VOCALISMO TÓNICO E PRETÓNICO

PUNTO DE ARTICULACIÓN
Anteriores ou palatais Central Posteriores ou velares
Pechadas i u
ARTICULACIÓN
MODO DE

e o
Medias
ε ͻ
Aberta
a

VOCALISMO POSTÓNICO INTERNO

PUNTO DE ARTICULACIÓN
Anteriores Posteriores
Central
ou palatais ou velares
Pechadas i u
MODO
DE Medias E O
ARTIC.
Aberta a

VOCALISMO ÁTONO FINAL

PUNTO DE ARTICULACIÓN
Anteriores Posteriores
Central
ou palatais ou velares

MODO
Medias E O
DE ARTIC.
Aberta a

1
 [ε] = e aberto, [e] = e pechado; [ͻ] = o aberto, [o] o pechado
[ε]
VOGAIS Soamente se dá en
posición tónica ou
pretónica
En xeral, todo E procedente
dun E breve tónico latino
(adoita coincidir co ditongo
IE castelán): ferro, tempo
Palabras acabadas en -el e os
seus plurais: ronsel, ronseis
Cando un E vai trabado por –
l: felgo, melro
Normalmente, o E dos
ditongos crecentes:
secuestro, ciencia
Normalmente, os E trabados
por consoante oclusiva:
recto, sexual
O E dos sufixos:
-elo/-ela: cadelo, orela (agás
INDICACIÓNS DE USO
cabelo)
-eca: discoteca, soneca
-enza: pertenza
-estre: silvestre
Palabras rematadas en -
encio/-encia: silencio,
prudencia
En xeral, os E tónicos de
palabra esdrúxula: médico,
pésimo
Os E tónicos de palabra
grave rematada en ditongo
crecente: criterio, recua
(agás femia, medio, premio)
No nome dalgunhas letras:
ese, eme, efe
A conxunción copulativa: e
Nos pretéritos irregulares que
teñen E como VT: viñera,
tivesen, fixeches, houbestes
No radical dos verbos
semirregulares da CII e CIII,
nas P2, P3 e P6 do presente de
indicativo: bebes, serve,
menten (agás ler crer e
deber)
[e]
Pode aparecer en
calquera posición
En xeral, todo E procedente
dun I breve, E longo ou OE
latinos: sede, rede, pena
Nos seguintes sufixos:
-és/-esa: lugués/a (agás
revés, través)
-edo: penedo, abeledo
-eza: nobreza, riqueza
-ello/-ella: cortello
Normalmente, o E dos
ditongos decrecentes: eira,
meu
Nos nomes acabados en -eo:
seo, freo, alleo, feo (agás
ceo)
No nome dalgunhas letras:
be, ce, de, pe
Etimoloxicamente, o E dos
demostrativos: este, esa,
aquelas...
Todos os infinitivos en –er:
comer, querer, ser
Nos pretérito regulares:
comestes, temeu, correra
O E dos verbos en –ear:
cean, arrea
O E tónico da maior parte
dos verbos CII (menos as
persoas vistas no cadro do
/ε/): bebo, bebas
En xeral, todo E seguido de
consoante palatal: fecha,
sella (agás vello, vella)
2
[ͻ]
Soamente se dá en
posición tónica ou
pretónica
En xeral, todo O procedente
dun O breve tónico latino
(adoita coincidir co ditongo
UE castelán): corvo, roda
Palabras acabadas en –ol e os
seus plurais:
remol, remois
As palabras rematadas en -oz
e os seus plurais: precoz,
precoces, voz, voces
Normalmente, os o trabados
por consoante oclusiva:
dogma, obxección
O O dos sufixos:
-oco: paifoco
-oide: androide
-olo: rapazolo
-ote: machote
En xeral, os O tónicos de
palabra esdrúxula: código,
lóxico (agás cóbado)
Os O tónicos de palabra
grave rematada en ditongo
crecente: ocio, serodio (agás
codia)
O O de só, soa
No radical dos verbos
semirregulares da CII e CIII,
nas P2, P3 e P6 do presente de
indicativo: comes, foxe,
soben
[o]
Pode aparecer en
calquera posición
En xeral, todo O procedente
dun U breve ou O longo:
roto, rostro
Nos sufixos
–oso/-osa: curioso/a
-oño/-oña: risoño/a
-on/ona: papón/a
-ollo: ferrollo
Normalmente, o O dos
ditongos decrecentes: touro,
moito
Nos nomes acabados en:
-on: ración, acción
-or: dor, sabor (agás mor)
O O do infinitivo de pór e os
seus derivados: repor,
compor, traspor
As formas dos pretéritos de
ser e ir: fora, fostes
O O tónico da maior parte
dos verbos da CII (menos as
persoas vistas no cadro do
/ͻ/): como, coman
En xeral, todo O seguido de
consoante palatal: focha,
solla (agás coche, rocha)
 PREGUNTAS DE FONÉTICA, FONOLOXÍA E ORTOGRAFÍA
1. Indica o timbre das vogais tónicas do texto e dos enunciados seguintes
Un día vai un home polo monte e atopa unha cobra metida debaixo dun penedo, de onde non pode saír.
Véselle só a cabeza.
–Señor home –di a cobra–, quéreme quitar este penedo que está enriba de min e que me está magoando o
corpo todo? Se mo quita, heino facer feliz!
Entón o home ergue a pedra e ve como sae unha cobra un mundo de longa, que lle di:
–Agora voute comer!
–E por que? –dille o home, que quedou dunha peza ao ver tanta ingratitude.
–Porque podo máis ca ti –contéstalle o diaño da cobra–. Porque teño máis forza ca ti.
Conto popular
a) Bote dez euros e marque o código do produto que desexe.
b) Onte perdín o tren e levei o coche do meu irmán Manuel.
c) Eu non quero que veñas correndo cada vez que me oes dar un berro
d) Sempre pasa o mesmo: dormes pola mañá e logo á noite non tes sono.
e) Sérveme un café con leite morno, se fai o favor?
f) Non creo que a extrema pobreza desapareza en dez anos.
g) Non marchedes; volvo cando empece a anoitecer.
h) Hoxe fomos pescar polbos ás rochas.
i) O señor Miguel é o construtor desta obra.
j) Facer deporte sempre é bo para manterse en forma.
k) Ovella que berra, bocado que perde.
l) Toma algo se non te sentes ben.
2. Busca exemplos con vogais medias abertas e medias pechadas nestes grupos de palabras:
Números cardinais do un ao vinte. Días da semana. Nomes de cores.
3. Dise son homófonas as palabras subliñadas nestes enunciados:
a) Hoxe non podo a árbore que non podo co meu corpo.
b) Non lle cobre vender tan barato o cobre.
c) Ten conta do que ten o neno na man.
d) Son moi bos músicos e sempre coidan o son en directo.
e) Pon o libro aí e mira o que pon.
4. Indica o timbre das vogais tónicas:
Redondela céntimo boca
Manzaneda alguén onte
Corrubedo verde copa
Ourense cera millón
Foz cero bote
Narón vostede gol
Ortoño lombo sono
Bóveda porco todo
lebre percebes
menos prebe

3
5. Conxuga o presente de indicativo do verbo sentir e marca as alternancias da vogal radical.
Engade outros cinco verbos con este tipo de alteración.

6. Di que palabra das seguintes series é diferente na súa pronuncia e indica por que.
a) ceo, feo, seo, cheo, recreo
b) boa, soa, coroa, lagoa, boroa
c) fea, tea, idea, melopea, rea
d) mel, anel, pel, aquel, papel
e) traer, ser, quer, meter, crer
f) forno, morno, forza, forma, corno
7. Restitúe os acentos diacríticos que faltan e xustifica o seu uso:
a) Non debes facelo con presa para que quede ben impresa.
b) A nos non nos comentaron nada. Quen vos avisou a vos?
c) Ven por onde ven el. Non ves que se ves por aí non e seguro?
d) E o colmo, da o que ten e despois quéixase.
e) As veces chega a oficina as nove e ninguén lle replica.
f) Na cova atoparon osos de oso.
g) Díxolle que fora por fora do recinto.
h) E mellor que acudas a manifestación.
i) Ela sempre ven durmir a miña casa.
j) Compre que comas aos poucos e non a toda presa.
8. Indica o timbre das vogais
Certeza, limpeza balorento, cincento profesora, doutora
vizoso, tramposo alcaldesa, tesa discoteca, soneca
9. Completa o cadro segundo o modelo.
Media aberta Significado Media pechada Significado
corda “Que serve para atar” corda “Que non está louca”
ola ola
polo polo
mes mes
fixemos fixemos

10. Indica o timbre (aberto ou pechado) dos e - o tónicos das seguintes palabras:
quero cousa es só aprobatoria
ben Eva foron persoa eterno
sempre sorte aquel toda estas
propósito teléfono técnica certeza precioso
eles superfluo home mozo extremos
detelo tamén feroz metera pelo
era facelo terror esotérica concello
sen miseria mor logo longo
pobreza pobres noxo órganos perfecto
asceta méritos abondo besta doloroso

4
11. Define os fonemas das seguintes palabras:
bebes lume xerme xente vez
guerra flor hora coche quen
dixo fixo prezo enérxica baioneta
mañá maná non unha ninguén

12. Fai a separación silábica de:

vitoria atlética iniciou súas coleccionar
dous maior gloria rexistrado fai
saiamos cotiá quéixanse distracción saïamos

13. Máis, cómpre, dá, é e ó levan acento diacrítico. Indica as palabras das que deben diferenciarse e sinala
a categoría de todas.

14. Vacua (que non mostra preocupación) e vacúa (relativa á vaca ou ao gando bovino) diferéncianse pola
sílaba tónica o mesmo que está (verbo que indica presenza) e esta (demostrativo que indica
proximidade coa persoa que fala). Indica outras catro parellas de palabras nas que se dea esta diferenza
e sinala o seu significado.

15. Xustifica o acento gráfico das palabras que o leven.

16. A primeira vogal das palabras da esquerda é media aberta; comproba se se conserva na
palabra derivada da dereita
présa - presiña perna - perniña pedra - pedriña
home - homiño póla - poliña hedra - hedriña
17. Marca a abertura das vogais átonas subliñadas
a) Bateulle cunha pedriña na parte inferior do nariz.
b) Ollouno desde a cafetería daquel hospital.
c) A cadeliña tocou o peíño da meniña.
d) Oíron esa noticia na emisora daquel edificio.
e) Helena atopou esta edición na librería.

18. Pronuncia e recoñece a diferenza –canto ao vocalismo pretónico– entre as parellas de palabras.
ocorrente – orella hexagonal – extenso
educación – enfermo folguista – onceavo
electoral – esquecido mullereiro – maleteiro
ocupado – ortiga invernía – convencer
observador – ondulatorio automobilista - autonomía

19. Escribe derivados das seguintes palabras e indica a pronuncia das vogais pretónicas.
quente guerra perna festa bóla

20. Constrúe enunciados con cada par de palabras e indica o grao de abertura das vogais medias
pretónicas.
Botiñas, elástico. Ecoloxía, sociedade. Gasólina, eléctrico. Ecuación, hexágono.

5
 SOLUCIÓNS ÁS PREGUNTAS DE FONÉTICA, FONOLOXÍA E ORTOGRAFÍA
1. Indica o timbre das vogais tónicas do texto e dos enunciados seguintes
Un día vai un home polo monte e atopa unha cobra metida debaixo dun penedo, de onde non pode saír.
Véselle só a cabeza.
–Señor home –di a cobra–, quéreme quitar este penedo que está enriba de min e que me está magoando o
corpo todo? Se mo quita, heino facer feliz!
Entón o home ergue a pedra e ve como sae unha cobra un mundo de longa, que lle di:
–Agora voute comer!
–E por que? –dille o home, que quedou dunha peza ao ver tanta ingratitude.
–Porque podo máis ca ti –contéstalle o diaño da cobra–. Porque teño máis forza ca ti.
Conto popular
a) Bote dez euros e marque o código do produto que desexe.
b) Onte perdín o tren e levei o coche do meu irmán Manuel.
c) Eu non quero que veñas correndo cada vez que me oes dar un berro
d) Sempre pasa o mesmo: dormes pola mañá e logo á noite non tes sono.
e) Sérveme un café con leite morno, se fai o favor?
f) Non creo que a extrema pobreza desapareza en dez anos.
g) Non marchedes; volvo cando empece a anoitecer.
h) Hoxe fomos pescar polbos ás rochas.
i) O señor Miguel é o construtor desta obra.
j) Facer deporte sempre é bo para manterse en forma.
k) Ovella que berra, bocado que perde.
l) Toma algo se non te sentes ben.
2. Busca exemplos con vogais medias abertas e medias pechadas nestes grupos de palabras:
Números cardinais do un ao vinte. Días da semana. Nomes de cores.
3. Dise son homófonas as palabras subliñadas nestes enunciados:
f) Hoxe non podo a árbore que non podo co meu corpo.
g) Non lle cobre vender tan barato o cobre.
h) Ten conta do que ten o neno na man.
i) Son moi bos músicos e sempre coidan o son en directo.
j) Pon o libro aí e mira o que pon.
4. Indica o timbre das vogais tónicas:
Redondela céntimo boca
Manzaneda alguén onte
Corrubedo verde copa
Ourense cera millón
Foz cero bote
Narón vostede gol
Ortoño lombo sono
Bóveda porco todo
lebre percebes
menos prebe

6
5. Conxuga o presente de indicativo do verbo sentir e marca as alternancias da vogal radical.
Engade outros cinco verbos con este tipo de alteración.

6. Di que palabra das seguintes series é diferente na súa pronuncia e indica por que.
g) ceo, feo, seo, cheo, recreo
h) boa, soa, coroa, lagoa, boroa
i) fea, tea, idea, melopea, rea
j) mel, anel, pel, aquel, papel
k) traer, ser, quer, meter, crer
l) forno, morno, forza, forma, corno
7. Restitúe os acentos diacríticos que faltan e xustifica o seu uso:
k) Non debes facelo con présa para que quede ben impresa.
l) A nós non nos comentaron nada. Quen vos avisou a vós?
m) Ven por onde vén el. Non ves que se vés por aí non é seguro?
n) É o colmo, dá o que ten e despois quéixase.
o) Ás veces chega a oficina as nove e ninguén lle replica.
p) Na cova atoparon ósos de oso.
q) Díxolle que fora por fóra do recinto.
r) É mellor que acudas á manifestación.
s) Ela sempre vén durmir á miña casa.
t) Cómpre que comas aos poucos e non á toda présa.
8. Indica o timbre das vogais
Certeza, limpeza balorento, cincento profesora, doutora
vizoso, tramposo alcaldesa, tesa discoteca, soneca
9. Completa o cadro segundo o modelo.
Media aberta Significado Media pechada Significado
corda “Que serve para atar” corda “Que non está louca”
ola interxección ola Substantivo feminino
polo Pos + o polo Por + o
mes mes Substantivo masculino
fixemos Do verbo facer fixemos Do verbo fixar

10. Indica o timbre (aberto ou pechado) dos e - o tónicos das seguintes palabras:
quèro cousa ès sò aprobatòria
bèn Èva foron persoa ètèrno
sèmpre sòrte aquel toda estas
propòsito telèfono tècnica cèrteza precioso
eles supèrfluo hòme mozo extremos
detelo tamèn feròz metera pelo/pèlo
èra facelo tèrror èsotèrica concello
sen/sèn misèria mor/mòr lògo longo
pobreza pòbres noxo òrganos perfècto
asceta mèritos abondo besta doloroso

7
 11. Define os fonemas das seguintes palabras:
bèbes lume xèrme xente/xènte vez
guèrra flor hòra còche quèn
dixo fixo prezo enèrxica baioneta
mañá maná non unha ninguèn

12. Fai a separación silábica de:

vi-tò-ria a-tlèti-ca i-ni-ciou sú-as co-lec-cio-nar
dous ma-ior glò-ria re-xis-tra-do fai
sa-ia-mos co-tiá quéi-xan-se dis-trac-ción sa-ï-a-mos

13. Máis, cómpre, dá, é e ó levan acento diacrítico. Indica as palabras das que deben diferenciarse e sinala
a categoría de todas.

14. Vacua (que non mostra preocupación) e vacúa (relativa á vaca ou ao gando bovino) diferéncianse pola
sílaba tónica o mesmo que está (verbo que indica presenza) e esta (demostrativo que indica
proximidade coa persoa que fala). Indica outras catro parellas de palabras nas que se dea esta diferenza
e sinala o seu significado.

15. Xustifica o acento gráfico das palabras que o leven.

16. A primeira vogal das palabras da esquerda é media aberta; comproba se se conserva na
palabra derivada da dereita
présa - presiña perna - perniña pedra - pedriña
home - homiño póla - poliña hedra - hedriña
17. Marca a abertura das vogais átonas subliñadas (aberto, pechado, dupla posibilidade)
f) Bateulle cunha pedriña na parte inferior do nariz.
g) Ollouno desde a cafetería daquel hospital.
h) A cadeliña tocou o peíño da meniña.
i) Oíron esa noticia na emisora daquel edificio.
j) Helena atopou esta edición na librería.

18. Pronuncia e recoñece a diferenza –canto ao vocalismo pretónico– entre as parellas de palabras.
ocorrente – orella hexagonal – extenso
educación – enfermo folguista – onceavo
electoral – esquecido mullereiro – maleteiro
ocupado – ortiga invernía – convencer
observador – ondulatorio automobilista - autonomía

19. Escribe derivados das seguintes palabras e indica a pronuncia das vogais pretónicas.
quente guerra perna festa bóla

20. Constrúe enunciados con cada par de palabras e indica o grao de abertura das vogais medias
pretónicas.
Botiñas, elástico. Ecoloxía, sociedade. Gasolina, eléctrico. Ecuación, hexágono.

8
 [ε] = e aberto, [e] = e pechado; [ͻ] = o aberto, [o] o pechado
[ε]
VOGAIS Soamente se dá en
posición tónica ou
pretónica
En xeral, todo E procedente
dun E breve tónico latino
(adoita coincidir co ditongo
IE castelán): ferro, tempo
Palabras acabadas en -el e os
seus plurais: ronsel, ronseis
Cando un E vai trabado por –
l: felgo, melro
Normalmente, o E dos
ditongos crecentes:
secuestro, ciencia
Normalmente, os E trabados
por consoante oclusiva:
recto, sexual
O E dos sufixos:
-elo/-ela: cadelo, orela (agás
INDICACIÓNS DE USO
cabelo)
-eca: discoteca, soneca
-enza: pertenza
-estre: silvestre
Palabras rematadas en -
encio/-encia: silencio,
prudencia
En xeral, os E tónicos de
palabra esdrúxula: médico,
pésimo
Os E tónicos de palabra
grave rematada en ditongo
crecente: criterio, recua
(agás femia, medio, premio)
No nome dalgunhas letras:
ese, eme, efe
A conxunción copulativa: e
Nos pretéritos irregulares que
teñen E como VT: viñera,
tivesen, fixeches, houbestes
No radical dos verbos
semirregulares da CII e CIII,
nas P2, P3 e P6 do presente de
indicativo: bebes, serve,
menten (agás ler crer e
deber)
[e]
Pode aparecer en
calquera posición
En xeral, todo E procedente
dun I breve, E longo ou OE
latinos: sede, rede, pena
Nos seguintes sufixos:
-és/-esa: lugués/a (agás
revés, través)
-edo: penedo, abeledo
-eza: nobreza, riqueza
-ello/-ella: cortello
Normalmente, o E dos
ditongos decrecentes: eira,
meu
Nos nomes acabados en -eo:
seo, freo, alleo, feo (agás
ceo)
No nome dalgunhas letras:
be, ce, de, pe
Etimoloxicamente, o E dos
demostrativos: este, esa,
aquelas...
Todos os infinitivos en –er:
comer, querer, ser
Nos pretérito regulares:
comestes, temeu, correra
O E dos verbos en –ear:
cean, arrea
O E tónico da maior parte
dos verbos CII (menos as
persoas vistas no cadro do
/ε/): bebo, bebas
En xeral, todo E seguido de
consoante palatal: fecha,
sella (agás vello, vella)
9
[ͻ]
Soamente se dá en
posición tónica ou
pretónica
En xeral, todo O procedente
dun O breve tónico latino
(adoita coincidir co ditongo
UE castelán): corvo, roda
Palabras acabadas en –ol e os
seus plurais:
remol, remois
As palabras rematadas en -oz
e os seus plurais: precoz,
precoces, voz, voces
Normalmente, os o trabados
por consoante oclusiva:
dogma, obxección
O O dos sufixos:
-oco: paifoco
-oide: androide
-olo: rapazolo
-ote: machote
En xeral, os O tónicos de
palabra esdrúxula: código,
lóxico (agás cóbado)
Os O tónicos de palabra
grave rematada en ditongo
crecente: ocio, serodio (agás
codia)
O O de só, soa
No radical dos verbos
semirregulares da CII e CIII,
nas P2, P3 e P6 do presente de
indicativo: comes, foxe,
soben
[o]
Pode aparecer en
calquera posición
En xeral, todo O procedente
dun U breve ou O longo:
roto, rostro
Nos sufixos
–oso/-osa: curioso/a
-oño/-oña: risoño/a
-on/ona: papón/a
-ollo: ferrollo
Normalmente, o O dos
ditongos decrecentes: touro,
moito
Nos nomes acabados en:
-on: ración, acción
-or: dor, sabor (agás mor)
O O do infinitivo de pór e os
seus derivados: repor,
compor, traspor
As formas dos pretéritos de
ser e ir: fora, fostes
O O tónico da maior parte
dos verbos da CII (menos as
persoas vistas no cadro do
/ͻ/): como, coman
En xeral, todo O seguido de
consoante palatal: focha,
solla (agás coche, rocha)
 [ε] = e aberto, [e] = e pechado; [ͻ] = o aberto, [o] o pechado
[ε]
VOGAIS Soamente se dá en
posición tónica ou
pretónica
En xeral, todo E procedente
dun E breve tónico latino
(adoita coincidir co ditongo
IE castelán): ferro, tempo
Palabras acabadas en -el e os
seus plurais: ronsel, ronseis
Cando un E vai trabado por –
l: felgo, melro
Normalmente, o E dos
ditongos crecentes:
secuestro, ciencia
Normalmente, os E trabados
por consoante oclusiva:
recto, sexual
O E dos sufixos:
-elo/-ela: cadelo, orela (agás
INDICACIÓNS DE USO
cabelo)
-eca: discoteca, soneca
-enza: pertenza
-estre: silvestre
Palabras rematadas en -
encio/-encia: silencio,
prudencia
En xeral, os E tónicos de
palabra esdrúxula: médico,
pésimo
Os E tónicos de palabra
grave rematada en ditongo
crecente: criterio, recua
(agás femia, medio, premio)
No nome dalgunhas letras:
ese, eme, efe
A conxunción copulativa: e
Nos pretéritos irregulares que
teñen E como VT: viñera,
tivesen, fixeches, houbestes
No radical dos verbos
semirregulares da CII e CIII,
nas P2, P3 e P6 do presente de
indicativo: bebes, serve,
menten (agás ler crer e
deber)
[e]
Pode aparecer en
calquera posición
En xeral, todo E procedente
dun I breve, E longo ou OE
latinos: sede, rede, pena
Nos seguintes sufixos:
-és/-esa: lugués/a (agás
revés, través)
-edo: penedo, abeledo
-eza: nobreza, riqueza
-ello/-ella: cortello
Normalmente, o E dos
ditongos decrecentes: eira,
meu
Nos nomes acabados en -eo:
seo, freo, alleo, feo (agás
ceo)
No nome dalgunhas letras:
be, ce, de, pe
Etimoloxicamente, o E dos
demostrativos: este, esa,
aquelas...
Todos os infinitivos en –er:
comer, querer, ser
Nos pretérito regulares:
comestes, temeu, correra
O E dos verbos en –ear:
cean, arrea
O E tónico da maior parte
dos verbos CII (menos as
persoas vistas no cadro do
/ε/): bebo, bebas
En xeral, todo E seguido de
consoante palatal: fecha,
sella (agás vello, vella)
10
[ͻ]
Soamente se dá en
posición tónica ou
pretónica
En xeral, todo O procedente
dun O breve tónico latino
(adoita coincidir co ditongo
UE castelán): corvo, roda
Palabras acabadas en –ol e os
seus plurais:
remol, remois
As palabras rematadas en -oz
e os seus plurais: precoz,
precoces, voz, voces
Normalmente, os o trabados
por consoante oclusiva:
dogma, obxección
O O dos sufixos:
-oco: paifoco
-oide: androide
-olo: rapazolo
-ote: machote
En xeral, os O tónicos de
palabra esdrúxula: código,
lóxico (agás cóbado)
Os O tónicos de palabra
grave rematada en ditongo
crecente: ocio, serodio (agás
codia)
O O de só, soa
No radical dos verbos
semirregulares da CII e CIII,
nas P2, P3 e P6 do presente de
indicativo: comes, foxe,
soben
[o]
Pode aparecer en
calquera posición
En xeral, todo O procedente
dun U breve ou O longo:
roto, rostro
Nos sufixos
–oso/-osa: curioso/a
-oño/-oña: risoño/a
-on/ona: papón/a
-ollo: ferrollo
Normalmente, o O dos
ditongos decrecentes: touro,
moito
Nos nomes acabados en:
-on: ración, acción
-or: dor, sabor (agás mor)
O O do infinitivo de pór e os
seus derivados: repor,
compor, traspor
As formas dos pretéritos de
ser e ir: fora, fostes
O O tónico da maior parte
dos verbos da CII (menos as
persoas vistas no cadro do
/ͻ/): como, coman
En xeral, todo O seguido de
consoante palatal: focha,
solla (agás coche, rocha)