festividaKAYPI QELQAYUY

ARNE TELLO RODRIGUEZ

ANTA

1. WILLAKUY

Ñawpaq ayllukuna Anta llaqtapi tiyaqkunaqa karqan Maskawan. Anta sutiq

paqarimuyninmanta rimaspaqa, samiychakun quechua simikunamanta hamun ‘Pata
Wasi’ chaymi nin ‘Ninri hamk’asqa’ niyta munan ñawpaq runakuna mana ch’ulluyuq
puriqkunan, chaymi ninrikuna pukayaq.

2. Tradiciones - Costumbres Nisqa

a) Anta suyupi huknin hatun raymiqa, Anta llaqtapi Mamacha Inmaculada

Concepcion nisqa yupaychanapaqmi. Chay raymikunaqa Huk ñawpaq
p’unchaymanta chunka pisqayuq p’unchaykama unu Raymi killapin ruwakun.
Chawpi p'unchawqa pusaq ñeque tarpuy killapim. Tusuykunawan,
takiykunawan, desfile nisqakunawan, mikhuy qhatukunawan ima
raymichakun.
b) Anta llaqtaqa ‘Fiesta de las Cruces’ nisqa llaqtan hina reqsisqa. Chay
watukuypiqa turistakunan chay llaqtapa sumaq mikhuyninkunata kaykunan:
Nabos jaucha, challwa theqti, qowe chaktasqan Lechón de Huarocondo nisqa
(Kay p´uku chuñowan, tamal nisqawan, khuchiwan kashan).
c) Ñawpaq “Laguna de Huaypo” nisqa. Chakra llank´aqkuna hatun qochapi
sarata sisachinku, kay qocha chunka hukniyoq llaqta ch´aqchunapaqmi. Kay
hatun qocha turistakuna challupata purikunku.

3. Sumaq Pawkay

Ñawpaq ayllukuna Anta llaqtapi 3377 m.s.n.m (Kinsa waranqa, kinsa pachaq,
qanchis chunka qanchisniyoq) kashanmi, Anta llaqtapi chiri parawan mit´ata
kashanmi.
MARILIN KCANA CHIHUANTITO

CHUMBIVILCAS

Chumbivilcas llaqta incakunaq tiemponmantaraqmi runasimipitaqmi “Chumpiwilcas”

castellanopitaqmi "Faja sagrada”.

Chumpiwilcas kay llaqtan tarikun suroeste Qosqo suyumanta.Cercapurampi norte

kay llaqtakuna Acomayo Parurowan. Estepitapmi Cercapurampi Espinar Canaswan
llaqtakunawan. Nortepitaqmi cercapuranpi Arequipa llaqtawan. Oestepitaqmi
cercapurampi Apurímac llaqtawan.

(clima)

ÑAUPA MACHUKUNAQ RUWASQA:

1.-ÑAUPA MACHUKUNAQ RUWASQA WAMANMARCA: Kay ñaupa machukunaq

ruwasqa tarikun Santo Tomás llaqtapi, chay capital Chumpiwilcasmanta.
Chumpiwilcas llaqta larunkunapin kallanka pataq y kallanka chawpi escaleras
niskapi , taytacha wasi, panteonkuna .Paykunaq origen culturankun kay Wari Collao
hina. Hinaspa, llaqan llapampis ki wasi Kuna inkakunaq ruwasqanraqmi.

2.- ÑAUPA MACHUKUNAQ RUWASQA CHULLPAS DE CH´IÑISIRI: Ccora

llaqtapin, livitaca distrito niskapi, kaypin tarikun Inkakunaq panteonñinraq kaypin kan
kimsa pachak qanchis chunka chullpayuq (kallaray muyumuyukuna) sutinmi
runasimi rimaykunamanta hamun kaymi castellano simipi "Donde yacen los
murciélagos " kay chiñisiripin kan nishu munay kallariy panteonkuna horizonte tardío
nisqapi, kaykunapin kasqa chullpas, akyamasi muyumuyukuna, largokuna, pintasqa
puka yuraq colormanta Kama.

3.- ÑAUPA MACHUKUNAQ RUWASQA CHULLPAS DE TOQRA: Kay ñaupa

machukunaq ruwasqa "llaqachuna inkakunaq ruwasqanraq" kaymi tarikun Chamaca
llaqtapi. Sutin nin hina kaypin kan chullpakuna (largoyuq wasiKuna cono
techoniskapi formakunayuq). Kay wasikunan toqra tallado nisqawan ruwasqanraq
kashan. Kay rima toqra kaymi ¨sillar¨ nisqa.
Kaykunapin pampaqku sapa inkakunata guerrerokunatanisqa layqasqan nispan
niqku kay panteontaqa, chullpakunaman ash'uyruqtiykin almankunaq rimasqantan
uyarikun nispan rimaqku.

LLAQTANCHISPA MIKHUNAKUNAWAN

Chumpiwilcas llaqtapin kan ashka mikhunakuna,qowe kankata mikhukun raymikuna

kaqtin, humint´apas kanmi choqllomanta ruwasqa, segundo de lisaswan, chuñu
lawapa, sara lawa, kay mikhunakuna wayk´ukun paramuqtin tutamantakuna,
hauchapas kanmi nabomanta ruwasqa kay mikhunata haywarinku mot´ewan kuska.

RAYMIKUNA

Kay suyu kan imaymana raymikuna, orqo waka makanakuy kay raymi mana
manchakuq orqo wakawan maqanakuymanta ruwasqa, huk raymi Chumpiwilcaspin
qhaswa kaypin haywarikuy, pachamama allin mikhuyta qonanpaq, wallpakuna
maqanachiy kaypin iskay orqo wuallpakuna maqanachinku llalliqtaqmi apakun
chunka pachaqta.

SUMAQ Q´OMER PACHA

KATTY GABRIELA PINEDA VIZA

ACOMAYO

Kay Acomayo wamanipi, sutin Río de Arena nisqa. Chay qanchis kitipi kashan :
Acomayo, Acopía, Acos, Mosoc, Lacta, Pomacanchi, Rondocán, Sangarará ima.
Qhapaq Raymi Killa , Kay killapi kallari pusaq p’unchay mamacha Inmaculada
Concepcion nisqa raymichakun.
Sumaq q'omer pacha
Pomacanchi kitipi kashan, sutin corral de puma nisqa .Sinchi watukuna llaqtan,
Kayllapi ñawpa Hatun Qochapi kashanmi.
Waqrapukara ñawpa machukunaq ruwasqan
Acomayo wamanipi kashan Waqrapukara, kay Waqrapukarata ñaupa machukuna
ruwaranku,sutin Fortaleza en forma de cuerno nisqa, sapa watan llapan runakuna.
K'ullupata ñawpa machukunaq ruwasqan
K'ullupata ñaywpa machukunaq ruwaranku, sutin colina valiente nisqa,chay
ñawpallaqtata muchaycha.
Puisay-Toqhoqhaka ñawpa machukunaq ruwasqan
Puisay-Toqhoqhaka ñawpa machukuna ruwaranku, sutin montaña con agujero
nisqa, kay ñaupallaqta manan reqsisqachu.
Llaqtanchispa mikhunankuna:
Chay T’impu o puchero nisqa, askha mikhun. Ruwakun askha sarata mikhun.
Mit’a
Mit’an Ruphayasqa
Llaqtachispa tusuyninkuna danzas
Kay nishuta tusuykuna “Danza Tin Tin “ nisqa

CINTIA YAHAIRA ACCOSTUPA HUILLCAHUAMAN

LA CONVENCIÓN

CENTRO ARQUEOLÓGICO CHOQUEQUIRAO LLAQTAPI

Choquequirao huk rumi llaqtan tarikun Qosqo suyupi, La Convencion wamanikunapi,

chaymi tarikun rit’iwan qatasqa Salcantaypa puntankunapa puntanpi, chaymi
ruwasqa karqa waranqa pisqa pachak kinsa chunka soqtayuq watapi.

Choquequirao llaqtaman arqueológico nisqaman chayanaykipaqqa karu puriytan

ruwana, chaymi iskay p’unchaymanta kinsa p’unchaykama.

NEVADO DE SALKANTAY

Salkantay rit'i orqoqa Qosqo suyupi tarikuq rit'i orqom, Inkakunap yupaychasqan.
Kay k´itiqa ancha riqsisqan purisqanrayku.

Salkantayqa hatun orqom rit´iwan qatasqa, paytaqa inkakuna yupaychaqranku. Andinokunapi

ancha allinmi tiyaqkunapaq.

CENTRO ARQUEOLÓGICO DE HUAMANMARCA

Huamanmarca llaqtaqa Qosqo yunkapi tarikun, La Convencion distritupi,

Quillabamba llaqtamanta tawa chunka tuykuna tarikun.
Kay llaqtaqa Qosqo suyupi tarikun, iskay simikunap huk llanakuyninmanta
sutichasqa, chaytaq Halcón Allpa niyta munan.

Kay llaqtataqa Waranka isqon pachak soqta chunka huniyuq watapi María
Rostorowski tarirqan, chaytaqa inka Yupanquipas kamachikusqan pachapi
hatarichinman karqan.

LLAQTANCHISPA MIKHUNANKUNA

¿Ima mikhuykunataq La Convencionpi kan?

Tacacho con cecina

Tacacho con cecina nisqaqa Quillabamba llaqtamanta ancha riqsisqa mikhuymi.

Kay mikhuyqa q’umir plátanos masasqa, rawk’asqa ima, hampisqa, q’usñisqa khuchi
aychawan kuska.

Inchicapi

Inchicapi nisqata huk rakhu, sunqu tiyachiq mikuna, wallpa, maní, yuca, sara ima
huñusqa.

Juanes

Juanes nisqaqa arroz tamales bijao raphikunawan k’uyusqa, wallpa, uhu, aceitunas,
q’apay ima hunt’asqa.

Chapo

Chapo nisqaqa plátano, yuka, sara, piña, qurakunayuq upyana. El chapoqa yunkapi
tiyaq runakunapaq qhapaqmi.

RAYMIKUNA

Quillabamba raymikuna ukhupi tarisunchis Señor de Torrechayoc, La Concepción

Inmaculada. Hinallataqmi kan carnavalninku pusaq p’unchawkama

Quillabambaqa ucucos, chulo saruy, Huamarcay ima tusuykunawan riqsisqan.

SUMAQ Q´OMER PACHA

Choquequirao suyuqa rit´iwan orqokunapaq unu waqaychasqam Sacsarayoc,
Qoriwayracina, Abuela qatasqa Padreyoc.

Kay kitiqa pisqukuna hina endémica nisqata rikch´aqkunatan amachan, chunka

soqtayuq rikch´aq wallpakunan tarikuq hinaspa yaqa pachak mallkikuna.

Hinallataq t´ikankuna ukhupi hatun raki rakikuna, ichuta hinaspa askha wiñay
waynakuna.

Choququirao llaqtaqa rupha pacha, tutapi chiri chiriwan.

Uywankuna ukhupin kuntur kashan, atoq, puma hinaspa ukukuwan anteojos nisqata.

RICHARD ANGEL CORTEZ URRUTIA

CHANCHIS

Canchis llaqtan huq wamani Qosqomanta. Canchis wamaniqa Urubamba

mayumanta hanaq kuchunpi tarikun, Vilcanotamanta orqokunapi tarikun. Canchis
wamanipiqa isqon chunka qanchisniyuq waranqa runakunan tiyanku.

1. Turistakunapaq k’itikuna.

Raqchi: Raqchi pachak chunka isqonniyuq kilómetros nisqa Qosqo llaqtamanta

tarikun. Raqchi huq importante llaqtaqa Inka karan. Chay ñawpa llaqtapiqa
Wiracocha Inka Manqos wasi kashan. Chay manqos wasi chunka tawayuq metros
nisqa sayayniyoqmi.

Yawar Mayu (Río rojo/Río de sangre): Runakuna kay k’itita ‘Yawar mayu’ nispa
sutinku. Chay sutiyuqmi Vilcanota mayu unukunamanta puka kasqanrayku. Paray
pachapiqa t’uru allpaqa unukunata pukayachin. Yawar Mayu pachak kilómetros
nisqa Qosqomanta tarikun.

Vinicunca (Montaña de siete colores): Vinicuncan huq turistapaq k’iti Canchis

wamanimanta, Chay orqoqa mineralkunawan hunt’a allpayuqmi, chay mineralkunan
k’uychimanta rikchayta qonku. Haqaypi chayanapaq pisqa kilómetros nisqa purinayki
kanqa.

2. Raymikuna
Hatun poroypi “Carnaval nisqa San Pablomanta” raymichakun. Inti raymipi “Festival
Folclórico Internacional Raqchi nisqa” raymichakun. Qhapaq situwapi “Pampacucho
Apu raymita” raymichakun. Qoya raymipi “Aniversario nisqa Canchis wamanimanta”
raymichakun. Aya markapi “wañuqkunaq kawsaqkunaq punchaynin” raymichakun.
Qhapaq raymipi “Inmaculada Concepción nisqa raymita” raymichakun.

3. Llaqtanchispa Mikhunankuna

Timpon huq mikhuna aychawan, khuchi aychayuq, kale kuchuyuq, imaymana papa,
zanahoria, sara kuchuyuq ima timpusqa. Qowe kanka papawan, kay mikhuna
zanahoria, cebolla, masara, qurakuna ima qarakun. Choqllo masarawan, choqllotaqa
ancho habaswan t’inpuchinku, chaymanta hatun musuq masarawan qarakun.
Trucha frita, kay mikhuna papawan, lechugawan, tomatewan, cebollawan qarakun.

4. Sumaq Pawkay

Canchis wamanipi mit’aqa sapa distritoman hinan tikrakun, yaqa llapan

llaqtakunapiqa chiri chiri mit’an kan. Watapi mayqen p’unchaypas parakuna kan, Aya
markamanta ayriwaykama anchata paran. Canchis llaqtapi runakunata granos de
cebada, arveja, granos secos, granos de avena, avena forrajera, cebada forrajera
ima sisachinku.

LEONARDA MOLINA

PAUCARTAMBO

Paucartamboqa chunka kinsayuq wamanikunamanta hukninmi Qosqo

departamentomanta, sutinmi “Tambo colorido" niyta munan, chiri chuchu
llaqtan, pisilla runayuq, llaqtaq capitalninmi qawasqa sumaq historianrayku
hinaspa chuluyuq kasqanrayku; Hatun rurayqa chakra llank’aymi, papata,
sarata, trigota ima tarpunku.

CENTRO ARQUEOLÓGICO DE WATOQTO

Paucartambo wamanipi tarikun, Chayqa huk monumento arquitectura nisqa,

Qosqo llaqtamanta waranka kilomitrota, hatun hatun punkunta haykunki,
Chayqa karqan importante centro administrativo nisqa, maypichus mikhunata,
runata ima aparqanku, Imaymana wasikunamanta ruwasqa, yupaychana
wasikuna, cercokuna hinallataq manaraq hispano ñankuna.
KAPCHI DE HABA
Paucartambo llaqtamanta ñawpaqmanta pacha mikhuymi, Ancha sumaq, mana
sasachu wayk’unapaq, sumaq mikhuna, Watapa qhipa killankunapi aswan
munasqa mikhuymi.
Imakunawan : Siwilla, Ajus kutay ,Uchu Kachiwan, pimienta nisqawan, Hawas,
Papa, Chikchinpay, Unu, Qayapaya, Kisu, Runtukuna, Ñuqñu.
Wakichiymi: Huk ñeqe mankapi siwilla kuchusqa thetichisun, churasun ajus
kutaywan, uchuwan, kachiwan, pimienta nisqawan qaywisun, Iskay ñeqe,
unuta, qayapayawan mankaman churasun, Kinsa ñeqe, hawas chulluy papa
q’alluspata churasun, Tawa ñeqe, mikhuna chayarispa kisu, chikchimpay,
runtu, ñuñuwan churasun.

MAMACHA CARMEN
Sapa wata, chunka pisqayoq, chunka soqtayoq chunka qanchis ima Anta
situwa, Paucartambo llaqtapiqa aswan sumaq raymitam ruranku ”mamacha
CARMEN”, llapan watukuqkuna huñunakunku, llimp’i llimp’i ñawpa
tusuyninkuna rikuchikun, takikuna qollaswan qhapac yana wan, Chay raymiqa
tukukun yaya saminchayninta llapa runakunaman qoqtin.

Los Petroglifos de Kosñipata

Huk k’iti Paucartambopi,

SARITA EVELIN MATAQQUE ALCCAHUA

CANCHIS

Racchi (Raqchi)
Kay Racchi tarikun San Pedro de cacha llaqta nisqapi, Canchis apupi.
Kay Raccchiqa reqsesqa tayta weraqochaq wasin, chaypi kan recintukuna nisqa,
kanchakuna, taytachaq wasinkuna
Machupitumarca (viejo pitumarca)
Kay machupitumarca tarikun pitumarca llaqtapi kaypi tiyaranku inkakuna, hinaspa
ruwaranku ñawparuwaykunata
mana ATI riqsiskachu kaytaqa qayna ura watalla tarikun iskay waranqa chunka
hukniyoq watapi.
Vinukunka
Kay orqo sumaq qanchis llinp'ikunamanta tarikun Vilcanota llaqtapi, Kay orqoman
llapan runakuna rinku, llapan llaqtakunamanta
Canchis llaqta mikhunakuna
Kay llaqtapi imaymana mihunakuna, yaqa soxta p'ukuna kan, chaymi kaykuna:
solterito nisqa,T'impo, choqllo kisuntin, kuwe kanka,yawar hilp'usqa

Cinthya Milagros Avega Ttito

Urubamba willakuy
Urubamba wamani Cusco llaqta chunka kinsayuq wamanikunamanta hukninmi,
chaypiqa wakin ñaupa machukuna ruaskan, hinataq Ollantaytambo runa simipi “Ulla-
nta-wi” nisqa, chaymi niyta “munan urayman qawanapaq”, chaypin qawakunki wakin
inka wasikuna pacha rumimanta perqayuq ruwasqa, inti yupaychana wasipas kanmi.
Aswan chaniyuq ñaupa machukuna ruaskan Machu Picchu ñawpa Inka llaqtan,
mawk'a utaq machu orqo niyta munan, chaypipas rumimanta wasikuna
ruwasqakuran, hinallataqmi chaypi kashan Inti yupaychana wasipipas ashka
runakunan sapa punchaw watapi qawaq rinku. Hoq ñaupa machukuna ruaskan
kanmi Chinchero, Inka llaqtaqa pachaq aswan chaniyuq llaqtankunamanta hukninmi
karqan, kay llaqtataqa "K'uychi allpa" nispan riqsinku, urayninpim iskay "wakas" utaq
taytachaq wasikuna rumimanta lluqsisqakunapi tallasqa kachkan kunan pacha
"Chinkana" hinaspa "Titiqaqa" sutiwan riqsisqa; Inti chinkaykuy ladupiqa kanmi huk
"waka" "Pumaqaqa" sutiyuq maypim rikukun iskay pumakunapa ruminkuna
umankuta kuchusqa kaptinku. Aswan karu inti chinkaykuy larupi chay ñawpaq
rimasqa pampamantaqa kantaqmi ashka chakra llankay terrazakuna nisqata,
chaykunaqa tarpusqaraqmi kashkan yaku puririynin chinkachisqa kaptinpas.

RICHARD PANIURA HUAMANI

REQSIYUSUN WAMANINCHISKUNATA ABANCAY PACHATA

Apurimac suyupi kan Abancay wamani, chaipi kan Ñawpa machukuna ruasqan
chaimi qan,:

- Curahuasi llaqtapi, qashan Sawite nisqa, chaiqa inca runaqunaraq ruaran

chaitaqa, cuananqama kashan, chay Curahuasi llaqtapi, uray uqupi,
qashan Cconocc pacha, chaipi kan q’oñi yaku/uno pukyukunawan
riqsisqam qanmi. Apurimac mayu patanpi tarikun. Muyuyninpiqa
sach'akuna, caña camakuna, cactus nisqakuna ima. Chay wasipiqa kanmi
puñuna wasi, mijuna wasi, chaipeqa qan: cowi sipi, juchi aycha,
truchacuna sumaq misky.

- Abancay llaqtaqa manaraq runakuna España suyumanta

chayamuqtenqa, runayuq chawpi qaran. Chay sumaq wayq’opi
sutichasqa ñawpaq Auccapana qonqasqa hatun runacuna yachachiq
qonqasqa, ñawpaq runakuna Ninamarca, Ccorwani llaqtakunapi tiyaq.

- Chaimanta qan ushno moqo, chaiqa qashan tamburco llaqtapi, Ñawpa

machukuna ruasqan, chaipi qan muyuyninpiqa, mijuna wasikuna, chaipi
kan: juchi aycha caldo de gallina nesqa, chaykuna, chaymantapas
qallanmi aja wasi, chaipi ajachata uqyayqunku runakuna, puqllaspa
kayra simiman winanku qolqelatata.

Chaymantaqa seqaspa orccota, qallashanmi Ampay orcco nisqa, sumaq ñan,

chaipi qashan angas ccocha y hatun ccoha, chaipiqa wiñan intimpa nisqaku,
chaipi tian tarukakuna, atoqkuna, chay pachaka, .

- Chaymanta chaka pachachaca nisqa kan, chaiqa Abancay wamanipi kan

uray uqupi, chaypika wiñan kaña azúcar nisqa, chaimanta ruanku uqyay
machachiq, runaqunapaq, allin allpan chay urayqa.
Chay uray uqupi, qanmi mijuna wasi, chaipi apamunku juchi aycha
tallarin con gallina nisqata, chaymanta apallamunku rocoto relleno
nisqata, chuño faciwan.

Abancay pachapi, kay HATUN POQOW quillapi, qashuay chaimi

llipin runakuna kijllukuna purikamunqo, ñaupa p´achakunawan,
takispa munay takichakunata, tususpa.
Wilnort Enmanuel Aucca Zegarra

ANTA

Anta Sayaqa, ñawpa pachapi manaraq Inkakunaq Qosqollaqtaman chayamuqtinku.

Qosqopis Etnia nisqa qhochukuna kanman karan, imayna: Siwaysirakuna,
wayllaskuna, Lareskuna, Poqeskuna Antasayaqkuna ima. Chaymantas, Kay qhepa
kaqmanta Anta Saya runakuna kankuman karan.

Antasayaq, saphichakuyninmi paqarin , iskay kunka runa simimanta: Anta “cobre” ,

Sayaq “residente”, chay hina kaqtinmi Antasayaq nikun “ Anta Sayapi kawsaq runa”

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWAQAN:

TARAWASI

Tarawasi pukaraqa hoq pukara k’iti pukaman samaq mayuq qayllanpi, limatambo
k’itipi, wamani antapi. Iskay runasimi rimaymantan sutin hamun, ñaupaqta tara,
chayqa hoq salqa salch’amanta tukusqa (caesalpinia spinosa) inallataq wasiqa
wasimanta tukusqa. Tarawasiqa chaupi haywarikuy pukara kasqa chinchay suyu
qallariypi tarikusqa, astawan allin manqos wasinqa hoq usñu patapi ruwasqa, chay
haykunan pata patanman chaupinta iskay t’aqaman apan, chayqa kasqa “U” nisqapi
muyurisqa. Ruwasqa kasqa, ninkun chay pukara ruwakunmansi karqan samanapaq
chay chinchay suyuman puriy ñanpi. Tarawasi ruwanapaq rumikunaqa munay
thupasqa pusaq k’uchuyuq hina, hinallataq munay khitusqa, chayqa k’asqachikuyin
kusa allinpunin kasqa, kay rumikunawan ruwasqas rumarayni hoq runa sayayninraq
kasqa; hinallataq perqapi llut’asqa kaq yaqapascha hoq mayt’u qoraman rijch’akuq
kasqa.

CHAKAN QOCHAQA

Chakan Qochaqa , ima sumaq qochan, kaymi tarikun Anta Sayapi, chaywan kuskan
Antasaya tarikun, hinallataqmi Anta Sayapi tarikunman Yungaqui phaqchakuna,
chaymantapapas Panpacarhuayllaspi Turismo Ecologico, Petroglifoskuna ima,
kuska Uskhuraypi restos Arqueologicos a nivel arqueológico nisqawan.

CUNCUYA MACH´AYMI

Cuncuya mach’aymi Cachimayu k’itipi tarikun, chaymantapas kay mach’ay

reqsikullantaqmi “Mateo Pumacahuaq” pakakunan nispa, haqay ñawpa pachakunapi
kanmanmi karan kay mach’ayqa, allin chaninchasqa Centro Ceremonial nisqa,
chaymantas paqarimun kunan pachakunapi Pacha Mamaman haywarikuyninchis.

MIKHUYKUNA RAYMIKUNA
Antasayapi sumaq mikhunankuna, qan qowi kanka, chicharron, merienda, kuchi
kanka, kay mikhuykunata mukhukunmi rayminkunapi, raymiykunaka qanmi pusaq
punchay qhapaq raymipi Virgen Concepcion nisk´api, chaymantataq chunka
tawayoq punchaypi unu raymipi Taytachaq exaltación Inquillpatapi, chunka soqtayoq
anta situwa killapi raymichakun Virgen del Carmen Huarocondupi, kay raymikunaqa
sapa watan ruwakun kusikuywan.

SUMAQ Q´OMER PACHA

Antasayapi paranmi, chaypi wiñan mikhuykuna maíz, papa, habas, oqa, lisas,
qheswankunapi wiñan capulí, durazno, manzana mallkikuna, sumaq comer
pachankunaka kanmi hatun pampakuna, chaykunapi uywanku wakakunata, bronsuit,
holsteinnisqata, Limatambu sayapi kanmi sacha paltakuna, sumaq qunallaña,
antasayapipas ruwanku queso, yogur nisqata, ñuqñupas askataq orqonqo.

MIRKO CAJIGAS CHAPARRO

Wamani Paruro

Yark’a Quinuaramanta rumimanta ruaska unuta aparakmunta llaqtaman hukak

llaqta p’itita kan mauk’a llaqta rumiwanta t’uruwan llut’askna kaypi tiyaranku
llaqta warikuna isqay patamanta llut’askha karan echataq llut’aranku
patakunata hukaq llaqta p’itita karan, t’ika paucar, llut’asqaku orqo patapi, kay
orqo patamanta khawamuranku lluycunata.

BRAYAN ROCCA CANSAYA

NOQA RUWASAQ WAMANI QUISPICANCHI

1.- ÑAUPA MACHUKUNAQ RUWASQA PIKI LLAQTA

kallarimusaq ñaupa machukunaq ruwasqan piki llaqta nisqa, chey

tarikun wamani quispicanchis llaqtapi, kiti lucre nisqapi, muñaychan chey
piki llaqta nisqa, sapa wata teqse muyuntin hamunku qawaq.
cheympi qawarinapaq kashan qaranqayniyuq, urpicancha, kunturqaqa,
rumi qolqa.

1.1 TIPON- UNUQ KULTO NISQA

ñaupa machukunaq ruwasqan tipon nisqa, chey tarikun kiti tipon nisqapi,
munaymi qawaq rinapaq imaynatan machukuna cheyninta unuta
muñayta apaqku, chey ñaupa machukuna ruwasqan, nishu runakuna
rinku qawaq , sap’a p’uchaymi kinsa pachaq runakuna rinku qawaq,
imaynatan ñaupa machukuna cheyninta unuta amaranku.

1.2 TAYTACHAQ WASIN – ANDAHUAYLLILLAS – ANTAHUAYLLA.

ñaupa machukunaq ruwasqan antahuaylla, tarikun kiti andahuaylillas

nisqapi.

munaymi qawaq rinapaq, taytachaq rimayninta uyarinapaq, cheypi

rikusunman imaynatan machukuna ruwaranku, k’ina munay wasita, sapa
p’uchaymi teqse muyuntin runakuna rinku qawaq, killantin rinku pisqa
chunka waranqa runakuna.

2.- PLATOS TIPICOS- SUMAQ MIKHUYKUNA

WAMANIY QUISPICANCHIS LLAQTAPI MIKHUKUN SUMAQ MIKHUNAKUNA

CHEYMI KUNAN RIMARIMUSAQ IMAYMANA MIKHUNAKUNAMANTA.

· merienda nisqa mikhukun, qhapaq situwa killapi, tarpuna

p’unchaykuna mikhukun.

· k’uchi kanka, mikhukun sapanqa kasarakuy punchaykunapi,

hinallataq mikhukun ayamarqa killapi wañuqkunaq, kawsaqkunaq
p’unchaypi, cheyta mikhukun trigo t’antayoqta.

· sumaq puchero nisqata mikhukun hatun poqoy killapi qhaswana

p’unchaykuna.

· qolla sara lawa nisqatapas mikhukun hatun poqoy killapi, chey

yuraq saramantapas ruwakun humunt’a nisqapas.

· ruwakun kapuli nisqamanta, torta de kapuli, mermelada de kapuli,

pay de kapuli, hinallataq.

3.- LAS FESTIVIDADES. QUISPICANCHIS

 · hatun poqoy killa niqaspi kapuli raymi apakun cusipata llaqtapi
chey p’unchay imaymana kaswaykuna qokun.

· pukllankun unuwan, espuma, wayna sipaskuna

· tuta ch´isikuytaqa mallkita kuchuyta kallarinku

kunpananqukama,tusunkutaq uhankutaq akhata,
machananqukama.
· Sara Raymi nisqapis apakun andahuayllillas llaqtapi, cheypi
apamunku imaymana sarakunata runakunaman
q’awachinankupaq.
· Rokoto Raymi nisqapis apakun kiti Marcapata llaqtapi aymuray
killapi imaymana mikhunakunata rokotomanta ruwanku.

4.- LA RIQUEZA NATURAL. QOMER PACHA

rimarimusaq ima qomer pachakuna kan wamani quispicanchis nisqapi

· kusipata llaqtaq mit’anqa allin yuraq sara tarpunapaq, cheymi

allinta qon yuraq sara, chey llaqta tarikun kinsa waranqa metros
sobre el nivel de mar nisqa, cheymi sumaqta sara, capulí, añawikuna
sumaqta qon.

· kiti ocongate llaqtaq mit’anpi allinta qon papa nisqa cheymi

sumaqta mikhukun chey llaqtapi, chey llaqta tarikun tawa waranqa
sobre el nivel del mar nisqa, cheymi papa,olluko,trigo, nisqakuna
wiñan.

SUTIYMI : GLORIA YUCRA PUMA

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN : CENTROS ARQUEOLOGICOS

KAY SITIOKUNAQA HUK SUMAQLLAÑA ÑAWPAQ PACHAMANTA, CHAYMI

ALLIN WATUKUNAPAQ, ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAMANTA ANCHA
ALLIN KASQANKURAYKU. SICHUS ASWANTA YACHAYTA MUNANKI
INKAKUNAQ WILLAKUYNIMANTA, HINALLATAQ QHAWARIYTA MUNANKI
ARQUITECTURATA NISQATA, CHAYMI CHURASQA KARQAN HUK ATIYNIYOQ
IMPERIO PAQARICHINANPAQ, REPARAY KAY ARQUEOLÓGICO
SITIOKUNATA CUSCO LLAQTAPI.

1. TAMBOMACHAY (TAMPU MACH'AY) .

TAMPU MACH'AY NISQAQA QOSQO LLAQTAPI ASWAN CHANINCHASQA

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN NISQA SITIOKUNAMANTA HUKNINMI.
CHAYQA KASQANRAYKUM, HUK URQUPA WAQTANPI HINASPA CHAY
SUTIYUQ MAYUPA WAQTANPI APANQA. YUYAKUNMI RUWAYNINQA UNUTA
YUPAYCHAY KASQANMANTA, CHAYMI ANCHA ALLIN ELEMENTO ANDINO
NISQA PACHHA QHAWARIYPI, ISKAY YARQHA UNUYUQMI, CHAYKUNAM
WATANTINPI HUK APANKU .

TAMBOMACHAY LLAQTAPI HUK ALLIN KAQMI, QOSQO LLAQTAPI

CHAWPINMANTA 7 KM KARULLAPI KASQAN, CHAYMI HUKNIN ASWAN
ALLIN SITIO SENDERISMOMAN RINAPAQ, CHAYMI CHAWPI NATURALPI.
TUKUY KAY WILLAKUYKUNAWAN, ¿IMARAYKUTAQ MANA TARINKICHU
IMAYNATACHUS UBER APLICACION NISQATA LLANK’ACHIYTA
CHAYMANTA CHAYNINTA PURIYTA MAÑAKUYTA?

2. PARQUE ARQUEOLÓGICA SACSAYHUAMÁN

EL PARQUE ARQUEOLÓGICO SACSAYHUAMÁN RUWASQA QASQA

INKAWAN PACHACÚTEC Y HUAYNA CAPAC HINA CHAYMANTA PAY
QHAWAMUYTA MUNASQA CAPITAL DEL IMPERIO NISQATA.

HINALLATAQ ARQUEOLÓGICO SACSAYHUAMÁN TARIKUN ISKAY

KILOMETRO NISQAPI ASKHA TEMPLO SERIMMONIALES NISQAWAN
KASHAN, HINALLATAQ RUMIKUNA MUNAY RUWASQA KASHAN LA
FORTALEZA DE SACSAYHUAMÁN NISQATA QHAWARICHIN HINALLAMTAQ
LA GRAN CAPACIDAD INGENIERA Y ARQUITECTÓNICA NISQATA
RIQSICHINKU INKAKUNAQ RUWASQANKUTA, HINALLATAQ INTI RAYMITA
RAYMICHANKU CHUNKA TAWAYUQ INTI RAYMI KILLAPI

CHAY P´UCHAWAQA WAYK´UKUNKU CHIRI UCHU NISQATA

3.QURIKANCHA

CORICANCHA, INKA INTI YUPAYCHANA WASI, INKA QHAPAQ SUYUP

ASWAN CH'UYA, YUPAYCHASQA WASIKUNAMANTA HUKNINMI KARQAN.
TUKUY IMPERIOMANTA RUNAKUNAN CHAY CHEQASMAN HAMURQANKU
DIOSNINKUTA YUPAYCHANANKUPAQ, YUPAYCHANANKUPAQPAS, ICHAQA
CHAY CERCO UKHUPIQA CHAY TIEMPOPI ASWAN ALLIN RUNAKUNAPAQMI
WAQAYCHASQA KARQAN.

FESTIVIDADES
 · CORPUS CHRISTI QOSQO LLAQTAPI

EL CORPUS CHRISTI QOSQO LLAQTAPI RAYMICHAKUNKU YUPAYCHANA

WASIPI , CALENDARIO LITURGICO NISQA QOYLLURCHAY PUNCHAYPI
OCTAVA DE PENTECOSTÉS NISQAPI CHAY P´UNCHAWMI TUSUSPA
APAPUNKU SANTO NISQATA SAPANKA TUSUSQKUNA ,HINALLAMANTAQ
RUNAMASINCHISKUNA QOYLLURCHAY P´UNCHAWPI CHAY
RAYMICHAKUYTA YUYARISPA MIKHUNKU CHIRI UCHUTA QOSQO LLAQTAPI
.

· INTI RAYMI QOSQO LLAQTAPI

· CRUZ VELACUY QOSQO LLAQTAPI

(SUMAQ Q´OMER PACHA)

· PAPA

PAPA SAPA WATA TARPUNKU WIÑANTAQMI ALTO QOSQOPI INTI

RAYMI KILLAPI PAPATA ALLAYTA QALLARINKU, HINALLAMANTAQ
INTI RAYMI KILLAPI SACSAYWAMN PATAMAN WATHIANKU PAPATA ,
MIKHUNKUTAQ QOWI KAKAYUQTA , QUESO NISQAYUQTA , UCHU
KUTAYUQTA

PLATOS TIPICOS: ASKHA MIKHUNAKUNA

· C´HIRI UCHU

CHIRI UCHUTA RUNAMASINCHISKUNA INTIRAYMI KILLAPI MIKHUNKU

QOSQO LLAQTAPI, KAY MIKHUNA ALLIN RIQSISKA LIW
LLAQTAKUNAPI , KAY MIKHUNA HUÑUYUSQA HINALLATAQ KASHAN :
YURAQ SARAWAN HA.K´ASQAWAN ,QUESO NISQAWAN , QOWI
KAKAYUQ , WALLPA AYCHA WAYKUSQAYUQ , C´HARKIYUQ ,
COCHAYUYO NISQAYUQ , CHALLWAQ RUNTUNWAN ,UCHUYUQ
HINALLAMANTAQ HAK´UMANTA RUWASQA TORREJA NISQAYUQ.

· K´HUCHI KANKA

K´UCHI KANKATA MIKHUNKUN WATA QALLARIYPI HUK P´UNCHAW KAMAY

RAYMI KILLAPI AYLLUWAN HUÑUNAKUSPA

HINALLAMANTAQ DONDIMENTO NIQAWAN RUWAYTA QALLARINKU,

CHAYMA HAYKUN : KHUCHI AYCHA , KACHI, LIMON NISQA , AJOS
NISQAWAN , COMINO NISQAWAN, Q´ELLO UCHU KUTASQAWAN , VINAGRI
NISQAWAN , HINALLMANTAQAQ CHAYTA P´UKUPI QARAMUNKU KHUCHI
KANKATA , TAMAL NISQAYUQTA , MORAYA NISQAYUQTA , T´ANTAYUQTA
HINA.

BISMAR ANDRADE RODRIGUEZ

Provincia del cusco

Considera los platos típicos de cada provincia

chiriuchu

kay mikhuspa paqarimuyninqa inkakuna pachanmantapachan maypichus sapa

mikhunapi imarayku churasqa kasqanmanta sutinchakun.

Aynikunamanta paqarimusqa nikun, llamk´ay p´unchay tukukuptin sapa ayllu

wasinkupi aswan allin kaqta wakkunawan rakinakusqankurayku, chaywantaq
mikhuykunata chaqrusqata ruwaspa, jatun mikhuykunata paqarichispa.

el origen de este platillo se remonta a la época de los Incas donde se explica el

propósito de cada platillo.

– Se dice que tiene su origen es el ayni, porque al final de la jornada laboral

cada familia comparte lo mejor de su hogar con las demás, elaborando
alimentos combinados y creando excelentes comidas.

Los sitios arqueológicos con sus respectivas traducciones en

castellano

Complejo Arqueológico Sacsaywaman

Complejo Arqueológico Sacsaywaman nisqaqa Qusqu suyupi tarikun.

Tahuantinsuyo ukupi tarikun. Hinaspapas lamar qochamanta kinsa waranqa

qanchis pachak metro altopin kashan. Pachacuteq kamachikusqan pachapiqa
Inka runakunam hatarichinkuman karqan.
Garcilaso de la Vega sutiyoq crónica nisqa qelqaq nisqaman hinaqa, kay
ceremonial fortalezqa inka runakunaq allin kasqanku templopi aswan hatun
arquitectura ruwaymi karqan. yuyakunmi awqaqkunapaq ruwasqa
kasqanmanta maypitaq inka awqaqkuna yachachisqa kananku karqan. ichaqa,
arquitecturanpi yuyaymanaspaqa, inti diosman dedicasqa hatun ceremonial
templomanmi rikchakun.

El Complejo Arqueológico de Sacsaywaman se encuentra ubicado en la

región del Cusco. Está ubicado en el Tahuantinsuyo. Y

está a tres mil setecientos pies sobre el nivel del mar. Los inkas lo

construyeron durante el reinado de Pachacuteq.

Según el cronista garcilaso de la vega, esta fortaleza ceremonial “fue la más

grande obra arquitectónica que llegarían a realizar los incas durante su
apogeo”. se cree que estaba destinada a fines militares en donde serían
adiestrados los guerreros incas. sin embargo, al contemplar su arquitectura,
esta parece a un gran templo ceremonial dedicado al dios Inti.

complejo arqueológico Tambomachay

Tambomachay nisqa Sacsayhuamán fortalezpa ancha kayllapampi tarikun,

kimsa waranqa qanchis pachak metros alturapi mama quchamanta. Kay
sitioqa inkakunapa huknin ancha munasqa bañonmi karqa.

Tambomachay niyta munan samay wasi utaq “baños de la ñusta”. Kay llaqtap
aswan llamk'ayninqa karqan qaylla llaqtakunaman yakuta apamuspa, inka
kamachiqpa samaynin hina.

El complejo arqueológico de Tambomachay se encuentra muy cerca de la

fortaleza de Sacsayhuamán, está a una altura de tres mil setecientos metros
sobre el nivel del mar. Este lugar fueron los baños favoritos del inca.

Tambomachay significa lugar del descanso o “baños de la ñusta”. La función

principal de este lugar era traer agua a los sitios cercanos y también era un
lugar de descanso del gobernante inca.
Complejo arqueologuico Qenqo

Qenqoqa iskay pataqmi, Qenqo Grande sutiyuq, Qenqo Chico sutiyuq.

Qenqoqa “laberinto” nisqa Qenqopiqa tarisunmanmi huk muyu estructuraq
kayninta, chaymi kanman coliseo nisqa, ritualkunapaqmi ruwasqa karqan; Kay
wasipa uranpiqa kantaqmi chakra llamkaywan tupaq tallasqakunapas,
kantaqmi wanka sutiyuq rumipas

Qenqo tiene dos zonas conocidas como Qenqo Grande y Qenqo chico. Qenqo
significa “laberinto” En Qenqo podemos encontrar la presencia de una
estructura circular que sería un coliseo, fue construido para rituales; debajo
de esta estructura también hay tallados relacionados con la agricultura,
también hay una Piedra llamada wanka

ELISABETH LIA MEJIA PILLCO

Quispicanchi wamaniqa Qosqopi chunka kimsayuq wamaninkunamanta

hukninmi.Quispicanchisqa kamasqa karqan inti raymi killapi, iskay chunka
hukniyuq p’unchawpi, waranqa pusaq pachak iskay chunka pichqayuq
watamanta.

Quispicanchispi llaqtapiqa kanmi hatun rit’iwan qatasqa urqukuna Ausangate

hina, Cusco llaqtapi aswan alto tarikuq soqta waranqa kimsa pachak pusaq
chunka tawayuq metros mar nisqa. Hinallataqmi sumaq qochakunapas kan.

Quispicanchi wamaniqa chunka kimsayuq sayayuqmi :

Andahuaylillas
Camanti

Ccarhuayo

Ccatca

Cusipata

Huaro

Lucre

Marcapata

Ocongate

Oropesa

Quiquijana

Urcos

Tipon, pikillacta chaymanta Andahuaylillas sayakunapiqa, anchata turismo

nisqata ruwankuTipon, pikillacta chaymanta Andahuaylillas sayakunapiqa,
anchata turismo nisqata ruwanku

tipon: Kay inka arqueológico nisqa k’itiqa inka wasi karqan, askha unuyoq
kasqanrayku.

Pikillacta llaqtaqa Perú suyupi aswan riqsisqa ñawpaq inka llaqtakunamanta

hukninmi.
YURI DELMER ARMAS HUAMAN

KAYPI QELQAYUY

CALCA

CALCA SUYU QOSQO SUYUPI CHUNKA KIMSAYUQ PRUWINSYAKUNAMANTA

HUKNINMI, COMPLEJOS ARQUEOLÓGICOS NISQAYUQMI, CHAYKUNAM INKA
CULTURAPA URAY

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN KITI CALCAPI HAYKA KASQAN:

1. COMPLEJO ARQUEOLÓGICO URQO (2926MSNM)

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN URQO

URQO: cerro, la montaña

URQO NISQAQA INKA CULTURAMAN CHAYAQIYMI HUK ÑAWPA

MACHUKUNAQ RUWASQAN, QANQAN URQUP PATANPI TARIKUQ, SUMAQ
INKA TERRAZAKUNAYUQMI, INCA URQOPI KAQNIN, HUK CULTURAMAN HUK
PATACHAY NISQAYUQ HINASPA HUK HUACA TALLASQA KANALWAN YAKUTA
APASPA CHAYAN PUMA UTAQ MACH’AQWAYPA UMANMAN RIKCHAKUQ
SIQIMAN.

2.- COMPLEJO ARQUEOLOGICO ANKASHMARKA (3850MSNM)

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN ANKASHMARKA

ANKASHMARKA: la ciudad del águila

ANKASHMARKA ICHA ANQAS LLAQTA, HUK ÑAWPA MACHUKUNAQ

RUWASQAN, CHAYMI HUK ANCHA CHANIYOQ LLAQTATA RUWARQAN,
HUÑUSQA ESTRUCTURAS NISQAKUNA PAMPANA WASIKUNA, MIKUY
WAQAYCHAYWAN IMA, INKA PACHAKUNAPI, MANARAQ INKA PACHAMAN
QAMPA, Kay ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN MUYU RUWASQA, CALCA
LLAQTAMANTA ISHKAY CHUNKA KINSAYUQ KILÓMETROS NISQA KARU

3.-COMPLEJO ARQUEOLÓGICODE CALISPUQUIO (3145MSNM)

ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN CALISPUQUIO

CALISPUQUIO: ANTIGUAMENTE TENÍA EL NOMBRE DE KANCHISPUQUIO
QUE SIGNIFICABA 7 MANANTES
ÑAWPA MACHUKUNAQ RUWASQAN CALISPUQUIO NISQAQA CALCA SUYUPI
ACCHA BAJA AYLLUPI TARIKUN, ÑAWPAQQA KANCHISPUQUIO SUTIYUQMI
KARQAN CHAYMI QANCHIS PUKYUTA NIYTA MUNARQAN, HUK ÑAWPA
MACHUKUNAQ RUWASQAN TERRAZAKUNAMANTA, PLAZAKUNAMANTA
HINASPA EDIFICIOKUNAMANTA RUWASQA SIQA HINASPA FINO NISQA
SUMAQ NISQAMANTA, BARROMANTA TUKUSQA, CALCA LLAQTAMANTA 4,3
KM KARUPIM TARIKUN.

TURISTAKUNAPAQ SITIOKUNA

1.- HUCHUY QOSQO: PEQUEÑO CUSCO

v CALCA LLAQTAMANTA 5 Y 6 KM KARUPIM TARIKUN, SUTINQA
QUECHUA SIMIMANTAM HAMUN: HUCUY QOSQO (PEQUEÑO CUSCO).
v CHAY SITIO TURISTIVCO NISQA ANDERIASKUNA, TERRAZAKUNA,
KIMSA PATAYUQ CERCOKUNA IMAN KAN.
v ÑAWPAQTAQA KAY SUTIWAN RIQSISQA KARQA K’AJYA SUTIWAN
RIQSISQA KARQAN CHAYTAQ MAYPI LLIMP'I QHAWAN UTAQ QHAWAN
NIYTA MUNAN
v HINALLATAQMI KAN HUK TOUR CHAYMI HUCHUYQOSQO TREKKING
CON CONEXIÓN NISQA MACHUPICCHUWAN

2.- • BAÑOS TERMALES DE MACHACANCHA : fuerza, poder

v CALCA LLAQTAMANTA 5 Y 6 KM KARUPIM TARIKUN, SUTINQA

QUECHUA SIMIMANTAM HAMUN: HUCUY QOSQO (PEQUEÑO CUSCO).
v CHAYKUNAQA ALLIN RIQSISQA RUPAY PUKYUKUNAM, LLAQTA
RUNAKUNAPAS, HAWA LLAQTAKUNAPIPAS YACHAQKUNAM, YAKUQA
TULLUWAN TUPAQ UNQUYKUNATA HAMPINAPAQ KASQANRAYKU,
ARTRITIS, OSTEOARTRITIS NISQA UNQUYKUNATA
v KAY Q’UÑI PUKYUKUNAP Q’UÑIYNINQA YAQA 40° C
v QOSQO LLAQTAMANTA QANCHIS (7) KILÓMETROS NISQA KARUPIM
TARIKUN

3.- • BAÑOS TERMALES DE MINAS MOQO: articulacion, rodilla

v CALCA LLAQTAPI HUK Q’UÑI PUKYU, KAYQA KUSIRIKUY WASI UKHUPI
TARIKUN
v KAY YAKUKUNAPAS HANPI ATIYNIYUQMI, KAY RUPAY YAKUKUNAPA
RUPAYNINQA 15°C MANTA 20°C KAMAM
PLATOS TÍPICOS NISQAKUNA

1.- PACHAMANCA: PACHA”, QUE SIGNIFICA “TIERRA” Y “MANKA”, QUE

SIGNIFICA “OLLA”
v PACHAMANCA NISQA HUK EMBLEMÁTICO MIKHUYMI PERUANO NISPA
GASTRONOMÍA NISQAMANTA HINALLATAQ CALCAMANTAPAS.
v RUPHA RUMIKUNATA ALLPAPI HUK UCHKUMAN CHURASPA,
EUCALIPTO RAPHIKUNAWAN QATASPA WAKICHISQA
v KAY RAPHIKUNAPIQA KHUCHI AYCHATA, HUALLPA AYCHATA,
CORDERO AYCHATA, ALPACATA IMA CHURANKU, CHANTAPIS IMAYMANA
PAPA, CAMOTE, HABAS.

2.- AJÍ DE TARWI”, QUE SIGNIFICA “UCHU CHOCHO”

v AJI DE TARWI NISQAQA CALCA PRUWINSYAMANTA HUK TÍPICO
MIKHUYMI
v HUK MIKHUY, CHAYPIQA KANMI IMAKUNA: TARWI, PAPA NATIVA,
CEBOLLA, AJO, ACEITE, KACHI, COMINO, TOMATE, QUESO, LLULLUCHA,
ORÉGANO, PEREJIL, CILANTRO HINASPA KIRU HAMPI
v FIESTASPI, SAPA P’UNCHAYPI MIKHUYKUNA

3.- KHUCHA CHICHARON, QUE SIGNIFICA “CHICHARON DE CERDO”

v KHUCHI AYCHA CH’UÑUQA CALCA LLAQTAPI HUK ANCHA RIQSISQA
MIKHUYMI
v KAYKUNAQA KHUCHI AYCHA PHATMAKUNA, QARAN
LLAÑUYANANKAMA, QURIMAN TUKUNANKAMA RAWK’ASQA
v CHAYTAQA MOTE (SARA YANUSQA) WAN SARZA CRIOLLAWAN IMA
MIKHUNKU, CHAYTAQ CH’UÑU, UCHU, LIMÓN IMA CHAQRUSQA,
CHAYTAQ MIKHUYMAN MUSUQ KAYTA YAPAN

4.- YANUSQA CUYE: CUY AL HORNO,

v CUYE ANDES URQUKUNAPI WIÑAQ UYWAM, CALCA LLAQTAP
GASTRONOMÍA NISQAPI ANCHA CHANIYUQMI
v CHAYTAQA QURAKUNAWAN, Q’APAYKUNAWAN IMA HORNOPI
WAKICHINKU
v PAPAWAN, SUMAQ UCHUCUTA SALSAWAN IMA HAYWASQA
v CUYE HORNEADO NISQAQA HUK SAPALLA EXPERIENCIA CULINARIA
NISQA, CHAYMANTA HUK PLATO REPRESENTATIVO NISQA CHAY REGIÓN
NISQAMANTA

4.- HUMITAS:
v HUMITAS NISQAQA HUK TÍPICO MIKHUYMI, CHAYMI CALCA
LLAQTAPIPAS MIKHUKUN
v CHAYKUNATAQA SARA MASATA MANTEQUILLAWAN CHAQRUSPA SARA
RAPHIKUNAWAN K’UYUSPA WAKICHINKU
v CHAYKUNATAQA VAPORPI Q’UÑICHISQA KANKU
v MISK’I, POSQOKUNA
NURIA TRIGOSO GONZALES

Ñawpa killapanpamanta machukunaq ruwasqan

killapanpa

Chay winay q´oñi llaqtapiqa, ashan llanq´ana yuyaykuna qan, chay llaqtapin
qallantaq, ñaupa pacha cafey, cacao tarpuykuna, hinalltaq mielpis qallantaq.

SUMAQ Q´OMER PACHA

CHAKIQ SARUSQAN

choququirao llaqtaqa rupha pacha tutapi chiri chiriwan

kay kitiqa pisqukuna hina endemica nisqata rikch´aqkunatan amachan, chunka

soqtayuq

WAMANMARCA

chaymi allin watukunapaq, historiamanta hinaspa arqueológicamanta ancha allin

kasqankurayku

Kay llaqtaqa Qosqo departamentopi tarikun, iskay simikunap huk llanakuyninmanta

sutichasqa, chaytaq Halcón Allpa niyta munan .

huk ñawpa machukunaq rumasqan munaycha. Ancha llaqtamanta sispa santa

maría. Hinapaschá hoq ñawpaqkuna pura neqkuna ñawpa machukunaq rumasqan,
kaypi qhawaykuna ñawpaq chaypi urayuypi bicicleta nesqa

nisqaqa Qosqo llaqtapi aswan chaninchasqa arqueológico nisqa sitiokunamanta,

inka runakunaq allin kasqanku templopi aswan hatun arquitectura ruwaymi
karqan,chaymi ancha allin elemento andino pachha qhawariypi.cheypi tarikun allin
munay rumikuna

CHAQUIORCO

Incase tambuqa, Comunidad Chariccopin tarikun, chai llaqtataqmi distrito Santa

teresapi tarikun, iskay pacha purinapin santa teresamanta pacha.
Jinallataqmi ninku, huq Incas chaipin tiaman qaran, chaimantan chunqa minuto
puriypi, qashan Chariorcco unu Paqcha.

Chayqa qaran, ñaupa runaqunaq chayamunan tambo, chaipin mikhunankuta

taqqueranku, hinallataq chasquikuna chaipy puñuranku, chaquikunaqa, Incaq
rumaininkunatan aparanku

CHOQUEQUIRAO

Choquequirao nisqata huk rumi llaqtan tarikun Qosqo suyupi, La Convencion

wamanikunapi, chaymi tarikun rit’iwan qatasqa Salcantaypa puntankunapa puntanpi,
chaymi ruwasqa karqa waranqa pisqa pachak kinsa chunka watapi soqtayuq

ROXANA
Yenifer Davalos Quispe ESPINAR
Kimsa cañonkuna_ suykutambo
Espinar llaqtapiqa ñawpa machukunaq ruwasqan nisqa wasin kanmi huamani
apurimac mayu pukyukunapi maypichus turismo ruwakun yupay watukuniqyuq iskay
pachak

TAYTACHA WASI YAURI

Espinar llaptapi nisqa ruwasqa colonial pachakunapi munakuypaqmi rumimanta
ruwasqan yauri yupaychana wasiqa achka watuqkunatam chaskikun iskay chunka
iskay niyoq

K`ANAMARCA

Ñawpa machukunaq ruwasqan nisqa k`anamarca kay llaptapi kiti niskapi kanmi
hatun rumikuna kanmi chaymanta munaycha kiti nisqa
Ñawpa inka kawsaypa ruwasqa llaqtami kan
Hayqa watukuqkuna kasqanmanta kinsa chunka pisqayoq

LLANQTANCHISPA MIKHUNANKUNA

PACHAMANCA= Ñawpa pacha mikuymi allpa ukupi waykumin chaynaqa

rumikunawan waykun achayta, papa, sara, habas , camote