Professional Documents
Culture Documents
Decho Phueakphum
Geological Engineering
Trimester 1/2565
▪ วิศวกรรมดินหรือวิศวกรรมปฐพี (soil engineering) เป็ น การศึกษาเกีย่ ว “พฤติกรรม
(Behavior)” และ “คุ ณสมบัติ (Properties)” ของดิน “ทางกายภาพ (physical
properties)” และ “กลศาสตร์ (mechanical properties)” ทัง้ ทางด้านทฤษฎี หลักการ
กฎเกณฑ์ การทดสอบทัง้ ในห้องปฏิบตั กิ ารและในภาคสนาม
▪ นาไปประยุกต์ “ในการวิเคราะห์” และ “ออกแบบ” งานทางด้านวิศวกรรมทีเ่ กี่ยวข้อง
กับมวลดิน เช่น การออกแบบโครงสร้างของดินทีเ่ ป็ นผิวจราจร การก่อสร้างฐานรากที่
อยู่บนมวลดิน การก่อสร้างอุโมงค์ใต้ดนิ การบดอัดดินในงานก่อสร้างเขื่อน ความลาด
ชันของมวลดินตามธรรมชาติและทีถ่ ูกสร้างขึน้ เป็ นต้น
▪ งานทางด้านวิศวกรรมดิน (Soil Engineering) จะเริม่ ต้นด้วยการสารวจทาง
ธรณีวทิ ยา เพื่อวิเคราะห์ขอ้ มูลชัน้ ดินและการลาดับชัน้ ดิน การจาแนกคุณสมบัตขิ อง
ดิน “ทางกายภาพ” และ “คุณสมบัตทิ างวิศวกรรม” ของชัน้ ดินแต่ละชัน้
35
▪ ในทีน่ ้จี ะรวมไปถึง “การเจาะและเก็บตัวอย่างดิน” เพื่อนาตัวอย่างไปทดสอบคุณสมบัติ
ในห้องปฏิบตั กิ าร
▪ นอกจากนี้ใน “การวิเคราะห์และออกแบบ” จะต้องมี “การทดสอบคุณสมบัตขิ องดินใน
ภาคสนาม (in-situ test)” อีกด้วย
▪ เนื้อหาในบทนี้นาเสนอองค์ความรูเ้ บือ้ งต้นด้านวิศวกรรมดิน ซึง่ จะเน้นไปทีค่ ุณสมบัติ
ทางกายภาพของดิน ได้แก่
o การกาเนิดดินจากกระบวนการผุกร่อนหรือย่อยสลายของหินต้นกาเนิด
o ประเภทของดินธรรมชาติของเม็ดดิน
o แร่องค์ประกอบดิน
o ความสัมพันธ์เชิงปริมาตรและน้ าหนัก
o การกระจายตัวของเม็ดดินและสถานภาพของดินเม็ดละเอียด เพือ่ นาไปใช้ในการ
จาแนกประเภทของดินในเชิงวิศวกรรม 36
หัวข้อนำเสนอ
1) ธรรมชำติของดิน (Natural of soil): กำรกำเนิ ดดิน
2) ควำมสัมพันธ์เชิงปริมำตรและน้ำหนัก (Phase Relationship)
3) กำรวิเครำะห์ขนำดคละของเม็ดดิน (ดินเม็ดหยำบ+ดินเม็ดละเอียด)
4) สถำนะของดินเม็ดละเอียด (Consistency) ***ควำมเหนี ยวของดิน
5) กำรจำแนกชนิ ดของดิน
▪ USCS (Unified Soil Classification System)
▪ AASHTO (American Association of State Highway and Transportation Official)
6) คุณสมบัติของดิน
▪ คุณสมบัติทำงกำยภำพ - คุณสมบัติของดินขัน้ พื้นฐำน
▪ คุณสมบัติของดินด้ำนวิศวกรรม
7) กำรบดอัดดิน (Soil Compaction): เพิ่มควำมหนำแน่ นและกำลังของดิน
8) กำรหำควำมหนำแน่ นของดินในภำคสนำม: ตรวจสอบกำรบดอัดดินให้เป็ นไปตำมคุณสมบัติ
ที่ตอ้ งกำร 37
(1)
ธรรมชำติของดิน
(THE NATURE OF SOIL)
38
ควำมหมำยของดิน
“วัสดุ” ที่ตกตะกอนทับถมกันเป็ นผิวเปลื อกโลกแบ่งออกเป็ น “ดิน” และ “หิ น”
▪ ดิ น คื อ ส่วนที่ตกตะกอนทับถมกัน
ไม่แน่น แยกจากกันได้งา่ ย เช่น
นาไปละลายน้า หรื อบีบให้แตกด้วย
มื อ เป็ นต้น
▪ หิ น คื อ ส่วนที่แข็งแรงและยึดจับ
กันแน่นมาก (โดยตัวประสานและ
ไม่สามารถแยกจากกันได้งา่ ย
การแข็งตัวหรื อการกลายเป็ นหิ น (Lithification)
1) การอัดตัว (Compaction) เกิดกับตะกอนเนื้ อเม็ดขนาดเล็กกว่าทราย ช่องว่าง
ระหว่างเม็ดตะกอนจะค่อยๆ ลดลงโดยแรงกดของน้าหนักตะกอนที่กดทับอยู ่
ด้านบนหรื อแรงกดดันที่มาจากการเคลื่ อนไหวของเปลื อกโลก
2) การเชื่ อมประสาน (Cementation) มักเกิดกับตะกอนขนาดใหญ่ ช่องว่าง
ระหว่างเม็ดตะกอนถูกแทนที่โดยวัสดุเชื่ อมประสาน (Calcite, Quartz, Iron
Oxide, Dolomite) ที่มากับน้าที่ซึมผ่านช่องว่างเหล่านี้ ในรู ปของสารละลาย
ให้ตะกอนเกาะตัวกลายเป็ นหิ น
3) การตกผลึก (Crystallization) เป็ นการตกผลึกทางเคมีของแร่จากสารละลายใน
สภาวะความดันและอุณหภูมิปกติ ทาให้เกิดการจับตัวกันกลายป็ นหิ น
40
4.74-75 mm
Relative soil particle sizes
0.075-4.74 mm
0.005-0.075 mm
0.001-0.005 mm
หินโคลน
(Mudstone)
ทรำย (sand)
(0.075 - 4.75 mm)
ตะกอนทรำย (Silt)
และดินเหนี ยว (Clay)
(0.001 – 0.075 mm)
ASTM ระบุขนาดของเม็ ดดินด ังนี้
Particle size (mm) Soil type
Sieve
Rock
> 350 หินก ้อน (Boulder)
No
3” 350 – 75.0 หินกรวด (Cobble)
Coarse Grained
#4 19.0 – 4.75 กรวดละเอียด (Fine gravel)
Soil
#40 2.00 – 0.425 ทรายปานกลาง (Medium sand)
ทรายละเอียด (Fine sand)
Soil
#200 0.425 – 0.075
0.005-0.075 ตะกอนทราย (Silt)
Fine Grained
0.001-0.005 ตะกอนดินเหนียว (Clay)
Soil
< 0.001 ตะกอนแขวนลอย
Inorganic Organic
F M C F M C F M C
0.002-0.006 0.006-0.02 0.02-0.06 0.06-0.2 0.2-0.6 0.6-2 2-6 6-20 20-60
F – Fine
M – Medium The size of particles in mm
C – Coarse
57
Silt Clay
58
59
Frictional Soil = Cohesionless Soil
<15% Silt&Clay
Cohesive Soil = Frictionless Soil
>15% Silt&Clay
http://www.aresok.org/npg/nioshdbs/oshamethods/validated/id194/id194.html
COHESIVE SOILS (>70% CLAY CONTENT)
▪ Contains clay either wholly or in part (>70% clay content)
▪ Includes clay, silty clay, organ clay, gravelly clay, sandy clay, clayey silt, etc.
▪ Contain sufficient “clay” to mould a “moist lump” without it “disintegrating”
▪ Clays when moist to wet feel sticky (เหนียว) and often greasy (ลืน่ )
▪ If dry clay can be broken by hand but not powdered
▪ If dry clay can be broken by hand but not
powdered
▪ Contain sufficient “clay” to mould a “moist
lump” without it “disintegrating”
ดินเกิดในที่ (Residual Soil)
กำรผุกร่อน (Weathering)
ดินเกิดจำกกำรพัดพำ
(Transportation Soil)
Extrusive igneous rock
Sedimentary rock
Metamorphic rock
How does weathering make rocks turn into soil?
66
1) กำรผุกร่อนทำงกำยภำพ (MECHANICAL WEATHERING)
▪ การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ (Thermal effect)
▪ การปลดปล่อยแรงกดดันหรื อความเค้น (Unloading หรื อ Pressure release)
▪ การเซาะพังทลายและการทับถม (Erosion and Deposition)
▪ การกระทาของสัตว์และพื ช (Mechanical work of plants and animals)
หลักการผุกร่อนทางด้าน
กลศาสตร์ โดยหิ นจะมีขนาดเล็ ก
ลงและมีพ้ ื นที่ผิวสัมผัสสู งขึ้นตาม
ระดับการผุกร่อนที่สูงขึ้น
การผุกร่อนทางด้านกลศาสตร์เนื่ องจากการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ
(a) (b)
(a) อุณหภูมิเพิ่มและลดอย่างเป็ นวัฏจักรจนทาให้หินเกิดการแตกร้าว
(b) การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิของน้าที่แทรกเข้าไปในรอยแตกจนกระทัง่ น้ากลายเป็ นน้าแข็งและเกิด
การขยายตัวของปริ มาตรรอยแตกจะมีการขยายตัวและกระจายสูร่ ะดับลึกมากยิ่งขึ้น
69
70
http://www.mitrearth.org/7-1-weathering/
72
73
การผุ กร่ อนทางด้านกลศาสตร์เ นื่ องจาก
การปลดปล่อยความเค้นของมวลหิ น เมื่ อไม่มี
ความเค้นกดทับผิวนอก หิ นจะเกิดการขยายตัว
และแตกเป็ นแผ่นแล้วหลุดออกมาในที่สุด
74
T
C
75
การผุกร่อนทางด้านกลศาสตร์เนื่ องจากการเซาะโดยกระแสน้า 76
77
78
79
การผุกร่อนทางด้านกลศาสตร์เนื่ องจากพื ช เมื่ อรากของพื ชที่ชอนไชไปตามรอยแตกของหิ นจะทาให้หินแยก
ออกจากกันมากขึ้น รวมทัง้ แบคทีเรี ย รา (fungi) ตะไคร่หรื อสาหร่าย (algae) และไลเคนที่เกาะอยูต่ ามผิวหิ นก็
เป็ นผลทาให้เกิดการผุกร่อนของหิ น การผุกร่อนเช่นนี้ เรี ยกอีกอย่างว่า biological weathering
80
81
การผุกร่อนทางด้านกลศาสตร์เนื่ องจากการเซาะโดยคลื่ นลม 82
การผุกร่อนทางด้านกลศาสตร์เนื่ องจากการเซาะโดยคลื่ นลม 83
84
85
▪ อิทธิ พลของธารน้ าแข็งจะทา
ให้หิ น เกิ ด การผุ พ งั สลายตัว
เมื่ อธารน้าแข็งในบริ เวณที่สูง
และหนักเกินไปเริ่ มละลาย
▪ จากนั้นมีการเคลื่ อนตัวลงสู ท่ ่ ี
ต่ า เมื่ อเคลื่ อนลงมาจะทาให้
เกิ ด พลัง มหาศาลครู ด พัด พา
เอาหิ น และแร่ ห รื อสิ่ งอื่ นลง
มาด้วย
86
2) กำรผุกร่อนทำงเคมี (CHEMICAL PROCESS)
2Fe2O3 + 3H 2O → 2Fe2O3 3H 2O
▪ ไฮเดรชั่น (hematite) (water) (limonite)
4FeO + O2 → 2 Fe2O3
▪ ออกซิ เดชั่น (ferrous oxide) (oxygen) (ferric oxide)
H 2 O + CO2
2KAlSi3O8 + H 2CO3 → HKAlSi3O8 + K 2 CO3
▪ คาร์บอเนชั่น (orthoclase) (hydrocloric acid) (limonite) (potassium carbonate)
2Fe2O3
(Hematite)
2Fe2O3.3H2O
(Limonite)
3H2O
88
รู ปที่ 2.5 (หน้า 7) 89
การผุกร่อนทางเคมีของ K-Feldspar เป็ น Kaolinite
ผ่า นกระบวนการ 1) ไฮโดรไลซิ ส (Hydrolysis)
2) การสะลายตัวของซิลิกา้ (Desilication) และ
3) ไฮเดรชัน่ (Hydration)
90
ไฮโดรไลซีส (Hydrolysis)
91
ไฮโดรไลซีส (Hydrolysis) ของแร่ดนิ เหนียว
92
Anorthite
Albite
93
94
95
96
สี ของดินบอกอะไรบ้ำง?
▪ สี ข องดิ น ที่ ต่า งกัน ขึ้ นอยู ่ก ับ “ชนิ ดของแร่ ท่ ี เป็ น
องค์ประกอบในดิ น” “สภาพแวดล้อมในการเกิดดิ น ”
“ระยะเวลา”
▪ สี ข องดิ น เป็ นสมบัติ ข องดิ น ที่ สามารถมองเห็ น ได้
ชัด เจนกว่า สมบัติ อ่ ื นๆ ดัง นั้ น จากสี ข องดิ นเรา
สามารถที่ จะประเมิ น สมบัติ บ างอย่า งของดิ น ที่
เกี่ ย วข้อ งไ ด้ เ ช่ น “ กา ร ระ บ าย น้ าข อ งดิ น ”
“อิ นทรี ยวัตถุ ในดิ น” “ระดับความความอุดมสมบู รณ์
ของดิน”
97
สี ของดินบอกอะไรบ้ำง?
ดินสีดา สีน้าตาลเข้มหรื อสีคลา้
▪ ส่ว นใหญ่ม ัก จะเป็ นดิ น ที่ มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ์ สู ง
เนื่ องจากมี ก ารคลุ ก เคล้า ด้ว ยอิ น ทรี ยวัต ถุ ม าก
โดยเฉพาะดินชัน้ บน
▪ แต่บางกรณี สี คล ้าของดิ น อาจจะเป็ นผลมาจาก
อิ ทธิ พลของปั จจั ย ที่ ควบคุ มการเกิ ดดิ นอื่ น ๆ
นอกเหนื อไปจากการมีปริ มาณอินทรี ยวัตถุในดิ นมากก็
ได้ เช่น ดิ นที่ พัฒนามาจากวัตถุ ต น้ กาเนิ ด ดิ นที่ ผุ พงั
สลายตัวมาจากหิ นที่ประกอบด้วยแร่ท่ ีมีสีเข้ม เช่น หิ น
ภูเขาไฟ และมี ระยะเวลาการพัฒนาไม่นาน หรื อดิ นมี
แร่แมงกานี สสูง ก็จะให้ดินที่มีสีคลา้ ได้เช่นกัน 98
สี ของดินบอกอะไรบ้ำง?
ดินสีเหลื องหรื อแดง
▪ สี เหลื องหรื อแดงของดิ นส่วนใหญ่จะเป็ น สี ออกไซด์
ของเหล็ ก และอลู มิ เ นี ยม แสดงถึ ง การที่ ดิ น มี
พัฒนาการสูง ผ่านกระบวนการผุ พงั สลายตัวและซึม
ชะมานาน
▪ เป็ นดิ น ที่ มี ก ารระบายน้ า ดี แต่ม กั จะมี ค วามอุ ด ม
สมบู รณ์ต่ า ดิ นสี เหลื องแสดงว่าดิ นมี ออกไซด์ของ
เหล็ กที่ มี น้ าเป็ นองค์ประกอบ ส่วนดิ นสี แดงจะเป็ น
ดิ นที่ ออกไซด์ของเหล็ กหรื ออลู มิเนี ยมไม่มีน้ าเป็ น
องค์ประกอบ
99
สี ของดินบอกอะไรบ้ำง?
ดินสีขาวหรื อสีเทาอ่อน
▪ การที่ดินมีสีออ่ น อาจจะแสดงว่าเป็ นดินที่เกิดมาจาก
วัตถุตน้ กาเนิ ดดินพวกที่สลายตัวมาจากหิ นที่มีแร่สี
จาง เป็ นองค์ประกอบอยูม่ าก เช่น หิ นแกรนิ ต หรื อ
หิ นทรายบางชนิ ด หรื ออาจจะเป็ นดินที่ผา่ น
กระบวนการชะล้างอย่างรุ นแรง จนธาตุอาหารที่มี
ประโยชน์ตอ่ พื ชถูกซึมชะออกไปจนหมด หรื อมีสี
อ่อนเนื่ องจากมีการสะสมปูน ยิปซัม หรื อเกลื อชนิ ด
ต่างๆ ในหน้าตัดดินมากก็ได้ ซึ่งดินเหล่านี้ ส่วนใหญ่
มักจะเป็ นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ต่ า
100
สี ของดินบอกอะไรบ้ำง?
ดินสีเทาหรื อสีน้าเงิน
▪ การที่ ดิ นมี สีเทา เทาปนน้ า เงิ น หรื อน้ า เงิ น
บ่ง ชี้ ว่า ดิ น อยู ่ใ นสภาวะที่ มี น้ า แช่ข ัง เป็ น
เวลานาน เช่น ดิ นนาในพื้ นที่ลุม่ หรื อดิ นใน
พื้ นที่ป่าชายเลนที่มีน้าทะเลท่วมถึงอยูเ่ สมอ
▪ มีสภาพการระบายน้าและการถ่ายเทอากาศ
ไม่ดี ทาให้เกิดสารประกอบของเหล็กพวกที่มี
สีเทาหรื อสีน้าเงิน
101
สี ของดินบอกอะไรบ้ำง?
แต่ถา้ ดิ นอยูใ่ นสภาวะที่มีน้าแช่ข งั สลับกับแห้ง
ดินจะมีสีจุดประ ซึ่งโดยทัว่ ไปมักปรากฏเป็ นจุดประ
สี เหลื องหรื อสี แดงบนพื้ นสี เทา ซึ่ งเป็ นผลมาจาก
การเปลี่ ยนแปลงของสารประกอบออกไซด์ของ
เหล็ กที่ สะสมอยู ่ ใ นดิ น โดยสารเหล่ า นี้ จะ
เปลี่ยนแปลงไปอยูใ่ นรู ปที่มีสีเทาเมื่ ออยูใ่ นสภาวะที่
มี น้ า แช่ข งั ขาดออกซิ เ จนเป็ นเวลานานๆ และ
เปลี่ ยนไปอยู ่ ใ นรู ปที่ ให้ส ารสี แดงเมื่ อ ได้รั บ
ออกซิเจน
สารประกอบในดิน สีของดิน
เหล็ก (เหล็กออกไซด์) เขียว เขียวปนน้าเงิน
แมงกานี ส ดา
สารอินทรี ย ์ ดา สีคลา้
สารประกอบเปอร์ออกไซด์ เหลื องปนน้าตาล หรื อ เทา
สีดา หรื อน้าตาลเข้ม เป็ นดินที่มี “อินทรี ยสาร” ผสมอยู ่
สีอมสีแดง มี Unhydrated iron oxides และ
มีคุณสมบัติยอมให้น้าผ่านได้งา่ ย
สีเหลื อง มีธาตุเหล็กและน้าผ่านได้ยาก
สีขาว มี Silica หรื อ Lime หรื อสารประกอบอลูมิเนี ยมผสมอยู ่
สีน้าเงินอมเทา และเทาปนเหลื อ แสดงว่าลักษณะของดินที่น้าซึมผ่านได้ยาก
สารประกอบในดิน สีของดิน
เหล็ก (เหล็กออกไซด์) เขียว เขียวปนน้าเงิน
แมงกานี ส ดา
สารอินทรี ย ์ ดา สีคลา้
สารประกอบเปอร์ออกไซด์ เหลื องปนน้าตาล หรื อ เทา
สีดา หรื อน้าตาลเข้ม เป็ นดินที่มี “อินทรี ยสาร” ผสมอยู ่
สีอมสีแดง มี Unhydrated iron oxides และ
มีคุณสมบัติยอมให้น้าผ่านได้งา่ ย
สีเหลื อง มีธาตุเหล็กและน้าผ่านได้ยาก
สีขาว มี Silica หรื อ Lime หรื อสารประกอบอลูมิเนี ยมผสมอยู ่
สีน้าเงินอมเทา และเทาปนเหลื อ แสดงว่าลักษณะของดินที่น้าซึมผ่านได้ยาก