Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık
Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri
ve Gelecekteki Anesteziyoloji Eğitimi
Reanimation Residency Education, Effects of the Pandemic and
İçten Ezgi İNCEa,
Volkan HANCIa
a
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Anesteziyoloji ve Reanimasyon ABD,
İzmir, Türkiye
Yazışma Adresi/Correspondence:
İçten Ezgi İNCE
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Anesteziyoloji ve Reanimasyon ABD,
İzmir, Türkiye
icten_ezgi@hotmail.com
KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
İnce İE, Hancı V. Anesteziyoloji ve reanimas-
yon uzmanlık eğitiminde yeni yöntemler, pan-
deminin etkileri ve gelecekteki anesteziyoloji
eğitimi. Hancı V, editör. Anesteziyoloji ve Ame-
liyathanede Organizasyon, Yönetim ve Eğitim.
1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2022.
p.140-6.
New Methods in Anesthesiology and
Future Anesthesiology Education
ÖZET Koronavirüs hastalığı-2019 [coronavirus disease-2019 (COVID-19)] pandemisi başladığından
beri geçen sürede tıbbın birçok alanında modifikasyon ve yenilenmeye gidilmesi gerektiği fark edilmiştir.
Anesteziyologlar pandemiyle mücadelede ve COVID-19’a maruziyette klinikler arasında ilk sıralarda yer
aldığından ve aerosol oluşturan girişimler gerçekleştirmek zorunda olduklarından tıpta uzmanlık eğitimi
(TUE) önceliğini kaybetmiştir. Bundan sonra tıpta uzmanlık öğrencileri (TUÖ) eğitimde hibrid bir
sistemi tercih etmektedir. Sosyal mesafe ve karantina koşullarında tıp eğitiminde kullanılmaya başlanan
bilgisayar asiste ve online öğrenme ve web temelli programlar efektif olarak kullanılmaktadır. Eğitim
planı yaparken TUÖ’lerinin temsilcilerini de içeren bir ekip kurmak, anestezi dışı bölümler ve teknik
destek için de periyodik yardım almak gereklidir.
Anahtar Kelimeler: İntörnlük ve asistanlık; eğitim, tıbbi; COVID-19; anesteziyoloji
ABSTRACT Since the coronavirus disease-2019 (COVID-19) pandemic began, it has been realized
that modifications and renewals need to be made in many fields of medicine. Anesthesiologists are
among the first among clinics in the fight against the pandemic and exposure to COVID-19, and they have
to perform aerosol-generating interventions; residency training has lost it’s priority. From now on,
residents prefer a hybrid system in education. Computer-assisted online learning and web-based
programs, which have started to be used in medical education under social distance and quarantine
conditions, are used effectively. While making the training plan, it is necessary to establish a team that
includes the representatives of the residents, and to receive periodic assistance for non-anesthetic
departments and technical support.
Keywords: Internship and residency; education, medical; COVID-19; anesthesiology
T
ıpta uzmanlık eğitimi erişkin öğrenimi üzere kurulan ve stratejileri daha farklı
olan bir eğitim biçimidir. Tavsiye edilen, öğrenim stratejilerine yönelik bir eği-
tim olması gerektiğidir. Öğrenim deneyimlerinin (öğrenme ve ölçme‐değerlen-
dirme etkinlikleri) ana noktası yaşantısal öğrenme/işe dayalı öğrenme ve ölçme‐
değerlendirmedir.1
Koronavirüs hastalığı-2019 [coronavirus disease-2019 (COVID-19)] pandemisi-
nin başında, küresel yayılım, aşı ve tedavi konularında kesin sonuçlar olmaması nede-
niyle yüz yüze gerçekleştirilen eğitime ara verilmiştir. Pandemi devam ederken çeşitli
dönemsel dönüşümler tıbbın her alanında olduğu gibi TUE’de yeni ve dinamik çözüm-
ler gerektirmiştir.2 Türkiye’de anestezi ve reanimasyon TUE’inde ameliyathane ve yoğun
bakım süreçleri beraber yer almaktadır.
Enfektif salgınlar sırasında sağlık sisteminin ana önceliği hastalığın yayılmasının
yönetilmesi olduğundan, TUÖ’lerinin eğitimi öncelikler dâhilinde değildi. Klinik ve di-
daktik öğrenme kaçınılmaz olarak azaldı. Bu etkinin en aza indirgenmesi için önlemler
alınmış, fakat salgın kesilmeden ilerledikçe, TUÖ’lerin eğitim programının yeni deği-
140
İçten Ezgi İnce ve ark. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri ve...
şimler ve kısıtlamalara adapte edilmesi gerekmektedir.
Pandeminin başında TUÖ’lerinin değerlendirilmeleri ve
yeterli geri‐bildirim almaları mümkün olmamıştır.3 Ol-
dukça yüksek oranda, kurumların pandemi döneminde sa-
dece hizmete odaklandığı ve eğitimin ikinci plana alındığı
görülmektedir.4 Hastanede pandemi nedenli çalışma plan-
ları değişmiş, teorik eğitim sekteye uğramış, çeşitli alter-
natif çözümler getirilmeye çalışılmışsa da pandeminin
etkisi TUÖ’lerince hissedilmektedir.3,5
COVID-19 pandemisinin anestezi eğitimi üzerine
uzun süreçli etkilerinin olacağı genel kabul gören bir baş-
lıktır. Ekonomik ve gelişmişlik olarak ülkeler arasındaki
farklılıkların ortaya çıkması kaçınılmazdı. TUÖ’lerinin
yüzleşmek zorunda kaldığı zorluklar ve eğitimin aksama
düzeyi de kaynakları sınırlı olan ülkelerde daha da fazla
olmuştur. Çalışan sayısının azatılması, şift düzeni nede-
niyle COVID-19 hastalarının sebep olduğu zorluklar, acil
vakalarla baş etme zorunluluğu nedeniyle, TUÖ’lerinin kli-
nik ve değerlendirme becerileri gelişmiştir.6
COVID-19 periyodik olarak artıp azaldığı için, bu
hastalara bakım yapacak sağlık personeli sayısı ve görev
yerleri değişecektir.7 Anestezi TUÖ’leri, kritik bakım or-
tamına hızla uyum sağlayabilen akışkan bir iş gücü ola-
rak hizmet eder. Ayrıca anesteziyoloji, girişimsel
becerilere hakim olmayı gerektirir.8 Fakat COVID‐19
pandemisi, anestezinin klinik volümlerinin belirgin ola-
rak küçülmesine neden olmuştur (%65‐80). Ayrıca ku-
rumlarda salgın döneminde acil ve gerekli ameliyatların
yapılmasına devam edilirken elektif operasyonlar erte-
lenmiştir.5
Akut respiratuar distres sendromu (ARDS) ve kritik
hastalık oluşması nedeniyle ventilatör ve yoğun bakım ih-
tiyacı olup sınırlı imkanlar nediyle triaj yapılan çok sa-
yıda hasta olmuş, çoğu merkezde ayrı COVID-19 yoğun
bakımları açılmış ve TUÖ’leri buralarda da görevlendi-
rilmiştir.9 KKE önlemlerin saatlerce giyilmesi ile bu has-
taların bakımları verilmiş ve hastalığın gidişatı ve
yaklaşım hakkında ilk elden bilgi sahibi olunmuştur.6 Bu
dönemde akademik bilgilenme, uzman görüşü ve danış-
manlık; WhatsApp grupları, online ders saatleri ve video-
konferaslar ile yetersiz bir şekilde yapılmış ve pek çok
aksama yaşanmıştır.4,6 TUÖ’lerinin değerlendirilmeleri ve
yeterli geri‐bildirim almaları mümkün olmamıştır.3 Pande-
minin başında bölüm içi seminer veya toplu halde yapılan
dersler, kişisel izolasyon ve sosyal mesafe nedeniyle zaman
ve teknik sınırlamalar getirilen hibrid modellere dönüştü-
rüldü.10 Gerektiğinde hibrid modeller tamamiyle sanal
derslere dönüştürüldü. Bu konuda pozitif ve negatif geri
bildirimler alınmıştır.4,10 Çoğu TUÖ ve öğretici konumun-
141
daki kişi, seminer ve dersler için tamamiyle sanalden zi-
yade hibrid bir sistem tercih etmektedir.4,10
COVID-19’un ilk vakasından çok önce teknolojik ge-
lişmeler tıp eğitimi ve sunulan sağlık hizmetlerini etkile-
meye başlamıştı. COVID-19 krizi basitçe bu yeni araçlara
ve platformlara giderek artan düzeyde ilgi duyulmasını hız-
landırmıştır. COVID-19 pandemisi online webinar, sanal
havayolu workshop’ları ve konferansların hızlıca yayılma-
sını ve aktif olarak kullanılmasını sağlamıştır.9 Sosyal
medya, yeni yayımlar, protokoller, kılavuzlar, fikirler ve
öğrenme seçeneklerinin paylaşımı için dünya genelinde
profesyoneller ve bilimsel dergiler tarafından kullanıl-
maktadır.9 Bu teknolojik araç ve platformlar hiçbir zaman
COVID-19 zamanındaki kadar uluslararası, amaca yöne-
lik ve hızlı kullanılmamıştır.11 Sosyal mesafe nedeniyle bu
kaynaklar bilgiye tek ulaşım kaynağı gibi görülebilir. Uzun
dönemde bu davranışın nasıl değişeceği belirsizdir.11
Şu anda TUE alan yaş grubundaki kişiler birçok araç,
elektronik alet ve WhatsApp ve Twitter gibi kaynakları ra-
hatlıkla kullanabilmektedirler.12 Farklı öğrenme şekillerine
hizmet eden pek çok modalite olması ve çelişkiler sebe-
biyle TUE konusunda bir heterojenite meydana gelmekte-
dir. Bu heterojenite eğitimcilerin tecrübelerini TUÖ’lerinin
ulaşımına sunduğu daha homojen genel bir müfredat ve
eğitim sistemine doğru geçişi sağlayabilecektir.11 Hetero-
jenite; medikal topluluklar, enstitüler ve kişiler arasında
farklı düzeylerde her zaman vardır ve ortak bir platform
oluşturma konusundaki çabalar da her zaman var olmuş-
tur. Medikal eğitimlerin standardizasyonuna katkıda bulu-
nan geleneksel etkinlikler; medikal board sınavları, ortak
görüş raporları ve ders kitaplarıdır. Güncel pratiklerin be-
lirlenmesinde daha önce akademik enstitüler ve medikal
topluluklar söz sahibiyken, artık internet; herkese ve her-
hangi bir kişinin öğretilerine uygun bir seyirci kitlesi oluş-
turabilmektedir. İnternet, anektodal, hatalı veya bilimsel
olarak geçersiz olan herhangi bir içeriğin saniyeler içinde
çok geniş kitleler tarafında görülebilmesine neden olmak-
tadır. Herhangi bir branşa ait geniş volümlerde “etkilen-
miş, taraflı ve bedava” bilgi interneti doldurmaktadır.11
Güvenilir kaynakların tercih edilmesine ne kadar özen gös-
terildiği şüphe götürmektedir. Daha önemli bir soru da:
COVID-19 döneminde TUE konusunda daha güvenilir on-
line kaynaklar baskın hale gelecek mi? Yoksa düşük ka-
librede bedava basit bilgi kaynakları yeni eğitim materyali
mi olacak?
Teknoloji temelli platformlar gelişmekte olsa da,
başka metodlar kullanılarak sanal eğitim müfredatına de-
rinlik ve organizasyon sağlanmalıdır.12 Sosyal mesafe ve
karantina koşullarında tıp eğitiminde kullanılmaya başla-
İçten Ezgi İnce ve ark. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri ve...
nan bilgisayar asiste ve online öğrenme ve web temelli
programlar efektif olarak kullanılmaktadır. Hangi sanal
platformun kullanılacağı seçilmeli veya hastanede kulla-
nım için kurulumu yapılmalıdır.10 Sadece klinik içindeki
kişilere özel güncellenen bilgi ve iletişim olanağı sağlayan
bir intranet kurulması kullanışlı olacaktır.8 Bu yeni elek-
tronik-öğrenme (e-öğrenme) teknolojik seti içinde de ina-
nılmaz bir çeşitlilik söz konusudur: Senkronize veya
asenkronize kullanılabilen eğitim aktiviteleri, canlı sınıf et-
kileşimlerini taklit edebilen online sistemler, kendi kendine
öğrenme vb.13 E-öğrenmenin metodolojisi ümit vericidir.
Genellikle bunu destekleyen çalışmalarda e-öğrenmede,
hibrid bir yaklaşımla daha sonra geleneksel hasta başı de-
neyimleri ile desteklenmektedir.14
Aerosol oluşturan girişimlerde uygulayıcının enfek-
siyon riskinin yeniden değerlendirilmesine ve bu konuda
kanıt oluşturacak çalışmalara gerek vardır.15 Önlemlerin
modifikasyonu veya kişisel koruyucu ekipman (KKE) kul-
lanımının durdurulması kararı, durumun dinamik ve belir-
siz doğası nedeniyle komplekstir. Ulusal ve lokal olarak
düşünülmelidir.16 Pandeminin ilk dalgasında TUÖ’lerinin,
hasta başı havayolu yönetimi deneyimlerinde %65’e kadar
azalma olduğunun gösterildiği çalışmalar mevcuttur.17
Aşıya rağmen dirençli suşların da ortaya çıkmasıyla ende-
mik dalgalanmalar devam etmektedir.9 Pandemide en kı-
demli kişinin entübasyon oranı %70’i bulmuştur.18 KKE
eğitici ile eğitilen arasındaki iletişimi zorlaştırmaktadır.19
Anestezi TUÖ eğitimi verilen hastanelerde, pandemiye
yaklaşım lokal COVID-19 prevalansına göre değişmek-
tedir. Prevalansın düşük olduğu yerlerde yüz yüze eği-
tim belli bir seviyeye kadar devam edilebilirken, vaka
sayısı ve ağırlığının fazla olduğu bölgelerde sadece on-
line eğitime hızlıca geçilmiştir. Benzer bir yaklaşım elek-
tif vakaların ve TUÖ’lerinin rotasyonlarının başlama
zamanlamasında da söz konusudur. COVID-19’un yol aç-
tığı ARDS ve enfeksiyon, endemik olarak kalacak gibi gö-
rünmektedir. Aynı zamanda klinikte anesteziyologların ilk
elden aşılanmasının önerilmesiyle hastabaşı eğitim ve
bunun ameliyathanede değerlendirmesi daha mümkün gö-
rülmektedir.20 Malzeme ve ekipmanın kullanım stratejile-
rinin, polimeraz zincir reaksiyonu ve antijen testlerinin
çıkması, aşılanma kampanyaları ve vakaların triajının ya-
pılması sayesinde değişmiş olması sayesinde, malzeme te-
mininde kolaylıklar söz konusudur.21 Online eğitim
olanakları sağlansa da; içerik, öğrenim hedefleri, katılımcı
sayısının ulusal olarak standardize edilmesi gereklidir. Be-
ceriye dayalı bir bölüm olan anestezide TUE’i sanal or-
tamda nasıl sağlanacak? Entübasyon videosu izlemek,
manken simülasyonu veya gerçek bir insanda bunu yap-
makla aynı değildir. Anestezinin özellikle havayolu ve rej-
142
yonal bloklarıyla ilgili eğitimlerinin hibrid yapılması öğ-
renme sürecinde faydalı olacaktır. “Flipped classroom”
metodunun kullanılması faydalı olacaktır. Bu metodda
TUÖ’si hasta başındaki eğitim süresini kısaltmak için ön-
ceden online olarak konuya çalışır.22
Eğitimsel aktivitelerin koordinasyonu için eğitim ko-
mitesi oluşturmak, yeni sanal eğitim sistemlerinin teknik
ve lojistik problemleri, tamamlayamadığı açıklarla ilgili
geri bildirim almak gereklidir. Buluşma platformları, do-
nanım (bilgisayarlar ve periferal ekipman) ile ilgili prob-
lemlerde TUÖ katkısı ve geri bildirimi çok önemlidir.10
TUÖ’lerinin eğitim aktivitelerinin organizasyonunun en
son karar aşamasında aktif olarak söz sahibi olmalarına izin
verilmesi; beklenti ve ihtiyaçların karşılanmasında daha
başarılı olmayı sağlar.10 Her yeni geliştirilen sanal araç,
kullanıcıları ara yüzüne alışana kadar teknik zorluklar ya-
şatacaktır. Hatta genç ve teknik olarak becerikli sağlık pro-
fesyonelleri bile yeni aplikasyon ve araçlarla ilgili zorluklar
yaşamaktadır.23
Anestezide pek çok alan olduğundan pandemi öncesi
eğitimdeki çeşitlilik endemi de devam ettirilebilir.10 En-
demi dalgalar şeklinde devam ederken, uygun planlama ile
adaptasyon sağlamak mümkündür.10 Daha önceki bir ça-
lışmada, pandeminin eğitim üzerine olumsuz etkilerini en
aza indirebilmek için işgücü ve eğitim gibi faaliyetlerin tek
kaynak, örneğin bir beyin ekibi tarafından yapılmasının
faydalı olduğu vurgulanmaktadır.24
Şimdi gelinen aşamada, başka branşlar ve bölümler-
den (eğitimle ilgili, eğitimin takibi, teknik sorunlarla ilgili
anesteziyoloji dışı ve branşlarda kişilerle) sorumluluğunun
da olduğu bir ekip oluşturmak, eğitim ve klinikle ilgili
başka bölümlerden süpervizyon almak çok değerli olan
zaman kaybını engelleyecektir.10 Pandeminin dönüştür-
düğü günlük anestezi ve yoğun bakım çalışma rutininin
fazladan yüklü olması nedeniyle eğitimin multidisipliner
bir ekip işi haline getirilmesi gereklidir. Haftalık derslere
devam: anestezi ve anestezi dışından uzman ve hocaların
davet edilmesi e-eğitimin avantajlarından biridir, ve ders-
lerin çeşitliliğinin potansiyel olarak arttırılması mümkün-
dür.10
Sanal görüşmelerde hasta verilerinin gizliliğinin de-
vamının sağlanması gereklidir. Teknik ihtiyaçlar nedeniyle
eğitim, eğitici-eğitilen çerçevesinden çıkmak ve başka yar-
dımların ve danışmanlıkların alındığı bir sahaya dönüşmek
durumunda kalmaktadır. Hasta ile bizzat yapılan veya hasta
öyküsü içeren görüşmelerde TUÖ’lerinin kendi e-mail
veya şifresi ile girebileceği bir platform gizlilik açısından
önemlidir.10 Ağrı hastalarının vizitlerinde tele-tıp ile gö-
rüşmeler yapılabilir.11 Bu uygulamalar kullanılırken,
İçten Ezgi İnce ve ark. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri ve...
TUÖ’leri görüşmelerini danışmanlar da izleyebilmelidir.
Ayrıntılı fizik muayene basamağı limitli olacaktır. Bu
durumda ağrı tedavilerinin düzenlenmesi radyografik gö-
rüntülere dayanacaktır. Yine de bunlar henüz cevaplan-
mamış sorulardır. Tele-tıbbın ağrı hastalarını ve preoperatif
hasta değerlendirmede yetersiz kalabileceği göz önünde
bulundurulduğunda uygun hasta seçimi ve girişimsel uy-
gulamaların zamanlaması da düzgün yapılamayabilir. Bu
yetersizliklerin üstesinden gelebilmek için, faydalarının ke-
sinliğinden emin olmak gereklidir.11 Ağrı eğitiminde kli-
nik dışı eğitimsel uzmanlık kazanabilmek için farklı
bölümlerden eğitmenlerin tecrübelerinden zaten yararla-
nılmaktadır. Bu eski modele dayanarak sanal platformla-
rın geliştirilmesi daha kolay olacaktır.23
Canlı yayınlanan dersler TUÖ’leri tarafında tercih
edilmektedir. Bununla beraber yoğun çalışma koşulları ne-
deniyle özellikle eğitimin başındaki TUÖ tüm derslere ka-
tılmayı başaramamaktadır.10 Genellikle ders sonrası
materyallere elektronik ulaşım mümkün kılınmalıdır.10 On-
line canlı makale saatlerinin yapılması, TUÖ’lerinin sunum
deneyimini yaşaması ve konu üzerinde tartışabilmesini
sağladığı için faydalıdır.10
Havayolu müdahaleleri ile ilgili birçok eğitim plan-
laması yapılabilir. Bölgesel olarak; pandemide sık uygu-
lanmış olan kompleks havayolu girişimleri veya kurtarma
teknikleriyle ilgili kısa bir ders sonrası video konferansı ile
ameliyathaneden canlı demonstrasyon yapılmıştır. Grup-
taki kişi sayısının az tutularak bire bir iletişim kurulması
mümkündür.9 International airway management society
konferaslarına yaklaşık olarak 43.000 kişi katılmıştır.
(www/iamshq.com/).9
Kıdemsiz TUÖ havayolu eğitimi konusunda; entü-
basyonda videolaringoskop (VL) kullanılmalıdır.25 Klasik
laringoskopların kullanımı, maske ile ventilasyon, gele-
neksel genel anestezi indüksiyonu, supraglottik havayolu
araçlarının kullanımı becerilerinin gelişmesi sekteye uğra-
maktadır.26 Klinik deneyim ve beceri oluşturmak için si-
mülasyon programları kullanılmalıdır.26 Klinik pratik için
hem ameliyathane hem simülasyonu içeren eğitim planı
yapılmalıdır. Endeminin durumuna göre her sene havayolu
eğitimiyle ilgili senelik plan baştan yapılmalıdır.26 Kıdem-
siz TUÖ’lerinin havayolu eğitimi için açık online kurslar-
dan faydalanılmalıdır.27 2020’de iki yeni kapsamlı açık
online kurs oluşturulmuş durumdadır: “#airwaymatters”
164 ülkeden 25000’in üzerinde katılımcıya sahiptir.28
İkinci olarak “DAS/RCoA teaching material fort he No-
vice Anesthetist”: Bu kurs da özellikle COVID-19’da ha-
vayolu eğitimi için oluşturulmuştur.29 VL, Mackintosh’a
göre daha iyi bir eğitim aracıdır.9 Kıdemsizler için, ekran
143
herkes tarafından görüldüğünden minimal asistans ile en-
tübasyon yapılabilir. Kıdemliler içinse hiper açılı bleyd ile
daha zor vakalarda yeni teknikler öğrenilebilir.30 TUÖ’le-
rinin değerlendirilmeleri de Mackintosh tarzı bleydi olan
VL ile olmalıdır.31 Yine de simülasyonda direk laringos-
kopu kullanabiliyor olmalıdırlar.26,32 VL primer olarak kur-
tarıcı bir alet olmaktan çok, artık ilk tercih olarak güncel
kılavuzlarda kendine yer bulmuştur.33,34 İlk geçiş başarısı
%90’dır.18 Pandemi süresinde kolay ulaşılır hale gelmiştir.
COVID-19 sırasında öğrendikleri VL teknikleri, farklı kı-
deme sahip anesteziyologları “tecrübeli VL kullanıcısı”
yapmıştır.34
Anestezi TUÖ’lerinin yoğun bakım ünitesinde istih-
dam edilmesinin ek faydası (YBÜ), boş ameliyathane or-
tamının kursiyerler için eğitim değeridir. Pandemi sırasında
kullanılmamakta olan pek çok ameliyathane in-situ simü-
lasyon (çoğunlukla multidisipliner bir takımla) eğitimi için
kullanılmıştır. “Workshop” stilinde, mankenler kullanıla-
rak; acil havayolu, uyanık entübasyon, hiper açılı VL kul-
lanımıyla ilgili eğitimler verilmiştir.9 Geri bildirim
formlarının doldurulması, ders notlarının yollanması ve
sertifikasyonun dijital olarak yapılmalıdır.9 Uyanık entü-
basyon deneyimi için endemi döneminde ORSIM bron-
koskopi simülasyonu uygun olabilir.35
Bölgesel hibrid “workshop”; derslerin tek merkezden,
demonstrasyonların videokonferansla yapılması sonrası
bölge hastanesinde beceri duraklarının sağlanması müm-
kündür veya eğiticilerin birçok kamera ile farklı açılardan
görüntülenen eğitimine, link ile uzaktan katılan TUÖ’leri-
nin daha sonra eş kıdemlileri tarafından yönetilen bilgi-
lenme bölümünde beceri kazanması mümkündür.9 Bu
deneyimin kayıt edilerek şifre ve izinle izlenebilmelidir.
Film bazlı sanal eğitim seansları sağlayan video plat-
formlarını kullanarak bölünmüş ekranla havayolunda ya-
şanan bir krizi, bir koordinatör yardımıyla tartışmak, insan
faktörünün gösterilmesini sağlamaktadır. Bu videolara üc-
retsiz olarak ulaşılabileceğinden birçok ülkede kullanıla-
bilirler.36
Bilgisayar oyunlarına benzer şekilde screen-based
simulation (SBS)’un anestezide kullanımı: kinetik gra-
fik görüntüler ve açıklayıcı metinlerden oluşan hasta se-
naryolarına kullanıcıların klavye, joystick, touchpad ya da
mouse gibi bilgisayar ara yüzleri aracılığıyla etkileşimde
bulunması şeklinde olmaktadır.37 Anestezide senkronize
online öğrenme sık olmakla birlikte, senkronize ve kala-
balık uzaktan katılımcı grubu ve task eğitmeni ile SBS, alı-
şılmadık tıbbi bir eğitim formudur.38 Bu sistem kalabalık
uzaktan eğitim, senkronizasyon ve SBS’yi birleştirir ve
böylece endemi koşullarında eksikliği hissedilen, sosyal
İçten Ezgi İnce ve ark. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri ve...
mesafe korunurken grup olarak eğitimi kısmen deneyim-
lemeyi sağlar.38 Öğrencilerin çoğunluğu bu uygulamayı
eğitimsel açıdan değerli bir tecrübe olarak değerlendirmiş
ve eğitim müfredatına “öğrenme tamamlayıcısı” şeklinde
eklenmesini istemiş. Birçok çalışmada SBS’nin kognitif ve
psikomotor becerileri ve takım çalışmasını geliştirdiği gös-
terilmiş.37-39 SBS’nin bir ek olarak kullanılabileceği ama
anestezinin “işi” taktil olduğundan, bizzat katılınan simü-
lasyonların yerini tutamayacağı belirtilmiş.40
Rejyonal anestezinin klinik uygulama olmaksızın tam
anlamıyla öğrenilmesi zordur ve pandemiden etkilenmiştir.
İlk olarak iptal edilen operasyonların çoğu ortopedi ameli-
yatlarıydı.8 Blok yapılacak rotasyonlara daha az sayıda
TUÖ’ni daha kısa sürelerle göndermek ameliyathane
içinde koruyucu bir önlem olabilir.8
Özellikler rejyonal anestezi eğitiminde, anestezi
TUÖ’lerinin teknolojiyle etkileşimi ve faydalanabilme
miktarları önemlidir. Güvenlik ve beklenmeyen durumlara
veya değişimlere, hastaların ihtiyaçlarına esnek bir şekilde
adapte olmak normalde bu eğitimde çok önemlidir ve çok
fazla pratik yapılarak elde edilecek sensorimotor ve kog-
nitif bir beceridir. Ultrasound (USG) rehberliğinde rejyo-
nal anestezi bu alandaki yeni standarttır (USRRA).41 Veri
eksikliğinde, e-öğrenme kaynaklarına fazlaca güvenmek,
yapılandırılamayan öğrenme alışkanlıklarının gelişmesine
neden olmaktadır. E-medya kullanılırken akılda tutulmalı-
dır. Multimedya ve online kaynaklar en çok, temel teorik
içeriğin interaktif olarak öğrenilmesinde ve rejyonal anes-
tezinin pratik yönlerinde başlangıç noktası olarak kulla-
nışlıdır.42
Eğitim programlarında, genel klinik pratikte genel
geçer, sık kullanılan rejyonal anestezi tekniklerinde usta-
laşmaya konsantre olunmalıdır. Eğitimciler USG aracılıklı
blok uygulamalarını onam alarak kayıt etmeli daha sonra
izleme imkanını yaratmalıdır. Videokonferans yazılımları
uzaktan canlı süpervizyon ve grup tartışmasına olanak sağ-
lamaktadır Ulusal kuruluşların da tüm rejyonal anestezi
müfradatını içerecek kadar geniş online kaynakları vardır
(örn: Royal college of anesthetists).43 Bazı bağımsız eği-
tim enstitüleri (örn: NYSORA) kendilerini rejyonal anes-
tezi eğitimine adayarak, pratiğin prensiplerini ve detaylı
anatomik bilginin kavranmasını ve akılda kalmasını sağ-
layan kognitif araçlar geliştirmiştir.44 Örneğin NYSORA
NextLevelCME rejyonal anestezi envanterinde öğren-
meyi kolaylaştıran “geri USG” illüstrasyonları ve ani-
masyonları, sonoanatomi paternlerinin e-öğrenimini
kolaylaştırmak için patentlenmiştir.45 NextLevelCME, ay-
rıca öğrenicilerin görüntü ve algoritmlere, YouTube vi-
deoları ve kişiselleştirilmiş videolara notlar koyarak kayıt
144
yapılmasına ve öğrenme materyalinin kişiselleştirilme-
sine olanak sağlamaktadır. Sinir bloklarında beceri ka-
zanmanın ilk elden pratik yapmanın yerine geçen başka
bir öğrenme metodu yoktur. Birçok çalışmada uygun ba-
şarı oranlarının sağlanabilmesi için yapılması gereken gi-
rişim sayısı açıklanmaktadır.46 Hayvanlar üzerinde
duraklar halinde veya takım çalışması ile edinilen bece-
riler öğrencilerin hastalara zarar vermeden pratik yapma-
larını ve klinik karar mekanizmalarını geliştirmelerini
sağlar. Çeşitli tabakalardan geçerek iğnede direnç kaybı-
nın hissedilebildiği, haptik geri bildirim alınabilen ve
motor becerilerin geliştirilebildiği bir epidural simülatör
vardır. Gerçek zamanlı sanal zeka yardımı ile tecrübesiz
TUÖ’lerin USRRA sırasında anatomik işaretleri tanıma-
sını sağlayacak bir uygulama geliştirilmektedir. USRRA
simülasyonu öncesi eğitici video izlemenin teorik bilgiyi
artırdığı ama ultrasonografik tarama ve yorumlamayı ge-
liştirmediği saptanmış.42
Şu anda çoğu e-öğrenme videosu iki boyutlu planda
USG aracılı blok uygulamalarını göstermektedir. Bu vi-
deoları izleyen TUÖ’leri, zor anatomik yapısı olan hastaya
girişim ya da üçboyutlu bir boşlukta doğru planı bulma ko-
nusunda üstbiliş geliştiremez. Anatomik varyasyonlarda,
yardım istemenin zamanlaması hakkında, malzemelerin
ergonomik olarak düzenlenmesinde, sterilite basamakla-
rında ya da blok uygularken hasta ile kurulması gereken
iletişim konusunda bu videolar yardımcı olmaz. USG ara-
cılıklı tekniklerin öğrenilmesinde de benzer endişeler var-
dır. Bu boşlukların doldurulabilmesi için e-öğrenim
materyal müfredatının blok performansının tüm elemetle-
rini içeren veri ile genişletilmesine ihtiyaç vardır.42
Çoğu portatif USG cihazının, ekran görüntüleri
alma, gerçek zamanlı videoklip kayıt etme fonksiyonları,
eğitmen ve TUÖ’lerine tekrar görme, analiz etme ve blok
performansını gözlemleme şansı tanımaktadır. Video-
konferans uygulamaları (App) hızlıca klinikler içerisinde
gruplar halinde blok teknikleriyle ilgili tecrübelerin payla-
şılması ve konu ile ilgili yayın taramaları yapılmasını sağ-
lamıştır. Elektronik logbook ve veritabanlarına yapılan
kayıtların yüklenebilmesi sayesinde, başarı/başarısızlık
oranlarının analizinin yapılabilmektedir.42
Yapay zeka öğrenme algoritmleri, giyilebilen kayıt
cihazları, göz takibi (eye tracking) ve sanal gerçeklik gibi
gelişmekte olan teknolojiler rutin kullanıma yakın za-
manda girmese de anesteziyoloji eğitiminde pandemi ne-
deniyle eksikliği yaşanmakta olan hasta başı deneyimlerin
bir derece de olsa tamamlanmasına ve öğrenme düzeyle-
rinin ölçülmesinin sağlanmasına katkısı olacağı düşünül-
mektedir.47
İçten Ezgi İnce ve ark. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri ve...
2020 yılına ait e-öğrenme trendleri: Cep telefonu ara-
cılıklı öğrenme, mobil uygulamalar, kişiselleştirilmiş öğ-
renme, eğitmen aracılıklı eğitimlerin dijitalizasyonu, sosyal
medya aracılıklı veya kişisel yönelimli öğrenme, mikro-
öğrenme, oyunlaştırma, video-temelli öğrenme, sanal veya
artırılmış gerçeklik kullanılması, öğrenme tecrübelerinin
paylaşıldığı platformlar, öğrenici analitikleri ve sanal ze-
kadır.48
COVID-19’un yol açtığı ARDS ve enfeksiyon, be-
lirsiz bir süre daha endemik olarak kalacaktır. Bu öngörü
TUE ile ilgili “kolayımıza gelen” pek çok davranış ve
alışkanlığın gözden geçirilmesi ve hatta felsefik ve pra-
KAYNAKLAR
1. Tiftikçi İ. COVID-19 Pandemi Sürecinin Acil Tıp Asistanlarının Eğitimine
ve İş Gerginliğine Etkisi. Uzmanlık Tezi. T.C. Akdeniz Üniversitesi Sağlık
bilimleri Enstitüsü Tıp Eğitimi Anabilim Dalı. 2020
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=CGeg2xb-
MIDWtBPHzQfj-hA&no=1t3wZCg3mWRNkM3T6DCV7g [Erişim tarihi:
10.10.2021]
2. World health Organization [Internet]. © WHO 2020. Press conferences
on COVID-19. Avaliable from: https://www.who.int/emergencies/dis-
eases/novel-coronavirus-2019 [Erişim tarihi:1.06.2020]
3. Lee JSE, Chan JJI, Ithnin F, Goy RWL, Sng BL. Resilience of the re-
structured obstetric anaesthesia training programme during the COVID-
19 outbreak in Singapore. Int J Obstet Anesth. 2020;43:89-90. doi:
10.1016/j.ijoa.2020.04.002.
4. Ince IE, hancı V, Inal DG. Anesteziyoloji ve Reanimasyon tıpta uzmanlık
eğitimine pandeminin etkisi, İzmir raporu: tanımlayıcı kesitsel bir çalışma.
J DEU Med. 2021;35(Special Issue 1):S115-27. doi:
10.5505/deutfd.2021.64872.
5. Dedeilia A, Sotiropoulos MG, Hanrahan JG, Janga D, Dedeilias P, Sideris
M. Medical and surgical education challenges and innovations in the
COVID-19 era: a systematic review. In Vivo. 2020;34(3 Suppl):1603-11.
doi: 10.21873/invivo.11950.
6. Kaur M, Sethi P, Sharma A, Balakrishnan N, Bhatia P. Trial and tribula-
tions of anaesthesia residency programme during the COVID-19 pan-
demic: a resident perspective. Turk J Anaesthesiol Reanim.
2020;48(6):514-5. doi: 10.5152/TJAR.2020.1052.
7. Pandit JJ. Demand-capacity modelling and COVID-19 disease: identify-
ing themes for future NHS planning. Anaesthesia. 2020;75(10):1278-83.
doi: 10.1111/anae.15144.
8. Mazandi V, Gordon E. Resident education and redeployment during a
disaster. Anesthesiol Clin. 2021;39(2):353-61. doi: 10.1016/j.an-
clin.2021.02.007.
9. Hickman J, McNarry AF, Kelly FE. Practical strategies for delivering air-
way training in the COVID-19 era. Br J Anaesth. 2021;127(2):188-91.
doi: 10.1016/j.bja.2021.05.004.
10. Torlinski T, Kaur Mullhi R, Parekh D, Basra R, Midgley-Hunt A, O’Con-
nell M, et al. Postgraduate education and specialty training in anaes-
thesia and intensive care medicine during the COVID-19 pandemic:
experience from a large teaching hospital in the United Kingdom. Anaes-
thesiol Intensive Ther. 2020;52(5):434-7. doi: 10.5114/ait.2020.101360.
145
tik açıdan değişiklikler yapılmasını zorunlu kılmaktadır.
Anestezi kliniklerinde uygulanacak TUE müfredatla-
rında kendilerine COVID-19 pandemisi nedeniyle belli
düzeylerde yer bulup klinisyenlere çok çekici gelseler de
değişen koşullarla birlikte TUÖ’lerinin pratiğinde hibrid
modeller geliştirilerek hasta başı uygulamaların da
devam ettirilmesi gereklidir. Teknoloji temelli platform-
lar gelişmekte olsa da, mutlaka yakın geri bildirim
alınmalı ve sanal eğitim müfredatında derinlik ve orga-
nizasyon sağlanmalıdır. Eğitici ve eğitilen arasında
fiziksel ve sosyal mesafe oluşmasına engel olmak önem-
lidir.
11. Shah S, Diwan S, Kohan L, Rosenblum D, Gharibo C, Soin A, et al. The
technological impact of COVID-19 on the future of education and health
care delivery. Pain Physician. 2020;23(4S):S367-80.
12. Alraies MC, Raza S, Ryan J. Twitter as a new core competency for car-
diologists. Circulation. 2018;138(13):1287-9. doi: 10.1161/CIRCULA-
TIONAHA.118.032999.
13. Cook DA. The research we still are not doing: an agenda for the study
of computer-based learning. Acad Med. 2005;80(6):541-8. doi:
10.1097/00001888-200506000-00005.
14. Pape-Koehler C, Immenroth M, Sauerland S, Lefering R, Lindlohr C,
Toaspern J, et al. Multimedia-based training on Internet platforms im-
proves surgical performance: a randomized controlled trial. Surg En-
dosc. 2013;27(5):1737-47. doi: 10.1007/s00464-012-2672-y.
15. El-Boghdadly K, Wong DJN, Owen R, Neuman MD, Pocock S, Carlisle
JB, et al. Risks to healthcare workers following tracheal intubation of pa-
tients with COVID-19: a prospective international multicentre cohort
study. Anaesthesia. 2020;75(11):1437-47. doi: 10.1111/anae.15170.
16. Intensive Care Society, Faculty of Intensive Care Medicine,Association
of Anaesthetists, Royal College of Anaesthetists. PPE guidance during
planned surgery restarts. Clarification of issued guidance. June 2020.
Cited: October 10, 2021. Available from:
https://static1.squarespace.com/static/5e6613a1dc75b87df82b78e1/t/5e
f34a0943255a5168d58e46/1593002505738/Clarification-guidance-dur-
ing-plannedsurgery- restarts.pdf
17. Association of Anaesthetist [Internet]. © 2021 The Association of Anaes-
thetists. [Cited: October 10, 2021]. Mitigating the impact of COVID-19
on training. Anaesthesia News; 2020. Available from: https://anaes-
thetists.org/Home/Resources-publications/COVID-19-guidance/Mitigat-
ing-the-impact-of-COVID-19-on-training
18. El-Boghdadly K, Wong DJN, Owen R, Neuman MD, Pocock S,
Carlisle JB, et al. Risks to healthcare workers following tracheal in-
tubation of patients with COVID-19: a prospective international mul-
ticentre cohort study. Anaesthesia. 2020;75(11):1437-47. doi:
10.1111/anae.15170.
19. Sneyd JR, Mathoulin SE, O’Sullivan EP, So VC, Roberts FR, Paul AA,
et al. Impact of the COVID-19 pandemic on anaesthesia trainees and
their training. Br J Anaesth. 2020;125(4):450-5. doi:
10.1016/j.bja.2020.07.011.
İçten Ezgi İnce ve ark. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanlık Eğitiminde Yeni Yöntemler, Pandeminin Etkileri ve...
20. APSF [Internet]. © 1996-2022, The Anesthesia Patient Safety Founda-
tion. [Cited: October 10, 2021]. Protecting our Patients: APSF Recom-
mends that Anesthesia Professionals be Included in the First Phase of
Vaccinations. Available from: https://www.apsf.org/news-updates/pro-
tecting-our-patients-apsf-recommends-that-anesthesia-professionals-
be-included-in-the-first-phase-of-vaccinations/
21. Bambakidis NC, Tomei KL. Editorial. Impact of COVID-19 on neuro-
surgery resident training and education. J Neurosurg. 2020:1-2. doi:
10.3171/2020.3.JNS20965.
22. Airway on Demand [Internet]. [Cited: October 10, 2021]. Welcome to
flipped-classroom AirwayOnDemand! 2020. Available from:
https://www.airwayondemand.com/course/flipped-classroom-aod
23. Almarzooq ZI, Lopes M, Kochar A. Virtual learning during the COVID-19
pandemic: a disruptive technology in graduate medical education. J Am
Coll Cardiol. 2020;75(20):2635-8. doi: 10.1016/j.jacc.2020.04.015.
24. Gawad N, Towaij C, Stuleanu T, Garcia-Ochoa C, Williams LJ. Prioritiz-
ing resident and patient safety while maintaining educational value:
emergency restructuring of a Canadian surgical residency program dur-
ing COVID-19. Can J Surg. 2020;63(3):E302-E305. doi:
10.1503/cjs.006120.
25. Cook TM, El-Boghdadly K, McGuire B, McNarry AF, Patel A, Higgs A.
Consensus guidelines for managing the airway in patients with COVID-
19: Guidelines from the Difficult Airway Society, the Association of Anaes-
thetists the Intensive Care Society, the Faculty of Intensive Care
Medicine and the Royal College of Anaesthetists. Anaesthesia.
2020;75(6):785-99. doi: 10.1111/anae.15054.
26. Cook TM, McGuire B, Mushambi M, Misra U, Carey C, Lucas N, et al. Air-
way management guidance for the endemic phase of COVID-19. Anaes-
thesia. 2021;76(2):251-60. doi: 10.1111/anae.15253.
27. Difficult Airway Society [Internet]. © Copyright 2018 by DAS. [Cited: October
10, 2021]. An Introduction to Airway Management-Teaching Material for
Novice Airway Training. Available from: https://das.uk.com/node/581
28. University College London Hospitals NHS Foundation Trust [Internet]. [Cited:
October 10, 2021]. Airway matters. Available from: https://www.future-
learn.com/courses/airway-matters
29. Difficult Airway Society and Royal College of Anaesthetists [Internet]. ©
Copyright 2018 by DAS. [Cited: October 10, 2021]. New teaching material
for the novice anaesthetist 2020. Available from:
https://das.uk.com/node/580.
30. Reynolds EC, Crowther N, Corbett L, Cominos T, Thomas V, Cook TM, et
al. Improving laryngoscopy technique and success with the C-MAC® D
blade: development and dissemination of the ‘Bath C-MAC D blade guide’.
Br J Anaesth. 2020;125(1):e162-4. doi: 10.1016/j.bja.2019.12.024.
31. Royal College of Anaesthetists. Joint position statement for Acute Care
Common Stem (ACCS) training programmedinitial assessment of com-
petence (IAC) 2020. Internet https://rcoa.ac.uk/training-careers/training-
anaesthesia/training-news/accs-training-update-15-june-2020. [Erişim
tarihi:10.10 2021]
146
32. Ince IE, Inal DG, Hancı V. The effect of COVID-19 pandemic on anes-
thesiology and reanimation residents’ airway training and practice: a
mannequin study. J DEU Med. 2021;35(Special Issue 1): 147-57.
33. Cook TM, El-Boghdadly K, McGuire B, McNarry AF, Patel A, Higgs A.
Consensus guidelines for managing the airway in patients with COVID-
19. Anaesthesia 2020; 75: 785e99
34. De Jong A, Pardo E, Rolle A, Bodin-Lario S, Pouzeratte Y, Jaber S. Air-
way management for COVID-19: a move towards universal videolaryn-
goscope? Lancet Respir Med. 2020;8:555.
35. Baker PA, Weller JM, Baker MJ, Hounsell G L, Scott J, Gardineret P J
et al. Evaluating the ORSIM® simulator for assessment of anaesthetists’
skills in flexible bronchoscopy: aspects of validity and reliability. Br J
Anaesth 2016; 117: i87e91
36. World airway management meeting (WAMM) airway training videos
2020. İnternet. https://vimeo.com/chrimescene [Erişim tarihi: 10.10.2021]
37. Edwards DA, Lampotang S. Computer- and web-based simulators and
virtual environments. In: Mahoney B, Minehart RD, Pian-Smith MCM,
editors. Comprehensive Healthcare Simulation: Anesthesiology. Switzer-
land: Springer; 2020:117–125.
38. Swerdlow B, Stoelberg J, Osborne-Smith L. Distance education in anes-
thesia using screen-based simulation – a brief integrative review. Adv
Med Educ Pract. 2020;11:563–567. doi:10.2147/AMEP.S266469
39. Erlinger LR, Bartlett A, Perez A. High-fidelity mannequin simulation ver-
sus virtual simulation for recognition of critical events by student regis-
tered nurse anesthetists. AANA J. 2019;87(2):105–10.
40. Swerdlow B, Soelberg J, Osborne-Smith L. Synchronous Screen-Based
Simulation in Anesthesia Distance Education. Advances in Medical Ed-
ucation and Practice. 2021:12.
41. Albrecht E, Chin KJ. Advances in regional anaesthesia and acute pain
management: a narrative review. Anaesthesia. 2020; 75:e101–e110.
42. Prineasa S, Cuyxb L, Smet J. e-Learning in regional anesthesia. Curr
Opin Anesthesiol 2021, 34:626–633
DOI:10.1097/ACO.0000000000001047
43. Royal College of Anaesthetists. e-Learning anaesthesia platform (e-LA).
https://rcoa.ac.uk/e-learninganaesthesia.[giriş tarihi:10.10. 2021]
44. New York School of Regional Anesthesia (NYSORA) Official Website.
Internet. https://www.nysora.com. [Erişim tarihi: 10.10.2021]
45. NYSORA Next Level CME. Internet. https://nextlevelcme.com/. [Erişim
tarihi: 10.10.2021]
46. Rosenblatt MA, Fishkind D. Proficiency in interscalene anesthesia – how
many blocks are necessary? J Clin Anesth 2003; 15:285–288.
47. Ramlogan RR, Chuan A, Mariano ER. Contemporary training methods
in regional anaesthesia: fundamentals and innovations. Anaesthesia
2021;76(Suppl. 1):53–64
48. Pandey A. e-Learning trends in 2020. In: eLearning industry; 2020. In-
ternet https://elearningindustry.com/elearning-trends-in-2020. [Erişim tar-
ihi:10.10.2021]