socijalna i
zdravstvena zaštita, uspostavljanje inst. mehanizama za praćenje primene mera, jačanje
odgovornosti državnih organa i organa LZ u sprovođenju mera dr. brige o Romima,
obezbeđivanje dovoljnih budžetskih sredstava za finansiranje mera, aktivno uključivanje Roma u
osmišljavanje i sprovođenje mera.
2. Osobe sa invaliditetom u Srbiji: Oko 570,000 lica (8% uk. populacije), oko 120,000 osoba
sa nepoznatnim invaliditetom, preko 60% osobe starije od 65 godina 58 ž :42 m, problemi sa
kretanjem, vidom, sluhom, višestruka invalidnost, nevidljivost OSI, stigmatizacija,
diskriminacija u zapošljavanju, obrazovanju, kretanju. Društvena briga o OSI: Zakon o
sprečavanju diskriminacije OSI (2006), Zakon o zabrani diskriminacije (2009), Akcioni plan
sprovođenja Strategije 2007-2015 (2013), Strategija prevencije i diskriminacije 2013-2018
(2013), Ostala zakonska i podzakonska akta. Strategija unapređenja osoba sa invaliditetom
2007-2015(2007) Od medicinskog ka socijalnom konceptu invalidnosti, položaj OSI u svim
strateškim dokumentima, odgovarajući zakonodavni okvir, veća dostupnost socijalnih,
zdravstvenih i drugih javnih usluga za OSI, veća društvena vidljivost OSI, deinstitucionalizacija
brige o OSI, jačanje kapaciteta porodica OSI, obezbeđivanje prava na obrazovanje i rad OSI,
afirmativne mere + stvaranje uslova, pristupačnost informacija, javnih prostora. Pravo OSI na
socijalnu sigurnost, pristup službama u SSS (zdravstvo, penziono osiguranje, zapošljavanje),
pristup službama soc. zaštite, pravo na specifična pomagala, lekove, pomoćna sredstva, pravo na
pritup finansiranim programima stanovanja, pristup fondovima za pokrivanje troškova nastalih
usled invalidnosti, pravo na savjetovanje i edukaciju.
35. Razvoj sistema socijalne zaštite u Srbiji (DV, 1998 – II6.2., NP – 9.1.)
Posle 2000.g. reformisan na dva koloseka, jedan je bio krizni (isplata dugovanja korisnicima)
a drugi je sistemski i sastojao se u planiranju modernizacije sistema soc. zaštite u cjelini. Već
2002.g. započeto je nekoliko reformskih projekata, među kojima i projekat podsticanja
hraniteljstva, transformacije institucija za smještaj korisnika (u najvećoj mjeri djece.) Osnovani
su Fond za finansiranje invalidskih udruženja I Fond za socijalne inovacije. Strategija za

22
smanjenje siromaštva i Strategija razvoja soc. zaštite: dinamični privredni rast i razvoj; otvaranje
novih radnih mjesta; sprečavanje pojave novih oblika siromaštva; efikasna primjena postojećih i
definisanje novih programa, mjera i aktivnosti, direktno usmjerenih na najsiromašnije i ugrožene
grupe. Dva najveća straha u Strategiji: Efikasnije materijalne usluge- obezbjeđivanje
zadovoljenja bar osnovnih potreba, moguće integrisanje lokalnih slzužbi. Pružanje kvalitetnijih
usluga lokalnoj zajednici: efikasni sistem žalbi; upoređivanje kvaliteta usluga koje se pružaju u
okviru institucija; podržavanje i afirmacija porodice. Izgradnja novih politika odnosila se na
konstituisanje modela integralne socijalne zaštite, orjentisane ka korisnicima i usmjerene ka
njihovom osposobljavanju za nezavistan i produktivan život u zajednici. Obuhvata dva nivoa:
strateško planiranje i holističku procjenu potreba korisnika. Predviđeno je da holistički pristup
procjeni potreba korisnika treba da utvrdi nedostatak i patološka stanja i ponašanja korisnika,
kako bi ih osposobili za rješavanje finansijskih, psihičkih, socijalnih problema. Decentralizacija
se odnosi na prelazak sa republičkog na lokalni nivo. Kao osnovni nedostatak u postojećem
konceptu materijalnog obezbjeđenja porodice navođeni su pasivnost i podsticanje zavisnosti od
socijalne pomoći.
36. Karakteristike sistema socijalne zaštite u Srbiji (NP- 9.2)
Sistem socijalne zaštite zasniva se na Zakonu o socijalnoj zaštiti iz 2011.g. sa kasnijim
izmjenama. Sredstva za finansiranje prava na novčana davanja obezbjeđuju se iz republičkog
budžeta, a isplatu vrši resorsno ministarstvo, preko opštinskih centara za socijalni rad. Izuzetak
predstavlja pravo na jednokratku novčanu pomoć i pomoć u naturi, koje su u nadležnosti lokalne
samouprave. Zakonom su predviđena prava na novčana davanja i prava na soc.usluge. Pravo na
materijalnu podršku: novčana soc. pomoć; dodatak za pomoć i negu drugog lica; dodatak za
pomoć i negu drugog lica u uvećanom iznosu; pomoći u nature; pomoć za osposobljavanje za
rad. Pravo na usluge soc. zaštite: usluge procjene i planiraja; dnevne usluge u zajednici; usluge
podrške za samostalni život; savjetodavne, terapeutske i edukativne usluge; smještaj. Za
ostvarivanje prava na novčanu soc. pomoć: novčanu pomoć mogu da ostvare pojedinac i
porodica koji nemaju drugih nepokretnosti osim stambenog prostora koji odg. potrebama
pojedinca; koji nisu prodali ili poklonili nepokretnu imovinu ili se odrekli prava na nasleđivanje;
koji ne posjeduju pokretnu imovinu; koji nisu zaključili ugovor o doživotnom izdržavanju.
Posebni uslovi se odnose na radnosposobne pojedince, odnosno članove porodice: ako se nalaze
na školovanju ili osposobljavanju na rad ili se vode na evidenciji nezaposlenih; ako nisu odbili
ponuđeno zaposlenje, radon angažovanje na privremenim, sezonskim poslovima, stručno
osposobljavanje; ako im radni odnos nije prestao njihovom voljom; ako se sami staraju o djetetu
sa smetnjama u razvoju. Pravo na novčanu socijalnu pomoć ograničeno je na 9 mjeseci godišnje
za radnosposobne korisnike, a pojedinci koji nisu sposobni za rad, jednoroditeljske porodice
imaju pravo na uvećanu socijalnu pomoć. Dodatak za pomoć i njegu drugog lica ostaruju oni
kojima je zbog tjelesnog ili senzornog oštećenja, intelektualnih poteškoća ili promjena u
zdravstvenom stanju nepohodna pomoć. Uvećani dodatak za pomoć, njegu drugog lica, ostvaruju
oni koji imaju tjelesno oštećenje 100% po jednom osnovu ili trajni organski poremećaj
neurološkog ili psihološkog tipa, a da je nivo oštećenja 70%.

23
 37. Službe socijalne zaštite u Srbiji (DV, 2009- V4)
Ostvarivanje prava u sistemu socijalne zaštite vrši se preko odgovarajučih službi (ustanova,
institucija) čiji su osnivači republika, pokrajina, opština ili druga pravna i fizička lica. Vrste i
djelatnosti socijalnih službi određuju se u saglasnosti sa zakonskim odredbama i odlukom o
mreži ustanova, i one obuhvataju: 1. Centar za socijalni rad; 2. Ustanove za smještaj korisnika; 3.
Ustanove za dnevni boravak i pomoć u kući; 4. Zavod za socijalnu zaštitu. Osnivanje centra za
socijalni rad vrši se na lokalnom, opštinskom (međuopštinskom) nivou, i njihov je zadatak da
preko usluga socijalnog, pedagoškog, psihološkog, sociološkog, pravnog stručnog rada, rade na
zadovoljavanju socijalno-zaštitnih potreba i sprečavanju uzroka koji dovode do soc. problema na
teritoriji za koju su osnovani. Prvi CSR je krajem 50ih osnovan u Beogradu, a cilj osnivanja je
bio da radi na obezbjeđivanju stručno-metodološke i institucionalne osnove za sprečavanje i
suzbijanje soc. problema. Period krize, masovnog siromaštva, nazaposlenosti i jačanja socio-
patoloških pojava u društvu, uslovio je preusmjerenje funkcija CSR na obezbjeđivanje uslova za
puko preživljavanje. Glavni pravci reforme ticali su se decentralizacije i podizanja standarda.
Kao polivalentna institucija CSR vrši javna ovlašćenja u rješavanju prava u oblasti socijalne
zaštite; obavlja poslove isplate socijalnih davanja; otkriva i prati potrebe građana i problem u
oblasti s.zaštite; predlaže i preduzima mjere u rješavanju stanja socijalnih potreba građana i prati
njihovo izvršenje; razvija i unapređuje preventivne aktivnosti koji doprinose suzbijanju
soc.problema; pruža dijagnostičke usluge; savjetodavno-terapeutske usluge, humanitarni rad;
evidencija o pruženim uslugama. Ustanove za smještaj korisnika jesu: Dom za djecu i
omladinu koji obezbjeđuju zbrinjavanje djece bez roditeljskog staranja i djeci čiji je razvoj
ometen porodičnim prilikama do obezbjeđivanja uslova za povratak u porodicu; Centar za zaštitu
odojčadi, djece i omladine- zbrinjavaju i samohrane majke i majke sa djetetom do devet mjeseci
starosti; Centar za porodični smještaj; Prihvatilište za djecu i omladinu; Dom za djecu i omladinu
ometenu u razvoju; Dom za tjelesno invalidnu djecu i omladinu sa očuvanim mentalnim
sposobnostima; Zavod za vaspitanje djece i omladine- dnevni boravak, prihvatilište, prihvatne
stanice sa one sa poremećajima u ponoašanju; Prihvatne stanice; Prihvatilišta; Dom za
penzionere i stara lica; Dom za odrasla invalidna lica; Zavod (dom) za smještaj lica ometenih u
ment.razvoju i duševno oboljelih lica.
38. Problemi u funkcionisanju i organizovanju sistema socijalne zaštite u Srbiji (DV,
2009 – V5, NP – 9.3.)
Izazovi u sferi socijalne zaštite su brojni. Oni se kreću od suštinske orjentisanosti sistema ka
naknadama, a ne uslugama, pri čemu su i naknade neadekvatnog iznosa za izlazak iz siromaštva.
Podsticaji za uvođenje koncepta aktiviranja uglavnom su zasnovani na motivaciji za
redukovanjem troškova sistema, uz zanemarivanje koncepta ljudskih prava u širem smislu.
Predlog Svjetske banke o proširenju obuhvata stanovništva novčanim naknadama u sistemu
socijalne zaštite, djelimično je implementiran u novo zakonodavstvo (2011.) kojim je
udvostručen broj korisnika. Ciljevi koji se odnose na siromaštvo i socijalno uključivanje su:
Povećanje obuhvata i unapređenje adekvatnosti novčanih davanja (kroz unapređenje saradnje
između CSR i NSZ u svrhu boljeg podsticanja korisnika novčane pomoći da se zaposle, a zatim i

24
potpisivanje određenog broja radnih sati koje bi korisnici obavljali u javnom interesu; uvećanje
iznosa novčanih davanja za djecu i mlade sa invaliditetom.); Aktivna inkluzija, primjer:
poboljšanje pristupu javnim objektima za osobe sa invaliditetom; Decentralizacija,
vaninstitucionalna usluga u zajednici, primjer: unapređenje kapaciteta za pružanje podrške
žrtvama trgovine ljudima; Unapređenje sistema dugotrajne njege; Unapređenje kvaliteta usluga,
jačanje kontrolnih i regulatornih mehanizama, monitotinga i evaluacije, planiranje i strategije;
Povezivanje CSR sa institucijama zdravstva, obrazovanja i zapošljavanja, policijom,
pravosudnim organima, organizacijama civilnog društva.

39. Engleski sistem socijalne sigurnosti (DV, 1998- III1)

Razvoj nacionalnog sistema odvijao se pod velikim uticajem društvenih reformi u ENG za
vrijeme liberalnih vlada od 1906. do 1914.g. Poređenje sa njemačkim sistemom osiguranja
ukazuje na to da englesko zakonodavstvo u nekim oblici zaostaje, jer recimo nije uključivalo
novčanu naknadu za slučaj nesreće na radu, ali ono istovremeno uvodi obavezno osiguranje za
slučaj nezaposlenosti. U borbi protiv pet gigantskih zala: nemaštine, bolesti, neznanja,
prljavštine, nezaposlenosti, potrebno je angažovanje države u mjeri koja će obezbijediti njihovo
iskorenjivanje u eng. društvu. Tih pet džinova su zajednički neprijatelj. Osnovni principi
Beveridžovog koncepta blagostanja su: univerzalnost u obuhvatu čitavog stanovništva,
egalitarizam u pogledu penzija i drugih davanja, pružanje usluga koje su podignute na nivo
prava. Koncepcija države blagostanja se odvijala u pravcu Ruzveltovog Nju Dila, kao politika
koja je bila adekvatan odg. na krizu. U V.B. imamo metod koji se odnosi na pružanje pomoći
samo kategoriji ljudi koja je ugrožena, a u sebi sadrži i provjeru zahtjeva. Drugi i najvažniji dio
sistema na šta se soc. sigurnost najčešće i svodi, je socijalno osiguranje u okviru kojeg se
ostvaruju davanja samo za onu kategoriju lica koja su vršila prethodna izdvajanja. Cilj ovih
metoda je društvena jednakost. Visina doprinosa treba da zavisi od zarade, a penzije i druga
davanja trebalo bi da se isplaćuju u istom iznosu za sve građane Engleske. Osnov socijalne
sigurnosti bio je dakle, doprinos kojiim je trebalo obezbijediti sigurnost za slučaj: starosti,
nezaposlenosti, udovištva za žene.
40. Sistem socijalne sigurnosti u Nemačkoj (DV, 1998 – III2)
Kao reakcija na otvaranje socijalnih pitanja u 19.vijeku najprije su donijeti takozvani
“fabrički zakoni” koji su se odnosili na određeni krug lica, žene i djecu. Za predmet svog
regulisanja imali su utvrđivanje prava koja su se ticala dužine radnog vremena, visine zarade,
zaštite za slučaj povrede na poslu i slično. Donijeti su zakoni samo za radno aktivni dio
populacije. Sve mjere su bile pod uticajem radničkog pokreta. Sa daljim jačanjem radničkog
pokreta i sindikalnog udruživanja jačala je i socijalna dimenzija. Neposredno pred poraz u 2 svj.
ratu stanje u zemlji je bilo katastrofalno, gradovi su bili porušeni, stambenih zgrada gotovo i nije
bilo, infrastruktura je bila uništena. Sistem soc. sigurnosti u Njemačkoj u osnovi je organizovan
preko socijalnog osiguranja, pri čemu su određena prava ostvaruju na osnovama obezbeđenja i
zaštite. Soc. osiguranje podrazumijeva ostvarivanje prava po osnovu rada i na toj osnovi
obaveznog zakonskog osiguranja, pri čemu postoji direktna povezanost između izdvajanja

25
osiguranika i poslodavaca. Finansiranje se vrši iz budžetskih sredstava što znači da se kao osnov
obezbjeđenja sredstava u sistemu pojavljuju poreska izdvajanja, s tim da davanje može, ali ne
mora da zavisi od mat. statusa korisnika. Podjela na osiguranje, obezbjeđenje i zaštitu važna je
jer se na taj način određuje sistem socijalnih prava, a po tom osnovu određuju se zakonska
uređenja i kompetencije nadležnih organa za utvrđivanje prava, sprovođenja i ostvarivanja.
Izgradnja SSS u Njemačkoj usmjerena je na pokrivanje klasičnih rizika kao što su starost,
invalidnost, bolest, nezaposlenost i smrt. Osiguranjem za slučaj bolesti obuhvaćeni su svi radnici
koji ne ostvaruju određenu visinu prihoda.
41. Sistem socijalne sigurnosti u Americi (DV, 1998 – III3)
Razlikuje se u odnosu na Evropu. Sistem soc. sigurnosti definišemo političkom kulturom.
Prilagođavanje američkog sistema evropskim modelima, razumevanje specifičnih potreba
Amerike prevashodno leži u razumevanju političke kulture. Sistem vrednosti u okviru političke
kulture društva može ugroziti stalna borba između ,,subkulture“ i ,,dominantne“ kulture.
Amerikanac ne nastaje ,,naturalizacijom“ već ,,prihvatanjem jedne doktrine – kao što je sa
socijalistom prihvatanje socijalizma. Principi slobode i jednakosti kao temelj za izgradnju
američkog nacionalnog identiteta i društveno – političkog poretka. Kapitalizam se shvata kao
osnov slobode pojedinca koji u uslovima konkurencije i privatne inicijative ostvaruje svoje
prihode. Udeo privatnog sektora u ukupnim socijalnim troškovima je značajan, a to se posebno
odnosi na zdravlje, podršku u prihodima koja je vezana za plate, naročito u slučaju
penzionisanja, gruno životno osiguranje, naknada za bolovanje, edukacije. Federalizam kao
osnova uređenja odnosa saveznih država. Sredinom dvadesetih godina federalna vlada i države -
članice gotovo su istovremeno počele s priznavanjem određenih rizika, koji su bili sve prisutniji.
Ekonomska kriza tridesetih godina dramatično je pokazala ovisnost mnogih radnika o faktorima
izvan njihove individualne kontrole. Donošenje Social Security Act-a iz 1935 god. udarilo je
temelje razvoju socijalnog sistema u Americi na federalnom nivou koji je toliko čvrsto
postavljen da odoleva krizama i danas. Odatle polazi i prihvatanje intervencije države u sferi
zdravstvene zaštite, ili zaštite prirode, al ii odlučnost da se ne izgubi individualnost. Amerika,
kao i druge zemlje pogođene ekonomskom krizom, nastoji da usmjeri socijalnu sigurnost u
pravcu rešavanja nezaposlenosti, siromaštva, siromaštva nezaposlenih i zaposlenih. Političku
kulturu Amerike odlikuje takođe raznolikost na etničkom, rasnom, lokalnom nivou, koje dovode
do shvatanja čitavog sistema subkultura sa svojim gledanjem na pojedine sfere života.
Specifičnost američkog tržišta rada: Ogleda se u tome da su faze privrednog rasta bile praćene
rastom stope zaposlenosti u meri i obimu koji nije zabeležen u drugim zemljama. U zemljama
EU stopa nezaposlenosti je 11% dok je u SAD-u 6%. Zbog godišnje stope rasta zaposlenosti od
1,8% američko tržište uspeva da apsorbuje novu radnu snagu, što se ne može reći za tržište
zemalja EU. Stalni rast zaposlenosti u SAD-u rezultat je otvaranja novih radnih mesta na račun
slabije plaćenih poslova, za radnu snagu na nižim kvalifikacionim nivoima.
42. Socijalni poredak Evropske unije (DV, 1998- III4)
Osnovna socijalna prava radnika: sloboda kretanja- svaki radnik u E.zajednici ima slobodu
kretanja po cijeloj teritoriji zajednice, podležući jedino ograničenjima po osnovi javnog reda,

26
bezbijednosti i zdravstvene zaštite. Sloboda kretanja omogućava svakom radniku zaposlenje i
prof.angažovanje u skladu sa principima jednakih uslova za sve, kada je riječ o uslovima rada,
soc.zaštiti; Zapošljavanje i priznanja- izbor zanimanja, svako zapošljavanje mora biti
nadoknađeno pravednim primanjima, otvoreni pristup zapošljavanja u javnom sektoru i to
besplatno; Unapređenje uslova života i rada; Svaki radnik ima pravo na dane odmora tokom
nedelje i plaćen godišnji odmor; Socijalna zaštita; Pravo na kolektivno ugovaranje i udruživanje;
Pravo na kolektivno djelovanje u slučaju konflikata interesa (pravo na štrajk); Stručna obuka;
Jednakost muškaraca i žena; Informisanje radnika, participacija i savjetodavna funkcija;
Zdravstvena zaštita i bezbijednost na random mjestu; Zaštita djece i mladih; Briga o
penzionerima; Briga o hendikepiranima.
43. Sistemi socijalne sigurnosti u zemljama u tranziciji (DV, 1998- III5)
U procesu sistemskih transformacija socijalna politika je u velikom broju zemalja Srednje I
Istočne Evrope bila zanemarene. Jednakost i pravičnost kao osnovni principi funkcionisanja
pređašnjeg sistema našli su se na udaru novih zakona u većini slučajeva izostala je izrada opšte
socijalno političke strategije kao da se očekivalo da će se ekonomskim promjenama automatski
doći do rešavanja socijalnih problema. Svi napori bili su usmjereni na liberalizaciju tržišta,
monetarnu reformu i svojinsku transformaciju. Socijalno-političke mjere posmatrane su kao
instrument za ublažavanje krize u pojedinim oblastima društvenog života. Posledice takve
politike danas su očigledne, vidljive su u činjenici da su ionako ograničeni resursi veoma često
neadekvatno raspoređeni. Sredstva su usmjerena u fondove penzijskog osiguranja i pasivne
mjere na tržištu rada na račun zdravstvene zaštite, socijalne zaštite i programa rješavanja
nezaposlenosti mjerama aktivne politike. Pojedini djelovi stanovništva našli su se u veoma
teškom položaju, mjerama ekonomske politike nisu se mogli otkloniti negativni efekti tranzicije
u socijalnoj sferi. Reforma penzijskog osiguranja zauzima centralno mjesto, u svim bivšim
socijalističkim zemljama, pitanje sigurnosti za slučaj starosti ima značajnu političku dimenziju.
Većina starih nakon reformi se našla u veoma nepovoljnim uslovima, zbog odnosa broja
zaposlenih i penzionera. Sistem zdravstvene zaštite i osiguranja, u Poljskoj posle nezaposlenosti
i stambenih problema, ovo je najveći problem. U Češkoj je novim zakonskim promjenama
predviđeno pravo pacijenata da samostalno odlučuju pri odabiru ustanova i institucija u
ostvarivanju prava zdravstvene zaštite. Osnovne postavke zdr.osiguranja u Rusiji čine bolnice,
poliklinike, ambulante i dispanzeri. Ako je zaposleno lice usled prof.oboljenja bilo prinuđeno da
prihvati lošije plaćen posao, onda je po osnovu osiguranja imalo pravo na naknadu do visine
pređašnje zarade.

27