See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/329118000

Nitel Araştırmacılar İçin 30 Temel Beceri

Book · January 2017

CITATIONS READS

3 4,508

1 author:

Hasan Ozcan
Aksaray Üniversitesi
95 PUBLICATIONS 266 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Hasan Ozcan on 23 November 2018.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Nitel Araştırmacılar için
30 Temel Beceri
Bu kitabı, Nebraska-Lincoln Üniversitesi’ndeki 30 yılı aşkın çalışma hayatımda,
araştırma yöntemleri konusunda bir yazar ve akademisyen olarak bana
yardımcı olan tüm öğrencilerime, fakülteme ve fakülte personelime adıyorum.
Destekleri için teşekkürler.

John W. Creswell, Lincoln, Nebraska

Nitel Araştırmacılar için
30 Temel Beceri
John W. Creswell

Çeviren
Dr. Hasan Özcan

Ankara
2017
Nitel Araştırmacılar için 30 Temel Beceri
Çeviren: Dr. Hasan Özcan

30 Essential Skills for

the Qualitative Researcher
John W. Creswell

© Tüm Hakları Saklıdır. 2017

Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun
izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik,
fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitabın Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve New Delhi’de asıl yayımcısı SAGE Publications, Inc.’dir ve TÜRKÇE
baskısı asıl yayımcının izniyle ANI YAYINCILIK tarafından yapılmıştır.

Copyright © 2016 by SAGE Publications, Inc. All rights reserved. No part of this book may be reproduced or utilized
in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording, or by any information
storage and retrieval system, without permission in writing from the publisher. Printed in the United States of
America.

Yayıncı Sertifika No : 16003

Matbaa Sertifika No : 13268
ISBN : 978-605-170-185-1
Kapak Tasarımı : Kezban KILIÇOĞLU
Mizanpaj : Göksel ÇAKIR
Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR
Baskı : Sözkesen Matbaacılık
Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk.
No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA
Tel : 0 312 395 21 10

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

ÖZCAN, Hasan
Nitel Araştırmacılar için 30 Temel Beceri

Anı Yayıncılık, Ankara/ Türkiye

2017, 1. Baskı
xxii+290 Sf. 16x24 cm
ISBN: 978-605-170-185-1

Metodoloji, Nitel Araştırma,

Nitel Araştırma, Nitel Araştırmacı, Beceri, Nicel Araştırma, Tez Danışmanları, Tez Kurulu, Nitel
Araştırmada Teori ve Felsefe, Etik Konular, Alanyazın Haritası, Nitel Başlık ve Öz, Öz Yazmak, Veri
Toplama, Nitel Veri Analizi, Metin Verilerini Kodlamak, Resimleri ve Görüntüleri Kodlamak, NVA
Yazılımı, Geçerlik Kontrolleri, Kodlayıcılar Arası Uzlaşma, Nitel Makale Yayımlamak, Nitel Desen

Anı Yayıncılık
Kızılırmak Sokak 10/A
Bakanlıklar/Ankara
Tel: 0 312 425 81 50 pbx
e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr
http://www.aniyayincilik.com.tr

A harfinin evrimi

iv
İÇİNDEKİLER
Ön söz ..................................................xiii
Amaç ....................................................xiii
Okuyucu Kitle ...................................... xiv
Kitabı Tanıyalım................................... xiv
Yazım Özellikleri .................................. xv
Teşekkür .............................................. xvi
İnternet Kaynakları.............................. xvi
Çevirenin Sunuşu ................................ xvii
Yazar Hakkında .................................... xix
Çeviren Hakkında ................................ xxi

BÖLÜM 1 Nitel Araştırmayı Anlamak .................................. 1

1 Nitel Bir Araştırmacı Gibi Düşünmek ............................................... 2

Beceri ...........................................................2
Beceri Neden Önemlidir? .............................2
Araştırma Süreci ......................................... 3
Araştırma Sürecinde Farklı Yaklaşımlar ..... 3
Nitel Araştırmacılar Nasıl Düşünür?............ 3
Sandal Resmi............................................... 5
Nitel Araştırmanın Doğası .......................... 6
Nitel Araştırma ile İlgili Bazı Kavram
Yanılgıları .................................................... 8
Özet ............................................................ 9
Etkinlik ........................................................ 9
Ek Kaynaklar .............................................. 10

2 Nicel Araştırmaya Dayalı Nitel Bir Araştırma Yürütme ................. 11

Beceri ......................................................... 11
Beceri Neden Önemlidir? ........................... 11
Nicel Bir Makalede Nicel Araştırmanın
Özellikleri ................................................... 12
Nitel Bir Makalede Nitel Araştırmanın
Özellikleri ..................................................13
Nitel ve Nicel Özelliklerin Bir Süreç
Olarak Karşılaştırılması ........................ 15
Görülmesi Kolay ve Zor Unsurlar ......... 15
Özet ...................................................... 17
Etkinlik .................................................. 18
Ek Kaynaklar ......................................... 18

3 Kavramsal Açıdan İlginç ve Titiz Bir Araştırma Yapma ................ 19

Beceri ........................................................ 19 Başlığınıza İlginç Bir Unsur Eklemek .... 22
Beceri Neden Önemlidir? .......................... 19 Özet ......................................................24
Araştırma Konusuna Karar Vermek ......... 19 Etkinlik ..................................................24
Kendi Çevreni Çalışmaktan Kaçınmak ......... 20 Ek Kaynaklar .........................................24
Kavramsal Açıdan Konuyu İlginç Hâle
Getirmek .................................................... 21
v
4 Araştırma Sürecinde Ortaya Çıkan Duygusal Zorlukları Yönetme .... 25
Beceri ....................................................... 25
Beceri Neden Önemlidir? .......................... 25
Nitel Araştırmanın Duygusal Yolculuğu ... 25
Duygusal Yolculuktaki Muhtemel Adımlar .....26
Nitel Araştırmanın Olumlu Yönü .............. 27
Nitel Araştırmanın Olumsuz Yönü ....... 27
Özet ..................................................... 30
Etkinlik ................................................. 30
Ek Kaynaklar ........................................ 30

5 Tez Danışmanları ve Kurulları ile Çalışmak ....................................31

Beceri .........................................................31 Tez Kurulu ile Yapılan Görüşmeler ....... 33

Beceri Neden Önemlidir? ...........................31 Özet .....................................................34
Tez Kurulunu Bilgilendirme .......................31 Etkinlik .................................................. 35
En İyi Malzemenizi Ortaya Koymak.......... 32 Ek Kaynaklar ......................................... 35
Geri Bildirim Alma ..................................... 32

BÖLÜM 2 Nitel Araştırmaya Hazırlık ................................ 37

6. Nitel Araştırmada Teori ve Felsefe Kullanımı .............................. 38

Beceriler ................................................... 38
Beceriler Neden Önemlidir? ..................... 38
Nitel Araştırmanın Ardındaki Felsefe ......... 39
Nitel Araştırmanızda Felsefeden
Bahsetmek ................................................ 42
Nitel Araştırmada Teori Kullanımı .......43
Özet ..................................................... 46
Etkinlikler ............................................. 46
Ek Kaynaklar .........................................47

7 Etik Konuları Öngörmek .................................................................48

Beceri ........................................................48 Nitel Araştırmada Kullanılan Kaynaklar
Konusunda İzinler ................................54
Beceri Neden Önemlidir? ..........................48
Etik Kurallarıyla İlgili Bir Kontrol
Beşerî Araştırmalarda Alınacak
Listesi .................................................... 55
Tedbirler ....................................................49
Özet ...................................................... 55
Araştırmanın Farklı Evrelerinde Etik
Sorunlar..................................................... 50 Etkinlik ................................................. 56
Nitel Araştırmacı Olarak Karşılaştığım Etik Ek Kaynaklar ......................................... 57
Sorunlar..................................................... 50

vi
8 Bir Alanyazın Haritası Oluşturma .................................................. 58
Beceri ............................................ 58 Alanyazın Haritasının Tasarlanmasına
Yönelik Ek Fikirler .................................. 64
Beceri Neden Önemlidir? ....................... 58
Bir Alanyazın Haritası Örneği ................ 64
Alanyazın Taramasındaki Zorluklar ....... 59
Özet ........................................................65
Nitel Araştırmaya Alanyazın Ekleme
Seçenekleri............................................. 59 Etkinlik ................................................... 66
Alanyazın Taramasının Basamakları ..... 60 Ek Kaynaklar.......................................... 66
Alanyazın Taramasındaki Öncelikler ..... 61
Alanyazın Haritası Nasıl Tasarlanır? ....... 62

9 Nitel Bir Tezin Yapısını İncelemek ................................................. 67

Beceri ..................................................... 67
Beceri Neden Önemlidir? ....................... 67
Nitel Öneri ya da Plana Dahil Edilen
Konular .................................................. 68
Nitel Bir Tez Önerisinin Yapısı............... 68
Nitel Bir Makalenin Yapısına İlişkin Bir
Kavram Haritası...................................... 71
Özet ........................................................ 72
Etkinlik .................................................... 73
Ek Kaynaklar........................................... 73

Bölüm 3 Nitel Bir Çalışmaya Başlamak ............................. 75

10 İyi Bir Nitel Başlık ve Öz Yazmak .................................................. 76

Beceri ..................................................... 76
Beceri Neden Önemlidir? ....................... 76
İyi Nitel Başlıklar .................................... 77
Geliştirilmiş Başlıklar .............................. 79
Öz ........................................................... 79
Öz’deki Kelime Sayısı ............................ 80
İyi Bir Öz’ün Konuları ........................... 80
Öz Örnekleri.......................................... 81
Özet ......................................................82
Etkinlik ..................................................82
Ek Kaynaklar ........................................ 83

11 Çalışmaya İyi Bir Giriş ve Başlangıç Cümlesi Yazmak ................. 84

Beceri .....................................................84 Girişin İlk Cümlesi ................................... 91
Beceri Neden Önemlidir? .......................84 Özet ........................................................92
Nitel Bir Çalışmaya Girişi Yerleştirmek ...... 85 Etkinlik ....................................................92
İyi Bir Girişin Beş Ana Unsuru ................ 85 Ek Kaynaklar...........................................92

vii
12 Nitel Amaç İfadesini ve Araştırma Sorularını Yazmak ................ 93
Beceriler ................................................. 93
Beceri Neden Önemlidir? ....................... 93
Amaç, Araştırma Soruları ve Yöntemleri
İlişkilendirmek ........................................94
Amaç İfadeleri ........................................94
Araştırma Soruları ................................. 96
Araştırma Sorusu ................................... 97
Araştırma Sorusunun Geliştirilmesine
Yönelik Örnekler .................................. 98
Temel Olgu ......................................... 100
Özet .....................................................101
Etkinlik .................................................101
Ek Kaynaklar ....................................... 102

Bölüm 4 Veri Toplama ..................................................... 103

13 Nitel Veri Toplama Sürecini Anlama .......................................... 104

Beceri ................................................... 104 Özet ..................................................... 115
Beceri Neden Önemlidir? ..................... 104 Etkinlik .................................................116
Nitel Veri Toplama Adımları................. 104 Ek Kaynaklar ........................................116
Nitel Veri Toplama için Kontrol Listesi .... 115

14 İyi Bir Gözlem Yapma ................................................................... 117

Beceri .................................................... 117
Beceri Neden Önemlidir? ...................... 117
Gelişmiş Bir Beceri Olarak Gözlem ....... 118
Gözlem Yapmanın Doğası .................... 118
Gözlem Yapma Sürecindeki Adımlar....... 119
Gözlem için Ek Faydalı İlkeler ............... 122
Gözlem Yapmanın Zorlukları .............. 123
Gözlem Kontrol Listesi ....................... 124
Özet .................................................... 124
Etkinlik ................................................ 125
Ek Kaynaklar ....................................... 125

15 Bir Görüşme Tutanağı Tasarlamak ve Uygulamak .................... 126

Beceri ................................................... 126
Beceri Neden Önemlidir? ..................... 126
Görüşme Türleri .................................... 127
Nitel Bir Görüşme Yapma Adımları ..... 128
Bir Görüşme Tutanağının Bölümleri .... 129
Örnek Bir Görüşme Tutanağı ................ 132
Görüşme Yapmayla İlgili Ek Görüşler .......133
Görüşme Kontrol Listesi ...................... 134
Görüşme Yapmanın Zorlukları ............. 134
Özet ...................................................... 136
Etkinlik .................................................. 137
Ek Kaynaklar......................................... 137

viii
16 Ötekileştirilmiş Gruplardan Veri Toplama................................. 138
Beceriler .............................................. 138 Olası Endişeleri Ele Almak .................. 142
Beceriler Neden Önemlidir? ............... 138 Özet .................................................... 144
Ötekileştirilmiş Gruplar ....................... 139 Etkinlik ................................................ 144
Ötekileştirilmiş Gruplardan Verilerin Ek Kaynaklar ....................................... 144
Toplanmasındaki Endişeler ................ 139

17 Evrensel Nitel Araştırmalarda Kültürel Farkındalık .................. 145

Beceriler .............................................. 145 Metodolojik Yönelim ve Veri Toplama
Yöntemleri .......................................... 148
Beceriler Neden Önemlidir? ............... 145
Nitel Araştırma Tasarıları ve
Evrensel Nitel Araştırma Yapmanın
Süreçleri .............................................. 148
Temel Noktaları ..................................146
Evrensel Nitel Araştırmacı için
Kültürel Yeterlik ..................................146
Tavsiyeler ............................................ 149
Ülke Genelinde Uzmanlıklar
Özet .................................................... 150
Geliştirmek .......................................... 147
Etkinlik ................................................ 150
Evrensel Araştırma Politikaları ........... 147
Ek Kaynaklar ....................................... 150

Bölüm 5 Verileri Analiz Etmek ve Doğrulamak............... 151

18 Metin Verilerini Kodlamak........................................................... 152

Beceri .................................................. 152 Kodlamayı Anlamak için Bir Temayı
Temsil Eden Paragraftan Geriye Doğru
Beceri Neden Önemlidir? .................... 152
Çalışmak .............................................. 156
Kapsamlı Nitel Veri Analizi Süreci ....... 153
Kodlama Süreci................................... 158
Ham Veriden Kodlara.......................... 154
Özet .................................................... 165
Ham Veriden Temalara ....................... 154
Etkinlik ................................................ 165
Kodlamanın Doğası ............................. 156
Ek Kaynaklar ....................................... 165

19 Resimleri ve İmgeleri Kodlamak ................................................ 167

Beceri .................................................. 167
Beceri Neden Önemlidir? .................... 167
Nitel İmge Verilerinin Çeşitleri ........... 168
İmgeleri Kullanma Konusunda Olası
Kaygılar .............................................. 169
9
İmgeleri Analiz Etmek ........................ 169
Özet .................................................... 173
Etkinlik ................................................ 173
Ek Kaynaklar ....................................... 174
20 Tema Paragrafları Geliştirmek................................................... 176
Beceri .................................................. 176 Temaları, Kodları ve Alıntıları
Düzenleyen Bir Tablo ..........................181
Beceri Neden Önemlidir? .................... 176
Özet .................................................... 183
Nitel Veri Analizindeki Dört Aşamalı
Kanıtlar ................................................ 177 Etkinlik ................................................ 183
Temalara Yazılacak Unsurlar .............. 177 Ek Kaynaklar ....................................... 183

21 Veri Analizi için Bilgisayar Yazılım Programı Kullanmak .......... 185

Beceri .................................................. 185
Beceri Neden Önemlidir? .................... 185
Veri Analizi ve Rapor Yazma
Aşamalarında NVA Yazılımı
Kullanmak .......................................... 186
NVA Yazılımı Kullanmalı mısınız? ....... 186
Mevcut Başlıca Yazılım Programları ......188
Bir NVA Programını Nasıl Seçersiniz? . 189
NVA Yazılımı Kullanmanın Adımları
Nelerdir? ............................................. 190
Özet .................................................... 192
Etkinlik ................................................ 193
Ek Kaynaklar ....................................... 193

22 Geçerlik Kontrolleri Yapmak ...................................................... 194

Beceri ..................................................194
Beceri Neden Önemlidir? ....................194
Nitel Araştırmada Geçerlik Nedir? ......194
Nitel Araştırmada Geçerlik Türleri ...... 195
Hangi Geçerlilik Yöntemlerini
Kullanmalısınız? .................................. 198
Özet .................................................... 199
Etkinlik ................................................ 199
Ek Kaynaklar ....................................... 199

23 Kodlayıcılar Arasında Uzlaşma Sağlamak .................................200

Beceri ................................................. 200
Beceri Neden Önemlidir? ................... 200
Kodlayıcılar Arası Uzlaşma Nedir? ..... 200
Kodlayıcılar Arası Uzlaşmanın
Adımları ............................................... 201
Sistematik Olmayan Bir Süreçten Daha
Sistematik Süreçlere Kodlayıcılar Arası
Uzlaşma Örnekleri .............................. 203
Özet ................................................... 206
Etkinlik ................................................ 207
Ek Kaynaklar ...................................... 208

10
Bölüm 6 Nitel Araştırmayı Yazmak ve Yayımlamak ..... 209

24 Bilimsel Bir Şekilde Yazmak ....................................................... 210

Beceri .................................................. 210 İyi Yazı Yazmanın İlkelerini
Kullanmak ........................................... 214
Beceri Neden Önemlidir? .................... 210
İyi Yazı Yazmak için Başka
Yazma Alışkanlığım ............................. 210
Yöntemler ........................................... 215
Konunuz Hakkında Düşünmek için
Özet .................................................... 216
Yazmak ................................................ 212
Etkinlik ................................................ 216
Yazma Alışkanlığını Geliştirmek.......... 213
Ek Kaynaklar ....................................... 216
Düşüncelerini Aşamalandırmak .......... 213

25 Nitel Bir Şekilde Yazmak.............................................................. 217

Beceri ................................................. 217
Beceri Neden Önemlidir? .................... 217
Yazarken “Yoğun Tanımlama”
Kullanmak ........................................... 218
Tutarlı Olarak Yazmak ....................... 220
Benzetmeler Kullanarak Yazmak ....... 223
Alıntılar Kullanarak Yazmak ............... 223
Özet .................................................... 224
Etkinlik ................................................ 224
Ek Kaynaklar ....................................... 224

26 Yansıtıcı Olarak Yazmak ............................................................. 225

Beceri .................................................225
Beceri Neden Önemlidir? ....................225
Yansıtıcılık Nedir? .............................. 226
Araştırmacı için Yansıtıcılık ................ 226
Katılımcılar için Yansıtıcılık.................. 227
Okuyucular için Yansıtıcılık ................. 227
Yansıtıcı Yazma Nasıl Kolaylaştırılır? ......228
Bir Çalışmada Kişisel İfadeleri Nerede
Kullanırsınız? ....................................... 228
Özet .................................................... 231
Etkinlik ................................................ 231
Ek Kaynaklar ....................................... 232

27 İyi Bir Sonuç Bölümü Yazmak..................................................... 233

Beceri ..................................................233
Beceri Neden Önemlidir? ...................233
Nitel Bir Çalışmayı Nasıl
Sonuçlandırırsınız? ..............................233
Bir Sonuç Bölümünün Unsurları Üzerine
Bakış Açıları ........................................ 234
Nitel Bir Çalışmayı Sonuçlandırmakla
İlgili İki Yaklaşım ................................. 238
Özet .................................................... 241
Etkinlik ................................................ 241
Ek Kaynaklar ....................................... 242

xi
28 Nitel Bir Makale Yayımlamak ..................................................... 243
Beceri ................................................ 243 Bir Dergiye Yayın Göndermeden Önce
Onu Nasıl İncelemeliyim? .................. 246
Beceri Neden Önemlidir? ................... 243
Özet ................................................... 249
Akademik Kariyer Boyunca Yayın
Yapmak .............................................. 243 Etkinlik ................................................250
Ek Kaynaklar .......................................250

Bölüm 7 Bir Çalışmayı Değerlendirmek ve Nitel Desenleri

Kullanmak ......................................................................... 251

29 Nitel Bir Çalışma için Nitelik Ölçütlerini Belirlemek ................ 252

Beceri ..................................................252 Hangi Ölçütleri Kullanmalısınız? ......... 257
Beceri Neden Önemlidir? ....................252 Özet ....................................................258
Nitel Araştırmada Ölçütler Önemli Etkinlik ................................................258
midir? ...................................................253
Ek Kaynaklar .......................................258
Ölçütler Konusu Üzerine Bazı Bakış
Açıları.................................................. 254

30 Nitel Desenleri Tanıtmak ............................................................ 260

Beceri ................................................. 260
Beceri Neden Önemlidir? ................... 260
Nitel Araştırmalarda Genel Tasarımdan
Nitel Desen Türlerine Geçmek........... 262
Beş Desen Arasında Seçim Yapma .... 263
Çalışmanız için Hangi Tasarımın Uygun
Olduğuna Nasıl Karar Verirsiniz? ....... 268
Bir Örnek “Hikâyeyi Dönüştürmek” ..... 269
Özet .....................................................271
Etkinlik ................................................ 272
Ek Kaynaklar ....................................... 272

Kaynakça .............................................273
Terimler Sözlüğü ................................ 285
Konu Dizini ........................................ 289

xii
ÖN SÖZ

Amaç

Yazmış olduğum kitapların çoğunda olduğu gibi, bu kitabı da tabii ki nitel

araştırmaya giriş dersime yönelik elimde bir kaynak olması için yayımladım.
Mevcut, nitel araştırmaya giriş kitaplarını incelediğimde, nitel araştırma yapmakla
ilgili genel ilkeleri yeterince kapsamadıklarını gördüm. Bunlardan bazılarında
ağırlıklı olarak belirli nitel araştırmalar işlenmiş ve bu çalışmaların ana unsurları
özetlenmişti. Bunların dışındakileri, öğrencilerime okumaları için kesinlikle
öneremeyeceğim derecede karmaşık buldum. Gördüğüm kadarıyla asıl ihtiyaç,
nitel araştırma yapmanın uygulamalı yönlerini anlatan bir kaynak ihtiyacıydı.
Uygulamalı kelimesiyle, nitel araştırmayı adım adım anlatan katı bir yaklaşımı değil
sadece nitel araştırma yürütecek kişinin nasıl ilerleyeceğine dair bir tartışmayı
kastediyorum. Bir kişi, yazıya aktarılarak deşifre edilmiş metinlerdeki nitel verileri
veya katılımcıların yaptığı resimlerdeki nitel verileri nasıl kodlar? Bir kişi nitel
soruları nasıl tasarlar veya nitel görüşme verilerinin analiz adımlarını nasıl yürütür?
Bu, nitel araştırmaya giriş kitaplarında eksik olan uygulamayı nasıl yapmalı?
bilgisidir. Böyle bir açıklama olmadan, öğrenciler veya nitel araştırmaya yeni
başlayanlar, bu tarz bir araştırmayı kendi başlarına nasıl yürüteceklerini çözmekle
baş başa kalırlar.
Ayrıca bu kitapla, 30 yıldır kendi nitel çalışmalarımı yaparken öğrendiğim bazı
teknikleri ve işlemleri paylaşmak istedim. Amacım yapılabilecek tek yolun bu
olduğunu söylemek değil, en azından benim için nasıl ilerlediğini paylaşmaktır. Bu
teknikleri ve işlemleri yalnızca benim işime yarayan yaklaşımlar olarak sunuyorum.
Nitel kitap yazarları, sık sık başkalarının görüşlerinin arkasına saklandığı için onların
işine neyin yaradığını öğrenemeyiz. Yani, bu kitap, nitel araştırmayla ilgili
uygulama, öğretim ve yazma süreçlerinde ulaştığım fikirlerimi paylaşma
girişimidir. Bunun için araştırma deseni, nitel araştırma ve karma yöntemler
üzerine daha önceki çalışmalarımdan birtakım örnekler kullandım. Bu kitapta belli
uygulamalı yaklaşımları paylaşmak ve kendi görüşlerimle birlikte sunmak için bazı
başka yazarlara da atıfta bulunacağım.
Bu kitapta geleneksel araştırma yöntemleri kitaplarında ele alınmayan birçok yeni
başlık bulacaksınız. Örneğin, nitel bir araştırmacı gibi düşünmek, nitel araştırma
yapmanın duygusal yönleriyle başa çıkmak, kodlayıcılar arası uzlaşmayı kontrol
etmek, resimleri kodlamak, sonuç yazmak ve önemli ögelerin tam olarak
eklenmesini sağlamak için paragrafları kodlamak gibi bölümler bulacaksınız.
Bu nedenle, bu kitabın amacı kendi nitel araştırmalarımı yürütürken kullandığım 30
temel beceriyi sunmaktır. Otuz kesinlikle keyfî bir sayıdır; aslında araştırmada
kullanılan beceriler çok daha geniş veya dar kapsamlı olabilir. Fakat bu 30 beceri,
nitel araştırmaya başlayan araştırmacıların bilmesi gereken şeyleri aktarmada
kullanacağım temel bilgilerdir. Okuyucuların, tüm bölümleri veya becerileri
kendileri için aynı derecede ilgili bulmayacağını biliyorum. Derslerdeki zaman
kısıtlaması veya ilgi alanı dolayısıyla, okuyucular okumak veya kullanmak için belirli
bölümleri seçebilirler.
Nitel araştırmanın temel bir özelliğinin anlamayı geliştirmek olduğunun da
farkındayım. Fakat uygulamalı yaklaşımımla tutarlı olarak, yeni araştırmacıların
titiz ve gelişmiş bir nitel araştırma yapabilmeleri için geliştirmeleri gereken belli
beceriler olduğunu görüyorum. Geliştirilebilen belirli bir yetenek ya da uzmanlık
türü olan beceri, bir kez edinildiğinde, bir kişinin kapsamlı ve titiz bir nitel araştırma
yürütmesine yardımcı olabilir. Bu nedenle her bölüme, o bölümün içeriğine uygun,
geliştirilmesi gereken becerilerle başladığımı göreceksiniz. Çünkü kendi
yaklaşımlarınızı yaratıcı bir şekilde keşfetmeden önce bir beceri dizisi geliştirmek
önemlidir. Tıpkı bir beste yapmadan önce müzik teorisini kavramanın besteye bir
temel oluşturması ya da mimari tasarımda yenilik yapmadan önce temel mimari
becerileri anlamanın bu yeniliğe bir temel oluşturması gibi... Bu yüzden, nitel
araştırmalarda yenilikçiliğin ve yaratıcılığın güçlü bir savunucusu olmama rağmen,
yeni araştırmacıların ilk olarak temel becerilere hâkim olması gerektiğini
düşünüyorum.

Okuyucu Kitle

Bu kitabın okuyucuları, genelde nitel araştırma yapmak isteyen sosyal bilimler ile
davranış ve sağlık bilimlerindeki kişiler, özelde ise nitel araştırma üzerine ilk kez
düşünen yeni araştırmacılardır. Bu kişiler lisansüstü öğrenciler, öğretim üyesi veya
akademi dışında nitel araştırma yapan kişiler olabilir. Bu kitap daha deneyimli
araştırmacılar için ise temel beceri alanlarının gözden geçirilmesine imkân
sağlayacak, nitel bir araştırmacı olarak nasıl çalıştığım hakkında da fikir verecektir.

Kitabı Tanıyalım

Kitaplarımın çoğunda göreceğiniz üzere benim yazma tarzım, doğrudan

öğrenilmesi gereken içeriğe odaklanır. Kitapta, kendi deneyimlerimden sıkça
bahsediyorum. Ayrıca yazımda, kişi zamirleri kullanarak anlatımı mümkün
olduğunca okuyucuya yaklaştırmaya çalışıyor ve bu şekilde yazım tarzıma sohbet
tarzı da eklemeye çalışıyorum. Nitel araştırma yöntemleri hakkında önemli
içerikleri aktarırken, aynı zamanda böyle sohbet tarzında yazan önemli
rehberlerimden Harry Wolcott’un izlerini takip etmeye çalışıyorum (Bakınız
Wolcott, 2009, 2010). Bunun yanında fikirlerimi uygulayabilmeniz için alıştırmalar
verip fikir akışını çok kesmemek için referansları asgarî seviyede tutuyorum. Kitap,
30 beceri içeren yedi bölümden oluşuyor.
Birinci bölümde, nitel araştırmayı anlamak için neler gerektiğine yönelik bazı temel
görüşler sunulacaktır. Bu bölümde bir araştırmacı olarak nasıl düşünmeniz
gerektiğini, bu düşünmenin nicel araştırma için gerekli olandan nasıl farklı
olduğunu, nitel bir çalışmanın kavram ve yöntem olarak nasıl ilginç kılınacağını,
xiv
nitel araştırma yaparken ortaya çıkan duyguların nasıl yönetileceğini ve tez
danışmanları ve kurullarla nasıl çalışılacağını öğreneceksiniz. İkinci bölümde, nitel
bir çalışma tasarlamaya başlamadan önce gerekli olan bazı temel fikirler yer
almaktadır. Burada felsefî düşünce ve teori olarak gelişen fikirleri ele alıyorum.
Bunun için etik sorunları öngörmenizi ve çalışmanızın mevcut bilgiye nasıl katkıda
bulunduğunu görmek için bir alanyazın haritası geliştirmenizi öneriyorum. Son
olarak, yayımlanmış nitel bir çalışmanın çerçevesini oluşturan genel yapısını
anlamanızı öneriyorum. Üçüncü bölümde, nitel bir araştırmayı başından başlayıp
sonuna kadar inceledim. Bu bölüme iyi bir başlık yazmak, anlaşılır bir öz
oluşturmak, bir giriş yazmak ve net bir amaç cümlesi ve araştırma sorularını
geliştirmekle ilgili fikirlerle başladım. Çalışmanızın sunumuna bir netlik katmak için
önereceğim senaryo ve şablonları bu bölümde göreceksiniz. Üçüncü bölümün
ardından dördüncü bölümde, öncelikle mevcut veri çeşitlerini değerlendirerek ve
ardından iyi bir gözlem yapmanın ve dikkatli bir görüşme yapmanın özelliklerini
gözden geçirerek veri toplamayı tartıştım. Ayrıca, ötekileştirilmiş gruplardan nasıl
veri toplanacağından ve küresel ölçekteki araştırmanızda kültür, cinsiyet, ırk ya da
sosyo-ekonomik durum gibi toplumsal kimlik bakımından farklılaşan örneklem ve
okuyuculara nasıl ulaşacağınızdan bahsettim. Beşinci bölümde, araştırmanın
sonraki aşaması olan sonuçların analizi ve geçerliği konusuyla devam ettim. Bu
bölümde hem metin hem de resim verilerini kodlamanın önemli basamağı ile
başlayıp ardından tema denilen daha büyük soyut kavramlara geçtim. Analizde
nitel yazılımın kullanımı üzerine düşünmeye de yer ayırıp ardından kodlayıcılar
arası uzlaşma yoluyla geçerlik ve güvenirlik değerlendirmesine geçtim. Altıncı
bölümde, yazılı bir nitel çalışmanın bilimsel olarak ve önemli nitel yazma ögeleri
eklenerek değerlendirilmesi konusunu ele aldım. Ayrıca, nitel kavramlardan
yansıyabilirliğin çalışmaya nasıl dâhil edileceğini, nasıl yazılacağını ve çalışmada
nasıl iyi bir sonuç vereceğini de ele alıyorum. Bu bölümü bilimsel bir dergide nitel
bir çalışmanın nasıl yayımlanacağı konusundaki bazı tavsiyelerle bitirdim. Kitabın
yedinci yani son bölümünde de çalışmanızın niteliğini nasıl değerlendireceğinize
karar vermenize yardımcı olmaya çalıştım. Kitabı, becerinizi daha da geliştirecek
olan kültür analizi, durum çalışması ve kuramsal teori gibi belirli nitel araştırma
yaklaşım ve desen türlerinin kullanımı konularına değinerek bitiriyorum.

Yazım Özellikleri

Bu kitapta hem konuşma becerisinin kazanılmasını sağlayacak hem de uygulama

açısından fayda sağlayacak birçok önemli öge bulunduğunu lütfen unutmayınız.
Bunları not etmenizi öneririm. Her bölüme, ele almayı düşündüğüm beceri veya
becerilerle ve bu becerinin neden önemli olduğunu belirterek başladım. Kısa ve
kolay kavranan bölümler yazdım. Önemli noktaları vurgulamak için farklı yazı tipi
kullandım. Uygulamaya yönelik etkinlikler sundum. En önemlisi de becerileri
kullanmakla ilgili yaklaşımlarımı paylaştım.
Bütün bunların yanında, bu kitap, nitel araştırmanın felsefî fikirleri üzerinde uzun
uzun durulan, nitel araştırmayla ilgili herhangi bir yaklaşım üzerinde ağırlıkla
xv
durulan, araştırmanın her aşamasında karşılaşılan sorunlar ve konularla ilgili etik
analiz yapmak için tasarlanmış kapsamlı bir değerlendirme değildir. Kitaplarımın
tamamında olduğu gibi nitel araştırmayı nasıl uygulayacağınızı düşünürken
seçenekleri değerlendirebilmeniz için göz önünde bulundurulması gereken yeterli
seçenek ve bilgiyi sunmaya çalışıyorum.

Teşekkür

Bu kitap, öğrenci örnekleri kullanılmadan elbette yazılamazdı. Bu iyi örnekleri kitap

içerisinde serpiştirmeye çalıştım. Kitabın düzeltilmesi ve incelenmesi sürecinde
gerçekten büyük emekleri olan doktora öğrencim Tim Guetterman ve Rachel
Sinley'e teşekkür ederim. Her ikisi de araştırma ofisimde benimle yakın bir çalışma
içindeydiler. Alanda böyle bir kitaba ihtiyaç olduğu konusunda öngörüde bulunan
ve kitabı yazmam için beni teşvik eden SAGE Yayınları’nda çalışan başta editör ve
yayıncı Vicki Knight olmak üzere meslektaşlarımın katkısını da özellikle
belirtmeliyim. Vicki Knight son altı yıl boyunca hep destekçim oldu ve düşünceleri,
rehberliği ve yorumlarıyla bu kitabın ortaya çıkmasında büyük katkı sağladı.
Ayrıca, kitabın önceki taslakları hakkında dikkatli ve kaydadeğer geri bildirim ve
yararlı yorumları için SAGE çalışanları; Massachusetts Üniversitesi’nden Ellen
Barber, Washington Eyalet Üniversitesi’nden Jennifer M. Beller, James Madison
Üniversitesi’nden Lori L. Britt, Texas Woman’s Üniversitesi’nden Erin Graybill Ellis,
Immaculata Üniversitesi’nden Julie L. Guay, Santa Clara Üniversitesi’nden Andrew
W. Ishak, Texas Eyalet Üniversitesi’nden Clarena Larrotta, Kentucky
Üniversitesi’nden Brian McNely, Castleton Eyalet Üniversitesi’nden Judith M.
Meloy, Doğu Kentucky Üniversitesi’nden Tara L. Shepperson, Fordham
Üniversitesi’nden Kristen Hawley Turner ve Güneydoğu Missouri Eyalet
Üniversitesi’nden David M. Yaskewich’e teşekkür ediyorum.

İnternet Kaynakları

study.sagepub.com/30skills internet sitesi, öğrenciler için açık erişim kaynakları ve

eğitmenler için şifre korumalı kaynaklar içerir. Öğretmen kaynakları içinde
PowerPoint slaytları, tartışma soruları içeren ders notları ve önerilen alıştırmalar
ve ödevler bulunur. study.sagepub.com/30skills internet adresini ziyaret eden
öğrenciler, nitel araştırmalara yönelik kavramalarını derinleştirmek amacıyla her
bir modül için kısa testler, elektronik flaş kartlar ve SAGE dergilerinde yayımlanan
makaleleri bulacaklardır.

xvi
Çevirenin Sunuşu
Sosyal ve beşerî bilimlerde üç temel araştırma yönteminden bahsedildiğini
görmekteyiz. Bunlar yaklaşık olarak 20. yüzyıl başlarında geliştirilen nicel araştırma
yöntemi, 20. yüzyıl ortalarında geliştirilen nitel araştırma yöntemi ve 20. yüzyılın
son çeyreğinde geliştirilen karma yöntem araştırmasıdır. Bu araştırma
yöntemlerine ilişkin ülkemizde kitap, makale ve bildiri şeklinde yayımlanan
akademik çalışma sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu yayınların genellikle sözü
edilen araştırma yöntemlerinin salt olarak anlatıldığı ya da kullanıldığı yayınlar
şeklinde olduğu görülmektedir. Açıkçası ilgili araştırma yöntemlerinin hem beceri
boyutuna indirgenerek anlatıldığı hem de bu becerilere ilişkin her aşamada
destekleyici örneklerin ve yönlendirilen internet adresi vasıtasıyla güncellenebilir,
etkileşimli uygulamaların verildiği kaynaklara ihtiyaç vardır. Bu açıdan nitel
araştırma geleneğinden gelen ve yer aldığı eserlerle hem uluslararası hem de
ulusal alanda önemli ölçüde tanınırlılığa sahip John Creswell’in 30 Essential Skills
for the Qualitative Researcher kitabının bu ihtiyaç doğrultusunda ortaya çıkmış bir
kitap olduğu söylenebilir. Yedi bölüm ve 30 temel beceriden oluşan kitapta her bir
beceri, beceri halinde ifade edilen genellikle bir, en fazla ise birkaç cümleyle
başlamakta, bu becerinin geniş olarak ele alındığı beceri neden önemlidir? kısmıyla
ve beceriye ilişkin teorik-felsefî altyapının yanısıra uygulama örnekleriyle devam
etmekte; özet, etkinlikler ve ek kaynaklar kısmı ile sona ermektedir. Ek kaynaklar
bölümünde verilen study.sagepub.com/30skills internet adresini ziyaret eden
okuyucular, nitel araştırma ile ilgili olarak kitaptan öğrendiklerini derinleştirmek ve
pekiştirmek amacıyla her bir beceriye yönelik kısa testler, elektronik flaş kartlar ve
SAGE dergilerinde yayımlanan makaleleri bulabilmektedir. Bu uygulamanın yazar
ile okuyucu arasındaki etkileşimi sürekli hale getirdiği söylenebilir.
Beni bu kitabın çeviri sürecine götüren nedenlerin başında hemen hemen her
kitabını ilgiyle okumuş olduğum Creswell’in, yaklaşık 30 yıllık nitel araştırma
deneyimlerini, yapmış olduğu gerçek ve özgün uygulamalar yoluyla bu kitapta
paylaşmasıdır. Kitapta, nitel araştırma yöntemi kaynaklarında daha önce pek yer
almayan nitel araştırmacı gibi düşünme, iyi bir başlık yazma, tez danışmanı ve tez
kurulları ile çalışma, süreç içerisinde duygusal zorlukları yönetme, resimleri kodlama
ve ötekileştirilmiş gruplarla çalışma gibi becerilerin yer alması da çeviriye ilişkin
karar sürecimi etkilemiştir. Creswell kitap boyunca nitel araştırmanın ne zaman iyi
bir tercih olabileceğini ve tercih edildiğinde nasıl en iyi şekilde yürütülebileceğini
tartışırken okuyucuyla yakınlaşmak adına mümkün olduğunca kişi zamirleri
kullanarak bir sohbet ortamı sağlamaya çalışmaktadır. Bu yaklaşımın okuyucuyla
yazar arasında samimi bir bağ kurulmasına yardımcı olduğunu düşünüyorum. Bu
anlamda kitabın nitel araştırmaya yeni başlayan ve bu konuda belli bir aşama
katetmiş araştırmacılar için nitel araştırmanın temel değer ve varsayımlarının
beceri boyutuna indirgenmiş ve her bir becerinin örnekler ve tavsiye edilen belirli
kaynaklarla zenginleştirilmiş önemli bir baş ucu kaynağı olacağını düşünüyorum.
Bu tarz kitapların çevirileri genellikle bir ya da birkaç editör himayesinde ve her
bölümün farklı bir çevirmen ya da çevirmenler tarafından ele alınması ile yürütülür.
Benim bu kitapta çeviri sürecini yaklaşık bir sene tek başıma yürüterek bunu tercih
etmememe nedenim, her ne kadar asgarî düzeye indirilmeye çalışılsa da çevirmen
farklılığından dolayı bölümler arasında yaşanabilecek dokunuş farklılıklarını
ortadan kaldırmaktı. Bunu başarabilmiş olmayı umut ediyorum.
Çeviri süreci, içerisinde kendine özgü birtakım zorlukları barındıran meşakkatli bir
süreçtir. Diller ve kültürler arasındaki yapısal uyumsuzluklar, verilen örneklerin
çevirilen dildeki toplumu tam olarak yansıtamaması, henüz kavram birliği
sağlanamamış olan kavramlar, bağlamsal yapılardaki ciddi farklılıklar ve çevirilen
dilde karşılığı olmayan yeni kavram veya bağlamlar bu süreci zorlu kılan
unsurlardan birkaçı olarak sayılabilir. Bilimsel bilginin öznel yapısına vurgu yaparak
yazarın dokunuşu ya da katılımı manasına gelebilecek olan ve İngilizcesi
reflectively olan yansıyabilir olma kavramı, Türkçe alanyazın için çok yeni bir
kavramdır ve söz konusu unsurlara örnek olarak verilebilir. İlgili kavramın
türetilmesi sonucu, yansıtıcı (reflective) ve yansıyabilirlik (reflectivity) kavramları
da karşımıza çıkmaktadır. Bu kitapta otuz beceriden biri olarak bahsedilen bu
kavrama, ulusal alanyazında çok az rastlanmış olup çevirisinin düşünümsellik
kavramı şeklinde yapıldığı görülmüştür. Bu kavram, bu kitapta, anlam ve bağlamı
göz önünde bulundurularak yansıyabilir olma şeklinde çevrilmiştir.
Çeviri sürecinde desteklerini esirgemeyen sevgili oğlum Fatih Özcan ve sevgili eşim
Doç. Dr. Sibel Özcan’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Onlara ayırmam gereken
zamanlardan ödünç alarak bu süreci tamamlayabildiğimi söyleyebilirim. Sabır ve
anlayışları için onlara müteşekkirim. Süreç içerisinde kavramları ve bağlamları
tartıştığım meslektaşlarım ile geribildirim aldığım lisans ve lisansüstü
öğrencilerime de çok teşekkür ederim. Kitabın çeviri sürecinde desteklerini her
zaman yanımda hissettiğim Dr. Ersoy Topuzkanamış, Dr. Gökhan Arastaman ve Dr.
Talip Öztürk ile Anı Yayıncılık ailesinden Özer Daşcan Bey’e, kapak tasarımı için
Kezban Kılıçoğlu Hanım’a, mizanpaj ve Türkçe dil kontrolü için ise Göksel Çakır
Hanım’a teşekkürü borç bilirim.
Her çalışmada olduğu gibi bu çeviri çalışması da elbette eksikleri olmayan hatasız
bir çalışma değildir. Bunların zaman içerisinde tartışılarak sonraki baskılarda
düzeltilmesinin önemli olduğunu düşünüyorum. Bu manada siz değerli
okuyucularımızın katkılarını çok kıymetli görüyorum. Düzeltmelerinize ilişkin görüş
ve önerilerinizi hozcan@aksaray.edu.tr ve aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr e-
posta adreslerinden iletebilirsiniz.
Kitabın, alandaki araştırmacılara faydalı olmasını temenni ediyor, iyi okumalar
diliyorum.
Dr. Hasan Özcan

xviii
Yazar Hakkında

John W. Creswell, Nebraska-Lincoln Üniversitesi’nde eğitim psikolojisi

profesörüdür. Karma yöntem araştırmaları, nitel araştırma yöntemleri ve genel
araştırma desenleri üzerine yeni basımlarda dahil olmak üzere 26 kitap ve çok
sayıda makale yayımlanmıştır. Nebraska-Lincoln Üniversitesindeki Clifton
Enstitüsü’nde 5 yıl daimi profesörlük yapan Dr. Creswell, aynı üniversitenin nitel ve
karma yöntem araştırmaları ofisinde son 5 yıldır yardımcı yönetici olarak görev
yapmaktadır. Dr. Creswell ayrıca SAGE yayını Karma Yöntem Araştırmaları
Dergisi'nin kurucu yazı işleri müdür yardımcısı olarak görev yapmış ve Michigan
Üniversitesinde aile hekimliği bölümünde misafir öğretim üyesi olarak çalışmıştır.
Ayrıca, Amerika Birleşik Devletleri Savaş Gazileri İşleri Bakanlığı’nın sağlık
hizmetleri araştırmaları bölümünde danışman olarak çalışmıştır. Yine 2008'de
Güney Afrika'da ve 2012'de Tayland’da Kıdemli Fulbright akademisyeni olarak
çalışmıştır. 2011'de Ulusal Sağlık Enstitüleri’nde sağlık bilimlerinde karma yöntem
araştırmaları için en iyi uygulamaları geliştiren ulusal bir çalışma grubunda başkan
yardımcısı olarak görev yapmıştır. Dr. Creswell 2013’te, Harvard Üniversitesi Halk
Sağlığı Okulu'nda misafir öğretim üyesi olarak bulunmuştur. 2014'te Güney
Afrika'daki Pretoria Üniversitesinden fahri doktora derecesi almıştır. 2014- 2015
yılları arasında Uluslararası Karma Yöntem Araştırmaları Birliği Başkanlığı'na
seçilmiştir. Nebraska-Lincoln Üniversitesi’nde Eğitim ve İnsan Bilimleri Karma
Yöntemler Eğitim Akademisi'nde yönetici rolünü de üstlenen Dr. Creswell’in yakın
geçmişte yayımlanmış olduğu en yeni kitabı, Nisan 2014’te SAGE Yayınları
tarafından yayımlanan Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş kitabıdır.
 Çeviren Hakkında

Hasan Özcan, Yozgat`ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini Eskisehir`de, lisans

öğrenimini ise Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi’nde tamamladı.
Yüksek lisans öğreniminde ilköğretim ve yükseköğretim öğrencilerinin farklı disiplin
alanları açısından enerji konusu üzerine kavramsal anlamaları, doktora öğreniminde
ise fen bilgisi öğretmen adaylarının fen içeriği ile ilişkilendirilmiş bilimin doğası
konusundaki pedagojik alan bilgilerinin gelişimi üzerine çalıştı. Doktora tezi, Nafi
Atuf Kansu Eğitbilim Araştırmaları tarafından en iyi doktora tezi ödülüne layık
görülen Dr. Özcan, ödülünü TED Üniversitesi’nde düzenlenen törenle aldı. Niğde
Ömer Halisdemir, Balıkesir, Gazi ve Aksaray üniversitelerinde yaklaşık 15 yıl
akademisyen olarak çalıştı. Ulusal ve uluslararası birçok makale yayımladı. Bilimsel
toplantılarda çok sayıda bildiri sundu; projelerde yürütücü ve araştırmacı olarak
görevler aldı. Enschede, Trieste, Torino, Riga, Cluj Napoca, Reggio Calabria ve
Barselona yaz üniversitesi organizasyonlarına katıldı. Hâlen Aksaray Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü, Fen Bilgisi Eğitimi Ana
Bilim Dalı Başkanlığı görevini ve Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi’nin
editörlüğünü yürütmektedir.

xxi

View publication stats