GRAMÁTICA 4: ESTRUTURA MORFOLÓXICA DO VERBO

BAC

1. ESTRUTURA DO VERBO (PARADIGMA REGULAR)

VOGAL TEMÁTICA (VT)
C I (1ª conxugación) C II (2ª conxugación) C III (3ª conxugación)
/a/ /e/ /i/
ALOMORFOS (variantes): /e/, /o/ ALOMORFOS: /i/ ALOMORFOS: /e/
(lev-e-i); (lev-o-u) (coll-í-n…; coll-í-a…; coll-i-do) (frit-e, frit-e-s, frit-e-n)
VT=Ø: (non hai vogal temática nalgunhas formas)
p1 do Pres.ind. (lev-o, coll-o, frit-o), todo Pres.sub. (lev-e…, coll-a…, frit-a…)

MORFEMA/SUFIXO NÚMERO- PERSOA (MNP ou SNP)

P1 P2 P3 P4 P5 P6
Ø /s/ Ø /mos/ /des/ /n/
ALOMORFOS
/o/ Pres. ind. /ches/ prtº perf. /u/ pretº perf /mo/ cando o /stes/ pretºperf.
/i/ Prtºperf. da Ø IMPER. pr. Nós vai /de/ Imper.
CI, e no futº. enclítico:
/n/ prtº perf. da amámonos
CII, CIII

MORFEMA/SUFIXO MODO-TEMPORAL (MMT ou SMT)

Pres. Ind. Pres.subx IMPER Imp.ind Ptºperf. Futºind. Condic. Imp.subx Plusc. Futº
subx/ Inf.
Conx.
Ø /e/ CI Ø /ba/ CI Ø /re/ /ría/, /se/ /ra/ /r/
/a/ CII-CIII /a/ CII-CIII /ra/ p4, p5 tónico /re/ p2, p6
(segundo a cambia p4,p5
pers.) tonicidade
Inf: /r/, xer.: /ndo/, part. /do/ non son SMT senón actualizadores léxicos (ou formantes léxicos)

ABREVIATURAS:
CI= 1ª conxugación; CII= 2ª conxugación; CIII 3ª conxugación; VT= vocal temática; p1, p2, p3, p4, p5,
p6 = 1ª, 2ª, 3ª persoa de sing e pl. IPr: presente de indicativo; ICP: copretº. ou pretº. imperfecto de
indicativo; IAP: antepretº, ou pretº. pluscuamperfecto de indicativo; IF: futº de indicativo; IPP:
postpretº, ou futº hipotético; SPr: presente de subxuntivo; SP: pretº de subxuntivo ou pretº
imperfecto de subxuntivo; SF: futº.de subx.; T.perf.: tema de perfecto; Tpres: Tema de presente;
SMT: sufixo modo-temporal; SNP: sufixo nº-persoa.

1.1. VERBOS REGULARES CON ALTERNANCIA NA VOGAL DA RAÍZ

Danse en verbos que teñen como vocal gráfica no lexema “e” ou “o”, no presente de indicativo.
Non todos os verbos que pertencen a estas conxugacións e conteñen as vogais sinaladas, sofren a
alternancia. Vexamos os modelos e os verbos que se axustan a cada un deles:

Modelo 1: verbos da CI e CII con alternancia [e].[] e [o]-[ Ɔ ] (vogal aberta na 2ª, 3ª e 6ª do IPr)

PERDER COLLER
IND. PR SUBX. PR.. IMP. IND. PR. SUBX. PR.. IMP.
Perd-Ø-Ø -o Perd- Ø -a- Ø Coll- Ø-Ø -o Coll- Ø -a- Ø
Perd-e- Ø -s Perd- Ø -a-s Perd-e- Ø - Ø Coll-e- Ø -s Coll- Ø -a-s Coll-e- Ø - Ø
Perd-e- Ø - Ø Perd- Ø -a- Ø Coll-e- Ø - Ø Coll- Ø -a- Ø
Perd-e- Ø -mos Perd- Ø -a-mos Coll-e- Ø -mos Coll- Ø -a-mos
Perd-e- Ø -des Perd- Ø -a-des Perd-e- Ø -de Coll-e- Ø -des Coll- Ø -a-des Coll-e- Ø -de
Perd-e- Ø -n Perd- Ø -a-n Coll-e- Ø -n Coll- Ø -a-n

1
 GRAMÁTICA 4: ESTRUTURA MORFOLÓXICA DO VERBO
BAC

Exemplos para a CI poderían ser “levar” e “tomar”, coa mesma alternancia.

Esta alternancia permite diferenciar fonolóxicamente a p3 do presente (aberta) da p2 do
imperativo (pechada).
As excepcións a este modelo son escasas:
 Sempre vocal radical aberta: CI: quentar, anhelar, obrar, votar, etc. CII: quecer e esquecer
 Sempre vocal radical pechada: CI: verbos rematados en –ear (tolear), -exar (branquexar), -enar
(rabenar), -onar (acondicionar), -oar relacionados con substantivos acabados en –ón
(acordoar), -oñar (soñar) ou verbos con –o- seguidos de nasal trabante (montar, contar...) CII:
deber, crer, ler,

Modelo 2: Verbos da CIII con alternancia [e] -[i]

PEDIR Conxúganse segundo este modelo: adherir,

IND. PR. SUBX. PR. IMP. advertir, agredir, arrepentir, aspexir,
Pid- Ø - Ø -o Pid- Ø -a- Ø competir, concernir, despedir, divertir,
Pid-e- Ø -s Pid- Ø -a-s Pid-e- Ø - Ø
espelir, espir, impedir, inferir, inserir,
Pid-e- Ø - Ø Pid- Ø -a- Ø
Ped-i- Ø -mos Pid- Ø -a-mos
interferir, inxerir, medir, pedir, preferir,
Ped-i- Ø -des Pid- Ø -a-des Ped-i- Ø -de preterir, referir, reflectir, repetir, suxerir,
Pid-e- Ø -n Pid- Ø -a-n transferir, vestir...

Modelo 3: verbos da CIII con alternancia [i]-[]-[e] (vogal aberta na 2ª, 3ª e 6ª do IPr)

SENTIR Conxúganse segundo este modelo: ferir,

IND. PR. SUBX. PR. IMP. mentir, seguir, sentir, servir e derivados e
Sint- Ø-Ø -o Sint - Ø -a- Ø compostos: malferir, desmentir, conseguir,
sent-e- Ø -s Sint - Ø -a-s Sint -e- Ø - Ø
perseguir, proseguir, subseguir, asentir,
sent-e- Ø- Ø Sint - Ø -a- Ø
consentir, disentir, presentir, resentir.
sent-i- Ø -mos Sint - Ø -a-mos
sent-i- Ø -des Sint - Ø -a-des sent-i- Ø -de
sent-e- Ø -n Sint - Ø -a-n

Modelo 4: verbos da CIII con alternancia [u]- [ Ɔ ] (vogal aberta na 2ª, 3ª e 6ª do IPr)

SUBIR Conxúganse segundo este modelo os

IND. PR. SUBX. PR. IMP. seguintes verbos e os seus derivados: acudir,
Sub- Ø - Ø -o Sub- Ø -a- Ø bulir (e rebulir), cubrir (acubrir, descubrir,
Sob-e- Ø -s Sub- Ø -a-s Sub-e- Ø - Ø
encubrir, recubrir, redescubrir), cumprir (‘ser
Sob-e Ø - Ø Sub- Ø -a- Ø
Sub-i- Ø -mos Sub- Ø -a-mos
necesario’), cuspir, durmir, engulir, fundir
Sub-i- Ø -des Sub- Ø -a-des Sub-i- Ø -de (‘render’), fuxir, lucir, (deslucir, entrelucir,
Sob-e- Ø -n Sub- Ø -a-n relucir, translucir, tremelucir), mulir,
munguir-muxir, pulir (despulir), ruxir, sacudir,
subir, sufrir, sumir (consumir, ensumir), tusir,
ulir, urdir (desurdir), xunguir (conxunguri,
desxunguir), xurdir (rexurdir).

2
 GRAMÁTICA 4: ESTRUTURA MORFOLÓXICA DO VERBO
BAC

2. VERBOS IRREGULARES
As irregularidades responden a patróns distintos segundo sexa o tema de presente (raíz coa que se
forman o presente de indicativo e de subxuntivo, o imperativo, o imperfecto de indicativo, o futuro
de indicativo e o condicional) ou o tema de perfecto (raíz específica nos verbos irregulares para
formar o pretérito perfecto de indicativo, o pluscuamperfecto, o imperfecto de subxuntivo e o
futuro de subxuntivo).

2.1.IRREGULARIDADES NO TEMA DE PRESENTE

 IRREGULARIDADE EXCLUSIVAMENTE NO SPr. (O resto do T.de Pr. é regular)

QUERER: queir-a, queir-a-s

PODER: poid-a, poid-a-s,

 IRREGULAR A P1 DO IPr E TODO O SPr:

SABER: s-e-i....; saib-a, saib-a-s...

CABER: caib-o....; caib-a, caib-a-s...
PARIR: pair-o....; pair-a, pair-a-s...
VER: vex-o...; vex-a, vex-a-s...
VALER: vall-o; vall-a, vall-a-s...

 DIFERENTES RADICAIS NO TEMA DE PRESENTE

HABER /te-/ p2 e p3 Ipr /puñ-/ ICP

/hei-/ p1 do Ipr /t-/ o resto
/ha-/ p2, p3, p6 do Ipr IR
/hax-/ Spr VIR /vou/ p1 Ipr.
/hab-/ o resto /veñ-/ p1 e p6 do Ipr e todo /va-/ p2,p3, p6 Ipr, p4 imper.
SPr. /i-/ p4,p5 do Ipr; todo ICP;
ESTAR /vi/ ICP todo IF; todo IPP; p5 do
/estou/ p1 do Ipr /ve-/ p2 e p3 do Ipr. imper.
/este-/ Spr /v-/ no resto /vai-/ todo SPr; p2 imp.
/est-/ o resto
POÑER
DAR /poñ-/ p1,p4,p5,p6 do Ipr e SER
/dou/ p1 do Ipr todo SPr, ICP, IF, P4 do /so-/ p1, p4, p5, p6 do Ipr.
/de-/ Spr Imper e IPP. /e-/ p2,p3 do Ipr
/d-/ o resto /po-/ p2 e p3 do Ipr, e P2 do /era-/ ICP
imper. /ser-/ IF e IPP.
TER /sex-/ SPr.
/teñ-/ p1 e p6 do Ipr e todo PÓR /s-/ imper., e part.
SPr /poñ-/ p1 do Ipr, todo SPr
/tiñ-/ ICP /po-/ resto Ipr, todo IF e IPP.

2.2.IRREGULARIDADES NO TEMA DE PERFECTO

1. CAMBIAN A VOGAL TEMÁTICA

DAR SP: d-e-se, d-e-se-s, d-e-se-mos...

V.T. no T.Perf. /e/ SF: d-e-r, d-e-re-s, d-e-r-mos...
IP: d-e-i, d-e-ches, d-e-u...
IAP: d-e-ra, d-e-ra-s, d-e-ra-mos...
3
VER v-i-ra...
VT. no T.Perf. /i/ v-i-se...
v-i-n, v-i-ches, v-i-u, v-i-mos... v-i-r

2. CARECEN DE VT. NALGUNHA OU EN TODAS AS PERSOAS:

 VT Ø na p3 do IP e con SNP /o/ (alomorfo de /u/ regular)

 VT /e/ e non /e/ regular.

DICIR CABER PODER

IP: dix-e-n, dix-e-ches... IP: coub-e-n, coub-e-mos... Puid-e-n, puid-e-ches...
IAP: dix-e-ra... IAP: coub-e-ra.. Puid-e-ra
SP: dix-e-se... SP: coub-e-se Puid-e-se...
SF: dix-e-r... SF: coub-e-r Puid-e-r...

FACER HABER TER

IP: fix-e-n, fix-e-ches... IP: houb-e-n, houb-e-ches... Tiv-e-n, tiv-e-ches...
IAP: fix-e-ra... IAP: houb-e-ra... Tiv-e-ra...
SP:fix-e-se... SP: houb-e-se... Tiv-e-se...
SF: fix-e-r... SF: houb-e-r... Tiv-e-r...

QUERER SABER ESTAR

IP: quix-e-n, quix-e-ches Soub-e-n, soub-e-ches Estiv-e-n, estiv-e-ches...
IAP: quix-e-ra... Soub-e-ra Estiv-e-ra...
SP: quix-e-se... Soub-e-se Estiv-e-se...
SF: quix-e-r... Soub-e-r Estiv-e-r...
POÑER/PÓR
TRAER PRACER Pux-e-n, pux-e-ches...
IP: troux-e-n, troux-e-ches... Prougu-e-n, prougu-e-ches... Pux-e-ra...
IAP: troux-e-ra... Prougu-e-ra... Pux-e-se...
SP: troux-e-se... Prougu-e-se... Pux-e-r...
SF: troux-e-r... Prougu-e-r...

VIR
 VT Ø NA P1 e P2 do IP SER/IR
 RADICAIS:  RADICAIS:
 /VI/,  /fu / P1,P2 do IP
 /VIÑ/, VT /e/  /fo / resto.
 /V/  /i/ SNP da P3 do IP

IP: vi-n, viñ-e-ches, v-e-u, viñ-e-mos, viñ-e- IP: fu-n, fu-ches, fo-i, fo-mos, fo-stes, fo-ron
stes... IAP: fo-ra...
IAP: viñ-e-ra... SP: fo-se...
SP: viñ-e-se... SF: fo-r...
SF: viñ-e-r...