วิศวกรรมธรณี เทคนิค

เบือ้ งต้น
รศ.ดร.อมร พิมานมาศ
ภาณุวฒั น์ จ้อยกลัด
ปรีดา ไชยมหาวัน

1
 ความหมายของดิน
• ดิน (Soils) ในทางวิศวกรรมหมายถึง กรวด (gravel) ทราย
(sand) ทรายเม็ดปน่ หรือตะกอน (silt) และดินเหนียว (Clay) หรือ
ส่วนผสมของสิง่ เหล่านี้
• ดินทางธรรมชาติเกิดจากเม็ดของแร่ธาตุต่างๆทีต่ กตะกอนทับถม
รวมตัวกันไม่แน่น สามารถแยกออกจากกันโดยวิธงี า่ ยๆ เช่น การ
นาไปละลายน้า เป็ นต้น
• หิน (Rocks) ทีเ่ กิดการรวมตัวกันของเม็ดแร่ต่างๆและมีแรงยึด
เกาะกันแน่นและถาวรมากจนไม่สามารถจะแยกออกจากกันง่ายๆ
2 เหมือนดิน
 ลักษณะของเนื้ อดิน
• ทราย (Sand) ประกอบด้วยเม็ดใหญ่น้อยที่ ไม่มคี วามเชือ่ มแน่น (Cohesionless
soils) หรือไม่มแี รงยึดเกาะกันระหว่างเม็ด น้ าซึมผ่านได้งา่ ย รับแรงแบกทานได้ดี
• ดินตะกอนหรือดินเหนี ยว (Silt and clay) เป็ นดินเม็ดละเอียด มีความเชือ่ ม
แน่น (Cohesive soils) หรือมีแรงยึดเกาะกันระหว่างเม็ดดิน น้ าซึมผ่านได้ยาก มี
การยืด พองตัว (heave) ซึง่ สามารถเปลีย่ นแปลงปริมาตรได้

3
ดินทรายที่ความลึก 18 ม. (กรุงเทพฯ) ดินเหนี ยวอ่อนที่ความลึก 3-10 ม. (กรุงเทพฯ)
 หน่ วยน้าหนัก
• หน่ วยน้าหนักของดิน (Unit weight) คือ น้ าหนักของดินต่อหน่วยปริมาตร
ดินแต่ละประเภทมีหน่วยน้ าหนักไม่เท่ากัน หน่วยน้ าหนักของดินในสภาพ
แห้ง (Dry unit weight) ประมาณตามตารางที่ 1.1
ประเภทของดิน หน่วยน้ ำหนัก
(ตัน/ม.3)
Loose uniform sand 1.45
Dense uniform sand 1.80
Loose angular-grained silty sand 1.60
Dense angular-grained silty sand 1.90
Stiff clay 1.70
Soft clay 1.15 - 1.45
Loess 1.35
Soft organic clay 0.60 – 0.80
4
Glacial till 2.10
 ความหนาแน่ นสัมพัทธ์ของดิน
• ความหนาแน่ นสัมพันธ์ (Relative density, Dr) ของมวลดินใช้บอกสภาพ
ความหนาแน่นของมวลดินทีไ่ ม่มคี วามเชื่อมแน่น
ประเภทของดิน ควำมหนำแน่นสัมพัทธ์
(%)

หลวมมำก 0 - 0.2

หลวม 0.2 – 0.4

ปำนกลำง 0.4 – 0.6

แน่น 0.6 – 0.8

5
แน่นมำก 0.8 – 1.0
 ขีดจากัดของอัตเตอร์เบิรก์
• ปริมาณน้าในมวลดิน (Water content, wn) คือ อัตราส่วนของน้ าหนักของ
น้ าในมวลดินต่อน้ าหนักของมวลดิน ใช้บอกสภาพความข้นเหลวของดิน
• ขีดจากัดเหลว (Liquid Limit : L.L.) คือ ปริมาณน้ าทีน่ ้อยทีส่ ดุ ทีจ่ ะทาให้ดนิ
เปลีย่ นสภาพเป็ นของเหลวเหลวและไหลได้
• ขีดจากัดพลาสติก (Plastic Limit : P.L.) คือ ปริมาณน้ าน้อยทีส่ ดุ ทีจ่ ะทาให้
ั ้ นก้อนได้โดยไม่แตกทีผ่ วิ
ดินมีความเหนียวจนสามารถปนเป็

6
การทดสอบ Liquid limit
การทดสอบ Plastic limit
 ความเหนี ยวหนื ด
• ความเหนี ยวหนื ด (Plasticity) จะใช้เป็ นตัวแบ่งแยกประเภทของดิน
ทีม่ คี วามละเอียดสูงหรือดินประเภทเหนียว ซึง่ โดยปรกติจะแบ่งดังนี้
• ถ้าดินมีคา่ ขีดจากัดความเหลว น้อยกว่า 35% จะนิยามเป็ นดินทีม่ ี
ความหนื ดตา่ (Low plasticity)
• ถ้าดินมีคา่ ขีดจากัดความเหลว อยูร่ ะหว่าง 35% ถึง 50% จะนิยาม
เป็ นดินทีม่ ี ความหนื ดปานกลาง (Intermediate plasticity)
• ถ้าดินมีคา่ ขีดจากัดความเหลว มากกว่า 50% จะเรียกเป็ นดินทีม่ ี
ความหนื ดสูง (High plasticity)

7
 ประเภทของดินที่สาคัญทางวิศวกรรมปฐพี

• ทราย (Sand) อยูใ่ นกลุ่ม Cohesionless หรือ Non-cohesive soil

ซึง่ เม็ดดินมีขนาดใหญ่ ไม่มคี วามเชือ่ มแน่น ไม่พองตัว หากทรุดตัว
แน่นจะมีกาลังรับแรงแบกทานได้ดี แต่เนื่องจากน้าสามารถซึมผ่าน
ได้งา่ ยดังนัน้ อาจมีปญั หาการพังทลายของดินได้

• ดินเหนี ยว (Clay) อยูใ่ นกลุ่ม Cohesive soil ซึง่ เม็ดดินละเอียด

มาก น้าซึมผ่านได้ยาก มีการพองตัว ความสามารถต้านทานแรง
เฉือนขึน้ อยูก่ บั แรงเชื่อมแน่นระหว่างมวลดิน โดยมากจะสามารถ
ผ่านตะแกรงเบอร์ 200 ได้ (ขนาดเล็กกว่า 0.002 mm)
8
 การเจาะสารวจดิน
ชัน้ ดินเหนี ยว
(ดินอ่อน)
ใช้แรงดันน้าใน
การกดกระบอก

การเก็บตัวอย่างดินเหนี ยว
thin tube sampler

ชัน้ ดินทราย
(ดินแข็ง)
ใช้ต้มุ ตอกใน
การกดกระบอก
9 การเก็บตัวอย่างชัน้ ทราย + SPT-N value
split sampler
 การจาแนกดินทางวิศวกรรม

• แบ่งคร่าวๆได้ 2 ประเภท คือ ดินเม็ดหยาบและเม็ดละเอียด โดย

คานวณจากการร่อนผ่านตะแกรง เช่น ดินหยาบจะมี กรวด (Gravel, G)
และทราย (Sand, S) ดินเม็ดละเอียดจะมี ตะกอนทราย (Silt, M) และดิน
เหนียว (Clay, C)
• ดินหยาบ จาแนกย่อยอีกครัง้ โดยใช้ขนาดคละ เช่น คละดี (Well
graded, W) คละไม่ดี (Poorly graded, P) หรือปนดินเหนียว (Clay
binder, C)
• ดินละเอียด จาแนกย่อยอีกครัง้ โดยใช้ Atterberg ’s Limit เช่น ความ
เหนียวต่า (Low plasticity, L) หรือ ความเหนียวสูง (High plasticity, H)
10
 การจาแนกดินตาม Unified Soil Classification
ประเภทของดิน (ตัวย่อตัวแรก)
ดินเม็ดหยำบ (Coarse-grained soils)
กรวด (Gravel, G)
ทรำย (Sand, S)
ดินเม็ดละเอียด (Fine-grained soils)
ตะกอนทรำย (Silt, M)
ดินเหนียว (Clay, C)
ดินอินทรี ย ์ (Organic soils, O)
พีต (Peat, Pt)
11
ตัวย่อตัวที่สองและควำมหมำย
ขนำดคละดี (Well grade, W)
ขนำดคละไม่ดี (Poorly grade, P)
สม่ำเสมอ (Uniform, U)
ปนดินเหนียว (Clay binder, C)
ปนเม็ดละเอียดมำก (Excess fines, P)
ควำมเหนียวหนืดต่ำ (Low plasticity, L)
ควำมเหนียวหนืดปำนกลำง (Intermediate plasticity, I)
ควำมเหนียวหนืดสู ง (High plasticity, H)
 พารามิเตอร์สาคัญในงานธรณี เทคนิค

• ค่าตุ้มตอกมาตรฐาน (SPT-N value) : ยกตุม้ น้าหนัก 140 ปอนด์

สูง 30 นิ้ว แล้วปล่อยให้กระแทกกับดินอย่างอิสระ
• จานวนครัง้ ทีน่ บั ได้ในการตอกให้ดนิ ยุบ 1 ฟุต เรียกว่า SPT-N value ค่า
ดังกล่าวมีหน่วยเป็ น “ครัง้ /ฟุต หรือ blows/ft”
• ค่า SPT นิยมใช้สาหรับดินทรายและดินทีม่ กี รวดขนาดเล็กปนไม่มาก ค่า
ดังกล่าวแสดงถึงความหนาแน่นสัมพัทธ์และความแข็งแรงของดิน
• ในกรณีทรายทีม่ คี วามละเอียดมากหรือทรายเม็ดปน่ ค่า N ทีไ่ ด้จะผิดไป
เนื่องจากแรงดันน้า ทาให้ตอ้ งทาการปรับค่า ในกรณีทน่ี บั ค่า N ได้
มากกว่า 15 ครัง้ ดังนี้ N’ = 15 + 0.5*(N - 15)
12
 การทดสอบทะลวงมาตรฐาน (SPT)
• เป็ นการตอกตุม้ เหล็กลงไปในดิน โดยค่า SPT หรือ N นับเป็ นจานวณ
ครัง้ ทีท่ าการตอกจนกระบอกทดสอบ ด้วยตุม้ ขนาด 140 ปอนด์ ให้จม
ลงไปในดินลึก 1 ฟุต

การทดสอบค่า SPT
13
 ทรายแห้ง ดินเหนียว
SPT ค่า ความหนาแน่น SPT qu
N  สัมพัทธ์ สภาพดิน N สภาพดิน
(ครั้ง/ฟุต) (องศา) (%) (ครั้ง/ฟุต) (ตัน/ม.2)
0-4 < 28.5 0-20 หลวมมาก <2 < 2.5 อ่อนมาก
4-10 28.5-32 20-40 หลวม 2-4 2.5-5.0 อ่อน
10-30 32-36 40-60 ปานกลาง 4-8 5.0-10.0 ปานกลาง
30-50 36-41 60-80 แน่น 8-15 10.0-20.0 แข็ง
> 50 > 41 80-100 แน่นมาก 15-30 20.0-40.0 แข็งมาก
> 30 > 40.0 แข็งที่สุด

14
 กาลังของดิน : ความเชื่อมแน่ น (c)
• สาหรับ ดินเหนี ยว พารามิเตอร์ทส่ี าคัญ คือ ความเชือ่ มแน่ น
ระหว่างเม็ดดิน (cohesion, c) ซึง่ มีคา่ เท่ากับครึง่ หนึ่งของ
หน่ วยแรงอัดไม่โอบรัด (Unconfined compressive strength,
qu) ค่า qu โดยทัวไปเท่
่ ากับ
สภาพของดินเหนี ยว qu (Ton/m.2)
อ่อนมาก (very soft) < 2.50
อ่อน (Soft) 2.50 – 5.00
ปานกลาง (Medium) 5.00 – 10.00
แข็ง (Stiff) 10.00 – 20.00
แข็งมาก (Very stiff) 20.00 – 40.00
15 แข็งทีส่ ดุ (Hard) > 40.00
 หน่ วยแรงเฉื อนแบบไม่ระบายน้า (Su)
• ในกรณีของ ดินเหนี ยว ซึง่ มี  = 0
• เมือ่ ค่า c คานวณจากวิธี Unconfined compressive test ซึง่ เป็ น
การทดสอบรูปแบบหนึ่งของ Undrained Triaxial test และมีคา่
เท่ากับ 0.5qu แล้ว
• ทาให้คา่ แรงเฉือน (t) ทีไ่ ด้จากสมการ t = c + s*tan, ค่าเท่ากับ
0.5qu ไปด้วย (t = 0.5qu)
• หน่วยแรงเฉือนตัวดังกล่าวมีชอ่ื เรียกเฉพาะว่า หน่ วยแรงเฉื อน
แบบไม่ระบายน้ า (Undrained shear strength) และเปลีย่ น
สัญลักษณ์จาก s ไปเป็ น su ทาให้ su = 0.5qu นันเอง
่
16 su = 0.625N
 กาลังของดิน : มุมของแรงเสียดทานภายใน (f)

• สาหรับ ดินทราย พารามิเตอร์ทส่ี าคัญคือ มุมของแรงเสียดทาน

ภายใน (Angle of internal friction, ) โดยคานวณจากความชัน
ของกราฟหน่วยแรงเฉือน (shear stress) และแรงกด (Normal
compressive stress) ซึง่ ได้จากการทดสอบในห้องปฏิบตั กิ าร

Shear stress, t

Cohesionless soil

Angle of internal friction

 Compressive stress, s
17
 หน่ วยแรงประสิทธิผล (Effective stress)
หน่วยแรงประสิทธิผล (Effective stress, s’) จะเกิดจากการนา
แรงดันน้ า (Pore water pressure, u) ไปลบออกจาก
หน่วยแรงรวม (Pore water pressure, s) ตามสมการต่อไปนี้
s  s  u x

z
หน่วยแรงรวมสามารถคานวณได้โดย sz
sx sx

s  z sz
z

z คือ ความลึกทีพ่ จิ ารณา

18
 คือ หน่วยน้าหนักของดิน
 สภาพชัน้ ดินของกรุงเทพฯ
• พืน้ ทีร่ าบลุ่มแม่น้ าเจ้าพระยาตอนล่างมีลกั ษณะชัน้ ดินแบบดินเหนียว
อ่อนปากแม่น้ า หรือเป็ นดินตะกอนทีถ่ กู พัดมาทับถมกัน หนาประมาณ
18 กม. มีชอ่ื เฉพาะว่า Bangkok Clay
0
0
Soft to medium silty CLAY
Stiff to very stiff silty CLAY -20
-20

-40
-40 Medium compact to very compact
fine to medium silty SAND Very compact fine to -60
-60 Hard sandy CLAY Hard Silty CLAY coarse SAND
End of Investigation -80
-80

19
 สภาพชัน้ ดินของกรุงเทพฯ
– ดินชัน้ บนของ Bangkok Clay ดินเหนียวอ่อน (Soft clay) หนา
ประมาณ 12 – 15 ม. รับน้าหนักสิง่ ก่อสร้างขนาดใหญ่ไม่ได้
– โดยทัวไปต้
่ องวางเข็มไปทีช่ นั ้ ดินเหนียวแข็ง (Stiff clay) จนไปถึงชัน้
ทรายชัน้ ที่ 1 ซึง่ มีความลึกตัง้ แต่ 19 – 27 ม.
– หากสิง่ ก่อสร้างมีน้าหนักบรรทุกมากขึน้ เช่น อาคารสูงตัง้ แต่ 20 ชัน้
ขึน้ ไป อาจต้องวางเข็มไปทีช่ นั ้ ดินเหนียวแข็งมาก (Hard clay) หรือ
ชัน้ ทรายชัน้ ที่ 2 ซึง่ อาจพบทีค่ วามลึกตัง้ แต่ 38 – 49 ม. เป็ นต้นไป
– ในบางกรณีอาจจาเป็ นต้องวางปลายเข็มไว้ในชัน้ ทรายชัน้ ที่ 3 ซึง่ มี
ความลึกตัง้ แต่ 54 – 55 ม. เป็ นต้นไป
20
 ผลการทดสอบในห้ อกงปฏิบตั ิ การ
หน่ วยน้าหนั
ขีดจากัดของอัตเตอร์เบิรก์
การวิเคราะห์ผา่ นตะแกรงร่อน

กาลังเฉื อนแบบ
ไม่ระบายน้า

ค่า SPT

ความชื้นของดิน ประเภทของดิน
21
ระดับความลึก
 Boring log

22
 ตารางแนะนา

23
 การแปลผล
Boring Log
 ช่วงความลึก 0 – 19 ม. เป็ นชัน้
ดินเหนียวอ่อนถึงแข็งปานกลาง
 ไม่ควรให้รอยต่อของเข็มตอกอยู่
ในช่วง 0-19 ม. เนื่องจากมี
ปริมาณน้ าในมวลดินสูง (> LL)
ทาให้ดนิ เคลือ่ นตัวได้งา่ ย
 ตัง้ แต่ 20 ม. ลงไปเป็ นดินเหนียว
ปนทรายซึง่ มีความแน่น
 ปลายเข็มควรวางทีค่ วามลึก 25
ม. เนื่องจากมีคา่ SPT สูง (มาก
ว่า 30 ครัง้ /ฟุต)
24
  ช่วงความลึก 0 – 19 ม. เป็ นชัน้
ดินเหนียวอ่อนถึงแข็งปานกลาง
 ไม่ควรให้รอยต่อของเข็มตอกอยู่
ในช่วง 0-19 ม. เนื่องจากมี
ปริมาณน้ าในมวลดินสูง (> LL)
เนื่องจากดินเคลือ่ นตัวได้งา่ ย
 ตัง้ แต่ 20 ม. ลงไปเป็ นดินเหนียว
ปนทรายซึง่ มีความแน่น
 ปลายเข็มควรวางทีค่ วามลึก 25
ม. เนื่องจากมีคา่ SPT สูง (มาก
ว่า 30 ครัง้ /ฟุต)
25
 แรงแบกทานที่ยอมให้

ประเภทของดิน qa (ตัน/ม.2)
ดินอ่อนหรื อดินถมไว้แน่นตัวเต็มที่ 2

ดินดำนกลำงหรื อทรำยร่ วน 5

ดินแน่นหรื อทรำยแน่น 10

กรวดหรื อดินดำน 20

หิ นดินดำน 25

หิ นปูนหรื อหิ นทรำย 30

หิ นอัคนีที่ยงั ไม่แปรสภำพ 100

26
 แรงแบกทานที่ยอมให้ (2)

พื้นที่ qa (ตัน/ม.2)

กรุ งเทพมหำนคร, ลุ่มน้ ำเจ้ำพระยำ-บำงประกง, ริ มฝั่งน้ ำที่เป็ น 2

ดินเหนียว
ภำคเหนือ, ภำคตะวันออกเฉี ยงเหนือ, พื้นที่ทวั่ ๆไป 8

ภำคเหนือ, ภำคตะวันออกเฉี ยงเหนือ, ภำคตะวันออก, ภำค 10-12

ตะวันตก, ภำคใต้, พื้นที่ทวั่ ไป

บริ เวณดินแข็งใกล้ภูเขำ, มำเลเซียตอนบน 12-15

27
28