SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

George Orwell
Rok 1984

Spis treści
1. Sprawdzian na początek Czy znam lekturę? Grupa A ____________________________________ 2
2. Sprawdzian na początek Czy znam lekturę? Grupa B _____________________________________ 4
3. Scenariusz lekcji „Rok 1984” jako przestroga przed totalitaryzmem ________________________ 6
4. Scenariusz lekcji Jednostka wobec totalitaryzmu _______________________________________ 9
5. Scenariusz lekcji Sny Winstona – między marzeniem a ułudą _____________________________ 18
6. Scenariusz lekcji Językiem zmieniać świat – nowomowa jako narzędzie zła __________________ 25
7. Scenariusz lekcji Utopie i antyutopie – „Rok 1984” na tle tradycji literackiej _________________ 31
8. Projekt edukacyjny Film „Przed czym ostrzegają nas antyutopie?” _______________________ 35
9. Mapa myśli ____________________________________________________________________ 38
10. Sprawdzian na koniec Sprawdź, ile wiesz Grupa A ____________________________________ 39
11. Sprawdzian na koniec Sprawdź, ile wiesz Grupa B _____________________________________ 43
12. Bibliografia ___________________________________________________________________ 47

Wszystkie cytaty z Roku 1984 według wydania: George Orwell, Rok 1984, tłum. Julia Fiedorczuk,
Wolne Lektury.

Materiały przygotowała Małgorzata Matecka

www.dlanauczyciela.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o.
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Czy znam lekturę? Grupa A

1. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących powieści Rok 1984 George’a Orwella. [0–2]
Pierwsze potajemne spotkanie Julii i Winstona odbyło się w pokoiku nad sklepem. P F
Kiedy Oceania prowadziła wojnę z Wschódazją, zawierała pokój z Eurazją. P F
Pan Charrington wydał Julię i Winstona, ponieważ był szantażowany. P F
Julia i Winston zdradzili się nawzajem podczas śledztwa. P F
O’Brien był współautorem Księgi Goldsteina. P F
2. Przyporządkuj bohaterów powieści do właściwych opisów. [0–2]
Julia, Katharine, pani Parsons, O’Brien, Charrington, Syme
Ciemnowłosa dziewczyna z Departamentu Literatury – _________
Dobroduszny staruszek opowiadający o czasach sprzed Rewolucji – _________
Sąsiadka Winstona, zaniedbana i zmęczona życiem – _________
Filolog i specjalista od nowomowy – _________
Postawny mężczyzna, budzący zaufanie Winstona – _________
Kobieta, którą miłość fizyczna brzydziła – _________
3. Podkreśl sześć zdań, które charakteryzują głównego bohatera powieści. [0–2]
Miał niecałe 30 lat. – Rozwiódł się z żoną. – Pracował w Ministerstwie Prawdy. – Szukał informacji
o czasach sprzed Rewolucji. – Zakochał się w Julii od pierwszego wejrzenia. – Wiedział, że czeka go
nieuchronna kara. – Ocalenia upatrywał w buncie proli. – Miał żal do rodziców za nieudane
dzieciństwo. – Chorował na owrzodzenie nogi. – Ostatecznie pokochał Wielkiego Brata.
4. Wyjaśnij pojęcie dwójmyślenie. [0–2]
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
5. Wymień dwa sposoby kontrolowania obywateli przez Partię. [0–2]
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
6. Napisz, czym zajmowało się Ministerstwo Prawdy. [0–1]
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
7. Co się działo w pokoju numer sto jeden? Zaznacz poprawną odpowiedź. [0–1]
A. Więźniowie czekali w tym pokoju na pierwsze przesłuchanie.
B. Więźniowie byli tam konfrontowani ze swoimi lękami.
C. Więźniowie przebywali tam bez jedzenia i picia.
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Klucz odpowiedzi
1. 1–F, 2–P, 3–F, 4–P, 5–P
2. Ciemnowłosa dziewczyna, ponad 10 lat młodsza od Winstona – Julia; Dobroduszny staruszek
opowiadający o czasach sprzed Rewolucji – Charrington; Sąsiadka Winstona, zaniedbana i zmęczona
życiem – pani Parsons; Filolog i specjalista od nowomowy – Syme; Postawny mężczyzna, budzący
zaufanie Winstona – O’Brien; Kobieta, którą miłość fizyczna brzydziła – Katharine
3. Pracował w Ministerstwie Prawdy; Szukał informacji o czasach sprzed Rewolucji; Wiedział, że czeka
go nieuchronna kara; Ocalenia upatrywał w buncie proli; Chorował na owrzodzenie nogi; Ostatecznie
pokochał Wielkiego Brata.
4. dwójmyślenie – akceptowanie sprzecznych twierdzeń wbrew logice; dwójmyślenie polegało na
tym, że człowiek wyznawał dwa zupełnie sprzeczne poglądy na dany temat, wiedząc, że one się
wzajemnie wykluczają.
5. np.
• teleekrany umożliwiające władzom obserwowanie obywateli i wpływanie na ich umysły
• rozbudowana siatka agentów
6. Ministerstwo Prawdy zajmowało się tworzeniem propagandy. Jego pracownicy każdego dnia
preparowali nowe kłamstwa i fałszowali przeszłość, tak aby komunikaty Partii wydawały się zgodne
z prawdą.
7. B.

Propozycja punktacji
1) 2 pkt – odpowiedź bezbłędna, 1 pkt – 1–2 błędy, 0 pkt – więcej niż 2 błędy
2) 2 pkt – właściwe przyporządkowanie wszystkich opisów, 1 pkt – 2 błędne przyporządkowania,
0 pkt – więcej niż 2 błędne przyporządkowania
3) 2 pkt – odpowiedź bezbłędna, 1 pkt – 1–2 błędy, 0 pkt – więcej niż 2 błędy
4) 2 pkt – właściwe wyjaśnienie pojęcia, 1 pkt – częściowe wyjaśnienie pojęcia, 0 pkt – brak
poprawnej odpowiedzi
5) 2 pkt – 2 właściwe odpowiedzi, 1 pkt – 1 właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak poprawnej odpowiedzi
6) 1 pkt – 1 właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak poprawnej odpowiedzi
7) 1 pkt – 1 właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak poprawnej odpowiedzi
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Czy znam lekturę? Grupa B

1. Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących powieści Rok 1984 George’a Orwella. [0–2]
O’Brien był współautorem Księgi Goldsteina. P F
Julia i Winston zdradzili się nawzajem podczas śledztwa. P F
Pan Charrington wydał Julię i Winstona, ponieważ był szantażowany. P F
Kiedy Oceania prowadziła wojnę z Wschódazją, zawierała pokój z Eurazją. P F
Pierwsze potajemne spotkanie Julii i Winstona odbyło się w pokoiku nad sklepem. P F
2. Przyporządkuj bohaterów powieści do właściwych opisów. [0–2]
Julia, Katharine, pani Parsons, O’Brien, Charrington, Syme
Filolog i specjalista od nowomowy – _________
Kobieta, którą miłość fizyczna brzydziła – _________
Dobroduszny staruszek opowiadający o czasach sprzed Rewolucji – _________
Ciemnowłosa dziewczyna z Departamentu Literatury – _________
Sąsiadka Winstona, zaniedbana i zmęczona życiem – _________
Postawny mężczyzna, budzący zaufanie Winstona – _________
3. Podkreśl sześć zdań, które charakteryzują głównego bohatera powieści. [0–2]
Miał 49 lat. – Nie miał dzieci. – Pracował w Departamencie Archiwów. – Pisał w ukryciu pamiętnik. –
Chorował na ciężkie owrzodzenie żołądka. – W dzieciństwie stracił matkę i młodszą siostrę. – Jego
matka była uczciwa i szlachetna. – Ocalenie widział w buncie urzędników i agentów. – Panicznie bał
się szczurów. – Ostatecznie nie pokochał Wielkiego Brata.
4. Wyjaśnij pojęcie myślozbrodnia. [0–2]
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
5. Wymień dwa sposoby kontrolowania obywateli przez Partię. [0–2]
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
6. Wyjaśnij, czym się zajmowało Ministerstwo Pokoju. [0–1]
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
7. Co się stało z Winstonem podczas śledztwa? Zaznacz poprawną odpowiedź. [0–1]
A. Okaleczono go w taki sposób, że nie mógł już chodzić.
B. Zamordowano go, tak jak innych więźniów.
C. Zniszczono go psychicznie.
SPRAWDZIAN NA POCZĄTEK

Klucz odpowiedzi
1. 1–P, 2–P, 3–F, 4–P, 5–F
2. Filolog i specjalista od nowomowy – Syme; Kobieta, którą miłość fizyczna brzydziła – Katharine;
Dobroduszny staruszek opowiadający o czasach sprzed Rewolucji – Charrington; Ciemnowłosa
dziewczyna z Departamentu Literatury – Julia; Sąsiadka Winstona, zaniedbana i zmęczona życiem –
pani Parsons; Postawny mężczyzna, budzący zaufanie Winstona – O’Brien
3. Nie miał dzieci; Pracował w Departamencie Archiwów; Pisał w ukryciu pamiętnik; W dzieciństwie
stracił matkę i młodszą siostrę; Jego matka była uczciwa i szlachetna; Panicznie bał się szczurów.
4. myślozbrodnia – przestępstwo dokonywane w myślach; każda krytyczna myśl niezgodna
z ideologią Partii; także uczucie wobec drugiego człowieka (miłość czy pożądanie).
5. np.
• teleekrany, które umożliwiały władzom obserwowanie obywateli i wpływanie na ich umysły
• rozbudowana siatka agentów
6. Ministerstwo Pokoju zajmowało się prowadzeniem wojen, podsycaniem nienawiści do wroga,
który zmieniał się cały czas w zależności od polityki Partii, uzasadnianiem ciągłych konfliktów
zbrojnych.
7. C.

Propozycja punktacji
1) 2 pkt – odpowiedź bezbłędna, 1 pkt – 1–2 błędy, 0 pkt – więcej niż 2 błędy
2) 2 pkt – właściwe przyporządkowanie wszystkich opisów, 1 pkt – 2 błędne przyporządkowania,
0 pkt – więcej niż 2 błędne przyporządkowania
3) 2 pkt – odpowiedź bezbłędna, 1 pkt – 1–2 błędy, 0 pkt – więcej niż 2 błędy
4) 1 pkt – właściwe wyjaśnienie pojęcia, 1 pkt – częściowe wyjaśnienie pojęcia, 0 pkt – brak
poprawnej odpowiedzi
5) 2 pkt – 2 właściwe odpowiedzi, 1 pkt – 1 właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak poprawnej odpowiedzi
6) 1 pkt – 1 właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak poprawnej odpowiedzi
7) 1 pkt – 1 właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak poprawnej odpowiedzi
SCENARIUSZ LEKCJI

Rok 1984 jako przestroga przed totalitaryzmem 45 min

Cele lekcji
Uczeń: kształtuje umiejętność odczytywania powieści Orwella w kontekście historycznym
i biograficznym, ćwiczy umiejętność wyszukiwania i selekcji informacji, dostrzega uniwersalne sensy
wpisane w utwór, doskonali umiejętność formułowania sądów i opinii

Środki dydaktyczne
tekst powieści

Metody pracy
pytania i odpowiedzi, mapa skojarzeń, redagowanie notatki, praca w grupach, praca indywidualna

Przygotowanie do lekcji
1. Zbierz informacje na temat George’a Orwella – jego biografii, poglądów i okoliczności powstania
powieści Rok 1984. Skorzystaj z podręcznika, encyklopedii internetowej lub innych źródeł wiedzy.
2. Przypomnij sobie, jak doszło do narodzin dwóch totalitaryzmów: stalinizmu i faszyzmu.

Przebieg lekcji
1. Nauczyciel sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji. Uczniowie omawiają elementy biografii
Orwella, które mogły mieć wpływ na przesłanie powieści (lewicowe poglądy polityczne autora,
krytycyzm wobec brytyjskiego imperializmu i rozwarstwienia społecznego udział w wojnie domowej
w Hiszpanii po stronie republiki i doświadczenie represji stalinowskich). Nauczyciel uzupełnia wiedzę
o Orwellu i podkreśla znaczenie kontekstu historycznego i biograficznego dla zrozumienia powieści
Rok 1984:

Na postawę ideową pisarza – demokraty i socjalisty – wpłynęły historia oraz doświadczenia osobiste.
Orwell był niezwykle wrażliwy na problemy polityczne i społeczne. Syn urzędnika administracji
kolonialnej w Indiach, wychowanek elitarnej szkoły w Eton, funkcjonariusz policji imperialnej
w Birmie – po kilku latach porzucił służbę, wrócił do Europy i zaczął życie na marginesie
społeczeństwa wśród włóczęgów i bezrobotnych. Wydarzeniem przełomowym stał się dla niego
udział jako ochotnika w hiszpańskiej wojnie domowej. Na własne oczy zobaczył, jak Sowieci cynicznie
dokonują krwawych czystek pośród stronników republiki – własnych sojuszników politycznych. Sam
Orwell padł wówczas ofiarą prześladowań. Z bliska oglądał też tragiczne efekty ideologii
SCENARIUSZ LEKCJI

faszystowskiej – podczas II wojny pracował jako dziennikarz i korespondent wojenny. Przenikliwą

diagnozę ustroju totalitarnego – komunistycznego, faszystowskiego i każdej innej władzy totalitarnej
opartej na terrorze i kontroli jednostki – ukazał w paraboli Folwark zwierzęcy (1945) oraz powieści
Rok 1984 (1949). To ostatnie dzieło pisał już w szpitalu, będąc w stanie agonalnym z powodu
postępującej gruźlicy. Stąd być może bierze się przejmujący pesymizm utworu.

2. Uczniowie razem z nauczycielem tworzą mapę skojarzeń do hasła totalitaryzm. Nauczyciel zapisuje
propozycje uczniów na tablicy, ewentualnie uzupełnia mapę o podane skojarzenia:
– autorytaryzm
– jedna partia
– kult wodza
– brak demokracji
– łamanie prawa
– propaganda
– brak wolności słowa
– jednostka niczym
– przemoc
– opresja
– oświata i sztuka w służbie idei
– cenzura
– totalna kontrola

Uczniowie dobierają się w kilkuosobowe grupy. Każda grupa, na postawie mapy skojarzeń i tekstu
powieści, wypisuje argumenty za tezą, że Oceania to państwo totalitarne. Uczniowie prezentują
argumenty i przykłady z tekstu powieści i wspólnie z nauczycielem redagują notatkę na temat Oceanii
jako modelowego państwa totalitarnego.

3. Nauczyciel zapoznaje uczniów z definicją panoptykonu. Uczniowie rozważają, czy mieszkańcy

Oceanii żyli w swego rodzaju panoptykonie.

panoptykon – w XVIII w. angielski filozof Jeremy Bentham stworzył koncepcję więzienia doskonałego.
Budynek więzienia – w kształcie pierścienia podzielonego na cele skazańców, z wieżyczką strażniczą
w środku – został zaprojektowany w taki sposób, by więźniowie cały czas mieli poczucie, że są
obserwowani. Przednie i tylne ściany cel byłyby przeszklone, by umożliwić kontrolę, ale kontakt
pomiędzy więźniami byłby niemożliwy. Strażnik siedziałby za lustrem weneckim lustrem, niewidoczny
SCENARIUSZ LEKCJI

dla więźniów, by nie widzieli, w którą stronę patrzy. Taka organizacja nadzoru podtrzymywałaby
wśród osadzonych ciągłe poczucie lęku i zagrożenia, a dodatkowo więźniowie, chcąc uniknąć kar,
wzajemnie by się pilnowali (samoujarzmianie). Niewielka liczba osób mogłaby sprawować nadzór nad
wieloma osobami w dość prosty i łatwy sposób. Dwudziestowieczny francuski filozof Paul Michel
Foucault uważał, że panoptykon to metafora nie tylko więzienia, lecz także społeczeństwa, które
opiera się na nieustannym kontrolowaniu obywateli.

4. Podsumowanie lekcji. Uczniowie dzielą się własnymi opiniami, czy Rok 1984 stanowi dla nich
ostrzeżenie przed utopiami totalitarnymi.

Praca domowa
Czy literatura może stanowić ostrzeżenie przed totalitaryzmem? Napisz na ten temat pracę, w której
odwołasz się do powieści Rok 1984, innego utworu literackiego oraz wybranych kontekstów.
SCENARIUSZ LEKCJI

Jednostka wobec totalitaryzmu 90 min

Cele lekcji
Uczeń: utrwala wiadomości z historii literatury, kształtuje umiejętność odczytywania powieści
Orwella z uwzględnieniem różnych kontekstów, umiejętność analizy i interpretacji tekstu literackiego
oraz umiejętność formułowania sądów i opinii, dostrzega uniwersalne sensy wpisane w utwór

Środki dydaktyczne
karta pracy, tekst powieści

Metody pracy
pytania i odpowiedzi, dyskusja, praca w grupach, mapa myśli

Przygotowanie do lekcji
Przypomnij sobie utwory literackie, które ukazują bohaterów w świecie opanowanym przez zło.
Do poniższego zestawienia dodaj własne propozycje tytułów.

Tytuł Bohaterowie Temat

Adam Mickiewicz, cz. II Dziadów Konrad, Doktor walka z zaborcą, zemsta, poświęcenie,
kolaboracja
Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod Konrad Wallenrod podstęp jako narzędzie walki

Zygmunt Krasiński, Nie-boska Pankracy, Leonard przemoc rewolucji

komedia
Ignacy Witkacy, Szewcy Sajetan Tempe, rewolucja proletariacka
Hiperrobociarz
Gustaw Herling-Grudziński, Inny alter-ego pisarza, obóz jako miejsce tortur fizycznych
świat Kostylew, inni i psychicznych, łamanie człowieka
Albert Camus, Dżuma doktor Rieux, Tarrou, zachowania ludzi w świecie, skąd nie
Grand, Cottard ma ucieczki, opanowanym przez śmierć
SCENARIUSZ LEKCJI

Przebieg lekcji
1. Odwołując się do materiału zgromadzonego przez uczniów przed lekcją, nauczyciel inicjuje
dyskusję na temat tego, jak ludzie zachowują się w sytuacjach granicznych. Wyjaśnia termin sytuacje
graniczne (sytuacje skrajnych doświadczeń, jak cierpienie, walka, śmierć, w których człowiek zostaje
poddany próbie). Zadaje pytania:
• Jakie postawy przyjmują ludzie w systemie opresyjnym? (buntowników, konspiratorów,
konformistów, zdrajców, kolaborantów)
• Dlaczego w obliczu represji niektórzy stają się bohaterami, a inni uciekają w konformizm?
• Czy warto się buntować, jeśli jest się skazanym na klęskę?

2. Uczniowie analizują sylwetki bohaterów drugoplanowych powieści. Dzielą się na dwie grupy i biorą
udział w quizie złożonym z pytań dotyczących postaci (można przyznawać punkty za właściwe
odpowiedzi). Grupy zadają sobie nawzajem pytania Parsonsa, Syme’a i Amplefortha:
• Kim był? (Parsons: pracownik Ministerstwa Prawdy, sąsiad Winstona, niezbyt rozgarnięty, ale
wierny członek Partii, dumny ze swoich dzieci i ich działalności w Kapusiach; Syme: filolog, specjalista
od nowomowy, pracował nad słownikiem nowomowy, który miał na celu totalne zredukowanie
języka; Ampleforth: poeta zajmujący się przerabianiem wierszy tak, aby były zgodne z aktualną linią
Partii)
• Czym zawinił? (Parsons popełnił myślozbrodnię – przez sen krzyczał „Precz z Wielkim Bratem”;
Syme nie popełnił żadnego przestępstwa, ale był zbyt inteligentny, by Partia mogła go tolerować;
Ampleforth w pracy nad wydaniem poezji Kiplinga użył zakazanego słowa „Bóg”, ponieważ inne
słowo załamałoby rym i rytm wiersza)
• Co go spotkało? (Parsonsa zadenuncjowała córka, z czego był dumny; trafił do Ministerstwa Miłości,
gdzie w celi spotkał Winstona; Syme został ewaporowany – tzn. pewnego dnia zniknął, a ślad jego
istnienia został wymazany z dokumentów i powszechnej pamięci; Ampleforth został aresztowany
i trafił do celi numer sto jeden)
• Jak się zachowywał po aresztowaniu? (Parsons był przekonany o swojej winie, czuł dumę z córki
i wdzięczność wobec Partii, że go uratowała przed popełnieniem większej zbrodni; Syme – brak
informacji; Ampleforth czuł się zagubiony, nie żałował swojego czynu, bo stosując zakazany rym,
pozostał wierny sztuce).

Druga pula pytań dotyczy O’Briena i Charringtona:

• Kim był? (O’Brien wysoko postawionym członkiem Partii, Charrington tajnym funkcjonariuszem
Policji Myśli)
SCENARIUSZ LEKCJI

• Jak się zachowywał przed aresztowaniem Winstona? (O’Brien cynicznie wzbudził zaufanie
Winstona, sprawiał wrażenie człowieka kulturalnego, inteligentnego, krytycznego wobec Partii,
przedstawił się jako członek Braterstwa dążącego do obalenia Partii, wciągnął Winstona w spisek;
Charrington udawał prola, nieszkodliwego staruszka prowadzącego sklep ze starociami, sprzedał
Winstonowi zeszyt do prowadzenia dziennika – działalności zakazanej, i przycisk do papieru będący
dla Winstona symbolem przeszłości, opowiadał bohaterowi o dawnych czasach, podsycając jego
wywrotowe myśli o tym, że Partia zafałszowuje obraz przeszłości, wynajął bohaterowi pokoik nad
sklepem do spotkań z Julią)
• Jak się zachowywał w trakcie śledztwa? (O’Brien był bezwzględny i okrutny, torturował Winstona,
jednocześnie grając surowego ojca, który z czułością, ale bezwzględnie karci nieposłuszne dziecko;
Charrington okazał się młodym mężczyzną, ważnym funkcjonariuszem, wypranym z uczuć)
• Co miał na celu? (O’Brien chciał zwieść Winstona, doprowadzić do jego aresztowania i reedukacji –
sprawić, żeby się nawrócił, uwierzył w swoją winę i pokochał Wielkiego Brata; Charrington miał
ułatwić Winstonowi popełnienie zbrodni i zebrać przeciwko niemu dowody).

3. Uczniowie nadal pracują w dwóch grupach (można zmienić skład). Jedna grupa opracowuje serię
pytań dotyczących Winstona, druga grupa – pytania dotyczące Julii. Grupy prezentują swoje
odpowiedzi, nawzajem korygują się i uzupełniają. Następnie nauczyciel inicjuje dyskusję:
• Jakie podobieństwa i różnice dostrzegacie w postawie Winstona i Julii?
• Jak oceniacie postawy bohaterów?
• Co stanowiło główną motywację bohaterów decydujących się na związek? Czy można
jednoznacznie nazwać go buntem, pożądaniem lub miłością?
• Jak ocenić zachowanie kochanków podczas śledztwa? Czy zdrada przekreśla to, co ich łączyło?

4. Uczniowie czytają fragment powieści opisujący spotkanie Winstona i Julii po opuszczeniu

Ministerstwa Miłości. Wyjaśniają, na czym polegało zwycięstwo Partii nad bohaterami.

5. Podsumowanie lekcji. Uczniowie rysują w zeszytach własne mapy myśli z bohaterami

drugoplanowymi. Przy każdej postaci dodają informacje, która ułatwi im zapamiętanie, jaką rolę
odegrała ona w powieści.

Praca domowa
• Czy – Twoim zdaniem – Winstona Smitha można nazwać współczesnym everymanem? Uzasadnij
swoją odpowiedź.
• Zinterpretuj symbolikę imienia Julia w kontekście tradycji literackiej.
SCENARIUSZ LEKCJI

Odpowiedzi do karty pracy

1. Winston odczuwa wstręt do obskurnej, która go otacza. Nie ma skali porównawczej, ale
instynktownie czuje, że kiedyś świat był lepszy i nie powinien ufać propagandzie, która twierdzi
odwrotnie.
2. Winstona intryguje przeszłość, szuka świadków historii (chętnie słucha opowieści pana
Charringtona), przedmiotów sprzed Rewolucji. Chciałby poznać prawdę o przeszłości, zweryfikować
oficjalny przekaz, o którym wie, że jest fałszywy (sam uczestniczy w regulowaniu przeszłości).
Przeszłość stanowi potwierdzenie, że inny świat jest możliwy.
3. Bohater nadzieję pokłada w prolach. Partia łatwo nimi manipuluje, dostarczając im taniej rozrywki,
ale jednocześnie prole nie są takimi fanatykami jak partyjni. Przetrwała w nich radość życia,
umiejętność kochania, ludzkie uczucia. Winston najprostsze czynności proli postrzega jako piękne
(np. kobieta rozwieszająca pranie). Prole już przez swoją liczebność stanowią dla Partii zagrożenie.
4. W Oceanii panuje obyczajowość purytańska, pożądanie jest traktowane z nieufnością, jako przejaw
wolności, niezależności jednostki. Członków Partii obowiązują rygorystyczne zasady dotyczące życia
intymnego, zakładania rodzin i płodzenia dzieci. Dlatego Winston traktuje rozwiązłość jako formę
buntu. Jedynie instynkt seksualny, pierwotny, wymykający się obostrzeniom, może być bronią, która
zniszczy Partię od środka.
5. U źródeł buntu bohatera leżą: niechęć do odpychającej i zakłamanej rzeczywistości; przekonanie,
że nie żyje w pełni; poczucie obowiązku wobec przyszłych pokoleń; potrzeba sprawiedliwości;
świadomość, że działanie jest ważne, nawet jeśli skazane na klęskę; ekscytacja i radość, gdy
doświadcza zakazanych rzeczy; nienawiść do Wielkiego Brata; przeświadczenie, że skoro popełnił
myślozbrodnię, to i tak nie ma już nic do stracenia
6. Julia dostrzega, że cała rzeczywistość wokół jest zakłamana. Ma świadomość, że partyjny przekaz
(np. na temat wojny) to fikcja, która służy utrzymaniu porządku społecznego. Bierze udział
w narzuconej grze, czasem próbując przechytrzyć system, bo to pozwala jej realizować jej własne
interesy. Interesują ją wyłącznie to, co dotyka ją bezpośrednio.
7. Julia uważa, że bunt jest pozbawiony sensu. Nie ma szans na zwycięstwo, dlatego byłby głupotą,
samobójstwem. Jedynym wyjściem jest obchodzenie systemu, szukanie dla siebie małego kawałka
wolności. Nie interesują ją spory ideologiczne, jednak pod wpływem Winstona zamierza uczestniczyć
w działalności spiskowej.
8. Julia nienawidzi Partii, wyraża się o niej ostro. Jej członków uważa za hipokrytów, nie żal jej tego,
który popełnił samobójstwo po romansie z nią. Widzi jasno, że władza Partii opiera się na
manipulacji, a purytańska moralność – ograniczająca ludzi w sferze seksu – służy manipulowaniu
nastrojami społecznymi. Śmieszą ją partyjne hasła i demonstracje, ale bierze w nich aktywny udział,
kamuflując w ten sposób swoje prawdziwe uczucia.
SCENARIUSZ LEKCJI

9. Julia pozornie jest lojalną i oddaną obywatelką, angażuje się w działalność Partii, bardzo aktywnie
uczestniczy w jej akcjach. Jednocześnie łamie prawo w obszarze życia intymnego, traktując to jak
swoją prywatną formę buntu. Sprytnie się kamufluje i ukrywa – nawiązuje niedozwolone kontakty,
potrafi zdobywać deficytowe produkty, jak kawa czy czekolada.
10. Julia jest bardzo młoda i w odróżnieniu od Winstona przeszłość zna wyłącznie ze sfałszowanych
oficjalnych przekazów. Dorastała pod rządami Partii, nie zna innego świata. Nie interesuje jej jednak
świat sprzed Rewolucji. Uważa, że ta wiedza nie ma żadnego znaczenia.
 KARTA PRACY

Karta pracy Strategie przetrwania w systemie totalitarnym

Na podstawie podanych fragmentów i znajomości całej powieści odpowiedz na pytania.

I. Nie mógł opanować ataku paniki. Absurd, bo napisanie tych konkretnych słów nie stanowiło aktu
bardziej niebezpiecznego niż samo otwarcie zeszytu, jednak przez chwilę kusiło go, żeby wyrwać
zapisane strony i porzucić całe przedsięwzięcie.
Nie zrobił tego jednak, wiedział, że to na nic. Czy będzie dalej pisał: „PRECZ Z WIELKIM BRATEM”, czy
powstrzyma się od pisania tych słów, to już niczego nie zmieni. Czy będzie prowadził swój dziennik,
czy zrezygnuje, to już nie ma znaczenia. Myślopolicja i tak go dorwie. Popełnił – i popełniłby, nawet
gdyby nie dotknął piórem powierzchni papieru – podstawową zbrodnię, zawierającą w sobie
wszystkie inne przewinienia. Myślozbrodnię […] Zaczął pokrywać kartkę pospiesznym, niestarannym
pismem: zastrzelą mnie wszystko mi jedno strzelą w tył głowy wszystko mi jedno precz z wielkim
bratem zawsze strzelają w tył głowy wszystko mi jedno precz z wielkim bratem…

II. Jeśli istnieje nadzieja – napisał Winston – to w prolach. Jeśli istniała nadzieja, to wyłącznie
w prolach; tylko z tych lekceważonych, rojnych mas, stanowiących 85% populacji Oceanii, mogła
wyłonić się siła zdolna do zniszczenia Partii. Obalenie Partii od środka było niemożliwe. Jej wrogowie,
o ile istnieli, nie mieli możliwości skontaktowania się ze sobą, nie mogliby się nawet rozpoznać. […]
Ale prole, gdyby tylko uświadomili sobie własną siłę, nie musieliby konspirować. Wystarczyłoby, żeby
podnieśli się i otrzepali, jak koń strącający muchy.

III. Rozmyślając, nieuchronnie wracał do tej samej kwestii: nie dało się ustalić, jak naprawdę
wyglądało życie przed Rewolucją. Wyjął z szuflady szkolny podręcznik historii […] i zaczął przepisywać
fragment do dziennika: Dawno temu, przed wielką Rewolucją, Londyn nie był tym pięknym miastem,
którym jest dzisiaj. Był miejscem ponurym, brudnym i biednym. Prawie wszyscy chodzili głodni,
a setki, tysiące biedaków nie miały butów ani dachu nad głową. […] Wśród tej straszliwej biedy stało
kilka ogromnych, wspaniałych, pięknych domów, w których mieszkali bogacze, posiadający nawet
trzydziestu służących. Tych bogaczy nazywano kapitalistami. […]
Winston znał resztę tego wywodu na pamięć. […] Skąd miał wiedzieć, co z tego było
kłamstwem? Możliwe, że los przeciętnej istoty ludzkiej był obecnie lepszy niż przed Rewolucją.
Przeczył temu tylko niemy protest własnych trzewi, instynktowna pewność, że warunki, w których się
żyło, były nieznośne, wobec czego w jakimś innym momencie musiały być inne. Doszedł do wniosku,
że to nie okrucieństwo czy brak poczucia bezpieczeństwa najlepiej opisują współczesne życie,
a ubóstwo, bylejakość i apatia.
 KARTA PRACY

IV. Serce Winstona zabiło mocniej. Robiła to wiele razy; chciałby, żeby to były setki tysięcy razy.
Wszystko, co sugerowało nieprawomyślność, napełniało go dziką nadzieją. Kto wie? Może Partia jest
w środku zepsuta, może cały ten kult pracowitości i samozaparcia to tylko blaga, służąca
zamaskowaniu rozpasania? […]
– Słuchaj. Im więcej miałaś mężczyzn, tym bardziej cię kocham. Rozumiesz? […] Nienawidzę
czystości, nienawidzę dobra. Chciałbym wyplenić wszelką cnotę. Chciałbym, żeby wszyscy byli zepsuci
do szpiku kości.
– W takim razie powinnam ci pasować, mój drogi. Jestem zepsuta do szpiku kości. […]
Właśnie to chciał usłyszeć. Nie miłość do konkretnego człowieka, ale zwierzęcy instynkt,
proste, nieróżnicujące pożądanie – właśnie ta siła rozerwie Partię na strzępy. […] Dawniej, kiedy
mężczyzna patrzył na ciało dziewczyny, czuł pożądanie i tyle. Tymczasem dziś, myślał Winston, nie ma
już czystej miłości ani czystego pożądania. Nie ma żadnych czystych uczuć, każde miesza się z lękiem
i nienawiścią. Ich uścisk był polem bitwy, a szczytowanie – zwycięstwem. Ciosem wymierzonym
w Partię. Aktem politycznej niesubordynacji.
1. Jak Winston postrzega otaczającą go rzeczywistość?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Jaki jest stosunek Winstona do przeszłości?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. W czym Winston upatruje nadziei?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Dlaczego seksualność jest tak ważna dla Winstona?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Co dla Winstona stanowi motywację do buntu?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
 KARTA PRACY

I. – Lubię sport. Byłam zastępową w Szpiegach. Trzy wieczory w tygodniu poświęcam na ochotnicze
prace dla Młodzieżowej Ligi Antyseksualnej. Mnóstwo godzin spędziłam, oklejając cały Londyn tym
ich cholernym gównem. Podczas demonstracji zawsze trzymam transparent. Wyglądam pogodnie,
nigdy się od niczego nie wykręcam. „Zawsze wrzeszczeć razem z tłumem” to moja dewiza. Tylko taka
strategia zapewnia bezpieczeństwo.

II. Spędzała mnóstwo czasu na wykładach i demonstracjach, rozprowadzając literaturę Młodzieżowej

Ligi Antyseksualnej, przygotowując transparenty na Tydzień Nienawiści, organizując zbiórki na
kampanie oszczędnościowe i tak dalej. Twierdziła, że warto to wszystko robić dla kamuflażu.
Drobiazgowo przestrzegając drugorzędnych reguł, można było łamać te zasadnicze.

III. Pierwszy romans miała w wieku szesnastu lat, z członkiem Partii, który następnie popełnił
samobójstwo, żeby uniknąć aresztowania.
– I dobrze zrobił – dodała Julia. – Inaczej podczas przesłuchania wydobyliby z niego moje
nazwisko.
Potem było wielu innych. Uważała, że życie jest całkiem proste. Ty chcesz dobrze się bawić,
„oni”, czyli Partia, chcą ci to uniemożliwić; toteż łamiesz reguły tak pomysłowo, jak potrafisz. […]
Nienawidziła Partii i wyrażała tę nienawiść w ostrych słowach, ale nie dokonywała żadnej ogólniejszej
krytyki. Nie interesowała jej partyjna doktryna – poza sytuacjami, kiedy dotyczyła jej własnego życia.
Winston zauważył, że nie używa nowomowy, z wyjątkiem paru słów, które weszły już do języka
potocznego. […] Jakąkolwiek próbę zorganizowanej rewolty przeciwko Partii uważała za skazaną na
porażkę, a zatem – za głupotę. Najrozsądniej było łamać reguły, a mimo wszystko utrzymywać się
przy życiu. […]
Seksualność była dla Julii najważniejszą sprawą. […] W przeciwieństwie do Winstona dobrze
rozumiała ukryte znaczenie partyjnego purytanizmu seksualnego. Seks stwarzał swój świat; ponieważ
Partia nie mogła go kontrolować, w miarę możliwości oczywiście starała się go zniszczyć. Ale jeszcze
ważniejsze było to, że deprywacja seksualna prowadziła do histerii, ta zaś była pożądana, bowiem
dawała się przekuć w gorączkę wojenną i uwielbienie dla wodza. […]
– Kiedy się kochasz, zużywasz energię; jesteś potem szczęśliwy i masz wszystko gdzieś. Nie
mogą pozwolić, żebyś tak się czuł. Chcą, żebyś przez cały czas kipiał energią. Całe to maszerowanie,
wiwatowanie i wymachiwanie flagami to tylko wyraz frustracji seksualnej.

IV. W jakimś sensie Julia była bystrzejsza od Winstona i o wiele mniej podatna na partyjną
propagandę. Któregoś razu, kiedy w pewnym kontekście wspomniał o wojnie przeciw Eurazji,
wprawiła go w osłupienie stwierdzeniem, że jej zdaniem nie toczy się żadna wojna. Rakiety,
 KARTA PRACY

spadające każdego dnia na Londyn, są prawdopodobnie wystrzeliwane przez rząd Oceanii, „po prostu
żeby ludzi zastraszyć”. […] Nie kwestionowała jednak partyjnej doktryny, o ile nie dotyczyła w jakiś
sposób jej samej. […] To prawda, całą tę wojnę uważała za mistyfikację, dziwiło go jednak, że nie
zauważyła, kiedy zmieniła się tożsamość wroga. „Myślałam, że zawsze walczyliśmy z Eurazją”,
powiedziała niepewnie. Trochę go to przestraszyło. […] zwrot w stosunkach militarnych miał miejsce
zaledwie cztery lata temu, Julia była już wtedy zupełnie dorosła. Kłócili się o to może przez kwadrans.
Ostatecznie udało mu się pobudzić jej pamięć na tyle, że zamajaczyło w niej wspomnienie czasów,
kiedy to Azja Wschodnia, a nie Eurazja, była wrogiem. Jednak i tak nie uznała tego za istotne.
– Kogo to obchodzi? – zapytała zniecierpliwiona. — Zawsze toczy się jakaś wojna, a przecież
jest jasne, że wiadomości to same kłamstwa.
6. Jak Julia postrzega otaczającą ją rzeczywistość?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Co Julia myśli na temat buntu?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
8. Jaki jest stosunek Julii do Partii?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Jaką strategię wobec reżimu Julia przyjęła?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10. W jaki sposób Julia traktuje przeszłość?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SCENARIUSZ LEKCJI

Sny Winstona – między marzeniem a ułudą 45 min

Cele lekcji
Uczeń: doskonali umiejętność krytycznego czytania tekstów nieliterackich, ćwiczy umiejętność analizy
i interpretacji tekstu literackiego, dostrzega uniwersalne sensy wpisane w utwór Orwella, doskonali
umiejętność formułowania sądów i opinii

Środki dydaktyczne
karta pracy, tekst powieści, słownik symboli

Metody pracy
pytania i odpowiedzi, mapa myśli, analiza i interpretacja, praca w grupach, redagowanie notatki

Przygotowanie do lekcji
Przypomnij sobie utwory, w których istotną rolę odgrywał motyw snu. Jaką funkcję w nich pełni
motyw snu? Przeanalizuj pod tym kątem takie utwory, jak: Treny Jana Kochanowskiego, III część
Dziadów Adama Mickiewicza, Lalkę Bolesława Prusa, Zbrodnię i karę Fiodora Dostojewskiego.

Przebieg lekcji
1. Nauczyciel sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji. Zadaje pytania: Jakie cechy ma świat
marzeń sennych ukazywany w literaturze? Jakie uczucia budzi? Jakie role odgrywa motyw snu
w utworach? Zapisuje na tablicy hasło do mapy myśli Funkcje snu w literaturze. Propozycje
odpowiedzi: sen zapowiada przyszłe zdarzenia (funkcja profetyczna), w śnie wraca się do przeszłości,
sen jako podróż w głąb podświadomości, obraz najskrytszych pragnień i lęków (funkcja
psychoanalityczna, terapeutyczna); przejście do innego wymiaru istnienia (funkcja metafizyczna).

2. ZR Nauczyciel wyjaśnia, że motyw snu, rojeń, marzeń sennych to motyw oniryczny, i podaje
definicję oniryzmu.
oniryzm – sposób przedstawiania rzeczywistości w literaturze i sztuce na wzór marzenia sennego;
realizowany w dziele zazwyczaj za pomocą konwencji surrealistycznej (nadrealistycznej), której
wyznacznikami są: świat przedstawiony jest produktem wyobraźni twórcy, z związku z tym nie musi
w nim obowiązywać logika, znaczącą rolę odgrywa w nim podświadomość; często występuje groteska
lub absurd
SCENARIUSZ LEKCJI

3. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda grupa opracowuje zadania do jednego fragmentu
powieści. Po zakończeniu pracy grupy prezentują odpowiedzi, pozostali uczniowie i nauczyciel
korygują błędy i uzupełniają braki.

4. Podsumowanie lekcji. Uczniowie formułują końcowe wnioski na temat funkcji snu w powieści.
Wspólnie z nauczycielem redagują notatkę do zeszytu.

Praca domowa
Napisz wypracowanie na wybrany temat:
• Rola snu w życiu bohatera literackiego. W swojej pracy odwołaj się do powieści Orwella Rok 1984,
innego utworu literackiego oraz wybranych kontekstów.
• ZR Sny, marzenia, fantasmagorie – wpływ motywów onirycznych na budowanie świata
przedstawionego. W swojej pracy odwołaj się do lektury obowiązkowej, utworów literackich z dwóch
różnych epok i wybranego kontekstu.

Odpowiedzi do karty pracy

1. Dół i ciemność, w które spadają matka i siostra Winstona, symbolizują śmierć, cierpienie, zagładę.
Życie pozostaje u góry – tam jest wolność, powietrze i światło.
2. Matka próbuje ocalić dziecko, nawet jeśli jest całkowicie bezradna, siostra Winstona umiera. To
gest czułości, miłości.
3. Sen przypomina Winstonowi o: rodzinie, matce i siostrze; poświęceniu bliskich, dzięki któremu
żyje; przeszłości, dzieciństwie, samotności, poczuciu winy.
4. powrót do dzieciństwa, dawnych wydarzeń; dojście do głosu podświadomości – wyrzutów
sumienia; ilustracja uczuć, tęsknoty, żalu, poczucia samotności, pustki, lęku, strachu, bólu
5. Miejsce, w którym się znalazł Winston, można interpretować jako Arkadię – mityczne miejsce
szczęścia, piękna, idylli. O nawiązaniu do tego motywu świadczy już sama nazwa, Złota Kraina,
okoliczności czasu i przestrzeni typowe dla wyobrażeń o Arkadii – ciepły letni wieczór, łąka,
pastwisko, trawa, drzewa, strumyk, zwierzęta. Postać pięknej kobiety, która nie wstydzi się nagości,
przywodzi na myśl koncepcję Jeana-Jacquesa Rousseau o stanie natury – arkadyjskim stanie dzikości,
czystym, dziewiczym, nieskażonym cywilizacją, grzechem, niskimi instynktami, egoizmem. Atmosferę
Arkadii oddaje użyty język:
• epitety (letni wieczór, pozłocona murawa, przejrzysty strumyk, delikatny wiatr) podkreślają piękno
natury nieskażonej cywilizacją
• zdrobnienia (kopczyki) – narrator z czułością patrzy na otaczającą go przestrzeń.
SCENARIUSZ LEKCJI

• porównanie, antropomorfizacja (gęstwina liści podobna do kobiecych włosów) – podziw dla piękna
natury przechodzi w podziw dla piękna kobiecego ciała
6. Złota Kraina przypomina leśną polanę, na której doszło do pierwszego zbliżenia między Winstonem
a Julią. Gest, który we śnie wykonuje dziewczyna, to gest Julii zrwającej z siebie szarfę Młodzieżowej
Ligii Antyseksualnej.
7. Nazwisko Szekspira zostaje kilkukrotnie przywołane w powieści jako symbol przeszłości, którą
Partia próbuje wymazać. Twórczość Szekspira mówi o ludzkich namiętnościach, czyli o tym, co
w Oceanii zostało zakazane. Julia nosi imię bohaterki tragedii miłosnej Szekspira Romeo i Julia.
8. Sen pełni funkcję profetyczną (zapowiada przyszłe wydarzenia, ukazuje Winstonowi miejsce,
w którym przeżyje coś ważnego) i psychoanalityczną – odzwierciedla ukryte pragnienia bohatera.
9. Szczury symbolizują chorobę, zarazę, zniszczenie, głód, śmierć, zagładę. Budzą odrazę, wstręt,
strach.
10. Obecność szczurów w powieści można interpretować na planie realistycznym i symbolicznym.
Londyn roi się od szczurów, co pozwala wyobrazić sobie warunki panujące w mieście – brud, nędzę,
zagrożenie chorobami. Szczury budzą wstręt i grozę – takie jest życie w Oceanii. Uosabiają też
najgorsze lęki Winstona, z którymi będzie się musiał zmierzyć.
11. Sen pełni funkcję psychoanalityczną (ukazuje fobie głównego bohatera, lęk, w którym żyje
Winston) i profetyczną (zapowiada załamanie się Winstona w śledztwie).
12. W pokoju sto jeden, podczas przesłuchań w Ministerstwie Miłości, Winstona poddano próbie,
konfrontując go ze szczurami, jego największą fobią. Kiedy podstawiono mu pod twarz wygłodniałe
szczury, które miały mu wygryźć oczy i język, Winston zdradził Julię.
13. Najpierw Winston nie zwrócił na sen uwagi. Potem sądził, że słowa O’Briena odnoszą się do
przyszłości – świat bez mroku to świat, który miałby powstać po obaleniu Partii.
14. W rzeczywistości słowa wypowiedziane we śnie przez O’Briena były ironiczne. Po aresztowaniu
Winston zrozumiał, że odnosiły się cel Ministerstwa Miłości, , w których przesłuchiwano więźniów.
Trzymano ich w pomieszczeniach bez okien, przy stale zapalonym świetle (brak mroku), co było
formą tortury.
15. Sen natchnął Winstona nadzieją. Zwiedziony bohater stał się mniej ostrożny i nabrał odwagi
w łamaniu prawa oraz dążeniu do obalenia Partii.
16. Obywatele Oceanii cały czas, również podczas snu, byli poddawani działaniu teleekranów,
z których sączył się ideologiczny przekaz.
 KARTA PRACY

Karta pracy „Spotkamy się tam, gdzie nie ma mroku”

I. Obie patrzyły teraz na niego, zadzierając głowy. Znajdowały się gdzieś pod ziemią – jakby na dnie
studni albo bardzo głębokiego grobowca – samo to miejsce jednak ciągle się obniżało. Był to salon
tonącego statku, a one wpatrywały się w niego poprzez ciemniejącą wodę. W pomieszczeniu nadal
było trochę powietrza, wciąż mógł je widzieć, a one – jego, ale cały czas tonęły, opadając coraz
głębiej i głębiej w zieleń wody, która wkrótce miała je na zawsze ukryć przed jego wzrokiem. On
zatrzymał wolność, światło i powietrze, a one osuwały się ku śmierci; znajdowały się w tym
położeniu dlatego, że on znajdował się w swoim. On to wiedział i one to wiedziały, widział tę wiedzę
w ich oczach. Ani na ich twarzach, ani w ich sercach nie było żalu, a jedynie świadomość, że muszą
umrzeć, żeby on przeżył, i że taka jest nieuchronna kolej rzeczy.
Nie pamiętał, co się stało, wiedział jednak, śniąc, że matka i siostra muszą w jakiś sposób
oddać za niego życie. Był to jeden z tych snów, w których pomimo fantastycznej scenerii myśli
człowieka nadal płyną; fakty oraz odsłaniające się wówczas idee pozostają odkrywcze i ważne
również po przebudzeniu. […]
Sen przypomniał mu ostatni raz, kiedy widział matkę, a w ciągu kilku chwil po przebudzeniu
wróciła do niego cała konstelacja drobnych zdarzeń, towarzyszących tamtej chwili. Musiał wypierać je
ze świadomości przez wiele lat. […]
Po zniknięciu ojca matka nie okazywała zaskoczenia ani nie szalała z rozpaczy, uległa jednak
nagłej przemianie. Bardzo podupadła na duchu.[…] Potrafiła godzinami siedzieć bez ruchu na łóżku,
tuląc w ramionach jego młodszą siostrę – chorowite, cichutkie dziecko, dwu- lub trzyletnie, z twarzą
tak wychudzoną, że przypominała mordkę małpki. […] Któregoś dnia rozdano przydziały czekolady,
pierwszy raz od tygodni albo nawet miesięcy. […] Logiczne byłoby podzielenie jej na trzy równe
części. Nagle jednak Winston usłyszał samego siebie – zupełnie jakby to mówił ktoś inny – grzmiącym
głosem domagającego się całej tabliczki. Matka upomniała go, żeby nie był zachłanny. Nastąpiła
długa, przykra kłótnia, podczas której Winston krzyczał, płakał, protestował i targował się […].
W końcu matka odłamała trzy czwarte tabliczki i wręczyła Winstonowi, resztę dała jego siostrze.
Dziewczynka wzięła swoją część i gapiła się na nią tępo; chyba nie wiedziała, co to takiego. Winston
przyglądał się jej przez moment bez ruchu, po czym wyrwał kawałek czekolady z rąk siostry i
czmychnął w kierunku drzwi.
– Winston! Winston! – wołała matka. – Wracaj! Oddaj siostrze czekoladę!
Zatrzymał się, ale nie wrócił. […] Jego siostra, zrozumiawszy, że coś jej odebrano, zaniosła się
cichym płaczem. Matka otoczyła dziewczynkę ramieniem i przycisnęła jej twarz do swojej piersi. Coś
w tym geście zdradzało, że siostrzyczka umiera. Winston odwrócił się i uciekł na schody, czekolada
zaczynała kleić mu się do palców.
 KARTA PRACY

1. Zinterpretuj obecne w tekście opozycje: góra – dół, jasność – ciemność.

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Jakie znaczenie miał w historii Winstona gest matki otaczającej dziecko ramieniem?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. O czym przypomina Winstonowi opisany sen?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Jaką funkcję pełni ten sen w życiu bohatera?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
II. Nagle stał na krótkiej, sprężystej trawie; był letni wieczór i ukośne promienie słońca pozłacały
ziemię. Krajobraz, na który patrzył, tak często powtarzał się w jego snach, że nie był już całkiem
pewien, czy kiedykolwiek widział go na jawie. W myślach nazywał to miejsce Złotą Krainą. Było to
opuszczone, oskubane przez króliki pastwisko, poznaczone tu i ówdzie kopczykami kretów, w poprzek
którego meandrowała wydeptana ścieżka. Po drugiej stronie pastwiska gałęzie tworzących nierówny
żywopłot wiązów kołysały się na delikatnym wietrze, ich liście, zbite w gęstą masę, poruszały się
leciutko niby kobiece włosy. Niedaleko, ale poza zasięgiem wzroku, wił się niespiesznie strumień,
klenie pływały w rozlewiskach pod wierzbami.
Przez pole szła ku niemu ta ciemnowłosa dziewczyna. Jednym ruchem, tak to wyglądało,
zdarła z siebie ubrania i z pogardą rzuciła na ziemię. Jej ciało było białe i gładkie, lecz nie wzbudziło
w nim pożądania; w istocie ledwo na nie popatrzył. Obezwładnił go za to zachwyt dla gestu, którym
odrzuciła swój strój. Wdzięk i beztroska tego ruchu zdawały się unicestwiać całą kulturę, cały system
ideowy, jakby Wielkiego Brata i Partię, i myślopolicję można było wtrącić do otchłani jednym,
wspaniałym ruchem ramienia. Także ten gest należał do minionych czasów. Winston obudził się ze
słowem „Shakespeare” na ustach.
5. Uzasadnij tezę, że w powyższym fragmencie występuje motyw arkadyjski. W tym celu
przeanalizuj język utworu i określ funkcje zastosowanych środków stylistycznych.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
 KARTA PRACY

6. Do jakich wydarzeń w życiu Winstona nawiązuje opisany sen?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Dlaczego Winston po przebudzeniu wymówił nazwisko Szekspira?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
8. Jakie funkcje pełni opisany sen?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
III. – Szczury! – szepnął Winston. – W tym pokoju!
– Wszędzie ich pełno – powiedziała Julia obojętnie, opadając na łóżko. – Mamy je nawet
w kuchni naszego hostelu. Niektóre dzielnice Londynu po prostu roją się od nich. Wiesz, że atakują
dzieci? A i owszem. Są takie ulice, gdzie kobieta nie może zostawić dziecka samego nawet na chwilę.
Najstraszniejsze są te ogromne i brązowe. Najgorsze, że te parszywce…
– Przestań – poprosił Winston z przymkniętymi oczami.
– Najdroższy! Bardzo zbladłeś. Co się stało? Brzydzą cię?
– Spośród wszystkich okropieństw świata szczury są najokropniejsze!
Julia przytuliła się do Winstona i oplotła go ramionami, jakby próbowała ciepłem swojego
ciała dodać mu otuchy. Nie od razu otworzył oczy. Przez parę chwil miał wrażenie, że znalazł się
wewnątrz koszmarnego snu, który nawiedzał go od czasu do czasu przez całe życie. Zawsze wyglądało
to mniej więcej tak samo. Winston stał naprzeciwko ściany mroku, zaś po drugiej stronie czaiło się
coś tak niewyobrażalnie potwornego, że bał się nawet spojrzeć. Miał w tym śnie świadomość, że sam
siebie oszukuje, w istocie bowiem wiedział, co znajduje się po drugiej stronie muru ciemności.
9. Co symbolizują szczury? Jakie emocje budzą?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10. Jak można odczytywać obecność szczurów w kontekście powieści Orwella?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
 KARTA PRACY

11. Jakie funkcje pełni opisany sen?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
12. W jaki sposób reżim wykorzystał fobię Winstona?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________I
V. Lata wcześniej – ile dokładnie? Już chyba z siedem – śniło mu się, że przemierza jakieś
pomieszczenie zatopione w ciemnościach. Mijając kogoś siedzącego nieco z boku, usłyszał słowa:
„Spotkamy się tam, gdzie nie ma mroku”. Zostały one wypowiedziane bardzo cicho, niemal od
niechcenia, nie brzmiały jak rozkaz, lecz stwierdzenie faktu. Nie zatrzymał się, szedł dalej. Co ciekawe,
wtedy, we śnie, te słowa nie zrobiły na nim żadnego wrażenia. Dopiero potem zaczęło do niego
docierać ich znaczenie. Teraz już nie pamiętał, czy przed tym snem czy później pierwszy raz zobaczył
O'Briena; nie pamiętał też, kiedy dokładnie uświadomił sobie, że głos usłyszany we śnie był jego
głosem. Ale był tego pewien – to O'Brien przemówił do niego z ciemności.
13. Jak Winston początkowo potraktował swój sen, a jak interpretował go później?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
14. Do czego w rzeczywistości odnosiły się słowa „Spotkamy się tam, gdzie nie ma mroku”?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
15. Jak opisany sen wpłynął na nastrój Winstona i jego zachowanie?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
16. W jaki sposób Policja Myśli mogła podprogowo wpływać na sny obywateli? Podaj
przykład.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SCENARIUSZ LEKCJI

Językiem zmieniać świat – nowomowa jako narzędzie zła 45 min

Cele lekcji
Uczeń: doskonali umiejętność krytycznego czytania tekstów nieliterackich, analizy i interpretacji
tekstu literackiego, formułowania sądów i opinii, dostrzega uniwersalne sensy wpisane w powieść

Środki dydaktyczne
karta pracy, tekst powieści

Metody pracy
pytania i odpowiedzi, analiza i interpretacja, praca indywidualna, praca w parach, dyskusja

Przygotowanie do lekcji
Przypomnij sobie teksty kultury, które mówią o mocy sprawczej słowa (języka). Sięgnij m.in. do Księgi
Rodzaju (opis stworzenia świata i człowieka, opowieść o wieży Babel).

Przebieg lekcji
1. Nauczyciel sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji, omawia z nimi teksty kultury, w których
język pełni funkcję sprawczą. Uczniowie odpowiadają na pytanie, co umożliwia człowiekowi język.

2. Uczniowie pracują indywidualnie nad zadaniami do tekstu Gadamera (karta pracy), po czym
prezentują swoje odpowiedzi, które nauczyciel koryguje i uzupełnia. Następnie nauczyciel inicjuje
dyskusję pytaniem: Jaki jest związek między językiem, którym się posługujemy, a sposobem
postrzegania świata?

3. Uczniowie w parach realizują zadania do fragmentu powieści (karta pracy). Przedstawiają rezultaty
swojej pracy i wzajemnie się uzupełniają. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję pytaniem: W jaki sposób
teoretyczne założenia, które wygłosił Syme, przekładały się na realne życie mieszkańców Oceanii?
Jak sądzicie, czy władza jest w stanie ukształtować nowe społeczeństwo za pomocą nowomowy?

4. Uczniowie wyjaśniają pojęcia z nowomowy orwellowskiej, takie jak: dwójmyślenie, myślozbrodnia,

dobromyślak, dobroseks.

5. Podsumowanie lekcji.
SCENARIUSZ LEKCJI

Praca domowa
Znajdź przykład artykułu, w którym autor manipuluje czytelnikiem – próbuje narzucić mu swój ogląd
świata, z góry narzuconą ocenę zdarzeń, gra emocjami. Na tej podstawie przygotuj się do dyskusji na
temat, za pomocą jakich metod media wpływają na nasze postrzeganie rzeczywistości.

Odpowiedzi do karty pracy

1. Dzięki językowi człowiek: może myśleć, formułować myśli i je przekazywać, tworzyć wspólne
pojęcia, współpracować, zdobywać wiedzę o świecie i ludziach, nawiązywać relacje z innymi.
2. Język wpływa na wspólnotę, ponieważ: tworzy wspólny zasób pojęć i symboli; pozwala na
porozumienie, komunikację; służy organizacji życia społecznego, politycznego, gospodarczego;
buduje poczucie tożsamości.
3. Podczas nauki mówienia zdobywamy wiedzę o świecie, ludziach i nas samych.
4. Istotą języka jest skuteczna komunikacja – fakt, że wypowiadane przez nadawcę treści zostaną
przez odbiorcę zrozumiane.
5. Język nigdy nie ulegnie wyczerpaniu, ponieważ zawsze będą powstawać nowe idee, myśli, które
będzie można wyrazić. Jest żywy, ulega przemianom, jego możliwości są nieograniczone.
6. Praca nad kolejnym wydaniem słownika nowomowy polega na redukcji słownictwa – wyrzucaniu
z języka wyrazów uznanych za zbędne.
7. Czasowniki nazywają czynności i stany. Jeżeli jakaś czynność nie ma nazwy, trudno pomyśleć o jej
wykonaniu. Redukcja czasowników ograniczy możliwość działania obywateli – przede wszystkim
dokonywania myślozbrodni.. Przymiotniki określają cechy przedmiotów. W Oceanii przymiotniki są
zbędne – wszyscy wyglądają tak samo, żyją tak samo, myślą tak samo. Nadawanie cech
charakterystycznych za pomocą przymiotników może nasunąć refleksję, że świat jest różnorodny.
8. Sens słów odczytujemy w kontekście całej wypowiedzi, a także naszej wiedzy o świecie. Na
przykład opozycję dobry – zły możemy odczytywać w kategoriach moralnych, estetycznych itd.
Redukcja wyrazów służy zatem zacieraniu różnic między pojęciami. Gdy nie będzie słowa „zły”, ludzie
przestaną rozróżniać dobro od zła i staną się bardziej podatni na manipulację.
9. Doskonalenie i upowszechnianie nowomowy służy: niszczeniu dorobku kulturowego ludzkości,
uniemożliwieniu obywatelom krytycznej oceny sytuacji, zwalczeniu samodzielnego myślenia
(uniemożliwieniu myślozbrodni), tworzeniu monolitycznego niemyślącego społeczeństwa, które
będzie bezwzględnie posłuszne Partii.
10. Celem rewolucji było nie samo zdobycie władzy, ale przede wszystkim utrzymanie jej (Mówi
o tym Księga Goldsteina, motyw ten pojawia się także w wypowiedziach O’Briena). Do tego Partia
potrzebuje społeczeństwa rozbitego, w którym jednostki wzajemnie sobie nie ufają i nie tworzą
SCENARIUSZ LEKCJI

żadnych więzi. Skoro język buduje wspólnotę, tworzy tożsamość i służy procesom poznawczym, to
jego zniszczenie umożliwi stworzenie społeczeństwa, które nie będzie zdolne do buntu.
11. Syme jest współtwórcą języka, którego celem będzie stworzenie społeczeństwa niemyślącego.
Jednocześnie on sam jest wybitnie inteligentny – doskonale rozumie proces, w którym uczestniczy.
Syme myśli i mówi logicznie, ma pełną świadomość celu i jego skutków. Dlatego z perspektywy Partii
może być jednostką niebezpieczną i musi zostać unicestwiony.
 KARTA PRACY

Karta pracy Aby myślozbrodnia stała się niemożliwa

Przeczytaj fragment szkicu Gadamera Człowiek i język i odpowiedz na pytania pod tekstem.
Człowiek może myśleć i może mówić. Może mówić, tzn. może ujawnić, mówiąc coś, czego nie
ma w obecnej chwili – tak, że również ktoś inny ma to przed oczyma. Wszystkie swoje myśli człowiek
może w ten sposób przekazać innym, ba – więcej jeszcze: tylko dzięki tej możliwości przekazu istnieje
w ogóle między ludźmi wspólnota myśli, pewne wspólne pojęcia. Przede wszystkim te, które
pozwalają ludziom żyć razem bez mordu i zabójstw, dzięki którym możliwe jest życie społeczne, życie
unormowane politycznie, oparta na podziale pracy wspólnota gospodarcza. Wszystko to zawiera się
w prostej formule: człowiek jest żywą istotą, która mówi. […]
We wszelkiej naszej wiedzy o nas samych i o świecie jesteśmy już raczej ogarnięci przez język,
przez nasz własny język. Wychowujemy się, poznajemy świat, poznajemy ludzi i w końcu poznajemy
nas samych, ucząc się mówić. Nauka mówienia nie polega na zaznajamianiu się z użyciem gotowego
już narzędzia, w celu oznaczenia swojskiego i znanego nam już świata. Nauka mówienia to oswajanie
i poznawanie świata samego i świata takiego, jakim go napotykamy. […]
Kto mówi językiem niezrozumiałym dla nikogo poza nim, nie mówi w ogóle. Mówić – to
mówić do kogoś. Słowo chce być słowem celnym – to zaś znaczy, że słowo to nie tylko przedstawia
mnie samemu rzecz, o której mówi, lecz stawia ją przed oczyma również temu, do kogo mówię.
Mówienie należy więc nie do sfery jednostki, lecz do sfery wspólnoty. […] Język nie jest
zamkniętym obszarem tego, co da się powiedzieć, obok którego leżałby obszar niewypowiedzianego.
Język jest wszechobejmujący. Wszystko, co domniemane, da się zasadniczo powiedzieć. Język jest
równie uniwersalny jak rozum. Dlatego każda rozmowa cechuje się również wewnętrzną
nieskończonością i nie ma końca. Przerywamy ją – bo wydaje się nam, że dość już powiedzieliśmy,
albo że nie ma już nic do powiedzenia. Ale przerwanie takie nigdy nie jest ostateczne – rozmowa
zawsze daje się podjąć na nowo.
Hans Georg Gadamer, Człowiek i język, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja” 1976, nr 6.
1. Jakie możliwości daje człowiekowi język?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Uzasadnij, że język buduje wspólnotę.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Jaki jest związek między językiem (mówieniem) a procesem poznania?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
 KARTA PRACY

4. Co stanowi istotę języka?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
5. Dlaczego język nie jest skończonym, zamkniętym obszarem?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

Przeczytaj wypowiedzi Syma na temat nowomowy i wykonaj polecenia pod tekstem.

Nadajemy językowi ostateczny kształt; ten, który przyjmie, kiedy już nikt nie będzie mówił
inaczej. Kiedy skończymy, ludzie tacy jak ty będą musieli nauczyć się wszystkiego od początku. Pewnie
ci się wydaje, że nasze zadanie polega na wymyślaniu nowych słów. Nic podobnego! Niszczymy je,
całe zasoby, setki wyrazów każdego dnia. Okrawamy język do kości. […]
Niszczenie słów to piękna sprawa. Oczywiście największych cięć dokonujemy w czasownikach
i przymiotnikach, są jednak również setki rzeczowników, kwalifikujących się do likwidacji. Nie chodzi
tylko o synonimy, także o antonimy. W gruncie rzeczy, jakie jest uzasadnienie dla istnienia wyrazu,
oznaczającego prostą odwrotność innego? Każdy wyraz zawiera w sobie swoje przeciwieństwo. Na
przykład „dobry” – po co nam „zły”? Wyraz „bezdobry” wystarczy, a właściwie jest lepszy, bo to
dokładne zaprzeczenie, podczas gdy „zły” nim nie jest. Albo kiedy potrzebujesz mocniejszej wersji
„dobrego”, jaki jest sens w tworzeniu całego ciągu nieprecyzyjnych, bezużytecznych określeń, takich
jak „świetny”, „wspaniały” i cała reszta? „Plusdobry” załatwia sprawę […].
Nie rozumiesz, że zasadniczym celem nowomowy jest ograniczenie pola myślenia? W końcu
sprawimy, że myślozbrodnia stanie się dosłownie niemożliwa, ponieważ nie będzie słów, które by ją
mogły wyrazić. Każde pojęcie, którego ludzie mogliby kiedykolwiek potrzebować, będzie się dało
wyrazić jednym słowem o precyzyjnie określonym znaczeniu, wyczyszczonym ze wszelkich
pobocznych sensów, bo te pójdą w niepamięć. […] Rok po roku zasób słów będzie się kurczyć, a wraz
z nim – zakres świadomości. […] Rewolucja dopełni się, kiedy język osiągnie doskonałość. Nowomowa
to angsoc, a angsoc to nowomowa […].
Cała istniejąca literatura zostanie zniszczona. Chaucer, Shakespeare, Milton czy Byron będą
istnieć tylko w nowomowie, staną się nie tylko czymś innym, ale wręcz przeciwieństwem tego, czym
byli. […] Nawet hasła ulegną modyfikacji. Nie będzie można powiedzieć „wolność to niewola”, kiedy
pojęcie wolności zostanie wyeliminowane. Zasadniczy klimat myśli stanie się zupełnie inny.
Właściwie nie będzie myśli takiej, jaką znamy dziś. Ortodoksja oznacza niemyślenie, brak potrzeby
myślenia. Ortodoksja to nieświadomość.
 KARTA PRACY

6. Na czym polega praca nad kolejnym wydaniem Słownika nowomowy?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
7. Dlaczego z języka usuwa się głównie czasowniki i przymiotniki? Odpowiedz,
uwzględniając treść całej lektury.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
8. Jaką funkcję pełni redukcja wyrazów przeciwstawnych? Odpowiedz, odwołując się do
przykładu dobry – zły podanego przez Syma.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
9. Czemu w dalszej perspektywie służy doskonalenie i upowszechnianie nowomowy?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
10. Zinterpretuj zdanie: Rewolucja zwycięży, gdy język stanie się doskonały. W odpowiedzi
uwzględnij tezy postawione przez Gadamera w jego szkicu oraz treść powieści.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
11. W trakcie rozmowy z Symem Winston nabrał pewności, że specjalista od nowomowy
zostanie ewaporowany. Z czego wynikało to przekonanie Winstona?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SCENARIUSZ LEKCJI

Utopie i antyutopie – Rok 1984 na tle tradycji literackiej 90 min

Cele lekcji
Uczeń: utrwala wiadomości z historii i teorii literatury, kształtuje umiejętność odczytywania powieści
Orwella na tle tradycji literackiej, umiejętność wyszukiwania i selekcjonowania informacji oraz
umiejętność formułowania sądów i opinii, dostrzega uniwersalne sensy wpisane w utwór

Środki dydaktyczne
karta pracy, tekst powieści, wybrane źródła wiedzy (słownik terminów literackich, słownik języka
polskiego, encyklopedia)

Metody pracy
wykład, praca ze słownikiem, redagowanie notatki, dyskusja, pytania i odpowiedzi, analiza tekstu
źródłowego, mapa myśli, praca w grupach

Przygotowanie do lekcji
Przypomnij sobie, czym jest utopia. Jakie koncepcje państwa idealnego znajdziemy w literaturze?
Możesz wykorzystać takie lektury, jak: Państwo Platona [ZR], Utopię Tomasza Morusa [ZR], Kandyda
Woltera [ZR], Przedwiośnie Stefana Żeromskiego. Skorzystaj także z podręcznika.

Przebieg lekcji
1. Uczniowie wyjaśniają, jak rozumieją pojęcie utopii, wymieniają charakterystyczne cechy utopii.
Podają informacje na temat wizji państwa doskonałego obecnych w znanych im już dziełach
literackich. Nauczyciel uzupełnia ich wiedzę.

2. Uczniowie wspólnie z nauczycielem definiują termin utopia: 1) wizje idealnego społeczeństwa;

2) gatunek literatury dydaktycznej obejmujący utwory przedstawiające życie idealnej społeczności).

3. Nauczyciel zadaje pytanie o cenę, jaką płacą obywatele utopijnego państwa. Uczniowie zwracają
uwagę na ograniczanie wolności w utopiach. Nauczyciel wymienia charakterystyczne wady utopii,
a uczniowie rozwijają poszczególne zagadnienia:
• izolacja (obywatele żyją w izolacji od reszty świata, np. na wyspie, nie mogą podróżować, w związku
z tym nie mają żadnej skali porównawczej, nie znają innego ustroju)
SCENARIUSZ LEKCJI

• niezmienność (reguły życia społecznego są raz na zawsze ustalone i niepodważalne, system jest
uznawany oficjalnie za najlepszy z możliwych, dlatego nie podlega modyfikacjom)
• autorytaryzm (nie ma miejsca na demokrację, obywatele nie mają wpływu na władzę, muszą się jej
podporządkować)
• regulacja (wszystkie czynności i obyczaje obywateli są z góry zaplanowane i poddane racjonalizacji,
władza centralnie steruje wszystkimi dziedzinami życia – kulturą, nauką, gospodarką – i pilnuje
porządku społecznego, ma też wpływ na życie rodzinne i intymne obywateli, reguluje prokreację
i wychowanie dzieci)
• kontrola (aby państwo właściwie funkcjonowało i władze mogły regulować życie obywateli,
potrzebna jest całkowita kontrola każdego człowieka).

4. Uczniowie odnoszą omówione wady państwa utopijnego do powieści Orwella. W parach

wypełniają zadanie z karty pracy, a następnie prezentują swoje odpowiedzi.

5. Nauczyciel inicjuje dyskusję o problemach właściwych dla utopii:

• Co powinno być ważniejsze przy tworzeniu ustroju: dobro społeczne czy dobro jednostki?
• Jakie zagrożenia towarzyszą próbom stworzenia idealnego świata?
• Czy stworzenie idealnego świata jest możliwe? Czy należy podejmować takie próby?

6. Uczniowie zapoznają się z fragmentem tekstu Marcina Furlepy i odpowiadają na pytania:

• Jakie są źródła myślenia utopijnego? (zwykle sytuacja kryzysowa, niezadowolenie z otaczającej
rzeczywistości)
• Czy utopie są potrzebne? (bez utopii trudno wyobrazić sobie postęp, to ambitny plan naprawy
świata – często stający się impulsem do działania i zmiany)
• Kiedy utopia ulega zniszczeniu? (w momencie jej realizacji – wtedy okazuje się nierealna).

7. Nauczyciel podaje informację, że Rok 1984 jest antyutopią. Na podstawie swojej znajomości
lektury uczniowie tworzą na tablicy mapę myśli do hasła antyutopia (zdemaskowanie „krainy
szczęścia”, konfrontacja marzeń z rzeczywistością, wyjawienie prawdy o zagrożeniach wynikających
z realizacji utopii, ukazanie drugiego dna, przestroga, ostrzeżenie itp.). Następnie próbują sami
stworzyć definicję pojęcia. Nauczyciel cytuje definicję (Literatura powszechna według Jana
Tomkowskiego, Warszawa 2000, s. 274):
SCENARIUSZ LEKCJI

antyutopia – utwór odsłaniający klęskę twórców utopii, ukazujący rzekomo doskonały system
społeczny jako rodzaj perfekcyjnie zorganizowanej tyranii, której celem jest zniewolenie jednostki.
W XX wieku antyutopia odczytywana była zwykle jako powieść polityczna bądź kryptopolityczna
(dotyczy to zwłaszcza utworów Orwella).

8. W ramach podsumowania lekcji uczniowie odpowiadają na pytanie, dlaczego antyutopia jako

gatunek literacki stała się popularna w XX wieku.

Praca domowa
Przygotuj wypowiedź ustną na temat: Raj zbudowany na ziemi, czyli o antyutopii. Omów zagadnienie
na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również
wybrany kontekst.

Odpowiedzi do karty pracy

• izolacja – mieszkańcy Oceanii nie przekraczają granic państwa, bo Oceania jest w nieustannym
stanie wojny (władze kreują zewnętrznego wroga, bo pomaga im to utrzymać w ryzach obywateli),
obywatele nie mają możliwości porównania swojego życia z życiem innych
• niezmienność – społeczeństwo Oceanii jest silnie zhierarchizowane, nie ma możliwości zmiany
statusu społecznego, nikt nie kwestionuje obowiązujących praw, nawet wówczas, gdy pada ich ofiarą,
np. pan Parsons uważał, że został słusznie aresztowany
• autorytaryzm – w Oceanii panuje kult Wielkiego Brata – wodza, co do którego nawet nie ma
pewności, że istnieje; wszyscy obywatele muszą kochać Wielkiego Brata, o czym przekonał się
torturowany Winston
• centralizacja, regulacja – wszystkie dziedziny życia w Oceanii są zarządzane centralnie,
w departamentach Ministerstwa Prawdy produkuje się sztukę, literaturę, muzykę, a nawet wiedzę
o przeszłości, aby manipulować obywatelami; Partia reguluje życie rodzinne i erotyczne obywateli –
bliskość fizyczna jest czymś złym i może jedynie służyć prokreacji, dzieci od najmłodszych lat są
wychowywane w miłości do Partii poprzez uczestnictwo w różnych organizacjach, np. Kapusiach (tak
zindoktrynowane dzieci są w stanie donieść na własnych rodziców, jak córka Parsonsa)
• kontrola – za pomocą wszechobecnych teleekranów, siatki funkcjonariuszy i donosicieli władza
obserwuje obywateli bez przerwy, nawet podczas snu, czyta im w myślach, sprawdzając, czy nie
popełnili myślozbrodni
 KARTA PRACY

Karta pracy Przeciwko utopii

Odnieś wymienione wady państwa utopijnego do powieści Orwella – do Oceanii.
izolacja – __________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
niezmienność – ______________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
autorytaryzm – ______________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
centralizacja, regulacja – _______________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
kontrola – __________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
We wszystkich okresach historii występowały idee odpowiadające naszemu rozumieniu utopii.
Najbardziej sprzyjającymi sytuacjami historycznymi pojawienia się myślenia utopijnego są tzw.
„sytuacje kryzysowe”. Ma miejsce wtedy upowszechnienie się utopii, przenikanie jej do centrum
ideologicznych poszukiwań i sporów. Porządek panujący staje się jakiś zły, nienaturalny, potrzebujący
radykalnych zmian. Wali się stary ład, ale nowy nie jest jeszcze faktem. Przykładem może tu być okres
oświecenia, kiedy głęboki kryzys, spotykający Francję staje się przyczyną niemal upowszechnienia się
myślenia utopijnego. W ostatnich dwóch stuleciach dziećmi kryzysu stały się także socjalizm
i faszyzm. Jak pisze Jerzy Szacki – bez utopii niemożliwy jest postęp, ruch, działanie, które to wpływa
na kształtowanie się postawy naukowej, rodząc krytycyzm wobec tradycyjnych autorytetów. Utopie
zniszczyć może zmiana rzeczywistości, śmiercią dla niej jest jej realizacja, zaś te niezrealizowane
trwają bez względu na ich racjonalną krytykę.
Marcin Furlepa, Pojęcie utopii na przestrzeni wieków, „Studenckie Zeszyty Naukowe” 2001, nr 4.
PROJEKT EDUKACYJNY

Film Przed czym ostrzegają nas antyutopie? ZR 8 tygodni

Cele projektu
doskonalenie umiejętności pracy w grupie, kreowanie liderów klasowych, rozwijanie kompetencji
komunikacyjnych, językowych oraz informatycznych, doskonalenie umiejętności formułowania
dłuższych wypowiedzi ustnych, upowszechnianie wiedzy o literaturze europejskiej, doskonalenie
umiejętności krytycznego czytania tekstów literackich

Rodzaj projektu
zbiorowy, klasowy

Zadanie
Uczniowie przygotowują film pt. Przed czym ostrzegają nas antyutopie? i prezentują go uczniom
z równoległych klas.

Wskazania merytoryczne
• Sugerowana konstrukcja filmu: film zawiera ekranizacje lub prezentacje wybranych antyutopii
(fragmentów), każdy materiał poprzedzony jest wprowadzeniem – rozmową ekspercką dwóch
uczniów, która przybliża widzom genezę oraz problematykę utworu.
• Propozycje antyutopii: George Orwell Rok 1984 (np. przesłuchanie Winstona w pokoju sto jeden),
Aldous Huxley Nowy wspaniały świat (np. warunkowanie dzieci w Ośrodku Rozwoju i Warunkowania,
scena z książkami i kwiatami), William Golding Władca much (np. taniec wokół świńskiego łba,
polowanie na Ralfa).
• Należy zwrócić uwagę na to, aby każdy film uwzględniał specyfikę pierwowzoru, a jednocześnie
prezentował indywidualne spojrzenie uczniów na dane dzieło.
• Film powinien odpowiadać na pytanie zawarte w tytule: „Przed czym ostrzegają nas antyutopie?”.
Pytanie to będzie punktem wyjścia do dyskusji po projekcji.

Propozycje bibliograficzne
Arleta Suwalska, Obrazy edukacji w dystopii „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya
https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/78780/PDF/Arleta_Suwalska_Obrazy_edukacji_w_dystopi
i_Nowy_wspanialy_swiat_Aldousa_Huxleya.pdf
Natasza Szutta, „Władca much” i spór o metody wychowania moralnego
https://filozofuj.eu/natasza-szutta-wladca-much-spor-o-metody-wychowania-moralnego/
PROJEKT EDUKACYJNY
Harmonogram prac
Czas Działania
1. tydzień 1) Zapoznanie uczniów z tematem
projektu, koncepcją i wymaganiami.
2) Wybór koordynatora projektu oraz
montażysty.
3) Podział klasy na zespoły, które będą
odpowiedzialne za realizację
poszczególnych fragmentów filmu.
W każdym zespole należy wybrać:
• dwóch ekspertów, którzy wystąpią
w rozmowach eksperckich
• reżysera
• operatora – osobę rejestrującą
ekranizację;
• scenografa
• charakteryzatora – osoby
odpowiedzialne za scenografię, kostiumy
i charakteryzację.
4) Przydział lektur do ekranizacji
poszczególnym grupom.
2. i 3. tydzień 1) Uczniowie zapoznają się z literaturą
przedmiotu, która poszerza ich wiedzę
na temat antyutopii w literaturze i filmie.
2) Reżyserzy i eksperci opracowują
koncepcje filmów i rozmów eksperckich.
4. tydzień 1) Przygotowanie scenariuszy rozmów
eksperckich oraz filmów.
2) Przygotowanie scenografii
i kostiumów.
3) Promocja projektu w szkolnej
przestrzeni.
Wskazówki
Nauczyciel wyjaśnia koncepcję filmu i podaje
propozycje lektur.
Przydział obowiązków powinien uwzględniać
indywidualne predyspozycje i oczekiwania
uczniów.
Koordynator projektu czuwa nad tym, aby
prace przebiegały zgodnie z harmonogramem,
wspiera zespoły w realizacji zadania, dba
o właściwą komunikację. Wspólnie
z montażystą czuwa, aby ostateczna wersja
filmu była spójna i czytelna dla widza.
Zespoły będą również odpowiedzialne
za promocję filmu i organizację pokazów.
Jeden uczeń może pełnić kilka funkcji.
W miarę potrzeb uczniowie konsultują się
z nauczycielem i koordynatorem projektu.
Spotkanie wszystkich grup z nauczycielem –
opiekunem projektu oraz koordynatorem.
Sprawdzenie przez nauczyciela poprawności
merytorycznej scenariuszy.
Ustalenie harmonogramu dalszych prac (np.
terminów nagrań).
PROJEKT EDUKACYJNY

5. tydzień Nagranie filmów zgodnie z przyjętym Nad realizacją tego etapu prac czuwa
harmonogramem. nauczyciel i koordynator projektu.

6. tydzień 1) Montaż filmu. Osoby odpowiedzialne za logistykę i promocję

2) Działania organizacyjne – ustalenie współpracują z innymi nauczycielami, ustalają
harmonogramu pokazów. terminy pokazów.
3) Promocja projektu w szkole.
Uczniowie mogą przygotować plakaty,
ulotki, zaproszenia, zwiastun filmu itp.

7. tydzień Pokazy filmu w równoległych klasach.

8. tydzień Podsumowanie i ewaluacja projektu. Dyskusja nad filmami: recenzje, opinie,

interpretacja. Wskazanie mocnych i słabych
stron filmu.
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Sprawdź, co wiesz Grupa A

1. Oceń prawdziwość zdań odnoszących się do powieści Rok 1984. Zdania prawdziwe oznacz
literą P, a fałszywe – literą F. [0–2]
O’Brien początkowo miał dobre intencje w stosunku do Winstona. P F
Syme został ewaporowany, ponieważ zbyt dobrze rozumiał mechanizmy P F
systemu, dla którego pracował.
Pan Parsons nawet po aresztowaniu wierzył w Partię. P F
Pracownicy Ministerstwa Miłości mogli złamać Winstona, bo znali jego fobie. P F
Myślozbrodnia polegała na tym, aby dostrzegać wzajemną sprzeczność dwóch P F
wykluczających się opinii, a mimo to wierzyć w nie jednocześnie.

2. Przedstaw wpływ kontekstu historycznego na powstanie powieści Rok 1984. [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Wyjaśnij, dlaczego Oceanię można nazwać w przenośni panoptykonem. [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Wybierz poprawną odpowiedź i wyjaśnij, w jakim celu podejmowano te działania. [0–3]

Praca nad Słownikiem nowomowy polegała głównie na:
A. zmianie znaczeń wyrazów tak, aby słowa były bardziej precyzyjne.
B. rozbudowie słownictwa, dodawaniu czasowników i przymiotników.
C. zmniejszaniu liczby wyrazów, redukcji czasowników i przymiotników.
Cel:________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

5. Zaznacz pojęcia typowe dla systemów totalitarnych. [0–1]

propaganda, kult wodza, wolne media, trójpodział władzy, prawa mniejszości, indoktrynacja

6. Czego symbolem jest Wielki Brat w powieści? [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

7. Uzasadnij tezę, że uczucie Winstona i Julii można nazwać miłością tragiczną. [0–2]
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

8. Jakimi sposobami reżim w Oceanii pozbawia jednostkę ludzkiej godności? [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

9. Uzasadnij, że Rok 1984 jest antyutopią. W tym celu scharakteryzuj podane cechy
antyutopii i zilustruj je konkretnymi przykładami z powieści. [0–4]
izolacja – __________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
niezmienność – _____________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Klucz odpowiedzi
1. 1–F, 2–P, 3–P, 4–P, 5–F
2. Lata życia Orwella to burzliwy okres w historii: wojna domowa w Hiszpanii, narodziny
totalitaryzmów – faszystowskiego i komunistycznego, II wojna światowa. Dramatyczne wydarzenia
miały duży wpływ na twórczość pisarza, który na własne oczy zobaczył zbrodnie systemów
niedemokratycznych. Rok 1984 to powieść, która analizuje działanie ustroju totalitarnego
i przestrzega przed realizowaniem marzeń o państwie doskonałym, w których jednostka nie ma
żadnych praw.
3. Oceania jest dla jej mieszkańców więzieniem. W dodatku jest to więzienie doskonałe – jak
panoptykon. Pomysłowa konstrukcja panoptykonu i organizacja nadzoru sprawiała, że do pilnowania
dużej grupy więźniów wystarczała niewielka liczba strażników. Więźniowie, by uniknąć kary,
wzajemnie by się pilnowali (samoujarzmiali). W Oceanii system inwigilacji również pozwalał Partii
kontrolować wszystkie sfery życia człowieka. Obywatele żyli w ciągłym strachu przed władzą i sobą
nawzajem, dlatego donosili na siebie, nawet członkowie rodziny.
4. C. – Redukowanie liczby wyrazów służyło temu, aby ogołocić język z wyrazów niewygodnych dla
władzy, nieprawomyślne, służące do wyrażenia krytyki czy wartościujące. Nowy język miał pomóc
kształtować nowe społeczeństwo – niezdolne do samodzielnego myślenia i do buntu. Trudno bowiem
myśleć o czymś lub zrobić coś, co nie ma nazwy.
5. propaganda, kult wodza, indoktrynacja
6. Wielki Brat jest symbolem kultu jednostki – wodza, który stoi ponad prawem i całym
społeczeństwem. Jest uosobieniem władzy autorytarnej, twarzą reżimu, chociaż nie wiadomo na
pewno, czy naprawdę istnieje jako fizyczna postać.
7. W Oceanii akceptowano wyłącznie legalne związki małżeńskie, poza małżeństwem członkowie
Partii musieli zachować wstrzemięźliwość. Miłość Winstona i Julii stanowiła poważne złamanie
obowiązującego prawa. Kochankowie byli skazani na karę, która w systemie totalnej inwigilacji była
nieuchronna. Ich związek nie mógł zakończyć się szczęśliwie – był z góry skazany na klęskę. Decyzja
o romansie była z ich strony heroizmem i świadczyła o sile łączącego oboje uczucia.
8. Perfidia systemu Oceanii polega na tym, że obywatel nie tylko musi być posłuszny wobec Partii,
przestrzegać wszystkich reguł państwa totalitarnego. Partia oczekuje od niego więcej – musi
uwierzyć, że dwa i dwa to pięć i „pokochać Wielkiego Brata”. Jednostka w Oceanii jest pozbawiona
jakichkolwiek praw osobistych, nie ma sfery, która nie podlegałaby kontroli państwa, nie ma miejsca
na ludzkie uczucia, nawet w relacjach między bliskimi. Parsons jest dumny z własnej córki, że go
zadenuncjowała, a Winston woła, by klatkę ze szczurami przystawiono do twarzy Julii.
SPRAWDZIAN NA KONIEC

9.
• izolacja – społeczeństwo jest zamknięte, obywatele nie mają pojęcia, jak można żyć inaczej; sprzyja
utrzymywaniu ludności w strachu, poczuciu zagrożenia i niemożności ucieczki; mieszkańcy Oceanii
nie mogą podróżować do innych krajów, bo Oceania jest w permanentnym stanie wojny, są skazani
na propagandę, której nie w stanie zweryfikować
• niezmienność – reguły życia społecznego są stałe, nienaruszalne, nie podlegają żadnym zmianom;
władza zapewnia obywateli, że żyją w świecie idealnym – głos mówiący o potrzebie zmiany byłby
głosem krytyki, która jest niedopuszczalna; prawo obowiązujące w Oceanii nie podlega krytyce ani
żadnym zmianom, jest niezmienne, obywatele nie mają na nie żadnego wpływu

Propozycja punktacji
1) 2 pkt – odpowiedź bezbłędna, 1 pkt – 1 błąd, 0 pkt – więcej niż 1 błąd
2) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź, 1 pkt – niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej
odpowiedzi
3) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź, 1 pkt – niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej
odpowiedzi
4) 3 pkt – wskazanie właściwej odpowiedzi i właściwe wyjaśnienie, 2 pkt – wskazanie właściwej
odpowiedzi i niepełne wyjaśnienie, 1 pkt – wskazanie odpowiedzi i brak wyjaśnienia, 0 pkt – brak
właściwej odpowiedzi i wyjaśnienia
5) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
6) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
7) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź zawierająca poprawne rozumienie pojęcia tragizmu, 1 pkt
– niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
8) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź, 1 pkt – niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej
odpowiedzi
9) 4 pkt – po 1 pkt za każde omówienie cechy i za każdy przykład
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Sprawdź, co wiesz Grupa B

1. Oceń prawdziwość zdań odnoszących się do powieści Rok 1984. Zdania prawdziwe oznacz
literą P, a fałszywe – literą F. [0–2]
Myślozbrodnia polegała na tym, aby dostrzegać wzajemną sprzeczność dwóch P F
wykluczających się opinii, a mimo to wierzyć w nie jednocześnie.
Syme został ewaporowany, ponieważ zbyt dobrze rozumiał mechanizmy P F
systemu, dla którego pracował.
O’Brien początkowo miał dobre intencje w stosunku do Winstona. P F
Pracownicy Ministerstwa Miłości mogli złamać Winstona, bo znali jego fobie. P F
Pan Parsons nawet po aresztowaniu wierzył w Partię. P F

2. Przedstaw wpływ kontekstu biograficznego na postanie powieści Rok 1984. [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

3. Wyjaśnij, dlaczego Oceanię można nazwać w przenośni panoptykonem. [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

4. Wybierz poprawną odpowiedź i wyjaśnij, w jakim celu podejmowano te działania. [0–3]

Praca nad Słownikiem nowomowy polegała głównie na:
A. zmniejszaniu liczby wyrazów, redukcji czasowników i przymiotników.
B. rozbudowie słownictwa, dodawaniu czasowników i przymiotników.
C. zmianie znaczeń wyrazów tak, aby słowa były bardziej precyzyjne.
Cel:________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

5. Zaznacz wspólne cechy wszystkich systemów totalitarnych. [0–1]

kult wodza, wolne media, propaganda, trójpodział władzy, indoktrynacja, prawa mniejszości

6. Czego symbolem jest Wielki Brat w powieści? [0–1]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

7. Uzasadnij tezę, że sytuacja życiowa Winstona była sytuacją tragiczną. [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

8. Jakimi sposobami reżim w Oceanii pozbawia jednostkę ludzkiej godności? [0–2]

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

9. Uzasadnij, że Rok 1984 jest antyutopią. W tym celu scharakteryzuj podane cechy
antyutopii i zilustruj je konkretnymi przykładami z powieści. [0–4]
autorytaryzm – ______________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
regulacja – __________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
SPRAWDZIAN NA KONIEC

Klucz odpowiedzi
1. 1–F, 2–P, 3–F, 4–P, 5–P
2. Pisarz poznał środowisko ludzi ubogich i bezrobotnych, kiedy sam prowadził życie włóczęgi. To
szczególnie uwrażliwiło go na problemy ludzi pokrzywdzonych przez kapitalizm. Jako lewicowiec
zgłosił się na ochotnika do oddziałów walczących w hiszpańskiej wojnie domowej po stronie
republiki, przeciw generałowi Franco. Zobaczył tam okrucieństwo wojny, a jednocześnie osobiście
doświadczył cynizmu Sowietów – Stalin bezwzględnie rozprawił się ze swoimi lewicowymi
sojusznikami. Odtąd Orwell stał się wrogiem komunizmu i wszelkich systemów totalitarnych.
3. Oceania jest dla jej mieszkańców więzieniem. W dodatku jest to więzienie doskonałe – jak
panoptykon. Pomysłowa konstrukcja panoptykonu i organizacja nadzoru sprawiała, że do pilnowania
dużej grupy więźniów wystarczała niewielka liczba strażników. Więźniowie, by uniknąć kary,
wzajemnie by się pilnowali (samoujarzmiali). W Oceanii system inwigilacji również pozwalał Partii
kontrolować wszystkie sfery życia człowieka. Obywatele żyli w ciągłym strachu przed władzą i sobą
nawzajem, dlatego donosili na siebie, nawet członkowie rodziny.
4. A. – Redukowanie liczby wyrazów służyło temu, aby ogołocić język z wyrazów niewygodnych dla
władzy, nieprawomyślne, służące do wyrażenia krytyki czy wartościujące. Nowy język miał pomóc
kształtować nowe społeczeństwo – niezdolne do samodzielnego myślenia i do buntu. Trudno bowiem
myśleć o czymś lub zrobić coś, co nie ma nazwy.
5. kult wodza, propaganda, indoktrynacja
6. Wielki Brat jest symbolem kultu jednostki – wodza, który stoi ponad prawem i całym
społeczeństwem. Jest uosobieniem władzy autorytarnej, twarzą reżimu, chociaż nie wiadomo na
pewno, czy naprawdę istnieje jako fizyczna postać.
7. Winston znajdował się w sytuacji tragicznej, ponieważ była to sytuacja bez wyjścia. Wiedział, że
żyje w systemie totalitarnym, posługującym się propagandą i manipulacją – sam, pracując
w Ministerstwie Prawdy, brał udział w preparowaniu zafałszowanego obrazu rzeczywistości.
Doświadczał wszystkich męczarni związanych z życiem w Oceanii, dostrzegał potęgę reżimu,
a jednocześnie zdecydował się na krok samobójczy – pisanie pamiętnika i romans z Julią. Wiedział, że
spotka go za to kara, a jednak zbuntował się przeciw systemowi.
8. Perfidia systemu Oceanii polega na tym, że obywatel nie tylko musi być posłuszny wobec Partii,
przestrzegać wszystkich reguł państwa totalitarnego. Partia oczekuje od niego więcej – musi
uwierzyć, że dwa i dwa to pięć i „pokochać Wielkiego Brata”. Jednostka w Oceanii jest pozbawiona
jakichkolwiek praw osobistych, nie ma sfery, która nie podlegałaby kontroli państwa, nie ma miejsca
na ludzkie uczucia, nawet w relacjach między bliskimi. Parsons jest dumny z własnej córki, że go
zadenuncjowała, a Winston woła, by klatkę ze szczurami przystawiono do twarzy Julii.
SPRAWDZIAN NA KONIEC

9.
• autorytaryzm – władza silnej ręki, despotyzm, tyrania; system, w którym mieszkańcy nie mają
wpływu na władzę i muszą się jej całkowicie podporządkować; prawa jednostki nie są respektowane;
w Oceanii panuje kult wodza, Partia wymaga od obywateli bezwzględnego posłuszeństwa, a nawet
miłości do Wielkiego Brata
• regulacja – narzucanie z góry zasad i reguł we wszelkich dziedzinach życia; sterowanie obywatelami;
w Oceanii Partia reguluje każdą dziedzinę życia – nawet życie rodzinne i erotyczne obywateli, bliskość
fizyczna jest postrzegana jako coś złego i może służyć wyłącznie prokreacji, dzieci od najmłodszych lat
są wychowywane zgodnie z ideologią Partii i indoktrynowane w różnych organizacjach, np. Kapusiach

Propozycja punktacji
1) 2 pkt – odpowiedź bezbłędna, 1 pkt – 1 błąd, 0 pkt – więcej niż 1 błąd
2) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź, 1 pkt – niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej
odpowiedzi
3) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź, 1 pkt – niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej
odpowiedzi
4) 3 pkt – wskazanie właściwej odpowiedzi i właściwe wyjaśnienie, 2 pkt – wskazanie właściwej
odpowiedzi i niepełne wyjaśnienie, 1 pkt – wskazanie odpowiedzi i brak wyjaśnienia, 0 pkt – brak
właściwej odpowiedzi i wyjaśnienia
5) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
6) 1 pkt – właściwa odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
7) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź zawierająca poprawne rozumienie pojęcia tragizmu, 1 pkt
– niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej odpowiedzi
8) 2 pkt – pełna, wyczerpująca odpowiedź, 1 pkt – niepełna odpowiedź, 0 pkt – brak właściwej
odpowiedzi
9) 4 pkt – po 1 pkt za każde omówienie cechy i za każdy przykład
 BIBLIOGRAFIA

Literatura podmiotu
George Orwell, Rok 1984, tłum. Julia Fiedorczuk, Wolne Lektury.
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/orwell-rok-1984/

Literatura przedmiotu
Hans Georg Gadamer, Człowiek i język, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja” 1976, nr 6,
s. 9–21, Teksty_teoria_literatury_krytyka_interpretacja-r1976-t-n6_(30)-s9-21.pdf
Marcin Furlepa, Pojęcie utopii na przestrzeni wieków, „Studenckie Zeszyty Naukowe” 2001, nr 4,
s. 13–16, Studenckie_Zeszyty_Naukowe-r2001-t4-n7-s13-16.pdf
Jan Tomkowski, Utopie i antyutopie, [w:] tegoż, Literatura powszechna według Jana Tomkowskiego,
Warszawa 2000, s. 274–275.

Warto przeczytać
Pierre Christin, Sebastien Verdier, Orwell, Warszawa 2020.
Michael Foucault, Nadzorować i karać, Warszawa 2009.
Erich Fromm, Ucieczka od wolności, Kraków 2021.
Michał Głowiński, Nowomowa po polsku, Warszawa 1990.
Jakub Krasny, George Orwell – siewca niepokoju i inspiracji
https://czytajpl.pl/2018/06/25/george-orwell-siewca-niepokoju-i-inspiracji/
Karol Kuźmicz, Utopie i antyutopie a totalitaryzm. Refleksje filozoficznoprawne
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/14459/1/K_Kuzmicz_Utopie_i_antyutopie_
a_totalitaryzm.pdf
Zofia Lewandowska, Zniewolona myśl. Totalitaryzm a jednostka, Warszawa 1995.
Martin Seymour-Smith, Rok 1984 George Orwell, [w:] tegoż, 100 najważniejszych książek świata,
Warszawa 2001, s. 485–489.
Natalia Stawarz, George Orwell: pisarz, którego czyta się od końca
https://histmag.org/George-Orwell-pisarz-ktorego-czyta-sie-od-konca-20078
Stawarz Natalia, „Rok 1984” George’a Orwella: fikcja przerażająco bliska prawdy
https://histmag.org/Rok-1984-Georgea-Orwella-fikcja-przerazajaco-bliska-prawdy-18869
Jerzy Szacki, Spotkania z utopią, Warszawa 2000.
Natasza Szutta, W kręgu manipulacji słowem – na marginesie Roku 1984 George’a Orwella
https://filozofuj.eu/natasza-szutta-w-kregu-manipulacji-slowem-na-marginesie-roku-1984-georgea-
orwella/
 BIBLIOGRAFIA

Emilia Truskolaska-Kopeć, Problematyka ideologiczna w twórczości George’a Orwella i jej polskich

przekładach, Warszawa 2014
https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1019/Truskolaska%20Rozprawa%20Doktorska.pdf?
sequence=1
Bartłomiej Zborski, George Orwell, Gdańsk 1994.