REVIEWER SA EsP 8 (2nd Quarter)
sa kapwa.
ANG PAKIKIPAGKAPWA
TAO BILANG ISANG PANLIPUNANG NILALANG
1. May kakayahan na mamuhay at maging bahagi ng
lipunan: likas na katangian na ikinaiba ng tao sa
ibang nilalang.
o Nilikha at ayon sa larawan at wangis ng
Diyos;
o Binigyan ng kapamahalaan sa ibang
nilalang;
o Binigyan ng taong makakasama’t
makakatulong.
2. Ang tao ay niloob ng Diyos na mamuhay na may
kasama’t maging panlipunang nilalang (social being)
bagkus hindi mamuhay nang nag-iisa (solitary
being).
3. Panlipunang aspekto ng pagkatao at kakayahan nito
na makipag-ugnayan sa kapwa ay likas sa kaniyang
pagkatao o social nature of human beings.
(Pontifical Council for Justice and Peace, 2004)
PAKIKIPAGKAPWA AT ANG GOLDEN RULE
• Pagkamit ng kaganapan ng tao: makabuluhan at
mabuting pakikipagkapwa.
• Golden Rule = mabuting pakikitungo sa kapwa
o Kahalagahan ng mabuting pagtrato at
pakikitungo sa kapwa.
o “Huwag mong gawin sa kapwa mo ang
ayaw mong gawin sa iyo.”
o “Makitungo sa kapwa sa paraang gusto mo
ring pakitunguhan ka.”
o Parabula ng Mabuting Samaritano
(Parable of the Good Samaritan):
▪ Naipakita kung sino ang ating
kapwa at kung paano dapat tayo
makitungo sa ating kapwa.
▪ Ang makabuluhang
pakikipagkapwa ay tugon sa
pangangailangan ng iba nang may
paggalang at pagmamahal.
• Birtud ng Katarungan (justice) at Pagmamahal
(charity)
o Ito’y kailangan sa pagtatag ng
pakikipagkapwa.
o Katarungan: maibigay ang nararapat na
paggalang sa dignidad ng tao
o May mga bagay na maaari nating ibigay sa
kapwa na higit pa sa itinatakda ng
Karapatan at katarungan na dapat ay ayon
sa ating pagmamalasakit at pagmamahal
▪ Bawat bagay ay may katumbas na
halaga
• Kung kaya nararapat at
makatarungan na aariin
natin ang isang bagay at
babayaran ng katumbas na
pagpapahalaga.
▪ Kung magbigay man tayo ng bagay
na walang hinihinging kapalit (tulad
ng regalo) nagpapakita ito ng
pagmamalasakit o pagmamahal.
▪ Nag-uudyok na maglingkod sa
kapwa kahit walang hinihintay na
kapalit at nakahandang
pagbabahagi ng iyong sarili sa iba.
▪ Ang mabuting bagay na ginawa mo
sa kapwa ay may katumbas na
mabuti.
▪ “Ano ang mararamdaman ko
kung ako ang nasa lugar niya?”
• Mahalagang maitanong sa
sarili bago magpasiya,
magsalita o kumilos bilang
paggalang at pagmamahal
sa kapwa.
KAHALAGAHAN NG DIYALOGO
• Kakayahan sa komunikasyon o diyalogo
(dialogue): isang mahalagang patunay na ang tao
ay panlipunang nilalang.
o Diyalogo: umiiral sa ugnayang
interpersonal sa pagitan ng dalawa o higit
pang tao.
▪ May nagsasalita at may makikinig.
▪ Naipakikita sa pamamagitan ng
wika (pasalita at pasulat) at di-
pasalita (kilos, gawi, senyas, atbp.)
▪ Nagkakaroon ng pagakakataon na
makapagbahagi sa kapwa ang tao
sa mga bagay na kaniyang
kailangan (materyal na bagay,
kaalaman, kasanayan at pati ang
kaniyang sarili).
▪ Makakamit ang kaganapan ng tao:
kung malilinang ang kakayahang
makipag-diyalogo nang may lakip
na pagmamahal (Bondal, 2002).
KAHALAGAHAN NG PAGKAKAISA,
KOMUNIKASYON, AT PAGTUTULUNGAN
• PAGBUO NG IBA’T IBANG SAMAHAN O
ORGANISASYON: pinagsisikapan ng lipunan ang
makamit ang kabutihang panlahat sa pagtataguyod
ng ugnayang may pagkakaisa.
o Pagmamalasakit sa ikabubuti ng sarili at
kapwa: dahilan ng pagkakaisa upang
makamit ang kabutihang panlahat.
▪ Nilalayon na mapanumbalik ang
loob at maayos na samahan kung
mayroong hidwaan at di
pagkakasundo.
▪ Kung isasaalang-alang ang
pagpapahalaga sa kabutihang
panlahat: maaaring isakripisyo ang
pansariling damdamin o pagtulong at pakikiramay, bayanihan, at sa
pangangailangan, magkaroon ng
pagkakaisa at kapayapaan.
o Inaasahang makapagtaguyod ng ugnayang
may pagkakaisa (solidarity), komunikasyon
o diyalogo, at kooperasyon o kanilang nabuo at nakabatay dito ang
pagtutulungan, bilang paglilingkod sa
kapwa at sa pagsasaalang ng kabutihang
panlahat.
KAHALAGAHAN NG PAGBUBUO AT PAGSALI SA
MGA SAMAHAN:
• Kabutihang panlahat: nakasalalay sa pagkakaisa
at pagakakasundo ng iba’t ibang yunit ng lipunan.
• Pagtataguyod ng mga boluntaryong samahan at
institusyon ay kailangan upang mas maraming tao
ang makibahagi at makiisa sa mga gawaing
panlipunan.
o Ito’y tutugon sa pagkamit ng mga layuning
pangkabuhayan at panlipunan, pangkultural
at panglibangan, pampalakasan o isports,
panghanapbuhay at pangpolitikal.
o Natutugonan ang ibang mahahalagang
pangangailangan ng tao na hindi niya
makakamit kung siya ay nag-iisa.
o Nalilinang ang pagkatao at pagkakaroon ng
kusa at pananagutan, dahil sa kanyang
pakikiisa at pakikibahagi ng tao sa
samahan.
o Nakatutulong din ito sa pagtataguyod ng
kaniyang mga karapatan.
• Ang tao bilang panlipunang nilalang ay:
o Kasapi ng isang pamilya at lipunan na
siyang inaasahan na makikibahagi sa
pagtatakda ng mga layunin at pagkamit ng
kabutihang panlahat;
o Kabilang sa gawaing pangkabuhayan,
produksyon, at pagkunsumo na tumutugon
sa aspektong pangkabuhayan; at
o Isang mamamayan na inaasahang
makikibahagi sa pagkamit ng panlipunang
pag-unlad (social progress) na tumutugon
sa aspektong politikal.
PAKIKIPAGKAPWA-TAO: KALAKASAN AT
KAHINAAN NG PILIPINO
• Licuanan (1992): Ang pakikipagkapwa-tao ay isa sa
kalakasan ng mga Pilipino.
o Pagmamalasakit sa kapwa, kakayahang
umunawa sa damdamin ng iba (empathy),
pagiging mapagpatuloy (hospitable).
o May kakayahang makiramdam, magtiwala
at tumanaw ng utang-na-loob.
o Sensitibo sa uri ng pakikipag-ugnayang
kaligayahan at kapanatagan.
o Nagdudulot ng pagkakalapit-lapit, ito’y
nagiging saligan ng pagkakaisa at
katarungang panlipunan.
• Nagdudulot ng kawalan ng malinaw na paghihiwalay
sa obhektibong gawain at emosyonal na
pakikisangkot kung ang ugnayan ay may labisa na
pagapahalaga sa personal na ugnayan.
o Hindi nagiging madali ang pagsunod at
pagpapasunod ng mga patakaran sapagkat
lahat ay nagiging impersonal.
o Hindi maiiwasan ang pagtanggap ng pabor
at pagtanggi lalo na sa mga kamag-anak at
kaibigan sa:
▪ Pagbibigay ng trabaho, paghahatid
ng serbisyo, at pati na ang pagboto.
▪ Extreme personalism o labis at di
makatarungang pakikisama ay
maaaring magdulot ng katiwalian at
kabulukan (graft and corruption) sa
lipunan.
MGA KATANGIAN NG MAKABULUHANG
PAKIKIPAG-UGNAYAN SA KAPWA
• MAKABULUHAN AT MABUTING PAKIKIPAG-
UGNAYAN SA KAPWA: nagbibigay ng kaligayahan
at kapanatagan ng tao.
o Madalang magkasakit, madaling gumaling,
mahaba ang buhay, at may kaaya-ayang
 disposisyon sa buhay ang maidudulot ng
matatag na samahan ng mga
magkakaibigan yan ay ayon sa
napatunayang pag-aaral.
o Lahat ng pakikipag-ugnayan ay
nangangailangan ng PAGSISIKAP na
mabuo, mapatatag, at mapanatiling
makabuluhan at mabuti.
o Ang tagumpay ng pakikipag-ugnayan sa
kapwa ay nakasalalay sa kakayahang
maibahagi ang sarili sa paglilingkod sa
kapwa.
MGA PRINSIPYO SA PAGPAPAUNLAD NG
PAKIKIPAG-UGNAYAN SA KAPWA
• Ito’y nakabatay sa Gabay sa Kurikulum ng
Edukasyon Sekondaru ng 2010 para sa Edukasyon
sa Pagpapahalaga sa Ikalawang Taon, pp. 54-55.
1. Paggalang sa pagiging indibidwal.
a. Ang tao ay bukod-tangi at may
kakayahan kaya’t nararapat na
igalang ang kaniyang pagkatao at
maging sensitibo sa kanyang
pangangailangan.
i. Makinig at sumagot ng
naaayon sa sinabi ng
kausap
ii. Ipakita at ipadama ang
empathy o ang
kakayahang ilagay sa sarili
ang sitwasyon ng taong
kausap nang sa gayon ay
maramdaman ang
kaniyang nararamdaman
at maunawaan ang ibig
niyang sabihin.
iii. Magmalasakit at maging
maaalalahanin
iv. Magsumikap na panatiliin
ang kapayapan at
kasiyahan, umiwas sa mga
sitwasyong magbubunga
ng di pagkakasundo o
pagtatalo.
2. Pagpapahayag ng damdamin.
a. Malaya at mapanagutang
pagpapahayag ng damdamin ang
sus isa maayos na pakikipag-
ugnayan.
b. Nasisira ang ugnayan pag may
pagtatago o pagkikimkim ng tunay
na nararamdaman na siyang
nagiging sanhi ng pagkakaroon ng
agwat at kapag tumagal pa ito’y
maaaring mauwi sa paghihiwalay.
c. Upang maiwasan ang di
magagandang karanasan,
nararapat na ating pakatandaan na
(a) paghandaan ang diyalogo na
may layuning magkasundo ang
bawat panig, (b) gumamit ng
epektibong kasanayan sa
pakikipagatalastasan, at (c) taimtim
na making at maging laging handa
sa pag-unawa sa kausap.
i. Simulan ang pag-uusap sa
positibong paraan.
ii. Ilahad ang problema na
makahihikayat ng
kooperasyon at solusyon.
iii. Gawing may pokus, maikli
at malinaw ang pag-uusap.
iv. Magtanong kung kailangan
ng paglilinaw.
v. Laging isaalang-alang ang
pagkakasundo.
vi. Igalang at maging mabuti
sa isa’t isa sa lahat ng
pagkakataon
3. Pagtanggap sa kapwa.
a. Ang paggalang sa dignidad ay
bahagi ng pagtanggap ng pagkatao
ng isang tao kabilang na riyan ang
kaniyang kalakasan maging ang
kaniyang kahinaan.
b. Di dapat husgahan agad ang
kapwa batay sa sariling
pamantayan.
c. Dapat magkaroon ka muna ng
pagtanggap sa iyong sarili at
pagninilay upang mapaunlad ang
kamalayang pansarili nang sa
gayon ay iyo ring matanggap ang
iyong kapwa.
4. Pag-iingat sa mga bagay na ibinahagi ng
kapwa (confidences)
a. Nakapakalaking karangalan ang
maging isang taong
mapagkatiwalaan ng mga sensitibo
 at personal na impormasyon ng
iyong kapwa kung kaya’t bilang
paggalang ay tungkulin nating
ingatan ito na di ito ibahagi at di
ikuwento sa iba.
i. Maaaring mapahamak ang
sumira sa ugnayang
mayroon dahil sa paglabag
ng prinsipyong ito.
1. Maging maingat at
iwasan ang
tsismis.
2. Sikapin na ingatan
ang anumang
bagay na
ipinagkatiwala sa
iyo lalo na’t
personal at
sensitibo ang
impormasyon dahil
nga’t baka
malagay sa
kapahamakan ang
iyong kaugnayan.
• Gampanin ng tao ang maglingkod sa kapwa. Upang
mapanatili ang makabuluhan at matatag na
pakikipagkapwa, kinakailangan isabuhay ang
paggalang, katarungan, at pagmamahal sa ating
kapwa.
• Tukuyin at sikapin na paunlarin ang kailangang
kasanayan upang mas maging makabuluhan ang
buhay at pakikipagkapwa habang pinapalalim at
nililinang ang mga kasanayang ito.
*ANG PAKIKIPAGKAIBIGAN
MGA KAHULUGAN NG PAKIKIPAGKAIBIGAN
Webster’s Dictionary:
• Nangangahulugan ng pagkakaroon ng ugnayan sa
isang tao dahil sa pagmamahal (affection) o
pagpapahalaga (esteem).
*Pakatandaan:
Ang pagkakaibigan ay hindi isang damdamin bagkus
isang pasya na nangangailangan ng malinaw na
hangarin.
Aristotle:
• “Ang tunay na pakikipagkaibigan at sumisibol mula
sa pagmamahal ng mga taong malalim na nakilala
ang pagkatao sa pananaw ng sarili at iba.”
• “Natatangi itong damdamin para sa espesyal na
tao na mas higit ang halaga sa isang ordinaryong
kakilala.”
• “Naiaanat nito ang antas ng buhay tungo sa
positibong ugnayan ng isang lipunan.”
• Hindi nakabatay sa katangian kundi sa mas
malalim na aspekto ng pagkatao.
• Likas sa tao ang maghanap ng taong
makakaugnayan dahil siya’y panlipunang nilalang.
• Ito’y isang natural na hangarin ng tao.
• Lahat ng malalim na pagkakaibigan ay nag-uugat
sa isang simpleng ugnayang interpersonal.
Emerson:
• Ang biyaya ng mabuting pagkakaibigan ay
mararamdaman sa inspirasyong nagmumula sa
taong naniniwala at nagtitiwala sa atin hindi
lamang makakamit sa ngiti at saya o ng tulong at
pabor na maibibigay ng ating mga kaibigan.
William James:
• “Ang wagas na pagkakaibigan ay bunga ng
pagsisikap na dalisayin at patatagin ang ugnayan
sa pangmatagalang panahon.”
• Kaya dapat unawain na kailangan ng
pagsusumikap at alagaan ang ugnayan upang
mapatingkad ang halaga ng samahan.
TATLONG URI NG PAGKAKAIBIGAN AYON KAY
ARISTOTLE:
1. Pagkakaibigang nakabatay sa
pangangailangan.
a. “Kaibigan kita dahil kailangan kita.”
b. Napakababaw na uri ng pagkakaibigan,
kulang sa kabutihan, katarungan,
pagmamahal, at pagpapahalaga.
2. Pagkakaibigang nakabatay sa pansariling
kasiyahan.
a. Mas mataas kaysa sa naunang uri.
b. Hindi pangmatagalan dahil maaaring
maglaho kapag ang nakita mong mga
katangian ay hindi mo na nagugustuhan
o kaya naman ay nawala na ang
kasiyahang ibinibigay sa’yo.
3. Pagakakaibigang nakabatay sa kabutihan.
a. Nabubuo batay sa pagkagusto
(admiration) at paggalang sa isa’t isa.
 b. Hindi madaling mabuo;
nangangailangan ng mas mahabang
panahon kung ikukumpara sa dalawang
mga naunang uri.
c. Nagsisimula ‘pag may magkaparehong
pananaw sa mundo at buhay ng dal’wa
o higit pang tao.
• Mas malalim at mabuting pagkakaibigan ay
nabubuo sa pagitan ng mabubuting tao na
kapwa nagtataglay ng mga birtud at
pagpapahalaga.
• Pinakamataas na antas ng pakikipagkaibigan:
paghahangad ng mabuti sa kaibigan at para sa
kaniyang kapakanan.
• Pag kapwa mabuti ang magkakaibigan, ang
kanilang samahan ay nakatutulong sa paglago
ng bawat isa.
PAKIKIPAGKAIBIGAN: MATATAG NA
PAGKAKAKILANLAN AT KAGANAPAN NG
PAGKATAO
PAKIKIPAGKAIBIGAN:
• Isang kapangyarihang ugnayan
• Nakapagbubuklod ng positibo, makatotohanan,
at matibay na pundasyon ng ating
pagkakakilanlan at pagkatao.
JOY CAROL (2008)’s THE FABRIC OF FRIENDSHIP:
MGA BAGAY NA NAIDUDULOT SA
PAGPAPAUNLAD NG ATING PAGKATAO:
1. Nakalilikha ng mabuting pagtingin sa sarili
2. Natutuhan maging mabuting tagapakinig
3. Natutukoy ang mga tunay na kaibigan
4. Natututuhang pahalagahan ang mabuting
ugnayan sa kabila nga di pagkakaintindihan.
5. Nagkakaroon ng bagong ideya at pananaw sa
pakikipagkaibigan.
• Ang pagkakaibigan ang tanging paraan upang
makita ang yaman ng iyong pagkatao.
• Pangunahing katangian ng isang tunay na
kaibigan: kakayahang palaguin ang iyong
pagkatao.
PAKIKIPAGKAIBIGAN TUNGO SA PAGLINANG NG
PAKIKIPAGKAPWA
• PAKIKIPAGKAIBIGAN: bunga ng pagbibigay at
pagtanggap.
STO. TOMAS DE AQUINO:
o Pagkakaibigan ay maituturing isang
birtud: nakagawiang kilos na
nagpapahalaga sa katarungan at halaga ng
pagbabahagi ng sarili sa kapwa.
o Hindi naghihintay ng anumang kapalit o
papuri ang ginagawang pagbabahagi ng
sarili.
o Pinapahalagahan ang kaibigan tulad ng
pagpapahalaga sa sarili.
PAKIKIPAGKAIBIGAN TUNGO SA PAGTATAMO NG
MAPAYAPANG LIPUNAN
PAGKAKAIBIGAN:
• Pinakamataas na ekspresyon ng panlipunang
kalikasan ng tao
• Pinakamatibay na pundasyon ng anumang lipunan
ST. AUGUSTINE:
• Unti-unting magiging perpekto ang lipunan kung ito
ay magiging lipunan ng malalim at makabuluhang
pagkakaibigan
De Torre (2000):
• Ang tao kapag nag-iisa, hindi lubos na natutugunan
ang kaniyang sariling pangangailangan kung kaya
iniukol ng Diyos ang tao upang mamuhay kasama
ang kaniyang kapwa na makatutulong sa pagtugon
ng kaniyang pangangailangan sa panlipunang
kinabibilangan.
Andrew Greeley (1970):
• Ang mabuting pagkakaibigan ay matibay na
pundasyon at mabisang sangkap sa maraming uri
ng ugnayan sa pagitan ng mga tao sa lipunan.
• Ang suportang ipinapakita sa pagitan ng
magkakaibigan at nakapagbibigay-lakas at
inspirasyon sa panlipunang aspekto ng tao.
• Nagtataas din ito ng antas ng pagpapahala sa
sariling pagkakakilanlan ‘pag may kaibigang
tumatanggap at nagtitiwala sa potensyal at
kakayahan natin.
• May malaking impluwensiya sa pagtatamo ng
kapayapan at kaayusan ang epekto ng mabuting
pagkakaibigan.
• Hindi mananaig ang lipunan kung walang
pagkakaibigan; hindi mananaig ang pagkakaibigan
kung walang lipunan.
MGA SANGKAP SA PAGKAKAIBIGAN
• Mahalagang pagsikapan ang lahat ng sangkap
na ito kung tunay na ninanais na magkaroon ng
malalim at pangmatagalang pagkakaibigan.
JAMES at SAVARY’s The Heart of Friendship (1976):
1. PRESENSIYA
a. Nangangailangan ng panahon na
magkasama, pisikal na presensiya.
b. Maaari ding iparamdam ito sa pamamagitan
ng: sulat, tawag sa telepono o sa pagbibigay
ng regalo.
2. PAGGAWA NG BAGAY NANG MAGKASAMA
a. Paggawa ng maraming bagay nang
magkasama ay daan upang magkaroon ng
oras para sa isa’t isa.
3. PAG-AALAGA
a. Nangangahulugang pagtulong sa kaibigan
sa pag-unlad o paglago.
b. Ito’y proseso ng pagtulong upang siya’y
lumago at makamit ang kanyang
kaganapan at upang hindi siya sanaying
maging palaasa.
4. KATAPATAN
a. Hindi nararapat na sumalungat sa pagiging
pribado ng buhay ng isang tao.
b. Mahalagang ingatan sa sarili ang ilang
bahagi ng buhay.
c. Ito’y may kalakip na kapwa pagbabahagi ng
mga hangarin o pananaw.
d. Matapat na pagkakaibigan: may pahintulot
na masabi sa isa’t isa ang tunay na niloloob
nang sa gayon ay ‘di mabigyan nang hindi
magandang kahulugan.
5. KAKAYAHANG MAG-ALAGA NG LIHIM
(confidentiality) AT PAGIGING TAPAT (loyalty)
a. Tunay na kaibigan: nakahandang ingatan
ang lihim ng isa pa; mahalaga ito at siya ring
paraan upang makuha ang tiwala ng isang
kaibigan; lumalapit lalo na sa panahong ang
lahat ay lumalayo
b. Hindi mahuhubog ang samahan ng
pagkakaibigan kung wala ito
c. Pagiging tapat: pagiging handing ipaglaban
ang kaibigan at ang pagkakaibigan at
pananatili sa tabi nito kahit pa ang lahat ay
tumatalikod sa kaniya
6. PAG-UNAWA SA NILALAMAN NG ISIP AT
DAMDAMIN NG IBA (empathy)
a. Paglagay ng sarili sa sitwasyong
kinalalagyan ng kaibigan.
b. Nangangailangan ng malinaw na
komunikasyon o ugnayan.
c. Kung hindi malalim ang pag-unawa ng tao
sa kapwa, hindi rin malalim ang kanilang
pagkakaibigan.
d. Hindi nararapat na magsalubong ang
matitinding damdamin bagkus kailangan
matuto ang isa na manahimik at magtimpi
sa panahong ito ay kailangan.
PAGPAPATAWAD: MAHALAGANG SANGKAP
UPANG GANAP NA MAKAMIT ANG TUNAY AT
WAGAS NA PAGKAKAIBIGAN at BATAYAN NG
KABUTIHAN AT PAGMAMAHAL
1. George Washington:
• “Ang tunay na pagkakaibigan ay dumadaan
muna sa ilang matitinding pagsubok bago ito
ganap na malinang sa malalim na antas ng
pakikipag-ugnayan.”
2. Paghingi ng kapatawaran: hindi kahinaan kundi
kalakasan ng isang tao.
a. Kinakailangan ng lakas ng loob sa pag-amin
ng kamalian
3. Mabuting pagkakaibigan: marunong tumanggap sa
katotohanan; handing ipakita ang kababaang-loob at
magpatawad at may pagnanais na maiayos at
mapanatili ang binuong samahan sa matagal na
panahon.
4. Kaisahan ng puso = kaisahan (harmony) ng pag-iisip
+ maingat na pag-aalaga sa isa’t isa.
5. Pagmamahal nang hindi naghihintay ng anumang
kapalit = walang kondisyon na pagmamahal.
6. Hihinto ang pagkakaibigan kung iisa lamang ang
nagmamahal
7. Pagmamahal sa kaibigan = pagmamahal sa sarili
8. Ang mga magkakaibigan ay dapat nakatingin sa
iisang direksyon ay ito ay patungo sa kabutihan;
gamit ang kabutihan at pagmamahal ng Diyos bilang
gabay.