Radiy Radutnyy. Vazhka Cholovicha Robota

ÓÊÐÀ¯ÍÑÜÊÀ Ì²ÑÒÈÊÀ
Ðàä³é Ðàäóòíèé
ÂÀÆÊÀ ×ÎËÎÂ²×À
ÐÎÁÎÒÀ
Ðîìàí
ÓÄÊ 82-312.9
ÁÁÊ 84(4Óêð)
Ð 15
Ñåð³þ «Óêðà¿íñüêà ì³ñòèêà»

çàñíîâàíî 2012 ðîêó
Áàãàòî ñêàðá³â õîâàþòü çåìë³ òà âîäè Óêðà¿íè,

àëå òðàïèâñÿ ñåðåä íèõ îäèí òàêèé, ùî áóêâàëüíî ñêî-
ëèõíóâ óñþ ñï³ëüíîòó «÷îðíèõ àðõåîëîã³â». Í³õòî äîñòå-
ìåííî íå çíàâ, ùî âîíî, àëå íàâ³òü ÷óòîê âèñòà÷èëî äëÿ
òîãî, ùîá îäíî÷àñíî ê³ëüêà çãðàé êèíóëèñÿ íà ïîøóêè
çàãàäêîâîãî ñêàðáó – é ñóõîäîëîì, é âíèç ïî Äí³ïðó.
Ñïðàâæí³ áî¿ âëàøòîâóâàëè âîíè äîðîãîþ, ç ñòð³ëÿíè-
íîþ, ç æåðòâàìè, ç ïîòîïëåííÿì êîðàáë³â òà äîïèòîì
ïîëîíåíèõ. Êðîâ’þ é íàñèëüñòâîì ïîçíà÷àâñÿ ¿õí³é øëÿõ
äî ìåòè, ñóïðîâîäæóâàâñÿ êîõàííÿì òà íåíàâèñòþ, ñòðà-
õ³òòÿì òà æàõîì — áî êîëè íå âèñòà÷àëî ñèë ó æèâèõ,
âîíè ãóêàëè íà äîïîìîãó ³ ìåðòâèõ, ³ íåíàðîäæåíèõ…
Áàãàòî ìîòîðîøíèõ â³äêðèòò³â ÷åêàëî íà òèõ, õòî âïåðøå
ìàâ ñïðàâó ç öèì á³çíåñîì, òîìó ùî ñòåðëèñÿ êîðäîíè
ì³æ ëþäñüêèìè òà çâ³ðÿ÷èìè ïî÷óòòÿìè
â éîãî ó÷àñíèê³â. Íå çàâæäè âäàâàëîñÿ ðîçð³çíèòè,
÷è ùå ëþäèíà ïåðåä òîáîþ, ÷è âæå ùîñü ³íøå –
áî íå ëèøå ñâ³ò æèâèõ ñêîëèõíóâñÿ â³ä òî¿ ÷óòêè,
àëå é äåùî ³íøå...
Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.

Æîäíà ÷àñòèíà öüîãî âèäàííÿ íå ìîæå áóòè â³äòâîðåíà
â áóäü-ÿêîìó âèãëÿä³ áåç äîçâîëó àâòîðà òà âèäàâíèöòâà.
© Ðàäóòíèé Ðàä³é, 2012
²SBN 978-966-10-2922-3 (ñåð³ÿ) © Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà
²SBN 978-966-10-2872-1 êíèãà – Áîãäàí», 2012
2
— Êîðåñïîíäåíò, êàæåø? — çàïèòàâ äÿäüêî
ó êàìóôëÿæ³.
— Ìåí³ á³ëüø ïîäîáàºòüñÿ òåðì³í «æóðíà-
ë³ñò», — òðîõè êðèâî ïîñì³õíóâñÿ ã³ñòü. — Ïðî-
ôåñ³éí³ íþàíñè, ðîçóì³ºòå...
Ðîçìîâà â³äáóâàëàñÿ á³ëÿ ñòîëó, à ñò³ë ñòîÿâ ïðî-
ñòî íåáà, òà ùå ó òàêîìó ìàëüîâíè÷îìó êóòî÷êó,
ùî õî÷ çàðàç ìîëüáåðò ðîçñòàâëÿé! Íà ñàìîìó
âåðøå÷êó ïàãîðáà, âêðèòîãî çåëåíîþ ìîëîäîþ
òðàâè÷êîþ, òà òàêîþ çåëåíîþ, ùî ï³ñëÿ çèìîâî¿
ñ³ðîñò³ àæ î÷³ ð³çàëî. Ñîíöå ëåäü-ëåäü ï³äíÿëîñÿ
íàä îáð³ºì, ïðîìåí³ éîãî ùå íå ñë³ïèëè òà íå ï³ä-
ñìàæóâàëè, à ëèøå ëàã³äíî ãëàäèëè îáëè÷÷ÿ, ÷è òî
çìàãàþ÷èñü, ÷è òî äîïîìàãàþ÷è òàêîìó ñàìîìó
ëàã³äíîìó, ñâ³æîìó â³òåðöþ.
Öå âæå ïîò³ì, ì³ñÿö³ çî äâà ñïåêà âèïàëèòü òóò
òðàâó, â³òåð ç³ðâå ç ëàí³â õìàðè ïèëþêè, òðàâè âè-
öâ³òóòü é âèêèíóòü êîëþ÷êè — ïîêè ä³éäåø, ñòî
ðåï’ÿõ³â íà øòàíè ïî÷åïèòüñÿ... — à çàðàç, âåñíîþ,
íà öüîìó ïàãîðá³ áóëî íàñò³ëüêè ãàðíî, ùî é çëà-
çèòè íå õîò³ëîñÿ.
Òà ùå é êðàºâèä! Ë³ñè òà ëàíè, äå çîðàí³, äå
é ïîêèíóò³, ñàäè — äå âæå çàêâ³ò÷àí³, äå ùå ãîë³,
áóäèíêè — äå ãàðíåíüê³ òà ÷åïóðíåíüê³, à äå é çà-
3
íåäáàí³, áà, íàâ³òü é ðîçâàëåí³; ìîãóòíÿ ïàùà
ñòàðîãî ãðàí³òíîãî êàð’ºðà — ñõîäèíêà çà ñõî-
äèíêîþ âíèç, äî ÿìè, é êîæíà ñõîäèíêà — äëÿ
âåëåòíÿ, ùî ñòóïàº ìåòð³â íà ñòî. ² íàðåøò³, çàâîä.
Âåëè÷åçíå, äåñÿòèòèñÿ÷íå êîëèñü ï³äïðèºìñòâî.
Íå ìåðòâå — äå-íå-äå ùå äåðóòüñÿ â íåáî äèìêè,
ñåðåä öåõ³â íåïîñï³õîì ¿çäÿòü åëåêòðîêàðè òà
âàíòàæ³âêè. Íàâ³òü ìàíåâðîâèé òåïëîâîçèê êàòàº
òóäè-ñþäè äâ³ ïëàòôîðìè. Ùîïðàâäà, êîëèñü òèõ
òåïëîâîçèê³â ìîæíà áóëî ðàõóâàòè äåñÿòêàìè, äèìè
ïåðëè ç óñ³õ òðóá, ùî õî÷ íà ìåòð ï³äí³ìàëèñÿ íàä
äàõàìè, à ùî âæå ãóðêîòó áóëî!
Âò³ì, íåìà á³äè áåç äîáðà. Áî òîä³ íàä ì³ñòîì
âèñ³ëà ñóö³ëüíà ðóäà õìàðà ñìîãó òà äèìó, ñìîð³ä
â³ä÷óâàâñÿ íàâ³òü òóò, íà ïàãîðá³, é ñïàòè âíî÷³ áóëî
íå äóæå ñïîê³éíî.
À çàðàç... çàðàç òóò áóëî, íà÷å ó ñàíàòîð³¿. Ëèøå
òðîõè ïñóâàëà ïåéçàæ âåëèêà ÿìà çà ê³ëüêà ìåòð³â
â³ä ñòîëó. ² ÷àñ â³ä ÷àñó â³òåðåöü ï³äêèäàâ ç íå¿ ëåäü
ïîì³òíèé çàïàøîê — ëåäü ÷óòíèé, íàâ³òü íå ñìîð³ä,
à ñìîð³äåöü. Òà é òîé îäðàçó æ ðîçâ³þâàâñÿ.
— À íàì âîíî îäèí ÷îðò, — çíèçàâ ïëå÷èìà
äÿäüêî. — Ùî æóðíàë³ñò, ùî êîðåñïîíäåíò.
Ãîâîðèâ â³í âçàãàë³ ìàëî é á³ëüøå óâàãè ïðèä³ëÿâ
ìèñö³ ç áîðùåì, àí³æ ÿêîìóñü òàì ãîñòåâ³. Äîáðå,
ùî õî÷ çà ñò³ë çàïðîñèâ òà ãóêíóâ êóõîâàðö³ ïðè-
íåñòè ùå ñí³äàíîê, áî áóëî á ³ çîâñ³ì íåââ³÷ëèâî.
Â áîðù³ ÿêðàç òðàïèëàñü âåëèêà ê³ñòêà, îáâ³øàíà
ì’ÿñîì, é äÿäüêî çàõîäèâñÿ á³ëÿ òî¿ çíàõ³äêè.
4
— À âçàãàë³, æóðíàë³ñò³â ìè ëþáèìî, — íåñïîä³-
âàíî äîäàâ â³í ï³ñëÿ òðèâàëî¿ ïàóçè — òàêî¿ òðèâà-
ëî¿, ùî ã³ñòü âñòèã ³ ñîá³ çìîëîòèòè ïîëîâèíó ñâîº¿
ïàéêè. Ê³ñòêà ç ì’ÿñîì, äî ðå÷³, òðàïèëàñü ³ éîìó.
² ñë³ä çàçíà÷èòè — ¿æà áóëî íåïîãàíà. Âò³ì, òóò,
íà ïðèðîä³, íà ñâ³æîìó ïîâ³òð³, òà ï³ñëÿ ÷àðêè ãî-
ð³ëêè ç ïåðöåì — òà òóò ìîæíà áóëî é ÷îðòà ç’¿ñòè!
— ×óºø, Ãàëþ, — ãîñïîäàð ïîâåðíóâ ãîëîâó
ó á³ê êóõí³. — Ó íàñ æóðíàë³ñòè ùå çàëèøèëèñÿ?
— ßêèé òàì ÷îðò, — äîëèíóëî ç-çà âèñîêîãî
êàçàíà. — Öå æ îñòàíí³é áóâ! Äîâåäåòüñÿ çíîâ íà
êîíñåðâè ïåðåõîäèòè!
Ä³âêà, âèñîêà òà äîñèòü êðåìåçíà, ñòîÿëà ç îïî-
ëîíèêîì â îäí³é ðóö³, ó ÿêîìó áóëî ê³ëüêà âåëèêèõ
ê³ñòîê.
Êîðåñïîíäåíòîâ³ àæ ïàìîðîêè çàáèëî. Îñòàí-
í³é íîâà÷îê óï³çíàâ áè â òèõ ê³ñòêàõ ëþäñüê³ ãî-
ì³ëêè. Ðåáðà — òî âîíè, âëàñíå, ìîãëè íàëåæàòè
³ òâàðèí³. À íà äîäà÷ó — çâåðõó êóïêè âèÿâèëîñü
ùîñü òàêå, ùî íàâðÿä ÷è ìîæíà áóëî ç ÷èìîñü ïî-
ïëóòàòè.
Ðóêà. Ê³ñòÿí³ ôàëàíãè ñêîöþðáëåíèõ ïàëüö³â.
Ã³ñòü ïîõëèíóâñÿ áîðùåì, çàêàøëÿâñÿ, íàâ³òü íå
îäðàçó äîïåòðàâ ïðèêðèòèñü ðóêîþ, ïîò³ì ç æàõîì
ïåðåâ³â ïîãëÿä íà òàð³ëêó — é çàêàøëÿâñÿ çíîâ.
Çäàëåêó ïîì³òíî áóëî, ÿê êðóòèòüñÿ íà ÿçèö³ çà-
ïèòàííÿ, àëå âèñëîâèòè éîãî æóðíàë³ñò íå âñòèã.
Áî ïî÷óâñÿ ðåã³ò.
5
Ñì³ÿëèñÿ âñ³ — é äÿäüêî ó êàìóôëÿæ³, é êðå-
ìåçíà ä³âêà ç îïîëîíèêîì, é õëîïö³, ùî ïîâè-
ñîâóâàëè ãîëîâè ç ÿìè, é õòîñü ó íàìåò³, é õòîñü
çà íàìåòîì, é íàâ³òü âåëèêèé êóäëàòèé ïåñ á³ãàâ
êðóãàìè, êðóòèâ õâîñòîì, íà÷å òàíö³âíèöÿ çàäîì,
é îãëóøëèâî ãàâêàâ.
Ãàì³ð ñòîÿâ òàêèé, ùî òîãî çàïèòàííÿ í³õòî á
íå ïî÷óâ.
À ã³ñòü ïî÷åðâîí³â.
— Òà í³, í³, íå òóðáóéòåñü... — êð³çü ñì³õ âèäó-
øèëà ç ñåáå êóõîâàðêà. — Â áîðù³ — òî íå âîíî!..
Öÿ ôðàçà âèêëèêàëà íîâèé íàïàä ðåãîòó ó âñ³õ
ïðèñóòí³õ, àëå æóðíàë³ñòà âîíà òàê-ñÿê çàñïîêî¿ëà.
— Îòàê³ ó íàñ æàðòè, — ïåðåñì³ÿâøèñü, ðàïòîì
ö³ëêîì ñåðéîçíî ñêàçàâ ãîñïîäàð. — Òî ÿê? Âñå ùå
õî÷åòüñÿ âçÿòè ó÷àñòü?
Êîðåñïîíäåíò ïîêðóòèâ ãîëîâîþ, ïîñëàáèâ
êîì³ðöÿ é ç³òõíóâ.
— Õî÷åòüñÿ, ÷è íå õî÷åòüñÿ...
Â³í ùå ðàç ç ï³äîçðîþ ïîãëÿíóâ íà ìèñêó ç áîð-
ùåì, ïîíþõàâ, ñüîðáíóâ ùå ëîæêó.
— Õ³áà ìàëî ùî ìåí³ õî÷åòüñÿ àáî íå õî÷åòüñÿ.
Òðåáà!
Äÿäüêî çíèçàâ ïëå÷èìà.
— Íó òîä³ äàâàéòå çíàéîìèòèñü áëèæ÷å...
Ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî ãîñïîäàðÿ çâàëè Âîëîäèìèðîì,

êîðåñïîíäåíòà — Îëåêñàíäðîì, êîïà÷³â ó òàáîð³
ìåíøå äåñÿòêà, à ä³âîê äâîº, é ó êîæíîãî ç ïðè-
6
ñóòí³õ º ÿêèéñü áçèê. Êðåìåçíà êóõîâàðêà ëþáèòü
ãîòóâàòè ÿê³ñü «ñîðîì³öüê³ ãàëóøêè», äâîº õëîïö³â,
ùî âèñóâàëè ïèêè ç ÿìè — äîáðå êîïàþòü âäåíü
é ëåäü âîðóøàòüñÿ óíî÷³, à ò³, ùî ïîõîâàëèñü â íà-
ìåò³ — òî íàâïàêè. Ïðî ñâ³é «áçèê» ãîñïîäàð íå-
äåë³êàòíî çìîâ÷àâ, íàòîì³ñòü íàçâàâ ïðèçâ³ñüêî —
Çâ³ðÿòíèê, òàê ñàìî íåäåë³êàòíî íå ïîÿñíèâøè
éîãî ïîõîäæåííÿ.
Ùå âèÿâèëîñü, ùî êîïàëè «áðåõóõó» — òàê íà
ïðîôåñ³éíîìó æàðãîí³ íàçèâàëàñÿ ÿìà, ÿêà ëèøå
ïðèêèíóëàñü êîëèøí³ì îêîïîì àáî âèðâîþ, íà
â³äì³íó â³ä «ïóñòêè» — âèðâè àáî îêîïó ïîðîæ-
í³õ. Áóëè ùå ÿê³ñü «ïàñòêè», ÿê³ â³äð³çíÿëèñÿ â³ä
«ñèëüö³â», «ñìåðäþ÷êè» — ÿê³ â³äð³çíÿëèñÿ â³ä
«âèãð³áíèõ ÿì», «ä³ðêè» — ÿê³, â³äïîâ³äíî, íå ìàëè
àí³ íàéìåíøîãî ñòîñóíêó ç «äó÷êàìè»...
Êîðåñïîíäåíò òåæ, â ñâîþ ÷åðãó, â³äð³çíÿâñÿ
â³ä çàãàëüíîïðèéíÿòîãî ñòàíäàðòó, õîäèâ, äèâèâñÿ,
àëå í³÷îãî íå çàïèñóâàâ é ³ä³îòñüêèõ àáî óùèïëè-
âèõ çàïèòàíü íå ñòàâèâ. Êð³ì òîãî, â³í ìàâ ìàéæå
ñòîâ³äñîòêîâó ïåâí³ñòü, ùî ïîëîâèíó ç òèõ íàçâ
õëîïö³ âèãàäàëè ìàëî òîãî, ùî õâèëèíó òîìó, òî
ùå é ïåðñîíàëüíî äëÿ íüîãî. Òàê ñàìî, ÿê «áçèêè»
òà «ñîðîì³öüê³ ãàëóøêè».
Ö³êàâèõ çíàõ³äîê òåæ íå áóëî. Ëèøå ñàìîòíüî
é äåìîíñòðàòèâíî âàëÿëàñü ïîñåðåä òàáîðó ïðîáèòà
í³ìåöüêà êàñêà. Òà é âçàãàë³ âåñü òàá³ð ìàâ âèãëÿä
ÿêî¿ñü ÷è òî ³ì³òàö³¿, ÷è äåêîðàö³¿, àëå äëÿ ÷îãî —
íàâðÿä ÷è õòîñü áè íà òå ïèòàííÿ â³äïîâ³â.
7
Íàìåòè áóëè ñòàðåíüê³, ìàáóòü, ùå ÷åðâîíî-
àðì³éñüê³, ç öóïêîãî ðàäÿíñüêîãî áðåçåíòó, ÿêèé
îõî÷å ïðîïóñêàâ âñåðåäèíó â³òåð òà äîù, íàòîì³ñòü
íå âèïóñêàâ ñïåöèô³÷í³ äëÿ êàçàðìè àáî òàáîðó
ïàõîù³. ²íñòðóìåíòè — ëîìè òà ëîïàòè — ñõîæå,
áóëî âêðàäåíî ç ðàäÿíñüêîãî æ ïðîòèïîæåæíîãî
ùèòà, é çäàºòüñÿ, íà ÿêèõîñü ³ç íèõ íàâ³òü çáåðåãëèñÿ
ðåøòêè ÷åðâîíî¿ ôàðáè. Ç òðàíñïîðòó — íåïîäàë³ê
ïðè÷à¿âñÿ ï³ä äåðåâîì ñòàðåíüêèé ÃÀÇ-69, ìàøèíà
ñîðîêîâèõ ðîê³â ïðîåêòóâàííÿ, é ø³ñòäåñÿòèõ —
âèïóñêó, ³, ¿é-áîãó, òîé àïàðàò çîâñ³ì íå ìàâ òóò
âèãëÿäó àíàõðîí³çìó.
Ôîòîãðàôóâàòè áóëî í³÷îãî àáñîëþòíî, é Îëåê-
ñàíäð äëÿ ãîäèòüñÿ êëàöíóâ ïàðó ðàç³â çàãàëüíó
ïàíîðàìó, ïîò³ì ùå ðàç — ÿìó, ñõîâàâ ôîòîàïàðàò
é ëèøå ïî òîìó äîïåòðàâ, ùî âñ³ ìåøêàíö³ òàáîðó
ïðèìóäðèëèñÿ íà ìîìåíò ôîòîãðàôóâàííÿ äåñü
çíèêíóòè, ïðè òîìó àæ í³ÿê íå ïîðóøèâøè àí³
ðîáî÷îãî ïðîöåñó, àí³ ãåòü íåðîáî÷î¿ àòìîñôåðè
òàáîðó.
— Ïðîôåñ³îíàëè! — â³í ïîñì³õíóâñÿ é ïðè-
ñâèñíóâ.
Íà ùàñòÿ, ç ñàìîãî ïî÷àòêó áóëî çðîçóì³ëî, ùî
Âîëîäèìèð — íå êîìàíäèð, à ëèøå ïîñåðåäíèê,
é ñïðàâó ç íèì ÿêùî é äîâåäåòüñÿ ìàòè, òî ëèøå
äîïîì³æíó.
À ìàéáóòí³é êîìàíäèð ïîîá³öÿâ âèéòè íà Îëåê-
ñàíäðà ñàì.
8
Êîðåñïîíäåíò íóäèâñÿ äî âå÷îðà, à ïîò³ì õëîïö³
âèòÿãëè êàí³ñòðó ç ðîæåâèì âèíîì, é îáðàçà òðîõè
ïðîéøëà.
— À ùî, õëîïö³, — ñïðîáóâàâ â³í çàâåñòè ðîç-
ìîâó. — Ìàáóòü, òÿæêî êîïàòè? Ñîíöå ïàëèòü...
Æàðêî.
Í³õòî íå îçèâàâñÿ ç õâèëèíó, ïîò³ì Âîëîäèìèð
çíèçàâ ïëå÷èìà:
— Âë³òêó — æàðêî, âçèìêó — âàæêî. Âèáèðàé.
Ïèÿòèêà íå âäàëàñÿ — âñ³ ïîòîìèëèñÿ, õèëüíóëè
ïî êåëèõó òà é ïîðîçïîâçàëèñÿ ïî íàìåòàõ.
À ïðîêèíóâñÿ ã³ñòü â³ä òîãî, ùî äåñü íåïîäàë³ê
áóáîí³ëè.
— Ïåðøà îçíàêà âèðâè àáî îêîïó — çì³íà ðîñ-
ëèííîñò³. Ðîçóì³ºø, çà ï³âñîòí³ ðîê³â ÿìó ìîãëî
ãåòü çàòÿãòè çåìëåþ, ìîãëè é íàâìèñíå çàñèïàòè, —
àëå çà ò³ ðîêè, ùî âîíà áóëà ÿìîþ, â íå¿ ñò³êàëà
âîäà, ðîñëèíí³ñòü áóëà ïèøí³øà é ïåðåãíîþ ï³ñëÿ
ñåáå ëèøàëà á³ëüøå… îòæå, ³ íàñòóïíèì ïîêîë³í-
íÿì òðàâè áóëî ÷èì æèâèòèñü…
«ßêèé ñèìâîë³çì… — ñïðîêâîëà ïîäóìàëîñÿ
êîðåñïîíäåíòîâ³. — Îòàê ³ â íàñ — õòîñü êîëèñü çà-
ãèíóâ äëÿ òîãî, ùîá íàñòóïíîìó ïîêîë³ííþ ìîæíà
áóëî ïîæèâèòèñÿ òèì, ùî â³ä íüîãî çàëèøèëîñÿ…»
Õîò³ëîñÿ ñïàòè, àëå ãîëîñ áóáîí³â äàë³.
— Äî ðå÷³, çà êîëüîðîì ðîñëèííî¿ ïëÿìè,
âëàñíå, ìîæíà â³äð³çíèòè ïîðîæíþ ÿìó â³ä ÿìè
ç òðóïîì, áî òðóï º íåïîãàíèì äîáðèâîì. Àëå çà-
ãàëüíîãî àëãîðèòìó òóò íåìà, â îäíîìó ì³ñö³ çåìëÿ
9
êðàùà, â ³íøîìó ã³ðøà, âîäè òàêîæ á³ëüøå-ìåíøå,
òîæ öå ïèòàííÿ ìàº ëèøå àêàäåì³÷íèé õàðàêòåð…
Íó òà á³ñ ç íèì. Çíàéøëè ìè òó ïëÿìó, ùî æ äàë³?
Êîïàòè øóðô çàäëÿ òîãî, ùîá âïåâíèòèñÿ — öå
âèðâà, é âèðâà ïîðîæíÿ? Äóðíèö³. Äëÿ ðîçâ³äêè
º ñïåö³àëüíèé ³íñòðóìåíò. Íàçèâàºòüñÿ ãàê. Îñü
òàêèé…
Çíàäâîðó ïî÷óëîñÿ ìåòàëåâå áðÿçêàííÿ.
— Çàíàäòî äîâãèì éîãî òåæ íåìà ñåíñó ðîáèòè.
Âæå òðèìåòðîâèì ìîæóòü êîðèñòóâàòèñÿ ëèøå áî-
ãàòèð³. À íàéïîøèðåí³øèé ìàº ðîçì³ð äâà, íó — äâà
ç ïîëîâèíîþ ìåòðè. Õî÷à òðèìåòðîâèé, çâè÷àéíî,
êðàùèé… Ãàê ìàº òðîõè çàãîñòðåíèé ê³íåöü, ùîá
ëåãøå áóëî ïðîòèêàòè çåìëþ, îñîáëèâî ¿¿ âåðõí³é
øàð — ç òðàâîþ, ç êîð³ííÿì… Äàë³ — ëåãøå.
Ãàêîì êîðèñòóþòüñÿ òàê… ëèøå çàãèëþâàòè éîãî
ñë³ä íå âåðòèêàëüíî, à òðîõè ï³ä íàõèëîì…
Çíîâó çàøåëåñò³ëî, é çà ìèòü ïî÷óâñÿ ëåãêèé ÷è
òî øóðõ³ò, ÷è ñêðåã³ò — íà÷å êîð³íü òÿãëè ç çåìë³,
à â³í îïèíàâñÿ. ßêáè íå ïîïåðåäíÿ ðîçìîâà, ìîæíà
áóëî á òàê ³ ïîäóìàòè.
— Îñü, ïåðø³ ï³âìåòðà ãàê ³äå äîñèòü âàæêî,
ïîò³ì, ÿê ïðàâèëî, éäå ï³ñîê, ³ âæå ìîæíà òàê
ñèëüíî íå íàëÿãàòè. Êð³ì òîãî, ³ñíóº íåáåçïåêà
íàòðàïèòè íà ÿêóñü êàìåíþêó é çëàìàòè ãàê, à âîíî
íàì íå òðåáà… Çàãëèáèâøèñü íà äâà ìåòðè, ìîæíà
ïî÷èíàòè ãàê ïîòðîõó êðóòèòè òà íàõèëÿòè — àëå
îáåðåæíî!.. Í³, ì³íè ç òàêî¿ ãëèáèíè âæå íå
ñòðàøí³ — öåáòî, ïðîòèï³õîòí³, à ùîá ïðîòèòàí-
10
êîâó ï³ä³ðâàòè, òî öå òðåáà, ùîá äóæå ñèëüíî íå
ïîùàñòèëî. Òàê ùî ì³í ìîæíà íå îñòåð³ãàòèñü...
à îò ïîãíóòè ãàê — çàëþáêè…
«Âîíè ùî, ïðÿìî ï³ä íàìåò ãàêà çàñèëèëè?»
Ðèï³ííÿ ñòàëî òèõ³øèì, ³ âæå äîëèíàëî çâ³äê³-
ëÿñü çíèçó, ³ ðàïòîì óðâàëîñÿ ãëóõèì çâóêîì.
— Îñü, áà÷, ïîùàñòèëî ç ïåðøîãî ðàçó. Ó ùîñü
âïåðëèñÿ. Òåïåð òðåáà ïåðåâ³ðèòè, ùî æ âîíî òàêå.
ßê öå ðîáèòüñÿ? Ðîáèòüñÿ öå äóæå ïðîñòî. Áåðåìî
ãàê é ñîâàºìî éîãî âãîðó-âíèç, îñü òàê… Äåõòî
ïðè öüîìó ïðèêëàäàº äî ðó÷êè âóõî. ×óºø, ñòóêàº?
Äåðåâî â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä êàì³ííÿ á³ëüø äçâ³íêèì
çâóêîì. Ê³ñòêà ùå äçâ³íê³øà â³ä äåðåâà, é äî òîãî æ
ìàº òàêèé õàðàêòåðíèé, «ñóõèé» áðÿçê³ò. Ìåòàë…
òóò êàðòèíà òðîõè íåîäíîçíà÷íà. Ñâ³æèé ìåòàë
áðÿçêàº äóæå äçâ³íêî. Àëå ñâ³æèì ìåòàë áóâàº ëèøå
â ãëèí³ àáî â áîëîò³. Áóâàº ùå ó ñóõîìó ï³ñêó, àëå
íàì öå íå àêòóàëüíî, ïóñòåëÿ â³ä íàñ äàëåêî...
Ï³ä íàìåòîì ïîãðþêàëî, é êîðåñïîíäåíò ìè-
ìîâîë³ ïðèñëóõàâñÿ. Áðÿçêàëî ãëóõî.
— Îöå íàçèâàºòüñÿ ïîùàñòèëî ùå é âäðóãå.
Ê³ñòêà. Ôîðìó íà òàê³é ãëèáèí³ íå ïðîìàöàòè, õî÷à
äåõòî é êàæå, ùî âì³º, àëå òî áðåõíÿ. Äëÿ êîíòðîëþ
ìîæíà çàãèëèòè ïîðó÷ ³ùå îäèí ãàê — ³ òîä³, ÿêùî
ïîùàñòèòü âòðåòº, çìîæåø ïðèáëèçíî âèçíà÷èòè,
ùî âîíî òàêå… àëå ÿ é òàê ñêàæó — ðåáðà. Öåáòî,
ãðóäíà êë³òêà.
Êîðåñïîíäåíò ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ é ç äåÿêèì ïî-
äèâîì ïîãëÿíóâ íà ï³äëîãó íàìåòó. Ï³äëîãà í³÷èì
11
íå â³äð³çíÿëàñÿ. ² íå âîðóøèëàñÿ. Ùî á íå áóëî
òàì, âíèçó, — âîíî íå âèÿâëÿëî àí³ íàéìåíøîãî
áàæàííÿ âèáðàòèñÿ íàãîðó. Íàòîì³ñòü ãîëîñ ïðî-
äîâæóâàâ áóáîí³òè:
— Äëÿ îñòàòî÷íî¿ ïåðåâ³ðêè ìîæíà ñïðîáó-
âàòè çà÷åïèòè ùîñü ãàêîì é âèòÿãíóòè. Àëå öå
ìåòîäà âàðâàðñüêà, é âèêîðèñòîâóâàòè ¿¿ ñë³ä ëèøå
ó òèõ âèïàäêàõ, êîëè àáî íà ï’ÿòè íàñòóïàþòü, àáî
³íàêøå í³ÿê.
Ï³ä íàìåòîì çíîâ çàðèï³ëî — ³íàêøå, ãó÷í³øå…
íà÷å òå ùîñü, çà÷åïëåíå íèì, îïèíàëîñÿ é íå õîò³ëî
íàãîðó.
— Ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â ê³ñòêà íàãîðó ³òè íå
õî÷å, à ìåòàë — íàâïàêè…
Òå «ùîñü», ìàáóòü, âèéøëî ç çåìë³ — áî òàì,
çà ñò³íîþ íàìåòó, ïî÷óâñÿ ëåãêèé øóðõ³ò — íà÷å
ï³ñîê îñèïàâñÿ.
— Íó îò, â³òàþ. Ðåáðî ëþäñüêå çâè÷àéí³ñ³íüêå.
À ñóäÿ÷è ç ôîðìè ðîñëèííî¿ ïëÿìè — ïåðåä íàìè
âèðâà, â ÿêó ñêèíóëè òðóïè é çàñèïàëè. Âðàíö³
òðåáà áóäå òðîõè ïåðåñóíóòè îöåé íàìåò… —
«Îöåé» íàìåò çäðèãíóâñÿ, íà÷å õòîñü çíàäâîðó
ïîïëåñêàâ ïî òêàíèí³ ðóêîþ. — … ³ âèáèòè äâà
øóðôè — îòóò ³ îòàì. Ï³äí³ìàòè âñþ âèðâó íåìàº
ñåíñó. ²ç… çíàõ³äêàìè ñë³ä ïîâîäèòèñÿ îáåðåæíî
³ øàíîáëèâî — òàê, ÿê áè âè õîò³ëè, ùîá ç âàìè ïî-
âîäèëèñÿ. ßê çàê³í÷èòå ðîáîòó — ê³ñòêè ïîòð³áíî
ñêëàñòè äîêóïè, âñ³ ðàçîì, é òàê ñàìî îáåðåæíî
çàñèïàòè. Ñåðåä ³íøèì çíàõ³äîê ñë³ä çâåðòàòè óâàãó
12
ïåðø çà âñå íà òàê çâàí³ «ñîëäàòñüê³ ìåäàëüéîíè»,
ïîò³ì — íà ïëàíøåòêè, ïîðòôåë³ àáî ³íø³ ïàêóíêè,
â ÿêèõ ìîæóòü áóòè äîêóìåíòè òà ö³ííîñò³, ïîò³ì —
íà ðå÷îâ³ ì³øêè, ïîò³ì — çáðîþ, ïîò³ì — íà ³íøå
ñïîðÿäæåííÿ. Çîëîò³ çóáè îñîáèñòî ÿ áðàòè íå
ðàäæó, àëå äåõòî áåðå…
«Òè áà ÿêèé ìîðàë³ñò! — ñîí îñòàòî÷íî ïðî-
ïàâ, é êîðåñïîíäåíòà ïîòðîõó ïî÷àëà ðîçáèðàòè
ëþòü. — Çóáè â³í íå áåðå!»
— Çàõîäè áåçïåêè. ßêùî º ìåòàëîøóêà÷, òî
íå áóäå çàéâèì ïðîéòèñÿ íèì, ïåðåä òèì, ÿê ãàêè
ïõàòè. Âñÿêå áóâàº. ²íêîëè äî âèðâ ñêèäàëè ì³íè,
ãðàíàòè àáî ñíàðÿäè, ùî íå âèáóõíóëè. ²íêîëè
ì³íóâàëè íàâìèñíå. Ç ì³íàìè ñë³ä ïîâîäèòèñü îáå-
ðåæíî òà øàíîáëèâî é íå ïðîáóâàòè ðîçì³íîâóâàòè
ñàìîòóæêè. Íàâ³òü ï³ä ö³ëêîì áåçïå÷íîþ ÒÌ-42
ìîæå âèÿâèòèñÿ ì³íà-ñþðïðèç. Àáî çà ï³âñîòí³ ðî-
ê³â ñòîïîð ó äåòîíàòîð³ çà³ðæàâ³º, à ïðóæèíà — í³.
Ñë³ä îáåðåæíî çà÷åïèòè ¿õ «ê³øêîþ», â³äïóñòèòè
ëèíâó ìåòð³â íà òðèäöÿòü é ç óêðèòòÿ ïðîòÿãòè
ìåòð³â õî÷à á äåñÿòü. ßêùî íå âèáóõíå — òî õàé
òàì ³ ëåæèòü.
«Àãà, íåõàé ùå õòîñü ï³ä³ðâåòüñÿ. Ùî çà ëþäè!»
— Ì³íà — âîíà ñàìà ïî ñîá³ íå çëà. Àëå çà
ï³âñîòí³ ðîê³â, òà ùå íåðóõîìî, òà ùå â çåìë³ —
ó êîãî õî÷ íåðâè çäàäóòü. Îòîæ ïîâîäèòèñÿ ç íåþ
ñë³ä îáåðåæíî òà øàíîáëèâî. Õîðîøèì òîíîì
ââàæàºòüñÿ ï³ñëÿ çàê³í÷åííÿ ðîáîòè ñòÿãòè âñå
âèáóõîâå äîêóïè ó ÿêóñü ÿìó àáîùî é ïðèñèïàòè
13
çåìëåþ. Äåõòî ùå é âèêëèêàº ñàïåð³â — àëå öå
êðàùå ðîáèòè, ÿêùî âæå òî÷íî çíàºø, ùî â öüîìó
ðàéîí³ ïðàöþâàòè á³ëüøå íå áóäåø.
Êîðåñïîíäåíò íå âèòðèìàâ, âèáðàâñÿ ç-ï³ä
êîâäðè é ïî÷àâ ðîçøíóðîâóâàòè íàìåò. Íà éîãî
îáëè÷÷³ áóëî ÿñíî íàïèñàíî áàæàííÿ íàáèòè êîìó-
íåáóäü ìîðäó. Àëå çãàäàâøè ïðî ñòàòóñ ãîñòÿ, òà ùå
é íå äóæå áàæàíîãî, â³í òðîõè ïîäóìàâ ³ âèð³øèâ
îáìåæèòèñü çàóâàæåííÿì.
— Õëîïö³, âè á ö³ ïèòàííÿ äî ðàíêó íå â³äêëàëè?
Çíàäâîðó çàøóðõîò³ëî, ïðîáóð÷àëî ùîñü íåðîç-
á³ðëèâî é ñòèõëî. Êîðåñïîíäåíò ïî÷åêàâ ùå ïàðó
õâèëèí — òèõî? íà÷å òèõî — é çíîâó çàñíóâ.
Àëå ñîí âèäàâñÿ ÿêèéñü âàæêèé, íåñïîê³éíèé,
é íà ðàíîê ã³ñòü ìàâ âèãëÿä òàêèé ïîì’ÿòèé òà áë³-
äèé, ùî çà ñí³äàíêîì Âîëîäèìèð àæ ñòóðáóâàâñÿ.
— Òà…. — â³äìàõíóâñÿ ã³ñòü. — ßê³ñü ïðèäóðêè
îäèí îäíîìó ëåêö³¿ ÷èòàëè. Íàä ñàìèì íàìåòîì.
Çà ìèòü äî òîãî õòîñü ùîñü ãîâîðèâ, õòîñü äçåíü-
êàâ ëîæêîþ îá òàð³ëêó — ³ ðàïòîì íàñòàëà òèøà,
òà ùå é òàêà, ùî õî÷ ñòîð³íêó ïåðåãîðíè — çà ñòî
ìåòð³â ïî÷óþòü. Ëèøå çäàëåêó-çäàëåêó äîëèíóëî
íåãîëîñíî «êàððð!».
— À ùî òàêå?
— À ùî ãîâîðèëè? — íà÷å íå ïî÷óâ éîãî çà-
ïèòàííÿ Âîëîäèìèð.
— Òà íó ùî, ùî… Ñïî÷àòêó îäèí â÷èâ, ÿê òðåáà
çà êîëüîðîì ðîñëèííîñò³ øóêàòè ñòàð³ âèðâè, à ïî-
ò³ì ¿õ ÿêèìîñü ãàêîì äîñë³äæóâàòè.
14
Çíîâó äçåíüêíóëî — òî êóõîâàðêà, òà ñàìà, ùî
â÷îðà òàê õâàöüêî òÿãàëà òóäè-ñþäè ê³ñòêè, çáë³äëà
é óïóñòèëà íà çåìëþ ÷àøêó. ×àé ðîçïëèâñÿ ïî
ïèëþö³ òåìíîþ ïëÿìîþ.
— À ùå?
— Ïîò³ì ïðî ì³íè…
Ùå ðàç äçåíüêíóëî — àëå òî í³õòî í³÷îãî íå
óïóñòèâ, à íàâïàêè — õëîïåöü, ùî ñèä³â ïîðó÷,
ñïðîáóâàâ âçÿòè ÷àøêó. Ðóêè òðåìò³ëè òàê, ùî äî-
ðîãîþ ÷àøêà çíåñëà ç³ ñòîëó òàð³ëêó.
— À ùî òàêå?
— À ùîñü ðîáèëè, ÷è ëèøå òåðåâåíèëè? — íà
äèâî áàëàêó÷èé â÷îðà âàòàæîê òàáîðó ñüîãîäí³ íà÷å
é íå ïîì³÷àâ éîãî çàïèòàíü.
— Ïîò³ì òèì ãàêîì ó çåìëþ òèöÿëè… — âæå
òðîõè çàíåïîêîºíî ïðîìèìðèâ êîðåñïîíäåíò. —
Òåæ ìàéæå ïîï³ä ñàìèì íàìåòîì…
Âîëîäèìèð êèâíóâ — é äâîº õëîïö³â îäíî÷àñíî
ï³ä³ðâàëèñÿ ç ì³ñöü, ï³äñêî÷èëè äî íàìåòó é îáå-
ðåæíî, íå ï³äñòóïàþ÷è áëèçüêî, ùîñèëè âèòÿãàþ÷è
ðóêè, ïî÷àëè éîãî çìîòóâàòè. Êîðåñïîíäåíò ÿê
ñ³â — òàê ³ ñèä³â, ëèøå ðîòà ðîççÿâèâ. Á³ëÿ êðàéíüî¿
ñòîéêè â çåìë³ âèäí³ëàñÿ ä³ðêà — íà÷å ÿêèìîñü ³í-
ñòðóìåíòîì ïîòèöÿëè; é âàëÿëàñÿ ê³ñòêà — ìîæå,
é ðåáðî. À ìîæå, é í³.
Õëîïö³ ñêðóòèëè æóæìîì íàìåò, â³äòÿãëè éîãî
âá³ê, é ùå îäèí êîïà÷ ï³äñòóïèâ äî çâ³ëüíåíîãî
ì³ñöÿ ç ìåòàëîøóêà÷åì. Ïî÷àâ çäàëåêó, îáåðåæíî
ï³äâîäÿ÷è àíòåíó äî öåíòðó, ïðîéøîâ êðèõ³òíèé
15
ïðÿìîêóòíèê, ùî áóâ ï³ä íàìåòîì, äâ³÷³, ïîò³ì íå
ïîë³íóâàâñÿ — é ïåðåâ³ðèâ ³ùå ðàç.
— Íó?
Çäàºòüñÿ, òî íå âèòðèìàâ ñàì âàòàæîê.
Õëîï÷èíà çíèçàâ ïëå÷èìà.
— Íà÷å íåìà.
ßêóñü ìèòü Âîëîäèìèð ñèä³â íåïîðóøíî, ëèøå
ïîì³òíî áóëî, ùî â ãîëîâ³ êðóòèòüñÿ íàïîëåãëèâî
ÿêàñü äóìêà, ïîò³ì çâàæèâñÿ é ìàõíóâ ðóêîþ:
— Íó, äàâàéòå!
Õëîïö³ êèíóëèñü ïî ëîïàòè, é ëèøå òîä³ âàòàæîê
ðîçâåðíóâñÿ, íàðåøò³, é äî âèíóâàòöÿ âñüîãî òîãî
ïåðåïîëîõó:
— Ñïðàâà â òîìó, — çäàëåêó ïî÷àâ â³í, — ùî
ëåêö³¿ â íàñ ÷èòàº ëèøå îäèí ïåðñîíàæ. ×óòòÿ
â íüîãî, ÿ âàì ñêàæó… Ïðè÷îìó âèêëþ÷íî íà âè-
ðâè é îêîïè. Ìè éîãî òàê ³ çâåìî — ²âàí Îêîïíèé.
Ïðîôåñ³îíàë… ìàòü éîãî òàê.
— Òþ, — çäèâóâàâñÿ êîðåñïîíäåíò. — Íó òàê
³ õàé øóêàº! À âè êîïàéòå. ×îãî ðàäè òàêó ïàí³êó
ï³äí³ìàòè?
Âàòàæîê òèõ ñë³â ÷è òî íå ïî÷óâ, ÷è òî ïðîñòî
íå çâåðíóâ óâàãè, íàòîì³ñòü êóõîâàðêà ç³òõíóëà —
ãîëîñíî òà ïðîòÿæíî.
— ªäèíå, ùî ó òîãî Éâàíà ïîãàíî — ì³í òà
³íøîãî ìîòëîõó íå ÷óº çîâñ³ì. Òèöÿº ñâî¿ì ãàêîì,
ÿê… — â³í îçèðíóâñÿ íà êóõîâàðêó é ñòèõà äî-
äàâ: — ...ïîò³ì ñêàæó, ÷èì ³ êóäè.
16
Êîïà÷³ òèì ÷àñîì çíÿëè âåðõí³é øàð ´ðóíòó,
õëîïåöü ç ì³íîøóêà÷åì ùå ðàç ïðîéøîâñÿ ÿìîþ
é êèâíóâ — êîïàéòå, ìîâëÿâ, äàë³.
— Íó é íåõàé ñîá³, — âñå ùå íå çðîçóì³â ñèòóà-
ö³¿ êîðåñïîíäåíò. — Îí, ÿ áà÷ó, ó âàñ íàóêîâèé ðîç-
ïîä³ë ïðàö³. Õàé â³í øóêàº òà òèöÿº, à âè êîïàéòå…
— Òàê ³ ðîáèìî, — ï³äìîðãíóâ éîìó ãîñïî-
äàð. — Öåáòî, òàê ³ íàìàãàºìîñÿ.
Êóõîâàðêà ïèðõíóëà é ï³øëà ñîá³, çàõîïèâøè
íåäî¿äåíó ïîðö³þ.
— À äå â³í, òîé ²âàí? — ïðàâèâ ñâîº êîðåñïîí-
äåíò. — Ìîæíà ç íèì ïîçíàéîìèòèñÿ? ßê â³í äî
³íòåðâ’þ ñòàâèòüñÿ?
— À îò öüîãî íå ñêàæó, — ðîçâ³â ðóêàìè Âîëî-
äèìèð. — Áî ðîç³ðâàëî éîãî íà òàê³ øìàòêè, ùî
é øóêàòè íå áóëî ñåíñó. Ðîê³â ï’ÿòü òîìó. À ìîæå,
ø³ñòü. Íó é ó âñÿêîìó ðàç³ — íå á³ëüøå ñåìè.
Êîðåñïîíäåíò ðîççÿâèâ ðîòà, à ç ãëèáî÷åíüêî¿
âæå âèðâè äîëèíóëè íîâ³ çâóêè. Á³ëüøå çà âñå âîíè
íàãàäóâàëè ÷è òî ïèðõàííÿ, ÷è ïðèäóøåíèé ñì³õ.
— Áðåõíÿ! — àâòîðèòåòíî çàÿâèâ â³í. — Ñì³-
ºòåñü! Íå â³ðþ!
— Òâîÿ ñïðàâà, — çíèçàâ ïëå÷èìà ãîñïîäàð. —
Îò ëèøåíü ïîøóêàé ó íàñ â òàáîð³ ãàêà. Õî÷ îäèí
çíàéäåø — òî…
Â³í íå äîãîâîðèâ — õëîïåöü ³ç ì³íîøóêà÷åì
çàñòåðåæíî ï³äíÿâ ðóêó, é êîïà÷³ ðàçîì ³ç ëîïàòàìè
àæ çäèì³ëè ç ÿìè. Çà ìèòü îáèäâà âæå ñèä³ëè çà
çåìëÿíèì ïàãîðáîì.
17
— Íó, ùî ÿ êàçàâ? — Âîëîäèìèð ï³äâ³âñÿ é íå-
ïîñï³õîì, àëå é íå çàáàðþþ÷èñü, òåæ ðóøèâ çà
ïàãîðá. — Ì³í íå ÷óº ãåòü!
Êîðåñïîíäåíò ïîäóìàâ — ³ ïðî âñÿê âèïàäîê
òåæ çàõîâàâñÿ.
Àëå çíàõ³äîê ç òî¿ ÿìè â³í íå äî÷åêàâñÿ — âà-

òàæêîâ³ ïîäçâîíèâ õòîñü íà ìîá³ëó, òîé ç ÿêèìîñü
ïîñï³õîì ç³áðàâñÿ, êèâíóâ ãîñòåâ³ — ë³çü, ìîâëÿâ,
òåæ ó êàá³íó — é çà äåñÿòü õâèëèí ñòàðåíüêèé
ÃÀÇ-69 âæå òðþõèêàâ ñòåïîâîþ äîðîãîþ.
Çà ï³âãîäèíè ´ðóíò³âêà çì³íèëàñÿ òðàñîþ, «ãà-
çèê» ïåðåñòàâ ãèöàòè — òîáòî, íå òàê ùîá çîâñ³ì
ïåðåñòàâ — âîíî õî÷ ³ äæèï, àëå âñå-òàêè ðàäÿí-
ñüêèé, íå ìåðñåäåñ ÿêèé-íåáóäü — àëå âñå-òàêè
çóáè êëàöàëè ìåíøå, é ñòàëî ìîæëèâî òàê-ñÿê
ðîçìîâëÿòè. Àëå âèÿâèëîñü, ùî òåìè, ö³êàâ³ äëÿ
êîðåñïîíäåíòà, ó âàòàæêà êîïà÷³â åíòóç³àçìó íå
âèêëèêàëè. ² íàâïàêè. Òà Âîëîäèìèð ç ÿêîãîñü äèâà
ïî÷àâ óäàâàòè, í³áè âñå áóëî ãåòü íå òàê.
— Òà í³, — âæå âêîòðå ìëÿâî â³äáð³õóâàâñÿ
â³í. — Òî õëîïö³ ïîæàðòóâàëè, à òè é ïîâ³ðèâ.
Òðàäèö³ÿ â íàñ òàêà, íîâà÷ê³â ëÿêàòè. À ðåáðî —
ñîáà÷å. Íàâìèñíå äëÿ òàêîãî âèïàäêó é âîçèìî.
À ãàêà — ñõîâàëè.
— À ÿìó, îòæå, òàì, äå íàìåò ñòîÿâ, ïðîñòî
òàê âèðèëè?
— Íó àÿêæå! ßêùî âæå ãðàòè — òî äî ê³íöÿ.
18
— É ç ìåòàëîøóêà÷åì òåæ ïðîñòî òàê õëîïåöü
ëàçèâ?
— Òåæ ïðîñòî òàê.
— ² ïèùàëî ó íüîãî â íàâóøíèêàõ ïðîñòî òàê?
— Ãì…
Âîëîäèìèð çàìîâê. «Ãàçèê» ÿêðàç çà¿õàâ ó ñåëî —
íàñò³ëüêè òèïîâå, ùî õî÷ ñåð³àë çí³ìàé, íàâ³òü
õàòè-ìàçàíêè çáåðåãëèñÿ, à îäíà íàâ³òü ï³ä ñòð³-
õîþ. Ñåëî áóëî äàâíº, íå âèðîñëî ïîíàä äîðîãîþ,
à íàâïàêè, äîðîãà óòâîðèëàñü á³ëÿ ñåëà é òåïåð àæ
çâèâàëàñÿ ïîì³æ õàòàìè. Øâèäê³ñòü êîïà÷, îäíàê,
íå çìåíøèâ.
— À õòî òîá³ ñêàçàâ, ùî ó íàâóøíèêàõ ùîñü
ïèùàëî? — ðàïòîì âèãóêíóâ Âîëîäèìèð.
— À í³õòî, òî ÿ òåáå íà ïîíò âçÿâ, à òè é ï³é-
ìàâñÿ, — ðåãîòíóâ êîðåñïîíäåíò. Ñì³õ òîé, îä-
íàê, áóâ òðîõè íåùèðèì, áî âèõîäèëî, ùî í³÷íå
áóáîí³ííÿ íå áóëî çâè÷íèì òà òðàäèö³éíèì æàðòîì
íàä íîâà÷êàìè.
«Ãàçèê» óâ³éøîâ â ïîâîðîò, êîëè ÿêàñü êîìàõà —
äîñèòü âåëèêà é íàõàáíà — âëåò³ëà ÷åðåç â³êíî
ó êàá³íó, ïîêðóòèëàñÿ á³ëÿ êîðåñïîíäåíòà é ñ³ëà
éîìó íà íîñà.
— À, ÷îðòè á òåáå ìîðäóâàëè!
Ìàøèíà çäðèãíóëàñÿ. Êîðåñïîíäåíò ïîãëÿíóâ
ë³âîðó÷ — Âîëîäèìèð ñèä³â ç òðîõè îòåòåð³ëèì ïî-
ãëÿäîì é äèâèâñÿ íå íà äîðîãó, à íà íüîãî. «Ãàçèê»
òèì ÷àñîì âè¿õàâ íà îáî÷èíó.
— Ãåé, óâàæí³øå!
19
Âîëîäèìèð çäðèãíóâñÿ é êðóòîíóâ ðóëÿ òàê,
ùî ìàøèíà âèëåò³ëà íà ïðîòèëåæíó ñìóãó; âîä³é
òàê ñàìî ðâó÷êî êðóòîíóâ ðóëÿ â ïðîòèëåæíèé
á³ê — êîðåñïîíäåíòà àæ íàá³ê â³äêèíóëî. Ö³ëêîì
ìàøèíàëüíî ïîãëÿä éîãî çàòðèìàâñÿ íà ñï³äîìåòð³.
Äåâ’ÿíîñòî ê³ëîìåòð³â íà ãîäèíó.
Ìàøèíà âæå ¿õàëà ïîïåðåê òðàñè. Íà ùàñòÿ,
í³ íà çóñòð³÷í³é, í³ íà ïîïóòí³é ñìóãàõ íå áóëî í³-
êîã³ñ³íüêîãî. Íàòîì³ñòü ïðîñòî ïîïåðåäó ñòèð÷àâ
âèñî÷åíüêèé ïàðêàí.
² ÿê íàâìèñíå — ìåòàëåâèé, ç äîñèòü ãðóáèõ
çàë³çíèõ ñìóã.
Íàñòóïíî¿ ìèò³ «ãàçèê» âäàðèâ áàìïåðîì ó ìå-
òàë. Áðèçíóëè ³ñêðè, ùîñü ãîëîñíî çàòð³ùàëî —
ñïî÷àòêó ïîïåðåäó, ïîò³ì ñï³äíèçó; çàõðóñò³ëè êóù³
é, íàðåøò³, ëóíêî ãðèìíóëî — íà÷å â áàðàáàíè
óäàðèëè.
É óñå ñòèõëî. Íàâ³òü ìîòîð âèìêíóâñÿ — ñàì.
— Íó â’¿õàëè... — âèïðàâäîâóâàâñÿ ïîò³ì Âîëî-

äèìèð. — Òåæ ìåí³ ãîðå. Öå æ íå ìàøèíà. Öå òàíê!
Íó áàìïåð ïîäðÿïàëè é ôàðó ðîçáèëè. Ï³âñîòí³
ãðèâåíü. Òåæ ìåí³ çáèòîê!
— À ðàìà?
— Íó, ðàìà... Íó ùå ï³âñîòí³, çàêîòèòè íà ñòàíîê
é âèòÿãòè... Âèòÿãíåòüñÿ... ïîâèííà âèòÿãíóòèñü...
— À ïàðêàí?
Ïàðêàí âèÿâèâñÿ äîñèòü ìàñèâíèìè ìåòàëåâèìè
´ðàòàìè, çâàðåíèìè ç âèêîëêè é, âëàñíå êàæó÷è,
20
¿õ ³ âðÿòóâàâ, âçÿâøè íà ñåáå á³ëüøó ÷àñòèíó òèõ
äåâ’ÿíîñòà ê³ëîìåòð³â íà ãîäèíó, ùî ¿õ âèäóøèâ
ç ñòàðî¿ ìàøèíè Âîëîäèìèð. Àëå ïîò³ì, ç³ì’ÿòèé
òà ïîøìàòîâàíèé, â³í óïåðòî íå õîò³â âèïóñêàòè
ç ñâîãî ìåðåæèâà òî êîëåñî, òî êàðäàííèé âàë.
Ñèïàâ ³ñêðàìè â³ä òåðòÿ îáåðòîâèõ ÷àñòèí é ê³-
íåöü ê³íöåì íàìåðòâî â÷åïèâñÿ â ïåðåäí³é ì³ñò —
é çäàâñÿ, ëèøå êîëè «ãàçèê» çàñòîñóâàâ ãðóáó ñèëó.
— Íó ïàðêàí... íó ùå äâàäöÿòü ãðèâåíü.
— Ñê³ëüêè?
— Êàæó æ, äâàäöÿòü ãðèâåíü... ïîùàñòèëî, ùî
ãîñïîäàðÿ äîìà íå áóëî, à ò³òêà íå ðîçáèðàºòüñÿ...
— Ñïðàâä³, ïîùàñòèëî...
Ò³òêà êðóòèëàñÿ ïîðó÷ é á³äêàëàñÿ, é âñå ïåðå-
ïèòóâàëà, ÷è í³êîãî íå ïîðàíèëî, íå ïîêàë³÷èëî,
íå ïîäðÿïàëî — é Îëåêñàíäð, çâèêøè çà îñòàíí³
ðîêè äî íå íàéêðàùèõ ïðîÿâ³â ëþäÿíîñò³ òà âçà-
ºìîäîïîìîãè, àæ òðîõè çà÷óäóâàâñÿ.
— À áëèæ÷å äî ñòîëèö³ ç³äðàëè á äâ³ ñîòí³, íå
ìåíøå...
— À äåðåâî?
— Íó äåðåâî... — ëèøå çàðàç Âîëîäèìèð òðîõè
çí³òèâñÿ.
Äåðåâî áóëî ñòàðîþ é ìîãóòíüîþ ãðóøåþ, ç ä³à-
ìåòðîì ñòîâáóðà ñàíòèìåòð³â ï³ä ñîðîê, é â³ä óäàðó
âîíî àæ íàõèëèëîñÿ, äî òîãî æ ÿêðàç íàä õàòîþ.
— Âîíî á ³ ñàìî êîëèñü óïàëî... — ïðîáóð÷àâ
â³í ïî ïàóç³.
21
Ïàóçà ðîçòÿãëàñÿ íàäîâãî, ïîðóøèëàñü àæ
ó Ãðàäèçüêó.
Ùå íà ï³äõîä³ äî ì³ñòà ïîíàä äîðîãîþ ïî÷àëè
òðàïëÿòèñÿ õëîï÷àêè. Ïåðøèé ç íèõ çàâìåð, ÿê
ïàì’ÿòíèê Ëåí³íó, à ó âèñîêî çàäåðò³é ðóö³ òðèìàâ
ùîñü íåçãðàáíå ³ êîñòðóáàòå. Ëèøå ïðî¿õàâøè òîé
«ìîíóìåíò», ìàíäð³âíèêè çäîãàäàëèñÿ, ùî õëîï-
÷èíà ïðîäàº æèâ³ ðàêè.
Áëèæ÷å äî öåíòðó ¿õ ïîá³ëüøàëî — öåáòî, ³ ðà-
ê³â, ³ «ìîíóìåíò³â». Äåÿê³ ïðîäàâö³ îáëàäíàëè ñîá³
ìàéæå ñòàö³îíàðí³ òîðã³âåëüí³ ìàéäàí÷èêè — ñàì³
ñèä³ëè íà êàìåíþêàõ, à ðàê³â â³øàëè çà êëåøí³ íà
âóäëèùàõ àáî é ïðîñòî òðîñòèíàõ.
Ïîò³ì ç’ÿâèëèñÿ áàáö³ — ö³ âæå ïðîäàâàëè ðèáó,
æèâó òà êîï÷åíó.
É íàðåøò³, ó öåíòð³ — öåáòî òàì, äå ñòîÿâ
íàéá³ëüøèé ìàãàçèí òà ïîçíà÷åíî áóëî âõ³ä íà
ì³ñöåâèé áàçàð÷èê — ì³æ ïðîäàâöÿìè ãîä³ áóëî
âæå é ïðî¿õàòè.
Ðèáó íîñèëè âñ³: â³ä ä³òåé ðîê³â ïî ï’ÿòü-ø³ñòü,
äî áàáóñü, ÿê³ âæå é õîäèòè íå ìîãëè, à ñèä³ëè, çà-
òóëÿþ÷èñü â³ä ñîíöÿ á³ëèìè õóñòêàìè, é ïðèðå÷åíî
÷åêàëè — à ðàïòîì õòîñü âñå-òàêè çóïèíèòüñÿ,
ï³ä³éäå, à ìîæå, íàâ³òü ùîñü êóïèòü.
² íàä óñ³ì öèì òîðãîâèùåì êëóáèâñÿ ãóñòèé, õî÷
ëîìà ï³äâ³øóé, ðèáíèé äóõ.
Âîëîäèìèð çóïèíèâ ìàøèíó, âèìêíóâ äâèãóí
é ñòðóñíóâ ãîëîâîþ. Ñïåðøó â îáîõ ìàíäð³âíèê³â
íà÷å àæ êîðêè ç âóõ âèáèëî. Àëå âæå ó íàñòóïíó
22
ìèòü ó âóõà âäàðèâ ñòðàøåííèé ãàëàñ, ç ÿêîãî
ñêîð³ø âãàäóâàëîñü, àí³æ ÷óëîñÿ îäíå äîì³íàíòíå
ñëîâî:
— Ðèáà, ðèáà, ðèáà!
Ìàøèíó íåãàéíî îòî÷èëè ïðîäàâö³, Âîëîäè-
ìèðó, ùî íåîáåðåæíî çíÿâ ç³ ñâî¿õ äâåðöÿò ñêëî,
ìàëî íå â ïèêó òèöüíóëè çäîðîâåííîãî, æèðíîãî,
àæ ïðîçîðîãî ëÿùà; êîðåñïîíäåíòîâ³ ÷åðåç ñêëî
ïðîäåìîíñòðóâàëè ö³ëó øåðåíãó — â³ä êðèõ³òíèõ
ï³÷êóð³â íà ïðóòèêó äî íå ìåíø ÿê äâàäöÿòèê³ëî-
ãðàìîâîãî êîðîïà. Êîæåí ïðîäàâåöü ëåìåíòóâàâ,
âèõâàëÿâ ñàìå ñâ³é òîâàð, ïåðåêîíóâàâ ó éîãî
ñâ³æîñò³ — ùå ï³âãîäèíè òîìó ïëàâàâ! — ïðî-
ïîíóâàâ ïîíþõàòè, àáî é ñêóøòóâàòè — «ö³êàâî,
ÿê? — ïðîìàéíóëî â ãîëîâ³ ó êîðåñïîíäåíòà. —
Õ³áà øìàòî÷êà â³äãðèçòè?» Ëåìåíò ñòîÿâ òàêèé,
ùî é ìîòîð «ãàçèêà» — äîñèòü ãðèìêîòëèâèé,
ó ñîðîêîâèõ ðîêàõ ùå íå äóæå áîðîëèñÿ ç øó-
ìîì, — ìàáóòü, ïåðåãîðëàëè á.
Âîëîäèìèð óæå òîðãóâàâñÿ ç ÿêîþñü ìîëîäè÷-
êîþ çà òîãî ñàìîãî ëÿùà, ÿêèé, äî ðå÷³, âèÿâèñÿ
ç ïðîäàâùèöåþ ÷èìîñü ñõîæèì — òà áóëà òåæ
ì³öíåíüêà, òîâñòåíüêà, é ïàõëà, ìàáóòü, òàê ñàìî.
Æ³íêà ïîñì³õàëàñÿ, ïîì³òíî âèõèëÿëà óïåðåä ãðóäè
é íàâ³òü òðîõè êðóòèëà çàäîì — âî÷åâèäü, ââàæàëà,
ùî òå äîïîìîæå ¿é âòðèìàòè ïîòåíö³éíîãî ïî-
êóïöÿ. Àëå ïî ïèö³ ïîì³òíî áóëî, ùî ïîêóïö³ ò³ ¿é
âæå â ïå÷³íêàõ ñèäÿòü, ³ ðèáà òåæ â ïå÷³íêàõ ñèäèòü,
é ÷îëîâ³ê, ÿêèé íî÷àìè ëîâèòü òó ðèáó áðàêîíüºð-
23
ñüêèìè çàñîáàìè, à âäåíü ñïèòü òà ï’º — «òðåáà æ
ç³ãð³òèñü!», ³ âçàãàë³...
— À ùî æ òè õî÷åø, — âèñëîâèâñÿ âæå ïî òîìó
Âîëîäèìèð. — Ì³ñòî êðèõ³òíå, ðîáîòè íåìà, à Äí³-
ïðî ïîðó÷. Ùî ¿ì ùå çàëèøàºòüñÿ? Öå ùå í³÷îãî,
òóò ê³ëüêà ðîê³â òîìó ðèáíó ìàô³þ ãðîìèëè... À ïå-
ðåä öèì çàâåëèñÿ äîíåöüê³ ç ïîëòàâñüêèìè, à ïîò³ì
ïðèïåðëèñÿ äí³ïðîïåòðîâñüê³... òî òàêå áóëî!
Àëå óòî÷íþâàòè íå ñòàâ.
Ðèáèíó êóïèëè, ìîëîäè÷êà øâèäêî çíèêëà
ç î÷åé, à Âîëîäèìèðà, ï³ñëÿ òîãî, ÿê â³í íåîáå-
ðåæíî ïðîäåìîíñòðóâàâ òîâñòåíüêå ïîðòìîíå, âæå
ìàëî íå íà ÷àñòèíè ðâàëè, ñïîä³âàþ÷èñü ïðîäàòè ùå
áîäàé øìàòî÷îê. Ùå é ê³ëüêà áðóäíþùèõ öèãàíîê
ïî÷àëè ï³äñòóïàòè ç³ ñïèíè, àæ êîðåñïîíäåíò âè-
ð³øèâ óòðóòèòèñü:
— Îáåðåæíî, ïîçàäó öèãàíêà!
×îðíîïèêà áëèìíóëà íà íüîãî ñåðäèòèì îêîì,
àëå íàïðÿìêó ðóõó íå çì³íèëà.
Íàòîì³ñòü Âîëîäèìèð íåäáàëèì ðóõîì ïåðå-
êëàâ ùîñü ³ç êèøåí³ â êèøåíþ, é ðàïòîì á³ëÿ íüîãî
ïîðó÷ óòâîðèëîñÿ ùîñü íà çðàçîê íåâèäèìîãî
ê³ëüöÿ. Ðèáó ïðîïîíóâàëè, àëå âæå ÿêîñü òèõ³øå
é ââ³÷ëèâ³øå. É íàâ³òü öèãàíêè ïîçóïèíÿëèñü.
Ïåðåêëàäåíèé ç êèøåí³ â êèøåíþ ïðåäìåò
âèÿâèâñÿ ó Âîëîäèìèðà ç ë³âîãî áîêó, é êîðåñ-
ïîíäåíò íå ì³ã íà÷åáòî âèïàäêîâî çà÷åïèòè éîãî
ðóêîþ — ç äîñë³äíèöüêîþ ìåòîþ, çâè÷àéíî. Àëå
âëàñíå, â òîìó ³ íå áóëî ïîòðåáè.
24
Íå òàê óæå é áàãàòî íà ñâ³ò³ ïðåäìåò³â, ÿê³
ñàìîþ ëèøå ñâîºþ íàÿâí³ñòþ ñòâîðþþòü íàâêðóã
ëþäèíè òàêå ñîá³ ê³ëüöå ââ³÷ëèâîñò³. À îñê³ëüêè
êèøåíÿ íå âèïèðàëà, òî íàâðÿä ÷è òî áóëà ãðàíàòà.
Çàëèøàâñÿ ëèøå ï³ñòîëåò.
Êè¿â çóñòð³â ìàíäð³âíèê³â øóìîì — àëå, çâ³ñíî,

íå òàêèì ñèëüíèì, ÿê ó Ãðàäèçüêó, «ìàêäîíàëü-
äñîì», íåâåëèêèì äîùåì é ³ä³îòñüêîþ ðîçâ’ÿçêîþ
íà âè¿çä³ ç Ï³âäåííîãî ìîñòó. Çàì³ñòü ïîòðàïèòè
íà îá’¿çíó, Âîëîäèìèð âèñêî÷èâ äî àâòîâîêçàëó
é äîâãî ëàÿâñÿ, ïîìèíàþ÷è ïðîåêòóâàëüíèê³â òî¿
ïàñòêè. Íà â³äì³íó â³ä ïîáàæàíü âåëèêîãî Êîáçàðÿ,
ñëîâî íå áóëî àí³ íåçëèì, àí³ òèõèì.
Îëåêñàíäð íîâà÷êîì ó Êèºâ³ íå áóâ, àëå âïåðøå
ïîòðàïèâ äî ì³ñòà ïðîñòî ç ïðîâ³íö³¿.
Êîíòðàñò áóâ ðàçþ÷èì.
Íà òðàñ³, ùî ïðîõîäèëà ÷åðåç äð³áí³ ì³ñòà é ñåëà,
³íîìàðêè òðàïëÿëèñÿ äîñèòü ð³äêî é ïðîë³òàëè, íå
âèêëèêàþ÷è í³ÿêèõ åìîö³é. Íàéïîøèðåí³øîþ
ìàøèíîþ áóëè æèãóë³ ð³çíèõ ìàðîê, òðàïëÿëèñÿ
ìîòîöèêëè, à ê³ëüêà ðàç³â — òî é âîçè ç êîíèêàìè.
Ó ì³ñò³ æèãóë³ í³ÿêîâî é ñîðîìëèâî õîâàëèñÿ ñåðåä
ïîòîê³â îïåë³â òà ôîëüñâàãåí³â — öå ùîíàéìåíøå.
Òèì ñàìèì ïîòîêîì ãîðäîâèòî ñóíóëè äæèïè
òà ìåðñåäåñè, é, íàðåøò³, ðîçñóâàþ÷è òîé ïîò³ê,
ïðîïåðëîñÿ áëèñêó÷å íåâ³äîìî ùî ç òàêèì ñàìèì
áëèñêó÷èì òðèçíà÷íèì íîìåðîì. Á³äîëàõà «ãàçèê»
25
ìàâ òóò âèãëÿä â³ñëþ÷êà ïîì³æ àðàáñüêèìè ñêàêó-
íàìè é, çäàâàëîñÿ, àæ ñàì çí³òèâñÿ.
Öåíòð ïðî¿õàëè áåç ïðîáëåì, é ëèøå íà ïîâî-
ðîò³ íà ²ðï³íü òà Ïóùó-Âîäèöþ «ãàçèêà» çóïèíèâ
ÿêèéñü îïåöüêóâàòèé äà³øíèê, í³÷îãî íå ñêàçàâ,
íàãîòîâàí³ äîêóìåíòè äèâèòèñü íå ñòàâ, à ëèøå
îá³éøîâ ìàøèíó êðóãîì é ìàõíóâ æåçëîì — ìîâ-
ëÿâ, ãàðàçä, ïðî¿æäæàé, ÿ ïðîñòî ïîäèâèòèñÿ íà
òåáå õîò³â...
Âîëîäèìèð òà êîðåñïîíäåíò îäíî÷àñíî çíèçàëè
ïëå÷èìà.
— Îñü çâåðíè óâàãó ïðàâîðó÷, — ñêàçàâ âîä³é
òðîõè çãîäîì. — Áóíêåð ç Êè¿âñüêîãî óêð³ïðàéîíó.
Íà êðó÷³, ñåðåä äåðåâ ïðîìàéíóëî ùîñü íåâè-
ðàçíî êðóãëå, ñ³ðå é ñòàðå.
— Êîïàòè íåìà àí³ ñåíñó — áî ì³ñöåâ³ íàðêî-
ìàíè íàâ³òü çàñóâêè ç àìáðàçóð ïîçäàâàëè â ìåòàëî-
áðóõò; àí³ áàæàííÿ — áî âîíè æ çðîáèëè ç áîéîâî¿
ñïîðóäè âáèðàëüíþ...
Âîëîäèìèð çíîâó çðîáèâ ïàóçó, ïîò³ì äîäàâ óæå
³íøèì òîíîì, äîáðîçè÷ëèâî-çàçäð³ñíèì:
— À íåïîãàíî âëàøòóâàâñÿ íàø ìàéáóòí³é
øåô, ãà?
Äîðîãà éøëà ÷åðåç ñîñíîâèé ë³ñ, ï³ä ìîñòîì
ïðîìàéíóëà ð³÷êà — õî÷ íåâåëèêà, íàòîì³ñòü ö³ë-
êîì ìàëüîâíè÷à, ïîâ³òðÿ áóëî ÷èñòå é àæ äèõàëî
ñâ³æ³ñòþ, òîæ Îëåêñàíäð ö³ëêîì ùèðî ïîãîäèâñÿ.
«Ãàçèê» çðîáèâ ùå çî äâà ïîâîðîòè, ïîò³ì çâåð-
íóâ ïðîñòî â ë³ñ é ùå çà õâèëèíó çóïèíèâñÿ ïåðåä
26
ãàðíåíüêèì äâîïîâåðõîâèì áóäèíî÷êîì ³ç âåëè-
êèìè â³êíàìè.
— À òè êàçàâ, ùî øåô — ïàðàíî¿ê, — çíèçàâ
ïëå÷èìà êîðåñïîíäåíò.
— À ùî?
— À â³êíà âåëèê³!
— À... Òîä³ çâåðíè óâàãó íà îò³ âèñòóïè ïîíàä
â³êíàìè.
Ñïðàâä³, íàä ñêëîì ïðè÷à¿ëèñü íåïîì³òí³ íà
ïåðøèé ïîãëÿä «êèøåí³» ðîëåò³â.
— À ùå — íà ñòîâï÷èêè...
Ñòîâï÷èêè ïàðêàíó — òàê ñàìî áåòîíí³, — ãåòü
óñ³ òðîõè-òðîõè âèñòóïàëè íàä ïëèòêàìè — ÿêðàç,
ùîá ïîñòàâèòè â îäíîìó ñâ³òëîä³îä, à â äðóãîìó —
ôîòîåëåìåíò.
— ² íà âåëèê³ ñòîâïè òåæ...
Íà ñòîâïàõ ïðè÷à¿ëèñÿ ÿê³ñü ñ³ð³, íå äóæå ïî-
ì³òí³ êîðîáî÷êè, é òå ìîãëî áóòè ÷èì çàâãîäíî.
— É ïðî ñò³íè áóäèíêó íå çàáóäü...
Ãëàäåíüê³, îáëèöüîâàí³ ñâ³òëî-æîâòèì ñàéä³í-
ãîì ñò³íè òàêîæ ìàëè íåâåëè÷ê³ âèñòóïè — àëå ò³
âæå ÷èìîñü â³äâåðòî ïîáëèñêóâàëè.
— Íó, é íàðåøò³, ïîäèâèñü íà âîðîòà...
Ãëàäåíüê³ ìåòàëåâ³ ïëèòè íå ìàëè í³÷îãî ñõî-
æîãî àí³ íà çàìêè, àí³ íà çàñóâêè.
— À ïðî ñîáàêó, ï³äçåìíèé õ³ä òà ìàëåíüêèé
ïðèâàòíèé àðñåíàë ÿ âçàãàë³ ìîâ÷ó...
Îëåêñàíäð ïîêðóòèâ ãîëîâîþ é òåæ âèð³øèâ
çà êðàùå ïðèêðèòè ðîòà, îñîáëèâî ï³ñëÿ òîãî, ÿê
27
âîðîòà â³ä÷èíèëèñÿ é çà÷èíèëèñÿ ñàìîñò³éíî —
ìàáóòü, ñïðàöþâàëà ÿêàñü àâòîìàòèêà.
«Ãàçèê» ï³äñòðèáíóâ íà ìåòàëåâ³é ðåéö³, çà¿õàâ
ó äâ³ð, ùå òðîõè ïîõóð÷àâ é âèìêíóâñÿ, à â ìîìåíò
âèìêíåííÿ ïèðõíóâ òà êàøëÿíóâ. Âîðîòà îäðàçó æ
³ çà÷èíèëèñü. Íàòîì³ñòü äî ìàøèíè ï³ä³éøîâ çäî-
ðîâåííèé ÷îðíèé ïåñ é âòóïèâñÿ â äâåðö³ ïîõìó-
ðèì ïîãëÿäîì. Øèþ ñîáàêè îõîïëþâàâ ìåòàëåâèé
íàøèéíèê — òåæ, âî÷åâèäü, íå ïðîñòèé, áî çíèçó
òåë³ïàëàñÿ ÿêàñü êîðîáî÷êà. Òàê ³ âèÿâèëîñü — êî-
ðîáî÷êà ïèñíóëà, ïåñ òÿæêî ç³òõíóâ, ùå ðàç çì³ðÿâ
ìàøèíó îö³íþþ÷èì ïîãëÿäîì é ïîäàâñÿ ãåòü.
— Ãì…. — ñêàçàâ Îëåêñàíäð ³ ïðî âñÿê âèïàäîê
îçèðíóâñÿ.
Ç âóëèö³ âîðîòà ìàëè âèãëÿä çâè÷àéíèé — òàê³
ñîá³ íåâèáàãëèâ³ ñ³ëüñüê³ âîðîòà, çåëåí³, â ì³ðó ïî-
øàðïàí³, íàâ³òü íå ðîçìàëüîâàí³ âñÿêèìè ç³ðêàìè,
ëåáåäÿìè àáî âèíîãðàäîì. Íàòîì³ñòü çñåðåäèíè
âèäíî áóëî, ùî ñòóëêè äîñèòü òîâñò³ é äî êîæíî¿
ï³äõîäèòü, âèïîâçàþ÷è ç áåòîííîãî ñòîâï÷èêà, òîâ-
ñòåíüêèé êàáåëü. Ùå îäèí êàáåëü, ïîì³òíî òîíøèé,
âèõîäèâ ç-ï³ä çåìë³, òàêîæ âèâñÿ ïî ñòîâï÷èêàõ
é òàêîæ õîâàâñÿ ó ñòóëêàõ — àëå òðîõè âèùå. ², íà-
ðåøò³, ìåòàëåâà ðåéêà, îá ÿêó ñï³òêíóâñÿ «ãàçèê»,
òåæ ìàëà âèãëÿä íå ïðîñòî íåäáàëî ïðèêîïàíî¿
çàë³çÿêè, à ñêîð³ø, ïàñòêè.
— Öå õ³áà «ãì»! — çàñì³ÿâñÿ Âîëîäèìèð. —
Öå ³ãðàøêè. Ñïðàâæíº «ãì» òóò ó íüîãî íå âèäíî.
28
Ñïðàâä³, ÿêùî íå ïðèäèâëÿòèñü, òî äâîðèê
ñïðàâëÿâ ö³ëêîì íåâèííå âðàæåííÿ — òàêèé ñîá³
÷èñòåíüêèé, îõàéíèé, ñêð³çü êâ³òî÷êè (³ íå ëèøå
íà çåìë³, à ùå ó âèñÿ÷èõ âàçîíàõ!); àêóðàòí³ äî-
ð³æêè ç ð³çíîêîëüîðîâî¿ ïëèòêè, êðèõ³òíèé, àëå
ìàëüîâíè÷èé ñòàâî÷îê — ùå é ÿêèìèñü åêçîòè÷-
íèìè ðîñëèíàìè îáñàäæåíèé, òàêèé ñàìèé âåñåëèé
òà àêóðàòíèé æîâòàâèé áóäèíî÷îê… À ùî âîíî çà
âèñòóïè íà ñò³íàõ?
— À ùî âîíî çà âèñòóïè íà ñò³íàõ?
— À òî ïåðèñêîïè, — îõî÷å ïîÿñíèâ Âîëîäè-
ìèð. — Öå ùîá ìîæíà áóëî âèçèðíóòè é ïîáà÷èòè,
õòî ñàìå âîðóõíóâ ñèãíàë³çàö³þ ïîï³ä ñò³íîþ — ÷è
ê³ò, ÷è ñîáàêà, à ÷è ùîñü ñåðéîçí³øå.
— ² ÿê?
— Ùî çíà÷èòü — «ÿê»?
— Íó… äîïîìàãàº?
— Ïðîòè ÷îãî?
— Íó, ÿ íå çíàþ… Íó, çãîäèëîñü õî÷ ðàç?
— À îöå âæå ÿ òîá³ íå ñêàæó… — ðàïòîâî ïî-
ñåðéîçí³øàâ Âîëîäèìèð, ³ êîðåñïîíäåíò ÷îìóñü íå
ñòàâ ïåðåïèòóâàòè, ùî ñàìå ìàëîñÿ íà óâàç³ — ÷è òî
«íå ñêàæó, áî íå çíàþ», ÷è òî «çíàþ, àëå íå ñêàæó».
Òèì ÷àñîì íà ´àíîê òàê ñàìî íåïîñï³õîì
âèéøîâ âèñîêèé êðåìåçíèé äÿäüêî, é Îëåêñàíäð
çâåðíóâ âñþ óâàãó íà íüîãî.
— Çíàéîìòåñÿ, — ïîñì³õíóâñÿ Âîëîäèìèð. —
Öå Îëåêñàíäð. Æóðíàë³ñò é âîäíî÷àñ, òàê áè ìî-
29
âèòè, ïðåäñòàâíèê çàìîâíèêà. À öå ³ º Þð³é. Â³í
æå Êðóê. Â³í æå Ìîðæ. Â³í æå…
— Óãó, ìåëè, ìåëè á³ëüøå, — äîáðîçè÷ëèâî
ïðîáóð÷àâ ãîñïîäàð. — À âè á³ëüøå ñëóõàéòå.
— Íó, Êðóê — çðîçóì³ëî, — ïîñì³õíóâñÿ êî-
ðåñïîíäåíò. — À Ìîðæà çàâ³ùî âàì ïðè÷åïèëè?
— À â³í êîëèñü ó íàøîãî êîíêóðåíòà ç-ï³ä íîñà
çäîáè÷ ïîöóïèâ.
— Íó…
— À çäîáè÷ áóëà íà ãëèáèí³ ï’ÿòíàäöÿòè ìåòð³â.
Öåáòî, âîäè.
— Íó…
— ² ç ï³âìåòðà — êðèãè.
— À… Òåïåð çðîçóì³ëî.
— Òî ÿ æ êàæó — ñëóõàéòå á³ëüøå, — çíîâó
ïðîáóð÷àâ ãîñïîäàð. — Ïî-ïåðøå, êðèãè é äâà-
äöÿòè ñàíòèìåòð³â íå áóëî. ² ãëèáèíà áóëà ìåòð³â
äåñÿòü… íó, ìîæå, äâàíàäöÿòü… ² âçàãàë³…
Þð³é ãîâîðèâ íåãîëîñíî, äîáðîçè÷ëèâî ïîñì³-
õàþ÷èñü, àëå éîãî íåâåëèê³, äîñèòü ãëèáîêî ïîñà-
äæåí³ î÷³ óâàæíî òèì ÷àñîì îãëÿäàëè â³äâ³äóâà÷³â,
ñòðåëüíóëè êóäèñü çà ¿õí³ ñïèíè — ìàáóòü, íà
ìàøèíó, ïîò³ì ïîîá³÷ — ìàáóòü, íà ñóñ³ä³â, ïîò³ì
çíîâó íà â³äâ³äóâà÷³â… ³ òàê ïî êîëó. Âîäíî÷àñ âîíè
íå ñïðàâëÿëè âðàæåííÿ «á³ãàþ÷èõ» àáî ìåòóøëè-
âèõ. Ñêîð³ø ïðîñòî óâàæíèõ òà íàøîðîøåíèõ.
— Íó ãîä³ ñòàðå çãàäóâàòè, — îá³ðâàâ ñïîãàäè
Êðóê. — Áëèæ÷å äî ñïðàâè. Ïðîøó…
Á³ëÿ áóäèíî÷êà ïðè÷à¿ëàñü ùå é êðèõ³òíà, àëå
ãàðíåíüêà àëüòàíêà.
30
— À öå ìîÿ äðóæèíà, ïðîøó çíàéîìèòèñü, —
ç áóäèíêó âèçèðíóëà ãàðíåíüêà æ³íî÷êà ç ïèøíèì
âîëîññÿì, ïîñì³õíóëàñü, êèâíóëà é ñõîâàëàñÿ çíîâó:
— Îñü çàðàç ÿ âàì ÷îãîñü ïîïèòè âèíåñó…
Îëåêñàíäð ïîäóìàâ ïðî ïèâî, àëå æ³íî÷êà âè-
êîòèëà íà íåâåëè÷êîìó ñòîëèêó ïëÿøêó ç áë³äî-ðî-
æåâèì âèíîì é òàð³ëêó ç ÿêîþñü íåõèòðîþ çàêóññþ.
Âò³ì, âèíî âèÿâèëîñü íåïîãàíèì, õ³áà ùî òðîõè
çàñëàáêèì, é êîðåñïîíäåíò â³äçíà÷èâ ïðî ñåáå, ùî
òî, ìàáóòü, íàâìèñíå.
Ãîâîðèâ â îñíîâíîìó Âîëîäèìèð, çâè÷àéíî,
ïåðåá³ëüøóþ÷è, — é ³íâåñòîð âïëèâîâèé òà áà-
ãàòèé, ³ âçàãàë³ «êðóòèé» (íà öüîìó ñëîâ³ Þð³é
ïîìîðùèâñÿ); é ô³íàíñóâàòè åêñïåäèö³þ çãîäåí
ïîâí³ñòþ, öåáòî ñâî¿õ ãðîøåé ìîæíà âêëàñòè ëèøå
ì³í³ìóì, ïðîñòî äëÿ òîãî, ùîá ï³äòâåðäèòè ñåðéîç-
í³ñòü íàì³ð³â; ³ êîíêóðåíòè ùå íå â êóðñ³, à çà óìîâè,
ùî âñ³ ïðèñóòí³ áóäóòü çáåð³ãàòè òàºìíèöþ…
Íåâ³äîìî, íà êîãî â³í íàòÿêàâ, àëå ãîñïîäàð
ïîñì³õíóâñÿ é â³äïîâ³â ó òàêîìó æ ñòèë³, ùî ³í-
âåñòîð — öå äîáðå, àëå ãðîø³ â³í íå ç êèøåí³
ä³ñòàâàòèìå, öåáòî, ùîíàéìåíøå áàíêè òà áóõãàë-
òåð³ÿ áóäóòü çíàòè, êóäè, êîìó é ñê³ëüêè ãðîøåé
ï³øëî, à îòæå, «íàéäåë³êàòí³ø³» — â³í òàê ³ âè-
ñëîâèâñÿ — ïèòàííÿ òðåáà áóäå âñå îäíî âèð³-
øóâàòè ñàìîòóæêè; à êîíêóðåíòè âæå â êóðñ³, áî
â êîìïàí³¿ Âîëîõàòîãî ðàïòîì ïî÷àëè øóêàòè âñÿêå
ï³äâîäíå ñïîðÿäæåííÿ (öüîãî ðàçó ïîìîðùèâñÿ
Âîëîäèìèð), à äåõòî ç ïðèñóòí³õ âçàãàë³ ïîêè ùî
íå çáèðàºòüñÿ áðàòèñÿ çà öþ ñïðàâó, áî âîíà òõíå
31
çà ï³âê³ëîìåòðà, à éîìó âæå ïðî íåîáõ³äí³ñòü çáå-
ð³ãàòè òàºìíèöþ ï³ä íîñà òèöÿþòü.
Âîëîäèìèð òðîõè çí³òèâñÿ é ðîçïî÷àâ îáåðåæ-
íèé òàêòè÷íèé â³äñòóï — òàê, çâè÷àéíî, äåùî äî-
âåäåòüñÿ âèêëàñòè é ç³ ñâîº¿ êèøåí³ — àëå ìè çàâæäè
òàê ³ ðîáèëè, õî÷à, áóâàëî é ³íàêøå, ïàì’ÿòàºø?
òîä³ é âçàãàë³ âñå ðîáèëîñÿ âèêëþ÷íî çà ñâî¿; ùîäî
ó÷àñò³ äåêîãî — òî, çâè÷àéíî, õàé êîæåí ñàì äëÿ
ñåáå âèð³øóº, í³ÿêîãî òèñêó, ùî òè, ïðîñòî ìè
ö³íóºìî ìóäð³ñòü ³ äîñâ³ä (Þð³é àæ ñêðèâèâñÿ);
à ùîäî òàºìíèö³ — à ùî çðîáèø, ó òåáå º ëþäè
â êîìïàí³¿ Âîëîõàòîãî, à ó Âîëîõàòîãî…
— Êõå-êõå, — ñêàçàâ ãîñïîäàð. — Ñëóõàé, à ùî
âèéøëî ç ö³ºþ áðåõóõîþ?
— Çäàºòüñÿ, í³÷îãî, — òÿæêî ç³òõíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Çà òèæäåíü æîäíî¿ ðåàêö³¿. Í³ ì³ë³ö³¿ íå
áóëî, í³ êîëãîñïíîãî ñòîðîæà, í³ íàâ³òü êîðåñ-
ïîíäåíòà ç ðàéîííî¿ ï³äòèðà÷êè… íàâ³òü í³õòî íå
çàáëóêàâ ó ñòåïó é âîäè íå çàéøîâ ïîïèòè…
Â³í ÿêîñü äâîçíà÷íî ïîñì³õíóâñÿ.
— Îí õ³áà ùî íàø íîâà÷îê çóñòð³âñÿ ç îêîïíèì
²âàíîì…
— ² ÿê?
— Òà ùîñü ïîêàçàâ… çàðàç õëîïö³ êîïàþòü. Àëå
ÿâíî ÿê³ñü äð³áíè÷êè.
Ãîñïîäàð ïåðåâ³â ïîãëÿä íà Îëåêñàíäðà é òåæ
ïîñì³õíóâñÿ.
— Íå â³ðþ ÿ í³ â ÿêîãî îêîïíîãî ²âàíà, — ÷î-
ìóñü ðîçñåðäèâñÿ òîé. — Ðîç³ãðàëè, òà é ãîä³. ßê
ç òèìè ê³ñòêàìè…
32
— À ùî, ê³ñòêè òåæ ïîêàçóâàëè? — ðîçâåñåëèâñÿ
ãîñïîäàð. — Íó ìîëîäö³… ðîçâàæèëèñü ïî ïîâí³é
ïðîãðàì³!
— Òà íå ïî ïîâí³é, — òðîõè îáðàæåíî áóðêíóâ
êîðåñïîíäåíò. — Ùå íå áà÷èâ ÿêèõîñü «ñîðîì³öü-
êèõ ãàëóøîê»…
— Ãì… — öüîãî ðàçó ãìóêíóëè îáèäâà éîãî
ñï³âðîçìîâíèêè é íà äèâî ñèíõðîííî ïåðåñòàëè
óñì³õàòèñü.
— Íó é ñëàâà áîãó, — ïî äåÿê³é ïàóç³ âèäîáóâ
ç ñåáå Âîëîäèìèð. — ¯õ ó íàñ ïðèéíÿòî ëèøå…
å-å-å… ÷óæèì ïîêàçóâàòè.
Êîðåñïîíäåíò çðîçóì³â, ùî ëÿïíóâ ÿêóñü äóð-
íèöþ, é çàìîâê. Àëå ðîáî÷èé íàñòð³é áóëî çëà-
ìàíî, Âîëîäèìèð ïî÷àâ ââ³÷ëèâî ðîçïèòóâàòè
ãîñïîäàðÿ ïðî æèòòÿ, à òîé òàê ñàìî ââ³÷ëèâî, àëå
íóäíî, ïî÷àâ ðîçïîâ³äàòè, ùî æèâåòüñÿ éîìó òóò
íîðìàëüíî, ì³ñöå ÷óäîâå, ë³ñ ïîðó÷, ïîâ³òðÿ ÷èñòå,
òèøà íî÷àìè — ÿê ó ïóñòåë³, à òóò æå äî Êèºâà —
äâàäöÿòü õâèëèí ¿õàòè, ³ òå äîáðå, ³ ñå äîáðå… îò
ëèøå êîðóïö³ÿ òóò ñòðàøåííà é õàáàðíèöòâî.
— Îò, íàïðèêëàä, ïîêè åëåêòðèêó ïðîâ³â — òî
íàìó÷èâñÿ. Ï³øîâ â ÐÅÑ, ÿê ãîäèòüñÿ, íàïèñàâ
çàÿâó, âèïèñàëè âîíè ÿê³ñü «òåõóìîâè» — à äàë³, º
òàì îäèí òàêèé ³íñïåêòîð Æèâîòîâñüêèé…
— Æèä?
— Íå çíàþ, íå ö³êàâèâñÿ. Àëå íîðìàëüíà
ëþäèíà õ³áà òàê áóäå ñåáå ïîâîäèòè. Êàæå —
ïðîâîäüòå. À îñê³ëüêè ÷óæèì ëþäÿì ëàçèòè íà
íàø³ ñòîâïè íå ìîæíà, òî ÿ ìîæó ðåêîìåíäóâàòè
33
õîðîøîãî ìàéñòðà. Ïðèõîäèòü ìàéñòåð, äèâèòüñÿ
é êàæå — â³ñ³ìñîò ãðèâåíü, à ùî æ âè õî÷åòå, ìåí³
æ ùå ç ³íñïåêòîðîì ä³ëèòèñÿ, à â³í òàêèé æàä³áíèé,
ãàä! Âçíàþ ïî ñâî¿õ êàíàëàõ ïð³çâèùå ³íñïåêòîðà…
— Ìàáóòü, òåæ Æèâîòîâñüêèé?
— Íó à õòî æ. Áðàòè, ïîâèçäèõàëè á âîíè îáè-
äâà. Àëå öå ùå í³÷îãî! ß ñêàçàâ, ùî ïîäóìàþ, òîé
ïî¿õàâ, ³ ò³ëüêè-íî çà ïîâîðîòîì ñõîâàâñÿ — îí çà
òèì! — âèðóëþº ç ³íøîãî áîêó ùå îäíå òóòåøíº
÷óäî — Ìîâ÷àí íàçèâàºòüñÿ, Ìèêîëà Ñòåïàíîâè÷,
³ êàæå — òî, ìîâëÿâ, ïîãàíèé ìàéñòåð, é äåðå
áàãàòî, äàâàéòå ÿ âàì çðîáëþ êðàùå é äåøåâøå…
— ² ùî?
— Äàâàéòå, êàæó… ² ïîò³ì ï³âðîêó, âæå ç ì³ë³-
ö³ºþ, çàáèðàëè â íüîãî òî íàø êàáåëü, òî ë³÷èëü-
íèêà.
— Çàáðàëè?
— Àÿêæå! Ùå é çìóñèëè éîãî çàë³çòè íà ñòîâï
é äð³ò ïî÷åïèòè. Áà÷, íå ñõîò³â çà ãðîø³ — çðîáèâ
íà äóðíÿê, õå-õå… Ùîïðàâäà, íå çðàçó.
— À òè ùî, âåñü öåé ÷àñ áåç ñâ³òëà ñèä³â?
— Ñì³ºøñÿ, ÷è ùî? — àæ îáðàçèâñÿ Þð³é. —
Êðàâ, çâè÷àéíî, ÿê âñ³ íîðìàëüí³ ëþäè…
Âîíè ïåðåõèëèëè ùå ïî ñêëÿíö³. Âèíî áóëî
ëåãåíüêå é ìàéæå íå ï’ÿíèëî — ëèøå ðóõè ó âñ³õ
òðüîõ ñòàëè òðîõè ïîâ³ëüí³øèìè.
— À ùå òóò íà÷àëüíèê ñòàíö³¿ äóðíèé. Ìèêîëà
Ïåòðîâè÷. Ïð³çâèùå çàáóâ, äóðíóâàòå ÿêåñü. Ðî-
áèëè ðåìîíò, ÿ íàáà÷èâ òàì ïëèòè áåòîíí³, çàéøîâ,
ñïèòàâ… à â³í, ïî ìîðä³ éîãî ïîãàí³é âèäíî — ³ õî-
34
÷åòüñÿ, é ñòðàøíî… Òî ÿ ç ñàìèìè ðîá³òíèêàìè
äîìîâèâñÿ, ïëèòè îñü âîíè, à òîìó — ïëèò íåìà,
à äóëÿ â êèøåí³. Ùå é ðîá³òíèêè ïîñì³ÿëèñÿ —
ìîâëÿâ, â³í çàâæäè òàê, à êîëè ùîñü ³ âêðàäå — òî
ïðîäàòè ïîò³ì íå ìîæå…
Âñ³ ïîñì³ÿëèñü, âèïèëè ùå ïî ñêëÿíö³, ³ ðàïòîì
Âîëîäèìèð àáñîëþòíî òâåðåçèì ãîëîñîì âèäàâ:
— À òîá³ ñàìîìó íå ãèäêî? Ñòàðèé ñòàâ, ðóêè
òðóñÿòüñÿ, ë³íüêè â³ä ñò³ëüöÿ çàä â³ä³ðâàòè!
Îëåêñàíäð â³ä íåñïîä³âàíêè îòåòåð³â, Þð³é,
ïîì³òíî áóëî, òåæ íå ÷åêàâ òàêî¿ àòàêè, àëå îãîâ-
òàâñÿ øâèäøå. Ùîïðàâäà, ðåàêö³ÿ éîãî áóëà äëÿ
êîðåñïîíäåíòà òðîõè íåñïîä³âàíîþ.
Â³í ìîâ÷êè âñòàâ ç ñò³ëüöÿ é ñõîâàâñÿ ó õàò³ —
ëèøå çàë³çí³ äâåð³ áðÿçíóëè îá îäâ³ðîê. Æóðíàë³ñò
ïåðåâ³â ïîãëÿä íà Âîëîäèìèðà — àëå çàì³ñòü ïî-
ÿñíåíü òîé ëèøå ï³äìîðãíóâ.
Çà ìèòü äâåð³ áðÿçíóëè ùå ðàç, é Îëåêñàíäðîâ³
ñòàëî òðîõè íåçàòèøíî, áî â ãîñïîäàðÿ, ùî ïîâåð-
íóâñÿ, â ðóêàõ áóëî ùîñü äóæå ñõîæå íà àâòîìàò.
Îò ëèøå êîëüîðîì òå áóëî ãåòü ÷îðíå, é ìàãàçèí
á³ëüø êîðîòêèé, à íà ñòâîë³ áîââàí³â ÿêèéñü íå-
ãàðíèé íàïëèâ, ï³äîçð³ëî ñõîæèé íà ãëóøèòåëü.
— «Ñàéãà», — ïðåçèðëèâî ìàõíóâ ðóêîþ Âî-
ëîäèìèð. — À ðàí³øå òè ç³ «øìàéñåðîì» á³ãàâ.
— Íà! — ãîñïîäàð òèöüíóâ éîìó äî ðóê ì³øå-
÷îê ç êàðòîïëåþ. — Ï³äêèäàé!
Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå÷èìà… é ðàïòîì áëèñêà-
âè÷íèìè ðóõàìè ïîâ³ñèâ â ïîâ³òðÿ îäðàçó ÷îòèðè…
ï’ÿòü… ø³ñòü êàðòîïëèí!
35
Ì³øåí³ ëåò³ëè õèòðî — ïî-ïåðøå, âð³çíîá³÷,
ïî äðóãå — ç ð³çíîþ øâèäê³ñòþ, ùîá âàæ÷å áóëî
ïðèö³ëèòèñü.
² òîä³ æóðíàë³ñò ïîáà÷èâ ñïðàâæíº âèäîâèùå.
Ñòâîë ðóøíèö³ ï³øîâ ïî äóæå ïëàâí³é é õèòðî
ïðîêëàäåí³é òðàºêòîð³¿ — òàê ùîá ³ íå ñìèêàòèñü
çàéâèé ðàç, é âîäíî÷àñ îäíèì ðóõîì îõîïèòè âñ³
ëåòþ÷³ ì³øåí³. Ïðè òîìó Êðóê ïðèìóäðèâñÿ í³ ðàçó
íå íàâåñòè ñòâîë àí³ íà êîãîñü ç ïðèñóòí³õ, àí³ íà-
â³òü íà ñóñ³äñüêå ïîäâ³ð’ÿ.
Áàõ-áàõ-áàõ-áàõ-áàõ-áàõ!
Ïîñòð³ëè çâó÷àëè ãëóõî — ÿê íåãîëîñíèé ëÿñê³ò
â äîëîí³. Êàðòîïëèíè ðîçë³òàëèñÿ â êëî÷÷ÿ, é ëèøå
îäíà êðóòîíóëàñü ó ïîâ³òð³ é ïëåñíóëà ó ñòàâîê.
Íà ëÿñê³ò âèçèðíóëà äðóæèíà, íåñõâàëüíî ï³ä-
êîòèëà ãóáè é çíîâó çíèêëà ó õàò³.
Çàïàëà òèøà.
— Ïõå, — Âîëîäèìèð ïðåçèðëèâî çíèçàâ ïëå-
÷èìà. — ² ùî öå äîâîäèòü? Ùî òè ùå âì³ºø íîð-
ìàëüíî ñòð³ëÿòè? Íó òî é ùî? À ùî ó òåáå â ãîëîâ³
ðîáèòüñÿ? Å÷ ÿêèé — ÿêîãîñü ïðèäóðêà â³í äî
ì³ë³ö³¿ çäàâ! À ùî á òè ç íèì çðîáèâ òðè ðîêè òîìó?
Ãîñïîäàð ãîëîñíî çàñîï³â.
— À âñ³ îö³ êâ³òî÷êè? Ùî, íåâæå òè ï³ä êðèãó
ë³ç, ùîá òåïåð íóäèòèñÿ â àëüòàíö³? É çà ï³âòèñÿ÷³
ãðèâåíü ñêàíäàëè âëàøòîâóâàòè?
ßê íà äóìêó êîðåñïîíäåíòà, òî ñèä³òè çà ïëÿø-
êîþ ëåãêîãî íàïîþ ó çàòèøí³é àëüòàíö³ ñåðåä
òàêî¿ êðàñè áóëî á íåïîãàíîþ ïåðñïåêòèâîþ. Àëå
â³í çìîâ÷àâ. ² ÿê âèÿâèëîñü — ïðàâèëüíî çðîáèâ.
36
— À â áîëîò³ òîä³, ïàì’ÿòàºø? Êîëè «õåòöåð»
çíàéøëè? Òè æ ïåðøèé òóäè ä³éøîâ, ìàøèíó ïî äî-
ðîç³ âòîïèâ, ñàì ëåäâå âèïëèâ — àëå êîíêóðåíòàì
ëèøå «ãàëóøêó» çàëèøèâ!
Ñëîâî «ãàëóøêà» ó òàêîìó êîíòåêñò³ íàâ³ÿëî
êîðåñïîíäåíòîâ³ ïåâí³ ï³äîçðè, àëå â³í çíîâ íå
ñòàâ ðèïàòèñü.
— ² îò… ñèäèø! Òüõó! Íó, ÿ ðîçóì³þ, êîëè âæå
ï³ñîê ñèïëåòüñÿ ³ ðóêè òðóñÿòüñÿ, òî ìîæíà ó ñ³ìäå-
ñÿò ðîê³â ñèä³òè â àëüòàíö³ é ïèñàòè ìåìóàðè, âñå
îäíî çà äàâí³ñòþ ðîê³â í³÷îãî âæå íå çðîáëÿòü, àëå
ó òåáå íà÷å íîðìàëüíî!
Ãîñïîäàð çíîâ çàñîï³â, âñòàâ é íåñïîä³âàíî
ïîõèòíóâñÿ. Çâè÷àéíî, òî ëèøå äàâàëî ïðî ñåáå
çíàòè âèíî — àëå Âîëîäèìèð ñêîðèñòàâñÿ ³ ç öüîãî:
— Íà íîãàõ âæå íå âñòî¿ø ï³ñëÿ äðóãî¿ ïëÿøêè!
Ãàíüáà!
Þð³é çíîâ ñ³â, ïîêëàâ «ñàéãó» íà êîë³íà é óâàæíî
ïîäèâèâñÿ òîâàðèøåâ³ â î÷³. Ò³ ïåðåãëÿäèíè òðèâàëè
ç õâèëèíó, ï³ñëÿ ÷îãî îáèäâà íà äèâî ñèíõðîííî
â³äâåëè ïîãëÿä.
— Õàé òîá³ ãðåöü, — âòîìëåíî ìàõíóâ ðóêîþ
ãîñïîäàð. — Òè ÷îðòà ïåðåêîíàºø äóøó ïðîäàòè.
Ãîä³ ïðî ñïðàâè!
É ëèøå òåïåð êîðåñïîíäåíò ç³òõíóâ çàäîâî-
ëåíî, ïðèìóäðèâøèñü âîäíî÷àñ çðîáèòè öå íåïî-
ì³òíî, — öå âæå áóëî ñõîæå íà çãîäó.
Íå ìîæíà ñêàçàòè, ùî Êðóê áóâ íàéêðàùèì
ó ñâî¿é ñïðàâ³. Íå ìîæíà ñêàçàòè, ùî íàéêðàùèì
áóâ Âîëîõàòèé. Àëå Îëåêñàíäð ìàâ òâåðäó âïåâ-
37
íåí³ñòü, ùî âîäíî÷àñ ç íèì õèòðèé «³íâåñòîð»
ïîñëàâ òàêîãî ñàìîãî ïðåäñòàâíèêà ùå ê³ëüêîì
ïîòåíö³éíèì âèêîíàâöÿì. Ó òîìó ÷èñë³ é íåâ³äî-
ìîìó «Âîëîõàòîìó».
Îò ëèøå äèâíî áóëî, ùî íàâ³òü â³í, ïðåäñòàâíèê
çàìîâíèêà, ÿê âèñëîâèâñÿ Âîëîäèìèð, íå çíàº, ùî
òî çà ñêàðá, ùî ïðî íüîãî ïðîêîòèëàñÿ òàêà ÷óòêà,
³ êîïà÷³, çäàºòüñÿ, òåæ äîêëàäíî íå çíàþòü... àëå
ðîçïî÷àëîñü îòàêå âîðóø³ííÿ…
Íà÷å ãàäþêó êèíóëè äî ìóðàøíèêà.
Çàëèøîê âå÷îðà ìèíóâ íåïîì³òíî. Ïðî ñïðàâè
é ñïðàâä³ á³ëüøå íå ãîâîðèëè — íå ðàõóþ÷è, çâè-
÷àéíî, «à ïàì’ÿòàºø?». Òîí çàäàâàâ Âîëîäèìèð,
à Êðóê á³ëüøå ï³äòàêóâàâ:
— À ïàì’ÿòàºø?.. Êîëè ó Âàñèùåâ³ çíàéøëè
øìàò òðóáè, ùî ç-ï³ä ´ðóíòó ñòèð÷àâ, ³ ÿê ìè âñ³
òóäè êèíóëèñü! Ùå á ïàê — ä³àìåòð ÿêðàç ÿê
ó «òèãðîâîãî» äóëà! Ïî äîðîç³ ç³òêíóëèñÿ ç Ãåòü-
ìàíîì, ïðîñòðåëèëè éîìó êîëåñà, à â³í íàì, ãàä
òàêèé, çàäíº ñêëî ðîçáèâ! À ùî âèÿâèëîñü?
— À ùî âèÿâèëîñü? — íå äóæå ðîçóìíî ïåðå-
ïèòàâ æóðíàë³ñò.
— À í³÷îãî íå âèÿâèëîñü, — ìàõíóâ ðóêîþ
Þð³é. — Â³äêîïàëè ìåòð³â ç äåñÿòü òî¿ òðóáè,
ãàêàìè ïîòèöÿëè — à âîíî ùå éäå ìåòðè íà òðè
ùîíàéìåíøå, òî é ïîêèíóëè.
— Òàê ùî æ âîíî òàêå?
— À á³ñ éîãî çíà, ùî. Àëå òî÷íî çíàþ, ùî òî
íå íàøà êîìïåòåíö³ÿ.
— Òþ...
38
Ïî î÷àõ Îëåêñàíäðà âèäíî áóëî, ùî â³í áè
íå âòðèìàâñÿ é ðîçêîïàâ äàë³ — ïðîñòî òàê, ùîá
ä³çíàòèñü, ùî æ òî çà äóëî òàêå — ùîíàéìåíøå
òðèíàäöÿòü ìåòð³â çàâäîâæêè.
— Òà íå ñëóõàé éîãî, — ïîñì³õíóâñÿ Âîëîäè-
ìèð. — Â³äêîïàëè âîíè ç ìåòð, à ïîò³ì âèÿâèëîñü,
ùî öÿ ì³ñöèíà íåïðàâèëüíà... Íó òîä³ õèòðîìóäðèé
Êðóê âêðàâ ó ñóñ³äíüîìó êîëãîñï³ òðóáó ç ìàã³-
ñòðàëüíîãî âîäîãîíó, íàñîñîì ç òîãî æ âîäîãîíó
çàãíàâ ¿¿ â çåìëþ — òàê ùîá ëèøå âåðøå÷îê ñòèð-
÷àâ, é çðîáèâ âèãëÿä, íà÷å éîãî ì³ñöåâà ãîïîòà
ç ì³ñöÿ ïðîãíàëà... À òîé âåðøå÷îê, ùî ðàí³øå
ñòèð÷àâ — ïðèñèïàâ òàê, ùî é äîñ³ í³õòî íå çíàé-
øîâ. ² íå çíàéäå!
— Áðåõíÿ! — îáóðèâñÿ ãîñïîäàð. — ² çîâñ³ì
íå ãîïîòà...
— Òàê öå æ òå Âàñèùåâå, ùî â Õàðê³âñüêèé
îáëàñò³! — ëÿïíóâ ðàïòîì êîðåñïîíäåíò. — Òàì
³ ñïðàâä³ ùîñü ïðèêîïàíå! ß êîëèñü ñòàòòþ ÷èòàâ
ç öüîãî ïðèâîäó.
Êîïà÷³ ïåðåçèðíóëèñü.
— Íàøà ëþäèíà, — ñàìîâäîâîëåíî áóðêíóâ
Âîëîäèìèð. — Áà÷, ðîçóì³ºòüñÿ. À ñàì êîðåñïîí-
äåíòà âäàº...
Æóðíàë³ñò ðîççÿâèâ áóâ ðîòà, àëå Êðóê éîãî
âèïåðåäèâ:
— Ùîíàéìåíøå òðè «òèãðè». Ausfurung F.
— Öåáòî êîæåí ïðèáëèçíî ïî ï³âòîðà ì³ëü-
éîíè... — ìð³éëèâî ïðîòÿã Âîëîäèìèð.
39
— À ÷îìó æ... — ðîçïî÷àâ áóâ ïîì³òíî çàö³êàâ-
ëåíèé Îëåêñàíäð, àëå Êðóê ïîäèâèâñÿ íà íüîãî, ÿê
íà äóðíóâàòîãî, é ïîÿñíèâ:
— Êàæó æ — ì³ñöèíà íåïðàâèëüíà.
Êîðåñïîíäåíò òðîõè çà÷óäîâàíî ãìóêíóâ, àëå
ïåðåïèòóâàòè íå ñòàâ.
— À íà Áóêðèí³ — ïàì’ÿòàºø? ²íæåíåð ïåðøèé
ïðèïåðñÿ — ³ ÿê ò³ëüêè âèíþõàâ, ãàä! — ³ âñå ðîç-
ðèâ, à ìè ïðîáðàëèñÿ âíî÷³ â éîãî òàá³ð, ïîðèëèñÿ
ùå òðîõè ³ òàêå âèòÿãëè...
— ßêå?
— Íó... òàêå... — Âîëîäèìèð íåâèðàçíî îá-
â³â ðóêîþ, ïîêàçóþ÷è ùîñü âåëèêå é êðóãëå... íà
ï’ÿòíàäöÿòü òèñÿ÷ çàòÿãëî, î! À ²íæåíåð âðàíö³
ïðîêèäàºòüñÿ, ï³äõîäèòü äî ÿìè...
— Êàæóòü, ëàÿâñÿ õâèëèí ñîðîê, — ïîñì³õíóâñÿ
é ñîá³ Þð³é. — À ïîò³ì ïî÷àâ çàêëàäàòè ãàëóøêè
äå ò³ëüêè ìîæíà... ³ ñàì æå æ íà ñâîþ ãàëóøêó
é íàñêî÷èâ.
«Àãà... — ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò. — Ùîñü
ç ãàëóøêàìè ïðîÿñíèëîñÿ... à äî ÷îãî æ òóò «ñî-
ðîì³öüê³»?»
Àëå âãîëîñ ïèòàòè íå ñòàâ.
— Í³, íàéá³ëüøå ìåí³ ñïîäîáàëîñÿ òîä³
â Êðèìó, â äåâ’ÿíîñòî âîñüìîìó. Ùîïðàâäà ò³ ïî-
ãàíö³ íàì êîëåñà ïðîñòðåëèëè... é áàê ³ç âîäîþ...
òüõó, ÿê çãàäàþ ïðî âîäó, òî é äîñ³ ñì³øíî, é ïëà-
êàòè õî÷åòüñÿ.
— À ùî áóëî ç âîäîþ?
40
— Î, ç âîäîþ áóëî! — âë³ç ³ ñîá³ Âîëîäèìèð. —
Ñòî¿ìî, îòæå, ïîñåðåä ñòåïó. Êðóê ñòî¿òü — ëà-
ºòüñÿ, Â³òüêà-äåòåêòîð êîëåñà êëå¿òü, à ìåíå ïî âîäó
ïîñëàëè. À äå ÿ òàì âîäó çíàéäó? Ï³øîâ íàâìàííÿ...
— Òè çàïàì’ÿòàé îòå «íàâìàííÿ», — ö³ëêîì ñåð-
éîçíî êèíóâ ãîñïîäàð êîðåñïîíäåíòîâ³. — Âîâêà
êîëè éäå «íàâìàííÿ» àáî êîïàº «íàâìàííÿ» — òî
òàêå çíàõîäèòü...
— Êõå-êõå, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Òî ÿ ïðî
òó âîäó. Ï³øîâ, çíà÷èòü, ÿ íàâìàííÿ...
Ñëîâî «íàâìàííÿ» â³í âñå-òàêè òðîõè âèä³ëèâ
íàãîëîñîì — à âò³ì, ìîæëèâî, òî Îëåêñàíäðîâ³
ïðîñòî çäàëîñÿ.
— Íþõîì ÷óþ — òóäè òðåáà éòè. É âîäà ìàº
áóòè. À î÷èìà äèâëþñü, àæ âèëàçÿòü — íåìà! Íåìà
í³äå àí³ êóùèêà çåëåí³øîãî çà ³íø³, àí³ òðàâèíêè,
àí³ î÷åðåòèíè... É íàâ³òü ïàõíå â ïîâ³òð³ ñóõ³ñòþ
ÿêîþñü òà ìåòàëîì... Îò íà çàïàõ ìåòàëó ÿ é ï³øîâ.
×óþ — øóìèòü. Òà ùå é áóëüêàº. Êîëî çðîáèâ,
äðóãå — íåìà. À áóëüêàº. Êîïíóâ — òî÷íî! ª.
— Óãó, — êèâíóâ Þð³é. — ª òî âîíî º...
— ª. Àëå â òðóá³, ìåòðè, ìàáóòü, ç ï³âòîðà ä³à-
ìåòðîì é íå ìåíø ñàíòèìåòðà çàâòîâøêè. Óÿâëÿºø?
Âåðõ çíóùàííÿ — ö³ëèé ïîò³ê çà ñàíòèìåòð â³ä
ìîðäè — à íà ìåòàë³ — àí³ êðàïëèíî÷êè! É â³ä
òîãî ïèòè ùå á³ëüøå õî÷åòüñÿ. Íó, ùî áóëî ðîáèòè?
Êîðåñïîíäåíò çäðèãíóâñÿ é êðàäüêîìà ïîãëÿíóâ
íà ñòàâîê ç êâ³òàìè òà äåêîðàòèâíèì î÷åðåòîì.
Âîäè áóëî — õî÷ êóïàéñÿ. Íà áåòîííîìó áîðäþð³
ñèä³ëà íåâåëè÷êà æàáêà é ñòèõà êóìêàëà.
41
— Âçÿëè ìè, îòæå, ïðàâèëüíó çàë³çÿêó. Ïðèëà-
øòóâàëèñÿ. Äóæå áîÿëèñÿ ðèêîøåòó — òî ñòð³ëÿëè
çäàëåêó é äâ³÷³ ïðîìàçàëè, à îäèí ðàç òàêè çðèêî-
øåòèëî ³ ÿê çàâèùàëî êóäèñü ó íåáî! Ê³íåöü ê³íöåì
Êðóê ðîçëþòèâñÿ, ï³ä³éøîâ òà ÿê äàñòü óïðèòóë!
— Âëó÷èâ?
— Âëó÷èâ, — ïîñì³õíóâñÿ ãîñïîäàð. — Ó êîãîñü
â Ñî÷àõ ÷è â ßëò³ ç êðàíà êóëÿ âèñêî÷èëà.
— Ãà-ãà, — ðåãîòíóâ Âîëîäèìèð. — Òî÷íî
ÿê â àíåêäîò³, çíàºòå? Íó, ó â³éíó òðàïèëîñü, ùî
âàã³òíó æ³íêó ïîðàíèëî, òà òàê êóë³ ó ÷åðåâ³ é çàëè-
øèëèñü. Íàðîäèëà âîíà äâ³éíþ, çíà÷èòü, õëîïöÿ òà
ä³â÷èíêó. ² îò ïðèá³ãàº, çíà÷èòü, ä³â÷à — ³ ç æàõîì:
«Ìàìî, ìàìî! Òóò òàêå ñòàëîñÿ! ß ï³ñÿëà é âèï³ñÿëà
êóëþ!» Íó, ìàòè ¿é ïîÿñíèëà ñèòóàö³þ. Òà çàñïî-
êî¿ëàñü. Êîëè ÷åðåç äåÿêèé ÷àñ ïðèá³ãàº é õëîïåöü,
é òàê ñàìî: «Ìàìî, ìàìî! Òóò òàêå ñòàëîñÿ...» —
«Ùî, ñèíî÷êó, — ïèòàº ìàòè. — Ìàáóòü, òè ï³ñÿâ
é âèï³ñÿâ êóëþ?» — «Òà í³, ìàìî, ã³ðøå! ß çàñòðå-
ëèâ ä³äóñÿ!»
Êîìïàí³ÿ äðóæíî ãðèìíóëà ðåãîòîì — àæ æàáà
êóìêàòè ïåðåñòàëà.
— Òà öå ùå í³÷îãî! — ïðàâèâ äàë³ Âîëîäè-
ìèð. — ß áà÷ó: âîäîãðàé â íåáî, êîìàíäèð ö³ëèé,
õî÷ òðîõè íàëÿêàíèé é ëàºòüñÿ. Õàïàþ, çíà÷èòü,
â³äåðöå — ³ äî òîãî ôîíòàíó...
— À äàë³ ÿ âæå áà÷ó, — âñòðÿã Þð³é. — Âîäà
íà ìèòü óðèâàºòüñÿ, à ïîò³ì ó íåáî ëåòèòü â³äåðöå...
— À çà ðó÷êó ïðè÷åïëåíèé ÿ! — äîêèíóâ Âî-
ëîäèìèð.
42
— ² ëàºòüñÿ ïðè òîìó òàê, ùî ôîíòàíà íå ÷óòè!
Âñ³ çíîâó çàðåãîòàòè. Æàáà çíîâó çàìîâêëà, ïî-
äóìàëà òðîõè, é, ìàáóòü, âèð³øèâøè, ùî ñüîãîäí³
¿é ïîñï³âàòè òóò íå äàäóòü, ï³ðíóëà â ñòàâîê. Íà-
òîì³ñòü ç êóù³â âèéøîâ ñ³ðèé ïóõíàñòèé ê³ò, í³ íà
êîãî íå çâåðòàþ÷è óâàãè, ï³ä³éøîâ äî ãîñïîäàðÿ
é âèìîãëèâî íÿâêíóâ.
— Òâ³é? — íåäáàëî çàïèòàâ Âîëîäèìèð.
— Òà í³, ñóñ³äñüêèé, — ïîìîðùèâñÿ Êðóê. —
Àëå ùîñü â³í äî ìåíå â÷àùàº...
Â³í ïîãëàäèâ êîòà — òîé ïî÷àâ âèãèíàòèñÿ,
ìóðêîò³òè é âñÿêî ïîêàçóâàòè, ùî òå éîìó ñèëüíî
ïîäîáàºòüñÿ. Àëå î÷èìà âñå-òàêè á³ëüøå ñòð³ëÿâ
ó á³ê ñòîëèêà ç çàêóññþ.
— Íó òà íà âæå, ¿æ, — ãîñïîäàð êèíóâ éîìó
øìàòî÷îê ñèðó, é ê³ò íåãàéíî çíàéøîâ ñîá³ á³ëüø
ö³êàâèé îá’ºêò.
— Òî â íüîãî äðóæèíà êîò³â íå ëþáèòü, — ñòèõà
ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð êîðåñïîíäåíòîâ³.
— ² êîïà÷³â òåæ, — ï³äõîïèâ Êðóê, é æóðíàë³ñò
çäðèãíóâñÿ. Â³í áè ó òàê³é ñèòóàö³¿ íàâðÿä ÷è âçàãàë³
ïî÷óâ ÿêèéñü øåï³ò.
Ó êóï³ ç ðîçïîâ³ääþ ïðî òå, ÿê Âîëîäèìèð
«íþõîì ïî÷óâ» ìåòàë ³ ñëóõîì — øåëåñò âîäè ï³ä
ñàíòèìåòðîâèì øàðîì òîãî ìåòàëó, — âñå öå íà-
âîäèëî íà äåÿê³ ðîçäóìè.
² íà÷å íà ï³äòâåðäæåííÿ, Êðóê ð³çêèì ðóõîì
ïîãëÿíóâ êóäèñü óãîðó. Çà ìèòü òàê ñàìî âòóïèâñÿ
â íåáî ê³ò, à ïîò³ì ï³äâ³â ãîëîâó é Âîëîäèìèð.
43
Íàä àëüòàíêîþ àáñîëþòíî áåçãó÷íî ïðîìàé-
íóëà ñ³ðà êðèëàòà ò³íü, òàê ñàìî áåçãó÷íî ñ³ëà íà
ã³ëëÿêó é ëèøå òîä³ çàñê³ìëèëà — ãîëîñíî, òóæëèâî
é ïðîíèçëèâî.
— Ñîâè, — çíèçàâ ïëå÷èìà ãîñïîäàð. — ¯õ òóò
áàãàòî æèâå. Ñÿäóòü, áóâàëî, îäíà ïðîòè îäíî¿
é ïåðåãóêóþòüñÿ. À ùå õèòàþòüñÿ — ç áîêó íà á³ê,
îòàê, íà÷å ä³âêè íà ñåàíñ³ Êàøï³ðîâñüêîãî...
Â³í ïîêàçàâ, é ï³ä ñîðî÷êîþ ïðîêîòèëèñÿ òóäè-
ñþäè òóã³ ì’ÿçè.
— Íó ùî — ïîðà âæå, ìàáóòü, â³äïî÷èòè?
Êîðåñïîíäåíòîâ³ âèïàëî ñïàòè ïîðó÷ ç õàçÿé-

ñüêîþ ñïàëüíåþ, é ñåðåä íî÷³ â³í ïðîêèíóâñÿ â³ä
ãîëîñíîãî øåïîòó — æ³íî÷èé ãîëîñ íà÷å âèñëîâ-
ëþâàâ ñèëüíå íåçàäîâîëåííÿ, à ÷îëîâ³÷èé — îäíî-
ìàí³òíî òà ìîíîòîííî ïîâòîðþâàâ ÿêèéñü îäèí
àðãóìåíò.
Âò³ì, ìîæëèâî, öå éîìó ïðîñòî íàñíèëîñÿ.
Ðàíîê âèäàâñÿ í³æíèì òà ëàã³äíèì. Ïåðøèé
ïðîì³í÷èê, íà÷å áë³äî-ðîæåâå êîøåíÿ îáåðåæíî
âèñóíóëî ëàïêó ç-ï³ä çàâ³ñîê, ëåãåíüêî ìàçíóâ
êîðåñïîíäåíòà ïî îáëè÷÷þ — é çíèê, íà÷å ñàì
çëÿêàâñÿ òàêî¿ çóõâàëîñò³. Íàä ñàìèì â³êíîì âìîñ-
òèëàñÿ é ñòèõà öâ³ð³íüêàëà ÿêàñü ïòàøêà…
² âñå. ² æîäíîãî çâóêó á³ëüøå.
×îãîñü íå âèñòà÷àëî.
Ç õâèëèíó Îëåêñàíäð íåðîçóì³þ÷å êë³ïàâ î÷èìà,
ïîò³ì ïîñì³õíóâñÿ, à ÿêáè íå ë³íüêè — òî é ñàì áè
ñåáå ïî ëîá³ ëÿñíóâ.
44
Íå áóëî øóìó.
Íå áóëî íàñòèðëèâîãî áóáîí³ííÿ ðàä³î, íå áóëî
ãèäîòíî¿ ïîïñè ç ìàãí³òîôîíà, íå áóëî òîðîõò³ííÿ
êóìàñü ï³ä â³êíîì, íå áóëî íàâ³òü ð³âíîì³ðíîãî
é íåìèíó÷îãî ãóä³ííÿ àâòîìîá³ë³â.
«Å÷, ÿê âëàøòóâàâñÿ…» — ïðîìàéíóëà çàçäð³ñíà
äóìêà.
«Àëå íàäîâãî òóò çàòðèìóâàòèñü íå âàðòî, —
îäðàçó æ ïðîñêî÷èëà ùå îäíà. — Áî ïîò³ì âàæêî
áóäå çíîâó çâèêàòè äî âñüîãî öüîãî…»
Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ, çãàäàâ «âñå öå» ëèõèì ñëîâîì
(ùîïðàâäà, ïîäóìêè) é íàîñòàíîê ïîäóìàâ, ùî íà-
ñïðàâä³ ïðè÷èí íàäîâãî òóò çàòðèìóâàòèñü áàãàòî,
é çâèêàííÿ äî òèø³ ñòî¿òü ó òîìó ñïèñêó äåñü äà-
ëåêî-äàëåêî â ê³íö³. Àáî, ïðèíàéìí³, çà ñåðåäèíîþ.
— Êîíêóðåíòè ï³äãàíÿþòü, — ï³äòâåðäèâ éîãî
äóìêó Þð³é.
Öå âæå áóëî çà ñí³äàíêîì, é æ³íî÷êà, ñïîðÿ-
äèâøè éîãî çíîâó æ òàêè â àëüòàíö³, íà â³äêðèòîìó
ïîâ³òð³, òàê ñàìî ìîâ÷àçíî çíèêëà. Àëå é â³äâåð-
òîãî ïðîòåñòó íå âèÿâëÿëà — çâ³äêè êîðåñïîíäåíò
çðîáèâ âèñíîâîê, ùî ÷îëîâ³ê ¿¿ óíî÷³ âñå-òàêè
ïåðåêîíàâ.
— Ùî æ òè õî÷åø… ×óòêà õîäèòü óæå äí³â
÷îòèðè, àáî é ï’ÿòü, — ðîçâàæëèâî çíèçàâ ïëå÷èìà
Âîëîäèìèð. — ² ïîêè äåõòî ç íàñ ÷óõàºòüñÿ…
Ïîêè æóðíàë³ñò äóìàâ, íà ÷èþ àäðåñó òà øïè÷êà,
Þð³é ñïðèéíÿâ ¿¿ íà ñâîþ — ìàáóòü, á³ëüø ðåô-
ëåêòîðíî, àí³æ ñâ³äîìî.
45
— Õòî ÷óõàºòüñÿ? Öå ÿ ÷óõàþñü? Òà â ìåíå âæå
âñå ãîòîâå!
Â³í òóò-òàêè ïðèêóñèâ ÿçèêà é ïåðåéøîâ â êîíòð-
àòàêó:
— Öå òè ñàì ÷óõàºøñÿ! Õî÷ îäíîãî êîíêóðåíòà
îáäóðèâ? Õî÷ êîãîñü ³ç òâî¿õ çàâåðáóâàëè? ×è õî÷à
á ñïðîáóâàëè?
Âîëîäèìèð òðîõè çí³òèâñÿ, à æóðíàë³ñò àæ ðîòà
ðîççÿâèâ, àëå îäðàçó æ îãîâòàâñÿ.
— Íàâ³òü æîäåí ïàñêóäíèé êîðåñïîíäåíò ó òà-
á³ð íå ïðè¿õàâ! Äëÿ êîãî òè ïðàïîð ç ÷åðåïîì
âèâ³øóâàâ? Äëÿ êîãî ÷óòêè ðîçïóñêàâ é «áðåõóõó»
ðîçêîïóâàâ? Âåëèêèé ³ì³òàòîð! Òüõó! Ãàíüáà!
— Íó ÷îìó æ… — Âîëîäèìèð ïîì³òíî çáåí-
òåæèâñÿ. — Íàòîì³ñòü ïåðåâ³ðèëè, ç’ÿñóâàëè, õòî
ó íàñ ³íôîðìàòîð… ² ñåðéîçí³ñòü ÷óòîê ï³äòâåð-
äèëè… õî÷ ³ òðîõè ïîá³æíèì øëÿõîì…
Â³í òðîõè ïîìîâ÷àâ, ïîò³ì ï³äìîðãíóâ òðåòüîìó
ñï³âáåñ³äíèêîâ³ é äîäàâ:
— ² êîðåñïîíäåíò äî íàñ ïðè¿æäæàâ… ùîíàé-
ìåíøå îäèí…
— Òè ïðî íàøîãî ãîñòÿ? — Þð³é àæ òðîõè
ñêðèâèâñÿ. — Íó, ïî-ïåðøå, â³í ïðè¿õàâ òðîõè
ó ³íøèõ ñïðàâàõ. À ïî-äðóãå, â³í ³ç êå-ãå-áå!
— Çäóð³â? — Îëåêñàíäð àæ âèäåëêó ïîêëàâ. —
ßêîãî ùå êå-ãå-áå? Ç òî¿ êîíòîðè âæå é ïåíñ³îíåðè
ïîâèçäèõàëè! ² âçàãàë³! ß ïðåäñòàâíèê ³íâåñòîðà!
² æóðíàë³ñò! Ñïðàâæí³é!.. Ìîæó êñèâó ïîêàçàòè!
46
Â³í óæå ïîë³ç äî êèøåí³, êîëè ïîì³òèâ â î÷àõ
îáîõ ñì³õîòëèâ³ á³ñèêè, é çàìîâê. Àëå íàâ³òü ìîâ-
÷àíêà éîãî áóëà îáóðåíîþ.
— Îäíå ³íøîìó íå çàâàæàº, — ïðèìèðëèâî
çíèçàâ ïëå÷èìà Þð³é. — Ìîæíà áóòè âîäíî÷àñ
êîðåñïîíäåíòîì, ïðåäñòàâíèêîì ³íâåñòîðà é ïðà-
öþâàòè íà êå-ãå-áå. Òàê íàâ³òü çðó÷í³øå.
Æóðíàë³ñò ïèðõíóâ, àëå ùîñü ñêàçàòè íå âñòèã,
áî Âîëîäèìèð éîãî âèïåðåäèâ:
— À öå íàø³é ñïðàâ³ õ³áà çàâàæàº?
Þð³é íà ñåêóíäó çàìèñëèâñÿ.
— Òà íà÷åáòî í³… Ìîæå íàâ³òü é äîïîìîãòè…
— Íó òî é á³ñ ç íèì!
— À ÿ õ³áà ïðîòè?..
Îëåêñàíäð ñèä³â, é íà ëîá³ éîãî áóëî íàïèñàíî,
ùî â³ä÷óòòÿ â íüîãî çàðàç ïîäâ³éíå — ÷è ëàéíîì
îáëèëè, ÷è òî ìåäîì íàìàçàëè. É ïîêè â³í âàãàâñÿ,
õëîïö³ îñòàòî÷íî ïåðåéøëè äî ñïðàâ.
— Çíà÷èòü òàê, — âïåâíåíî ïîâ³â Þð³é. — Òè
ç³ ñâîãî áîêó äàºø… ñàì çíàºø, ùî…
Âîëîäèìèð êèâíóâ.
— ß ç³ ñâîãî — êîðàáåëü.
— Êîðàáåëü? — Îëåêñàíäð íå âòðèìàâñÿ —
Þð³é, ïðè âñ³é ñâî¿é ñîë³äíîñò³, âñå-òàêè òðîõè
íåñõîæèé áóâ íà ëþäèíó, ÿêà îòàê â³çüìå é âèòÿãíå
ç êèøåí³ êîðàáåëü.
— Òàê, — íà÷å é íå ïîì³òèâ éîãî íåäîâ³ðè ãîñ-
ïîäàð. — Àëå êîðàáëèê êëàñó «Ð», öåáòî, «ð³÷êà»,
à òðåáà éîãî ïåðåïèñàòè íà «Î» — öåáòî, îçåðî,
47
áî ³íàêøå ìè äàë³ ×åðêàñüêîãî âîäîñõîâèùà íå
çàïëèâåìî…
— Íó, öå íå ïðîáëåìà, — â³äìàõíóâñÿ êîðåñ-
ïîíäåíò. — Ó ìåíå º çíàéîì³ â ð³÷êîâ³é ì³ë³ö³¿,
ñîòí³ çà äâ³-òðè…
— Å, í³! — óðâàâ éîãî Þð³é. — Äîêóìåíòà
ïðàâèëüíîãî çðîáèòè ÿ é ñàì ìîæó. Àëå ïðîòè
ëåãåíüêîãî øòîðìó, áàë³â íà òðè-÷îòèðè, ïàïåðè
ìàëî äîïîìîæóòü. Ïåðåêèíåìî ìèòòþ. Áî äíî
ïëàñêå é îñàäêà ìàëà. Òðåáà êîðàáëèêà òðîõè äîîá-
ëàäíàòè — íà äí³ áàëàñò çàêð³ïèòè, íà äâåð³ — ãåð-
ìåòèçàö³þ… Êîðîòøå êàæó÷è, ðîáîòè íà òèæäåíü.
— Ãîäèòüñÿ, — êèâíóâ Âîëîäèìèð. — ß çà öåé
÷àñ ÿêðàç âñå ïðèâåäó äî ëàäó.
— Ïåðåîáëàäíàííÿ îá³éäåòüñÿ òèñÿ÷³ â òðè, —
ïðàâèâ äàë³ ãîñïîäàð. — Ïëþñ íåâåëèêèé äð³á-
íèé ðåìîíò — ùå ïðèáëèçíî íà òèñÿ÷ó. Ñîòí³
òðè — ïåðåïèñàòè êëàñ íà «Î», ïîò³ì — çàïðàâêà,
ñïîðÿäæåííÿ òà õàð÷³… Êîðîòøå êàæó÷è, òèñÿ÷
ç ï³âñîòí³. Ñïèñîê ó ìåíå º.
— Åõîëîò íå çàáóâ? — äîêèíóâ Âîëîäèìèð. —
À ùå ðàäàð ³ ã³äðîôîí.
— Ó÷èòè áóäåø, — â³äìàõíóâñÿ Þð³é. —
Òîáòî, ç òâîãî áîêó…
Â³í êèâíóâ Îëåêñàíäðîâ³.
— Ç òâîãî áîêó âíåñîê — ï³âñîòí³, é ìåí³ áàé-
äóæå, ÷è òî ç òâîº¿ êèøåí³, ÷è ç ³íâåñòîðà, ÷è ÿê
òàì òâîÿ íîâà ïàðò³ÿ áàæàº íàçèâàòèñÿ.
Æóðíàë³ñòà ïîì³òíî ïåðåêîñèëî, àëå â³í çíàé-
øîâ â ñîá³ ñèëè ïîñì³õíóòèñÿ é êèâíóòè.
48
— Òåïåð ïðî ïðèºìíå, — Þð³é íàëèâ ñîá³ ìî-
ëîêà — ãóñòîãî é òàêîãî õîëîäíîãî, ùî àæ çäàëåêó
â³ä÷óâàëîñÿ. — Ä³ëèìî âñå ïðîïîðö³éíî âíåñêàì
÷è ð³âíî íà òðüîõ?
— Ãì, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð.
— Ãì, — ñêàçàâ ³ êîðåñïîíäåíò. — ß ïåðåïðî-
øóþ, à ÿêèé âíåñîê Âîëîäèìèðà?
— Çäðàààààààñüòº, — ïðîòÿãíóâ òîé, àëå ïî-
ÿñíþâàòè íå ñòàâ.
— Ïåâíå… å-å-å… ñïîðÿäæåííÿ, — ïîÿñíèâ
íàòîì³ñòü ãîñïîäàð. — ² ïåâí³… å-å-å… íàâè÷êè.
Êîðîòøå êàæó÷è, áåç íüîãî øàíñ³â áîäàé ùîñü
â³äíàéòè íåìà.
— Ãì, — ùå ðàç ñêàçàâ æóðíàë³ñò. — À â ìåíå
ñêëàëîñÿ òàêå âðàæåííÿ, í³áè âñå-òàêè á³ëüøó ÷àñ-
òèíó âíîñèòü îäíà ñòîðîíà — öåáòî ÿ. À ìåíøó —
äðóãà, öåáòî âè îáîº. É ä³ëèòè, â³äïîâ³äíî, òðåáà
íà äâîõ. Ó ïåâí³é ïðîïîðö³¿. Íàïðèêëàä, â³ñ³ìäåñÿò
â³äñîòê³â íà äâàäöÿòü.
— À äâàäöÿòü, â³äïîâ³äíî, íàì, — ñêðóøíî ïî-
õèòàâ ãîëîâîþ Âîëîäèìèð.
— Íó, çãîäåí íà äâàäöÿòü ï’ÿòü, — òðîõè çäàâ
íàçàä Îëåêñàíäð.
Çàïàëà òèøà.
— Ìàº ì³ñöå íåïîðîçóì³ííÿ, — ïåðøèì ïî-
ðóøèâ òèøó ãîñïîäàð. — Ìîâà çàðàç ³äå íå ïðî
â³äñîòêè. Òè ïîìèëêîâî ñïðèéìàºø íàñ ÿê îäíó
êîìàíäó…
— Òàê, — êèâíóâ æóðíàë³ñò. — Âè æ äðóç³. Âè
çàâæäè ïðàöþâàëè ðàçîì.
49
— ² çîâñ³ì íå çàâæäè! — âë³ç áóâ Âîëîäèìèð,
àëå Þð³é ï³äí³ñ ðóêó, ³ òîé îäðàçó çàìîâê.
— ...àëå öå íå çîâñ³ì òàê. Âàðòî ïîäèâèòèñü
íàâêîëî, — â³í ïîâ³â ðóêîþ ñïî÷àòêó â îäèí á³ê,
ïîò³ì ó äðóãèé. — Ùî òè áà÷èø?
— Íó… õàòó, — òðîõè ï³äîçð³ëî ñêàçàâ æóðíà-
ë³ñò. — Íó… ïàðêàí.
— À îòî?
Ðóêà âêàçàëà íà îäèí ç òèõ âèñòóï³â íà ñò³í³, ùî
ùå â÷îðà ïðèâåðíóëè éîãî óâàãó.
— Íó… ñõîæå íà ïåðèñêîï, — òðîõè íåïåâíî
ïðîòÿã êîðåñïîíäåíò.
— Òî÷íî! À îòî?
«Îòî» âèñ³ëî íà äåðåâ³, â ãóùàâèí³ é ç ïåðøîãî
ïîãëÿäó áóëî ãåòü íåïîì³òíå.
— Ñõîæå íà òåëåêàìåðó…
— ² öå â³ðíî. À òàì?
«Òàì» — öåáòî íà ñòîâï÷èêàõ îãîðîæ³ — áóëè
ïðèëàøòîâàí³ ÿê³ñü êîðîáî÷êè.
— Òà íà÷åáòî ÿê³ñü äàò÷èêè…
— Íó ìîëîäåöü! À îí, íà ïàðêàí³?
«Îí íà ïàðêàí³» áóëî ñõîæå íà òîíêèé îãîëå-
íèé äð³ò.
— Ñõîæå íà ñèãíàë³çàö³þ.
— Äèâåðñàíòîì òîá³ áóòè, à íå êîðåñïîíäåí-
òîì! — çàõîïëåíî ïðîãîëîñèâ ãîñïîäàð. — À, ÿ çà-
áóâ, òè æ ç êå-ãå-áå… ² íàðåøò³, ïîãëÿíü óâàæíî
ñîá³ ï³ä íîãè.
Íà «ç êå-ãå-áå» æóðíàë³ñò âæå õîò³â ³ îáóðèòèñü,
àëå çàê³í÷åííÿ ôðàçè éîãî çàö³êàâèëî é â³í îïóñòèâ
50
ãîëîâó. Ñò³ëåöü éîãî ñòîÿâ íà äîøêàõ — íà÷åáòî
òàêèõ ñàìèõ, ÿê ³ ï³ä ãîñïîäàðåì òà Âîëîäèìèðîì.
Àëå ïðèäèâèâøèñü óâàæí³øå, Îëåêñàíäð ïîáà÷èâ,
ùî îäíà ç ù³ëèí ïîì³æ äîøêàìè íà÷åáòî òðîõè
øèðøà…
— Î… — ñêàçàâ â³í, òðîõè ïîäóìàâøè, é ïî-
ñï³õîì ïåðåñóíóâ ñò³ëüöÿ òðîõè âá³ê.
— Íó ïðîñòî ìîëîäåöü, — çàäîâîëåíî ïîñì³õ-
íóâñÿ ãîñïîäàð. — À òåïåð ïîäóìàé, ÷è ìîæóòü
áóòè ó òàêîãî ïàðàíî¿êà, ÿê ÿ… ó òàêîãî ïñèõà,
òàê³ äðóç³, ç ÿêèìè ìîæíà áóòè âåñü ÷àñ ðàçîì? Òà
ÿ æ ìèòòþ ïî÷íó ï³äîçðþâàòè ó íüîìó çðàäíèêà.
² âá’þ.
Àðãóìåíò áóâ ñèëüíèì, ³ êîðåñïîíäåíò àæ ðîòà
ðîççÿâèâ. Àëå çà ìèòü îòÿìèâñÿ é âèñóíóâ êîíòð-
àðãóìåíòà:
— Àëå æ äðóæèíà, íàïðèêëàä, º ïîðó÷… ³ í³-
÷îãî!
Âîëîäèìèð àæ ÷àºì ïîõëèíóâñÿ é âèðÿ÷èâ î÷³,
à Þð³é íà ìèòü ñïîõìóðí³â é ìàõíóâ ðóêîþ:
— Òî òðîõè íå òå…
Òóò âæå ïðîêàøëÿâñÿ é Âîëîäèìèð é ðàä³ñíî
çàãîðëàâ:
— Òè íà ùî íàñ øòîâõàºø? Îð³ºíòàö³þ ïî-
ì³íÿòè?
Àëå æàðò éîãî áóâ òðîõè øòó÷íèì, é æóðíàë³ñò
íàìîòàâ öå ñîá³ íà âóñà — ïðî âñÿê âèïàäîê. Ìîæå,
êîëèñü ³ çãîäèòüñÿ.
51
Ùå ï³ñëÿ äâîõ ÷àøîê ÷àþ éîãî (÷è òî ïàê — ³í-
âåñòîðà) ÷àñòêà çìåíøèëàñÿ ç â³ñ³ìäåñÿòè â³äñîòê³â
äî ñîðîêà.
— ² ùå îäíå, — æóðíàë³ñò âèñóíóâ öþ âèìîãó
íàïðèê³íö³, êîëè âñ³ âæå âòîìèëèñÿ â³ä ñóïåðå÷îê
é íàâðÿä ÷è ñòàëè á ñïåðå÷àòèñÿ ùå é çà íå¿. — Âñ³
íàø³ ïðèãîäè ÿ áóäó îïèñóâàòè. Çâè÷àéíî, áåç ³ìåí
òà ³íøèõ… ðåàë³é.
×îëîâ³êè ïåðåçèðíóëèñÿ.
— À ùî, — ïî äîâã³é ïàóç³ ñêàçàâ Âîëîäè-
ìèð. — Íåõàé.
Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà.
— Ìîæå, ðåïîðòàæ ç öüîãî çðîáëþ, à ìîæå,
íàâ³òü ³ êíèæêó, — äîêèíóâ êîðåñïîíäåíò. — Âàì
³ ñàìèì ö³êàâî áóäå.
×îëîâ³êè çíîâó ïåðåçèðíóëèñÿ — é çàðåãîòàëè.
Îëåêñàíäð òàê ³ íå çðîçóì³â, ÷îìó.
— Íó, òî ïî êîíÿõ?
Ãàðàæ Þð³ÿ ñòîÿâ íå â ñàìîìó äâîð³, à òðîõè
îñòîðîíü, òà ùå é ñò³íîþ äî ë³ñó. Îëåêñàíäð òðîõè
çäèâóâàâñÿ — íàñò³ëüêè öå íå â’ÿçàëîñÿ ç õàðàêòå-
ðîì ãîñïîäàðÿ, ïîò³ì ïîñì³õíóâñÿ é ï³äøòîâõíóâ
Âîëîäèìèðà ë³êòåì:
— À ùî, ó íüîãî ï³äçåìíîãî õîäó äî ãàðàæà
íåìà?
Òîé ìîâ÷êè çíèçàâ ïëå÷èìà, ïîò³ì, âèòðèìàâøè
äîáðÿ÷ó ïàóçó, äîäàâ:
— Á³ñ éîãî çíà… Àëå íàâðÿä ÷è âàðòî éîãî
ïðî òå ïèòàòè.
52
— Òþ. ×îìó?
— Òà õòîçíà, ÿê ³ êîëè âîíà â íüîãî ñïðàöüîâóº.
— Õòî? ßêàñü ñèãíàë³çàö³ÿ?
— Òà í³… Ïàðàíîÿ.
Çâó÷àëî òå í³áè æàðòîì, àëå êîðåñïîíäåíò
òðîõè ïîì³ðêóâàâ é âèð³øèâ ñïðèéíÿòè òå ÿê ïî-
ðàäó. ² íå ëèøå ñïðèéíÿòè, àëå é ñêîðèñòàòèñÿ íåþ.
Òå, ùî ç ãàðàæà âèêîòèëàñü íîâåíüêà «Òîéîòà»,
éîãî âæå íå çäèâóâàëî — äèâíî áóëî, ÷îìó Âî-
ëîäèìèð ¿çäèòü íà ñòàðåíüêîìó «ãàçèêó». Ñóäÿ÷è
ç ðîçìîâ òà ÷óòîê, á³çíåñ éîãî íîâèõ òîâàðèø³â
áóâ íå ç ïðîãðàøíèõ. «Ãàçèêà», ó ñâîþ ÷åðãó, çà-
ãíàëè â ãàðàæ, ³ ãîñïîäàð éîãî íàâ³òü ïîæàðòóâàâ
ç öüîãî ïðèâîäó, âèñëîâèâøè íàä³þ, ùî òàê äîáðå
öþ ìàøèíó ùå í³äå íå îõîðîíÿëè. Þð³é ïîäèâèâñÿ
íà íüîãî òðîõè ñêîñà, àëå çìîâ÷àâ, é æóðíàë³ñò ùå
ðàç ïîäóìàâ, ùî ïèòàòè ïðî ï³äçåìíèé õ³ä òàêè íå
âàðòî áóëî.
Îëåêñàíäð ãàäàâ, ùî Þð³¿â êîðàáåëü âèÿâèòüñÿ

ÿêèìñü êàòåðêîì, àáî áàðêàñîì, íó, ó êðàéíüîìó
âèïàäêó — ñïèñàíèì áóêñèðîì, àáîùî, é áóâ
âðàæåíèé — òðîõè ïðèºìíî, à òðîõè é çàçäð³ñíî.
Êàòåð ìàâ ùîíàéìåíøå äâàäöÿòü ìåòð³â ó äîâæèíó,
à íà âàòåðë³í³¿ íàïèñàíî áóëî 10 ò. Íàïèñ òîé
âèäí³âñÿ ïðèáëèçíî â äâàäöÿòè ñàíòèìåòðàõ íàä
âîäîþ, ç ÷îãî ìîæíà áóëî çðîáèòè ö³ëêîì ïðàâèëü-
íèé âèñíîâîê, ùî í³ÿêîãî âàíòàæó íà áîðòó íåìà.
Ñóäÿ÷è ç îáâîä³â òà çàãàëüíîãî âëàøòóâàííÿ,
êîðàáëèêó áóëî ðîê³â ñîðîê, àëå çáåð³ãñÿ â³í íå-
53
ïîãàíî — àáî æ áóâ ç óðàõóâàííÿì òîä³øíüî¿ ìîäè
â³äíîâëåíèé. Òàê ³ âèÿâèëîñü.
— Êîëèøí³ì ãîñïîäàðåì áóëà îäíà äåðæàâíà
îðãàí³çàö³ÿ… — Þð³é ç ëþáîâ’þ ïîïëåñêàâ äîëî-
íåþ ïî îáøèâö³. — Â³äïîâ³äíî, í³õòî çà êîðàáëè-
êîì ìàéæå íå ñë³äêóâàâ. Íàâ³òü äíî íå ôàðáóâàëè,
íåã³äíèêè.
— Ãóðòîâå — ÷îðòîâå, — áóðêíóâ ççàäó Âî-
ëîäèìèð, à íà çàïèòàëüíèé ïîãëÿä êîðåñïîíäåíòà
ïîÿñíèâ, ùî ïðèêàçêà âèíèêëà ó ðîêè ðîçêóðêóëþ-
âàííÿ é çàãàíÿííÿ ëþäåé ó êîëãîñïè. Ñóäÿ÷è ç âè-
ðàçó éîãî îáëè÷÷ÿ, ïðåäêè éîãî áóëè ç òèõ, êîãî
çàãàíÿëè, à íå ç çàãàíÿëüíèê³â. Ó Îëåêñàíäðà áóëî
íàâïàêè, àëå êîìåíòóâàòè ñèòóàö³þ áóëî íå ç ðóêè.
— Òàê îò, ñòîÿâ-ñòîÿâ â³í ó áóõò³, — ïðîäîâæèâ
Þð³é. — É ê³íåöü ê³íöåì áóëüêíóâ. Ë³ã íà äíî,
ò³ëüêè ðóáêà ñòèð÷àëà. Îöå ïîêè.
Â³í ïîêàçàâ ó ñåáå íàä ãîëîâîþ, é ñëóõà÷³ ìà-
øèíàëüíî ïåðåâåëè ïîãëÿäè. Çâè÷àéíî, íà á³ë³é
ãëàäåíüê³é ïîâåðõí³ æîäíèõ ñë³ä³â íå áóëî.
— Çèìîþ, â³äïîâ³äíî, âñå çàìåðçëî, à ùî ð³âåíü
âîäè êîëèâàâñÿ, ùî é êðèãà õîäèëà âãîðó ³ âíèç…
Îëåêñàíäð ïðèäèâèâñÿ óâàæí³øå ³ ÿêèéñü ñë³ä
òàêè çíàéøîâ. Ñõîæå áóëî, ùî ñò³íó ðóáêè ñïî-
÷àòêó ç³ì’ÿëî, íà÷å àâòîìîá³ëü ó àâàð³¿, à ïîò³ì
ð³âíÿëè — íå çí³ìàþ÷è, ïðÿìî íà ì³ñö³, ³ ìàáóòü,
ìîëîòîì.
— …êîíòîðà ìàõíóëà ðóêîþ, à êîëè ç íå¿ ïî-
÷àëè âèìàãàòè ï³äíÿòè ìîòëîõ — áî é ñîëÿðêà
â ð³÷êó òåêëà, é áóõòó çàõàðàñòèëè — òóò ÿ íà-
54
ãîäèâñÿ é çàïðîïîíóâàâ ïðèäáàòè éîãî ïî ö³í³
ìåòàëîáðóõòó. Ïîãîäèëèñü…
Þð³é ùå ðàç ïîïëåñêàâ, ìàëî íå ïîãëàäèâ îá-
øèâêó, é ó òîìó äîòîðêó ïîì³òíî áóëî ñïðàâæíþ
í³æí³ñòü. «ßê æ³íêó ãëàäèòü…» — ïîäóìàâ áóâ
Îëåêñàíäð… é òóò-òàêè çãàäàâ, ùî äðóæèíà Þð³ÿ
íàâ³òü ïîïðîùàòèñÿ âðàíö³ íå âèéøëà.
Àëå âãîëîñ, çâè÷àéíî, í³÷îãî íå ñêàçàâ.
— …à çãîäîì âèÿâèëîñÿ, ùî òà êîíòîðà ùå
é ïîâèííà çäàâàòè ìåòàëîáðóõò, — Þð³é âåñü çà-
ãëèáèâñÿ â ñïîãàäè, é, çäàâàëîñÿ, íàâ³òü çàáóâ ïðî
ñâî¿õ ñóïóòíèê³â. — Òî ÿ ïðîñòî â³äâ³ç íà «÷îðìåò»
äâàäöÿòü òîíí… é, âèõîäèòü, êîï³éêè íå çàïëàòèâ.
Îëåêñàíäð ïîêðóòèâ ãîëîâîþ — ñïðàâä³, îáî-
ðóäêà âèéøëà íåïîãàíà.
— Ïîò³ì, ùîïðàâäà, äîâåëîñÿ é ïëàòèòè, é ñà-
ìîìó ìó÷èòèñü… — Þð³é çíîâ ïîñì³õíóâñÿ, é íà
öüîìó ñïîãàäè óðâàâ. — Êîðîòøå êàæó÷è, çàðàç
òðåáà ùå ðàç ï³äâàðèòè äíèùå, âêëàñòè íà íüîãî
áàëàñò, âñòàíîâèòè äîäàòêîâ³ áàêè, ïåðåôàðáóâàòè
êîðïóñ, ñïîðÿäæåííÿ âñòàíîâèòè… ùî òàêå? ×îãî
õèõîòèø?
— Òî ùî, — õèõîò³â Âîëîäèìèð, — âèõîäèòü,
òè çìóñèâ òèõ ïîë³òèêàí³â çàïëàòèòè çà ðåìîíò
ñâîãî êîðàáëÿ? Âëàñíå, íàâ³òü íå çà ðåìîíò, à çà
ïîâíå ïåðåîáëàäíàííÿ? Ç ³ãðàøêè — íà ï³ðàòñüêèé?
Þð³é òåæ ïîñì³õíóâñÿ, à ïî äåÿê³é ïàóç³ ïî-
ñì³õíóâñÿ é êîðåñïîíäåíò. Ùîïðàâäà, ïîñì³øêà
ãîñïîäàðÿ áóëà çàäîâîëåíîþ, à æóðíàë³ñò ïîñì³-
õàâñÿ òðîõè êðèâî òà âèìóøåíî.
55
² âæå ñõîäÿ÷è ç êîðàáëÿ, â³í ðàïòîì àæ ñï³ò-
êíóâñÿ é ìàëî íå ïîëåò³â ç òðàïó, áî â ãîëîâó ñòðåëü-
íóëà ùå îäíà äóìêà: «À äå æ â³í âçÿâ òîä³ äâàäöÿòü
òîí ìåòàëîáðóõòó?»
Ï³ñëÿ âñ³õ ðîçìîâ Îëåêñàíäð ìàâ âåëèêó ï³äîçðó,
ùî áðóõò òîé ñêëàäàâñÿ ç âèñîêîÿê³ñíî¿ ïàíöèðíî¿
êðèö³ é êîëèñü ö³ëêîì ì³ã ïåðåñóâàòèñÿ ñàìîñò³éíî.
Òà ùå é ñòð³ëÿòè.
Íà äèâî, ³íâåñòîð ñïðèéíÿâ ³íôîðìàö³þ ïðî

íåñïîä³âàíèé ðîçïîä³ë íåâ³äîìîãî ñêàðáó äî-
ñèòü ñïîê³éíî, ³ òå æóðíàë³ñòà òðîõè àæ âðàçèëî.
Ó øåôà ÿâíî áóëè ÿê³ñü ñâî¿ äæåðåëà ³íôîðìàö³¿,
àëå â³í ¿õ äóæå ìàéñòåðíî íå âèäàâàâ, é Îëåêñàí-
äðîâ³ çàëèøàëîñÿ ëèøå ãàäàòè — íó õòî? Õòî æ
ç ëþäåé, ÿê³, ìîæå, ùîäåííî ñòèêàþòüñÿ ç íèì â³÷³
ó â³÷³, ñòóêîòèòü?
À íàéö³êàâ³øå, ùî òàêà ñàìà ìåðåæà ³íôîðìà-
òîð³â, çäàºòüñÿ, áóëà é â êîïà÷³â — áî çâ³äêè ùå
âîíè ìîãëè âçíàòè ïðî íîâó ïàðò³þ, ïðî ÿêó ùå
íå âñ³ ìàéáóòí³ çàñíîâíèêè çíàþòü.
Îëåêñàíäð âò³øèâñÿ òèì, ùî é â³í ñàì çíàº
äåùî, ïðî ùî íå â³äàþòü àí³ êîïà÷³, àí³ øåôè, é àæ
ñàì ñîá³ ïîñì³õíóâñÿ.
— ×îãî ãèãîòèø? — çàïèòàâ øåô é, íå äàâøè
â³äïîâ³ñòè, ïåðåéøîâ äî ñïðàâ íåïðèºìíèõ.
— Ìåí³ òðåáà çíàòè, ùî ñàìå áóäå ïåðåîáëàä-
íàíå íà òîìó êàòåð³!
— Ãì… — ñêàçàâ æóðíàë³ñò. — Àëå æ…
56
Øåô í³êîëè íå ãðþêàâ êóëàêîì ïî ñòîëó, àëå
îäí³ºþ ôðàçîþ ö³ëêîì ì³ã ñïðàâèòè òî÷í³ñ³íüêî
òàêèé åôåêò — îò ÿê ³ öüîãî ðàçó.
Ç³éøëèñÿ íà òîìó, ùî Þð³é áðàòèìå ðàõóíêè çà
âñ³ ðîáîòè, ïåðåäàâàòèìå æóðíàë³ñòîâ³, à òîé, ó ñâîþ
÷åðãó, — ³íâåñòîðó. Íà á³ñà öå áóëî ïîòð³áíî, Îëåê-
ñàíäð çðîçóì³â áóêâàëüíî ÷åðåç äâà äí³.
— ßê³, â ÷îðòà, íà äèçåë³ ìîæóòü áóòè äîäàòêîâ³
ðóëüîâ³ ïðèñòðî¿? — Øåô ãîâîðèâ, ïîñì³õàþ÷èñü,
àëå æóðíàë³ñòîâ³ ÷îìóñü ñì³ÿòèñÿ íå õîò³ëîñü. —
À ùî òàêå ã³äðîäåôëåêòîð? ² íà á³ñà âàì «îïîðíèé
øêâîð³íü íà íîñ³»? Òà ùå é äâà? ² ÿêùî âæå çàéøëà
ìîâà ïðî í³ñ — ÿêèé ìóäðàãåëü âèãàäàâ ï³äñè-
ëþâàòè éîãî òàêèì ìåòàëîì? Âè ùî òàì, êîãîñü
òàðàíèòè ç³áðàëèñÿ?
Íà ïðîïîçèö³þ ç’ÿñóâàòè ïèòàííÿ áåçïîñåðåä-
íüî ç àâòîðîì òèõ ³äåé øåô â³äãóêíóâñÿ êîðîòêî,
àëå ìàòîì, òàê ùî êîðåñïîíäåíò ìèòòþ çðîçóì³â,
ùî òî ïîãàíèé çàäóì. Äîâåëîñÿ áóòè ïðèéìàëüíî-
ïåðåäàâàëüíîþ ëàíêîþ, é ëàÿëè ¿¿, â³äïîâ³äíî,
ç îáîõ áîê³â:
— Ñêàæè ñâîºìó øåôîâ³, õàé â³í ñâ³é ÷åðâîíèé
äèïëîì çàñóíå ñîá³ â… — â îñòàííþ ìèòü Þð³é
âñå-òàêè âèð³øèâ áóòè á³ëüøå-ìåíø êîðåêòíèì. —
Â øóõëÿäó! Â êîðàáëÿõ â³í, áà÷, ðîçáèðàºòüñÿ!
Çâè÷àéíî, òðåáà íîñà ïîñèëèòè! Íó òî é ùî, ùî
äèôåðåíò íà êîðìó? Ìè ùî, íà ðåäàí âèõîäèòè
çáèðàºìîñü? ×è íà ï³äâîäí³ êðèëà? Òà ó íàñ ìàê-
ñèìàëüíèé õ³ä äåñÿòü âóçë³â, ÷õàòè íàì íà òîé
äèôåðåíò!
57
— À øêâîð³íü ïîòð³áåí, ùîá ìîæíà áóëî òàì
á³íîêëü âñòàíîâèòè! Ìîðñüêèé! Â³í ê³ëîãðàì òðèä-
öÿòü âàæèòü! ×îìó íåìàº â ñïèñêó? Çàðàç áóäå!
— ßê öå — íà á³ñà äîäàòêîâ³ ðóëüîâ³ ïðèñòðî¿?!
Ìàíåâðóâàòè íàä îá’ºêòîì òè ùî — îñíîâíèì ç³-
áðàâñÿ? Òà ó íàñ ì³í³ìàëüíà öèðêóëÿö³ÿ — ï³âñîòí³
ìåòð³â, à íàì, ìîæå, äîâåäåòüñÿ íà ìåòð òóäè-ñþäè
çäàâàòè! Òà ùå, ìîæå, áîêîì! Íó ï³äñèëåííÿ íîñà,
ñïðàâä³, ìîæíà é íå òàêå ñèëüíå...
Ó äîö³ ëàéêà ïåðåðèâàëàñÿ òð³ñêîì åëåêòðîçâàðêè
é ãóðêîòîì ïíåâìàòè÷íèõ ìîëîòê³â, à â îô³ñ³ —
÷àñòèìè òåëåôîííèìè äçâ³íêàìè, ³ íåâ³äîìî ùå, äå
áóëî ëåãøå. «Ñïîðÿäæåííÿ» Âîëîäèìèðà, ïðèíàé-
ìí³, íå âèêëèêàëî ñóïåðå÷îê.
— Ìàãí³òîìåòð… òàê, çâè÷àéíî… Åõîëîòè,
äâà — ³ öå çãîäåí. Ãåîðàäàð — íó öå õëîïö³ çà-
ãíóëè, çâè÷àéíî, àëå ðîçóì³þ, ðîçóì³þ… Ã³äðî-
åæåêòîð — îãî! Âò³ì, øòóêà ïîòð³áíà. Íàñîñ äî
íüîãî… äîðîãèé, çàððððàçà… À öå ùî òàêå?
Æóðíàë³ñò çàçèðíóâ øåôîâ³ ÷åðåç ïëå÷å. Ïàëåöü
âïèðàâñÿ â îñòàíí³é ðÿäîê, äå áóëî âïèñàíå öíîò-
ëèâå ³ íåðîçá³ðëèâå — «äîäàòêîâå ñïîðÿäæåííÿ».
Ïàëåöü îïóñòèâñÿ íèæ÷å, é ðÿäîê ðîçäâî¿âñÿ íà:
à) åëåêòðè÷íå, á) ìåõàí³÷íå.
— ßê öå — ùî çíà÷èòü «ïîáóòîâå äîäàòêîâå

ñïîðÿäæåííÿ»? — Âîëîäèìèð ïîäèâèâñÿ íà íüîãî
ç ëåãêèì æàëåì, ÿê íà áåçíàä³éíîãî ³ä³îòà. —
Òîë… â ïðèíöèï³, òîëó ìîæíà é ñàìèì íàòîïèòè,
àëå êîøòóº âîíî êîï³éêè, òî êðàùå êóïèòè. Äå-
58
òîíàòîðè — åëåêòðè÷í³, çâè÷àéíî. Äâ³ ï³äðèâí³
ìàøèíêè… «²ìïóëüñè»… öå òàê³ çàðÿäè äëÿ ð³çêè
ìåòàëó. Áóëî á íåïîãàíî ùå … — àëå äîðîãå âîíî,
çàððððàçà…
— À… ìåõàí³÷íå? — æóðíàë³ñòîâ³ â³ä òîãî ïî-
ãëÿäó àæ ñàìîìó òðîõè í³ÿêîâî ñòàëî.
— Íó… Õòîçíà, ç êèì äîâåäåòüñÿ çóñòð³òèñü äî-
ðîãîþ, — êîïà÷ ùå ðàç ïîãëÿíóâ íà íüîãî ç òàêèì
ñàìèì âèãëÿäîì, é êîðåñïîíäåíò óäàâ, í³áè âæå
é ñàì çäîãàäàâñÿ.
Çàãàëîì, ìîæíà áóëî ââàæàòè é òàê.
Àëå â³ä òàêèõ çäîãàäîê ïî øê³ð³ àæ ìîðîçîì
ñèïàëî.
Òóò íà äóìêó Îëåêñàíäðîâ³ ñïàëî ùå îäíå ì³ð-
êóâàííÿ.
— Å-å-å… à ÿê òè âñå öå ç³áðàâñÿ îðãàí³çîâó-
âàòè? — ï³äîçð³ëî çàïèòàâ â³í. — Öå æ âñå, íà-
ñê³ëüêè ÿ çðîçóì³â… íå äóæå çàêîííî? ² äå âñå öå
áàðàõëî øóêàòè?
— Àáñîëþòíî íåçàêîííî! — àæ ðóêîþ ìàõíóâ
Âîëîäèìèð. — Ó ò³ì-òî é ð³÷, äðóæå… ó ò³ì-òî
é ð³÷!
Â³í çíîâ ïîñì³õíóâñÿ, ïîïëåñêàâ êîëåãó ïî ïëå÷³
é ï³äâ³âñÿ:
— Íà ùàñòÿ, çàðàç òåðîðèñò³â ðîçâåëîñü… ÿê
ñîáàê íåð³çàíèõ. À òî òàê³ õëîïö³, ùî ¿ì çàâæäè
ãðîø³ ïîòð³áí³… àáî ³íôîðìàö³ÿ. Íó, ÷îãî âè-
ðÿ÷èâñÿ? Ïëàíó ïåðåñóâàííÿ ïðåçèäåíòà ÿ ¿ì íå
ïåðåäàì — áî íåìà.
59
«À ÿêáè áóâ — ïåðåäàâ áè?» — æóðíàë³ñò àæ
ùåëåïè ñòèñíóâ, ùî á íå çàïèòàòè öå âãîëîñ.
— À îò ñõåìó ñèãíàë³çàö³¿, ÿêà íà âõîä³ â ìå-
òðîâñüêó âåíòøàõòó ñòî¿òü, — çàëþáêè.
— À…
— Òà íå á³éñÿ! Âîíà òàì íå îäíà, òî ÿ ïðîäàì
ò³ëüêè òó, ùî íàçîâí³! ¯¿ âñå îäíî âñ³ çíàþòü, òàê
ùî ðåàëüíî¿ øêîäè í³êîìó íå áóäå.
— À.
Æóðíàë³ñò çàêðèâ ðîòà é ïåðåïèòóâàòè, õòî
òàê³ «âñ³», ÿê³ çíàþòü, ÿê îáäóðèòè ïåðøèé ð³âåíü
ñèãíàë³çàö³¿, íå ñòàâ.
«Ï³ðàòñüêèé êîðàáåëü» íàðîäæóâàâñÿ â ãóðêîò³

ïíåâìàòè÷íèõ ìîëîòê³â é ñïàëàõàõ åëåêòðîçâàðêè.
Ùîñü ïî÷óòè ó öüîìó ãàëàñ³ áóëî âàæêî, àëå ïåâ-
íîþ íåñïîä³âàíêîþ äëÿ êîðåñïîíäåíòà âèÿâèëîñü
òå, ùî ïîáà÷èòè ùîñü òåæ áóëî íåëåãêî — ñïàëàõè
âåñü ÷àñ ð³çàëè î÷³. «ßê âîíè òóò ïðàöþþòü?» —
ïðîìàéíóëà äóìêà.
Àëå ðîá³òíèêè âïðàâëÿëèñÿ äîñèòü æâàâî, é íà-
â³òü ïðèìóäðÿëèñÿ íà õîäó ïåðåìîâëÿòèñü ïîì³æ
ñîáîþ — æåñòàìè é ìàòþêàìè. Æåñòè ïåðåêëàäó
íå ïîòðåáóâàëè — òÿãíè öå! òåïåð îöå! çàêðó÷óé!
â³äêðó÷óé! à òåïåð — â³äïóñêàé òà â³äñêàêóé!
×îìóñü çãàäàëèñÿ äèòÿ÷³ êíèæêè ïðî òå, ÿê
âàæêî ïðàöþâàëîñÿ ðîá³òíèêàì çà öàðàòó — êîëè
íàãëÿäó çà òåõí³êîþ áåçïåêè íå áóëî, ³ ðîáî÷èé
äåíü òðèâàâ ïî ÷îòèðíàäöÿòü ãîäèí, ³ æèëè ðîá³ò-
íèêè ó áàðàêàõ ðàçîì ³ç ñ³ì’ÿìè…
60
² íàâðî÷èâ.
Õòîñü çîéêíóâ òàê, ùî ïåðåêðèâ íàâ³òü ãóðê³ò
êëåïàëüíèê³â. Íà ìèòü äîê çàâìåð, àëå ñåðåäèíîþ
âæå ëåò³â ìàéñòåð é ïîêðèêóâàâ — íó ÷îãî ñòàëè?
÷îãî ñòàëè? íå áà÷èëè ïàëüöÿ â³äðóáàíîãî?..
— Íó à ùî òè õî÷åø, — çíèçàâ ïëå÷èìà Âîëî-

äèìèð. — Ïî ÷îòèðíàäöÿòü ãîäèí ëþäè ïðàöþþòü.
Çâè÷àéíî, âòîìëþþòüñÿ, íåóâàæí³ ñòàþòü. Òà ùå
ìàøèíà òàì äóðíóâàòà… Ãàäàºø, öå ïåðøèé ïà-
ëåöü? ×îðòà ç äâà, íà í³é êîæíîãî ì³ñÿöÿ õòîñü
ùîñü ëèøàº. Òàì âñå áëîêóâàííÿ äàâíî çíÿòå, áî
ç íèì íåçðó÷íî, à ùåëåïàì âñå îäíî, ùî ðóáàòè,
õî÷ ïðóòèêà, à õî÷ ïàëüöÿ.
Âîíè ñòîÿëè íà Âàíòîâîìó ìîñò³, äèõàëè ñâ³æèì
÷èñòèì ïîâ³òðÿì é ïèëè «×åðí³ã³âñüêå ñâ³òëå».
Ãóðê³ò òà ñìîð³ä ç ñóäíîðåìîíòíîãî ñþäè ìàéæå
íå äîë³òàâ.
— ßê öå — ïî ÷îòèðíàäöÿòü ãîäèí? — ðàïòîì
äîïåòðàâ êîðåñïîíäåíò. — Òàê íå ìîæíà æ! Ó íàñ
æå îô³ö³éíî — âîñüìèãîäèííèé ðîáî÷èé äåíü!
— Òþ, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð òðîõè çäèâî-
âàíî. — À ÿêùî ëþäèíà çàðîáèòè õî÷å?
— Òè ïðî õàçÿ¿íà ÷è ïðî ðîá³òíèêà?
— Ïðî îáîõ.
— Ãì… — Îëåêñàíäð çàìèñëèâñÿ. — Àëå æ º
ÿêàñü êîì³ñ³ÿ… îí, ö³ëå ì³í³ñòåðñòâî ïðàö³ íàâ³òü º!
Õ³áà âîíè íå ñë³äêóþòü?
— Ñë³äêóþòü, àÿêæå! — àæ ñïëþíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Îí, ÿêðàç â÷îðà ïðèõîäèëî îäíå òàêå.
61
ß, êàæå, âèÿâèâ ó âàñ ÷èñëåíí³ ïîðóøåííÿ òðóäî-
âîãî çàêîíîäàâñòâà…
— Ó íàñ? — Ïðîáëåìà ðàïòîì ïîñòàëà ïåðåä
æóðíàë³ñòîì ç ³íøîãî áîêó. Ñïðàâä³, ÷îìó á ëþäÿì
íå äàòè çàðîáèòè, ÿêùî âîíè ñàì³ áàæàþòü?
— ² ùî?
— Íó ùî, ùî… ï³âñîòí³ äîëàð³â êîòîâ³ ï³ä
õâ³ñò. Òà ùå é õîäèëî öåõîì, ïèòàëî ïðîëåòàð³â,
ïî ñê³ëüêè ãîäèí âîíè ïðàöþþòü.
— ² ÿê, ïðèçíàëèñÿ?
— Òà õòî æ ïðèçíàºòüñÿ…
Âîëîäèìèð õèëüíóâ ïèâà, ïîìîâ÷àâ é ðàïòîì
ñêàçàâ:
— Öå ùå í³÷îãî… Öå æ âîíè, ïîêè ìîëîä³ òà
ñïðèòí³, òî ìîæóòü ïî ÷îòèðíàäöÿòü ãîäèí çàë³çÿêè
òÿãàòè. À â ï’ÿòäåñÿò òî âæå íå ëþäè — òðóïè
õîäÿ÷³. À ó ìàëÿðíîìó õëîï÷èíà ïðàöþº... êàæå,
ùî éîìó ÷îòèðíàäöÿòü, àëå áðåøå, çâè÷àéíî…
äâàíàäöÿòü, ìîæå, º, à ìîæå, é íåìà. Ùî ç íüîãî
áóäå, íàâ³òü íå óÿâëÿþ.
— ßê öå — äâàíàäöÿòü?
— Îòàê öå… Ùî ñàìå òåáå çäèâóâàëî?
— Òàê íå ìîæíà æ!
— Ìîæíà-ìîæíà. Âñå ìîæíà.
— Îöå äîæèëè… — ïðîùàííÿ ùå ç îäí³ºþ
³ëþç³ºþ äàëîñÿ æóðíàë³ñòîâ³ âàæêóâàòî. Äîâåëîñÿ
õèëüíóòè ïèâà.
— Òþ, — öüîãî ðàçó çäèâóâàâñÿ âæå Âîëîäè-
ìèð. — Ùî çíà÷èòü äîæèëè? Òàêå çàâæäè áóëî.
62
— Óãó, — ³ðîí³÷íî êèâíóâ æóðíàë³ñò. — Îñîá-
ëèâî çà ðàäÿíñüêèõ ÷àñ³â. Òàì íà îäíîãî ðîá³òíèêà
ïî äåñÿòü äîãëÿäà÷³â ïðèçíà÷àëîñÿ — ùîá íå ñïî-
òèêàâñÿ, ó áðóäíîìó íå õîäèâ, òåõí³êó áåçïåêè íå
ïîðóøóâàâ, ðàí³øå ø³ñòíàäöÿòè ïðàöþâàòè íå ïî-
÷èíàâ, ³ òî íåïîâíèé ðîáî÷èé äåíü. Õ³áà í³?
— Óãó, — êèâíóâ Âîëîäèìèð. — À îí Þðêî —
òîé òåæ ç äâàíàäöÿòè ðîê³â ïî÷àâ. ² íå äå-íåáóäü,
à íà çàâîä³. ² íå ïðèáèðàëüíèêîì, à òîêàðåì.
— ßêèé Þðêî?
— Òà íàø æå êàï³òàí!
— Ãèê! — â Îëåêñàíäðà öå âèðâàëîñü ìèìîâîë³,
é íàâ³òü ñàìîìó éîìó íåçðîçóì³ëî áóëî, ùî ó ò³ì
âèííå — ÷è òî ïèâî, ÷è íåñïîä³âàíà íîâèíà. Äóæå
âæå íå â’ÿçàëèñÿ îáðàçè Þð³ÿ-ìàðîäåðà, âëàñíèêà
êîòåäæó ó ë³ñ³ òà íîâåíüêîãî äæèïà — ³ Þðêà-ïðî-
ëåòàðÿ, ÿêèé ó äâàíàäöÿòü ðîê³â ñòàâ çà òîêàðíèé
âåðñòàò.
— Óãó-óãó, — ïîì³òèâ éîãî ðåàêö³þ Âîëîäè-
ìèð. — À ó â³éíó ä³òè âçàãàë³ ç äåñÿòè ðîê³â ïî-
÷èíàëè!
— Òàê òî ó â³éíó… — íåïåâíî ïðîòÿã æóðíà-
ë³ñò.
— À ï³ñëÿ â³éíè? Ùå ðîê³â çî äâàäöÿòü! À êîë-
ãîñïè? Òåáå íà ïîëå ç ñàïîþ âèãàíÿëè?
— Í-í³…
— Õà. À ó ïðîâ³íö³¿ ä³òåé àæ äî äåâ’ÿíîñòî
ïåðøîãî ðîêó ãàíÿëè! ² òåæ ðîê³â ç äåñÿòè. Äî
ðå÷³, ÷îãî æ Þðêî íà çàâîä ³ ï³øîâ — áî íå õîò³â
íà ï³âë³òà ó ïîëüîâèé òàá³ð ¿õàòè, à â øêîë³ äîâ³äêó
63
âèìàãàëè — ùî ïðàöþâàâ… Òè æ, ìàáóòü, êèÿíèí
ç ä³äà-ïðàä³äà?
Îëåêñàíäð êèâíóâ.
— Çà ïðàä³äà íå çíàþ, à ç ä³äà — òî÷íî.
— Íó îò, à ìè — «ñàì³ ìè íº ìºñòíèº…», —
ïåðåäðàæíèâ Âîëîäèìèð æåáðàê³â ³ç ìåòðî. —
Ïðîâ³íö³àëè… À òàì ïîðÿäêè â³ä ñòîëè÷íèõ òðîõè
â³äð³çíÿþòüñÿ…
Æóðíàë³ñò çàìèñëèâñÿ — ³ íàäîâãî. Ðàäÿíñüê³
ïîðÿäêè íåñïîä³âàíî ïîñòàëè ïåðåä íèì ó íîâîìó
ñâ³òë³.
— Çàòå ðîá³òíèêàì êâàðòèðè äàâàëè! — âæå
çîâñ³ì íåïåâíî ³ ÷îðò³-íàùî ïðîãîëîñèâ â³í.
— Óãó, — Âîëîäèìèð êèâíóâ. — Àÿêæå. Äâàä-
öÿòü ðîê³â ãóðòîæèòêó — ³ íà âîëþ. ×è òî ïàê — íà
òîá³ êîìóíàëêó.
— ßêó êîìóíàëêó? — öüîãî ðàçó æóðíàë³ñò â³ä-
÷óâ ñåáå âïåâíåí³øèì. — Ä³ä ì³é ÿêðàç ³ îòðèìàâ
êâàðòèðó! Íîðìàëüíó! Ó öåíòð³!
— À äå ïðàöþâàâ?
— Íà çàâîä³! Ùîïðàâäà, íå çíàþ òî÷íî, ÿêîìó.
— À êîëè?
— Íó… äåñü ðîêàõ ó òðèäöÿòèõ…
— À. Íó, ï³øëè, ïîêàæó, ÿê³ êâàðòèðè îòðèìó-
âàëè ðîá³òíèêè ó ø³ñòäåñÿòèõ.
Â³í ïîñòàâèâ ñïîðîæí³ëó ïëÿøêó íà àñôàëüò,
íà ìèòü â³äâåðíóâñÿ, à êîëè ïîâåðíóâ ãîëîâó íà-
çàä — ïëÿøêè âæå íå áóëî. Ëèøå êðîê³â çà äåñÿòü
ï³äòîïòàíèé ïðîëåòàð ïîïðàâëÿâ íà õîäó ñóìêó.
— Î, — ç³òõíóâ Âîëîäèìèð. — Óæå é òóò òàê.
64
— Òè ïðî ùî?
— Òà!.. Òî ìè êîëèñü äîñë³äè ïðîâîäèëè — òî
ó öåíòð³ ïëÿøêà çíèêàëà çà äâ³-òðè ñåêóíäè, à òóò —
ìîãëà é äåñÿòü õâèëèí ïðîñòîÿòè. À çàðàç — ñàì
áà÷èâ.
— À ùî æ ó öåíòð³ ä³ºòüñÿ?
— À, òàì âçàãàë³ çà ïëÿøêàìè ÷åðãè ñòîÿòü. Ïî-
ñòàâèòè íå âñòèãàºø.
Â³í ìàõíóâ ðóêîþ é ðóøèâ âïåðåä.
Ç ìîñòó â³äêðèâàâñÿ ÷óäîâèé âèä — íà Äí³ïðî,
íà êðóò³ ñõèëè — â³ä Âîëîäèìèðà-õðåñòèòåëÿ àæ
äî åëåâàòîðà. Ó äàëèí³ íàä ð³êîþ âèãíóâñÿ çëÿêà-
íîþ ê³øêîþ ï³øîõ³äíèé ì³ñò, à çà íèì âãàäóâàâñÿ
ùå ÿêèéñü. Ë³âèé æå áåðåã áóâ îäíîìàí³òíî-çåëå-
íèé — àæ î÷³ â³äïî÷èâàëè.
— Òè îí òóäè ïîäèâèñü! Áà÷, ÿêèé ìîí³òîð?
Íà ïðîòèëåæíîìó áåðåç³ Ðèáàëüñüêî¿ çàòîêè
çàñòèã íà áåòîííèõ áëîêàõ ñ³ðèé ïëàñêèé êîðàáåëü.
Éîãî ãàðìàòè ïàðàíî¿äàëüíî âäèâëÿëèñÿ â áåðåãè,
à çåí³òêè âòóïèëèñü â íåáî.
— Ìîí³òîð? ßêèé ùå ìîí³òîð?
— Òþ... — Âîëîäèìèð öå íàâ³òü íå ñêàçàâ,
à ñêîð³ø âèïëþíóâ. — Îòîé êîðàáåëü... öåáòî, òàê³
êîðàáë³ íàçèâàþòüñÿ ìîí³òîðè. À ïåðñîíàëüíî òîé
íàçèâàºòüñÿ «Ìàòðîñ Æåëåçíÿêîâ».
Îïîâ³äà÷ çðîáèâ ïàóçó é ç³òõíóâ:
— Îòàêîãî á êîðàáëèêà ÿêîñü çàãàðáàòè...
² ÷õàòè ÿ òîä³ õîò³â ³ íà Âîëîõàòîãî, ³ íà ²íæåíåðà,
³ âçàãàë³ íà âñ³õ êîíêóðåíò³â, ðàçîì óçÿòèõ.
— À ùî Âîëîõàòèé? — çàö³êàâèâñÿ æóðíàë³ñò.
65
— ßê öå — ùî? — Âîëîäèìèð çðîáèâ âèãëÿä,
íà÷å â³í ñèëüíî çäèâîâàíèé, àëå çðîáèâ íåäáàëî,
ñêîð³ø çà âñå — ïðîñòî òàê, äëÿ ãîäèòüñÿ. — Âî-
ëîõàòèé çáèâ áàíäó é çàðàç òåæ ïåðåîáëàäíóº ÿêî-
ãîñü âàíòàæíèêà. Õî÷å íàñ âèïåðåäèòè. À Ïåðåöü
äóìàº, ùî â³í íàéõèòð³øèé. Â³í ìàº ÿê³ñü ê³íö³
ó Õåðñîí³, òî îðåíäóâàâ òàì òåïëîõîäèêà, à ñàì
ë³òàº òóäè-ñþäè Êèºâîì, âàíòàæèòü ñïîðÿäæåííÿ
íà ìàøèíó é çàâòðà-ï³ñëÿçàâòðà âæå çáèðàºòüñÿ âè-
ðóøèòè. Ãàäàº, ùî ïåðøèì áóäå òîé, õòî ïåðøèì
îïèíèòüñÿ íà ì³ñö³. Äóðåíü! Ç ²íæåíåðîì íåÿñíî.
Ó íüîãî áóäèíî÷îê ïðîñòî íà áåðåç³, ³ ùîñü â³í
òàì àêòèâíî áóäóº. Áåòîíó ç Êîâàëüñüêî¿ ïðèâ³ç,
÷îòèðè ì³êñåðè. Êóïó àðìàòóðè. Åëåêòðèêó — òî
ö³ëèé ì³ñÿöü òàê æåð, íà÷å ð³÷êó ï³ä³ãð³âàâ, à òî
ì³ñÿöü âçàãàë³ íå âèêîðèñòîâóâàâ.
Æóðíàë³ñò ñëóõàâ ³ äóìàâ, öå æ ÿê òðåáà áóëî
îáêëàñòè ëþäèíó ³íôîðìàòîðàìè, ùîá çíàòè,
ñê³ëüêè ì³êñåð³â âîíà çàìîâëÿº ³ ñê³ëüêè ïîòðåáóº
åëåêòðèêè? À ëþäèíà æ íå ñïèòü, ³ çàéìàºòüñÿ,
ìàáóòü, òèì ñàìèì...
— ...íó, é ùå ê³ëüêà äð³áíèõ áàíäþê³â òåæ çáè-
ðàºòüñÿ, àëå øàíñ³â ó íèõ í³ÿêèõ…
— Ãèê! — Îëåêñàíäð ãèêíóâ ùå ðàç, ³ öüîãî
ðàçó âæå òî÷íî âèíóâàòå áóëî íå ïèâî. — ² ùî
áóäåìî ðîáèòè?
— À ùî òóò çðîáèø? — çíèçàâ ïëå÷èìà Âîëîäè-
ìèð. — Òóò àí³ ìè ¿ì, àí³ âîíè íàì í³÷îãî íå çðî-
áëÿòü. Âñå-òàêè ñïåö³àë³çàö³ÿ òðîõè íå òà. Õ³áà íà
äåÿêèé ÷àñ çàòðèìàºìî çáîðè — Þðêî çàðàç ÿêðàç
66
öèì çàéìàºòüñÿ. À âîíè, â³äïîâ³äíî, íàì… Ãàäàºø,
òå îïóäàëî â÷îðà ñàìå ïðèéøëî? Íàïðàâèëè… Íó
îò ³ ïðèéøëè. Îöå òàê³ êâàðòèðè äëÿ ïðîëåòàð³â.
Âîëîäèìèð ì³íÿâ òåìè ðîçìîâ òðîõè çàð³çêî,
é Îëåêñàíäð íå çðàçó çäîãàäàâñÿ, ùî â³í ìàº íà
óâàç³.
Âëàñíå êàæó÷è, çîâí³ ò³ áóäèíêè áóëè íåïî-
ãàí³. Íå àïàðòàìåíòè äëÿ á³çíåñîâî¿ òà ïîë³òè÷íî¿
åë³òè — ÿê â³äâåðòî ðåêëàìóâàëè ñåáå íîâîáóäîâè
ç âåëèêîãî áàíåðó — à òàê³ ñîá³, çâè÷àéí³ ðàäÿíñüê³
ï’ÿòèïîâåðõ³âêè ç íå äóæå ÿê³ñíî¿ ÷åðâîíî¿ öåãëè.
— Íó ³… — ïî÷àâ áóâ êîðåñïîíäåíò, àëå Âî-
ëîäèìèð óæå òÿãíóâ éîãî äî ï³ä’¿çäó.
Ï³ä’¿çä, çâ³ñíî æ, áóâ çàñì³÷åíèé é ñìåðä³â òèì,

÷èì çàçâè÷àé ñìåðäÿòü ï³ä’¿çäè ó ïðîëåòàðñüêèõ
ðàéîíàõ, òà ùå é ñõîäè áóëè äîáðÿ÷å âèùåðáëåí³.
Äâåð³ òåæ áóëè â³äïîâ³äí³ — ôàíåðí³, òà ùå é ç³
ù³ëèíàìè — é âåëè ó äîñèòü âåëèêèé êîðèäîð —
àëå éòè òèì êîðèäîðîì äîâîäèëîñü îáåðåæíî,
ùîá íå çà÷åïèòè ÷èñëåíí³ øàôè, øàôêè, ïîëè÷êè,
ÿùèêè, òàçèêè, áàë³¿, âèâàðêè, âåëîñèïåäè äèòÿ÷³,
âåëîñèïåäè äîðîñë³, â³øàëêè ç îäÿãîì ³ ùå ÿêèéñü
ìîòëîõ.
Íàñòóïí³ äâåð³, ùîïðàâäà, âèÿâèëèñü ì³öí³-
øèìè, à ïðèäèâèâøèñü, ìîæíà áóëî íàâ³òü çðîçó-
ì³òè, ùî ïîäåðò³ñòü ¿õíÿ ìàº âèãëÿä òðîõè øòó÷-
íèé… æóðíàë³ñò ï³éìàâ ñåáå íà òîìó, ùî, ìàáóòü,
ï³äõîïèâ ïàðàíîþ â³ä Þð³ÿ, é ïîäóìêè ñïëþíóâ.
67
À îò ê³ìíàòà âèêëèêàëà â íüîãî ïîñì³øêó —
ùîïðàâäà, íå äóæå âåñåëó. Ïî-ïåðøå, ðîçì³ð âîíà
ìàëà ïðèáëèçíî äâà íà ÷îòèðè ìåòðè — ÿê âàííà
ó á³ëüø-ìåíø íîðìàëüíèõ áóäèíêàõ. À ïî-äðóãå, â³-
êíà âèõîäèëè áåçïîñåðåäíüî íà öåõè òà çàâîäñüêèé
äâ³ð, é âðàõîâóþ÷è òå, ùî êîëèñü çàâîä ïðàöþâàâ
ó òðè çì³íè — ñïàëîñÿ òóò êîìóñü, ìàáóòü, íå äóæå
ïðèºìíî.
— Ì-äà… — ïðîìîâèâ êîðåñïîíäåíò, ³ òóò-
òàêè ç-çà ñò³íè ïî÷óëîñÿ ùå ãîëîñí³øå:
— Äà!
Îáèäâà â³äâ³äóâà÷³ àæ çäðèãíóëèñÿ, à ãîëîñ
ïðîäîâæóâàâ:
— Ëþá³ëà ³ æäàëà! Äà!..
— Òüõó, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Òàê, çàãàëîì
é íåïîãàíà ì³ñöèíà, àëå îöÿ äóðíà ïðîëåòàðñüêà
ëþáîâ äî ïðèéìà÷³â òà ìàãí³òîôîí³â… Áåðè îí
äðóãó âàë³çó é ï³øëè.
— Íåïîãàíå ì³ñöå? — ïåðåïèòàâ Îëåêñàíäð
âæå íà âóëèö³.
— À ÷îãî æ… — ðîçâàæëèâî ïðîòÿã Âîëîäè-
ìèð. — Òðàíñïîðòó òóò ìàéæå íåìà, íàðîä á³äíèé.
Çåëåí³ áàãàòî, ïîâ³òðÿ ÷èñòå… à ïàðó ðîê³â òîìó,
êîëè çàâîä âçàãàë³ ñòîÿâ, òî ùå é òèõî áóëî. Òàêà
ñîá³ îàçà… â äåñÿòè õâèëèíàõ õîäó â³ä ìåòðî. Òóò
íàâ³òü ëþäè ñïîê³éí³ø³… áóâàëî, â öåíòð³ øòîâ-
õíå õòîñü íà÷åáòî âèïàäêîâî, à ïîò³ì ùå é âèëàº,
à òóò — îñü äèâèñü…
Â³í ìàõíóâ ñâîºþ âàë³çîþ é äîáðÿ÷å çà÷åïèâ
íåþ ï³äïèëîãî äÿäüêà, ùî áð³â ñîá³ òðîõè ñïåðåäó.
68
Òîé îãëÿíóâñÿ, ðîçâ³â ðóêàìè — é ïðîáóð÷àâ ùîñü
íåðîçá³ðëèâå, àëå âèáà÷ëèâå. Âîëîäèìèð òåæ âè-
áà÷èâñÿ, é ï³øëè äàë³.
— Çà÷åêàé… — æóðíàë³ñò çèðêíóâ ë³âîðó÷-
ïðàâîðó÷. — À äå òóò…
— À äî çàâîäó íå çà÷åêàº? — ïðàâèëüíî çðî-
çóì³â éîãî Âîëîäèìèð — ìàáóòü, éîãî ïèâî òåæ
äàâàëîñÿ âçíàêè.
— Ìàáóòü, í³…
— Íó òîä³ — äå çàâãîäíî!
«Äå çàâãîäíî» âèÿâèëîñü çà íàéáëèæ÷èì ÷àãàð-
íèêîì, ³ ìàáóòü, ïðàâèëî òóò ìàéæå çà îô³ö³éíèé
òóàëåò. Àëå öüîãî ðàçó éîãî â³äâ³äóâà÷àì íå ïî-
ùàñòèëî.
Äâîº ì³ë³ö³îíåð³â âïåâíåíî âèãóëüêíóëè ç ãó-
ùàâèíè, îäíî÷àñíî óãóêíóëè çàäîâîëåíî, ïîò³ì
ïåðåçèðíóëèñÿ, é îäèí â³äñòóïèâñÿ:
— Ñåðæàíò-òàêèé-òî-ïîðóøóºìî-äîâåäåòüñÿ-
ïðîéòè!
Âèãîëîøóâàòè òàêó ôðàçó îäíèì äîâãèì ñëîâîì
òà íàâìèñíå íåðîçá³ðëèâî, â³í, ìàáóòü, ñïåö³àëüíî
íàòðåíóâàâñÿ.
Âîëîäèìèð òðîõè çáë³ä é íåïîì³òíèì ðóõîì
ñÿãíóâ äî êèøåí³. Îëåêñàíäð òåæ. Àëå ïðàâèöÿ
Âîëîäèìèðà òàì ³ çàâìåðëà, à êîðåñïîíäåíòîâà —
ë³âà, äî ðå÷³, — âèãóëüêíóëà íàçîâí³ âæå ç ÿêèìîñü
äîêóìåíòîì.
— Êîðåñïîíäåíòãàçåòèòàêî¿òîÎëåêñàíäðòàêèé-
òîàâ÷îìóïðè÷èíà!
69
Ôðàçà áóëà äîâøà, àëå âèãîëîñèâ ¿¿ Îëåêñàíäð
òàêîæ îäíèì äóõîì ³ ùå íåðîçá³ðëèâ³øå.
Ì³ë³ö³îíåðè àæ ãîëîâàìè êðóòíóëè — ìàáóòü,
ïðèºìíî áóëî ìàòè ñïðàâó ç òàêèì ñàìèì àìàòîðîì.
— Òàê âè æ… ïîðóøóºòå… ó ãðîìàäñüêîìó
ì³ñö³…
— Á³ëüøå íå áóäåìî, — áàäüîðî â³äïîâ³â æóð-
íàë³ñò. — Âñå?
— Äî ïîáà÷åííÿ, — ïîõìóðî ïðîáóð÷àëè
ïðàâîîõîðîíö³ é òàê ñàìî ìèòòºâî, ÿê ³ ç’ÿâèëèñü,
ðîç÷èíèëèñü ó êóùàõ.
— Òþ, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð, âèéìàþ÷è ðóêó
ç êèøåí³.
— À ùî æ òè õîò³â, — òðîõè õâàëüêîâèòî â³ä-
ãóêíóâñÿ êîðåñïîíäåíò. — Ó íèõ íàâ³òü íàêàç º,
ùîá íàøèõ íå ÷³ïàëè.
— Àãà, — îõî÷å ïîãîäèâñÿ Âîëîäèìèð. —
ª òàê³ îá’ºêòè, ÿê³ êðàùå íå ÷³ïàòè…
Æóðíàë³ñò íå îäðàçó çðîçóì³â, ÿêèé ñàìå
«îá’ºêò» ìàâñÿ íà óâàç³, à êîëè çðîçóì³â — òî âæå
ïîâåðòàòèñü äî òåìè ÷è îáðàæàòèñü áóëî ÿêîñü
íåçðó÷íî.
— À ùî ó âàë³çàõ, äî ðå÷³? — ïîö³êàâèâñÿ â³í

âæå çà ïðîõ³äíîþ.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ, âèòðèìàâ ïàóçó é ïðîãîëî-
ñèâ ìåíòîðñüêèì òîíîì:
— Ò³ ñàì³ ìîðñüê³ á³íîêë³, øêâîðíÿìè äëÿ ÿêèõ
äåõòî ç íàñ òàê ö³êàâèâñÿ.
— Òþ, — ñêàçàâ Îëåêñàíäð. — À ÷îìó äâà?
70
— Òþ, — â³ääÿ÷èâ éîìó Âîëîäèìèð. — ß æ
ñêàçàâ — Âîëîõàòèé íàçäîãàíÿòèìå íàñ íà ÿõò³.
Íàçäîãàíÿþòü çàçâè÷àé ³ç êîðìè. Çíà÷èòü, òðåáà
ïîñòàâèòè… á³íîêëÿ… é òóäè.
— Òþ… — ùå ðàç âèãîëîñèâ æóðíàë³ñò é çà-
ëèøèâñÿ ðîçì³ðêîâóâàòè — à ÷è òàê óæå òðåáà ðîç-
ãëÿäàòè â ìîðñüêèé á³íîêëü, òà ùå é çàêð³ïëåíèé
íà äåáåëîìó øêâîðí³, õòî ñàìå ³ ÷èì íàçäîãàíÿº
ìàðîäåð³â ç êîðìè.
Ì³ðêóâàííÿ ò³ ìèìîõ³òü âèêëèêàëè ïåâí³ ï³äî-
çðè, àëå äîðîãè íàçàä óæå íå áóëî, é ëèøå îäíà
äóìêà çìóñèëà éîãî òðîõè ïîíåðâóâàòè: à ùî áóëî
á, ÿêáè ò³ ï³-ï³-åñíèêè çàçèðíóëè â âàë³çè? Íàâðÿä
÷è êñèâà, õàé íàâ³òü ³ æóðíàë³ñòñüêà, äîïîìîãëà á
ó òàêîìó ðàç³.
«…Àëå íàéá³ëüøîãî óäàðó öåé êðèì³íàëüíèé

á³çíåñ çàâäàº íå ïî äåðæàâí³é êèøåí³. ² íàâ³òü
íå ïî íàø³é ç âàìè, øàíîâí³ ÷èòà÷³! Íàéá³ëüøèõ
çáèòê³â òàê çâàí³ «÷îðí³ àðõåîëîãè» çàâäàþòü íàø³é
ç âàìè ³ñòîð³¿, ãðîìàäÿíè! Ðîçðèò³ êóðãàíè ïðîñÿòü
íàñ — çàõèñò³òü! Ñïëþíäðîâàí³ ìîãèëè âîëàþòü
äî íàñ — çàõèñò³òü! Íåïîõîâàí³ ñîëäàòè ñòðàøíî¿
â³éíè áëàãàþòü íàñ — çàõèñò³òü! ² ñàìå íàø ç âàìè
îáîâ’ÿçîê, ãðîìàäÿíè, ïîêëàñòè êðàé ãàíåáí³é
³ ãðàá³æíèöüê³é ä³ÿëüíîñò³ ìàðîäåð³â. Áî õòî ùå
ó çìîç³ çðîáèòè öå? Ì³ë³ö³ÿ? ¯é íå âèñòà÷àº ñèë
áîðîòèñÿ ç³ çëî÷èíí³ñòþ ó ì³ñòàõ ³ ñåëàõ. Ñëóæáà
áåçïåêè òà ìèòíèöÿ? Íó, ìîæëèâî, âîíè çìîæóòü
ïåðåêðèòè îäèí àáî äâà êàíàëè, ïî ÿêèõ ñêàðáè
71
íàøèõ ïðåäê³â âèâîçÿòü çà êîðäîí, íà ïîò³õó çáî-
÷åíèì êîëåêö³îíåðàì. Õòî ùå?»
— ×óºø, Âîëîäþ?
— Ãà?
— Õòî âàì ùå çàâàæàº, êð³ì ì³ë³ö³¿, áåçïåêè,
ìèòíèö³ òà êîíêóðåíò³â?
— Íó… — Âîëîäèìèð ïîäèâèâñÿ íà ñîíöå
êð³çü ïèâíó ïëÿøêó. — ÑÓÏÐ³âö³.
— À öå õòî?
— Ïðàö³âíèêè ñïåö³àëüíîãî óïðàâë³ííÿ ï³ä-
çåìíèõ ðîá³ò. Ïîíàñòàâèëè ñèãíàë³çàö³é, ïàí³ìàºø,
ä³ããåðè áîÿòüñÿ òåïåð ó äðåíàæêó ï³ä Âîëîäèìèð-
ñüêó ã³ðêó çàë³çòè, à äî áóíêåð³â òî âçàãàë³ í³ÿê
ïîòêíóòèñü.
— Óãó, ãîäèòüñÿ… äÿêóþ!
«…Ó ì³ñòàõ äàâíèíó ðÿòóº â³ä ïîãðàáóâàííÿ
ñïåö³àëüíå óïðàâë³ííÿ ï³äçåìíèõ ðîá³ò. Ùîì³ñÿöÿ,
íàâ³òü ùîòèæíÿ éîãî ïðàö³âíèêè çàâäÿêè ñàìî-
â³ääàí³é ïðàö³ òà òåõí³÷íèì çàñîáàì (ïðî ÿê³ ÿ íå
ðîçïîâ³äàþ äîêëàäíî ³ç ö³ëêîì çðîçóì³ëèõ ïðè÷èí)
âèëîâëþþòü ãðàá³æíèê³â íàøîãî ç âàìè ìèíóëîãî.
Àëå íàâ³òü ó Êèºâ³ êîøò³â íà ñó÷àñí³, íàä³éí³ ñèñ-
òåìè íå âèñòà÷àº. Ëþäè íàìàãàþòüñÿ êîìïåíñóâàòè
òå ñàìîâ³ääàíîþ ïðàöåþ — àëå ñàìîâ³ääàíà ïðàöÿ
íå ñòâîðèòü ç í³÷îãî çàõèñíèé ïðèñòð³é. ² äðåçèíà
íå ¿õàòèìå ïî ðåéêàõ, ÿêùî ¿é íå çàïðàâèòè õî÷à á
äâàäöÿòü ë³òð³â áåíçèíó. ² öå â ñòîëèö³! À ùî âæå
êàçàòè ïðî á³äí³, øòó÷íî çíåêðîâëåí³ îáëàñò³ íà-
øî¿ äåðæàâè?
Îñü, íàïðèêëàä, ó…».
72
— Âîëîäþ!
— Ãà?
— À äå-íåáóäü íåäàâíî ùîñü çíàõîäèëè ö³ííå…
íó, òîáòî ç ³ñòîðè÷íî¿ òî÷êè çîðó?
— Àÿêæå. Ó ×åðêàñàõ â³äêîïàëè îäèí ç Ãîí-
òèíèõ õîä³â, âèòÿãëè ê³ëüêà ³ðæàâèõ øàáëþê. Àëå
õëîïö³ çàíàäòî ïîðîçâ’ÿçóâàëè ÿçèêè.
— ² ùî?
— Ùî-ùî. Ïðè¿õàëè òðè âàíòàæ³âêè é âèñèïàëè
ó òó ä³ðêó òîí äåñÿòü ï³ñêó ³ êóá³â â³ñ³ì áåòîíó.
ßêùî ùîñü ³ùå é áóëî — òî ç áåòîíó éîãî ÷îðòà
ç äâà òåïåð âèëàìàºø.
— Àãà… äÿêóþ. Å-å-å… à Ãîíòèí — öå õòî?
— Çäðààààñüòº… À, ùî ç òåáå âçÿòè, ç â³ëüíî¿
ïðåñè… Íå Ãîíòèí, à Ãîíòà! Êîçàöüêèé âàòàæîê
áóâ òàêèé. Çãàäàé ùå éîãî êîëåãó — Çàë³çíÿêà.
Ò³ëüêè æ äèâèñü, íå ïîïëóòàé ç òèì ìîñêàëåì, ùî
íà éîãî ÷åñòü ìîí³òîð íàçâàëè! Òîé — òèì÷àñîâèé
óðÿä ðîçãàíÿâ! Áî çíàþ ÿ âàñ…
— Àãà… äîáðå.
«Ó ×åðêàñàõ ñó÷àñí³ âàðâàðè, âèêîðèñòîâóþ÷è
ñó÷àñíó æ òåõí³êó é ñïåö³àëüí³ çàñîáè, çíàéøëè
é ðîçêîïàëè ³ñòîðè÷íó ïàì’ÿòêó — êîçàöüêó ñõî-
âàíêó, çðîáëåíó ó ÷àñ ãåðî¿÷íèõ âàòàæê³â Ãîíòè
é Çàë³çíÿêà. ² ùî? Ïðåäñòàâíèêàì äåðæàâè ä³ñòà-
ëîñÿ ê³ëüêà ³ðæàâèõ øàáåëü, ÿê³, çâè÷àéíî, ìàþòü
ïåâíó ³ñòîðè÷íó ö³íí³ñòü… àëå çàëèøàºòüñÿ ëèøå
óÿâëÿòè, ÿê³ æ ñêàðáè ä³ñòàëèñÿ ìàðîäåðàì! ßê³
êîøòîâíîñò³, ÿêà çáðîÿ, ÿê³ äîêóìåíòè!»
73
— Ãåé! — öüîãî ðàçó ïåðøèì îçâàâñÿ Âîëîäè-
ìèð. — Òè ùå ñêàðá ãåòüìàíà Ïîëóáîòêà çãàäàé!
Ëîïóõè öå ëþáëÿòü.
— Óãó, äîáðå…
«Õòîçíà, ìîæå ñåðåä ³ñòîðè÷íèõ ïàïåð³â áóëè
é äîêóìåíòàëüí³ ï³äòâåðäæåííÿ ³ñíóâàííÿ ëåãåí-
äàðíîãî ñêàðáó ãåòüìàíà Ïîëóáîòêà… ² âñå öå
áóëî âàðâàðñüêè çíèùåíî ê³ëüêîìà íåã³äíèêàìè!
Âæèòî çàõîä³â, äîñòóï äî ï³äçåìåëëÿ òåïåð äóæå
îáìåæåíèé. Àëå ïîâåðíóòè âòðà÷åí³ ñêàðáè öå íå
äîïîìîæå».
— Âîëîäþ!
— Ãà?
— À áàíäèòè êîãîñü ï³ä ñåáå âæå ï³äãðåáëè?
— Ïðîáóâàëè. Ó Êðèìó. Àëå ÷èì çàê³í÷èëîñü —
òî÷íî íå çíàþ. Çäàºòüñÿ, õëîïö³ Âîëîõàòîãî ïîä³-
ëèëèñü ÿêîþñü äð³áíè÷êîþ, à á³ëüøó ÷àñòèíó òàêè
âèâåçëè. Íó, ïîñòð³ëÿëè, çâè÷àéíî, äîðîãîþ, ÿê
æå áåç öüîãî… Õî÷à í³! Çãàäàâ. Ó Áóêðèí³ áóëà
ñïðîáà. Àëå òàì áàíäþêè âèìàãàëè êîíêðåòíî
ñòâîëè, à õëîïö³ øóêàëè òðèäöÿòü÷åòâ³ðêó…
— Òàíê?
— Íó.
— À íà á³ñà?
— À ÿ çíàþ? Ìàáóòü, õòîñü ³ç êîëåêö³îíåð³â
çàìîâèâ.
— À ñê³ëüêè âîíî êîøòóº?
— Î, öå ÿê ÿêà. Ò-34-85 — äîñèòü äåøåâî, ¿õ
ó â³éíó, òà é ïîò³ì íàêëåïàëè, ÿê ã³ìíà. Òèñÿ÷ çà
òðèäöÿòü çàãíàòè ìîæíà, òà é òî, ÿêùî ïîùàñòèòü.
74
À ïåðøèé âàð³àíò, Ò-34-76 — òî çíà÷íî äîðîæ÷å,
ìîæå, íàâ³òü ñîòí³ çà ï³âòîðè. Öåáòî òèñÿ÷. Öåáòî
òèñÿ÷ äîëàð³â.
— Îãî!
— Òà, òî ùå í³÷îãî… Àëå òè ïèøè, ïèøè, ìåí³
ùå ïîìèëêè âèïðàâëÿòè.
— ×îãî öå òè äóìàºø, ùî áóäóòü ïîìèëêè? —
àæ îáðàçèâñÿ æóðíàë³ñò.
— Àÿêæå! — çàñì³ÿâñÿ Âîëîäèìèð. — ß âàøó
áðàò³þ çíàþ. ßê íå ïåðåâ³ðèø — òàê ³ âèë³çå. Òî
êóëåìåò êàë³áðó ï’ÿòäåñÿò ì³ë³ìåòð³â, òî òðóïíà
îòðóòà, ùî ïîðîç’¿äàëà äåòàë³ ðàä³îñòàíö³¿. Òî
àòîìíà íà÷èíêà ó òàíêà...
— ßêà ùå àòîìíà íà÷èíêà? — ïîõìóðî ïåðå-
ïèòàâ Îëåêñàíäð. — À ïðî ï’ÿòäåñÿò ì³ë³ìåòð³â,
òî ÿ ïðîñòî… ïîìèëèâñÿ. ß ïðåêðàñíî çíàþ, ùî
òàêå ï’ÿòäåñÿòèé êàë³áð.
— Óãó, — îõî÷å çãîäèâñÿ Âîëîäèìèð. — Àëå
ï³â-Êèºâà âæå ïîñì³ÿëîñü… Ïðî òðóïíó îòðóòó —
òî ùå îäèí... àìàòîð... íàïèñàâ.
Íà «àìàòîð³» æóðíàë³ñò àæ çóáàìè ñêðåãîòíóâ.
— …À «àòîìíà íà÷èíêà» — òî ÿêàñü ä³âêà íàä-
ðÿïàëà, çàáóâ óæå ïð³çâèùå… Ñóòü ñòàòò³ òàêà —
ç Ò-72 çðîáèëè àâàð³éíó ìàøèíó äëÿ çàë³çíèö³,
à âîíà ïðèïèñàëà éîìó, ïî-ïåðøå, îòó àòîìíó
íà÷èíêó, à ïî-äðóãå, áåíçèíîâèé äâèãóí.
— Òàê òî æ ä³âêà, ñàì êàæåø… — âñå ùå ïî-
õìóðî ïðîáóð÷àâ êîðåñïîíäåíò — àëå êðàäüêîìà
ïîâåðíóâñÿ íà ñòîð³íêó âãîðó é ïîñòàâèâ á³ëÿ
äðåçèíè çíàê îêëèêó — «ïåðåâ³ðèòè, ÷è íà áåíçèí³
75
ïðàöþþòü ò³ äðåçèíè, ùî íî÷àìè ïî ìåòðî ïåðåñó-
âàþòüñÿ… ³ ÷è âçàãàë³ âèêîðèñòîâóþòü ¿õ ñóïð³âö³?»
Àëå ç òàêèì êîíñóëüòàíòîì, ÿê Âîëîäèìèð,
ïèñàëîñÿ íåïîãàíî, é æóðíàë³ñò çíîâó ïîâåðíóâñÿ
äî òåêñòó:
«Àëå âñå öå ñïðàâè ìàòåð³àëüí³. À óÿâ³òü ñîá³,
ÿêîãî áîëþ çàâäàþòü ÷îðí³ êîïà÷³ äóõó é ê³ñòêàì
íàøèõ ïðåäê³â! ß ðîçóì³þ, ùî ìåðòâèì âæå âñå
îäíî… àëå óÿâ³òü, ëþäè, ùî âè â³ä÷óºòå, êîëè õòîñü
âíî÷³ ïðîêðàäåòüñÿ íà êëàäîâèùå é ïîòðèâîæèòü,
ñïëþíäðóº, âèêîïàº ç çåìë³ ïðàõ âàøèõ áàòüê³â!
Àáî ä³ä³â! Àáî âçàãàë³ áóäü-ÿêèõ ðîäè÷³â! À ÷èì ò³
ðîäè÷³ â³äð³çíÿþòüñÿ â³ä òèõ, ùî ïðîëåæàëè ó çåìë³
òðîõè á³ëüøå?!
ß áóâ ó îäíîìó ç òàáîð³â òèõ ãðàá³æíèê³â.
ß áà÷èâ, ÿê âàðâàðñüêè âîíè ñòàâëÿòüñÿ äî ê³ñòîê.
ß áà÷èâ ÷îðíèé ïðàïîð ³ç ÷åðåïîì, áà÷èâ ³ ñïðàâ-
æí³ ÷åðåïè, íåäáàëî çãîðíóò³ ëîïàòîþ ç äîðîãè,
ï³ä êóùåì — ùîá íå çàâàæàëè. ß áà÷èâ ìîòî-
ðîøíèé òà îãèäíèé ðèòóàë, ÿêèì ñóïðîâîäæóþòü
êîïà÷³ ñâîþ ÷îðíó ñïðàâó. ß áà÷èâ… òà ãîä³! ß íå
áóäó ðîçïîâ³äàòè äîêëàäíî! Ïðîñòî ïîâ³ðòå ìåí³,
÷èòà÷³, — âñå òå ãèäêî, îáóðëèâî òà ïðèíèçëèâî.
² ÿ çàêëèêàþ ïðàâîîõîðîíí³ îðãàíè, ÿ çàêëèêàþ
ñëóæáó áåçïåêè òà ìèòíèöþ, ÿ çàêëèêàþ óñòàíîâè,
ùî êîíòðîëþþòü íàóêîâó ä³ÿëüí³ñòü, ÿ çàêëèêàþ
âñ³õ âàñ, ãðîìàäÿíè — ãîä³! Ãîä³ êð³çü ïàëüö³ äè-
âèòèñü íà ÷îðíó ñïðàâó, ÿêà ðîáèòüñÿ ó íàñ ïåðåä
î÷èìà! Òðåáà ïîêëàñòè ¿é êðàé!»
76
— Çàíàäòî ïàòåòè÷íî, — ïîìîðùèâñÿ Þð³é. —
Îñîáëèâî â ê³íö³. Ðîçðàõîâàíî íà ïðîëåòàðÿ àáî
àðòèñòà, ÿê³ øëóíêîì ³ ñåðöåì äóìàþòü. Àëå í³÷îãî,
õàé áóäå… Òåïåð ùå áàæàíî ðîçðàõóâàòè âñå òàê,
ùîá âèéøëà öÿ ñòàòòÿ äåñü çà äåíü-äâà äî íàøîãî
â³äïëèòòÿ. Òàê, ùîá âîðóøèòèñÿ ïî÷àëè, â³äïî-
â³äíî, ÷åðåç äåíü-äâà îï³ñëÿ ö³º¿ çíàìåííî¿ ïîä³¿...
— Ì-äà... — ñêàçàâ Îëåêñàíäð, â³äêèäàþ÷è

âá³ê ÷åðãîâó ãàçåòó. Íà ñòîë³ âæå âàëÿëèñÿ ÿê³ñü
«âºäîìîñò³», ÷èÿñü «ïðàâäà», ùîñü ïîâ’ÿçàíå ç äà-
òîþ ³ ùå ùîñü, ïîâ’ÿçàíå îäíî÷àñíî ç â³ñòÿìè òà
ï³çíüîþ ãîäèíîþ.
²íø³ ó÷àñíèêè åêñïåäèö³¿ âæå òó ìàêóëàòóðó
ïðî÷èòàëè é òåïåð ìîâ÷êè ïîãëÿäàëè — òî íà êóïó,
òî îäèí íà îäíîãî, òî íà êîðåñïîíäåíòà.
— À ùî âè íà ìåíå òàê äèâèòåñü? — ïîì³òèâ ò³
ïîãëÿäè æóðíàë³ñò. — Ìîº — îöå! À âñå ³íøå —
óÿâëåííÿ íå ìàþ, çâ³äêè âçÿëîñü.
— À çâ³äê³ëÿ æ éîìó âçÿòèñÿ, — çíèçàâ ïëå-
÷èìà Âîëîäèìèð. — Âèÿâëÿºòüñÿ, íå îäí³ ìè òàê³
ðîçóìí³.
Êîðåñïîíäåíò ãëèïíóâ íà íüîãî é àæ ðîòà ðîç-
çÿâèâ:
— À...
— Àãà! — íàðåøò³ îçâàâñÿ ³ Þð³é. — Îäíàêîâà
ïðîôåñ³éíà ä³ÿëüí³ñòü íàâîäèòü íà îäíàêîâ³ äóìêè.
Â³í ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ, ïîìîâ÷àâ é äîäàâ:
— À ÷èÿ áóëà ³äåÿ, õòî ïàì’ÿòàº?
77
Çâè÷àéíî, íå ïàì’ÿòàâ í³õòî. Äóìêà ïðî òå,
ùî âàðòî íàïèñàòè ñòàòòþ, ÿêà ïðèâåðíå óâàãó äî
êîíêóðåíò³â, íàðîäèëàñÿ í³áè ñàìà ïî ñîá³.
— Íó ùî ÿ ìîæó ñêàçàòè, — çíîâó çíèçàâ ïëå-
÷èìà êàï³òàí. — ßêùî âæå òàê òðàïèëîñü, äàâàéòå
õî÷ êîíêóðåíò³â ïðîàíàë³çóºìî, ÷è ùî...
— ßê òè ¿õ ïðîàíàë³çóºø, — ìàõíóâ ðóêîþ
Îëåêñàíäð. — Ïèñàëîñÿ æ, ìàáóòü, òàê ñàìî, ÿê
³ ó íàñ...
Â³í çãàäàâ, ÿê ïèñàëîñÿ «ó íàñ», é ïîìîðùèâñÿ.
— À õòîçíà, — ï³äõîïèâ Âîëîäèìèð. — Àëå
ñïðîáóâàòè âàðòî. Îí, êàæóòü, ï³ä ÷àñ Äðóãî¿ ñâ³òî-
âî¿ ó òîâàðèøà ×åð÷³ëëÿ áóâ ñâ³é àñòðîëîã... â³í, ãàä,
ó àñòðîëîã³þ íå â³ðèâ, àëå çíàâ, ùî òîâàðèø Ã³òëåð
â³ðèòü, é õîò³â çíàòè, ùî ñàìå éîìó ï³äêàçóþòü.
— Áðåõíÿ! — â³äðóáàâ âàòàæîê.
Âîëîäèìèð çàñîï³â é ïîòÿãñÿ äî âæå ïåðåãëÿ-
íóòî¿ ãàçåòè.
— À îñü äèâ³òüñÿ, — ñêàçàâ ðàïòîì êîðåñïîí-
äåíò îï³ñëÿ ï³âãîäèííîãî ìîâ÷àçíîãî âèâ÷åííÿ òèõ
ïàïåð³â. — Ó âñ³õ ñòàòòÿõ ìîâà éäå ïðî ðîçêîïêè.
Íó ùå îñü ó «âºäîìîñòÿõ» çãàäóºòüñÿ ïðî ïåðå-
âîçêè. Ìàøèíàìè!
— ² ùî? — çíóäüãîâàíî çàïèòàâ Âîëîäèìèð,
ïîò³ì çàìèñëèâñÿ é íåñïîä³âàíî ëÿñíóâ æóðíàë³ñòà
ïî ïëå÷ó, òà òàê, ùî òîé àæ çàòî÷èâñÿ.
— À ìîëîäåöü! Áà÷, Þðàñþ, à ìè ç òîáîþ
ïðî´àâèëè!
78
— Ãîâîðè çà ñåáå, — ïðîáóð÷àâ ç-çà ðîçãîð-
íóòî¿ ãàçåòè êàï³òàí. — ß òå ç ñàìîãî ïî÷àòêó
ïîì³òèâ.
— Áðåõíÿ! — òâåðäî â³äðóáàâ Âîëîäèìèð, ÿâíî
êîãîñü öèòóþ÷è, é ïåðøèì çàðåãîòàâ.
Ñïðàâä³, ïîãîäà é îáñòàâèíè âåëüìè ñïðèÿëè
õîðîøîìó íàñòðîþ. Êîðàáåëü ñòîÿâ, ïðèòêíóâ-
øèñü äî áåðåãà, ï³ä êðó÷åþ, ïîðîñëîþ ãóñòèì
âåðáîëîçîì ³ ÿñêðàâî-çåëåíîþ, íà÷å àæ íàìà-
ëüîâàíîþ òðàâîþ. Îäíå äåðåâî ñõèëèëîñÿ íàä
âîäîþ, íà÷å ñòð³ëà ï³äéîìíîãî êðàíà — é òàêèì
÷èíîì íåïîãàíî ïðèêðèâàëî êîðàáëèêà çâåðõó.
Ðàíêîâå ñîíå÷êî ñâ³òèëî í³æíî é ëèøå ëåäü-ëåäü
ïî÷àëî ïðèï³êàòè. Íàä ãîëîâàìè ñõîâàëàñÿ ñå-
ðåä ã³ëëÿ ÿêàñü ïòàøêà é ãîëîñíî âèñëîâëþâàëà
ñâîº íåçàäîâîëåííÿ ïðèáóëüöÿìè. Íàòîì³ñòü
ëåãåíüê³ õâèë³ øåïîò³ëè ùîñü õîðîøå é ëàñêàâå,
íå ðîçáèâàþ÷èñü îá áîðò, à ëèøå ì’ÿêî éîãî
îáëèçóþ÷è.
×îëîâ³êè ñèä³ëè íà ïàëóá³ ëèøå ó ïëàâêàõ. Ïî-
ðó÷ ç êîæíèì ñòîÿëî ïî ïëÿøö³. Ïèâî, îõîëîäæåíå
â âàæêóâàò³é, íàòîì³ñòü äóæå âäàëî ïðèñòîñîâàí³é
äëÿ òàêî¿ ìåòè ïîõ³äí³é ñóìö³-òåðìîñ³, áóëî õîëîä-
íèì íàâ³òü íà âèãëÿä, à ñï³òí³ë³ ïëÿøêè çàêëè÷íî
âèáëèñêóâàëè íà ñîíö³ — «íó âèïèé ìåíå! íó ùå
êîâòî÷îê!».
Àëå ïèâî äàðåìíî ãð³ëîñü íà ñîíö³, à ÷îëîâ³êè
á³ëüø çàêëîïîòàíî âîâòóçèëèñÿ á³ëÿ ðîçêëàäåíèõ
íà êîðìîâîìó ìàéäàí÷èêó çàë³çÿê. Ïðèçíà÷åííÿ
îäí³º¿ ç íèõ — íàéäîâøî¿ — âãàäóâàëîñü ëåãêî.
79
ßêáè õòîñü ³ íå çäîãàäàâñÿ îäðàçó, òî êèíóâøè
íà ðåáðèñòèé ñòâîë äðóãèé ïîãëÿä, âæå òî÷íî íå
ïîìèëèâñÿ áè.
Êîëè ðîçêðèëè ïåðøó âàë³çó, êîðåñïîíäåíò,
õî÷ ³ ñïîä³âàâñÿ ñþðïðèçó, âñå-òàêè îòåòåð³â. Éîãî
ôàíòàç³ÿ íå ïðîñóâàëàñÿ äàë³ çà ïàðó àâòîìàò³â. Íó,
ìîæå, ãðàíàòîìåòà. Íó, ó ãåòü êðàéíüîìó âèïàäêó...
àëå íà çàë³çÿêàõ, òèì á³ëüøå òàêèõ ñïåöèô³÷íèõ,
â³í ðîçóì³âñÿ íå äóæå, òîìó çóïèíèâñÿ íà ÷îìóñü
òàêîìó... ðó÷íîìó... íåâåëèêîìó...
Ó ö³º¿ «çàë³çÿêè» íåâåëèêèìè áóëè õ³áà ùî ïà-
òðîíè, òà é òî â³äíîñíî, — êîæåí çàâá³ëüøêè, ÿê
ñîñèñêà ç õîò-äîãà. Ì³æ ñîáîþ âîíè ïîºäíàí³ áóëè
ó øèðîêó ñòð³÷êó (ÿê âèÿâèëîñü, äîñèòü âàæêó) —
àëå ¿¿ âèòÿãàëè âæå íå ç âàë³çè, à ç ³íøîãî ÿùèêà,
³ ÿê â³í ïîòðàïèâ íà áîðò — æóðíàë³ñò íå çíàâ.
Ùå ó âàë³ç³ áóëè ³íø³ ÷àñòèíè, à âñÿ ðàçîì
êîíñòðóêö³ÿ âñå á³ëüøå é á³ëüøå áóëà ñõîæîþ íà
âåëèêèé êóëåìåò.
— Îãî... — ñêàçàâ æóðíàë³ñò ïî òðèâàë³é ïàóç³.
— Àãà, — êèâíóâ Âîëîäèìèð, ïîò³ì ãèêíóâ
é îäíèì ðóõîì íàêèíóâ êîíñòðóêö³þ íà êîðìîâèé
øêâîð³íü. «Çàë³çÿêà» ëÿãëà ì³öíî òà çðó÷íî, íà÷å
íà òîìó ñòðèæí³ é âèðîñëà.
— Àíó... — Þð³é ïîìàõàìè ðóêè çîáðàçèâ
áàæàííÿ ïîäèâèòèñü, ÿê êóëåìåò êðóòèòüñÿ ë³âî-
ðó÷-ïðàâîðó÷. Âîëîäèìèð ïîêàçàâ. Øàðí³ð ëåäü
÷óòíî ïîðèïóâàâ, àëå ñóäÿ÷è ç çàäîâîëåíîãî âèðàçó
íà îáëè÷÷³ ñòð³ëüöÿ, êðóòèòè çáðîþ âèÿâèëîñü äî-
ñèòü ëåãêî.
80
— Áàõ-áàõ-áàõ, — ñêàçàâ â³í, ïðèïàäàþ÷è äî
ïðèö³ëó, ïîò³ì ðîçâåðíóâñÿ äî êîðåñïîíäåíòà. —
Íåïîãàíî, ãà? Íàçèâàºòüñÿ ÄØÊÌ. Êàë³áð —
äâàíàäöÿòü ³ ñ³ì äåñÿòèõ ì³ë³ìåòðà, ø³ñòñîò ïîñò-
ð³ë³â íà õâèëèíó, ïðèö³ëüíà äàëüí³ñòü — äî òðüîõ
ç ïîëîâèíîþ ê³ëîìåòð³â, é íà òàê³é äèñòàíö³¿ â³í
ùå é ñòàëåâèé êîðïóñ ïðîá’º. Íàïðèêëàä, òàêèé
ÿê ó íàñ.
— Óãó... — áóðêíóâ òîé, ïîò³ì ïîìîâ÷àâ é äî-
äàâ: — À ùî áóäå, ÿêùî ï³éìàþòü?
— Ïîñàäÿòü, çâè÷àéíî, — çíèçàâ ïëå÷èìà
Âîëîäèìèð. — ßêùî íå â³äêóïèìîñü. À ïîêè íå
ïîñàäèëè — ñïðîáóºìî âæèòè çàõîä³â, ùîá ³ íå
ï³éìàëè.
Â³í ùå ðàç ãèêíóâ, òàêèì ñàìèì ð³çêèì ðóõîì
ç³ðâàâ êóëåìåò ç³ øêâîðíÿ é îïóñòèâ ó â³äêðèòó ëÿäó
ïîíàä ãâèíòîì. Êóëåìåò ñõîâàâñÿ òóäè ïîâí³ñòþ.
— Ùî, äóìàºø, íå çàçèðíóòü? — ñêåïòè÷íî
çàïèòàâ Îëåêñàíäð.
— Íó... íå çíàþ, — Âîëîäèìèð çíîâó çíèçàâ
ïëå÷èìà. — ß á, íàïðèêëàä, îáîâ’ÿçêîâî çàçèðíóâ.
— Íó...
— Íó òî é òè çàçèðíè!
Æóðíàë³ñò ³ ñîá³ çíèçàâ ïëå÷èìà, ïîìîð-
ùèâñÿ — «îò ï³äõîïèâ äóðíó çâè÷êó!» — é ñëóõ-
íÿíî â³äêðèâ ëÿäó.
— Î!
— Îöå òîá³ é «î»! — ðåãîòíóâ Âîëîäèìèð. —
À ó ðàç³ á³ëüø ïðèñê³ïëèâèõ... øóêà÷³â... òî º ùå
81
îäíå «î», çàïàì’ÿòàé, ìîæå, òîá³ é äîâåäåòüñÿ
éîãî ðîáèòè...
Â³í ïîêàçàâ íà í³÷èì íå ïðèì³òíó ãàéêó ç áà-
ðàí÷èêîì:
— Êðóòèø îòóò, ïîêè áîëò ç íå¿ íå âèðâåòüñÿ,
ïîò³ì îòóò — òàê ñàìî, ïîêè íå âèðâåòüñÿ. ² âñå!
— Ùî — «âñå»?
— Âñå, ùî çàõîâàíå ï³ä äíîì öüîãî ÿùèêà, éäå
íà ãì... òåæ íà äíî, àëå âæå íå ÿùèêà, à ð³êè... àëå
áàæàíî ðîáèòè öå íà ãëèáèí³ íå ìåíøå äâîõ ìåòð³â,
áî ³íàêøå ìîæå ëÿäà çàñòðÿãòè é áóäå òåë³ïàòèñÿ...
í³áè òîé ïàðàøóò çà Øò³ðëèöåì, ÿêèé ³øîâ êîðè-
äîðàìè ðåéõñêàíöåëÿð³¿...
Âîëîäèìèð çíîâ ðåãîòíóâ, ³ íàâ³òü æóðíàë³ñò
ïîñì³õíóâñÿ, àëå âñå-òàêè æèâ³ò éîãî äåñü óíèçó
ïîì³òíî ñòèñêóâàëî ÿêåñü ìàëîçíàéîìå â³ä÷óòòÿ —
ñïî÷àòêó Îëåêñàíäð íàâ³òü ïåðåïëóòàâ éîãî ç³ çâè-
÷àéí³ñ³íüêèì ðîçëàäîì, àëå ïîò³ì ïðîàíàë³çóâàâ
é çðîçóì³â, ùî ìàº âîíî âèêëþ÷íî ïñèõîñîìàòè÷-
íèé õàðàêòåð.
Ïðîñòî éîìó áóëî ñòðàøíî.
Âîëîäèìèð çíîâ ïîñòàâèâ êóëåìåò íà øêâîð³íü

é çàïèòàëüíî ïîäèâèâñÿ íà êàï³òàíà.
— Àÿêæå! — â³äïîâ³â òîé. — Îñü ëèøåíü çà-
âåäåìîñü çàðàç, òàê ùîá ïîò³ì îäðàçó âòåêòè. Áî
ðàïòîì õòîñü çàõî÷å ïåðåâ³ðèòè, ùî âîíî áàõêàº.
Äâèãóíè çàâåëèñü ëåãêî, ç ïåðøî¿ ñïðîáè.
Ñïî÷àòêó çàâåðåùàâ ñòàðòåð — ãëóõî, ç-ï³ä íèçó,
ç ñàìîãî ÷åðåâà ìàøèííîãî â³ää³ëåííÿ. Ïîò³ì
82
ãðèìíóëè äèçåë³, òðóáà ïëþíóëà ñèçèì äèìêîì,
ñêðåã³ò ïåðåéøîâ ó ð³âíå íåãîëîñíå ãóä³ííÿ — íà÷å
ê³ò ìóðêîò³â. Ëèøå â³ä òîãî ìóðêîò³ííÿ âñÿ êîðìà
òåïëîõîäèêà òðåìò³ëà, äð³áíî-äð³áíåñåíüêî.
Æóðíàë³ñò õîò³â óæå çàïèòàòè, ÷è íå áóäå òà â³-
áðàö³ÿ çàâàæàòè... ó ðàç³ ÷îãî... àëå êàï³òàí óâ³ìêíóâ
ãâèíò, äîäàâ ãàçó — é òðåìò³ííÿ çíèêëî.
Íàòîì³ñòü êîðàáëèê ãîéäíóëî. Ïîíàä êîðïóñîì
ç äíà çä³éíÿëèñÿ õìàðè ï³ñêó, âîäà íà÷å çàêèï³ëà —
é òåïëîõ³ä îáåðåæíî ïî÷àâ ðîçâåðòàòèñÿ çàäîì
äî àêâàòîð³¿. Äåðåâà íà îñòðîâ³ õèòàëèñü — îä
â³òðó, çâè÷àéíî, àëå çáîêó çäàâàëîñÿ, í³áè âîíè
íåñõâàëüíî õèòàþòü ãîëîâàìè.
Êîðàáåëü ðîçâåðíóâñÿ íîñîì äî áåðåãà, êàï³òàí
ùå äîäàâ ãàçó — é òóãà ñèëà ïîòÿãëà éîãî ãåòü,
âèíåñëà íà òå÷³þ é ðîçâåðíóëà. Îäðàçó ïî÷àëàñü
õèòàâèöÿ.
Äèâíî, àëå äîðîãîþ ç ñóäíîðåìîíòíîãî äîêó
æóðíàë³ñò, çàêëîïîòàíèé òàêîþ êóïîþ ìàéæå
îäíàêîâèõ ñòàòåé ó ð³çíèõ ãàçåòàõ, ÷îìóñü ãåòü íå
çâåðòàâ óâàãè í³ íà ðóõ êîðàáëÿ, í³ íà íàâêîëèøí³
ïåéçàæ³ — àëå òåïåð, êîëè âñå òàê-ñÿê ïðîÿñíè-
ëîñÿ, íå ïîêðóòèòè ãîëîâîþ áóëî íåìîæëèâî.
Òîìó ùî íàâêîëî áóëî ïðîñòî íåéìîâ³ðíî ÷ó-
äîâî. Äí³ïðî, ñòàðèé é â³÷íî ìîëîäèé íåâïèííèé
ïîò³ê, âåñåëî âèáëèñêóâàâ âîäîþ íà ñîíö³. ×èñ-
ëåíí³ îñòðîâè, âêðèò³ ÿñêðàâî-çåëåíèìè âåðáàìè,
çäàâàëèñü íàìàëüîâàíèìè íà òë³ ñë³ïó÷î-áëàêèò-
íîãî íåáà. Õìàðêè — ÿêæå áåç õìàðîê! — ãàíÿëèñü
îäíà çà îäíîþ á³ëèìè ïàñìàìè, íà÷å ãðàëè â ï³æ-
83
ìóðêè. À ïîâ³òðÿ áóëî òàêèì ñâ³æèì òà ÷èñòèì, ùî
êðóòèëàñÿ ãîëîâà.
Êàï³òàí äîäàâ ùå ãàçó, òðóáà âæå íå êóðèëàñÿ,
à ïðîñòî âèâåðãàëà ç ñåáå ãàðÿ÷èé ìàñíèé äèì,
é êîðåñïîíäåíò îòÿìèâñÿ.
Âò³ì, Âîëîäèìèð, çäàºòüñÿ, òåæ ï³ääàâñÿ íà
ïðîâîêàö³þ — áî ñòîÿâ, ÿê ïðèâ’ÿçàíèé, é ëèøå
äèõàâ — ãëèáîêî òà íàòõíåííî.
Àëå, ïåðåõîïèâøè ïîãëÿä êîðåñïîíäåíòà, îòÿ-
ìèâñÿ é ñõîâàâñÿ çà çâè÷íîþ âæå ³ðîí³ºþ:
— Òàê... íó, ÷îìó á ³ñòîðèêó íàøî¿ åêñïåäèö³¿
íå áóòè ïåðøèì?
Îëåêñàíäð çíèçàâ ïëå÷èìà é ï³ä³éøîâ áëèæ÷å
äî êîðìîâîãî ìàéäàí÷èêà. Âèõëîïíèõ ãàç³â ñþäè
çàêèäàëî á³ëüøå, é òðÿñëî äóæ÷å — ìàáóòü, äî
â³áðàö³¿ â³ä äèçåë³â äîäàâàëàñÿ â³áðàö³ÿ â³ä ãâèíòà.
«Íàòîì³ñòü, íà íîñ³ á³ëüøå õâèëÿìè ï³äêè-
äàº... — ïîäóìàâ â³í, áåðó÷èñü çà ðó÷êè êóëå-
ìåòà. — À äå æ...»
— À äå æ êóðîê?
Âîëîäèìèð êîðîòêî ðåãîòíóâ, êàï³òàí ç ðóáêè
îãëÿíóâñÿ — é êîðåñïîíäåíò ëàäåí áóâ çàêëàñòèñÿ,
ùî â³í òàì ñîá³ òåæ óñì³õàºòüñÿ.
— À ñïóñêîâîãî ãà÷êà ÄØÊÌ íå ìàº, — ðîç-
âàæëèâî, íà÷å íà ëåêö³¿ ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð. —
Çàì³ñòü íüîãî — ñïóñêîâà ï’ÿòà. Îñüî.
Æóðíàë³ñò êèâíóâ ç âèãëÿäîì — à, òàê, çâè-
÷àéíî, ÿ ïðîñòî çàáóâ — àëå ñàì ñîá³ ïîäóìàâ, ùî
ñàìîñò³éíî í³êîëè á íå çäîãàäàâñÿ, ùî îöÿ êðóãëà
êíîïêà...
84
— Áà-áàõ!
...òà ùå é òàê ëåãêî íàòèñêàºòüñÿ...
Íà îáëè÷÷³ éîãî ìîæíà áóëî ïðî÷èòàòè îäðàçó
ê³ëüêà âèðàç³â, ÿê ó õîðîøîãî àêòîðà — âîäíî÷àñ
é ïåðåëÿê ç íåñïîä³âàíêè, é çë³ñòü íà ñåáå çà íå-
îáåðåæí³ñòü, é çë³ñòü íà Âîëîäèìèðà çà ñàðêàñ-
òè÷íó ïîñì³øêó, é çë³ñòü íà Þð³ÿ çà òå, ùî òîé
ðîçâåðíóâñÿ é âèðàçíî ïîêðóòèâ ïàëüöåì á³ëÿ
ñêðîí³, é ùå áàãàòî ÷îãî.
— Çàçâè÷àé, êîëè ñòð³ëÿþòü, òî äèâëÿòüñÿ íà
ïðèö³ë, — Âîëîäèìèð ãîâîðèâ àáñîëþòíî ñåð-
éîçíèì òîíîì, ëèøå â î÷àõ ñòðèáàëè ñì³øèíêè. —
Îñüî...
— Òà çíàþ... Òî ÿ... — æóðíàë³ñò óðâàâ ñàì
ñåáå — ñïðàâä³, íå ïðèçíàâàòèñÿ æ, ùî ïàëüíóâ
â³í ãåòü âèïàäêîâî. Õî÷à âñ³ é ñàì³ áà÷èëè... Àëå
âñå îäíî ñîðîìíî.
Ñêîð³ø, ùîá â³äâåðíóòè óâàãó â³ä ñâîãî ïðî-
ìàõó, àí³æ ³ç ñïðàâæíüî¿ ö³êàâîñò³, â³í òèöüíóâ
ïàëüöåì ó á³ê êóëåìåòà é çàïèòàâ:
— À öå ùî òàêå?
— À öå íàçèâàºòüñÿ êîë³ìàòîðíèé ïðèö³ë, —
Âîëîäèìèðó ÿâíî ñïîäîáàâñÿ ëåêòîðñüêèé òîí. —
Âèêîðèñòîâóºòüñÿ äëÿ ñòð³ëüáè ïî ïîâ³òðÿíèõ
ö³ëÿõ.
— À ùî, ïëàíóºòüñÿ é òàêå?
— Òà íà÷å í³...
Äèâíî — Þð³é ³ç ðóáêè àæ í³ÿê íå ì³ã òå ïî-
÷óòè — àëå îçèðíóâñÿ é çóñòð³âñÿ ïîãëÿäîì ç òàêèì
ñàìèì ïîãëÿäîì êîëåãè. Âèðàç íà ¿õí³õ îáëè÷÷ÿõ
85
áóâ íà äèâî îäíàêîâèé. Ïîò³ì Âîëîäèìèð êàøëÿ-
íóâ, ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ é ìàõíóâ ðóêîþ:
— Òà í³, íå ïëàíóºòüñÿ. Àëå ä³ñòàâñÿ íà øàðó —
íå âèêèäàòè æ. Íó òà á³ñ ç íèì. Îí, áà÷èø, êîëîäà
ï³ä áåðåãîì ïëàâàº? Àíó ïàëüíè, ðàïòîì âëó÷èø...
Êîðàáåëü õèòàëî. Êîëîäà òåë³ïàëàñü â ïðèö³ë³,

ÿê... ÿê... ÿêáè ñïðàâà áóëà çèìîþ, é íà îáð³¿ áóëà
îïîëîíêà, òî ïåðøå æ ïîð³âíÿííÿ, ùî ïðèõîäèëî
â ãîëîâó, áóëî á ÿêðàç àêòóàëüíå.
Àëå çèìîþ ñòð³ëüöÿ á íå õèòàëî ðàçîì ç êóëå-
ìåòîì...
Íà òàê³é ïîõìóð³é äóìö³ Îëåêñàíäð çàòàìóâàâ
ïîäèõ... àëå êîëîäà ìèòòþ êóäèñü ä³ëàñü ç ïðèö³ëó,
äîâåëîñü âèäèõàòè é ïî÷èíàòè âñå íàíîâî.
— Ì-äà... — íåâåñåëî ñêàçàâ ï³ä ðóêó Âîëî-
äèìèð. — Øòàòíîãî ñòð³ëüöÿ ç òåáå òåæ íå áóäå.
Ç³ çëîñò³ æóðíàë³ñò íàòèñ ï’ÿòó. Ïðîñòî òàê —
íàâìàííÿ. ×åðãà âèéøëà çàäîâãà, ïàòðîí³â íà
äåñÿòü.
— À ìîæå, é âèéäå, — òðîõè çäèâîâàíî ïðîòÿã
Âîëîäèìèð. — Áà÷, çîâñ³ì òðîõè íå âëó÷èâ.
Ñàìèõ ñïëåñê³â êîðåñïîíäåíò íå ïîáà÷èâ, àëå
äåñü çà ìåòð â³ä äðîâèíÿêè ðîçõîäèëèñü ïî âîä³
ï³íèñò³ ïëÿìè.
— Àíó ùå!
Îëåêñàíäð çíîâó ïðèïàâ äî ïðèö³ëó. Íàñòóïíó
÷åðãó â³í õîò³â çðîáèòè êîðîòêîþ, àëå ïåðåñòà-
86
ðàâñÿ, é êóëåìåò áàõíóâ ëèøå äâ³÷³ — ÿê ðóøíèöÿ
äóïëåòîì, ò³ëüêè ïîòóæí³øå.
— Ì-äà, — âèð³ê Âîëîäèìèð, é æóðíàë³ñò
ïîñï³õîì ïåðåâ³â ïîãëÿä íà ö³ëü. Ñïëåñê³â àáî
ï³íèñòèõ êðóæàë íà âîä³ íå áóëî.
— Àíó äàé-íî ìåí³!
— ² ïðèäèâëÿéñÿ äî íüîãî, ïðèäèâëÿéñÿ! —
ãóêíóâ ç ðóáêè êàï³òàí. — Òàêèõ ñòð³ëüö³â, ÿê íàø
Âîâêà, òðåáà ùå ïîøóêàòè!
Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå÷èìà — «ìîæå áóòè,
ìîâëÿâ, çáîêó âèäí³øå» — é òåæ ñõèëèâñÿ äî çáðî¿.
Ïðèäèâëÿòèñÿ òàêè áóëî äî ÷îãî — ò³ëî éîãî
ïðàêòè÷íî çëèëîñÿ ç êóëåìåòîì. Íîãè ïðàöþâàëè,
ÿê àìîðòèçàòîðè. Õî÷ ÿê õèëèòàëî êîðàáëèêà, äóëî
êóëåìåòà âïåðòî äèâèëîñÿ â îäíó òî÷êó.
— Áàõ-áàõ-áàõ!
Îòàêó ÷åðãó é õîò³â îòðèìàòè Îëåêñàíäð — àëå
íå ðîçðàõóâàâ.
Á³ëÿ ñàìî¿ êîëîäè áðèçíóëà ñïëåñêîì âîäà.
Âîëîäèìèð ïîìîðùèâñÿ:
— ×îðò, ïðèö³ë òðîõè çáèòèé. Çàïàì’ÿòàé íà
ìàéáóòíº — òðåáà òðîõè ë³âîðó÷ áðàòè...
Â³í çíîâó ñõèëèâñÿ, çàâìåð íà ìèòü...
— Áàõ-áàõ-áàõ!
Êðàé êîëîäè áðèçíóâ ùåïîþ, âîíà çäðèãíóëàñü,
êðóòíóëàñü — ³ òàê ³ çàëèøèëàñü õèòàòèñü — äîñòîòó
ÿê ïîïëàâåöü, ëèøå âåëèêèé.
— Íåïîãàíî.
87
Æóðíàë³ñò îãëÿíóâñÿ. Þð³é áîçíà ÿê îïèíèâñÿ
ïîçàäó. Êîðåñïîíäåíò ïåðåâ³â ïîãëÿä íà ðóáêè —
çâè÷àéíî, òàì í³êîãî íå áóëî, é øòóðâàë ñàìîòíüî
õèòàâñÿ, íà÷å âàãàþ÷èñü — ó ÿêèé á³ê êðóòíóòèñü?
ë³âîðó÷ ÷è ïðàâîðó÷?
— Àíó äàé ³ ìåí³...
Âîëîäèìèð ç ãîòîâí³ñòþ â³ä³éøîâ óá³ê, êàï³òàí
âçÿâñÿ çà ðó÷êè ³...
— Áàõ-áàõ-áàõ-áàõ-áàõ!
Â³í íàâ³òü íå ö³ëèâñÿ. Êîëîäà áðèçíóëà ùåïîþ
òà ï³íîþ, à êîëè áðèçêè ðîçâ³ÿëèñü àáî âïàëè — íà
¿¿ ì³ñö³ ãîéäàëèñÿ ëèøå òð³ñêè.
— Ì-äà... — çíîâó ñêàçàâ Âîëîäèìèð — àëå
âæå ç ³íàêøîþ ³íòîíàö³ºþ.
Êîðàáåëü íàõèëèâñÿ é ïîì³òíî çì³íèâ êóðñ —
òàê, íà÷å çáèðàâñÿ ïîâåðíóòèñÿ äî ãîñòèííîãî
áåðåãà. Þð³é øâèäåíüêî çàñêî÷èâ íàçàä äî ðóáêè
é êðóòîíóâ øòóðâàë ïðàâîðó÷. Ïàëóáà íàõèëèëàñÿ
â ³íøèé á³ê.
— Àíó ÿ ùå ïîñòð³ëÿþ... — Îëåêñàíäð ï³ä³éøîâ
áóâ äî êóëåìåòà, àëå Âîëîäèìèð êîðîòêî âèäàâ:
— Ï’ÿòü äîëàð³â êîæåí ïàòðîí.
Æóðíàë³ñò òðîõè ïîäóìàâ — é ìàõíóâ ðóêîþ.
Âîëîäèìèð íàøâèäêó ïî÷èñòèâ ñòâîë òà çà-

òâîð — íå ðîçáèðàþ÷è, ëèøå â³äêèíóâøè êðèøêó
êîðîáêè. Çáðîþ çàïàêóâàëè íàçàä ó ïîòàéíèé
ÿùèê, æóðíàë³ñò ùå ðàç îãëÿíóâ ãàéêè-áàðàí÷èêè,
ïîêðóòèâ ãîëîâîþ, àëå ïèòàíü á³ëüøå íå çàäàâàâ.
88
Íàòîì³ñòü çíåíàöüêà ëÿñíóâ ñåáå ïî ëîá³ Âî-
ëîäèìèð.
— ×óºø! Þðêî! À! Òè! Çâåðíóâ! Óâàãó! Íà!
Þð³é âèðàçíî ïîìîðùèâñÿ, é Âîëîäèìèð ïå-
ðåéøîâ íà íîðìàëüíèé òîí:
— Êàæó, òè çâåðíóâ óâàãó íà òàêó ñîá³ äåòàëü...
Â³í òèöüíóâ ïàëüöåì ó á³ê ïàêè ãàçåò, ùî ëåæàëè
íà ïàëóá³, ïðèòèñíóò³ ÿêîþñü çàë³çÿêîþ.
— Âîíè âñ³ ñóõîä³ëüí³!
— Ãà?
Þð³é çàìèñëèâñÿ. Êîðåñïîíäåíò òåæ — àëå
ïîì³òíî áóëî, ùî êàï³òàí òðîõè áëèæ÷å äî òîãî,
ùî ìàâ íà óâàç³ Âîëîäèìèð.
— Òè ïðî ùî? — ïðî âñÿê âèïàäîê íåãîëîñíî
ïåðåïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Êàæó, âñ³ ò³ íàðèñè ç æèòòÿ ÷îðíèõ àðõåîëî-
ã³â — ñóõîä³ëüí³, — òàê ñàìî íåãîëîñíî ïîÿñíèâ
Âîëîäèìèð.
— Òî ùî?
— À ïîäóìàé...
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà ³ â³ä³éøîâ. Âîëîäè-
ìèð áåççàïåðå÷íî ââàæàâ, ùî äàâ äîñèòü ï³äêàçîê
äëÿ ðîçãàäêè. Ñóäÿ÷è ç óñüîãî, Þð³þ é ñïðàâä³ ¿õ
âèñòà÷èëî, à îò êîðåñïîíäåíòîâ³ — í³. ² öå áóëî
òðîõè îáðàçëèâî.
Âò³ì...
Éîãî... â³í ïîìîðùèâñÿ é ïîäóìàâ ³íàêøå —
¿õí³ ñòàòò³ ïèñàëèñÿ äëÿ òîãî, ùîá â³äâåðíóòè óâàãó
89
â³ä ¿õíüî¿ æ åêñïåäèö³¿ é îïèñóâàëè âñÿê³ æàõè
ó ì³ñòàõ, ñòåïàõ òà ë³ñàõ. Ð³êè é îçåðà íå çãàäóâàëè.
Ñóäÿ÷è ç îäíàêîâîãî ñòèëþ òèõ äîïèñ³â... — â³í
ùå ðàç ïîìîðùèâñÿ — ³íø³ ñòàòò³ ïèñàëèñÿ ç ìåòîþ
àíàëîã³÷íîþ. Çâ³äñè ìîðàëü...
— Î, — ñêàçàâ â³í. — À õòîñü æå êàçàâ, ùî
²íæåíåð çáèðàºòüñÿ ¿õàòè ìàøèíîþ?
— Àãà, — çàõèõîò³â Âîëîäèìèð. — Äîïåð. À òè,
Þð³þ? Íàñê³ëüêè òè ö³íèâ òîãî ³íôîðìàòîðà?
Íà êàï³òàíà áóëî øêîäà äèâèòèñü — òàêó â³í
ñêðèâèâ æàë³áíó ì³íó. Âò³ì, ïðèäèâèâøèñü óâàæ-
í³øå, ìîæíà áóëî äîñèòü ëåãêî ïîì³òèòè, ùî âîíà
íå çîâñ³ì ùèðà.
— Íå òîãî, à òó... — ïðîáóð÷àâ â³í çíåõîòÿ.
— Àã-ãà, — ùå ðàç ïîñì³õíóâñÿ Âîëîäèìèð. —
Íó òîä³ ÿ çíàþ, êîãî ñàìå...
Çàïàëà ìîâ÷àíêà.
— ² ùî öå ì³íÿº?
— Òà í³÷îãî, — ç³ãíàâ æàë³ñòü ç îáëè÷÷ÿ êà-
ï³òàí.
— Òî÷íî?
— Àáñîëþòíî.
— Íó òî é äîáðå.
Íå äóæå çðîçóì³ëèé ä³àëîã çàê³í÷èâñÿ, æóðíà-
ë³ñò â³äâ³â ïîãëÿä é òîìó íå áà÷èâ, ùî øê³ðà íà
ïàëüöÿõ, ÿêèìè êàï³òàí òðèìàâ øòóðâàë, òðîõè
ïîá³ë³ëà — íà÷å òîé ñòèñíóâ ðóê³âêè òðîõè äóæ÷å,
í³æ òðåáà.
90
Âò³ì, ìîæëèâî, òî êîðàáåëü õèòíóëî é øòóðâàë
õîò³â âèðâàòèñü ç ðóê.
Ïîãîäà, íà äèâî ëàã³äíà âðàíö³, áëèæ÷å äî îá³äó

ãåòü ç³ïñóâàëàñÿ — ñîíöå ñõîâàëîñü ó ñ³ðèõ îäíîìà-
í³òíèõ õìàðèíàõ, ïîâ³ÿâ â³òåð — ñïî÷àòêó ëåãêèé,
à ïîò³ì äîáðÿ÷èé, ï³äíÿëàñü õâèëÿ — òà òàêà, ùî
÷àñ â³ä ÷àñó êîðàáëèê àæ ï³äêèäàëî. Æóðíàë³ñò
çàö³êàâèâñÿ — âèõîäèëî òàê, ùî êîëè õâèëÿ éøëà
çâè÷àéíà, áåç ï³íèñòî¿ âåðõ³âêè, òî íåçàëåæíî â³ä
¿¿ âèñîòè êîðàáåëü ëèøå ïëàâíî ãîéäàëî; íàòîì³ñòü
ÿêùî íàâ³òü íà ìàëåíüê³é õâèëüö³ âèäí³ëàñÿ ï³íà —
òî âñå, óäàð ó êîðïóñ áóâ çàáåçïå÷åíèé.
Êîðïóñ ðåàãóâàâ íà òå ãëóõèì ãóä³ííÿì, ñõîæèì
íà ñòîã³í.
Çíèçàâøè ïëå÷èìà — ê³íåöü ê³íöåì, êàï³òàíîâ³
âèäí³øå! — æóðíàë³ñò ïåðåâ³â ïîãëÿä íà áåðåã.
Âðàíö³, äóæå çà³íòðèãîâàíèé äèâíèì çá³ãîì ñòàòåé
ó ð³çíèõ âèäàííÿõ, â³í ìàéæå íå çâåðòàâ óâàãè íà
÷àð³âí³ ì³ñöÿ, ùî ïðîïëèâàëè ïîçà áîðòàìè. Òåïåð
æå, êîëè ñèòóàö³ÿ ñòàëà á³ëüø-ìåíø çðîçóì³ëîþ,
ìîæíà áóëî é îçèðíóòèñü íà äîâê³ëëÿ.
², õàé éîìó ÷îðò, äîâê³ëëÿ áóëî òîãî âàðòå!
Çåëåí³, ïîâí³ñòþ âêðèò³ ë³ñîì áåðåãè ç îáîõ áî-
ê³â íà ïåðøèé ïîãëÿä çäàâàëèñü îäíàêîâèìè — àëå,
ïðèäèâèâøèñü óâàæí³øå, ìîæíà áóëî ïîì³òèòè,
ÿê ñòð³ìêî ï³äí³ìàºòüñÿ íàä âîäîþ êðó÷à ïðàâîãî
áåðåãà — é ïîâîë³, íà÷å çíåõîòÿ é ë³íüêóâàòî, âè-
ãèíàº ñïèíó áåðåã ë³âèé.
91
Íà ïðàâîáåðåæíèõ êðó÷àõ ÷àñ â³ä ÷àñó âèãóëüêó-
âàëè ç ñóö³ëüíî¿ çåëåí³ îçíàêè ëþäñüêîãî æèòòÿ —
òî êðèõ³òíà äà÷íà õàòèíêà, òî êðàé ä³ëÿíêè, îáíå-
ñåíî¿ êîëþ÷èì äðîòîì, òî òåæ õàòèíêà — àëå âæå
òàêà, õî÷ ñåð³àë çí³ìàé.
— «Áàãàò³ òåæ ïëà÷óòü...» — ïîõìóðî ïîäóìàâ
êîðåñïîíäåíò, ïðîâîäæàþ÷è ïîãëÿäîì îäèí ç òà-
êèõ ïàëàö³â.
Áóòè áàãàòèì éîìó õîò³ëîñÿ çìàëêó. Âèð³ñ â³í
ó çâè÷àéí³é, í³÷èì íå ïðèì³òí³é ðîäèí³ — áàòüêî
áóâ ³íæåíåðîì íà ÿêîìóñü çàâîä³, ìàòè òàì æå —
ÿêèìîñü ñëóæáîâöåì (æóðíàë³ñò âæå íàâ³òü çàáóâ,
ÿê òîé çàâîä íàçèâàâñÿ), é íàäîâãî çàòÿìèâ, ÿê öå
âîíî — ñèä³òè íà çàðïëàò³. Òîä³, çà ðàäÿíñüêèõ
÷àñ³â, öå áóëî çâè÷íî — ³ íå òàê áîëÿ÷å, ÿê çàðàç,
à ïðîñòî äîñèòü íåïðèºìíî. Çâ³ñíî, áóëè é òîä³
ëþäè, ÿê³ æèëè ³íàêøå. ×àñ â³ä ÷àñó òî â ãàçåòàõ,
òî â ïåðåäà÷³ «Ëþäèíà é çàêîí» ðîçïîâ³äàëè ïðî
ä³ëüöÿ-ñïåêóëÿíòà-ìàõ³íàòîðà, ï³ä ÷àñ îáøóêó
ó ÿêîãî áóëî çíàéäåíî ñò³ëüêè, ñê³ëüêè áàòüêî çàðîá-
ëÿâ ïðîòÿãîì... íó, ðîê³â, ìàáóòü, äåñÿòè.
Ç ïðîñòî¿ òåîð³¿ éìîâ³ðíîñò³ âèõîäèëî, ùî íà
îäíîãî äÿäüêà, ÿêèé ïîïàâñÿ, äîâîäèëîñü íå ìåíøå
äåñÿòè òàêèõ, ïðî ÿêèõ ïåðåäà÷à ìîâ÷àëà.
Àëå ç òèõ êóöèõ ïîâ³äîìëåíü áóëî ãåòü íå-
çðîçóì³ëî, ÿê ñàìå ìîæíà áóëî äîñÿãòè òàêîãî
ðåçóëüòàòó. Êð³ì òîãî, îñòðàõ ïîòðàïèòè â òîé â³ä-
ñîòîê, ÿêèé ðåêëàìóâàëè ïî òåëåâ³çîðó òà â ãàçåòàõ,
âñå-òàêè áóâ.
92
Áóëè é ³íø³ ëþäè — ò³ äåìîíñòðóâàëè ðîçê³øíå
æèòòÿ â³äâåðòî, êàòàëèñÿ óñ³ì ñâ³òîì, ïðèâîçèëè
çàêîðäîíí³ ìàøèíè, ëàõè òà ìàãí³òîôîíè — ³ çà
âñå öå ëèøå ÷àñ â³ä ÷àñó îáëàþâàëè ç òåëååêðàí³â
àáî ãàçåòíèõ øïàëüò êîíàþ÷èé êàï³òàë³çì.
Çã³äíî ò³º¿ æ òåîð³¿ éìîâ³ðíîñò³, íà îäíîãî òà-
êîãî óñï³øíîãî æóðíàë³ñòà ìàëî ïðèïàäàòè ê³ëüêà
òèñÿ÷ íåâäàõ, ÿê³ íå ïîñóíóëèñü äàë³ ðàéîííî¿ ï³ä-
òèðà÷êè — àëå òóò õî÷à á áóëà çðîçóì³ëà ïðîãðàìà
ä³é ³ ìîãëè òðàïèòèñü íåâåëè÷ê³ øàíñè.
Áàòüêè áóëè äîñèòü çäèâîâàí³ âèáîðîì ôàõó,
àëå çàïåðå÷óâàòè, çâè÷àéíî, íå ñòàëè.
² òóò ïî÷àëîñü.
Âèÿâèëîñü, ùî êàï³òàë³çì çîâñ³ì íå çàãíèâ, íà-
òîì³ñòü ðàäÿíñüêà ñèñòåìà íå ïðîñòî çàãíèëà, àëå
é çîâñ³ì çàãíóëàñü, é â³äòåïåð æóðíàë³ñòè ³ç òîãî
áîêó ïîëàþâàëè òèõ, êîãî ðàí³øå áóëî íå ìîæíà.
«Çàðàç» ñòàëî âñå ìîæíà — àëå øàíñ³â ïîïàñòè
ó ÷èñëî òèõ, õòî ïîëàþâàâ — çìåíøèëîñü.
Òà é ðàéîííèõ ï³äòèðà÷îê ïîìåíøàëî.

Íà ùàñòÿ, ç’ÿâèâñÿ ùå îäèí øàð, ÷è, ñêîð³øå,
ïðîøàðîê — íàä ñ³ðèì ïëåáñîì ï³äíÿëèñÿ ëþäè
ïîâàæí³, é áàãàòî õòî ç íèõ ëþáèâ, ùîá ïðåñà ¿õ
òðîøå÷êè òàê ï³äõâàëþâàëà.
Äåêîìó öå áóëî ïîòð³áíî äëÿ á³çíåñó, äåêîìó —
äëÿ çàâîþâàííÿ íîâèõ ãîëîñ³â íà ÷åðãîâèõ âèáîðàõ,
à äåõòî, ìàáóòü, ïðîñòî îòðèìóâàâ çàäîâîëåííÿ.
² ëàäåí áóâ çà òå çàäîâîëåííÿ íåïîãàíî ïëàòèòè.
93
² íàâïàêè.
Áàãàòî ç òèõ âïëèâîâèõ ëþäåé ïëàòèëè çà òå,
ùîá ¿õíº ³ì’ÿ çàéâèé ðàç í³äå íå ñïëèâàëî. Ùî-
ïðàâäà, ö³ ïëàòèëè ð³äøå — íàòîì³ñòü ñòð³ëÿëè
÷àñò³øå. Íå îñîáèñòî, çâè÷àéíî... àëå íàâðÿä ÷è
â³ä òîãî ìîãëî ñòàòè ëåãøå.
Äîâîäèëîñü ìàíåâðóâàòè.
Àëå â³ä ïèñàííÿ äîáðÿ÷èõ, íàä³éíèõ, ÿê çàë³çî-
áåòîíí³ ñòîâïè, çàìîâíèõ ñòàòåé ó áàãàòüîõ ç éîãî
êîëåã ïî÷èíàëàñÿ ïðîôåñ³éíà õâîðîáà ç äâîìà
îñíîâíèìè ñèíäðîìàìè. Ïî-ïåðøå, ðîçóì ïî-
ñòóïîâî òåæ ñòàâàâ ïðîñòèì ³ íàä³éíèì — ÿê òîé
ñàìèé ñòîâï. À ïî-äðóãå, ïî÷èíàâ ñâåðá³òè ÿçèê —
âåñü ÷àñ õîò³ëîñÿ êîìóñü ùîñü ëèçíóòè.
Æóðíàë³ñòàì-æ³íêàì áóëî â öüîãî ïëàí³ õî÷
òðîõè ëåãøå. Ìîæå, òîìó é ðåçóëüòàò³â âîíè äî-
ñÿãàëè òðîøå÷êè á³ëüøèõ.
×îëîâ³êàì æå çàëèøàëîñÿ ìîíîòîííî, ñ³ðî
òà íóäíî ðîçïèñóâàòè ïåðåâàãè îäí³º¿ âïëèâîâî¿
ëþäèíè íàä ³íøîþ (ò³ëüêè äóæå îáåðåæíî, ùîá òà
³íøà ëþäèíà íå äóæå ñèëüíî îáðàçèëàñü), òóï³òè,
ñïèâàòèñÿ — é ÷åêàòè øàíñó. Òàêîãî — ùîá íà-
ïèñàòè ùîñü íåéìîâ³ðíå. Âîòåðãåéòó. ²ðàíãåéòó.
Òàºìíèõ âèïðîáóâàíü ïñèõîòðîííî¿ çáðî¿. Ïðè-
õîâàíî¿ êîñì³÷íî¿ êàòàñòðîôè. Ïàöþê³â, ê³íåöü
ê³íöåì, ó ìîñêîâñüêîìó ìåòðîïîë³òåí³, òà ùå ðîç-
ì³ðîì ç ïñà!
Íà æàëü, ê³ëüê³ñòü ñåíñàö³é áåççàïåðå÷íî íå
äîòÿãóâàëà äî ê³ëüêîñò³ òèõ, õòî íà íèõ ïîëþâàâ.
94
Îñü ÷îìó Îëåêñàíäð ñõîïèâñÿ íàâ³òü íå çà
øàíñ — à ñêîð³øå, çà ïðèìàðó øàíñó, çà ñàìó
ñïðîáó çíàéòè çàãàäêîâèé ñêàðá, ÿêèé òàê ñêîëèõ-
íóâ òèõå áîëîòî ÷îðíèõ êîïà÷³â.
² áóâ äóæå çäèâîâàíèé, êîëè îäèí ç âïëèâîâèõ
ãîä³âíèê³â òåæ çàö³êàâèâñÿ ÷óòêîþ é ïîãîäèâñÿ
ï³äãîòóâàòè ùå é åêñïåäèö³þ.
À òåïåð, âèÿâëÿºòüñÿ...
Ñòàðò åêñïåäèö³¿ â³äáóâñÿ ïðîñòî é áóäåííî,

íà÷å êîæíîãî äíÿ òàêå òðàïëÿëîñÿ. Ïðîñòî êà-
ï³òàí ïåðåêèíóâ íîãó ÷åðåç áîðò, ùå ðàç îãëÿíóâ
ïàëóáó, çàïèòàâ ìèìîõ³äü ó Âîëîäèìèðà «í³÷îãî íå
çàáóëè?» ³, íå ÷åêàþ÷è â³äïîâ³ä³, çà÷èíèâ çà ñîáîþ
äâåðöÿòà ðóáêè.
Çàäçèæ÷àâ ìàñëÿíèé íàñîñ, çàñêðåãîò³â ñòàðòåð,
êàøëÿíóâ, ãðèìíóâ ³ ïåðåéøîâ íà ìîãóòíº ðîçì³-
ðåíå ãóä³ííÿ äèçåëü. Êîðïóñ êîðàáëèêà çäðèãíóâñÿ
é çàòðåìò³â — äð³áíî-äð³áíî, íà÷å ìóðàøêè ïî
øê³ð³. À ïîò³ì ï³ä êîðìîþ çàâèðóâàëà âîäà é íà
ïîâåðõí³ êîëàìè ï³øëà êàëàìóòü.
Êàï³òàí äîäàâ ãàçó, êîðàáåëü â³ä÷óòíî ñìèê-
íóëî — ðàç, äðóãèé... ³ îñü óæå ïåðøà õâèëÿ âäàðèëà
â áîðò, ïîò³ì äðóãà... ïîò³ì êîðàáåëü âèïèñàâ öèð-
êóëÿö³þ — êîðìîþ âïåðåä, ðîçâåðíóâñÿ...
² ðóøèâ.
ßê íàâìèñíå, ñîíöå ñõîâàëîñÿ çà õìàðè, äåíü
âèäàâñÿ ñ³ðèì, ïîõìóðèì òà ïðîõîëîäíèì, íà÷å
é íå ïåêëî â÷îðà, ÿê ó ÷îðòà íà ñêîâîð³äö³. Ñòîÿòè
íà ïàëóá³, íàâ³òü á³ëÿ áåðåãà, ï³ä çàõèñòîì äåðåâ òà
95
çàâîäñüêèõ ñïîðóä, áóëî äîñèòü õîëîäíî, à âàðòî
áóëî âèáðàòèñü íà ôàðâàòåð — ÿê ïðîíèçëèâèé
ñèðèé â³òåð âäåðñÿ ïîï³ä ñîðî÷êó é ìèòòþ ïðîãíàâ
çâ³äòè âñå òåïëî.
Êîðåñïîíäåíò ïîìîðùèâñÿ é çàõîâàâñÿ â ñàëîí.
Ïðèì³ùåííÿ áóëî íàáèòå âñÿêèì ìîòëîõîì
³ ñìåðä³ëî áåíçèíîì — é íå äèâíî, áî íàâ³òü ñåðåä
âåëèêèõ êóï ðå÷åé âèð³çíÿâñÿ íàõàáíèì ïîëèñêîì
ìîòîöèêë.
«ßê âîíè éîãî ñþäè çàòÿãëè...» — ïðîìàéíóëà
äóìêà, ïîò³ì çãàäàëàñÿ çàãàäêîâà «àïàðåëü», ³ ñòàëî
âñå çðîçóì³ëî. Íàòîì³ñòü ïðîñêî÷èëà ³íøà äóìêà —
«à íàâ³ùî?».
Âò³ì, âæå çíèçàâøè ïëå÷èìà, æóðíàë³ñò ïî-
äóìàâ, ùî òðàíñïîðò ìîæå çãîäèòèñü. «Õî÷à á ïî
ãîð³ëêó ¿çäèòè...»
Çãàäêà ïðî ãîð³ëêó âèÿâèëàñü â÷àñíîþ — â ñàëîí
óâ³ðâàâñÿ Âîëîäèìèð, ìîêðèé, ÿê â³íèê, é ç äóæå
íåçàäîâîëåíèì âèãëÿäîì íà îáëè÷÷³.
— Áðèçêàìè íàêðèëî! — ïîÿñíèâ â³í, íå ÷åêà-
þ÷è çàïèòàííÿ. — Ñòîÿâ íà íîñ³, í³êîãî íå ÷³ïàâ,
êîëè âîíî ÿÿÿÿÿê õëþïíå! ßêîãî á³ñà, ùî ÿ ¿é
çðîáèâ...
Òàê ïðèìîâëÿþ÷è, Âîëîäèìèð ïîë³ç äî øàôè,
âèòÿã â³äêîðêîâàíó âæå ïëÿøêó, íàö³äèâ ãðàì³â
ç ï³âñîòí³, õèëüíóâ ³ ëèøå òîä³ ïî÷àâ ñòÿãóâàòè
ç ñåáå ìîêðèé îäÿã.
Ñèä³òè â çàõàðàùåíîìó é ïðîïàõëîìó áåíçèíîì
ñàëîí³ âèÿâèëîñü òåæ íå äóæå ïðèºìíî, êîðåñ-
ïîíäåíò ïîíóäèâñÿ òðîõè, ïåðåéøîâ äî êàþòè,
96
çàë³ã, âèäîáóâ ç ïîëè÷êè ÿêóñü êíèæêó — àëå âæå
çà õâèëèíó óïóñòèâ ¿¿ íà îáëè÷÷ÿ, òà òàê ³ çàñíóâ.
² âæå êð³çü ñîí â³ä÷óâ, ÿê õòîñü ãðþêíóâ ëÿäîþ
êàþòè — ÷è òî ùîá íå òóðáóâàòè ñîíüêà, à ÷è ïðîñòî
ùîá êðàïëèíè äîùó íå ïîòðàïëÿëè âñåðåäèíó.
À ïðîêèíóâñÿ îäðàçó â³ä äâîõ â³ä÷óòò³â, öüîãî
ðàçó — ö³ëêîì âèðàçíèõ. Ïî-ïåðøå, õîò³ëîñÿ ¿ñòè.
Ïî-äðóãå, õîò³ëîñÿ, òàê áè ìîâèòè, çðîáèòè äåùî
ïðîòèëåæíå. Æóðíàë³ñò ïîëåæàâ ùå òðîõè, ïîò³ì
áàæàííÿ ïîì³íÿëèñü ì³ñöÿìè é äîâåëîñü ï³äí³-
ìàòèñü.
Êîðàáåëü ïðèòêíóâñÿ íîñîì äî áåðåãà, Âî-
ëîäèìèð ðîçâàëèâñÿ ó øåçëîíãó íà ïàëóá³, òà ùå
é ç ãàçåòîþ ó ðóêàõ, êàï³òàíà âèäíî íå áóëî, àëå
òðàï, ñïóùåíèé íà ï³ñîê, âêàçóâàâ íà íàïðÿìîê,
äå éîãî òðåáà áóëî øóêàòè. Àáî íå òðåáà áóëî.
Çàëåæíî â³ä áàæàííÿ.
Âò³ì, çàðàç áàæàííÿ ó æóðíàë³ñòà áóëî îäíå
é ïîçèö³ÿ êîðàáëÿ äóæå ñïðèÿëà éîãî ðåàë³çàö³¿ —
áî ãàëüþíà íà òàêîìó êðèõ³òíîìó ïëàâçàñîá³, çâè-
÷àéíî, áóòè íå ìîãëî. Âò³ì...
— Âîëîäþ!
— Ãà?
— À ó íàñ ãàëüþíà, ÷àñîì, í³äå íåìà?
— Áóâ êîëèñü, — îõî÷å êèâíóâ Âîëîäèìèð. —
² íàâ³òü òðóáè ç íüîãî çàëèøèëèñü, òàê ó âîäó
é ñòèð÷àòü. Àëå çàðàç åêîëîãè çà ãàëüþí ãàíÿþòü,
òàê ùî — ç áîðòó.
— Òþ. Ç áîðòó, çíà÷èòü, ìîæíà, à ÷åðåç ãà-
ëüþí — í³?
97
— Ñàìå òàê, — çàïåâíèâ Âîëîäèìèð ç àáñî-
ëþòíî ñåðéîçíèì âèãëÿäîì íà îáëè÷÷³.
Æóðíàë³ñò ùå ðàç «òþêíóâ» é ïîäóìàâ, ùî êîëè
êàòåð ïðîåêòóâàëè, äî ïèòàíü åêîëîã³¿ ï³äõîäèëè
çíà÷íî ïðîñò³øå...
Àëå âñ³ ö³ äóìêè ïðèõîäèëè â ãîëîâó Îëåêñàíäðà
âæå íà áåðåç³, íåñï³øíî, ïî îäí³é, ³ òàê ñàìî íå-
ñï³øíî çíèêàëè. Çíèçó é çâåðõó â³ÿëî ñâ³æèì ïî-
â³òðÿì, öâ³ð³íüêàëà ÿêàñü ïòàøêà â êóùàõ, õëþïàëè
õâèë³, é íàîñòàíîê ïðîìàéíóëà äóìêà, ùî, ìàáóòü,
ñóäíîáóä³âíèêè òîä³, ó ï’ÿòäåñÿòèõ-ø³ñòäåñÿòèõ,
ó ÷îìóñü ìàëè ðàö³þ, áî ó êîìôîðòàáåëüíîìó ãà-
ëüþí³ òàêîãî çëèòòÿ ç ïðèðîäîþ ïîâ³ê íå äîñÿãíåø.
— Êàõè-êàõè, — ñêàçàëè ïîçàäó.
Æóðíàë³ñò ï³äõîïèâñÿ. Ççàäó ï³äõîäèâ êàï³òàí,
òÿãíó÷è íà ïëå÷³ äîâãèé ³ íàâ³òü íà îêî âàæêèé
ïàêóíîê.
— Íó é çíàéøîâ òè ì³ñöå, — íåçàäîâîëåíî
ïðîáóð÷àâ Þð³é. — Öå æ òðåáà — íà âñüîìó
áåðåç³ âèáðàâ.
— À ùî òàêå? — òðîõè ðîçãóáëåíî çàïèòàâ
êîðåñïîíäåíò.
— Òà òàê...
Òàê í³÷îãî é íå ïîÿñíèâøè, êàï³òàí ðóøèâ äàë³.
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà, ñêîðèñòàâñÿ ïðèðîäíèì
òóàëåòíèì ïàïåðîì, é òåæ ïîáð³â äî òðàïó.
«Îí â àìåðèêàíö³â ó àðì³éñüêèõ íàáîðàõ íàâ³òü
òóàëåòíèé ïàï³ð çåëåíîãî êîëüîðó… — ïðîìàéíóëà
íåäîðå÷íà äóìêà. — Ùîá íå äåìàñêóâàòè... ãì...
ïîçèö³þ. À ó íàñ ìîæíà é ïðîñò³øå...».
98
Â³í ùå ðàç îãëÿíóâñÿ — ì³ñöå áóëî ÿê ì³ñöå, âè-
ÿìîê ó êóùàõ, íåïîì³òíèé àí³ ç âîäè, àí³ ç áåðåãà,
ùå é ïðèêðèòèé ÿêèìîñü çåìëÿíèì ÷è òî âàëîì, ÷è...
Áðóñòâåðîì?
— Óõ òè... — ñêàçàâ Îëåêñàíäð, ï³äòþïöåì
ïîâåðòàþ÷èñü íàçàä, àëå ðàïòîì êîðàáåëü ðèêíóâ
ñèðåíîþ — ìîâëÿâ, äàâàé, äàâàé, çðîáèâ ñâîþ
ñïðàâó — òî ïîâåðòàéñÿ! — é æóðíàë³ñò òàê ñàìî
ïîõàïöåì âèñêî÷èâ òðàïîì íà áîðò.
Êàï³òàí ïîâòîðèâ ìàíåâð â³äõîäó — àëå öüîãî
ðàçó ãàçó äàâàòè íå äîâåëîñü, áåðåã ùå íå âñòèã
ì³öíî ñõîïèòè êîðàáëèê çà íîñà é â³äïóñòèâ îäðàçó.
Ëèøå çàðàç æóðíàë³ñò îãëÿíóâñÿ íàâêîëî —
é çäèâóâàâñÿ. Íà îáð³¿ âñå ùå âãàäóâàëîñÿ âåëèêå
ì³ñòî. Íå îêðåì³ áóäèíêè, çâè÷àéíî... â³í íå ì³ã áè
ñêàçàòè, ùî ñàìå — àëå ôàêò, âï³çíàòè Êè¿â ìîæíà
áóëî ê³ëîìåòð³â çà äåñÿòü, íà ñàìîìó íåáîêðà¿.
— Òþ, — ñêàçàâ Îëåêñàíäð. — Òî ìè ùî, òàê
ïîâ³ëüíî ïëèâåìî?
— Àòîæ, — ç ãîòîâí³ñòþ â³äãóêíóâñÿ Âîëî-
äèìèð, íå â³äðèâàþ÷è íîñà â³ä ãàçåòè. Àëå öå ùå
í³÷îãî. Ìè ùå é íî÷óâàòè ñòàíåìî ñêîðî, º òóò
ïîáëèçó îäíà çàòîêà, çðó÷íà òà çàòèøíà...
— À ÿ äóìàâ, ìè ïîñï³øàºìî, — áîâêíóâ êîðåñ-
ïîíäåíò ç òðîõè íåçàäîâîëåíèì âèãëÿäîì.
— Àÿêæå! — òàê ñàìî áàäüîðî ï³äõîïèâ Âîëî-
äèìèð. — Ùå é ÿê!
— Òî ÷îìó æ...
— Ïðè÷èí áàãàòî, — ïîâàæíî ñêàçàâ ç-çà ñïèíè
êàï³òàí. — Ïî-ïåðøå, òðåáà âàíòàæ ðîçêëàñòè ÿê
99
ñë³ä. Çàâòðà, ³íøàëëà, â ìîðå âèéäåìî, íàñ ³ òóò
ãîéäàº, à òàì òåë³ïàòèìå, ÿê ëàéíî â îïîëîíö³. Ïî-
äðóãå, êîíêóðåíò³â òðîõè ïîíåðâóºìî — õàé íàñ
øóêàþòü âæå â ìîð³... ÿêùî øóêàòèìóòü, çâè÷àéíî.
— Íó é ïî-òðåòº, — çàäåð ïàëüöÿ âãîðó é Âîëî-
äèìèð, — ñë³ä ïîâàæàòè íàðîäí³ òðàäèö³¿. Â á³ëü-
øîñò³ ñâî¿é âîíè ìóäð³.
— Öå òè ïðî ùî? — çàö³êàâèâñÿ íàâ³òü êàï³òàí.
— Ïðî ÷óìàê³â.
— À.
Êàï³òàí çíèçàâ ïëå÷èìà é ï³øîâ, à Âîëîäèìèð,
ìàáóòü, íàâìèñíå äëÿ æóðíàë³ñòà, ïîÿñíèâ:
— Êàæóòü, ÷óìàêè ïåðøèé ïðèâàë ðîáèëè
áëèçüêî â³ä äîìó, ìàëî íå çà îêîëèöåþ ñåëà àáî
âîðîòàìè ì³ñòà. Öå íà òîé âèïàäîê, ùîá, ÿêùî
ùîñü çàáóëè — çá³ãàòè äîäîìó é çàáðàòè.
— Áðåõíÿ, — ðàïòîì îçâàâñÿ êàï³òàí ç ðóáêè. —
Ïðîñòî, âèðâàâøèñü ç äîìó, õëîïöÿì êîðò³ëî ãî-
ð³ëêè õèëüíóòè.
— À, — ñêàçàâ ³ êîðåñïîíäåíò, àëå ñïðàâè òàêî¿
äàâíèíè éîãî íå ö³êàâèëè é, ïîâåøòàâøèñü ïàëó-
áîþ, â³í çàõîâàâñÿ â êàþò³ é çàõðîï³â çíîâó.
Çàòîêà é ñïðàâä³ âèÿâèëàñü çàòèøíîþ, àëå ùîäî

çðó÷íîñò³, òî Âîëîäèìèð, ìàáóòü, òðîõè çàãíóâ.
Ïî-ïåðøå, øóêàòè âõ³ä ó íå¿ äîâåëîñü ìàëî íå
íàâïîìàöêè. Âèãëÿä ò³ ïîøóêè ìàëè äîñèòü ÷óäåð-
íàöüêèé — Þð³é ðîçâåðíóâ êîðàáåëü íàâñêîñè,
íîñîì äî áåðåãà, é, ìàéñòåðíî êîðèñòóþ÷èñü òå-
÷³ºþ òà äâèãóíîì, çìóñèâ éîãî òàê ³ äðåéôóâàòè.
100
Â ðåçóëüòàò³ í³ñ ñóäíà ïðîïëèâàâ áóêâàëüíî çà ïàðó
ìåòð³â â³ä áåðåãà. Íà íîñ³ âìîñòèâñÿ Âîëîäèìèð.
Ó ðóêàõ â³í ìàâ äîâãó æåðäèíó, ðîçôàðáîâàíó
ó á³ë³ é ÷åðâîí³ ñìóãè, íàçèâàâ ¿¿ ôóòøòîêîì é ÷àñ
â³ä ÷àñó äîïîìàãàâ êàï³òàíîâ³, â³äøòîâõóþ÷è ñóäíî
â³ä íåïîì³òíèõ ì³ëèí. À ùå â³í çàäèðàâ òî ë³âó, òî
ïðàâó ðóêó äî íåáà é ìàõàâ — â³äïîâ³äíî, ë³âî-
ðó÷, ïðàâîðó÷, âãîðó, âíèç... Æóðíàë³ñò íå îäðàçó
çðîçóì³â, íàâ³ùî òå ðîáèòüñÿ, ïîò³ì ïîãëÿíóâ íà
ðóáêó é ñàì ñîá³ êèâíóâ — àãà, ìîâëÿâ... òî æ â³í
êàï³òàíîâ³ âêàç³âêè äàº.
Þð³é, âòóïèâøèñü ïîì³÷íèêîâ³ ó ñïèíó, êðóòèâ
øòóðâàë, äîäàâàâ-çìåíøóâàâ ãàç, çäàâàëîñÿ, òàíöþ-
âàâ ó ðóáö³, é â³ä òàíöþ òîãî êîðàáåëü ñëóõíÿíî
êîðèâñÿ, òî íàáëèæàþ÷èñü óïðèòóë, òî àæ íà÷å
â³äñêàêóþ÷è â³ä áåðåãà.
À áåðåã, äî ðå÷³, òðàïèâñÿ òóò êðóòèé, çàðîñëèé
âåðáîëîçàìè òà ÷àãàðíèêàìè òàê, ùî çåìë³ íå âèäíî
áóëî, é, çâè÷àéíî, æîäíèõ ñë³ä³â çàòîêè íå ìàâ.
Æåñò Âîëîäèìèðà êîðåñïîíäåíò ïðî´àâèâ, àëå
êàï³òàí — í³. Êîðàáåëü ðåâíóâ äèçåëåì ³ ðóøèâ
âïåðåä — íà÷å êàáàí ñòðèáíóâ. Òàêå âðàæåííÿ
äîïîâíþâàëîñü ùå é òèì, ùî ñòðèáíóâ â³í ïðîñòî
â êóù³.
— Ãåé, âè ùî...
Æóðíàë³ñò ëåäü âñòèã ñõîïèòèñü çà ÿêóñü òðóáêó,
àëå ïîðèâ òîé âèÿâèâñÿ ìàðíèì. Í³ñ êîðàáëÿ
ëåãêî ðîçñóíóâ õàù³, ïîò³ì ã³ëêè çàøóðõîò³ëè âæå
íàä ãîëîâîþ — Îëåêñàíäð àæ ïðèãíóâñÿ; òðîõè
101
øêðÿáíóëè ðóáêó, íàõèëèëè é â³äïóñòèëè, ÿê êàðàñü
ïîïëàâåöü, äîâãó àíòåíó...
É äèçåëü çàìîâê.
Êîðàáåëü îïèíèâñÿ ó êðèõ³òí³é, ò³ñí³é, àëå ö³ë-
êîì ïðèäàòí³é äëÿ íüîãî áóõòî÷ö³.
Æóðíàë³ñò àæ ãîëîâîþ ïîêðóòèâ. Õàù³ çà ñïè-
íîþ ç³ìêíóëèñÿ, ïðîõîäó íà÷å é íå áóëî — ëèøå
ç òîãî áîêó õëþïàëè õâèë³ é â³ÿëî ñâ³æèì ïîâ³òðÿì.
Ç áîêó ïðîòèëåæíîãî, íàâïàêè, òõíóëî áîëîòîì
é íå ÷óëîñÿ àáñîëþòíî í³÷îãî. Ç îáîõ áîðò³â
ï³äñòóïàëè ìàëî íå äî ïîðó÷í³â ÿê³ñü ÷àãàðíèêè,
à ïàëóáà âèÿâèëàñü âñ³ÿíîþ îá³ðâàíèì ëèñòÿì
é öóðïàëêàìè.
— Íó ÿê? — ãîðäîâèòî çàïèòàâ Âîëîäèìèð. —
Áà÷èâ òè òàêå â ñâî¿é ðåäàêö³¿?
ªäèíîþ çåëåííþ ó «ñâî¿é ðåäàêö³¿» áóâ íàï³â-
çàñîõëèé êàêòóñ, ùî ñòîÿâ á³ëÿ êîìï’þòåðà ï³ä-
ñòàðêóâàòî¿ áóõãàëòåðèö³. Íà ¿¿ äóìêó, â³í ðÿòóâàâ
ãîñïîäàðêó â³ä ÿêî¿ñü òàºìíè÷î¿ «ðàä³àö³¿»; íà
äóìêó ³íøèõ ñï³âðîá³òíèê³â, ãîðùèê áóâ âåëèêîþ
ïîï³ëüíèöåþ, ó ÿêó íåçðîçóì³ëî íàâ³ùî âèêèíóëè
ÿêèéñü çåëåíèé íåïîòð³á.
Ñàì Êè¿â, çâè÷àéíî, ââàæàâñÿ çåëåíèì ì³ñòîì,
àëå ùîá çåëåíü îáñòóïàëà íåìàëèé êîðàáåëü îòàê,
ç óñ³õ áîê³â, ùîá êð³çü íå¿ äîâåëîñü ïðîðèâàòèñü...
æóðíàë³ñò ç äèòèíñòâà ââàæàâ, ùî òàêå ìîæëèâî
õ³áà ùî â äæóíãëÿõ.
— Öå ùå í³÷îãî, — òîðîõò³â òèì ÷àñîì Âîëî-
äèìèð. — Îñü ïðîõîäèòèìåìî ×îðòîìëèê, ³ íå
òàêå ïîáà÷èø.
102
Íà îáëè÷÷³ ïîì³÷íèêà áóëî íàïèñàíî, ùî ðîç-
ïîâ³äàòè ïðî ÿêèéñü çàãàäêîâèé ×îðòîìëèê â³í
ìîæå äîâãî òà íóäíî, é êîðåñïîíäåíò ïîñï³øèâ
ïåðåêëþ÷èòè óâàãó íà ³íøå.
— À ùî òàì äàë³?
— Äå? — Âîëîäèìèð îáåðíóâñÿ. — À, òàì...
òàì áîëîòî. À çà íèì ñåëî ÿêåñü, íå çíàþ, ÿê íà-
çèâàºòüñÿ. Êîëèñü áóëà ð³÷êà, ëþäè ¿¿ çíèùèëè, îöå
ëèøå é çàëèøèëîñü — êîëèøíº ãèðëî, áîëîòî,
é áàþðà ïîñåðåä âóëèö³.
— Íå ëþáëÿòü ëþäè ð³÷îê, — æóðíàë³ñò ô³ëî-
ñîôñüêè ç³òõíóâ. — Îí, êàæóòü, Õðåùàòèê êîëèñü
áóâ ñòðóìêîì, à íà Ìàéäàí³ Íåçàëåæíîñò³ áóëî
êîçÿ÷å áîëîòî. Àëå, ìàáóòü, äóæå äàâíî.
— Òèñÿ÷ó ðîê³â... — êàï³òàí çíîâó îçâàâñÿ
ç ðóáêè.
«² ÿê â³í ò³ëüêè ÷óº?» — ïðîìàéíóëà äóìêà
â Îëåêñàíäðà.
— ...Óñüîãî òèñÿ÷ó ðîê³â. Õ³áà öå äàâíî?
— Êîìó ÿê, — çíèçàâ ïëå÷èìà Âîëîäèìèð. —
Íó ùî? Ìîæå, é íàì ÷àñ çãàäàòè ÷óìàöüê³ çâè÷à¿?..
Ãîð³ëêà âèÿâèëàñü íåïîãàíîþ ³, äî ðå÷³, ÷îìóñü

íà âîä³, íåçàëåæíî ÷è öå ðèáàëêà íà êîëãîñïíîìó
ñòàâêó, ÷è âå÷³ð íà îêåàíñüêîìó ëàéíåð³, ï’ºòüñÿ çà-
âæäè ÷óäîâî. À îò âèãëÿä çàêóñ³ — òðüîõ ðîçêðèòèõ
áàíîê êîíñåðâ³â, ã³ðêè ïîì³äîð³â òà õë³áà — âåëè-
êîãî åíòóç³àçìó íå âèêëèêàâ.
Ïðèíàéìí³ â êîðåñïîíäåíòà.
103
Çâè÷àéíî, äîâîäèëîñü éîìó õàð÷óâàòèñÿ é òàê,
à êîëèñü òðàïèëîñü íàâ³òü çîâñ³ì í³ÿê — àëå òî áóëî
äàâíî é òðèâàëî íåäîâãî. Ïåðñïåêòèâà ïðîñèä³òè
íà êîíñåðâàõ óñþ åêñïåäèö³þ, ÿêà ùå é íåâ³äîìî
ñê³ëüêè òðèâàòèìå, íàâðÿä ÷è êîìó ñïîäîáàëàñÿ á.
Ìàáóòü, âñå òå áóëî â æóðíàë³ñòà íà ëîá³ íà-
ïèñàíî, áî Âîëîäèìèð, ðîçëèâøè ÷àðêè, ðàïòîì
ï³äìîðãíóâ é çàïèòàâ íàïðÿìó:
— Ùî, íå ïîäîáàºòüñÿ ñóõïàé?
— Ùî íå ïîäîáàºòüñÿ? — ïåðåïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Ñóõèé ïàéîê.
— À... Òà, ÷åñíî êàæó÷è, íå äóæå.
— À íåïîãàíî áóëî á ÿêóñü êóõîâàðêó ïðè-
õîïèòè ç ñîáîþ, ãà? Õî÷à á îòó Ãàëüêó ç òàáîðó?
— Àãà... — æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ. Ñïðàâä³, íà
êîðàáë³, ó â³äðèâ³ â³ä öèâ³ë³çàö³¿, ï³ä³éøëà á ³ «îòà
Ãàëüêà».
— À òè êàï³òàíîâ³ öå ñêàæè, ìîæå, â³í ùîñü
³ ïðèäóìàº!
Êàï³òàí ñèä³â ïîðó÷, é æóðíàë³ñò ïîãëÿíóâ íà
Âîëîäèìèðà òðîõè çäèâîâàíî.
Àëå ðîçìîâà òà áóëà, ìàáóòü, ç ÿêèìîñü ï³äòåê-
ñòîì, áî Þð³é çàñîï³â... àëå çìîâ÷àâ.
— Òà é ñïðàâä³, âàæêóâàòî íàì áóäå áåç äáàé-
ëèâèõ æ³íî÷èõ ðóê, — ìð³éëèâî ïðîòÿãíóâ Âîëî-
äèìèð. — ² þøêó ÿêóñü áè âàðèëà...
— Ñàì çâàðèø, — áóðêíóâ êàï³òàí, çàïèõàþ÷è
äî ðîòà âåëèêîãî ïîì³äîðà — âñüîãî îäðàçó.
— Òà ÿ æ ïóòíüî¿ íå çâàðþ. Ë³íüêè. Òà é âçà-
ãàë³, ÿ á³ëüøå ÿêîñü ³ç çàë³çÿêàìè... — Âîëîäèìèð
104
â³äâåðòî ñì³ÿâñÿ, àëå ñì³õ òàêîæ ÿâíî ì³ñòèâ ï³ä-
òåêñò — ÷è òî íàòÿêè íà ÿê³ñü â³äîì³ ëèøå äâîì
åï³çîäè ç ìèíóëîãî, ÷è ùîñü ïîä³áíå.
— Òî é ÷îðò ç íåþ. Òóøîíêó ¿ñòèìåìî.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ, êîðåñïîíäåíò òåæ, àëå, íà
â³äì³íó â³ä Âîëîäèìèðà, — ùèðî. À òîé íå âãàâàâ:
— Òà õ³áà ñïðàâà ëèøå ó þøö³?
Æóðíàë³ñò â³ä÷óâ ëåãêå çàíåïîêîºííÿ — ñõîæå
áóëî, ùî òàêèì ÷èíîì øóêàëè êàíäèäàòà íà ïîñàäó
êîðàáåëüíîãî ïðèáèðàëüíèêà.
Àëå âèÿâèëîñü, ùî âñå-òàêè í³.
— Ãàðàçä, — ìîâèâ ïî òðèâàë³é ïàóç³ êàï³òàí. —
Ãëÿíó. Ìîæå, ùîñü ïîáëèçó ³ º.
— Î, — Âîëîäèìèð â³äâåðòî çðàä³â, é êîðåñ-
ïîíäåíò íå çðîçóì³â, ÷îìó ñàìå. Ùî, íåâæå Þð³é
ï³äå êóäèñü íàéìàòè êóõîâàðêó? Àëå êóäè? É ÷îìó
îñîáèñòî? Õ³áà òàêà âæå õèòðà ñïðàâà...
— Ç öüîãî ïðèâîäó òðåáà õèëüíóòè! — òåïåð
åíòóç³àçì ïîì³÷íèêà áèâ ÷åðåç êðàé, â³í ñõîïèâ
ïëÿøêó...
— Òþ... Îöå ìè äàëè...
Ïëÿøêà áóëà ìàéæå ïîðîæíÿ, ëèøå íà äí³ òå-
ë³ïàëîñÿ ùîñü — ãðàì ç ï’ÿòäåñÿò, òàêå é îäíîìó
ãð³õ íàëèâàòè, à íå ä³ëèòè íà òðüîõ.
— Íó à ùî òè õî÷åø... Ñâ³æå ïîâ³òðÿ âñå-
òàêè.... — â ãîëîñ³ Þð³ÿ ÷óëîñü íåçàäîâîëåííÿ
é âîäíî÷àñ ÿêåñü õèæå íåòåðï³ííÿ, ÿê ïåðåä áîºì.
Îñòàòî÷íî çäèâîâàíèé, æóðíàë³ñò ï³øîâ ó êà-
þòó é çàë³ã íà çâè÷íå âæå ì³ñöå. ×åðåç ê³ëüêà õâè-
ëèí áðÿçíóâ ëþêîì ³ Âîëîäèìèð. Íå âìèêàþ÷è
105
ñâ³òëà, ïîøàðóä³â ñâî¿ì ë³ãâîì ó ïðîòèëåæíîìó
êóòêó, çàë³ã ³ çà ìèòü âæå çàñîï³â. Òà òàê çàðàçëèâî,
ùî â êîðåñïîíäåíòà î÷³ ñàì³ çàïëþùèëèñü.
Àëå ñåðåä íî÷³ â³í ÷îìóñü ïðîêèíóâñÿ é äîâãî
êðóòèâñÿ, ïåðåâåðòàþ÷èñü ç îäíîãî áîêó íà ³íøèé,
ðàõóâàâ ñëîí³â, äóìàâ ïðî ïðèºìíå, ãíàâ ç ãîëîâè
äóìêè — é íå ì³ã çàñíóòè. Õî÷ ÿêà áóëà ïîõìóðà
â÷îðà ïîãîäà, êàþòà âñå îäíî ðîç³ãð³ëàñÿ é ñìåð-
ä³ëî ãàðÿ÷èì ìåòàëîì. Áëèæ÷å äî ðàíêó, íàâïàêè,
ñòàëî õîëîäíî é äîâåëîñÿ âèòÿãàòè ç ðóíäóêà
êîâäðó.
Íàìó÷èâøèñü òàêèì ÷èíîì, Îëåêñàíäð ñïðèé-
íÿâ ãóðê³ò ëþêà íå ÿê ñèãíàë áóäèëüíèêà, à ç ïî-
ëåãøåííÿì.
— Ãåé, ñîíüêè! — ðèêíóâ ó ëþê êàï³òàí. — Ï³ä-
éîì! Âñòàâàéòå, êàâà ãîòîâà!
×åñíî êàæó÷è, òàêà ïîáóäêà æóðíàë³ñòà òðîõè
àæ çäèâóâàëà — Þð³é áóâ îñòàííüîþ ëþäèíîþ, â³ä
ÿêîãî â³í ì³ã ñïîä³âàòèñÿ ðàíêîâî¿ êàâè.
«Áà÷, ÿê ïîãàíî ÿ çíàþ ëþäåé...» — ïðîìàéíóëà
ñàìîêðèòè÷íà äóìêà.
Àëå âæå ÷åðåç õâèëèíó ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî
ëþäåé Îëåêñàíäð òàêè çíàº, ³ öå òðîõè éîãî àæ
âò³øèëî.
— Çíàéîìòåñü. Öå Ãàëÿ. À öå Âîëîäèìèð òà
Îëåêñàíäð.
Ãàëÿ — «öå æ òðåáà... ÿê íà çàìîâëåííÿ...» —
âèÿâèëàñü ä³â÷èíîþ íå äóæå ãàðíîþ, ïðèçåìêó-
âàòîþ é áë³äîþ, íàâ³òü íå ÿê êðåéäà, à ñêîð³øå
ÿê ôàðáà, äî òîãî æ ùå é ÷è òî íåð³øó÷îþ, ÷è
106
òî ÷èìîñü íàëÿêàíîþ — áî çàì³ñòü ÿêî¿ñü ÷åìíî¿
ôðàçè ëèøå ïèñíóëà ùîñü íåâèðàçíèì, òîíåíüêèì
ãîëîñîì é ïîñï³øèëà ñõîâàòèñÿ ó ñàëîí³.
— Õà, — íàòîì³ñòü Âîëîäèìèð ìàâ áàäüîðîñò³
çà äâîõ. — ß æ êàçàâ, ùî íàø êàï³òàí îáîâ’ÿçêîâî
ùîñü âòíå. Ùîïðàâäà...
Â³í òðîõè ñêðèâèâñÿ:
— Ì³ã áè é ùîñü ö³êàâ³øå. À òî òàêå âèáðàâ...
í³ ðèáà, í³ þøêà.
Æóðíàë³ñò ñïðîáóâàâ ñâîþ êàâó é çðîçóì³â,
ùî îñòàííÿ ôðàçà ìîãëà ñòîñóâàòèñÿ ÿê ä³â÷èíè,
òàê ³ íàïîþ. Àëå êàâà áóëà ãàðÿ÷îþ é õî÷ òðîõè
áàäüîðèëà.
— À âèáîðó, âëàñíå êàæó÷è, é íå áóëî, — ë³-
íèâî â³äêàðàñêàâñÿ Þð³é. — Ìàºìî òå, ùî ìàºìî.
² ñòàâëþ âñþ ñâîþ ïàéêó — çà ïàðó òèæí³â âîíà
òîá³ êîðîëåâîþ êðàñè çäàâàòèìåòüñÿ.
Ç ñàëîíó äîí³ññÿ ÿêèéñü ëóíêèé áðÿçê³ò — íà÷å
êàñòðóëþ âïóñòèëè.
— À äå òè ¿¿ âçÿâ? — óñå ùå êðèâëÿ÷èñü â³ä çà-
ì³öíî¿ òà ïðèãîð³ëî¿ êàâè, çàïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Íó äå, äå... — Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà. —
Ó íàéáëèæ÷îìó ñåë³. Îòóäè, ê³ëîìåòðè çî òðè. Çà
îòèìè êóùàìè ñòåæêà ïî÷èíàºòüñÿ. Âèéøîâ íà
âóëèöþ, òàì òàêèé ñîá³ êóëüòóðíèé öåíòð — ê³îñê
ç ë³õòàðåì. Âñÿ ìîëîäü òàì ³ òóñóºòüñÿ. Ö³ëèõ ø³ñòü
øòóê.
Ñëîâî «òóñóºòüñÿ» êàï³òàíîâ³, ìàáóòü, íå ïî-
äîáàëîñÿ, â³í íå ñêàçàâ éîãî, à ñêîð³ø âèïëþíóâ.
107
— Ï³äõîæó, ïèòàþ, êîìó ðîáîòà ïîòð³áíà. Íà
ê³ëüêà òèæí³â, ìîæå, òðîõè á³ëüøå. Êóõîâàðèòè
é ïðèáèðàòè. À öå æ ñåëî... Ëþäè á³äí³. Äåñÿòêó
ïîêàæè — òî òîá³ òóò æå, çà ðîãîì é ì³í’ºò çðî-
áëÿòü. Íó é çãîäèëàñÿ...
Ó ñàëîí³ çíîâ áðÿçíóëî.
— ß æ òàê ãàäàþ, õëîïåöü íàì áè íå ï³ä³éøîâ?
Âîëîäèìèð ïîõëèíóâñÿ, çàêàøëÿâñÿ é çàìàõàâ
ðóêîþ:
— Òà í³, í³!
Ïîò³ì çðîáèâ ïàóçó é äîäàâ:
— Õî÷à õòîçíà, ùî ÿ áóäó äóìàòè ÷åðåç ê³ëüêà
òèæí³â...
Âñ³ çàðåãîòàëè.
— Ãàëþ, òî ùî òàì ç³ ñí³äàíêîì? — ãóêíóâ
ó ñàëîí êàï³òàí.
Ó â³äïîâ³äü çâ³äòè ùîñü ïðîøåïîò³ëè, Þð³é
òðàíñëþâàòè íå ñòàâ, ìàõíóâ ðóêîþ é ãóêíóâ ùå ðàç:
— Íó, òîä³ ïîêëè÷åø...
×åêàòè äîâåëîñü äîâãî, æóðíàë³ñò âñòèã âæå
é åêñêóðñ³þ íàâêðóã áóõòè çðîáèòè (äî ðå÷³, ñòåæêè
í³ÿêî¿ íå çíàéøîâøè), é ãàçåòó ïî÷èòàòè, é çãîëîä-
í³òè, é çíóäüãóâàòèñÿ; êàøà âèÿâèëàñü ïåðåñîëåíîþ,
÷àé — ã³ðêèì, õë³á ïîð³çàíèì àáèÿê: òî òîíåíüêèìè
ñêèáêàìè, ùî àæ íà ñîíöå ïðîñâ³÷óâàëèñü, òî íà-
âïàêè, òàêèìè êàâàëêàìè, ùî ó ðîòà íå âëàçèëè.
— ×îðòçíà-ùî! — íàðåøò³ íå âèòðèìàâ Âîëî-
äèìèð. — Þð÷èêó, ñë³ä âèçíàòè, øî öüîãî ðàçó
òè âèáðàâ... — â³í çðîáèâ ïàóçó, — íåâäàëå ñåëî.
108
— Òî ÿ æ êàæó, — çäâèãíóâ ïëå÷èìà òîé. —
Âèáîðó íå áóëî. Ø³ñòü øòóê, ä³âêà îäíà.
Â³í õëåáíóâ ç³ ñâîº¿ êðóæêè, ñêðèâèâñÿ é ìàõíóâ
ðóêîþ:
— Íåõàé. Äî âå÷îðà ïîáóäå, ïîäèâèìîñÿ, ÿêùî
í³ — âèæåíåìî.
— Òàê ìè æ... — æóðíàë³ñò õîò³â ñêàçàòè, ùî
çà äåíü êîðàáåëü, õî÷ ÿêèé òèõîõ³äíèé, ïðîéäå
íå ìåíøå ñòà ê³ëîìåòð³â, àëå Âîëîäèìèð çðîçóì³â
éîãî ç íàï³âñëîâà:
— Äîáåðåòüñÿ!
À êàï³òàí ëèøå ïëå÷èìà çíèçàâ.
Âèòÿãòè êîðàáëèêà ç êðè¿âêè âèÿâèëîñü ÷è íå
âàæ÷å, àí³æ çàòÿãòè. Þð³é îñòåð³ãàâñÿ íàìîòàòè
âîäîðîñò³ íà ãâèíò, òîìó äâîº âèéøëè íà áåðåãè é,
çàãðóçàþ÷è ó áîëîò³, òÿãëè íà ñåáå êàíàòè. Êàï³òàí
ç ðóáêè ìàõàâ ðóêîþ òî îäíîìó, òî äðóãîìó, ïîêè
êîðìà íå ñòàëà òî÷íî íàâïðîòè âèõîäó ç áóõòè,
ïîò³ì ðåâíóâ äèçåëåì — îäèí ëèøå ðàç, íà÷å âãîðó
ç ï³ñòîëåòà ïàëüíóâ! — é êîðàáåëü ïîâîë³-ïîâîë³,
çà ³íåðö³ºþ, ïîñóíóâ êð³çü ã³ëëÿ, çíîâó ç³äðàâ íà
ïàëóáó ëèñòÿ, äðÿïîíóâ ë³âèì áîðòîì êîð÷à — àëå
âæå çà ìèòü òå÷³ÿ ïîâåðíóëà éîãî êîðìîþ âïåðåä,
íàòèñíóëà, êàï³òàí ùå ðàç ãðèìíóâ ìîòîðîì —
é çåëåí³ âîðîòà çà÷èíèëèñü. Îëåêñàíäð ùå ðàç
ïðîéøîâñÿ áåðåãîì — íó ðó÷àé ÷è çàòîêà, ã³ëêè...
÷îðòà ç äâà òóò é ìîòîðíîãî ÷îâíà çàõîâàºø, íå
òå ùî äâàäöÿòèòîííèêà!, ïîêðóòèâ ãîëîâîþ é âè-
äåðñÿ íà áîðò.
Íà ïàëóá³ çàëèøèëèñÿ ìîêð³ áðóäí³ ñë³äè.
109
Òîãî äíÿ ñòàëî çðîçóì³ëî: îñ³íü îñòàòî÷íî
ïåðåìîãëà ë³òî.
Ùå áóëî òåïëî, ùå ñîíöå ñë³ïèëî î÷³, ñòðè-
áàþ÷è çàé÷èêàìè íà õâèëÿõ, ùå òåïëèìè çäàâà-
ëèñÿ áðèçêè âîäè, ùå ð³äêî, ëèøå äå-íå-äå ñåðåä
çåëåíèõ êó÷åð³â ïî áåðåãàõ çîëîò³ëî ïîæîâêëå
ëèñòÿ — àëå âñå-òàêè ùîñü çì³íèëîñÿ. Ùîñü íå-
âëîâèìå é âèðàçíå âîäíî÷àñ, íà÷å â ëþäèíè, ùî
âèéøëà íà ïåíñ³þ — ùå ì³öíèé, áàäüîðèé äÿäüêî,
ùå ïðîêèäàºòüñÿ âðàíö³, ùå ãîòîâèé ùîñü ðîáèòè,
êîìàíäóâàòè, òâîðèòè — àëå âñå. Ãðåöü.
Ìàáóòü, ïåðø³ â³ä÷óëè öå âîäîðîñò³, áî âîäà
íàâ³òü ç áîðòó çäàâàëàñÿ ïðîçîðîþ, ÿê ó ìîð³.
— Àãà, ìåòð³â óæå íà òðè âèäíî, — íåïðàâèëüíî
çðîçóì³â ïîãëÿä êîðåñïîíäåíòà Âîëîäèìèð. —
À ïîêè ä³éäåìî — òî, ìîæå, é ï’ÿòü íàáåðåòüñÿ.
Â³í îä³éøîâ, ñõâàëüíî ïðîáóð÷àâøè ùîñü íà
çðàçîê «òè áà... áóäóòü ëþäè!», é æóðíàë³ñò çíîâó
ïîëèøèâñÿ ñàì-íà-ñàì ç íåâåñåëèìè äóìàìè.
×îìóñü íàâ³òü ÷óäîâèé êðàºâèä ïî îáèäâà áîðòè
âãàíÿâ ó íóäüãó òà ìåëàíõîë³þ. ×îìóñü íàâ³òü ñâ³-
æèé â³òåð ñâèñò³â ïðîíèçëèâî é ñóìíî. ×îìóñü
íàâ³òü ÷àéêè êâèëèëè ñüîãîäí³ îñîáëèâî æàë³ñíî.
² íàâ³òü õèòàâèöÿ çàãàíÿëà ó ÿêèéñü ñóìíèé òà áåç-
âèõ³äíèé òðàíñ.
— Ãåé, íà ïàëóá³! — ðèêíóëî ðàïòîì ç ðóáêè. —
Àíó ãîä³ ñòîâáè÷èòè! Îãîëîøóþ àâðàë, çàãàëüíî-
êîðàáåëüíå ïðèáèðàííÿ, íàâåñòè ïîðÿäîê â ñàëîí³,
ÿê³ð âàì óñ³ì â...
110
Âåëèêà õâèëÿ ç ãîëîñíèì «õëþï!» ðîçáèëàñü îá
í³ñ, é ê³íåöü ôðàçè çàëèøèâñÿ íåâèðàçíèì.
Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ — ìàáóòü, êàï³òàíè óñ³õ
÷àñ³â òà íàðîä³â áîðîëèñÿ ç ìåëàíõîë³ºþ êîìàíäè
îäíàêîâî — é ðóøèâ äî òðàïó.
Ñàëîí çóñòð³â éîãî ãîëîñíèì «áðÿçü!» é õâèëåþ
ãîñòðîãî àöåòîíîâîãî çàïàõó â í³ñ. Ñâ³æîíàéíÿòà
ä³âêà (æóðíàë³ñò íå îäðàçó é çãàäàâ, ÿê ¿¿ çâàëè)
ñòîÿëà ïîñåðåäèí³ é òóïî-ðîçïà÷ëèâî äèâèëàñü íà
ï³äëîãó. Ïî ï³äëîç³ ðîçïëèâàëàñÿ âåëèêà ïëÿìà.
Ç ïëÿìè ñòèð÷àëè ñêëÿí³ óëàìêè, à â î÷àõ íåâäàëî¿
ïðèáèðàëüíèö³, é áåç òîãî ïðèïóõëèõ òà ÷åðâîíó-
âàòèõ, âèáëèñêóâàëè ãîòîâ³ ç³ðâàòèñÿ ñëüîçè.
— Òüõó! — äîëèíóëî ç ³íøîãî áîêó.
Ó äâåðÿõ, ñêëàâøè ðóêè íà ãðóäÿõ, ñòîÿâ Âî-
ëîäèìèð.
Òå «òüõó!» âèÿâèëîñü îñòàííüîþ êðàïëåþ.
Ñëüîçè áðèçíóëè, íà÷å ãðåáëþ ïðîðâàëî, ä³âêà
çàòóëèëà ðóêàìè îáëè÷÷ÿ, ñïðîáóâàëà âèñêî÷èòè
ç ñàëîíó, âð³çàëàñÿ æóðíàë³ñòîâ³ â ãðóäè, â³äñêî-
÷èëà, êèíóëàñÿ äî ³íøîãî âèõîäó, âð³çàëàñÿ ó Âî-
ëîäèìèðà. Ñõëèïíóëà âæå â³äâåðòî ðîçïà÷ëèâî,
ãåïíóëàñü ó êóòî÷êó íà êîë³íà é çàëèëàñü ïëà÷åì —
àæ íàâ³òü ñòèõà ï³äâèâàþ÷è.
— Òþ, — îäíî÷àñíî ñêàçàëè Âîëîäèìèð òà
Îëåêñàíäð, òàê ñàìî îäíî÷àñíî çíèçàëè ïëå÷èìà
é âèéøëè — êîæåí ïî ñâîºìó òðàïó.
— Íó òîä³ â÷³òü ìàò÷àñòèíó, — òåæ çíèçàâ ïëå-
÷èìà Þð³é. — Ñòàâàé, Âîëîäþ, çà ðóëü é ïîêàæè,
ùî äî ÷îãî, à ÿ ï³äó ïîäð³ìàþ.
111
Âîëîäèìèð ç ãîòîâí³ñòþ ñòàâ çà øòóðâàë, êàï³-
òàí âîñòàííº îêèíóâ ïîãëÿäîì ïðèëàäè é âèéøîâ.
Õî÷à ÿê³ òàì ïðèëàäè? Æóðíàë³ñò ïîá³æíî
îãëÿíóâ ïàíåëü íàä øòóðâàëîì. Îäèí öèôåðáëàò
ïîêàçóâàâ òèñê ìàñòèëà, ³íøèé — çàëèøîê ïàëèâà;
ùå òðîõè äàë³ ïðèëàøòóâàâñÿ çâè÷àéí³ñ³íüêèé,
ìîæëèâî íàâ³òü àâòîìîá³ëüíèé àìïåðìåòð — ³ âñå.
Íå ââàæàòè æ çà ïðèëàäè âåíòèëÿòîð ³ ÿêóñü ìà-
ñèâíó ðó÷êó íàä ãîëîâîþ?
Ê³ëüêà ðàç³â Îëåêñàíäð áóâ íà âèñòàâêàõ òà çà-
ãëÿäàâ ó êàþòè (¿õ íàâ³òü ÿçèê íå ïîâåðòàâñÿ íàçâàòè
ðóáêàìè) ñó÷àñíèõ ðîçê³øíèõ êîðàáëèê³â — òàì î÷³
ðîçá³ãàëèñÿ â³ä öèôåðáëàò³â, äèñïëå¿â, ³íäèêàòîð³â
òà âàæ³ëüö³â.
À òóò... â³ÿëî ÷èìîñü ìàëî òîãî, ùî ðàäÿíñüêèì,
òà ùå ñòàðèì — íà÷å ç ê³íîô³ëüìó ï’ÿòäåñÿòèõ
ðîê³â.
Âîëîäèìèð ïîì³òèâ ñêåïòè÷íèé ïîãëÿä ³ ï³ä-
ìîðãíóâ.
— Àíó, ñòàæåðå... ùî ìè áà÷èìî íà ïðèëàäîâ³é
äîøö³?
Æóðíàë³ñò ïîìîðùèâñÿ â³ä òðîõè çâåðõíüîãî
òîíó, àëå âèð³øèâ íåâäîâîëåííÿ íå âèêàçóâàòè.
— Íó... ïîêàæ÷èêè ìàñëà, ïàëèâà é àìïåðìåòð.
— À ùî õîò³ëîñü áè ïîáà÷èòè? — òàê ñàìî
âåñåëî íàïîëÿãàâ Âîëîäèìèð.
— Íó... õî÷à á åõîëîò. Áî çàðàç â’¿äåìî ó ÿêóñü
êàìåíþêó ïîñåðåä ôàðâàòåðó — é ñê³í÷èòüñÿ âñÿ
åêñïåäèö³ÿ. Êîøòóº êîï³éêè... äî ðå÷³, ìè æ ãîâî-
ðèëè ïðî ÿê³ñü ãðîø³ íà ïðèëàäè?
112
Ïîì³÷íèê ðåãîòíóâ, àëå îäðàçó æ ïîñåðéîçí³-
øàâ é êèâíóâ — ìîâëÿâ, áóäóòü ëþäè!
— Íó òîä³ äèâèñü.
É, êëàöíóâøè çàìêîì, ï³äíÿâ ïàíåëü ïîðó÷
ç ïðèëàäîâîþ.
— Î...
Äèâèòèñü òàêè áóëî íà ùî. Íà÷å íàâìèñíî çàäëÿ
êîíòðàñòó, íà ñõîâàí³é äîøö³ íàïõàíî áóëî ñò³ëüêè,
ùî ðîçá³ãàëèñÿ î÷³. Ïåðøèì, ïî÷èíàþ÷è çë³âà,
ñâ³òèâñÿ âåëèêèé äèñïëåé — ç ìàïîþ, ïóíêòèðíî
ïðîêðåñëåíèì ôàðâàòåðîì ³ ÿñêðàâîþ êðàïêîþ —
ìàáóòü, âîíà ïîçíà÷àëà ì³ñöåçíàõîäæåííÿ êîðàáëÿ;
à öå ê³ëüêà êðàïîê — ³íøîãî êîëüîðó òðîõè ïîîäàëü
íàòÿêàëè, ùî GPS ó öüîìó ïðèëàä³ ïîºäíóâàâñÿ ùå
é ç ðàäàðîì. Òðîõè ìåíøèé äèñïëåé ïîêàçóâàâ âè-
ãíóòó äîíèçó êðèâó é âåðòèêàëüíó ë³í³þ ïîñåðåäèí³.
Á³ëÿ äíà áëèìàëà öèôðà «8», à ïîêè æóðíàë³ñò ðîç-
äèâëÿâñÿ, êðèâà ïîïîâçëà âãîðó é öèôðà çì³íèëàñÿ
íà «6», «5», «3»... é çíîâó ïîïîâçëà âíèç.
— Îöå òîá³ é êàìåíþêà, — ïîÿñíèâ Âîëîäè-
ìèð, õî÷à é òàê áóëî çðîçóì³ëî, ùî åõîëîò ïðàöþº
íåïîãàíî é ôàðâàòåð òóò íå ì³ëêèé.
Äàë³ ðîçòàøóâàëèñÿ ùå ÿê³ñü ³íäèêàòîðè —
æîäíîãî ìåõàí³÷íîãî! Æóðíàë³ñò ñïàñóâàâ âæå
íà äðóãîìó é âîäíî÷àñ óñâ³äîìèâ, ùî ãðîø³ áóëî
âèòðà÷åíî íåäàðåìíî.
— À äðóãà ïàíåëü ï³äí³ìàºòüñÿ?
Âîëîäèìèð çíîâ ðåãîòíóâ ³ ç ãîòîâí³ñòþ êëàö-
íóâ çàìêîì.
113
— Àëå ñþäè äèâèòèñü ùå ðàíî. Õ³áà äëÿ ðîç-
âàãè....
Â³í êëàöíóâ ùå îäíèì çàìêîì — ï³ä øòóðâàëîì,
âèòÿã çàêð³ïëåíó íà ðóõîì³é êîíñîë³ êëàâ³àòóðó
é îäí³ºþ ïðàâèöåþ, íå â³äðèâàþ÷èñü, ïðîòî-
ðîõò³â ùîñü ïî êëàâ³øàõ. Äèñïëå¿ áëèìíóëè. Íà
ë³í³þ êóðñó òà ãëèáèíè ëÿãëà êîîðäèíàòíà ñ³òêà,
íà ë³âîìó ìîí³òîð³ ç’ÿâèëàñü çàãàäêîâà ñ³ò÷àñòà
ñòðóêòóðà, çàñâ³òèëèñÿ ÿê³ñü âîãíèêè...
— ² ùî ìè áà÷èìî? — Âîëîäèìèð é ñàì çàõî-
ïèâñÿ, é âæå íå æóðíàë³ñòîâ³ «ìàò÷àñòèíó ïîêàçó-
âàâ», à ñàì òðåíóâàâñÿ. Ðóêè éîãî, íåçâàæàþ÷è íà
õèòàâèöþ é íåçâè÷íå ðîçòàøóâàííÿ êëàâ³àòóðè, òàê
³ ë³òàëè ïî êíîïêàõ. — ...À áà÷èìî ìè îñü ùî. Ë³-
âîðó÷, íà â³äñòàí³ ïðèáëèçíî äåñÿòè ç ïîëîâèíîþ
ìåòð³â, íà ãëèáèí³... å-å-å... ï’ÿòè ç ïîëîâèíîþ
ìåòð³â ëåæèòü ìåòàëåâèé ïðåäìåò âàãîþ áëèçüêî...
å-å-å... ñòà ãðàì³â, äîâæèíîþ äåñÿòü ñàíòèìåòð³â,
ä³àìåòðîì... í³, ä³àìåòð òî÷íî íå ñêàæó... ïðè-
áëèçíî â³ä ï’ÿòè äî äåñÿòè ñàíòèìåòð³â... éìî-
â³ðíî... êîíñåðâíà áëÿøàíêà!
— Îãî! — íà æóðíàë³ñòà öå ñïðàâèëî ïåâíå
âðàæåííÿ, àëå îäðàçó çàêîðò³ëî ïîìñòèòèñü. —
Çíà÷èòü, öåé ïðèëàä øóêàº êîíñåðâí³ áëÿøàíêè?
Â³ä òàêîãî ïðèïóùåííÿ Âîëîäèìèð ïðîìàõ-
íóâñÿ íàâ³òü íå ïî êëàâ³ø³, à âçàãàë³ ïî êëàâ³àòóð³,
ïîò³ì çàâìåð, íà÷å ñíàðÿä ïåðåä âèáóõîì.... àëå
âèäèõíóâ ïîâ³òðÿ, é âèáóõó íå ñòàëîñÿ.
114
— Æàðòóé, æàðòóé... — íåñõâàëüíî ïðîáóð÷àâ
â³í ïî äîñèòü òðèâàë³é ïàóç³. — À ÿê òâîÿ ÷åðãà
áóäå âàõòó ñòîÿòè... ÿêðàç çà ö³ºþ øòóêîþ — òî ÿ
òåæ ïîæàðòóþ.
— Ãàðàçä-ãàðàçä, — ïðèìèðëèâî ïîñì³õíóâñÿ
Îëåêñàíäð. — Òî ðîçêàæè õî÷, ùî âîíî çà øòóêà.
— Î, — Âîëîäèìèð îäðàçó æ çàáóâ âñ³ îá-
ðàçè. — Öå äóæå õèòðà øòóêà! Íàçèâàºòüñÿ âîíî
ìàãí³òíèé ³íòåãðàòîð. Øóêàº... íó ùî ìîæíà øó-
êàòè åëåêòðîìàãí³òíèìè çàñîáàìè? Ìåòàë âîíî
øóêàº. Äîáðå øóêàº. Àëå ïîâ³ëüíî. É òðîõè...
íåïðÿìèì ìåòîäîì. Âñ³ íîðìàëüí³ ëþäè çí³ìàþòü
ìàãí³òîãðàìè é îáðîáëÿþòü ó ëàáîðàòîð³¿. Ó íàñ
æå âèì³ðþâàííÿ ïîòðàïëÿþòü ïðÿìî ó êîìï... íó,
ðåçóëüòàò òè ñàì áà÷èø. À îò ÿêáè ó íàñ áóëî äâ³
àíòåíè... àáî ìè õîäèëè íàä ï³äîçð³ëèì ðàéîíîì
êîëàìè... òî ÿ á ì³ã íå ëèøå ä³àìåòð, ÿ á òîá³ íà
ñòî â³äñîòê³â â³ðíî ñêàçàâ, ç-ï³ä ÷îãî òà áëÿøàíêà
òà ÿêîãî êîëüîðó áóëà åòèêåòêà!
— Òà íó? — íåäîâ³ðëèâî ï³äíÿâ áðîâó æóðíà-
ë³ñò. — À öå ÿê?
— Íó, öå ÿ òðîõè çàãíóâ, — é îêîì íå çìèãíóâ
Âîëîäèìèð. — Àëå ä³àìåòðà ñêàçàâ áè òî÷íî!..
Êîðàáåëü òèì ÷àñîì íåñï³øíî õèòàâñÿ íà
õâèëÿõ, ðóõàþ÷èñü âïåðåä. Áàêåí, ùî ï³âãîäèíè
òîìó áîââàí³â íà ñàìîìó îáð³¿, âæå íàáëèçèâñÿ
íàñò³ëüêè, ùî ìîæíà áóëî ïðî÷èòàòè éîãî íîìåð.
Ôàðáà, ÿêîþ áóëî òå íàïèñàíå, êîëèñü ââàæàëàñÿ
á³ëîþ, à òåïåð á³ëüø ñõîæà áóëà íà çèìîâèé êà-
ìóôëÿæ — ñâ³òëî-ñ³ð³ íåñòåðò³ ä³ëÿíêè ìåæóâàëè
115
ç íåâèðàçíèìè òåìí³øèìè ïëÿìàìè. Òà é ñàì
áàêåí — êîëèñü ÷åðâîíèé — çàðàç ìàâ ÿêèéñü
òüìÿíî-ðóäèé êîë³ð.
Êðèâà íà åêðàí³ òðåìò³ëà é âèãèíàëàñÿ, à íà íà-
â³ãàö³éíîìó äèñïëå¿ áëèìàëè ïîçíà÷êè.
— Îé-îé, ñê³ëüêè ñì³òòÿ íà äí³, — ïîõèòàâ
ãîëîâîþ Âîëîäèìèð. — Äèâèñü. Îòàê³ ÿñêðàâ³
ïîçíà÷êè — öå ôåðîìàãíåòèêè.
Â³í ïåðåõîïèâ çàäóìëèâèé ïîãëÿä êîðåñïîí-
äåíòà, ç³òõíóâ é ñàì ñåáå ïåðåêëàâ:
— Íó... çàë³çî, êðèöÿ... ÷àâóí... Òåîðåòè÷íî
ùå ñïëàâè ìîæóòü áóòè, àëå òóò — íàâðÿä ÷è. Îö³,
òüìÿí³ø³ — òî ïàðà... êîðîòøå, òî íå òàê³ ìàãí³òí³
ìåòàëè. Ó íàøîìó âèïàäêó, íàé÷àñò³øå — äþðàëü.
Áóâàº ùå ì³äü òà áðîíçà. Áóâàº ùå...
Â³í çíîâó ç³òõíóâ é óòî÷íþâàòè íå ñòàâ.
— Öèôðè ïîðó÷ ç ïîçíà÷êàìè — òî ìàêñè-
ìàëüí³ ðîçì³ðè. ßêùî ïðåäìåò ëåæèòü ÿêðàç ï³ä
íàìè — ¿ì ìîæíà â³ðèòè. ßêùî íàâñêîñè — òî íå
äóæå. Îò ÿêáè ó íàñ áóëî äâ³ àíòåíè...
Â³í ñàì ñåáå óðâàâ é çíîâó ïðîòîðîõò³â ùîñü
íà êëàâ³àòóð³.
— Îñü ùî ðîáëÿòü ó òàêèõ âèïàäêàõ...
Ïîçíà÷êè íàêðèëî êîîðäèíàòíîþ ñ³òêîþ, âîä-
íî÷àñ êðèâà ïîïîâçëà êóäèñü óá³ê.
— Òþ, à ùî âîíî çà...
Âîëîäèìèð ñïî÷àòêó âòóïèâñÿ â ìîí³òîð, ïî-
ò³ì òðîõè ðîçãóáëåíî ï³äíÿâ ãîëîâó... é ùîñèëè
êðóòîíóâ øòóðâàë ë³âîðó÷.
— Òðèìàéñÿ! Òüõó, ïðèãîòóâàòèñü äî ç³òêíåííÿ!
116
Îäíàê áîäàé ñõîïèòèñÿ çà ùî-íåáóäü Îëåê-
ñàíäð íå âñòèã.
Ãîëîñíå «áîìììì!» ïî÷óëîñÿ ñïåðåäó. Áàêåí
ðîçïà÷ëèâî ìîòíóâ ùîãëîþ, íà ÿê³é áóëî çàêð³-
ïëåíî ÿê³ñü ìåòàëåâ³ ïëàñòèíè, é çíèê ï³ä âîäîþ.
Ùå îäíå, âæå ãëóõ³øå «áîì...» ïî÷óëîñÿ ç-ï³ä
ïàëóáè, ïîò³ì ñêðåãîòîì ïðîêîòèëîñÿ ï³ä íîãàìè,
ùå ðàç áîìêíóëî ç ïðîòèëåæíîãî áîðòó...
Âîëîäèìèð âèíóâàòî ïîãëÿíóâ íà æóðíàë³ñòà.
...À áàêåí âèðâàâñÿ ç-ï³ä áîêó êîðàáëèêà,
ï³äñêî÷èâ, íà÷å õîò³â íà ïàëóáó âèäåðòèñü, íàõè-
ëèâñÿ — òàê, ùî ç³ì’ÿò³ ïëàñòèíè òðîõè ïî ñàëîíó
íå âäàðèëè, é ùå äîâãî ñòðèáàâ, õèòàâñÿ, âèìàõóâàâ
ùîãëîþ, íà÷å ãîðëàâ ¿ì óñë³ä:
— Íåã³äíèêè! Õóë³ãàíè! Îñü ÿ âàì çàðàç äàì!..
Åê³ïàæ, íåðóõîìî çàâìåðøè ó ðóáö³, äèâèâñÿ
íàçàä — Âîëîäèìèð çí³÷åíî òà âèíóâàòî, à Îëåê-
ñàíäð — ïðîñòî ðîççÿâèâøè ðîòà.
— Í-äà... — ïî÷óëîñÿ ççàäó. — «Òèòàí³êà» ÿ á
âàì íå äîâ³ðèâ!
Õëîïö³ îäíî÷àñíî îãëÿíóëèñÿ, ç³òêíóëèñÿ ïëå-
÷èìà é îïèíèëèñÿ â ð³çíèõ êóòêàõ ðóáêè.
Þð³é, ñêëàâøè íà ãðóäÿõ ðóêè, ñòîÿâ ó äâåðÿõ
é äèâèâñÿ òî íà ïðèëàäè, òî íà Âîëîäèìèðà. Êàï³-
òàí, ìàáóòü, óæå ñïàâ, áî âèñêî÷èâ ëèøå ó òðóñàõ.
Íà æóðíàë³ñòà â³í íàâ³òü óâàãè íå çâåðíóâ... é öå
áóëî ÿêîñü íàâ³òü òðîõè îáðàçëèâî.
— Òà ÿ... — íåâèðàçíî ïðîìèìðèâ Âîëîäè-
ìèð. — Òà âîíî... Òà õòî æ...
117
— Óãó, — áóðêíóâ ³ùå ðàç Þð³é. — Çâè÷àéíî,
çâè÷àéíî.
Âîëîäèìèð çàìîâê.
— Äîáðå, — êàï³òàí ìàõíóâ ðóêîþ é ðîçâåð-
íóâñÿ íàçàä äî êàþòè. — Îãëÿíåø áîðò é äíèùå.
À òè, Ñàøêî, ïîäèâèñü ó ñàëîí³ — áî òàì, çäàºòüñÿ,
òåæ ùîñü óïàëî...
— Îò áà÷, ÿê äîáðå, ùî äíèùå ïîñèëèëè! — ñêà-
çàâ Âîëîäèìèð òàêèì òîíîì, íà÷å æóðíàë³ñò êîëèñü
áóâ íàäòî ïðîòè ò³º¿ ìîäåðí³çàö³¿. Îëåêñàíäð çíèçàâ
ïëå÷èìà é ðóøèâ äî ñàëîíó.
Âèÿâèëîñü, ùî «ùîñü» òàêè âïàëî.
Ìîòîöèêë ëåæàâ íà áîö³. Ç áàêó — ìàáóòü,
ïîâíîãî, êð³çü ä³ðî÷êó â êðèøö³ ñî÷èâñÿ áåíçèí,
à ä³âêà ðîçãóáëåíî ìåòóøèëàñÿ ïîðó÷ é çíîâó ìàëî
íå ïëàêàëà.
— Àíó ïîñóíüñÿ! — æóðíàë³ñò ëåãêî ïîñòàâèâ
ìàøèíó íà ì³ñöå é ëèøå òîä³ ïîâåðíóâñÿ äî íàé-
ìè÷êè. — Íó, ÷îãî òè? Ïîäóìàºø, âïàëî! Íå çà-
ãîð³ëîñÿ æ?
Ä³âêà êóñàëà ãóáó é õîâàëà îáëè÷÷ÿ. Îëåêñàíäð
çíèçàâ ïëå÷èìà é ïîäàâñÿ íàçàä äî ðóáêè.
Âîëîäèìèð óæå âñòèã ïîçà÷èíÿòè âñ³ ïàíåë³,
é çàðàç óïðàâë³ííÿ ìàëî òàêèé ñàìèé âèãëÿä, ÿê
òîä³, êîëè ìàòè òðè ïðèëàäè ââàæàëîñÿ ö³ëêîì
äîñòàòíüî.
Ìåëàíõîë³éíèé îñ³íí³é íàñòð³é ÷îìóñü íå ïî-
ëèøàâ æóðíàë³ñòà, é ïîÿñíåííÿ Âîëîäèìèðà äî-
õîäèëî íà÷å êð³çü âàòó:
118
— Çàãàëîì êåðóâàòè íàøèì êîðàáëèêîì ëåãêî,
ïðèáëèçíî òàê ñàìî, ÿê ³ ìàøèíîþ... òè æ ìàøèíó
âîäèø? íó òîä³ âñå ïðîñòî! — òàê, ïðèáëèçíî òàê
ñàìî, àëå íàâïàêè. Êîëè ïîêðóòèø øòóðâàë, ðóëü
ïîâåðòàºòüñÿ, é êîðàáåëü âõîäèòü ó öèðêóëÿö³þ.
Ùîá âèð³âíÿòè éîãî, òðåáà ïîñòàâèòè ðóëü çíîâó
ó íåéòðàëüíå ïîëîæåííÿ, çðîçóì³â?
Êîðàáåëü ñëóõíÿíî âõîäèâ ó öèðêóëÿö³þ, à îò
äàë³ ïî÷èíàëèñü ïðîáëåìè — â³í àáî çîâñ³ì íå
áàæàâ ç íå¿ âèõîäèòè, àáî æ, íàâïàêè, ðîçâåðòàâñÿ
â ïðîòèëåæíèé á³ê. Ï³íèñòèé ñë³ä çà êîðìîþ çâè-
âàâñÿ, íà÷å ï’ÿíà ãàäþêà. Îëåêñàíäð ç³òõíóâ. Êîëè
çà êåðìîì ñòîÿâ êàï³òàí, òà íàâ³òü ³ Âîëîäèìèð, òî
ñë³ä áóâ... íó, íå ³äåàëüíî ð³âíèé, çâè÷àéíî, àëå...
— À ùî âîíî çà îäîðîáëî íà áåðåç³? — çàïèòàâ
â³í ñêîð³ø äëÿ òîãî, ùîá â³äâåðíóòè óâàãó, àí³æ
ç ö³êàâîñò³.
«Îäîðîáëî» ñêëàäàëîñÿ ç âåëèêèõ ñòîâï³â,
ñêëàäåíèõ ï³ðàì³äîþ, òà ÿêî¿ñü êîíñòðóêö³¿ çâåðõó.
— Î, öå òåæ âàæëèâà äëÿ íàâ³ãàö³¿ øòóêà! —
çàäåð ïàëüöÿ âãîðó Âîëîäèìèð. — Íàçèâàºòüñÿ
«ñòâîðíèé çíàê». Îñü ïîäèâèñü, äàë³ çà íèì, òðîõè
ë³â³øå — ùå îäèí. Áà÷èø?
Æóðíàë³ñò ïðèäèâèâñÿ. Ñïðàâä³, çíà÷íî äàë³ â³ä
áåðåãà, íà óçâèøø³, çä³éìàëàñÿ òàêà ñàìà ñïîðóäà.
— ßê ò³ëüêè âîíè ñòàíóòü â îäíó ë³í³þ, îäèí
çà îäíèì... öå îçíà÷àòèìå, ùî ìè çíàõîäèìîñü
ó ïåâí³é òî÷ö³, ïîçíà÷åí³é â ëîö³¿...
— À ó íàñ ³ ëîö³ÿ º?
119
Îëåêñàíäð íàâ³òü ñîá³ íå ïðèçíàâñÿ á, ùî öå
ó íüîìó ïðîñòî çàãðàëî äèòèíñòâî. Òàºìíè÷³ ëî-
ö³¿, êîîðäèíàòè, àçèìóòè... êîëèñü äàâíî-äàâíî,
â äèòÿ÷èõ òà þíàöüêèõ êíèæêàõ öå çâó÷àëî òàê
ðîìàíòè÷íî... Ñõîäèòè ïî àçèìóòó, âçÿòè êîîðäè-
íàòè, ïîòðèìàòè ó ðóêàõ çàãàäêîâó é ïðèâàáëèâó
«ëîö³þ»...
— Àÿêæå. Îí ó øàôö³, ïîäèâèñü, ÿê ö³êàâî.
Ëîö³ÿ âèÿâèëàñü òîíåíüêîþ êíèæå÷êîþ, ùî-
ïðàâäà âåëèêîãî ôîðìàòó — á³ëüøà íàâ³òü çà
àëüáîì äëÿ ìàëþâàííÿ. Àëå çàì³ñòü îïèñó íåáåç-
ïåê ïëàâàííÿ, ñòîð³íêè ì³ñòèëè ëèøå ñõåìàòè÷í³
ìàïè — òà ùå é âñ³ÿí³ ÿêèìèñü ïîçíà÷êàìè, ïóíê-
òèðàìè, íàïèñàìè íà çðàçîê «³çîáàòà»... «çàáîðà»...
Îëåêñàíäð ïîç³õíóâ. Ùî æ. Âëàñíå, â³í äàâíî
çíàâ, ùî æèòòÿ ñêëàäàºòüñÿ â îñíîâíîìó ç ðîç-
÷àðóâàíü.
— Òà íàì âîíî íå àêòóàëüíî, — íåïðàâèëüíî
çðîçóì³â éîãî Âîëîäèìèð. — Ó íàñ GPS º, é âñÿ
ð³÷êà â êîìï’þòåð³ — ç ãëèáèíàìè, ³çîáàòàìè...
³ íàâ³òü ç òèì, ÷îãî â ëîö³ÿõ í³ÿê íå ìîæå áóòè!
Â³í çìîâíèöüêè ï³äìîðãíóâ.
— À êîëèñü ò³ ñòâîðí³ çíàêè áóëè äóæå êîðèñí³!
Ïîì³÷íèê ðîçïîâ³äàâ ùå ùîñü, àëå êîðåñïîí-
äåíò ìàéæå íå ñëóõàâ.
«Êîëèñü» — öå ìàáóòü, òîä³, êîëè é êîðàáåëü
öåé ââàæàâñÿ íîâåíüêèì, é í³ÿêèõ GPS³â íå ëèøå
â íåá³ íå ë³òàëî, àëå é ó ïðîåêòàõ íå áóëî... íà-
òîì³ñòü òîä³ áóëà ãîð³ëêà ïî òðè äâàäöÿòü... ÷è
ïî òðè ø³ñòäåñÿò? íàòîì³ñòü ðåêëàìè íå áóëî ïî
120
òåëåâ³çîðó... é òåëåâ³çîðè áóëè ÷îðíî-á³ë³, é íà-
â³òü íå â êîæí³é ðîäèí³... íàòîì³ñòü áóëà ãàçåòà
«Ïðàâäà» — íóäíþùà, àëå îáîâ’ÿçêîâà äëÿ êîæ-
íîãî êîìóí³ñòà... à, òî÷íî, òîä³ æ ³ùå êîìóí³ñòè
áóëè... ñïðàâæí³... ÿê³ ìàëè çà ìåòó — â³ëüíå
é ñïðàâåäëèâå êîìóí³ñòè÷íå ñóñï³ëüñòâî ñòâîðèòè,
à íå çàâîþâàòè á³ëüø³ñòü ó ïàðëàìåíò³...
Êîðàáåëü ðàïòîì çäàâñÿ éîìó ãîñòåì ç òèõ
äàëåêèõ ðîê³â, ÿêèé âðàæåíèé, çäèâîâàíèé, øîêî-
âàíèé, ðîçäèâëÿºòüñÿ íàâêðóã — ³ íå ï³çíàº íàâ³òü
çíàéîìèõ ì³ñöü.
Ñóäíî ãîéäíóëî, æóðíàë³ñò ñòðåïåíóâñÿ é ïðè-
ñëóõàâñÿ.
— ...òàê îò, âèñêàêóº â³í íà ì³ëèíó, òà äîáðÿ÷å
òàê, ìàëî íå íà ï³âêîðïóñà, ëåòèòü øêåðåáåðòü ðà-
çîì ç ôóòøòîêîì, ìîðäîþ ó ï³ñîê, ìàòþêàºòüñÿ,
ÿê øàëåíèé, ³ ùî âèÿâëÿºòüñÿ? âèÿâëÿºòüñÿ, ì³ñöåâ³
õëîïö³ âêðàëè àêóìóëÿòîðè ç áàêåíà, ë³õòàð ïðè-
õîïèëè, é ïîâ³ñèëè íà ìàéäàí÷èêó ïîíàä Äí³ïðîì,
ùîá òàì òàíö³ âëàøòîâóâàòè! É êîëè òîé äÿäüêî
âð³çàâñÿ â ì³ëèíó, òàíö³ áóëè ó ñàìîìó ðîçïàë³,
à êîëè ïðîêèíóëèñÿ é ìàòðîñè, òî âîíè òàì òàê³
òàíö³ âëàøòóâàëè, ùî, ìàáóòü, õëîïöÿì ³ äîñ³ íîñè
ëîìèòü, à ä³âêè íà ä³òåé ïîãëÿäàþòü... ç íåì³ñöå-
âèìè ðèñàìè îáëè÷÷ÿ.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ.
— À çàðàç íàâ³ãàö³¿ ìàéæå íåìà — ëèøå áàðæ³
ç ìåòàëîáðóõòîì, ³ òîé çà áóãîð, ïîëîâèíà áàêåí³â
ñàìà ïîòîíóëà, ùå ç ïîëîâèíè àêóìóëÿòîðè ïî-
êðàëè, à ìè ç òîáîþ, îí, íàâ³òü â³äáèâà÷ ïîëàìàëè.
121
— ßêèé â³äáèâà÷?
— Òà êóòîâèé æå æ! Íà òîìó áàêåí³, ùî ï³ä
äíîì ïðîïóñòèëè! Íó, áà÷èâ, õèòðà òàêà êîíñòðóê-
ö³ÿ íà ùîãë³? Òðè ïëàñòèíè, çâàðåí³ ï³ä ïðÿìèì
êóòîì â³äáèâàþòü ïðîì³íü ðàäàðà òî÷íî ó òîìó
íàïðÿìêó, çâ³äêè â³í ïðèéøîâ. Â ðåçóëüòàò³ òàêà
ìàëåíüêà øòóêà ñÿº íà åêðàí³ òàê, íà÷å âåëèêà áàðæà
ÿêàñü! É ÷èì òî÷í³øå âèòðèìàíî êóòè, òèì... íó, íà
òîé â³äáèâà÷, ùî ìè ïîëàìàëè, òåïåð áóäå äîñèòü
âàæêî ïîì³òèòè...
Âîëîäèìèð çíîâó ç³òõíóâ ³ íà äåÿêèé ÷àñ ïðè-
ìîâê.
Ïîò³ì äîäàâ:
— À ìîæå, âîíî é íà êðàùå.
Ïàóçà áóëà òàêà äîâãà, ùî Îëåêñàíäð âæå é çà-
áóâ, ïðî ùî ìîâà.
— Öå òè ïðî ùî?
— Òà ïðî â³äáèâà÷ æå!
— À... Òþ, à ÷îìó æ íà êðàùå?
— À ÷îðò éîãî çíà, õòî çà íàìè ïëèâòèìå...
Âèñíîâîê áóâ íàñò³ëüêè äàëåêîäóìíèé, ùî
æóðíàë³ñò ç ï³âõâèëèíè ðîçïëóòóâàâ òàêó ëîã³êó:
à) õòîñü ìîæå ïëèñòè ïîçàäó; á) ç âîðîæèìè íà-
ì³ðàìè; â) ç ðàäàðîì; ã) ñåðåä íî÷³ àáî â òóìàí³;
´) ìîæå çäóðó âïèëÿòèñÿ â áàêåí...
Êîðåñïîíäåíò àæ ãîëîâîþ ìîòíóâ, à Âîëîäè-
ìèð òèì ÷àñîì ô³ëîñîôñòâóâàâ äàë³:
— Æîäíå ÿâèùå íå ìîæå áóòè îäíîçíà÷íî
õîðîøèì àáî ïîãàíèì...
122
Îëåêñàíäð íàëàøòóâàâñÿ áóâ íà äîâãó íóäíó
ëåêö³þ ïðî åêçèñòåíö³àë³çì, àëå ïîì³÷íèê ðàïòîì
ïðî³ëþñòðóâàâ âèñíîâîê íàî÷íî òà àêòóàëüíî:
— Îí, áà÷ ï³âîñòð³â?
Ñïðàâä³, ïðàâîðó÷ ÷è òî áåðåã âäàâàâñÿ äàëåêî
ó ð³÷êó, à ÷è íàâïàêè, Äí³ïðî îáõîäèâ ÿêóñü íå-
ïåðåáîðíó íàâ³òü äëÿ íüîãî ïåðåøêîäó — àëå ï³â-
îñòð³â ó ôîðì³ âåëèêîãî òðèêóòíèêà âàæêî áóëî
íå ïîì³òèòè. ² íå ëèøå ïî ïðè÷èí³, âæå íàçâàí³é.
Íàâ³òü ñåðåä çåëåíèõ, ìàëüîâíè÷èõ áåðåã³â öåé
êóòî÷îê ïðèðîäè âðàæàâ ñâîºþ êðàñîþ. Ë³ñ ï³ä-
ñòóïèâ ï³ä ñàì³ áåðåãè, ëèøå äå-íå-äå ñåðåä äåðåâ
âêëèíþâàëèñÿ êðèõ³òí³ ï³ùàí³ ïëÿæèêè — ÿêðàç
íà îäíó-äâ³ ëþäèíè. Æîäåí íàìåò, æîäåí ñë³ä â³ä
áàãàòòÿ íå ïñóâàëè êðàºâèäó. Æîäíà áëÿøàíêà
ç-ï³ä êîíñåðâ³â, ïëàñòèêîâà àáî ñêëÿíà ïëÿøêà íå
ð³çàëè îêî.
— Çíàìåíèòå ì³ñöå, — ç³òõíóâ Âîëîäèìèð. —
Òðàõòåìèð³âñüêèé ï³âîñòð³â.
² çàïèòàëüíî ïîãëÿíóâ íà æóðíàë³ñòà.
Çâè÷àéíî, òîé ó â³äïîâ³äü ì³ã ëèøå çíèçàòè
ïëå÷èìà.
Âîëîäèìèð ìàõíóâ ðóêîþ — òà ÿ, ìîâëÿâ, ³ íå
ñïîä³âàâñÿ íà ³íøå, ç³òõíóâ — îò ëþäè ï³øëè, í³÷èì
íå ö³êàâëÿòüñÿ! é ëèøå òîä³ ïîÿñíèâ:
— ²ñòîðè÷íà ïàì’ÿòêà é äåðæàâíèé çàïîâ³äíèê
âîäíî÷àñ.
— À...
— Áóëè.
— Î?
123
— Îöå òîá³ é «î». À çàðàç — ïåðøèé ó êðà¿í³
åêñïåðèìåíòàëüíèé ïðèâàòíèé çàïîâ³äíèê.
— À...
— Àãà, ó íàñ ùå é íå òàêå áóâàº! Òà òåáå çà-
ö³ïèëî ÷è ùî?
Â³í ïðîñë³äêóâàâ ïîãëÿä êîðåñïîíäåíòà é ñàì
ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ. Ç ë³ñó òÿãíóëîñÿ ùîñü ñåðåäíº
ì³æ øèðîêîþ ñòåæêîþ ÷è âóçüêîþ äîðîãîþ
é óïèðàëîñÿ â âîäó. Á³ëÿ ñàìîãî áåðåãà, ìàëî íå
â õâèë³ çà¿õàâøè, ñòîÿâ ðîçìàëüîâàíèé â êàìóôëÿæ
â³äêðèòèé äæèï — òå ùå é ç ã³ðëÿíäîþ ôàð íàä
êàá³íîþ. À ó êàá³í³... òî÷í³øå, ç êàá³íè, âèòèêàëèñÿ
äâà çäîðîâ³ òèïè (òåæ â êàìóôëÿæ³), ³ ìàëè ò³ òèïè
íà ïëå÷àõ ñïðàâæí³ñ³íüê³ àâòîìàòè, ³ íàâ³òü ¿õí³
ïðèêëàäè áóëî ðîçìàëüîâàíî êàìóôëÿæåì.
Ëèøå çà õâèëèíó Îëåêñàíäð ðîçäèâèâñÿ, ùî
àâòîìàòè íå çîâñ³ì ñïðàâæí³ — «Ñàéãà», ÷è òî
áàñòàðä, ÷è áàéñòðþê â³ä «êàëàøíèêîâà», àëå ëåãøå
â³ä òîãî íå ñòàëî.
Äÿäüêè çà «Ñàéãàìè» âòóïèëèñü â êàòåð òàê,
íà÷å õîò³ëè ïîãëÿäàìè ä³ðêè ó íüîìó ïðîñâåðäëèòè.
À îäèí ùå á³íîêëÿ ä³ñòàâ é ÷àñ â³ä ÷àñó ïðèêëàäàâ
äî î÷åé — íà÷å âèâ÷àâ êîðàáåëü àæ äî íàéìåíøîãî
ãâèíòèêà.
— Óãó. ß æ êàæó — åêñïåðèìåíòàëüíèé ïðè-
âàòíèé çàïîâ³äíèê. Çíàéøëàñÿ äîáðà ëþäèíà, ïî-
áà÷èëà, ùî äåðæàâà íå â çìîç³ êîíòðîëþâàòè ïî-
ðÿäîê, çàõèùàòè ð³äê³ñí³ ðîñëèíè â³ä âèòîïòóâàííÿ
ì³ñöåâèìè æèòåëÿìè, à çâ³ðèíó — â³ä ì³ñöåâèõ æå
áðàêîíüºð³â... äîìîâèëàñü ç ïðåçèäåíòîì... é òåïåð
124
äîñòóï ñþäè äóæå îáìåæåíèé, ì³ñöåâèõ æèòåë³â
õîò³ëè ñïî÷àòêó âèïåðòè, àëå âîíè íàòÿêíóëè íà
òå, ùî êðàé ìàº äàâí³ ïàðòèçàíñüê³ òà ðåâîëþö³éí³
òðàäèö³¿... òîä³ â³äñòóïèëèñÿ, àëå çàðàç ¿ì íàòÿêàþòü
ó â³äïîâ³äü, ùî âîíè ìåøêàþòü òóò íà÷åáòî íå çî-
âñ³ì çàêîííî. Ðîñëèíè òåïåð ìàéæå íå òîï÷óòü...
à çâ³ðèíó ëóïèòü âèêëþ÷íî ãîñïîäàð.... ïðàâäà,
áóâàº, ç ãîñòÿìè.
— Í³÷îãî ñîá³!
— Íàòîì³ñòü ³ñòîðè÷íó ïàì’ÿòêó — êîçàöüêå
êëàäîâèùå — òåïåð í³õòî íå ñïëþíäðóº...
— Íó õî÷ öå äîáðå...
— ...áî ãîñïîäàð çáóäóâàâ íà íüîìó ìèñëèâ-
ñüêèé çàìîê.
Êîðåñïîíäåíòîâ³ çàö³ïèëî âäðóãå.
Âîëîäèìèð çíîâó ç³òõíóâ, à äæèï ç îõîðîíöÿìè
òèì ÷àñîì ñõîâàâñÿ çà âåðáîëîçîì.
— Íó, íå ïåðåæèâàé äóæå! — ïîì³÷íèê íàðåøò³
ïîì³òèâ ñòàí æóðíàë³ñòà. — Ìèíåòüñÿ! Ñê³ëüêè âæå
òèõ ïàí³â áóëî — ïðî á³ëüø³ñòü é çãàäêè íå çáåðå-
ãëîñü! À ìîæå, é ñïðàâä³, çáåðåæå ëþäèíà öå ì³ñöå,
ìîæå, é ñïðàâä³, ³íàêøå í³ÿê íå ìîæíà áóëî...
Âïåðøå çà ÷àñ ¿õíüîãî çíàéîìñòâà Âîëîäèìèð
ðîçìîâëÿâ ç íèì áåç êïèí³â, äîáðîçè÷ëèâî é íàâ³òü
ïðèÿçíî, àëå...
Æóðíàë³ñò êîâòíóâ ñëèíó é ïîñï³õîì â³äâ³â î÷³.
Íàñïðàâä³ éîìó çàö³ïèëî çîâñ³ì íå ç íåíàâèñò³ äî
íîâîÿâëåíîãî ìàãíàòà, à âèêëþ÷íî ç çàçäðîñò³.
Òðàõòåìèð³âñüêèé ï³âîñòð³â âæå ñõîâàâñÿ çà îá-
ð³ºì, Îëåêñàíäð íàâ÷èâñÿ òàê-ñÿê òðèìàòè ñóäíî íà
125
êóðñ³ é ïî÷àâ ðîçáèðàòèñÿ ç ïîçíà÷êàìè íà ðàäàð³
òà åõîëîò³, êîëè ðàïòîì íà ïàëóá³ çàòðåìò³ëî é ç
êàþòè âèñêî÷èâ, ëåäâå äâåð³ íå çí³ñøè, Þð³é:
— Ïðàâî ðóëÿ! Äàâàé, äàâàé, çàâåðòàé ñêîð³ø!
Ç íåñïîä³âàíêè æóðíàë³ñò êðóòîíóâ øòóðâàë òàê,
ùî êîðàáåëü ìàëî íå ë³ã íàá³ê, ïîò³ì âèð³âíÿâñÿ,
àëå ùå äîâãî õèòàâñÿ, íåíà÷å ï’ÿíèé.
— À ùî òðàïèëîñü?
Êàï³òàí éîãî çàïèòàííÿ «íå ïîì³òèâ». Íàòî-
ì³ñòü ç ñàëîíó áîÿçêî âèñóíóëà í³ñ íàéìè÷êà, îãëÿ-
íóëàñü, é òàê ñàìî òèõåíüêî, íà÷å ìèøà, çíèêëà.
— Àíó äàé-íî ðóëÿ Âîâö³!
Âîëîäèìèð, òàê ñàìî çäèâîâàíèé, ñëóõíÿíî ñòàâ
çà êåðìî é çàïèòàëüíî îãëÿíóâñÿ íà êîìàíäèðà.
Îëåêñàíäð, òðîõè îáðàæåíèé, â³ä³éøîâ, àëå ïî-
ì³òíî áóëî, ùî ö³êàâ³ñòü ãðèçå é éîãî.
— Òðèìàé îí íà òó çàòîêó!
Êîðåñïîíäåíò çìóøåíèé áóâ âèçíàòè, ùî çàì³íà
êåðìàíè÷à áóëà òàêè äîðå÷íîþ — «ò³º¿ çàòîêè» â³í
âçàãàë³ íå ïîáà÷èâ.
Îäíàê é çàòîêîþ òó çàïàäèíó â áåðåç³ íàçâàòè
áóëî âàæêî. Ïðèêðèòà ç áîêó ð³êè ï³ùàíîþ êî-
ñîþ, âîíà íà ï³âñîòí³ ìåòð³â òÿãëàñÿ âçäîâæ áå-
ðåãà, ïîò³ì ðîçâåðòàëàñÿ çíîâ äî áàòüêà-Äí³ïðà,
àëå íå äîêîòèâøèñü çîâñ³ì òð³øå÷êè, áóêâàëüíî
ïàðó ìåòð³â, çíèêàëà. Âõ³ä äî ò³º¿ áóõòè òàêîæ áóâ
âóçüêèé, ì³ëêèé, àëå íà äèâî ÷èñòèé — áåç æîäíî¿
âîäîðîñò³. Çà ìèòü çàãàäêà ïðîÿñíèëàñÿ — êîðàáåëü
çàéøîâ ó ïðîõ³ä é ñòàâ, íåçâàæàþ÷è íà òîðîõ-
ò³ííÿ äâèãóíà. Âîëîäèìèð äîäàâ ãàçó — êîðàáåëü
126
ïðîéøîâ ùå ç ïàðó ìåòð³â ³ çíîâó çóïèíèâñÿ. Çà
êîðìîþ êèï³ëà âîäà, ñï³íåíèé ñòðóì³íü â³ääàëÿâñÿ
ç ÷èìàëîþ øâèäê³ñòþ...
— Îãî, òå÷³ÿ! — äîïåòðàâ íàðåøò³ êîðåñïîí-
äåíò, àëå êàï³òàí ðîçäðàòîâàíî ìàõíóâ ðóêîþ,
Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå÷èìà ³ ùå äîäàâ ãàçó, êîðà-
áåëü ïðîðâàâñÿ-òàêè äî çàòîêè é òèöüíóâñÿ íîñîì
ó áåðåã.
— Ñàøêî, àíó ïîäàé ê³íåöü!
Êàï³òàí óæå ç³ñòðèáíóâ íà áåðåã. Æóðíàë³ñò
ñëóõíÿíî êèíóâ òîâñòèé êàíàò ³ç çàøìîðãîì, Þð³é
îäíèì ðóõîì íàêèíóâ éîãî íà òîâñòó äåðåâèíó
é, æîäíîãî ðàçó íå îãëÿíóâøèñü, êèíóâñÿ â õàù³.
Çàëèøàëîñü ëèøå çàïèòàëüíî äèâèòèñÿ íà Âî-
ëîäèìèðà.
— À ÿ çíàþ? — ïðàâèëüíî çðîçóì³â éîãî òîé. —
Ìîæå, äî â³òðó ëþäèí³ ñõîò³ëîñÿ. Ïðèïåêëî.
— Ãì, — ñêàçàâ æóðíàë³ñò é íå ïîâ³ðèâ.
² ïðàâèëüíî çðîáèâ, áî âæå çà ìèòü ç êóù³â âè-
äåðñÿ íàçàä êàï³òàí, çìàõíóâ ç îáëè÷÷ÿ ïàâóòèííÿ
é çàäîâîëåíî ðèêíóâ:
— Ïðèâàë! Íî÷óºìî òóò!
Âîëîäèìèð âêîòðå çíèçàâ ïëå÷èìà é âèìêíóâ
äâèãóí. Ç ñàëîíó çíîâó âèñóíóëà í³ñ íàéìè÷êà.
— À, äî ðå÷³, — ðîçâåðíóâñÿ äî íå¿ Þð³é. —
Ä³â÷èíî, òè íàñ íå âëàøòîâóºø. Ãîòóâàòè íå
âì³ºø, ïðèáèðàºø ïîãàíî... êîðîòøå êàæó÷è, òåáå
çâ³ëüíåíî.
Íàéìè÷êà ìèòòþ çíèêëà ç ïàëóáè é — æóðíà-
ë³ñò ì³ã áè çàêëàñòèñÿ — çíîâó çàðþìñàëà.
127
— Ìàáóòü, êàï³òàí çíàº òóò êîãîñü, — íåâïåâ-
íåíî ïðîìîâèâ Âîëîäèìèð. — Àáî ñåëî ÿêåñü
ïîðó÷, ùî â³í éîãî çíàº. Ìîæå, çíàéäå êîãîñü
ç ðóêàìè, ùî ç ïðàâèëüíîãî áîêó ðîñòóòü.
Ä³âêà íåçãðàáíî âèë³çëà òðàïîì íå áåðåã, êèíóëà
îñòàíí³é ïîãëÿä íà êàï³òàíà — òàêèé æàë³ñëèâèé,
ùî â Îëåêñàíäðà àæ ñåðöå çàéøëîñÿ, àëå Þð³é
ÿêðàç êîïèðñàâñÿ ç ÿêèìîñü ìåòàëåâèì ìîòëîõîì
é íàâ³òü óâàãè íà òå íå çâåðíóâ. Ä³âêà ïîõíþïèëàñü,
ñõëèïíóëà é çíèêëà â êóùàõ.
— ßê æå âîíà äîäîìó äîáåðåòüñÿ, — æàë³ñíî
ñêàçàâ Îëåêñàíäð.
— Äîáåðåòüñÿ. ¯é òóò íåäàëåêî, — ïîõìóðî
áóðêíóâ Âîëîäèìèð.
Í³÷ âèäàëàñü ïðîõîëîäíîþ, àëå çà äåíü êàþòà,

ìàáóòü, äîáðÿ÷å íàãð³ëàñÿ, à ìîæå, íå äîñèòü
åôåêòèâíî ïðàöþâàëî îõîëîäæåííÿ äèçåëÿ, áî
çíîâó ñìåðä³ëî íàãð³òèì ìåòàëîì é, çäàºòüñÿ, íàâ³òü
äóæ÷å, àí³æ ìèíóëî¿ íî÷³.
À áëèæ÷å ï³ä ðàíîê æóðíàë³ñò àæ ïðîêèíóâñÿ
â³ä õîëîäó é ç ãîäèíó öîêîò³â çóáàìè, ìð³þ÷è ïðî
êóõîëü ãàðÿ÷î¿ êàâè. Íå ïðî ô³ðìîâó êðèõ³òíó
ô³ë³æàíêó, íàâ³òü íå ïðî ñòàíäàðòíó êàôåøíó
÷àøêó, íàâ³òü íå ïðî ãðàí÷àê, ó ÿêîìó êàâó ïîäàþòü
ïðîâ³äíèêè â ïîòÿç³, à ñàìå ïðî êóõîëü — âåëèêèé,
ðîç³ãð³òèé òàê, ùîá íàâ³òü ó ðóö³ áóëî áîëÿ÷å òðè-
ìàòè, é ùîá êàâà áóëà íå îáîâ’ÿçêîâî ÿêàñü ÿê³ñíà
àáî çíàìåíèòà, àëå ãóñòà é ãàðÿ÷à...
128
— À êîìó êàâè â ïîñò³ëü! — ðàïòîì ïî÷óëîñÿ
çâåðõó.
Êîëè ëþäèíà áà÷èòü ùîñü íåñïîä³âàíå, òî êà-
æóòü, ùî âîíà — àæ î÷³ âèðÿ÷èëà. Êîëè ëþäèíà
ùîñü íåñïîä³âàíå ÷óº, âèðÿ÷èòè âóõà âîíà íå
ìîæå... àëå òóò áè ï³ä³éøîâ ñàìå òàêèé âèðàç.
² ñïðàâà áóëà íå â òîìó, ùî ïî÷óëîñÿ çâåðõó. Ð³÷
áóëà ó ò³ì, ùî ñêàçàíî öå áóëî ãîëîñîì æ³íî÷èì,
äçâ³íêèì, í³æíèì òà ëàã³äíèì, é çâó÷àâ â³í òàê
ìåëîä³éíî, ùî õî÷ îäðàçó íà ñöåíó...
À ïîò³ì æóðíàë³ñò âèðÿ÷èâ é î÷³.
Áî çâåðõó ñïóñêàëîñÿ òàêå âæå íåáåñíå ñòâî-
ð³ííÿ, ãîä³ áóëî é ïîð³âíÿííÿ çíàéòè! Äîâãå á³ëÿâå
âîëîññÿ, ç³áðàíå â õâ³ñò, îìèíàëî ÷óäîâ³ ãðóäè, ÿê
ð³÷êà — äâà ïàãîðáè, òàêîþ æ ð³êîþ ñïóñêàëîñÿ
àæ äî òàë³¿ — òîíåíüêî¿, õî÷ ïàëüöÿìè îáõîïëþé!,
à òàë³ÿ êðóòî ïåðåõîäèëà â ñòåãíà... à îñê³ëüêè ä³â-
÷èíà ñïóñêàëàñÿ ïî äðàáèí³, òî ñòåãíà ò³ âèõèëÿëèñÿ
òàê, ùî æóðíàë³ñò àæ ãëèïíóâ.
Íåáåñíå ñòâîð³ííÿ ìàëî â ðóö³ äâà âåëèê³ ïà-
ðóþ÷³ êóõë³, é ïàõëî ç òèõ êóõë³â êàâîþ... ñïðàâæ-
íüîþ êàâîþ, à íå òèìè ïîìèÿìè, ÿê³ ïðèìóäðèëàñÿ
çâàðèòè â÷îðà òà... ÿê æå ¿¿... òà é ñïðàâä³, ÿê æå
âîíà íàçèâàëàñÿ?
— Ìåíå çâàòè Îëåíà, — ìîòíóëà âîëîññÿì ä³â-
÷èíà. — Âàø êàï³òàí... å-å-å... çàïðîñèâ ìåíå âçÿòè
ó÷àñòü ó åêñïåäèö³¿... ÿêùî âè íå ïðîòè, çâè÷àéíî.
Âè æ íå ïðîòè?
129
Æóðíàë³ñò îòåòåð³ëî ìàõíóâ ãîëîâîþ — íå
êèâíóâ ³ íå ïîõèòàâ, à ùîñü ñåðåäíº, àëå â Îëåíè
òå ñóìí³â³â íå âèêëèêàëî.
— Íó é ÷óäîâî! — âîíà ÷àð³âíî ïîñì³õíóëàñÿ,
âðó÷èëà õëîïöÿì ïî êàâ³ é âèñêî÷èëà âãîðó ïî äðà-
áèí³ — âïðàâíî òà çãðàáíî, íà÷å ã³ìíàñòêà ç öèðêó.
Ùå é ãóêíóëà çâåðõó:
— ² íå áàð³òüñÿ, áî ÷àñ óæå ñí³äàòè!
Ëèøå òîä³ æóðíàë³ñò ïåðåâ³â ïîãëÿä íà Âîëî-
äèìèðà.
— À ùî ÿ êàçàâ, — âèãëÿä ó òîãî áóâ òðîõè
çäèâîâàíèé, àëå äàëåêî íå òàêèé îøåëåøåíèé,
ÿê ó êîðåñïîíäåíòà. — Ó íàøîãî êàï³òàíà áàãàòî
çíàéîìñòâ!
Íà ñí³äàíîê áóâ òîâñòåíüêèé îìëåò ç ïîì³-

äîðàìè, áóòåðáðîäàìè ç ñèðîì, òà çíîâó æ òàêè
êàâîþ. Àëå íîâà êóõîâàðêà ïðèìóäðèëàñÿ íàâ³òü
öèìè ïðîñòèìè ñòðàâàìè ñåðâ³ðóâàòè ñòîëèêà òàê,
ÿê íå ó âñÿêîìó ðåñòîðàí³ âì³þòü. Íàâ³òü ìàñëî
íàð³çàíî áóëî êâàäðàòèêàìè — áåðè é ìàæ... àáî
êðàùå äàâàé ÿ íàìàæó...
Îëåíà ïðèìóäðÿëàñÿ âîäíî÷àñ é ïðèêðàøàòè
ñîáîþ ñí³äàíîê, é ï³äñîâóâàòè õëîïöÿì ëàñ³ øìà-
òî÷êè, é íàëèâàòè êàâó, é ïîäàâàòè ñ³ëüíè÷êó, é ïðè
òîìó ùå é ïîñì³õàòèñÿ, êîêåòóâàòè ç Âîëîäèìèðîì
é ïóñêàòè á³ñèêè êàï³òàíîâ³ — ³ íàâ³òü òîé ïîñì³-
õàâñÿ, é çàö³êàâëåíî-ï³äáàäüîðëèâî ïîãëÿäàòè íà
æóðíàë³ñòà...à òîé, â ñâîþ ÷åðãó, ïîãëÿäó íå â³ä-
130
âîäèâ â³ä íå¿, àæ ïîêè íå òèöüíóâ ñåáå âèäåëêîþ
â íîñà.
— Ùî, ïîäîáàºòüñÿ øòó÷êà? — ï³äìîðãíóâ
éîìó Âîëîäèìèð. — Îòîæ. Íàø êàï³òàí ùå é íå
íà òàêå çäàòåí!
— ß òóò í³ äî ÷îãî, — çíèçàâ ïëå÷èìà Þð³é. —
Ñàì íàâ³òü íå ñïîä³âàâñÿ. Ïðîñòî ïîùàñòèëî.
Ä³â÷èíà ñëóõàëà ò³ ðîçìîâè — ³ òåæ ïîñì³õàëàñÿ.
Ï³ñëÿ ñí³äàíêó Îëåíà õóòêî çìåëà ç³ ñòîëó ïî-
ñóä é âñ³ëàñÿ á³ëÿ âîäè — ìèòè éîãî ï³ñêîì. Ä³ÿâ
öåé çàñ³á åôåêòèâí³øå çà âñÿêèé «ôåéð³». Íàâ³òü
òóò âñ³ ðóõè ¿¿ çäàâàëèñÿ çãðàáíèìè é ãðàö³îçíèìè.
Îò ëèøå äîäàëàñÿ îäíà íåçðó÷í³ñòü — çàäëÿ
ïåâíèõ ïîòðåá äîâîäèëîñÿ òåïåð â³äõîäèòè â õàù³.
Æóðíàë³ñò â³äõîäèâ é â³äõîäèâ, îãëÿäàþ÷èñü —
àëå ç-çà êîæíîãî êóùà ä³â÷èíó áóëî âèäíî. Êóù³
íà äåñÿòîìó â³í ï³éìàâ ñåáå íà òîìó, ùî ä³º, ÿê òîé
ïåíñ³îíåð ç â³äîìîãî àíåêäîòó, ùî ïèñàâ ñêàðãó
â ÆÅÊ, í³áè éîìó ç â³êîí âèäíî ÿêðàç æ³íî÷ó
ëàçíþ, é öå ïîãàíî âïëèâàº íà éîãî ìîðàëü.
— Òàê íå âèäíî æ í³÷îãî! — êàæå ïðåäñòàâíèê
êîì³ñ³¿, ùî ïðèéøëà ðîçáèðàòèñü.
— À âè ñòàíüòå îñü òóò, íà øàôó é âèñóíüòå
ãîëîâó ó êâàòèðêó — òî îäðàçó é ïîáà÷èòå!
Îëåêñàíäð ñïëþíóâ, ïîêðóòèâ ãîëîâîþ — îò,
ìîâëÿâ, ïðè÷åïèëîñÿ! — àëå ðóøèâ ùå äàë³, â ãóùà-
âèíó ãåòü íåïðîëàçíó. Ñêîðî ï³ä íîãàìè çàõëþïàëî
é êóù³ ïåðåéøëè â î÷åðåò òà ÿê³ñü áîëîòÿí³ ÷àãàð-
íèêè. Æîäíèõ îçíàê ñòåæêè, ïî ÿê³é êàï³òàí âíî÷³
çá³ãàâ ó ñåëî. Çâè÷àéíî, é ñë³ä³â íå áóëî.
131
— Ðîñ³ÿíè íàçèâàþòü äîðîãîþ òå ì³ñöå, ÿêèì
çáèðàþòüñÿ ïðî¿õàòè, — íåçàäîâîëåíî ïðîáóð÷àâ â³í.
Ïîò³ì ïîäóìàâ é äîäàâ:
— À íàø êàï³òàí — òå áîëîòî, ïî ÿêîìó ìîæíà
ïðîéòè.
Ï³ä íîãàìè òð³ñíóëî é ïðîâàëèëîñÿ. Îëåêñàíäð
ëåäü âñòèã ñõîïèòèñÿ çà íàéáëèæ÷èé ÷àãàðíèê, ïî-
êîëîâ ðóêó, çàøèï³â, ïîâåðíóâ íàçàä. É ëèøå çíîâó
çàáà÷èâøè áåðåã, çðîçóì³â, ùî çàáóâ çðîáèòè òå,
çà ÷èì ³øîâ.
À çà ìèòü âèÿâèâ, ùî íîãè éîãî, é øòàíè, é ÷å-
ðåâèêè áóëè ãåòü çàáàáðàí³ ÷îðíîþ ñìåðäþ÷îþ
áîëîòÿíîþ òâàííþ. Æóðíàë³ñò ðóøèâ áóâ äî çà-
òîêè, àëå òóò êîðàáåëü êîðîòêî ðèêíóâ ñèðåíîþ
é Âîëîäèìèð çàìàõàâ ç áîðòó ðóêîþ — «ïîðà!»
— Îé, ÿê òè çàìóðçàâñÿ, — çóñòð³ëà êîðåñïîí-
äåíòà Îëåíà. — Öå æ òðåáà, ÿê íå ïîùàñòèëî!
Çí³ìàé âñå, çàðàç ÿ âèïåðó. Òà òóò ñêèäàé, íàùî
òîá³ òà çàì³íà, ñüîãîäí³ ñïåêîòíî áóäå!
Òàê âîíî é âèÿâèëîñü.
Íà äèâî ÿñêðàâå ñîíå÷êî ï³äíÿëîñÿ íàä ë³âèì,
ïîëîæèñòèì áåðåãîì, òðîõè ïîñë³ïèëî î÷³, ïîäó-
ìàëî, âèñêî÷èëî â çåí³ò — é ïî÷àëî òàê ïðèï³êàòè,
ùî ñêîðî âæå ³ Þð³é, é Âîëîäèìèð çàëèøèëèñü
ëèøå ó ïëàâêàõ é ïî÷àëè îäèí ïîïåðåä îäíîãî
ï³ä’þäæóâàòè Îëåíó:
— Íó òî é ùî, ùî êóïàëüíèêà íå âçÿëà! Òåæ
ìåí³ ãîðå. Ñàìà êàçàëà, ùî ñïåêîòíî áóäå!
Ä³â÷èíà ñïî÷àòêó â³äìàõóâàëàñü, ïîò³ì ïî÷àëà
äðàæíèòè ÷îëîâ³ê³â, çàêà÷óþ÷è áëóçêó ï³ä ñàì³
132
ãðóäè, à ïîò³ì ìàõíóëà ðóêîþ, ïîêàçàëà âñ³ì ÿçèêà,
çíèêëà â êàþò³ é çà ê³ëüêà õâèëèí ç’ÿâèëàñÿ ó øîð-
òàõ, íàøâèäêóðó÷ çðîáëåíèõ ç³ ñòàðèõ êàï³òàíîâèõ
äæèíñ³â.
— Íó ÿê?
Æàðòè ìèòòþ ïðèïèíèëèñü, çàïàëà òèøà. Íå
ìåíøå, í³æ çà õâèëèíó Þð³é êðåêíóâ é ìîâ÷êè
ïîêàçàâ âåëèêîãî ïàëüöÿ. Âîëîäèìèð ïî÷óõàâ ïî-
òèëèöþ é çàãàäàâ, ùîá ï³ä ÷àñ éîãî âàõòè Îëåíà
ïåðåáóâàëà âèêëþ÷íî íà íîñ³ êîðàáëÿ, áî ³íàêøå
â³í (êåðìàíè÷) áóäå äèâèòèñÿ íà íå¿, à íå ïðÿìî
ïî êóðñó, é â³í (êîðàáåëü) îáîâ’ÿçêîâî ó êîãîñü
âð³æåòüñÿ, à Îëåêñàíäð ëèøå ðîòà ðîççÿâèâ.
Ä³â÷èíà âäÿ÷íî ïîñì³õíóëàñÿ êàï³òàíîâ³, Âîëî-
äèìèðîâ³ ïèðõíóëà é ñêàçàëà, ùî âîíà íå íîñîâîþ
ô³ãóðîþ íàéìàëàñÿ, à ñòþàðäåñîþ, à íà êîðåñïîí-
äåíòà ïîãëÿíóëà ç äèâíèì âèðàçîì íà îáëè÷÷³ — ÷è
òî æàëåì... ÷è, ìîæå, çàö³êàâëåí³ñòþ?
Îëåêñàíäð çðîçóì³â, ùî ï³äáàäüîðþº ñàì
ñåáå, ç³òõíóâ é çíîâó æ òàêè ñàì ñîá³ ïîñòàíîâèâ
ó á³ê êðàñóíüêè íå äèâèòèñÿ... íó, íàìàãàòèñÿ íå
äèâèòèñÿ... íó, íå äóæå ÷àñòî ïîãëÿäàòè õî÷à á...
òà õàé éîìó ÷îðò, õî÷à á íå ñòîâáè÷èòè âåñü ÷àñ,
âòóïèâøèñü â îò³ ãðóäè! Ùî, öèöüîê ãîëèõ í³êîëè
íå áà÷èâ?!
Êîëè ïðîõîäèëè Êàí³â, ïî ïðàâîìó áîðòó òðà-

ïèâñÿ âåëèêèé ÷îòèðüîõïàëóáíèé òåïëîõ³ä.
133
— ×è íå «Âó÷åòè÷»? — ïåðøèì çàïèòàâ Âîëî-
äèìèð, ìðóæà÷è î÷³ ïðîòè ÿñêðàâîãî ñîíöÿ. — Òè
áà, ùå æèâèé!
— À á³ñ éîãî çíà, — êàï³òàí òåæ ï³äíÿâ ãîëîâó
â³ä ïðèëàäîâî¿ äîøêè. — Õî÷à ìîæå áóòè. Êàòàº
ñîá³ ³íîçåìö³â ïî êðó¿çíèõ ìàðøðóòàõ, ùî éîìó
çðîáèòüñÿ.
Êîðàáåëü íàáëèçèâñÿ, ³ êîëè ñòàëî âèäíî íàçâó,
áóëî çðîçóì³ëî, ùî Âîëîäèìèð âãàäàâ. Êðó¿çíèê
ìàâ âèãëÿä îäíî÷àñíî ðîçê³øíèé é ïîøàðïàíèé.
Ïîì³òíî áóëî, ùî êîðàáåëü çíàâàâ ³ êðàù³ ÷àñè,
àëå íåïîãàíî çáåð³ãñÿ é çàðàç íàãàäóâàâ «ìàäàì» ³ç
áîðäåëþ, àëå òàêó, ùî îñîáëèâî âàæëèâèõ êë³ºíò³â
îáñëóãîâóº îñîáèñòî.
— Êàæóòü, êâèòîê êîøòóº â³ñ³ìñîò äîëàð³â, —
äîêèíóâ é ñîá³ æóðíàë³ñò.
Âîëîäèìèð òà Þð³é ïåðåçèðíóëèñÿ, àëå ëîã³êà
íàñòóïíî¿ ôðàçè âèÿâèëàñü òðîõè íåñïîä³âàíîþ
äëÿ êîðåñïîíäåíòà.
— Îöå áóëà á çäîáè÷!
À Âîëîäèìèð ùå é ïîãëÿä íà êîðìó êèíóâ, ñêî-
ð³ø çà âñå — íà çàìàñêîâàíèé ÿùèê ç êóëåìåòîì.
Æóðíàë³ñò ïîêðóòèâ ãîëîâîþ, ïîò³ì ïðèêèíóâ
ñóìó ïîòåíö³éíî¿ çäîáè÷³ — é òåæ ç³òõíóâ. Íà
ìèòü éîìó é ñïðàâä³ ñòàëî øêîäà, ùî ÷àñè ï³ðàò³â
ìèíóëè.
— À êàæóòü, íà ïî÷àòêó äåâ’ÿíîñòèõ áóëè ÿê³ñü
ï³ðàòè íà Äí³ïð³, — íåâèííî êèíóâ Âîëîäèìèð,
àëå ïðè òîìó õèòðî ïîãëÿíóâ íà êàï³òàíà.
134
— Íà ïî÷àòêó äåâ’ÿíîñòèõ áàãàòî ÷îãî áóëî, —
ç àáñîëþòíî íåïðîíèêíèì âèãëÿäîì â³äïîâ³â
òîé. — Ùîïðàâäà, ñâ³äê³â íå çàëèøèëîñü.
Âîëîäèìèð ÿêðàç õîò³â ùîñü äîäàòè, àëå êîâòíóâ
ôðàçó, ëåäü íå ïîäàâèâøèñü.
À â³òðó òèì ÷àñîì íå áóëî çîâñ³ì, êîðàáåëü éøîâ
ìàéæå áåç õèòàâèö³ é í³ñ éîãî ðîçì³ðåíî ð³çàâ çî-
ëîò³, ó ñîíÿ÷íèõ ïðîìåíÿõ äð³áí³ õâèëüêè.
Äí³ïðî âæå ïî÷àâ çâóæóâàòèñü, ³ âèãëÿä îáîõ

áåðåã³â îäíî÷àñíî ä³ÿâ, íà÷å òðàíêâ³ë³çàòîð. Áî
âîíî õî÷ ³ ïðèºìíî ïëèñòè øèðîêîþ, ìîãóòíüîþ
ð³÷êîþ, àëå îêðàé áåðåãà ÿêîñü ñïîê³éí³øå.
×åðêàñüêà ãðåáëÿ é øëþçîâ³ ñïîðóäè âèíèêëè
íà îáð³¿ íåñïîä³âàíî, õî÷ âñ³ ÷åêàëè íà íèõ é íà-
â³òü âèãëÿäàëè, çàòóëÿþ÷è î÷³ â³ä ñîíöÿ. Æóðíàë³ñò
õîò³â áóâ ïîäèâèòèñÿ ïðîöåñ øëþçóâàííÿ, àëå
ó ñàëîí³ çíîâó ãåïíóâñÿ ìîòîöèêë, é êð³ïèòè éîãî
äîâåëîñÿ çðîçóì³ëî êîìó.
— Òà íå øêîäóé, — êèíóâ Îëåêñàíäðîâ³ êàï³-
òàí. — Áóäóòü ùå øëþçè, ³ ö³êàâ³ø³!
Âíî÷³ æóðíàë³ñò ïðîêèíóâñÿ â³ä äèâíîãî â³ä-
÷óòòÿ — ðàïòîì çäàëîñÿ, ùî êîðàáåëü ðóõàºòüñÿ.
Â³í ïðèñëóõàâñÿ — í³... àëå âñå-òàêè ëåãêå ðèòì³÷íå
òðåìò³ííÿ ÷óëîñÿ ó òîâñòîìó ìåòàë³ êîðïóñó... íà÷å
êðèõ³òí³, àëå ÷èñåëüí³ õâèëüêè ðàç ïî ðàç áèëè
â áîðò.
Ó ïðàâèé.
Ñïàòè íå õîò³ëîñÿ ãåòü.
135
Çí³÷åâ’ÿ êîðåñïîíäåíò ïåðåêîòèâñÿ äî òðàïó,
ñòèõà, ùîá íå ðîçáóäèòè Âîëîäèìèðà, ï³äíÿâñÿ
ñõîäèíêàìè é ïðî÷èíèâ ëþê.
Íà æàëü, òî áóëè íå õâèë³.
Íà ïàëóá³, á³ëÿ ðóáêè, êàï³òàí òà Îëåíà çàéìà-
ëèñü êîõàííÿì.
Ïàðî÷êà íå âèäàâàëà æîäíîãî çâóêó, ëèøå
ð³äêî-ð³äêî ä³â÷èíà ÷è òî ëåäü ñòîãíàëà, à ÷è ïðî-
ñòî âàæêî äèõàëà.
Ì³ñÿöü ÿêðàç íàáðàâ ñèëè, îãîëåí³ ò³ëà êîõàíö³â
àæ ñð³áëîì âèáëèñêóâàëè é âèäíî áóëî âñå — àæ
äî íàéìåíøèõ äåòàëåé.
Îëåêñàíäð ìèìîâîë³ ç³òõíóâ.
ßê íå êàæè, à âèäîâèùå òðàïèëîñÿ çàõîïëþþ÷å.
Êîõàíö³ íåéìîâ³ðíî ïàñóâàëè îäíå äî îäíîãî.
Ìîãóòí³ ì’ÿçè Þð³ÿ âèãðàâàëè ó ñð³áíîìó ñÿéâ³
é çäàâàëèñÿ ìåòàëåâèìè. Ò³ëî ä³â÷èíè âèäàâàëîñÿ
ãíó÷êèì, ïðóæíèì, ñèëüíèì é ãðàö³éíèì âîäíî-
÷àñ — íà÷å ç³òêàíå ç³ ñòðóìåí³â ðòóò³. ² âçàãàë³ — â³ä
ïàðî÷êè òàê ³ â³ÿëî ïåðâ³ñíîþ ñèëîþ.
Âîíè êîõàëèñÿ ïî-çâ³ðÿ÷îìó, é âèäíî áóëî,
ùî Îëåí³ ïðîöåñ ïîäîáàºòüñÿ äî íåñòÿìè, ³ íàâ³òü
êàï³òàíîâå îáëè÷÷ÿ, ìàéæå çàâæäè — ÿê ç êàìåíþ
âèòåñàíå, çàðàç òàê ³ ñâ³òèòüñÿ äèêèì, ïåðâ³ñíèì
ùàñòÿì.
À íà äóø³ æóðíàë³ñòà ñòàëî ÷îìóñü ïóñòî òà
ã³ðêî.
«Íó à ùî òè õîò³â? — ïåðåêîíóâàâ â³í ñàì
ñåáå. — Ç ñàìîãî ïî÷àòêó çðîçóì³ëî áóëî, ùî òà
ä³âêà íå äëÿ ìåíå. Òà é ÷îãî á âîíî Þð³é òÿãíóâ
136
òàêå äèâî äëÿ êîãîñü? ² ãîä³ æàëêóâàòè, òåæ ìåí³
âòðàòà... òà é ùîá ÿ ðîáèâ ³ç òàêîþ äèêóíêîþ? Àëå
æ Þð³é... îòàê, çà îäèí äåíü äîìîâèòèñü... ßê â³í
öå ðîáèòü? Íó ÿê â³í öå ðîáèòü?!»
Íå áóëî ñèëè ïîâåðíóòèñÿ òà çà÷èíèòè ëþê çà
ñîáîþ.
Îëåêñàíäð äîäèâèâñÿ ä³éñòâî äî ñàìîãî êðàþ,
àëå ê³íåöü — êîëè ä³â÷èíà, âèãíóâøèñü ëóêîì, ìàëî
íå ïîãíóëà ôàëüøáîðò, à êàï³òàí çäàâèâ ¿¿ ñòåãíà
òàê, ùî, ìàáóòü, ³ ñèíö³ çàëèøèëèñü, — ëèøå ïî-
ñèëèâ â³ä÷óòòÿ ã³ðêîòè.
Çðîçóì³ëî áóëî, ùî òàêî¿ ä³â÷èíè íå çóñòð³íåø
àí³ íà ïðåñ-êîíôåðåíö³ÿõ, àí³ ó âñÿêèõ íàâêîëî-
æóðíàë³ñòñüêèõ áàðàõ.
Ëþê çà÷èíèâñÿ ç ëåäü ÷óòíèì áðÿçêîòîì, é êî-
ðåñïîíäåíòó çäàëîñÿ, ùî ó ïîâí³é òåìðÿâ³ íà ìèòü
çáëèñíóëè Âîëîäèìèðîâ³ î÷³.
ßê íå äèâíî, àëå, íåçâàæàþ÷è íà òåïëèé, íàâ³òü
ñïåêîòíèé äåíü, ìåòàëîì â êàþò³ íå ïàõëî çîâñ³ì.
«Âèñìåðä³ëîñÿ...» — ïðîñêî÷èëà êð³çü ñîí
äóìêà.
Íå âèñïàâøèñü óíî÷³, æóðíàë³ñò ãàíåáíî ïðî-

õð³ï ³ ñí³äàíîê, é ïî÷àòîê ðóõó, é ïðîêèíóâñÿ ëèøå
â³ä áóáîí³ííÿ á³ëÿ ñàìîãî ëþêà:
— Ñîáàêà! — òî, áåç ñóìí³âó, áóâ ãîëîñ, òà é ìà-
íåðà âèñëîâëþâàòèñü Âîëîäèìèðà. — Ùî â³í ñîá³
äóìàº? Ìè ïîâçåìî ñîá³ ëåäü-ëåäü, ï³äñòàâëÿºìîñÿ
íà êîæíîìó êðîö³, ìàëî íå â ìåãàôîí ãîðëàºìî
137
«Îñü ìè! Îñüî-ñüî ìè äå!» — à òå ïàäëî âîëîõàòå
íàâ³òü íå çâîëèëî ïîêàçàòèñü?
— Ãì.
Ç òîãî êîðîòêîãî çâóêó ãîëîñ ãîä³ áóëî âï³çíàòè,
àëå âèá³ð íà êîðàáë³ áóâ íåâåëèêèé é æóðíàë³ñò
çðîçóì³â, ùî òî êàï³òàí.
— Íó íå â øëþç³ æ â³í íàñ áóäå ëîâèòè?
— Ãì.
Æóðíàë³ñò ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ é çðîçóì³â, ùî
éîãî íåïîêî¿ëî ö³ äí³ — äóæå âæå ð³çêèé êîíò-
ðàñò áóâ ïîì³æ ãàðÿ÷êîâî ïîñï³øíèìè çáîðàìè
òà íåêâàïíîþ ïîäîðîææþ. Àëå áà÷, äëÿ òîãî, ùîá
çðîçóì³òè öå, çíàäîáèëàñÿ ðåïë³êà Âîëîäèìèðà.
«Îí âîíî ùî... — ïðîìàéíóëà ùå îäíà äóìêà. —
Ï³äñòàâëÿºìîñü, çíà÷èòü!»
— À ìîæå, â³í çáèðàºòüñÿ êîãîñü íà íàñ íà-
ïóñòèòè? Ó øëþç³? — Âîëîäèìèð áóâ ÿâíî ÷èìîñü
äîáðÿ÷å çáóäæåíèé.
— Íàâðÿä, — ñïîê³éíî ïðîáàñèâ êàï³òàí. —
Ùî â³í öèì äîñÿãíå? Çàòðèìàº íàñ íà ïàðó äí³â?
Íó, íà òèæäåíü? ß äóìàþ, â³í õî÷å ç³ ìíîþ ðîç³-
áðàòèñÿ îñòàòî÷íî.
— Ãì.
Öüîãî ðàçó ãìóêíóâ Âîëîäèìèð, àëå é êîðåñ-
ïîíäåíò ëàäåí áóâ âèäàòè òàêèé ñàìèé çâóê, áî
ïåðñïåêòèâà éîìó ãåòü íå ñïîäîáàëàñÿ.
«Àëå æ ö³êàâî... — äóìàëîñÿ éîìó ñüîãîäí³
ÿêîñü óðèâêàìè. — Â³í ñêàçàâ «ðîç³áðàòèñÿ ç³
ìíîþ». Íå «ç íàìè». Ñàìå «ç³ ìíîþ»».
138
— ² ÿê³ íàø³ ïëàíè? — ïî òðèâàë³é ïàóç³ ìîâèâ
Âîëîäèìèð. — Ãîëîñ éîãî òåæ ïîì³òíî çì³íèâñÿ.
— Òàê³ ñàì³, ÿê ³ áóëè, — â³äðóáàâ êàï³òàí. —
À çàðàç — øëþç.
Øëþç âèÿâèâñÿ ìîãóòíüþ óùåëèíîþ ç âîãêèìè,

òåìíèìè òà øåðåõóâàòèìè áåòîííèìè ñò³íàìè.
Ó íèõ áóëî ÷è òî â³äëèòî, ÷è âèäîâáàíî í³ø³ ç ïî-
ïëàâêàìè (êîæåí íà ê³ëüêà êóá³â îáñÿãîì) íà ðåé-
êàõ. Äî îäíîãî ç òàêèõ ïîïëàâê³â ïðèëàøòóâàâñÿ
é êîðàáåëü, ñë³äîì çàïëèâëà âèïàäêîâà ìîòîðêà
é çàìóðçàíèé ñ³ðèé áóêñèð.
Êàï³òàí ñòîÿâ íà êîðì³, é Îëåêñàíäð ëàäåí áóâ
çàêëàñòèñÿ, ùî ðóêè â³í òðèìàº íåïîäàë³ê â³ä ÿùèêà
ç êóëåìåòîì.
Âîäà çäðèãíóëàñÿ é øâèäêî ïî÷àëà ñïàäàòè.
Ñóäíà ïîê³ðíî ðóøèëè âíèç, àëå ç áîðòó çäàâàëîñÿ,
í³áè ïðîöåñ ³äå íàâïàêè — ïðîñòî áåòîíí³ ñò³íè
ðàïòîì ïî÷àëè ðîñòè, ï³äí³ìàòèñÿ, é êîëè-íåáóäü
ç³ìêíóòüñÿ íàä ãîëîâîþ.
Âîðîòà øëþçó ðîç³ìêíóëèñÿ ç âàæêèì ñòîãîíîì,
íà÷å ÿêåñü ÷óäîâèñüêî âîðóõíóëîñÿ ï³ä çåìëåþ.
Êîðàáåëü âèâîäèâ ç êîðîáêè Âîëîäèìèð, à êà-
ï³òàí òàê ³ ïðîñòîÿâ âåñü ÷àñ íà êîðì³.
Àëå í³÷îãî íå òðàïèëîñü, é Îëåêñàíäð ïåðåâ³â
äóõ. Íàñê³ëüêè â³í çðîçóì³â, òàê ñàìî â³ä÷óâàëè ñåáå
é ³íø³ ÷ëåíè êîìàíäè.
Êð³ì, õ³áà ùî, Îëåíè...
139
Äóìêà ïðî ä³â÷èíó ð³çîíóëà ñåðöå íîâîþ õâè-
ëåþ ñìóòêó òà çàçäðîù³â... é ëèøå òîä³ æóðíàë³ñò
çäèâóâàâñÿ, ùî ñüîãîäí³ ¿¿ ÷îìóñü íå âèäíî.
«Ñòþàðäåñà» âèçèðíóëà ç ñàëîíó ëèøå îï³âäí³,
âèãëÿä âîíà ìàëà äîñèòü ïîøàðïàíèé.
— Îé, ïðîáà÷òå, õëîïö³, — ïîòÿãíóëàñÿ âîíà
òàê, ùî ãðóäè âèïíóëèñü, é Îëåêñàíäð ïîñï³õîì
â³äâ³â ïîãëÿä. — Ùîñü ñüîãîäí³ ç³ ìíîþ íå òå...
«Çíàþ ÿ, ùî ç òîáîþ íå òå...» — ç ã³ðêîòîþ
ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò... ïîò³ì ïåðåâ³â î÷³ íà
êàï³òàíà — òîé ìàâ âèãëÿä áàäüîðèé, ÿê çàâæäè,
é ãîä³ áóëî é äóìàòè, ùî öþ í³÷ â³í, ìàáóòü, çî-
âñ³ì íå ñïàâ.
— Òà í³÷îãî, — Âîëîäèìèð â³äìàõíóâñÿ â³ä âè-
áà÷åííÿ, ÿê â³ä êîìàõè. — Çâàðè îí êàâè òà ãëÿíü
ó øàô³, çäàºòüñÿ, òàì ÿêåñü ïå÷èâî çàâàëÿëîñÿ...
Âò³ì, íàâ³òü íàøâèäêóðó÷ ä³â÷èíà ïðèìóäðèëàñÿ
çãîòóâàòè ùå é ÿê³ñü áóòåðáðîäè, à êàâà áóëà âæå
çâè÷íî ÷óäîâà.
Ìàéæå îäðàçó çà øëþçîì Äí³ïðî ïî÷àâ ðîç-
ñòóïàòèñÿ, ðîçñòóïàòèñÿ... é óæå çà ãîäèíó ë³âèé
áåðåã çäàâàâñÿ ëèøå íàòÿêîì, ñìóæêîþ òóìàíó
íàä îáð³ºì, à ïðàâèé — íàâïàêè, çä³éìàâñÿ êðó÷åþ
é äàâèâ — ÿêùî íå àâòîðèòåòîì, òî ìîæëèâ³ñòþ
çàñ³äêè.
Ìàáóòü, ç öèõ ì³ðêóâàíü Âîëîäèìèð êèøíóâ
êîðåñïîíäåíòà ç øòóðâàëó, ç³ðâàâ êîðàáåëü ³ç
ôàðâàòåðó é ð³øó÷å ïîâåðíóâ íîñîì ó á³ê ìîðÿ.
Çâè÷àéíî, äî ñïðàâæíüîãî ìîðÿ âîäîñõîâèùó
áóëî äîñèòü äàëåêî, àëå ïðî öå äîáðå áóëî äóìàòè,
140
äèâëÿ÷èñü íà êàðòó... à íå ç áîðòó êðèõ³òíîãî, íà
äâàäöÿòü òîí, ñóäåíöÿ.
Õâèë³ îäðàçó çá³ëüøèëèñü... ñïî÷àòêó âäâ³÷³, ÷å-
ðåç äåÿêèé ÷àñ — ùå ðàç âäâ³÷³.... é çàðàç êîðàáëèêà
âæå êèäàëî òàê, ùî êîðåñïîíäåíòà ïî÷àëî íóäèòè,
à â ñàëîí³ çíîâó ãåïíóâñÿ ìîòîöèêë.
— Ïðèïíè éîãî òàì äîáðÿ÷å! — ãóêíóâ ç íîñà
êàï³òàí, íàâ³òü íå îãëÿíóâøèñü.
Êîðåñïîíäåíò ç³òõíóâ é ïîïë³âñÿ âèêîíóâàòè.
Â³ä çàïàõó áåíçèíó â³ä÷óòòÿ íóäîòè ïîñèëèëîñü,
ðóêè íå ñëóõàëèñü, à òóò ³ùå êîðàáåëü ï³äêèíóëî
íà îñîáëèâî ï³äñòóïí³é õâèë³, æóðíàë³ñò ìàëî íå
îïèíèâñÿ ï³ä ìîòîöèêëîì...
— Äàâàé äîïîìîæó...
Íà Îëåíó õèòàâèöÿ, ìàáóòü, íå ä³ÿëà çîâñ³ì —
áî âîíà øâåíäÿëà ïî ñàëîíó æâàâî é ìîòîðíî, ùîñü
öîêîò³ëà ïðè òîìó, âñòèãàëà é íàõèëÿòèñÿ â ïðî-
òèëåæíèé á³ê, êîëè êîðàáåëü ò³ëüêè-íî ïî÷èíàâ
õèëèòèñÿ ñàì, é â÷àñíî âèïðàâëÿòèñÿ, ³ âçàãàë³...
Äèâëÿ÷èñü íà íå¿, é æóðíàë³ñò â³ä÷óâ ñåáå êðàùå.
Ïîñòàâèòè ìîòîöèêë ðàçîì é ñïðàâä³ âèÿâèëîñü
çíà÷íî ëåãøå. Ä³â÷èíà ïðèìîòàëà ðóëü ÿêèìîñü
õèòðèì âóçëîì äî îäíîãî òðàïó, çàäíüîãî áàãàæ-
íèêà — äî ïðîòèëåæíîãî, íàòÿãíóëà ìîòóçêè —
³ âñå, ìàøèíà çàâìåðëà, ÿê êîíÿêà ó ñò³éë³.
— Á³äîëàøíèé! — Îëåíà ëàã³äíî ïîãëàäèëà
êîðåñïîíäåíòà ïî ùîö³. — Âî÷åâèäü, òåæ óíî÷³
íå âèñïàâñÿ.
É ñàìà íå ïîì³òèëà, ìàáóòü, ÿê éîãî àæ çñó-
äîìèëî.
141
«Òà ùî æ öå ðîáèòüñÿ... — ëàÿâ ñàì ñåáå Îëåê-
ñàíäð, ëåäü ïðèòàìóâàâøè áàæàííÿ ïîö³ëóâàòè
òó ðóêó. — Íó ä³âêà... íó ãàðíà.... íó òðàõàºòüñÿ,
ìàáóòü, íåïîãàíî... ñàì áà÷èâ... àëå ùîá îòàê-îò...
íó ïðîñòî çàêîõàíèé ñåìèêëàñíèê!»
Áîçíà ÷îìó éîìó ñïàâ íà äóìêó ñàìå ñåìèêëàñ-
íèê. Ó ñüîìîìó êëàñ³ â³í ùå íå ö³êàâèâñÿ ä³â÷àòàìè,
òà é âçàãàë³... íàâ³òü ï³çí³øå, ñòàâëåííÿ éîãî äî æ³-
íîê áóëî ÿêåñü óòèë³òàðíå — ïåðåñïàòè... îòðèìàòè
çàäîâîëåííÿ... àáî ùå íåõàé ïîðÿäîê íàâåäå â õàò³.
Ê³ëüêà ðàç³â éîìó äîâîäèëîñü ñïàòè ç æ³íêàìè òà-
êîæ ç êîðèñëèâèõ ì³ðêóâàíü — â îñíîâíîìó, àáè
ä³ñòàòèñÿ äî ÿêî¿ñü äîáðÿ÷å ïðèõîâàíî¿ ³íôîðìàö³¿.
Âò³ì, êîæíîãî ðàçó âèÿâëÿëîñÿ, ùî ³íôîðìàö³þ
ïðèõîâàíî íå òàê âæå é äîáðÿ÷å...
² îò òåïåð... æ³íîöòâî íà÷å íàâìèñíå éîìó
ìñòèëîñÿ.
«Çàêîõàâñÿ?» — ïðîìàéíóëà íàñì³øêóâàòà íàä
ñàìèì ñîáîþ äóìêà.
Æóðíàë³ñò ñïëþíóâ é ð³øó÷å ïîë³ç íà ïàëóáó.
² â÷àñíî.
Êîðàáåëü ïî÷àëî òåë³ïàòè âæå çîâñ³ì áåçëàäíî,
íóäîòà òàêè íàçäîãíàëà êîðåñïîíäåíòà, â³í êèíóâñÿ
äî íàéáëèæ÷îãî áîðòó, àëå äîðîãîþ íàñêî÷èâ íà
Âîëîäèìèðà, é òîé ñòóñàíîì ñïðÿìóâàâ éîãî äî
áîðòó ï³äâ³òðÿíîãî.
É ê³ëüêà õâèëèí Îëåêñàíäð, âèñóíóâøèñü äî
ïîÿñà, çàâèñàþ÷è íà ôàëüøáîðò³, çäðèãàþ÷èñü
ó áëþâîòíèõ ñóäîìàõ, ìàâ ÷óäîâó íàãîäó òîé ñòóñàí
îö³íèòè íàëåæíî.
142
Íà æàëü, ÷àéêè òàêîæ îö³íèëè øèðîêèé æåñò
æóðíàë³ñòà é ïîò³ì äîâãî ï³ê³ðóâàëè íà êîðàáåëü,
áîìáèëè é ãîðëàëè õðèïêèì òåíîðîì:
— Ìà-à-à-à-à-à-à-à-ëî! Ìà-à-à-à-à-à-à-à-ëî!
Íàâ³òü íà êàì’ÿí³é (õî÷ êðåñàëîì áèé!) ïèö³
êàï³òàíà áóëî ïîì³òíî çàíåïîêîºííÿ, à Âîëîäè-
ìèðîâ³ åìîö³¿ ìîæíà áóëî ÷èòàòè, ÿê êíèæêó.
² êíèæêà òà áóëà íå çá³ðêîþ ãóìîðåñîê. ² íàâ³òü
Îëåíà ÷àñ â³ä ÷àñó âèõîäèëà íà ïàëóáó é îçèðàëàñü
íàâêîëî.
À íà ùî òóò áóëî äèâèòèñü? Çà ê³ëüêà äí³â
Îëåêñàíäð âèâ÷èâ ïàëóáó, ÿê ïåðøîêëàñíèê —
ïàðòó, íóäèòèñÿ ó ñàëîí³ òåæ íàáðèäëî, à â êàþò³,
ðîçòàøîâàí³é áëèæ÷å äî íîñà, â³äïîâ³äíî, äóæ÷å
é ãîéäàëî. À ìîæå, âñÿ ñïðàâà áóëà ó òîìó ãîéäàíí³.
À ìîæå...
Îñòàííþ ïðè÷èíó äåïðåñ³¿ æóðíàë³ñò ãíàâ ïî-
äàë³, àëå âñå îäíî çãàäóâàòè í³÷íå âèäîâèùå áóëî
ã³ðêî.
Òîæ çàëèøàëîñÿ ëèøå ñòîâáè÷èòè á³ëÿ ïîðó÷-
í³â é êðóòèòè íîñîì çà â³òðîì.
ßê íà òå, â³òåð ðàç ïî ðàç ì³íÿâ íàïðÿìîê é êè-
äàâ â îáëè÷÷ÿ òî áðèçêè, òî ñìåðäþ÷èé äèçåëüíèé
âèõëîï ç òðóáè, êîðåñïîíäåíò â³äâåðòàâñÿ, óõèëÿâñÿ
â³ä îñîáëèâî äîøêóëüíèõ êëàïò³â ï³íè é íàìàãàâñÿ
íå äèõàòè, êîëè äèì ãíàëî â îáëè÷÷ÿ. Êîðîòøå
êàæó÷è, ãîëîâîþ äîâîäèëîñÿ êðóòèòè äîáðÿ÷å.
Ìîæëèâî, ñàìå òîìó Îëåêñàíäðîâ³ é âïàëà ó î÷³
ñð³áëÿñòî-ñ³ðà öÿòêà íà îáð³¿.
143
Öÿòêà, íà â³äì³íó â³ä áåðåã³â, áàêåí³â, ÷àéîê
òà ð³äêèõ çóñòð³÷íèõ ñóäåí ïîâîäèëà ñåáå äîñèòü
äèâíî — íå íàáëèæàëàñü é íå â³ääàëÿëàñü, íå çá³ëü-
øóâàëàñü, íå çíèêàëà, ³ âçàãàë³...
Çàö³êàâëåí³ñòü ïðîáèëà äåïðåñ³þ, æóðíàë³ñò íå
ïîë³íóâàâñÿ ï³äíÿòèñü äî ðóáêè é âèòÿãòè ç ôóòëÿðà
á³íîêëü.
— Ðîçâàæàºøñÿ? — íåñõâàëüíî çèðêíóâ íà
íüîãî Âîëîäèìèð. — ²äè-íî êðàùå Îëåí³ äîïî-
ìîæè. Áà÷, ÿêà õèòàâèöÿ, òàì, ó ñàëîí³, ìàáóòü,
çíîâ óñå ïîïàäàëî.
— Çàðàç... — ìåõàí³÷íî â³äãóêíóâñÿ êîðåñïîí-
äåíò, ï³äêðó÷óþ÷è îêóëÿðè.
Çîáðàæåííÿ ó á³íîêë³ ñòðèáàëî òà ðîçïëè-
âàëîñÿ, â³í ñïðîáóâàâ ïðèõèëèòèñü äî äâåðåé
ðóáêè — àëå ñòàëî ùå ã³ðøå.
— Òè êðàùå ñòàíü ïîñåðåä ïàëóáè é õèòàéñÿ
íàçóñòð³÷ êîðàáëåâ³, — ïîðàäèâ ç-çà øòóðâàëó Âî-
ëîäèìèð. — Äî ðå÷³, êîãî âèãëÿäàºø? Òóò íåìà í³-
÷îãî ö³êàâîãî, öå òðîõè äàë³ çà òå÷³ºþ ïî÷íåòüñÿ...
— Òà îí, òåë³ïàºòüñÿ ùîñü íà îáð³¿... — ñïðîê-
âîëà âèìîâèâ Îëåêñàíäð. — ² íå ïòàøêà, ³ íå
áàêåí... ìîæå, ìîòëîõ ÿêèéñü...
Ñïðàâä³, âëîâèâøè ðâàíèé ðèòì õèòàâèö³, ìîæíà
áóëî òàê-ñÿê âòðèìóâàòè ö³ëü ó ïîë³ çîðó. Àëå ùîñü
ðîçð³çíèòè...
— Êîðàáåëü âîíî, ÷è ùî?..
— Àíó...
Âîëîäèìèð íåäáàëî âõîïèâ á³íîêëü îäí³ºþ
ðóêîþ, ïîâ³â ãîëîâîþ â îäèí á³ê, ó äðóãèé...
144
— Äå?
— Òà îí æå! Ïîçàäó ïî êóðñó! Ìîæå, ãðàäóñ³â
äåñÿòü ë³âîðó÷...
— Òè íå ìóäðóé, òè êðàùå ïàëüöåì ïîêàæè...
— Îí!!!
Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå÷èìà, ïîêèíóâ øòóðâàë,
âèéøîâ ãåòü ç ðóáêè é ç õâèëèíó âîäèâ á³íîêëåì
òî â îäèí á³ê, òî â äðóãèé, ïîò³ì çíèçàâ ïëå÷èìà,
îïóñòèâ ïðèëàä é ïî÷àâ âäèâëÿòèñÿ â ãîðèçîíò
íåîçáðîºíèì îêîì.
— Íå áà÷ó... Àíó ùå ðàç ïîêàæè!
— Âæå ðóêà çàáîë³ëà ïîêàçóâàòè, — íåçàäî-
âîëåíî ïðîáóð÷àâ æóðíàë³ñò, àëå âñå-òàêè ùå ðàç
òèöüíóâ ïàëüöåì.
Âîëîäèìèð çíîâó ïðèïàâ äî á³íîêëÿ.
— Íå áà÷ó... — â³í çíîâó çíèçàâ ïëå÷èìà, ïîò³ì
ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ (òèì æå á³íîêëåì) é óòâîðèâ íà
îáëè÷÷³ ÿêóñü äèâíó ì³íó — êîðåñïîíäåíò òàêî¿
ùå é íå áà÷èâ, é, çâè÷àéíî, íå ì³ã çíàòè, ùî âîíà
îçíà÷àº. Çäàëåêó ñõîæå áóëî íà âåëèê³ ñóìí³âè.
— Àíó ãóêíè êàï³òàíà!
Þð³é ÷è òî íå ñïàâ âçàãàë³, ÷è ïðîêèíóâñÿ â³ä
ëåãåíüêîãî ðèïó ëþêà — ëèøå î÷³ çáëèñíóëè ó íà-
ï³âòåìðÿâ³.
— Òàì ÿêèéñü ï³äîçð³ëèé îá’ºêò íà îáð³¿, —
ïîÿñíèâ æóðíàë³ñò. — Âîëîäÿ ïðîñèòü ï³ä³éòè,
ãëÿíóòè...
Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà, âèéøîâ íà ïàëóáó é îçèð-
íóâñÿ:
— Äå?
145
— Òà îí....
Ïðî çàáîë³ëó âæå ðóêó êîðåñïîíäåíò ÷îìóñü
çìîâ÷àâ.
— Òà äå æ?
— Òà âè çìîâèëèñÿ, ÷è ùî? — æóðíàë³ñò âæå
ïî÷àâ îáðàæàòèñÿ. — Îí, îí, ñ³ðà öÿòêà ïðîñòî çà
êîðìîþ, òðîõè ë³â³øå, ãðàäóñ³â äåñÿòü!
— Îëåíî!
Ä³â÷èíà âèõîïèëàñü íà ïàëóáó ëåãêî, íà÷å ê³øêà
íà äåðåâî, é çàïèòàëüíî ïîãëÿíóëà íà êàï³òàíà.
— Ùîñü áà÷èø? Îòàì?
— Áà÷ó, — òðîõè çäèâîâàíî â³äïîâ³ëà ñòþàð-
äåñà. — Ùîñü òàêå, ÿê ñð³áëÿñòà öÿòêà.
— Ãì... — ñêàçàëè çà ñïèíîþ. Æóðíàë³ñò
îçèðíóâñÿ — Âîëîäèìèð çíîâó ïîêèíóâ øòóðâàë
é ï³ä³éøîâ áëèæ÷å.
— Ãì, — ñêàçàâ ³ ñîá³ êàï³òàí. Âçÿâ á³íîêëü,
ïîêðóòèâ îêóëÿðè, ïîâîäèâ ñêåëüöÿìè â îäèí á³ê,
ó äðóãèé. Ïåðåéøîâ íà êîðìó.
Â³òåð çì³íèâñÿ, ï³äõîïèâ ç òðóáè ö³ëó õìàðèíó
÷îðíîãî âèõëîïó é êèíóâ íà ïàëóáó. Â³ä ñìîðîäó
ïàëèâà òà ãàðÿ÷îãî ìåòàëó â æóðíàë³ñòà àæ ñëüîçè
âèñòóïèëè.
— ×îðò!!!
Âîëîäèìèð òà Þð³é ðèêíóëè öå îäíî÷àñíî,
íà÷å ¿ì çàâ³ñà ç î÷åé óïàëà. «² ïðÿìî íà íîãó...» —
ïîäóìêè ïðîêîìåíòóâàâ æóðíàë³ñò, áî îäðàçó æ çà
«÷îðòîì» ïî÷óëîñÿ ùå ê³ëüêà âèðàç³â.
— Ïîâíèé âïåðåä! — ðèêíóâ ç êîðìè êàï³-
òàí. — Â³äñòàâèòè! Éäåìî, ÿê ³øëè! Îëåíî, ãåòü
146
ç ïàëóáè! Âîëîäþ, á³íîêëÿ íà ì³ñöå! Ñàøêî, ñòàíü,
ÿê ñòîÿâ, é ïëþé ó âîäó, ÷àéîê ðàõóé, ÷è ùî, ëèøå
ó òîé á³ê íå äèâèñü!
Þð³é îãëÿíóâñÿ. Æóðíàë³ñò ï³éìàâ ñåáå íà
òîìó, ùî âïåðøå áà÷èòü, ÿê òîé ïîñì³õàºòüñÿ.
² ÿêùî öå áóëà ïîñì³øêà...
Ùîïðàâäà, Âîëîäèìèð ïîñì³õàâñÿ òåæ, ³ éîãî
îáëè÷÷ÿ âñå-òàêè á³ëüø ñõîæå áóëî íà óñì³õíåíå.
Âîíè ïåðåçèðíóëèñÿ. Âñ³ ðàçîì.
— Âîëîõàòèé? — íàâìàííÿ ñïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Ìîæå áóòè, — íåãîëîñíî â³äïîâ³â êàï³-
òàí. — Àëå... çíàºø ùî... õî÷à òåáå, â³í, çäàºòüñÿ,
çà ñóïðîòèâíèêà íå ââàæàº.... àëå ïðîñòî òàê... ïðî
âñÿê âèïàäîê...
Þð³é ùå òðîõè ïîìîâ÷àâ ³ çîâñ³ì âæå òèõî
äîäàâ:
— Íå çãàäóé.
Öÿòêà íå çá³ëüøóâàëàñü.
Æóðíàë³ñò çí³÷åâ’ÿ âåøòàâñÿ ïàëóáîþ, ïàðó ðàç
çàçèðíóâ ó ñàëîí — òàì Îëåíà, êîðèñòóþ÷èñü ìî-
ìåíòîì, êîëè êàï³òàí ñàì ñòîÿâ çà øòóðâàëîì, êî-
êåòóâàëà ³ç Âîëîäèìèðîì; ïîòêíóâñÿ äî ìàøèííîãî
â³ää³ëåííÿ — âèäîâèùå ìîãóòíüîãî äâèãóíà, äðîò³â,
òðóáîïðîâîä³â, òðóáîê òà òðóáî÷îê ñïðàâëÿëî-òàêè
ïåâíå âðàæåííÿ; ïîò³ì ïîäàâñÿ áóâ äî êàþòè — àëå
çà ê³ëüêà õâèëèí çàíóäèâñÿ é òàì.
Ùîñü íåïðàâèëüíå áóëî â ñèòóàö³¿. Îðãàí³çì,
êîâòíóâøè ÷è òî ç ïåðåëÿêó, ÷è ç íåñïîä³âàíêè,
äîáðÿ÷ó ïîðö³þ àäðåíàë³íó, âèìàãàâ á³éêè àáî õî÷
147
ïîãîí³, áà, íàâ³òü çãîäåí áóâ íà ãàíåáíèé äðàï...
àëå ðåàë³¿ ïðàêòè÷íî ìîðñüêèõ â³äñòàíåé âíîñèëè
ñâî¿ êîðåêòèâè.
«À ÿê æå, ìàáóòü, ìîðÿêè íà ë³íêîðàõ ìó÷è-
ëèñÿ... — ïðîìàéíóëà õèìåðíà äóìêà. — Âðàíö³
ïîáà÷èëè âîðîãà... îï³âäí³ âèéøëè íà äèñòàíö³þ
ïîñòð³ëó... ïàëüíóëè... ùå ï’ÿòü õâèëèí ïî÷åêàëè,
ïîêè ñíàðÿä äîëåòèòü... â³ä òàêîãî ÷åêàííÿ ìîæå
é äàõ ïî¿õàòè!»
Íà ùàñòÿ, âîäîñõîâèùå âñå-òàêè áóëî òðîõè
ìåíøå çà ìîðå.
Çà ãîäèíó íà îáð³¿ çíîâ ïîêàçàâñÿ áåðåã. Ùå
çà ãîäèíó ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî, âëàñíå êàæó÷è,
áåðåã — ïîíÿòòÿ ðîçïëèâ÷àñòå, é ó ïåâíèõ ì³ñöÿõ
â³í ìîæå ñêëàäàòèñÿ ç áåçë³÷³ âåëèêèõ òà ìàëèõ
îñòð³âö³â, æìåíÿìè ðîçñèïàíèõ ïî âîä³. Îñòð³âö³
ïîðîñëè î÷åðåòîì òà âåðáîëîçîì, äåÿê³ ç íèõ
ïëàâíî ïåðåõîäèëè ó ï³âîñòðîâè, äåÿê³ — íàâïàêè,
õîâàëèñÿ ï³ä âîäó, êîëè ¿¿ ð³âåíü êîëèâàâñÿ — é çà-
ðàç çäàâàëèñÿ ëèñèíàìè äèíîçàâð³â — ÿêùî â äè-
íîçàâð³â, çâè÷àéíî, òðàïëÿëèñÿ ëèñèíè...
Ñåðåä î÷åðåò³â òà âåðáîëîç³â Âîëîäèìèð â³ä-
íàéøîâ ÿêóñü áóõòó, êàï³òàí ìàéñòåðíî çàãíàâ òóäè
êîðàáåëü — à ïåðåä òèì õèòðèì ìàíåâðîì îá³éøîâ
îñòð³âåöü íàâêîëî, äèçåëü âîñòàííº ÷õíóâ ³ çàãëóõ.
— Ñàøêî! — áåç íàéìåíøî¿ ïàóçè ãóêíóâ
ç ðóáêè êàï³òàí. — Àíó áåðè Îëåíó, ñòðèáàéòå íà
áåðåã é çàêèäàéòå âõ³ä äî áóõòè! Î÷åðåòîì, âåð-
áîþ, âîäîðîñòÿìè — ÷èì çàâãîäíî!
148
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà é ï³ä³éøîâ äî
áîðòó. Âîäà áóëà êàëàìóòíà, çåëåíà â³ä âîäîðîñòåé
é ñèëüíî â³äãîíèëà áîëîòîì òà ãíèëëþ. Ë³çòè ó íå¿
àæ í³ÿê íå õîò³ëîñÿ.
Ç ñàëîíó âèõîïèâñÿ Âîëîäèìèð ç ÿêèìîñü ÿùè-
êîì ó ðóêàõ é ï³äòþïöåì ïðîá³ã íà êîðìó. Êàï³òàí
çàêð³ïèâ øòóðâàë é ïîäàâñÿ òóäè æ. Çà ìèòü òàì
âæå ùîñü áðÿçêàëî.
— Íó... Ðóêó ïîäàòè?
Æóðíàë³ñò îãëÿíóâñÿ. Ïîçàäó ñòîÿëà Îëåíà,
òðîõè íàñì³øêóâàòî ìðóæèëà î÷³ é ïðîñòÿãàëà
éîìó — íà âèá³ð — ñîêèðó é ñ³êà÷ äëÿ î÷åðåòó.
Ñ³êà÷ äóæå íàãàäóâàâ ôîðìîþ é ðîçì³ðîì êóáèí-
ñüêå ìà÷åòå é âèãëÿä ó ¿¿ ðóêàõ ìàâ äîñèòü ãð³çíèé.
— Àãà... òàê... çàðàç... — êîðåñïîíäåíò íà ìèòü
ðîçãóáèâñÿ, ïîò³ì óçÿâ ñåáå â ðóêè, ç³òõíóâ é ïåð-
øèì ñòðèáíóâ ç áîðòó ïðîñòî â áîëîòî.
Íîãè ïî êîë³íà çàë³çëè â íàìóë, à âîäà ñêèï³ëà
ñìåðäþ÷èìè ïóõèðÿìè. Ð³âåíü ¿¿ ñÿãàâ òóò ãðóäåé,
é áóëüáàøêè ëîïàëèñÿ ïðîñòî â îáëè÷÷ÿ.
— Çà÷åêàé, íå ñòðèáàé!
Æóðíàë³ñò âèïðó÷àâñÿ ç õîëîäíèõ ãèäêèõ îá³-
éì³â ãðÿçþêè, âèïðîñòàâñÿ — âîäè îäðàçó ñòàëî
ëèøå ïî ïîÿñ.
— Ïîòîíåø.
Â³í ïðèõèëèâñÿ äî áîðòó êîðàáëèêà é ñêîìàí-
äóâàâ:
— Ë³çü.
— Äÿêóþ, — ïîñì³õíóëàñü Îëåíà é ñëóõíÿíî
ïîñòàâèëà íîãó éîìó íà ïëå÷å.
149
Ä³â÷èíà âèÿâèëàñü âàæêóâàòîþ. Æóðíàë³ñò â³ä-
÷óâ, ÿê çíîâó çàíóðþºòüñÿ ó áàãíþêó. Ï³ä ï’ÿòó
ïîòðàïèâ ÿêèéñü ñëèçüêèé êîð³íü, é çäàâàëîñÿ, ùî
â³í âîðóøèòüñÿ. Îëåêñàíäð çö³ïèâ çóáè é ïåðåêî-
íóþ÷è ñàì ñåáå, ùî ãàäþêà ï³ä âîäîþ òà ï³ä çåìëåþ
âîäíî÷àñ æèòè íå çìîæå, ïåðåñòóïàòè íå ñòàâ.
Íàòîì³ñòü ñêëàâ çàìêîì ðóêè é ï³äñòàâèâ ¿õ Îëåí³.
— Òåïåð ñòàâàé ñþäè!
Íîãà ä³â÷èíè êîâçíóëà ïî éîãî ùîö³... ïëå÷³...
ãðóäÿõ... ïðîñòî ïåðåä î÷èìà ïðîìàéíóëà ãëàäåíüêà
øê³ðà ñòåãíà... Æóðíàë³ñò îïóñòèâ ðóêè — é íà
ìàê³âêó éîìó ëÿãëè ïðóæí³ ãðóäè.
— Â³äïóñêàé, äàë³ ÿ ñàìà!
Â³í ðîç÷åï³ðèâ çàìîê, ä³â÷èíà êîâçíóëà âíèç
(ãðóäè ïî ãóáàõ!) é îïèíèëàñÿ ïîðó÷.
Ìàéæå â éîãî îá³éìàõ. ×îëîâ³÷³ äîëîí³ ñàì³
ëÿãëè ¿é íà ñòåãíà. Ãðóäè ïðèòèñêàëèñÿ äî ãðóäåé.
Ãóáè ¿¿, òðîõè ðîçêðèò³, — ïîðó÷ ç éîãî ãóáàìè.
Âåñåë³ á³ñèêè ó î÷àõ — ïîðó÷ ç éîãî î÷èìà.
Ìèòü òðèâàëà íåñòåðïíî äîâãî.
— Ãåé, âè òàì ïîñíóëè, ÷è ùî? — ïî÷óëîñÿ
ç áîðòó. — Ñêîð³ø, ñêîð³ø, ó íàñ ï³âãîäèíè, íå
á³ëüøå!
Ä³â÷èíà â³äñòóïèëà íà êðîê, é Îëåêñàíäð çà-
êëàñòèñÿ ëàäåí áóâ, ùî íà ¿¿ îáëè÷÷ÿ ïðîìàéíóâ
âèðàç ëåãêîãî æàëþ — òàêèé ñàìèé, ÿê ³ â íüîãî.
Îëåíà âïðàâíî îðóäóâàëà ñ³êà÷åì, æóðíàë³ñò
òàê-ñÿê ðîç³áðàâñÿ ç ñîêèðîþ. Ëîçè îáåðåìêàìè
ïàäàëè éîìó â ðóêè é êîæíîãî ðàçó äîâîäèëîñÿ
â³äãàíÿòè âèä³ííÿ — òî íå ëîçà... òî ñòðóíêà ä³âî÷à
150
íîãà... à öå ðóêà... à öå òàë³ÿ... Âñ³ çâàáëèâîñò³ íà-
ëåæàëè, çâè÷àéíî, Îëåí³.
— Íó, ùî òàì? — çâåðõó çâ³ñèâñÿ êàï³òàí, îêè-
íóâ ïîãëÿäîì âñþ ìàñêóâàëüíó ñïîðóäó, ñêðèâèâñÿ,
ïîò³ì ìàõíóâ ðóêîþ é íàêàçàâ âñ³ì çàáèðàòèñÿ íà
áîðò, çàë³çòè â êàþòó... ïîãëÿíóâ íà ¿õí³ âèáàáðàí³
ó áàãíþö³ íîãè, ùå ðàç ìàõíóâ ðóêîþ — «çàë³çòè
â äóø é ñèä³òè òàì íå ìåíøå äâîõ ãîäèí, à ìîæå,
é á³ëüøå!»
Íàçâó «äóø» ñë³ä áóëî ðîçóì³òè ðîçøèðåíî. Íà-
ñïðàâä³ äóøåì íàçèâàëàñÿ âèãîðîäêà â ìàøèííîìó
â³ää³ëåíí³. Âîäà ïîñòóïàëà ç ñèñòåìè îõîëîäæåííÿ
äèçåëÿ, ï³ä ÷àñ ðîáîòè — ãàðÿ÷à, äåÿêèé ÷àñ ï³ñëÿ
çóïèíêè — òåïëà, à çà ãîäèíó — òî òàêà ñàìà, ÿê
³ çà áîðòîì; à ñò³êàëà ÷åðåç âóçåíüêèé, áðóäíèé,
âåñü ó ìàñòèë³, øï³ãàò.
— ² íîñà íå âèñîâóâàòè! — ãóêíóâ ¿ì ùå ðàç
çâåðõó êàï³òàí é áðÿçíóâ ëþêîì. — Ùîíàéìåíøå,
äâ³ ãîäèíè!
Äèçåëü áóâ òåïëèé, àëå ìåòàëîì ÷îìóñü íå
ñìåðä³â.
— Íó ùî? — ä³â÷èíà ñêèíóëà øîðòè, ïîêðó-
òèëà ¿õ ó ðóêàõ — ãðÿçþêè íà íèõ, çäàâàëîñÿ, áóëî
á³ëüøå, àí³æ òêàíèíè, ïîò³ì âçÿëàñÿ çà òðóñèêè.
Æóðíàë³ñò â³äâåðíóâñÿ.
Çà ñïèíîþ äçþð÷àëà âîäà, ÷àñ â³ä ÷àñó ïëåñêà-
ëàñÿ òî îá ìåòàë, òî îá ùîñü ì’ÿêå. Îëåíà ïèðõàëà
òà òåðëà øê³ðó òàê, ùî âîíà àæ ïîðèïóâàëà. Ùîñü
âèêðó÷óâàëà. Ùîñü íàñï³âóâàëà. Æóðíàë³ñò ñòîÿâ
ìîâ÷êè, áîÿ÷èñü ïîâîðóøèòèñÿ, é æîäíà äóìêà
151
íå êðóòèëàñÿ â ãîëîâ³. Íàâ³òü äèõàííÿ ñòàëî ëåäü
ïîì³òíèì é óðèâ÷àñòèì.
— Îé! — ïî÷óëîñÿ ççàäó.
— Ùî òðàïèëîñÿ?
— Äîïîìîæè!
Îëåêñàíäð ðâó÷êî îãëÿíóâñÿ — ä³â÷èíà ñêðó-
òèëàñÿ ó êóòêó, ñõèëèâøèñü íàä ÷èìîñü. Âîëîññÿ
ñòðóìåíÿìè áóëî ðîçêèäàíî ïî ñïèí³. Êðóãë³ ñ³ä-
íèö³ áëèùàëè ó íàï³âòåìðÿâ³.
— Ùî òàì?
— Ò³ëüêè íå ñì³éñÿ... — Îëåíà ï³äâåëà ãîëîâó
é ïîãëÿíóëà íà íüîãî ÷åðåç ïëå÷å. — Íîãà ó øï³-
ãàò³ çàñòðÿãëà.
Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ. Ñòóïèâ êðîê é òåæ
íàõèëèâñÿ íàä ä³ðêîþ. Ïåðåä î÷èìà çíîâó ïðîìàé-
íóëè ãëàäåíüê³ ñòåãíà.... êðóãë³ êîë³íà... âèòîí÷åí³
ëèòêè... íåâåëè÷ê³ çãðàáí³ ñòóïí³ ç ìàëåíüêèìè
ïàëü÷èêàìè...
Â³í îáåðåæíî âçÿâñÿ çà í³æêó, çâ³ëüíèâ ¿¿ ç ïàñòêè
é ï³äíÿâñÿ. Ì³ñöÿ áóëî îáìàëü íàâ³òü äëÿ îäíîãî.
Ãðóäè ä³â÷èíè çíîâó ïðèòèñêàëèñÿ äî éîãî ãðóäåé.
Î÷³ äèâèëèñÿ â î÷³.
— Á³äîëàøíèé! — Îëåíà í³æíî ïîãëàäèëà éîãî
ïî ùîö³, ïîêëàëà ðóêè íà ïëå÷³ é ïðèòèñëàñÿ óñ³ì
ò³ëîì. — ß òåáå çîâñ³ì çàìó÷èëà çàáàãàíêàìè?
Ðóêè êîðåñïîíäåíòà ñàì³ ñîáîþ ëÿãëè íà ¿¿ òàë³þ,
êîâçíóëè âíèç, ñòèñëè ñ³äíèö³. Ä³â÷èíà çàïëþùèëà
î÷³ é ãëèáîêî ç³òõíóëà.
Âîíè êîõàëèñÿ ïðîñòî ï³ä ñòðóìåíÿìè âîäè,
é øê³ðà Îëåíè áóëè ãëàäåíüêîþ òà ñëèçüêîþ.
152
ßê ôîòîïë³âêà. Êîæåí äîòîðê çáóäæóâàâ îáîõ,
é êîæíå êîâçàííÿ, êîæåí ðóõ íàãí³òàëè òå â³ä÷óòòÿ.
¯¿ äîâãå âîëîññÿ ëèïëî äî ò³ëà. Ùîá ïîö³ëóâàòè
ãðóäè, äîâîäèëîñÿ éîãî â³äãîðòàòè, à ùîá ä³ñòà-
òèñÿ ãóá, òî âçàãàë³ ïðîäèðàòèñÿ êð³çü ò³ õàù³, ³ öå
òåæ çáóäæóâàëî. Ùîá ä³ñòàòèñÿ ëîíà, äîâîäèëîñü
êîâçàòè ãóáàìè âñ³ì ¿¿ ò³ëîì, â³ä ëîáà äî ñàìîãî
íèçó, ³ ó òîé ñàìèé ÷àñ Îëåêñàíäð â³ä÷óâàâ, ÿê ¿¿
ãóáè êîâçàþòü éîãî ò³ëîì.
Âèãèíàëàñÿ ä³â÷èíà òàê, ùî ðàç ïî ðàç æóðíà-
ë³ñòîâ³ çäàâàëîñü, í³áè ê³ñòîê âîíà çîâñ³ì íå ìàº.
Ïåðøèé ðàç íåïîì³òíî ïåðåéøîâ ó äðóãèé...
òðåò³é... ñåðöå øàëåíî êàëàòàëî é ðâàëîñÿ ç ãðóäåé,
íå âèñòà÷àëî ïîâ³òðÿ, àëå õîò³ëîñÿ ùå... ùå... ùå...
— Ãåé! — ùîñü ëóíêî áðÿçíóëî â ëþê é ïðîãóð-
êîò³ëî êàï³òàíîâèì ãîëîñîì. — Ìîæíà âèëàçèòè.
Òà é ïîâå÷åðÿòè áóëî á íåïîãàíî!
Çà âå÷åðåþ æóðíàë³ñò âåñü ÷àñ ÷åêàâ íåïðè-

ºìíîñòåé. Àëå ä³â÷èíà ïîâîäèëà ñåáå, íà÷å í³-
÷îãî é íå òðàïèëîñÿ, êàï³òàí íàìèíàâ êàðòîïëþ
é ïðèêëàäàâñÿ äî ïëÿøêè ç ïèâîì, à Âîëîäèìèð,
íàâïàêè, áóâ íåóâàæíèì é íà÷å âåñü ÷àñ äî ÷îãîñü
ïðèñëóõàâñÿ.
— Í³, — íàðåøò³ íå âèòðèìàâ â³í, é ó êîðåñ-
ïîíäåíòà àæ ñåðöå ñòèñëîñÿ — «îé ùî çàðàç áóäå!».
Àëå ìîâà ï³øëà íå ïðî òå.
— Í³÷îãî íå ÷óþ! Õàé éîìó ÷îðò, ÿê â³í, ãàä,
öå çðîáèâ?
153
— Íå ïðèäóðþéñÿ, — áóðêíóâ êàï³òàí, çàïèõà-
þ÷è äî ðîòà îäðàçó ö³ëó êîòëåòó. — Ñàì ïðåêðàñíî
çíàºø, ÿê.
— Òà çíàþ... — Âîëîäèìèð çäðèãíóâñÿ. —
Àëå æ.... Íàì öå íå îáîâ’ÿçêîâî ðîáèòè?
— Ìîæå, é íå îáîâ’ÿçêîâî, — çíèçàâ ïëå÷èìà
Þð³é. — À ìîæå, êðàùå áóëî á ³ çðîáèòè.
Æóðíàë³ñò íå ðîçóì³â ç òîãî àí³÷îã³ñ³íüêî, àëå
âñòðÿâàòè íå ïðîáóâàâ. Éîãî ìó÷èëî ³íøå.
— À íà ñê³ëüêè âèñòà÷èòü ³ì³òàòîðà? — âæå
³íøèì òîíîì ïåðåïèòàâ Âîëîäèìèð. — Íà ø³ñòü
ãîäèí âèñòà÷èòü?
— Òà ìîæå, é âèñòà÷èòü, — êàï³òàí çíîâó ñòåíóâ
ïëå÷èìà. — Àëå æ õòî éîãî çìóñèòü ³òè ïî ïðÿ-
ì³é? Íàòèêíåòüñÿ íà ÿêèéñü îñòð³âåöü, çàñòðÿãíå...
òå ïàäëî, çâ³ñíî, çàõî÷å... ãì.. äîâåñòè ñïðàâó äî
ê³íöÿ... ³ òóò óæå ïî÷èíàþòüñÿ âàð³àíòè... ßêùî
îñòð³âåöü òðàïèòüñÿ âåëè÷åíüêèé... òî âîíî é íà
êðàùå. Ïîêè îáøóêàº.... ïîêè çäîãàäàºòüñÿ, ùî ìè
éîãî îáäóðèëè...
— À ùî, òîé ³ì³òàòîð âàæêî â³äð³çíèòè â³ä êî-
ðàáëÿ? — íå âòðèìàâñÿ æóðíàë³ñò.
— Íà ðàäàð³ — âàæêî, — â³äðóáàâ êàï³òàí.
À Âîëîäèìèð ïî ïàóç³ ïîÿñíèâ:
— Ïàì’ÿòàºø êóòîâèé â³äáèâà÷? Íó, ÿ òîá³
ïîÿñíþâàâ. Òî ìè ñàìå òàêèé íà ³ãðàøêîâîìó êî-
ðàáëèêó é çàïóñòèëè. ßêáè ìîæíà áóëî íàø ðàäàð
óâ³ìêíóòè...
— Àãà, — ïðèìðóæèâ î÷³ êàï³òàí. — Âîíî á
òàêè íåïîãàíî...
154
Ïîò³ì êîâòíóâ ùå ïèâà é äîäàâ:
— Àëå çäàºòüñÿ ìåí³, äîâåäåòüñÿ âñå-òàêè ä³ÿòè
á³ëüø òðàäèö³éíèìè ìåòîäàìè.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ é òåæ ïîòÿãñÿ äî ïèâà.
— À ïðî ÿê³ çàñîáè ìîâà? — ïåðåïèòàâ æóðíà-
ë³ñò, Âîëîäèìèð ùå ðàç ç³òõíóâ ³... çîâñ³ì íåñïîä³-
âàíî çäðèãíóëàñÿ òà ç³òõíóëà Îëåíà.
Òåìðÿâà âïàëà íà çåìëþ ÿêîñü íåñïîä³âàíî —
íà÷å âèìêíóëè ñâ³òëî. Êàï³òàí ïîäàâñÿ äî êàþòè,
ï³äíÿâ âñ³ ïàíåë³, íàâ³òü ò³, ùî êîðåñïîíäåíò ùå íå
áà÷èâ ï³äíÿòèìè, é äîâãî âèñòóêóâàâ ïî êëàâ³àòóð³,
ñòèõà ëàÿâñÿ é ùîñü áóð÷àâ. Âîëîäèìèð ðîçñ³âñÿ
â øåçëîíç³ á³ëÿ êàþòè é çí³÷åâ’ÿ ðîçäèâëÿâñÿ çîð³.
Æóðíàë³ñò ç ä³â÷èíîþ ñèä³ëè ïîðó÷ — é ÷àñ â³ä
÷àñó çóñòð³÷àëèñÿ ïîãëÿäàìè.
— Âîëîäþ!
— Ãà?
Âîëîäèìèð ìèòòþ çàäåð ãîëîâó — íà÷å é íå
äð³ìàâ ò³ëüêè-íî ðîçñëàáëåíî, íà÷å ê³ò.
— Âîíè ðàäàð âèìêíóëè!
— Îòàêî¿! — â³í ðåãîòíóâ. — Äîïåðëè, çäà-
ºòüñÿ? Íó ìîëîäö³!
— À ÷îìó òè ðàä³ºø? Õ³áà íàì â³ä öüîãî ëåãøå?
Âîëîäèìèðîâà ïîñì³øêà ìèòòþ ñõîâàëàñÿ, é â³í
àæ ñêðèâèâñÿ:
— Îò âì³ºø æå òè ï³äíÿòè íàñòð³é!
Öüîãî ðàçó ïîñì³õíóâñÿ âæå êàï³òàí.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ é ïîë³ç äî êàþòè. Æóðíàë³ñò

ùå ðàç ïîãëÿíóâ íà ä³â÷èíó — òà â³äâåëà ïîãëÿä
155
é ðóøèëà äî ñàëîíó. Êàï³òàí çàìèñëåíî ðîçäèâ-
ëÿâñÿ ñïîðîæí³ëó âæå ïëÿøêó é áåçñóìí³âíî ìàâ
íàì³ð ïðîñèä³òè òàê ùå äîâãî.
Îëåêñàíäð çíèçàâ ïëå÷èìà é òåæ ïîë³ç äî êàþòè.
Áóëî õîëîäíî é ìåòàëîì íå ïàõëî.
À ïðîêèíóâñÿ â³í â³ä çâè÷íîãî âæå ëåäü ÷óòíîãî

øêðÿáàííÿ ïî ìåòàëó.
Ùîñü çìóñèëî éîãî îçèðíóòèñü — êîéêà Âîëî-
äèìèðà áóëà ïîðîæíÿ, é êîâäðà, íåäáàëî â³äêèíóòà
âá³ê, çâèñàëà àæ äî ï³äëîãè. Ñâ³òëî ïðîáèâàëîñÿ
êð³çü íåù³ëüíî çà÷èíåíèé ëþê.
Íàìàãàþ÷èñü ñòóïàòè íå÷óòíî, êîðåñïîíäåíò
ï³äíÿâñÿ òðàïîì é îáåðåæíî ï³äíÿâ ãîëîâîþ
êðèøêó.
ßê ³ ìèíóëî¿ íî÷³, ì³ñÿ÷íå ñÿéâî çàëèâàëî ïà-
ëóáó, é ó òîìó ñâ³òë³ ò³ëà çäàâàëèñÿ ñð³áíèìè. Îëåíà
òàê ñàìî âèãèíàëàñÿ, àëå öüîãî ðàçó íå ìîâ÷àëà,
à ñòèõà ïîñòîãíóâàëà, àõàëà, îõàëà é âèãëÿä íà
îáëè÷÷³ ìàëà ùå ùàñëèâ³øèé, àí³æ ó÷îðà. Ðóêè
÷îëîâ³êà öüîãî ðàçó íå ì’ÿëè ¿¿, à ãëàäèëè í³æíî
é ëàñêàâî, ñàìèìè ê³í÷èêàìè ïàëüö³â, â³í ùîñü
ñòèõà ãîâîðèâ, ³ òåæ ïîñòîãíóâàâ, ³ âñå áóëî äóæå
ñõîæå íà ìèíóëó í³÷, çà îäíèì ëèøå âèíÿòêîì.
×îëîâ³êîì áóâ Âîëîäèìèð.
² öüîãî ðàçó æóðíàë³ñò çíàéøîâ ó ñîá³ ñèëè
â³ä³ðâàòèñÿ, òàê ñàìî òèõî çë³çòè ïî òðàïó äîíèçó
é çàêóòàòèñü â êîâäðó.
Íà äóø³ çíîâ áóëî ïóñòî òà ã³ðêî. É çâè÷àéíî,
ãîä³ áóëî é äóìàòè ïðî ñîí.
156
Âîëîäèìèð ïîâåðíóâñÿ íå ñêîðî, âæå é ì³ñÿöü
÷è òî ñ³â, ÷è ñõîâàâñÿ çà õìàðè, ñòàëî òåìíî, à êîëè
òîé ïðèêðèâ çà ñîáîþ ëþê, òî é âçàãàë³ — ÿê â³äðî
íà ãîëîâó íà÷åïèëè.
Îëåêñàíäð ïîêðóòèâñÿ ùå òðîõè é ïðèìóäðèâñÿ
òàê-ñÿê çàäð³ìàòè.
Àëå íåíàäîâãî.
Ïî ïàëóá³ ùîñü ïðîøóðõîò³ëî — ëåäü-ëåäü.
Òèæäåíü òîìó æóðíàë³ñò íå ïî÷óâ áè òàêîãî çâóêó.
Êðèøêó ëþêà ùîñü òîðêíóëî — ëåäü-ëåäü, çíîâó
æ òàêè — ìàéæå áåçãó÷íî.
Ïîðó÷ â³éíóëî ïîâ³òðÿì é ÷èÿñü ðóêà ëåãåíüêî
ïðèêðèëà éîìó ðîòà. Æóðíàë³ñò ñêîð³ø çäîãàäàâñÿ,
àí³æ ïî÷óâ, ùî òî Âîëîäèìèð.
Ïðèìàðíèé ñèí³é âîãíèê ñïàëàõíóâ íàä ëþêîì.
Ñâ³òëî ïðîáèâàëîñÿ ÷åðåç ù³ëèíó, é ó òîìó ñèíüîìó
ñÿéâ³ êîðåñïîíäåíò ïîáà÷èâ, ÿê íà îáëè÷÷³ ñóñ³äà
çàâìåð õèæèé âèðàç.
Ëèøå çà õâèëèíó Îëåêñàíäð çäîãàäàâñÿ, ùî
ïðèìàðíå áëàêèòíå ñâ³òëî — ëèøå áë³äèé âîãíèê
â³ä çàïàëüíè÷êè.
Àëå ñåðöå êàëàòàëî òàê, íà÷å õîò³ëî ç ãðóäåé
âèñêî÷èòè.
Çíîâó øåëåñíóëî — öüîãî ðàçó ãó÷í³øå, íà÷å
õòîñü òàì, íàãîð³, âîðóõíóâ êðèøêó. Âîëîäèìèð òàê
ñàìî áåçãó÷íî ï³äíÿâñÿ, â÷åïèâñÿ ðóêîþ â øïàí-
ãîóò ï³ä ñòåëåþ, ãîéäíóâñÿ...
Íîãè éîãî âäàðèëè âåðòèêàëüíî çíèçó ó ëþê,
âîãíèê çíèê, íàòîì³ñòü ïî÷óëèñÿ îäíî÷àñíî ëóí-
êèé óäàð, ãîëîñíèé áðÿçê³ò òà áîë³ñíèé çîéê.
157
Âîëîäèìèð ãîéäíóâñÿ ùå ðàç é îäíèì ðóõîì âè-
ëåò³â ç ëþêà.
Ëèøå çà ê³ëüêà ñåêóíä Îëåêñàíäð ñõàìåíóâñÿ
é êèíóâñÿ ñë³äîì.
Àëå í³÷îãî ö³êàâîãî â³í íå ïðîïóñòèâ.
Íà ïàëóá³ áóëî òåìíî. Îäíà ïîñòàòü — êðå-
ìåçíà, ÿâíî ÷îëîâ³÷à, — ëåæàëà íà ïàëóá³, çàòó-
ëÿþ÷è ðóêàìè îáëè÷÷ÿ, ñòîãíàëà òà ìàòþêàëàñÿ.
Äðóãà — òåæ ÷îëîâ³÷à, àëå á³ëüø òîíêà òà ðóõ-
ëèâà — ðàçîì ç Âîëîäèìèðîì òàíöþâàëà ïî ïàëóá³
íàâêîëî áðàøïèëÿ.
Æîäíèõ ñë³ä³â êàï³òàíà àáî Îëåíè íå âèäíî
áóëî.
Ïîñòàòü çðîáèëà õàðàêòåðíèé ðóõ ïðàâèöåþ —
ó íàï³âòåìðÿâ³ çáëèñíóâ í³æ, é Âîëîäèìèð â³äñàõ-
íóâñÿ, àëå òóò-òàêè ñïðîáóâàâ îá³éòè íàïàäíèêà
çë³âà. Í³æ ìèòòþ ïåðåñêî÷èâ ó äðóãó ðóêó, é ñàõà-
òèñÿ äîâåëîñü ùå ðàç. Îáèäâà ñîï³ëè, àëå ìîâ÷àëè.
Æóðíàë³ñò ðèïíóâñÿ áóâ äî íèõ, àëå ñï³òêíóâñÿ
îá ëåæà÷îãî é ç ãîëîñíèì «ãåï!» ðîçòÿãñÿ ïî
ïàëóá³. Ëåæà÷èé ùå ðàç ìàòþêíóâñÿ, íåñïîä³âàíî
ïåðåêîòèâñÿ é ïðèòèñ Îëåêñàíäðà äî ïàëóáè. Íàä
îáëè÷÷ÿì ïðîìàéíóâ êóëàê, é ùîñü áîëÿ÷å âäàðèëî
ïî ùåëåï³.
Çáîêó ïî÷óëîñÿ ùå îäíå ãîëîñíå «ãåï!» — àëå
÷àñó îçèðàòèñÿ íå áóëî. Êóëàê çíîâó çàí³ññÿ íàä
ãîëîâîþ, Îëåêñàíäð íàâìàííÿ ñïðîáóâàâ â³äáèòè
éîãî, ïðîìàçàâ, ïðîïóñòèâ ùå îäèí óäàð, é â³ä÷óâ
íà ãîðë³ ÷è¿ñü ì³öí³ ðóêè. Íà îáëè÷÷ÿ éîãî êàïàëà
158
êðîâ — ÷óæà, ãàðÿ÷à é ñìåðäþ÷à! — é äîáðÿ÷å
ñë³ïèëà.
Ïî÷óëîñÿ ùå îäíå «ãåï!», íàïàäíèê ÿêîñü äèâíî
êàâêíóâ... ³ ïîâàëèâñÿ âíèç, âäàðèâøè ãîëîâîþ
â îáëè÷÷ÿ. Æóðíàë³ñò òàê-ñÿê âèäåðñÿ ç-ï³ä áåç-
âîëüíîãî ò³ëà, çàêàøëÿâñÿ, é ëèøå òîä³ îçèðíóâñÿ.
Âëàñíå, áîðîòüáó áóëî ñê³í÷åíî.
Ïîðó÷ ñòîÿâ êàï³òàí ç êîðîòêèì ëîìèêîì ó ðó-
êàõ. Ç ëîìèêà êàïàëî.
Âîëîäèìèð ïðèòèñ äî ïàëóáè ñâîãî ñóïðîòèâ-
íèêà é âèêðó÷óâàâ éîìó ðóêè çà ñïèíó. Òð³ùàëà ÷è
òî ê³ñòêà, ÷è òî ñóãëîá, à ïîëîíåíèé êðè÷àâ, ùî
éîìó áîëÿ÷å.
— À äå Îëåíà? — õðèïêî çàïèòàâ æóðíàë³ñò,
êàï³òàí îçèðíóâñÿ íà äâåð³ ñàëîíó — àëå â³äïîâ³äü
íàä³éøëà ç ³íøîãî áîêó.
Ç áåðåãà ïî÷óâñÿ áîë³ñíèé ñêðèê é íåðîçá³ð-
ëèâèé ëåìåíò, à çà ìèòü ç êóù³â âèäåðëîñÿ ùå äâ³
ïîñòàò³ — é äðóãó ç íèõ êîðåñïîíäåíò ï³çíàâ áè
íàâ³òü íàâïîìàöêè.
Âï³çíàíà «ïîñòàòü» òðèìàëà äðóãó (òåæ ÿâíî
æ³íî÷ó), âèêðóòèâøè ¿é ðóêè òàê, ùî òà àæ ìàëî
ãîëîâîþ íå âïèðàëàñÿ â çåìëþ. Ëåìåíò íå ïðèïè-
íÿâñÿ. Îëåíà íà ìèòü ïîñëàáèëà çàõâàò é òîðîõíóëà
ñâîþ çäîáè÷ ÷èìîñü ïî ãîëîâ³ — ìîæëèâî, ïðîñòî
êóëàêîì, àëå âèñòà÷èëî é öüîãî. Ãàì³ð âùóõ.
— Òÿãíè ¿¿ íà áîðò! — íåãîëîñíî âèãóêíóâ
ç ïàëóáè êàï³òàí. — Ìåðù³é, ìåðù³é!
Îëåêñàíäð êèíóâñÿ íà äîïîìîãó, âõîïèâ ïî-
ëîíÿíêó ÷è òî çà âîëîññÿ, ÷è çà êîì³ð, à ñêîð³ø çà
159
âñå — çà òå é òå ðàçîì, Îëåíà ï³ääàëà ¿é ï³ä çàä —
é ñï³ëüíèìè çóñèëëÿìè âîíè äîòÿãëè çäîáè÷ äî
çàãàëüíî¿ êóïè.
Ùîñü âîëîõàòå, ç äèòÿ÷ó øàïêó çàâá³ëüøêè,
â³äëåò³ëî ó êóò.
— Òðèìàéòå ïîãàíö³â! — êàï³òàí êèíóâ öå âæå
íà á³ãó.
Áðÿçíóëè äâåð³ ðóáêè; ç õîäó, áåç çâè÷àéíîãî
ñâîãî ÷ìèõàííÿ, ðåâíóâ äèçåëü, é êîðàáåëü ïîâîë³,
çàäîì, íà÷å íàâïîìàöêè, ïî÷àâ âèáèðàòèñÿ ç áóõòè.
Ïîíàä áîðòàìè êîâçàâ òà áèâ ó îáëè÷÷ÿ ÿêèéñü
ìîòëîõ — ÷è òî î÷åðåò, ÷è ëîçà, ïîò³ì æóðíàë³ñòà
ëÿñíóëî ùîñü êîëþ÷å é, ìàáóòü, ùîêó ðîçäåðëî,
àëå òóò ÿêðàç âîðóõíóëàñÿ ïîëîíÿíêà é äîâåëîñÿ
íàâîäèòè ïîðÿäîê — êîïíÿêàìè. Àæ íîãà çàáîë³ëà.
Âîëîäèìèð òèì ÷àñîì çàê³í÷èâ â’ÿçàòè ñâîãî
áðàíöÿ, êèíóâñÿ äî êàï³òàíîâîãî «õðåùåíèêà»,
ïîò³ì ÿêîñü ñïîâ³ëüíèâñÿ, ïîìàöàâ òîìó ïóëüñ, ðîç-
ñòåáíóâ êóðòêó é âñóíóâ ðóêó çà ïàçóõó... ïî÷åêàâ...
âèñóíóâ ðóêó é íåþ æ ìàõíóâ.
— Çíîâó íàø êàï³òàí òðîõè ïåðåñòàðàâñÿ...
Æóðíàë³ñò àæ çäðèãíóâñÿ. Ïîò³ì äîïåòðàâ, ùî
îçíà÷àº ñëîâî «çíîâó» — é çäðèãíóâñÿ ùå ðàç.
Ä³âêà çíîâó ïî÷àëà êðóòèòèñü é ñïðîáóâàëà ùîñü
ñêàçàòè, Âîëîäèìèð ïðèãîñòèâ ¿¿ êóëàêîì ìåæ³
ïëå÷³ — äîïîìîãëî! — ñêðóòèâ ðóêè çà ñïèíîþ,
ðâîíóâ ç ¿¿ æ äæèíñ³â ðåì³íü é âïðàâíî çàøìîðãíóâ
äîëîí³. Ó êîæíîìó éîãî ðóñ³ â³ä÷óâàâñÿ íåìàëèé
äîñâ³ä.
160
Çà ìèòü áóëî ïîê³í÷åíî é ç ïîëîíÿíêîþ. Òà-
êèìè æ âïðàâíèìè ðóõàìè Âîëîäèìèð çàáèâ îáîì
êëÿïè.
— Òðîôåé!
Âîëîõàòèé ïðåäìåò, ñõîæèé íà øàïêó, âèÿâèâñÿ
íàæàõàíèì âñìåðòü êîøåíÿì. Âîíî çàáèëîñÿ ó êó-
òîê ïîì³æ ðóáêîþ òà ñàëîíîì é ïåðåëÿêàëîñü íà-
ñò³ëüêè, ùî íàâ³òü íå ïðîáóâàëî øèï³òè. Îëåíà ïî-
ãëàäèëà éîãî, âçÿëà íà ðóêè — çâ³ðÿòêî ïîñòóïîâî
ðîçñëàáèëîñü é çàõîâàëî ìîðäî÷êó äî íå¿ ï³ä ïàõâó.
Çäîáè÷ ëåæàëà òèõî òà íåïîðóøíî, õðèïêî
äèõàâ êîðåñïîíäåíò, é ñîï³ëà çà éîãî ñïèíîþ
Îëåíà, à êîðàáåëü òèì ÷àñîì âèäåðñÿ ç ÷àãàðíè-
ê³â, âèðâàâñü íà âîëþ é ðåâîíóâ äèçåëåì òàê, ùî
Îëåêñàíäðîâ³ é ÷óòè ùå íå äîâîäèëîñü.
Áåðåã øâèäêî ðîç÷èíèâñÿ ó òåìðÿâ³.
Ðåâ³ëî õâèëèíè çî òðè — ïîò³ì êàï³òàí, ìàáóòü,
ñõàìåíóâñÿ, çìåíøèâ ãàç, é ó ðóáö³ ñòàëî ïîì³òíî
÷åðâîíóâàòå ðîçïëèâ÷àñòå ñÿéâî — íå ³íàêøå,
ÿê â³ä óñ³õ ââ³ìêíåíèõ íàâ³ãàö³éíèõ ïðèëàä³â.
Ñïðàâä³ — áóëî á äîñèòü îáðàçëèâî â³äáèòè íà-
ïàä — ³ òóò-òàêè óâ³ãíàòèñÿ ó ÿêó-íåáóäü ì³ëèíó...
é äîáðå ùå, ÿê ïðîñòî ó ì³ëèíó, à ÿêùî â êîãîñü?
— Òàê, — Âîëîäèìèð âæå ïîâí³ñòþ îãîâòàâñÿ
é ïðèñòóïèâ äî ä³ëà. — Ñàøêî, òÿãíè öåé ìîòëîõ...
Â³í íåäáàëî ïîòèöÿâ íîãîþ òðóï.
— ...äî íàøîãî õèòðîãî ÿùèêà! Îëåíî, ïðî-
ñë³äêóé, ùîá í³äå íà ïàëóá³ íå çàëèøèëîñü êðîâ³!
Æóðíàë³ñò çîïàëó êèíóâñÿ âèêîíóâàòè... é ëèøå
òóò éîìó ñòðåëüíóëà äóìêà, ùî, âëàñíå êàæó÷è, â³í
161
áåðå ó÷àñòü ó çëî÷èí³! ³ çóïèíèòèñÿ ùå íå ï³çíî!
áî âñå ùå ìîæå ç³éòè íà íåîáõ³äíó ñàìîîáîðîíó!
à îò ï³ñëÿ ñïðîáè ñõîâàòè òðóïà...
— Íó, ÷îãî ñòàâ! — Îëåíà âæå ñòîÿëà ïîðó÷
ç ãàí÷³ðêîþ òà â³äðîì ó ðóêàõ. — Òÿãíè ñêîð³ø,
áî ðîçòå÷åòüñÿ ïî âñ³é ïàëóá³!
Î÷³ ¿¿ àæ íà÷å ãîð³ëè ó òåìðÿâ³, é äèõàëà âîíà
ÿêîñü çíàéîìî. Æóðíàë³ñò ëàäåí áóâ çàêëàñòèñÿ,
ùî îäíîãî ðàçó â³í òàêå äèõàííÿ âæå ÷óâ... ³ ÿêùî
âæå áóòè äî ê³íöÿ òî÷íèì, òî ðàç³â áóëî íå îäèí,
³ íàâ³òü íå äâà, à ð³âí³ñ³íüêî òðè...
Ïîäàëüø³ ä³¿ ïîò³ì ââèæàëèñÿ éîìó ÿê â òóìàí³.
Îñü ðóêè éîãî — ñàì³ ïî ñîá³! — ï³äí³ìàþòü íàä
ïàëóáîþ âàæêå, íåñëóõíÿíå ò³ëî. Îñü íîãè êîâ-
çàþòü íà ÿê³éñü êàëþæ³... çâ³äêè íà ÷èñò³é ïàëóá³
âçÿòèñÿ òåìí³é êàëþæ³? àõ, òàê, íó çâè÷àéíî! Ïî-
ò³ì âàæêî çä³éìàºòüñÿ êðèøêà «õèòðîãî ÿùèêà»
é ëåãêî, íà÷å íà ïðóæèíàõ — à ìîæå, òàê âîíî
é º? — ï³äí³ìàºòüñÿ ïîäâ³éíå äíî. Êóëåìåò çìîâ-
íèöüêè ï³äìîðãóº ÷îðíèì îòâîðîì. Ò³ëî ãåïàº îá
çàë³çî. Êðèøêà ÿùèêà çà÷èíÿºòüñÿ, ÿê äîìîâèíà.
Çà íèì, ìàëî íå íà ï’ÿòè íàñòóïàþ÷è, ïîâçàº íà
êîë³íàõ Îëåíà é ñòèðàº, ñòèðàº, ñòèðàº ç ïàëóáè
êðîâ.
Êîðàáåëü çäðèãíóâñÿ, òðîõè íàõèëèâñÿ íà ïðà-
âèé áîðò, ïîâåðòàþ÷è, ïîò³ì çäðèãíóâñÿ ùå ê³ëüêà
ðàç³â é ç ãîëîñíèì ðèïîì â’¿õàâ ó ï³ñîê.
Îñòð³âåöü çä³éìàâñÿ íàä âîäîþ íå á³ëüø, ÿê íà
ï³âìåòðà, é æóðíàë³ñò íàâðÿä ÷è ïîì³òèâ áè éîãî
íàâ³òü ó ñóò³íêàõ, à íå òå ùî ó í³÷í³é òåìðÿâ³.
162
Äèçåëü çàìîâê.
— Òàê... — ñêàçàâ êàï³òàí, âèõîäÿ÷è ç ðóáêè. —
Ùî ÷óòè?
Æóðíàë³ñò çìîâ÷àâ, Îëåíà òåæ, íàòîì³ñòü Âî-
ëîäèìèð êîðîòêî äîïîâ³â:
— Òâ³é — ãîòîâèé. Íàø³ — æèâ³. Ñêðó÷åí³.
Ó íàñ âñå ãàðàçä.
Îëåêñàíäð ïîäóìàâ ïðî ñâîþ ðîçäåðòó ùîêó,
àëå çàïåðå÷óâàòè íå ñòàâ. Ñïðàâä³, ïîð³âíÿíî ç ñâ³-
æèì ïîê³éíèêîì, öå áóëî ìàéæå «ãàðàçä».
— Äå? — òàê ñàìî êîðîòêî ïåðåïèòàâ Þð³é.
— Íà êîðì³.
— Ï³øëè.
Ä³àëîãè êîïà÷³â áóëè êîðîòêèìè òà ì³ñòêèìè, ÿê
áîéîâà ìîâà æåñò³â — îäèí ðóõ, îäèí çíàê, îäèí
çâóê — ³ âñå. Õòî â êóðñ³ — òîé çðîçóì³º.
Áðàíö³ ëåæàëè íåðóõîìî é ëèøå ñòèõà ñîï³ëè.
— Íó ùî, — çíîâó ïîðóøèâ òèøó Þð³é. —
Òîá³ õòî á³ëüøå äî âïîäîáè?
Âîëîäèìèð ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ, ïîò³ì ìîâ÷êè
òèöüíóâ ïàëüöåì ó çâ’ÿçàíîãî ÷îëîâ³êà.
— Íó é äîáðå. Îëåíî, äîïîìîæè!
Ä³â÷èíà êèíóëàñü äî áðàíöÿ, ñõîïèëà éîãî çà
ïëå÷³, Âîëîäèìèð çà íîãè, é òàê ñàìî ïðóäêî òà
ìîâ÷êè ïîòÿãëè êóäèñü íà í³ñ. Ïîëîíÿíêà äèâèëàñü
íà íèõ êðóãëèìè ç ïåðåëÿêó î÷èìà é ïðîáóâàëà
êð³çü êëÿï ùîñü ìóêàòè. Êàï³òàí ïîñâ³òèâ ¿é â îá-
ëè÷÷ÿ ë³õòàðèêîì — æ³íö³ áóëî ðîê³â ï³ä (àáî íàâ³òü
çà) ñîðîê, òðîõè ïîøàðïàíà òà áåç ñë³äó êîñìåòèêè.
163
— Òàê-òàê... — Þð³é ïðèñ³â íàä íåþ, íàêèíóâ
íà øèþ ìîòóçêó é ñêðóòèâ — òðîõè-òðîõè, àáè íå
çàäóøèòè, à ëèøå ïðèòèñíóòè ãîðëî. — Êðè÷àòè
íå òðåáà. Çðîçóì³ëî? Çàðàç âèêëè÷åìî ì³ë³ö³þ,
ïðè¿äóòü, ðîçáåðóòüñÿ...
Íà ñëîâ³ «ì³ë³ö³ÿ» íà îáëè÷÷³ ïîëîíÿíêè â³äáè-
ëàñÿ òèõà ïàí³êà, à â æóðíàë³ñòà — íàâïàêè, äîñèòü
ñèëüíå çäèâóâàííÿ.
Êàï³òàí òèì ÷àñîì ð³øó÷å âèäåð ç ¿¿ ðîòà êëÿï.
— Ì³ë³ö³ÿ âæå òóò, — îäðàçó æ ïîâ³äîìèëà
áðàíêà. — ß ìîëîäøèé ëåéòåíàíò ì³ë³ö³¿.
— Àãà, — çäàâàëîñÿ, Þð³é àí³òðîõè íå çäè-
âóâàâñÿ, à îò ó êîðåñïîíäåíòà àæ øê³ðó ìîðîçîì
îáñèïàëî. Ñèòóàö³ÿ ñòàâàëà âñå ã³ðøîþ é ã³ðøîþ.
— À ìîæíà íà âàøå ïîñâ³ä÷åííÿ ïîäèâèòèñÿ?
— Äîìà çàëèøèëà. Àëå òî íåñóòòºâî. Çàðàç âè
ìåíå ðîçâ’ÿæ³òü, à...
— Òàê-òàê... — Þð³é, çäàâàëîñÿ, ÷óâ ëèøå â³ä-
ïîâ³ä³ íà ñâî¿ çàïèòàííÿ.
— À ó ÿêîìó æ ðàéâ³ää³ë³ âè ïðàöþºòå?
— Ó... — æ³íêà çàòíóëàñÿ. — Ëåí³íãðàäñüêîìó.
Âè ìåíå ÷óºòå, ÷è í³? ß êàæó, çàðàç æå ìåíå ðîç-
â’ÿæ³òü, áî ³íàêøå ÿ çàðàç æå éäó äçâîíèòè Ìèêîë³
Ïåòðîâè÷ó!
— Òàê-òàê... À õòî òàêèé Ìèêîëà Ïåòðîâè÷?
— Íó, õëîïö³, âè ïîïàëè... — íà îáëè÷÷³ ïî-
ëîíÿíêè ç’ÿâèâñÿ çâåðõí³é âèðàç. ßêáè íå ñêðó÷åí³
çà ñïèíîþ ðóêè, æ³íêà á ìàëà âèãëÿä ùîíàéìåíøå
äðóæèíè êîãîñü ç îë³ãàðõ³â. Àáî áàíäèò³â îáëàñ-
íîãî ìàñøòàáó.
164
— Àíó ñêàæ³òü, à õòî çàðàç ó íàñ ì³í³ñòð?
Þð³é çàïèòàâ öå ñïîê³éíèì òîíîì, àëå âñå
îäíî — ÿêîñü íàñò³ëüêè çíåíàöüêà, ùî íàâ³òü êî-
ðåñïîíäåíò ðîçãóáèâñÿ, íå ëèøå ïîëîíÿíêà.
— Ãà? À, íó òàê, òàê... Ì³í³ñòð ó íàñ çàðàç... Âè
ïðî ÿêîãî ì³í³ñòðà?
— Ïðî ì³ë³öåéñüêîãî. Âíóòð³øí³õ ñïðàâ.
Íà îáëè÷÷³ æ³íêè âïåðøå çà âåñü ÷àñ ³ìïðîâ³çî-
âàíîãî äîïèòó ç’ÿâèâñÿ ðîçãóáëåíèé âèãëÿä.
— Íó ÿê æå... Âè íå çíàºòå? Êðàâ÷óê æå æ...
Ìèêîëà Ïåòðîâè÷...
— Àãà.
Þð³é çàäîâîëåíî êèâíóâ é çàïõàâ êëÿïà íàçàä.
Æ³íêà ùå ïðîáóâàëà ùîñü ìóêàòè, àëå âèãëÿä êó-
ëàöþãè ï³ä íîñîì ìèòòþ ¿¿ çàñïîêî¿â.
— Òè ÷àñîì íå çíàºø òàêîãî ì³í³ñòðà?
Æóðíàë³ñò íå îäðàçó äîòÿìèâ, ùî öüîãî ðàçó çàïè-
òàííÿ âæå çâåðíåíå äî íüîãî, à êàï³òàí ïîñì³õàºòüñÿ.
— Òà í³... — Ëèøå çàðàç â³í ñàì çðîçóì³â, ùî
æ³íêà íàõàáíî ñïðîáóâàëà ¿õ îáäóðèòè, àëå Þð³é
ï³éìàâ ¿¿ ó íàéïðèì³òèâí³øó ïàñòêó.
— Îò ³ ÿ ïðî òå...
Êàï³òàí âèïðîñòàâñÿ é ðóøèâ áîðòîì äî íîñà.
Çà ìèòü ³ç òåìðÿâè äîëèíóëè çâóêè, íà÷å äâ³ ïî-
äóøêè îäíà îá îäíó ñòóêíóëèñÿ, à ïîò³ì íåãîëîñíå
«÷îðò!» — âèÿâèëîñü, ùî Âîëîäèìèð òåæ éøîâ
íàçóñòð³÷.
Êîïà÷³ íåãîëîñíî ïåðåìîâèëèñü. Äî æóðíàë³ñòà
äîëèíàëè ëèøå óðèâêè ôðàç — «âïåâíåíèé? òî÷íî!
í³, íå Âîëîõàòîãî ëþäè!».
165
Êàï³òàí ïîâåðíóâñÿ, àëå íà ïîëîíÿíêó íàâ³òü
íå êèíóâ ïîãëÿäó.
— Îò áà÷èø, — ñêàçàâ â³í êîðåñïîíäåíòîâ³. —
ßê íå ïîùàñòèòü, áóâàº, òî íà ð³äí³é ñåñòð³ òðèïåð
ñõîïèø. Ïîë³çëè ì³ñöåâ³ ï’ÿíè÷êè ùîñü âêðàñòè —
õî÷ áðîíçè øìàòîê! — à íàòðàïèëè íà âëàñíó
çàãèáåëü.
Î÷³ æ³íêè çíîâ ïîêðóãë³øàëè.
— Àëå æ ÿêèé âñå-òàêè Âîâêà ïðîôåñ³îíàë!
Ìåí³ äî íüîãî ùå â÷èòèñü òà â÷èòèñü. Çà öåé æå
÷àñ ðîçêîëîâ, âèòÿã âñ³ ¿õí³ ³ìåíà, íàì³ðè, àäðåñè...
Ìîëîäåöü!
Êàï³òàí ïðèñ³â é ëàã³äíî ïîãëàäèâ ¿¿ ïî ùîö³.
— ×åñíî êàæó÷è, — ìîâèâ â³í ïî òðèâàë³é
ïàóç³. — Òàêå âðàæåííÿ, íà÷å ìåí³ âàñ ñàì Àëëàõ
ïîñëàâ! Òà ùå é íàñò³ëüêè â÷àñíî! À ãîëîâíå — âàñ
ùå é øóêàòè í³õòî íå áóäå!
Ïîëîíåíèõ çàêèíóëè â «õèòðèé ÿùèê», ïðè-
êðèëè çâåðõó ôàëüøèâèì äíîì, à æóðíàë³ñò ó òó
í³÷ î÷åé íå ñêëåïèâ.
Ó ãîëîâ³ âåñü ÷àñ êðóòèëàñÿ êàï³òàíîâà ôðàçà
ïðî òå, ùî í³õòî í³êîãî é øóêàòè íå áóäå. ² íàâ³òü
íå ñàìà ôðàçà, à, ñêîð³ø, ³íòîíàö³ÿ, ç ÿêîþ òå áóëî
ñêàçàíî.
Êîëèñü äàâíî-äàâíî, ó äèòèíñòâ³, Îëåêñàíäð,
òîä³ ùå ïðîñòî Ñàøêî, àáî íàâ³òü é Ñàøóí÷èê,
ïîòðàïèâ ë³òîì äî áàáóñ³ â ñåëî. Ó ñóñ³äñüêîãî
õëîïöÿ... ÷îððððò, ÿê æå æ éîãî çâàëè? íó òà á³ñ
³ç íèì, — ÿêðàç çàâåëîñÿ ãàðíåíüêå ñ³ðå êîøåíÿ.
×åìíå, ëàã³äíå, íå äóæå íÿâêó÷å... îò ò³ëüêè íà ìè-
166
øåé, ùî íî÷àìè òóïîò³ëè ïî õàò³, ãåòü íå çâåðòàëî
óâàãè. Áàáóñÿ, ç âèñîòè ñâîãî äîñâ³äó, ï³äêàçàëè,
ùî ïîëþâàííþ êîòåíÿò ó÷èòü ê³øêà-ìàòè, é õëîïö³
íå âèãàäàëè í³÷îãî ðîçóìí³øîãî, ÿê ¿¿ çàì³íèòè.
À ÷îãî òàì! ï³éìàòè ìèøó — çà³ãðàøêè! òðèë³òðî-
âîþ áàíêîþ! ïðèäóøèòè? íó òî öå ê³øêà äóøèòü,
à ìè áàíêó ïîòðóñèìî, ùîá ìèø³ ïàìîðîêè çàáèëî!
à òåïåð — êîøåíÿò³ ï³ä ñàìèé í³ñ!
Òà íåõèòðà ñïðàâà íàçàâæäè â³äáèëà Ñàøêîâ³
âåñü ïîòÿã ³ äî ïîëþâàííÿ, ³ äî êîò³â, ³ äî ñóñ³ä-
ñüêîãî õëîïöÿ âîäíî÷àñ. Ìèøà æàë³áíî ïèñíóëà,
à ëàã³äíå êîøåíÿ ìèòòþ ïåðåòâîðèëîñÿ íà ñïðàâæ-
íüîãî òèãðà — ãàð÷àëî, ìóð÷àëî, é ï³âãîäèíè
ìó÷èëî á³äíó ìèøó òàê, ùî ìàëîë³òí³é Ñàøóí÷èê
çàõîâàâñÿ äî õàòè, çàáèâñÿ íà ë³æêî é íîñà íå âè-
ñîâóâàâ ç-ï³ä êîâäðè àæ äî îá³äó.
Ïîä³áíà ìåòàìîðôîçà â³äáóëàñÿ ³ ç êàï³òàíîì —
â³í õ³áà ëèøå íå ãàð÷àâ. Âîëîäèìèð òåæ ñèòî
ìðóæèâñÿ, à â³ä Îëåíè, çäàâàëîñÿ, òàê ³ äîíîñèëîñÿ
ñèòå ìóðêîò³ííÿ.
Àæ ï³ä ñàì³ñ³íüêèé ðàíîê æóðíàë³ñò âñå-òàêè
ïðèìóäðèâñÿ çàñíóòè, é íåãàéíî éîìó ïî÷àëè
ñíèòèñÿ êîòè, ìèø³, ìèøîëîâêè, ñîáàêè, òèãðè,
ïîò³ì íàâ³òü äèíîçàâð.
² âñÿ çâ³ðèíà ÷îìóñü áóëà âîëîõàòà.
Âðàíö³ íà ïàëóá³, ÿêðàç ïåðåä ëþêîì äî êàþòè,
ÿêîñü ñàìà ñîáîþ âèíèêëà íàðàäà. Ïðèñóòíÿ áóëî
âñÿ êîìàíäà, ðàõóþ÷è òðîôåéíå êîøåíÿ, à òàêîæ
íåâ³äîìî ÷èé ðîçâ³äíèê, ó âèãëÿä³ íàõàáíîãî ñ³ðîãî
ãîðîáöÿ. Øïèãóíà êèøíóëè, êîøåíÿò³ ïî÷óõàëè
167
çà âóõàìè, é âîíî ìèòòþ ââ³ìêíóëî ñâîþ ãëóøèëêó.
Ï³ñëÿ öüîãî çàñîáè áåçïåêè ñòàëè ââàæàòèñÿ âè-
êîíàíèìè, é êàï³òàí ïåðøèì óçÿâ ñëîâî:
— Òî ùî æ öå âèõîäèòü?
Â³í çðîáèâ äîâãó ïàóçó, é æóðíàë³ñò ïîäóìàâ, ùî
çàðàç ìîâà ï³äå ïðî òå, ùî ï³éìàëè íå òèõ ëþäåé,
ùî òðåáà, é âèíèêàº ïèòàííÿ, ùî ç íèìè ðîáèòè.
Àëå â³í ïîìèëèâñÿ.
— Òå âîëîõàòå îïóäàëî òåë³ïàëîñÿ çà íàìè ùî-
íàéìåíøå ï³âäíÿ, é í³õòî éîãî íå áà÷èâ, é í³õòî
éîãî íå ÷óâ?
Îëåêñàíäð ïîäóìàâ, êàï³òàí ïðîñòî îáìî-
âèâñÿ — áî õ³áà ùîñü ïî÷óºø íà òàê³é â³äñòàí³? Àëå...
— Íó íå áà÷èâ — öå ÿ ùå ðîçóì³þ... Ðîçñëàáè-
ëèñÿ. Àëå íå â³ä÷óòè?
Çäàâàëîñÿ, ïåðåä íàðàäîþ Þð³é äîáðÿ÷å õèëü-
íóâ — îñü óæå äðóãà îáìîâêà ï³äðÿä... âò³ì, çàïàõó
íå áóëî é ³íø³ ÷ëåíè êîìàíäè íà î÷åâèäíî íåïðà-
âèëüí³ ôðàçè íå ðåàãóâàëè. Òî÷í³øå, ðåàãóâàëè, ÿê
íà ïðàâèëüí³.
— Ìåí³ ìîæíà ïðîáà÷èòè, — ÿêîñü íåð³âíî
ïîñì³õíóëàñü Îëåíà. — Ç â³äîìèõ ïðè÷èí...
Þð³é òà Âîëîäèìèð îäíî÷àñíî êèâíóëè, æóð-
íàë³ñò ïîäóìàâ, íå çíàéøîâ æîäíî¿ «â³äîìî¿ ïðè-
÷èíè» — àëå ïðî âñÿê âèïàäîê òåæ êèâíóâ.
— Íó, ïðî ñåáå ÿ ìîâ÷ó, — êàï³òàí òåæ ñêðè-
âèâñÿ é ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ. — Àëå æ òè, Âîâ÷èêó?
Âîëîäèìèð áåçïîðàäíî çíèçàâ ïëå÷èìà é íà-
â³òü ðóêè ðîçâ³â — ìîâëÿâ: «íó, íå âèéøëî! íó ùî
ÿ çðîáëþ!?».
168
Æóðíàë³ñò äóìàâ, ùî çàðàç êàï³òàí ðîçïî÷íå
éîãî õâàëèòè — çà ïèëüí³ñòü — é ïðèãîòóâàâñÿ
ñêàçàòè ùîñü ñêðîìíå, àëå ãåðî¿÷íå.
— ² ÿê ìîãëî ñòàòèñÿ, ùî ïîì³òèòè ãàäà âäàëîñÿ
ëèøå îêîì, òà é òî — çåëåíîìó ëîïóõîâ³? Íå îáðà-
æàéñÿ, Ñàøêî, òî â íàñ ïðîñòî òåðì³íîëîã³ÿ òàêà...
Âèáà÷åííÿ — ÿêùî, çâè÷àéíî, òå ìîæíà áóëî
ñïðèéíÿòè çà âèáà÷åííÿ — òðîõè ñï³çíèëîñü. Æóð-
íàë³ñòîâ³ àæ ðóêè çñóäîìèëî. É ëèøå çà õâèëèíó
ó âóõàõ ïåðåñòàëî çâó÷àòè òå «çåëåíèé ëîïóõ!»,
ïðîôåñ³éíà ïàì’ÿòü âñå-òàêè âèòÿãëà íà ïîâåðõíþ
äåùî ö³êàâ³øå — «ëèøå îêîì».
À ÷èì æå ùå ìîæíà áóëî éîãî ïîì³òèòè?
— ß, Þð÷èêó, ñàì äèâóþñü, — çíîâó ðîçâ³â
ðóêàìè Âîëîäèìèð. — Ðîçóì³ºø... ÿ íå òå, ùîá
éîãî íå áà÷èâ...
Ñëîâî «áà÷èâ» â³í ñêàçàâ ç ÿêîþñü îñîáëèâîþ
³íòîíàö³ºþ — âò³ì, ìîæëèâî, æóðíàë³ñòó öå ïðîñòî
çäàëîñÿ.
— ...à ÿêîñü íå çàäóìóâàâñÿ íàä òèì, ùî áàæàíî
âñå-òàêè ÷àñ â³ä ÷àñó... îãëÿäàòèñÿ.
Öüîãî ðàçó êîðåñïîíäåíò áóâ ïåâåí — «îãëÿ-
äàòèñÿ» áóëî âèìîâëåíî ç ïîì³òíèì íàãîëîñîì.
— ² ùî öå ìîæå îçíà÷àòè?
Âèðàç íà îáëè÷÷³ êàï³òàíà áóâ òàêèé, í³áè â³í óæå
é ñàì ïðî âñå çäîãàäàâñÿ, àáî é çíàâ ç ñàìîãî ïî-
÷àòêó, ÿê âèêëàäà÷ íà ³ñïèò³, ³ éîìó ïðîñòî ö³êàâî —
à ñòóäåíò çíàº â³äïîâ³äü íà öå çàïèòàííÿ, ÷è í³?
Âèÿâèëîñü, ùî çíàº.
169
— Öå îçíà÷àº, ùî Âîëîõàòèé âæèâ ïåâíèõ çà-
õîä³â.
— Ãì.
Çíîâó çàïàëà ïàóçà, é çí³÷åâ’ÿ êîðåñïîíäåíò
ïî÷àâ ðîçäèâëÿòèñÿ ³íø³ âèðàçè íà îáëè÷÷ÿõ.
Âîëîäèìèð áóâ ïîì³òíî ñòóðáîâàíèì. Îëåíà —
âîäíî÷àñ çëà é íàïðóæåíà, ÿê ñêðèâäæåíà êèöüêà.
Þð³é... òà í³, ï³ä ö³ºþ ëåãåíüêîþ ñòóðáîâàí³ñòþ
ìîæå õîâàòèñÿ ùî çàâãîäíî — â³ä ñëàáêîãî çàíå-
ïîêîºííÿ àæ äî ñòðàøåííî¿ ëþò³.
«Ö³êàâî, — ðàïòîì ïîäóìàâ æóðíàë³ñò. —
À â ìåíå ñàìîãî ÿêèé âèðàç?»
— Âè îí íà Ñàøêà ïîäèâ³òüñÿ, — ðàïòîâî
ïèðñíóëà ä³â÷èíà. — Äèâèòüñÿ íà âàñ, ÿê áàðàí íà
âîðîòà... ëèøå íå íîâ³, à ïîâàëåí³!
Ùî âîíà õîò³ëà öèì ñêàçàòè, æóðíàë³ñò íå äî-
ïåòðàâ, à êîïà÷³, çäàºòüñÿ, çðîçóì³ëè îäðàçó é òðîõè
îáðàçèëèñü.
— À ÿ í³êîëè é íå êàçàâ, ùî Âîëîõàòèé — äó-
ðåíü àáî ñëàáàê, — ï³ñëÿ òðèâàëî¿ ïàóçè âèìîâèâ
êàï³òàí. — À òå, ùî â³í â÷îðà óòíóâ — òî ÿ é âçàãàë³
íå çíàâ, ùî òàêå ìîæëèâî. Öåáòî, òàêèì ÷èíîì
ìîæëèâî...
— Äîáðå, — âðåøò³-ðåøò Þð³é ð³øó÷å ìàõíóâ
ðóêîþ. — Òåïåð, îòæå, çíàòèìåìî. Â³äïîâ³äíî...
Â³í òàê ñàìî ðâó÷êî ðîçâåðíóâñÿ äî æóðíàë³ñòà.
— Òåïåð, õëîï÷å, òè îòðèìóºø ùå îäíå çà-
âäàííÿ... öåáòî, îáîâ’ÿçîê. Áóäåø ñïîñòåð³ãà÷åì.
170
Ïðèäèâëÿéñÿ, ïðèñëóõàéñÿ.... âò³ì, ïðèñëóõàòèñü
á³ëüøå äî Âîâêè....
Âîëîäèìèð çàñîï³â.
— ...àëå é òè ïðèñëóõàéñÿ.
Þð³é ðóøèâ äî ðóáêè, ïîò³ì íà ï³âäîðîç³ çóïè-
íèâñÿ é êèíóâ (òðîõè íàñì³øêóâàòî):
— É, äî ðå÷³, â³òàþ!
— Ç ÷èì? — ï³äîçð³ëî ïåðåïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Ç ïåðåõîäîì.
— ßêèì?
— Íó ÿê æå æ... Ç ïàñàæèð³â äî ÷ëåí³â åê³ïàæó.
Ïîçàäó ïèðñíóëè. Êîðåñïîíäåíò ëàäåí áóâ
çàêëàñòèñÿ, ùî òî áóëà Îëåíà. Âò³ì, êîìó æ ùå?
— Õî÷à í³....
Êàï³òàí ùå ðàç çóïèíèâñÿ.
— Òè áóäåø îêîì åê³ïàæó. À ÷ëåí — öå ó íàñ
Âîâêà. À êîëèñü áóâ æå æ âóõîì...
Ïîçàäó çíîâ ïèðñíóëî é çàñì³ÿëîñÿ, à Âîëîäè-
ìèð òðîõè íåðâîâî çàñîï³â.
À êîøåíÿ òàê ³ íàçâàëè — Òðîôåºì. Ùîïðàâäà,
éîìó òà íàçâà áóëà äî ëàìïî÷êè, áî â³äãóêóâàëîñü
âîíî ëèøå íà êèöü-êèöü-êèöü, àáî íà õðóñê³ò ÿº÷íî¿
øêàðàëóïè.
ßéöÿ ëþáèëî!
Ðåâíóâ äèçåëü, é áåðåãè çíîâó ïîïîâçëè âçäîâæ

áîðòó: äàëåêèé ë³âèé — ïîâ³ëüíî, ëåäü-ëåäü; à ïðà-
âèé, áëèçüêèé, íàâïàêè, äîñèòü õóòêî. Æóðíàë³ñò
ñïðîáóâàâ âèêîíóâàòè ñâî¿ íîâ³ îáîâ’ÿçêè, é ç ï³â-
ãîäèíè ÷åñíî êðóòèâ ãîëîâîþ íà âñ³ áîêè, ÿê òîé
171
ðàäàð; õàïàâñÿ çà á³íîêëÿ, êîëè ïîì³÷àâ ÷àéêó àáî
ãàëóçêó íà âîä³, é ïàðó ðàç³â ìàëî íå çä³éíÿâ õèáíó
òðèâîãó. Ïîò³ì ÿêîñü ðàïòîâî íàâàëèëàñÿ âòîìà
â³ä áåçñîííî¿ íî÷³, ãîëîâà ñàìà ñîáîþ ñõèëèëàñü
íà ãðóäè, é Îëåêñàíäð ïî÷àâ ïîõðîïóâàòè. ×îìóñü
òå âèõîäèëî â íüîãî ÿêðàç ó ëàä ç äèçåëåì.
Òðîôåé â³ä÷óâ ð³äíó äóøó, çàë³ç äî æóðíàë³ñòà
íà êîë³íà é ñâî¿ì ìóðêîò³ííÿì ïðèñïàâ îñòàòî÷íî.
Ïðîêèíóâñÿ â³í àæ ïåðåä ñàìèì îá³äîì, òà é òî,
ëèøå â³ä òîãî, ùî Îëåíà âîäèëà ïåðåä íîñîì áóòåð-
áðîäîì ç äîáðÿ÷èì øìàòêîì çàïàøíîãî ñèðó çâåðõó.
— Äîáðîãî ðàíêó! — íàñì³øêóâàòî ïðèâ³òàëàñÿ
ä³â÷èíà. — Âñòàâàé, âàðòîâèé, ðóøíèöþ âêðàëè!
² áîðù õîëîíå!
Âò³ì, ïàí³êà çä³éíÿëàñü äàðåìíî. Áîðù âèÿâèâñÿ
ÿêðàç — ³ íå ïåêåëüíî ãàðÿ÷èé, ³ íå ïðîõîëîëèé,
÷óäîâèé íà ñìàê — êîðîòøå, ÿê ³ âñå, ùî Îëåíà
ðîáèëà. Æóðíàë³ñò òàê ³ ñêàçàâ. Êàï³òàí ïîñì³õ-
íóâñÿ, Âîëîäèìèð ùîñü ãìóêíóâ ç ïîâíèì ðîòîì,
à Îëåíà àæ çàøàð³ëàñÿ.
É ëèøå ï³ñëÿ öüîãî êîðåñïîíäåíò çâåðíóâ óâàãó
íà òå, ùî êîðàáåëü ñòî¿òü.
— Òþ, — ñêàçàâ â³í. — À ÿ äóìàâ, ìè ïîñï³-
øàºìî.
— ² ÿ òàê äóìàâ, — îõî÷å â³äãóêíóâñÿ Âîëîäè-
ìèð. — ² Þðêî, ìàáóòü, òåæ.
Êàï³òàí áëèêíóâ íà íüîãî, àëå çìîâ÷àâ.
— É á³ëüø òîãî, — íå âãàâàâ Âîëîäèìèð, —
ìàáóòü, ³ Âîëîõàòèé òàê äóìàâ. ² äóìàº. À ìè —
îñüäå÷êè.
172
— ² ÷èì öå íàì äîïîìîæå? — æóðíàë³ñò ïðî-
êîâòíóâ øìàòîê øèíêè é ïîòÿãñÿ äî íàñòóïíîãî.
— À í³÷èì! — çëîñòèâî ïðîáóð÷àâ êàï³òàí. —
Â³í òåæ ðîçóìíà òâàðþêà. Óâ³ìêíóâ ðàäàð é ñèäèòü
äåñü ïîðó÷. É ñèä³òèìå, ïîêè ìè íîñà íå âèñóíåìî.
² òî, öå ëèøå çà óìîâè, ùî â³í íàñ òî÷íî çàãóáèâ.
— À ÿêùî í³?
Çàïèòàííÿ ïîâèñëî â ïîâ³òð³, é Îëåêñàíäð ç³-
òõíóâ. Ñïðàâä³, ç ìåòîäàìè êîïà÷³â â³í óæå îçíà-
éîìèâñÿ. Çàëèøàëîñÿ çìèðèòèñÿ é ç äóìêîþ, ùî
çàðàç çâè÷à¿ ñòîñóþòüñÿ íå ëèøå ïðîôåñ³îíàë³â, àëå
îñ³á, ÿê³ òèõ ñóïðîâîäæóþòü.
Â³í ùå ðàç ç³òõíóâ é íàëèâ ñîá³ êàâè.
— À òè í³÷îãî äèâíîãî íå ïîì³÷àºø? — çàïèòàëà
ðàïòîì Îëåíà.
Æóðíàë³ñò çàâìåð. ßê â³í âæå íå ðàç ïåðåêî-
íóâàâñÿ, íå ïîì³òèòè ÿêîãîñü õèòðîãî ÷è òî êóë³-
íàðíîãî, ÷è êîñìåòè÷íîãî âèáðèêó — îçíà÷àëî
äîáðÿ÷å æ³íêó îáðàçèòè.
Íà ñòîë³ áóëî âñå, ÿê çàâæäè. Ç Îëåíèíîþ çî-
âí³øí³ñòþ — òåæ. Êð³ì òîãî, êîñìåòèêè íà í³é
çàâæäè áóâ òàêèé ì³í³ìóì, ùî é íå ïîì³òèø, ïîêè
çàì³æ íå â³çüìåø.
— Êàâà ñüîãîäí³ äóæå ñìà÷íà... — îáåðåæíî
â³äïîâ³â Îëåêñàíäð.
Âîëîäèìèð êîðîòêî ðåãîòíóâ, à Îëåíà ñêðèâè-
ëàñÿ é ìàõíóëà ðóêîþ:
— Òüõó! Òà ÿ íå ïðî òå!
— À ùî?
173
Æóðíàë³ñò ïðî âñÿê âèïàäîê óâàæí³øå ïðèäè-
âèâñÿ äî ¿¿ îáëè÷÷ÿ — òà í³, íà÷å í³÷îãî.
— ß ïðî òå, ùî íàâêîëî ðîáèòüñÿ!
— À....
Êîðåñïîíäåíò ïîëåãøåíî ç³òõíóâ (ÿê éîìó
çäàâàëîñÿ — íåïîì³òíî) é îáâ³â ïîãëÿäîì íàâêî-
ëèøí³é ïåéçàæ. Êðàºâèä áóâ âæå çâè÷íî ÷óäîâèì.
Áåðåã ñïèíàâñÿ âãîðó äîáðÿ÷èì ïàãîðáîì, ë³ñ òàê
³ ïàëàâ æîâòàâî-áàãðÿíèìè êîëüîðàìè, ð³÷êîþ
êîòèëèñÿ òåìíî-ñèí³ õâèë³ — ð³âíî é ñïîê³éíî,
íåíà÷å âîëè äî Êðèìó. Òðîõè ïîîäàëü âèäí³ëîñÿ
äâà íàìåòè — ìîæëèâî, ðîçòàøóâàëèñÿ ÿê³ñü òó-
ðèñòè, àáîùî...
— Òà í³÷îãî. Âñå íîðìàëüíî. Òà é ì³ñöå æ òóò
ëþäíå, ùî âîíè íàì ðîáèòèìóòü.
— ßê öå — ëþäíå? — ó êàï³òàíà â î÷àõ ñïàëàõ-
íóâ ëèõèé âîãíèê. — Íåìà æ...
Â³í çàòíóâñÿ, é æóðíàë³ñò òðîõè çäèâîâàíî ï³ä-
íÿâ äî î÷åé á³íîêëü. Òà í³... í³ÿêèõ ãàëþöèíàö³é.
Íàìåòè áóëè íîâåíüê³, àæ áëèñêó÷³; ÿêàñü æ³íêà
â äæèíñàõ òà ë³ô÷èêó â³ä êóïàëüíèêà âîðóøèëàñÿ
á³ëÿ áàãàòòÿ, ïîò³ì ç íàìåòó âèïîâç ïàòëàòèé
äÿäüêî, âèòÿã çà ñîáîþ ÿêóñü çàë³çÿêó, ïîêëàâ á³ëÿ
âîãíþ é ïîë³ç íàçàä.
— Íó îí æå...
Êàï³òàí âèðâàâ ó íüîãî îïòèêó, âòóïèâñÿ...
ïîêðóòèâ îêóëÿðè... ïîêðóòèâ ãîëîâîþ... ìîâ÷êè
ïåðåäàâ ïðèëàä Âîëîäèìèðîâ³. Òîé òåæ ïðèêëàâ
á³íîêëü äî î÷åé... ïîâåðíóâ ãîëîâó â îäèí á³ê...
ó äðóãèé... ãìóêíóâ, ïåðåäàâ á³íîêëü ä³â÷èí³.
174
— À ìåí³ âîíî íà á³ñà, — íîðîâëèâî ïîâåëà
òà ïëå÷èìà.
— À é ñïðàâä³, ùî öå ÿ... — Âîëîäèìèð, çäàâà-
ëîñÿ, òðîõè çí³ÿêîâ³â.
— Òî ùî? — êàï³òàí äèâèâñÿ íà íüîãî âïðèòóë.
— Í³÷îãî.
Âîíè ðàçîì îáåðíóëèñü äî êîðåñïîíäåíòà:
— Äå?
— Òà îí æå!
Þð³é ç³òõíóâ é, íàâ³òü íå ãëÿíóâøè ó âêàçàíèé
á³ê, ðóøèâ äî ðóáêè. Çà ìèòü ðåâíóâ äèçåëü, ïàëóáà
çàòðåìò³ëà, é áåðåãè çâè÷íî âæå ïîïîâçëè íàçàä —
êîðàáåëü ðóøèâ. Äîñâ³äó æóðíàë³ñòà âèñòà÷èëî âæå
íà òå, ùîá çàçíà÷èòè, ùî êóðñ â³í âçÿâ íà ï³âí³÷.
Ïðîòè òå÷³¿. Öåáòî íàçàä.
— À ÷îìó...
Âîëîäèìèð äèâèâñÿ íà íüîãî ç äèâíèì âèðàçîì
íà îáëè÷÷³. «ßê íà äóðíÿ ó øåñòèñîòîìó ìåðñå-
äåñ³, — ñïàëî íà äóìêó êîðåñïîíäåíòîâ³. — Ñï³â-
÷óòëèâî é çàçäð³ñíî âîäíî÷àñ».
Àëå íàéîáðàçëèâ³øèì áóëî òå, ùî é Îëåíà
äèâèëàñü íà íüîãî òàê ñàìî.
Âåñü äåíü êîðàáåëü êðóæëÿâ, õîâàâñÿ â ïðîòî-

êàõ, êðóòèâ ïåòë³, íåíà÷å çàºöü íà ñí³ãó, çóïèíÿâñÿ,
âè÷³êóâàâ íåâ³äîìî ÷îãî, ïîò³ì çíîâó ðóøàâ.
Âîëîäèìèð ç ãîäèíó õîäèâ çà êàï³òàíîì, äîï³êà-
þ÷è òîãî çàïèòàííÿìè — ìàáóòü, äîñèòü äóðíèìè,
ÿê íà éîãî ïîãëÿä — áî Þð³é â³äìîâ÷óâàâñÿ àáî
â³äïîâ³äàâ óõèëüíî òà íåçðîçóì³ëî.
175
Çðîçóì³ëî áóëî îäíå — âîíè õîâàëèñÿ. Âïåðòî
òà íàïîëåãëèâî. À çàãàäêîâèé Âîëîõàòèé òàê ñàìî
âïåðòî òà íàïîëåãëèâî ¿õ øóêàâ. Íåâ³äîìî, ÿê.
É íåâ³äîìî, íàâ³ùî. ² öå íåïîêî¿ëî æóðíàë³ñòà
òðîõè á³ëüøå, í³æ ïåðøå.
Áëèæ÷å äî îá³äó Þð³é ðàïòîì ãóêíóâ ïîì³÷íèêà
é ùîñü ïîêàçàâ éîìó â ðóáö³. Âîëîäèìèð êèâíóâ
é ïîñï³õîì êèíóâñÿ äî ñàëîíó, à âèéøîâ çâ³äòè
ç óæå çíàéîìèì êîðåñïîíäåíòîâ³ ³ì³òàòîðîì.
— Çîâñ³ì, ãàä, çíàõàáí³â, — íà â³äì³íó â³ä êà-
ï³òàíà, Âîëîäèìèð ðàäèé áóâ íàãîä³ ïîáàëàêàòè.
Ùîïðàâäà, æóðíàë³ñò âæå íå ðàç ïåðåêîíóâàâñÿ, ùî
äîâ³ðÿòè òèì òåðåâåíÿì ñë³ä íå á³ëüøå, àí³æ íà äå-
ñÿòü â³äñîòê³â — îòîæ âèõîäèëî áàø-íà-áàø. Îäèí
ìîâ÷èòü, à äðóãèé áðåøå. À ìîæå, é ïåðøèé áðåøå.
Òà é Îëåíà íàâðÿä ÷è çàâæäè ãîâîðèòü ïðàâäó...
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é ñïëþíóâ çà áîðò. Ïàðàíîÿ
âèÿâèëàñü áîëÿ÷êîþ çàðàçíîþ.
— Õîäèòü, ãàä, ñë³äîì, é ðàäàðîì ñâî¿ì íàñ
ïàñå! — ïîÿñíþâàâ òèì ÷àñîì Âîëîäèìèð. — Òàê,
íà÷å íàâìèñíå êóäèñü çàãàíÿº!
— Òî, ìîæå, é ñïðàâä³? — æóðíàë³ñò ëÿïíóâ öå
çí³÷åâ’ÿ, àáè ñêàçàòè, àëå Âîëîäèìèð ïîäèâèâñÿ íà
íüîãî óâàæí³øå, ïîäóìàâ, çíèçàâ ïëå÷èìà é ï³ä-
òþïöåì êèíóâñÿ â ðóáêó. Êîðåñïîíäåíò çäàëåêó áà-
÷èâ, ÿê â³í çàâçÿòî ïîÿñíþº ùîñü êàï³òàíîâ³, à òîé,
ó ñâîþ ÷åðãó, çäâèãàº ïëå÷èìà é ÷óõàº ïîòèëèöþ.
Äàë³ äèâèòèñÿ ñòàëî íåö³êàâî, áî íà ïàëóáó âè-
éøëà Îëåíà, ñêèíóëà áëóçêó é ðîçëÿãëàñü íà äàõó
ñàëîíó. Ñîíöå âèã³äíî ï³äêðåñëþâàëî îáðèñè ò³ëà,
176
ãðóäè ïàãîðáàìè çä³éìàëèñÿ âãîðó, íîãè çäàâàëèñÿ
ñòð³ìêèìè ã³ðñüêèìè ð³÷êàìè...
Îëåêñàíäð êîâòíóâ ñëèíó é ðîçâåðíóâñÿ äî
³íøîãî áîðòó.
Ïîâåðíóâñÿ Âîëîäèìèð. Íà íåâèìîâëåíå çà-
ïèòàííÿ ñïî÷àòêó êèâíóâ ãîëîâîþ, ïîò³ì ðîçâ³â
ðóêàìè. Ìàáóòü, öå ìàëî îçíà÷àòè, ùî çàãàíÿííÿ
ðàäàðîì ó êóò ö³ëêîì äîïóñòèìå, àëå çðîáèòè ìè
âñå îäíî í³÷îãî ³íøîãî íå ìîæåìî.
²ì³òàòîð ç³áðàëè, íàãîòóâàëè, Âîëîäèìèð ïåðå-
â³ðèâ, ÿê êðóòèòüñÿ ãâèíò, àëå çàïóñêàòè íå ñòàâ.
Íàòîì³ñòü äî ðóáêè ï³äêîòèëàñü Îëåíà é òåæ
ïî÷àëà ùîñü äîâîäèòè êàï³òàíîâ³. Òîé ðåàãóâàâ
âæå çâè÷íî — ÷óõàâ ïîòèëèöþ, êèâàâ é çäâèãàâ
ïëå÷èìà.
Ìàáóòü, ³ Îëåíèíà ã³ïîòåçà àáî ïðèïóùåííÿ
áóëè â³ðîã³äíèìè, àëå íå ñòîâ³äñîòêîâèìè.
Îá³äàëè ìîâ÷êè. Þð³é ìàâ âèãëÿä íå òå ùîá
äóæå ñòóðáîâàíèé, àëå âñå-òàêè ë³çòè äî íüîãî
ç çàïèòàííÿìè æóðíàë³ñò íå ñòàâ. Âîëîäèìèð æó-
âàâ áàäüîðî, ÿê çàâæäè, íàõâàëþâàâ áóòåðáðîäè,
æàðòóâàâ ç ãîñïîäàðêîþ — àëå â î÷àõ âñå îäíî
ñâ³òèëàñÿ ÿêàñü òóðáîòà.
Ê³íåöü ê³íöåì Îëåêñàíäð âñå-òàêè íå âòåðï³â.
— Ñëóõàéòå! À âðåøò³-ðåøò ÿêîãî á³ñà ìè â³ä
íüîãî õîâàºìîñü? Ùî â³í íàì çðîáèòü?
Þð³é ïîãëÿíóâ íà íüîãî ÿê íà ³ä³îòà é çìîâ÷àâ.
Æóðíàë³ñò íà éîãî â³äïîâ³äü ³ íå ðîçðàõîâóâàâ, íà-
òîì³ñòü îçâàâñÿ, ÿê â³í ³ ÷åêàâ, Âîëîäèìèð:
— ßê öå ùî? Ïîòîïëÿòü ê á³ñó!
177
— ßê öå — ïîòîïëÿòü? — â Îëåêñàíäðà ìàëî
øìàòîê øèíêè âïîïåðåê ãîðëà íå ñòàâ.
— Äóæå ïðîñòî, — îõî÷å ïîÿñíèâ Âîëîäè-
ìèð. — ßêùî âæå ìè òðîõè îçáðî¿ëèñü... òî âîíè,
ãàäè, òèì á³ëüøå. Ïðàâäà, Þð÷èêó?
Êàï³òàí, òàê ³ íå ðîçêðèâàþ÷è ðîòà, êèâíóâ.
— Ó Âîëîõàòîãî ãëþê ç öüîãî ïðèâîäó. Öåáòî,
ç ïðèâîäó îçáðîºííÿ. Â³í, ãàä, íàâ³òü íà Áóêðèí
¿çäèâ ç êóëåìåòîì. Öå òóäè, êóäè âñ³ íîðìàëüí³
ëþäè ï³ñòîëåòà áåðóòü, òà é òî íå âñ³.
— À ÿê â³í òîé êóðãàí ï³äí³ìàâ, ïàì’ÿòàºø? —
ðàïòîì îçâàâñÿ Þð³é.
Âîëîäèìèð ïîìîðùèâñÿ. Ìàáóòü, ñïîãàäè áóëè
íåïðèºìí³.
— Îòîæ.
— À ùî áóëî íà òîìó êóðãàí³? — çàö³êàâèâñÿ
æóðíàë³ñò.
— Òà â ñàìîìó êóðãàí³ òî ìàéæå í³÷îãî é íå
áóëî... — ÿêîñü óõèëüíî â³äïîâ³â Âîëîäèìèð. —
Àëå Âîëîõàòèé, ãàä òàêèé, ïî-ïåðøå, ðîçñòð³ëÿâ
íàì ìàøèíó ç ÐÏÃ, à ïîò³ì ùå...
Â³í êðàäüêîìà çèðíóâ íà Îëåíó — òà òåæ çà-
ö³êàâëåíî ñëóõàëà — ìàõíóâ ðóêîþ é çàê³í÷óâàòè
íå ñòàâ.
— Êîðîòøå, ãàä â³í. ² ÿêùî íàñ òóò çàñêî÷èòü —
òî àáî ðîçñòð³ëÿº, àáî ïîòîïèòü. Êð³ì òîãî, â³í íà
Þðêà îñòàíí³ì ÷àñîì òðîõè çëèé...
Êàï³òàí ïîñì³õíóâñÿ.
— À çà ùî? — âë³ç êîðåñïîíäåíò.
178
— Òà òàê... òðîõè íå ïîä³ëèëè, — Âîëîäèìèð
çíîâó ìàõíóâ ðóêîþ. — Âëàñíå, Þð÷èêó, ñïðàâä³
íå áóëî ïîòðåáè ãàëóøêó ëèøàòè.
Êàï³òàí çíîâ ïîñì³õíóâñÿ, àëå âæå òðîõè
øòó÷íî.
— Íó... — æóðíàë³ñò ð³øó÷å ìàõíóâ ðóêîþ —
òàê, ùî ìàëî áóòåðáðîä ç³ ñòîëó íå çì³â. — Ê³íåöü
ê³íöåì, ó íàñ òåæ º êóëåìåò! É âåëèêîêàë³áåðíèé!
— Äâà, — áóðêíóâ Þð³é.
— Ùî — äâà? — íå çðîçóì³â Îëåêñàíäð.
— Äâà êóëåìåòè. Õî÷à âåëèêîêàë³áåðíèé,
ñïðàâä³, îäèí.
Æóðíàë³ñò òðîõè ïîñèä³â ç ðîççÿâëåíèì ðîòîì,
Âîëîäèìèð, öèì ñêîðèñòàâøèñü, çàïèòàëüíî ïî-
ãëÿíóâ íà êàï³òàíà, é òîé êóöî ïîÿñíèâ:
— ÌÃ-42.
— Î, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð é íà öüîìó çóïè-
íèâñÿ.
— Òèì á³ëüøå! — Îëåêñàíäð õîò³â çíîâó ìàõ-
íóòè ðóêîþ, é Îëåíà ïðî âñÿê âèïàäîê â³äñóíóëà
òàð³ëêó, àëå æóðíàë³ñò ïåðåäóìàâ. — Òî, ìîæå, íå
ò³êàòè òðåáà, à íàíåñòè ïðåâåíòèâíèé óäàð?
Âîëîäèìèð êîðîòêî ðåãîòíóâ, ïîò³ì ïîêðóòèâ
ãîëîâîþ é ïîÿñíèâ — òåðïëÿ÷å, ÿê ìàë³é íåðî-
çóìí³é äèòèí³:
— ß æ êàæó — Âîëîõàòèé ìàº ãëþê ç öüîãî
ïðèâîäó. ßêùî âæå ó íàñ íà áîðòó äâà êóëåìåòè,
òî ó íüîãî — ùîíàéìåíøå ÷îòèðè...
— Àáî äåñÿòü, — ç³òõíóâ Þð³é, é ïîì³÷íèê
åíåðã³éíî êèâíóâ.
179
— Òî÷íî! ² ùå äîáðå, ùî ÐÏÃ ìîæíà öüîãî
ðàçó íå îñòåð³ãàòèñü.
— À ÷îìó? — íà¿âíî çàïèòàâ æóðíàë³ñò é îòðè-
ìàâ ùå îäèí æàë³ñíèé ïîãëÿä. Òî÷í³øå, äâà.
À ìîæå, é òðè, ïðîñòî â öåé ÷àñ â³í íà Îëåíó íå
ãëÿíóâ.
— Òîìó ùî ãðàíàòîìåòè ñòð³ëÿþòü íà òðè ñî-
òí³ ìåòð³â.
— À êóëåìåò?
— Íàø³ — îäèí íà òðè òèñÿ÷³, äðóãèé — ïðè-
áëèçíî íà ï³âòîðè.
— À...
— À ¿õí³ — íå çíàþ. Àëå íàâðÿä ÷è ñèëüíî â³ä
íàøèõ â³äð³çíÿþòüñÿ. Õ³áà ùî â³í, ãàä òàêèé, äåñü
ÊÏÂÒ âñòðåëèâ, àáî «Óòüîñ» ÿêèé-íåáóäü...
— À...
— Òîä³ òðîõè á³ëüøå.
— À...
Öüîãî ðàçó «àêíóâ» êàï³òàí, é Âîëîäèìèð íå-
ãàéíî çàìîâê.
— À ÿêùî ÏÒÓÐÑ?
— Ãì...
ßêáè ìîâ÷àíêà ìàëà ãðàäàö³¿, òî ìîæíà áóëî á
ñêàçàòè, ùî Âîëîäèìèð çàìîâê ³ùå äóæ÷å.
— À ùî òàêå «ïòóðñ»? — îáåðåæíî çàïèòàâ
æóðíàë³ñò. Ñëîâî âèäàëîñÿ ÿêèìîñü çíàéîìèì,
äåñü ùîñü êðóòèëîñÿ, êðóòèëîñÿ...
— Ïðîòèòàíêîâèé êåðîâàíèé ðåàêòèâíèé ñíà-
ðÿä, — òåðïëÿ÷å ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð. — Òåðì³í
ïðèæèâñÿ, òî æ ³ íå ïåðåêëàäàºòüñÿ. Äàëüí³ñòü...
180
Çàëåæíî â³ä ìîäåë³... íó íàâðÿä ÷è â³í äåñü «Ì³ëàí»
àáî «Ìåéâåð³ê» âñòðåëèâ.... Òà ùå ïðèö³ëüíèé
êîìïëåêñ... Íàâðÿä ÷è âàðòî øóêàòè ùîñü äîðîæ÷å
çà ï’ÿòü òèñÿ÷ äîëàð³â... Öåáòî, çà ïàðó øòóê...
Êîðîòøå, ñë³ä ðîçðàõîâóâàòè ê³ëîìåòðè íà òðè.
Àáî ÷îòèðè.
Íàñòð³é æóðíàë³ñòà ïñóâàâñÿ íà î÷àõ. Âñåðåäèí³
ïðîêèíóâñÿ õòîñü ìàëåíüêèé, ïîëîõëèâèé òà êà-
ïîñíèé é ïî÷àâ éîìó äîð³êàòè. «×îãî òîá³ âäîìà
íå ñèä³ëîñÿ? — ãîëîñîê éîãî òåæ áóâ òîíåíüêèé,
ïðîíèçëèâèé é íåïðèºìíèé. — Äîâèêîáåíþâàâñÿ?
Ãðîøåé çàêîðò³ëî? ×è ñëàâè? Êîëè ï³ä ðàêåòó ïî-
ïàäåø — áóäå òîá³ ñëàâà! ßê ëàóðåàòîâ³ äàðâ³í³â-
ñüêî¿ ïðåì³¿!..»
— À ÷îìó — çà ïàðó øòóê? — êîðåñïîíäåíò
çàïèòàâ öå ïðîñòî òàê, àáè çàïèòàòè é õî÷ òðîõè çà-
ãëóøèòè òå ïîëîõëèâå ñòâîð³ííÿ, ùî, âèÿâëÿºòüñÿ,
æèëî â íüîìó.
É ñàì çäèâóâàâñÿ, êîëè êàï³òàí ïîãëÿíóâ íà
íüîãî òðîõè çäèâîâàíî, àëå ñõâàëüíî, ìîâëÿâ — òè
áà! ïîðîçóìí³øàâ! ìîæå, ùå áóäóòü ç òåáå ëþäè...
— Òîìó ùî, ïî-ïåðøå, ÏÒÓÐÑ ìàº éìîâ³ðí³ñòü
âëó÷åííÿ íå ñòî â³äñîòê³â. À ïî-äðóãå, â³í ðîáèòü
ä³ðêó ãëèáîêó, àëå âóçüêó, ³ ÿêùî ìè íå áóäåìî
îãëóøåí³ âèáóõîì, òî ö³ëêîì âñòèãíåìî ¿¿ çàëàòàòè.
— Íó öå òè ïîñï³øèâ, — âñòðÿâ Âîëîäèìèð. —
Îäèí ì³é çíàéîìèé ðîçáèðàâ «Ìàëþòêè» é çàëèâàâ
÷èìîñü êóìóëÿòèâí³ âèÿìêè. Òî, êàæå, âèõîäèâ
íåïîãàíèé ÎÔ.
181
Ïîìîâ÷àâ ³ ïîÿñíèâ — ìàáóòü, ñïåö³àëüíî äëÿ
æóðíàë³ñòà.
— Öåáòî, îñêîëî÷íî-ôóãàñíèé.
— Ìîæå, é òàê, — êàï³òàí çíîâó çíèçàâ ïëå-
÷èìà. — Òîä³ âèñòà÷èòü é îäíîãî âëó÷àííÿ.
Â³í ç³òõíóâ.
— À ÿêîñü ïðîòèä³ÿòè ¿ì ìîæíà? — çàïèòàâ
æóðíàë³ñò. — ß ÷èòàâ, ùî â Ðîñ³¿ º ÿê³ñü êîìï-
ëåêñè... íà÷åáòî íà òàíêàõ?
— ª, — êèâíóâ Âîëîäèìèð. — ² íå ëèøå íà
òàíêàõ. ² íå ëèøå â Ðîñ³¿. Òî ïðîñòî âîíè ñåáå
ðåêëàìóþòü, àáè ïðîäàòèñü, à ³íø³ — ìîâ÷àòü.
— Ïðàâèëüíî ðîáëÿòü, — áóðêíóâ Þð³é, é Âî-
ëîäèìèð ùå ðàç êèâíóâ.
— ßêùî ÏÒÓÐÑîì êåðóþòü ïî ðàä³î — ìîæíà
ïîñòàâèòè ïåðåøêîäè. ßêùî ñàìîíàâ³äíèé, òåïëî-
âèé, íàïðèêëàä, — òî ìîæíà ï³äñóíóòè ôàëüøèâó
ö³ëü. ßêùî ïî ³íôðà÷åðâîíîìó ïîðòó — ÿê, íàïðè-
êëàä, «Øèëåéëà», àáî ëàçåðîì, ÿê «Âèõîð», — òî
ìîæíà ïîñòàâèòè äèìîâó çàâ³ñó. ßêùî âñòèãíåø,
çâè÷àéíî, áî ëåòèòü âîíî ê³ëüêà ñåêóíä...
Â³í çàìîâê, ïîò³ì ïðîäîâæèâ:
— Íà òàíêàõ, íàïðèêëàä, ñòàâëÿòü äèìîâ³ ãðàíà-
òîìåòè. Ùå ç í³ìö³â. Âèñòðåëèø — ³ ïåðåä òîáîþ
õìàðà äèìó. ßê ïîùàñòèòü — òî äèâèñü, é ç³á’ºø
ðàêåòó ç êóðñó.
— Ãì, — ñêàçàâ Þð³é, é Âîëîäèìèð çíîâó
çàìîâê.
— Äèìîâ³ ãðàíàòîìåòè, êàæåø? — ïîâòîðèâ
êàï³òàí ïî ïàóç³.
182
Âîëîäèìèð óãóêíóâ é ïîñì³õíóâñÿ, ùîïðàâäà
íå äóæå âåñåëî:
— Çíàºø, ÿê íàø³ ðîñ³éñüê³ áðàòè êàæóòü? ²í-
æåíºðíàÿ ìèñëÿ âñºãäà ïð³õîä³ò îïîñëÿ...
— Íó ÷îìó æ çðàçó — «îïîñëÿ»? — ðîçâàæëèâî
â³äãóêíóâñÿ Þð³é. — Öå ùå íå «îïîñëÿ». Ñàì æå
êàæåø — ùå ç í³ìö³â.
Âîíè äèâèëèñÿ îäèí íà îäíîãî, í³áè ðîçìîâ-
ëÿëè ïîäóìêè.
— Òà é ãàðìàòà... — îçâó÷èâ äóìêó Âîëîäèìèð. —
Âñå-òàêè, íå ìåíøå äâîõ ê³ëîìåòð³â. À òî é óñ³ ñ³ì.
— Óãó, — êèâíóâ êàï³òàí. — Àáî é äâàíàäöÿòü.
— Íó, öå íàâðÿä, — çàìîòàâ ãîëîâîþ ïîì³÷-
íèê. — Äå òè â Äí³ïð³ Ò-55 çíàéäåø? Íå êàæó÷è
âæå ïðî ùîñü ñó÷àñí³øå. À ç ²Ñà àáî ÊÂ áàøòà äî
íàñ íå ñòàíå.
— Òî ùî?
— Panzer II, Panzer III ìàêñèìóì. Àáî Ò-26.
Àáî Ò-60. Àáî ÁÀ-10.
— Àâòîìàòè÷íó áàõêàëêó íå ìîæíà — çãíèëà
óñÿ àâòîìàòèêà.
— Òîä³ — Panzer III. Ausfurung J. Àáî Ò-26
ç òðèäöÿòèñåìèì³ë³ìåòð³âêîþ, Ò-60 ç ñîðîêàï’ÿò-
êîþ. Àáî ÁÀ-10 — ç íåþ æ.
— À äèìàð³?
— Ç íàçâàíîãî — ëèøå â í³ìöÿ.
— Ãì...
Çàïàëà òèøà, é æóðíàë³ñò, ùî ñèä³â ³ç ðîççÿâëå-
íèì ðîòîì, ïåðåâ³â çàïèòàëüíèé ïîãëÿä íà Âîëî-
äèìèðà.
183
— Ìè ãîâîðèëè ïðî òå, ùî ìîæåìî âèêîðèñ-
òàòè äèìîâ³ ãðàíàòîìåòè é òàíêîâó ãàðìàòó âîä-
íî÷àñ, — îõî÷å ïîÿñíèâ òîé. — É íàâ³òü ñêîð³ø
ãàðìàòó, àí³æ äèìàð³...
Â³í ìð³éëèâî ïîñì³õíóâñÿ.
— Àëå ï³äõîäÿù³ ãàðìàòè — öåáòî òàê³, ÿê³
òàê-ñÿê ìîæíà íà íàø êîðàáëèê ïîñòàâèòè... ðà-
çîì ç áàøòîþ, çâ³ñíî — áóëè ëèøå íà ñòàðåíüêèõ
òàíêàõ. Íà Ò-26, íàïðèêëàä, áóëà êîðîòêà òðèä-
öÿòèñåìèì³ë³ìåòð³âêà — íåïîãàíî, àëå ìàëóâàòî.
Íà Ò-60 â îñíîâíîìó àâòîìàòè÷íà ãàðìàòà — àëå
çà ñò³ëüêè ðîê³â àâòîìàòèêà, çâè÷àéíî, çãíèëà. Íà
äåÿêèõ Ò-60, Ò-70 — íåïîãàíà ñîðîêàï’ÿòêà — àëå
áàøòà áåç ãðàíàòîìåò³â, òà é òðîõè çàâåëèêà. Íà
áðîíüîâè÷êó ÁÀ-10 — áàøòà òàêà ñàìà. Íà ñó÷àñ-
í³øèõ àáî âàæ÷èõ òàíêàõ — òî òî÷íî çàâåëèêà.
— À...
— ² çãàäóâàëè í³ìåöüê³. Panzer II ìàâ äâàäöÿ-
òèì³ë³ìåòð³âêó — ìàëî! Äî òîãî æ — àâòîìàò.
À îò Panzer III Ausfurung J (Ausfurung — öå ìî-
äèô³êàö³ÿ) — ñîðîêàì³ë³ìåòðîâà ãàðìàòà, ÿêà çà
áàë³ñòèêîþ ïåðåâàæàëà ðàäÿíñüêó ñîðîêàï’ÿòêó.
É äèìîâ³ ãðàíàòîìåòè, äî òîãî æ.
— ßê öå — ïåðåâàæàëà? — ÷îìóñü æóðíàë³ñòà
öÿ ôðàçà íåïðèºìíî âðàçèëà. — Ñêð³çü æå íà-
ïèñàíî...
Êîïà÷³ çàðåãîòàëè — îäíî÷àñíî.
— Òî òè ðàäÿíñüêî¿ ïðîïàãàíäè îáñëóõàâñÿ, —
êîðîòêî áóðêíóâ êàï³òàí.
184
— É Ñóâîðîâà îá÷èòàâñÿ, — äîêèíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Òè ùå ñêàæè, ùî Ò-34 — íàéêðàùèé òàíê
Äðóãî¿ ñâ³òîâî¿!
— ² ñêàæó! — âîéîâíè÷å ãóêíóâ êîðåñïîíäåíò,
àëå çàïàë éîãî ïðîïàâ íàìàðíå.
— Panzer III áóâ íå ã³ðøèì, — ëàã³äíî, ÿê õâî-
ðîìó, ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð. — Õî÷à é ñòàðøèé íà
ê³ëüêà ðîê³â. ² ÿêáè òîâàðèø Ã³òëåð íå ìîðî÷èâ
ëþäÿì ÿéöÿ ç «Ïàíòåðàìè» òà «Êîðîë³âñüêèìè
òèãðàìè», òî...
— Òåïåð ðîçóì³ºø, — ðàïòîì âñòðÿâ êàï³òàí. —
×îìó äåêîãî ç íàñ îáçèâàþòü çâ³ðÿòíèêîì?
Âîëîäèìèð çàòíóâñÿ, àëå çà ìèòü ìàõíóâ ðóêîþ
é ïåðåéøîâ äî á³ëüø íàãàëüíèõ ïèòàíü.
— Òàê îò. Íàøà çàäà÷à òåïåð — çíàéòè ïî-
òîïëåíèé Panzer III Ausfurung J àáî õî÷à á F,
íó, ó êðàéíüîìó âèïàäêó — G. Ï³ñëÿ öüîãî çíÿòè
ç íüîãî áàøòó, âñòàíîâèòè ¿¿ íà êîðìó, îí òàì...
Â³í êèâíóâ ó á³ê êîðìè.
— ...é çðîáèòè öå âñå áàæàíî äî âå÷îðà.
Æóðíàë³ñò ðîççÿâèâ ðîòà, à êàï³òàí êèâíóâ
é ïåðøèì ï³äíÿâñÿ ç-çà ñòîëó.
— Íó, ç ïðèâîäó âå÷îðà — òî òè òðîõè ïåðå-
á³ëüøèâ, — ðàïòîì îçâàâñÿ Âîëîäèìèð.
— ßêùî ïî÷íåìî ïðîñòî çàðàç, òî ìîæåìî
é âñòèãíóòè, — çíèçàâ ïëå÷èìà êàï³òàí.
— Òà ÿ íå ïðî òå! — Âîëîäèìèð òðîõè âè-
ìóøåíî ïîñì³õíóâñÿ. — Ùîñü ìè ïåðåñòàëè îäèí
îäíîãî ðîçóì³òè ç ï³âñëîâà, ãà? ß ïðî òå, ùî ìîæíà
âèãðàòè òðîõè ÷àñó.
185
Þð³é ïðîìîâ÷àâ, àëå áëèìíóâ äîñèòü çàö³êàâ-
ëåíî.
— Íó, òè Âîëîõàòîãî çíàºø... â³í òåáå çíàº...
— Íó.
— Íó òî ÿê ãàäàºø, ÿêùî â³í, ïî-ïåðøå, çíà-
òèìå, ùî ìè éîãî áà÷èìî...
— Íó.
— ...ïî-äðóãå, çíàòèìå, ùî ãîòóºìî ñþðïðèç.
— Íó.
— ...ïî-òðåòº, ìè áóäåìî âïåâíåíî ïîêàçóâàòè,
ùî éîãî íå áî¿ìîñü...
— Íó... Ãì... Ãì...
— À ÷îìó éîãî í³õòî íå áà÷èòü, êð³ì ìåíå, —
òèõåñåíüêî çàïèòàâ æóðíàë³ñò â Îëåíè.
— Òîìó ùî â³í óñ³ì î÷³ â³äâ³â, — íåóâàæíî
áóðêíóëà òà. — Çà÷åêàé, äàé ïîñëóõàòè.
Çà ìèòü î÷³ ¿¿ ïîêðóãë³øàëè é ä³â÷èíà íåñàìîõ³òü
çàòóëèëà ðîòà äîëîíåþ — ìàáóòü, çðîçóì³ëà, ùî
ëÿïíóëà ùîñü íå òå. Àáî íåðîçóìíå, àáî çàáîðî-
íåíå. Àëå âðàõîâóþ÷è îáñòàâèíè...
Êîðåñïîíäåíò ç³òõíóâ. ×è òî éîãî ìàëè çà ö³ëêî-
âèòîãî äóðíÿ, ÷è òî ïðîñòî ðîç³ãðóâàëè... íàïðèêëàä,
ç ìåòîþ âèòðÿñòè á³ëüøå ãðîøåé ç³ ñïîíñîðà...
Þð³é ç Âîëîäèìèðîì ðàçîì òèì ÷àñîì âèðó-
øèëè äî ðóáêè é â³äêèíóëè âñ³ ïàíåë³ âîäíî÷àñ —
âò³ì í³, äâ³ çàëèøèëèñü. ×è ìîæå, çà íèìè ïðîñòî
í³÷îãî íå áóëî?
Àëå é â³äêèíóòèõ âèñòà÷àëî.
Ìîí³òîð³â ÷îìóñü áóëî àæ äâà — âò³ì, çà õâè-
ëèíó æóðíàë³ñò é ñàì äîïåòðàâ, ùî òàêà êðèõêà
186
øòóêà, ÿê ìîí³òîð íà êîðàáë³, ñåðåä âîëîãè òà
õèòàâèö³ ìîæå é ïîñòðàæäàòè. Àëå æ ³ òå, ùî íà
òèõ ìîí³òîðàõ ñâ³òèëîñÿ...
Äîñ³ êîðåñïîíäåíò äóìàâ, ùî ðîáîòè ç åëåê-
òðîííîãî êàðòîãðàôóâàííÿ ùå íå çàâåðøåíî.
Áà÷èòè íà êîìï³ ïëàíè Êèºâà, Õàðêîâà, ùå ïàðè
ì³ñò éîìó, çâè÷àéíî, äîâîäèëîñü... àëå ùîá âñþ
êðà¿íó âîäíî÷àñ?
Êàï³òàí øâèäêî çàòîðîõò³â êëàâ³øàìè, ìàïà
ðîçïëèâëàñÿ, âèë³çëà çà ìåæ³ åêðàíà, áëàêèòíà íè-
òî÷êà Äí³ïðà ðîçøèðèëàñÿ, ðîçòÿãëàñü â øèðèíó.
Çà ìèòü ñõîâàâñÿ âãîð³ Êè¿â, âèñêî÷èëè çà íèç
ìîí³òîðà Êàõîâêà òà Çàïîð³ææÿ, à íà ñèíüîìó òë³
Êðåìåí÷óöüêîãî ìîðÿ ç’ÿâèëèñÿ öÿòî÷êè îñòðîâ³â.
Ùå çà ñåêóíäó ìàïà ðîçöâ³ëà ÿñêðàâèìè ïîçíà-
÷êàìè. Ðîçêèäàí³ âîíè áóëè äîñèòü áåçëàäíî, àëå
âñå-òàêè á³ëüøå ãðóïóâàëèñÿ áëèæ÷å äî ïðàâîãî
áåðåãà, îñîáëèâî â ðàéîí³ ×åðêàñ.
— Òàê-òàê.... áóðìîò³â Âîëîäèìèð. — Òðèä-
öÿòü÷åòâ³ðêà... òðèäöÿòü÷åòâ³ðêà... êà-âå... ùå
îäèí... àëå âñ³ ï³çí³, òèñÿ÷ ïî ï³âñîòí³... à öå ùî
òàêå?
— À öå «Øåðìàí», — íåäáàëî ïîÿñíèâ êàï³òàí.
— Â³ñ³ìäåñÿò òèñÿ÷... — ìð³éëèâî ïðîòÿã Âî-
ëîäèìèð. — Äå öå âîíî?
— Ãíèëèé Òèêè÷, — òàê ñàìî êîðîòêî áóðêíóâ
Þð³é.
— Öå òàì äå ì³í³-åëåêòðîñòàíö³ÿ?
— Óãó. Òðîõè íèæ÷å.
— Ñòàðà. Éîãî æ âæå ä³ñòàëè.
187
— Íå éîãî.
Êàï³òàí ç ïîì³÷íèêîì çíîâó ïåðåéøëè íà òåëå-
ãðàôíèé ðåæèì. Æóðíàë³ñò ëèøå çäîãàäóâàòèñü
ì³ã, ùî Âîëîäèìèð âèñëîâèâ ïðèïóùåííÿ, í³áè
ìàïà çàñòàð³ëà, à êàï³òàí ñïîâ³ñòèâ, ùî ó ð³÷ö³
Ãíèëèé Òèêè÷ ëåæèòü ùå îäèí òàíê, òàêèé ñàìèé,
ÿê òîé, ùî âæå âèòÿãëè.
— À öå?
— ÁÀ-10.
Âîëîäèìèð çàñîï³â.
— À öå?
— Óãó, — çàäîâîëåíî ñêàçàâ Þð³é. — ßêðàç
òå, ùî òè äóìàºø.
— Ausfurung?
— Hó.
— Ï³âòîðà ì³ëüéîíè, — ïðîñòîãíàâ Âîëîäè-
ìèð. — Õàé éîìó ÷îðò!..
É, çóñòð³âøèñü ³ç òðîõè îòåòåð³ëèì ïîãëÿäîì
æóðíàë³ñòà, êîðîòêî ïîÿñíèâ:
— «Òèãð».
Ïîò³ì âçÿâ ñåáå â ðóêè é çíîâó âòóïèâñÿ â ìàïó:
— Òàê-òàê... äâ³éêà... ùå òðèäöÿòü÷åòâ³ðêà...
òþ, Ò-26!.. Î, êîï³éêà! À ÿ äóìàâ, ¿õ òóò íå áóëî!
— «Êîï³éêà» — öå ùî? — ïîøåïêè çàïèòàâ
æóðíàë³ñò — íåâ³äîìî â êîãî, é àæ çäðèãíóâñÿ,
êîëè êàï³òàí â³äïîâ³â:
— Panzer I. Ausfurung B.
— Î!
188
Öüîãî ðàçó «î!» áóëî âèìîâëåíî ç ãåòü ³íàêøîþ
³íòîíàö³ºþ. Ç ïåâíîþ íàòÿæêîþ ¿¿ ìîæíà áóëî á
íàçâàòè ïåðåìîæíîþ.
Âîëîäèìèð³â ïàëåöü âïèðàâñÿ â í³÷èì íå ïðè-
ì³òíó ïîçíà÷êó.
— Panzer III. Ausfurung H.
— Ãîäèòüñÿ? — íàâ³ùîñü ïåðåïèòàâ æóðíàë³ñò.
Êîïà÷³ ïîäèâèëèñÿ íà íüîãî ç âæå çíàéîìèìè
âèðàçàìè íà îáëè÷÷ÿõ.
Ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî äî âèçíà÷åíîãî ì³ñöÿ áóëî äî-

ñèòü äàëåêî — ï’ÿòü-ø³ñòü ãîäèí õîäó.
— Òà é òî... çà ñïðèÿòëèâèõ îáñòàâèí, — äîñèòü
òóìàííî ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð. — ² äåêîìó ç íàñ
äîâåäåòüñÿ äîáðÿ÷å ïîïðàöþâàòè çà öåé ÷àñ. ² ÿ
íàâ³òü çíàþ, êîìó...
Â³í äåìîíñòðàòèâíî ç³òõíóâ, ïîò³ì ïîãëÿíóâ íà
êîðåñïîíäåíòà ç âèãëÿäîì, ÿêèé ìîæíà õàðàêòå-
ðèçóâàòè òàê: áåçíàä³éíà íàä³ÿ.
— ×óºø, õëîï÷å, à ìîæå, òè ðàïòîì ìîðçÿíêó
çíàºø?
«Òà ÿ çíàþ, ùî íå çíàºø, — íàïèñàíî áóëî
â éîãî ïîãëÿä³. — Òî ÿ ïðîñòî òàê ïèòàþ, à ðàï-
òîì?»
— Ðàïòîì çíàþ, — ñïîê³éíî â³äïîâ³â æóðíàë³ñò.
Äîáðå, ùî Âîëîäèìèð íå ìàâ ó ðóêàõ í³ÿêî¿
çàë³çÿêè — âïóñòèâ áè íà íîãó! Âèðàçíî ÷ìèõíóâ
Þð³é. Äåñü ïîçàäó çàñì³ÿëàñü Îëåíà — ³ âïåðøå
çà âåñü ÷àñ çíàéîìñòâà êîðåñïîíäåíòîâ³ ñòàëî ïðè-
ºìíî — ñì³ÿëèñÿ íå íàä íèì.
189
— ² çâ³äêè? — íå ñêîðî îãîâòàâñÿ Âîëîäèìèð.
— Òà ä³ä êîëèñü íàâ÷èâ, — íåäáàëî çãàäàâ
Îëåêñàíäð. — Ðîáèòè áóëî í³÷îãî.
Âîëîäèìèð ñêàçàâ «ãì» é íà äåÿêèé ÷àñ ïðè-
ìîâê.
Êîðåñïîíäåíò âæå õîò³â çàïèòàòè, êîìó é íà
á³ñà çäàëàñÿ ìîðçÿíêà, àëå â³äïîâ³äü íàä³éøëà ðà-
í³øå. É ç ãåòü ïðîòèëåæíîãî áîêó.
Òåìðÿâà áëèñíóëà ãîñòðèì, êîëþ÷èì ñâ³òëîì.
Íåâ³äîìèé ïðîæåêòîðèñò íàâ³â ñâîº çíàðÿääÿ
òðîõè íåâäàëî — îñíîâíèé ïðîì³íü áèâ ñèëüíî
âá³ê, àëå é áîêîâ³ ñïàëàõè ÷èòàëèñÿ ö³ëêîì âèðàçíî.
— ×îãî ðîòà ðîççÿâèâ? — ï³äøòîâõíóâ Âîëî-
äèìèð êîðåñïîíäåíòà. — Àíó, ÷èòàé. Ïîäèâèìîñü,
÷îìó òåáå ä³ä íàâ÷èâ.
— Íó ùî êîìà õëîïö³ êîìà â øòàíè âæå íàêëàëè
çíàê ïèòàííÿ, — ìàøèíàëüíî ïåðåêëàâ æóðíàë³ñò.
Çàìèñëèâñÿ. Ñêàçàâ — âæå â³ä ñåáå:
— Ùî çà äóðíÿ?
— À ìîëîäåöü! — Âîëîäèìèð çíîâó ïîãëÿíóâ
íà íüîãî ç ïîâàãîþ. — Øâèäêî ÷èòàºø.
Ïðîæåêòîð çàáëèìàâ çíîâó.
— Ùî êîìà ãàìíà â ðîòè ïîíàáèðàëè çíàê çà-
ïèòàííÿ.
Ìàøèíàëüíî Îëåêñàíäð ïåðåêëàâ ³ öå.
Âîëîäèìèð êîðîòêî ðåãîòíóâ.
— Ãåé, Þð÷èêó, — ãóêíóâ â³í êàï³òàíîâ³ â ðóáêó. —
À çäàºòüñÿ, âîíè òåæ âèð³øèëè ÷àñ ïîòÿãòè!
— Íó òî íàì âîíî íà ðóêó! — ïî÷óëîñÿ ç òåì-
ðÿâè. — Ïîñòàâ Ñàøêà, õàé â³äïîâ³äàº!
190
— À ùî â³äïîâ³äàòè? — âñå ùå íå çðîçóì³â æóð-
íàë³ñò, êîëè Âîëîäèìèð ï³äâ³â éîãî äî ïðîæåê-
òîðà.
— À ùî õî÷åø! Ó òàêîìó æ ñòèë³! Âîíè ÷àñ
òÿãíóòü äî ðàíêó — ³ ìè áóäåìî. Ìè êàïîñòü çà-
ìèñëèëè — ³ âîíè, ìàáóòü, òåæ.
Â³í òðîõè ïîìîâ÷àâ é äîäàâ:
— Áóäåìî, ÿê êîòè — íÿâ÷àòè, õàð÷àòè, øèï³òè,
à â á³éêó íå êèäàòèñÿ.
Ïîäóìàâ ùå òðîõè é óòî÷íèâ:
— Ïîêè ùî. À âðàíö³ — ïîäèâèìîñÿ. Íó äàâàé,
äàâàé, ìîðçÿíü ùî-íåáóäü! Áî ùå íàïàäóòü ïðîñòî
çàðàç — à âîíî íàì òðåáà? Äàâàé, äàâàé, óÿâè, ùî
òè ãîëîâíèé ðåäàêòîð ãàçåòè ³ âåäåø ë³òåðàòóðíó
ïîëåì³êó ç êîíêóðåíòàìè...
Æóðíàë³ñò äàâ.
Òåçè ïðî ã³ìíî ÷è òî â øòàíàõ, ÷è òî â ðîò³
áóëî âè÷åðïàíî øâèäêî — êîðåñïîíäåíò àæ ñàì
íå ñïîä³âàâñÿ. Íàòîì³ñòü òåìó ïðî íåòðàäèö³éí³
ñåêñóàëüí³ ñòîñóíêè â³í ïî÷àâ ïåðøèì. Ïðîæåêòî-
ðèñò Âîëîõàòîãî â³äïîâ³â ö³êàâèì ïàñàæåì ó ãàëóç³
ïîð³âíÿëüíî¿ àíàòîì³¿ — öåáòî Îëåêñàíäðà ç ïàâ³à-
íîì, ìàêàêîþ òà, ÷îìóñü, äèêîáðàçîì. Ïîð³âíÿííÿ
òàêîæ â îñíîâíîìó ñòîñóâàëèñÿ ñåêñóàëüíî¿ ñôåðè.
Íåïîì³òíî ïåðåéøëè ³ íà ðîäè÷³â — ÿê ïî
æ³íî÷³é, òàê ³ ïî ìàòåðèíñüê³é ë³í³¿.
— Òè ïðî çîîô³ë³â, ïðî çîîô³ë³â ñêàæè! —
áîâêíóâ ï³ä ðóêó Âîëîäèìèð. — Ïðî ïàñèâíå! Ïðî
òå, ùî âîíè òàì ó ñåáå ³øàêà íàâìèñíå âîçÿòü, ùîá
â³í ¿õ òîé! ² ñêàæè, ùî ³øàê ìàº äîâã³ ïàòëè!
191
Æóðíàë³ñò ÿêðàç ïî÷àâ ïðî «ñìåðäþ÷³ øêàð-
ïåòêè â í³ñ» — àëå ïîñëóõàâñÿ, é çãàäàâ àêòèâíîãî
³øàêà ç ïàñèâíèì åê³ïàæåì.
Ïîïàâ.
Áëèìàííÿ ç òîãî áîêó ñòàëî ÿêîñü ð³çê³øèì òà
çëèì, é â³ä öüîãî íåðîçá³ðëèâèì.
— ...ñïî÷àòêó ïðîñòî âòîïèòè àëå ðàç òàêà
äóðíÿ òî ñïî÷àòêó ïîâ³äð³çàºìî âñå ùî ìîæíà...
— Â³äð³çàëêà ó âàñ äëÿ öüîãî ìàëà à õòî êîãî ïî-
òîïèòü ìè ùå ïîäèâèìîñü áî ó íàñ òóò...
— Íå çäóìàé ïðî òàíêè! — âèíèê ïîðó÷ Âîëî-
äèìèð é òèöüíóâ éîìó ï³ä í³ñ êóëàêà.
— ...óñ³ ñì³þòüñÿ à âè êðàùå ñâîºìó ³øàêîâ³ â³ä-
ð³æòå áî ³íàêøå â³í âàñ íàñìåðòü çà...
— Ãåé! — ðèêíóâ êàï³òàí ç ðóáêè. — Àíó ñòîï!
Æóðíàë³ñò çîïàëó ùå ðàç áëèìíóâ ïðîæåêòî-
ðîì, é êàï³òàí ïîâòîðèâ:
— Ñò³é, êàæó. Âîíè ðàäàð âèìêíóëè.
Âîëîäèìèð çíîâó áîçíà-ÿê îïèíèâñÿ ïîðó÷
é çàïèòàëüíî ïîäèâèâñÿ íà êàï³òàíà.
— À ìè ó â³äïîâ³äü, — ðîçâàæëèâî ñêàçàâ
Þð³é. — Çì³íèìî êóðñ, à òðîõè ï³çí³øå çàïóñòèìî
³ì³òàòîð.
Äèçåëü ðåâ³â, ÿê ÷îðò. Ìàáóòü, âïåðøå çà âåñü

÷àñ ïîäîðîæ³ êàï³òàí çàïóñòèâ éîãî íà ïîâíó
ïîòóæí³ñòü. Çâè÷àéíî, áàãàòî øâèäêîñò³ òå íå
äîäàëî — àëå âñå-òàêè ï³íèñòèé áóðóí ï³ä íîñîì
êîðàáëèêà ïîì³òíî ï³äð³ñ. É íà õâèëÿõ òåïåð íå
ïëàâíî ï³äíîñèëî-îïóñêàëî, à äîáðÿ÷å òðóñèëî.
192
Âîëîäèìèð ïîðèâñÿ ñåðåä ìîòëîõó, çâàëåíîìó
â ñàëîí³, é âèòÿã áóõòó ÷îãîñü ñõîæîãî íà äð³ò
ó òîâñò³é ïëàñòèêîâ³é ³çîëÿö³¿. Àëå âèÿâèëîñü,
ùî ³çîëÿö³ÿ íåñèìåòðè÷íà — é íà ðîçð³ç äð³ò âè-
äàâàâñÿ ÿêèìîñü òðèêóòíèì, òà ùå é ³ç çàïàäèíîþ
ç îäíîãî áîêó.
— «²ìïóëüñ», — êîðîòêî ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð,
àëå çðîçóì³ë³øå íå ñòàëî. — Òÿãíè ïðèáëèçíî
÷îòèðè ìåòðè.
Æóðíàë³ñò ñëóõíÿíî ïîòÿãíóâ — äð³ò âèÿâèâñÿ
äîñèòü âàæêèì é ãíóâñÿ ïîãàíî.
Âîëîäèìèð â³äòÿã âèòÿãíóòèé ê³íåöü â³ä êî-
òóøêè é ïî÷àâ ðîçêëàäàòè éîãî íà ïàëóá³, á³ëÿ
êîðìè. Ïðè öüîìó â³í âåñü ÷àñ ñë³äêóâàâ, ùîá çà-
ïàäèíà äèâèëàñÿ âíèç, äî ïàëóáè. Âèõîäèëî ùîñü
íà çðàçîê ê³ëüöÿ òðîõè á³ëüøå ìåòðà ó ä³àìåòð³.
— Õîâàéñü! — ñïîâ³ñòèâ Âîëîäèìèð ÷åðåç
äåÿêèé ÷àñ. Îëåíà áóëà â ñàëîí³, êàï³òàí â ðóáö³,
æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà é ñîá³ íàï³âñïóñòèâñÿ
â ñàëîí. Âîëîäèìèð ùîñü ï³äïàëèâ é ñàì õóòêî
çàõîâàâñÿ çà íàäáóäîâó.
Ãðèìíóëî!
Âëàñíå, âèáóõ áóâ íå äóæå ïîòóæíèì. ² ñïàëàõó
ìàéæå íå áóëî. É äîñèòü ëåãêî ðîçâ³ÿëîñÿ ê³ëüöå
äèìó. Ïðîñòî âñå öå áóëî òàê íåñïîä³âàíî, ùî
êîðåñïîíäåíò íå âòðèìàâñÿ íà òðàï³ é ãàíåáíî
ãåïíóâñÿ çàäîì îá ï³äëîãó ñàëîíó.
Àëå íàéîáðàçëèâ³øèì áóëî òå, ùî Îëåíà ñïî-
ñòåð³ãàëà òå íåâäàëå ïðèçåìëåííÿ é òåïåð â³äâåðòî
ñì³ÿëàñÿ.
193
— Âèëàçü! — Âîëîäèìèð çàçèðíóâ äî ïðèì³-
ùåííÿ ç ³íøîãî áîêó, ïîñì³õíóâñÿ, ïîõèòàâ ãîëîâîþ
é ïîâòîðèâ. — Âèëàçü! Ïî÷àëàñÿ ðîáîòà.
Âèáóõ óòâîðèâ â ïàëóá³ ìàéæå ïðàâèëüíèé êðó-
ãëèé îòâ³ð. Àëå äå-íå-äå êóìóëÿòèâíèé ñòðóì³íü ÷è
òî íå ïðîð³çàâ òîâñòå çàë³çî, ÷è âäàðèâ íàâñêîñè,
é âèéøëî, ùî îòâ³ð íàêðèòèé ïîäîáîþ ëþêà, é ëþê
òîé òðèìàºòüñÿ íà ê³ëüêîõ äîñèòü øèðîêèõ ñìóãàõ.
— Ïèëêó â çóáè — é âïåðåä! — êîðîòêî ïî-
ÿñíèâ Âîëîäèìèð, à ñàì çíîâó ïîäàâñÿ â ñàëîí.
Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ — é ïðèñòóïèâ.
Ïèëÿòè áóëî âàæêî. Ïðîð³ç, ùî çäàëåêó âèäà-
âàâñÿ ïðàêòè÷íî ð³âíèì, çáëèçüêà ìàâ âèãëÿä ðâàíî¿
ðàíè. Ïîëîòíî âåñü ÷àñ çàñòðÿãàëî, ðàìà íîæ³âêè
áèëàñÿ îá êðà¿, é ðîçð³ç ìàéæå íå ïðîñóâàâñÿ.
Æóðíàë³ñò ïîìó÷èâñÿ ç ï³âãîäèíè, ïîò³ì ïëþ-
íóâ é ï³øîâ äî Âîëîäèìèðà — ñêàðæèòèñÿ.
— Íó òî áîëãàðêó â³çüìè, — çíèçàâ ïëå÷èìà
òîé. — Íó ùî òè, ñïðàâä³, ÿê äèòèíà ìàëà?
Êîðåñïîíäåíò õîò³â îãðèçíóòèñÿ é ñêàçàòè, ùî
äîñ³ ñïåö³àë³çóâàâñÿ ïî á³ëüø ³íòåëåêòóàëüí³é ïðàö³,
ïîò³ì çãàäàâ æàë³ñíó ïîñì³øêó Îëåíè, çö³ïèâ çóáè
é ï³øîâ ï³äêëþ÷àòè áîëãàðêó.
²íñòðóìåíò ðâàâñÿ ç ðóê, ðîçð³ç âèõîäèâ ùå á³ëüø
íåð³âíèé, àëå ïðîñóâàâñÿ ïîì³òíî øâèäøå. Ùî-
ïðàâäà, ÿêîñü íå ìåíø øâèäêî ñòî÷èëîñÿ âæå äâà
äèñêè. Îëåêñàíäð ïîäàâñÿ áóâ ³ ïî òðåò³é, êîëè
ïðèéøîâ Âîëîäèìèð, ïîõèòàâ ãîëîâîþ é ñêàçàâ:
194
— Òè äèñêîì âñåðåäèíó íå çàãëèáëþéñÿ. Òè
ïîâåðõó ð³æ. Áî, ïî-ïåðøå, â³í òàê ñòî÷óºòüñÿ
øâèäøå, à ïî-äðóãå, ìîæå é ðîç³ðâàòè.
Ñêàçàâ — òà é ï³øîâ, é æóðíàë³ñò íå âñòèã íàâ³òü
ïîñëàòè éîãî ïîäàë³ ç íåâ÷àñíèìè ïîðàäàìè. Àëå
íå âñòèã, é â³ä çëîñò³ çðîáèâ íàâïàêè — çàãëèáèâñÿ
äèñêîì ìàéæå äî ïîëîâèíè.
Áîëãàðêà çäðèãíóëàñÿ é âèñòðèáíóëà ç ðóê.
Ùîñü áîëÿ÷å âäàðèëî Îëåêñàíäðà ïî ëîá³. Ãàðÿ÷³
³ñêðè çàïîðîøèëè î÷³ é ìèòòþ çàë³ïèëè. Çãàðÿ÷ó
æóðíàë³ñò òèöüíóâ ðóêîþ íà çâóê — é â³ä÷óâ ïðî-
íèçëèâèé á³ëü ó ïàëüö³. Äçèæ÷àííÿ ñòàëî ãîëîñíèì
é äåðåí÷ëèâèì — íà÷å áîëãàðêà ó ùîñü âïåðëàñÿ
é ïî÷àëà ç âåðåñêîì éîãî ãðèçòè.
² âðàç ëåìåíò çíèê.
Æóðíàë³ñò òàê-ñÿê ïðîäåð î÷³ — òî÷í³øå, ïîêè
ùî ëèøå îäíå, ë³âå. Ïîðó÷ ñòîÿëà Îëåíà é òðèìàëà
ó ðóêàõ øíóð. Áîëãàðêà ùå êðóòèëàñÿ, àëå çíåñè-
ëåíî, íà îñòàíí³õ îáåðòàõ, ÷àñ â³ä ÷àñó ïîðèêóþ÷è,
ÿê ï³äñòðåëåíèé äèêèé çâ³ð. Ç äèñêó áóëî âèùåðá-
ëåíî ÷èìàëèé ñåêòîð, é êîðåñïîíäåíò íàâ³òü çíàâ,
ó ÿêèé á³ê òîé óëàìîê â³äëåò³â.
— Ï³øëè, î÷³ ïðîìèþ. ² ëîáà çàáèíòóþ, —
ïðîñòî ñêàçàëà ä³â÷èíà.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é ïîõíþïëåíî ðóøèâ ñë³äîì.
Êð³ì óñüîãî ³íøîãî, âèÿâèëîñü, ùî äèñê áóâ
îñòàíí³ì, é äîïèëþâàòè ðåøòó äîâåëîñÿ íîæ³âêîþ.
Ï³ä³éøîâ Âîëîäèìèð, ãìóêíóâ, ïî÷óõàâ ïîòè-
ëèöþ é ìàõíóâ ðóêîþ — ìîâëÿâ, ìîæíà áóëî
³ êðàùå, àëå ãîäèòüñÿ é òàê.
195
Â ä³ðö³ áóëî âèäíî äèçåëü, ùî òðÿññÿ, ÿê ó ïðî-
ïàñíèö³; êðàº÷îê ïàëèâíîãî áàêà, ³, ÿêùî íàõèëè-
òèñü, — âõ³ä äî çàêàïåëêó ç äóøåì, äå ñòàëàñÿ òàêà
ðîìàíòè÷íà ïðèãîäà ç Îëåíîþ. ×îìóñü öåé ñïîãàä
çðèíóâ ãåòü íåñïîä³âàíî é çàêðèâ ñîáîþ óñå, ãåòü
â³ä³ðâàâ æóðíàë³ñòà â³ä ðåàëüíîñò³. Ïîò³ì çãàäàëèñÿ
³íø³ åï³çîäè, òåæ çà ó÷àñòþ ä³â÷èíè, àëå âæå íå
ç íèì — é ùîñü òàê çäàâèëî ñåðöå, ùî àæ áîëÿ÷å
ñòàëî. Â³ä÷óòòÿ áóëî íåçâè÷íå é âêðàé íåïðèºìíå.
Âïåðøå â æèòò³ Îëåêñàíäð ïî-ñïðàâæíüîìó
ðåâíóâàâ.
— ...è ÷óºø, ùî ÿ êàæó? Ãåé! — Âîëîäèìèð ïî-
ìàõàâ éîìó ðóêîþ ïåðåä î÷èìà. — Çàñíóâ, ÷è ùî?
Æóðíàë³ñò ñòðóñíóâ ãîëîâîþ:
— Ãà?
— ß êàæó, òåïåð ë³çü ó ìàøèíó é âåñü ìîòëîõ,
ùî ëåæèòü ï³ä îòâîðîì, ñêèäàé òóäè! Äåÿêèé ÷àñ
îá³éäåìîñü áåç äóøó, íå äî òîãî...
— Äîáðå, äîáðå...
Æóðíàë³ñò ðîçâåðíóâñÿ áóâ äî òðàïó, ïîò³ì ùîñü
çãàäàâ é òîðêíóâ Âîëîäèìèðà çà ïëå÷å:
— ×îãî òîá³?
— ×óºø, Âîëîäþ... — íåâïåâíåíî ïðîòÿã æóð-
íàë³ñò. Çàïèòàòè õîò³ëîñÿ ïðî Îëåíó. Àáî íå çàïè-
òàòè, à ïîïðîñèòè. Àáî íàêàçàòè. Àëå íàòêíóâøèñü
íà çàêëîïîòàíèé ïîãëÿä ïîì³÷íèêà, êîðåñïîíäåíò
ïåðåäóìàâ: — ×óºø... À ñê³ëüêè óñÿ òà êàðòà ìîæå
êîøòóâàòè?
— ßêà?
— Íó, òà... Ç òàíêàìè.
196
— À! — Âîëîäèìèð êîðîòêî ðåãîòíóâ. — Òàê
òàì íå ëèøå òàíêè, òàì ùå áàãàòî ÷îãî º!
— Òî ñê³ëüêè?
— Í³ñê³ëüêè. Áî Þðêî ¿¿ í³êîëè í³êîìó íå
ïðîäàñòü.
— ×îìó? Ñò³ëüêè ãðîøåé.
— À âîíè éîìó íå ïîòð³áí³, — ÷è æóðíàë³ñòó
çäàëîñÿ, à ÷è Âîëîäèìèð ñïðàâä³ ç³òõíóâ — çà-
çäð³ñíî. — Öåáòî ïîòð³áí³, çâè÷àéíî, àëå ð³âíî
ñò³ëüêè, ñê³ëüêè ïîòð³áíî.
— Òàê íå áóâàº, — êîðåñïîíäåíò ïîñì³õ-
íóâñÿ. — ß ìàþ íà óâàç³, çàáàãàòî ãðîøåé íå áóâàº.
— Ï³äè ñêàæè öå Þðêîâ³, — êèâíóâ ó á³ê ðóáêè
Âîëîäèìèð. — Àëå íå çàðàç.
Êîðàáåëü ï³äêèíóëî íà äóæå âåëèê³é õâèë³,
é æóðíàë³ñò ïðèêóñèâ ÿçèêà, ïðè÷îìó áóêâàëüíî.
Ñóäåíöå òðÿñëî ùå ê³ëüêà ãîäèí, àëå ñë³äêóâàòè
çà ÷àñîì æóðíàë³ñòîâ³ áóëî âàæêî. Âèÿâèëîñü,
ùî ñåðåä «ìîòëîõó», ÿêèé òðåáà áóëî ïåðåòÿãòè,
äîñèòü áàãàòî ïðåäìåò³â âàæêèõ òà íåïîâîðîò-
êèõ — â îñíîâíîìó òî áóëè çàï÷àñòèíè äëÿ äè-
çåëÿ. ßêóñü äîâæåëåçíó çàë³çÿêó âçàãàë³ íå âäàëîñÿ
ïðèòóëèòè — äîâåëîñÿ âèòÿãàòè (âäâîõ) é ïåðòè
â ñàëîí (ñàìîìó). Âîëîäèìèð òèì ÷àñîì ëàäíàâ
íàä êîðìîþ ÿê³ñü òðîñè, áëîêè, ëåá³äêó; ãìóêàâ,
ãðþêàâ, ëàÿâñÿ é ÷óõàâ ïîòèëèöþ. Îëåíà âèòÿãàëà
ç ñàëîíó ùîñü âàæêå — íà ïîá³æíèé ïîãëÿä òå áóëî
ñõîæå íà çàïàêîâàí³ àêâàëàíãè.
Êîëè ä³ñòàëèñÿ ì³ñöÿ, íà âîäó âæå ëÿãëè ñóò³íêè
é æóðíàë³ñò òàê ³ íå ïîáà÷èâ æîäíî¿ äåòàë³ ç íàâêî-
197
ëèøíüîãî êðàºâèäó. Çäàºòüñÿ, íåïîäàë³ê ïî÷èíàâñÿ
áåðåã — à ìîæå, òî áóâ ïðîñòî âåëèêèé îñòð³â.
Êîðàáåëü çäðèãíóâñÿ âîñòàííº — òî êàï³òàí
ñêèíóâ çà áîðò ÿê³ð, ï³äòÿãíóâ êàáåñòàíîì ñëàáèíó
é ïî÷àâ ðîçäÿãàòèñü. Äåñü íà ñåðåäèí³ ïðîöåñó ïî-
ãëÿä éîãî âïàâ íà êîðåñïîíäåíòà.
— À òè ÷îãî ñòîâáè÷èø? Àíó çàëàçü ó ã³äðî-
êîñòþì!
×åñíî êàæó÷è, æóðíàë³ñò òàêî¿ ÷åñò³ ³ íå ñïî-
ä³âàâñÿ.
Àëå øâèäêî âèÿâèëîñü, ùî ïðî ÷åñòü ìîâè íåìà,
à ïðîñòî ï³ä âîäîþ íàì³÷àºòüñÿ âàæêà ðîáîòà, ÿêó
êðàùå ðîáèòè âäâîõ. Ùå êðàùå áóëî á — âäåñÿ-
òüîõ, àëå çà â³äñóòí³ñòþ òàêî¿ áðèãàäè äîâåëîñÿ
îáìåæèòèñü òèì, ùî º.
Âîëîäèìèð òèì ÷àñîì ðîçêëàâ íà îáîõ áîêàõ
êîðàáëÿ òðîñè é òåïåð ùîñü äîêëàäíî ïîÿñíþâàâ
êàï³òàíîâ³. Ñóäÿ÷è ç æåñò³â, ïëàíóâàëîñÿ ï³ä÷åïèòè
ùîñü âàæêå, ïîò³ì ëåá³äêàìè ï³äòÿãòè äî äíà êîðà-
áëÿ... à îò äàë³ áóëî íåçðîçóì³ëî.
— Ãîòîâèé?
Êîðåñïîíäåíò áóâ ãîòîâèé ³ íàâ³òü âñòèã òðîõè
çàïàðèòèñÿ ó ù³ëüíîìó ã³äðîêîñòþì³.
— Òîä³ âïåðåä!
Îëåíà ñòóðáîâàíî äèâèëàñÿ ç áîðòó, æóðíàë³ñò
ïîìàõàâ ¿é é õîò³â ñòðèáíóòè ç òðàïó åôåêòíî, ÿê
«ìîðñüêèé êîòèê» ó ÿêîìóñü áîéîâèêó, — àëå íà
ïåðåäîñòàíí³é ñõîäèíö³ ïîñëèçíóâñÿ é ãåïíóâñÿ
â âîäó, ÿê öåãëèíà ç ìîñòó, ò³ëüêè ãó÷í³øå.
198
Íà ùàñòÿ, ìàñêó ç³ðâàëî, âîäîþ õëþïíóëî â î÷³,
é ðåàêö³¿ ä³â÷èíè â³í íå áà÷èâ.
Êîøåíÿ òåæ çâ³ñèëî ìîðäî÷êó íàä âîäîþ é çäè-
âîâàíî ñïîñòåð³ãàëî òó êàðòèíó.
Ï³äïëèâ êàï³òàí, ïðèòðèìàâ éîãî çà ïëå÷å, ùîá
íå ïåðåâåðòàëî, äîïîì³ã íà÷åïèòè ìàñêó é íåòåðï-
ëÿ÷å ìàõíóâ ðóêîþ — ìîâëÿâ, äàâàé, äàâàé! äîíèçó!
òà øâèäøå, øâèäøå!
Ìèòòþ çàêëàëî âóõà.
Êàï³òàí, íå îãëÿäàþ÷èñü, çàíóðèâñÿ øâèäøå,
çíèê ç î÷åé — ³ ðàïòîì çáëèñíóâ ç òåìðÿâè ðîç-
ïëèâ÷àñòèì ñâ³òëîâèì âèáóõîì — òîáòî ë³õòàð
óâ³ìêíóâ. Æóðíàë³ñò ñïðîáóâàâ ïðîäóòè âóõà — íå
âèéøëî, òîä³ çàòêíóâ ïàëüöÿìè íîñà, âèäèõíóâ —
äîïîìîãëî, òåæ ïåðåêèíóâñÿ äîãîðè íîãàìè é ï³-
øîâ íà ñâ³òëî — ÿê äóðíóâàòà ðèáèíà.
Ñâ³é ë³õòàð â³í âèð³øèâ ïîêè ùî íå âìèêàòè.
Íàçäîãíàòè Þð³ÿ âèÿâèëîñü ëåãêî — òîé âèñ³â
íà ãëèáèí³ ïðèáëèçíî ñåìè-âîñüìè ìåòð³â é ñâ³òèâ
âíèç. Êîðåñïîíäåíò ïîãëÿíóâ éîìó ÷åðåç ïëå÷å —
àëå íå ïîáà÷èâ í³÷îãî.
Þð³é îãëÿíóâñÿ, çóñòð³âñÿ ïîãëÿäîì ç æóðíà-
ë³ñòîì é êèâíóâ — íà÷åáòî çàäîâîëåíî. Ïîêàçàâ
ë³õòàð — ìîâëÿâ, «óâ³ìêíè!» Æóðíàë³ñò ñëóõíÿíî
íàòèñ êíîïêó, ë³õòàð áëèìíóâ, çãàñ, ïîò³ì âñå-òàêè
ïðîÿâèâ ñâ³äîì³ñòü ³ çàãîð³âñÿ. Îáèäâà ïëàâö³ ðó-
øèëè âíèç — âæå çíà÷íî ïîâ³ëüí³øå.
Þð³é ïëèâ, òðèìàþ÷è ïîïåðåä ñåáå ìåòàëî-
øóêà÷. Òîé áëèìàâ âîãíèêàìè, ìàáóòü, ùîñü ï³ä-
êàçóþ÷è... àëå â æóðíàë³ñòà ñêëàëîñÿ òàêå âðàæåííÿ,
199
í³áè êàï³òàí é ñàì çíàº, êóäè ïîâåðòàòè, à ïðèëàäîì
êîðèñòóºòüñÿ ëèøå äëÿ ï³äòâåðäæåííÿ — ïðî âñÿê
âèïàäîê.
Òèì ÷àñîì íàãîð³, ìàáóòü, çîâñ³ì ñòåìí³ëî,
é âîäà ç ïðîñòî òåìíî¿ ñòàëà ÷îðíîþ é íåïðîçî-
ðîþ. ßê ñìîëà... Âëàñíå êàæó÷è, ñåðåäîâèùå á³ëüøå
íå ñïðèéìàëîñÿ ÿê âîäà, é ñàì³ ïîíÿòòÿ «âåðõ» òà
«íèç» — çäàâàëîñÿ, í³áè ïëàâö³ çíàõîäÿòüñÿ â öåí-
òð³ íåâåëèêî¿, ïðèáëèçíî òðè ìåòðè â ä³àìåòð³,
êóë³; íåâ³äîìî íàâ³ùî âîðóøàòü ëàñòàìè — àëå ïðè
òîìó ëèøàþòüñÿ íà ì³ñö³; ñâ³òÿòü ë³õòàðèêàìè — àëå
ñò³íè ò³º¿ ïàñòêè íå âèïóñêàþòü íàçîâí³ í³ ñâ³òëà, í³
çâóêó... é ñàìèõ ïëàâö³â òåæ íå âèïóñòÿòü.
Âîäà ï³ä ã³äðîêîñòþìîì íàãð³ëàñÿ, àëå ÷è òî
êàïòóð éîãî áóâ íàòÿãíóòèé íåäáàëî, ÷è ç ÿêî¿ñü
³íøî¿ ïðè÷èíè, àëå ïî ñïèí³ Îëåêñàíäðà ðàç ïî
ðàç ëîñêîòàëî õîëîäíèìè ö³âêàìè.
Õî÷ ÿê ïîâ³ëüíî âîíè ïëèâëè, à âñå-òàêè ïåðå-
ïîíà ç’ÿâèëàñÿ íåñïîä³âàíî. Ïðèíàéìí³, äëÿ æóð-
íàë³ñòà. Á³ëüø òîãî — â³í ìàëî íå âð³çàâñÿ ãîëîâîþ
ó ùîñü òîâñòå... êðóãëå... ÷îðíå... ×îðíîòà òà íà
ê³íö³ ìàëà ùå òåìí³øèé îòâ³ð, é êîðåñïîíäåíòîâ³
â³í çäàâñÿ ñòðàøåííî ñõîæèì íà ïàùó...
Â³í ñàõíóâñÿ, âð³çàâñÿ ïëå÷åì êàï³òàíîâ³ â á³ê,
òîé òðîõè ïîñóíóâñÿ, â³ä³ðâàâñÿ, íàðåøò³, â³ä ñâîãî
ïðèëàäó é ïîãðîçèâ Îëåêñàíäðîâ³ êóëàêîì.
×îìóñü öåé æåñò ñïðàöþâàâ ë³ïøå, í³æ íàéäî-
ðîæ÷èé òðàíêâ³ë³çàòîð. À òàêîæ çíà÷íî øâèäøå.
Êîðåñïîíäåíò í³ÿêîâî ïîñì³õíóâñÿ, ìàëî íå âè-
ïóñòèâ ç ðîòà çàãóáíèê é ïî÷àâ ðîççèðàòèñü.
200
«Êðóãëå-÷îðíå» âèÿâèëîñü íå äóæå é òîâñòîþ
òðóáîþ. Ïî÷èíàþ÷èñü ÿêðàç â³ä Îëåêñàíäðîâîãî
ëîáà, âîíà íàâñêîñè òÿãëàñÿ äîíèçó — àëå äðóãèé
ê³íåöü ¿¿ õîâàâñÿ â ï³òüì³. Çäàâàëîñÿ, í³áè âîíà
ïðîñòî ñòèð÷èòü ç ï³ñêó.
Àëå êàï³òàí ðóøèâ óíèç, Îëåêñàíäð — çà íèì,
é çà ê³ëüêà ñåêóíä ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî òðóáà õîâà-
ºòüñÿ íå ïðîñòî ó äí³, à ó äîñèòü âèñîêîìó ï³ùàíîìó
ïàãîðá³...
«Òà öå æ ñòâîë!» — ìàëî íå âèãóêíóâ æóðíàë³ñò.
²ç çàãóáíèêà âèðâàëîñÿ ãðîíî áóëüáàøîê, Þð³é
îçèðíóâñÿ — é êîðåñïîíäåíò ïîñï³õîì ïðèêóñèâ
ÿçèêà.
Öå é ñïðàâä³ áóâ ñòâîë. Ñâ³òëî äâîõ ë³õòàð³â íå
ðîçñ³þâàëî òåìðÿâó, à ñêîð³ø ðâàëî íà øìàòêè.
Êîæåí øìàòîê â³â ñåáå íà äèâî ðîçóìíî — õîâàâñÿ
çà âèñòóïàìè, ïàäàâ íà äíî, ïåðåë³òàâ ïëàâöÿì çà
ñïèíó — àëå âàðòî áóëî ëèøå íà ìèòü â³äâåðíóòè
ë³õòàð àáî êèíóòè ïîãëÿä õî÷ òðîõè âá³ê — é ÷îðí³
êëàïò³ ìåðåõò³ëè ïåðåä î÷èìà é çëèâàëèñü â îäíå
ïîêðèâàëî. Êð³ì òîãî, õî÷ ÿê îáåðåæíî âîðóøè-
ëèñÿ àêâàëàíã³ñòè, àëå ïîðóõè ëàñò âñå-òàêè ï³äíÿëè
ç äíà ï³ñîê òà íàìóë, âîäîðîñò³, ùå ÿêèéñü ìîòëîõ...
Ñåðåä òîãî êàëåéäîñêîïó ãîä³ áóëî âèçíà÷èòè, äå
ïî÷èíàºòüñÿ é äå ê³í÷àºòüñÿ òàíê. Íà ùàñòÿ, òðîõè
äîïîìàãàëà é âîäíî÷àñ çàâàæàëà òå÷³ÿ — áî çíî-
ñèëà íå ëèøå äð³áíîòó, àëå é ñàìèõ ïëàâö³â.
Æóðíàë³ñòà ùîñü òèöüíóëî ï³ä á³ê, â³í ñàõ-
íóâñÿ — àëå òóò-òàêè çàñïîêî¿âñÿ. Òî ïðîñòî Þð³é
ïðîñòÿã éîìó ê³íåöü òîâñòî¿ ëèíâè ÿñêðàâî-ïî-
201
ìàðàí÷åâîãî êîëüîðó. Â³ääàâøè ëèíâó, êàï³òàí
ìàõíóâ ðóêîþ â á³ê ñòâîëà é ñêóïèì æåñòîì ïî-
êàçàâ — ïðèâ’ÿçóé äàâàé!
Æóðíàë³ñò ñëóõíÿíî ïîäàâñÿ âïåðåä.
Ñòâîë íà äîòèê âèÿâèâñÿ íåñïîä³âàíî øåðåõóâà-
òèì, é Îëåêñàíäð íå îäðàçó çäîãàäàâñÿ, ùî òî ïðî-
ñòî â³í äîáðÿ÷å îáð³ñ âîäîðîñòÿìè. Àëå âíóòð³øí³é
êðàé ÷îìóñü áóâ ìàéæå ãëàäêèì.
«Äèâèíà... — ïîäóìàëîñÿ éîìó. — Àëå, çäà-
ºòüñÿ, ÷îðòîâ³ êîïà÷³ çíàëè ïðî öå ç ñàìîãî ïî-
÷àòêó».
Ëèíâà íå õîò³ëà òðèìàòèñü, îïèðàëàñÿ — àëå
ç òðåòüîãî ðàçó æóðíàë³ñò ïðèìóäðèâñÿ çàøìîð-
ãíóòè ñòâîë é òåïåð íå çíàâ, ùî ðîáèòè ç êîòóø-
êîþ. Àëå íàãîäèâñÿ Þð³é — ç ³íøèì ìîòêîì,
òàêèì ñàìèì, ïîñìèêàâ ïðèâ’ÿçàíå, êèâíóâ — é âå-
ëèêèì ïàëüöåì ïîêàçàâ ó ñâ³òë³ ë³õòàðÿ «âãîðó!».
Ñïëèâàëè ïîâ³ëüíî, ðîçìîòóþ÷è ëèíâó, àëå
ïîâ³òðÿ âñå îäíî ðîçïèðàëî ãðóäè, é äîðîãîþ êà-
ï³òàí äâ³÷³ çóïèíÿâñÿ é òàê ñàìî æåñòàìè ïîêàçóâàâ
êîðåñïîíäåíòîâ³ — «âèäèõàé!».
Ïîâåðõíÿ ç’ÿâèëàñÿ ùå íåñïîä³âàí³øå, àí³æ
äíî. Ïðîñòî ðàïòîâî, ãåòü íåî÷³êóâàíî ãîëîâà
ïîâàæ÷àëà, à ó âóõà, íàâ³òü çàòêíóò³ êàïòóðîì ã³äðî-
êîñòþìà, âäàðèëî çâóêîì.
Ðåâ³â â³òåð. Íå òàêèé óæå é ñèëüíèé, íå âñòèã
áè ï³äíÿòèñÿ øòîðì, ïîêè âîíè ï³ðíàëè — àëå
äóæå âæå êîíòðàñòíèì âèÿâèâñÿ ïåðåõ³ä ç âîäè äî
ð³äíîãî ñåðåäîâèùà.
Êîðàáåëü îïèíèâñÿ ìåòð³â çà ï³âñîòí³ â³ä íèõ.
202
Êàï³òàí ïîáëèìàâ ë³õòàðåì. Ç áîðòó õòîñü
áëèìíóâ ó â³äïîâ³äü, é çà ìèòü äî â³òðÿíîãî ñâèñòó
äîëó÷èëîñÿ ùå é òîðîõò³ííÿ äèçåëÿ. Êîëè êàòåð
ï³øîâ ïðÿìî íà àêâàëàíã³ñò³â, æóðíàë³ñò òðîõè
çàíåðâóâàâ, àëå Âîëîäèìèð çíàâ ñâîþ ñïðàâó —
é â ðåçóëüòàò³ ïëàâö³ îïèíèëèñÿ á³ëÿ êîðìè ïîîá³÷.
Àëå ç ïåðøîãî ïîãëÿäó æóðíàë³ñò íàâ³òü ¿¿ íå
âï³çíàâ. Íàä ãîëîâîþ íàâèñàëî îäðàçó äâ³ äèâíèõ
êîíñòðóêö³¿. Ó ïåðø³é òàê-ñÿê âãàäóâàëàñÿ ³ìïðîâ³-
çîâàíà âàíòàæíà ñòð³ëà (íàâ³òü ç ãàêîì), à îò äðóãà...
Äðóãà áóëà ò³ºþ ñàìîþ òðóáîþ, ùî Âîëîäèìèð
òÿãíóâ ³ç ñàëîíó, é çàêð³ïëåíå òå ãîñïîäàðñòâî áóëî
íàä ñàìèì ãâèíòîì, òà ùå é íà øàðí³ð³.
— Íó, ÷îãî çàñòðÿãëè? — íåçàäîâîëåíî ãóêíóëè
ç áîðòó. — Âèëàçüòå, áî çàðàç çíåñå ðàçîì ç òàíêîì!
Êîðåñïîíäåíò ïîñï³õîì ï³äïëèâ äî òðàïó, ç³-
òêíóâñÿ áàëîíàìè (äçåíü!..) ç êàï³òàíîì, îáèäâà
âèëàÿëèñÿ â çàãóáíèê, ç³òêíóëèñÿ ùå ðàç (äçåíü!..),
ïðîïóñêàþ÷è îäèí îäíîãî; ê³íåöü ê³íöåì òàê-ñÿê
ðîç³áðàëèñÿ — à Îëåíà äèâèëàñÿ íà öåé ãàðìèäåð
ç áîðòó òà ïîñì³õàëàñü.
Ëèíâó êàï³òàíà âèòÿãàâ Âîëîäèìèð, æóðíàë³ñ-
òîâó ï³éìàëà Îëåíà, é öüîãî ðàçó — êîðåñïîíäåíò
ì³ã áè çàêëàñòèñÿ! — â î÷àõ ¿¿ íå áóëî íàñì³øêè.
Ñêîð³ø íàâïàêè.
Àëå äîìèñëèòè ïðèºìíó äóìêó éîìó íå äàâ Âî-
ëîäèìèð, íåäáàëî âèòÿãøè çà ðóêè íà áîðò.
— Ñïîðÿäæåííÿ íå çí³ìàé, îäðàçó æ ïîïåðåäèâ
â³í Îëåêñàíäðà. — Þðêî êàæå, ìóëó òàì íåáàãàòî.
Çàðàç çäóºìî — é ïîë³çåø íàçàä.
203
— ßê öå — çäóºìî? — âñòèã çàïèòàòè æóðíàë³ñò,
àëå â³äïîâ³äü îòðèìàòè íå âñòèã.
Âò³ì, çàãàäêà ïðîÿñíèëàñü äîñèòü øâèäêî.
Ïîêè âîíè ï³ðíàëè, Âîëîäèìèð ç Îëåíîþ âæå
âñòàíîâèëè íàä êîðìîþ òó ñàìó òîâñòåçíó ç³ãíóòó
òðóáó, îá ÿêó ñïîòèêàâñÿ êîðåñïîíäåíò ùå ó ïîðòó.
Òðóáà ñòàëà íà äîâã³ âàæåë³, é òåïåð îäíèì ðóõîì
¿¿ ìîæíà áóëî îïóñòèòè âíèç, äî ãâèíòà.
Êàï³òàí íåäáàëî ñêèíóâ ëàñòè òà àêâàëàíã íà
äàõ ñàëîíó, à ìàñêó íàâ³òü çí³ìàòè íå ñòàâ — òàê
³ ïîäàâñÿ äî ðóáêè. Íà õîäó ùîñü êîðîòêî êèíóâ
Âîëîäèìèðó — òîé ï³äòþïöåì ïîá³ã íà êîðìó.
Ïîòÿãíóâ íà ñåáå, ïîò³ì ïî÷àâ ïîïóñêàòè òîâñòèé
òðîñ — é òðóáà íà øàðí³ð³ ñëóõíÿíî ï³øëà âíèç.
Æóðíàë³ñò çàö³êàâëåíî ï³ä³éøîâ áëèæ÷å — âèÿâè-
ëîñü, ùî òðóáà ÿêðàç çàêðèâàº ñîáîþ ãâèíò... ³ ùî?
à, òà âîíà æ òåïåð íàïðàâëÿº ñòðóì³íü âîäè äîíèçó!
Âîëîäèìèð çàêð³ïèâ êîíñòðóêö³þ õîìóòàìè,
ïîòîðñàâ, ïåðåâ³ðÿþ÷è ì³öí³ñòü, ïîò³ì ñòóñîíóâ
íîãîþ — äîáðÿ÷å, àæ ïàëóáà çäðèãíóëàñü. Òðè-
ìàëîñÿ ì³öíî.
— Öå íàçèâàºòüñÿ — «äåôëåêòîð», — ëþá’ÿçíî
ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð, îáòðóøóþ÷è ðóêè. — Ðàí³øå
ñòðóì³íü âîäè â³ä ãâèíòà áèâ íàçàä é øòîâõàâ êî-
ðàáåëü, â³äïîâ³äíî, âïåðåä. À òåïåð ìè éîãî â³ä-
õèëÿºìî âíèç.
— ² ùî, ïîëåòèìî? — ºõèäíî çàïèòàëà Îëåíà.
Äèâíî, àëå Âîëîäèìèð æàðòó íå ï³äòðèìàâ.
Ìàáóòü, íåðâóâàâ.
204
— Í³. Ïðîñòî ñòðóì³íü âîäè çäóº âåñü íàìóë
ç îá’ºêòà. Öå ñòàðèé ñïîñ³á... ïåðåâ³ðåíèé...
Àëå âäàâàòèñÿ ó ïîäðîáèö³ íå ñòàâ.
Ëèíâè ï³äòÿãëè — êîðàáåëü îïèíàâñÿ é íå õîò³â
ðóõàòèñü êîðìîþ âïåðåä, àëå ïåðåä çóñèëëÿìè äâîõ
çäîðîâèõ ÷îëîâ³ê³â âñå-òàêè çäàâñÿ. Òåïåð ëèíâè
òÿãëèñÿ ç êîðìè ïðîñòî ó âîäó é çäðèãàëèñÿ — òàê,
íà÷å ïðîñèëèñÿ øâèäøå ¿õ âèòÿãòè.
— Íå îä³ðâå? — çàïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Â³ñ³ì òîí íà êîæíó, — íåóâàæíî â³äïîâ³â
éîìó Âîëîäèìèð. — Íå ïîâèííå...
— Íó, ùî òàì? — ãóêíóâ ç ðóáêè êàï³òàí.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ é ïîêàçàâ ó â³äïîâ³äü âåëè-
êîãî ïàëüöÿ — ìîâëÿâ, «âñå îêåé».
Çâè÷íî âæå çàäçèæ÷àâ ìàñëÿíèé íàñîñ. Ñêðå-
ãîòíóâ ñòàðòåð. Ðåâíóâ é çàòîðîõò³â äèçåëü.
— Òðèìàéñÿ, — êîðîòêî êèíóâ Âîëîäèìèð.
Æóðíàë³ñò ëåäü âñòèã ñõîïèòèñÿ çà ïîðó÷åíü,
êîëè êàï³òàí äàâ ïîâíèé ãàç.
Êîðìó ï³äíÿëî. Ùîíàéìåíøå íà ï³âìåòðà
âîíà çàäåðëàñü äî íåáà, é Îëåêñàíäðîâ³ ñïî÷àòêó
çäàëîñÿ, ùî ï³ä êîðàáëåì ùîñü âèáóõíóëî — íà-
ïðèêëàä, áîºïðèïàñè ó òàíêó. Àëå ãóðêîòó íå áóëî.
Ëèøå ñòðàøåííî ðåâ³â äèçåëü.
Âîäà â ä³ëÿíö³ êîðìè çáóðèëàñü âåëèêèì ðóõ-
ëèâèì ïóõèðåì — íà÷å õòîñü òàì, óíèçó, âåëèêèé,
ñòðàøíèé òà áåçôîðìíèé, ñèëîþ ðâàâñÿ íàãîðó,
äî ïîâ³òðÿ, äî ñâ³òëà, àëå õòîñü íå ìåíø ñèëüíèé
òðèìàâ éîãî òàì, ì’ÿâ, êðóòèâ òà ðâàâ íà ÷àñòèíè.
205
Êîðàáåëü òåæ òðåìò³â é ãîéäàâñÿ — íà ï³âìåòðà
âãîðó òà âíèç.
Ïóõèð, ñïî÷àòêó íàï³âïðîçîðèé, øâèäêî íà-
ëèâñÿ òåìíèìè êîëüîðàìè — ñïåðøó áðóíàòíèì,
êîëüîðó ïåðåì³øàíîãî íàìóëó; ïîò³ì òåìí³øèì,
³ âðåøò³-ðåøò ÷îðíèì, àæ ñèí³ì.
— Ãîä³! — âèãóêíóâ Âîëîäèìèð, îäíî÷àñíî
ñõðåñòèâøè íàä ãîëîâîþ ðóêè. — Çåìëÿ ï³øëà!
Çåìëÿ, ìàáóòü, ï³øëà äîáðÿ÷å, áî âîäà íàâêðóã
êàòåðà ñòàëà ãåòü ÷îðíîþ, äî òîãî æ ç óñ³õ áîê³â,
é íåâ³äîìî, â ÿêîìó ðàä³óñ³. ×îðíîòà ðîçïëèâàëàñÿ,
ÿê ëÿïêà íà ïðîìîêàëüíîìó ïàïåð³, êðà¿ ¿¿ ðîçõî-
äèëèñü é ðîçò³êàëèñü, íà÷å ìàöàêè âåëåòåíñüêîãî
ñïðóòà.
— Á³äîëàøí³… — õòîñü ç³òõíóâ ïîðó÷. Êîðåñ-
ïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — ççàäó íåïîì³òíî ï³ä³éøëà
Îëåíà é ïèëüíî âäèâëÿëàñÿ â âîäó.
— Õòî? — íå çðîçóì³â Îëåêñàíäð.
Ä³â÷èíà ïîäèâèëàñÿ íà íüîãî òðîõè çäèâîâàíèì
ïîãëÿäîì é ïî äåÿê³é ïàóç³ â³äïîâ³ëà:
— Ðèáè.
Àëå æóðíàë³ñò ì³ã áè çàêëàñòèñÿ, ùî ðèáè òóò
í³ äî ÷îãî.
Íàîñòàíîê äèçåëü ðåâîíóâ ùå äóæ÷å — í³áè
íàïðóæèâñÿ é ñïðàâä³ õî÷å ï³äíÿòè êîðàáåëü íàä
âîäîþ. Àëå ñèëè íå âèñòà÷èëî, äèçåëü ùå ðàç ðåâ-
íóâ, öüîãî ðàçó îáðàæåíî — é ñòèõ.
Êàëàìóòü îñ³äàëà ç ï³âãîäèíè. Âëàñíå êàæó÷è, ¿ì

äîáðå äîïîìîãëà òå÷³ÿ — íàìóë ñêîð³ø íå îñàäæó-
206
âàëî, à çíîñèëî âíèç, é ïðè âèãëÿä³ çãîðè ïëÿìà,
ìàáóòü, áóëà ñõîæà íà íåñèìåòðè÷íèé åë³ïñ — òà-
êèé, ÿê êîëèñü ìàëþâàëè â äîâ³äíèêàõ ³ç öèâ³ëüíî¿
îáîðîíè. Ëèøå òàì â³í íàçèâàâñÿ ñë³äîì àòîìíî¿
õìàðè. Àëå òèì ÷àñîì çîâñ³ì ñòåìí³ëî, ñë³ä çãèíóâ
ó òåìðÿâ³, à äî ðàíêó ìàâ óæå îñ³ñòè ïîâí³ñòþ.
Ëèøå çàðàç êîðåñïîíäåíò çðîçóì³â, ùî íàâ³òü
÷àñ ï³äõîäó äî ö³ë³ Þð³é ï³ä³áðàâ òàê, ùîá ìåíøå
äåìàñêóâàòè ïîçèö³þ.
Õî÷ ÿê æóðíàë³ñòó êîðò³ëî ïîäèâèòèñÿ íà çâ³ëü-

íåíèé ç çåìëÿíîãî ïîëîíó òàíê — àëå öüîãî ðàçó
ó âîäó ïîë³ç Âîëîäèìèð. É ïðèõîïèâ ç ñîáîþ ëèøå
ìîòîê òîãî ñàìîãî «²ìïóëüñó». Êàï³òàí òèì ÷àñîì
ïðèëàøòóâàâ áóéêè äî êàíàò³â, ùî áóëè òÿãíóëèñÿ
âíèç äî òàíêà, é óâàæíî îãëÿíóâ òðîñè, ùî Âîëî-
äèìèð íàãîòóâàâ ïî îáèäâà áîðòè.
×àñ òÿãíóâñÿ ïîâ³ëüíî, Îëåêñàíäð âñòèã çãî-
ëîäí³òè é ïîäàâñÿ äî ñàëîíó. Îëåíà, ÿê çàâæäè,
âãàäàëà éîãî ïîáàæàííÿ ðàí³øå, àí³æ â³í óñòèã ¿õ
âèñëîâèòè, é çóñòð³ëà éîãî êàâîþ ç áóòåðáðîäîì.
Êîøåíÿ êðóòèëîñÿ ïîðó÷, òåðëîñü îá íîãè
é ÷àñ â³ä ÷àñó òèõåíüêî íÿâêàëî — ïðîñèëî ñèðó
òà êîâáàñè. Óñï³øíî.
Íàìèíàþ÷è áóòåðáðîäè, æóðíàë³ñò ðàç ïî ðàç
êèäàâ ïîãëÿäè íà ñòðóíêó ä³âî÷ó ô³ãóðêó. Îëåíà
ëîâèëà ò³ ïîãëÿäè é ïîñì³õàëàñü.
— Ãåé, òàì, ãîä³ áàéäèêè áèòè! — ïî÷óëîñÿ ç ³í-
øîãî âèõîäó. Æóðíàë³ñò îãëÿíóâñÿ — Âîëîäèìèð
207
ó ìîêðîìó (àæ âîäà êàïàëà) ã³äðîêîñòþì³ ñõèëèâñÿ
â äâåðÿõ é ïîñì³õàâñÿ. — Ï³øëè ÿê³ð òÿãíóòè!
Âèÿâèëîñü, ùî êàáåñòàí ÷îìóñü çàêëèíèëî
é âàæêåíüêèé ëàíöþã äîâåäåòüñÿ âèáèðàòè âðó÷íó.
Êàï³òàí ñòèõà ëàÿâñÿ é íàõâàëÿâñÿ ï³ñëÿ ïîâåðíåííÿ
äåùî â³äð³çàòè ðîá³òíèêîâ³, ÿêîìó çàãàäàâ ïåðåâ³-
ðèòè ìåõàí³çì. Òèì ÷àñîì ñëàáèíó âèáðàëè, ÿê³ð
çðóøèëè ç ì³ñöÿ é ñòàëî ùå âàæ÷å.
— Òà ùî æ öå òàêå! — íå âèòðèìàâ é Âîëî-
äèìèð. Ì’ÿçè éîãî òåæ âèïíóëèñü ï³ä êîñòþìîì,
ìàéæå ÿê â êàï³òàíà, é æóðíàë³ñò êèíóâ çàçäð³ñíèé
ïîãëÿä. Ïîò³ì îãëÿíóâñÿ — çâè÷àéíî, ççàäó íåïî-
ì³òíî ñòîÿëà Îëåíà é óâàæíî ñïîñòåð³ãàëà.
Íàðåøò³ ÿê³ð ï³äíÿëè íàä âîäîþ é îäðàçó ñòàëî
çðîçóì³ëî, ÷îìó òÿãòè éîãî áóëî òàê âàæêî. Íà ëà-
ïàõ, çà÷åïèâøèñü êîð³ííÿì, âèñ³ëà ÷èìàëà êîëîäà.
— Òüõó! — ñêàçàâ Þð³é, ï³ä³éøîâ äî áîðòó
é ñïðîáóâàâ ñêèíóòè ç ÿêîðÿ òîé ìîòëîõ. Íå âè-
éøëî.
— Á³ñ ç íèì!
Òàê êîðàáåëü ³ ïîïëèâ — ³ç ö³ëèì êîð÷åì ïî-
ïåðåäó, àæ íàõèëèâøèñü òðîõè íà ïðàâèé áîðò.
Êàï³òàí ñòèð÷àâ ó ðóáö³, é ïðèëàäè â í³é ñâ³òèëèñÿ
â òåìðÿâ³ ÷åðâîíèìè æàðèíêàìè, à Âîëîäèìèð
ñèä³â íà êîðì³ é ðîçìîòóâàâ ÿêèéñü ïðîâ³ä —
òîâñòèé, ³çîëüîâàíèé, òà ùå é ç ïîçíà÷êàìè ÷åðåç
êîæí³ òðè ìåòðè.
Íà ùàñòÿ, äàëåêî Þð³é íå â³ä³éøîâ, ÿê ³ íå
çàãëèøóâ äèçåëü — óñüîãî ëèø ïîñòàâèâ éîãî íà
ìàëèé ãàç, é êîðàáåëü ïîòðîõó äðåéôóâàâ çà òå÷³ºþ.
208
— Ñê³ëüêè? — êîðîòêî ñïèòàâ â³í ïîì³÷íèêà.
— Ï³âñîòí³, — òàê ñàìî êóöî â³äãóêíóâñÿ Âî-
ëîäèìèð.
Ïîÿñíþâàòè í³õòî í³÷îãî, ÿê çàâæäè, íå çáè-
ðàâñÿ, àëå Îëåêñàíäð ïðèïóñòèâ, ùî, ñêîð³ø çà âñå,
ìîâà éäå ïðî äèñòàíö³þ, íà ÿêó â³äïîâç êîðàáåëü
â³ä çíàõ³äêè.
— Âèñòà÷èòü?
— Ïîâèííî.
Öå âæå áóëî ìåíø çðîçóì³ëî, àëå æóðíàë³ñò
ïðèïóñòèâ, ùî ìàºòüñÿ íà óâàç³ — ÷è íå çà÷åïèòü
êîðàáåëü âèáóõîì.
— À ÿêùî...
— ²íøàëëà.
Äèâíî, àëå öüîãî ðàçó ïîñëàâñÿ íà Àëëàõà Âî-
ëîäèìèð, é öå çäèâóâàëî íàâ³òü êàï³òàíà.
— Íó òî äàâàé?
— Äàþ.
Âîëîäèìèð íàõèëèâñÿ äî êîðîáêè, ùî ñòîÿëà
ïîðó÷ íà ïàëóá³, é êîðîòêèì çâè÷íèì ðóõîì êðó-
òîíóâ ðó÷êó.
Ãðèìíóëî.
Íå ñèëüíî. Ñêîð³ø, òî áóâ íàâ³òü íå óäàð ³ íå
ãóðê³ò, à ùîñü ñõîæå íà ñóõèé áàðàáàííèé äð³á —
ò³ëüêè áàðàáàí áóâ âåëèêèé, ÿê íà ñ³ëüñüêîìó âå-
ñ³ëë³, à áàðàáàíùèê áóâ âïðàâíèé é âèáèâ òó ìóçèêó
øâèäêî-øâèäêî.
Ïóõèðÿ íå áóëî, àëå ì³ñöå âèáóõó âêðèëîñÿ
ï³íîþ.
— Ìîæíà?
209
— Í³.
— Ñê³ëüêè?
— Ï’ÿòü õâèëèí.
Êîðåñïîíäåíò ñï³éìàâ ñåáå íà òîìó, ùî ïî-
÷èíàº ðîçóì³òè íàâ³òü òàêèé òåëåãðàôíèé ñòèëü —
«ïîâåðòàòèñü âæå ìîæíà? ùå í³? à ñê³ëüêè ñë³ä
çà÷åêàòè? ï’ÿòü õâèëèí» — ³ íàâ³òü çðîçóì³â, ÷îìó
ñàìå — ùîá íå ïîòðàïèòè ÿêðàç ï³ä íàñòóïíèé
âèáóõ, ÿêùî ùîñü ³ç áîºçàïàñó çàáàæàº é ñîá³ òî-
ðîõíóòè.
Ò³ õâèëèíè òÿãíóëèñÿ äóæå äîâãî. Àëå âèáóõó
íå áóëî.
— Ïîðà?
— Ïîðà.
Êîðàáåëü çðóøèâ ç ì³ñöÿ é òèõî, íåíà÷å ï³äêðà-
äàþ÷èñü, ïîñóíóâ äî ïîïåðåäíüîãî ì³ñöÿ. Çàãóðêî-
ò³â ÿêîðåì. Çóïèíèâñÿ. Ðîçâåðíóâñÿ íîñîì äî â³òðó.
— ×îãî ñòîâáè÷èø?
Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — êàï³òàí âæå ñòîÿâ
íà êîðì³ é íàòÿãóâàâ êàïòóð.
Öüîãî ðàçó ïëàâö³ ñïóñêàëèñÿ âçäîâæ íàòÿãíó-

òèõ ëèíâ. Âèäèì³ñòü áóëà «íóëü» — õìàðà íàìóëó
ïåðåòâîðèëà âîäó íà ñïðàâæíº ìîëîêî. Ë³õòàðÿ
ó ïðîñòÿãíóò³é âïåðåä ðóö³ âèäíî íå áóëî; ùîá
òàê-ñÿê ðîçð³çíèòè éîãî ñâ³òëî, òðåáà áóëî ç³ãíóòè
ðóêó ó ë³êò³; à ùîá ðîçãëåä³òè áîäàé ÿêóñü äåòàëü —
òî ìàëî íå ïðèòóëèòè äî ìàñêè. Íà ùàñòÿ, ïîêè
ñïóñêàëèñÿ, òå÷³ÿ äîïîìîãëà, â³äíåñëà êàëàìóòü
äå³íäå. Âèäèì³ñòü âèðîñëà ìàéæå äî ìåòðà, à ë³õ-
210
òàð íàïàðíèêà, ùî ñïóñêàâñÿ ïî ñóñ³äí³é ëèíâ³,
õî÷ ³ çäàâàâñÿ äàëåêîþ é áåçôîðìíîþ ñâ³òëîâîþ
ïëÿìîþ, àëå âñå æ âèäí³âñÿ.
Äåôëåêòîð (ÿê ëþá’ÿçíî ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð)
ìàâ âèìèòè ó íàìóë³ ÷èìàëó âèðâó, ³, ÿêùî êîðàáåëü
íå çíåñëî âá³ê çà òîé ÷àñ, ïîêè äåõòî íàìàãàâñÿ
âèäåðòèñÿ íà áîðò, ÿê ïåñ íà âîðîòà (ÿê íå ìåíø
ëþá’ÿçíî ïîÿñíèâ êàï³òàí), — òî çíàõ³äêà ïîâèííà
îïèíèòèñÿ ïðîñòî ó öåíòð³ âèðâè.
Òàê âîíî é áóëî.
Âëàñíå êàæó÷è, âèðâè æóðíàë³ñò íå ïîì³òèâ.
Ïðîñòî ãëèáèíà âñå ðîñëà òà ðîñëà. À âîäà ñòàâàëà
âñå á³ëüø êàëàìóòíîþ. Âðåøò³-ðåøò ï³ñîê ïåðå-
òâîðèâñÿ íà ÷îðíó áàãíþêó, æóðíàë³ñò çìåíøèâ
õîäó é âèòÿãíóâ ðóêó âïåðåä.
Àëå ïåðåïîíà âñå îäíî ç’ÿâèëàñÿ íåñïîä³âàíî.
Âîíè ïîìèëèëèñÿ ëèíâàìè. Æóðíàë³ñò ñïóñ-
òèâñÿ äî êîðìè òàíêà é öüîãî ðàçó ãåïíóâñÿ-
òàêè ãîëîâîþ îá êðèöþ. Íà ùàñòÿ, òîâñòà ãóìà
ïîì’ÿêøèëà óäàð.
Êîðìà çä³éìàëàñÿ íàä áàãíîì, ÿê ïîð³ã, é çîâñ³ì
íå àñîö³þâàëàñÿ ç ÷èìîñü, ñòâîðåíèì ëþäñüêèìè
ðóêàìè. Ëèøå ïðèäèâèâøèñü, æóðíàë³ñò ðîçð³çíèâ
êîòêè ë³âîãî áîðòó, ÿêóñü òðóáó, çàáèò³ íàìóëîì
´ðàòè — ìàáóòü, íàä ìîòîðíèì â³äñ³êîì. Ãóñåíèö³
íå áóëî. Àëå âñå îäíî çäàâàëîñÿ, ùî òàíê òóò íå-
äàâíî é õòîñü òàì, âñåðåäèí³, ñèäèòü ³ ÷åêàº íà
ãîñòÿ, ùîá...
Õòîñü íåäáàëî ïîïëåñêàâ éîãî ïî ïëå÷³. Êîðåñ-
ïîíäåíò çäðèãíóâñÿ, ìóêíóâ ç ïåðåëÿêó, ìàëî íå
211
âèïóñòèâ ç ðîòà çàãóáíèê, ñ³ïíóâñÿ âãîðó é ëèøå
òîä³ äîïåòðàâ îãëÿíóòèñü.
Êàï³òàí âèñ³â ó âîä³ ïîðó÷ ç íèì, é íàâ³òü êð³çü
ìàñêó ïîì³òíî áóëî, ÿê â³í ïîñì³õàºòüñÿ.
Æóðíàë³ñò ùå ðàç (ïðî âñÿê âèïàäîê) ïîãëÿíóâ
íà òàíê é çàñïîêî¿âñÿ. Àëå ùå õâèëèí ï’ÿòü ñåðöå
éîãî êàëàòàëî, ÿê ï³ñëÿ ñòîìåòð³âêè.
«²ìïóëüñ» ³ öüîãî ðàçó ñïðàöþâàâ àêóðàòíî,
áà, íàâ³òü àêóðàòí³øå, àí³æ íà ïàëóá³. Ó âåðõíüîìó
ëèñò³ êðèö³ áóëî ïðîð³çàíî ìàéæå ð³âíó ù³ëèíó.
Ù³ëèíà îáõîäèëà áàøòó — ïî áîêàõ ìàéæå äî
ñàìèõ áîðò³â, à ñïåðåäó é ççàäó — ìåíøå, íå
á³ëüøå ÿê íà ï³âìåòðà. Çàãàëîì âèõîäèâ òàêèé ñîá³
ïðÿìîêóòíèê.
É îäðàçó ïîì³òíî áóëî, ùî ïðàâèòè ðîçð³ç
ïèëêîþ àáî áîëãàðêîþ íå äîâåäåòüñÿ. Áàøòà ðàçîì
ç âèð³çàíèì øìàòêîì êîðïóñó òðîõè ïðîâàëèëàñÿ
âíèç — íà ê³ëüêà ñàíòèìåòð³â.
Þð³é ìàõíóâ ðóêîþ âïåðåä, é æóðíàë³ñò ñëóõ-
íÿíî ïîïëèâ ïåðåâ³ðÿòè êàíàò, ïðèâ’ÿçàíèé äî
ñòâîëà. Ç êàíàòîì âñå áóëî ãàðàçä. Ó êàï³òàíà, íà-
âïàêè, ùîñü íå çàëàãîäèëîñÿ, é æóðíàë³ñò çí³÷åâ’ÿ
ïî÷àâ ðîçãëÿäàòèñü íàâêîëî.
Òåìíà ù³ëèíà, ïðîð³çàíà «²ìïóëüñîì», òàê ³ ìà-
íèëà. Îëåêñàíäð çà÷åïèâñÿ ðóêîþ çà ÿêèéñü âèñòóï
é îáåðåæíî, ùîá íå ñòóêíóòèñü ìàñêîþ, íàáëèçèâ
îáëè÷÷ÿ äî ä³ðêè. Çâè÷àéíî, âñåðåäèí³ áóëî òåìíî.
Â³í ï³äí³ñ ë³õòàð, àëå òóò éîãî çíîâó ïîïëåñ-
êàëè — öüîãî ðàçó ïî ñïèí³. Æóðíàë³ñò îãëÿ-
212
íóâñÿ — öå Þð³é ìàõàâ ðóêîþ: ìîâëÿâ, äàâàé
íàãîðó. Îáñòåæåííÿ äîâåëîñÿ â³äêëàñòè.
«Íàãîð³» çíîâó âñå ïîì³íÿëîñÿ. Äåôëåêòîðà

âæå íå áóëî, íàòîì³ñòü Âîëîäèìèð âîâòóçèâñÿ á³ëÿ
ëåá³äîê, ïîñòóïîâî âèáèðàþ÷è ñëàáèíó, é çàê³í÷èâ
â³í ÿêðàç òîä³, êîëè ïëàâö³ ñòóïèëè íà ïàëóáó. Êî-
ðàáåëü ñòîÿâ... öå íàâ³òü íå áóëî ñõîæå íà ìåðòâèé
ÿê³ð. Ñêîð³ø, ÿê ìåòåëèê íà ãîëö³.
Öüîãî ðàçó ñêèäàòè ã³äðîêîñòþì âæå íå õîò³-
ëîñÿ. Ïîêè âîíè âîâòóçèëèñü — õòî çâåðõó, õòî
â ãëèáèí³ — âå÷³ð ïëàâíî ïåðåéøîâ â í³÷ é ñòàëî
äîñèòü õîëîäíî.
Êàï³òàí òåæ íå ðîçäÿãàâñÿ, ëèøå â³äêèíóâ
êàïòóð. Àëå ïåðøèì ðèïîì â³í êèíóâñÿ â ðóáêó
é îãëÿíóâ ïðèëàäè, ïîò³ì çàíåïîêîºíî ïîõèòàâ
ãîëîâîþ é ëèøå òîä³ ï³ä³éøîâ äî ëåá³äîê.
— Íó ùî?
— Ãîòîâî.
Âæå âêîòðå æóðíàë³ñò çäèâóâàâñÿ, ÿê ö³ äâîº
ïðèìóäðÿþòüñÿ ðîçóì³òè îäèí îäíîãî ç ï³âñëîâà.
Êîïà÷³ òèì ÷àñîì ùå ðàç ïåðåçèðíóëèñÿ é îäíî-
÷àñíî ïî÷àëè êðóòèòè ëåá³äêè.
Êîðàáåëü çäðèãíóâñÿ. Êîðìà ïî÷àëà ïîòðîõó
îïóñêàòèñÿ. Ñêëàäàëîñÿ âðàæåííÿ, í³áè íå õëîïö³
òóò, íàãîð³, êðóòÿòü òðîñè, à õòîñü òàì, óíèçó, ìî-
ãóòí³é òà õèæèé, íåïîñï³õîì òÿãíå ñóäíî äî ñåáå.
Âíèç.
Êîðàáåëü îïèíàâñÿ. Éîãî âæå íå õèòàëî íà
õâèëÿõ, à áèëî â áîðòè — ÷îìóñü â îáèäâà îäðàçó.
213
Â³òåð òà òå÷³ÿ âæå íå çíîñèëè ñóäíî âá³ê, à ëèøå
òðÿñëè, ÷è òî íàìàãàþ÷èñü âèðâàòè â òîãî, õòî
ñèä³â óíèçó, ÷è òî íàâïàêè, éîìó æ äîïîìàãàþ÷è.
Êîðìà îïóñòèëàñÿ íà ï³âìåòðà, é õâèë³ âæå ïî-
÷àëè çàñòðèáóâàòè íà ïàëóáó. Þð³é òà Âîëîäèìèð
ìîâ÷àëè, àëå ÷àñ â³ä ÷àñó ñòóðáîâàíî ïîçèðàëè
îäèí íà îäíîãî.
Êîðìà îïóñòèëàñÿ ìàéæå äî ñàìî¿ âîäè; í³ñ,
íàâïàêè, çàäåðñÿ äî íåáà, é Îëåíà ùîñü ïîñï³õîì
êð³ïèëà â ñàëîí³. Êîðåñïîíäåíò ðèïíóâñÿ áóâ ¿é
äîïîìàãàòè, àëå áóâ ãàíåáíî âèñòàâëåíèé çà äâåð³.
— Òè êðàùå ïèëüíóé îáð³é, — ñêàçàëà ä³-
â÷èíà. — ß òóò ñàìà âïîðàþñü.
«ßêèé, â ÷îðòà, îáð³é?!» — ìàëî íå ðèêíóâ
æóðíàë³ñò, àëå ñòðèìàâñÿ. Çíèçàâ ïëå÷èìà é ðóøèâ
íà í³ñ. Îáð³þ íå áóëî. Òåìðÿâà ïî÷èíàëàñÿ â³ä
ê³í÷èêà íîñà é ïîâîäèëà ñåáå äóæå ï³äñòóïíî — íå
âêðèâàëà ïðåäìåòè ïîâí³ñòþ, à ðîçìèâàëà, ðîç’¿äàëà
¿õí³ êîíòóðè.
«Íà÷å êèñëîòà...» — ÷îìóñü ñïàëî íà äóìêó
êîðåñïîíäåíòîâ³, ³ òóò êîðàáåëü çäðèãíóâñÿ îñî-
áëèâî áîë³ñíî é ïàëóáà ñòð³ìêî âèñêî÷èëà ç-ï³ä í³ã.
Çàëèøàëîñÿ ëèøå ðîçïà÷ëèâî ñõîïèòèñü çà ëåºð.
Íàñòóïíî¿ ìèò³ í³ñ äîáðÿ÷å çàñêî÷èâ ï³ä âîäó, òà
ùå é õâèëåþ âäàðèëî — ÿêðàç â÷àñíî!..
Æóðíàë³ñòà ñõîïèëî, äîáðÿ÷å ïðèêëàëî ñïèíîþ
îá äâåð³ êàþòè, ïîò³ì ïîòÿãëî íàçàä — ÷è òî ïàê,
âïåðåä, ïðèêëàëî ùå é îá êàáåñòàí, ÿêðàç ì³æ íî-
ãàìè, é îáëèøèëî. Íà÷å ïîãèäóâàëî òÿãòè çà áîðò.
214
Äðóãèé ðîçìàõ áóâ çíà÷íî ñëàáøèé. Òðåò³é —
âæå é çîâñ³ì çëèâñÿ ç³ çâè÷àéíîþ õèòàâèöåþ.
² ëèøå òîä³ êîðåñïîíäåíò çðîçóì³â, ùî êîðìà,
íàðåøò³, çâ³ëüíèëàñÿ, é, ëÿïàþ÷è ãóìîþ îá ïàëóáó,
ïîá³ã òóäè.
Îáèäâà êàíàòè áóëî íàòÿãíóòî. Çàãàëîì öüîãî
áóëî äîñèòü, ùîá çðîçóì³òè — âñå ãàðàçä, àëå âàðòî
áóëî ãëÿíóòè ùå é íà çàäîâîëåí³ ïèêè êîïà÷³â —
ïðîñòî òàê, äëÿ ö³êàâîñò³. Òàêîãî âèðàçó íà íèõ
æóðíàë³ñò ùå í³êîëè íå áà÷èâ.
Êàï³òàí êèâíóâ, é îáèäâà çíîâó çàâåðò³ëè ðó÷êè
ëåá³äîê. Öüîãî ðàçó êàíàòè ï³øëè ëåãêî, õî÷ ³ ïî-
â³ëüíî.
— Íà, ïîêðóòè! — êàï³òàí êèâíóâ Îëåêñàí-
äðîâ³, à ñàì çíîâó ïîäàâñÿ äî ðóáêè.
Êðóòèòè ðó÷êó âèÿâèëîñü íåñïîä³âàíî ëåãêî, áà
íàâ³òü íóäíî, é æóðíàë³ñò ç íåòåðï³ííÿì ïîçèðàâ çà
áîðò. Àëå áà÷èâ ëèøå òîé ñàìèé êàíàò, ùî ïîâîë³
âèñîâóâàâñÿ ç âîäè.
Ùîñü ãðþêíóëî â äíî — òèõî, àëå ïîì³òíî,
é Âîëîäèìèð çàñòåðåæíî ï³äíÿâ ðóêó. Âò³ì, ïåðå-
ñòîðîãà áóëà äàðåìíîþ — çóñèëëÿ íà ðó÷ö³ îäðàçó
æ âèðîñëî, é ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî íåâèäèìèé âàí-
òàæ óïåðñÿ â äíî êîðàáëÿ.
Ïðî âñÿê âèïàäîê îáèäâà ïðîêðóòèëè ðó÷êè ùå
íà ïàðó îáåðò³â, íàòÿãíóâøè êàíàòè, ÿê ñòðóíè íà
ã³òàð³, é ëèøå òîä³ çóïèíèëèñü.
Êàï³òàí íàøâèäêó çàêèíóâ íà ïëå÷³ àêâàëàíã —
íàâ³òü íå âñ³ ðåìåí³ çàñòåáíóâ. Ñòðèáíóâ ó âîäó
ëèøå ó ìàñö³. Ï³ðíóâ. Âèðèíóâ ç ³íøîãî áîêó,
215
ìîâ÷êè âèäåðñÿ ïî òðàïó é òàê ñàìî ìîâ÷êè ïîêàçàâ
îáîì âåëèêîãî ïàëüöÿ.
À Âîëîäèìèð âæå ï³äòþïöåì á³ã ïî ïàëóá³
ç âåëèêîþ ñ³òêîþ ó ðóêàõ.
Ñíàðÿäè âèòÿãàëè ïî òðè øòóêè. Ç ïàëóáè öå

ìàëî òðîõè ì³ñòè÷íèé âèãëÿä — îñü Âîëîäèìèð
êèäàº â âîäó ñ³òêó, ïîïóñêàº íà äâàíàäöÿòü ìåòð³â
ëèíâó, òà çà õâèëèíó äâ³÷³ ñ³ïàºòüñÿ — ³ âñå. Ìîæíà
âèòÿãàòè.
Ñíàðÿäè çäàâàëèñü ñõîæèìè íà õèæèõ, àëå
ñîííèõ ðèá, é æóðíàë³ñò ïîòàé îñòåð³ãàâñÿ, àáè
æîäíà ç íèõ íå ïðîêèíóëàñü.
Âîëîäèìèð äîñèòü íåäáàëî êèäàâ ¿õ íà ïàëóáó.
Îëåêñàíäð ðóõàâñÿ îáåðåæíî, à îòæå, — é ïî-
â³ëüíî. Â ðåçóëüòàò³ Âîëîäèìèð âñòèãàâ âèòÿãòè äâà
ñíàðÿäè, ïîêè êîðåñïîíäåíò ëåäü-ëåäü âèäîáóâàâ
ç ñ³òêè îäèí.
Öå íåðâóâàëî.
— Òà íå á³éñÿ òè ¿õ! — ïîñì³õíóâñü Âîëîäè-
ìèð. — Ñíàðÿä, ùî íå ïðîéøîâ ñòâîë, ö³ëêîì
áåçïå÷íèé. Ëèøå ôóãàñí³ íå ñòóêàé íîñèêîì, áî
òàì ï³äðèâíèê.
Â³í ïîäóìàâ ùå òðîõè é äîäàâ:
— ² äåíöåì òåæ, áî òàì êàïñóëü.
À òóò ùå Îëåíà âèéøëà íà ïàëóáó, ïîäèâèëàñÿ
òà ç³òõíóëà.
Îëåêñàíäð ç³áðàâñÿ ç äóõîì é çìóñèâ ñåáå íå-
äáàëî êèíóòè ñíàðÿä íà ïàëóáó.
Í³÷îãî íå ñòàëîñÿ.
216
Íàñòóïíèé ñíàðÿä â³í êèíóâ ùå íåäáàë³øå... à îò
íà òðåò³é ðàç çàë³çÿêà âèñëèçíóëà ç ðóê, äçåíüêíóëà
ï’ÿòîþ îá ñò³éêó ëåºðà é áóëüêíóëà çà áîðò.
Âîëîäèìèð çàâìåð íåðóõîìî. Îëåêñàíäð çáë³ä.
Éîìó óÿâëÿëîñÿ, ÿê ñíàðÿä, ìàþ÷è ÷óäîâó îá-
ò³÷íó ôîðìó, òà ùå é ç ãàëüìîì-äåíöåì ïîçàäó,
ìèòòþ ïåðåêèäàºòüñÿ ó âîä³ íîñèêîì âíèç, íàáè-
ðàº øâèäê³ñòü — íå òàê ìîòîðíî, ÿê ó ïîâ³òð³, àëå
âñå-òàêè... ðîçãàíÿºòüñÿ... ñòóêàºòüñÿ íîñèêîì îá
ïîí³âå÷åíèé òàíê...
Ìèíóëî ç õâèëèíó. Âèáóõó íå áóëî.
Íàòîì³ñòü íàä âîäîþ ç’ÿâèëàñÿ ãîëîâà â ãóìî-
âîìó êàïòóð³, çíÿëà ìàñêó, âèñÿêàëàñü é ãîëîñíî
ìàòþêíóëàñü:
— Âè òàì ùî, ç ãëóçäó ç’¿õàëè?! Ìàëî íå íà
ãîëîâó ñêèíóëè!
Þð³é ìàòþêíóâñÿ ùå ðàç, õàïíóâ ïîâ³òðÿ
é çíîâó ï³ðíóâ.
— Áóâ êîëèñü âèïàäîê, — ñêàçàâ ïî äåÿê³é ïàóç³
Âîëîäèìèð. — Ó ×îðíîìó ìîð³ í³ìåöüêèé ïðîòè-
÷îâíîâèé êàòåð ïîì³òèâ íà âîä³ áóëüáàøêè òà ïëÿìó
ñîëÿðêè. Âèð³øèëè, ùî òî ï³äâîäíèé ÷îâåí ëåæèòü
íà äí³ ³ ìàº ïðîáëåìè. Çäóðó âèð³øèëè äîäàòè éîìó
ùå òðîõè — âçÿëè é êèíóëè áîìáó.
— ²... ùî?
— Òà í³÷îãî. Öåáòî, â³ä êàòåðà íå çàëèøèëîñÿ
í³÷îãî. Çà äåíü ïåðåä òèì ÿêðàç â öüîìó ì³ñö³ ïî-
òîíóâ òðàíñïîðò, ùî ïåðåâîçèâ áîºçàïàñ. É â³ä
áîìáè òîé âàíòàæ çäåòîíóâàâ.
Âîëîäèìèð ïîìîâ÷àâ ùå òðîõè.
217
— ß òàì ïîò³ì ï³ðíàâ. Í³÷îãî ö³ííîãî íå çíàé-
øîâ, ëèøå ñîëäàòñüêó ôëÿæêó ç âîäîþ. Íàòîì³ñòü
ñíàðÿä³â ðîçêèäàíî...
Ëèíâà ñìèêíóëàñü äâ³÷³, Âîëîäèìèð êðåêíóâ
é çàõîäèâñÿ ¿¿ âèòÿãàòè.
Êîðàáåëü ðóõàâñÿ ïîâ³ëüíî, íà÷å êðàäó÷èñü.

Àáî — íà÷å õòîñü òðèìàâ éîãî çà êîðìó. Õòîñü
âåëèêèé, ñèëüíèé òà âïåâíåíèé ó ñîá³, íà÷å íå-
éìîâ³ðíîãî ðîçì³ðó ê³ò, ùî ðîçâàæàºòüñÿ ç òåæ
íåáà÷åíîþ í³êîëè ìèøîþ.
Îëåêñàíäð ñòðóñíóâ ãîëîâîþ. Öå âæå íå ïåð-
øèé ðàç çà îñòàíí³ äâà äí³ éîìó ñïàäàëè íà äóìêó
ìèø³, ³ òå éîìó íå ïîäîáàëîñü.
À ùå â³í áóâ îñòàííüîþ ëþäèíîþ íà ïàëóá³,
ÿêà çàëèøàëàñü ó ã³äðîêîñòþì³. Êîëè ñêèíóëè
ãóìó Þð³é òà Âîëîäèìèð — æóðíàë³ñò íàâ³òü íå
ïîì³òèâ. É òåïåð ï³éìàâ ñåáå íå òîìó, ùî ñòî¿òü,
ïàðèòüñÿ...
«ßê äóðåíü íà ìàéäàí³...» — ñïàëî íà äóìêó. Â³í
ç³òõíóâ é ïîäàâñÿ â êàþòó.
— Äîïîìîãòè? — íàñì³øêóâàòî çàçèðíóëà òóäè æ
Îëåíà é îäðàçó æ çíèêëà.
Êîðàáåëü ìàéæå íå õèòàëî — î÷åâèäíî, âàãàð,
ùî âèñ³â ï³ä ê³ëåì, âèêîíóâàâ ðîëü ñòàá³ë³çàòîðà.
Íàòîì³ñòü õâèë³, ðàç ïî ðàç ðîçáèâàþñü îá áîðòè,
çìóøóâàëè ìåòàë òðåìò³òè, íà÷å â³ä ñòðàõó. ² òîé
ñòðàõ ÷îìóñü ïåðåäàâàâñÿ é êîðåñïîíäåíòîâ³. Íà÷å
é íå ìåðòâó çàë³çÿêó âîíè òÿãíóëè ï³ä ê³ëåì, à ùî-
íàéìåíøå — àâ³àáîìáó.
218
Æóðíàë³ñò ïðîãíàâ ç ãîëîâè íåäîðå÷í³ äóìêè,
âèéøîâ íà ïàëóáó — é çðîçóì³â, ùî ç íåäîðå÷-
í³ñòþ — òî â³í òðîõè ïîãàðÿ÷êóâàâ.
— ...Ìàéæå ïîâíèé áîºçàïàñ, — ÿêðàç ðîçïîâ³-
äàâ Âîëîäèìèð. — Äîâåäåòüñÿ, çâ³ñíî, ïî÷èñòèòè,
ç³øêðÿáàòè ñîë³äîë. Çàòâîð áóëî á íåïîãàíî ãàñîì
ïðîìèòè, àëå ìîæíà é ñîëÿðêîþ. Ùîäî ôóãàñ-
íèõ — á³ñ éîãî çíà, âèáóõàòèìóòü, ÷è í³, àëå æ íàì
âîíî íåàêòóàëüíî, òàê?
Êàï³òàí ìîâ÷êè êèâíóâ. Ó òåìðÿâ³ òîé ðóõ áóëî
ëåäü ïîì³òíî.
— Êóëåìåò, çâ³ñíî, íå ïðàöþâàòèìå. Õî÷à
ìîæíà â³äìèòè òà ñïðîáóâàòè — àëå...
Êàï³òàí çíîâó êèâíóâ — «íåàêòóàëüíî».
Âîëîäèìèð çàìîâê.
Çàïàëà ïàóçà — ëèøå äèçåëü ìîíîòîííî òð³ñ-
êîò³â íà ñåðåäí³õ îáåðòàõ.
— À çíàºø, ùî íàéï³êàíòí³øå? — ñêàçàëà ðàï-
òîì òåìðÿâà ãîëîñîì êàï³òàíà.
— Íó?
— À òè ïðèêèíóâ, ÿê ìè áóäåìî ïðàöþâàòè,
âèñÿ÷è íà äèçåë³?
— ×îðððððò...
Ñïî÷àòêó êîðåñïîíäåíò íå çðîçóì³â, ïðî ùî
ìîâà, ïîò³ì òåæ ìàëî íå ëÿñíóâ ñåáå ïî ëîá³.
Ñïðàâä³ — áàøòà ñòîÿòèìå ïîãîíîì íà ïàëóá³.
À åê³ïàæ? Ñèä³ííÿ çàêð³ïëåí³ íà áàøò³, òîáòî, òåî-
ðåòè÷íî, ìîæíà, ïðîë³çøè êð³çü ëþêà...
— À ã³ëüçè êóäè ïàäàòèìóòü?
219
Æóðíàë³ñò ïîõâàëèâ ñåáå çà òå, ùî íå ïîñï³øèâ
ç ïðîïîçèö³ºþ. À â ðóáö³, ñóäÿ÷è ç ïàóçè, äåõòî
÷óõàâ ïîòèëèöþ.
— Òî ùî ðîáèòè?
Îëåêñàíäð ï³éìàâ ñåáå íà â³ä÷óòò³ ëåãåíüêî¿,
àëå âñå æ ö³ëêîì âèðàçíî¿ çëîâò³õè — «ùî, õëîïö³,
é âè, áóâà, ïîìèëÿºòåñü?»
— Òà ùî, ùî... — íå äóæå âïåâíåíî çðîíèâ
êàï³òàí. — À íà ñó÷àñíèõ òàíêàõ ÿê?
— Íà íàéñó÷àñí³øèõ — ñò³íêè áàøòè éäóòü àæ
äî ñàìî¿ ï³äëîãè é óòâîðþþòü áîéîâå â³ää³ëåííÿ, —
áàäüîðî äîïîâ³â Âîëîäèìèð.
— Çíà÷èòü, ³ íàì òàêå òðåáà, — ç³òõíóâ êàï³òàí.
— Ãì, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð.
Ðîçìîâà çíîâ ñòèõëà, íàòîì³ñòü ãðþêíóëà â³ä-
êðèòà ïàíåëü é ìåðòâèì çåëåíèì ñÿéâîì çàñâ³òèâñÿ
óâ³ìêíåíèé ìîí³òîð.
Âîëîäèìèð çíîâó ç³òõíóâ — ãîëîñíî òà çà-
çäð³ñíî.
— Òàê... — íåóâàæíî áóðìîò³â êàï³òàí. — Çà-
ë³çíè÷íà öèñòåðíà...
— Çàáàãàòî.
— Ñàì çíàþ. Ìîëîêîâîç... ìàøèíà... áî÷êà
åë³ïòè÷íî¿ ôîðìè, íå ãîäèòüñÿ... Áåíçîâîç... çà-
ìàëèé. Òà é ñòðóõëÿâ³â, ìàáóòü, òðèäöÿòü ðîê³â
ëåæèòü. Àãà...
— Ùî?
— Òàíêåð. Ìàëåíüêèé, íà ï³âòîðè ñîòí³ òîí.
Áóëüêíóâ ùå ïåðåä â³éíîþ... Çãíèâ, ìàáóòü?
220
— Ìîæå, é çãíèâ... à ìîæå, é í³. Âñå-òàêè êî-
ðàáåëüí³ áàêè — öå íå á³äîí÷èêè ç-ï³ä ìîëîêà...
² ïîðó÷.
— Ïîãëÿíåìî?
— À äîâåäåòüñÿ...
Ìîí³òîð çãàñ. Çíîâó ãðþêíóâ ìåòàë.
— À îñü ³ íàø îñòð³âåöü...
Ìàáóòü, öå ñêàçàâ êàï³òàí — àëå æóðíàë³ñò íå
çâåðíóâ óâàãè, áî íàä îáð³ºì, çàòóëÿþ÷è îäíó çîðþ
çà äðóãîþ, çä³éìàëàñÿ ÿêàñü âåëèêà òåìíà ìàðà.
Ïðè÷îìó ç îáîõ áîê³â. ² ïîïåðåäó òàêîæ.
Îëåêñàíäðîâ³ ðàïòîì ñòàëî ïðîõîëîäíî é íå-
çàòèøíî. Ëèøå çà ê³ëüêà ñåêóíä â³í çäîãàäàâñÿ,
ùî âîíî òàêå. Äåðåâà. Ïðîñòî äåðåâà, ùî ðîñòóòü
íà ÿêîìóñü îñòðîâ³. Ïðîñòî êàï³òàí, ïî-ïåðøå,
âèáðàâ òàêèé îñòð³âåöü, ùîá ìîæíà áóëî ï³ä³éòè
âïðèòóë, òà ùå é ç âàíòàæåì ïîï³ä äíèùåì, à ïî-
äðóãå, ìàéñòåðíî çàâ³â êîðàáåëü ó íåâåëè÷êó, òà ùå
é ë³ñîì ïðèõîâàíó áóõòó.
— Íó, ÷îãî ñòîâáè÷èø? — ïîòîðñàâ éîãî çà
ïëå÷å Âîëîäèìèð. — Ãîëó ä³âêó ïîáà÷èâ?
Æóðíàë³ñò îòÿìèâñÿ.
— Áåðè îí òðîñè é ÷³ïëÿé íà ëåá³äêè. Ò³ëüêè
ì³öí³ø. Ïîïðàöþºìî ñòðîïàëüíèêàìè, çìîæåø
ïîò³ì ñòàòòþ íàïèñàòè ïðî ðîëü ðîá³òíè÷îãî êëàñó
â óìîâàõ ðîçâèíóòîãî êàï³òàë³çìó...
Òàêåëàæí³ ðîáîòè âèÿâèëèñü íåñêëàäíèìè —
ïðîñòî, âèáðàâøè äâà ì³öíèõ äåðåâà ïîîá³÷ ïðî-
òîêè, Âîëîäèìèð çàêð³ïèâ íà íèõ äâà òðîñè é ïåðå-
÷åïèâ íà ò³ âàíòè âàíòàæ. Îëåêñàíäð ñòðàõóâàâ òó
221
îïåðàö³þ ç áîðòó, é, çâè÷àéíî, íå îá³éøîâñÿ áåç
íåâåëè÷êî¿, àëå íåïðèºìíî¿ ïðèãîäè.
Ïîïóñêàþ÷è òðîñà ç ë³âîãî áîðòó, æóðíàë³ñò
çà÷åïèâñÿ çà íüîãî ñîðî÷êîþ, òðîñ áðèíüêíóâ,
ÿê òÿòèâà â³ä ëóêà... à îò ñòð³ëîþ äîâåëîñÿ ïîáóòè
Îëåêñàíäðîâ³. Ùîïðàâäà, ïîëåò³â â³í íåäàëåêî,
íàòîì³ñòü — ñòîð÷ ãîëîâîþ.
Äîáðå, õî÷ ó âîäó.
Êîëè â³í âèðèíóâ, âñ³ âæå ñòîÿëè ç çàêàì’ÿí³ëèìè
ïèêàìè, ëèøå Îëåíà í³ÿê íå ìîãëà çàäóøèòè íå-
ñëóõíÿíó ïîñì³øêó.
Ïîêè æóðíàë³ñò âèäèðàâñÿ íà áîðò òà âèêðó÷ó-
âàâ îäÿã, ðîáîòó ñê³í÷èëè, é çâ³ëüíåíèé êîðàáåëü
ðóøèâ äî âèõîäó ç áóõòè.
Â³í éøîâ âïåâíåíî ³ — Îëåêñàíäð ì³ã áè çàêëàñ-
òèñÿ — ðàä³ñíî. Òðåìò³ííÿ â³ä íåâïèííèõ óäàð³â
õâèëü ïåðåòâîðèëîñÿ ó çâè÷íó âæå ðîçì³ðåíó õèòà-
âèöþ, à äèçåëü íå áóðêîò³â íåçàäîâîëåíî, à ãàð÷àâ,
áàäüîðî òà âïåâíåíî, íà÷å ê³ò, ùî íàæëóêòèâñÿ
ìîëîêà é òåïåð õî÷å çàë³çòè ãîñïîäàðö³ íà êîë³íà.
Äèâíà ð³÷ — àëå æóðíàë³ñò é ñàì â³ä÷óâàâ íå-
âèðàçíå ïîëåãøåííÿ.
² çíîâó — çàðàíî.
Ó ðóáö³ ùîñü ïèñíóëî, êàï³òàí âèëàÿâñÿ — ëþòî
òà ãîëîñíî. Îëåêñàíäð ùå í³êîëè òàêîãî íå ÷óâ,
é ìàáóòü, öå áóëà ïîãàíà îçíàêà. Â³í îãëÿíóâñÿ —
é â÷àñíî â³äñêî÷èâ.
Âîëîäèìèð ì÷àâ ïî ïàëóá³ òàê, íà÷å çà íèì
÷îðòè ãàíÿëèñÿ. Ï³äñêî÷èâ äî êîðìè, òåæ âèëàÿâñÿ,
222
ìàëî íå ïðîâàëèâøèñü êð³çü ñâ³æó ä³ðêó ó ìîòîðíå
â³ää³ëåííÿ, ñõîïèâ íàãîòîâàíèé ³ì³òàòîð.
— Çà÷åêàé! — ãóêíóâ ç ðóáêè Þð³é.
Âîëîäèìèð çàâìåð.
— ×åðåç õâèëèíó ÿ ïîâåðíó — òîä³ çàïóñòèø!
Âîëîäèìèð ñõèëèâñÿ íàä âîäîþ ç ïðèëàäîì
ó ðóêàõ. Çàðàç â³í ñõîæèé áóâ íà ï³îíåðà, ùî çà-
ïóñêàº ìîäåëü íà àêâàòîð³þ — áóëè êîëèñü ìîäí³
òàê³ ôîòîãðàô³¿...
— Äàâàé!
²ì³òàòîð çàäçèæ÷àâ, çáóðèâ âîäó é çíèê ó òåì-
ðÿâ³. Êîðàáåëü íàõèëèâñÿ òàê, ùî æóðíàë³ñòîâ³ äî-
âåëîñÿ çà ùîñü óõîïèòèñü, é ïîâåðíóâ. Îð³ºíòèð³â
íå áóëî çîâñ³ì, ³ ÿê êàï³òàí çíàõîäèâ øëÿõ ó òîìó
ìîðîö³ — ãîä³ áóëî é íàìàãàòèñÿ âãàäàòè.
Æóðíàë³ñò ³ íå íàìàãàâñÿ.
Âèéøëà Îëåíà, ïîäèâèëàñü ó òåìðÿâó, ç³-
òõíóëà, ï³ä³éøëà áëèæ÷å é ïðèòóëèëàñü ççàäó. Õî÷
ÿê áóâ ñòîìëåíèé, ñòóðáîâàíèé òà ñòðèâîæåíèé
êîðåñïîíäåíò, àëå íà Îëåíó â³í çàâæäè ðåàãóâàâ
îäíàêîâî.
Çà ìèòü âîíè âæå ñòèñêóâàëè îäèí îäíîãî ó îá³é-
ìàõ ³ ö³ëóâàëèñÿ... Äóðí³ äóìêè âèëåò³ëè ç ãîëîâè,
é ëèøå äåñü ãëèáîêî-ãëèáîêî âîðóõíóëîñÿ ðîçó-
ì³ííÿ òîãî, ùî ä³â÷èíà çàðàç â³ääàºòüñÿ éîìó ëèøå
ç îäí³º¿ ïðè÷èíè.
Ç³ ñòðàõó.
Áîÿâñÿ é â³í ñàì. Á³ëüø òîãî — íàâ³òü ïî Âîëî-
äèìèðó ïîì³òíî áóëî, ùî é éîìó ñòðàøíî. ² íàâ³òü
223
êàï³òàí, ìàþ÷è, ÿê çàâæäè, êàì’ÿíó ïèêó, òðîõè
ïî÷àâ ìåòóøèòèñÿ.
Ñïðàâä³, áóëî á äóæå îáðàçëèâî, âæå â³äíàé-
øîâøè åôåêòèâíó çáðîþ, íå âñòèãíóòè íåþ ñêî-
ðèñòàòèñÿ.
Îëåíà ùå òðîõè ïîòðåìò³ëà, ïîò³ì ïîñòóïîâî
çàñïîêî¿ëàñÿ, ì’ÿêî âèïðó÷àëàñÿ ç îá³éì³â é çíîâ
çíèêëà â ñàëîí³. Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ, ï³ä³éøîâ
áëèæ÷å äî ðóáêè é ÷åðåç êàï³òàíîâå ïëå÷å çàçèðíóâ
ó ìîí³òîð.
Ïóëüñóþ÷à öÿòêà, ÿêà ïîçíà÷àëà ðîáîòó ÷èéî-
ãîñü ðàäàðà, ïîñòóïîâî â³ääàëÿëàñÿ.
— À ³ì³òàòîð òóò íå ïîçíà÷åíî? — áîâêíóâ â³í,
íå ïîäóìàâøè.
Þð³é ïðîìîâ÷àâ, íàòîì³ñòü Âîëîäèìèð ïðî-
ìîâèñòî ïîñòóêàâ ñåáå ïàëüöåì ïî ëîá³.
— Ùîá éîãî ïîáà÷èòè íà ìîí³òîð³, òðåáà óâ³-
ìêíóòè ðàäàð, — íåñïîä³âàíî ïîÿñíèâ êàï³òàí. —
À ÿêùî ìè óâ³ìêíåìî ðàäàð, òî éîãî ðîáîòó çàñ³÷å
Âîëîõàòèé. À íàø ³ì³òàòîð ïîâèíåí áóòè äåñü òóò...
Þð³é òèöüíóâ ïàëüöåì ó ïðîòèëåæíèé êóò ìî-
í³òîðà. Æóðíàë³ñòîâ³ òå ì³ñöå, çâè÷àéíî, í³÷îãî íå
ãîâîðèëî. Íàòîì³ñòü îçâàâñÿ Âîëîäèìèð:
— Òè ñêàçàâ «íàø»?
— Ãà?
— Òè ñêàçàâ — «íàø ³ì³òàòîð».
— Íó...
Âîëîäèìèð ìîâ÷àâ, àëå çà ìèòü êàï³òàí çäîãà-
äàâñÿ, ùî òîé ìàâ íà óâàç³:
224
— Òàê, çâè÷àéíî, é Âîëîõàòèé ìîæå ³ì³òóâàòè
ñâîþ ïðèñóòí³ñòü. À ùî öå ì³íÿº?
— Òà, çàãàëîì... — Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå÷èìà.
— Îòîæ. Êð³ì òîãî, íàâðÿä ÷è. Îäíà ñïðàâà —
³ì³òàòîð-â³äáèâà÷, é çîâñ³ì ³íøà — ³ì³òàòîð-ïåðå-
äàò÷èê.
— Òà é ñïðàâä³... — Âîëîäèìèð çàìèñëåíî ïî-
÷óõàâ ï³äáîð³ääÿ. — Àëå õòî éîãî çíà.
— Öå òî÷íî, — îõî÷å â³äãóêíóâñÿ êàï³òàí é íå-
ñïîä³âàíî îãëÿíóâñÿ íà Îëåêñàíäðà. — Òàê ùî òè
ïîãëÿäàé...
Íó ùî çàëèøàëîñÿ ðîáèòè? Æóðíàë³ñò â³ä³éøîâ
ïîäàë³ â³ä ðóáêè é ÷åñíî âòóïèâñÿ ó ÷îðíîòó.
Éøëè äîâãî — íå ìåíøå äâîõ, à ìîæå, íàâ³òü
³ òðüîõ ãîäèí. ×îðíîòà ïîñòóïîâî ïåðåòâîðèëàñÿ
íà ñ³ðîòó, àëå âèäí³øå â³ä öüîãî íå ñòàëî — íàä
âîäîþ çä³éíÿâñÿ òóìàí. Âïåðøå â æèòò³ æóðíàë³ñò
áà÷èâ, ÿê òóìàí ñïðàâä³ çä³éìàºòüñÿ — îñü ïåðø³
ñòðóìêè éîãî ïîêàçàëèñÿ íàä ñàìèìè âåðøå÷êàìè
õâèëü... îñü âîíè ïîòðîõó ïåðåòâîðèëèñÿ íà ð³-
äåíüê³ ùå, àëå âæå äîáðå ïîì³òí³ ïàñìà... îñü âîíè
âæå õìàðêàìè ï³äí³ìàþòüñÿ âãîðó... âèùå, âèùå,
âèùå...
Òóìàí çä³éíÿâñÿ äî ñåðåäèíè áîðòó, é òåïåð
çäàâàëîñÿ, í³áè êîðàáåëü ðóõàºòüñÿ íå ïî âîä³,
à ÷è òî ñòî¿òü ñåðåä ö³ëîãî ïîëÿ ñ³ðîãî òîð³øíüîãî
ñí³ãó, ÷è òî çàâèñ íåðóõîìî ó õìàðàõ... ò³ëüêè äèçåëü
òîðîõòèòü, òà é òî ÿêîñü ãëóõî...
— Ãåé, ïðîêèäàéñÿ, íà ðîáîòó ïðîñïèø!
225
Âîëîäèìèð ïîòîðñàâ éîãî çà ïëå÷å, æóðíàë³ñò
ñïðîñîííÿ çäðèãíóâñÿ, çîéêíóâ é ñõîïèâñÿ çà ïî-
ðó÷åíü.
— Îí êàï³òàí óæå é êîñòþì íà÷åïèâ, à òè áàé-
äèêè á’ºø!
Îëåêñàíäð ñêî÷èâ äî ñàëîíó é ïî÷àâ ãàðÿ÷-
êîâî íàòÿãóâàòè îáëàäóíîê. Ãóìà ùå íå ïðîñîõëà
é íåïðèºìíî õîëîäèëà ò³ëî. Ñàìà äóìêà ïðî òå,
ùî äîâåäåòüñÿ ë³çòè ó ìîêðó õîëîäíó âîäó, áóëà
íåïðèºìíîþ.
Àëå âæå çà õâèëèíó êîñòþì ç³ãð³âñÿ, à êîëè
Âîëîäèìèð ï³ääàâ íà ñïèíó àêâàëàíã — ñòàëî íà-
â³òü ³ ãàðÿ÷å.
— Íó âè ñêîðî òàì? — ãóêíóâ âæå ç âîäè êà-
ï³òàí. — Âîëîäþ, ð³çàêè ïîäàé! Ìîæå, îäðàçó æ
³ çíàéäåòüñÿ ùîñü ï³äõîäÿùå...
Æóðíàë³ñò ñïóñêàâñÿ äîíèçó ç ëåãêèì õâèëþ-
âàííÿì. Òàíê — öå òàíê. Âëàñíå, öå ïðåäìåò ï³ä
âîäîþ ÷óæèé. À òóò êîðàáåëü... íà äóìêó ñïàäàëè
òî «Òèòàí³ê», òî ô³ëüìè æàõ³â ïðî ð³çíîìàí³òíèõ
ïîòâîð, ùî çíàõîäèëè ñîá³ ïðèòóëîê ó ïîòîïëåíèõ
êîðàáëÿõ. ×îìóñü çãàäàâñÿ íàâ³òü ñòàðåçíèé, ðàäÿí-
ñüêèé ùå ô³ëüì «Ëþäèíà-àìô³á³ÿ».
Àëå ä³éñí³ñòü áóëà ïðîñò³øîþ òà ãåòü íåâèðàç-
íîþ. Êîðàáåëü çä³éìàâñÿ íàä ´ðóíòîì òåìíîþ ñò³-
íîþ áåç ïî÷àòêó ³ áåç ê³íöÿ. Âèäèì³ñòü áóëà ìåòðè
çî òðè, é ïðîì³íü ë³õòàðÿ, ÿêùî éîãî ñêåðóâàòè
âçäîâæ, ïðîñòî ãóáèâñÿ ó çåëåí³é ³ìë³. Ñò³íà áóëà
³ðæàâà é ïîðîñëà ãîñòðèìè ñêîéêàìè. Æóðíàë³ñò
íåãàéíî ïîð³çàâ ïàëüöÿ, àëå ï³ä âîäîþ áîëþ íå
226
áóëî, é â³í íå çðàçó ïîì³òèâ, ùî ç ïàëüöÿ ëåãêèìè
õìàðêàìè êëóáî÷èòüñÿ êðîâ.
Þð³é, ùî ïëèâ ïîïåðåäó, ä³ñòàâ ç ï³õîâ í³æ
é ïîñòóêàâ ðóê³â’ÿì ó ñò³íó. Ìåòàë â³äãóêíóâñÿ ãëè-
áîêèì ãëóõèì çâóêîì, ñõîæèì íà ñòîã³í, ³ êàï³òàí
çàäîâîëåíî êèâíóâ. Ìàáóòü, öå ìàëî îçíà÷àòè, ùî
êîðàáåëü ùå íå çãíèâ.
Ïëàâö³ òðîõè ï³äíÿëèñÿ é îïèíèëèñü íàä ïàëó-
áîþ. Êðóãëà êîíñòðóêö³ÿ çä³éìàëàñÿ íàä ¿¿ ïëîùè-
íîþ — íà÷å íàï³âçàêîïàíà â çåìëþ áî÷êà. Ò³ëüêè
âåëèêà. Æóðíàë³ñò íå îäðàçó äîïåòðàâ, ùî öå ³ º
áàê. Òîáòî, òàíê — ó ïåðâèííîìó çíà÷åíí³ ñëîâà.
Þð³é òèì ÷àñîì â³äøóêàâ êîðìîâó íàäáóäîâó
é äâåð³ ó í³é. Äâåð³ áóëè â³ä÷èíåí³. Ó ñâ³òë³ ë³õòàðÿ
ïðîìàéíóëà ÿêàñü íàïîëîõàíà ðèáêà é ñõîâàëàñü
óíèçó. Çà íåþ ðóøèâ ³ êàï³òàí. À çà íèì, ïîïåðå-
äíüî ç³òõíóâøè (õî÷ ³ âàæêî öå áóëî â àêâàëàíç³),
ïîäàâñÿ é êîðåñïîíäåíò.
Òðàï áóâ äîñèòü øèðîêèé, àëå âñå îäíî ðîçðà-
õîâàíèé íà ëþäèíó, ÿêà éäå, à íå âèìàõóº ëàñòàìè.
É âàíòàæ, ÿêùî º, òî íåñå ó ðóêàõ, à íå òÿãíå íà
ñïèí³. Îòîæ ëàñòè ðàç ïî ðàç çà÷³ïàëèñÿ, à áàëîíè
äâ³÷³ áðÿçíóëè îá ìåòàë.
«Áîìììììì»...
«Áîìììììì»...
ßê äçâ³í ó öåðêâ³ ñåðåä íî÷³.
Ó òðþì³ áóëî ùå ò³ñí³øå. Áàêè, ùî ç ïàëóáè
çäàâàëèñÿ ïðîñòèìè êîíñòðóêö³ÿìè — íó, áî÷êà,
íó, õàé íàâ³òü ç êðèøêîþ, çâ³äñè, çíèçó, âèÿâèëèñü
ñõîæèìè íà ñàìîãîíí³ àïàðàòè, àáî íàâ³òü íà õ³-
227
ì³÷í³ ðåàêòîðè. ßê³ñü òðóáè, çì³éîâèêè, âåíòèë³,
êðàíè — ó âñüîìó öüîìó, ìàáóòü, ³ ðàí³øå âàæêî
áóëî ðîç³áðàòèñÿ, à ùî âæå çàðàç... êîëè âñå ïðîëå-
æàëî ï³ä âîäîþ ï³âñòîë³òòÿ, çà³ðæàâ³ëî, îáðîñëî...
Þð³é òîðêíóâ éîãî çà ïëå÷å, æóðíàë³ñò çäðèã-
íóâñÿ â³ä íåñïîä³âàíêè é ìàëî íå áóöíóâ ãîëîâîþ
ÿêóñü çàë³çÿêó.
Êàï³òàí òèöüíóâ éîìó äî ðóê ÿêóñü ëèíâó é ïî-
êàçàâ — «òðèìàé!», à ñàì îáåðåæíî ïðîñóíóâñÿ
ó ïðîì³æîê ì³æ äâîìà áàêàìè é çà ñåêóíäó ç’ÿâèâñÿ
ç ³íøîãî áîêó.
Ëèíâà âèÿâèëàñü çàêîðîòêîþ.
Þð³é ìîâ÷êè çàáðàâ äðóãèé ê³íåöü, ïîïëèâ óïå-
ðåä é ìàõíóâ ðóêîþ, ìîâëÿâ — äîãàíÿé! Æóðíàë³ñò
òåæ îáåðåæíî ïðîñóíóâñÿ ïîì³æ êîíñòðóêö³ÿìè.
Ñòðàõó âæå íå áóëî. Ðîìàíòèêè — òåæ. Çàíó-
ðåííÿ àñîö³þâàëîñÿ ç ïîõîäîì íà ïóíêò ïðèéîìó
ìåòàëîáðóõòó.
Þð³é çíàéøîâ ùå ÿêèéñü áàê. Îïåðàö³þ ïîâòî-
ðèëè. Ëèíâà çíîâó áóëà çàêîðîòêîþ, àëå ëåäü-ëåäü,
ñàíòèìåòð³â íà äåñÿòü. Þð³é ïîäóìàâ é ìàõíóâ
ðóêîþ — ãîäèòüñÿ!
Æóðíàë³ñò äóìàâ, ùî âîíè çíîâ ñêîðèñòàþòüñÿ
«²ìïóëüñîì», àëå, ìàáóòü, áóëè ÿê³ñü îáìåæåííÿ íà
âèáóõè ó çàìêíåíîìó ïðîñòîð³, é êàï³òàí âèð³øèâ
çðîáèòè ³íàêøå. Ç ïàêóíêà, ÿêèé â³í âåñü öåé ÷àñ
òÿãíóâ çà ñîáîþ, âèòÿãëè êîðîòê³ òîâñò³ ïàëè÷êè
é çàòèñêóâà÷, ñõîæèé íà äåðæàê â³ä çâàðþâàëüíîãî
àïàðàòà. Âèÿâèëîñü, ùî é çàäà÷à ó íüîãî áóëà òàêà
æ ñàìà — êàï³òàí òèöüíóâ ïàëè÷êó ó ëåùàòà, âäàðèâ
228
ïðîòèëåæíèì ê³íöåì îá ÿêóñü ìàñèâíó çàë³çÿêó —
ðàç, äðóãèé...
Ìåòàë êîæåí ðàç â³äçèâàâñÿ áîë³ñíèì çîéêîì.
² ñïàëàõíóëî ñîíöå!
Ñë³ïó÷èé, íåñïîä³âàíèé òà ÿñêðàâèé âîãîíü
áëèñíóâ é ðàä³ñíî çàðåâ³â, íà÷å çâ³ð, ùî âèðâàâñÿ
ç êë³òêè íà âîëþ. Ö³ëà õìàðà áóëüáàøîê çä³éíÿëàñÿ
íàä íèì, ðèíóëà âãîðó, ðîçáèëàñü îá çàë³çÿ÷÷ÿ
é ïðèëèïëà äî ïàëóáè çíèçó. Âîäà êèï³ëà, é íàâ³òü
íà â³äñòàí³ äâîõ ìåòð³â, êð³çü øàð âîäè â³ÿëî æàðîì.
Êàï³òàí ï³äí³ñ äåðæàê äî áàêà — âèùå êðàí³â,
âèùå òðóáè, ùî ï³äïåðåçóâàëà êîíñòðóêö³þ, âèùå
ùå ÿêî¿ñü ìàñèâíî¿ ðàìè. Ïðèòèñíóâ. Ïîëóì’ÿ
çàðåâ³ëî ïðèãëóøåíî. Íàòîì³ñòü ïî ñò³íö³ áàêà
ïîá³ãëà ðîçæàðåíà ÷åðâîíà ãàäþêà.
Ñìóãà òÿãëàñÿ çà âîãíèêîì, íà î÷àõ îñòèãàþ÷è
é ïåðåòâîðþþ÷èñü íà íåð³âíó, íàâ³òü çâèâèñòó,
ù³ëèíó — òîâùèíîþ ïðèáëèçíî ç ïàëåöü. Æóð-
íàë³ñòîâ³ ÷îìóñü âðàç çàêîðò³ëî ïàëüöÿ æ òóäè
é ïõíóòè. Àëå êðà¿ áóëè ãîñòð³ é íåð³âí³, à ìîæå,
íàâ³òü é ãàðÿ÷³, òîìó áàæàííÿ øâèäêî ïðîéøëî.
Ïàëè÷êà äîãîð³ëà, âîãíèê çãàñ, é î÷³ ìèòòþ çà-
ëèëî òåìðÿâîþ. Ïðîéøëî íå ìåíøå äåñÿòè ñåêóíä,
ïåðø í³æ î÷³ òðîõè çâèêëè é çíîâ ïî÷àëè ðîçð³ç-
íÿòè ñâ³òëî â³ä ë³õòàðÿ. À ùå çà ìèòü ñïàëàõíóëà
íîâà ïàëè÷êà, é äîâåëîñÿ áîë³ñíî ìðóæèòèñü.
Îäíîãî çàðÿäó âèñòà÷àëî ïðèáëèçíî íà ìåòð
ïðîð³çó. Êð³ì òîãî, ÷àñ â³ä ÷àñó Þð³é â³äòèíàâ òî
òðóáó, òî ÿêèé-íåáóäü åëåìåíò êîíñòðóêö³¿, é òàêèì
÷èíîì, êîëè çðîáèâ ïîâíå êîëî, òî âèòðàòèâ ñ³ì
229
àáî â³ñ³ì çàðÿä³â. Íàòîì³ñòü òåïåð áàê òðèìàâñÿ
ëèøå íà òîíêîìó çàë³ç³ á³ëÿ ñàìîãî âåðõó.
Êàï³òàí ãëèáîêî âäèõíóâ ïîâ³òðÿ, âèòÿã ç ðîòà
çàãóáíèê, âïõíóâ éîãî ó ù³ëèíó é íàòèñ êíîïêó
ïðîäóâêè. Çà ñò³íîþ çàðåâ³ëî ïîâ³òðÿ. Þð³é ïðî-
òðèìàâñÿ ç õâèëèíó, ïîò³ì âèòÿã çàãóáíèêà, øâèäêî
ñõîïèâ éîãî ðîòîì é æàä³áíî ïî÷àâ äèõàòè. Áóëü-
áàøêè çä³éìàëèñÿ íàä ãîëîâîþ é çáèðàëèñÿ äåñü
ïîï³ä ïàëóáîþ.
Êàï³òàí ïîõèòàâ ãîëîâîþ — ìîâëÿâ, ïîãàíî! —
âèòÿã ùå îäíó ïàëè÷êó é çà õâèëèíó âèð³çàâ â áàêó
÷èìàëèé îòâ³ð — íèæ÷å ë³í³¿ ðîçð³çó; ðîçì³ðîì
ÿêðàç ùîá ëþäèí³ ó àêâàëàíç³ ïðîë³çòè. É, ÿê çà-
âæäè, ðóøèâ ïåðøèì. Ëèøå ðóêîþ æóðíàë³ñòîâ³
ïîìàõàâ — ìîâëÿâ, äàâàé çà ìíîþ, íå çàòðèìóéñÿ!
Êðà¿ ðîçð³çó é ñïðàâä³ âèÿâèëèñü ãàðÿ÷èìè.
Ó áàêó áóëî íåñïîä³âàíî ñâ³òëî. Ïëàâö³ âè-
ìêíóëè ë³õòàð³ é îäíî÷àñíî ï³äâåëè ãîëîâè. Ñâ³òëî
íàäõîäèëî ÷åðåç íåâåëè÷êèé ³ëþì³íàòîð ç òîâñòîãî
ñêëà. Ìàáóòü, êîëèñü òå â³êîíå÷êó ñëóãóâàëî äëÿ
êîíòðîëþ ñòàíó ð³äèíè â áàêó. Äèâíî ëèøå áóëî,
ùî âîíî íå âêðèëîñÿ âîäîðîñòÿìè. Ìàáóòü, ñêëî
íå ïðèïàëî ¿ì äî ñìàêó.
Þð³é çíîâó ââ³ìêíóâ ë³õòàðèê, îáâ³â ïðîìåíåì
ñò³íè. Â éîãî ñâ³òë³ ³ðæà çäàâàëàñü ÷åðâîíîþ.
Êàï³òàí çíîâó âèòÿã ç ðîòà çàãóáíèê, íàòèñíóâ
êíîïêó. Çíîâó çàðåâ³ëî ïîâ³òðÿ. Íàä ãîëîâîþ
óòâîðèâñÿ é çà ìèòü âèð³ñ äî ðîçì³ð³â àâòîìîá³ëüíî¿
êàìåðè ñð³áëÿñòèé áóáëèê. Ïî öåíòðó êðèøêà áàêà
230
ìàëà ÿêèéñü âèñòóï, é ïîâ³òðÿ ðîçòàøîâóâàëîñÿ
êðóãîì.
Þð³é çíîâó âäèõíóâ ïîâ³òðÿ, ê³ëüêà ðàç³â ãëè-
áîêî ç³òõíóâ. Àëå íà öåé ðàç âñå ïîâ³òðÿ ïîïàäàëî
ï³ä êðèøêó. Ïóõèð ð³ñ íà î÷àõ.
Æóðíàë³ñò òåæ ïðîðîáèâ òàêó ñàìó îïåðàö³þ.
Äîñèòü äèâíî áóëî ñàìîìó, ç âëàñíî¿ âîë³ âèïóñêàòè
ï³ä âîäó ïîâ³òðÿ — àëå ³äåÿ é ñïðàâä³ áóëà íåïîãàíà.
Íàáèâøè ïîâåí áàê, éîãî ìîæíà áóëî çâ³ëüíèòè —
³ âñå. Ïîâ³òðÿ ñàìå âèíåñå ìåòàëåâó áî÷êó íàãîðó.
Çà ê³ëüêà õâèëèí âîäó áóëî âèò³ñíåíî íà ï³â-
ìåòðà äîíèçó. Àêâàëàíã³ñòè ï³äïëèâëè áëèæ÷å äî
«ñòåë³», çà÷åïèëèñÿ ðóêàìè çà òó êîíñòðóêö³þ â ¿¿
öåíòð³ é îäíî÷àñíî âèòÿãëè çàãóáíèêè. Òåïåð ëå-
ãåíåâ³ àïàðàòè ëèøå øèï³ëè, íàòîì³ñòü ïîâ³òðÿíà
ïîäóøêà ðîñëà íà î÷àõ.
— Íåïîãàíî, ãà? — êàï³òàí íåñïîä³âàíî äðóæ-
íüî ïîñì³õíóâñÿ.
Æóðíàë³ñò êèâíóâ. Áóëî äîñèòü äèâíî é íåçà-
òèøíî ñèä³òè íà äí³ ï³ä ìåòàëåâèì êîâïàêîì, ïî
ãðóäè â âîä³, é ç äåñÿòèìåòðîâèì øàðîì âîäè æ
íàä ãîëîâîþ. Ó âåðõíº â³êîíå÷êî òèöüíóëàñü íîñîì
ÿêàñü ðèáêà, ìàõíóëà õâîñòîì ³ âòåêëà.
Ïîâ³òðÿ øèï³ëî, âîäà â áàêó ïîòðîõó îïóñêà-
ëàñÿ, é ñêîðî êîíñòðóêö³ÿ ïî÷àëà ïîòð³ñêóâàòè —
òàê, íà÷å çðóøàëà ç íàëåæàíîãî çà ï³âñîòí³ ðîê³â
ì³ñöÿ. Æóðíàë³ñò êîëèñü áóâ íà â³éñüêîâîìó àåðî-
äðîì³ é ÷óâ, ÿê òð³ùàòü íà ñîíö³ îñòèãë³ çà í³÷ ë³-
òàêè. Ç-çà â³äñóòíîñò³ ïàëèâà òàì áóëî òèõî, æîäåí
äâèãóí íå ðåâ³â, ëþäåé òåæ íå áóëî, é ëèøå ò³ çâóêè
231
ïîðóøóâàëè òèøó. Ùîïðàâäà, íà òîìó àåðîäðîì³
âîâòóçèâñÿ ÿêèéñü ñëþñàð é ðàç ïî ðàç íåãîëîñíî
áîìêàâ ìîëîòêîì ïî ÿê³éñü çàë³çÿö³...
Æóðíàë³ñò ðàïòîì âèìêíóâ ëåãåíåâèé àïàðàò,
ïîâ³òðÿ ïåðåñòàëî øèï³òè. Áîìêàííÿ áóëî é òóò.
Íåãîëîñíå, àëå ðîçì³ðåíå. Çàíàäòî ðîçì³ðåíå, ÿê
äëÿ ìîëîòêà ïî çàë³çó. Ñêîð³ø ñõîæå...
Þð³é çäèâîâàíî ïîäèâèâñÿ íà íüîãî é òåæ âè-
ìêíóâ ñâ³é àïàðàò. Ñòàëî çîâñ³ì òèõî. Òàê òèõî, ùî
÷óòè áóëî, ÿê ç³ «ñòåë³» ïàäàþòü êðàïë³.
«Êàï!»
«Áîì...»
«Êàï!»
«Áîì...»
Þð³é ðàïòîì çáë³ä òàê, ùî ïîì³òíî áóëî íà-
â³òü ó ñâ³òë³ ë³õòàðèêà. Â³í ðèïíóâñÿ âíèç, ïîò³ì
ïåðåäóìàâ, ðâîíóâñÿ çíîâó óãîðó. Ïîò³ì âèìêíóâ
ë³õòàðÿ é øàðïîíóâ çà ðóêó êîðåñïîíäåíòà:
— Âèìèêàé!
— À ùî òðàïèëîñü? — ñòðèâîæåíî ïåðåïèòàâ
òîé, àëå Þð³é, ñêîð÷èâøè ñòðàøíó ì³íó, âæå ñàì
âèìêíóâ éîãî ë³õòàð.
— ÒÈÕÎ!!!
Êàï³òàí íàâ³òü íå ïðîøåïîò³â öå, à, ñêîð³ø,
ïðîøèï³â.
«Êàï!»
«Áîì...»
«Êàï!»
«Áîì...»
232
Áîìêàííÿ ÷è òî ïîñèëþâàëîñü, ÷è òî íàáëè-
æàëîñü, ³ âæå ÷óëîñÿ äîñèòü âèðàçíî. Òåïåð âîíî
çîâñ³ì íå íàãàäóâàëî ìîëîòîê ïî çàë³çó. Òåïåð âîíî
ñõîæå áóëî íà ðîçì³ðåí³, íåêâàïí³ êðîêè.
«Êàï!»
«Áîì...»
«Êàï!»
«Áîì...»
Âîäà â³äñòóïèëà âæå äîñèòü äàëåêî, é âèñ³òè
íà íåçðîçóì³ë³é êîíñòðóêö³¿ áóëî âêðàé íåçðó÷íî.
— ×óºø... — ïîøåïêè ïî÷àâ áóâ êîðåñïîíäåíò,
àëå Þð³é çàøèï³â íà íüîãî íå çã³ðøå ãàäþêè.
«Êàï!»
«Áîì».
«Êàï!»
«Áîì».
Ùîñü çì³íèëîñÿ â íàâêîëèøíüîìó îòî÷åíí³ —
òàê, íà÷å ïîáëèçó àáî äâèãóí çàâåëè, àáî ïðîïëèâëî
ùîñü âåëèêå... æóðíàë³ñò ïîì³òèâ òó â³áðàö³þ íå
îäðàçó, é òèì á³ëüøå íå çðàçó äîòÿìèâ, ùî òî òðó-
ñèòüñÿ êàï³òàí. À êîëè çðîçóì³â — òî é ñàì ïî÷àâ
äð³áíî òðåìò³òè.
Ìàáóòü, ïðîñòî ñòàëî òðîõè ïðîõîëîäíî — ïå-
ðåêîíóâàâ â³í ñàì ñåáå.
«Êàï!»
«Áîì!»
«Êàï!»
«Áîì!»
Áîìêàííÿ âæå ÷óëîñÿ ïîðó÷, ³ áóëî çðîçóì³ëî,
ùî í³ÿêèé òî íå ìîëîòîê, à ñïðàâæí³ñ³íüê³ êðîêè.
233
Ùîñü âàæêå éøëî ïî ïàëóá³, é ÷è òî ñàìå áóëî
ìåòàëåâå, ÷è òî ìàëî íà íîãàõ ìåòàëåâ³ ï³äîøâè.
«Êàï!»
«Áîì!»
«Êàï!»
«Áîì!»
Êðîêè âæå ìîæíà áóëî ïî÷óòè íå ëèøå âóõîì,
àëå é óñ³ì ò³ëîì. Ãóïàëî ïðîñòî ïîðó÷ ç ñò³íêàìè
áàêà.
«Êàï!»
«Áîì!»
«Êàï!»
«Áîì!»
Ùîñü òåìíå òà íåâèðàçíå çàòóëèëî ³ëþì³íàòîð.
Ïîêàçàëîñÿ ñêëî — íà÷å ç òîãî áîêó ïðèòóëèëè
òàêå ñàìå â³êîíå÷êî. Ïîò³ì ïðîìàéíóâ ì³äíèé
âîäîëàçíèé øîëîì — é â³í áóâ äîáðÿ÷å îáðîñëèé
ö³ëèìè ãðîíàìè ñêîéîê. Ïîò³ì ñâ³òëî çàêðèëà ðóêà
ó ãóìîâ³é ðóêàâè÷ö³.
«Êàï!»
«Áîì!»
«Êàï!»
«Áîì!»
Õòîñü ïðîòóïöþâàâ ïî ïàëóá³, âèäåðñÿ íà áàê,
çàçèðíóâ ó â³êîíå÷êî — é ÷è òî íå ïîáà÷èâ í³÷îãî,
à ÷è íå çâåðíóâ óâàãè é ðóøèâ ñîá³ äàë³.
«Áîì».
«Áîì».
«Áîì».
«Áîì».
234
Äîâãà çâèâèñòà ëèíâà ïðîá³ãëà çà ñêëîì, ïðî-
ìàéíóâ øëàíã ç îá³ðâàíèì êðàºì é òåæ ïîòÿãñÿ
ñîá³ ãåòü.
«Áîì».
«Áîì».
«Áîì».
«Áîì...».
Æóðíàë³ñò îáåðåæíî ðîçòóëèâ ðóêó. Âèÿâèëîñü,
ùî â³í ñòèñíóâ ³ðæàâ³é ñòåðæåíü òàê, ùî ïðîðâàâ
³ ðóêàâè÷êó, ³ âëàñíó øê³ðó. Êðîâ êðàïåëüêàìè âè-
ñ³ëà íà ã³äðîêîñòþì³.
Þð³é óïóñòèâ ëåãåíåâèé àïàðàò é òåïåð òðåì-
òÿ÷èìè ðóêàìè ëîâèâ éîãî çà øëàíã.
Äèõàëîñÿ âàæêî.
Çíîâó çàðåâ³ëî ïîâ³òðÿ é ïîäóøêà íà î÷àõ ïî-
÷àëà çá³ëüøóâàòèñü. Äèõàòè ñòàëî ëåãøå.
Êîëè ïîâ³òðÿ çàáóëüêàëî ó ïðîð³ç³, êàï³òàí ìàõ-
íóâ ðóêîþ — äîñèòü, ìîâëÿâ! — é ïåðøèì ðóøèâ
äî âèõîäó.
Æóðíàë³ñò íå âòðèìàâñÿ é, âèë³çøè, ïîñòóêàâ
ïàëüöåì ïî áàêó — â³äïîâ³ëî ëóíêî. ßê ³ ìàº áóòè,
êîëè ç òîãî áîêó — ïîâ³òðÿ. Þð³é îãëÿíóâñÿ
é ìîâ÷êè ïîñòóêàâ ñåáå ïàëüöåì ïî ëîá³.
Â³äïîâ³ëî ãëóõî.
Íà ïàëóá³ í³÷îãî íå çì³íèëîñÿ, ëèøå íà áàêó,
òàì, äå ãðþêàëè ìåòàëåâ³ ï³äîøâè, áóëî òðîõè ç³-
äðàíî âîäîðîñò³.
Þð³é çíîâó ä³ñòàâ ñâ³é ïàêóíîê, âèòÿãíóâ ïà-
ëè÷êó, çàïàëèâ é çðîáèâ ïåðøèé íàäð³ç. Âèñòà÷èëî
÷îòèðüîõ. Áàê çäðèãíóâñÿ é ç òð³ñêîì, ðèïîì òà
235
ñêðåãîòîì ïî÷àâ ïðîäèðàòèñü íàãîðó. Þð³é òà
æóðíàë³ñò øòîâõàëè éîãî òî ç îäíîãî áîêó, òî
ç ³íøîãî.
Íàðåøò³ áàê âèäåðñÿ ïîâí³ñòþ, õèòíóâñÿ, ìèìî-
õ³äü êðóòîíóâ æóðíàë³ñòà íàâêîëî îñ³ òà â³äêèíóâ
éîãî óá³ê, é ï³øîâ âãîðó — íà÷å ðàêåòà. Íàâ³òü
áóëüáàøêè çà íèì ëèøàëèñÿ — äîñòîòó, ÿê ñòðóìåí³
ðåàêòèâíîãî äâèãóíà.
Þð³é ìàõíóâ ðóêîþ — ìîâëÿâ, äàâàé ³ ìè âãîðó.
Íà ïîâåðõí³ âæå íàñòàâ ðàíîê é ñîíå÷êî ïóñ-
òîòëèâî âèáëèñêóâàëî ç-çà õìàðîê íà îáð³¿ — à îñü
ÿ º! à îñü âæå íåìà! à îñü çíîâó º.
Íàä áîðòîì ñõèëèëàñü Îëåíà.
— Íó ùî? — ïîñì³õíóëàñü âîíà. — Í³êîãî òàì
íå çóñòð³ëè?
— ²äè ê á³ñó! — ðàïòîì âèçâ³ðèâñÿ íà íå¿ çà-
âæäè íåçâîðóøíèé êàï³òàí. — Ùî, ÷àñó çàáàãàòî
ìàºø? Ðîáîòè íåìà?
Ä³â÷èíà çíèêëà ç áîðòó, íà÷å ¿¿ âèõîðîì çäóëî.
— ×îãî òè íà íå¿ òàê? — äîê³ðëèâî çàïèòàâ
Âîëîäèìèð, ïðèéìàþ÷è àêâàëàíãè. — ×è é ñïðàâä³
ùîñü íå òàêå áà÷èëè?
— Âîäîëàçà, — êîðîòêî áóðêíóâ êàï³òàí.
Âîëîäèìèð çäðèãíóâñÿ, óïóñòèâ àêâàëàíã é ëåäü
âñòèã ï³éìàòè éîãî íàä ñàìîþ âîäîþ.
Ðîçêðèâ ðîòà. Ïîò³ì çàêðèâ. É ï³øîâ, òàê í³-
÷îãî é íå çàïèòàâøè.
Êàï³òàí âèë³ç íà áîðò, ïðîëÿïàâ ìîêðîþ ãóìîþ
äî ñàëîíó, â³ä÷èíèâ áóôåò, ñõîïèâ ïåðøó-ë³ïøó
236
ïëÿøêó é äîáðÿ÷å äî íå¿ ïðèêëàâñÿ. Ïîò³ì â³äõå-
êàâñÿ, âèòåð äîëîíåþ ãóáè, ïîäóìàâ ³ õèëüíóâ ùå.
Áàê òàê ³ íå ñòàëè âèòÿãàòè ç âîäè, à ïðèòÿãëè

äî îñòðîâà íà áóêñèð³. Öå çàéíÿëî ÷îòèðè ãîäèíè,
ïðîòÿãîì ÿêèõ æóðíàë³ñò òðîõè ïîñïàâ, òðîõè
ïî¿â, ðîçïîâ³â Âîëîäèìèðîâ³ òà Îëåí³ ïðî çóñòð³÷
íà çàòîíóëîìó òàíêåð³ é òðîõè ïîäèâóâàâñÿ ¿õí³é
ðåàêö³¿ — Îëåíà àõíóëà, çàòóëèâøè äîëîíåþ ðîòà,
à Âîëîäèìèð ñîï³â. Êàï³òàí ìîâ÷êè ñòîâáè÷èâ
ó ðóáö³ é â³â ñåáå íà÷åáòî ö³ëêîì çâè÷íî é ñïî-
ê³éíî... ëèøå... Ïåðøèé ðàç êîðåñïîíäåíò äóìàâ,
ùî òå éîìó çäàëîñÿ, àëå êîëè âîãêå ùå âîëîññÿ
êàï³òàíà íà¿æà÷èëîñÿ ùå ðàç — ïîâ³ðèâ. ² ñàìîìó
ñîá³, é Âîëîäèìèðîâ³.
— Íå òè ïåðøèé, íå òè îñòàíí³é, — ðîçïîâ³äàâ
òîé. — Îí, ó â³éíó, áóâ âèïàäîê — í³ìö³ ïîòîïèëè
êîðàáåëü ó Ñåâàñòîïîë³, «Òàøêåíò», çäàºòüñÿ,
õîðîøèé òàêèé êîðàáåëü, ³òàë³éñüêî¿ ïîáóäîâè...
Íó, çàéíÿëè Ñåâàñòîïîëü, ïîñëàëè òóäè ôàõ³âöÿ,
ùîá ïîäèâèâñÿ, ÷è íå ìîæíà ï³äíÿòè. Òîé ïî-
ë³ç. Äÿäüêî, äî ðå÷³, áóâ äîñâ³ä÷åíèé, ñïðàâæí³é
ïðîôåñ³îíàë. Àëå ç òîãî «Òàøêåíòà» âèëåò³â, ÿê
êîðîê ³ç ïëÿøêè, íàâ³òü äåêîìïðåñ³þ íå ïðîéøîâ!
É ñïóñêàòèñü â³äìîâèâñÿ. É ó âèñíîâêó íàïèñàâ, ùî
òàê ³ òàê, êîìóí³ñòàìè íà êîðàáë³ çàëèøåí³ äóõè, ÿê³
çàâàæàòèìóòü ï³äéîìó ñóäíà. À ùî òàêå? À ïðîñòî
â ³ëþì³íàòîð³ çàñòðÿã âáèòèé ìàòðîñ, éîãî òå÷³ºþ
êîëèõàëî, é çäàâàëîñÿ, í³áè â³í ÷åñòü â³ääàº. Õ³áà
ìàëî ïîòîïåëüíèê³â â ìîð³ òà â ð³÷ö³, é ó âîäîëàç-
237
íîìó îáëàäóíêó, é ãîëèõ... É ðàäÿíñüêèé âîäîëàç
ïî â³éí³, äî ðå÷³, òàê ñàìî ëîïóõíóâñÿ ïåðøèé ðàç,
àëå ïîò³ì òàêè ñåáå ïåðåñèëèâ...
— Àãà, ³ ÿ ÷èòàâ ùîñü òàêå... — íåñïîä³âàíî
çãàäàâ æóðíàë³ñò, ³ íàâ³òü ïîâåñåë³øàâ — àæ ïîêè
íå äîòÿìèâ, ùî, ïî-ïåðøå, í³ÿêà òå÷³ÿ íå çìóñèòü
ìåðòâîãî âîäîëàçà òóïöþâàòè ñâèíöåâèìè êàëî-
øàìè ïî ïàëóá³, ïî-äðóãå — ôàøèñò-ï³äâîäíèê,
ñêàçàíî æ, áóâ çîâñ³ì íå íîâà÷îê é ç òðóïàìè ï³ä
âîäîþ ñòèêàâñÿ; é ïî-òðåòº... Òðåòÿ äóìêà áóëà
íåìîæëèâîþ, àëå äóæå ëîã³÷íîþ:
— À ÷èì âëàñíå â³äð³çíÿºòüñÿ ìåðòâèé âîäîëàç
â³ä îêîïíîãî ²âàíà, ïðèìàðè íàä ñòàðèì âîãíèùåì,
«òîãî, õòî â ñêàë³ ñèäèòü» òà ³íøèõ ÿâèù, ÿêèõ
òåîðåòè÷íî áóòè íà ñâ³ò³ íå ìîãëî...
Îäíàê ó ö³é ïîäîðîæ³ âîíè ÷îìóñü òðàïëÿëèñÿ.
Âèâàæèòè îáðóáîê áàêà íàä âîäîþ âèÿâèëîñü

äîñèòü ñêëàäíîþ çàäà÷åþ. Çà êðàíîâ³ ñòð³ëè çíîâó
âèêîðèñòàëè äâà äåðåâà, à çà äâèãóí — äâ³ ðó÷í³ ëå-
á³äêè. Êîíñòðóêö³ÿ îïèíàëàñü, ïðèñìîêòóâàëàñü äî
âîäè, íà÷å ïðèñîñêà, ïîò³ì íàâïàêè — âèñòðåëèëà
ñîáîþ âãîðó, ìàëî íå îá³ðâàâøè òðîñè; ëÿñíóëà
â âîäó çíîâó é âñå ïî÷àëîñÿ ñïî÷àòêó. Íàðåøò³
Îëåêñàíäð äîïåòðàâ âèáèòè îãëÿäîâå ñêåëüöå, áàê
ïåðåñòàâ êîìèçèòèñü é çàâèñ íàä êîðìîþ.
— Òà ÿ, ÷åñíî êàæó÷è, ïðîñòî òàê éîãî âè-
áèâ, — ï³çí³øå ïðèçíàâñÿ êîðåñïîíäåíò. — Íàâ³òü
íå ÷åêàâ òàêîãî ðåçóëüòàòó...
238
Ïðèçíàâàòèñÿ íàâ³òü ñàìîìó ñîá³, ùî íàñïðàâä³
éîìó ïðîñòî ñòðàøíî áóëî çàçèðàòè ó òå â³êîíå÷êî,
áóëî ñîðîìíî.
Êîðàáåëü ï³äâåëè êîðìîþ âïåðåä äî çàâèñëîãî
áàêà, òåæ ðîç³ï’ÿëè íà ÷îòèðüîõ òðîñàõ é ïî÷àëè
ìàíåâðóâàòè. Çáîêó òå, ìàáóòü, íàãàäóâàëî âîðó-
ø³ííÿ ïàâóêà â ïàâóòèíí³ — òó ëèíâó ïîïóñòè!
öþ íàòÿãíè! äóæ÷å! îõ, í³, çàáàãàòî! ïîïóñêàé...
ïîïóñêàé... ïîïóñêàé... î, à òåïåð îòó!
Íàðåøò³ ïðèìóäðèëèñÿ íàòÿãíóòè óñ³ ÷îòèðè.
Áàê âèñ³â ïðîñòî íàä îòâîðîì é ëèøå òðîõè ðîç-
õèòóâàâñÿ — òóäè... ñþäè...
À ùå êîðàáåëü ðàç ïî ðàç ï³äêèäàëî íà õâèëÿõ
é ñêëàäàëîñÿ âðàæåííÿ, í³áè îáèäâ³ êîíñòðóêö³¿
ùîñèëè íàìàãàþòüñÿ íå äîòîðêíóòèñÿ îäíà äî
îäíî¿.
Ïî÷àëè îïóñêàòè. Âèÿâèëîñü, ùî áàê íà âèñîò³
ìåòðà íàä ïàëóáîþ — öå îäíå; à íà âèñîò³ äåñÿòè
ñàíòèìåòð³â — çîâñ³ì ³íøå. Çàâàæàëî áóêâàëüíî
âñå — ïîðó÷í³, âèñòóïè, íàäáóäîâà... Æóðíàë³ñòà
çáèëî ç í³ã, ïðîòÿãíóëî çàäîì ïî æîðñòêîìó íà-
ñòèëîâ³, â³ä÷óòíî ïðèòèñíóëî äî íàäáóäîâè. Âî-
ëîäèìèð âèâèõíóâ ïàëüöÿ, âèëàÿâñÿ, àëå áàêà íå
â³äïóñòèâ:
— Ïîïóñêàé!
Ïîïóñêàëà Îëåíà. Âèõîäèëî òå â íå¿ íåïîãàíî,
ëèøå ðàç ïî ðàç äîâîäèëîñü á³ãàòè ç îäíîãî áîðòó
íà ³íøèé é êðóòèòè òî îäíó ëåá³äêó, òî äðóãó.
Íà äèçåëü íàñëàëè ê³ëüêà òîâñòèõ äîùîê òà ðîç-
ïåðëè ¿õ ó áîðòè. Çà êàï³òàíñüêèì çàäóìîì, áàê,
239
ìàáóòü, ïîâèíåí áóâ ñòàòè íà íèõ, ÿê ïîñòàìåíò,
é çà÷åêàòè, ïîêè íà ïîñòàìåíò íå íà÷åïëÿòü çâåðõó
ùå é ïàì’ÿòíèêà — öåáòî áàøòó. É, ìàáóòü, öå áóâ
ïåðøèé ïîñòàìåíò â ³ñòîð³¿ àðõ³òåêòóðè, ÿêèé òîìó
íàì³ðó îïèíàâñÿ, òà ùå é òàê àêòèâíî.
Îïóñòèëè.
Áàê ñòîÿâ íà äåðåâèíàõ é ëèøå ïîõèòóâàâñÿ,
êîëè êîðàáåëü ãîéäàëî íà õâèëÿõ. Ïî÷èíàëàñÿ
äðóãà ÷àñòèíà îïåðàö³¿.
— Êðóòè!
Îëåêñàíäð êðóòèâ. Çíîâó çàðèï³ëè òðîñè, ïîâîë³
âèðèíàþ÷è ç âîäè. Õâèë³ ïî÷àëè ñïîòèêàòèñÿ íà
÷îìóñü ìàñèâíîìó, ùî ï³äí³ìàëîñÿ ç äíà ïîñåðåä
áóõòè. Êîðàáåëü, íà÷å ñòðèâîæåíèé ïåñ, â³ñóíóâñÿ
òðîõè äàë³.
Ùîñü êðóãëå, òåìíå é ìàñèâíå ïîêàçàëîñÿ íàä
âîäîþ.
ßê íå êðóòè, ÿê íå îáìàíþé ñåáå — àëå æóð-
íàë³ñòîâ³ áóëî ñòðàøíî. Ìåðòâå çàë³çî, ñòâîðåíå
äëÿ òîãî, ùîá óáèâàòè, çàãèíóëî ñàìå — à òåïåð
îæèâàëî.
ßê çîìá³.
Áàøòà âèÿâèëàñü íàõèëåíîþ âïåðåä — ìàáóòü,
òîìó, ùî ãàðìàòà ïåðåâàæàëà, é çäàâàëîñÿ, ùî öåé
òðóï, ùî éîãî ï³äí³ìàþòü, íàõèëèâ ãîëîâó — àëå
çàðàç ï³äí³ìå ¿¿ ³ âòóïèòüñÿ â î÷³ ìåðòâèì ïîãëÿäîì
ìåðòâèõ ç³íèöü.
Í³÷îãî íå ñòàëîñÿ.
240
Çàë³çÿêà ï³äíÿëàñü íàä âîäîþ é ïîâèñëà, îáò³êà-
þ÷è, ÿê ìîêðà ãàí÷³ðêà. Ï³ä êðóãîì áàøòè çâèñàâ
ÿêèéñü ìîòëîõ — ÿê³ñü êð³ïëåííÿ, ïîëè÷êè, äâà
ñèä³ííÿ... Âñå ìîêðå, áðóäíå òà çàâ³øàíå âîäîðîñ-
òÿìè — ìàáóòü, íà÷³ïëÿëîñÿ, ïîêè òÿãíóëè.
Æóðíàë³ñò ïîïóñêàâ. Ç ïðîòèëåæíîãî áîêó
ðó÷êó êðóòèëà Îëåíà, à äâîº êîïà÷³â îáåðåæíî íà-
ïðàâëÿëè áàøòó íà çð³çàíó áî÷êó áàêà. Êð³ïëåííÿ
òà ñèä³ííÿ ñõîâàëèñÿ â ïðîð³ç³.
Ïîãîí áàøòè âèÿâèâñÿ òðîõè âóæ÷èì çà áàê,
Þð³é âñå òèìè æ òåðì³òíèìè ïàëè÷êàìè çðîáèâ
÷îòèðè àêóðàòí³ ðîçð³çè, ìîëîòîì çâóçèâ âåðõ³âêó:
Áàøòà îïóñòèëàñÿ ùå é íàêðèëà âåðõ³âêó — ÿê
íàïåðñòîê õîâàº ïàëüöÿ. Âåðõíÿ ïàíöèðíà ïëèòà
òåïåð áóëà ñàíòèìåòð³â çà äâàäöÿòü â³ä ïàëóáè.
Çíîâó çàãîð³âñÿ òåðì³ò. Âèÿâèëîñü, ùî ïàëè÷-
êàìè ìîæíà íå ëèøå äîáðå ð³çàòè, àëå é íåïîãàíî
âàðèòè — ëèøå äîâîäèëîñü ïèëüíóâàòè, ùîá ðîç-
ïëàâëåíà ìàñà íå êàïàëà íà ïàëóáó.
— Áî ïðîïàëèòü — é îêîì ìîðãíóòè íå âñòèã-
íåø! — ïîÿñíèâ Âîëîäèìèð.
Øâè âèõîäèëè ìàñèâí³ òà êîñòðóáàò³ é ÷åðâîíî
ñâ³òèëèñÿ ùå äîâãî ï³ñëÿ òîãî, ÿê ãîð³ííÿ ñê³í÷è-
ëîñü. Îõîëîäæóâàòè ¿õ Þð³é íå äîçâîëèâ — ùîá
øîâ íå ñòàâ êðèõêèì.
— Êðóòè!
241
Êðóòèëè. Òðîñè íàòÿãëèñÿ òóã³øå, à äåðåâà õè-
ëèëèñÿ, àæ òð³ùàëè. Ùå á ïàê! Òåïåð íà íèõ âèñ³ëè
íå îêðåìî áàê, ³ íå îêðåìî áàøòà, à...
— Òåïåð öÿ øòóêà íàçèâàºòüñÿ «áîéîâèé ìîäóëü
«Êàâóí»! — âèãóêíóâ Âîëîäèìèð.
Îëåêñàíäð ãóìîðó íå çðîçóì³â, Îëåíà, ìàáóòü,
òåæ, à îò Þð³é ïîñì³õíóâñÿ é óòî÷íèâ:
— Íà «Áàõ÷ó» íàòÿêàºø?
Àëå ïîÿñíþâàòè íå ñòàâ, é æóðíàë³ñò äàâ ñîá³
çàâäàííÿ — ïîøóêàòè ïî öèõ ñëîâàõ â ²íòåðíåò³.
Äîøêè âèòÿãëè é ïî÷àëè îïóñêàòè êîíñòðóê-
ö³þ çíîâó. ×îìóñü öüîãî ðàçó îïåðàö³ÿ ïðîéøëà
øâèäêî é â ä³ðêó ïîòðàïèëè ç ïåðøîãî ðàçó.
Ïàíöèðíà ïëèòà ãëóõî âäàðèëà îá ïàëóáó. Òðîñè
îñëàáëè. ×ëåíè êîìàíäè ñòîÿëè ³ îçèðàëèñÿ îäèí
íà îäíîãî:
— Íåâæå âñå?
É ëèøå êîëè Þð³é äåìîíñòðàòèâíî ïîïëåñêàâ
äîëîíÿìè, îñòàòî÷íî ó òå ïîâ³ðèëè.
— Òàê, Îëåíî÷êî, ùî òàì ó íàñ íà îá³ä? — îä-
ðàçó æ ï³äêîòèâñÿ Âîëîäèìèð. — Çíàþ, ùî ùå
í³÷îãî, òî çàéìèñü öèì, à ìè ç Ñàøêîì ïîêè ùî
ìîòëîõ äî ëàäó ïðèâåäåìî.
Ëþêè â³ä÷èíèëèñÿ íåñïîä³âàíî ëåãêî. Íå äî-
âåëîñÿ íàâ³òü í³÷èì ¿õ ï³äâàæóâàòè — ïðîñòî Âî-
ëîäèìèð çàë³ç íà äàõ, ñìèêíóâ ÿê ñë³ä — é ³ðæàâà
çàë³çÿêà ëåãêî ðóøèëà âãîðó. Íà÷å ø³ñòäåñÿò ðîê³â
íà òå ÷åêàëà.
Ç áàøòè ñìåðä³ëî.
242
Ïåðø çà âñå í³çäð³ ð³çàâ äèì òà çàïàõ ðîçæà-
ðåíîãî çàë³çà. Äèì âèñ³â â áàøò³ ãóñòîþ çàâ³ñîþ,
íà÷å òàì ö³ëó í³÷ ãðàëè ó ïðåôåðàíñ. À êîëè õòîñü
â³äìîâëÿâñÿ ïëàòèòè — ðîçæàðþâàëè çàë³çî.
Ñìåðä³ëî âîäîðîñòÿìè. «Äèâíî, ÷îìó âîäîðîñò³
ïî÷èíàþòü ñìåðä³òè çàäîâãî äî òîãî, ÿê ïî÷íåòüñÿ
ãíèòòÿ», — ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò, çàòóëÿþ÷è íîñà.
Ïàõëî ÷îìóñü ìàñòèëîì. Ìàñòèëî, ìàáóòü,
ïåðåòâîðèëîñÿ íà êàì³íü, é â³äêîëóïóâàòè éîãî
äîâåäåòüñÿ òåïåð ìîëîòêîì.
Âîëîäèìèð ïõíóâ íîñà äî ëþêà, ñêðèâèâñÿ
é ìàõíóâ ðóêîþ — ï³øëè, ìîâëÿâ, çâ³äñè, õàé òðîõè
ïðîâ³òðèòüñÿ, à ìè ïîêè ùî îñü ÷èì çàéìåìîñü...
Ãàðìàòà áóëà çàáèòà ìóëîì. Æóðíàë³ñò ïðè÷å-
ïèâ äî íàñîñà íàéòîíøèé øëàíã é ñêåðóâàâ éîãî
â äóëî. Ïåðøà ïðîáêà âèëåò³ëà ìèòòþ é ï³ä òèñ-
êîì — ÿêðàç éîìó íà øòàíè. Îëåêñàíäð âèëàÿâñÿ
é ïõíóâ øëàíãà ùå äàë³. Ö³âêè âîäè âèðèâàëèñÿ
ç ù³ëèíè ì³æ øëàíãîì òà äóëîì é ïîâîäèëè ñåáå
äóæå ï³äëî — òî êàïàëè, êàïàëè, êàïàëè... à òîä³
ðàç! — é ö³ëèé ñòðóì³íü â îáëè÷÷ÿ.
Âîäà áóëî ÷îðíîþ é òåæ ñìåðä³ëà.
Âîëîäèìèð âîâòóçèâñÿ ç ëîáîâîþ ìàñêîþ —
îáäèðàâ âîäîðîñò³, ñòàðó ôàðáó é ³ðæó, íàìàãàâñÿ
âëèòè â ù³ëèíè ãàñ òà ñîëÿðêó, ïðîáóâàâ âîðóøèòè
òî ìàñêó, òî âñþ áàøòó ðàçîì. ² òå, é òå çäðèãà-
ëîñÿ — àëå ïîêè ùî òðèìàëîñÿ ìåðòâî.
Ïîîá³äàëè.
Ñìîð³ä ç â³äêðèòèõ ëþê³â íå äîäàâàâ àïåòèòó, òà
é Þð³é ðàç ïî ðàç ï³äñêàêóâàâ äî ðóáêè é ïîãëÿäàâ
243
íà ìîí³òîð. Âîëîõàòîãî âèäíî íå áóëî — ìàáóòü,
ïîãíàâñÿ çà ³ì³òàòîðîì.
Àëå é áåç òîãî ìàéæå íå ðîçìîâëÿëè — áî
çãîëîäí³ëè, âòîìèëèñÿ, à ðîáîòè ïîïåðåäó áóëî
ùå áàãàòî. Áðóäíî¿, âàæêî¿ é íåáåçïå÷íî¿ ïðàö³.
Çà ÷àñ îá³äó ãàñ, ìàáóòü, ïðîñî÷èâñÿ â ù³ëèíó —
Âîëîäèìèð âïåðñÿ íîãàìè ó ïîðó÷åíü, êðåêíóâ,
íàòóæèâñÿ — é ïîâåðíóâ-òàêè áàøòó. Íå íàáà-
ãàòî — ãðàäóñ³â íà äåñÿòü-äâàäöÿòü, àëå äàë³ âæå
ï³øëî ëåãøå. Òà é æóðíàë³ñò äîâ³â ñâîþ ñïðàâó äî
ê³íöÿ — ö³âêè ðàïòîì ïåðåñòàëè áðèçêàòè ç-ïîï³ä
øëàíãà, é ãàðìàòà âèäàëà áðèäêèé, àëå áàæàíèé
çâóê:
— Õðððððððððððð!
— Ïîùàñòèëî, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Çàòâîð
â³äêðèòèé.
Âîäà, ùî ïîòðàïèëà ó «áîéîâèé ìîäóëü», âè-
ëèâàëàñÿ êð³çü ðîçáèòå â³êîíöå, é Îëåíà âèãàíÿëà
¿¿ øâàáðîþ â «äóø» — ³ çà áîðò.
— Íó ùî? — Âîëîäèìèð ïåðøèì çàçèðíóâ
â ëþê. — Ñìåðäèòü, çâè÷àéíî, àëå...
Â³í íå äîãîâîðèâ, ðîçâåðíóâñÿ âïåðåä íîãàìè
é îáåðåæíî îïóñòèâñÿ âñåðåäèíó.
Îëåíà òà æóðíàë³ñò ñòîÿëè ïîðó÷ é äèâèëèñÿ —
òî íà áàøòó, òî îäèí íà îäíîãî.
— Óõ òè! — çàäóäí³ëî ç ëþêà. — Åê³ïàæ âñå ùå
íà ì³ñö³! Àíó, àíó...
Áàøòà çäðèãíóëàñÿ é ïîâ³ëüíî, ç ðèïîì êðóòíó-
ëàñü ë³âîðó÷. Çóïèíèëàñü. Ïîâåðíóëàñü íà ì³ñöå.
Ãàðìàòà çàäåðëàñÿ âãîðó, ïîäóìàëà é îïóñòèëàñü.
244
— Áàáàõ! — ñêàçàëî ç³ ñòâîëà.
Òåïåð âæå é êîðåñïîíäåíò âèñêî÷èâ íà âåð-
øå÷îê é çàçèðíóâ äîñåðåäèíè. Âîëîäèìèð ñèä³â
ó ë³âîìó êð³ñë³ é êðóòèâ ÿê³ñü ìàõîâèêè ç ðó÷êàìè.
Ìàáóòü, æóðíàë³ñò çàòóëèâ éîìó ñâ³òëî — áî êîïà÷
îãëÿíóâñÿ âãîðó é ìàõíóâ ðóêîþ — çàëàçü, ìîâëÿâ.
Äâ³÷³ çàïðîøóâàòè íå äîâåëîñÿ.
— Î, à öå ùî òàêå...
Äðóãå ñèä³ííÿ áóëî çàéíÿòå. Êóïêà ê³ñòîê, ïå-
ðåâèòèõ âîäîðîñòÿìè òà ÿêèìèñü ðåì³íöÿìè. Ï³ä
âîäîþ Îëåêñàíäð, ìàáóòü, áè çëÿêàâñÿ. À òóò, íà-
ãîð³, ñåðåä á³ëîãî äíÿ... Áóëî ïðîñòî òðîõè ãèäêî
é ñàìîìó ñîá³ çà òå ñîðîìíî.
— À, êîìàíäèð çàâàæàº? — îáåðíóâñÿ äî íüîãî
Âîëîäèìèð. — Ïîñóíü éîãî òðîõè. Îí òóäè, íà-
ïðèêëàä. Äî ìîãî íàâ³äíèêà.
Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — ïîçàäó, íà ÿê³éñü
ïîëè÷ö³, æóæìîì âàëÿëàñÿ ùå îäíà êóïà. ×åðåï
÷è òî óïàâ, ÷è òî áóâ íåäáàëî â³äêèíóòèé âá³ê. Íà
íüîìó ùå çáåðåãëèñÿ ðåøòêè ÿêîãîñü óáîðó.
Ê³ñòêè áóëè ñëèçüêèìè é íå õîò³ëè òðèìàòèñÿ
ðàçîì.
Íàòîì³ñòü êð³ñëî áóëî íåñïîä³âàíî çðó÷íèì.
Íàä ãîëîâîþ áóëà ÷èìàëà çàïàäèíà. Æóðíàë³ñò ï³ä-
â³â ïîãëÿä — âèÿâèëîñü, ùî òî áóëà êîìàíäèðñüêà
áàøòî÷êà, é êîëèñü âîíà ìàëà íåïîãàí³ îïòè÷í³
ïðèëàäè. Öåáòî, êîëèñü íåïîãàí³ — áî çàðàç âîíè
áóëè êàëàìóòí³ òà íåïðîçîð³.
— Îïòèêè íå áóäå! — ñïîâ³ñòèâ éîãî Âîëîäè-
ìèð. — ² âçàãàë³, òâîº ì³ñöå — îí òàì!
245
Â³í òèöüíóâ ïàëüöåì çà ñïèíó. Êîðåñïîíäåíò
îãëÿíóâñÿ — òàì áóëî ùå îäíå ì³ñöå, àëå áåç â³êîí,
áåç ïðèëàä³â...
— À òàì ùî?
— À òàì — der Lagender… Òîáòî öåé, ÿê
éîãî… çàðÿäíèê! Áåðè á³ëüøå, êèäàé äàëüøå, çà
ðàäÿíñüêèì óõâàëåííÿì. Ò³ëüêè äóæå íîñêàìè íå
ãåïàé, áî ðàïòîì ñåðåä áðîíåá³éíèõ òðàïèòüñÿ
³ ôóãàñíèé...
Ñíàðÿäè ëåæàëè íà ïàëóá³ ð³âíîþ øåðåíãîþ

é íàâ³òü ï³ä ñêàì’ÿí³ëèì ìàñòèëîì çäàâàëèñÿ ãàð-
íèìè é ãð³çíèìè.
— Íó, ÷îãî ñòàâ? Âèòÿãàé, ïðîìèâàé... ³ ñêëàäàé
íàçàä. ßêùî ïîùàñòèòü, ñüîãîäí³ æ ðàçîê ³ ïàëü-
íåìî!
Âîëîäèìèð âîâòóçèâñÿ á³ëÿ ïðèö³ëó é ãîâî-
ðèâ, íå îãëÿäàþ÷èñü, íà÷å ñïèíîþ áà÷èâ, ÷èì çà-
éìàºòüñÿ æóðíàë³ñò. Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é çðóøèâ
ç ì³ñöÿ ïåðøèé ñíàðÿä.
Äî âå÷îðà áàøòà âæå ëåãêî êðóòèëàñÿ íà âñ³

áîêè — ïðàâäà, íå íà òðèñòà ø³ñòäåñÿò ãðàäóñ³â,
à ç íåâåëè÷êèì ìåðòâèì ñåêòîðîì ïîçàäó, áî çà-
âàæàëà íàäáóäîâà. Ãàðìàòà òåæ ëåãêî õîäèëà âãîðó
òà âíèç. Ïîùàñòèëî îæèâèòè íàâ³òü îïòèêó ó íà-
â³äíèêà, é æóðíàë³ñò âèáðàâ õâèëèíêó é ïîêðóòèâ
ìàõîâèêè. Ïîçíà÷êà êîâçàëà ïî âîä³, ïî äåðåâàõ,
êóùàõ... ïåðåñêî÷èëà íà êðèõ³òíèé ïëÿæèê... âïåð-
246
ëàñÿ â ãîëó Îëåíó, ùî ðîçëÿãëàñü íà ï³ñëÿîá³äíüîìó
ñîíå÷êó. Æóðíàë³ñò êîâòíóâ ñëèíó é ç³òõíóâ.
Â³êîíöå ðàïòîì ïîòåìí³ëî, íà÷å õòîñü éîãî
äîëîíåþ çàêðèâ. Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — íàä
ëþêîì ñõèëèâñÿ Âîëîäèìèð é íàñì³øêóâàòî ïî-
õèòóâàâ ãîëîâîþ:
— Àé-ÿé-ÿé! À ïîïðàöþâàòè òðîõè?
Ñíàðÿäè áóëè ó ÷óäîâîìó ñòàí³ — ö³ë³, áåç ñë³äó
³ðæ³, íà÷å é íå ïðîëåæàëè ñò³ëüêè ðîê³â íà ãëèáèí³
äâàäöÿòü ìåòð³â. Êàíàë ñòâîëà òåæ íåïîãàíî çáå-
ð³ãñÿ. Ó ïåðøîìó âèïàäêó äîïîì³ã òîâñòèé øàð
ìàñòèëà, ó äðóãîìó... ìàáóòü, íàìóë. À îò êóëåìåòó
íå ïîùàñòèëî. Ñòâîë çà³ðæàâ³â òàê, ùî æóðíàë³ñò
çëàìàâ éîãî, ïðîñòî âèïàäêîâî çà÷åïèâøè íîãîþ.
— Íó é á³ñ ç íèì, — ïðîêîìåíòóâàâ Âîëîäè-
ìèð. — Ó íàñ ñâî¿ º.
Çà òèìè êëîïîòàìè í³õòî òàê ³ íå çäîãàäàâñÿ
âèòÿãíóòè ç áàøòè ê³ñòêè.
×åñòü «ïàëüíóòè» âçÿâ íà ñåáå Âîëîäèìèð. Êð³ì

÷åñò³, òî áóëà ùå é íåáåçïåêà — õòîçíà, ÿê ïîâåäóòü
ñåáå é ñíàðÿä, ³ ãàðìàòà ï³ñëÿ ø³ñòäåñÿòè ðîê³â
ï³ä âîäîþ — òîìó ñòð³ëåöü, êëàöíóâøè çàòâîðîì,
ïðèâ’ÿçàâ äî ñïóñêó äîâãåíüêó ëèíâó, âèáðàâñÿ íà-
çîâí³, çàõîâàâñÿ — é ëèøå òîä³ ñìèêíóâ.
Áàõíóëî!
Ïðîñòî ãîä³ áóëî â öå ïîâ³ðèòè — àëå áàõíóëî!
Êîøåíÿ ï³äñêî÷èëî, íà÷å ï³ä íèì òåæ ùîñü
âèáóõíóëî, é ìèòòþ îïèíèëîñÿ àæ íà âåðøå÷êó
ùîãëè.
247
Æóðíàë³ñò íà ðàäîùàõ òåæ ìàëî çà áîðò íå
ñòðèáíóâ. Òåïåð â³í ðîçóì³â òèõ ôàíàòèê³â, ùî
ðîêàìè â³äíîâëþþòü ñòàð³ àâòîìîá³ë³, ðèþòüñÿ
ó ìåòàëîáðóõò³, ëàçÿòü ïî îíëàéíîâèõ àóêö³îíàõ
ó ïîøóêàõ çàï÷àñòèí — ³ âñå äëÿ òîãî, ùîá ïðî¿õàòè
ïàðó ê³ëîìåòð³â ç íàãîäè ÿêîãî-íåáóäü ³ñòîðè÷íîãî
ñâÿòà. Äíÿ Ïåðåìîãè, íàïðèêëàä.
«Ìäààààààà... — ïîäóìàâ Îëåêñàíäð ìåëàíõî-
ë³éíî. — Íà òàêîìó àïàðàò³ ïðî¿õàòèñÿ Õðåùàòè-
êîì... ó äåíü Ïåðåìîãè... í³, íå âàðòî. Íåïðàâèëüíî
çðîçóì³þòü».
Âîëîäèìèð çëàçèâ ó áàøòó, âèï³ðíóâ ç íå¿ ç ðà-
ä³ñíîþ óñì³øêîþ. Òà é îáëè÷÷ÿ éîãî àæ ñÿÿëî.
— Âñå ö³ëå! — áàäüîðî ñïîâ³ñòèâ â³í. — Íàâ³òü
ãàçè ìàéæå íå ïðîðâàëèñÿ!
Ìàáóòü, ìîâà éøëà ïðî ïîðîõîâ³ ãàçè, ÿê³ ïðî-
ðèâàþòüñÿ ç ãàðìàòè ï³ä ÷àñ ïîñòð³ëó.
— Ñàøêî! ×îãî ñòîâáè÷èø, ë³çü ñþäè! Áóäåìî
ç òåáå â³éñüêîâîçîáîâ’ÿçàíîãî ðîáèòè!
Îëåêñàíäð ñëóõíÿíî çàë³ç ó áàøòó. Ùîñü íå-
âëîâèìî çì³íèëîñÿ ï³ñëÿ ïîñòð³ëó — ÷è òî â³ä
ñòðóñó òðîõè îáñèïàëàñÿ ³ðæà, ÷è òî áîëîòÿíèé
ñìîð³ä çì³íèâñÿ íà ñìîð³ä ãîð³ëîãî ïîðîõó... Âò³ì,
ìîæëèâî, çì³íà áóëà ëèøå ó ñïðèéìàíí³. Êóïà
ìåòàëîáðóõòó ïåðåòâîðèëàñÿ ó çáðîþ.
— Ñèäèø îòàê. Ñíàðÿäè áåðåø îäíî÷àñíî,
ïðàâîþ ðóêîþ çà íîñèêà, ë³âîþ — áëèæ÷å äî
äåíöÿ. Êëàäåø ñþäè. Ë³âîþ æ äîñèëàºø — ïîêè
íå ñõîâàºòüñÿ. Òåïåð çàòâîð — îñü òàê...
248
Ñíàðÿä õîâàâñÿ ó ïàòðîííèêó ç ëåãêèì øóðõî-
òîì, à çàòâîð êëàöàâ.
— Òåïåð — âá³ê, áî íåâ³äîìî, ìîæå, ÿ îäðàçó
é ïàëüíó. Îöÿ îãîðîæà òóò íå ïðîñòî òàê, öå ùîá
â³äêîòîì íàñ îáîõ íå ïîêàë³÷èëî. À âîíî ìîæå...
Âîëîäèìèð òåæ íåâëîâèìî çì³íèâñÿ. Ç âåñåëîãî
áàëàêóíà â³í ïåðåòâîðèâñÿ íà êîìàíäèðà. Âïåâíå-
íîãî, ð³øó÷îãî, ëàêîí³÷íîãî.
— ßêùî áóäå ìîæëèâ³ñòü, ÿ ïåðåä ïîñòð³ëîì
êàçàòèìó «Feuer!».
— Ùî? — íå çðîçóì³â Îëåêñàíäð.
— ...òîáòî «Âîãîíü!»
— À ÷îìó... — êîðåñïîíäåíò õîò³â áóâ çàïèòàòè,
÷îìó ñïî÷àòêó Âîëîäèìèð ñêàçàâ öå í³ìåöüêîþ, àëå
òîé éîãî âèïåðåäèâ:
— Ìè æ âñå-òàêè ó í³ìåöüêîìó òàíêó... Êîëè
ïî÷óºø êîìàíäó — â³äêðèé ðîòà, íå òàê ñèëüíî
ãëóøèòèìå...
Â³í ãîâîðèâ é îäíî÷àñíî êðóòèâ ìàõîâèêè. Ðóõ
áàøòè ìàéæå íå â³ä÷óâàâñÿ, à îò êàçåííèê ãàðìàòè
â³ä÷óòíî ïîñóíóâñÿ âãîðó.
— Âîãîíü!
Áàõíóëî.
Æóðíàë³ñò çàçäàëåã³äü ðîççÿâèâ ðîòà, àëå çâóê
áóâ íåñïîä³âàíî ãëóõèì, íàâ³òü íå òàêèì ñèëüíèì,
ÿê ïåðøîãî ðàçó. Êîðåñïîíäåíò íàâ³òü ïîäóìàâ,
ùî ñêî¿ëîñü ùîñü íå òå. Àëå Âîëîäèìèð â³ä³ðâàâñÿ
â³ä îêóëÿðà é çàäîâîëåíî ï³äíÿâ âåëèêîãî ïàëüöÿ
âãîðó:
— ª!
249
Ïîïàâ â³í ó òîâñòåíüêó áåðåçó íà îñòðîâ³. Äå-
ðåâî çëîìèëîñÿ íàâï³ë; éîãî íàâ³òü òðîõè â³äêèíóëî
âá³ê — é òåïåð ç ï³ñêó ñòðèì³â ëèøå âèñîêèé çàçó-
áðåíèé ïåíü. Êðà¿ éîãî íà î÷àõ íàëèâàëèñÿ ñîêîì.
— Âàðâàð, — íåçàäîâîëåíî ïðîêîìåíòóâàëà
Îëåíà. — Íå ì³ã íà êàìåíþö³ ïîòðåíóâàòèñÿ?
— Òà íå áóëî ï³äõîäÿùî¿... — òðîõè çí³ÿêîâ³â
Âîëîäèìèð. — Àëå ÿ á³ëüøå íå áóäó!
Ï³ä³éøîâ êàï³òàí, ìîâ÷êè çàçèðíóâ êð³çü ïðî-
÷èíåíèé ëþê, ïîòîðñàâ ðóêîþ îãîðîæó êàçåííèêà,
êèâíóâ é òàê ñàìî ìîâ÷êè ïîäàâñÿ íàçàä, äî ðóáêè.
Çàíî÷óâàëè òóò æå. Ñòîìëåíèé, âèìîòàíèé

òÿæêîþ ïðàöåþ òà çàíóðåííÿìè, æóðíàë³ñò íà÷å
àæ ïðîâàëèâñÿ ó ñîí. Àëå ñåðåä íî÷³ ï³äñêî÷èâ
é ç ðîçìàõó âäàðèâñÿ ãîëîâîþ îá ïîëè÷êó.
Íàñíèëîñÿ, ùî â³í ñíàðÿä, ³ ëåæèòü ó íàìóë³,
é ÷åêàº, ÷åêàº, ÷åêàº... äåñÿòü ðîê³â, äâàäöÿòü,
ø³ñòäåñÿò... à ïîò³ì — áàáàõ!
«Áàáàõ» áóëî ÿêðàç îá ïîëè÷êó.
Âîëîäèìèðà ó êàþò³ íå áóëî, à çíàäâîðó ÷óëèñÿ
âæå çíàéîì³ ðèòì³÷í³ ç³òõàííÿ é ñì³øêè.
ßêáè æóðíàë³ñò íå áóâ òàêèé âòîìëåíèé, òî íå
çì³ã áè çíîâó çàñíóòè.
À âðàíö³ «áàáàõ!» ïðîëóíàëî ùå ðàç.

Êîðåñïîíäåíò ïðîêèíóâñÿ é ñïðîêâîëà ïðî-
áóðìîò³â ÿêåñü ïðîêëÿòòÿ. Áåçàäðåñíå. Ïðîñòî òàê.
Ñíèòüñÿ âñÿêà í³ñåí³òíèöÿ.
250
Áàõíóëî ùå ðàç, áëèæ÷å, é ìåòàë êîðïóñó àæ
çàäóäí³â.
— Ãà?
Æóðíàë³ñò âèõîðîì âèëåò³â âãîðó ïî òðàïó, ç³-
òêíóâñÿ ç Âîëîäèìèðîì, ìàëî íå âïàâ — é ëèøå
òîä³ ïîì³òèâ, ÿê ó ñîòí³ ìåòð³â çà êîðìîþ ïîâ³ëüíî
îñ³äàº äîíèçó âîäÿíèé ñòîâï.
Âèáóõ?
Áàáàõ!
Ùå îäèí ñòîâï çä³éíÿâñÿ íà îñòðîâ³ — âæå
íå âîäÿíèé, à ï³ùàíèé. Íàä ãîëîâîþ ùîñü âåðåñ-
íóëî — ïðîíèçëèâî òà ðîçëþ÷åíî.
Îñêîëêè?
Êàòåð çäðèãíóâñÿ é, îáðèâàþ÷è ÿê³ð, äàâ çà-
äí³é õ³ä.
— ×îãî ñòî¿ø? — çàãîðëàâ ç ëþêà Âîëîäè-
ìèð. — Ìåðù³é ó áàøòó!
Æóðíàë³ñò êèíóâñÿ íà êîðìó, îá ùîñü ïåðå÷å-
ïèâñÿ, âïàâ, ï³äñêî÷èâ; á³ëÿ ëþêà ùå ðàç çà÷åïèâñÿ —
àëå öüîãî ðàçó ëèøå áîëÿ÷å ñòóêíóâñÿ ë³êòåì. Ïðî-
âàëèâñÿ ó ëþê, íàñòóïèâ íà ùîñü áîñîþ íîãîþ.
— Çàðÿäæàé! — çàãîðëàâ ìàéæå ó âóõî Âîëî-
äèìèð.
Êîðåñïîíäåíò êèíóâñÿ äî óêëàäêè.
Íàóêà ï³øëà äî áóêà — ñíàðÿä â³í âõîïèâ çà
ñåðåäèíó, ñ³ïíóâ íà ñåáå, óïóñòèâ... Ãîëîâêà âäàðè-
ëàñÿ ïðîñòî îá äíî, é êîðåñïîíäåíò âåñü ç³ùóëèâñÿ.
— Çàðÿäæàé! — ùå ðàç çàêðè÷àâ Âîëîäèìèð.
251
Ï³äáèðàòè ñíàðÿä áóëî á íàäòî äîâãî. Æóðíàë³ñò
ñõîïèâ ³íøèé — ïðàâèëüíî, çà íîñèêà é áëèæ÷å äî
êðàþ. Çàãíàâ ó äóëî. Êëàöíóâ çàòâîðîì.
Ïîñòð³ëó íå áóëî. Ëèøå òîä³ Âîëîäèìèð â³ä³-
ðâàâñÿ, íàðåøò³, â³ä ïðèö³ëó é ç ñåêóíäó ðîçãóáëåíî
áëèìàâ íà Îëåêñàíäðà. Ïîò³ì âèëàÿâñÿ é ï³äñêî÷èâ
äî ëþêà…
— Çâ³äêè æ â³í, ãàä, ëóïèòü?
Æóðíàë³ñò òåæ ï³äâ³âñÿ é âèñòðîìèâ ãîëîâó.
Êîðàáåëü âæå âèñêî÷èâ ç áóõòè ³ ÿêðàç ðîçâåðòàâñÿ.
Îñòð³âåöü áóâ çåëåíèì, ìèðíèì òà çàòèøíèì,
âîäà — ñèíÿ òà ãðàéëèâà, àæ íà÷å êîêåòëèâà. Æîä-
íèõ îçíàê íàïàäó ãîä³ áóëî ïîì³...
Áàáàõ!
Çíîâó íàä âîäîþ çä³éíÿëàñÿ ï³íèñòà øàïêà.
Öüîãî ðàçó äîñèòü äàëåêî — ìàáóòü, íåâèäèìèé
ñóïðîòèâíèê íå âñòèã ïåðåíåñòè ïðèö³ë.
Ïðèö³ë ÷îãî?
— Òà â³í æå, ãàä, ç ì³íîìåòà ëóïèòü! — ïåð-
øèì çäîãàäàâñÿ Âîëîäèìèð é ðîçëþ÷åíî ãåïíóâ
êóëàêîì îá ìåòàë. — Ñòî äâàäöÿòü ì³ë³ìåòð³â, íå
ìåíøå!
Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — êàï³òàí ó ðóáö³
ãàðÿ÷êîâî êðóòèâ øòóðâàë é êîðàáåëü â³ä÷óòíî
íàõèëèâñÿ ë³âîðó÷.
Ïîâ³òðÿ çàâèëî. Çâóê áóâ ïðîíèçëèâèì é íå-
ïðèºìíèì.
Áàáàõ!
Ì³íà âïàëà ïîïåðåäó, é ïîïåðåäó æ äçåíüêíóëî
âèáèòå ñêëî. Êîðàáåëü íàõèëèâñÿ ùå äóæ÷å é êî-
252
òèâñÿ òåïåð øèðîêèì êîëîì, îáìèíàþ÷è îñòð³âåöü
çáîêó.
— Â³í çà îñòðîâîì! — âèñóíóâñÿ ç ðóáêè êàï³-
òàí. — Áóäüòå íàïîãîòîâ³, ÿ ñïðîáóþ âèñêî÷èòè
é íåñïîä³âàíî ðîçâåðíóòèñü!
Çíîâó ïî÷óëîñÿ âæå çíàéîìå âèòòÿ, àëå äî íüîãî
äîäàëîñÿ ùîñü ñõîæå íà íåçàäîâîëåíå ôèðêàííÿ.
— Õîâàéñü!
Ì³íà ëÿãëà ïîðó÷ ç áîðòîì, é âïåðøå ç ïî÷àòêó
îáñòð³ëó ï³äíÿòà âîäà çàëèëà ïàëóáó. Äçåíüêíóëî
ùå äåñü. Öüîãî ðàçó çâóê áóâ ³íàêøèé — íà÷å êîí-
ñåðâí³ áëÿøàíêè ç³òêíóëèñÿ. Ëèøå îäíà ç áëÿøàíîê
áóëà âåëèêà, é áðèí³ëà äîâøå é ïîòóæí³øå. Ìàáóòü,
òî îñêîëîê âëó÷èâ ó áàøòó.
Äèçåëü ðåâ³â. Êîðàáåëü ñóíóâ, çàäåðøè íîñà,
ìàéæå ÿê ìîòîðíèé ÷îâåí, é ëèøàâ ïî ñîá³ òàêó
õâèëþ, ùî õî÷ äîøêîþ äëÿ ñåðô³íãó ïî í³é ¿äü.
— Òè íå äóæå âèñîâóéñÿ, — ïîðàäèâ æóðíà-
ë³ñòîâ³ Âîëîäèìèð. — Îñêîëê³â ó ì³íè áàãàòî,
é ëåòÿòü íà âñ³ áîêè. À òóò, óñåðåäèí³, íå ñòðàøíî...
õ³áà ùî ëþêè...
Â³í òåæ ñïóñòèâñÿ é çà÷èíèâ çà ñîáîþ ëþê.
— Òåïåð ³ êð³çü ëþê íå çàëåòèòü.
Áàõíóëî çíîâó. Æóðíàë³ñò íå çì³ã âèçíà÷èòè, äå
ñàìå, é ÷è áëèçüêî. Àëå õî÷à á äçâîíó âæå íå áóëî.
— Áà÷, ÿê íàø êàï³òàí ìàíåâðóº, — çàäîâîëåíî
ïðîáóð÷àâ Âîëîäèìèð. — ×îðòà ç äâà âëó÷...
Ãðèìíóëî òàê, ùî Âîëîäèìèð, ìàáóòü, ÿçèêà
ïðèêóñèâ. Áàøòó ñòðóñîíóëî òàê, ùî ç óêëàäêè
âèëåò³ëî ê³ëüêà ñíàðÿä³â. Îäèí ãåïíóâ êîðåñïîí-
253
äåíòà ïî ãîì³ëö³, ³íø³ ïðîñòî ïî÷àëè ñòðèáàòè
é êàòàòèñÿ óíèçó.
— Âëó÷èëè!
Êð³ì ÿçèêà, ïîñòðàæäàâ ùå é ëîá Âîëîäè-
ìèðà — ìàáóòü, ïðèêëàëî îá ùîñü. Ìîæëèâî, îá
ïðèö³ë.
«Äîáðå, õî÷ îêî íå âèáèëî…» — ìàøèíàëüíî
ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò.
— Ïðîñòî â áàøòó ïîïàëè! — ïîâòîðèâ Âîëî-
äèìèð âæå ñïîê³éí³øå. — Áà÷, ÿêó ãàðíó êðèöþ
í³ìö³ ðîáèëè!
Ïîò³ì ïîäóìàâ é íàâ³ùîñü äîäàâ:
— Ïîêè ó íèõ í³êåëü áóâ.
Îñòàííüî¿ ôðàçè æóðíàë³ñò íå çáàãíóâ, àëå òóò
ïîðó÷ ïðîãðèì³â ùå îäèí âèáóõ, êîðàáåëü íàõè-
ëèëî, é ñòàëî íå äî óòî÷íåíü.
— Óâàãà! — ãëóõî äîëèíóëî çíàäâîðó.
— Ãà? — Âîëîäèìèð íàøîðîøèâ âóõà, çíîâó
ïðèïàâ äî ïðèö³ëó, âèëàÿâñÿ é â³ä÷èíèâ ëþêà.
— Çàðàç áóäå ïîâîðîò! — âæå âèðàçí³øå äîëåò³â
ãîëîñ Þð³ÿ.
Áàõíóëî çíîâó — ïîäàë³. Êîðàáåëü ïî÷àâ íà-
õèëÿòèñÿ â ³íøèé á³ê.
— Îí âîíè!
Âîëîäèìèð ïðèïàâ äî ïðèö³ëó é ãàðÿ÷êîâî
çàêðóòèâ ìàõîâèêè. Êàçåííèê øâèäêî ïîñóíóâ
äîíèçó.
— Feuer!
Áàõíóëî.
— Lage... òüõó, ÷îðò! Çàðÿäæàé!
254
Âîëîäèìèð çíîâó âèñóíóâ ãîëîâó â ëþê é âòó-
ïèâñÿ â ùîñü íåâèäèìå. Òðèâàëî òå äîâãî, êîðåñ-
ïîíäåíò âñòèã çàðÿäèòè ãàðìàòó, çíóäüãóâàòèñÿ
é íàâ³òü ï³äâåñòèñÿ.
Íà îáð³¿, ìàéæå çëèâàþ÷èñü ç çåëåííþ ÷è òî ùå
îäíîãî îñòðîâà, ÷è òî áåðåãà, âèäí³ëîñÿ êðèõ³òíå
ç òàêî¿ â³äñòàí³ ñóäíî. Êîëè æóðíàë³ñò âèçèðíóâ,
íàä íèì ÿêðàç ïðîìàéíóëà é çíèêëà ìàëåñåíüêà
õìàðêà.
Âîëîäèìèð ìèòòþ ñõîâàâñÿ, é æóðíàë³ñò òåæ
âèð³øèâ çà êðàùå ïðèãíóòèñÿ.
Âèòòÿ. Øåëåñò. Âèáóõ!
Ì³íà âäàðèëà ó êîðìó, ïåðåä áàøòîþ. Ìåòà-
ëåâîãî äçâîíó íå áóëî — íàòîì³ñòü ïî êðèö³ íà÷å
ïèëêîþ ïðîâåëè. Àæ ìîðîç ïî øê³ð³ ïðîá³ã.
Âîëîäèìèð çíîâó âèñóíóâ ãîëîâó:
— Þð÷èêó! — ðîçïà÷ëèâî çàâîëàâ â³í. — Í³-
÷îãî íå âèéäå! Ó ìåíå íà äàëåêîì³ð³ — ñ³ì ê³ëî-
ìåòð³â! Ï³äõîäü áëèæ÷å!
Ãðèìíóëî ùå ðàç, é äî æóðíàë³ñòà äîëèíóëî
ëèøå êîðîòêå:
— ...þ ìàòü!
Êîðàáåëü çíîâ íàõèëèâñÿ, àæ åê³ïàæ áàøòè íà
ñò³íêè ïîêëàëî. Òåïåð Þð³é, ìàáóòü, íàìàãàâñÿ
ïëèñòè çèãçàãîì, ùîá çáèòè âîðîãîâ³ ïðèö³ë. Ì³íè
âèáóõàëè òî ç îäíîãî, òî ç ³íøîãî áîêó, àëå äîñèòü
äàëåêî.
— Å÷, ìåðçîòíèê! — çàõîïëåíî ïðîêðè÷àâ Âî-
ëîäèìèð. — Äîäóìàâñÿ æ! Ìàëå, ëåãêå, à ñòð³ëÿº
íà ñ³ì ê³ëîìåòð³â!
255
— À ìè? — ïåðåïèòàâ æóðíàë³ñò. ×îìóñü â³í áóâ
âïåâíåíèé, ùî ãàðìàòà ïîâèííà ñòð³ëÿòè íàáàãàòî
äàë³ çà ì³íîìåò.
— À ìè — ëèøå ê³ëîìåòðè íà äâà... — âæå íå
òàê ðàä³ñíî ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Öåáòî, ìîæíà
é äàë³, àëå ìèìî ö³ë³. Íó, ÿêùî ïîñòàðàòèñÿ, ìîæíà
ñïðîáóâàòè íà òðè...
Æóðíàë³ñò ÷îìóñü â³ä÷óâ íå çë³ñòü, ³ íå ñòðàõ,
à ëþòó îáðàçó. Ñòðàøåííî îáðàçëèâî áóëî ìó-
÷èòèñü, ï³ðíàòè, ïðàöþâàòè, áàáðàòèñü ó áàãí³ òà
ð³çàòè ðóêè — é îòðèìàòè çáðîþ, ÿêà ïîñòóïàºòüñÿ
çáðî¿ ñóïðîòèâíèêà âòðè÷³. Êð³ì òîãî, ìàáóòü,
ç ì³íîìåòîì íå áóëî ñò³ëüêè ìîðîêè.
Âîëîäèìèð çíåíàöüêà âèñêî÷èâ ç áàøòè é, ïðè-
ãèíàþ÷èñü, êèíóâñÿ äî ñàëîíó. Æóðíàë³ñò ïðîâ³â
éîãî çäèâîâàíèì ïîãëÿäîì. Àëå âæå çà ìèòü ìàëî
ïî ëîá³ ñåáå íå ëÿñíóâ — Âîëîäèìèð á³ã íàçàä ³ç
á³íîêëåì.
Çàñòðèáíóâ ó áàøòó. Âèñóíóâñÿ — òðîøå÷êè,
àáè ëèøå á³íîêëü áóâ íàä êðàºì. Ïîêðóòèâ îêó-
ëÿðè. É ðîçïà÷ëèâî çàãîðëàâ:
— Þð÷èêó!
Æóðíàë³ñòîâ³ àæ âóõà çàêëàëî.
— Íàäáàâ ùå! Âñå ò³ ñàì³ ñ³ì ê³ëîìåòð³â!
Â³äïîâ³äü áóëà íåðîçá³ðëèâà, àëå ãîëîñíà òà
êîíêðåòíà.
Êîðàáåëü ïåðåñòàëî ðîçõèòóâàòè — ìàáóòü, êà-
ï³òàí ïåðåéøîâ íà äð³áí³øèé çèãçàã. Ì³íè íåãàéíî
ïî÷àëè ëÿãàòè áëèæ÷å. Æóðíàë³ñò ïðèãíóâñÿ, ãî-
256
ëîâó íå âèñîâóâàâ é ëèøå çäðèãàâñÿ, êîëè áàõêàëî
îñîáëèâî ãó÷íî.
Âîëîäèìèð ðàç ïî ðàç âèñîâóâàâñÿ ç ëþêà,
äèâèâñÿ â á³íîêëü òà êðóòèâ îêóëÿðè — ìàáóòü,
â³äñòàíü âèì³ðþâàâ. É, âî÷åâèäü, ò³ âèì³ðþâàííÿ
áóëè íå äóæå ñïðèÿòëèâ³, áî â³í ëèøå ëàÿâñÿ.
Òàê òðèâàëî ùå ç ï³âãîäèíè.
— Þð÷èêó!
Âîëàííÿ éîãî çíîâó áóëî íåñïîä³âàíå é îãëó-
øèëî êîðåñïîíäåíòà.
— Í³÷îãî íå âèéäå! Âîíè òðèìàþòü ð³âíî ñ³ì
ê³ëîìåòð³â!
— ...å çíàþ! — äîëèíóëî ó â³äïîâ³äü. — ...à
ðàäàð³... òå ñàìå!.. ...ùî âä³ºø!
Âîëîäèìèð ñïëþíóâ, ìàòþêíóâñÿ é çàõîâàâñÿ.
Ïèòàííÿ «ùî âä³ºø?» çàëèøèëîñÿ â³äêðèòèì.
Â³äïîâ³â íåñïîä³âàíî âîðîã, ïðîñòî ïðèïè-
íèâøè îáñòð³ë. Ñïî÷àòêó, êîëè âèáóõ³â íå áóëî
õâèëèíó, äâ³, òðè... åê³ïàæ ïðîñòî ìîâ÷êè ïåðåçè-
ðàâñÿ, ïîò³ì Âîëîäèìèð íåñì³ëèâî âèñóíóâ ãîëîâó,
ïîäèâèâñÿ ÷åðåç á³íîêëü.
— Âèëàçü, — ñêàçàâ â³í, ïîò³ì êîìóñü ïîìàõàâ
ðóêîþ. Ìàáóòü, Þð³ºâ³, áî äèçåëü ïðèòèõ é êîðà-
áåëü ïîì³òíî ñòèøèâ õîäó.
Îëåêñàíäð òåæ íåñì³ëèâî âèñóíóâñÿ. Âîðîã
çíèê. Ó íàïðÿìêó, äå â³í áóâ, òÿãíóëèñÿ îñòðîâè
òà ë³ñè. ¯õí³é êîðàáåëü ðîçâåðíóâñÿ äî òîãî ì³ñöÿ
êîðìîþ é ðóøèâ ãåòü.
257
Ç ñàëîíó áîÿçêî âèçèðàëà Îëåíà. Íà ëîá³ ¿¿ ÷åð-
âîí³ëà ïîäðÿïèíà, äî ãðóäåé ïðèòèñêàëîñÿ êîøåíÿ,
à ó äâåðöÿòàõ íå âèñòà÷àëî ñêëà.
— À õòî òåïåð ñêàæå ìåí³, ùî öå áóëî? — æóð-
íàë³ñò ñïðîáóâàâ ïîñì³õíóòèñü.
×îëîâ³êè îäíî÷àñíî ïîäèâèëèñü íà íüîãî, ÿê
íà îñòàííüîãî äóðíÿ, àëå íàéîáðàçëèâ³øèì áóëî
òå, ùî ä³â÷èíà ïîäèâèëàñü òàê ñàìî. ² êîøåíÿ,
ìàáóòü, òåæ.
— Âîëîõàòèé, — êîðîòêî ïîÿñíèâ êàï³òàí. —
Çíàéøîâ íàñ é îáñòð³ëÿâ ç ì³íîìåòà. Ñòî äâàäöÿòü
ì³ë³ìåòð³â, ñêîð³ø çà âñå. À ùî âëó÷èòè ó ðóõîìó
ö³ëü äîñèòü ñêëàäíî, òî â³í â³ä³éøîâ é òåïåð çíîâó
ñïðîáóº çàõîïèòè íàñ çíåíàöüêà. À ùå, âèõîäèòü...
Â³í çðîáèâ ïàóçó é ïîòåð ï³äáîð³ääÿ.
— Âèõîäèòü, øâèäê³ñòü ó íüîãî á³ëüøà çà íàøó.
Íå çíàþ, íà ñê³ëüêè. À öå îçíà÷àº, ùî â³í íàñ íà
íàøó äèñòàíö³þ âîãíþ...
Íà ñëîâàõ «íàøó» òà «äèñòàíö³þ» êàï³òàí êè-
íóâ ïðîìîâèñòèé ïîãëÿä íà Âîëîäèìèðà. Òîé àæ
ç³ùóëèâñÿ.
— ...íå ï³äïóñòèòü.
Çàïàëà òèøà. Ïîò³ì Îëåíà ç³òõíóëà é ñõîâàëàñü
â ñàëîí³.
Ç³áðàëè íàðàäó. Âîíà ïðîõîäèëà áóðõëèâî

é íåêîíñòðóêòèâíî. Ïåðøèì, çâè÷àéíî, ðîçïî÷àâ
Âîëîäèìèð, àëå í³÷îãî íîâîãî íå ïîâ³äîìèâ:
— Öå æ òðåáà, ÿêèé, ìåðçîòíèê, ðîçóìíèé âè-
ÿâèâñÿ! Îáäóðèâ â³í íàñ, îáäóðèâ... Ñ³ì ê³ëîìåòð³â
258
ïðîòè íàøèõ äâîõ! À ìîðîêè æ íàñê³ëüêè ìåíøå
áóëî! Ïðîñòî âçÿòè çàë³çÿêó é ïîñòàâèòè íà ïàëóáó!
À ìè... Åõ!
Â³í íàâ³òü ðóêîþ ìàõíóâ, íà÷å ë³ñîðóá ñîêèðîþ.
Çàïàëà ïàóçà.
— Òî ÷èÿ, êàæåø, áóëà ³äåÿ? — ïîõìóðî çà-
ïèòàâ êàï³òàí.
— ßêà ³äåÿ? — ö³ëêîì íàòóðàëüíî îáóðèâñÿ
Âîëîäèìèð. — Ïðî ùî ³äåÿ?
— ßê ïðî ùî. Ïðî ãàðìàòó.
— Íå çíàþ ÿ, ÷èÿ áóëà ³äåÿ. Ãîâîðèëè âèêëþ÷íî
ïðî äèìîâ³ ãðàíàòîìåòè.
Â³ä òàêîãî íàõàáñòâà íàâ³òü Þð³é òðîõè îòåòå-
ð³â, íå êàæó÷è âæå ïðî êîðåñïîíäåíòà.
— À ùå õòîñü êàçàâ, í³áè Âîëîõàòèé íàñ íà-
çäîãàíÿòèìå, à íå íàâïàêè? — âë³ç â³í ùå ïî îäí³é
òðèâàë³é ïàóç³.
— Íå çíàþ. Íå ÷óâ, — ùå íàòóðàëüí³øå çäèâó-
âàâñÿ Âîëîäèìèð. — Àëå ÿêùî ïîáà÷èø éîãî —
ñêàæè, ùî â³í äóðåíü. Âîëîõàòèé — äÿäüêî ñòðà-
øåííî õèòðèé ³ íà ëîáîâó àòàêó ï³äå, ëèøå ÿêùî
íå ìàòèìå âèõîäó. Àáî áóäå ïåâåí íà ñòî â³äñîòê³â.
— À â³í ³ áóâ ïåâåí, — ïîõìóðî áóðêíóâ Þð³é. —
Íàì ïðîñòî ïîùàñòèëî. Á³ñ ç íèì, ãîä³ âèíóâàòö³â
øóêàòè. Âñ³ â³äçíà÷èëèñü...
Æóðíàë³ñò õîò³â çàïèòàòè, ÷èì â³äçíà÷èâñÿ â³í,
àëå ïîäóìàâ é âèð³øèâ, ùî âîíî òðîõè íåäîðå÷íî.
— Äðóãå òðàäèö³éíå ïèòàííÿ, — òàê ñàìî ïî-
õìóðî ïðîâàäèâ êàï³òàí. — Ùî ðîáèòè?
259
Òåïåð ïàóçà âæå çàòÿãëàñü íå ìåíøå, í³æ íà
õâèëèíó. Þð³é ç³òõíóâ.
— Ðàäàð ÿ ââ³ìêíóâ, — ñïîâ³ñòèâ â³í. — Íåìà
ñåíñó õîâàòèñÿ. ² â³í óâ³ìêíóâ. Òàê ùî áà÷èìî îäèí
îäíîãî, ÿê íà áëþäå÷êó.
— ² äå â³í? — æàä³áíî çàïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Îí òàì, — Þð³é ìàõíóâ ðóêîþ ó á³ê îñòðî-
â³â. — Òðèìàºòüñÿ íà â³äñòàí³ äåñÿòè-äâàíàäöÿòè
ê³ëîìåòð³â. Âè÷³êóº. ßê ïî÷íå ñêîðî÷óâàòè äèñ-
òàíö³þ — çíà÷èòü, õî÷å àòàêóâàòè.
— ² ùî òîä³?
Êàï³òàí âîâêîì çèðêíóâ íà Îëåêñàíäðà, é òîé
ïîñï³õîì çàêðèâ ðîòà.
Êîðàáåëü òèì ÷àñîì ðóõàâñÿ ïî âåëèêîìó êîëó,
îáõîäÿ÷è îñòð³â ïîïåðåäó.
— Ìîæíà çðîáèòè çàñ³äêó, — íåñïîä³âàíî ëÿï-
íóâ êîðåñïîíäåíò é òóò-òàêè ïîäóìàâ, ùî ³í³ö³àòèâó
÷àñòî êàðàþòü ¿¿ âèêîíàííÿì.
— Íåïîãàíà ³äåÿ, — ï³äõîïèâ Âîëîäèìèð. —
Àëå...
— Îò òè é ï³äåø, — ïåðåáèâ éîãî êàï³òàí. —
Ùîá íå áóëî í³ÿêèõ «àëå».
Âîëîäèìèð çàòíóâñÿ é çëîñòèâî ãëÿíóâ íà æóð-
íàë³ñòà.
— ß ïðîâåäó êîðàáåëü ïðîòîêîþ, — ì³ðêóâàâ
òèì ÷àñîì âãîëîñ Þð³é. — ª òóò îäíà. Âóçåíüêà.
Ç äåðåâàìè. Âèñàäèìî òåáå. Íà õîäó. Ùîá íå çà-
ï³äîçðèëè.
— Çàï³äîçðÿòü, — âïåâíåíî ïðîìîâèâ êîðåñ-
ïîíäåíò. — Íàâ³òü ÿ çàï³äîçðèâ áè.
260
Âîëîäèìèð âäÿ÷íî ïîãëÿíóâ íà íüîãî, àëå êà-
ï³òàí ëèøå ðóêîþ ìàõíóâ:
— Îñê³ëüêè á³ëüøå ïðîïîçèö³é íåìà, òî âèõîäó
òåæ íåìà. Áóäåø êðàùå ìàñêóâàòèñÿ. Ìîæå, é íå
çàï³äîçðÿòü.
Íà Âîëîäèìèðà áóëî øêîäà äèâèòèñü.
— Îáñòð³ëÿºø. Ïð³îðèòåòí³ ö³ë³ — ðàäàð, äâè-
ãóí, êîðïóñ ó ðàéîí³ âàòåðë³í³¿... ñàì Âîëîõàòèé,
çâè÷àéíî...
— Óãó, — ïðèðå÷åíî ãìóêíóâ Âîëîäèìèð. —
² âåñü ³íøèé åê³ïàæ òàêîæ.
— Íó, âåñü ìîæåø íå äîáèâàòè, — ìèëîñòèâî
äîçâîëèâ êàï³òàí. — Ï³ä³éäåìî áëèæ÷å, ç ãàðìàòè
äîá’ºìî. Âò³ì, ÿêùî áàæàºø...
Ó â³äïîâ³äü ïî÷óëîñÿ ïèðõàííÿ.
— ßêîñü áè ¿ì óâàãó â³äâåðíóòè, ÷è ùî... —
ìàéæå áëàãàëüíî ïðîòÿãíóâ Âîëîäèìèð. — Ìîæå
á...
— À ñåíñ? — Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà. — Âñ³ì îä-
ðàçó íå â³äâåðíåø, çíàéäåòüñÿ îäèí òàêèé...
Â³í êèâíóâ ó á³ê Îëåêñàíäðà. Òîé çðîçóì³â êàï³-
òàíà íå äî ê³íöÿ, é òåïåð íå çíàâ, ÷è òî ïèøàòèñÿ,
÷è îáðàæàòèñü.
— Òà õ³áà ëèøå òàê? — ÷îìóñü ïðèòèøèâ ãîëîñ
Âîëîäèìèð. — Ìîæíà ÿêóñü ôàëüøèâêó ï³äñó-
íóòè... Çàë³çÿêó ÿêóñü ïîñòàâèòè, íà÷åáòî ùå îäèí
êóëåìåò...
— Óãó, — êèâíóâ êàï³òàí. — Àëå æ âîíè äèâè-
òèñÿ áóäóòü íå ëèøå î÷èìà.
Ïîäóìàâ ³ äîäàâ:
261
— ² íå ëèøå ðàäàðîì.
— Óãó, — áåçíàä³éíî ç³òõíóâ Âîëîäèìèð.
Îáèäâà çàìîâêëè, ïîò³ì, íà äèâî, îäíî÷àñíî
ïîäèâèëèñÿ íà êîðåñïîíäåíòà. Òîé â³äêðèâ ðîòà.
— Í³, — ç æàëåì ç³òõíóâ êàï³òàí. — À õòî
ç ãàðìàòè ëóïèòèìå, ÿêùî... ÿêùî ùîñü?
Æóðíàë³ñò ëàäåí áóâ áè çàêëàñòèñÿ, ùî ï³ä òèì
«ÿêùî ùîñü» õîâàëîñÿ «ÿêùî çàñ³äêà íå ñïðàöþº».
Òîáòî, «ÿêùî ¿¿ çíèùàòü».
Ï³çí³øå â³í ñàì ñåáå ñóâîðî êàðòàâ, àëå...
Àëå íà ñàëîí, äå ïîðïàëàñÿ Îëåíà, æóðíàë³ñò
ïîãëÿíóâ ïåðøèì.
— Ãì... — ñêàçàâ êàï³òàí, ïåðåõîïèâøè òîé
ïîãëÿä.
— Óãó, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð, ç òî÷í³ñ³íüêî
òàêîþ ³íòîíàö³ºþ.
Îëåêñàíäð ïðîìîâ÷àâ.
— Îëåíî! — ãóêíóâ Þð³é. — À õîäè-íî ñþäè...
Ä³â÷èíà æâàâî âèñêî÷èëà ç ñàëîíó. Ïîäðÿïèíà
íà ëîá³ âæå íå ñî÷èëàñÿ êðîâ’þ é áóëà ëåäü ïîì³òíà.
— Ðîáîòà º...
Ä³â÷èíó âèñàäèëè íà ïðîòèëåæíèé áåðåã ïðî-

òîêè — ³ íå íàâïðîòè Âîëîäèìèðà, à òðîõè ðàí³øå.
Ìàáóòü, ñòðàòåã³÷íèé çàäóì Þð³ÿ áóâ ó òîìó, ùîá
¿¿ ïîì³òèëè ïåðøîþ. Ùî ç öüîãî ïðèâîäó äóìàëà
Îëåíà, òàê ³ çàëèøèëîñü íåâ³äîìèì. Àëå æóðíàë³ñò
ñï³éìàâ ñåáå íà òîìó, ùî óíèêàº çóñòð³÷àòèñÿ ç íåþ
î÷èìà.
À ñàìó ä³â÷èíó íå ñïèòàëè.
262
— Îñü òîá³ çàë³çÿêà... — êàï³òàí âðó÷èâ ¿é äîâãó
íåçãðàáíó òðóáó. — Íà ðàäàð³ âîíà ìàòèìå ìàéæå
òàêèé ñàìèé âèãëÿä, ÿê êóëåìåò. Òîá³ òðåáà áóäå
ïîòðîõó ¿¿ âîðóøèòè, íà÷åáòî ö³ëÿ÷èñü. Àëå çà-
íàäòî íàõàáíî ñåáå íå ïîâîäü, ðîçêðèþòü, à òîä³
íåãàéíî ðîçñòð³ëÿþòü ç ì³íîìåòà ùå çäàëåêó. Òèì
á³ëüøå, áóäåø íà çåìë³, ìîæëèâîñòåé äëÿ ìàíåâðó
íåáàãàòî...
Îëåíà ñëóõàëà òå ç³ ñêàì’ÿí³ëèì îáëè÷÷ÿì.
Âîëîäèìèð ñèä³â á³ëÿ áàøòè òà ÷óõàâ ïîòèëèöþ.
Ïåðåä íèì áóëî âèêëàäåíî îáèäâà êóëåìåòè —
é ÄØÊ, é ÌÃ-42. Ó âèãëÿä³ çàë³çÿê áóëî ùîñü
íåïðàâèëüíå... Æóðíàë³ñò íå îäðàçó çáàãíóâ, ùî
òî, ïðîñòî äèâíî ÿêîñü áà÷èòè çáðîþ, ùî âîþâàëà
ç ïðîòèëåæíèõ áîê³â, à òåïåð ëåæàëà ïîðó÷.
— Íå ëàìàé ñîá³ ãîëîâó, — Þð³é òåæ ñïîñòåð³ã
Âîëîäèìèðîâ³ âàãàííÿ. — Áåðè «í³ìöÿ».
Âîëîäèìèð çàïèòàëüíî ïîãëÿíóâ íà íüîãî,
³ Þð³é ïðîäîâæèâ:
— Âåëèêèé êàë³áð ìåí³ òóò á³ëüøå çãîäèòüñÿ.
Âîëîäèìèð àæ ñïëþíóâ. Àëå âçÿâ òàêè ÌÃ.
Êàï³òàí ï³äâ³â êîðàáåëü áëèæ÷å äî áåðåãà.
Âåðáè çíîâ çàøêðåáëè ïî ë³âîìó áîðòó. Îëåíà
ï³äâåëàñÿ é, íå ñêàçàâøè í³ ñëîâà, ðóøèëà äî íîñà.
— Çà÷åêàé, — Þð³é ïîêëàâ ¿é íà ïëå÷å ðóêó. — Íà.
Ó äðóã³é ðóö³ â³í òðèìàâ íåâåëè÷êèé ï³ñòîëåò
íåâ³äîìî¿ æóðíàë³ñòîâ³ ìàðêè.
Ä³â÷èíà íîðîâëèâî ñòð³ïíóëà ïëå÷åì, àëå çáðîþ
âçÿëà. É âèñòðèáíóëà.
Êàï³òàí îäðàçó æ ïîâåðíóâ ñóäíî ïðàâîðó÷.
263
Âîëîäèìèð çàë³ç ìàéæå ïî ïîÿñ äî êðè¿âêè, âè-
äîáóâ çâ³äòè ùå îäèí ï³ñòîëåò — òðîõè á³ëüøèé —
é òåæ çàñóíóâ çà ïîÿñ.
— Õîðîøà ³äåÿ.
Ñòðèáàòè éîìó äîâåëîñü ïðîñòî â âîäó, òîìó ùî
äàë³ ï³ä áåðåãîì áóëà ì³ëèíà. À ùå — ïðîäèðàòèñÿ
÷åðåç ÿêèéñü ÷àãàðíèê. ² çàë³çÿêà ïðè òîìó ó íüîãî
áóëà âàæ÷à, í³æ ó Îëåíè.
Æóðíàë³ñò ï³éìàâ ñåáå íà òîìó, ùî äóìàº ïðî
öå ³ç çëîâò³õîþ. Àëå íà äóø³ áóëî ãèäêî é áåç òîãî.
Êàï³òàí äîäàâ ãàçó, é êóù³ íà äèâî øâèäêî ïî-
òÿãëèñÿ íàçàä. Ìàáóòü, öåé åôåêò ñòâîðþâàâñÿ çà
ðàõóíîê äóæå ìàëî¿ â³äñòàí³ äî áåðåãà.
Òî÷í³øå, äî áåðåã³â. Þð³é çàãíàâ êîðàáåëü ó òà-
êèé ëàá³ðèíò, ùî æóðíàë³ñò àæ ãîëîâîþ êðóòèâ,
ïðè÷îìó ç äâîõ ïðè÷èí — ïî-ïåðøå, ³ç çäèâóâàííÿ,
à ïî-äðóãå — óõèëÿþ÷èñü â³ä ã³ëëÿê.
«Àëå ÷èì öå äîïîìîæå ïðîòè ðàäàðó?» — ïî-
äóìàëîñÿ íå äóæå âåñåëî.
Àëå äîâãî íóäüãóâàòè êàï³òàí éîìó íå äàâ.
— Ñàøêî, áåðè ÄØÊ é çàêð³ïè íà áàøò³. Íàä
ëþêîì. Òàê ùîá ì³ã âèñóíóòèñü é ñòð³ëÿòè. Ñêîð³ø.
Òå «ñêîð³ø» áóëî, ïðàâäà, íåàêòóàëüíå — æóð-
íàë³ñò é òàê ïðàöþâàâ øâèäêî, ÿê ò³ëüêè ì³ã.
Ïåðåä âèñàäêîþ Âîëîäèìèð òðîõè íàâ÷èâ éîãî
ïðàöþâàòè ç ìàõîâèêàìè é ïðèö³ëîì. Ïðàâäà,
äàëåêîì³ð âèäàâñÿ Îëåêñàíäðó øòóêîþ çàñêëàä-
íîþ, òîìó Âîëîäèìèð ïðîñòî âèñòàâèâ ãàðìàòó íà
ïðÿìó íàâîäêó é íàêàçàâ «îöåé ìàõîâèê» íå ÷³ïàòè.
À ÿêùî ÷³ïàòè, òî ëèøå ó êðàéíüîìó âèïàäêó.
264
À ùî áóëî «êðàéí³ì âèïàäêîì»?
Â³äïîâ³ä³ íà öå çàïèòàííÿ íå áóëî.
Îñòð³âåöü â³ääàëÿâñÿ. Íà äóø³ íà÷å êàìåíþêà
ëåæàëà.
² òîä³...
Ó ïåðøèé ìîìåíò Îëåêñàíäð íàâ³òü íå çðîçóì³â,
ùî âîíî. Çâóê áóâ çâè÷íèì é çíàéîìèì, àëå íà-
ñò³ëüêè òóò íåñïîä³âàíèì... ² éøîâ â³í ç...
— Âãîðó äèâèñü! — âèãóêíóâ íåñïîä³âàíî êàï³-
òàí. — Îò ãàä, çíîâó ïåðåõèòðèâ!
Ó ñèíüîìó íåá³, äîñèòü âèñîêî — ç ê³ëîìåòð,
òåë³ïàâñÿ ñâ³òëî-áëàêèòíèé, ñõîæèé íà õìàðêó
êóïîë. Ïðÿìîêóòíî¿ ôîðìè. Ç ïîì³òíèì íàâ³òü
ç òàêî¿ â³äñòàí³ ãâèíòîì çà ñïèíîþ.
Ïàðàïëàíåðèñò.
— Ñâîëîòà! — êàï³òàí âèñêî÷èâ ç ðóáêè é áåç-
ñèëî ìàõàâ êóëàêîì ó íåáî. — Ãàä ïàñêóäíèé! Îá-
õèòðóâàâ! Îáäóðèâ! ßê îñòàííüîãî ³ä³îòà!
Ïàðàïëàí çðîáèâ êîëî íàä ñóäíîì é ïîðèíóâ
íàçàä. Äî îñòðîâà.
— Ïàäëî! Øïèãóí ñîáà÷èé! — ðèêíóâ íàâçäî-
ã³í Þð³é.
Ïîò³ì ñ³â íà ïðèñòóïêó á³ëÿ ðóáêè é áåçñèëî
ñõèëèâ ãîëîâó ñîá³ íà ðóêè. Êîðàáåëü ðóõàâñÿ ñàì
ïî ñîá³.
«Øïèãóí» òðîõè çíèçèâñÿ é çðîáèâ êîëî íàä
îñòðîâàìè — ñïî÷àòêó ë³âèì, òàì äå âèñàäèëè
Îëåíó. Ïîò³ì ïðàâèì — òàì, äå âèñòðèáíóâ
Âîëîäèìèð. Ïîò³ì ï³äíÿâñÿ âèùå é çíîâó ï³øîâ
265
øèðîêèì êîëîì, îãèíàþ÷è îáèäâà êëàïò³ çåìë³
îäíî÷àñíî.
² ëèøå òîä³ äî âóõ Îëåêñàíäðà äîëèíóëî äàëåêå-
äàëåêå...
— Áàáàõ!
Ùî òî áóëî — ÷è ïîñòð³ë, ÷è âèáóõ, ãîä³ áóëî
ðîçð³çíèòè. Ìàáóòü, âèáóõ. Àëå îñîáëèâîãî çíà-
÷åííÿ òå íå ìàëî.
— Áàáàõ!
² äèìîâèé ñòîâáóð çä³éíÿâñÿ íàä äåðåâàìè ë³-
âîãî îñòð³âöÿ.
— Áàáàõ!
² ùå îäèí — íåäàëåêî.
— Áàáàõ!
— Áàáàõ!
— Áàáàõ!
Ì³íîìåòíèê Âîëîõàòîãî, ìàáóòü, äåñü íàáóâ
÷èìàëîãî äîñâ³äó — áî ì³íè ëÿãàëè äóæå âëó÷íî,
àêóðàòíèìè ñåêòîðàìè ðîçêðåñëþþ÷è îñòð³âåöü.
Æóðíàë³ñò íàðàõóâàâ äâàäöÿòü âèáóõ³â, ïîò³ì
çáèâñÿ.
Ïîò³ì ñòàëî òèõî. Àëå íåíàäîâãî.
— Áàáàõ!
— Áàáàõ!
— Áàáàõ!
Òàêèìè æ ð³âíèìè ñåð³ÿìè Âîëîõàòèé ïî÷àâ íà-
êðèâàòè é äðóãèé îñòð³âåöü. Ïðî òå, ùî â³ä÷óâàëè
âèìóøåí³ ðîá³íçîíè, íå õîò³ëîñÿ é äóìàòè. Àëå
æóðíàë³ñò ÷îìóñü äóìàâ.
266
Ïîâ³òðÿíèé ñïîñòåð³ãà÷ çðîáèâ ùå îäíå êîëî,
é, ìàáóòü, çàëèøèâñÿ çàäîâîëåíèì. Àëå â³ä òîãî
çàäîâîëåííÿ æóðíàë³ñòîâ³ ìîðîçîì âñ³ÿëî ñïèíó.
Ïàðàïëàíåðèñò ðîçâåðíóâñÿ é çíîâó çàõîäèâ íà
êîðàáåëü.
— Äî áîþ! — íàðåøò³, â³äðåàãóâàâ êàï³òàí. —
Ó áàøòó, ìåðù³é! Ìè ùå ïîäèâèìîñü...
Íà ùî ñàìå Þð³é çáèðàâñÿ «ïîäèâèòèñÿ», òàê
³ çàëèøèëîñü íåâ³äîìèì, áî ï³ä íàñòèëîì ïàëóáè
çíîâó ðîçëþ÷åíî çàðåâ³â äèçåëü.
Êîðàáåëü ðîçâåðíóâñÿ ìàëî íå íà ì³ñö³. Îëåê-
ñàíäð âçÿâñÿ çà êóëåìåò é ñïðîáóâàâ áóâ âï³éìàòè
ïîâ³òðÿíîãî íàõàáó â ïðèö³ë. Àëå òîé áóâ ðîçóì-
íèé, ³ íàïåâíå ìàâ ó ðóêàõ á³íîêëü — áî é áëèçüêî
íå ï³äõîäèâ, é íèæ÷å çà ê³ëîìåòð íå ñïóñêàâñÿ.
— Áóäü íàïîãîòîâ³! — ðèêíóâ êàï³òàí ç ðóáêè. —
Â³í ñêîðî÷óº äèñòàíö³þ. Âæå ñ³ì ê³ëîìåòð³â, îñü-
îñü...
Ïî÷óëîñÿ çíàéîìå âæå âèòòÿ, é æóðíàë³ñò ïî-
ñï³õîì ñõîâàâ ãîëîâó.
Âèáóõíóëî äàëåêî — ìåòð³â çà äâ³ñò³, íå ìåíøå.
Àëå çðàä³òè òîìó æóðíàë³ñò íàâ³òü íå âñòèã.
Ñïîñòåð³ãà÷-êîðèãóâàëüíèê ïðàöþâàâ íà ñî-
â³ñòü. Íàñòóïíà ñåð³ÿ ëÿãëà ìåíøå í³æ çà ï³âñîòí³
ìåòð³â ë³âîðó÷. Çàñâèñò³ëè, çàäçåíüêîò³ëè îñêîëêè
òà ñêëî. Êîðàáåëü âäàðèëî õâèëåþ.
Ùå îäíà ñåð³ÿ — öüîãî ðàçó ïðàâîðó÷, íà òàê³é
ñàì³é â³äñòàí³. Íàì³÷àëàñü «âèäåëêà» — àëå Þð³é
çíîâó êðóòî ðîçâåðíóâ êîðàáåëü é ïðèìóäðèâñÿ
çáèòè ïðèö³ë.
267
— Âîíè ï³äõîäÿòü! — ñïîâ³ñòèâ â³í ÷åðåç õâè-
ëèíó. — Áóäü íàïîãîòîâ³, âæå ï’ÿòü ê³ëîìåòð³â!
Íàâ³òü êðèõ³òíîãî â³éñüêîâîãî äîñâ³äó æóðíà-
ë³ñòà âèñòà÷èëî íà îáðàçëèâèé âèñíîâîê. Âîëî-
õàòèé, ïåðåïîëîâèíèâøè åê³ïàæ, âæå íå ìàâ ¿õ
çà ñåðéîçíîãî ñóïðîòèâíèêà. É ñïîä³âàâñÿ ðîç-
ñòð³ëÿòè âïðèòóë.
Ñåð³ÿ ëÿãëà ïîðó÷, êîðàáåëü íàâ³òü ï³äêèíóëî,
é îñêîëêè âæå íå äçåíüêàëè, à ãëóõî áèëè â áðîíþ.
Ùî ðîáèëîñÿ ç êîðïóñîì, íå õîò³ëîñÿ é äóìàòè.
² ôîðêàííÿ ÷óëîñÿ âñå ÷àñò³øå é ÷àñò³øå. Æóð-
íàë³ñò âèáðàâ ìîìåíò é ïðè÷èíèâ ëþê. Çâè÷àéíî,
êàï³òàíîâèõ êîìàíä â³í òåïåð íå ïî÷óº... òðåáà áóëî
ÿêèéñü òåëåôîí ïðîâåñòè, ÷è ùî...
Ì³íà âäàðèëà ïðîñòî ó áàøòó, ìîæå, íàâ³òü
ó ëþê, âñÿ êîíñòðóêö³ÿ ï³äñêî÷èëà âãîðó, âíèç,
ïîò³ì ÷îìóñü ùå é ïî áîêàõ, é æóðíàë³ñò ïðèêóñèâ
ñîá³ ÿçèêà.
Çâåðõó ïîñèïàëîñü ñêëî — ïðîñòî ó âîëîññÿ.
Æóðíàë³ñò ïðèêðèâ ìàê³âêó ðóêàìè, çà÷åêàâ, ïîêè
ïîò³ê óëàìê³â îñëàáíå, é ï³äâ³â ãîëîâó. Âèÿâèëîñü,
ùî ç êîìàíäèðñüêî¿ áàøòî÷êè âèáèëî ìàéæå óñ³
ñêëîáëîêè.
Íàòîì³ñòü òåïåð ìîæíà áóëî ç íå¿ ùîñü ïîáà-
÷èòè. ² êîðåñïîíäåíò, çâ³ñíî, íå âòåðï³â.
Êîðàáåëü Âîëîõàòîãî çàõîäèâ ç ë³âîãî áîðòó.
² ñòð³ëÿâ, íå âãàâàþ÷è.
Âòðà÷àòè áóëî í³÷îãî. Îëåêñàíäð çíîâó êèíóâñÿ
íà ì³ñöå íàâ³äíèêà é ãàðÿ÷êîâî çàêðóòèâ ìàõîâèê.
Äóëî ãàðìàòè ïîâ³ëüíî ïîïîâçëî ë³âîðó÷. Ìàáóòü,
268
ðóõ òîé íå çàëèøèâñÿ íåïîì³÷åíèì, áî âîðîã àæ
íà÷å ñòðèáíóâ âïåðåä é øâèäêî îïèíèâñÿ ó ìåðò-
âîìó ñåêòîð³.
Îòàê. Æóðíàë³ñò íå âñòèã íàâ³òü ïî÷àòè ïðè-
ö³ëþâàòèñü.
— Þðêî! — êîðåñïîíäåíò çîïàëó ìàéæå ïî
ãðóäè âèñóíóâñÿ íàä ëþêîì. — Ðîçâåðíè òðîõè
ë³âîðó÷!
×è ïî÷óâ éîãî êàï³òàí, à ÷è ñàì çäîãàäàâñÿ —
àëå êðàºâèä ó ïðèö³ë³ ïîâ³ëüíî ïîïîâç âá³ê. Íå
ìåíøå, í³æ ÷åðåç äåñÿòü ñåêóíä ç’ÿâèâñÿ ñïî÷àòêó
áîðò, ïîò³ì í³ñ àãðåñîðà.
Ìàáóòü, êàï³òàí âîðîæîãî êîðàáëÿ ïîäóìàâ,
ùî Þð³é õî÷å âòåêòè — áî á³ëüøå íå ìàíåâðóâàâ,
à ïðîñòî çá³ëüøèâ øâèäê³ñòü é íàõàáíî ïåð íà-
âçäîã³í. Çâ³ñíî, íå ïðèïèíÿþ÷è îáñòð³ëó.
Ì³íà çíîâó âäàðèëà â áàøòó, ó âóõàõ çàãóëî,
é Îëåêñàíäð òèöüíóâ íîãîþ â ïåäàëü — á³ëüøå â³ä
íåñïîä³âàíêè, àí³æ ñïðàâä³ áàæàþ÷è âèñòðåëèòè.
Ïðîìàçàâ. Ñëàáêèé, íåâèðàçíèé ñïëåñê çáëèñ-
íóâ äàëåêî ë³âîðó÷ â³ä ö³ë³.
Æóðíàë³ñò âèëàÿâñÿ. ×åñíî êàæó÷è, â³í íàâ³òü
ñàì çäèâóâàâñÿ á, ÿêáè âëó÷èâ.
Ã³ëüçà ëóíêî âäàðèëàñÿ îá äíî.
Ïî ñíàðÿä äîâåëîñÿ ë³çòè íà ïðîòèëåæíèé êðàé
áàøòè.
Çíîâó âäàðèëà ì³íà, âñå íàâêðóã ñòðóñîíóëîñÿ,
Îëåêñàíäð ìàëî íå óïóñòèâ ç ðóê ñíàðÿä, ïðèùåìèâ
ïàëüöÿ é çíîâó âèëàÿâñÿ. ×îìóñü ïîïàñòè íîñèêîì
ó êàçåííèê ç ïåðøîãî ðàçó íå âäàëîñÿ.
269
Âîðîæèé êîðàáåëü ñàì çà¿õàâ â ïðèö³ë, æóð-
íàë³ñò íàòèñíóâ ñïóñê, ó çàòâîð³ ùîñü ëóíêî êëàö-
íóëî... ³ âñå. Ïîñòð³ëó íå áóëî.
«Ìîæóòü áóòè îñ³÷êè» — çãàäàëèñÿ ñëîâà Âîëî-
äèìèðà. ßêáè â³í ùå ïîêàçàâ, ÿê âèòÿãàòè îñ³÷íèé
çàðÿä...
Íà ïåðåñêàêóâàííÿ ç ì³ñöÿ íà ì³ñöå, âèòÿãàííÿ
òà çàðÿäæàííÿ ï³øëî ìàëî íå äâ³ õâèëèíè, é ï³ä
÷àñ ïðèö³ëþâàííÿ âîðîã âæå çàòóëÿâ ìàëî íå ïî-
ëîâèíó ïîëÿ çîðó.
Ïðîìàçàòè áóëî âàæêî. Àëå çíîâ ãðèìíóâ
âèáóõ, êîðàáåëü ãîéäíóëî íà õâèë³ é Îëåêñàíäð
ïðèìóäðèâñÿ çàãíàòè ñíàðÿä ó âîäó — ÿêðàç ïåðåä
íîñîì ó âîðîãà. Õòîñü ó ÿñêðàâ³é õóñòèí³ íàâ³òü
âèñêî÷èâ íà ïàëóáó é ïîìàõàâ êóëàêîì.
Ã³ëüçà, ùî âïàëà íà ï³äëîãó, áóëà ãàðÿ÷à — àæ
íà â³äñòàí³ ÷óëîñÿ. É ñòðàøåííî ñìåðä³ëî ïîðîõîì.
Íàñòóïíèé ñíàðÿä âçàãàë³ íå ñõîò³â ë³çòè â êà-
çåííèê, æóðíàë³ñò ïõàâ éîãî òàê ³ ñÿê, ïîò³ì êèíóâ
íà ï³äëîãó é ìîòíóâñÿ ïî ³íøèé.
Âîðîã çà öåé ÷àñ áëèæ÷å íå ï³ä³éøîâ.
Áàõíóëî!
Ïîëüîòó ñíàðÿäà, Îëåêñàíäð, çâè÷àéíî, íå
áà÷èâ; íå ïîáà÷èâ é çâè÷íîãî âæå á³ëîãî ñïëåñêó,
é çîïàëó ïîäóìàâ, ùî çàãíàâ ñíàðÿä â íåáî... àëå
òóò ç âîðîæîãî íîñà áðèçíóëè íà âñ³ áîêè ³ñêðè,
óëàìêè, ÿêåñü êëî÷÷ÿ é øìàòòÿ — é æóðíàë³ñò
ðàä³ñíî çàãîðëàâ:
— Âëó÷èâ! ¯é-áîãó, âëó÷èâ!
270
Ã³ëüçà â³äñêî÷èëà íåâäàëî é çà÷åïèëà éîãî ïî
íîç³.
Íàñòóïíèé ñíàðÿä íà÷å àæ ñàì ñêî÷èâ ó êàçåí-
íèê, ðóêè ñàì³ äîâåðíóëè áàøòó òðîõè ë³âîðó÷,
ïîñòð³ë...
Ç íàäáóäîâè íà ïåðåñë³äóâà÷³ ðîçëåò³ëîñÿ ñêëî.
Êîðàáåëü êðóòî ðîçâåðíóâñÿ ë³âîðó÷, íàõèëèâñÿ —
àæ ùîñü ïî ïàëóá³ ïîêîòèëîñÿ. Õòîñü ñêî÷èâ äî
ðóáêè, ñõîâàâñÿ ó í³é, çà÷èíèâ äâåð³... êîðàáåëü
âèð³âíÿâñÿ.
Àëå íàñòóïíà ì³íà ëÿãëà äàëåêî ïîçàäó.
Æóðíàë³ñò âèñòð³ëèâ çíîâó — é ïðîìàçàâ. Íà-
ñòóïíèé êàïñóëü òåæ äàâ îñ³÷êó — äîâåëîñü âè-
òÿãàòè. Ïîêè Îëåêñàíäð âîâòóçèâñÿ, ì³íè çíîâó
ï³ä³áðàëèñÿ áëèæ÷å, àëå â³í çíîâó âëó÷èâ ó í³ñ —
é îáñòð³ë ïðèïèíèâñÿ.
Êîðàáåëü Âîëîõàòîãî ðîçâåðíóâñÿ, âèêîòèâñÿ
ç çîíè îáñòð³ëó é ïî÷àâ äîñèòü øâèäêî çá³ëüøóâàòè
äèñòàíö³þ. Îëåêñàíäð âèñóíóâñÿ ç ëþêà.
Ïàëóáó âàæêî áóëî âï³çíàòè. Æîäíîãî ñêëà
ó ðóáö³ âæå íå áóëî. Êàï³òàí ÷è òî ñèä³â íà ÷îìóñü,
÷è òî ïðîñòî ïðèñ³â, ùîá ìåíøå âèñîâóâàòèñü —
íàä ìåòàëîì çä³éìàëàñÿ ëèøå éîãî ìàê³âêà. Ïî-
øìàòîâàíèé îñêîëêàìè ðÿòóâàëüíèé ïë³ò íàñòîâ-
áóð÷èâñÿ ï³íîïëàñòîì. Ç ïðàâîãî áîðòó ç³ðâàëî
ëåºð — é â³í òåë³ïàâñÿ çà áîðòîì, íà÷å åê³ïàæ çáè-
ðàâñÿ íèì êîãîñü ëîâèòè — íå ìåíøå, àí³æ êèòà.
Ïðîáèëî äèìàð. Âëàñíå êàæó÷è, â³í áóâ ñóòî
äåêîðàòèâíèì, äëÿ âèõëîïó ñëóæèëà íåâåëèêà
271
òðóáêà, àëå ÷îìóñü ñàìå öÿ, íåâåëè÷êà ïðîáî¿íà
âïàäàëà ó â³÷³.
Ðóêè êîðåñïîíäåíòà íàòðàïèëè íà ùîñü ãî-
ñòðå. Â³í îïóñòèâ î÷³ — ÿêðàç á³ëÿ êîìàíäèðñüêî¿
áàøòî÷êè ç êðèö³ áóëî âèðâàíî âåëèêèé øìàòîê
é ãîñòð³ êðà¿ âèðâî÷êè çàäðàëèñÿ âãîðó.
«Ùå á íà äåñÿòü ñàíòèìåòð³â áëèæ÷å...» — ïî-
äóìàâ êîðåñïîíäåíò, àëå ïðîäîâæóâàòè äóìêó íå
ñòàâ. ² òàê çðîçóì³ëî áóëî, ùî òîíêèé ìåòàë ëþê³â
ïðÿìîãî âëó÷àííÿ íå âèòðèìàâ áè.
Êîðàáåëü Âîëîõàòîãî òèì ÷àñîì çíîâó ïåðå-
òâîðèâñÿ íà ñèëóåò, à ùå çà ê³ëüêà õâèëèí ñõîâàâñÿ
çà îñòð³âöåì.
Ëèøå òîä³ Þð³é âèéøîâ ³ç ðóáêè. Ïðîéøîâñÿ
ïî ïàëóá³. Çàçèðíóâ ó ñàëîí. Äîòîðêíóâñÿ äî íàä-
êîëîòî¿ áðîí³. Ãìóêíóâ.
É ìîâ÷êè ïîòèñ æóðíàë³ñòîâ³ ðóêó.
×îìóñü Îëåêñàíäðîâ³ ñòàëî òàê ïðèºìíî, íà÷å
éîãî íàãîðîäèëè íàéâèùèì îðäåíîì.
Ç íåáà äîëèíóëî ñóõå òð³ñêîò³ííÿ, îáèäâà îäíî-
÷àñíî çàäåðëè ãîëîâè é ïðîâåëè ïàðàïëàíåðèñòà
çàäóìëèâèìè ïîãëÿäàìè. Ñïîñòåð³ãà÷ ï³äíÿâñÿ
ê³ëîìåòðè íà òðè, òîæ ïîáà÷èòè, ÷èì ñàìå â³í òàì
çàéìàºòüñÿ, çâè÷àéíî, íå âäàëîñÿ íàâ³òü ó á³íîêëü.
Âò³øàëî îäíå — â³í ðîçâåðíóâñÿ é òåæ ïðÿìóâàâ
ãåòü — çà îñòð³â.
— ßê ìè ¿ì íàäàâàëè! — íå âèòðèìàâ æóðíà-
ë³ñò. — Ò³êàþòü, ãàäè!
Þð³é ç³òõíóâ, é ï³äíåñåíèé íàñòð³é êîðåñïîí-
äåíòà êóäèñü ïîä³âñÿ. Þð³é ç³òõíóâ ùå ðàç é ñêàçàâ:
272
— Ïðîñòî ó ñïîñòåð³ãà÷à ïàëèâî ñê³í÷èëîñü.
Æóðíàë³ñò ñêèñ îñòàòî÷íî. Êîðîòêà ôðàçà îçíà-
÷àëà áàãàòî ÷îãî, àëå íàéïàñêóäí³øèì áóëî òå, ùî,
ñêîð³ø çà âñå, ÷åðåç äåÿêèé ÷àñ âîðîã ïîâåðíåòüñÿ...
À êîëè ïîâåðíåòüñÿ...
Äîìèñëþâàòè äóìêó ÷îìóñü íå õîò³ëîñÿ.
Þð³é ïîâåðíóâñÿ äî ðóáêè, çìåíøèâ ãàç é òåæ
ðîçâåðíóâ êîðàáåëü äî îñòðîâà. Âïåðøå çà âåñü
÷àñ çíàéîìñòâà êîðåñïîíäåíò ïîì³òèâ ó ðóõàõ òà
âèãëÿä³ êàï³òàíà ÿêóñü íåïåâí³ñòü.
— Ñïðîáóºìî íå äàòè éîìó çàïðàâèòèñü, — ïî-
ÿñíèâ Þð³é.
— À ìîæå... — ðèïíóâñÿ áóâ æóðíàë³ñò é çà-
ìîâê, àëå êàï³òàí çðîçóì³â éîãî ïðàâèëüíî.
— Í³. Íå âòå÷åìî. Äîæåíå é ðîçñòð³ëÿº çäà-
ëåêó.
Â³í ïîäóìàâ ùå òðîõè é äîäàâ:
— Ñõîäè-íî ïîêè ùî âèòÿãíè êóëåìåò... àëå íå
âñòàíîâëþé, à ïðîñòî ïîêëàäè íà íîñ³. Òàê ùîá íå
äóæå ïîì³òíî áóëî.
Ïîäóìàâ ùå.
— ...² ïðèáåðè â áàøò³. Ã³ëüçè òàì... îñ³÷í³
ñíàðÿäè... áóëè òàê³?
— Áóëè, — ïîõìóðî áóðêíóâ êîðåñïîíäåíò.
Áóëî ÷³òêî çðîçóì³ëî, äëÿ ÷îãî âñ³ ò³ ïðèãîòó-
âàííÿ — äëÿ ïðîäîâæåííÿ áîþ.
— Ñêëî çìåòè... — êèíóâ íàâçäîã³í êàï³òàí.
Âèòÿãàòè ñíàðÿäè ç áàøòè âèÿâèëîñü äîñèòü

íåçðó÷íî — äîâã³, òà é äîñèòü âàæê³, âîíè òàê ³ íà-
273
ìàãàëèñÿ âèñëèçíóòè ç ðóê, é ÷îìóñü — îáîâ’ÿçêîâî
íîñèêîì âíèç. Âëàñíå, Âîëîäèìèð êàçàâ êîëèñü,
ùî òî íå ñòðàøíî, ùî ñíàðÿä, ÿêèé íå ïðîéøîâ
ñòâîë, äîñèòü áåçïå÷íèé...
ßê äàâíî, ñòðàøåííî äàâíî, òå áóëî!
×îìóñü íà ì³ñö³ Âîëîäèìèðà óÿâèâñÿ â³í
ñàì — çàêèíóòèé âèáóõîì ó êóù³, ç ïîøìàòîâàíèì
îñêîëêàìè ÷åðåâîì, ðîç³ðâàíèìè ãðóäüìè... ÿê
ó àìåðèêàíñüêèõ ô³ëüìàõ...
Ïîò³ì óÿâà ïåðåêèíóëàñü íà Îëåíó é íà äóø³
ñòàëî ùå ã³ðøå.
«À ìîæå, âîíî é íà êðàùå? — âîðóõíóëàñÿ
ï³äëà äóìêà. — Ê³íåöü ê³íöåì, ÿêùî íå ìåí³ — òî
é í³êîìó?»
Äóìêó âäàëîñÿ ïðîãíàòè.
À îò âèêèíóòè ç áàøòè òðóõëÿâ³ í³ìåöüê³ ê³ñòêè —
íå âñòèã.
Ó ëþê çíîâó çàçèðíóâ êàï³òàí.
— Ãîòóéñÿ, — ãóêíóâ â³í çãîðè. — Âîëîõàòèé
çìåíøóº â³äñòàíü. ß ñïðîáóþ êèíóòèñÿ íàçóñòð³÷,
ïîò³ì ð³çêî ðîçâåðíóòèñÿ áîêîì... ÿêèì òîá³ êðàùå?
— Ïðàâèì, — íåîõî÷å â³äïîâ³â Îëåêñàíäð.
×îìóñü îõî÷³øå áàøòà êðóòèëàñü ë³âîðó÷.
— Óãó. Äîáðå. Íó, ÿêùî ïîùàñòèòü ï³ä³éòè íà
äèñòàíö³þ õî÷à á ï³âòîðà ê³ëîìåòðè, òî ÿ éîãî ùå
é ç êóëåìåòà ïðèãîùó.
— Óãó.
Êîðåñïîíäåíò êèâíóâ. Ïîõìóð³ äóìêè ïîñòó-
ïîâî ðîçâ³þâàëèñü. Ñïðàâä³, îäíà ñïðàâà çîáðà-
274
æóâàòè ñîáîþ ì³øåíü... é çîâñ³ì ³íøà — âñòóïèòè
ó á³é.
Íàâ³òü ç äåÿêèìè øàíñàìè íà ïåðåìîãó.
Ìàáóòü, Þð³é â³ä÷óâ éîãî íàñòð³é — áî êî-
ðîòêî ïîñì³õíóâñÿ é ñêàçàâ:
— Òà íå ïàí³êóé! Çãàäàé êðàùå, ÿê òè äîáðÿ÷å
¿ì âð³çàâ — ïðîñòî ó ðóáêó! Òàê íàâ³òü ÿ á íå çì³ã,
òà é Âîâêà òåæ!
Âîëîäèìèðà â³í çãàäàâ äàðåìíî, ³, ìàáóòü, ñàì
öå â³ä÷óâ.
— À ùî, — ç íàä³ºþ ñïèòàâ æóðíàë³ñò. — À íå
ìîæå áóòè òàêîãî, ùî â ðóáö³ áóâ Âîëîõàòèé?
— Í³! — ð³øó÷å ìîòíóâ ãîëîâîþ êàï³òàí. —
Òî÷íî í³. Â³í ó íàñ, ïî-ïåðøå, àðèñòîêðàò...
ëþáèòü êîìàíäóâàòè... À ïî-äðóãå — äî òåõí³êè
â íüîãî ðóêè íå ñòîÿòü. Â³í á³ëüøå ñïåö³àë³çó-
ºòüñÿ...
Þð³é óðâàâ ñàì ñåáå é ïîñï³õîì çâåðíóâ ðîç-
ìîâó íà ³íøå:
— Îò ÿêáè ìè ç³òêíóëèñÿ ç ²íæåíåðîì!
Â³í çíîâ çðîáèâ ïàóçó é äîäàâ — âæå ³íàêøèì
òîíîì, òðîõè íàâ³òü çàìð³ÿíèì:
— À ùå êðàùå, ÿêáè ç ²íæåíåðîì ç³òêíóâñÿ ñàì
Âîëîõàòèé...
Ó ðóáö³ ùîñü ïèñíóëî, é êàï³òàí ïîñï³õîì êè-
íóâñÿ äî øòóðâàëó.
Ó ïîâ³òð³ çíîâó çàäçèæ÷àëî. Ïàðàïëàíåðèñò

çàõîäèâ çäàëåêó, ïîñòóïîâî íàáèðàþ÷è âèñîòó òà
275
îñòåð³ãàþ÷èñü íàáëèæàòèñÿ íà äèñòàíö³þ ïîñòð³ëó.
Ùå é ç çàïàñîì.
— Òè íà òîãî ïîãàíöÿ òåæ, ïî ìîæëèâîñò³, ïî-
ãëÿäàé! — âèãóêíóâ ç ðóáêè Þð³é. — Õòîçíà, ðàï-
òîì â³í ç ñîáîþ àâòîìàò çàõîïèâ àáî ïàðó ãðàíàò!
Æóðíàë³ñò êèâíóâ, àëå ñàì ïðî ñåáå ïîäóìàâ, ùî
ïîãëÿäàòè ç áàøòè íà íåáî äîñèòü íåçðó÷íî. Âò³ì,
ìàáóòü, Þð³é äóìàâ òàê ñàìî, é ïîïåðåäèâ éîãî
ïðî âñÿê âèïàäîê... àáî ùîá ðîáîòîþ â³ä³ãíàòè
ïîõìóð³ äóìêè.
Çà îñòðîâîì áàõíóëî, â ïîâ³òð³ çíîâ çàñòîãíàëà
ì³íà, é ç ïîõìóðèìè äóìêàìè âïîðàëàñü êðàùå çà
âñÿê³ ³íø³ ë³êè òà çàñîáè.
Âèáóõíóëî äàëåêî.
Þð³é íåãàéíî çì³íèâ êóðñ, ïîò³ì ùå ðàç. Ëîã³êè
ó ìàíåâðàõ òèõ íå áóëî — ³ öå ïðàöþâàëî. Äðóãèé
òà òðåò³é âèáóõè ëÿãëè íà òàê³é ñàì³é â³äñòàí³... àëå
âñå-òàêè îáäóðèòè ïîâ³òðÿíîãî êîðèãóâàëüíèêà
áóëî âàæêî.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é ñõîâàâñÿ ó áàøò³. Ïîêè ùî
ðîáîòè éîìó íå áóëî.
Íàñòóïí³ ì³íè ïàäàëè òî äàëåêî, òî áëèçüêî; òî
âèëè, ÿê â³äüìè — é öå áóëî äîáðå, òî õóð÷àëè òà
áîðìîò³ëè — à öå âæå áóëî çíà÷íî ã³ðøå; âèáóõè
òî ëÿñêàëè çà äâ³ ñîòí³ ìåòð³â, òî ðàïòîì ãóïàëè
ïîðó÷ òàê, ùî ðîçõèòóâàëè õâèëÿìè êîðàáåëü.
Àëå íàïðóæåííÿ íå áóëî. Àðòèëåðèñò Âîëîõà-
òîãî âæå ïåðåêîíàâñÿ, ùî îäíèì âîãíåâèì íàëüî-
òîì ðóõîìó ö³ëü íå íàêðèºø, é òåïåð ïðèö³ëþâàâñÿ
äîâãî òà ìåòîäè÷íî.
276
Çà ï³âãîäèíè æóðíàë³ñò çâèê ³ äî âèòòÿ, ³ äî
ãóïàííÿ é ïî÷àâ íàâ³òü ïîç³õàòè.
— Ãîòóéñü!
Ãîëîñ êàï³òàíà äîëèíóâ êð³çü ïðî÷èíåíèé ëþê
(òð³øå÷êè, ëèøå ùîá ÷óòè, àëå ó æîäíîìó ðàç³ íå
ïðîïóñòèòè îñêîëîê!) — é çâó÷àâ òðîõè äèâíî.
Æóðíàë³ñò âèçèðíóâ ó áàøòî÷êó. Êîðàáåëü
âèéøîâ íà òðàâåðç ï³ùàíîãî ìèñó íà îñòðîâ³
é ðîçâåðòàâñÿ ïðàâîðó÷. Âîðîæå ñóäíî íåïîñï³-
õîì ïðîáóâàëî ñõîâàòèñÿ çà éîãî ïðîòèëåæíèé,
ë³ñèñòèé êðàé.
Ï³éìàòè â ïðèö³ë éîãî âèÿâèëîñÿ äîñèòü ëåãêî,
àëå ñòð³ëÿòè íà òàê³é â³äñòàí³ — áåçãëóçäî. Îëåê-
ñàíäð ÷åêàâ-÷åêàâ, ïîòðîõó ï³äêðó÷óþ÷è ìàõîâèêà
ãîðèçîíòàëüíîãî íàâåäåííÿ, àæ ïîêè äóëî íå âïåð-
ëîñü ó íàäáóäîâó.
— Òüõó!
Âîëîõàòèé âèñêî÷èâ ç ïîëÿ îáñòð³ëó. À ùå ÷åðåç
äåñÿòü õâèëèí çíîâ çàõîâàâñÿ çà îñòðîâîì. É ÷î-
ìóñü ïðèïèíèâ îáñòð³ë. Ëèøå ñïîñòåð³ãà÷ äçèæ÷àâ
³ äçèæ÷àâ íàä ãîëîâîþ. Äîñèòü äðàò³âëèâî.
Äçèæ÷àííÿ ïîñèëèëîñü. Æóðíàë³ñò çàíåïîêî-
ºíî âèñóíóâ ãîëîâó â ëþê — é îòåòåð³â. Ïàðàïëà-
íåðèñò â³ä³éøîâ ïîäàë³ é òåïåð íàõàáíî ï³ê³ðóâàâ
ïðîñòî íà êîðàáåëü! É — íà÷å öüîãî çàìàëî! —
ùîñü âîðóøèâ ó ñåáå íà ãðóäÿõ, ùîñü ñïðÿìîâóâàâ
÷è òî âïåðåä, ÷è òî âíèç...
— Õîâàéñü! — çàãîðëàâ êàï³òàí é ñàì çíèê çà
ñò³íêàìè ðóáêè.
277
Õîâàòèñÿ æóðíàë³ñòîâ³ áóëî çíà÷íî çðó÷í³øå.
Ðóáêà áóëà îáøèòà ëèøå òîíåíüêèìè ëèñòàìè çà-
ë³çà. Îëåêñàíäð ïîñòóêàâ ïàëüöåì ïî êðèö³ áàøòè...
é ïîäóìàâ, ùî éîìó âñå îäíî, ÿê çàãèíóòè — ÷è
áóòè ðîçñòð³ëÿíèì ç ïîâ³òðÿ... ÷è ïîñ³÷åíèì îñêîë-
êàìè ì³íè... ÷è áóëüêíóòè ðàçîì ç êîðàáëåì, ÿêùî
ïîâ³òðÿíèé ï³ðàò Âîëîõàòîãî âá’º àáî ïîðàíèòü
êàï³òàíà é êîðàáåëü ñòàíå íåêåðîâàíèì. Íàä³¿ íà
òå, ùî òàºìíè÷èé Âîëîõàòèé â³äïóñòèòü ñâ³äêà
òàêèõ çëî÷èí³â...
Æóðíàë³ñòà àæ ïåðåñìèêíóëî. Äâàäöÿòü ïåðøå
ñòîë³òòÿ, öèâ³ë³çîâàíà, ìàéæå ºâðîïåéñüêà êðà-
¿íà — é òàê³ â³äâåðòî ï³ðàòñüê³ áàòàë³¿ ïîñåðåä
âîäîñõîâèùà!
Íåãîëîñíî òð³ñíóëî ê³ëüêà ÷åðã. Ïàðàïëàí ïðî-
ìàéíóâ, ðåâó÷è ìîòîðîì, íàä ñàì³ñ³íüêèì êîðàáëåì
é çíîâó ïî÷àâ äåðòèñÿ âãîðó.
Çàõóð÷àëà ì³íà. Ãðèìíóëî. Ïîðó÷.
— Öåé ãàä, ìàáóòü, âïåðñÿ íîñîì ó áåðåã, ùîá
íå õèòàëî! — äîëèíóëî ç ðóáêè. — Îáåðåæíî, çà-
ðàç áóäå òîâêìà÷èòè âëó÷íî! À, ÷îðò!
Îëåêñàíäð âèçèðíóâ — é ëåäü âñòèã ñõîâàòèñÿ.
Ïàðàïëàíåðèñò ñïî÷àòêó îáñòð³ëÿâ ðóáêó, ïîò³ì
ïåðåêèíóâ âîãîíü íà áàøòó. Ïîì³òèâ? Òàê, ìàáóòü,
çâåðõó âñÿ ïàëóáà áóëà ÿê íà äîëîí³.
— Ïèëüíóé!
Ì³íà çíîâó âäàðèëà ó áðîíþ, áàøòà àæ çàãóëà.
Êîðàáåëü ïî÷àâ áóâ ðîçâåðòàòèñÿ, àëå òóò-òàêè
êðóòîíóâñÿ ó ³íøèé á³ê. Ìàáóòü, çáèâàòè ìàíåâðîì
278
ïðèö³ë îäíî÷àñíî äâîì âîðîãàì êàï³òàíîâ³ áóëî
äîñèòü âàæêî.
Êîðàáåëü âèð³âíÿâñÿ é ï³øîâ ïðÿìî, íå íà-
õèëÿþ÷èñü. Ùîñü çàãðèì³ëî — íà÷å ïî ñõîäàõ
ïîðîæíþ ä³æêó êîòèëè. Æóðíàë³ñò îáåðåæíî
âèñóíóâ íîñà — âèÿâèëîñü, ùî òî Þð³é ïîêèíóâ
øòóðâàë, ñêî÷èâ íà í³ñ, ïðè÷åïèâ êóëåìåò é ñïðî-
áóâàâ çóñòð³òè ïàðàïëàíåðèñòà ïî-ñâîºìó. Àëå
çíîâ çàõóð÷àëà ì³íà, êàï³òàí êèíóâñÿ íà ïàëóáó,
ðîçïëàñòàâñÿ, ìàéæå ðîçò³êñÿ ïî í³é — ³ â÷àñíî.
Æóðíàë³ñò òåæ âñòèã ïðèãíóòèñÿ é ïîòÿãòè çà
ñîáîþ ëþê, òîæ âèáóõó íå ïîáà÷èâ, àëå ïî òîìó,
ÿê ï³äêèíóëî êîðàáåëü, ñòàëî çðîçóì³ëî. Ïî íåðó-
õîì³é ì³øåí³ êàíîí³ðè Âîëîõàòîãî ñòð³ëÿëè çíà÷íî
êðàùå. Òà ùå ç ì³ñöÿ… òà ùå ç êîðèãóâàëüíèêîì…
Â³ä òàêî¿ íåñïðàâåäëèâîñò³ õîò³ëîñÿ ïëàêàòè.
Îëåêñàíäð çíîâó ïðî÷èíèâ ëþê. Íà äèâî,
Þð³é, íàâ³òü íå ïîðàíåíèé, âæå ï³äñêî÷èâ ç ïàëóáè
é á³ã äî ðóáêè. Ïîêèíóòèé êóëåìåò òàê ³ çàëèøèâñÿ
òåë³ïàòèñü íà øêâîðí³. Ìîæíà áóëî á, çâè÷àéíî,
âèñêî÷èòè é ñòàòè äî êóëåìåòà...
Àëå æóðíàë³ñò òâåðäî çíàâ, ùî ó ðóõîìó ïî-
â³òðÿíó ì³øåíü â³í çìîæå âëó÷èòè õ³áà ùî âè-
ïàäêîâî. Òà é ì³øåíü íàâðÿä ÷è ïîâîäèëà á ñåáå
íåðîçóìíî — çàâáà÷èâøè, ùî îñíîâíó óâàãó òåïåð
ïðèä³ëÿþòü ¿é, ï³äíÿëàñÿ á òèñÿ÷³ íà äâ³ ìåòð³â...
íå çàáóâøè ïîâ³äîìèòè Âîëîõàòîãî, ùî áàøòà
ñïîðîæí³ëà.
À òîé, ó ñâîþ ÷åðãó, òåæ íå ãàÿâ áè ÷àñó.
Òàê ÷è ñÿê... à ãðåöü.
279
Þð³é ÷îìóñü ïðîìèíóâ ðóáêó é ï³äñêî÷èâ äî
áàøòè:
— Âèëàçü!
Çäèâîâàíèé æóðíàë³ñò ñëóõíÿíî ïîë³ç íàãîðó.
Êàï³òàí íåòåðïëÿ÷å â³äøòîâõíóâ éîãî é ñêî÷èâ
óíèç. Íåäàëåêî ãåïíóëà â âîäó ì³íà, çä³éíÿëà ôîí-
òàí, é ùîñü ïðîõóð÷àëî íàä ãîëîâîþ.
É ñòðàøåííî ñìåðä³ëî ÷èìîñü ñîëîäêóâàòèì,
ãèäîòíèì, õ³ì³÷íèì... à ÷îìóñü òàêîæ ãîð³ëèì
ìåòàëîì.
— Ùî, ãîðèìî?
Þð³é âèñóíóâñÿ ç áàøòè:
— Á³æè äî ðóáêè! É êðóòè øòóðâàë!
— Êóäè?
— Êóäè çàâãîäíî! ² ïðèãèíàéñÿ, êîëè ì³íà
ëåò³òèìå!
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà âæå íà á³ãó. Ïðî-
ìàéíóëà òàêîæ äóìêà, ùî êàï³òàí ïðîñòî éîãî ï³ä-
ñòàâèâ, àáè ñàìîìó ïåðåñèä³òè íåáåçïåêó ó áàøò³.
Àëå âèãðàâàâ â³í òèì ÷àñîì, ìàáóòü, íåáàãàòî...
Ïàðàïëàíåðèñò çíîâó çàõîäèâ â ëîá. Îëåêñàíäð
êðóòîíóâ øòóðâàëà ë³âîðó÷, íå âòðèìàâñÿ íà íîãàõ,
êîëè êîðàáåëü íàõèëèâñÿ, é, ìàáóòü, ñàìå öå éîãî
é âðÿòóâàëî. Êóë³ âäàðèëè ÿêðàç ïî çàäí³é ñò³í³
ðóáêè. À êîðàáåëü òèì ÷àñîì éøîâ ç òàêèì êðåíîì,
íà÷å òâåðäî âèð³øèâ ïåðåêèíóòèñü.
Æóðíàë³ñò, íå ï³äâîäÿ÷èñü, ïîêðóòèâ øòóðâàë
íàçàä. Ï³äëîãà ïîòðîõó ïî÷àëà âèð³âíþâàòèñü. Âè-
çèðíóâ — ïîïåðåäó çä³éìàâñÿ îñòð³â — äîâåëîñÿ
êðóòèòè øòóðâàë ùå.
280
Ñóäíî éøëî òàêèì âèõèëÿñîì, ùî ì³íè ïàäàëè
âñå äàë³ é äàë³. Àëå ñìîð³ä ìåòàëó òà âèáóõ³âêè âñå
äóæ÷àâ. ² ïàðàïëàíåðèñò çíîâó çàõîäèâ â àòàêó.
Ç³ãíóâøèñü, íà÷å áàáöÿ ç ðàäèêóë³òîì, ïî ïàëóá³
ìåòíóâñÿ Þð³é, ï³äñêî÷èâ äî êóëåìåòà, ðîçâåðíóâ...
Ïàðàïëàíåðèñò íåãàéíî ïðèïèíèâ àòàêó, çðîáèâ
çèãçàã ó îäèí á³ê, ó äðóãèé... ðîçâåðíóâñÿ... ïîë³ç
âãîðó. Æóðíàë³ñò êèíóâ ïîãëÿä íà ðàäàð — êðàïêà,
ùî, ìàáóòü, ïîçíà÷àëà êîðàáåëü Âîëîõàòîãî, òåæ
çðóøèëà ç ì³ñöÿ, ³ éîìó àæ ïðèºìíî ñòàëî â³ä òîãî,
ùî âñå éøëî ñàìå òàê, ÿê â³í íàïðîðîêóâàâ.
Þð³é ïðèñ³â íà íîñ³, òàê-ñÿê çàõèùåíèé ôàëü-
øáîðòîì, é òðèìàâñÿ íàïîãîòîâ³, àëå ñïîñòåð³ãà÷
âèð³øèâ íå ðèçèêóâàòè é íàâ³òü íå ïðîáóâàâ çíèçè-
òèñü. Âò³ì, éîìó öå é íå ïîòð³áíî áóëî — êðàïêà
âñå áëèæ÷àëà, áëèæ÷àëà...
Âîðîæèé êîðàáåëü âèêîòèâñÿ ç-çà îñòðîâà,
ðîçâåðíóâñÿ íîñîì é ïî÷àâ äîñèòü øâèäêî íàçäî-
ãàíÿòè. Þð³é îáëèøèâ êóëåìåò é êèíóâñÿ çíîâó
äî ðóáêè.
— Ñòàâàé!.. Äî!.. Êóëåìåòà!.. É!.. Õî÷à á!..
Â³äãàíÿé!.. Ãàäà!..
×îìóñü â³í áóâ çàõåêàíèé, íà÷å ÷îòèðèñòà ìå-
òð³â ïðîá³ã.
Ñïîñòåð³ãà÷ îö³íèâ òó ðîê³ðîâêó ïðàâèëüíî —
çíèçèâñÿ. Âî÷åâèäü, æóðíàë³ñò, ÿê ñòð³ëåöü, íå
âèêëèêàâ â íüîãî âåëèêî¿ ïîâàãè. Öå áóëî, ìàáóòü,
ïðàâèëüíî... àëå é îáðàçëèâî! Îëåêñàíäð ïðèö³ëèâñÿ
é íàòèñíóâ ñïóñê. Êóëåìåò çàãðèì³â é ñïðîáóâàâ
âèðâàòèñü ç ðóê. ×åðãà, ìàáóòü, ï³øëà ÷îðòçíà-äå,
281
áî ïàðàïëàí íàñì³øêóâàòî õèòíóâñÿ â îäèí á³ê,
ó äðóãèé — ÿê êðèëàìè ïîõèòàâ; ïîò³ì çíèçèâñÿ
ùå é ïî÷àâ çàõîäèòè ó ï³êå.
Ðâàëèñÿ ì³íè. Þð³é ìàíåâðóâàâ äîñèòü âäàëî,
é æîäíîãî ïðÿìîãî ïîïàäàííÿ ùå íå òðàïè-
ëîñÿ, àëå äèñòàíö³ÿ çìåíøóâàëàñü — ç ê³ëîìåòð...
ìåíøå... ùå ìåíøå... òàê øâèäêî! îñü-îñü... à ãàð-
ìàòà ìîâ÷à...
Áà-áàõ!
Â³ä íåñïîä³âàíêè æóðíàë³ñò àæ ï³äñêî÷èâ, é âðÿ-
òóâàëî éîãî ëèøå òå, ùî ïàðàïëàíåðèñò áóâ òàê
ñàìî çäèâîâàíèé. Îëåêñàíäð îãëÿíóâñÿ — áàøòó
áóëî íå âèäíî çà íàäáóäîâîþ, àëå ñòâîë âèäí³âñÿ.
Ðîçâåðíóòèñÿ âá³ê, ÿêðàç äî âîðîæîãî êîðàáëÿ.
² ìàëî òîãî — ôîíòàí â³ä ïàä³ííÿ ñíàðÿäó îñ³äàâ
çîâñ³ì íåäàëåêî â³ä éîãî íîñà.
Áà-áàõ!
Ôàëüøáîðò ç ë³âî¿ âèëèö³ ñóäíà ðîç³ðâàëî, ïî-
êàë³÷èëî, ðîçíåñëî!
Áà-áàõ!
Íåâèñîêèé ï³íèñòèé áóðóí÷èê ïðîìàéíóâ ï³ä
íîñîì âîðîãà é îäðàçó æ çíèê. Öå îçíà÷àëî...
Æóðíàë³ñò áîÿâñÿ î÷àì ïîâ³ðèòè — íåâ³äîì³ àð-
òèëåðèñòè âëó÷èëè òî÷íî ó í³ñ êîðàáëÿ, ï³ä âàòåð-
ë³í³þ! À öå îçíà÷àëî, ùî çàðàç ó íîñîâîìó â³äñ³êó
çÿº ïðîáî¿íà, é ÷åðåç íå¿ õëèùå íàãíàíà øâèäê³ñ-
íèì íàïîðîì âîäà, ³ ÿêùî âîðîæèé êåðìàíè÷ íå
äóðíèé, òî... Òî÷íî!
Êîðàáåëü çìåíøèâ õ³ä é ïî÷àâ ðîçâåðòàòèñÿ.
Áà-áàõ!
282
Ãàðìàòà âäàðèëà çíîâó, é íà áîö³ âîðîãà ç’ÿâè-
ëàñÿ ïîì³òíà íàâ³òü ç òàêî¿ â³äñòàí³ ä³ðêà. Íà æàëü,
äîñèòü âèñîêî íàä âîäîþ.
Áà-áàõ!
Çíîâó áðèçíóëà óëàìêàìè ðóáêà. Êîðàáåëü ïî-
âåëî ïðàâîðó÷, çíîâó ï³äñòàâëÿþ÷è í³ñ ï³ä îáñòð³ë.
Áà-áàõ!
Áà-áàõ!
Áà-áàõ!
Ïîñòð³ëè ìàéæå çëèëèñÿ â ÷åðãó. Îëåêñàíäð
àæ çàõîïèâñÿ òàêîþ âïðàâí³ñòþ é ïîäóìàâ, ùî ñàì
áè â³í í³êîëè íå çì³ã çàðÿäæàòè ãàðìàòó ç òàêîþ
øâèäê³ñòþ.
Ùîñü áîëÿ÷å ñ³ïíóëî éîãî çà ðóêó é êèíóëî
íà ïàëóáó. Íàä ñàìèì îáëè÷÷ÿì ïðîìàéíóâ á³ëèé
êóïîë, é âèõîð, êèíóòèé ïîâ³òðÿíèì ãâèíòîì ïà-
ðàïëàíà, ð³çîíóâ î÷³. Ïàðàïëàíåðèñò, çàâáà÷èâøè
ñêðóòíó äëÿ êîðàáëÿ ñèòóàö³þ, òåæ ï³øîâ ó àòàêó.
Æóðíàë³ñò çíîâó ïðèïàâ äî äóã êóëåìåòà. Íàòèñíóâ
ñïóñê. Íàä âóõîì ãðèìíóëî...
² ùå îäíà ÷åðãà äîëèíóëà.... çâ³äêè? Êîðåñ-
ïîíäåíò íàøîðîøèâ âóõà. Ñòð³ëÿëè çîâí³. ² íå íà
ïàëóá³. ² íå â ïîâ³òð³. ² íå... íå ç àâòîìàòà?
Â³í ïîêðóòèâ ãîëîâîþ íà âñ³ áîêè — é ìàëî
íå ï³äñòðèáíóâ â³ä íåñïîä³âàíêè. Ïàðàïëàíåðèñò
éøîâ ç âåëèêèì êðåíîì, é íå àòàêóâàâ, í³! Íà-
âïàêè — ïîì³òíî áóëî, ùî â³í ùîñèëè, ùîäóõó, âè-
äóøóþ÷è ç ìîòîðó âñå äî îñòàííüî¿ ê³íñüêî¿ ñèëè...
Ò²ÊÀª!
283
À õòîñü ç êóù³â íà óçáåðåææ³ îñòðîâà ñóïðîâî-
äæóº éîãî äîâãèìè é, ìàáóòü, äîñèòü âëó÷íèìè, ÿê
íà òàê³é äèñòàíö³¿, ÷åðãàìè!
Êîðàáåëü òèì ÷àñîì ðîçâåðíóâñÿ é ï³äõîäèâ
äî âîðîãà ãàëñàìè — ùîá âîäíî÷àñ ³ äèñòàíö³þ
âèòðèìàòè, é äàòè àðòèëåðèñòàì ìîæëèâ³ñòü äî-
äàòè âîðîãó ùå... ² öå ¿ì âäàâàëîñü! Ñíàðÿäè áèëè
òî â êîðïóñ — ³ âæå ö³ëèé ðÿä îòâîð³â ÷îðí³â íà
áîðò³ ïóíêòèðîì, òî â ðóáêó — ìàáóòü, ÿêùî õòîñü
ïðîáóâàâ òàì âîðóøèòèñü.
² òóò äâ³ ÷åðãè âäàðèëè îäíî÷àñíî, ìîòîð
ïàðàïëàíó ÿêîñü ðàïòîâî çàìîâê, ïîò³ì áëèñíóâ
âîãîíü, é çà ìèòü á³ëîñí³æíèé êóïîë ïåðåòâîðèâñÿ
íà ê³ëüêà ïàëàþ÷èõ êëàïò³â. ×îðíà íåçãðàáíà ô³-
ãóðêà âèïàëà ç íèõ é, íàáðàâøè ÷èìàëó øâèäê³ñòü,
ëÿñíóëà îá âîäó.
Ôîíòàí çä³éíÿâñÿ á³ëüøèé, ÿê â³ä ïîïàäàííÿ
ñíàðÿäó, àëå çíà÷íî ìåíøèé, ÿê â³ä âèáóõó ì³íè.
Îëåêñàíäð çàêëÿê. Ïîñòð³ëè ç ãàðìàòè ïî âî-
ðîæîìó êîðàáëþ ÷îìóñü íå àñîö³þâàëèñÿ ç âáèâ-
ñòâîì, à ñêîð³ø — ç ãðîþ, çìàãàííÿì, ö³êàâèì òà
çàõîïëþþ÷èì. À òóò...
Îòàê âäðóãå íà î÷àõ æóðíàë³ñòà çàãèíóëà ëþ-
äèíà, é â³í ìàâ äî öüîãî áåçïîñåðåäíº â³äíîøåííÿ!
— Ïî êîðàáëåâ³! — ãîëîñ Þð³ÿ âèâ³â éîãî
ç äèâíîãî ñòàíó. — Ïî áîðòàõ ìî÷è, áëèæ÷å äî
âàòåðë³í³¿.
Ëÿñíóâ ì³íîìåòíèé ïîñòð³ë — àëå ÿêîñü íå-
âïåâíåíî. Ì³íà âèáóõíóëà äåñü äàëåêî-äàëåêî çà
êîðìîþ.
284
Ó â³äïîâ³äü çíîâ îæèëà áàøòà — êðóòíóëàñü,
ðîçâåðòàþ÷èñü ãàðìàòîþ äî ì³øåí³, âîðóõíóëà
äîâãèì õîáîòîì âãîðó-âíèç...
Áà-áàõ!
Áà-áàõ!
Áà-áàõ!
Ðîçáèòèé êîðàáåëü çäðèãàâñÿ â³ä êîæíîãî ïî-
ñòð³ëó, é ëåò³ëè óëàìêè.
Çíîâ çàñìåðä³ëî ãîð³ëèì ìåòàëîì — ùå äóæ÷å,
ïåðåáèëî íàâ³òü ñìîð³ä çãîð³ëîãî ïîðîõó. Êîðåñ-
ïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — Þð³é ï³äñêî÷èâ ççàäó äî
áàøòè, çàïàëèâ çíàéîìó âæå òåðì³òíó ïàëè÷êó
é ùîñü ðîáèâ á³ëÿ ëþêà.
Áà-áàõ!
Áà-áàõ!
Áà-áàõ!
Ó ðîçáèòó ðóáêó íà âîðîæîìó ñóäí³, ìàáóòü,
í³õòî é íå ïðîáóâàâ ïîòèêàòèñÿ, àëå ïðî âñÿê âè-
ïàäîê æóðíàë³ñò ïðîì³â ïàëóáó äîâãîþ ÷åðãîþ. Âñ³
äîêîðè ñóìë³ííÿ êóäèñü ïîä³ëèñü.
Íà êîðì³ âîðîãà ùîñü âèáóõíóëî é çàäèì³ëî.
Êîðàáë³ çáëèçèëèñÿ ìåòð³â äî ñòà. Þð³é êðóòèâ
øòóðâàë, ëåäü ï³äíÿâøè ãîëîâó íàä ñò³íêàìè ðóáêè,
à ãàðìàòà âåñü ÷àñ ñóïðîâîäæóâàëà ö³ëü, àæ ïîêè íå
âïåðëàñÿ â íàäáóäîâó. Íà ïàëóá³ âîðîãà í³÷îãî íå
âîðóøèëîñü, à çàì³ñòü ðóáêè ñòèð÷àëî ëèøå øìàòòÿ.
Þð³é çàêð³ïèâ øòóðâàë, òàê ñàìî ïðèãíóâøèñü
ïåðåá³ã íà í³ñ é â³äñóíóâ êîðåñïîíäåíòà:
— Àíó äàé...
285
Çàãðèì³â êóëåìåò. Þð³é ñòð³ëÿâ ïî áîðòàõ — ï³ä
âàòåðë³í³þ, é ñïëåñêè âåñåëèìè çàé÷èêàìè ñòðè-
áàëè ï³ä âîðîæ³ ³ëþì³íàòîðè. Ùîñü âîðóõíóëîñÿ
íà êîðì³, âãîðó ï³äíåñëàñÿ ïàëèöÿ ç ÷èìîñü á³ëèì.
Êàï³òàí âçÿâ òðîõè ë³âîðó÷ é ïðîñòðî÷èâ ï³äîçð³ëå
ì³ñöå äâîìà äîâãèìè ÷åðãàìè — õðåñò-íàâõðåñò.
Âîðîæèé êîðàáåëü ïîòðîõó íàõèëÿâñÿ íà ë³âèé
áîðò. À ùå — çäðèãàâñÿ é òðåìò³â, ÿê æèâà ³ñòîòà,
é õ³áà ùî íå êðè÷àâ â³ä áîëþ. Àëå çà ìèòü... Ìàáóòü,
âîäà òàì, âñåðåäèí³, ïîçàìèêàëà êîíòàêòè é ïîòî-
ïàþ÷å ñóäíî çàâîëàëî ãóäêîì — äîâãî, ïðîíèçëèâî
òà ðîçïà÷ëèâî — íà÷å ïëàêàëî.
Þð³é ñêðèâèâñÿ é ùå îäíîþ ÷åðãîþ çí³ñ ÿêèéñü
ïðèñòð³é íà äàõó íàäáóäîâè. Ñèðåíà çìîâêëà. Êî-
ðàáåëü âîñòàííº ãîéäíóâñÿ, îñòàòî÷íî ïîõèëèâñÿ
íàá³ê é ç äèâíèì çâóêîì ñõîâàâñÿ ó øàïö³ ï³íè.
Çâóê òîé áóâ ñõîæèé íà âèäèõ — îñòàíí³é,
çâè÷àéíî.
À çà ìèòü âîäîþ òà êîðïóñîì êîðàáëÿ ïðîéøîâ
ùå îäèí çâóê — âàæêèé ìåòàëåâèé ñòîã³í.
Íà ïîâåðõíþ ñïëèâëî ÿêåñü êëî÷÷ÿ, øìàòêè äå-
ðåâà, ïîë³åòèëåíîâèé ïàêåò òà ÷îìóñü ïëàñòìàñîâà
ëÿëüêà — âåñåëà, ðîçôàðáîâàíà ó ÿñêðàâ³ âåñíÿí³
êîëüîðè. ×è òî òå÷³ÿ ¿¿ íåñëà, ÷è òî êîðàáåëü ïðî-
äîâæóâàâ ðóõàòèñü — àëå çà õâèëèíó ¿¿ çàòÿãëî ï³ä
í³ñ, é ³ãðàøêà çíèêëà.
Ìàøèíàëüíî æóðíàë³ñò ïåðåâ³â ïîãëÿä íàçàä.
Àëå çà êîðìîþ âîíà íå ç’ÿâèëàñÿ.
286
— Ãîä³ ñòîâáè÷èòè, — óðâàâ éîãî çàö³ïåí³ííÿ
Þð³é. — Äàâàé íà í³ñ, äî êóëåìåòà! Ñêî÷èìî äî
áåðåãà, ïîäèâèìîñü, õòî òî íàì òàê äîïîì³ã...
×è ñïðàâä³, à ÷è êîðåñïîíäåíòîâ³ òî ïðîñòî
çäàëîñÿ, àëå äóæå ñõîæå áóëî, ùî â ãîëîñ³ êàï³òàíà
ïðîçâó÷àëà íàä³ÿ.
Òà é ñïðàâä³ — õòî, êð³ì Âîëîäèìèðà, ì³ã ñòð³-
ëÿòè ç îñòðîâà ïî ïàðàïëàíó? Òà ùå òàê âëó÷íî...
Çâ³äñè òÿãíóâñÿ ùå îäèí âèñíîâîê — ïðî òå,
ùî ñàì Îëåêñàíäð í³êóäè íå âëó÷èâ. É öå áóëî îá-
ðàçëèâî. Àëå ëîã³÷íî. Íó òî é íåõàé, íàëÿêàâ — òî
âæå íåïîãàíî.
Êîðàáåëü îáåðåæíî ï³äêðàäàâñÿ äî áåðåãà.
² Þð³é, ³ Îëåêñàíäð õîâàëèñÿ — êàï³òàí çà ñò³í-
êàìè ðóáêè, æóðíàë³ñò — çà ôàëüøáîðòîì — òàê,
ùî ëèøå íîñè ñòèð÷àëè. Ïåðåñòîðîãà, ñêîð³ø çà
âñå, áóëà äàðåìíîþ — àëå õòîçíà? Íàëÿêàíà ê³øêà
ìèøåé áî¿òüñÿ.
Ç áåðåãà í³õòî íå ñòð³ëÿâ, àëå é íå ìàõàëè â³-
òàëüíî ðóêàìè.
Âò³ì, íà ì³ñö³ Âîëîäèìèðà, â³í áè é ñàì îñòå-
ð³ãñÿ. Ç ò³º¿ æ ïðè÷èíè.
Âîëîäèìèð âèñêî÷èâ íà áåðåã, êîëè êàòåð ïðî-

õîäèâ íàâïðîòè âåëè÷åçíîãî íàï³âçàòîïëåíîãî
êîð÷à. Âèá³ã, ïðèãèíàþ÷èñü, ïðèêðèâàþ÷èñü â³ä
ë³ñó êîð÷åì, ñêî÷èâ ó âîäó, ïîïëèâ íàââèìàøêè.
— Ïèëüíóé! ßê ùîñü âîðóõíåòüñÿ íà áåðåç³ —
ñòð³ëÿé! — çàäîâîëåíî âèãóêíóâ êàï³òàí.
287
Â³í íåãàéíî ïîâåðíóâ êîðàáåëü íàçóñòð³÷, çà
õâèëèíó ïðèêðèâ òîâàðèøà áîðòîì â³ä áåðåãà,
íîãîþ øòóðõîíóâ òðàï — àëå Âîëîäèìèð âæå âè-
äèðàâñÿ ñàìîòóæêè, ÷³ïëÿþ÷èñü çà âö³ë³ë³ ç ïðàâîãî
áîêó ëåºðè.
— Âîëîõàòèé... — çàñàïàíî ïðîõàð÷àâ â³í. —
Íà îñòðîâ³... Âèñàäèâñÿ!.. Ïåðåä áîºì!.. Êàïîñòü...
ãîòóº...
— À, ÷îðò! — êàï³òàí ðèêíóâ ùå ÿêóñü ëàéêó,
àëå æóðíàë³ñò, òåæ íåïðèºìíî çäèâîâàíèé, ¿¿ íå
ðîç÷óâ. Éîìó çíîâó ñòàëî ÿêîñü... íåçàòèøíî. Ç³-
çíàâàòèñÿ íàâ³òü ñàìîìó ñîá³, ùî öå ïðîñòî ñòðàõ,
íå õîò³ëîñÿ.
Þð³é ðîçâåðíóâ êîðàáåëü êîðìîþ äî îñòðîâà
é äàâ ãàç — íå ïîâíèé, àëå é íå òîé çâè÷íèé
íåñï³øíèé åêîíîì³÷íèé õ³ä. Áàøòà íà êîðì³ âî-
ðóõíóëàñü é ðîçâåðíóëàñü ãàðìàòîþ äî áåðåãà.
Âîëîäèìèð ïðîâ³â ¿¿ çäèâîâàíèì ïîãëÿäîì, ïîò³ì
â³äêðèâ ðîòà é çàïèòàâ çäèâîâàíî-ðàä³ñíî:
— Îëåíà?
— Í³.
Êàï³òàí áóðêíóâ öå êîðîòêî é çë³ñíî. Âîëîäè-
ìèð ïîïîëîòí³â é ñòàâ ó ï³âîáåðòà, òàê, ùîá áà÷èòè
îäíî÷àñíî Þð³ÿ é áàøòó.
— À... õòî æ?
Î÷åâèäíî, ìàëîñÿ íà óâàç³ — õòî ñòð³ëÿâ?
— Óãó, — ùå ðàç ïðîáóð÷àâ êàï³òàí. — ßêðàç
òå, ùî òè äóìàºø.
— Çäóð³â?!
288
Æóðíàë³ñò íàâ³òü íå äóìàâ, ùî õòîñü ìîæå
ðîçìîâëÿòè ç Þð³ºì òàêèì òîíîì. Ìàáóòü, Þð³é
òàêîæ çäèâóâàâñÿ, áî ç õâèëèíó ïîìîâ÷àâ... é íå-
ñïîä³âàíî ìîâèâ ÿêîñü íåâïåâíåíî, íåíà÷å âè-
ïðàâäîâóþ÷èñü:
— À ùî ëèøàëîñü ðîáèòè?
— À òåïåð ùî ëèøàºòüñÿ? — íåãàéíî îçâàâñÿ
Âîëîäèìèð, ïîò³ì ìàõíóâ ðóêîþ é âàæêî ïðèñ³â
íà ïðèñòóïêó.
— À, ãðåöü ç íèì. Òè çðîáèâ — òè é äóìàé
òåïåð.
Ñòàëî òèõî. Ëèøå â³òåð ñâèñò³â ó ïåðåõíÿáëåí³é
ùîãë³. Êîëèñü íà í³é áóâ ë³õòàð.
— À ùî òóò äóìàòè... — íåâïåâíåíî ÷è òî ñêà-
çàâ, ÷è òî çàïèòàâ êàï³òàí. — Çà áîðò.
— Óãó, — êîðîòêî â³äïîâ³â Âîëîäèìèð.
²íòîíàö³ÿ áóëà çíàéîìà. Êîëèñü, ùå â äèòèíñòâ³
æóðíàë³ñò áà÷èâ ìóëüòô³ëüì — ñòàðèé, ùå ðàäÿí-
ñüêèé — ç ïðèì³òèâíèì, àëå âåñåëèì ñþæåòîì.
Ñòàðîãî ïñà âèãíàâ ãîñïîäàð, òîé ïîáëóêàâ-ïî-
áëóêàâ, çíàéøîâ ìîòóçêó, òà é ïîäàâñÿ ó ë³ñ — â³-
øàòèñü. Âæå é ã³ëëÿêó ãàðíåíüêó â³äøóêàâ, êîëè
çèðê! — àæ á³ëÿ ïåíüêà âîâê ñòî¿òü. Çëÿêàâñÿ.
— À ÿ òóò... — êàæå. — Îñü... Ãðèáî÷êè çáè-
ðàþ...
— Óãó, — êàæå âîâê.
Â òå êîðîòêå «óãó» íåâ³äîìèé àêòîð ïðèìó-
äðèâñÿ âêëàñòè âîäíî÷àñ ³ðîí³þ, íåäîâ³ðó, íà-
ñì³øêó, ñï³â÷óòòÿ... ìîæå, ùå ùîñü? Ìóëüòô³ëüì
áóâ ñòàðèé, ³ çàïàì’ÿòàëîñÿ ç íüîãî ëèøå îöå «óãó».
289
À òåïåð, áà÷, çóñòð³ëîñÿ çíîâó.
— Óãó, — ïîâòîðèâ Âîëîäèìèð, é êàï³òàí çðå-
àãóâàâ òàê ñàìî, ÿê òîé ïåñ ³ç ìóëüòô³ëüìó.
— À ÷îãî... âèáðàòè ì³ñöå... ãëèáîêå...
— Óãó, — ùå ðàç ïîâòîðèâ Âîëîäèìèð, ³ Þð³é
çàìîâê.
Êîðàáåëü â³ä³éøîâ ïðèáëèçíî íà ê³ëîìåòð, êàï³-
òàí çìåíøèâ ãàç é ïîâåðíóâ òàê, ùîá ³òè âçäîâæ áå-
ðåãà, îáìèíàþ÷è éîãî ïî äóç³ — çàãàëîì òàê ñàìî,
ÿê ³ äâ³ ãîäèíè òîìó, àëå ó çâîðîòíîìó íàïðÿìêó.
— Îòæå, òàê, — ïîðóøèâ òèøó Âîëîäèìèð. —
Îáñòð³ë ÿ ïåðå÷åêàâ ó áîëîò³. ßê ò³ëüêè çàñâèñ-
ò³ëî — ñêî÷èâ ó ÿìó, çëàìàâ òðîñòèíêó é äèõàâ
êð³çü íå¿, àæ ïîêè íå ïðèïèíèëî ãóïàòè. Çàìåðç,
ÿê öóöèê. Òà ùå ÿêàñü çàðàçà ïî ïëå÷àõ ïðîïîâçëà...
Éîãî ïåðåñìèêíóëî. Êîðåñïîíäåíòà òåæ.
— Âèë³ç. Ïîãëÿíóâ — Áîæå æ ì³é! Íå îñòð³â —
ïîëå áîþ ÿêåñü! ßê ÷îðòè òàíöþâàëè! Äèâëþñü
äàë³ — êîëè íàë³òàº çâåðõó îòîé ïàðàøóòèñò...
— Ïàðàïëàíåðèñò, — ïîïðàâèâ éîãî êàï³òàí,
çðàä³ëèé â³ä òîãî, ùî ðîçìîâà çì³íèëà òåìó.
— Îäèí ÷îðò. Äîâåëîñÿ ë³çòè íàçàä. Ïîãóïàëî
ùå òðîõè, âæå äàë³...
Æóðíàë³ñò çäîãàäàâñÿ, ùî çàðàç îïèñóºòüñÿ îá-
ñòð³ë ñóñ³äíüîãî îñòðîâà.
— Ïåðåñòàëî. Âèë³ç. Êîëè äèâëþñü — ïðèñòàº
âîðîã äî áåðåãà, é ç íîñà ç³ñòðèáóº... õòî á òè
äóìàâ? òà ñàìà éîãî Âîëîõàò³ñòü âëàñíîþ ïåðñî-
íîþ! Íàäàâàâ íàîñòàíîê ÿêèõîñü âêàç³âîê, ìàõíóâ
290
ðóêîþ — é êîðàáåëü âèðóøàº, à òà çàðàçà êîøëàòà
çàëèøàºòüñÿ!
— À çáðîÿ â íüîãî ç ñîáîþ áóëà? — âë³ç Îëåê-
ñàíäð.
Îáèäâà ïîäèâèëèñü íà íüîãî âæå çâè÷íî. ßê
íà äóðíèêà.
— Í³, — ïî ïàóç³ â³äïîâ³â Âîëîäèìèð. — Âîíà
íå äóæå éîìó ïîòð³áíà. Ðàö³ÿ áóëà. Ìàëåíüêà. Òàê
îò. Â³í ïîäàâñÿ â êóù³ íà ïðîòèëåæíèé áåðåã, ìà-
áóòü, ùîá ç áåðåãà âîãîíü êîðèãóâàòè, à êîðàáåëü
ï³øîâ êðóãîì, îöå òàê, ÿê ìè çàðàç ³äåìî... íó é ïî-
÷àëîñü. ×åñíî êàæó÷è...
Â³í àæ ç³òõíóâ.
— ...ß çà âàñ, õëîïö³, ñèëüíî ïåðåæèâàâ. Äóìàâ,
íå âèêðóòèòåñü. Àëå âñå îäíî, Þð÷èêó, êîëèñü òè
äîãðàºøñÿ ç òèìè ãàëóøêàìè... — â³í âèðàçíî êèâ-
íóâ íà êîðìó, é êàï³òàí àæ ïîõíþïèâñÿ.
— Êîëè âàì ó áàøòó çàñàäèëî, äóìàâ âñå. Ãðåöü!
Êîëè í³! Äèâëþñü — à Ñàøêî íàø ãàðìàòó êðóòèòü,
ÿê çàâåäåíèé, à ùå ÿê ïîäóìàþ, ùî öå æ â³í òàì
ñàì çà òðüîõ! Òà ùå ñòð³ëÿº!
Îëåêñàíäðîâ³ íà÷å ÷àðêó ãîð³ëêè ï³äíåñëè,
à Âîëîäèìèð ïðîäîâæèâ:
— ßêáè ùå é ïîïàäàâ — ö³íè á éîìó íå áóëî!
Ãîð³ëêà íåìîâ áè ïåðåòâîðèëàñü íà îöåò.
— Êîëè — ïîïàâ! ß çäàëåêó íå ðîç³áðàâ, êóäè
ñàìå, àëå ïîä³ÿëî! ² Âîëîõàòèé ïîáà÷èâ, ïî÷àâ ùîñü
êîìàíäóâàòè, ãîðëàòè â ðàö³þ. Äèâëþñü — ðîç-
âåðòàºòüñÿ êîðàáëèê, çíîâó õîâàºòüñÿ, à âè ÿêîãîñü
291
á³ñà éäåòå òàêèì âèõèëÿñîì, ùî ÿ é íå çíàâ, ùî òè
òàê óì³ºø!
— Òî íå ÿ, — ðåãîòíóâ êàï³òàí. — Òî Ñàøêî!
— À... — ïîáëàæëèâî âñì³õíóâñü Âîëîäè-
ìèð. — Òîä³ çðîçóì³ëî. Òà âñå îäíî — ìîëîäåöü.
Ëèøåíü ÿêùî ùå êîëèñü äîâåäåòüñÿ òàêèì çàéìà-
òèñü, òî òàê ÷àñòî ðóëÿ íå êðóòè. Õàé ïðÿì³ ä³ëÿíêè
áóäóòü äîâø³. ² íå òàê ðâó÷êî, áî ìîæíà é êîðà-
áëèêà ïåðåêèíóòè. Àëå âñå îäíî — ìîëîäåöü.
Òàê îò. Âîëîõàòèé áà÷èòü òàêó êàðòèíó, êîìàíäóº
ùå — éîãî ñóäíî â³ä âàñ â³äðèâàºòüñÿ, õîâàºòüñÿ çà
îñòðîâîì — îîîîí òàì âîíè ñòàëè! — âïèðàºòüñÿ
íîñîì ó áåðåã, ùîá íå õèòàëî...
Þð³é çàäîâîëåíî ÷ìèõíóâ.
— ...é ïî÷èíàº òîâêìà÷èòè! Íó, äóìàþ — îò
òåïåð òî÷íî ãðåöü! À òóò ùå òîé ïàðà... ãì... ïëà-
íåðèñò çíàõàáí³â é ïî÷àâ íà âàñ íà¿æäæàòè. Íó ùî
ëèøàëîñü ðîáèòè? ßêáè â³í âàñ ïîòîïèâ, òî ïîò³ì
îáîâ’ÿçêîâî îáñòåæèâ áè îñòð³â é, íå çíàéøîâøè
òðóïà... ìîãî, çâè÷àéíî... âæèâ áè çàõîä³â. Îòàê.
Â³í ïîìîâ÷àâ.
— Àæ ðàïòîì ÷óþ — õòîñü ç ÄØÊ ñàäèòü, òà
ùå é òàêèìè ÷åðãàìè! É ç ãàðìàòè! Òà âîäíî÷àñ!
×åñíî êàæó÷è, íå çíàâ, ùî é äóìàòè — ÷è òî Þðêî
øòóðâàë ïîêèíóâ, ÷è òî êîãîñü ï³ä³áðàëè äîðîãîþ.
— Äî òâîãî, Þð÷èêó, âàð³àíòó, ÿ á, çâ³ñíî, íå
äîäóìàâñÿ.
Êàï³òàí ïîì³òíî çí³òèâñÿ.
292
— Ïîò³ì äèâëþñü — âàì çîâñ³ì íåïåðåïëèâêè...
íó âçÿâ íàø Maschinengewehr é... òàê áè ìîâèòè,
ïðèºäíàâñÿ. Íó à äàë³ âè âæå âñå áà÷èëè.
— Òà áà÷èëè, — êèâíóâ Þð³é. — Àëå òî ñïðàâà
äåñÿòà. ß îò äóìàþ, ùî çàðàç ðîáèòè.
— Ìîæå... — çíîâó âë³ç æóðíàë³ñò, àëå öüîãî
ðàçó â ãîëîñ³ éîãî ÷óëîñü áëàãàííÿ. — Ìîæå,
âàðòî âñå-òàêè ïîãëÿíóòè íà äðóãèé îñòð³â? Íó,
òîé, äå Îëåíà.
Âîëîäèìèð ïîãëÿíóâ ñïî÷àòêó íà êîðåñïîí-
äåíòà... ïîò³ì íà Þð³ÿ... ïîò³ì íà áåðåã é ç³òõíóâ.
— Òà, ìîæå, é âàðòî... Àëå... — çðîáèâ â³í
ïàóçó. — Ðîçóì³ºø... îäíà ñïðàâà — ÿ. ß êîëèñü...
å-å-å... êîðîòøå êàæó÷è, ÿ ìàþ äîñâ³ä áîéîâèõ ä³é,
à ä³â÷èíà íàøà, áîþñü, ùî í³. Êîðîòøå êàæó÷è,
äóæå íå íàä³éñÿ.
Çàê³í÷èâ â³í íåñïîä³âàíî ñóõî.
— Íó ï³øëè, — çíèçàâ ïëå÷èìà Þð³é.
Â³í ðîçâåðíóâñÿ é ðóøèâ äî ðóáêè. Àëå äîðîãîþ
÷îìóñü äâ³÷³ îãëÿíóâñÿ íà êîðìó.
Îáèäâà êóëåìåòè çàêð³ïèëè íà øêâîðíÿõ.

— Áà÷, — ñêàçàâ ç öüîãî ïðèâîäó Âîëîäè-
ìèð. — À òè ùå ïèòàâ, íàâ³ùî äâà øêâîðí³...
Îëåêñàíäð õîò³â áóâ çàóâàæèòè, ùî òîä³ ö³
øêâîðí³ ïðèçíà÷àëèñü äëÿ ³íøîãî, àëå çìîâ÷àâ.
Éîãî ïîñòàâèëè çà êîðìîâó óñòàíîâêó, é, çâè-
÷àéíî æ, ïîâ³ñèëè íà øêâîð³íü íå ÄØÊ, à çíà÷íî
ìåíøèé ÌÃ. Åôåêòèâí³ñòü éîãî ïî ñàìîòí³é,
í³÷èì íå çàõèùåí³é, ìîæëèâî, íàâ³òü áåççáðîéí³é
293
ëþäèí³ áóëà îäíàêîâîþ ç ÄØÊ... Àëå âñå îäíî
â³ä÷óâàëîñü ó ò³ì ðîçïîä³ë³ ùîñü îáðàçëèâå.
Àëå æóðíàë³ñò ìîâ÷àâ òà ëèøå ïèëüíî âäèâëÿâñÿ
â áåðåã.
Êîðàáåëü ðóõàâñÿ íà â³äñòàí³ ï³âòîðè-äâ³ ñîòí³
ìåòð³â â³ä îñòðîâà, ëèøàþ÷è éîãî ïî ïðàâîìó
áîðòó, é ðóõàâñÿ íå êóäè-íåáóäü, ³ íàâ³òü íå íà-
âòüîêè — à äî ìåíøîãî îñòð³âöÿ.
Òóäè, äå ê³ëüêà ãîäèí òîìó (Áîæå! Íåâæå ìè-
íóëî ëèøå ê³ëüêà ãîäèí?!) ëèøèëè Îëåíó.
Òóäè, äå, ñêîð³ø çà âñå, ¿¿ ïðåêðàñíå ò³ëî ïî-
øìàòóâàëî ì³íàìè.
Òóäè, äå îñòàíí³ ñâî¿ ãîäèíè âîíà, ìàáóòü, ïðî-
êëèíàëà é íåíàâèä³ëà ÷îëîâ³ê³â, ùî çàëèøèëèñÿ íà
êîðàáë³, çà áîÿãóçòâî.
É ö³ëêîì ìàëà ðàö³þ.
² ùî ç òîãî, ùî âîíè âèõîäèëè ç òâåðåçèõ ³, çà
³íøèõ îáñòàâèí, ö³ëêîì ðîçóìíèõ ì³ðêóâàíü?
Òüõó!
Ïîõìóð³ äóìêè â³äâåðòàëè óâàãó, é êîëè ðàïòîì
ç íîñà ãðèìíóëà ÷åðãà ÄØÊ, êîðåñïîíäåíò çäðèã-
íóâñÿ é ìàëî ó âîäó íå âïàâ.
Âîëîäèìèð ñòð³ëÿâ, çâ³ñèâøèñü íàä ïðîòèëåæ-
íèì áîêîì ó íåçðó÷í³é ïîç³. Æóðíàë³ñò ïðîâ³â
ïîãëÿäîì íàïðÿì ñòâîëó éîãî êóëåìåòà, í³÷îãî íå
ïîáà÷èâ, ïîäóìêè çíèçàâ ïëå÷èìà, àëå ïðî âñÿê
âèïàäîê ³ ñàì äàâ ïàðó ÷åðã.
×åðåç ê³ëüêà õâèëèí ñèòóàö³ÿ ïîâòîðèëàñÿ —
ëèøå òåïåð Îëåêñàíäðîâ³ íà áåðåç³ ùîñü ïðèâåðç-
294
ëîñÿ, â³í äàâ êîðîòêó ÷åðãó, ïîò³ì äðóãó, à ïîò³ì çà-
ãðèì³â ÄØÊ, é ç êóù³â áðèçíóëî íà âñ³ áîêè ëèñòÿ.
Àëå í³õòî íå ñòð³ëÿâ ó â³äïîâ³äü é íå âèá³ãàâ
ç ë³ñó ç çàäåðòèìè äîãîðè ðóêàìè.
Âò³ì, çàäëÿ ñïðàâåäëèâîñò³ ñë³ä ñêàçàòè, ùî
í³õòî íà òàêèé ðåçóëüòàò ³ íå ðîçðàõîâóâàâ.
Àëå øàíñ çà÷åïèòè âîðîãà, õî÷ ÿê â³í òàì ìàñ-
êóâàâñÿ, âñå-òàêè áóâ, é òîìó Îëåêñàíäð ç Âîëîäè-
ìèðîì ðàçîì íàáî¿â íå øêîäóâàëè.
ÌÃ êëàöíóâ, ñòð³÷êà ñê³í÷èëàñü, Îëåêñàíäð
ðèïíóâñÿ áóâ ïî íàñòóïíó, àëå êîðàáåëü âæå
ïðîéøîâ òðàâåðñ ïðîòîêè, äå âèñàäæóâàëè äåñàíò
(×îðò! Íåâæå âñå-òàêè ïðîéøëî ëèøå ê³ëüêà ãî-
äèí?!) é íàáëèçèâñÿ äî îñòð³âöÿ Îëåíè.
Íàâðÿä ÷è ì³í éîìó ä³ñòàëîñÿ ìåíøå. Ïðîñòî,
ñêîð³ø çà âñå, íà ìåíøîìó îñòðîâ³ ìàñøòàáè ðóéíó-
âàííÿ á³ëüøå âïàäàëè â îêî. Ïîâàëåí³, ïîøìàòîâàí³
äåðåâà, ðâàí³ êóù³, ñêóéîâäæåí³ âåðáè... Þð³é ìàâ
ðàö³þ — øàíñ³â ó ä³â÷èíè íå áóëî.
Êîðàáåëü îá³éøîâ îñòð³â òàê, ùîá ñòàòè ç ïðî-
òèëåæíîãî áîêó â³ä îñòðîâà, äå ñõîâàâñÿ Âîëî-
õàòèé, òèöüíóâñÿ íîñîì ó áåðåã. Âîëîäèìèð âæå
âèòÿã ç êðè¿âêè äâà àâòîìàòè, ìîâ÷êè òèöüíóâ îäèí
æóðíàë³ñòîâ³.
— Ï³øëè.
Ï³ñîê ðèï³â ï³ä íîãàìè, à ïîçàäó îäðàçó æ ãó÷-
í³øå çàòîðîõò³â äèçåëü. Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ.
Ìàáóòü, Þð³é â³äâîäèâ êîðàáåëü ïîäàë³ ç ì³ðêó-
âàíü áåçïåêè... òà ùå ì³ã äîïîìîãòè ãàðìàòîþ àáî
ÄØÊ, â ðàç³ ÷îãî... òà é âçàãàë³, íå áóëî æîäíî¿
295
ïðè÷èíè, ÷îãî á êîðàáåëü ìàâ ñòèð÷àòè á³ëÿ áåðåãà,
ÿê ñèäÿ÷à êà÷êà...
Àëå âñå îäíî ñòàëî ÿêîñü íà äèâî ñàìîòíüî,
íåçàòèøíî é íåñïîê³éíî.
«Òå ñàìå, ìàáóòü, â³ä÷óâàëà é Îëåíà...», — ïî-
ë³çëà â ãîëîâó íàâ’ÿçëèâà äóìêà. Æóðíàë³ñò ñïðî-
áóâàâ ¿¿ â³ä³ãíàòè, àëå öå íå âäàëîñÿ.
Â³ä÷óòòÿ áóëî ãèäêèì.
Çáëèçüêà ñêàë³÷åíèé ãàé ñïðàâëÿâ ùå ãí³òþ÷³øå
âðàæåííÿ. Ìîëîäîãî êëåíêà, ùî ëåäü-ëåäü âñòèã
ï³äíÿòèñÿ òðîõè âèùå ëþäñüêîãî çðîñòó, çð³çàëî
îñêîëêîì ï³ä êîð³íü. Ç êëåíà êðåìåçí³øîãî, íå
ìåíø ÿê òðèäöÿòèð³÷íîãî — ìàáóòü, éîãî áàòüêà —
âèáóõîâîþ õâèëåþ ç³ðâàëî ìàéæå âñå ëèñòÿ. Êëåí-
âåòåðàí, ùî ñòîÿâ òóò, âî÷åâèäü, ùå äî óòâîðåííÿ
ìîðÿ, âö³ë³â — àëå ïîñåðåä ñòîâáóðà, íà âèñîò³
î÷åé æóðíàë³ñòà, ç êîðè ñòèð÷àâ õâîñòîâèê ì³íè —
é ç-ï³ä íüîãî ñî÷èëàñÿ ÿêàñü ð³äèíà.
Íàòîì³ñòü âèðâè áóëè ÷îìóñü íåãëèáîê³. Ìà-
áóòü, óñÿ ñèëà ì³í ï³øëà â îñêîëêè.
«² öå òåæ ïîãàíî, — ì³ðêóâàâ æóðíàë³ñò. —
ßêáè âèðâè áóëè ãëèáøèìè, õî÷ òðîõè, õî÷
òð³øå÷êè, ³ ÿêáè Îëåíà âñòèãëà õî÷ â îäíó ç íèõ
ñõîâàòèñü, à ùå ÿêáè...»
Ó öüîìó ì³ñö³, ìàáóòü, êóïîþ ëÿãëà ö³ëà ñåð³ÿ,
é õàù³ ïåðåòâîðèëèñÿ íà ñóö³ëüíèé çàâàë. Ñòîâ-
áóðè ëåæàëè ãîðèçîíòàëüíî, é ñòèð÷àëè íàçóñòð³÷,
é íàõèëÿëèñÿ ë³âîðó÷-ïðàâîðó÷... Ðîçñóâàòè ¿õ
áóëî âàæêî, à ÷àñòî äîâîäèëîñÿ ðîáèòè öå ùå
é íàîñë³ï — áî òðàïëÿëîñÿ, ùî çâåðõó íàñèïîì
296
íàêèäàëî ìîëîäèõ ã³ëî÷îê, à äîâîäèëîñü ïõàòè
ðóêó ó òó ì³øàíèíó, é òÿãíóòè, òÿãíóòè, òÿãíóòè...
Îëåêñàíäð âåðåñíóâ òà â³äñêî÷èâ — çà ï³âìåòðà
â³ä íüîãî âèãóëüêíóëà ç ã³ëëÿê ãàäþ÷à ãîë³âêà, âè-
ñóíóëà ÿçèêà, ïîäèâèëàñÿ ïèëüíî — é çàõîâàëàñü
íàçàä.
Â³í ç³ðâàâ ç ïëå÷à àâòîìàò é ÷è òî ç³ çëîñò³, ÷è
ç ïåðåëÿêó, âñàäèâ ó òå ì³ñöå äîâæåëåçíó ÷åðãó —
ïàòðîí³â íà äåñÿòü.
— Ùî òðàïèëîñü? — ñòðèâîæåíî ãóêíóâ ç ³í-
øîãî áîêó Âîëîäèìèð.
— Ãàäþêà!
— À... Ïîïàâ?
— Í³!
— Íó é ñëàâà áîãó. Âîíè êîðèñí³.
Æóðíàë³ñò ñïëþíóâ, âèëàÿâñÿ, çíîâó çàêèíóâ
àâòîìàò íà ïëå÷å é ïîäåðñÿ ÷åðåç çàâàë, àëå îáå-
ðåæí³øå, óâàæíî ðîçäèâëÿþ÷èñü ã³ëêè, ïåðø í³æ
âçÿòèñÿ ðóêàìè.
Çàäèâèâñÿ. Ïîñëèçíóâñÿ. Âïàâ, âèëàÿâøèñü íà
ëüîòó. Ñêî÷èâ íà íîãè, çëîñòèâî ñòóñîíóâ íîãîþ
ïîêàë³÷åíèé ñòîâáóð — àæ ã³ëëÿêè ïîñóíóëèñü.
— ×óºø, Ñàøêî, — ïî÷óëîñÿ ççàäó. — Äàâàé
êðàùå òè ïî÷åðãóºø, à ìè òóò ç Þðêîì ïîøóêàºìî.
Ó íàñ äîñâ³äó á³ëüøå.
Âîëîäèìèð äèâèâñÿ ïðè öüîìó êóäèñü óá³ê
é ãîâîðèâ íåãîëîñíî, íà÷å â öåðêâ³.
Æóðíàë³ñò âèëàÿâñÿ é ðîçâåðíóâñÿ íàçàä.
Ç-ï³ä ïîñóíóòèõ ã³ëîê ïîêàçàëàñÿ á³ëà æ³íî÷à
ðóêà, êîðåñïîíäåíò ìàëî íà íå¿ íå íàñòóïèâ, àëå
297
öüîãî íå ïîì³òèâ. À îò Âîëîäèìèð, âèÿâëÿºòüñÿ,
äèâèâñÿ ñàìå íà íå¿.
Éøëè îãëÿäàþ÷èñü — ïðèíàéìí³, êîðåñïîí-
äåíò.
Þð³é äðåéôóâàâ íåïîäàë³ê é çà õâèëèíó âæå
çóñòð³÷àâ ¿õ íà ïàëóá³.
Âîëîäèìèð äèâèâñÿ íà íüîãî óâàæíèì ïî-
ãëÿäîì. Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà é äåìîíñòðàòèâíî
ïîñòóêàâ ïàëüöåì ïî ë³â³é ðóö³ — ïî òîìó ì³ñö³,
äå çàçâè÷àé íîñÿòü ãîäèííèê.
Æóðíàë³ñòà ïðîðâàëî.
— Ùî çà äóðíèö³! Þð³þ, Âîëîäþ, âè ùî, ìîæå,
æ ìîæíà äîïîìîãòè, ìîæå æ, âîíà ùå æèâà, ìîæå,
ïîðàíåíà, ìîæå, º øàíñ!
Âîëîäèìèð äèâèâñÿ íà Þð³ÿ.
Æóðíàë³ñò çìîâê.
— Äîáðå, — íåîõî÷å êèâíóâ êàï³òàí. — Ñõî-
äæó. Àëå í³÷îãî íå îá³öÿþ.
Âîëîäèìèð àæ ç³òõíóâ. Êîðåñïîíäåíò ìîâ÷àâ,
ïåðåâîäÿ÷è ïîãëÿä ç îäíîãî íà ³íøîãî.
— À âè çàëèøàéòåñÿ òóò. À ùå êðàùå — ïîõî-
ä³òü âçäîâæ áåðåãà... ïîñòð³ëÿéòå. Ò³ëüêè ç ÌÃ, áî
âåëèêèõ ïàòðîí³â âæå ìàëóâàòî.
Êàï³òàí ùå ùîñü íåðîçá³ðëèâå ïðîáóð÷àâ,
ñòðèáíóâ íà ï³ñîê é ðóøèâ ó êóù³. Îëåêñàíäð ïðî-
â³â éîãî ïîãëÿäîì é àæ çäèâóâàâñÿ — íà÷å é íå ðî-
áèòü í³÷îãî, é íå ïõíåòüñÿ, ÿê êàáàí êð³çü ÷àãàðíèê,
é íå âèãèíàºòüñÿ, ÿê âóæ ïîñåðåä òðàâè — à éäå
íàñêð³çü, ïî ïðÿì³é.
298
— Ãåé, õëîï÷å! Àíó íà êîðìó! — ïîâåðíóâ éîãî
äî ðåàëüíîñò³ Âîëîäèìèð. — Êàï³òàí ñêàçàâ — ïî-
õîäèòè é ïîñòð³ëÿòè!
Õîäèëè é ñòð³ëÿëè. Ïîòóæíà çáðîÿ, ùî çäðèãà-
ëàñÿ ó ðóêàõ, âèÿâèëàñü íåàáèÿêèì òåðàïåâòè÷íèì
çàñîáîì, é ÷åðåç ãîäèíó æóðíàë³ñò âæå ì³ã îö³íþ-
âàòè ñèòóàö³þ á³ëüø òâåðåçî.
Ùî, íåâæå ñàì Þð³é çíàéäå íà îñòðîâ³ á³ëüøå,
àí³æ Âîëîäèìèð òà æóðíàë³ñò — âäâîõ? Äî ÷îãî
òóò äîñâ³ä? Öå æ ïðîñòî õîä³ííÿ ë³ñîì, òóò ÷èì
÷àñò³øèé ãðåá³íåöü, òèì á³ëüøå øàíñ³â çà÷åïèòè
áëîõó, ÷îãî æ ðàäè Âîëîäèìèð ïîòÿã éîãî ç ë³ñó,
ëåäü ãëÿíóâøè íà òó êóïó ã³ëëÿê? Íåâæå...
Êîðàáåëü ð³çêî ðîçâåðíóâñÿ íàçàä, é çà ê³ëüêà
õâèëèí ï³ä íîñîì çíîâó ãëóõî çàñêðåãîò³â ï³ñîê.
Þð³é âèéøîâ ç ãóùàâèíè, íåäáàëî òðèìàþ÷è
ä³â÷èíó íà ïëå÷³ — ÿê çìîòàíó êèëèìîâó äîð³æêó.
— Îáåðåæí³øå, — ãëóõî ïðîáóð÷àâ â³í, ïåðå-
äàþ÷è ¿¿ Âîëîäèìèðó ç Îëåêñàíäðîì. — Ïëå÷³,
ïëå÷³ òðèìàé, òàì ¿¿ òðîõè ïîçà÷³ïàëî.
Ñïðàâä³, ççàäó ñîðî÷êà áóëà ïîøìàòîâàíà é çà-
ëèòà áóðèì. Æóðíàë³ñò çäðèãíóâñÿ, àëå òóò-òàêè
ä³â÷èíà ðîçïëþùèëà î÷³ é ñëàáåíüêî, ëåäü-ëåäü
ïîñì³õíóëàñÿ. Â³ä òî¿ ïîñì³øêè Îëåêñàíäðîâ³ íà÷å
ñîíöå ç³éøëî.
Ä³â÷èíó òàê ñàìî îáåðåæíî çàíåñëè â êàþòó,
ïîêëàëè íà ë³æêî.
— ×îòèðè ãîäèíè íå ÷³ïàòè, â³ñ³ì ãîäèí íå ãî-
äóâàòè, ø³ñòíàäöÿòü ãîäèí íå çàéìàòèñÿ ñåêñîì, —
ãóêíóâ çãîðè êàï³òàí. Âîëîäèìèð êàõèêíóâ é ïîë³ç
299
òðàïîì íà âèõ³ä. Þð³é ïîñóíóâñÿ, ïðîïóñêàþ÷è
éîãî, à ïîò³ì çàçèðíóâ çíîâó:
— Áóòè ïîðó÷ íå çàáîðîíÿºòüñÿ, ³ íàâ³òü êî-
ðèñíî áóëî á, àëå íå âèéäå. Âèëàçü, Ñàøêî, ðî-
áîòà º. Âàæêà. É çàõîïè îòàì ñâ³æ³ áàòàðåéêè äî
ë³õòàð³â, ï³ä âîäó ïîë³çåìî...
Ðîáîòà é ñïðàâä³ âèÿâèëàñü âàæêîþ, àëå á³ëüøå

ó ïñèõîëîã³÷íîìó ïëàí³, àí³æ ó ô³çè÷íîìó — êà-
ï³òàí ìàâ íàì³ð ïîíèøïîðèòè, ÿê â³í íåäáàëî
âèñëîâèâñÿ, ó ïîòîïëåíîìó êîðàáë³ Âîëîõàòîãî.
Æóðíàë³ñò îäÿãàâñÿ äîâãî. ×îìóñü íå ñëóõà-
ëèñü ðóêè, íå õîò³ëè çàñò³áàòèñÿ øïåíüêè ã³äðî-
êîñòþìà, âåñü ÷àñ ñêðó÷óâàëèñÿ íà ïëå÷àõ ðåìåí³
àêâàëàíãà. Âîëîäèìèð êèíóâ øòóðâàë é äîïîìàãàâ,
àëå é â íüîãî ïîì³òíî òðåìò³ëè ðóêè.
— Âòîìèâñÿ òðîõè, — áóðêíóâ â³í ó â³äïîâ³äü
íà çàïèòàëüíèé ïîãëÿä.
Êàï³òàí, ÿê çàâæäè, áóâ íåçâîðóøíèé.
Ë³õòàðèê êîðåñïîíäåíòà â³äìîâèâ. Âîëîäèìèð
çá³ãàâ ïî ùå îäèí êîìïëåêò áàòàðåéîê, ïîì³íÿâ —
íå äîïîìîãëî; çá³ãàâ ïî ³íøèé ë³õòàðèê — öåé
ïðàöþâàâ. Æóðíàë³ñòà ðîçïàðèëî ó ã³äðîêîñòþì³,
é êîëè õîëîäíà âîäà óâ³ðâàëàñü ï³ä ãóìó — àæ
ïðèºìíî ñòàëî.
— Äâàíàäöÿòü ìåòð³â, — ëàêîí³÷íî ïîïåðåäèâ
êàï³òàí ³, ÿê çàâæäè, ïîðèíóâ ïåðøèì — ëèøå
çàáóëüêàëî.
300
Ñîíöå âæå ïåðåéøëî çåí³ò é òåïåð ñâ³òèëî
ó âîäó íàâñêîñè. Ïðîìåí³ çäàâàëèñÿ ñõîæèìè íà
êóëüîâ³ òðàñè. Îëåêñàíäð ï³ðíàâ é ÷åñíî íàìàãàâñÿ
äóìàòè ïðî ïîâ³òðÿ, ïðî êîíòðîëü òèñêó, ïðî
íåîáõ³äí³ñòü â÷àñíî ïðîäóâàòè âóõà — äâàíàäöÿòü
ìåòð³â âñå-òàêè, êåñîíêè íå áóäå, íàòîì³ñòü åìáîë³¿
îòðèìàòè — çà³ãðàøêè! — àëå, àëå, àëå... Äóìàëîñÿ
ïðî ³íøå.
Çà îñòàíí³ òðè äí³ â³í îòðèìàâ á³ëüøå âðàæåíü,
àí³æ çà âñå ïîïåðåäíº æèòòÿ, âêëþ÷àþ÷è, ìàáóòü,
³ äèòèíñòâî. Õîðîøèõ òà ïîãàíèõ. Äð³áíèõ òà âå-
ëèêèõ. ßñêðàâèõ òà òüìÿíèõ.
² ùî íàéö³êàâ³øå — ÿêîñü íåïîì³òíî ñàì äëÿ
ñåáå ïåðåñêî÷èâ àáñîëþòíî óñ³ ìîðàëüí³, åòè÷í³
³ âñÿê³ ³íø³ íîðìè öèâ³ë³çîâàíî¿ ëþäèíè. Â³äêèíóâ
¿õ ãåòü. ßê ìîòëîõ.
Ìîòëîõ ç ïîòîïëåíîãî êîðàáëÿ é äîñ³ ïëàâàâ
íà ïîâåðõí³, à òàêîæ ðàç ïî ðàç ï³äí³ìàâñÿ çíèçó,
ç õèñòêî¿ íàï³âòüìè. Òî ãàí÷³ð’ÿ, òî óëàìêè, òî
ïðîñòî áóëüáàøêè.
«×èÿ æ òî áóëà ëÿëüêà... — Çðèíóâ íåïðèºìíèé
ñïîãàä, àëå éîìó æóðíàë³ñò çðàä³â, íà÷å ð³äíîìó. —
Àãà, ðàç äóìêà ïðî òå, ùî ìè âèïàäêîâî ïîòîïèëè
é äèòèíó âñå ùå íåïðèºìíà, òî...».
Äîìèñëèòè â³í íå âñòèã, áî ç òåìðÿâè ïîâ³ëüíî
âèìàëþâóâàâñÿ ìîãóòí³é ñòàëåâèé áîðò, é âñ³ äóìêè
äåñü ïîâ³ÿëèñü.
Ó áîðò³ çÿÿëà ä³ðêà. Íåâåëè÷êà, ÿêðàç ùîá äâà
ïàëüö³ ïðîñóíóòè. Êðà¿ ¿¿, çâè÷àéíî, áóëè çàãíóò³
äîñåðåäèíè. Þð³é óâ³ìêíóâ ñâ³é ë³õòàðèê, ïîñâ³òèâ
301
ñïî÷àòêó íàâêðóã, ïîò³ì ó îòâ³ð, ðîçâåðíóâñÿ äî
æóðíàë³ñòà é ïîêàçàâ âåëèêîãî ïàëüöÿ.
Ç ä³ðêè âèðâàëàñü áóëüáàøêà é ñàìîòíüî ðóøèëà
âãîðó.
Ìàáóòü, êîðàáåëü òàê ³ çàíóðþâàâñÿ — áîêîì,
íå ïåðåêèäàþ÷èñü, íå íàõèëÿþ÷èñü íîñîì ÷è êîð-
ìîþ âïåðåä, ³ òàê ñàìî ð³âíî ë³ã íà ï³ñîê — õ³áà
ùî òðîõè ïîì’ÿâ ôàëüøáîðò ç ë³âîãî áîêó. Óëàìêè
ìåòàëó, ùî óòâîðèëèñü íà ïàëóá³, òåæ ñïîâçëè âíèç,
é òåïåð ïàëóáà ìàëà íàâ³òü àêóðàòí³øèé âèãëÿä,
àí³æ òàì, íà ïîâåðõí³.
Æóðíàë³ñò ñòð³ëÿâ áðîíåá³éíèìè. Òå, ùî ñòð³-
ëÿëî ï³ñëÿ òîãî, ÿê â³í âèë³ç ç áàøòè, ìàáóòü, á³ëüø
ïîëþáëÿëî ôóãàñè — òîìó çàì³ñòü ðóáêè íà ïàëóá³
çàëèøèëîñü êëî÷÷ÿ. É ìàáóòü, áóëà ïîæåæà — áî
÷àñòèíà éîãî áóëà äîáðÿ÷å çàêîï÷åíà.
Àæ îñü ³ í³ñ... Îäíå ç ïåðøèõ ïîïàäàíü, íà-
ñê³ëüêè ïàì’ÿòàâ Îëåêñàíäð, ÿêðàç é òðàïèëîñü
â í³ñ. Òîä³, çäàëåêó, âîíî íå ìàëî ôàòàëüíîãî âè-
ãëÿäó. Íàòîì³ñòü òåïåð... Ñêëàäàëîñÿ âðàæåííÿ,
í³áè âåëåòíÿ âäàðèëè ñïèñîì ó îáëè÷÷ÿ.
Ïëàíóâàííÿ âîðîæîãî êîðàáëÿ äóæå â³äð³çíÿ-
ëîñÿ â³ä ïðîãóëÿíêîâîãî êàòåðà Þð³ÿ. Çàì³ñòü
ñàëîíó, äå òàê çðó÷íî áóëî êîëèñü — âëàøòîâóâàòè
ïèÿòèêè, à òåïåð — ñêëàäàòè ìàéíî, ó Âîëîõàòîãî
áóâ âàíòàæíèé ëþê. Ñíàðÿä âäàðèâ ÿêðàç ó éîãî
êîì³íãñ, òîæ òåïåð øàíñ³â â³äêðèòè éîãî áåç àâòî-
ãåíó àáî òåðì³òó íå áóëî æîäíèõ.
Ðóáêà òà íàäáóäîâà áóëè ìàéæå îäíèì —
âëàñíå êàæó÷è, ðóáêà ëèøå òðîõè çä³éìàëàñü íàä
302
íàäáóäîâîþ. Êîëèñü. Áî òåïåð, ÿê âæå â³äçíà÷èâ
êîðåñïîíäåíò, â³äð³çíèòè îäíå â³ä îäíîãî áóëî
âàæêî. Õ³áà ùî... â³í òðîõè âèïåðåäèâ êàï³òàíà,
çàââàæèâøè, ùî ç ðâàíîãî ìåòàëó ñòðèìèòü ùîñü
ï³äîçð³ëî ñõîæå íà...
Òî÷íî!
Íîãà — âåëèêà, ÷îëîâ³÷à, òà ùå â ÷åðåâèêó!
Æóðíàë³ñò àæ çäðèãíóâñÿ, ïîò³ì éîìó ñòàëî ãèäêî,
é ìàëî íå çàíóäèëî.
Þð³é âçÿâñÿ çà íîãó, ñìèêíóâ — àëå í³, ïî-
êðó÷åíà, ïîøìàòîâàíà êðèöÿ òðèìàëà íåâ³äî-
ìîãî ì³öíî. Êàï³òàí ìàõíóâ ðóêîþ é ðóøèâ äàë³,
Îëåêñàíäð — çà íèì... àëå çà ñåêóíäó íå âèòðèìàâ
³ âñå-òàêè îãëÿíóâñÿ.
Çâ³ñíî, í³õòî çà íèìè íå ïëèâ.
Ëþê ó ìàøèííå â³ää³ëåííÿ òåæ íå âö³ë³â. Æóð-
íàë³ñò çãàäàâ, ÿê ç íüîãî âèñóíóëàñü ïàëèöÿ ç ÷è-
ìîñü á³ëèì. ² ÿê ãàðìàòà ìèòòþ âòîêìà÷èëà ó òîãî
ïàðëàìåíòåðà ñíàðÿä. Çâè÷àéíî, ôóãàñíèé...
Ïàðëàìåíòåð âèÿâèâñÿ õóäîðëÿâèì ÷îðíÿâèì
õëîïöåì, ìîëîäøèì íàâ³òü çà Îëåêñàíäðà. Îñêîë-
êàìè éîìó ïîñ³êëî ãðóäè, à îò îáëè÷÷ÿ âö³ë³ëî,
à â ïðàâ³é ðóö³ â³í âñå ùå ñòèñêóâàâ ïåðåáèòå ïëàñ-
òèêîâå âóäëèùå. Ðîç³ðâàíèé ïðàïîð íàìîòàëî íà
çàëèøêè ëåºðà. Òå÷³ÿ âîðóøèëà éîãî ê³íö³ — òàê,
íà÷å íîñîâè÷îê íà â³òðó.
Þð³é ï³äïëèâ áëèæ÷å, ïîòîðñàâ ïîê³éíèêà çà
ïëå÷³. Ò³ëî ðóõàëîñü ìëÿâî é àìîðôíî, íà÷å ãåòü
íå ìàëî ê³ñòîê. Êàï³òàí ñòàâ íà ïàëóáó é íàâ³ùîñü
303
ïîòÿã òðóï äîãîðè. Íîãè âáèòîãî çà ùîñü çà÷åïè-
ëèñÿ, Þð³é ñìèêíóâ äóæ÷å — é âèðâàâ ¿õ ³ç ëþêà.
Íîãè áóëè áîñ³ òà äóæå ïîð³çàí³ — ìàáóòü, ï³ä
÷àñ âèðèâàííÿ. Àëå êðîâ íå òåêëà.
Þð³é êèíóâ ò³ëî íà ïàëóáó, îáâ’ÿçàâ ëèíâîþ ïî-
ï³ä ðóêè; äî ïðîòèëåæíîãî ê³íöÿ ìîòóçêè ïðè÷åïèâ
ãóìîâèé ì³øå÷îê, âèäèõíóâ â íüîãî... Ì³øîê ðîç-
ïðÿìèâñÿ, îêðóãëèâñÿ é íåïîñï³õîì ðóøèâ íàãîðó.
Äî ïîâ³òðÿ. Äî ñâ³òëà. Äî æèâèõ.
Ëèíâà ðîçìîòóâàëàñü, áóéîê ï³äí³ìàâñÿ âãîðó,
àæ ïîêè íå ðîç÷èíèâñÿ ó ñâ³òëîìó ìåðåõò³íí³,
à ëèíâà ðîçìîòóâàëàñü, ðîçìîòóâàëàñü, ðîçìîòó-
âàëàñü... ä³éøëà äî ê³íöÿ, íàòÿãíóëàñü ³ çàòðåìò³ëà,
íà÷å ñàìîòóæêè ïðîáóâàëà ï³äíÿòè ïîê³éíèêà.
Æóðíàë³ñòà çíîâó çàíóäèëî, àëå âæå íå òàê
ñèëüíî.
Þð³é ðîçâåðíóâñÿ âíèç ãîëîâîþ, çàâèñ. Ïî-
ñâ³òèâ ë³õòàðèêîì ó ìàøèíó...
² âðàç ùîñü çì³íèëîñÿ! Ðóõè éîãî ç ðîçì³ðåíî-
ìëÿâèõ ñòàëè ð³çêèìè, ÿê ó íàëÿêàíîãî êîòà. Êà-
ï³òàí ï³ðíóâ âíèç, ï³ä êîðìó, æóðíàë³ñò íà ìèòü
âòðàòèâ éîãî ç ïîëÿ çîðó, ïîò³ì ïîáà÷èâ ï³ä ñîáîþ
ñâ³òëîâó ïëÿìó, êèíóâñÿ íàâçäîã³í...
Þð³é çíîâó ñâ³òèâ ë³õòàðèêîì, óâàæíî ðîçãëÿ-
äàþ÷è ãâèíò... íàâ³òü íå ãâèíò, à îáøèâêó íàä íèì.
Ùîñü âëó÷èëî ³ ñþäè — áàëåð ðóëÿ áóëî ç³ðâàíî,
é ïåðî áåçñèëî îáâèñëî íà íèæíüîìó áàëåð³. À ï³ä
ì³ñöåì, äå âèõîäèëè ç êîðïóñó ðóëüîâ³ òÿãè, òåæ
ñâ³òèëàñÿ ÷îðíèì äîñèòü âåëèêà ä³ðà.
Êðà¿ ¿¿ áóëè ðâàí³ òà çàãíóò³ äîñåðåäèíè.
304
Þð³é çíîâ ïîñâ³òèâ äîñåðåäèíè, ðèïíóâñÿ ðó-
êîþ ïî÷óõàòè ïîòèëèöþ, çà÷åïèâ ë³õòàðèêîì áà-
ëîí — «äçåíü!», ïåðåäóìàâ. Ïî÷óõàâ ï³äáîð³ääÿ ï³ä
ëåãåíåâèì àâòîìàòîì. Âèïóñòèâ õìàðêó áóëüáàøîê.
É, íàðåøò³, ìàõíóâ ðóêîþ — «Íàãîðó!»
Ïëèâëè ïîâ³ëüíî, âåñü ÷àñ âèäèõàþ÷è òà ñòå-
æà÷è, ùîá íå îáãàíÿòè áóëüáàøêè.
Óñå-òàêè — äâàíàäöÿòü ìåòð³â. Íå ³ãðàøêè.
— Íó ùî? — ñõèëèâñÿ íàä áîðòîì Âîëîäèìèð.

Îá³ðâàíèé ëåºð â³í àêóðàòíî çìîòàâ é ïîâ³ñèâ íà
ñòîéêó, òîæ òåïåð ì³ã âèòÿãàòè íà áîðò àêâàëàíãè
ïðîñòî ç ïàëóáè. — Ïîòîïåëüíèêè º?
— Àÿêæå, — íåäáàëî êèíóâ êîðåñïîíäåíò. —
Øòóêè òðè. Ùîíàéìåíøå. Àëå í³÷îãî ö³êàâîãî.
Â³í âèë³ç é ïî÷àâ ñòÿãóâàòè ã³äðîêîñòþì, à Âî-
ëîäèìèð òàê ³ çàëèøèâñÿ ñòîÿòè íà ïàëóá³ ç ðîççÿâ-
ëåíèì ðîòîì. «Íå ÷åêàâ, ìàáóòü, òàêî¿ ðåàêö³ÿ», —
çëîñòèâî ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò, à Âîëîäèìèð òàê
³ ñòîÿâ, àæ ïîêè Þð³é íå çãàäàâ çíèçó ÷èþñü ìàò³ð
é íå ïåðåäàâ éîìó ñâîãî àêâàëàíãà.
Îëåêñàíäð êðàäüêîìà ïîñì³õíóâñÿ é ïîøêîäó-
âàâ, ùî Îëåíà òó ñöåíêó ïðî´àâèëà.
Àëå âèÿâèëîñü, ùî ðàä³â â³í çàðàíî é äî ñïðàâæ-
íüîãî öèí³êà éîìó ùå ðîñòè òà ðîñòè... — ñàìå òàê
ñêàçàâ éîìó Âîëîäèìèð, òðîõè ï³çí³øå — êîëè
âèòÿãàëè ïîê³éíèêà, é æóðíàë³ñò ñïî÷àòêó ãàíåáíî
óïóñòèâ ëèíâó, à ïîò³ì ³ âçàãàë³ ëåäü âñòèã ðîçâåð-
íóòèñÿ âá³ê — òàê çàíóäèëî.
305
Áî ÷è òî â³í ï³ä âîäîþ íå çâåðíóâ óâàãè, ÷è òî
âñå òðàïèëîñü, ïîêè àêâàëàíã³ñòè âèëàçèëè, àëå òàê
÷è ñÿê — íàä ò³ëîì âñòèãëè ïîïðàöþâàòè ðèáè,
é ïî÷àëè, çâè÷àéíî, ç î÷åé.
Ò³ëî çàêèíóëè ó ñàëîí, é í³õòî, çâ³ñíî, íå ïîÿñ-
íèâ êîðåñïîíäåíòó, íà á³ñà ¿ì çíàäîáèâñÿ ïîê³éíèê
íà êîðàáë³.
Þð³é äèâèâñÿ íà Îëåêñàíäðîâ³ ìóêè ñïîê³éíî
é ïîáëàæëèâî, à ïîò³ì ìàõíóâ ðóêîþ éîìó òà
Âîëîäèìèðîâ³ âîäíî÷àñ — ï³äõîäüòå, ìîâëÿâ, —
é ïåðøèì çàë³ç äî êàþòè.
— Íó ùî ó âàñ ÷óòè? — çóñòð³ëà ¿õ Îëåíà ñëàá-
êîþ ïîñì³øêîþ. — Ä³ñòàëè êîãîñü?
×îìóñü òå çàïèòàííÿ çíîâ íåïðèºìíî âðàçèëî
æóðíàë³ñòà — íà÷å é ä³â÷èí³ çàçäàëåã³äü áóëî â³-
äîìî, ùî ï³ðíàþòü íå ïðîñòî òàê, à áóäóòü êîãîñü
ä³ñòàâàòè, é ëèøå Îëåêñàíäðîâ³ í³õòî í³÷îãî íå
ñêàçàâ.
Â³í âñòèã ïîäóìàòè, ùî é Îëåí³ íàâðÿä ÷è õòîñü
ùîñü ñêàçàâ, àëå öÿ äóìêà áóëà ùå á³ëüø îáðàçëèâà,
áî âèõîäèëî, ùî îïåðàö³ÿ «Ï³äéîì ïîê³éíèêà» äëÿ
âñ³õ î÷åâèäíà, à äëÿ íüîãî...
Àëå äîäóìàòè íå âñòèã, áî Þð³é ðàïòîì ïðè-
êëàâ ïàëåöü äî ãóá, âçÿâ ç ïîëèö³ àðêóø ïàïåðó
é íàïèñàâ:
«Ó Âîëîõàòîãî ä³ðêà â êîðì³. Íà ï³âìåòðà
íèæ÷å çà âàòåðë³í³þ».
Íà ïîãëÿä êîðåñïîíäåíòà, í³÷îãî äèâíîãî
ó òîìó ïîâ³äîìëåíí³ íå áóëî. Íó ùî òà ä³ðêà?
306
Ó íüîãî â êîðïóñ³ äåñÿòêè ä³ðîê, à ÿêùî ðàõóâàòè
ùå é êóëåìåòí³, òî é ñîòí³. Ñíàðÿä âëó÷èâ.
Â³í ðîçêðèâ áóâ ðîòà, àëå îòðèìàâ â³ä Þð³ÿ
ñòóñàíà ï³ä ðåáðà é ëèøå êàâêíóâ.
Âîëîäèìèð ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ, âçÿâ àðêóø ñîá³
é íàïèñàâ:
«Ãàäàºø, ²íæåíåð?»
«Ìîæå áóòè».
«Ñàøêî, òè á ïîêè ùî ç Îëåíîþ ïîãîâîðèâ,
÷è ùî...».
— Òî ùî, áà÷èëè òàì ùîñü ö³êàâå? — îäðàçó æ
çàïèòàëà ä³â÷èíà. Î÷³ ¿¿ ïðè òîìó âåñåëî áëèñíóëè.
Ùå ï³ðíàþ÷è, êîðåñïîíäåíò óÿâëÿâ ñîá³, ÿê
áóäå ðîçïîâ³äàòè Îëåí³ ïðî çàíóðåííÿ, ïðî ïî-
êàë³÷åíèé êîðàáåëü íà äí³, ïðî ïîòîïåëüíèê³â, ùî
òÿãíóòüñÿ âãîðó ïî îñòàíí³é ñâ³é ïîäèõ...
Àëå çàðàç óñ³ ò³ çàãîòîâàí³ ðîçïîâ³ä³ äåñü ïîä³-
ëèñü. Çíèêëè, ÿê é íå áóëî.
— Òà... — ïðîìèìðèâ â³í íåðîçá³ðëèâî. — Êî-
ðàáåëü çíàéøëè.
Âîëîäèìèð, íå â³äðèâàþ÷èñü â³ä ïàïåðó, âè-
ðàçíî ïèðõíóâ. Îëåíà òåæ íå ñòðèìàëàñÿ â³ä ïî-
ñì³øêè.
— À íà êîðàáë³?
— À íà êîðàáë³ — òðóïè! — ðàïòîì ðîçëþòèâñÿ
æóðíàë³ñò. — Ìàáóòü, áàãàòî. Òðè øòóêè ìè íàâ³òü
çîâí³ ïîáà÷èëè. ² ëÿëüêà òàì ïëàâàëà! Ðîçóì³ºø —
äèòÿ÷à ëÿëüêà, ãàðíåíüêà òàêà! Ðîçóì³ºø, ùî öå
îçíà÷àº?
307
— À, öå áóâàº, — êèâíóâ Âîëîäèìèð, îäíî÷àñíî
ùîñü âèïèñóþ÷è íà ïàïåð³. — Àëå îçíà÷àº öå çîâñ³ì
íå òå, ïðî ùî òè ïîäóìàâ. Òî àáî ñàì Âîëîõàòèé
ðîçâàæàâñÿ, àáî õòîñü ³ç éîãî ñïîñòåð³ãà÷³â. Öå
âîíè ëþáëÿòü...
— ßê — ðîçâàæàâñÿ? — ðîçãóáëåíî ïåðåïèòàâ
æóðíàë³ñò.
— Íó ÿê, ÿê... — Âîëîäèìèð ìàâ òàêèé âèãëÿä,
íà÷å õîò³â ïîÿñíèòè, àëå ïîò³ì âñå-òàêè ïåðåäó-
ìàâ. — Ïîò³ì ðîçïîâ³ì. Êîëèñü.
Çàïàëà òèøà, ëèøå ðó÷êà ðèï³ëà. É çíîâó Îëåíà
ïåðøà çãàäàëà ïðî íåîáõ³äí³ñòü ï³äòðèìóâàòè íå-
âèìóøåíó ðîçìîâó.
— À â òðþì íå ëàçèëè?
— Í³, — Îëåêñàíäð áóâ îáðàæåíèé, çà³íòðè-
ãîâàíèé, ðîçëþ÷åíèé, ðîçãóáëåíèé, çàö³êàâëåíèé
âîäíî÷àñ, ³ âñ³ ö³ ïî÷óòòÿ äèâíèì ÷èíîì â³äáèâà-
ëèñÿ íà éîãî ãîëîñ³. — Òàì ïàëóáà ïîøìàòîâàíà.
Ëþêè ïîêîðîáëåí³, íå â³äêðèºø. Õ³áà ùî â ìàøèíó
ìîæíà áóëî çàë³çòè...
— Àëå ó ìàøèí³ â íèõ í³÷îãî ö³êàâîãî. Âåñü
ìîòëîõ â³í ó òðþì³ òðèìàâ, íà íîñ³, — ìèòòþ ï³ä-
õîïèâ Þð³é, âîäíî÷àñ ìàõàþ÷è ðóêîþ — ìîâëÿâ,
ì³íÿéòå òåìó, ì³íÿéòå! Íåìà ÷îãî ãîâîðèòè àí³
ïðî ìàøèíó, àí³ âçàãàë³ ïðî êîðìó.
Îëåêñàíäð çàçèðíóâ ÷åðåç éîãî ïëå÷å. Àðêóøèê
âæå âêðèâñÿ íàïèñàìè íàïîëîâèíó, àëå íèæí³
ðÿäêè ÿêðàç çàòóëèâ Âîëîäèìèð é ïðî÷èòàòè âäà-
ëîñÿ ëèøå:
308
«...ïîñòàâèâ ì³íó. À ïîò³ì, ó íàéñïðèÿòëèâ³øèé
ìîìåíò — ï³ä³ðâàâ. ² Âîëîõàòèé çàëèøèâñÿ áåç
ðóëÿ ÿêðàç òîä³, êîëè íàéäóæ÷å õîò³â ïîìàíåâðó-
âàòè. :)
À òóò ³ ìè.
Òî÷íî.
À ì³íà — ìàãí³òíà?
À á³ñ éîãî çíà. À âîíî íàì ö³êàâî?
Àÿêæå. À ðàïòîì...»
Öþ ôðàçó Âîëîäèìèð ÿêðàç äîïèñóâàâ:
«... äî íàñ òåæ óæå ùîñü ïðè÷åïëåíî?»
Þð³é ì³öí³øå ñòèñ ãóáè, à æóðíàë³ñò â³ä÷óâ
ëåãêå (ïîêè ùî) çàíåïîêîºííÿ.
«Íàâðÿä ÷è. À ÿêùî é ïðè÷åïëåíå, òî çàðàç â³í
éîãî ï³äðèâàòè íå áóäå. Íåìà ñåíñó.
Öå æ ÷îìó?
Áî Âîëîõàòèé æèâèé.
À...
×è, ãàäàºø, ó ²íæåíåðà º øàíñè ïîáèòè Âîëî-
õàòîãî?»
— Ãè-ãè... — âãîëîñ ñêàçàâ Âîëîäèìèð. —
Çâ³ñíî, íåìà!
Îãîâòàâñÿ, é âãîëîñ óæå óòî÷íèâ:
— ß ïðî ä³òåé íà áîðòó Âîëîõàòîãî. Â³í âçàãàë³
¿õ íå ëþáèòü. Òàê ùî íå òóðáóéñÿ, Ñàøóíþ, çà òó
ëÿëüêó, òàì ³íø³ ³ãðè áóëè, íå äèòÿ÷³...
«À îò ì³êðîôîíà äåñü ïîï³ä ïðèâàëüíèì áðóñîì
ö³ëêîì ìîæíà ÷åêàòè. Àáî íà çîâí³øí³é îáøèâö³.
Àáî íàâ³òü íà ôàëüøáîðò³, ï³ä ñàìèì âåðõîì, òàì
ïîðó÷åíü íàâàðåíî».
309
Îí âîíî ùî! Îëåêñàíäð ìàëî íå ëÿñíóâ ñåáå ïî
ëîá³. Ñèòóàö³ÿ ïðîÿñíèëàñÿ ìèòòþ. Îòæå:
à) ÿêèéñü íåâ³äîìèé «²íæåíåð» — ìàáóòü, òåæ
êîíêóðåíò, — ÿêèìîñü ÷èíîì ïðèëàøòóâàâ á³ëÿ
ðóëÿ íà êîðàáë³ Âîëîõàòîãî ì³íó — é ó ñëóøíèé
ìîìåíò ï³ä³ðâàâ, âíàñë³äîê ÷îãî êîðàáåëü óòðàòèâ
ìîæëèâ³ñòü ìàíåâðóâàòè.
Âèñíîâîê áóâ òðîõè îáðàçëèâèé. Æóðíàë³ñò
âîë³â áè äóìàòè, ùî òî âîíè ç Þð³ºì, âïðàâíî
êåðóþ÷è ñâî¿ì êîðàáëåì, ïîòîïèëè ñóïðîòèâíèêà.
á) òîé æå ²íæåíåð ö³ëêîì ì³ã çàì³íóâàòè ³ ¿õíº
ñóäíî.
Êîðåñïîíäåíò ùå ðàç çãàäàâ àðãóìåíòàö³þ Þð³ÿ
ïðî òå, ùî çàðàç ¿õ òîïèòè íåâèã³äíî, àëå òðîõè
íåñïîêîþ âñå-òàêè çàëèøàëîñü.
â) ²íæåíåð ì³ã ïðèëàøòóâàòè ì³êðîôîí íà ÷àñ-
òèí³ ñóäíà, äî ÿêî¿ ì³ã áè ä³ñòàòèñÿ ç âîäè.
Ñïðàâä³ — ï³äïëèñòè ñåðåä íî÷³ ç àêâàëàíãîì,
âèï³ðíóòè, â÷åïèòèñÿ ðóêîþ â ôàëüøáîðò é ïðè-
ëàøòóâàòè ï³ä ïîðó÷íåì êðèõ³òíèé åëåêòðîííèé
ïðèñòð³é... à ìîæå, âñå-òàêè ì³íó?
— À äàâàéòå... — â³í ïðîêîâòíóâ çàê³í÷åííÿ
ôðàçè, âçÿâ ó Þð³ÿ ðó÷êó é äîïèñàâ:
«Äàâàéòå ï³ðíåìî ùå ðàç, îãëÿíåìî ï³äâîäíó
÷àñòèíó êîðàáëÿ».
— Òà âîíî á é íåïîãàíî, — òåæ âãîëîñ ñêàçàâ
Âîëîäèìèð. — Àëå... Íó õî÷åø ñïëàâàòè — ñïëà-
âàé... Ò³ëüêè äèâèñü, âñåðåäèíó íå ëàçü, òàì ìåòàë
ïîøìàòîâàíèé, çà÷åïèøñÿ çà ùî-íåáóäü... ã³äðî-
êîñòþì ïîðâåø...
310
«Äàâàé òîä³ ñàì. Ìè òóò, íàãîð³, áóäåìî ³ì³òó-
âàòè áóðõëèâó ä³ÿëüí³ñòü. Îñîáëèâó óâàãó çâåðíè
íà ãâèíòîðóëüîâó ãðóïó...
Íà ùî?
Òüõó. Íà êîðìó. Íà ãâèíò. Íà ðóëü. Íà äåéä-
âóä... òîáòî, íà âàë, ùî âèõîäèòü ç êîðïóñó. Çàçèðíè
ó ê³íãñòîíè — öå òàê³ ä³ðêè íà äíèù³».
— À ÷îãî, íåõàé ëþäèíà ïîòðåíóºòüñÿ. Âîðîãà
ðîçáèòî, ÷îìó á íå ðîçâàæèòèñü. Ì³íîìåò, ÿêùî
çíàéäåø, íå ÷³ïàé — õòîçíà, ùî âîíè ç íèì âñòèãëè
çðîáèòè...
— Òà é íå ïîòð³áåí â³í íàì! — ï³äïðÿãñÿ é ñîá³
Âîëîäèìèð. — ² òàê ïåðåìîãëè. Îò ùå òîãî ïî-
ãàíöÿ íà áåðåç³ âèñòåæèìî...
Âïåðøå çà âåñü öåé ÷àñ Îëåêñàíäð ñïóñêàâñÿ

ï³ä âîäó ñàì.
Â³í âçÿâñÿ çà ã³äðîêîñòþì, ïîò³ì ïîäóìàâ, ùî
âîäà òåïëà, à ï³ðíàòè íåãëèáîêî é íåíàäîâãî...
ïîò³ì ïîäóìàâ, ùî ÷îðò³â ²íæåíåð ìîæå íå ëèøå
ñëóõàòè, àëå é ñïîñòåð³ãàòè — à õî÷à á âèïîâçòè íà
áåðåã é äèâèòèñÿ ó á³íîêëü! — ïîáà÷èòü, ùî õòîñü
çáèðàºòüñÿ ï³ðíàòè áåç êîñòþìà, à îòæå, íåãëèáîêî
é íåíàäîâãî... íàòÿãíóâ ãóìó íà ò³ëî. Îäÿã ðåì³íü
ç ñâèíöåâèìè âàíòàæàìè. Çàêèíóâ íà ïëå÷³ àêâà-
ëàíã. Íà÷åïèâ ìàñêó. Ïîò³ì ëàñòè. Ñòàâ íà òðàï.
Âçÿâ äî ðîòà çàãóáíèê. Ïåðåâ³ðèâ éîãî. Ïðîäóâ.
Çíÿâ ìàñêó é ïðîòåð ñêëî. Ïåðåâ³ðèâ âàíòàæ³ íà
ïîÿñ³, ïîñóíóâ îäèí ë³âîðó÷. Ï³äòÿã ðåì³íü.
Áóëî ñòðàøíî.
311
Àëå ï³ä ÷àñ çàíóðåííÿ í³÷îãî íå ñòàëîñÿ, í³õòî
íå ñõîïèâ éîãî çíèçó çà íîãè, í³õòî íå âèñêî÷èâ
ç ãëèáèíè ç ãàðïóíîì ó ðóêàõ, í³õòî íå âèñòðåëèâ
ç áåðåãà ãëèáèííîþ áîìáîþ, íå òðàïèëîñü ï³ä
âîäîþ àí³ ãàäþêè, àí³ àêóëè, íå ïðîðâàëî ãðåáë³
âèùå çà òå÷³ºþ, é ðàêåòè ç àòîìíîþ áîºãîëîâêîþ
í³õòî ó öåé ÷àñ íå çàïóñòèâ.
Îãëÿä æóðíàë³ñò, ÿê éîìó é ðåêîìåíäóâàëè,

ïî÷àâ ç êîðìè — àëå òðèìàþ÷èñü ïîäàë³ â³ä âå-
ëèêîãî òà çàãðîçëèâîãî ãâèíòà. Â³í, çâ³ñíî, áóâ
íåðóõîìèé — àëå õòîçíà, ùî òàì ìîãëî òðàïèòèñü
íàãîð³? À ðàïòîì?..
«Ðàïòîì» íå ñòàëîñÿ, ãâèíò òà ðóëü çàëèøèëèñü
íåðóõîìèìè, àæ ïîêè êîðåñïîíäåíò íå îáäèâèâñÿ
íà íèõ êîæíîãî ñàíòèìåòðà.
Äàë³ äíî áóëî ãëàäêèì.
Îëåêñàíäð õîäèâ ïîï³ä íèì çèçãàãàìè — ³, âæå
ïðîéøîâøè á³ëüøå ïîëîâèíè êîðïóñó, ðàïòîì
çäîãàäàâñÿ, ùî ëåãøå áóëî á ðóõàòèñü âçäîâæ, à íå
âïîïåðåê, ³ îãëÿä ñê³í÷èâñÿ áè øâèäøå. Àëå ïî-
÷èíàííÿ ñïî÷àòêó çàáðàëî á òåïåð ùå á³ëüøå ÷àñó.
Çàëèøàëîñÿ ñïëþíóòè (ïîäóìêè) é ïðîäîâæóâàòè
îãëÿä òàêèì ñàìèì íåðàö³îíàëüíèì ÷èíîì.
Äåñü ïîï³ä ñàëîíîì éîìó çäàëîñÿ, í³áè ïî
îáøèâö³ ùîñü ãóïíóëî — çñåðåäèíè. Îëåêñàíäð
ïðèêëàâ ïàëüöÿ — ñïðàâä³, êîðïóñ ëåäü ïîì³òíî
çäðèãàâñÿ. Ïîäóìàâ òðîõè. Â³äòÿã ðåì³íåöü ìàñêè
âíèç, ïåðåêèíóâñÿ íàá³ê...
É ïðèêëàâ äî îáøèâêè âóõî.
312
Ãîëîñè, ïðîéøîâøè êð³çü äåðåâ’ÿíó ï³äëîãó,
ìåòàëåâó îáøèâêó òà ê³ëüêà ì³ë³ìåòð³â âîäè, áóëè
ñïîòâîðåí³, àëå ï³çíàâàëèñü.
— ...í³÷îãî íå âèéäå. Ó íüîãî ïîâí³ ëåãåí³ âîäè.
Éîìó á âèêàøëÿòèñü, à âæå ïîò³ì...
— Ïîìîâ÷.
Öå, áåç ñóìí³âó, ñêàçàâ êàï³òàí. Âèõîäèëî, ùî
ïåðøå áóðìîò³â Âîëîäèìèð.
Ïî÷óëèñÿ çâóêè, í³áè â íåãëèáîêó êàëþæó çà-
ñóíóëè ì’ÿ÷, ïðîêîëîëè é ïî÷àëè âèäóøóâàòè
ç íüîãî ïîâ³òðÿ. Ïîò³ì ñòîã³í. Ïîò³ì ïðèãëóøåíèé
çîéê. Ïîò³ì...
Â³ä êðèêó ó æóðíàë³ñòà çàëÿùàëî â âóõàõ. Ãîëîñ
áóâ íåçíàéîìèé.
— Â²ÄÏÓÑÒÈÈÈÈÈÈÈÈÈÈÈÈ!!!
Êðèê óðâàâñÿ.
— Àãà, — ïî÷óâñÿ çàäîâîëåíèé ãîëîñ Þð³ÿ. —
Áà÷, à òè êàçàâ, ùî íå âèéäå.
— Ìàéñòåð!.. — ç ïîâàãîþ â³äïîâ³â Âîëîäè-
ìèð. — Àëå æ...
— Ïîìîâ÷.
Çàïàëà ïàóçà, é æóðíàë³ñò áîÿâñÿ íàâ³òü ïî-
âîðóõíóòèñü.
— Â²ÄÏÓÑÒÈÈÈ!!!
— Àíó çàòêíè ïåëüêó! — öüîãî ðàçó ãîëîñ êàï³-
òàíà áóâ ãðóáèì òà çëèì. — Â³äïîâ³äàé! Òîä³, ÿêùî
ìåí³ â³äïîâ³ä³ ñïîäîáàþòüñÿ, ìîæå, é â³äïóùó.
— Ààààà!!!
— À òàê?
Çîéê. Òèøà. Ãðþê ÷èìîñü âàæêèì îá ï³äëîãó.
313
Ñåðöå êîðåñïîíäåíòà êàëàòàëî òàê, ùî, ìàáóòü,
³ ç òîãî áîêó ÷óòè áóëî.
— Ãîâîðè!
— Â³äïóñòè...
Öüîãî ðàçó ãîëîñ øåïîò³â. Øåï³ò áóâ òàêèé,
í³áè éîìó õîò³ëîñÿ êðèêíóòè ùîäóõó, ùîñèëè —
àëå ÷è òî ãîðëî áóëî ïåðåòÿãíåíå, ÷è ðîòà ÷èìñü
çàòêíóòî.
— Ãîâîðè!..
— Òàê... òàê... ÿ ñêàæó... ò³ëüêè â³äïóñòè!..
— Õòî êîìàíäóâàâ áîºì?
— Æåíüêà Òàêòèê!.. Òè éîãî çíàºø!..
— Îãî! ßêîãî á³ñà â³í ó âàñ çàáóâ?
— Éîãî... ïðèâ³â Âîëîõàòèé... Ïåðåä ñàìèì
â³äïëèòòÿì... Â³äïóñòè!..
— Ïîäóìàþ. Õòî ïðèäóìàâ ñõåìó áîþ? Òåæ â³í?
— Òàê... Â³äïóñòè...
— À ì³íîìåò?
— Ñàì Âîëîõàòèé... Â³äïóñòè...
— À ùî ó âàñ ñòàëîñÿ?
— ß òî÷íî íå çíàþ... ß áóâ ó ìàøèí³... Êîëè
ùîñü... ÿê òîðîõíóëî ï³ä êîðìîþ... Ìåíå êèíóëî...
ìîðäîþ îá ìàøèíó... Ëåäü âñòèã... ðóêè ïîñòà-
âèòè... Äâèãóí çäîõ... ß ãàäàâ... Ùî òî âè òàê ïî-
ïàëè... À õ³áà í³?... Â³äïóñòè...
— Ãè-ãè.
Öå ñêàçàâ Âîëîäèìèð, é ãîëîñ éîãî áóâ ñïàí-
òåëè÷åíèì ³ çàäîâîëåíèì âîäíî÷àñ.
— Äàë³.
Öå áóâ êàï³òàí.
314
— Ï³øëà âîäà... ß ïî÷àâ áîðîòèñü... Àëå òóò ïî-
÷àëèñü âèáóõè — îäèí çà îäíèì... îäèí çà îäíèì...
Ó ìåíå àæ â ãîëîâ³ çàïàìîðî÷èëîñÿ...
— Öå âæå ìè.
Öüîãî ðàçó ãîëîñ Âîëîäèìèðà áóâ ïðîñòî âäî-
âîëåíèì.
— Â³äïóñòè...
— Äàë³ êàæè.
— Äàë³... ïîïàëè â ëþê... Îãëóøèëî... Îòÿ-
ìèâñÿ — ï³âìàøèíè âîäè... ² ëëº... Ïîë³ç âãîðó,
ëåäü çì³ã ïðî÷èíèòè ëþê... Âèçèðíóâ... Õîäèòå
âè — é ñòð³ëÿºòå... Ï³äíÿâ ïðàïîð... À âè ìåíå
ç êóëåìåòà... ² âñå... Â³äïóñòè...
— ×îðò ç òîáîþ.
Çíîâó ãðþê. Òèøà. Íåðîçá³ðëèâå áóáîí³ííÿ
Âîëîäèìèðà.
Äèõàòè ñòàâàëî âñå âàæ÷å, Îëåêñàíäð ïîãëÿíóâ
íà ìàíîìåòð, îõíóâ, ïîñï³õîì îáäèâèâñÿ çàëèøîê
äíèùà. Í³÷îãî íå çíàéøîâ é âèï³ðíóâ. Ïîâ³òðÿ
ñê³í÷èëîñÿ çîâñ³ì, é ïîâåðòàòèñÿ äîâåëîñÿ ïî-
âåðõíåþ, é öå âèÿâèëîñÿ ñòðàøí³øèì, àí³æ ïëèñòè
ï³ä âîäîþ.
Àëå í³÷îãî íå ñòàëîñÿ.
Îò ëèøåíü êîëè äîâåëîñÿ âèëàçèòè, ìèìî ïðî-

òóïîò³ëè Þð³é òà Âîëîäèìèð, é òÿãëè âîíè çà ïðî-
òèëåæí³ ê³íö³ äîâãèé ñ³ðèé ì³øîê ç³ ñêëîâîëîêíà,
à êîëè êèäàëè éîãî â âîäó — òî êîðåñïîíäåíòó
çäàëîñÿ, ùî òîé âîðóõíóâñÿ.
315
² ùå ïèòàºòüñÿ — íàâ³ùî áóëî ïåðòè ïîê³éíèêà
íà áîðò, ÿêùî âñå, ùî ç íèì çðîáèëè — öå çàøèëè
â ì³øîê é âèêèíóëè íàçàä?
×è, ìîæå, íå âñå?
— Ñàøêî, ãîä³ äóðíèöÿìè çàéìàòèñü, îñü òîá³
ï³íîïëàñò, áåðè é êðèøè, áóäåìî áóéêè ðîáèòè,
áî íàø³ ïîçðèâàëî!
Á³ñ éîãî çíà, ÷è é ñïðàâä³ öÿ ðîáîòà áóëà ïî-
òð³áíà, ÷è òî Âîëîäèìèð ¿¿ âèãàäàâ, àáè íå äàòè
êîðåñïîíäåíòîâ³ ùîñü ñïèòàòè, àëå ïîãàí³ äóìêè
äåñü ïîä³ëèñü.
À ïîò³ì ç êàþòè îáåðåæíî, ïðèòðèìóþ÷èñü çà
âñå, ùî ìîæíà, âèéøëà Îëåíà, âñ³ëàñÿ ïîðó÷ —
é æèòè îäðàçó ñòàëî ëåãøå òà âåñåë³øå.
Êîðàáåëü çíîâó ðîçâåðíóâñÿ íîñîì äî áåðåãà
é òèõèì õîäîì ïî÷àâ çàïîâçàòè â çíàéîìó âæå âó-
çåíüêó ïðîòîêó ì³æ äâîìà îñòðîâàìè. À ñîíöþ òèì
÷àñîì íàáðèäëî òåë³ïàòèñÿ â íåá³, âîíî ñïóñòèëîñÿ
íèæ÷å, ïîò³ì ùå íèæ÷å, ïðèêðèëîñü õìàðèíêîþ.
É âïåâíåíî ïî÷àëî ìîñòèòèñÿ íà í³÷.
Ó æóðíàë³ñòà ñêëàëîñÿ âðàæåííÿ, í³áè âîíî
é ñîá³ âèð³øèëî òðîõè ïîï³ðíàòè.
Þð³é ïðèìóäðèâñÿ çíàéòè ÿêóñü ïðîòîêó —

êðèõ³òíó, ëåäü øèðøó çà êîðïóñ. Çàãíàòè ó íå¿
êîðàáåëü âèÿâèëîñü äîñèòü âàæêî — â³í îïèíàâñÿ,
÷³ïëÿâñÿ çà ï³ñîê, çà ã³ëêè, ùî çâèñàëè íàä áåðå-
ãîì, ðåâ³â äèçåëåì, ðîçìèâàâ äíî. Þð³é ç çàäà÷åþ,
çâ³ñíî, âïîðàâñÿ, àëå ëèøå ç äðóãî¿ ñïðîáè.
À Âîëîäèìèð îäðàçó æ êèíóâ ó âîäó ñ³òêó.
316
— Ðèáà áóäå! — ðàä³ñíî ïîòåð â³í ðóêè é ï³ä-
ìîðãíóâ.
Ñ³òêó áóëî ðîçòÿãíóòî íà âõîä³ äî áóõòè
é ïðèâ’ÿçàíî ç îáîõ áîê³â äî âåëèêèõ äåðåâ. Íà-
â³òü Îëåêñàíäð çðîçóì³â, íà ÿêó ðèáó òó ñ³òêó ïî-
ñòàâëåíî.
Â³í, ùîïðàâäà, íå äóæå ñïîä³âàâñÿ, ùî íåâ³äî-
ìèé éîìó ²íæåíåð ïîïõíåòüñÿ ñåðåä íî÷³ ì³íóâàòè
êîðàáåëü é çàïëóòàºòüñÿ. Öåáòî, ì³íóâàòè-òî â³í,
ìîæå, é ïîïõíåòüñÿ... àëå ùîá çàïëóòàòèñü â ñ³òö³.
Ñïàòè õîò³ëîñü — ñòðàøåííî. ² ¿ñòè òåæ. Àëå
ñïàòè — á³ëüøå, é òîìó çà âå÷åðåþ âñ³ áóëè ìëÿâ³
é ëåäü ¿æó ìèìî ðîò³â íå ïðîíîñèëè. Êàï³òàí
äèâèâñÿ-äèâèâñÿ, ïîò³ì ç³òõíóâ é çàãàäàâ Îëåí³
ïðèíåñòè êàâè.
— Áî äåêîìó ç íàñ ùå íà ïîñò çàñòóïàòè.
Âîëîäèìèð ãîëîñíî çàñòîãíàâ.
— Ïðàâèëüíî ñòîãíåø, — ñõâàëüíî êèâíóâ
Þð³é. — Òîá³ äðóãîìó, à öå âàæ÷å.
Âîëîäèìèð çàñòîãíàâ ùå ðîçïà÷ëèâ³øå. À æóð-
íàë³ñò ëèøå ç³òõíóâ. Â³í íàâ³òü çäîãàäóâàâñÿ, êîìó
çàñòóïàòè òðåòüîìó, êîëè, ìàáóòü, ùå âàæ÷å. ² ùå
òðîõè çäèâóâàëà áåçäóøí³ñòü êîëåã. Ä³â÷èíà ïî-
ðàíåíà, à âîíè...
— À ìåí³ — òðåòüîìó... — òåæ ç³òõíóâ êàï³-
òàí. — Òîìó, Îëåíêî, ìåí³ êðàùå êàâè íå íàëèâàé,
à çàëèø ó òåðìîñ³.
Îëåíà òåæ çîð³ºíòóâàëàñÿ, ç êîðîòêèì ñì³øêîì
ïîñòàâèëà êàâó ïåðåä êîðåñïîíäåíòîì. Íå ìèíóëà
317
íàãîäè òåðíóòèñÿ îá íüîãî ãðóäüìè. Ñ³ëà, çàêèíóëà
íîãó íà íîãó.
— Ïèëüíóé íà îáèäâà áîêè, — äàâàâ òèì ÷à-
ñîì âêàç³âêè Þð³é. — Òà çàðàçà ìîæå âèë³çòè õî÷
ç ñóõîäîëó, õî÷ ç âîäè.
— Îé, ñê³ëüêè çàðàçè ìîæå âèë³çòè ç âîäè... —
ïðîòÿã Âîëîäèìèð é ïðîìîâèñòî ï³äìîðãíóâ.
— Óãó. ßê ëèøå ùîñü øåëåñíå — ñòð³ëÿé. Íå
æàë³é ãàäà, â³í òåæ ïàëüíå, íå çàìèñëþþ÷èñü.
Æóðíàë³ñò ëèøå êèâíóâ. Äóìêà ïðî òå, ùî äîâå-
äåòüñÿ ñòð³ëÿòè â ëþäèíó, ÷îìóñü âæå íå âèêëèêàëà
áóðõëèâîãî íåïðèéíÿòòÿ.
— Îñîáëèâî äèâèñü íà âîäó! — ùå ðàç çàñòåð³ã
Þð³é é ïåðøèì ï³äâ³âñÿ.
Íà éîãî ì³ñöå, ÿêðàç ïîì³æ äâîìà ÷îëîâ³êàìè,
îäðàçó æ âìîñòèëàñü Îëåíà, òåæ íàëèëà ñîá³ ÷è
òî êàâè, ÷è ÷àþ, Âîëîäèìèð íåãàéíî ðîçïî÷àâ
ôë³ðòóâàëüíó àòàêó, ä³â÷èíà ç çàäîâîëåííÿì íà íå¿
â³äïîâ³äàëà.
Îëåêñàíäð òðîõè çàíóäüãóâàâ é ëèøå ö³äèâ ñâîþ
êàâó. Ïîò³ì íàëèâ ùå. Âèïèâ. Ïîòÿãíóâñÿ ïî îïî-
ëîíèêà çíîâó.
Ó êàâ’ÿðíèêó çàëèøàëîñü íà äåíö³, é òåìíà ð³-
äèíà ÷îìóñü âçÿëàñÿ áðèæàìè.
Æóðíàë³ñò âèëèâ óñå äî îñòàíêó, õèëüíóâ. Ó ðîòà
ïîïàëà ãóùà — ÷îìóñü ç ìåòàëåâèì ïðèñìàêîì,
é â³í áðèäëèâî ñïëþíóâ â êóù³. Íà äóø³ áóëî òàê
ñàìî, ÿê â ðîò³. Êàâà ñòîÿëà é õîëîëà. É òàêîæ
ñìåðä³ëà ìåòàëîì.
318
² òåæ âêðèâàëàñÿ áðèæàìè — âñå äóæ÷å, òà
äóæ÷å.
Íàðåøò³, öå ïîì³òèâ ³ Âîëîäèìèð.
— Ãì... — ñêàçàâ â³í, é Îëåíà òåæ íåãàéíî
çàìîâêëà.
Ð³äèíà ó êðóæö³ òðåìò³ëà. Âîëîäèìèð ïåðåâ³â
ïîãëÿä íà äåðåâî. Ëèñòÿ òðåìò³ëî òåæ, àëå, ìîæ-
ëèâî, éîãî ïðîñòî âîðóøèëî â³òðîì. Êîðåñïîíäåíò
òàêîæ öå ïîì³òèâ.
Âîëîäèìèð ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ, ãìóêíóâ é ðó-

øèâ äî êàþòè. Íà ïî÷àòêó éîãî õîäà áóëà íåñï³ø-
íîþ, àëå áëèæ÷å äî íîñà ïîñòóïîâî ïåðåéøëà íà
áàäüîðå òàêå òðþõèêàííÿ.
Ëþê ðîçêðèâñÿ éîìó íàçóñòð³÷ é ìàëî íå âäàðèâ
â îáëè÷÷ÿ.
— Òè ðîçâàæàºøñÿ?! — îäíî÷àñíî ðèêíóëè
Þð³é òà Âîëîäèìèð îäèí äî îäíîãî.
Æóðíàë³ñò òà Îëåíà ïåðåçèðíóëèñü. Îëåêñàíäð
ìàâ âèãëÿä ïðîñòî çäèâîâàíèé, à ä³â÷èíà — ñòðè-
âîæåíèé... à ùå çäàâàëîñÿ, í³áè äî ÷îãîñü âîíà
äóæå ïèëüíî ïðèñëóõàºòüñÿ é âîäíî÷àñ íå õî÷å öå
ïîêàçàòè.
Êîðåñïîíäåíò ïðèñëóõàâñÿ ³ ñîá³.
Ùîñü äçåíüêíóëî — ëåäü ÷óòíî òà çîâñ³ì ïîðó÷.
Â³í ïîãëÿíóâ íà ñò³ë — òàê, çâ³ñíî, òî ïðîñòî ÷àøêà
íåâäàëî ñòîÿëà íà áëþäå÷êó.
Ùîñü çàòóïîò³ëî. Â³í ïåðåâ³â ïîãëÿä íà í³ñ — òî
Þð³é òà Âîëîäèìèð êèíóëèñÿ äî áîðòó é ïî÷àëè,
â÷åïèâøèñü ó ëåºð, ïèëüíî âäèâëÿòèñÿ ó òåìðÿâó.
319
Ùîñü øåëåñíóëî — òàê, íà÷å âñ³ êîìàõè, ùî
ïîõîâàëèñÿ íà í³÷ ó ëèñòÿ é òðàâó, îäíî÷àñíî ñòàð-
òóâàëè ó íåáî — õàé íå âèäíî í³÷îãî, õàé õîëîäíî,
õàé êàæàíè, àáè ëèøåíü ïîäàë³, ïîäàë³ çâ³äñè.
Êîðïóñ âæå òðåìò³â òàê, ùî â³ä÷óâàëîñÿ ÷åðåç
ï³äîøâè. Íåñàìîõ³òü æóðíàë³ñò ïåðåâ³â ïîãëÿä íà
òðóáó — àëå, çâ³ñíî, äèçåëü ìîâ÷àâ.
Òà é õòî á éîãî çàïóñòèâ?
² âçàãàë³, òå òðåìò³ííÿ çîâñ³ì íå ñõîæå áóëî
íà ðîáîòó ìîòîðó. Íå áóëî â íüîìó ð³âíîãî, ðîç-
ì³ðåíîãî, çâàæåíîãî òà ïîì³ðêîâàíîãî ðèòìó.
Íàâïàêè.
Ðèòì áóâ ðâàíèé, ïîòóæíèé é ÷óæèé. Íà÷å
õòîñü ç êë³òêè ðâàâñÿ íà âîëþ.
Íåìîâ çà÷àðîâàíà íèì, Îëåíà ïîâ³ëüíî ñòàëà
íà íîãè.
² âðàç — íà÷å ùîñü âèáóõíóëî íà ïàëóá³.
— Ñàøêî! — ãîðëàâ êàï³òàí. — Õàïàé Îëåíó
é òÿãíè â êàþòó! Ìåðù³é! Âîëîäþ! Âèòÿãàé áàãîð,
øòîâõàé íàñ ç ïðîòîêè!
Â³í êðè÷àâ âñå óæå íà á³ãó, à äâåð³ ðóáêè ñìè-
êîíóâ òàê, ùî ìàëî íå îä³ðâàâ ðàçîì ç çàâ³ñàìè.
Ìàéæå îäðàçó çàñêðåãîò³â ñòàðòåð.
Æóðíàë³ñò îçèðíóâñÿ — Îëåí³ áóëî ïîãàíî.
Íà÷å îòðó¿ëàñÿ ÷èìîñü.
— Äàâàé ñêîð³ø! — âîíà ðóøèëà íà í³ñ ïåð-
øîþ. — Øâèäøå, øâèäøå!
Îñòàíí³ ìåòðè ä³â÷èíà ïðîá³ãëà ç³ãíóòîþ, íà÷å
¿é æèâ³ò êðóòèëî.
320
Í³÷îãî íå ðîçóì³þ÷è, êîðåñïîíäåíò êèíóâñÿ
ñë³äîì.
Ðåâíóâ äèçåëü, êîðàáåëü ãîéäíóëî, ñìèêíóëî
êîðìîþ âïåðåä... äèçåëü çàðåâ³â îä÷àéäóøíî
é ñòèõ.
— Øïîíêó çð³çàëî! — ðîçïà÷ëèâî çàâîëàâ
Þð³é ç ðóáêè. — Íå âòåêòè! Âîëîäþ, ïîêèíü
äðîâèíÿêó, äîïîìîæè Ñàøêîâ³!
Áàãîð ïîêîòèâñÿ ïî ïàëóá³.
Äîïîìîãòè â ÷îìó? Æóðíàë³ñò çë³ç ïî òðàïó
â êàþòó, ï³äòðèìóþ÷è ä³â÷èíó çà òàë³þ. Íåãàéíî æ
ç’ÿâèëèñÿ åðîòè÷í³ äóìêè. Àëå çâåðõó âæå ëîìèâñÿ
òðàïîì ³ Âîëîäèìèð.
— ×îãî ñòî¿ø! Ïðèâ’ÿçóé ¿¿ øâèäøå! Îòóò,
ïîì³æ êîéîê!
Ïðèâ’ÿçóâàòè?
Ïîêè êîðåñïîíäåíò îçèðàâñÿ é êë³ïàâ î÷èìà,
Îëåíà âæå ñàìà ñòàëà ïîì³æ êîéêàìè é ðîçñòàâèëà
ðóêè òà íîãè. Âîëîäèìèð âèñìèêíóâ çâ³äê³ëÿñü
òîâñòó ìîòóçêó é ïî÷àâ ïðèìîòóâàòè ïðàâó íîãó
äî ìàñèâíî¿ áàëêè.
— Òà øâèäøå, øâèäøå!
Öå âæå êðè÷àëà, ÷è, ðàäøå, ñòîãíàëà, ä³â÷èíà.
Í³÷îãî íå ðîçóì³þ÷è, æóðíàë³ñò âçÿâ ³ ñîá³ øìàò
ìîòóçêè é ïî÷àâ ïðèìîòóâàòè ë³âó íîãó. Â³í íà-
ìàãàâñÿ íå äóæå çäàâëþâàòè ¿¿, àëå Îëåíà ñàìà æ
òå é ðîçêðèòèêóâàëà:
— Ì³öí³øå, ì³öí³øå äàâàé! Ùîá ³ âîðóõíóòè
íå ìîæíà áóëî!
321
Âîëîäèìèð âæå çàêð³ïèâ ìîòóçêó íà ÿêèéñü
õèòðèé âóçîë é ïåðåéøîâ äî âåðõíüî¿ ïîëîâèíè.
Ä³â÷èíó òðîõè òðÿñëî.
Ðóêó â³í çàìîòóçóâàâ òàê, ùî ï³ä ëèíâîþ àæ
øê³ðà ïîá³ë³ëà. É íåãàéíî êèíóâ ïîãëÿä íà ðîáîòó
êîðåñïîíäåíòà.
— Íå ãîäèòüñÿ! Òàê ïðèìîòóé, ùîá íå ìîãëà
ñìèêàòèñü! Ùîá ìåðòâî ñòîÿëà!
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà é ïåðåìîòàâ íîãó
³íàêøå. Ïåðåéøîâ äî ðóêè. Ïðèâ’ÿçàâ.
— ² ãîëîâó, ãîëîâó íå çàáóäü! — ãóêàâ âæå àæ
ç ëþêà Âîëîäèìèð. — É ï³äêëàäè ï³ä ïîòèëèöþ
ùîñü — êîâäðó, ÷è ùî, òàê, ùîá áèòèñÿ ãîëîâîþ
îá ñò³íó íå ìîãëà!
Îëåêñàíäð âçÿâñÿ çà ãîëîâó. ×îëî ä³â÷èíè áóëî
ïðîõîëîäíå, à âîëîññÿ ïóõêå é ïðèºìíå íà äîòèê.
Âîíè íåñàìîõ³òü çóñòð³ëèñÿ ïîãëÿäàìè. Ä³â÷èíà
âàæêî äèõàëà, î÷³ ¿¿ áóëè íàï³âçàïëþùåí³, à ðîò —
íàâïàêè, òðîõè ðîçòóëåíèé.
Ïðèâ’ÿçàíà, ðîç³ï’ÿòà, ç ðîçêèíóòèìè ðóêàìè
òà ðîçâåäåíèìè íîãàìè, âîíà ðàïòîì âèäàëàñü òà-
êîþ áàæàíîþ, ùî Îëåêñàíäð íå çì³ã ñòðèìàòèñü
é îïóñòèâ ðóêè íà òàë³þ. Ä³â÷èíà ï³äâåëà î÷³ é ùîñü
ïðîøåïîò³ëà.
Æóðíàë³ñò ïåðåí³ñ ðóêè âèùå.
Ä³â÷èíà òðåìò³ëà, çîâñ³ì, ÿê êîëèñü... ï³ä ÷àñ
¿õíüî¿ çóñòð³÷³ â äóø³.
Â³í ïîêëàâ ðóêè Îëåí³ íà ïëå÷³, íàáëèçèâ îá-
ëè÷÷ÿ äî íå¿...
² ëåäü âñòèã â³äñàõíóòèñü!
322
Ä³â÷èíà øàðïîíóëîñü äî íüîãî, ÿê ñêàæåíèé
ïåñ! Çóáè ¿¿ êëàöíóëè çà ÿêèéñü ì³ë³ìåòð â³ä éîãî
ùîêè. Îëåêñàíäð ñàõíóâñÿ, àæ øèÿ çàõðóñêîò³ëà.
Â Îëåíè íà ê³í÷èêàõ ãóá âèñòóïèëè ïåðø³ öÿ-
òî÷êè ï³íè. Î÷³ ïàëàëè äèêèì øàëåíèì âîãíåì.
Ãóáè êðèâèëèñÿ. Ùîñü ñåðåäíº ì³æ ðèêîì òà ñòî-
ãîíîì âèðèâàëîñÿ ç ¿¿ ãîðëà.
Æóðíàë³ñò íàêèíóâ íà ãîëîâó ëèíâó é òðåìòÿ-
÷èìè ðóêàìè ïðèòÿãíóâ ¿¿ äî ïåðåáîðêè. Òåïåð
ä³â÷èíà ìîãëà ëèøå ñìèêàòèñü, êîð÷èòè ñòðàøí³
ì³íè òà âèòè.
² âîíà âèëà!
Îëåêñàíäð âèëåò³â ç ëþêà, ÿê ç ãàðìàòè âèñòðå-
ëåíèé, õðÿïíóâ ëÿäîþ çà ñîáîþ, íàêèíóâ êëÿìêó —
àëå öå ìàëî äîïîìîãëî, é âèòòÿ ÷óëîñÿ òàê ñàìî
÷³òêî, íà÷å âèëè íàä âóõîì. À ùå — ñòðàøåííî,
ñêàæåíî, ðîçïà÷ëèâî áèëîñÿ ñåðöå.
² íå ëèøå âîíî. Âåñü êîðàáåëü — òà ùî òàì
êîðàáåëü, âåñü îñòð³â òðåìò³â ó ïðîïàñíèö³! Âîäà
ó ïðîòîö³ âæå íå áðàëàñÿ áðèæàìè, à ï³äñòðèáóâàëà
êðèõ³òíèìè ôîíòàí÷èêàìè. Ëèñòÿ òðÿñëîñü íà äå-
ðåâàõ é ðàç ïî ðàç çðèâàëîñÿ é êðóæëÿëî â ïîâ³òð³.
Íà ïëÿæèêó âåñü ÷àñ ïåðåñèïàâñÿ ï³ñîê — ÿê ó ïóñ-
òåë³ ï³ä â³òðîì.
Â³áðàö³ÿ òà ñêëàäàëàñÿ ó ÿêèéñü ðâàíèé, àëå äî-
ñèòü â³ä÷óòíèé ðèòì.
Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ. Âîëîäèìèð âæå á³ã
íà í³ñ ç êóëåìåòîì, íàòîì³ñòü Þð³é...
Þð³é ñòîÿâ íåðóõîìî, â÷åïèâøèñü ó ïîðó÷åíü,
é ïèëüíî âäèâëÿâñÿ â ë³ñ.
323
Îëåêñàíäð í³êîëè á íå çì³ã öüîãî äîâåñòè — àëå
éîìó çäàâàëîñÿ, ùî ÿêàñü òåìíà õâèëÿ ðîçïëèâà-
ºòüñÿ íà âñ³ áîêè â³ä êàï³òàíà é êëè÷å, òÿãíå, ðâå
êîãîñü â á³é... àëå íå éîãî.
Ùîñü íàáëèæàëîñü. Íàéñòðàøí³øèì çäàâàëîñÿ

÷îìóñü òå, ùî ãîä³ áóëî âèçíà÷èòè íàïðÿìîê,
çâ³äêè æ íàïîâçàëà çàãðîçà. Êîðåñïîíäåíò â³ä÷àé-
äóøíî êðóòèâ ãîëîâîþ — àëå ââèæàëîñÿ, ùî íå-
áåçïåêà éäå ÷è òî ç âîäè... ÷è ç êóù³â... ÷è ç íåáà...
÷è, ìîæå, íàâ³òü, ç-ï³ä çåìë³?
Ìîãóòí³é ïîêëèê ëóíàâ çâ³äóñ³ëü é âèìàãàâ ÷è
òî á³ãòè êàçíà-êóäè, êàçíà-÷îãî, ÷è òî íàâïàêè —
çàêëÿêòè é ñèä³òè íà ì³ñö³... Æóðíàë³ñò íå îäðàçó
çðîçóì³â, ùî íàñïðàâä³ òî ïðîñòî äâà ð³çíèõ ðèòìè
ñòèêàþòüñÿ é îäèí îäíîìó çàâàæàþòü. Àëå ïåðøèé,
çàêëè÷íèé, ïåðåìàãàº.
Þð³é çàñòîãíàâ òàê, íà÷å éîìó ùîñü â³äòèíàëè.
— Íå ìîæó á³ëüøå... Íå ìîæó! Âîâêî, äîïî-
ìàãàé!
Ðóêè éîãî òðåìò³ëè òàê, ùî òðÿññÿ âåñü ïî-
ðó÷åíü.
Âîëîäèìèð ñòàâ ïîðó÷, ãëèáîêî âäèõíóâ... àëå
òóò-òàêè êàâêíóâ, ÿê â³ä óäàðó â æèâ³ò, ñêðóòèâñÿ
é îñ³â íà ïàëóáó.
— Íå âèõîäèòü... — ìàéæå ïðîøåïîò³â â³í. —
Äóæå âæå âîíî ñèëüíå...
— ×îðò... — Þð³é òåæ ïîõèòíóâñÿ.
324
² âðàç äðóãèé ðèòì çíèê. Â³ä÷óòòÿ áóëî òàêå,
ÿê íà äèñêîòåö³, êîëè ðàïòîì çíèêàº ñâ³òëî. Ëþäè
îäíî÷àñíî ñë³ïíóòü òà ãëîõíóòü. Òàê ³ òóò.
Â î÷àõ ïîòåìí³ëî, à êîëè æóðíàë³ñò îãîâòàâñÿ,
âèÿâèëîñü, ùî â³í ñèäèòü íà ïàëóá³.
— Õëîïö³... — áåçïîðàäíî ïðîøèï³â â³í. — Ùî
âîíî ðîáèòüñÿ?
ßê íå äèâíî, éîãî ïî÷óëè.
— Ùî, ùî... — çëîñòèâî ïðîáóð÷àâ Âîëîäè-
ìèð. — Äèâèòèñÿ òðåáà íàâêîëî, îñü ùî!
— É ï³ä íîãè òåæ... — íå çîâñ³ì çðîçóì³ëî
áîâêíóâ êàï³òàí. — Ìåòðè õî÷à á íà äâà...
Ö³ëêîì ìàøèíàëüíî êîðåñïîíäåíò ãëÿíóâ ï³ä
íîãè. Â î÷àõ ìåðåõò³ëî, ïàëóáà çäàâàëàñü íàï³âïðî-
çîðîþ, é çãóñòêè ï³òüìè, ñõîæ³ íà ïàñìà òóìàíó,
âîðóøèëèñü ï³ä íåþ. À çà òèìè ïàñìàìè...
— Õëîïö³... — ùå õðèïê³øå âèäóøèâ ç ñåáå
Îëåêñàíäð. — Ìè ùî... íà ê³ñòêàõ ñòî¿ìî?
Ðèòì â³äðîäèâñÿ ç íîâîþ ñèëîþ, ïåðåä î÷èìà
çíîâó âñå ïîïëèâëî é çäàëîñÿ, í³áè ïðèìàðí³ ê³ñòêè
ùå é âîðóøàòüñÿ.
Þð³é òà Âîëîäèìèð ïåðåçèðíóëèñÿ.
— Þð÷èêó! — ðàïòîì ³ñòåðè÷íî çàâîëàâ Âî-
ëîäèìèð. — Ó íàñ æå ï³ä ñàëîíîì äâ³ êîíñåðâè
âàëÿþòüñÿ!
Þð³é ëÿñíóâ ñåáå ïî ëîá³ òàê, ùî õèòíóâñÿ.
— Òÿãíè!
Àëå íàêàç éîãî ïðîïàâ íàäàðåìíî, áî Âîëîäè-
ìèðà ïîðó÷ óæå íå áóëî.
325
Ïîêè æóðíàë³ñò îçèðàâñÿ, Âîëîäÿ âæå ïðè-
òÿãíóâ çà áàðêè äâîõ ïîëîíåíèõ é íåäáàëî êèíóâ
íà ïàëóáó. ×îëîâ³ê çîéêíóâ — ìàáóòü, îá ùîñü
ãîëîâîþ âäàðèâñÿ. Æ³íêà, íàâïàêè, ïî÷àëà ùîñü
ãîâîðèòè.
— Âè äàðåìíî öå ðîáèòå... ó ìåíå äóæå ñåðéîçí³
äðóç³ ïðàöþþòü â ì³ë³ö³¿... ³ â ÊÃÁ òåæ... òîáòî
â ÑÁÓ...
Âîëîäèìèð íåäáàëî êîïíóâ ¿¿ íîãîþ â îáëè÷÷ÿ,
æ³íêà çàõëèíóëàñÿ òà çàìîâêëà.
Þð³é ï³äñêî÷èâ ççàäó, ñõîïèâ ÷îëîâ³êà çà
âîëîññÿ íà ìàê³âö³, â³äòÿãíóâ øèþ íàçàä — àæ
õðåáö³ çàõðóñò³ëè. Äÿäüêî çàñêèãëèâ — æàë³áíî
é òîíåíüêî-òîíåíüêî.
— Í³æ!
Âîëîäèìèð âêëàâ Þð³þ â ðóêó êîðîòêèé øè-
ðîêèé í³æ.
Êàï³òàí íåãëèáîêî òèöüíóâ íîæà ÷îëîâ³êîâ³
â øèþ é òàê ñàìî ïîâ³ëüíî ïîòÿã íà ñåáå. Äÿäüêî
õàð÷àâ é ñêàâóë³â, àëå íå ì³ã íàâ³òü âîðóõíóòèñü.
Êðîâ áðèçêàëà âïåðåä, é ëèøå òåïåð æóðíàë³ñò çà-
ââàæèâ, ùî êàï³òàí (ìàáóòü, íåñâ³äîìî) ðîçâåðíóâ
æåðòâó òàê, ùîá êðîâ ïàäàëà çà áîðò.
Êîðåñïîíäåíòà çàíóäèëî.
Íà îáëè÷÷³ Þð³ÿ ç’ÿâèâñÿ äèâíèé, àëå çíàéîìèé
âæå âèðàç — ñóì³ø íåïðèºìíîãî çäèâóâàííÿ, àëå íå
íåñïîä³âàíîãî, à... íà÷å ëþäèíà çíàº, ùî áóäå áî-
ëÿ÷å, àëå âñå îäíî öå ³ íåñïîä³âàíî, é íåïðèºìíî.
— Íó? — íå âèòðèìàâ Âîëîäèìèð.
326
Þð³é ìîâ÷àâ é äàë³ ñóíóâ íîæà. Äîòÿã äî
ê³íöÿ. Äÿäüêî âæå íå õðèï³â, à ñòèõà ïîáóëüêóâàâ.
É ñ³ïàâñÿ.
— Í³÷îãî! — Þð³é çë³ñíî øâèðãîíóâ í³æ îá
ïàëóáó. Òîé æàë³áíî äçåíüêíóâ. Êàï³òàí øòóðíóâ
òàêîæ äÿäüêà. Ãîëîâà éîãî ãëóõî âäàðèëà îá çàë³çî.
Ìîæëèâî, ÷îëîâ³ê âñòèã íàâ³òü â³ä÷óòè òîé á³ëü.
Þð³é òà Âîëîäèìèð çíîâó ïåðåçèðíóëèñü é îä-
íî÷àñíî ïîãëÿíóëè íà êîðåñïîíäåíòà.
— Í³! — òîé ç³ðâàâñÿ íà íîãè. — ²ä³òü ê á³ñó
îáèäâà!
Â³í ñêî÷èâ íà íîãè é ñõîïèâ ÿêóñü çàë³çÿêó, ùî
âàëÿëàñü íà ïàëóá³.
— Íå ï³äõîäüòå!
Êîïà÷³ ðåãîòíóëè — êîðîòêî òà çëîâ³ñíî. Þð³-
ºâå îáëè÷÷ÿ áóëî çàáðèçêàíå êðîâ’þ — ìàáóòü,
òàêè íå âáåð³ãñÿ.
— Òà í³, íå á³éñÿ! — Âîëîäèìèð ñÿãíóâ ïî
íîæà. Îëåêñàíäð ñàõíóâñÿ, àëå Âîëîäèìèð âæå
øòîâõíóâ í³æ éîìó ï³ä íîãè. Ðóê³â’ÿì âïåðåä.
— Áåðè!
Æóðíàë³ñò, âæå í³÷îìó íå äèâóþ÷èñü, ñõîïèâ
í³æ. Íàâ³òü ÿêáè ç íåáà çíåíàöüêà çëèíóâ àíãåë
ãîñïîäí³é, Îëåêñàíäð ëèøå á ïîñòàðàâñÿ ñòàòè òàê,
ùîá áà÷èòè âñ³õ îäíî÷àñíî. Àëå Âîëîäèìèð éîãî
âñå-òàê çäèâóâàâ:
— Ð³æ ä³âö³ ãîðëî!
— ß... ê...?
Êîðåñïîíäåíò ìàëî íå óïóñòèâ í³æ.
— Ð³æ, äóðíþ! Áî âñ³ òóò çàëèøèìîñü!
327
Þð³é øòóðõîíóâ ïîëîíÿíêó òàê, ùîá âîíà ï³ä-
êîòèëàñÿ ïðîñòî Îëåêñàíäðó ï³ä íîãè.
ßêáè íå òîé ñòðàøíèé, æîðñòêèé ðèòì, ùî ëó-
íàâ éîìó ó âóõàõ, æóðíàë³ñò í³êîëè á íå ñêîðèâñÿ
òàêîìó íàêàçîâ³. Àëå â ãîëîâ³ âæå íå çàëèøèëîñü
æîäíî¿ äóìêè, â³í ñõèëèâñÿ... ñõîïèâ áðàíêó çà
âîëîññÿ...
— ß ç ñàìèì çàñòóïíèêîì ì³í³ñòðà ñïàëà... —
âñòèãëà ùå ïðîøèï³òè æ³íêà. — Â³í âàì...
Îëåêñàíäð, ðóõàþ÷èñü, ÿê ðîáîò, òèöüíóâ íî-
æåì ¿¿ â øèþ é ðâîíóâ ëåçî âá³ê.
Æåðòâà çîéêíóëà òàê, ùî é ðèòì çàãëóøèëà.
Çàáóëüêàëî. Çàõàð÷àëî. Çàøèï³ëî.
² âðàç éîìó ç î÷åé íà÷å ïåëåíà ñïàëà. Íà÷å
ñîíöå ç³éøëî! ßê ïîòóæíèé ïðîæåêòîð óâ³ìêíóëè
çà ïëå÷èìà é âèñâ³òëèëè âñå-âñå, äî îñòàííüî¿
òðàâèíêè íà ´ðóíò³! ² ïðîæåêòîð òîé, ñõîæå, áóâ
ðåíòãåí³âñüêèì...
Áî òåïåð æóðíàë³ñò áà÷èâ êð³çü òðàâó, êóù³ ³ äå-
ðåâà. Áà÷èâ íà ê³ëüêà ìåòð³â ï³ä çåìëþ. Áà÷èâ íà
áîçíà-ÿêó â³äñòàíü â âîä³. Áà÷èâ, ÿê çàë³ã, ñõîâàâñÿ
çà ïîâàëåíèì ñòîâáóðîì ÿêèéñü ÷îëîâ³ê. Éîãî
ñõîâàíêà áóëà íà ïðîòèëåæíîìó ê³íö³ îñòðîâà, àëå
òî íå çàâàæàëî.
Àëå òî áóëà äð³áíèöÿ, íà ÿêó ìîæíà áóëî ãåòü
íå çâåðòàòè óâàãè.
Áî çíà÷íî áëèæ÷å, ïðîñòî íà áåðåç³, ï³ä ´ðóí-
òîì ³ ñïðàâä³ áóëè ê³ñòêè. ² ùå ¿õ áóëî ñòðàøåííî
áàãàòî.
328
Âîíè ëåæàëè âïîðÿäêîâàíî — ãîëîâà äî ãî-
ëîâè, õðåáåò äî õðåáòà, ð³âíèìè ðÿäàìè. Ìàáóòü,
êîëèñü, êîëè öÿ çåìëÿ ùå íå áóëà îñòð³âöåì, òóò
âèêîïàëè äîâã³ ïðÿìîêóòí³ ðîâè — é ñêèäàëè òóäè
òðóïè.
Áóëî äîñèòü áàãàòî ìåòàëó — ïðÿæêè íà ïîÿñàõ,
ÿêàñü àìóí³ö³ÿ. Áóëà çáðîÿ — â îñíîâíîìó áèòà òà
ïîêàë³÷åíà, ùå é ãíèëà ï³ñëÿ òîãî, ÿê ïðîëåæàëà
ó çåìë³ ø³ñòäåñÿò ðîê³â. Áóëî áàãàòî ÿêîãîñü ³íøîãî
ìîòëîõó — àëå òå âæå íå âäàâàëîñÿ ðîçð³çíèòè.
Àëå íàéñòðàøí³øèì áóëî òå, ùî ê³ñòêè âîðó-
øèëèñü.
— Ò-ò-ò-ò... ò-ò-ò-òàì!.. — æóðíàë³ñòîâ³ ëåäü
âèñòà÷èëî ñèëè ïðîòÿãòè ðóêó â íàïðÿìêó íàé-
áëèæ÷î¿ ÿìè.
— Àãà!
Þð³é ñòàâ ïîðó÷ ³ (ïðèíàéìí³ òàêå ñêëàëîñÿ
âðàæåííÿ) äèâèâñÿ íà ñâ³ò ç î÷åé Îëåêñàíäðà.
— À òàì?
Êàï³òàí âçÿâ êîðåñïîíäåíòà çà ïëå÷³ é ðîçâåð-
íóâ â ³íøèé á³ê.
Òàì òåæ áóëà ÿìà.
— À òàì?
«Òàì» ÿìà áóëà òåæ... Çíà÷íî ìåíøà, é ê³ñòîê
áóëî ó í³é ìåíøå, é âïîðÿäêîâàí³ âîíè íå áóëè —
÷åðåï ñþäè, íîãè ñþäè... àëå ìåòàë ó ò³é ÿì³ òàê
³ ñâ³òèâñÿ äîâãèìè ç³ãíóòèìè ñìóãàìè.
— Òàì òåæ, àëå... Âîíî íà÷å ñòàð³øå...
329
Þð³é òà Âîëîäèìèð ïåðåçèðíóëèñÿ çíîâ,
é âïåðøå çà âåñü ÷àñ ¿õíüîãî çíàéîìñòâà æóðíàë³ñò
ïîáà÷èâ, ÿê êàï³òàí ïîñì³õàºòüñÿ.
— Àãà... Íó òîä³ — ïîâîþéìî!
Â³í îáëèøèâ êîðåñïîíäåíòà é çíîâó ñòàâ äî
áîðòó.
Ðèòì âñå ïîñèëþâàâñÿ òà ÷àñò³øàâ. Ïåðåõîäèâ

ç â³áðàö³¿ â çâóê. Îëåêñàíäð ï³éìàâ ñåáå íà äóìö³,
ùî âæå ìàéæå ðîçð³çíÿº ñëîâà.
Ïðèñëóõàâñÿ.
«Âñòàíü!» — ëóíàëî ó òîìó ðèòì³. «Âñòàíü
³ óáèé!»
Ïîêëèê áóâ òàêèì ñèëüíèì, ùî ÿêáè æóðíàë³ñò
âñå ùå ñèä³â íà ï³äëîç³, â³í áè ï³äñêî÷èâ.
², ìîæëèâî, íàâ³òü ïîá³ã áè âáèâàòè.
Ëèøå íåâ³äîìî, êîãî ñàìå.
² ùå — âñå äóæ÷å é äóæ÷å òðÿñëàñÿ çåìëÿ.
Òàê: íà÷å ò³ ê³ñòêè, ùî éîìó çäàëîñÿ, í³áè âîíè
âîðóøèëèñÿ, ðâàëèñü íà âîëþ. Ðâàëèñü ñþäè, íà
ïîâåðõíþ, äî ñâ³òëà, ïîâ³òðÿ òà æèòòÿ.
Àëå öå íåìîæëèâî!
Âñ³ äóìêè êóäèñü çíèêëè. Ëèøå ãóïàâ íåâè-
äèìèé áàðàáàí. Çíèêëî óñå íà ñâ³ò³. Çàëèøèëîñü
ëèøå îäíå:
«Âñòàíü ³ óáèé!»
Ãóï. Ãóï. Âñòàíü ³ óáèé.
Ãóï! Ãóï.
Ê³ñòêè äåðëèñÿ ç-ï³ä çåìë³.
Ãóï. Ãóï. Âñòàíü ³ óáèé!
330
¥ðóíò íàä êîëèøí³ì ðîâîì ñïó÷èâñÿ êóðãàíîì
³ ïî÷àâ îñèïàòèñü. Ê³ñòÿêè äåðëèñÿ ç-ï³ä íüîãî,
ðîçðèâàþ÷è íàä ñîáîþ êîð³ííÿ, ðîçñîâóþ÷è òðàâó.
Òîâñòèé ïîâàëåíèé ñòîâáóð, ùî ëåæàâ íà ¿õíüîìó
øëÿõó, â³äëåò³â óá³ê, íà÷å ³ãðàøêà.
Ñêåëåòè òÿãëè ³ç ñîáîþ çàëèøêè çáðî¿. Òóò,
íà ïîâåðõí³ ñòàëî âèäíî, ùî á³ëüø³ñòü ³ç íèõ —
çîãíèë³, çîòë³ë³ ðåøòêè ãâèíò³âîê. Òðüîõë³í³éîê.
Ñòâîëè ïåðåòâîðèëèñÿ íà ³ðæàâå ïðóòòÿ. Ïðè-
êëàäè — íà øìàòêè ãíèëèõ äîùîê. Áàãíåòè — íà
îáðîñë³ ðóäèì êëî÷÷ÿì ïðóòòÿ.
Â³ä òîãî ðèòìó ãðèì³ëî â âóõàõ é òåìí³ëî â î÷àõ,
à ò³ëî ðîçðèâàëîñÿ ïîì³æ äâîìà áàæàííÿìè.
Ïåðøå, çâè÷àéíî, — ò³êàòè. Äðóãå…
Âñòàòè é óáèòè!
Îëåêñàíäð ëåäü çì³ã ïåðåâåñòè ïîãëÿä íà êà-
ï³òàíà.
Òîé ñòîÿâ á³ëÿ áîðòó, ìîâ÷àâ é íà÷å äèðèãóâàâ
íåâèäèìèì îðêåñòðîì.
«Âñòàíü ³ óáèé! — ëóíàëî ³ ò³é ìóçèö³. — Âñòàíü
³ óáèé!»
Ìóçèö³?
Òàê. Ãóïàííÿ ñêëàëîñÿ ó ãëóõó é ïîòâîðíó
ìåëîä³þ. Ãð³çí³øó â³ä òèõ, ùî áóäü-êîëè ñòâîðèâ
«Ðàììøòàéí». Ñòðàøí³øó â³ä ÷îðíèõ êîìïîçèö³é
«Ëàêðèìîçè». Êð³ì óñüîãî ³íøîãî, ó í³é ö³ëêîì
âèðàçíî ðîçð³çíÿëèñü çíàéîì³ ñëîâà.
331
Äîâîë³ ëåæàòè ó âîãê³é çåìë³,
Äîâîë³ ìîâ÷àòè ó ÷îðí³é ³ìë³,
Äîâîë³ ïîêîðè, äîâîë³ ñïîêóò,
Õàé òîé, õòî æèâèé,
òåæ îïèíèòüñÿ òóò!
Òîæ âñòàíü òà óáèé!

Âñòàíü òà óáèé!
Ê³ñòÿêè ïåðëè ç-ï³ä çåìë³ ö³ëèì ïîòîêîì, ñòè-

êàëèñÿ, ðîçñèïàëèñÿ, çáèðàëèñÿ â ö³ëå çíîâó.
Òóò õîëîäíî, âîãêî ³ ïîâçàþòü ÷åðâè,

Âæå çíèêëè îáëè÷÷ÿ, çàëèøèëèñü íåðâè,
Çîòë³ëà âæå øê³ðà, ³ âèñîõëè î÷³.
Âñòàâàé, õòî æèâèì ïðîáà÷àòè íå õî÷å,
Áî ò³, õòî æèâèé, âæå çàáóëè çà òåáå,
Íàä íèìè íå ãëèíà, ëèøå ñèíº íåáî!

Ïåðø³ êðîêè ¿õ ïî çåìë³ áóëè õèñòê³ òà íåïåâí³,

âîíè õèòàëèñÿ, ïàäàëè, àëå ñïèíàëèñÿ íà íîãè çíîâó
òà çíîâ.
Òîæ íóìî, óáèòèé,

Âñòàâàé — ³ äî áîþ!
Óñ³ ìàþòü âìåðòè —
Â³çüìè ¿õ ç ñîáîþ!
332
Ñïàëè ñâîº ñåðöå,
Âñòàâàé — ³ äî ãåðöþ!
Ñêåëåòè îçèðàëèñü êðóãîì, é æóðíàë³ñò òðåìò³â,

çóñòð³÷àþ÷èñü ïîãëÿäîì ç ïóñòèìè î÷íèöÿìè.
² âðàç ñòàëî çðîçóì³ëî, êîãî ñàìå âîíè ç³áðàëèñÿ
óáèâàòè.
Îëåêñàíäð çîéêíóâ é â³ä÷óâ, ùî éîãî íîãè ï³ä-
êîøóþòüñÿ.
Äèâíà ð³÷! Ê³ëüêà ãîäèí òîìó â³í, íå ñêàçàòè,
ùîá ÿê³ñíî, àëå õîëîäíîêðîâíî ðîçñòð³ëþâàâ
ç ãàðìàòè òà êóëåìåòà æèâèõ ëþäåé. Õîâàâñÿ â³ä
ì³í — áîÿâñÿ, çâè÷àéíî, àëå ñòðàõ òîé íå ï³äêîøó-
âàâ íîãè, à íàâïàêè — çìóøóâàâ ðóõàòèñü øâèäøå
é ïðèãèíàòèñÿ äóæ÷å. Ï³ðíàâ äî ïîòîïëåíîãî
òàíêó, äå ëåæàëè ñíàðÿäè — ÿê³ ìîãëè âèáóõíóòè
ï³ñëÿ ø³ñòäåñÿòè ðîê³â ãíèòòÿ â³í íàéìåíøîãî âî-
ðóø³ííÿ. Çàíóðþâàâñÿ äî äâîõ çàãèáëèõ êîðàáë³â,
äå ñèä³ëî ùîñü òàêå æ íåìîæëèâå, ÿê ä³ÿëîñü òóò,
íà îñòðîâ³.
Ñêð³çü áóëî ñòðàøíî.
Àëå íîãè ï³äãèíàëèñÿ ëèøå çàðàç.
Êàæóòü, êóðêà àáî çàºöü, êîëè ðîçóì³þòü, ùî
â³ä âîðîãà íå âòåêòè, ïàäàþòü íà çåìëþ ³ êëÿêíóòü,
÷åêàþ÷è ñìåðò³. Îëåêñàíäð í³êîëè íå äóìàâ, ùî
ëþäèí³ öå òàêîæ âëàñòèâî.
— Ãåé! — ñêàçàëè ïîçàäó.
333
Ìàðà êóäèñü çíèêëà, é êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ.
Ïîçàäó ñòîÿâ Âîëîäèìèð. Ç êóëåìåòîì.
— Ñòàâàé äî ÄØÊ. ßêùî ïîë³çóòü — êðèøè.
Êðàùå çà âñå ïîòðàïëÿòè â õðåáåò.
Â³ä ðîçâåðíóâñÿ é çíîâó ïîë³ç ó ñàëîí.
Âàðòî áóëî çíèêíóòè Âîëîäèìèðîâ³, ÿê ìàðà
ïîâåðíóëàñü.
Àëå òåïåð âîíà í³áè êîòèëàñÿ ç ³íøîãî áîêó.
Âîðóõíóëàñü çåìëÿ íàä ³íøèì ðîâîì. Õèòíó-
ëîñÿ, çàðèï³ëî òà âïàëî äåðåâî íàä ñòàðîäàâíüîþ
ÿìîþ. Ò³ ê³ñòÿêè, ùî âæå âèë³çëè, çóïèíèëèñü.
² ïî÷àëîñü!
Ç äðóãî¿ ÿìè òåæ ïîïåðëè ñêåëåòè é õâèëåþ
ðóøèëè íà ïåðøó çãðàþ.
Çâóê ç³òêíåííÿ áóâ ñóõèì òà ðîçêîòèñòèì, í³áè
âäàðèëèñÿ íå ê³ñòêè, à ÿê³ñü âåëèê³ êîðîáî÷êè
ñ³ðíèê³â.
Àëå â³í íå ïðèïèíèâñÿ é íå çíèê, à òàê ³ çàëè-
øèâñÿ, íà÷å îáèäâ³ ò³ êîðîáêè ïîòðàïèëè ó áåòî-
íîì³øàëêó.
Ì³øàëêà áóëà ñòðàøíà. Îáèäâà íàòîâïè áèëèñü,
ÿê ñïðàâæí³ ñîëäàòè. Ëèøå æîäåí ñîëäàò íå âè-
òðèìàº óäàðó ïðèêëàäîì ó ëîá. Óêîëó áàãíåòîì
ó ãðóäè. Òè÷êà ñòâîëîì ó æèâ³ò.
Äàâí³ íàâè÷êè ðóêîïàøíîãî áîþ çìóøóâàëè
ñêåëåòè áèòèñÿ òàê, ÿê á’þòüñÿ æèâ³.
Ðîçë³òàëèñÿ ÷åðåïè. Àëå îáåçãîëîâëåí³ ê³ñòÿêè
íå ïàäàëè, à ìàõàëè ãâèíò³âêàìè é äóáöÿìè íàîñë³ï.
Ëàìàëèñü õðåáòè. Çîâñ³ì ïîðó÷ â³ä Îëåêñàíäðà,
ï³ä ñàìèì áîðòîì, ï³äêèíóòà ìîãóòí³â óäàðîì,
334
âïàëà âåðõíÿ ÷àñòèíà — ðåáðà òà ïëå÷³. Ê³íö³âêè
ïîòÿãëèñÿ äî êîðàáëÿ, âãðóçëè â ï³ñîê, ï³äòÿãëè
çà ñîáîþ ãðóäíó êë³òêó. Ùå ðàç. ² ùå. Âïåðëèñÿ
ó çàë³çî.
Ïðîáèëè áîðò!
Êîðàáåëü çàñòîãíàâ ãëóõî òà æàë³ñíî.
Þð³é íà áîðò³ íå âîðóõíóâñÿ, ëèøå ùå ì³öí³øå
ñòèñíóâ ïîðó÷åíü, ³ áîéîâèé ðèòì çàëóíàâ ùå
ãó÷í³øå.
Ùå îäèí ê³ñòÿê âèêèíóëî ç çàãàëüíî¿ êóïè, â³í
ñêî÷èâ äî êîðàáëÿ — àëå ç-ï³ä çåìë³ âèñóíóëàñü
ê³ñòëÿâà ðóêà, ñõîïèëà éîãî çà ãîì³ëêó. Íà ì³ñö³
éîãî ïàä³ííÿ íåãàéíî óòâîðèëàñÿ ÿìà, ç ÿêî¿ ëåò³â
íà âñ³ áîêè ï³ñîê.
— Íàøèõ á’þòü! — Âîëîäèìèð ç çàêëîïîòàíèì
âèãëÿäîì òÿãíóâ ç-ï³ä ñàëîíó äâà àâòîìàòè. — Áóäü
ãîòîâèé äîïîìîãòè!
Íàøèõ? Æóðíàë³ñò íå îäðàçó, àëå ðîçð³çíèâ, ùî
íà òèõ ê³ñòÿêàõ, ùî ïîë³çëè ç-ï³ä çåìë³ ïåðøèìè,
çàëèøêè ôîðìè — òåìíî-çåëåí³.
À íà äðóãèõ — ñ³ð³.
É ãâèíò³âêè ó íèõ — êîðîòø³.
Í³ìö³?
Äåÿê³ ê³ñòÿêè áóëè â êàñêàõ... òàê, çâè÷àéíî! Íà-
â³òü îñòàíí³é íåäîóê â³äð³çíèâ áè îáò³÷íó ôîðìó
ðàäÿíñüêî¿ êàñêè â³ä êâàäðàòíî¿ í³ìåöüêî¿.
Çäðèãíóëàñü çåìëÿ.
— Ùå ìîæóòü ïîïåðòè ³ëþç³¿, — òàê ñàìî çà-
êëîïîòàíî ïîïåðåäèâ Âîëîäèìèð. — Âîëîõàòèé —
âåëèêèé ìàéñòåð ó ïëàí³ ³ëþ...
335
Â³í íå äîãîâîðèâ. Ç ë³ñó âè¿õàâ ³ðæàâèé, àæ ðó-
äèé òàíê, ç íåñèìåòðè÷íî ðîçòàøîâàíîþ áàøòîþ,
çóïèíèâñÿ, âîðóõíóâ äóëîì ãàðìàòêè...
— Õîâàéñü! — ðèêíóâ Âîëîäèìèð é ïåðøèì
ãåïíóâ íà ïàëóáó.
Âèáóõ ï³äíÿâ õìàðó ï³ñêó é íà ìèòü çàêðèâ ñî-
áîþ áîéîâèùå.
— À ÿê â³äð³çíèòè ³ëþç³þ â³ä ðåàëüíîãî? —
òðîõè ³ñòåðè÷íî ãóêíóâ æóðíàë³ñò.
— Ì-ì-ì-ì... — íà ìèòü çàäóìàâñÿ Âîëîäè-
ìèð. — Í³ÿê! Ìî÷è âñå, ïîò³ì ðîçáåðåìîñü.
Ñêîð³ø ç ïåðåëÿêó, àí³æ ñïðàâä³ ïðèö³ëþþ÷èñü,
Îëåêñàíäð âêëàâ äîâãó ÷åðãó ÿêðàç â òàíê, òîé
ï³øîâ áðèæàìè — é çíèê.
— Öå áóëà ³ëþç³ÿ, — ïðîêîìåíòóâàâ Âîëîäè-
ìèð. — Íå âèòðà÷àé íà íå¿ ïàòðîíè.
Ç ³íøîãî áîêó âè¿õàâ ç-ï³ä çåìë³ òðîõè íå-
çãðàáíèé áðîíüîâè÷îê, ïàëüíóâ íà õîäó. Ö³ëèâñÿ,
ìàáóòü, ïî êîðàáëþ — àëå ïðîìàçàâ. Íà âñ³ áîêè
áðèçíóëè óëàìêè ê³ñòîê.
— Ïðàâèëüíî, áèé ñâî¿õ! À öå, ìàáóòü...
Äðóãèé âèáóõ çàêèäàâ ï³ñêîì êîðàáåëü. Ï³ñîê
çàïîðîøèâ î÷³ é ðèï³â íà çóáàõ.
Îëåêñàíäð ðîçâåðíóâñÿ é ð³çîíóâ ïàíöèðíèê
÷åðãîþ — âçäîâæ áîðòó. Â³í çäðèãíóâñÿ é íå-
ñèëüíî âèáóõíóâ — ëèøå áàøòà ï³äñêî÷èëà òà
âïàëà íà ì³ñöå.
— À öå — í³! — ïðîêîìåíòóâàâ Âîëîäèìèð. —
Òè áà÷, à ÿ é íå çíàâ, ùî òóò òîíóëè ÁÀ-10. Ï³â-
336
ñîòí³ òèñÿ÷ äîëàð³â, ÿêùî òè íå äóæå ñèëüíî éîãî
ïîøêîäèâ!
— ²äè ê... — æóðíàë³ñò íå äîãîâîðèâ, áî çà ëåºð
â÷åïèëèñÿ îäðàçó äâà ê³ñòÿêè, ï³äòÿãëèñÿ, çàêèíóëè
íîãè íà ïàëóáó...
Âîëîäèìèð ãåïíóâ ïåðøîãî ïðèêëàäîì ïî
÷åðåïó, à äðóãîãî çàö³äèâ íîñàêîì ó îáëè÷÷ÿ,
çîéêíóâ, ìàáóòü, çàáèâøè íîãó, é, ñõèëèâøèñü íàä
áîðòîì, äâîìà ÷åðãàìè ïîïåðåáèâàâ îáîì õðåáòè.
Ç-ë³ñó âèêî÷óâàëè ãàðìàòó. Îäíîãî êîëåñà íà
í³é íå áóëî, é äâà ñêåëåòè òðèìàëè ñòàíèíó â ðóêàõ.
Ïîêè Îëåêñàíäð ðîçâåðòàâ êóëåìåò, ñêåëåò-í³-
ìåöü ïîæáóðèâ òóäè ãðàíàòó. Ãåïíóâ âèáóõ. Êîëè
õìàðêà ðîçâ³ÿëàñÿ, íà ì³ñö³ íå áóëî í³÷îãî — àí³
âèðâè, àí³ ãàðìàòè.
— Îò ãàä, — çàõîïëåíî êðèêíóâ Âîëîäèìèð. —
Íàñê³ëüêè âñå-òàêè òàëàíîâèòà ëþäèíà, àæ øêîäà...
Çàê³í÷èòè çíîâó éîìó íå äàëè. Öüîãî ðàçó ç êó-
ù³â çàãðèì³ëî ùîñü òàêîæ âåëèêîêàë³áåðíå. Òðàñè
âïåðëèñÿ ïðîñòî ó áîðò.
Îëåêñàíäð ç³ùóëèâñÿ, àëå êîðàáåëü íàâ³òü íå
çäðèãíóâñÿ.
— Òüõó!
Êóëåìåò ñòð³ëÿâ ùå, àëå í³õòî — í³ ëþäè, í³
ñêåëåòè íå ïðèä³ëèëè éîìó óâàãè.
— Îí ãàðìàòà!
Îëåêñàíäð ðîçâåðíóâñÿ — ç ïðîòèëåæíîãî áîêó
òàêîæ âèêîòèëè ãàðìàòêó — ìàëåíüêó, íèçåíüêó,
ç äîâãèì òîíêèì ñòâîëîì...
— Ìî÷è, ìî÷è ¿¿, ãàäèíó!
337
Âîëîäèìèð âèñòð³ëèâ äâ³÷³ — êîðîòêèìè
÷åðãàìè, ïî òðè íàáî¿, ïîò³ì âïàâ íà ïàëóáó —
é â÷àñíî! Ãàðìàòà ñòðåëüíóëà, êîðàáåëü çîéêíóâ,
é ó íàäáóäîâ³ ç’ÿâèëàñÿ àêóðàòíà ÷îðíà ä³ðêà.
Íàñêð³çíà.
Îëåêñàíäð ðîçâåðíóâ êóëåìåò é âñàäèâ ó ùèò
äîâãó ÷åðãó. Ùîñü ðîçëåò³ëîñÿ ïî êóùàõ, ãàðìàòà
âïàëà íà îäèí á³ê é âïåðëàñÿ äóëîì â ï³ñîê.
Çàðåâ³ëî íàä ãîëîâîþ. Êîðåñïîíäåíò ëåäü âñòèã
ïðèãíóòèñÿ. Âåëèêèé ñ³ðèé ë³òàê ç õàðàêòåðíèìè
«ïîñòîëàìè» øàñ³ ïðîìàéíóâ íàä ãîëîâîþ. Ç êà-
á³íè çàáëèìàâ, çàòð³ñêîò³â êóëåìåò. Ïîðó÷ ïîñè-
ïàëèñü ç ïàëóáè ³ñêðè.
— Ó íüîãî êðèëî â³ä³ðâàíå!
Îëåêñàíäð ñòðóñíóâ ãîëîâîþ — ñïðàâä³, «Þí-
êåðñ» ìàâ àáñîëþòíî íåñèìåòðè÷íèé âèãëÿä. Çà
ìèòü êðèëî íà÷å âèðîñëî, àëå æóðíàë³ñò çðîáèâ
âèñíîâîê — é á³ëüøå áîìáàðäóâàëüíèê óâàãè íå
â³äâåðòàâ.
Òîé çðîáèâ ùå îäèí çàõ³ä, ñêèíóâ áîìáó — âîíà
âïàëà íà ïàëóáó çà ìåòð â³ä Þð³ÿ, àëå òîé íàâ³òü
ïîãëÿäó íå êèíóâ — ³ áîìáà çíèêëà.
Ùå ùîñü ë³òàëî íàä ãîëîâîþ, àëå òóò íà ïàëóáó
âàëîì ïîïåðëè ê³ñòÿêè ç òðüîõë³í³éêàìè é ñòàëî
íå äî çåí³òó.
×àñòèíà ÷åðâîíîàðì³éö³â çàëèøèëàñü, îòî-
÷èâøè í³ìö³â êîëîì ó ê³ëüêà ðÿä³â, é äîáèâàëà ¿õ,
÷èì ò³ëüêè ìîæíà.
— Þðêî! — ðîçïà÷ëèâî ãóêíóâ Âîëîäèìèð. —
Íàøèõ ïîáèëè!
338
— Çíàþ, — íàðåøò³ ïîâåðíóâ ãîëîâó â³í. —
Àëå æ òóò, êð³ì âàøèõ, º ùå é íàø³!
Ç ñòàðîäàâíüî¿ ÿìè ñêåëåòè íå ë³çëè. Ïðîñòî
çåìëÿ áðèçíóëà íà âñ³ áîêè, íà÷å ùîñü âèáóõíóëî —
íà ïîâåðõíþ ðèíóëè ùå ê³ñòÿêè. Áàãàòî ç íèõ áóëè
â ÷îáîòÿõ. Ó ê³ëüêîõ çáåð³ãñÿ íà ãîëîâ³ îñåëåäåöü.
Äåõòî ìàâ ó ðóêàõ äîâã³ íåîêîâèðí³ ðóøíèö³. Àëå
á³ëüø³ñòü...
Âîíè áóëè îçáðîºí³ øàáëÿìè!
Óëþáëåíèì ¿õí³ì óäàðîì âèÿâèâñÿ áëèñêàâè÷-
íèé ð³ç ïî õðåáòó, â ä³ëÿíö³ ÷åðåâà. Ê³ñòÿê îäðàçó æ
ðîçïàäàâñÿ íà ïîëîâèíêè, é õî÷ âîíè ùå ñìèêà-
ëèñÿ, õàïàëè ìåðòâèõ ôåõòóâàëüíèê³â çà íîãè — àëå
òî áóëî âæå íå òå.
— Ïèëüíóé!
Ç ë³ñó âèïíóëàñü ãîëîâà äèíîçàâðà, Îëåêñàíäð
ï³éìàâ ¿¿ ó ïðèö³ë, çàòàìóâàâ äèõàííÿ... ×åðåï
êëàöíóâ çóáàìè, çàìåðåõò³â é çíèê.
— Àãà! — çëîâò³øíî çàãîðëàâ Âîëîäèìèð. —
Çíåñèë³â, ãàä âîëîõàòèé!
Ìåðòâ³ êîçàêè ïðèòèñêàëè ÷åðâîíîàðì³éö³â äî
áîðòó. Ò³, âëàñíå, é íå îïèíàëèñü — à òåæ ðâàëèñÿ
íà áîðò, îñòåð³ãàþ÷èñü ëèøåíü îòðèìàòè øàáëåþ
ïî ñïèí³.
Íàä ëåºðîì âæå çä³éíÿâñÿ ë³ñ ìåðòâèõ ðóê.
— Âñå, — ñêàçàâ Þð³é. — Á³ëüøå íåìà.
Â³í íå ïîÿñíèâ, ÷îãî ñàìå íåìà — ÷è ñèë, ÷è òî
ê³ñòÿê³â ïîáëèçó, àëå òî âæå áóëî íåñóòòºâî.
×åðâîíîàðì³ºöü (÷îðíèé áåççóáèé ÷åðåï, ó ëîá³
ä³ðêà) âèäåðñÿ íà ïàëóáó, îòðèìàâ ÷åðãó â ëîáà
339
â³ä Âîëîäèìèðà, âèïàâ. Ùå îäèí ñõîïèâ çà íîãó
êîðåñïîíäåíòà, ñìèêíóâ — òîé íå âòðèìàâñÿ íà
íîãàõ, ãåïíóâ íà ñïèíó... Âäàðèëà ùå îäíà ÷åðãà,
â ïîâ³òðÿ ïðîìàéíóëà â³äñòðåëåíà êèñòü. Îëåêñàíäð
îäðàçó æ ï³äñêî÷èâ.
Íàçóñòð³÷ ïåðëî îäðàçó äâà ñêåëåòè. Íà îáîõ
çáåðåãëèñÿ ðåøòêè ÷îá³ò. Îëåêñàíäð ìàøèíàëüíî
êèíóâñÿ äî êóëåìåòà. Íå âñòèã. Îòðèìàâ ïðèêëàäîì
ó ãðóäè. Ãíèëå äåðåâî ðîçëåò³ëîñÿ, àëå óäàð âñå
îäíó áóâ áîëþ÷èì — ìàëî ïàìîðîêè íå â³äáèëî.
Äðóãèé ñêåëåò õîò³â ïðîõðîìèòè éîãî óëàìêîì
øòèêà — àëå íàãîäèâñÿ Þð³é é êëàñè÷íèì êàðà-
òèñòñüêèì éîêî-êåð³ ñêèíóâ âîðîãà ç ïàëóáè.
Ïîêè â³í ðîçâåðòàâñÿ, íà êîðàáåëü äåðëèñÿ âæå
ç óñ³õ áîê³â.
Âîëîäèìèð êðóòèâñÿ, ÿê â’þí. Ðàç ïî ðàç ãðè-
ìàëè ÷åðãè, áðèçêàëè íà âñ³ áîêè ê³ñòêè, õðóñò³ëè
ï³ä óäàðàìè ÷åðåïè. Îëåêñàíäðà ùå ðàç âäàðèëè
â ãðóäè, êîïíóëè ê³ñòêîþ ó êîë³íî — áîëÿ÷å áóëî
òàê, íà÷å éîãî íîæåì ïðîøòðèêíóëè, çáèëè ç í³ã
é ìàëî íå ðîçâàëèëè ãîëîâó éîãî æ êóëåìåòîì —
çäîðîâåííèé ñêåëåò ìàâ íà ïîÿñ³ ñêàì’ÿí³ëèé âæå
ðåì³íü, é êóëåìåò ç³ðâàâ ç øêâîðí³â òàê, í³áè òîé
äâà ê³ëîãðàìè âàæèâ.
Àëå Þð³é ççàäó ï³äáèâ éîìó íîãè, é â³ä ïàä³ííÿ
ãåâàë ïðîñòî ðîçñèïàâñÿ.
Ïðîðâàëèñÿ é êîçàêè. Øàáë³ àæ ìåðåõò³ëè
â ïîâ³òð³, à êîëè ñòèêàëèñÿ ç³ ñòâîëàìè ãâèíò³âîê —
äçâåí³ëè, íà÷å ëàÿëèñÿ.
340
×åðâîíîàðì³éö³ ìàëè ¿õ çà ñåðéîçí³øèõ ñóïðî-
òèâíèê³â — áî îáëèøèëè åê³ïàæ é êèíóëèñÿ íà
êîíêóðåíò³â. Çàòèñëè â êóò. Áàãàòüîõ ðîçòðîùèëè.
Þð³é ï³äõîïèâ äâ³ øàáëþêè é òåïåð íå ðóáàâ,
à í³áè òàíöþâàâ ïàëóáîþ — àëå ç êîæíèì ðóõîì
òîãî øàëåíîãî òàíêó ÷è çà áîðò, ÷è íà ïàëóáó ïàäàâ
àáî ðîçòðîùåíèé ÷åðåï, àáî âñÿ ãðóäíà êë³òêà.
Ñêåëåò³â ìåíøàëî. Òèõ ³ òèõ.
— Î... — ïðèãîëîìøåíî ñêàçàâ Âîëîäèìèð.
Îáëè÷÷ÿ éîãî áóëî ðîçáèòå, ùîêà ïðîêóøåíà,
î÷³ çàëèâàëà êðîâ — àëå â³í îïóñòèâ àâòîìàò é äè-
âèâñÿ êóäèñü çà áîðò.
— Áîæå æ ì³é... — îõíóâ ç íèì é Îëåêñàíäð.
² íàâ³òü Þð³é, îãëÿíóâøèñü, íà ìèòü çàñòèã ³ç
çàíåñåíîþ äëÿ óäàðó ðóêîþ.
Áî ç ïðîòîêè, ðîçì³ðåíî ñòóêîòÿ÷è äèçåëåì,
ìåðåõòÿ÷è ÷åðâîíèì ïðàïîðîì, êðóòÿ÷è íà âñ³
áîêè ãàðìàòàìè, ðîçñîâóþ÷è âîäó òàê, ùî õâèë³
ï³äí³ìàëàñü íà ìåòð, ï³äïëèâàâ ìîí³òîð.
Ñêåëåòè ñòîÿëè ó ðóáö³, ñêåëåò çàñòèã á³ëÿ
ùîãëè ç ïðàïîðîì, ñêåëåòè ïðèïàëè äî ãàðìàò
é íàâîäèëè, íàâîäèëè, íàâîäèëè ¿õ... Âèö³ëÿþ÷è,
çäàâàëîñÿ, ïåðñîíàëüíî Îëåêñàíäðà...
Ìîí³òîð ï³øîâ áðèæàìè, ÿê ãàðäèíà ï³ä â³òðîì.
² çíèê.
— ²ëþç³ÿ... — ïîëåãøåíî âèäèõíóâ Âîëîäèìèð.
Þð³é çàâåðøèâ óäàð, é ï³âê³ñòÿêà, þçîì ïðî-
¿õàâøèñü ïî ïàëóá³, âäàðèëîñÿ îá íîãè êîðåñïîí-
äåíòà.
341
Â³í ìàøèíàëüíî â³äñêî÷èâ, àëå ê³ñòêè âæå íå
âîðóøèëèñü.
² ñîíöå — ïåðøèé, íåñì³ëèâèé ðîæåâèé ïðî-
ì³í÷èê âèñâ³òëèâ íåáî.
— Âñå, — ñêàçàâ Þð³é, ðàçîì âèïóñêàþ÷è
øàáë³. Âîíè ãåïíóëè îá ïàëóáó, íà÷å äâà øìàòêè
äåðåâà.
Ñë³äîì óïàâ ³ ñàì êàï³òàí.
Âàæêî îñ³â íà ïàëóáó Âîëîäèìèð.
É, íàðåøò³, ñàì æóðíàë³ñò òåæ íå âèòðèìàâ
é ãåïíóâñÿ çàäîì íà íàäáóäîâó. Íîãè ãóëè. Ãîëîâà
òåæ. Ðóêè òðåìò³ëè. ªäèíå, ùî ïðàöþâàëî íîð-
ìàëüíî, — öå ñåðöå, àëå ç ãðóäåé âîíî çì³ñòèëîñÿ
êóäèñü âíèç. Ìåòðè íà ï³âòîðà.
Âîíè íå ðóõàëèñÿ, àæ ïîêè ñîíöå íå âèñóíóëîñü
íàä îáð³ºì é íàâêðóãè ìèòòþ ïîðîæåâ³ëî.
Ïåðøèì âîðóõíóâñü êàï³òàí.
— Ï³äéîì!
Â³í ñàì ñòàâ íà íîãè, õèòíóâñÿ, é ì³öí³øå â÷å-
ïèâñÿ ó ëåºð.
— Ï³äéîì, ñëàáàêè! Ó íàñ ³ùå ²íæåíåð íà
õâîñò³!
Âîëîäèìèð çàñòîãíàâ.
— ...é Îëåíó ïåðåâ³ðòå, ùî âîíà òàì! Òà ãëÿä³òü,
îäðàçó áëèçüêî íå ï³äõîäüòå!
Îëåêñàíäðà ùîñü íà÷å çíèçó â çàä ï³äøòîâõíóëî.
Îëåíà áåçñèëî çàâèñëà íà ìîòóçêàõ é íå âîðó-

øèëàñü.
342
— Ïîãàíî òè íîãó â’ÿçàâ, — ïðîáóð÷àâ Âîëî-
äèìèð, ïåðøèì ñòðèáàþ÷è âíèç. Àëå ï³äñòóïàòè íå
ñòàâ, à ê³ëüêà ñåêóíä ñòîÿâ òà óâàæíî ðîçäèâëÿâñÿ.
Ïîäèâèòèñü áóëî íà ùî. Ç ïðàâî¿ íîãè ëèíâó
áóëî ç³ðâàíî ðàçîì ³ç øê³ðîþ. Ë³âà ðóêà âèâåð-
íóëàñü ï³ä íåïðèðîäíèì êóòîì. Íà ï³äáîð³ää³ çà-
ñòèãëà é íàï³âçàñîõëà âæå ï³íà.
À íàéãîëîâí³øå — ñò³éêè, äî ÿêèõ ïðèâ’ÿçàíî
áóëî í³æíó ä³â÷èíó, âèãíóëèñü òàê, íà÷å ¿õ ìîëî-
òîì áèëè!
Êîðåñïîíäåíò êèíóâñÿ âïåðåä, àëå äàë³ Âîëî-
äèìèðà íå ïðîéøîâ.
— Àíó ñò³é! Õî÷åø, ùîá ðîç³ðâàëà?
Â³í ñòóïèâ êðîê âïåðåä, ïðèñ³â é ïîäèâèâñÿ
Îëåí³ â îáëè÷÷ÿ. Çàâàæàëî âîëîññÿ.
— Âëàñíå, âæå íå ïîâèííà... àëå...
Îãëÿíóâñÿ. Ïîðó÷ âàëÿëàñÿ òðóáêà äëÿ ï³äâîä-
íîãî ïëàâàííÿ. Âîëîäèìèð âçÿâ ¿¿ çà ç³ãíóòèé ê³íåöü
é îáåðåæíî â³äêèíóâ âîëîññÿ âá³ê. Ñòàëî âèäíî,
ùî î÷³ ä³â÷èíè çàïëþùåí³, ðîò ñòèñíóòèé é ãóáà
çàêóøåíà òàê, ùî àæ êðîâ òåêëà.
Òî÷í³øå, ìàëà á òåêòè.
Àëå íå òåêëà.
Íàòîì³ñòü Îëåíà çàñòîãíàëà — ñëàáêî-ñëàáå-
ñåíüêî, ëåäü ÷óòíî.
— Ãì... — ñêàçàâ Âîëîäèìèð, ïîêëàâ òðóáêó,
îáåðåæíî äîòîðêíóâñÿ. Ä³â÷èíà íå ðåàãóâàëà.
— Âñå ãàðàçä, — â³í ïîëåãøåíî ç³òõíóâ. Àëå
æóðíàë³ñò ëàäåí áóâ áè çàêëàñòèñÿ, ùî ïîëåãøåííÿ
á³ëüø ñòîñóâàëîñÿ òîãî, ùî ¿ì íå çàãðîæóº íåáåç-
343
ïåêà ç áîêó Îëåíè. À îò òóðáîòè ïðî ¿¿ äîëþ â ç³-
òõàíí³ íå â³ä÷óâàëîñÿ.
— Ìîæíà ðîçâ’ÿçóâàòè, — êèíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Çàéìèñü, à ïîò³ì ãóêíåø Þðêà, â³í ïî-
øêîäæåííÿ ïîïðàâèòü.
Âîëîäèìèð çíèê â ëþö³, à Îëåêñàíäð íå çðàçó
äîòÿìèâ, ùî òîé ñêàçàâ íå «ðàíè» — à «ïîøêî-
äæåííÿ». Íà÷å ãîâîðèâ íå ïðî ëþäèíó, à ïðî
ÿêèéñü ìåõàí³çì.
Ðîçïëóòàòè ìîòóçêè áóëî âàæêî — ìàáóòü,
ñìèêàþ÷èñü, ä³â÷èíà çàòÿãóâàëà âóçëè âñå äóæ÷å
òà äóæ÷å. Ðóêè òà íîãè ïåðåòèñëî ïåòëÿìè òàê, ùî
âîíè àæ ó øê³ðó âð³çàëèñÿ. Æóðíàë³ñò ñìèêàâ-ñìè-
êàâ íå ìåíøå ï’ÿòè õâèëèí, ïîò³ì ïëþíóâ é ãåòü
óñå ïîð³çàâ.
Ùîïðàâäà, ð³çàòè òåæ äîâåëîñü îáåðåæíî, àáè
íå ïîøêîäèòè øê³ðó.
Êîëè â³í êëàâ ä³â÷èíó íà ïåðåêîøåíó êîéêó,
âîíà âæå íå ñòîãíàëà, à îõêàëà.
— ßê òè ñåáå ïî÷óâàºø?
Çàïèòàííÿ áóëî äóðíèì, àëå í³ íà ùî á³ëüøå
êîðåñïîíäåíò çàðàç çäàòåí íå áóâ.
— Ïî... ãà... íî... — ïî ñêëàäàõ ÷è òî ïðî-
øåïîò³ëà, ÷è òî ïðîøèï³ëà Îëåíà. — ßê… òàì…
êàï³òàí?
Öå çàïèòàííÿ áîëÿ÷å âðàçèëî æóðíàë³ñòà,
é Îëåíà — àæ äèâíî! — òå íåãàéíî ïîì³òèëà.
— Òà... íå... òóð... áóé... ñÿ... Â³í... àáè... ìåíå...
òðîõè... ïîëàãîäèâ...
344
Òå, ùî é ñàìà ä³â÷èíà ãîâîðèëà ïðî ñåáå, ÿê ïðî
ìàøèíó, ÷îìóñü âæå íàâ³òü íå äèâóâàëî.
— Ñêîðî ïðèéäå.
Á³ëüøå ñêàçàòè íå âäàëîñÿ. ² âçàãàë³ — æîäíà
äóìêà íå ë³çëà ó ãîëîâó. Íà÷å â³í í³êîëè íå âè-
ñìîêòóâàâ ç ïàëüöÿ ö³ë³ ðåäàêö³éí³ ñòàòò³.
— Òîä³... âèéäè... — íåñïîä³âàíî ñêàçàëà
Îëåíà. — ß... õî÷ó... ïîáóòè... íà ñàìîò³.
Ñóäÿ÷è ç ãîëîñó, ¿é ïîòðîõó êðàùàëî, àëå ïðî-
õàííÿ áóëî íàñò³ëüêè íåñïîä³âàíèì, ùî Îëåêñàíäð
àæ çàâìåð.
— Âèõîäü! — ãîëîñ ä³â÷èíè ñòàâ á³ëüø âèìî-
ãëèâèì — íà ãðàí³ ³ñòåðèêè. — ×è òè õî÷åø, ùîá
ÿ î÷³ â³äêðèëà?
Àðãóìåíòàö³ÿ áóëà äèâíîþ, àëå ïîä³ÿëà — æóð-
íàë³ñò êèíóâñÿ äî òðàïó. Ïîë³ç. Îãëÿíóâñÿ.
Îëåíà â³äêðèëà ïîâ³êè, àëå î÷åé ï³ä íèìè íå
áóëî. Ëèøå ç ë³âî¿ ÿìè ñî÷èëîñÿ ùîñü ðóäå.
— Êàï³òàíà ïîêëè÷! — êèíóëà âîíà íàâçäîã³í.
Þð³é çì³ã çàéòè äî êàþòè ëèøå ÷åðåç ï³âãîäèíè.

Çâ³ñíî, ìîæëèâî, ùî â³í ïðèäóðþâàâñÿ — àëå ÿêùî
é òàê, òî ðîáèâ öå äóæå ìàéñòåðíî. Õèòàâñÿ. Õà-
ïàâñÿ çà ëåºðè. Ãîâîðèâ çàòèíàþ÷èñü. Íàâ³òü êîë³íà
éîãî òðîõè òðåìò³ëè.
Àëå çà ï³âãîäèíè â³í òàêè ïîïõàâñÿ íà í³ñ, ãðþê-
íóâ ëÿäîþ é çíèê ó êàþò³.
Ðîçñâ³ëî. Ñîíöå áèëî â î÷³, é âàæêî áóëî ðîç-
ð³çíèòè äåòàë³. Àëå çðîçóì³ëî áóëî, ùî îñòð³âåöü
345
äóæå ñåðéîçíî ïîñòðàæäàâ é òåïåð ðîê³â ç ï³âñîòí³
ïðèñòàâàòè äî íüîãî í³õòî íå çàõî÷å.
Ç³ çðèòî¿, ïåðåîðàíî¿ çåìë³ ñòèð÷àëè äåðåâà.
Áåðåãè ïåðåòâîðèëèñÿ íà áàãíî. Ê³ñòêè òà ìåòàë
ñòðèì³ëè ç ï³ñêó, ç äåðåâ, íàâ³òü ç ðîçêèäàíîãî êà-
ì³ííÿ. Ïåðåõíÿáëåíèé ïàíöèðíèê âãðóç êîëåñàìè
â ´ðóíò, ³ â ´ðóíò æå âñòðîìèëàñÿ éîãî ãàðìàòà.
²íøà ãàðìàòà — ïðîòèòàíêîâà, òà ñàìà, ùî âèñòðå-
ëèëà ïî íàäáóäîâ³ — çàäåðëà ñòâîë äî íåáà, íà÷å
õîò³ëà ùå é çåí³òêîþ ïîïðàöþâàòè.
Îëåêñàíäð äèâèâñÿ íà âñå òå é ÷îìóñü àí³òð³øêè
íå äèâóâàâñÿ. Ñèë íå áóëî.
À òóò ùå íàãîäèâñÿ Âîëîäèìèð é ïîòÿã éîãî
çà ñîáîþ:
— Òàê, Ñàøêî, äàâàé öþ êîíñåðâíó áëÿøàíêó
ï³ä÷åïèìî é â³äáóêñèðóºìî òðîõè íàçàä...
Êîíñåðâíîþ áëÿøàíêîþ âèÿâèâñÿ ÁÀ-10. Ìè-
ìîõ³äü æóðíàë³ñò çàçèðíóâ äîñåðåäèíè. Çâ³ñíà
ð³÷ — ñåðåä íàìóëó é âîäîðîñòåé ðîçñ³ëèñÿ-ðîç-
ñèïàëèñÿ äâà ñêåëåòè.
Âîëîäèìèð íàêèíóâ òðîñè íà ÿê³ñü âèñòóïè
ïîçàäó.
— Òðèìàé òóò.
Êîðåñïîíäåíò òðèìàâ.
— Òÿãíè.
Â³í òÿãíóâ.
— ×óºø, Âîëîäþ, íà á³ñà âîíî òîá³? — íåãîëî-
ñíî êðèêíóâ ç ïàëóáè êàï³òàí.
— Ï³âñîòí³ òèñÿ÷, — ëàêîí³÷íî â³äïîâ³â òîé.
— À. Íó-íó. À áóêñèðóâàòè ÿê?
346
— À êîðàáëåì!
— À ²íæåíåð?
— Òà õâèëèííà æ ñïðàâà!
Ó ãîëîñ³ Âîëîäèìèðà ïî÷óëèñü áëàãàëüí³ íîòêè.
— À ïîòîïèòü?
— Òüõó!
Â³í çëîñòèâî êèíóâ òðîñ íà ï³ñîê, ùå é íîãîþ
âòîïòàâ. Õâèëèíêó ïîäóìàâ. Ïîò³ì çá³ãàâ íà êîðà-
áåëü é ïîâåðíóâñÿ ç äâîìà ëîìàìè.
— Á³ñ ç íèì, — êèíóâ â³í íà õîäó. — Äàâàé
ïðîñòî â âîäó ñêîòèìî, òà é ãîä³.
Ìàøèíó âäàëîñÿ çðóøèòè íåñïîä³âàíî ëåãêî —
à äàë³ âîíà é ñàìà ï³øëà, àæ çàáóëüêàëî. Êîëè
çíèêàëà ç ïîâåðõí³ áàøòà — Îëåêñàíäðó çäàëîñÿ,
í³áèòî ïàíöèðíèê êèíóâ îñòàíí³é ïîãëÿä íà íåáî,
ÿêîãî éîìó âæå ïîâ³ê íå ïîáà÷èòè.
— À ãàðìàòó?
Âîëîäèìèð ïîêðóòèâñÿ êîëî ãàðìàòè — àëå òà
çàðèëàñÿ â ï³ñîê òàê, ùî äîâåëîñü áè ðîçêîïóâàòè.
— Â³÷íî âîíî çàêîïóºòüñÿ! Îäèí-äâà ïî-
ñòð³ëè — é õî÷ ëîïàòó áåðè! — ðèêíóâ â³í, ñòóñîíóâ
êîëåñî íîãîþ, ïëþíóâ é ï³øîâ.
— Çâ³äêè çíàºø? — íåäîâ³ðëèâî ãëÿíóâ íà íüîãî
êîðåñïîíäåíò, àëå Âîëîäèìèð ëèøå ðóêîþ ìàõíóâ.
Íàòîì³ñòü â³äïîâ³â êàï³òàí:
— Î, â öüîìó â³í ðîçáèðàºòüñÿ! — ç íåïðèõî-
âàíîþ ³ðîí³ºþ ïîñì³õíóâñÿ â³í.
— Òà ³äè òè! — çîâñ³ì çàñìó÷åíî ðèêíóâ Âîëî-
äèìèð ³ ñõîâàâñÿ â ñàëîí³.
347
— Òà íàì áè âñ³ì ïîðà éòè, — ãóêíóâ íàâçäîã³í
êàï³òàí.
Âîëîäèìèð âèñóíóâ ãîëîâó ç äâåðåé:
— Ùî, ïðîñòî çàðàç?
— Óãó. ßêùî ò³ëüêè Ñàøêî äîñèòü ï³íîïëàñòó
íàêðèøèâ.
Îëåêñàíäð ëèøå áðîâè ï³äíÿâ. Äî ÷îãî òóò
ï³íîïëàñò? Òà é âòîìèëèñü æå... íîãè íå õîäÿòü.
— À ìîæå, ïåðåíî÷óºìî? — íåñì³ëèâî çàïðî-
ïîíóâàâ â³í.
Âîëîäèìèð ïîäèâèâñÿ íà íüîãî ç ö³êàâ³ñòþ.
— À ðèçèêíåø?
Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ — Þð³é òåæ äèâèâñÿ
íà íüîãî ç íàñì³øêîþ â ïîãëÿä³.
Ç³òõíóâ. É áåç êîìàíäè ðóøèâ äî êîðìè — çí³-
ìàòè ñ³òêó ç ãâèíòà.
Êîðàáåëü âèõîäèâ ç ïðîòîêè òàê ñàìî íåîõî÷å,

ÿê ³ çàõîäèâ. Ïëóòàâñÿ â âîäîðîñòÿõ. Øêð³á äíè-
ùåì ï³ñîê. Çä³éìàâ êàëàìóòü. Àæ ñòîãíàâ — òàê,
íà÷å éîìó é ñàìîìó íå õîò³ëîñÿ âèõîäèòè â ð³÷êó,
äå ÷åêàâ ²íæåíåð ç éîãî ï³äâîäíèìè ì³íàìè. Íà
ÿêóñü ìèòü Îëåêñàíäð â³ä÷óâ, ùî ìàéæå çëèâñÿ
ç ñóäíîì ³ ðîçóì³º éîãî äóìêè.
Ïðîòîêà ñê³í÷èëàñü, ðåâíóâ äèçåëü, é êîðàáåëü
âèñêî÷èâ íà âîëþ. Áàãîð, ùî íèì â³äøòîâõóâàâñÿ
Âîëîäèìèð, çà ùîñü çà÷åïèâñÿ é òàê ³ çàëèøèâñÿ
ñòðèì³òè ç ï³ñêó, òðåìòÿ÷è, ÿê âóäëèùå íà òå÷³¿.
348
— Á³ñ ç íèì, — ìàõíóâ ðóêîþ êàï³òàí. — Çó-
ïèíÿòèñü íå âàðòî. Íà íüîìó æ íàçâà êîðàáëÿ íå
íàïèñàíà?
Âîëîäèìèð êîðîòêî ìîòíóâ ãîëîâîþ é ï³øîâ
íà êîðìó.
Àëå çà ìèòü ïðèá³ã ç âèëóïëåíèìè î÷èìà.
— Þðêî! À áàøòà?
— ßàààêà áàø... À, ÷îðò!
Êàï³òàí ñïëþíóâ. Íàâ³òü íå çà áîðò — à ìàëî
ñîá³ íå íà íîãè.
«À é ñïðàâä³ — ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò. — ßê ìè
òåïåð — ç áàøòîþ? Äî ïåðøîãî-ë³ïøîãî çóñòð³÷-
íîãî êàòåðà... à òîé ïîâ³äîìèòü íå ëèøå ó ì³ë³ö³þ,
àëå é ãàçåòè...»
Â³í óÿâèâ ñîá³ çàãîëîâîê — «Êðåìåí÷óöüêèì
âîäîñõîâèùåì âåøòàºòüñÿ ï³ðàòñüêèé êîðàáåëü
ç ãàðìàòîþ íà áàøò³!» — é ïèðõíóâ.
Çí³ìàòè áàøòó äîâåëîñü òàì æå, äå é ñòàâèëè —

â áóõòî÷ö³. Íàâ³òü äåðåâà çãîäèëèñü ò³ ñàì³. Îò
ëèøå òåïåð Þð³é ïîäàâñÿ äî áàøòè ïåðøèì, ï³ä-
êðàäàòèñÿ ïî÷àâ çäàëåêó, âåñü ÷àñ ïðèñëóõàâñÿ,
ïîò³ì âñòàâèâ ùîñü ó ïðîì³æîê ïîì³æ îïîðîþ
é áàøòîþ — òàê, ùîá íå ìîãëà îáåðòàòèñü, é îä-
ðàçó æ çàïàëèâ òåðì³ò.
Âàðèâ â³í, íàñê³ëüêè çì³ã ðîç³áðàòè êîðåñïîí-
äåíò, áàøòó äî îïîðè. Íàìåðòâî.
Áàøòà íå ðóõàëàñü.
349
Ï³ñëÿ öüîãî ìîæíà áóëî çà÷³ïàòè òðîñè —
àëå Þð³é òà Âîëîäèìèð çðîáèëè öå ñàì³, à çðî-
áèâøè — ïîñï³õîì â³ä áàøòè â³äñêî÷èëè.
— Êðóòè!
Êîðåñïîíäåíò êðóòèâ. Ðàçîì ç áàêîì áàøòà âà-
æèëà ìàëî íå âäâ³÷³ á³ëüøå, é êðóòèòè ëåá³äêó ñòàëî
âàæ÷å. Äåðåâà òð³ùàëè. Íàòÿãíóò³ òðîñè áðèí³ëè
íà â³òð³, íà÷å ñòðóíè.
Áàê âèõîäèâ ç-ï³ä ïàëóáè ïîâ³ëüíî-ïîâ³ëüíî.
À ï³äíÿâøèñü òðîõè — ïî÷àâ ðîçõèòóâàòèñü.
Âîëîäèìèð â³ä÷óòíî çáë³ä.
— Êðóòè ñêîð³ø!
Êîðåñïîíäåíò êðóòèâ. Áàê ðîçõèòóâàâñÿ. Âñå
äóæ÷å òà äóæ÷å. Äåðåâà òð³ùàëè.
Þð³é ñòàâ â ðóáö³, é âåñü ÷àñ ïîãëÿäàâ íàçàä —
ìàáóòü, ëîâëÿ÷è ìîìåíò, êîëè ìîæíà áóäå êîðàáåëü
ç-ï³ä çàë³çÿêè âèñìèêíóòè. Ìîìåíò ³ùå íå íàñòàâ.
Áàê ï³äíÿâñÿ íàä ïàëóáîþ. Â³êîíå÷êî, êð³çü
ÿêå âèëèâàëè âîäó, âèÿâèëîñÿ ç ³íøîãî áîêó â³ä
êîðåñïîíäåíòà. Àëå âñÿ êîíñòðóêö³ÿ õèòàëàñÿ òàê,
ùî òðîñè âãðóçëè â äåðåâî.
— Áàììì! — ïî÷óëîñÿ ³ç ñåðåäèíè. — Áàìì-
áàìì!
Íà÷å ìîëîòêîì áèëè îá äçâ³í. Çñåðåäèíè. Àáî
ã³ëüçîþ. Àáî íàâ³òü ö³ëèì ñíàðÿäîì...
Ðåâíóâ äèçåëü, êîðàáåëü ñòðèáíóâ âïåðåä é îä-
íî÷àñíî Âîëîäèìèð çàãîðëàâ:
— Â³äõîäü! Â³äõîäü, êàæó!
350
Æóðíàë³ñò íå â³ä³éøîâ, à òåæ ñòðèáíóâ — àëå
ïîñëèçíóâñÿ, é ñ³â çàäîì íà ÿêèéñü ãîñòðèé óëàìîê
äåðåâà.
Áðåíüêíóâ, ÿê ñòðóíà íà ã³òàð³, òðîñ. Âîëîäèìèð
â³äñêî÷èâ â³ä ñâîº¿ ëåá³äêè, à áàøòà, ðîçâåðíóâøèñü
â ïîâ³òð³, ëÿñíóëà â âîäó.
ßê áîìáà.
×è òî êîðåñïîíäåíòó çäàëîñÿ, ÷è á³ñ éîãî çíà,
àëå â ìîìåíò ïàä³ííÿ áàê ïîâåðíóâñÿ â³êîíöåì äî
íüîãî é ç â³êîíöÿ ùîñü âèñóíóëîñü.
Ùîñü ñõîæå íà òîíêó êîñòðóáàòó ã³ëêó. É âîíà
âîðóøèëàñü, é øêðÿáàëà-ðîçäèðàëà í³ãòÿìè ìåòàë.
— À òè ÷îãî ñòî¿ø? — ðàïòîì íàïóñòèâñÿ Þð³é
íà êîðåñïîíäåíòà.
Âèÿâëÿºòüñÿ, êîðàáåëü âæå ïðèñòàâ äî áåðåãà,
Âîëîäèìèð ÿêðàç ïåðåëàçèòü íà áîðò, à êàï³òàí
ìàõàº ðóêîþ.
— Àíó õàïàé ï³íîïëàñò é á³æè çà Âîâêîþ ñë³-
äîì, â³í ñêàæå, ùî òðåáà ðîáèòè. Ò³ëüêè ñòàâàéòå
òàê, ùîá ç âîäè âàñ íå ìîæíà áóëî ïîì³òèòè...
Ðîáèòè äîâåëîñü ð³÷ àáñîëþòíî áåçãëóçäó. Ñïî-

÷àòêó Îëåêñàíäð íàâ³òü íå çðîçóì³â.
— ßê — âèñèïàòè?
— Æìåíÿìè, — ïîøåïêè ïîÿñíèâ Âîëîäè-
ìèð. — Îòàê áåðåø — é ñèïëåø. Ñòàðàéñÿ ðîçïî-
ä³ëÿòè ð³âíîì³ðíî, ÿê çåðíî â ïîë³. Í³êîëè æèòî
íå ñ³ÿâ?
351
Æóðíàë³ñò, çâè÷àéíî, íå ñ³ÿâ é âçàãàë³ ïðî òå,
ùî òàêå æèòî, çíàâ âèêëþ÷íî ç ñåçîííèõ ïóáë³êàö³é
ïðî íåîáõ³äí³ñòü çáåðåãòè óðîæàé.
Çàãàëüíà áåçãëóçä³ñòü òà íåìîæëèâ³ñòü îñòàíí³õ
ïîä³é äèâíèì ÷èíîì âïëèâàëà íà ïñèõ³êó. Îëåê-
ñàíäð ðóõàâñÿ ìåõàí³÷íî... òà é äóìàâ òåæ ÿêîñü
ìåõàí³÷íî. É âèñèïàâ â âîäó âæå ï³âì³øêà, êîëè
äîòÿìèâ ñïèòàòè:
— Âîëîäþ. À ùî öå ìè ðîáèìî?
— Òñññ! — Âîëîäèìèð ïðèêëàâ ïàëüöÿ äî ãóá.
² âãîëîñ äîäàâ: — Êîðïóñ ëàòàºìî. Áà÷èø, îáøèâêó
ïðîáèëî, ï³íîïëàñò ñèïëåòüñÿ?
Â³ä òàêî¿ â³äïîâ³ä³ â ãîëîâ³ âçàãàë³ çàìàê³òðèëîñÿ
é îñòàíí³ ïðîáëèñêè äóìîê çíèêëè.
Âîëîäèìèð ïðèñ³â çà áîðòîì é îáåðåæíî êðó-
òèâ òóäè-ñþäè âåëèêèé ìîðñüêèé á³íîêëü.
«Áà÷, âèÿâëÿºòüñÿ, øêâîðí³ — óí³âåðñàëüíà
êîíñòðóêö³ÿ... — ìëÿâî äóìàëîñü Îëåêñàíäðîâ³. —
É êóëåìåò, é á³íîêëü... Òàê ùî íå äóæå-òî õëîïö³
é áðåõàëè...»
×îìóñü çîâñ³ì íåùîäàâí³ ïîä³¿ — ïåðåãîâîðè
ç øåôîì, á³ãàíèíà ïîì³æ íèì òà çàâîäîì, çóñòð³÷
ç êîïà÷àìè — çäàâàëèñü òàêèìè äàâí³ìè, ùî çãàäàòè
âàæêî áóëî.
Ï³íîïëàñò âæå ê³í÷àâñÿ.
«Îñü âèñèïëþ öåé ì³øîê, — òàê ñàìî ìëÿâî
ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò. — ² ùî? Áðàòèñÿ çà íà-
ñòóïíèé? ×è äîñèòü?»
352
ßêáè Âîëîäèìèð ðàïòîì ñêàçàâ éîìó âèêèäàòè
çà áîðò âñå ï³äðÿä, êð³ì êàï³òàíà, æóðíàë³ñò áè ïî-
ñëóõàâñÿ. Ëèøå ïîñêàðæèâñÿ áè, ùî ðîáîòè áàãàòî.
Ï³íîïëàñò ïëèâ çà êîðìîþ, ïîñòóïîâî ðîç-
õîäÿ÷èñü, é çäàëåêó òå ìàëî âèãëÿä, í³áè âîäà ïî-
ôàðáîâàíà — ÿêùî, çâ³ñíî, ïðèïóñòèòè, ùî ³ñíóº
ôàðáà ó öÿòî÷êó.
À ùå — ÿêáè òó ôàðáó ñïîñòåð³ãàëè, íàïðè-
êëàä, ç ë³òàêà... àáî ç ïàðàïëàíà... Îëåêñàíäðà àæ
ïåðåñìèêíóëî — íàòîì³ñòü, â ãîëîâ³ òðîõè ïðîÿñ-
íèëîñÿ. Â³í íàâ³òü î÷³ ï³äíÿâ — àëå â íåá³ íå áóëî
í³ òîãî, í³ ³íøîãî.
Âò³ì...
Ïðèäèâèâøèñü, «ïîôàðáîâàíó ñìóãó» çà êîð-
ìîþ ìîæíà áóëî ïîì³òèòè é òàê — ç áîðòó.
Äåùî ïî÷èíàëî ïðîÿñíþâàòèñü.
— Äîïåòðàâ? — ï³äìîðãíóâ éîìó Âîëîäè-
ìèð. — Íó é ìîëîäåöü. ßêáè ùå é ÿçèêà íà ïðèïîí³
òðèìàâ, òî ö³íè á òîá³ íå áóëî.
Æóðíàë³ñò íàòÿê çðîçóì³â é ðîòà ïðèêðèâ.
Ñóäÿ÷è ç ïîïåðåäí³õ íàòÿê³â òà òåïåð³øíüîãî
çàñ³âàííÿ âîäè, Þð³é òà Âîëîäèìèð ñïîä³âàëèñÿ,
ùî íåâ³äîìèé ²íæåíåð ïåðåñóâàºòüñÿ ï³ä âîäîþ, íà
íåâåëèê³é ãëèáèí³, é çáóðåííÿ â³ä éîãî... ãâèíò³â?
ëàñò³â? ÷è ùî â íüîãî òàì? — ìîæå ïðîÿâèòèñÿ íà
ïîâåðõí³.
Îñîáëèâî, ÿêùî ¿¿ çàñ³ÿòè á³ëèì, äîáðå ïîì³ò-
íèì ïîðîøêîì.
Îëåêñàíäð àæ ç³òõíóâ. Îöå òàê ³ìïðîâ³çàö³¿!
353
Ï³ñëÿ ö³º¿ äóìêè ïðèéøëà ùå îäíà — à ÿêùî ²í-
æåíåð, ðîçêðèâøè ¿õí³é çàäóì, ïîïëèâå íå ñë³äîì,
à çáîêó? Ñêàæ³ìî, ìåòð³â çà ñòî ë³âîðó÷...
Ëèøå çàðàç êîðåñïîíäåíò îçèðíóâñÿ íàâêîëî
é ìàëî íå ïîñì³õíóâñÿ, àëå òóò-òàêè ãðèìàñó òó
ïðîãíàâ. Êîðàáåëü ïëèâ ó äîñèòü âóçüê³é òà ì³ëê³é
ïðîòîö³. Îáèäâà áåðåãè ¿¿ áóëè âñ³ÿí³ êîð÷àìè,
é íàáëèæàòèñÿ äî íèõ íàâ³òü íàäâîäíèì ñóäíîì
æóðíàë³ñò áè íå ðèçèêíóâ. À Þð³é òèì ÷àñîì ùå
é áåçòóðáîòíî êðóòèâ øòóðâàë ë³âîðó÷-ïðàâîðó÷,
íà÷å ïðèäèâëÿâñÿ äî áåðåã³â. Îòæå, ÿêùî õòîñü ¿õ
³ ïåðåñë³äóº...
Âîëîäèìèð çàâìåð, ³ Îëåêñàíäð òåæ.
Çîâñ³ì íåäàëåêî, ìåíø í³æ çà ï³âñîòí³ ìåòð³â
â³ä ë³âîãî áîðòó, á³ëèé ï³íîïëàñòîâèé ïîðîøîê
çáóðþâàâñÿ ó êîëî.
— Þðêî! Çë³âà ïî áîðòó! — ðàä³ñíî çàãîðëàâ
Âîëîäèìèð é êèíóâñÿ äî øòóðâàëó. Ó äâåðÿõ âîíè
ìàëî íå ç³òêíóëèñÿ.
Ñåíñó òîãî ìàíåâðó êîðåñïîíäåíò íå çðîçóì³â,
àëå çà ìèòü óñå ïðîÿñíèëîñÿ. Þð³é âèòÿã ç ñîáîþ
ñêðèíüêó. Ðîçêðèâ. Êëàöíóâ çàïàëüíè÷êîþ. Ùîñü
ï³äïàëèâ.
Âñå öå, çâè÷àéíî, ðîáèëîñÿ øâèäêî, é ñòîÿâ
êàï³òàí ñïèíîþ äî áîðòó.
² ðàïòîì, âèõîïèâøè ç ñêðèíüêè ïàëè÷êó ç êî-
ðîòêèì ãíîòîì, Þð³é âêëàâ ¿¿ â ÿêóñü ïåòåëüêó,
ðîçêðóòèâ íàä ãîëîâîþ é ïîæáóðèâ òî÷í³ñ³íüêî
ó öåíòð êîëà!
Ãðèìíóëî.
354
Öüîãî ðàçó ñòîâï âîäè áóâ íåâèñîêèì, àëå øè-
ðîêèì, çîâñ³ì íå ñõîæèì íà âèáóõè ì³í.
Þð³é ðîçêðóòèâ ïðàùó çíîâó, êèíóâ ùå îäíó
ïàëè÷êó — àëå ïðîìàçàâ, é ïîêëàâ ¿¿ äîñèòü äàëåêî
â³ä ì³ñöÿ ïåðøîãî âèáóõó.
Ðîçêðóòèâ ùå îäíó. É ùå.
Ï³ñëÿ êîæíîãî âèáóõó êîðàáåëü ï³äêèäàëî
é êîðïóñ âàæêî ñòîãíàâ. Ó ñàëîí³ ùîñü âïàëî òà,
ìàáóòü, ðîçáèëîñÿ.
Ï³íà ç âèáóõ³â ïîâ³ëüíî îñ³äàëà, à Âîëîäèìèð
ìàëî íå ïðèòàíöüîâóâàâ â³ä ìèñëèâñüêîãî àçàðòó.
Êîðåñïîíäåíò êèíóâñÿ äî á³íîêëÿ, íàâ³â.
Æîäíîãî êîëà íå áóëî. Í³ êîëà, àí³ âèðó.
Íà éîãî äóìêó, ùîñü òóò áóëî íå òàê. Ùîñü
ïîâèííî áóëî àáî ñïëèñòè, àáî, ùîíàéìåíøå, âè-
áóõíóòè ï³ä âîäîþ. Àáî õî÷à á òð³ñíóòè é òåïåð
ñî÷èòèñü ïîâ³òðÿì.
Íå áóëî í³÷îãî. Ï³íà îñ³ëà, õâèë³ âëÿãëèñü,
é êîëà çíîâó âèíèêëè íà âîä³. Ñêîð³ø çà âñå, òî
ïðîñòî òå÷³ÿ íóðòóâàëà ó ÿêîìóñü êîð÷³.
— Òüõó! — ñêàçàâ Þð³é. — Íå áóäå íàì ðèáè
íà îá³ä.
Æóðíàë³ñò ðîçãóáèâñÿ, àëå çà ìèòü çðîçóì³â, ùî
òî Þð³é ïðîáóº õî÷ ÿêîñü ï³äêèíóòè ²íæåíåðîâ³
ôàëüøèâó âåðñ³þ ðàïòîâîãî áîìáàðäóâàííÿ. Îëåê-
ñàíäð ç³òõíóâ ³ ïîäóìàâ, ùî ñàì áè â³í íå ïîâ³ðèâ.
Äàëåêî-äàëåêî çà êîðìîþ, ê³ëîìåòðè çà òðè, ç-çà
ïîâîðîòó ïðîòîêè âèëåò³ëà â íåáî ÷åðâîíà ðàêåòà,
çàâèëà-çàñòîãíàëà â ïîëüîò³ é çãàñëà.
355
— Ùå é çíóùàºòüñÿ, ãàä, — ïðîêîìåíòóâàâ
Âîëîäèìèð. — Îäíå äîáðå.
Â³í ðîçâåðíóâñÿ äî êîðåñïîíäåíòà.
— Á³ëüøå òîá³ íå äîâåäåòüñÿ êðèøèòè òîé
ï³íîïëàñò.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ. Â³í áè ³ç çàäîâîëåííÿì
îá³éøîâñÿ áåç òàêîãî ïîëåãøåííÿ.
Ïðèñòàâàòè äîâåëîñü õî÷à á äëÿ òîãî, ùîá çà-

áåçïå÷èòèñü â³ä æó÷ê³â. Çàîäíî âèð³øèëè é ïîîá³-
äàòè. Àëå íàâ³òü äëÿ öüîãî äîâåëîñÿ øóêàòè òàêó
ñàìó ä³ðêó, ÿê ³ ìèíóëîãî ðàçó. Ãâèíò íàìîòàâ ÿê³ñü
âîäîðîñò³, äèçåëü ïî÷àâ çàäèõàòèñü, é êàï³òàí éîãî
âèìêíóâ. Õëîïö³ âïðÿãëèñÿ â êàíàòè, ÿê áóðëàêè,
é êîðàáåëü òàêè çàòÿãëè. À âõ³ä äî ïðîòîêè çàâà-
ëèëè æåðäèíàìè.
— Õî÷à öå, çâ³ñíî, íå äîïîìîæå, — ñóìíî
çàÿâèâ Âîëîäèìèð. — Íå çíàþ, ùî ñàìå â³í òàì
âèêîðèñòîâóº, àëå ÿêùî ï³ä âîäîþ òðèìàº íàøó
íàäâîäíó øâèäê³ñòü — òî ìîæå é íà õîäó ì³íó
ï³äêëàñòè.
— Íàâðÿä, — ïîêðóòèâ ãîëîâîþ Þð³é. — Ì³íó
òðåáà ñòàâèòè äåñü ó çàãëèáèí³. Ó òðóá³, ê³íãñòîí³,
àáîùî. ²íàêøå òå÷³ºþ ç³ðâå.
— Ó÷èòè ìåíå áóäåø, — ïèðõíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Âæå ó Äðóãó ñâ³òîâó ìè ìàëè òàê³ ìàãí³òè,
ùî âòðèìóâàëè ì³íó íà åñì³íö³! Íà ïîâíîìó õîäó!
— Áðå! — ñêàçàâ êàï³òàí. — Íàâ³òü íà ñòîÿíêàõ
âîíè ëåäâå òðèìàëèñÿ.
356
— Òà ÿ... — ïî÷àâ áóâ Âîëîäèìèð, àëå êàï³òàí
ï³äíÿâ ðóêó, é òîé ìèòòþ ç³â’ÿâ.
— Îáëèø ìåìóàðè. Äàâàé êðàùå ïîäóìàé, ùî
íàì ìîæíà çðîáèòè ç åõîëîò³â.
— Í³÷îãî, — ìèòòþ â³äðåàãóâàâ Âîëîäèìèð. —
Öåáòî, ìîæíà — àëå íå òóò, à â ëàáîðàòîð³¿, é íå çà
äåíü, à çà ì³ñÿöü... ìîæëèâî. À ìîæëèâî, é á³ëüøå.
Í³, çâ³ñíî, â³í ïîêàæå íàì ñòîðîíí³é ïðåäìåò ï³ä
äíèùåì, â³í íàâ³òü ðèáèíó ïîêàæå — àëå æ, ÿêùî
²íæåíåð âæå áóäå ï³ä äíèùåì, òî ï³çíî áóäå éîãî
áîìáèòè. Õ³áà í³?
— Òà òàê... — íåîõî÷å ïîãîäèâñÿ Þð³é. —
À âñå-òàêè?
— Íó... ìîæíà ñïðîáóâàòè íàõèëèòè äàò÷èêè.
É ñâ³òèòè... òîáòî, âèïðîì³íþâàòè é ñëóõàòè âïå-
ðåä. Àáî âá³ê.
— Íó!
— ...àëå öå íåðåàëüíî. Óÿâëåííÿ íå ìàþ, íà ÿêó
â³äñòàíü âîíî ïðàöþâàòèìå, é ÷è ïðàöþâàòèìå
âçàãàë³. Åêñïåðèìåíòóâàòè òðåáà. É áàæàíî çíàòè,
ÿêó ñàìå ì³øåíü øóêàòè — ÷è öå àêâàëàíã³ñò, ÷è
áóêñèðóâàëüíèê, ÷è...
Âîëîäèìèð ïðèìîâê.
— Àãà, — ñêàçàâ êàï³òàí. — ß îò ³ ñîá³ äó-
ìàþ — ÿêèé öå àêâàëàíã³ñò âèñèäèòü ï³ä âîäîþ
âåñü øëÿõ çâ³äñè äî ëèìàíó. Õàé íàâ³òü âåðõè íà
áóêñèðóâàëüíèêó.
ßêáè ñëîâî «ëèìàí» æóðíàë³ñò ïî÷óâ ùå òèæ-
äåíü òîìó — â³í áè ï³äñòðèáíóâ. Àëå çàðàç... îáñòà-
357
âèíè âæå òðîõè íàâ÷èëè ïðèõîâóâàòè ñâî¿ ïî÷óòòÿ.
Ïðèíàéìí³, â³í òàê ãàäàâ.
— Àãà, ïîçãàäóé íàøó ìåòó, ïîçãàäóé... —
êèâíóâ Âîëîäèìèð. — Îí ïîäèâèñü, ÿêó Ñàøêî
êàì’ÿíó ïèêó çðîáèâ.
Îëåêñàíäð çðîçóì³â, ùî òðîõè ñåáå ïåðåîö³íèâ.
Àëå íà òå íå çâåðíóëè óâàãè.
— Òî ùî, ãàäàºø?.. — Âîëîäèìèð âæå ïîâåð-
íóâñÿ äî òåìè, àëå, çà çâè÷êîþ, íå äîãîâîðþâàâ.
— Óãó, — áóäåííî êèâíóâ Þð³é. — Ùîñü âå-
ëèêå. Ñóõå âñåðåäèí³. Àâòîíîìíå. Ç ìîæëèâ³ñòþ
âèõîäó íàçîâí³.
Îëåêñàíäð ñëóõàâ, ñëóõàâ, ìàëî ùî ðîçóì³â,
é ëèøå êîëè êàï³òàí ï³ä³éøîâ äî ê³íöÿ, äîòÿìèâ.
Ìîâà éøëà íå ìåíøå, àí³æ ïðî íåâåëèêèé ï³ä-
âîäíèé ÷îâåí.
Íàãîäèëàñü Îëåíà ç îá³äîì, ùîñü ñêàçàëà,

ç êèìîñü ïîæàðòóâàëà, ïðîñòî ïðîéøëàñÿ ïåðåä
î÷èìà — ³ íàñòð³é ïîêðàùàâ. À ï³ñëÿ êàâè òî
é âçàãàë³.
— À ïàñèâíî! — ðàïòîì îãîëîñèâ Âîëîäè-
ìèð. — ßêùî öå ÷îâåí — òî ïîâèíåí øóì³òè! À ìè
éîãî — ïàñèâíî!
Ñëîâî «ïàñèâíî» ó Îëåêñàíäðà ÷îìóñü àñîö³-
þâàëîñÿ ëèøå ç ïåâíèìè ñåêñóàëüíèìè íàõèëàìè.
Ìàáóòü, ó òîìó âèííà áóëà çàãàëüíà ñêåðîâàí³ñòü
ñó÷àñíî¿ ïðåñè. Àëå çà ìèòü â³í òåæ äîòÿìèâ, õî÷à
á ïðèáëèçíî, ùî ìàº íà óâàç³ Âîëîäèìèð.
358
ßêùî íàâ³òü íåìà ÷èì âèïðîì³íþâàòè ñîíàðí³
³ìïóëüñè — òî õòî çàâàæàº ïðîñòî ñëóõàòè, ùî òàì,
ï³ä âîäîþ, êî¿òüñÿ?
— Óãó, — çàäîâîëåíî ñêàçàâ Þð³é. — Õîðîøà
³äåÿ. À ì³êðîôîí?
— Íó...
— À ç äèêòîôîíà ñòàðåíüêîãî íå ï³ä³éäå? —
íåäáàëî çàïèòàâ æóðíàë³ñò.
— Õå! — ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Òè äèâè! Áóäóòü
æå ëþäè ç õëîïöÿ, ¿é-áîãó, áóäóòü!
Ì³êðîôîí çàãåðìåòèçóâàëè — òîáòî çàïõàëè

ó ïðåçåðâàòèâ. Çàêð³ïèëè íà êîíñîë³ — òîáòî,
Þð³é âèëàìàâ íà áåðåç³ äîâãîãî äðþêà é ïðèâ’ÿçàâ
ì³êðîôîí íà ê³íö³. Ï³ä’ºäíàëè äî ïîñèëþâà÷à — çà
íüîãî âèñòóïèâ êîìï’þòåð.
Âîëîäèìèð â³äá³ã ïîäàë³, çíàéøîâ íà áåðåç³
ïàðó ñêîéîê é ïîñòóêàâ îäíà îá îäíó. Íà äèâî,
÷óòè áóëî íåïîãàíî, õî÷à é ³ç çàòðèìêîþ.
— Ìäà... — ïðîòÿã Âîëîäèìèð. — Ùå á áóëî
çàõîïèòè ç ñîáîþ ñòàðèé ïðèéìà÷ àáîùî...
Ñïðàâä³, öèôðîâà òåõí³êà äëÿ çàäà÷³ íå äóæå
ï³äõîäèëà.
— À ùî ñëóõàòè áóäåìî? — çàïèòàâ Îëåêñàíäð.
Êîïà÷³ ïîäèâèëèñÿ íà íüîãî óâàæíî, àëå æîäåí
íå â³äïîâ³â.
— Íó, ÿ ìàâ íà óâàç³ — ÷è ñòóêè? ÷è ãóä³ííÿ?
÷è ùî?
Þð³é ïîãëÿíóâ ùå ðàç, à Âîëîäèìèð ç³òõíóâ
³ ñêàçàâ:
359
— Ðîçóì³ºø, Ñàøêî... ²íæåíåð — òî òàêà çà-
ðàçà... ÿêà ó òåõí³÷íîìó ïëàí³ ïåðåâàæàº íàñ âñ³õ,
âçÿòèõ ðàçîì, òà ùå é íà ÷îòèðè ïîìíîæåíèõ. Òàê
ùî òàì ìîæóòü áóòè ³ ñòóêè. ² ãðþêè. É ãóä³ííÿ.
É âèòòÿ. ² íàâ³òü ðèï³ííÿ âåñåë, çîéêè ðàá³â òà
ëÿñêàííÿ êàí÷óê³â!
Þð³é ïèðõíóâ, Îëåíà â³äâåðòî çàðåãîòàëà.
— Íó, ïðî ðàá³â ÿ, ìîæå, é çàãíóâ, — â³äâåðòî
âèçíàâ Âîëîäèìèð.
Òåïåð óæå ïîñì³õàëèñÿ âñ³.
Ã³äðîôîí âèïðîáîâóâàëè ñïî÷àòêó ç áåðåãà.

×óòè áóëî áàãàòî ÷îãî — é ïëåñê³ò, é õëþïàííÿ,
³ ÿêåñü ðèï³ííÿ. Ïîò³ì Âîëîäèìèð íàñòîðîæèâñÿ,
ïî÷àâ àêòèâí³øå âîðóøèòè ëîìàêîþ — àëå çà ìèòü
çàââàæèâ íà îáð³¿ ÿêèéñü òåïëîõîäèê é ìàõíóâ
ðóêîþ:
— À ÿ âæå ñïîä³âàâñÿ — ²íæåíåðà ïî÷óâ...
Ïîò³ì ïîäóìàâ ³ íåñïîä³âàíî ïîñì³õíóâñÿ:
— Íàòîì³ñòü òåïåð çíàºìî, ÿê çâó÷èòü ï³ä âî-
äîþ äèçåëü!
Îëåêñàíäð ðàçîì ç ä³â÷èíîþ ðàç ïî ðàç âèõî-
ïëþâàëè íàâóøíèêè îäèí â îäíîãî, ïîò³ì êîðåñ-
ïîíäåíò äîïåòðàâ âèâåñòè çâóê íà êîëîíêè — é òå-
ïåð óâåñü åê³ïàæ ïðèñëóõàâñÿ äî òîãî òîðîõò³ííÿ.
Íà æàëü, í³ÿêèõ ³íøèõ ï³äîçð³ëèõ çâóê³â âèÿâèòè
íå âäàëîñü.
Ñë³ä áóëî ùå ç’ÿñóâàòè, ÿê ðåàãóâàòèìå ã³äðî-
ôîí íà çâóê âëàñíîãî äâèãóíà. Þð³é çàïóñòèâ
360
äèçåëü, Âîëîäèìèð ïîõîäèâ-ïîõîäèâ áîðòàìè
é ñêðèâèâñÿ.
Äîâåëîñü ïðèëàä ðîçïàêîâóâàòè é âñå ïî÷èíàòè
ñïî÷àòêó. Ëèøå öüîãî ðàçó Âîëîäèìèð âèð³çàâ
ç ï³íîïëàñòó ùîñü ñõîæå íà ï³âêóëþ é âêëàâ ì³êðî-
ôîí äîñåðåäèíè.
— Ï³íîïëàñò òàê-ñÿê ïîãëèíàòèìå çâóê ç öüîãî
áîêó, — ïîÿñíèâ â³í.
Ïîò³ì ïîäóìàâ ³ äîäàâ:
— Ñïîä³âàþñü.
Âñ³ ñïîä³âàëèñü.
Âèÿâèëîñü, ùî íîâà êîíñòðóêö³ÿ á³ëüø ïðè-
äàòíà — ñâ³é äèçåëü òà ãâèíò ìàéæå íå çàâàæàëè.
Íàòîì³ñòü âèë³çëà ³íøà ïðîáëåìà — âæå íà ñåðåä-
íüîìó õîäó í³ â êîãî íå âèñòà÷àëî ñèëè âòðèìàòè
ëîìàêó íà â³äñòàí³ ìåòðà â³ä áîðòó.
Çà ñïðàâó âçÿâñÿ Þð³é, âòðèìàâ… àëå êîëè
Âîëîäèìèð ùå äîäàâ ãàçó — ëîìàêà òð³ñíóëà, é ì³-
êðîôîí ëåäü âñòèãëè âèõîïèòè çà äð³ò.
Äîâåëîñü ìóäðóâàòè ùå é íàä ÿêèìîñü êð³ïëåí-
íÿì.
— Õàé éîìó ÷îðò! — âèëàÿâñÿ âæå ï³ä âå÷³ð
Âîëîäèìèð. — ß ñïîä³âàþñü, ²íæåíåð íå ïîêèíóâ
íàñ òóò? Áî ç íüîãî ñòàíåòüñÿ. Íàëÿêàâ — é ïîêè
ìè ñèäèìî, ñàì íà ïîâíîìó õîäó, çà òå÷³ºþ… Ãà?
Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà.
Êîðåñïîíäåíòà çíîâó ïðèçíà÷èëè âàðòóâàòè

ïåðøèì. Äëÿ ãîäèòüñÿ, â³í ïî÷àâ áóâ ïðîòåñòóâàòè,
361
àëå êàï³òàí çóïèíèâ òîé âèñòóï êîðîòêî é òðîõè
îáðàçëèâî:
— Òè ñåðåä íî÷³ ïåíü â³ä ñîâè íå â³äð³çíèø.
Äîâåëîñÿ êîâòíóòè. Àëå êðàäüêîìà Îëåêñàíäð
íàâ³òü çðàä³â.
Êîëè âñ³ ïîëÿãàëè, æóðíàë³ñò ïî÷àâ ïèòè êàâó,
ñòîÿòè, õîäèòè, âìèâàòèñü âîäîþ ç ð³÷êè — áððð!
õîëîäíî!.. — àëå î÷³ âñå îäíî çàïëþùóâàëèñü ñàì³
ñîáîþ.
Íàòîì³ñòü, êîëè Âîëîäèìèð éîãî çì³íèâ, ñîí
ïðîïàâ.
Ùîñü øåëåñò³ëî ñåðåä ÷àãàðíèê³â — íà÷å çíîâó
âèëàçèëî ç-ï³ä çåìë³. Õëþïàëî çà êîðìîþ — íà÷å
äèâåðñàíò âîâòóçèâñÿ ç ì³íîþ. Äèâèëîñÿ ó ïîòè-
ëèöþ — íà÷å Âîëîõàòèé ÿêèìîñü ÷èíîì âèñêî÷èâ
ç íèì æå íàëàøòîâàíî¿ ïàñòêè é âèãàäóâàâ íîâó
êàïîñòü.
Ïîò³ì ëÿäà òèõî â³ä÷èíèëàñÿ, é çâåðõó ñïóñòèâñÿ
ñêåëåò ó íîâåíüê³é åñåñ³âñüê³é ôîðì³. Íà ë³âîìó
ðóêàâ³ â³í ìàâ ïîâ’ÿçêó ç ÷åðâîíîþ ñâàñòèêîþ òà
íàïèñîì «Øòàíäàðòåíôþðåð Âîëîõà…». Ê³íåöü
íàïèñó õîâàâñÿ ï³ä ïàõâîþ, à î÷íèö³ ÷åðåïà ñâ³òè-
ëèñÿ ìîòîðîøíèì ôîñôîðè÷íèì ñÿéâîì.
Æóðíàë³ñò ï³äñêî÷èâ, âäàðèâñÿ ãîëîâîþ îá
ñòîéêó é çàâîëàâ òàê, ùî, ìàáóòü, é äèçåëü áè çà-
ãëóøèâ.
— Çäóð³â! — ïðîêîìåíòóâàâ òó ïîä³þ Âîëî-
äèìèð, çàçèðíóâøè â êàþòó. — Ìåíøå êàâè ïèé
íà í³÷.
362
Âðàíö³ êîðåñïîíäåíòó áóëî ñîðîìíî é õîëîäíî.
Òà ñêîðî âèêîòèëîñü ç-çà îáð³þ ñîíå÷êî, ïðèãð³ëî,
çàãðàëî çàé÷èêàìè íà õâèëÿõ — é ïîãàíèé íàñòð³é
êóäèñü ïîä³âñÿ.
Àëå íàãîäèâñÿ Þð³é é íåãàéíî éîãî ïîâåðíóâ.
— Äàâàé ãîòóé êîñòþìè òà àêâàëàíãè! Äîâå-
äåòüñÿ íàì ùå ðàç ï³ðíóòè.
— Êóäè? — ç ãîòîâí³ñòþ ïîö³êàâèâñÿ æóðíàë³ñò.
— Òà âñå òóäè æ… Äî íàøîãî òèòàí³êà.
×àøêà ìàëî íå âèïàëà â Îëåêñàíäðà ç ðóêè, Þð³é
çðîáèâ âèãëÿä, í³áè òîãî íå ïîì³òèâ.
— Òðåáà ùå êîãîñü... çàïèòàòè.
Çàíóðþâàòèñü áóëî ñòðàøíî. Òèì á³ëüøå, ùî

âñ³ îçíàêè íåñïîêîþ âèêàçóâàâ é Âîëîäèìèð. Ïî
êàï³òàíîâ³é ïèö³, ÿê çàâæäè, ïðî÷èòàòè ùîñü áóëî
âàæêî, àëå, çäàºòüñÿ, õâèëþâàâñÿ ³ â³í.
Ùå á ïàê! Àäæå ïîêè âîíè áóäóòü òàì, ï³ä
âîäîþ, åê³ïàæ çìåíøèòüñÿ âäâ³÷³, é ÷è âïîðàºòüñÿ
Âîëîäèìèð, õàé íàâ³òü ç Îëåíîþ ðàçîì, ÿêùî ïî-
ðó÷ ñïëèâå íà ñâî¿é ñóáìàðèí³ ²íæåíåð?
Äàë³ äóìêè ðîçõîäèëèñÿ. Ó íàéêðàùîìó âàð³àíò³
²íæåíåð³â ÷îâåí áóâ êðèõ³òíèì é ìàâ íà áîðòó
êóëåìåò, ó íàéã³ðøîìó — ì³ã âçàãàë³ íå ñïëèâàòè,
à çàïóñòèòè âïðèòóë òîðïåäó, ÿê ïî ñèäÿ÷³é êà÷ö³.
² â òîìó, ³ â òîìó âèïàäêó...
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é ÷åñíî ïðèçíàâñÿ ñàìîìó
ñîá³, ùî áî¿òüñÿ ïîê³éíèê³â íà ïîòîïëåíîìó êî-
ðàáë³. É áî¿òüñÿ çíà÷íî ñèëüí³øå, àí³æ äâ³ äîáè
363
òîìó. Áî òåïåð ñòðàõ áàçóºòüñÿ íå íà ³íñòèíêòàõ,
à íà ðåàëüíèõ, õàé íàâ³òü íåéìîâ³ðíèõ ïîä³ÿõ.
Àëå, çâè÷àéíî, Îëåí³ â³í ó òèõ äóìêàõ íå ïðè-
çíàâñÿ.
Âîíà ïîö³ëóâàëà éîãî ïåðåä çàíóðåííÿì, é àæ
äî äåñÿòè ìåòð³â Îëåêñàíäðó çäàâàëîñü, í³áè òîé
ïîö³ëóíîê ïîâîë³ îñòèãàº íà éîãî ùîö³.
Êîðàáåëü âèÿâèâñÿ íà ì³ñö³. À îò ìîòëîõó íà
ïàëóá³ çíà÷íî ïîìåíøàëî. Þð³é íà Îëåêñàíäð
ïåðåçèðíóëèñü.
Ìîòëîõ áóâ çâàëåíèé êóïîþ ïîðó÷. Ñêëàäàëîñÿ
âðàæåííÿ, í³áè çãð³áàëà éîãî ìîãóòíÿ, àëå íå-
çãðàáíà âåëåòåíñüêà ðóêà.
Ëþêà ó òðþì, ùî ìèíóëîãî ðàçó âèçíàëè íåïðî-
íèêíèì, âçàãàë³ íå áóëî. ² êîì³íãñó òåæ. Íåâ³äîìà
ñèëà, ùî îáøóêóâàëà êîðàáåëü, íå öåðåìîíèëàñÿ
é ðâàëà ìåòàë, ÿê êîðîâà òðàâó.
«Ùå é íà çàâòðà...» — ïðîìàéíóëî â ãîëîâ³
ó êîðåñïîíäåíòà. Ñïî÷àòêó â³í íàâ³òü íå çðîçóì³â,
äî ÷îãî öå, ïîò³ì ñïîãàä îôîðìèâñÿ. Êîëèñü, íå-
éìîâ³ðíî äàâíî, ä³ä íàâ³ùîñü ïîÿñíþâàâ ìàëîìó
Ñàøêîâ³, ÿê ïàñóòüñÿ ð³çí³ òâàðèíè. «Êîðîâà çðèâàº
ëèøå âåðøå÷êè, — ðîçïîâ³äàâ ä³ä. — ¯ñòü — ³ äóìàº:
«Ùå é íà çàâòðà». À êîíÿêà — òà ïðî çàâòðà íå äó-
ìàº, ðâå ï³ä êîð³íü òà ïðèìîâëÿº: «Çàâòðà çäîõíó»...
Ñóäÿ÷è ç ðâàíèõ ñë³ä³â íà ìåòàë³, òóò ïàñëèñü
íîñîðîãè.
Ó òðþì³ áóâ áåçëàä. ßê³ñü ïàêóíêè, ÿùèêè,
ì³øêè òà êîðîáêè. Äâà àêâàëàíãè. Òðóáêè îäíîãî
áóëî îä³ðâàíî îäðàçó æ çà ðåäóêòîðîì, ³íøèé —
364
ç âèãëÿäó áóâ íà÷å ö³ëèé. Êîëåñà — ìàëåíüê³, àëå
øèðîê³. Ìîæëèâî, ïåðåäáà÷àëîñÿ ùîñü áóêñèðó-
âàòè. Âåëèêà ìåòàëåâà ðàìà — á³ñ éîãî çíà, íàâ³ùî.
Þð³é òîðêíóâ êîðåñïîíäåíòà çà ðóêó, ìàõíóâ
ó á³ê êîðìè — ìîâëÿâ, äàâàé òóäè, ãîä³ âæå âè-
òð³ùàòèñü!
Ðóáêó áóëî ç³ðâàíî ïîâí³ñòþ, àëå òðàï ïðè òîìó
çàõàðàùåíî ÿêèìèñü óëàìêàìè é ïðîíèêíóòè äî-
ñåðåäèíè ñïîñîáó íå áóëî.
Àëå òîé, õòî âñå öå çðîáèâ, ìàáóòü, íå ëþáèâ
â³äñòóïàòè. Þð³é ïðîïëèâ òðîõè âá³ê, æóðíàë³ñò —
çà íèì... é â³ä íåñïîä³âàíêè ìàëî çàãóáíèêà íå
ïðîêîâòíóâ.
Áîðò áóëî âèð³çàíî! Âåëè÷åçíèé îòâ³ð, ÿêðàç
ïîì³æ äâîìà øïàíãîóòàìè, ì³ã ïðîïóñòèòè íå ëèøå
àêâàëàíã³ñòà, àëå é áàòèñêàô.
Þð³é çàçèðíóâ, ïîñâ³òèâ ë³õòàðåì, ïîêðóòèâ
ãîëîâîþ é ðóøèâ äàë³. Íà êîðì³, äå âèòÿãëè ç çàâàëà
«ïàðëàìåíòåðà» (ÿê îõðåñòèâ æóðíàë³ñò õëîïöÿ
ç á³ëèì ïðàïîðîì), òåæ í³÷îãî ö³êàâîãî íå áóëî.
À ï³ä êîðìîþ...
Þð³é ñï³ê³ðóâàâ âíèç, Îëåêñàíäð âæå çâè÷íî
ðóøèâ çà íèì — àëå çàãàëüìóâàâ, çàìàõàâ ðóêàìè
é íàâ³òü ñõîïèâñÿ çà ñêðó÷åíèé ïîðó÷åíü. Ïî-
ð³çàâñÿ, àëå íå â³äïóñòèâ — òàê íå õîò³ëîñÿ éîìó
íàáëèæàòèñÿ äî á³ëîãî çàøèòîãî ì³øêà.
Êàï³òàí ï³äïëèâ áëèæ÷å... ïîêðóòèâñÿ íàä íèì...
äîòîðêíóâñÿ... âèòÿã íîæà...
Æóðíàë³ñò íàìàãàâñÿ äèâèòèñÿ êóäè-íåáóäü âá³ê,
àëå î÷³ ñàì³ ïîâåðòàëèñÿ äî ìîòîðîøíî¿ ñöåíè.
365
Þð³é îáåðåæíî, äóæå ïëàâíèìè ðóõàìè, ëåäü
äîòîðêàþ÷èñü, íàäð³çàâ ì³øîê. Êîðåñïîíäåíò íå
âèòðèìàâ — ï³äïëèâ é çàçèðíóâ.
Ì³øîê áóâ íàáèòèé çåìëåþ. Ìóëîì. Äîííèìè
â³äêëàäåííÿìè.
Þð³é ïîêðóòèâ ãîëîâîþ, âèïóñòèâ õìàðêó ïî-
â³òðÿ.
² òóò çâ³äê³ëÿñü ïî÷óëîñÿ ÷³òêå, äçâ³íêå é ãîëî-
ñíå: «Áàììì!»
Êàï³òàí ñòðåïåíóâñÿ, ìàõíóâ æóðíàë³ñòó ðó-
êîþ — «âãîðó!» é ðâîíóâ ïåðøèì. Îëåêñàíäð ïî-
äàâñÿ çà íèì é ëèøå ïåðåä ñàìîþ ïîâåðõíåþ, êîëè
çàáîë³ëî ó ãðóäÿõ, çãàäàâ, ùî ï³äí³ìàþ÷èñü — ñë³ä
âåñü ÷àñ âèäèõàòè, à çàòðèìàâøè ïîâ³òðÿ — ðèçè-
êóºø íà ïîâåðõí³ âèäèõíóòè éîãî ðàçîì ç ëåãåíÿìè.
Â³í âèäèõíóâ òàê, ùî êèòà á çàçäðîù³ óçÿëè.
Íà êîðì³ Îëåíà ñõèëèëàñÿ ç áîðòó, îïóñòèëà
ó âîäó ïîðîæíº â³äðî ³ ÿêðàç íàì³ðÿëàñÿ âäàðèòè
ïî íüîìó ùå é äðóãå.
— ²íæåíåðà ïî÷óëè! — íåãàéíî ñïîâ³ñòèëà
âîíà. — Íàáëèæàºòüñÿ!
Íà áîðòó âèÿâèëîñü, ùî ä³â÷èíà òðîõè ïåðå-

á³ëüøèëà, é íàñïðàâä³ Âîëîäèìèð íå ïåâåí, ùî
íàáëèæàºòüñÿ ñàìå ²íæåíåð.
Çâóê áóâ íåçíàéîìèé. Òèõå ìîíîòîííå ãóä³ííÿ
íå àñîö³þâàëîñÿ â æóðíàë³ñòà ç áóäü-ÿêèì äâèãó-
íîì àáî ðóø³ºì. Þð³é òåæ ìîðùèâ ëîáà, ìîâ÷àâ,
ìîâ÷àâ, ïîò³ì ïåðåïèòàâ:
— À öå òî÷íî âîíî?
366
— Òà êàæó æ — íå ïåâåí, — òðîõè ðîçäðàòî-
âàíî â³äïîâ³â Âîëîäèìèð. — Òàêîãî ùå íå ÷óâ.
— À ùî ÷óâ? — âêëèíèâñÿ Îëåêñàíäð.
— Äèçåë³ ÷óâ, åëåêòðîìîòîðè... Ïàðîâèêè
÷óâ — ³ ïîðøíåâ³, ³ òóðá³íè. À îäíîãî ðàçó íà-
â³òü... — Âîëîäèìèð ñïîõîïèâñÿ é ñàì ñåáå
óðâàâ. — À ùî òàêå?
— Òà òàê... — Îëåêñàíäð çðîáèâ êàì’ÿíó ïèêó,
àëå âñåðåäèí³ âñå àæ íóðòóâàëî é ï³äñòðèáóâàëî
â³ä ðàäîñò³. Âäàëîñÿ! Õî÷à ùî ñàìå â³í âèòÿãíóâ
ç Âîëîäèìèðà — ïîêè ùî áóëî íå çîâñ³ì çðîçóì³ëî.
Ãóä³ííÿ ïîñèëþâàëîñü. Âîëîäèìèð âîðóøèâ
ñâ³é ïåëåíãàòîð, ïîâåðòàâ éîãî ë³âîðó÷-ïðàâîðó÷.
Âèõîäèëî, ùî äæåðåëî çâóêó íàáëèæàºòüñÿ ç ë³âîãî
áîðòó, ãðàäóñ³â ï³ä ñîðîê ï’ÿòü íàâñêîñè äî ¿õíüîãî
íîñà. Öåáòî, ÿêðàç ç áîêó çàëèøåíèõ îñòðîâ³â. Äåñü
ïîñåðåäèí³, ìîæå, íàâ³òü ó ïðîòîö³.
Þð³é ñõîäèâ äî ðóáêè, âèòÿã é äåìîíñòðàòèâíî
ïîêëàâ çâåðõó íàäáóäîâè ê³ëüêà ïàëè÷îê äèíàì³òó.
Ç ãíîòàìè.
— Ãàäàºø, áóäå àòàêóâàòè?
Â ãîëîñ³ Âîëîäèìèðà ïîì³òíî áóëî òðèâîãó.
Þð³é ìîâ÷àâ íå ìåíøå õâèëèíè. Ïîò³ì ç³òõíóâ
é íàêàçàâ:
— Âñ³ì ñòàòè ïî áîðòàõ. Âäèâëÿòèñÿ â êîæíó
õâèëþ. ßê ïîáà÷èòå ùîñü ï³äîçð³ëå — ïåðèñêîï,
çáóðåííÿ íà âîä³... íàâ³òü êîð÷, ÿêèé ïëèâå íå çà
òå÷³ºþ — íåãàéíî ãóêàòè.
— À «æó÷êè»? — òèõî çàïèòàâ æóðíàë³ñò.
367
— Íàâðÿä ÷è â³í ìîæå ïðèéìàòè ùîñü ç-ï³ä
âîäè.
— É íàâðÿä ÷è âèñóíå ïèêó ëèøå äëÿ òîãî,
ùîá ¿õ ïðèéíÿòè, — ï³äõîïèâ Âîëîäèìèð. — Ïî
ì³ñöÿõ!
Ñàì â³í ñòàâ íà íîñ³ é ç ïîì³òíèì çóñèëëÿì
ñêåðîâóâàâ ã³äðîôîí òî â îäèí á³ê, òî â ³íøèé.
Çâóê ïîñèëþâàâñÿ.
Îëåêñàíäð ñëóõíÿíî ñòàâ á³ëÿ ë³âîãî áîðòó
é âòóïèâñÿ â âîäó.
«Ïåðèñêîï... — êðóòèëèñü äóìêè íàâêîëî îä-
íîãî é òîãî æ. — ßêèé, â á³ñà, ïåðèñêîï? Ð³÷êà æ,
ãëèáèíè ê³ëüêàìåòðîâ³... íó, õàé íàâ³òü íå ê³ëüêà-
ìåòðîâ³, âñå îäíî àæ í³ÿê íå îêåàí... Òà é ÷èì â³í
íàñ? Õ³áà ñïðàâä³ òîðïåäîþ...»
Ðåâíóâ äèçåëü, êîðàáåëü ðîçâåðíóâñÿ íîñîì äî
íåâ³äîìîãî îá’ºêòà é ðóøèâ íàçóñòð³÷.
Çâóê íàáëèæàâñÿ. Îñòðîâè òåæ.
— Áóðóí ç ë³âîãî áîðòó! — äçâ³íêî âèãóêíóëà
Îëåíà.
Þð³é ïðèêèï³â äî á³íîêëÿ. Âäèâëÿâñÿ äîâãî,
ç õâèëèíó. Îëåíà ñòîÿëà ïîðó÷ — âæå ç íàãîòîâà-
íîþ çàïàëüíè÷êîþ. Îëåêñàíäð òåæ ðîçâåðíóâñÿ
â òîé á³ê, àëå ç ðóáêè ñâèñíóâ Âîëîäèìèð é ïîêàçàâ
éîìó ïàëüöåì:
— Òóäè äèâèñü!
Â³í ³ äèâèâñÿ. Àëå âñå îäíî ðàç ïî ðàç îãëÿäàâñÿ.
— Êîð÷! — Þð³é ðîç÷àðîâàíî îïóñòèâ á³-
íîêëü. — Àëå âñå îäíî, ä³â÷èíêî, ìîëîäåöü! Êðàùå
äåñÿòü õèáíèõ òðèâîã, àí³æ îäíà ïðî´àâëåíà...
368
Êîðàáåëü âæå íàáëèçèâñÿ äî îñòðîâ³â é îñü-îñü
ìàâ óâ³éòè ïîì³æ íèìè.
— Ùî çà äóðíÿ! — îãîëîñèâ Âîëîäèìèð. —
Â³í ùî, â ïðîòîö³ õîâàºòüñÿ? Îáåðåæíî, Þð³þ,
öå ìîæå áóòè...
Ãðèìíóëî!
Âèáóõîì êîðàáåëü ï³äíÿëî é íàõèëèëî.
Îëåêñàíäð çëåò³â ç í³ã, áîëÿ÷å âäàðèâñÿ ãîëîâîþ
îá ïîðó÷åíü. Ð³æó÷è ïàëüö³, â÷åïèâñÿ ó ùîñü ì³öíå,
àëå ãîñòðå. Ùîñü íå ìåíø ãîñòðå âð³çàëîñü â ëîá
òà â³äñêî÷èëî. Î÷³ íåãàéíî ïîçàëèâàëî êðîâ’þ.
Ãðèìíóâ ùå îäèí âèáóõ — ñëàáê³øèé. Îëåê-
ñàíäð ï³äñêî÷èâ íà ð³âí³ — òî÷í³øå, âèäåðñÿ ïî-
ðó÷íåì, ÿê êàíàòîì, áî íîãè íå ñëóõàëèñü, é òàê-
ñÿê ïðîäåð î÷³. Ïîêè â³í ïðîðîáëÿâ òó ñêëàäíó
îïåðàö³þ, ãðèìíóëî ùå ðàç.
Ë³âå îêî í³ÿê íå ïðîäèðàëîñÿ, àëå ïîêè ùî âè-
ñòà÷àëî é ïðàâîãî.
Êîðàáåëü ðóõàâñÿ ïî âóçüêîìó, ÿê äëÿ éîãî
ãàáàðèò³â, êîëó — íàõèëåíèé, àæ õâèë³ íà ïàëóáó
çàë³òàëè. Â ðóáö³ í³êîãî íå áóëî — é äâåð³ ç ë³âîãî
áîêó áåçñèëî çâèñàëè. Êàï³òàí ïðèìîñòèâñÿ çàäîì
äî íàäáóäîâè é íàâìàííÿ æáóðëÿâ äèíàì³ò â âîäó.
Òî ÷åðåç ë³âèé áîðò, òî ÷åðåç ïðàâèé. ×åðãîâà
øàøêà ÿêðàç áóëüêíóëà, ïîòîíóëà, é çà ìèòü ãðèì-
íóëî ùå ðàç, à íàä âîäîþ ï³äíÿëàñü ï³íèñòà øàïêà.
Îëåíè òåæ íå áóëî âèäíî.
Æóðíàë³ñò ðîçâåðíóâñÿ äî êîðìè. Âîëîäèìèð,
÷³ïëÿþ÷èñü ðóêàìè çà ëåºðè, âèäèðàâñÿ íà áîðò
é ëàÿâñÿ ïðè òîìó íà âñ³ çàñòàâêè. Äàëåêî-äàëåêî
369
ïîçàäó, çáîêó â³ä ê³ëüâàòåðíîãî ñë³äó ïðîìàéíóëà
ä³âî÷à ãîë³âêà.
Àëå, ìîæëèâî, òå éîìó ïðîñòî çäàëîñÿ.
— Ñàøêî, ÷îãî ñòîâáè÷èø, á³æè â ñàëîí! — çà-
ãîðëàâ Âîëîäèìèð, ùå íàâ³òü íå âèäåðøèñü.
Îëåêñàíäð áóâ íàñò³ëüêè îøåëåøåíèé, ùî íàâ³òü
çàáóâ ñïèòàòè íàâ³ùî. Âò³ì, çàãàäêà ïðîÿñíèëàñÿ
ìèòòþ.
Â ñàëîí³ áóëà âîäà.
Íåáàãàòî — á³ëÿ ñõîä³â ëèøå íà ê³ëüêà ñàíòèìå-
òð³â íàä ï³äëîãîþ. Àëå, âðàõîâóþ÷è, ùî êîðàáåëü
ñèëüíî íàõèëèâñÿ ë³âîðó÷, òà é ùå îòðèìàâ ÷èìà-
ëåíüêèé äèôåðåíò íà í³ñ.
Ó ïðîòèëåæíîìó êóòêó áóëî ïî êîë³íî. Âñÿêèé
ìîòëîõ, äî òîãî ðîçêëàäåíèé ó ñàëîí³, òåïåð ÷àñò-
êîâî ïëàâàâ, ÷àñòêîâî âàëÿâñÿ íà ï³äëîç³ é ñòàðàííî
ïîòðàïëÿâ ñàìå ï³ä íîãè. Æóðíàë³ñò äâ³÷³ âïàâ,
âèìîê äî íèòêè, àëå äî ïðîòèëåæíî¿ ñò³íè òàê-ñÿê
ä³ñòàâñÿ.
² çàâìåð, ðîçãóáëåíèé.
Ïðîáî¿íè íå áóëî. Âîäà ñî÷èëàñÿ ïðîñòî ç ï³ä-
ëîãè.
— Ï³äëîãó, ï³äëîãó çðèâàé! — Âîëîäèìèð òà-
êîæ óâ³ðâàâñÿ â ñàëîí, ñòóïíóâ êðîê, ïîñëèçíóâñÿ...
Âèëàÿâñÿ íà ëüîòó — àëå âèéøëî íåÿê³ñíî, áî
«òâîþ ìàòü» ïðîçâó÷àëî âæå ï³ä âîäîþ é ïåðå-
òâîðèëîñü íà áóëüêàííÿ.
Ï³äñêî÷èâ, ðèïíóâñÿ áóâ ó êóòîê, ïîò³ì çóïè-
íèâñÿ — é êèíóâñÿ íàçàä.
370
— Ñàøêî! — äîëèíóëî âæå çíàäâîðó. — Òÿãíè
áðåçåíò, òàì ó êóòêó ìàº áóòè...
Áðåçåíò áóâ óæå íå â êóòêó, à ïîñåðåäèí³ ñàëîíó
é ïåðåïëóòàâñÿ ç ÿêèìèñü ëèíâàìè, à ò³, â ñâîþ
÷åðãó, — ç ìîòîöèêëîì òà ÿùèêàìè. Â³ä ñìèêàííÿ
âîðóøèëàñü âñÿ êóïà îäðàçó.
— Þð÷èêó! — âîëàâ òèì ÷àñîì Âîëîäèìèð. —
Ïîêèíü äèíàì³ò, éîãî, ãàäà, òóò íåìà! Â³í ïðîòîêó
çàì³íóâàâ, à ñàì ç òîãî áîêó íàñ çàìàíþº! Çóïèíè
êîðàáåëü, áóäåìî ïëàñòèð çàâîäèòè!
Áðåçåíò çàòð³ùàâ, ïîò³ì, íàðåøò³, ïîäàâñÿ.
Îëåêñàíäð íå âòðèìàâñÿ íà íîãàõ, óïàâ. Öüîãî ðàçó
âîäà íàêðèëà éîãî ç ãîëîâîþ.
— Ñàøêî, ìàòåð³ òâî¿é äîííåðâåòòåð! — ÷ó-
ëîñÿ çíàäâîðó. — Òÿãíè áðåçåíò, ñê³ëüêè ìîæíà
âîâòóçèòèñü.
Âîëîäèìèð ñòðèáíóâ çà áîðò, ò³ëüêè-íî êîðåñ-
ïîíäåíò âèñóíóâ íîñà ç ñàëîíó.
— Äàâàé ñþäè! — çàêðè÷àâ â³í ç âîäè. — Ò³ëüêè
íå âåñü îäðàçó.
Áðåçåíò ðîçìîòóâàòèñü íå áàæàâ, ÷³ïëÿâñÿ çà
âñå, ùî ìîæíà, í³áè íàâìèñíå îïèðàâñÿ. Êð³ì òîãî,
ïàëóáà âæå ìàëà äîáðÿ÷èé íàõèë é äîâîäèëîñü îä-
í³ºþ ðóêîþ òðèìàòèñü.
— Òðèìàé!
Êîðåñïîíäåíò òðèìàâ. Âîëîäèìèð ðàç ïî ðàç
ï³ðíàâ êóäèñü ï³ä í³ñ êîðàáëÿ é òÿãíóâ áðåçåíò íà
ñåáå.
— Ëèíâó òÿãíè!
371
Îëåêñàíäð ðèïíóâñÿ áóâ ïî ìîòóçêó, àëå òóò
òàêè çãàäàâ, ùî áðåçåíò â³äïóñêàòè íå ìîæíà.
Îãëÿíóâñÿ.
Þð³é âæå ñòîÿâ ïîðó÷ é ïîïóñêàâ ó âîäó ê³íåöü.
Âîëîäèìèð ñõîïèâ éîãî é çíîâó ï³ðíóâ.
— Òÿãí³òü! — ãîëîñ éîãî ïî÷óâñÿ ç ïðîòèëåæ-
íîãî áîðòó.
Îëåêñàíäð â³ä³éòè íå ì³ã, àëå Þð³é êèíóâñÿ
òóäè, íàõèëèâñÿ é âèòÿã ìîòóçêó íà ïàëóáó.
— Êð³ï³òü!
Çàâåëè ùå îäíó ëèíâó, áðåçåíò ïåðåñòàâ ðâàòèñÿ
ç ðóê, é Îëåêñàíäð ïîëåãøåíî ç³òõíóâ. À òåïåð ùî?
— Ùî, ùî... — Âîëîäèìèð âæå çíîâó äåðñÿ íà
ïàëóáó. — Äàâàé ó ñàëîí, âîäó âè÷åðïóé!
Êîðåñïîíäåíò âñòèã íàáðàòè é âèëèòè òðè â³äðà.
ßê çàâæäè, âèÿâèëîñÿ, ùî íàéçðó÷í³øå ì³ñöå äëÿ âè-
÷åðïóâàííÿ íåçðó÷íå äëÿ íàáèðàííÿ. Çàðàç çãîäè-
ëîñÿ á äâà-òðè ïîì³÷íèêè... ëèøå òåïåð æóðíàë³ñò
çãàäàâ ïðî Îëåíó é êèíóâñÿ íà ïàëóáó.
Àëå â äâåðÿõ ç³òêíóâñÿ ç Âîëîäèìèðîì, â³äëåò³â
âá³ê é ñïîòèêíóâñÿ îá òîâñòèé ïîæåæíèé ðóêàâ.
Ðóêàâ ê³í÷àâñÿ, çâ³ñíî, íàñîñîì.
— Íàïðàâëÿé! — êðèêíóâ Âîëîäèìèð ³ çíèê.
Ùî íàïðàâëÿòè?
Íàñîñ çäðèãíóâñÿ ó íüîãî â ðóêàõ é çàðåâ³â.
Îëåêñàíäð ïîñï³õîì êèíóâ éîãî ó âîäó. Ðóêàâ íå-
ãàéíî ðîçäóâñÿ é áðèçíóâ ö³âêîþ ïðîñòî â îáëè÷÷ÿ.
Êîðàáåëü çàòðåìò³â — ìàáóòü, çíîâó ïî÷àâ
ðóõàòèñü.
372
Íàñîñ ïðàöþâàâ äîñèòü åôåêòèâíî — ð³âåíü
âîäè çìåíøóâàâñÿ íà î÷àõ. Îäíî÷àñíî ìåíøàâ
íàõèë. Ê³íåöü ê³íöåì æóðíàë³ñò çàøòîâõàâ ìàøèíå-
ð³þ â êóò, êèíóâ çâåðõó ÿêóñü çàë³çÿêó, ùîá íå
ç’¿æäæàëî, é ïîá³ã íàãîðó.
Ò³ëüêè-íî âèñóíóâ ïèêó, ÿê êîðàáåëü òèöüíóâñÿ
íîñîì â ï³ñîê. Îëåêñàíäð íå âòðèìàâñÿ íà íîãàõ
é â³äëåò³â çíîâó â ñàëîí — ëèøå öüîãî ðàçó íå íî-
ñîì, à çàäîì. Ìàáóòü, äëÿ ð³çíîìàí³òíîñò³.
Îäíî÷àñíî çàãëóõëè äèçåëü é íàñîñ. Çäóâñÿ
ðóêàâ. Ñòàëî òèõî.
Æóðíàë³ñò ïîòðóñèâ ãîëîâîþ é âèá³ã-òàêè íà
ïàëóáó.
Êîðàáåëü ñòîÿâ, ïðèòêíóâøèñü íîñîì äî ïëÿ-
æèêà. Þð³é âèêèäàâ íà íàäáóäîâó îäíó äèíàì³òíó
ïàëè÷êó çà äðóãîþ. Âîëîäèìèð ÿêðàç íàì³ðÿâñÿ
ç³ñòðèáíóòè çà áîðò.
— Í³, Âîëîäþ, òè çàëèøàéñÿ! — íå ïîâåðòàþ÷è
ãîëîâè, ãóêíóâ êàï³òàí. — Âèòÿãíè êóëåìåò, ðàï-
òîì öÿ íàâîëî÷ çàõî÷å äîáèòè! À òè, Ñàøêî, — çà
ìíîþ! Íà, òÿãíè!
Ñàì Þð³é òåæ óõîïèâ ê³ëüêà ïàëè÷îê, ÿêèéñü
ðåì³íåöü é âèñòðèáíóâ ïåðøèì.
Á³ãòè çà êàï³òàíîì âèÿâèëîñü äîñèòü âàæêî —

³ òåìï â³í îäðàçó âçÿâ çàâèñîêèé, é ìåòà öüîãî
ñïðèíòó áóëà íåâ³äîìîþ... òà é îñòð³âåöü ëåäü áóâ
ñõîæèì íà á³ãîâó äîð³æêó, íàâ³òü ³ç ïåðåïîíàìè.
Ïåðåîðàíèé í³÷íîþ áèòâîþ ´ðóíò âåñü ÷àñ ïîòðà-
ïëÿâ ïîï³ä íîãè òî âåëèêîþ ãðóäêîþ, òî êîð÷åì,
373
òî ïîâàëåíèì äåðåâîì. Ê³ëüêà ðàç³â ç-ï³ä í³ã ùîñü
ìåòóøëèâî ò³êàëî — é Îëåêñàíäð ùîñèëè ñïîä³-
âàâñÿ, ùî òî ëèøå ÿù³ðêè.
ßêðàç ï³ñëÿ ö³º¿ äóìêè â³í çíîâó ñï³òêíóâñÿ,
âèïóñòèâ ç ðóê âåñü âàíòàæ é ãåïíóâñÿ ãîëîâîþ
âïåðåä.
Ïðîñòî ïåðåä î÷èìà âàëÿâñÿ ðîçòðîùåíèé
÷åðåï.
— Âñòàâàé, âñòàâàé! — Þð³é íà ìèòü çóïèíèâñÿ
é ï³äõîïèâ ç çåìë³ ïàðó øàøîê. — Íå â³äñòàâàé!
Â ê³íö³ øëÿõó Îëåêñàíäðó çäàâàëîñü, í³áè âîíè

ïåðåòíóëè íå êðèõ³òíèé ð³÷êîâèé îñòð³âåöü, à,
ùîíàéìåíøå, Àâñòðàë³þ.
— Òðèìàé!
Þð³é òèöüíóâ éîìó äî ðóê çàïàëüíè÷êó, à ñàì
çâàëèâ óâåñü äèíàì³ò íà ï³ñîê é âçÿâ äî ðóê ðåì³íöÿ.
Îáèäâà äèõàëè âàæêî. Íà â³äì³íó â³ä êàï³òàíà,
êîðåñïîíäåíò óÿâëåííÿ íå ìàâ, êóäè âîíè á³ãëè,
é òåïåð ïîçèðàâ íàâêîëî ç âåëüìè çäèâîâàíèì
âèãëÿäîì.
Áî âèá³ãëè âîíè ïðîñòî íà ïðîòèëåæíèé ê³íåöü
ïðîòîêè. Îí âîíî ùî! Âèÿâëÿºòüñÿ, òóò º ùå êî-
ðîòêèé øëÿõ! Àëå íàâ³ùî...
— Ïèëüíóé!
Àãà, îí ó ÷îìó ð³÷!
Îëåêñàíäð ïèëüíóâàâ. Â³í óæå çíàâ, ùî óâàãó
ñë³ä çâåðòàòè íà ï³äîçð³ëèé ðóõ ó âîä³ — âèð, õâèë³,
áóëüáàøêè òîùî. Àëå íà öüîìó ê³íö³ ïðîòîêà ìàëà
ó øèðèíó íå ìåíøå äâîõñîò ìåòð³â, é, ïî-ïåðøå,
374
ñïîñòåð³ãàòè çà âîäîþ ç íèçüêîãî áåðåãà áóëî
âàæêî, à ïî-äðóãå...
Íó ùî âîíè çðîáëÿòü òîìó ²íæåíåðó, íàâ³òü
ÿêùî â³í ïðîïëèâå ïîñåðåäèí³ — öåáòî çà ñîòíþ
ìåòð³â? Ðóêîþ ïîìàõàþòü? ×è ïàëüöåì ó âîä³ ïî-
êðóòÿòü, ùîá çáóðèòè...
ßêðàç ïîñåðåäèí³ ïðîòîêè âèíèêëà òðèêóòíà,
íà÷å â³ä êîðàáëÿ, õâèëÿ. Îäíàê ïðåäìåòà, ÿêèé á
¿¿ çáóðþâàâ, íå áóëî.
— Îí... — â³ä õâèëþâàííÿ Îëåêñàíäð íàâ³òü
çàáóâ çàâ÷åí³ ìîðñüê³ òåðì³íè.
Àëå Þð³é âæå é ñàì áà÷èâ.
Øàøêà ëÿãëà ó ðîçøèðåííÿ çàãàäêîâîãî ðå-
ì³íöÿ.
— Ï³äïàëþé!
Æóðíàë³ñò ï³äí³ñ çàïàëüíè÷êó äî ãíîòà é íàâ³òü
ñàì çäèâóâàâñÿ, êîëè âîãíèê ñïàëàõíóâ ç ïåðøîãî
ðàçó.
Ãí³ò çàòð³ùàâ é ïî÷àâ ñèïàòè ³ñêðàìè.
Þð³é êðóòîíóâ ðåì³íåöü íàä ãîëîâîþ é íå-
ñïîä³âàíî ïîæáóðèâ ïàëè÷êó òàê, ùî âîíà äàëåêî
ïåðåëåò³ëà ñåðåäèíó ïðîòîêè é âïàëà ìàéæå ï³ä
ïðîòèëåæíèì áåðåãîì. Ãðèìíóëî. Â ïîâ³òðÿ ï³ä-
íÿëàñü íå çâè÷íà âæå ï³íèñòà øàïêà, à ñòîâï âîäè
òà íàìóëó. Ìàáóòü, òàì áóëî ì³ëêî.
Íàñòóïíèé ñíàðÿä ë³ã ïîñåðåäèí³ — àëå âåð-
øå÷îê õâèë³ òèì ÷àñîì äîáðÿ÷å ïîñóíóâ âïåðåä
é âèáóõ ñòàâñÿ äàëåêî ïîçàäó.
375
Öþ øàøêó äîâåëîñÿ êèäàòè âæå ï³ä âåëèêèì
êóòîì äî ïðîòîêè, íàâçäîã³í çàãàäêîâîìó ïëàâó-
÷îìó çàñîáó. Ñíàðÿä ë³ã äîñèòü áëèçüêî. Àëå, ÿê
íàâìèñíå, ãí³ò âèÿâèâñÿ çàäîâãèì, é âèáóõíóëî
íå îäðàçó.
Âèáóõ áóâ çâè÷íèé — ï³íèñòà øàïêà. Çíà÷èòü,
òàì âæå áóëî äîñèòü ãëèáîêî.
×è òî æóðíàë³ñòó çäàëîñÿ, ÷è ñïðàâä³ — àëå
â ãîëîñ³ êàï³òàíà ÷óëèñÿ ãí³â òà ðîçïà÷.
Øàøêà ï³øëà íåâäàëî, çàíàäòî âèñîêî é âïàëà
áëèçüêî â³ä áåðåãà. Íàòîì³ñòü âèáóõíóëî îäðàçó,
ï³ä ñàìîþ ïîâåðõíåþ, òàê, ùî íàâ³òü ïîâ³òðÿíà
õâèëÿ óòâîðèëàñÿ é êîðåñïîíäåíòà äîáðÿ÷å âäà-
ðèëî ïî âóõàõ. Þð³ÿ, ìàáóòü, òåæ.
Ñíàðÿä³â çàëèøèëîñÿ ëèøå òðè, é, ìàáóòü, ñàìå
òîìó êàï³òàí êðóòèâ ñâîþ ïðàùó äîâãî, ñòàðàííî
ïðèö³ëþþ÷èñü. Ïîïàâ.
Ïàëè÷êà ëÿãëà ÿêðàç ó âåðøå÷îê òðèêóòíî¿
õâèë³.
Íàòîì³ñòü âèáóõó íå ñòàëîñÿ çîâñ³ì.
— Òâîþ ìàòü! Ï³äïàëþé!
Õâèëÿ òèì ÷àñîì çíèçèëàñÿ — ìàáóòü, òîé, ùî
ðóõàâñÿ ïðîòîêîþ, âæå âèéøîâ íà ïðèñòîéí³ ãëè-
áèíè é íåãàéíî öèì ñêîðèñòàâñÿ. Âëàñíå êàæó÷è,
â³í âæå áóâ íå â ïðîòîö³...
Øàøêà âïàëà òðîõè ïîïåðåäó õâèë³ é çà ñåêóíäó
âèáóõíóëà. Çâóê áóâ ÿêèìîñü... íåçâè÷íî-ðîçêîòèñ-
òèì. Íà÷å äî îäíîãî âèáóõó äîëó÷èâñÿ ùå îäèí.
376
Õâèëÿ çðîñëà, ï³äíÿëàñÿ...
Îëåêñàíäð ðîççÿâèâ ðîòà é ìàëî íå óïóñòèâ
ç ðóê çàïàëüíè÷êó.
Áî ç âîäè âèãóëüêíóëà é, æâàâî ðîçñ³êàþ÷è âîäó,
ïîïåðëà âïåðåä...
ÐÓÁÊÀ Ï²ÄÂÎÄÍÎÃÎ ×ÎÂÍÀ!
Äîñòîòó, ÿê ó àìåðèêàíñüêèõ ô³ëüìàõ.
Ëèøå íå ÷îðíà, à òåìíî-çåëåíà, òà çíà÷íî
ìåíøà.
Ïî ñîá³ âîíà ëèøàëà ï³íèñòó øàïêó.
Ðóáêà õèòíóëàñÿ, ìåòð³â çà òðè ïîçàä íå¿ íàä âî-
äîþ ïðîìàéíóâ òàêèé æå òèïîâèé äëÿ ï³äâîäíîãî
÷îâíà õâ³ñò ç ãâèíòîì, çáóðèâ ï³íó...
² âñÿ êîíñòðóêö³ÿ çíèêëà. Ñõîâàëàñÿ ï³ä âîäîþ.
Ëèøå õâèëÿ ï³øëà.
Àæ òîä³ ïîðó÷ çíîâ çàñâèñò³ëà ïðàùà. Â³äñòàíü
äî ö³ë³ âæå ïåðåâàæàëà äâ³ ñîòí³ ìåòð³â, é Îëåê-
ñàíäð ðîç÷àðîâàíî îçèðíóâñÿ. Þð³é õåêíóâ,
âîñòàííº êðóòíóâ ìîòóçêó é ìàëî ñàì íå ïîëèíóâ
ñë³äîì.
Ì³ñöÿ ïàä³ííÿ ñíàðÿäó í³õòî íå ïîì³òèâ. Òðè-
êóòíà õâèëÿ òåæ çíèêëà — ìàáóòü, ÷îâåí âèáðàâñÿ
íà âåëèêó ãëèáèíó.
Óò³ê.
ßêóñü ìèòü í³÷îãî íå â³äáóâàëîñÿ, ïîò³ì äèíàì³ò
âñå-òàêè âèáóõíóâ. Âîäÿíèé ãîðá áóâ íåâèñîêèì.
Íàòîì³ñòü...
Íàòîì³ñòü îäðàçó æ ï³ñëÿ âèáóõó âîäà çàêèï³ëà,
ç åï³öåíòðó ïîïåðëè áðèçêè òà ï³íà, ïîò³ì ùîñü
çáëèñíóëî íà ñîíö³ é íåãàéíî ïîòîíóëî çíîâó.
377
— Íåâæå ïîïàëè?
Îëåêñàíäð îçèðíóâñÿ çíîâó. Êàï³òàí çàñòèã
ïîðó÷, ïðèêëàâøè äîëîíþ äî ëîáà, é ïèëüíî
âäèâëÿâñÿ ó íàïðÿìêó îñòàííüîãî âèáóõó. Ïîò³ì
ïðèáðàâ ðóêó é çëîâ³ñíî ïîñì³õíóâñÿ.
— Àíó á³ãîì!
Çâîðîòí³é øëÿõ âèÿâèâñÿ ùå âàæ÷èì, áî òåïåð
Þð³é á³ã óçàãàë³ íàâïðîñòåöü ³ íå áóâ îáòÿæåíèé
íàâ³òü ê³ëüêîìà äèíàì³òíèìè øàøêàìè. Îëåêñàíäð
çíîâó ïåðå÷åïèâñÿ îá òîé ñàìèé ÷åðåï, çëîñòèâî
ïîæáóðèâ éîãî íîãîþ — ÿê ôóòáîëüíèé ì’ÿ÷.
Áóâ íåãàéíî ïîêàðàíèé — ïåðå÷åïèâñÿ îá ÷è¿ñü
òðóõëÿâ³ ðåáðà ³ çíîâó âïàâ.
Êîðîòøå êàæó÷è, êîëè â³í ï³äá³ã äî êîðàáëÿ,
âæå ñêðåãîò³â ñòàðòåð.
Äèçåëü çàâ³âñÿ, íà÷å éîìó òåæ íåòåðïåëèâèëîñÿ.
— Âèòÿãàé àêâàëàíãè! — ãóêíóâ ç ðóáêè êàï³-
òàí. — Âîëîäþ, íà òîá³ ëèøàºòüñÿ ïëàñòèð! Ïèëü-
íóé! ßêùî çìîæåø — çàêð³ïè ùå é çñåðåäèíè!
ß ïîâíèé õ³ä çàðàç íå äàâàòèìó, àëå âñå îäíî —
ïèëüíóé!
Çàðÿäæåíèõ àêâàëàíã³â çàëèøèëîñü ÿêðàç äâà —
îäèí ïîâíèé «Þíãà» — ç ìàëåíüêèì áàëîí÷èêîì,
òà îäèí íàï³âïîðîæí³é «Óêðà¿íà». Àëå õâèëèí íà
äâàäöÿòü îáîõ ìàëî âèñòà÷èòè.
ªäèíå, ùî ï³äãîòóâàòè ¿õ âèÿâèëîñü òðîõè
âàæêî, áî òðóñèëèñÿ ðóêè.
Êîëè ñóäíî âèñêî÷èëî ç ïðîòîêè, ï³íà âæå ðîç³-
éøëàñÿ âåëèêèì êîëîì é áóëüêàëî ëèøå ó öåíòð³,
òà é òî äîñèòü ñëàáî.
378
— Âïåðåä! — êàï³òàí ñòðèáíóâ ó âîäó, íàâ³òü
íå çàñòåáíóâøè âñ³ ðåìåí³. Æóðíàë³ñò ïðîáóâàâ áóâ
ïîâòîðèòè öåé ïîäâèã, áîëÿ÷å âäàðèâñÿ ÷åðåâîì
îá âîäó, îòðèìàâ çâåðõó áàëîíàìè ïî õðåáòó, ìè-
ìîâîë³ çîéêíóâ — ³ íàêîâòàâñÿ âîäè.
— Ì-äà... — ñêàçàâ ç ïàëóáè Âîëîäèìèð. —
Ùî ñîêîëó ìîæíà, òå ãîðîáöåâ³ çàñü. Äî ðå÷³, òè
âàíòàæ³ çàáóâ!
— Òüõó!
Êîðåñïîíäåíò ñïåðåñåðäÿ ñïëþíóâ ó çàãóáíèê
é çìóøåíèé áóâ çíîâó éîãî ïðîìèâàòè òà ïðî-
äóâàòè.
Áóëüáàøêè ï³äí³ìàëèñÿ çí³çâ³äê³ëÿ.

Ïðèíàéìí³, ñàìå òàêèé âèãëÿä ìàëî òå ÿâèùå.
Òå, ùî äíà íå âèäíî áóëî, çäàâàëîñÿ âæå ïðè-
ðîäíèì òà çâè÷íèì... ïîêè íå çíèêëà é ïîâåðõíÿ.
Òåïåð ñêëàäàëîñÿ âðàæåííÿ, í³áè êîðåñïîíäåíò
ïëèâ ó âåëèê³é êóë³ — ñâ³òë³é çâåðõó òà òåìí³é
âíèçó. É êóëÿ òà ìåíøàëà ç êîæíèì ïîðóõîì ëàñ-
ò³â — òåìí³ëî.
Ìàñêó âñå ù³ëüí³øå é ù³ëüí³øå âòèñêóâàëî â îá-
ëè÷÷ÿ, Îëåêñàíäð âèäèõíóâ íîñîì — äîïîìîãëî.
Íàòîì³ñòü ñêëî íåãàéíî ñï³òí³ëî. Äîâåëîñü çíîâó
âïóñêàòè äî ìàñêè âîäó.
Ùå çà õâèëèíó êîðåñïîíäåíò ïîøêîäóâàâ, ùî
íå ïðèõîïèâ ç ñîáîþ ãëèáèíîì³ð.
Ùå ÷åðåç õâèëèíó äîâåëîñÿ âìèêàòè ë³õòàðèê.
379
Íàðåøò³ ç ³ìëè íåñïîä³âàíî ð³çêî ç’ÿâèëèñÿ
ëàñòè. Þð³é îãëÿíóâñÿ — âñ³ì êîðïóñîì, íà÷å âåïð,
é ìàõíóâ ðóêîþ — íå â³äñòàâàé!
Âîäà áóëà õîëîäíà òà êàëàìóòíà, é âåëèêå äî-
âãàñòå ò³ëî òåæ ç’ÿâèëîñÿ íåñïîä³âàíî. Þð³é ëåäü
íå âð³çàâñÿ â íüîãî íîñîì, é Îëåêñàíäð ìåëàíõî-
ë³éíî ïîäóìàâ, ùî ñàì áè â³í, ÿêáè ïëèâ ïåðøèì,
ö³º¿ á³äè íå ìèíóâ.
Âîíè â³äõèëèëèñü â³ä îð³ºíòèðà — áóëüáàøîê
é çàéøëè çáîêó, ÿêðàç ïîñåðåäèí³. Áóëüáàøêè ñî-
÷èëèñÿ çâ³äê³ëÿñü ³ç êîðìè. Êîðåñïîíäåíò ï³äïëèâ
áëèæ÷å. Ñòàëî âèäíî, ùî ïîâ³òðÿ âèò³êàº ç òð³-
ùèíè. Äîâãî¿ — â³ä ãâèíòà ìàëî íå äî ñåðåäèíè
ñóäíà. Øèðîêî¿ — õî÷ ïàëüöÿ çàñîâóé. Çâèâèñ-
òî¿ — íà÷å áëèñêàâêà âäàðèëà.
Íà ñêîë³ ïîì³òíî áóëî, ùî êîðïóñ ìàº òàêó
ñàì³ñ³íüêó øåðåõóâàòó ñòðóêòóðó, ÿê çëàìàíèé ë³õ-
òàðíèé ñòîâï. ² íàâ³òü àðìàòóðà ñòèð÷èòü òàê ñàìî.
Ïîêðó÷åíà. Ïîðâàíà. Ïîêàë³÷åíà.
Áåòîí?
«Ó íüîãî áóäèíî÷îê ïðîñòî íà áåðåç³, ³ ùîñü
â³í òàì àêòèâíî áóäóº. Áåòîíó ç Êîâàëüñüêî¿ ïðè-
â³ç, ÷îòèðè ì³êñåðè. Êóïó àðìàòóðè», — çãàäàëàñÿ
ðîçïîâ³äü Âîëîäèìèðà. Òàì, ùå ó Êèºâ³. Áîæå...
ÿê äàâíî öå áóëî!
×îâåí ìàâ ëèøå ï’ÿòü-ø³ñòü ìåòð³â ó äîâæèíó —
òà ùå âèñòóï íà íîñ³, íà÷å äîâãèé é âóçüêèé òàðàí.
Ö³ëêîì éìîâ³ðíî, ùî æóðíàë³ñò íå ïîìèëÿâñÿ
â ñâî¿õ ïðèïóùåííÿõ é ²íæåíåð ñïðàâä³ ïëàíóâàâ...
äóæå áëèçüêèé êîíòàêò. Òóò Îëåêñàíäðà òðîõè
380
ñêîëèõíóëà äóìêà, ùî òàðàí ì³ã óâ³ãíàòèñÿ ÿêðàç
â äíèùå ¿õíüîãî êîðàáëÿ.
Íà ãëèáîêîìó ì³ñö³.
Äàëåêî â³ä áåðåãà.
À ïîò³ì, êîëè á íà âîä³ çàëèøèëèñÿ ëèøå äâîº-
òðîº-÷åòâåðî ïåðåëÿêàíèõ ïëàâö³â (³ öå ùå ÿêáè
âñ³ì ïîùàñòèëî!) — ²íæåíåð áè ñïëèâ é ðîçñòð³ëÿâ
âñ³õ íåâäàõ ³ç êóëåìåòà!
Áî íà á³ñà æ éîìó ùå çäàâñÿ îöåé êðîíøòåéí
íà ðóáö³, ÿêðàç á³ëÿ ëþêà?!
×îâåí ëåæàâ ìàéæå íà áîö³, é ðóáêà ñòðèì³ëà íå
âãîðó, à íàâñêîñè — íà÷å ïåíü â³ä íàï³âïîâàëåíîãî
ñòîë³òíüîãî äóáà.
Ç çàäíüîãî îáò³÷íèêà ðóáêè ñòèð÷àëà ñàíòè-
ìåòð³â íà äåñÿòü çàãíóòà òðóáêà — íå ³íàêøå, ÿê
ïåðèñêîï.
Ïåðåäíÿ ÷àñòèíà ðóáêè çèðêíóëà íà êîðåñïîí-
äåíòà òüìÿíèìè â³êîíöÿìè ç òîâñòîãî ñêëà — íà÷å
çâ³ð áëèêíóâ î÷èöÿìè.
Þð³é çðîáèâ êîëî íàâêðóã ðóáêè, çíîâó ï³äïëèâ
äî êîðìè é âïðàâíèìè ðóõàìè îáêðóòèâ íàâêîëî
ãâèíòà ñâîþ ëèíâó.
Ïîâåðíóâñÿ.
Ïîïëèâ êóäèñü ÷îâíîâ³ ï³ä ÷åðåâî, ïîñâ³òèâ
ë³õòàðèêîì ³ òóäè.
Êîðåñïîíäåíò âèñ³â ó âîä³, çàâîðîæåíî ðîç-
äèâëÿþ÷èñü âîðîæó ìàøèíó. Ïðîñòî íå â³ðèëîñÿ,
ùî òóò, ìàéæå â ªâðîï³, ó ìàéæå ºâðîïåéñüê³é òà
ïðàêòè÷íî öèâ³ë³çîâàí³é êðà¿í³, çíàéøîâñÿ ñâ³é
êàï³òàí Íåìî... íà æàëü, íå ç òàêèìè ÷èñòèìè
381
çàäóìêàìè, ÿê éîãî ïðîòîòèï. Òà é «Íàóò³ëóñ» áóâ
ÿêèéñü êàðëèêîâèé...
² ìåðòâèé.
— Áîì... Áîì... Áîì... — ïî÷óëèñÿ ïîðó÷ ãëóõ³
óäàðè.
Îëåêñàíäðà àæ ï³äêèíóëî — àëå âèÿâèëîñü, ùî
òî Þð³é ê³ëüêà ðàç³â âäàðèâ ðó÷êîþ ë³õòàðèêà ïî
ïåðèñêîïó.
Çâ³ñíî, í³õòî ³ í³ùî éîìó íå â³äïîâ³ëî.
— Áîì... Áîì... Áîì...
Êàï³òàí ïîãðþêàâ ùå â äâîõ ì³ñöÿõ; âîñòàííº —
ïî ñàìîìó ãâèíòó, ÿêîãî á³ëüøå, ìàáóòü, íå îñòåð³-
ãàâñÿ. Àëå ðåçóëüòàò áóâ òîé ñàìèé, é æóðíàë³ñòîâ³
àæ òðîõè ïîëåãøàëî.
Þð³é âèìêíóâ ë³õòàðèê é íà ìèòü íåðóõîìî
çàâìåð á³ëÿ ÷îâíà-ïîòîïåëüíèêà, íà÷å â³ääàâøè
îñòàííþ øàíó ²íæåíåðîâ³... ùî äëÿ êîðåñïîíäåíòà
òàê ³ çàëèøèâñÿ íåâ³äîìèì.
Îëåêñàíäð òåæ íàáëèçèâñÿ. Ïîÿñ ç âàíòàæàìè,
ùî ñêèíóâ éîìó ç ïàëóáè Âîëîäèìèð, íå áóâ ï³ä³-
áðàíèé, é àðõ³ìåäîâà ñèëà éîãî â³ä÷óòíî òÿãíóëà
âãîðó. Ìàøèíàëüíî â³í ñõîïèâñÿ çà ïåðèñêîï...
À íàñòóïíî¿ ìèò³ çîéêíóâ (ï³ä âîäîþ öå ìàëî
âèãëÿä íåâåëè÷êîãî âèáóõó ç ö³ëèì îáåðåìêîì ïî-
â³òðÿíèõ ïóçèð³â) é áëèñêàâè÷íî â³äñìèêíóâ ðóêó.
Ïåðèñêîï ïîâåðíóâñÿ!
Þð³é ìèòòþ ãàéíóâ äî íüîãî, êèíóâ ïîá³æíèé
ïîãëÿä íà ãâèíò — òîé, çâ³ñíî, íå âîðóøèâñÿ,
é çíîâó ââ³ìêíóâ ñâ³é ë³õòàðèê.
382
Íà÷å ó â³äïîâ³äü, áëèìíóëî òà çàñâ³òèëîñÿ â³÷êî
ïåðèñêîïà.
Þð³é áëèìíóâ äâ³÷³ — ³ â³÷êî äâà ðàçè çàãîð³-
ëîñÿ é çãàñëî.
À òîä³...
ßêáè â ðîò³ íå ñòèð÷àâ çàãóáíèê, Îëåêñàíäð
îáîâ’ÿçêîâî çãàäàâ áè äîáðèì ñëîâîì ä³äà, ÿêèé
áîçíà-íàâ³ùî âèâ÷èâ éîãî àáåòêè Ìîðçå.
— Òè õòî? — ïðîáëèìàëî ó ïåðèñêîï³.
— À òè õòî? — ïðîìèãîò³â ó â³äïîâ³äü êàï³òàí.
— Þðêî, íå ïðèäóðþéñÿ...
— Òè ïåðøèé ïî÷àâ...
Îëåêñàíäð ñòðóñíóâ ãîëîâîþ. Ï³ä âîäîþ, íà
ãëèáèí³ íå ìåíøå äâàäöÿòè ï’ÿòè ìåòð³â, òî÷èëàñü
áàëà÷êà, é ïî÷àëè ¿¿ ñï³âðîçìîâíèêè ç äðóæí³õ
êïèí³â — íà÷å ó áàð³ çóñòð³ëèñÿ.
— Íó, äîáðå, õî÷ òè. Òî òè, âèÿâëÿºòüñÿ, é ç âè-
áóõ³âêîþ âì³ºø ïîâîäèòèñÿ?
— Çíîâó æ òàêè — òè ïåðøèé ïî÷àâ.
— À. Íó çâ³ñíî.
— Íà á³ñà òè ñïëèâ, êîëè âèõîäèâ ç ïðîòîêè?
Äèâíî, àëå öå ïèòàííÿ ñõâèëþâàëî é êîðåñïîí-
äåíòà. Ñïðàâä³, íàâ³ùî? ßêáè íå òîé ìàíåâð, íàâðÿä
÷è Þð³é çì³ã áè âëó÷èòè øàøêîþ òàê äîáðÿ÷å.
— Òî íå ÿ. Ïîïåðåäí³ì âèáóõîì òè ïîøêîäèâ
áàëàñòíèé êëàïàí. Ìåíå é âèêèíóëî.
— À.
— À ÷èì òè æáóðëÿâ ñâî¿ áîìáè òàê äàëåêî?
— Ïðàùåþ.
— Îò ÷îðò!
383
— À ÿê òè íàñ ï³ä³ðâàâ?
— Ì³íîþ. ¯õ òàì ùå äâ³, òðîõè äàë³ â ïðîòîö³.
Îëåêñàíäð â³ä÷óâ, ÿê ìîðîçîì îáñèïàëî øê³ðó.
Âîíè æ...
— Ìè æ ïðîéøëè ïðîòîêîþ!
— Ïîùàñòèëî!
Æóðíàë³ñòîâ³ ñòàëî ÷îìóñü òåïëî òà ñîðîìíî.
— Òâî¿ æó÷êè º ó íàñ íà áîðòó?
— Òðè. Ïîï³ä ïîðó÷íÿìè. Íà êîðì³, íà íîñ³
é íàâïðîòè ðóáêè. Àëå ñëóõàòè ÿ ì³ã ëèøå íà ñòî-
ÿíö³ — áî äèçåëü ó âàñ ñòðàøåííî ðåâå. Íå ìîãëè
ïîì³íÿòè?
Êîðåñïîíäåíòó çäàëîñÿ, í³áè êàï³òàí ïîñì³õ-
íóâñÿ, íåçâàæàþ÷è íà çàãóáíèê.
— Ãðîøåé íå âèñòà÷èëî. À ÿê òè çáèðàâñÿ...
— Íå ñêàæó. Êð³ì òîãî, âñÿ ìîÿ àïàðàòóðà ðîç-
ðàõîâàíà íà ìåíå. Òîá³ âîíî íå çãîäèòüñÿ.
— Çðîçóì³ëî. À ùî ó ìåíå çà ïîøêîäæåííÿ
ó êîðì³? Ìàáóòü, øëþçîâèé ëþê âèíåñëî?
— Í³. Òð³ùèíà á³ëÿ äåéäâóäó.
— À ç âåðõí³ì ëþêîì ùî?
— Ïåðåõíÿáëåíèé.
— Îò ÷îðò!
Îáèäâà âîãíèêè çãàñëè. Ïåðøèì çíîâó îçâàâñÿ
Þð³é:
— Ñê³ëüêè òè ïðîòðèìàºøñÿ?
Â³äïîâ³ä³ íå áóëî äîñèòü äîâãî. Íàòîì³ñòü ùîñü
âîðóõíóëîñÿ é çàñêðåãîò³ëî â êîðì³. Îëåêñàíäð
ïîñï³õîì êèíóâ ïîãëÿä íà ãâèíò — àëå í³. Çâóê
éøîâ çñåðåäèíè.
384
— Òè ÷è íå âèòÿãàòè ìåíå ç³áðàâñÿ?
— ßêùî çìîæó.
— Íå çìîæåø.
— À...
— Çà÷åêàé. ß á òåðåâåíèâ ³ äàë³, àëå ó íàñ çàëè-
øèëîñÿ ïðèáëèçíî äåñÿòü õâèëèí. Ó ìåíå â êîðì³
êâàðöîâèé ìàõîâèê ³ âæå òðèäöÿòü ñàíòèìåòð³â
âîäè. Êîëè ïîçàëèâàº ï³äøèïíèêè, âåñü êâàðö
ïåðåòâîðèòüñÿ íà ïèëþêó. Îäíîìîìåíòíî. À âà-
æèòü âîíî â³ñ³ì öåíòíåð³â é ðîáèòü òðèäöÿòü òèñÿ÷
îáåðò³â. À ïðîòîêà, äî ðå÷³, ç öüîãî áîêó øèðîêà,
à ç âàøîãî — âóçüêà.
Þð³é ïîì³òíî çäðèãíóâñÿ é ïîãëÿíóâ íàãîðó.
— ß ùîñü ìîæó äëÿ òåáå çðîáèòè?
— Òàê... — öüîãî ðàçó áëèìàííÿ áóëè íåð³â-
íîì³ðí³, ç âåëèêèìè ³íòåðâàëàìè. Ìàáóòü, ó òîãî,
õòî ñèä³â òàì, çà øàðîì áåòîíó, àáî çàê³í÷óâàëîñü
ïîâ³òðÿ.... àáî ï³äñòóïèëà ï³ä ãîðëî âîäà.
— ßêùî òè ñïðàâä³ çäîáóäåø öþ øòóêó...
Ïàóçà òðèâàëà äîâãî-äîâãî, é óâåñü öåé ÷àñ
Îëåêñàíäð áîÿâñÿ íàâ³òü ç³òõíóòè.
— ...òî íå âèïðîáîâóé ¿¿ íà ìå...
Áëèìàííÿ óðâàëîñÿ íà ï³âñëîâ³, é á³ëüøå íå
â³äíîâëþâàëîñü.
Íàòîì³ñòü çàìàõàâ ïðàâèöåþ êàï³òàí:
— Âãîðó, âãîðó!
Æóðíàë³ñò ïëèâ, âèäèõàþ÷è — àëå Þð³é çíîâó
âçÿâ òàêèé òåìï, ùî ëåãåí³ ðâàëèñü íà âîëþ, òð³-
ùàëè ðåáðà, à ïåðåä î÷èìà ìåðåõò³ëè òî ÷åðâîí³,
òî ÷îðí³ êîëà òà ïëÿìè.
385
— Âîëîäþ! — çàãîðëàâ êàï³òàí, ëåäü âèñóíóâøè
ïèêó ç âîäè. — Çàâîäü!
— Òàê ïëàñòèð... — Âîëîäèìèð, ìàáóòü, â³ä÷å-
ïèâ îäíó ëèíâó é ùîñü ç íåþ ðîáèâ — áî áðåçåíò
ç áîðòó äîáðÿ÷å îáâèñ.
— ÇÀÂÎÄÜ!
Þð³é ðåâíóâ öå ãó÷í³øå çà äèçåëü, é Âîëîäèìèð
íåãàéíî êèíóâñÿ â ðóáêó.
Êîðàáåëü ðóøèâ, ÿê ò³ëüêè êîðåñïîíäåíò ïåðå-
êèíóâ íîãè íà ïàëóáó.
Ïëàñòèð â³äõîäèâ, é êàï³òàí ïîñëàâ æóðíàë³ñòà
éîãî ïðèòðèìóâàòè. Áðåçåíò ðâàâñÿ ç ðóê, Îëåê-
ñàíäð ìàøèíàëüíî òÿãíóâ éîãî íà ñåáå é íå ì³ã
çðîçóì³òè, çàðàäè ÷îãî âîíè ò³êàþòü? Íó êâàðö…
íó â³ñ³ìñîò êåãå… íó ïåðåòâîðèòüñÿ íà ïèëþêó —
òî é ùî? Õàé íàâ³òü îäíîìîìåíòíî. ² äî ÷îãî òóò
òå, ùî ïðîòîêà ç òîãî áîêó øèðîêà, à ç öüîãî —
âóçüêà. Àëå ãîëîâíå — äå Îëåíà? ×îðò, íàâ³òü íå
âñòèã çàïèòàòè Âîëîäþ, ìîæå, â³í áà÷èâ...
Êîðàáåëü âèñêî÷èâ ç ïðîòîêè ³ â³äõèëèâñÿ äî-
áðÿ÷å âá³ê, íà÷å õîâàþ÷èñü â³ä ÷îãîñü, ùî ÷è òî ñè-
äèòü, ÷è òî çáèðàºòüñÿ ðóõàòèñü ïîì³æ îñòð³âöÿìè.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é ïîäóìàâ, ùî äåñÿòü õâèëèí,
ìàáóòü, âæå ìèíóëè...
² ñòàëîñÿ!
Ãðèìíóëî òàê, ùî çàäóäí³â óâåñü êîðïóñ. Ãóðê³ò
äîëèíóâ ó äâà ïðèéîìè: ñïî÷àòêó âîäîþ — é â³ä-
ãóêíóëîñÿ äíî, ïîò³ì ïîâ³òðÿì — é ç æàë³áíèì
äçâîíîì âèëåò³ëà îñòàííÿ, äèâîì âö³ë³ëà øèáêà.
386
Îëåêñàíäðà ãåïíóëî ñïèíîþ îá ïîðó÷åíü, àæ
ïîâ³òðÿ ç ëåãåí³â âèòðóñèëî.
Àëå íàñòóïíî¿ ìèò³ ñòàëî íå äî äèõàííÿ, áî ïî-
áà÷èâ â³í òàêå...
Â³í ïîáà÷èâ, ÿê âàë, çàêðó÷åíèé ç ñ³ðî-æîâòî-
áëàêèòíî-çåëåíèõ ñìóã âèõîïèâñÿ ç-çà ïîâîðîòó
é âäàðèâ ïëÿæèê, äå é òàê ñò³ëüêè âñÿêîãî ñòàëîñÿ.
Íàêðèâ éîãî. Íàêðèâ ïîëîâèíó âåëèêîãî îñòðîâà
é âåñü, ïîâí³ñòþ âåñü ìàëèé!
Õâèëÿ äîêîòèëàñÿ äî êîðàáëèêà, ï³äíÿëà éîãî,
ïîñòàâèëà ñòîð÷, ïîò³ì òàê ñàìî ïëàâíî é ëàã³äíî
îïóñòèëà.
Äèçåëü çàìîâê. Îëåêñàíäð ëåäü óòðèìàâñÿ íà
ïàëóá³. Âîëîäèìèð çâè÷íî âæå âèäèðàâñÿ ïî ëåºðàõ
ç-çà ë³âîãî áîðòó, ìàéæå íå ëàþ÷èñü. Þð³é çàâèñ
íà øòóðâàë³ ó ðóáö³, é, ìàáóòü, íàâ³òü ç í³ã íå çëåò³â.
À îò çàì³ñòü çåëåíèõ êó÷åð³â íà îáîõ îñòð³âöÿõ
çàëèøèëèñü ëèøå îáëàìàí³ ñòîâáóðè. Âñ³ âîíè áóëè
íàõèëåí³ â îäèí á³ê — íà÷å çàñ³êà ïðîòè òàíê³â.
² çâ³ñíî — æîäíî¿ ã³ëî÷êè. Æîäíîãî ëèñòî÷êà.
— Îñ³íü íàñòàëà, — ëÿïíóâ Âîëîäèìèð é íå
äóæå ðîçóìíî ðåãîòíóâ — ìàáóòü, ç ïåðåëÿêó.
É í³÷îãî äèâíîãî. Îëåêñàíäð â³ä÷óâ, ùî íîãè
éîãî íå òðèìàþòü, é ëåäü óñòèã ñõîïèòèñÿ çà ïî-
ðó÷åíü íà êàþò³.
Áî ³íàêøå ãàíåáíî îñ³â áè íà ïàëóáó.
Ïðèñòàëè òàì æå. Òèì á³ëüøå, ùî ïëÿæèê

ìàéæå é íå çì³íèâñÿ — ÿê áóâ ãîëèé ï³ñîê, òàê
387
³ çàëèøèâñÿ. À íà çíèùåíèé ë³ñ êîðåñïîíäåíò íà-
ìàãàâñÿ íå ïîçèðàòè.
Íàòîì³ñòü óäàðíà âîäÿíà õâèëÿ ïîâí³ñòþ çíè-
ùèëà óñ³ ñë³äè í³÷íî¿ íåêðîìàíòñüêî¿ ñóòè÷êè —
é òåïåð æóðíàë³ñò êîæí³ ê³ëüêà õâèëèí ëîâèâ
ñåáå íà äóìö³ — à ÷è íå ïðèâåðçëîñÿ éîìó âñå òå?
Ïî÷èíàþ÷è ïðèáëèçíî ç Òðàõòåìèð³âñüêîãî ï³â-
îñòðîâà. Ðàçîì ç êàì’ÿíîþ ïèêîþ íà ñêåë³. Ðàçîì
ç íàéìè÷êîþ ç íåâ³äîìîãî ñåëà, ÿêîãî íåìà. Ðàçîì
ç êîðàáëÿìè, ÿêèõ íà ðàäàð³ âèäíî, à î÷èìà — í³.
Ðàçîì ç ãðàá³æíèêàìè, ÿêèõ ïðèíîñÿòü ó æåðòâó
íåâ³äîìî êîìó. Ðàçîì ç Âîëîõàòèì, ÿêèé ï³äí³ìàº
÷åðâîíîàðì³éö³â, é ðàçîì ç Êðóêîì, ÿêèé ï³äí³ìàº
ôàøèñò³â òà çàïîðîæö³â. Ðàçîì ç ï³äâîäíèìè ÷îâ-
íàìè ó öåíòð³ êðà¿íè. Ðàçîì ç Îëåíîþ.
Îëåíà!
— À äå?.. — ðèïíóâñÿ áóâ æóðíàë³ñò äî Þð³ÿ,
àëå òîé çàñòåðåæíî ï³äíÿâ îáèäâ³ ðóêè îäðàçó.
— Áóäå, áóäå òîá³ Îëåíà! Òðîõè ï³çí³øå. Ñïî-
÷àòêó ç ïðîáî¿íîþ ðîçáåðåìîñü.
Îëåêñàíäð òàê ³ çàêëÿê ç ðîççÿâëåíèì ðîòîì.
Ïîò³ì âèçíàâ, ùî ñïðàâä³, øóêàòè ä³â÷èíó êîðà-
áëåì, ÿêèé îñü-îñü ³ ñàì ìîæå áóëüêíóòè, íå äóæå
äîðå÷íî.
Àëå âñå îäíî, òàê âïåâíåíî îá³öÿòè, ùî «Îëåíà
áóäå»... Õî÷à... Ìîæå, êàï³òàí ïðîñòî áà÷èâ, êóäè ¿¿
ñêèíóëî, é áà÷èâ, ùî ä³â÷èíà ïîïëèâëà äî îñòðîâà?
² âñå-òàêè... Þð³é âåñü ÷àñ ãîâîðèâ ïðî íå¿ ÿê
ïðî ÿêóñü ð³÷. Ïðî ³ãðàøêó.
388
«Ðîçáèðàííÿ ç ïðîáî¿íîþ» âèëèëîñÿ â äîñèòü
âàæêó òà ìàðóäíó ïðàöþ. Äëÿ ïî÷àòêó ï³ä í³ñ êîðà-
áëÿ çàãíàëè ê³ëüêà òîâñòåëåçíèõ êîëîä — ùî ñàìå
ïî ñîá³ òåæ áóëî íå çà³ãðàøêè. Ïîò³ì Âîëîäèìèð
âèäîáóâ ç íàäð ñàëîíó òîâñòåëåçíèé ñòàëåâèé òðîñ
é ïî÷àâ êð³ïèòè éîãî — ÷îìóñü íà êîðì³.
— À ÷îìó íà êîðì³? — íåîáåðåæíî çàïèòàâ
æóðíàë³ñò, é áóâ íåãàéíî ïîêàðàíèé ëåêö³ºþ ïðî
ìåòîäè êð³ïëåííÿ òðîñ³â íà êîðàáëÿõ.
Çàãàëîì âèõîäèëî, ùî òðîñ îá³éìàòèìå ñèëîâèé
êàðêàñ êîðàáëÿ é ðèçèê âèðâàòè øìàò îáøèâêè
àáî íàâ³òü øïàíãîóò òàêèì ÷èíîì õî÷ òðîõè, òà
çìåíøåíî.
— À òÿãíóòè ÷èì?
Íà öå çàïèòàííÿ Âîëîäèìèð êîðîòêî ðåãîòíóâ
é ïîïëåñêàâ ñåáå ïî ïðàâîìó á³öåïñó. Ïðàâèöÿ ïðè
öüîìó áóëà òðîõè ç³ãíóòà, é çáîêó öå ìàëî òàêèé
âèãëÿä, íà÷å æóðíàë³ñòîâ³ ïîêàçàëè íå äóæå ïðè-
ñòîéíèé æåñò.
Àëå â³í íå îáðàçèâñÿ.
Òðîñ çàêð³ïèëè íà ìîãóòíüîìó äóáîâ³, àëå íå
ïðîñòî òàê — à ÷åðåç õèòðó êîíñòðóêö³þ ç ðóõî-
ìîãî áëîêó òà âæå çíàéîìî¿ ëåá³äêè. Âèéøëî ùîñü
íà çðàçîê ãàêà â³ä ï³äéîìíîãî êðàíà.
— Íó, — êàï³òàí ïåðøèì âçÿâñÿ çà ðó÷êó. —
Ùî òóò ó íàñ?
Ðó÷êà ïî÷àëà êðóòèòèñü íåñïîä³âàíî ëåãêî,
é Âîëîäèìèð çàäîâîëåíî ïîñì³õíóâñÿ:
— À ùî, ìîæå, ìè é ñàì³ âïîðàºìîñü? Áî ñê³ëüêè
Ñàøêó íå ãîäóé, â³í âñå îäíî Îëåíó øóêàòè ðâåòüñÿ.
389
Þð³é ç ñóìí³âîì ïîãëÿíóâ íà êîðåñïîíäåíòà,
çíèçàâ ïëå÷èìà é ïî äåÿê³é ïàóç³ êèâíóâ.
— Ìîòîð â³çüìè, — áóðêíóâ â³í íàâçäîã³í. — Áî
íà âåñëàõ òðè äí³ íàâêðóã îñòðîâà ÷èðãèêàòèìåø.
— ² ÷îâåí íàäìè ç àêâàëàíãà! — ãóêíóâ ùå
é Âîëîäèìèð. — Øâèäøå áóäå! Ò³ëüêè ãëÿäè, ùîá
íå ëóñíóâ.
Ïîâ³òðÿ, ùî ðâàëîñÿ ç øòóöåðà, â³ä ð³çêîãî

ñïàäó òèñêó áóëî ñòðàøåííî õîëîäíèì é ìîðîçèëî
ðóêè. Àëå Îëåêñàíäð ì³ã áè çàêëàñòèñÿ, ùî òðåì-
òÿòü âîíè çîâñ³ì íå â³ä òîãî.
Åê³ïàæ òèì ÷àñîì óñòèã çðîáèòè ëåá³äêîþ
ê³ëüêà äåñÿòê³â îáåðò³â, òðîñè íàòÿãíóëèñÿ, íà÷å
ñòðóíè, é òèõî áðèí³ëè íà â³òðó.
Íà÷å ãðàëè ñóìíó ìåëîä³þ.
Ìîòîð çàâîäèòèñü íå ñõîò³â. Ïðèíöèïîâî. Íà-

â³òü íå ïèðõàâ âèõëîïîì — ïðîñòî òîðîõò³â ñîá³,
ÿê ìåðòâà é íåïðèäàòíà àí³ äî ÷îãî çàë³çÿêà, ³ âñå.
Ïðàêòèêè æóðíàë³ñòà âèÿâèëîñü äîñèòü ëèøå äëÿ
òîãî, ùîá ïåðåâ³ðèòè ð³âåíü áåíçèíó â áà÷êó.
Áåíçèí áóâ.
— Ëàìåð! — ëàã³äíî ñêàçàâ Âîëîäèìèð. —
Òðåáà, ïî-ïåðøå, ñïî÷àòêó ï³äêà÷àòè áåíçèí â êàð-
áþðàòîð — îñü òàê... à ïî-äðóãå... å-å-å...
Â³í çá³ãàâ ïî îáöåíüêè, çà÷èñòèâ ³ ç’ºäíàâ ¿õ
ïîì³æ ñîáîþ.
— À ïî-äðóãå, êîëè íàñ òðóñèëî, òî îá³ðâàëî
äð³ò â³ä ìàãíåòî äî ñâ³÷êè. Òà íå ïåðåæèâàé, öå
390
âæå ñåðéîçí³øà ïðîáëåìà, áàãàòî õòî ç íåþ á íå
âïîðàâñÿ.
Ìîòîð ðèêíóâ, çàòîðîõò³â íà õîëîñòîìó õîäó,
é Âîëîäèìèð ïîñï³õîì âèáðàâñÿ ç ÷îâíà.
Íà ãóìîâîìó ÷îâí³ æóðíàë³ñò ïëàâàâ. Íà ìîòî-

ðíîìó — òåæ. À îò ïîºäíàííÿ ïåðøîãî é äðóãîãî
âîäíî÷àñ âèÿâèëîñü øòóêîþ õèòðîþ é íîðîâëè-
âîþ. Êîëè Îëåêñàíäð ïðèñ³â íà êîðì³ — ÷îâåí
çàäåð í³ñ é ïîïõàâñÿ çèãçàãîì. Êîëè ïåðåáðàâñÿ
áëèæ÷å äî ñåðåäèíè — ïî÷àâ ï³äâàæóâàòè íîñîì
âèñîê³ õâèë³. Êîëè, íàðåøò³, çíàéøîâ ïðàâèëüíó
òî÷êó é ïîòð³áíó ïîòóæí³ñòü — âèÿâèëîñü, ùî âè-
ñîêèé áîðò òà â³äñóòí³ñòü ê³ëÿ ñòâîðþþòü øèðîêå
ïîëå äëÿ ³ãîð ç â³òðîì.
Êîðîòøå êàæó÷è, ê³ëüâàòåðíèé ñë³ä â³ä éîãî
êîðîòêî¿ ïîäîðîæ³ âèÿâèâñÿ çàïëóòàí³øèì íàâ³òü
çà ºãèïåòñüêèé ³ºðîãë³ô.
Àëå âñå öå áóëè äóðíèö³. Îëåêñàíäð äîäàâ ãàçó,
âìîñòèâñÿ çðó÷í³øå é ïîòîðîõò³â äî ì³ñöÿ âèáóõó
ïåðøî¿ ì³íè.
Òå÷³ÿ âæå çíåñëà, ðîçòÿãíóëà ñêèíóòèé ç ïàëóáè
ìîòëîõ íå çã³ðøå áîìæ³â, ùî äîðâàëèñÿ äî ïîêè-
íóòî¿ áóä³âë³. Ëèøå á³ëÿ ñàìîãî îñòðîâà òåë³ïàëèñÿ
íà õâèëÿõ ÿê³ñü óëàìêè.
Îëåêñàíäð çðîáèâ êîëî... äðóãå... ïîâäèâëÿâñÿ
ó âîäó...
Âîäà áóëà ÷îðíà.
Â³í ð³øó÷å ïîâåðíóâ ðó÷êó äî ñåáå, é ÷îâåí
ñëóõíÿíî ï³øîâ äî áåðåãà.
391
Ìåíøèé îñòð³âåöü â³ä öóíàì³ ìàéæå íå ïî-
ñòðàæäàâ. Âèãèí ïðîòîêè ñêåðóâàâ âîäÿíó õâèëþ
ïðàâîðó÷, ÿêðàç íà ì³ñöå í³÷íîãî ÷è òî áîþ, ÷è òî
ìàðåííÿ. Çëàìàí³ òà ïîòðîùåí³ ì³íàìè äåðåâà ùå
ëåæàëè — àëå âæå çäàâàëèñÿ ö³ëêîì îðãàí³÷íîþ
÷àñòèíîþ ïåéçàæó. Ó íàñòóïíîìó ðîö³ í³õòî é íå
çàï³äîçðèòü, ùî òóò áóëî, é ÷è áóëî âçàãàë³.
Çåìëÿ ë³êóº ñâî¿ ðàíè øâèäøå, í³æ ëþäè.
Ïðîòèëåæíèé â³ä ïðîòîêè êðàé îñòðîâà ìàéæå
íå ïîñòðàæäàâ. Äåðåâà òóò ï³äñòóïàëè äî ñàì³-
ñ³íüêîãî áåðåãà, à âåðáè âçàãàë³ êóïàëè ñâî¿ ã³ëêè
ó Äí³ïð³. Ç-ï³ä âîäè ñòèð÷àëî äîñèòü áàãàòî êîð÷³â,
é æóðíàë³ñò îñòåð³ãñÿ ï³äõîäèòè áëèçüêî äî áåðåãà.
Òèì á³ëüøå íà íüîìó íå áóëî æîäíèõ ñë³ä³â.
Í³õòî íå âèáèðàâñÿ ç âîäè, íå ÷³ïëÿâñÿ çà ã³ëêè,
ëàìàþ÷è òà ðîçñóâàþ÷è ¿õ, íå ñòàâàâ íà ï³ñîê áî-
ñîþ ñòîïîþ.
Í³÷îãî.
Îñòð³âåöü áóâ ìàëèé, é çà äåñÿòü õâèëèí Îëåê-
ñàíäð ïðîìèíóâ éîãî, ðèïíóâñÿ áóâ äî ïðîòîêè,
ïîò³ì çãàäàâ ïðî ì³íè é ñêåðóâàâ ÷îâåí âçäîâæ
âåëèêîãî îñòðîâà.
Äîáó òîìó âîíè ç Þð³ºì êðóòèëèñÿ òóò íà êî-
ðàáë³ é ñïî÷àòêó îòðèìàëè ñàì³, à ïîò³ì äîáðÿ÷å
íàâ³øàëè âîðîãàì! Ïðè÷îìó îäðàçó äâîì!
² îò âîðîãè ìåðòâ³, âîíè æèâ³... àëå ÷îìóñü æóð-
íàë³ñòó ñòðàøåííî õîò³ëîñÿ ïîâåðíóòèñü íà äîáó,
íà äâ³, íà òðè àáî é á³ëüøå íàçàä é ïîïåðåäèòè ä³-
â÷èíó, ñõîâàòè ¿¿ ïîãëèáøå, ïîäàë³, âèñàäèòè ãåòü
íà áåðåã, ê³íåöü ê³íöåì.
392
Éîìó çäàâàëîñÿ íàâ³òü, ùî çà êèìîñü ³ç ðîäè÷³â
øêîäóâàëîñÿ á ìåíøå.
Òóò Þð³é âïåðøå âð³çàâ ïî áåðåãó ç êóëåìåòà..
Çëàìàí³ ã³ëêè îá³ðâàëî, âåðáè ï³äíÿëèñÿ, îáòðó-
ñèëèñÿ, ÿê êóðêà ç-ï³ä ï³âíÿ, é çíîâó ñòîÿëè ñîá³,
íà÷å é í³÷îãî íå ñòàëîñÿ.
Òóò...
Ùîñü á³ëå é áåçôîðìíå ëåæàëî íà áåðåç³!
Îëåêñàíäð ñìèêíóâ ðó÷êó é äîäàâ ãàçó. ×îâåí
ðîçâåðíóâñÿ, õâèë³ òåïåð áèëè â áîðò é äîáðÿ÷å
éîãî ï³äêèäàëè — àæ òðèìàòèñü äîâîäèëîñü. Àëå
øâèäê³ñòü êîðåñïîíäåíò íå çìåíøèâ.
Íà æàëü, «á³ëå» âèÿâèëîñü ëèøå øìàòêîì ï³-
íîïëàñòó.
Çà ãîäèíó æóðíàë³ñò îá³éøîâ îñòð³â íàâêðóã
é çíîâó íàáëèçèâñÿ äî âèõîäó ç ïðîòîêè. Êîðàáåëü
óæå âèë³ç íîñîì íà áåðåã é ñòîÿâ íà êîëîäàõ, íà÷å
òàíê íà êîòêàõ. Þð³é ç Âîëîäèìèðîì âîâòóçèëèñü
á³ëÿ ïîì³òíî¿ òð³ùèíè íà ë³âîìó áîðò³. Ùîñü ãðþê-
íóëî, çáëèñíóâ òåðì³ò, é Îëåêñàíäð â³äâåðíóâñÿ.
Î÷³ çàðàç òðåáà áóëî áåðåãòè íàâ³òü á³ëüø, í³æ
çâè÷àéíî.
Â³í çíîâó âèïëèâ íà ì³ñöå âèáóõó é âèìêíóâ ìî-
òîð. Òèøà âäàðèëà â âóõà. Õâèë³ íåãàéíî ïåðåñòàëè
áðèçêàòèñÿ â îáëè÷÷ÿ é çàëèâàòè áîðòè, é òåïåð
ëèøå ëàã³äíî õèòàëè ÷îâíà — ÿê äèòèíó.
«Òè ì³é.., — ëàñêàâî øåïîò³ëà âîäà ïîï³ä äíè-
ùåì. — Òåïåð òè ì³é...».
Îëåêñàíäð ñòðóñíóâ ãîëîâîþ. Òå÷³ÿ íåñëà éîãî
ãåòü â³ä îáîõ îñòðîâ³â. Ìàáóòü, òàê ñàìî âîíà íåñëà
393
³ Îëåíó... ÿêùî òà áóëà ïðèòîìíà, àáî ÿêùî âñòèãëà
â÷åïèòèñü ó ùîñü ïëàâó÷å. Àáî êîòèëà äíîì, ÿêùî
ðàïòîì íå âñòèãëà...
Àëå äå ãàðàíò³ÿ, ùî çà ö³ ê³ëüêà ãîäèí òå÷³ÿ íå
çì³íèëàñÿ?
Îëåêñàíäð îäÿã ìàñêó, òðóáêó-øíîðõåëü, ë³ã
íà í³ñ é òèöüíóâñÿ ó âîäó. Âèäèì³ñòü ñÿãàëà ìåòð³â
òðüîõ-÷îòèðüîõ; ãëèáèíà êîëèâàëàñü â³ä äâîõ äî
íåâ³äîìî ñê³ëüêîõ — áî ÷àñ â³ä ÷àñó äíî òî ï³äí³ìà-
ëîñü ìàéæå äî ñàìî¿ ïîâåðõí³, òî õîâàëîñü â ï³òüì³.
ßêùî Îëåíà ïîòîíóëà...
ßêùî âîíà ïîòîíóëà, òî íàáàãàòî á³ëüøå øàíñ³â,
ùî ò³ëî çà÷åïèëîñÿ çà ÿêèéñü êîð÷ òàì, â ãëèáèí³,
é ëåæàòèìå òàì, ïîêè ãíèë³ñí³ ãàçè íå ðîçäóþòü
÷åðåâî é ãðóäè, ï³ñëÿ ÷îãî ñïëèâå é òèæäåíü
ïëàâàòèìå âîäîñõîâèùåì, ³ ÿêùî ïîùàñòèòü —
ïðèá’ºòüñÿ äî áåðåãà, à ÿêùî í³ — òî çíîâó ïîòîíå
é öüîãî ðàçó çàëèøèòüñÿ òàì, óíèçó, íàçàâæäè.
Ö³êàâ³ ìàëüêè çãðàéêîþ âèãóëüêíóëè ç í³çâ³ä-
ê³ëÿ, òèöüíóëèñÿ íîñàìè ó ìàñêó — «í³, öå íå
¿ñò³âíå!» — é çíèêëè. Îòàê ñàìî ðèáè áóäóòü òè-
öÿòèñÿ â ïðåêðàñíå îáëè÷÷ÿ êîõàíî¿, é ïî÷íóòü,
ìàáóòü, ç î÷åé, à êîëè øê³ðà äîñèòü ðîçì’ÿêíå,
ïåðåéäóòü äî ì’ÿñà, à ïîò³ì ïðèºäíàþòüñÿ ðàêè òà
æàáè...
Îëåêñàíäð ç³ðâàâ ìàñêó é íåðâîâî ïîæáóðèâ ¿¿
íà í³ñ. Ö³ëêîì ìîæëèâî, ùî â³í óæå äàâíî ïðîïëèâ
íàä ò³ëîì Îëåíè.
À òå÷³ÿ íåïîñï³õîì íåñëà éîãî ãåòü â³ä îñòðîâ³â,
ãåòü â³ä áåðåãà, ãåòü â³ä ïàñêóäíèõ òèõ ìàðîäåð³â
394
ç ¿õí³ì êîðàáëåì, äèâíèìè çäàòíîñòÿìè, çä³áíîñ-
òÿìè òà çáî÷åííÿìè...
Êðàùå á õòîñü ³ç íèõ ïîòîíóâ!
Äóìêà ïðèéøëà — é ï³øëà, áî íàðîäèëàñÿ ñåð-
öåì, à ðîçóìîì Îëåêñàíäð ÿñíî áà÷èâ, ùî ÿêáè
çàãèíóâ Âîëîäèìèð — êîðàáåëü áè âòîíóâ, ÿêáè çà-
ãèíóâ Þð³é — êîðàáåëü áè âòîíóâ, ³ õ³áà ùî, ÿêáè
çàãèíóâ â³í ñàì — òî âñå áóëî á òî÷í³ñ³íüêî òàê.
«Òî íåõàé áè êðàùå çàãèíóâ ÿ, í³æ Îëåíà!» —
âèáèëî ñåðöå, àëå ðîçóì íåãàéíî öþ ïðîïîçèö³þ
ñïðîñòóâàâ é ïî÷àâ íàâîäèòè ñâî¿ àðãóìåíòè.
Çà ê³ëüêà äí³â ä³â÷èíà âñòèãëà ïîøâåíäÿòè
ìàéæå ãîëîþ ïåðåä òðüîìà ÷îëîâ³êàìè, ç óñ³ìà æ
òðüîìà ïåðåñïàòè é, íàñê³ëüêè áà÷èâ ó íàï³âòüì³
æóðíàë³ñò, ç äåêèì ³ç íèõ — çáî÷åíèì ñïîñîáîì.
Íà á³ñà âîíà éîìó çäàëàñÿ, òàêà ïîâ³ÿ?
Êîðåñïîíäåíò ç³òõíóâ, ùå ðàç îáâ³â ïîãëÿäîì
îáð³é. Îñòðîâè ìàëè âèãëÿä îäí³º¿ çåëåíî¿ ïëÿìêè.
Ç ïðîòèëåæíîãî áîêó âèãóëüêíóëà ö³ëà íèçêà òàêèõ
ñàìèõ ïëÿìîê, à òðîõè çáîêó — ùå äâ³. Êóäè íåñëà
éîãî òå÷³ÿ — ãîä³ áóëî é âãàäàòè, àëå ñóäÿ÷è ç ¿¿
øâèäêîñò³, áóäü-ÿêî¿ çåìë³ æóðíàë³ñò äîñÿãíóâ áè
õ³áà ùî çà òèæäåíü.
Â³í çíîâó ç³òõíóâ, çàâ³â ìîòîð é ðóøèâ íà-
âìàííÿ. Âèéøëî — äî íèçêè. Ïîò³ì ïåðåäóìàâ
é ðîçâåðíóâñÿ äî ë³âîãî îñòðîâà. Ïåðåäóìàâ ùå
ðàç é ï³øîâ äî ïðàâîãî. Ê³íåöü ê³íöåì, çàïëþùèâ
î÷³, çàêëàâ öèðêóëÿö³þ, ïîðàõóâàâ äî òðèäöÿòè,
÷îâåí âèð³âíÿâ, à î÷³ ðîçïëþùèâ. Ìàéæå ïðÿìî
ïî êóðñó áóëà íèçêà.
395
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà é ïîïðÿìóâàâ äî íå¿.
Ó ñåðö³ áóëî õîëîäíî, ïîðîæíüî é ñóõî.
Ñîíöå ïåðåáðàëîñÿ ÷åðåç óÿâíèé ïîð³ã é, ñó-
äÿ÷è ç øâèäêîñò³, ìàëî íàì³ð âïàñòè íà ãîëîâó.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é íàäîâãî çàêëÿê á³ëÿ ìî-
òîðà. Äâèãóí ñòóêîò³â, ñìåðä³ëî áåíçèíîì, îäíî-
ìàí³òí³ñòü ïåéçàæó ïðàöþâàëà, ÿê êîëèõàíêà, òà
é ð³âíîì³ðíà õèòàâèöÿ íå äîäàâàëà áàäüîðîñò³.
Îòîæ í³÷îãî äèâíîãî, ùî ãîëîâà éîãî âñå á³ëüøå
òà á³ëüøå õèëèëàñü íà ãðóäè, à î÷³ çàïëþùóâàëèñü.
Îäíîãî ðàçó â³í íàâ³òü óïóñòèâ ç ðóê âàæ³ëü ìî-
òîðà. Òîé íåãàéíî êðóòíóâñÿ âá³ê, ÷îâåí êèíóâñÿ
â ïðîòèëåæíèé — ³ ìàëî íå ïåðåêèíóâñÿ.
Äîâîäèëîñü íà õîäó çà÷åðïóâàòè âîäó çà áîðòîì
é áðèçêàòè íåþ â îáëè÷÷ÿ.
Ñîí â³äñòóïèâ — àëå íàòîì³ñòü êîðåñïîíäåíòîì
îâîëîä³ëà äèâíà àïàò³ÿ, ñõîæà ÷è òî íà ãëþêè, ÷è
íà ïåðåäñâ³òàíêîâå ìàðåííÿ, êîëè àáñîëþòíî íå-
ðåàëüí³ ïîä³¿ çäàþòüñÿ ðåàëüíèìè, ³ íàâïàêè, êîëè
ââèæàºòüñÿ, ùî â õàòó çàõîäÿòü âîäíî÷àñ Ïóò³í,
Áóø ³ ä³â÷èíêà, ó ÿêó áóâ çàêîõàíèé â ïåðøîìó
êëàñ³, êîëè ì³ñÿöü âèñèòü íà ñóñ³äñüê³ì áàëêîí³,
à çîð³, îáñèïàâøèñü, âïàëè â êàñòðóëþ, êîëè áó-
äèíêè ïî ïàðíîìó áîö³ âóëèö³ ïåðåêèíóëèñü íà
ë³âèé á³ê, à ïî íåïàðíîìó — â³äïîâ³äíî, íà ïðàâèé,
³ ïàëÿòü ëþëüêè; êîëè ðàíêîâà ãàçåòà ìàº âèãëÿä
òàð³ëêè, à òàð³ëêà — íå ãàçåòè, à ÷îìóñü öåíòðó
óïðàâë³ííÿ ïîëüîòîì, ëèøå êðèõ³òíîãî, ³ æîâòèé
êîë³ð ì’ÿêî ïåðåõîäèòü ó ìóçèêó òàíãî, à ñìàê
396
ãîðîáèíè âèêëèêàº ð³çêèé òà íåïðèºìíèé á³ëü
ó ÷åòâåðòîìó çâåðõó õâîñò³...
×îâåí çíîâó ëåäü íå ïåðåêèíóâñÿ. Îëåêñàíäð
ïîñï³õîì ïåðåõîïèâ âàæ³ëü, âèð³âíÿâñÿ é íàâ³ùîñü
ïî÷àâ ãàðÿ÷êîâî îçèðàòèñÿ íà âñ³ áîêè.
Òðîõè îñòîðîíü, ç-çà ñàìîãî ê³íöÿ íèçêè îñò-
ðîâ³â âèïëèâàëî ÿêåñü íåâåëè÷êå, àëå øâèäê³ñíå
ñóäíî.
Ìàáóòü, íà òîìó êîðàáë³ éîãî òåæ ïîì³òèëè
é íåãàéíî çì³íèëè êóðñ.
Ñóäíî âèÿâèëîñü ùå øâèäøèì, àí³æ âèäàëîñÿ
ç ïåðøîãî ïîãëÿäó — áî çðîñòàëî íà î÷àõ é çà ê³ëüêà
õâèëèí ïåðåòâîðèëîñÿ íà êàòåð ç ï³äâîäíèìè êðè-
ëàìè. Âñÿ êîíñòðóêö³ÿ áóëà åëåãàíòíà é ëåãêà, ÿê
ìåòåëèê.
Â³í çáóðèâ õâèëþ (÷îâåí çíîâ çàõèòàëî), ïîò³ì
çìåíøèâ øâèäê³ñòü, îñ³â é âðàç ïåðåñòàâ âèäàâàòèñü
ìåòåëèêîì. Íàòîì³ñòü ñòàëî ïîì³òíî íåâåëè÷êèé
âèñòóï ñèíüîãî êîëüîðó íà äàõó ðóáêè. Á³ëüø çà
âñå òîé âèñòóï íàãàäóâàâ ïðîáëèñêîâèé ìàÿ÷îê íà
ì³ë³ö³éíèõ ìàøèíàõ.
² ñïðàâä³.
Íà áîðòó òàêîæ ñèí³ìè ë³òåðàìè áóëî íàïèñàíî:
«Ì³ë³ö³ÿ».
À ç áîðòó...
Ç áîðòó, âäÿãíåíà ó ÿêèéñü ãðóáèé áðåçåíòî-
âèé áàëàõîí, ç øàïî÷êîþ íà ãîëîâ³, ó íåçãðàáíèõ
÷îáîòÿõ...
Îëåêñàíäð âñå ùå áîÿâñÿ ïîâ³ðèòè âëàñíèì
î÷àì.
397
...ìàõàëà ðóêîþ Îëåíà!
— Ãåé, íà ÷îâí³! — ãóêíóâ ç íîñà êðåìåçíèé
äÿäüêî â ò³ëüíÿøö³. — Ãðåáè-íî ñþäè!
Ì³ë³ö³îíåð³â âèÿâèëîñÿ òðîº — ÿêùî, çâ³ñíî,

ðàõóâàòè é ñóäíîâîãî ìåõàí³êà. Âò³ì, òîé, ÿê âè-
ñóíóâ íîñà ç òðþìó, òàê ³ íåãàéíî çíèê, é á³ëüøå
íå ïîòèêàâñÿ. Í³ñ òîé áóâ ñõîæèì âîäíî÷àñ íà
ïåðèñêîï — ôîðìîþ, é íà ñëèâó — êîëüîðîì,
é íåïîãàíî äàâàâ çðîçóì³òè, ÿêå â ÷îëîâ³êà õîá³,
³ ÿê ÷àñòî â³í íèì çàéìàºòüñÿ.
Âåñü ÷àñ é áåç â³äðèâó â³ä âèðîáíèöòâà.
Îëåíà êèíóëàñÿ æóðíàë³ñòó íà øèþ. Áðåçåíò áî-
ëÿ÷å øêðÿáíóâ øê³ðó, ÷îá³ò íàñòóïèâ íà íîãó. Àëå
âñå öå áóëè äð³áíèö³, é Îëåêñàíäð âæå â³ä÷óâàâ ñåáå
íà ñüîìîìó íåá³ â³ä ùàñòÿ, êîëè ä³â÷èíà, íà÷åáòî
çàðèâøèñü íîñîì ó éîãî âîëîññÿ, òèõî øåïíóëà:
— ß ñêàçàëà, ùî ìè òóò êîìïàí³ºþ â³äïî÷èâàëè,
à ÿê³ñü áðàêîíüºðè òðîõè äàë³ ãëóøèëè ðèáó, é îäíó
áîìáó êèíóëè íàì ï³ä äíèùå.
Îëåêñàíäð àæ çàêëÿê, àëå êðåìåçíèé äÿäüêî
ïîïëåñêàâ éîãî ïî ïëå÷³ é ãðóáî ïîâåðíóâ äî
ðåàëüíîñò³:
— Íó, ùî òàì ó âàñ òðàïèëîñÿ?
— Òà, — íà ùàñòÿ, éîãî ñïàíòåëè÷åíèé âèãëÿä
ìàâ ö³ëêîì â³ðîã³äíå âèïðàâäàííÿ. Àÿêæå, ëþäè òà-
êèé øîê ïåðåæèëè! — Òà.... Ìè òóò â³äïî÷èâàëè...
êîìïàí³ºþ... à òóò — áðàêîíüºðè! ²ç äèíàì³òîì!
É ïîæáóðèëè, ãàäè, îäíó øàøêó íàì ïîï³ä äíèùå!..
îò íàâîëî÷!..
398
Îëåêñàíäð çàòèíàâñÿ é âåñü ÷àñ êèäàâ ïîá³æí³
ïîãëÿäè íà Îëåíó, íà÷å áîÿâñÿ, ùî âîíà çíîâó
çíèêíå. Àëå ïîòðîõó éîãî âñå-òàêè â³äïóñêàëî é òà-
ëàíò áðåõàòè âåðòàâñÿ.
— Âèáóõîì ä³â÷èíó ñêèíóëî â âîäó!.. Ìè
âæå é íå ñïîä³âàëèñÿ, ùî çíàéäåìî!.. À êîðàáëþ
çðîáèëî òð³ùèíó â áîö³!.. Õëîïö³ òàì çàðàç éîãî
ðåìîíòóþòü, à ÿ ïîïëèâ Îëåíó øóêàòè!.. ² âæå íà-
â³òü íå ñïîä³âàâñÿ...
Êðåìåçíèé âèñëóõàâ òå òîðîõò³ííÿ, çàäàâ ùå
ïàðó ÿêèõîñü íåçíà÷íèõ ïèòàíü é ìàõíóâ ðóêîþ
ìîëîäèêó â ðóáö³ — ìîâëÿâ, çàâîäü!
Òîé ³ çàâ³â.
Çâ³ñíî, ïîäîðîæ êàòåðîì íà ï³äâîäíèõ êðèëàõ
ñèëüíî â³äð³çíÿëàñÿ â³ä ÷èðãèêàííÿ ÷îâíîì àáî
íàâ³òü ³ òåïëîõîäîì. Ïàëóáà ï³äíÿëàñü íàä âîäîþ,
õâèë³ íå äîë³òàëè äî íå¿ — é ëèøå ðî¿ëèñÿ çíèçó
õìàðêîþ âîäÿíîãî ïèëó. Çäàâàëîñÿ, í³áè êîðàáåëü
íå ïëèâå, à ëåòèòü, ³ âçàãàë³, ùî öå íå êîðàáåëü —
à ÿêèéñü ã³äðîïëàí, ùî ÷è òî çë³òàº, ÷è íàâïàêè, —
ìîñòèòüñÿ ñ³ñòè.
Íàòîì³ñòü òðóñèëî êîðàáåëü òàê, íà÷å â³í íå
âîäîþ, à áðóê³âêîþ ¿õàâ. Òà é äâèãóí ðåâ³â çíà÷íî
ïîòóæí³øå, àí³æ íà êîðàáëèêó Þð³ÿ.
Îñòð³â íàáëèæàâñÿ øâèäêî, íà÷å àæ á³ã ¿ì íà-
çóñòð³÷.
Îëåêñàíäð ðèïíóâñÿ áóâ äî ä³â÷èíè, àëå ãî-
ëîâíèé ì³ë³ö³îíåð — ÷è ÿê â³í òàì ïðàâèëüíî
íàçèâàâñÿ — çíîâó ïîêëèêàâ éîãî íà í³ñ é ïî÷àâ
çàäàâàòè ÿê³ñü äð³á’ÿçêîâ³ ïèòàííÿ. ßêèé êîðàáåëü
399
ó íèõ, ÿêèé â áðàêîíüºð³â... Î êîòð³é âñå öå ïî-
÷àëîñü, î êîòð³é ñê³í÷èëîñü. Äå ïðîëóíàâ âèáóõ,
äå óòâîðèëàñü ïðîáî¿íà, ÿê ³ êóäè íàäõîäèëà âîäà.
×è ñèëüíî òîðîõíóëî, é ÷è áóëà íàä âîäîþ ï³-
íèñòà øàïêà. Êîðåñïîíäåíò â³äïîâ³äàâ íåóâàæíî
é óõèëüíî, é ñïî÷àòêó íå ðîçóì³â ïðè÷èíè òàêî¿
ö³êàâîñò³, ïîò³ì äîòÿìèâ, ùî äÿäüêî ïðîñòî íå õî÷å
çàëèøàòè éîãî íàîäèíö³ ç Îëåíîþ.
Ìàáóòü, ùîá íå çìîâèëèñÿ.
À öå îçíà÷àëî, ùî ï³äîçðþº â³í íå ÿêèõîñü
ì³ô³÷íèõ áðàêîíüºð³â, à ñàìå ¿õ. ² äîáðå ùå, ÿêùî
ëèøå â áðàêîíüºðñòâ³.
Êîðàáåëü áóâ íà ì³ñö³, é òåðì³ò óæå íå ãîð³â.
«À ÿê òåïåð éîãî ñòÿãóâàòè íàçàä? — íàâ³ùîñü
ïîäóìàâ êîðåñïîíäåíò. — Àäæå ïîçàäó òàêîãî äóáà
íåìà...».
Ùå çà ìèòü â³í ïîäóìàâ, ùî öÿ ïðîáëåìà ñåðåä
óñ³õ ³íøèõ, ùî íàâàëèëèñÿ ðàçîì, áóäå íàéíåçíà÷-
í³øîþ.
Êàòåð âîäíî¿ ì³ë³ö³¿ çíîâó çàçäàëåã³äü çìåíøèâ
øâèäê³ñòü é îñ³â ó âîäó, à áëèæ÷å äî áåðåãà âçàãàë³
ïåðåñóâàâñÿ ëåäü-ëåäü — ìàáóòü, ùîá íå ïîøêîäèòè
êðèëà.
Âîëîäèìèð âîâòóçèâñÿ á³ëÿ çàâàðåíî¿ òð³ùèíè
ç ïåíçëåì òà áàíêîþ ôàðáè, à Þð³ÿ æóðíàë³ñò íå
ïîì³òèâ.
— Î, — ðàä³ñíî çàãîðëàâ Âîëîäèìèð. — Îëåíêó
íàøó çíàéøëè!
400
Â³í êèíóâ ïåíçëèê é ïðîæîãîì êèíóâñÿ äî âîäè,
àëå êàòåð çóïèíèâñÿ äîñèòü äàëåêî â³ä áåðåãà, é Âî-
ëîäèìèð áåçïîðàäíî çàòóïöÿâ, ïî êîë³íà â âîä³.
Ñïóñòèëè ÷îâíà. Ïåðøèì ó íüîãî ñ³â êðåìåçíèé
íà÷àëüíèê, ïîãëÿíóâ íà ä³â÷èíó, çàâàãàâñÿ, ïîò³ì
êèâíóâ.
— À òè âæå òîä³ íàñòóïíèì ðåéñîì ïðè¿äåø, —
êèíóâ â³í ó â³äïîâ³äü íà çàïèòàëüíèé ïîãëÿä êî-
ðåñïîíäåíòà.
Ìîëîäèê âèéøîâ, íàðåøò³, ç ðóáêè, é ñòîðîæêî
äèâèâñÿ ¿ì â ñïèíó.
Îëåêñàíäð êèâíóâ ³ â³ä³éøîâ. ×îìóñü â³í áóâ ïå-
âåí, ùî êîïà÷³ ÿêîñü âèð³øàòü ïðîáëåìó ç ì³ë³ö³ºþ.
À îò êàòåð... Â³í æå íà êðèëàõ! Áëèìàâêó ìîæíà
çíÿòè, íàïèñ íà áîðòó — çàôàðáóâàòè... òðóïè
âòîïèòè...
Êðåìåçíèé ïîâåðíóâñÿ íà äèâî øâèäêî é âè-
äåðñÿ íà áîðò ïðóäêî, ÿê ê³ò íà ïàðêàí.
— Õëîïö³! — ãóêíóâ â³í ùå ç ÷îâíà, ïîò³ì
íàõèëèâñÿ íàä òðþìîì é äîäàâ íàâìèñíå äëÿ ìå-
õàí³êà. — Âàñèëü Ïåòðîâè÷, âèëàçü! Ïî¿õàëè, òàì
äîïîìîãà ïîòð³áíà!
Æóðíàë³ñòà â³í îáìèíóâ, ÿê ïîðîæíº ì³ñöå, é öå
éîìó íå ñïîäîáàëîñÿ.
Àëå òå, ùî éîãî ïîêèíóëè ñàìîãî íà êîðàáë³...
ðîáè, ùî õî÷åø... ëàìàé, ùî áàæàºø...
Ì³ë³ö³îíåðè ëåäü íå ïîòîïèëè ÷îâåí, àëå âñå-
òàêè äîïëèâëè, é âñ³ ðàçîì çíèêëè â ñàëîí³.
Æóðíàë³ñò âäèâëÿâñÿ ó áåðåã, íå çíàþ÷è, ùî
é äóìàòè, íå òå, ùî ðîáèòè.
401
Ç áåðåãà íå äîëèíàëî í³ ïîñòð³ë³â, í³ âèãóê³â,
àí³ êðèê³â... í³ âçàãàë³ ï³äîçð³ëèõ çâóê³â. Êîðàáåëü
íå õèòàâñÿ. Øèáêè íå âèë³òàëè.
Ì³ë³ö³îíåðè âèéøëè ç ñàëîíó, ìîâ÷êè âìîñòè-
ëèñÿ ó ÷îâí³, çà ê³ëüêà ñåêóíä ï³äïëèâëè äî êàòåðà
é ïîë³çëè íàãîðó. Ìîòîðèñò íåãàéíî çàõîâàâñÿ
ó òðþì. Ìîëîäèê ñòàâ äî ðóáêè. Êðåìåçíèé çà-
âîâòóçèâñÿ ç ÷èìîñü íà íîñ³.
— Ñàøêî! — íà áåðåã âèéøîâ Âîëîäèìèð
é ñòàâ ðóêè â áîêè. — À òîá³ ùî, îñîáëèâå çàïðî-
øåííÿ ïîòð³áíå? ×è òè âèð³øèâ äåçåðòèðóâàòè?
Àíó äàâàé íà áåðåã!
Æóðíàë³ñò, ïåðåñòàâøè â³ðèòè ùå é âóõàì, êè-
íóâñÿ â ÷îâåí, â³äøòîâõíóâñÿ é çà äåñÿòîê ãðåáê³â
îïèíèâñÿ íà ì³ëèí³. Âîëîäèìèð ñõîïèâ ÷îâåí çà
ìîòóçêó íà íîñ³.
Çà ñïèíîþ ðåâíóëî. Îëåêñàíäð ìàøèíàëüíî
îãëÿíóâñÿ. Êàòåð, ïîâ³ëüíî ï³äâåðòàþ÷è çàäîì,
âèõîäèâ íà ãëèáèíó. Âèéøîâ. Ðîçâåðíóâñÿ — ðà-
ä³óñ öèðêóëÿö³¿ ïðè òîìó áóâ ðîçì³ðîì ïðèáëèçíî
ç ï³âñòàä³îíó. Ðåâíóâ ùå ðàç — ³ âðàç âèäåðñÿ íà
êðèëà, ñõîâàâñÿ ó âèõîð³ âîäÿíèõ áðèçîê é øâèäêî
ïî÷àâ â³ääàëÿòèñü.
Êîðåñïîíäåíò äèâèâñÿ âñë³ä é ñàì íå ïîì³òèâ,
ÿê ðîççÿâèâ é çàáóâ çàêðèòè ðîòà.
— Ùåëåïó ï³äáåðè, — ïîðàäèâ éîìó Âîëîäè-
ìèð. — Ëàñò³âêà çàëåòèòü.
Æóðíàë³ñò êëàöíóâ çóáàìè é ç àáñîëþòíî áî-
æåâ³ëüíèì âèãëÿäîì ðîçâåðíóâñÿ. Âîëîäèìèð óæå
çíîâ íàõèëÿâñÿ ïî ïåíçëèê.
402
— Þðêà ïîêè ùî íå ÷³ïàé, — ïîïåðåäèâ â³í
Îëåêñàíäðà. — Îëåíà, êîëè ïàäàëà, ãîëîâó ñîá³
ðîçñàäèëà, òî â³í ïîò³ì ïîëàãîäèòü. À âçàãàë³ —
òÿìóùà ä³âêà, áà÷ ÿê — ³ íàáðåõàòè ïðèäóìàëà,
é øàïî÷êó íàòÿãíóëà, ùîá íå âèäíî áóëî. Îí,
êðàùå ÷îâíà ïîêëàäè, õàé ï³äñîõíå, à ïîò³ì çäóºø.
Ò³ëüêè â ò³íü êëàäè, ãóìà â³ä ñîíöÿ ïîë³çå...
Â³í çíîâ íàõèëèâñÿ, âìî÷èâ ïåíçëèêà â áàíêó
é ïî÷àâ ìàçàòè áîðò — íåêâàïíî, âïåâíåíî é ð³â-
íîì³ðíî. Ì³ñöå, äå áóëà òð³ùèíà, âæå ìàéæå íå
â³äð³çíÿëîñÿ â³ä êîëüîðó áîðòó.
Íà÷å ä³ðêà ñàìà ïî ñîá³ çàòÿãëàñÿ.
Ñòÿãóâàòè êîðàáåëü ç ì³ëèíè íå äîâåëîñü. Ïðî-

ñòî Þð³é ñòàâ äî ðóáêè, óâ³ìêíóâ ðåâåðñ ³ äàâ
ïîâíèé ãàç. Êîðàáåëü çàòðóñèëî. Ñòðóì³íü âîäè
âäàðèâ ó áåðåã, é âñÿ áóõòî÷êà íåãàéíî çàòÿãëàñü
æîâòîþ êàëàìóòòþ. Ï³ñîê âèìèâàëî ç-ï³ä äíèùà
ïðîñòî íà î÷àõ, ö³ëèìè ð³êàìè. Çà õâèëèíó êîðà-
áåëü ãîéäíóâñÿ, íàõèëèâñÿ íà êîðìó... òðîõè ïîñó-
íóâ íàçàä... âèð³âíÿâñÿ... ³ âðàç ïîïîâç — ç òð³ñêîì,
õðóñòîì é ðèï³ííÿì, àëå ïîïîâç, ïîñóíóâ íàçàä ³ çà
ê³ëüêà ñåêóíä âèñêî÷èâ íà ñåðåäèíó áóõòè.
Ïîøòîâõè âèÿâèëèñÿ çàíàäòî ñèëüíèìè — ¿õ
ìàëî íå çàêèíóëî íàçàä ó ïðîòîêó.
Íà ì³ñö³, äå ñòîÿâ êîðàáåëü, çàëèøèëàñü ÷èìàëà
óëîãîâèíà, ñõîæà íà ðàíó.
— Îòàê, — çàäîâîëåíî ñêàçàâ Âîëîäèìèð. —
À òåïåð, êîëè êàëàìóòü îñÿäå, âñå, ùî íà äí³, îïè-
íèòüñÿ ï³ä ï³ñêîì. Äîâ³êó â³ê³â...
403
Â³í çðîáèâ ïàóçó, ïîò³ì ï³äìîðãíóâ Îëåêñàí-
äðîâ³ òà äîäàâ:
— ßêùî íå òðàïèòüñÿ ÿêîãîñü ðîçóìíèêà, íà
çðàçîê íàøîãî êàï³òàíà.
Þð³é, êîòðèé ñòîÿâ ó ðóáö³, í³ÿê íå ì³ã ïî÷óòè
òó ôðàçó, àëå ÷îìóñü îçèðíóâñÿ é óâàæíî ïîäèâèâñÿ
íà íèõ.
— Í³÷îãî íà îñòðîâ³ íå çàáóëè? — âåñåëî ãóêíóâ
Âîëîäèìèð. — Îñîáèñò³ ðå÷³? Ö³êàâ³ çíàõ³äêè?
Ö³íí³ òðîôå¿? Ïðèºìí³ ñïîãàäè?
Íà «ñïîãàäàõ» æóðíàë³ñòîâ³ ñòàëî òðîõè íå ïî
ñîá³, àëå âãîëîñ â³í íå ñêàçàâ àí³ ñëîâà. Õîò³ëîñÿ
ñïèòàòè ïðî ³íøå...
Àëå Âîëîäèìèð íåãàéíî çàïð³ã éîãî ëàäíàòè íà
ì³ñöå âèð³çàíèé øìàò ïàëóáè íàä ìàøèíîþ é ñòàëî
íå äî çàïèòàíü.
«Îò òîìó-òî é áóíòóâàëè ìàòðîñè íà êîðàá-
ëÿõ... — ïðîìàéíóëà êðàìîëüíà äóìêà. — Áî âñÿê³
òàì áîöìàíè-ëîöìàíè íå äàâàëè â³äïî÷èòè áîäàé
õâèëèíó».
Â³í ïîäóìàâ ùå òðîõè, ïîòÿãàâ ðàçîì ³ç Âîëî-
äèìèðîì âàæêó çàë³çÿêó é âèð³øèâ, ùî íàñïðàâä³
âñå íàâïàêè. Êðàìîëüí³ äóìêè ç’ÿâëÿëèñÿ, êîëè
ìàòðîñàì í³÷îãî áóëî ðîáèòè é âîíè äóð³ëè â³ä
íåðîáñòâà.
Â³í ïðèùåìèâ ïàëüöÿ òà ïåðåäóìàâ ³ùå ðàç.
Êðèøêà ñòàëà íà ì³ñöå ÿê òóò é íàðîäèëàñÿ —
âëàñíå êàæó÷è, òàê âîíî é áóëî, é ïðîöåñ íàðî-
äæåííÿ â³äáóâàâñÿ çà áåçïîñåðåäíüî¿ éîãî ó÷àñò³.
404
À îò äî çâàðþâàëüíèõ ðîá³ò Âîëîäèìèð êîðåñïîí-
äåíòà íå äîïóñòèâ, é äîâåëîñü âåøòàòèñü.
Íîãè ñàì³ ïðèíåñëè æóðíàë³ñòà â ñàëîí.
Îëåíà âæå ïåðåîäÿãëàñü ó çâè÷í³ îáð³çàí³ øîðòè
ç äæèíñ³â, àëå øàïî÷êó ÷îìóñü íå çíÿëà.
— Ïðèâ³ò! — ïîñì³õíóëàñü âîíà. — Äîïî-
ìîæåø?
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ é òåæ ïî÷àâ âïîðÿäêîâóâàòè
âåñü ìîòëîõ, ùî çáåð³ãàâñÿ â ñàëîí³.
Íàìîêëî âñå. Ìåòàëåâ³ òà ïëàñòèêîâ³ ðå÷³
ìîæíà áóëî é ïîêèíóòè. À îò êàðòîííó êîðîáêó
ç ñóõèìè êàøàìè äîâåëîñü çãð³áàòè æìåíÿìè é âêè-
äàòè ó âåëèêèé ïîë³åòèëåíîâèé ïàêåò. Ñóõèìè ò³
êàø³ áóëè õ³áà ùî óìîâíî.
Íàéá³ëüøå ä³ñòàëîñÿ çíîâó íåùàñíîìó ìîòî-
öèêëó. Â³í ïîêîâçàâ ï³äëîãîþ äâ³÷³ — îäèí ðàç â³ä
âèáóõó, äðóãèé — â³ä íàõèëó ïàëóáè. Ìàáóòü, òîä³
æ éîãî ïðèäóøèëî äâîìà çàïàñíèìè áàëîíàìè â³ä
àêâàëàíã³â òà îáïëóòàëî òîâñòèì á³ëèì êàíàòîì.
Êóïà ìîòëîõó îáâàëèëàñÿ íà íüîãî ï³ä ÷àñ ðÿòóâàëü-
íî¿ îïåðàö³¿. É, íàðåøò³, âîäîþ ïîçàëèâàëî ðåáðà
öèë³íäð³â, ïîâèìèâàëî çâ³äòè áðóä òà ïèëþêó é ðîç-
ìàçàëî ïî áëèñêó÷îìó êîëèñü áàêîâ³. É êàïàëî.
Äîâåëîñÿ âèòèðàòè.
Ä³â÷èíà æâàâî êðóòèëàñÿ ïî ñàëîíó, òå ï³ä-
í³ìàëà, òå ïåðåñòàâëÿëà, é ùîñü íàñï³âóâàëà ïðè
òîìó. Âñå â íå¿ âèõîäèëî ëåãêî é çàââèãðàøêè,
é æóðíàë³ñò íå òàê ïðîòèðàâ çàë³çÿêó, ÿê ïîçèðàâ
íà Îëåíó.
405
Ì³øîê òèì ÷àñîì íàïîâíèâñÿ, ä³â÷èíà ñïðî-
áóâàëà âèòÿãòè éîãî ñàìîòóæêè — íå âèéøëî,
é êèâíóëà êîðåñïîíäåíòîâ³ — ìîâëÿâ, äîïîìîæè!
Çâ³ñíî, Îëåêñàíäð íåãàéíî êèíóâñÿ äîïîìàãàòè.
Àëå âèâàæóþ÷è âàíòàæ íàãîðó, ñïîòèêíóâñÿ
é ïëå÷åì çà÷åïèâ ä³â÷èíó ïî ãîëîâ³. Øàïî÷êà ç’¿õàëà.
Íà ñêðîí³, áëèæ÷å äî âóõà ïî÷èíàëàñÿ ãëèáîêà
ðóáàíà ðàíà é õîâàëàñÿ ó âîëîññ³. Êðîâ³ íå áóëî.
— Ùî òàì? — ìèëî ïîñì³õíóëàñÿ ä³â÷èíà
é çãðàáíèì ðóõîì ïîïðàâèëà øàïî÷êó. — Ùå òðîõè
íå çàðîñëî? Íó òà í³÷îãî, Þð³é ìàòèìå ÷àñ — ïî-
ëàãîäèòü. À òè ÷îãî òàêèé êèñëèé? Âòîìèâñÿ?
Î÷³ ¿¿ áëèùàëè çîâñ³ì ïîðó÷, à äèõàííÿ ïàõëî
ì’ÿòîþ.
Õîò³ëîñÿ âîäíî÷àñ îáíÿòè ä³â÷èíó, ïðèòèñíóòè
äî ñåáå, çàõèñòèòè â³ä óñ³õ íåáåçïåê ñâ³òó — ³...
² ç³ðâàòè ç íå¿ øàï÷èíó, òèöüíóòè ïàëüöåì
ó ðàíó, ñïèòàòè, ÿê ¿é âäàëîñÿ ïðîòðèìàòèñü ó äî-
ñèòü õîëîäí³é âîä³ ê³ëüêà ãîäèí, âèæèòè ï³ñëÿ
òàêîãî óäàðó ïî ãîëîâ³, ïåðåêîíëèâî çáðåõàòè
ì³ë³ö³îíåðàì... Õîò³ëîñÿ âçíàòè, çâ³äêè âîíà
âçÿëàñÿ, çâ³äêè âçÿëàñü ³ êóäè ïîä³ëàñü ¿¿ ïîïåðå-
äíèöÿ. Õîò³ëîñÿ âèðâàòè ç êîãîñü ïðàâäó ïðî òå,
ùî â³äáóâàëîñü âíî÷³ íà îñòðîâ³, êîãî äîïèòóâàëè
Þð³é ç Âîëîäèìèðîì, õòî ñòð³ëÿâ ç áàøòè, êîëè ¿õ
ëèøàëîñÿ íà êîðàáë³ äâîº, é äå ä³ëèñÿ òðóïè ç ïî-
òîïëåíîãî êîðàáëÿ Âîëîõàòîãî...
Çàïèòàííÿ êðóòèëèñÿ íà ÿçèö³, àëå ä³â÷èíà äèâè-
ëàñÿ òàê ïðîñòî, ïðèâ³òíî é äîâ³ðëèâî, ùî çíèêàëè
óñ³ ñòîðîíí³ áàæàííÿ é çàëèøàëîñü îäíå.
406
Ïðîñòî îá³éíÿòè ¿¿ é ïîö³ëóâàòè.
Àëå çà ðîáîòîþ ÷àñ ìèíóâ íåïîì³òíî, à ââå÷åð³
âñ³õ ñòðàøåííî ïîòÿãëî íà ñîí, òàê ùî çàïèòàííÿ
çíîâó çàëèøèëèñÿ áåç â³äïîâ³äåé.
Ì³ñöå âèáðàëà, ÿê íå äèâíî, Îëåíà. Áóõòà áóëà
íåïîãàíî ïîì³òíà ç âîäè — àëå ãåòü çàðîñëà âåð-
áàìè òà ÷àãàðíèêàìè ç îáîõ áåðåã³â. Òà ùå é êðó÷³
ïî÷èíàëèñÿ ìàëî íå ç ñàìî¿ âîäè, òàê ùî ï³äêðàñ-
òèñÿ íåïîì³òíî ç ñóõîäîëó áóëî ìàëîðåàëüíî.
Îäíàê âèÿâèëîñü, ùî çðó÷íîñò³ ìàþòü òàêîæ
³ çâîðîòíó ñèëó — áóõòà íå ìàëà æîäíîãî, áîäàé
êðèõ³òíîãî ïëÿæèêà é êóïàòèñÿ äîâåëîñü ïðîñòî
ç áîðòó.
Íà äí³ òðàïèâñÿ êîð÷, é æóðíàë³ñò äîáðÿ÷å
âäàðèâñÿ îá íüîãî íîãîþ.
Âå÷åðÿëè ìîâ÷êè, øâèäêî, é ïîçàñèíàëè ìàëî
íå çà ñòîëîì.
Àëå ñåðåä íî÷³ æóðíàë³ñò ïðîêèíóâñÿ â³ä çíà-
éîìîãî ðèòì³÷íîãî êîëèõàííÿ íàä ãîëîâîþ.
Îãëÿíóâñÿ — çâ³ñíî, ëþê áóâ ïðî÷èíåíèé, é Âî-
ëîäèìèðà â êàþò³ íå ñïîñòåð³ãàëîñü.
Ç³òõíóâ. Ñòèõà ìàòþêíóâñÿ. Íàòÿãíóâ êîâäðó
íà ãîëîâó é çà ìèòü óæå çíîâó õðîï³â.
Âðàíö³ ñîíöå äîâãî ãðàëîñÿ çàé÷èêàìè íà âîä³,

àëå â ïîõìóðó óëîãîâèíó çàãëÿäàòè â³äìîâèëîñü.
Ð³÷êà ìàëà âåñåëèé, íàâ³òü òðîõè ãðàéëèâèé âèãëÿä;
áóõòà æ — íàâïàêè, ñ³ðèé é ïîõìóðèé. Ïîñí³äàëè
íàøâèäêó, êàâîþ ç áóòåðáðîäàìè, é êàï³òàí ìàéæå
ç áåðåãà äàâ ïîâíèé ãàç.
407
Øàïî÷êè íà ä³â÷èí³ íå áóëî, é øðàìó àáî ïî-
äðÿïèíè á³ëÿ ñêðîí³ — òåæ.
Ãîäèí³ î äâàíàäöÿò³é êîðàáåëü ï³ä³éøîâ äî

Ñâ³òëîâîäñüêî¿ ãðåáë³. Ñòàâ ó ÷åðãó çà ÿêèìîñü
áðóäíèì áóêñèðîì, ïîñòîÿâ ç ãîäèíó. Ñïî÷àòêó
Îëåêñàíäð ãàäàâ, ùî ó øëþç³ ùîñü òðàïèëîñÿ, òà
âèÿâèëîñü, ùî òî ïðîñòî êàï³òàíè êîîïåðóþòüñÿ —
ùîá ìåíøå ïëàòèòè çà øëþçóâàííÿ.
Í³êîãî íå äî÷åêàëèñÿ, Þð³é çëîñòèâî ñïëþíóâ
íà ïðè÷àëüíó ñò³íêó, é ðàçîì ç áóêñèðîì çàïîâçëè
â øëþç.
Ñò³íè éîãî áóëè òàêîæ ïîõìóð³, áðóäí³, âêðèò³
ñëèçîì òà âîãê³. Áóë³, äî ÿêèõ øâàðòóâàëèñÿ êîðà-
áë³, ìàëè òàêèé âèãëÿä, í³áè ¿õ äîâãî áèëè. Õòîçíà,
çà ùî.
Áóëü, äî ÿêîãî ïðè÷åïèâñÿ áóêñèð, âçàãàë³ íå
çàõîò³â ï³äí³ìàòèñü. Êàï³òàí éîãî — ñòàðèé íåî-
õàéíèé äÿäüêî — âèòÿã ôóòøòîê é ïî÷àâ ãàìñåëèòè
íèì ïî áëîêàõ. Áóëü çäðèãíóâñÿ é íåîõî÷å ïîñóíóâ
ðåéêàìè âãîðó.
Âîäà ñïàäàëà øâèäêî, é æóðíàë³ñò çíîâó â³ä÷óâ
íà ñïèí³ áîÿçêèé õîëîäîê. ×îìóñü çäàëîñÿ, í³áè
øëþç áåçäîííèé ³ ñêîðî áåòîííà êîðîáêà âèðîñòå
íà äåñÿòêè ìåòð³â çàââèøêè, íåáî ïåðåòâîðèòüñÿ íà
êðèõ³òíèé ïðÿìîêóòíèê çâåðõó, à âîäà âñå ò³êàòèìå,
ò³êàòèìå, ò³êàòèìå — é òÿãòèìå êîðàáëèê ç ñîáîþ.
Øëþç âèÿâèâñÿ ìàëî íå âäâ³÷³ ãëèáøèìè çà ×åð-
êàñüêèé.
408
Êîëè â³ä÷èíèëèñü âîðîòà, Îëåêñàíäð àæ ç³òõíóâ
â³ä ïîëåãøåííÿ.
Ïåéçàæ³ çì³íèëèñü. Òåïåð áåðåãè áóëî âèäíî
ïîîá³÷, à îêð³ì íèõ — äåñÿòêè ìàëèõ òà âåëèêèõ
îñòðîâ³â òðàïëÿëèñÿ íà øëÿõó. Þð³é ìàéæå âåñü
÷àñ âåðãàâ â ð³çí³ áîêè øòóðâàë, âäèâëÿâñÿ ÷åðåç
á³íîêëü ó ïîçíà÷êè íà áàêåíàõ, é îäíîãî ðàçó íà-
â³òü âèòÿãíóâ ëîö³þ é ùîñü òàì ê³ëüêà õâèëèí ðîç-
äèâëÿâñÿ.
Áëèæ÷å äî Êðåìåí÷óêà îñòðîâ³â ñòàëî ìåíøå,
é ôàðâàòåð âèð³âíÿâñÿ. Þð³é ãóêíóâ Âîëîäèìèðà,
ïîñòàâèâ éîãî çà êåðìî, à ñàì âèéøîâ íà í³ñ é ïî-
ëåãøåíî ïîìàõàâ ðóêàìè.
Îëåêñàíäð òåæ âèéøîâ íà ïàëóáó.
Êîëèñü â³í áóâ â Êðåìåí÷óö³ — àëå äàâíî,
é òåïåð õîò³â ïîäèâèòèñÿ íà òîé ñàìèé ïåéçàæ
ç ³íøîãî áîêó.
Í³÷îãî íå çì³íèëîñÿ. Òàê ñàìî çä³éìàëèñÿ íåäà-
ëåêî â³ä áåðåãà äâà äåâ’ÿòèïîâåðõîâ³ áóäèíêè-áëèç-
íþêè, òàê ñàìî ïîêðó÷åíà áóëà ñïîðóäà ð³÷íîãî
ïîðòó, é òàê ñàìî õîâàâñÿ ñåðåä äåðåâ äâîïîâåð-
õîâèé áóäèíîê áàñåéíó — ÷è íå ºäèíà â êðà¿í³
ñïîðóäà, äå áàñåéí³â áóëî äâà — îäèí íàä îäíèì.
Íàòîì³ñòü, ïëàâàþ÷è ó âåðõíüîìó áàñåéí³,
ìîæíà áóëî, ìàáóòü, äèâèòèñÿ ó â³êíî íà Äí³ïðî.
Òóòåøí³é ì³ñò òåæ ìàâ äâà ç ïîëîâèíîþ ïî-
âåðõè.
— Òþ, — ñêàçàâ Îëåêñàíäð. — À òðåò³é ïîâåðõ,
ùî, íåäîáóäóâàëè? ×è ãðîøåé íå âèñòà÷èëî?
409
— ßê öå — íåäîáóäóâàëè? — îáóðèâñÿ ç ðóáêè
Âîëîäèìèð. — Áóâ â³í ö³ëêîì äîáóäîâàíèé. Äî-
ñèòü íåäàâíî.
— À ùî òðàïèëîñü? — ñïðàöþâàâ æóðíàë³ñò-
ñüêèé ³íñòèíêò.
— À òè ùî, íå ÷óâ? — Âîëîäèìèð àæ î÷³ âèðÿ-
÷èâ. — Îöå òàê æóðíàë³ñò, íå æóðíàë³ñò, à ãàíüáà.
Âñ³ ãàçåòè ïèñàëè!
Ç ñàëîíó âèçèðíóëà Îëåíà, é æóðíàë³ñò â³ä÷óâ
ñåáå òðîõè íåïåâíî.
— Òóò æå êàòàñòðîôà áóëà! — íå ïîì³òèâ éîãî
âèãëÿäó Âîëîäèìèð. — Ñòðàøíà! Îáâàë! Äâà
äåñÿòêè ìàøèí ãåïíóëè â âîäó! Ìàéæå ï³âñîòí³
òðóï³â, òà é òî íå óñ³õ çíàéøëè!
Îëåêñàíäð ðîçêðèâ ðîòà, àëå ðàïòîì çàââàæèâ,
ùî îáëè÷÷ÿ êàï³òàíà ñòàëî, òàê áè ìîâèòè, ùå
êàì’ÿí³øèì, àí³æ çâè÷àéíî.
— Òà áðå! — âñå ùå íåâïåâíåíî ñêàçàâ â³í.
— Íó çâ³ñíî, ùî áðå, — ñïîê³éíî â³äïîâ³â
Âîëîäèìèð. — Òî ïðîñòî ñïîðóäà äëÿ ï³äéîìó
öåíòðàëüíî¿ ÷àñòèíè ìîñòó. Ùîá êîðàáë³ ïðîõî-
äèëè. Àëå éîãî âæå ðîê³â ³ç òðèäöÿòü íå ï³äí³ìàëè.
Îëåíà ïèðñíóëà é ñõîâàëàñü â ñàëîí³, à æóðíà-
ë³ñò âæå âêîòðå â³ä÷óâ ñåáå ö³ëêîâèòèì äóðíåì.
— Àëå íå ïåðåéìàéñÿ, — ï³äáàäüîðèâ éîãî Âî-
ëîäèìèð. — Ïðî ìàøèíè ÿ ìàéæå ³ íå çáðåõàâ. Òóò
êîæíîãî ðîêó îäíà-äâ³ äåñàíòóºòüñÿ... Îí, áà÷èâ,
ïîðó÷åíü ñèëüíî ïîãíóòèé?
410
Ìîæëèâî, öå áóëî é ïðàâäîþ, àëå ïåðåâ³ðèòè
ìîæëèâîñò³ íå áóëî, à íàðàæàòèñÿ âäðóãå íà êïèíè
íå õîò³ëîñÿ, é Îëåêñàíäð ïðîñòî ìàõíóâ ðóêîþ.
Íó — äåñàíòóþòüñÿ, ³ íåõàé ñîá³.
Çà ïåðøèì, ä³þ÷èì ìîñòîì âèÿâèëèñÿ ðåøòêè

ùå îäíîãî. Ìîãóòí³ êàì’ÿí³ áèêè ñòèð÷àëè ç âîäè,
é çäàâàëèñÿ ñõîæèìè íà êðèãîëàìè, ëèøå ïîòî-
ïëåí³ é ïåðåêèíóò³. Íà îäíîìó ç íèõ íàâ³òü âèðîñëî
íåâåëèêå, àëå ö³ëêîì ñïðàâæíº äåðåâî.
— À ÿêèé òóò ñîìÿðà æèâå ï³ä êðàéí³ì áè-
êîì! — íåñïîä³âàíî âèéøîâ íà í³ñ é êàï³òàí. —
Îòàêå î!
Â³í ðîçâ³â ðóêè ó òðàäèö³éíîìó ðèáàëüñüêîìó
æåñò³. Ðîçìàõ áóâ, ñë³ä ñêàçàòè, íåìàëåíüêèé, àëå
ÿê äëÿ ñîìà — òî íå äóæå é âðàæàâ. Þð³é òå «íå-
âðàæàííÿ» ïîì³òèâ é äîäàâ:
— Öå â³ä ãîëîâè äî ñåðåäèíè. À ç ñåðåäèíè äî
õâîñòà — ùå á³ëüøå.
— Áðå! — âïåâíåíî ñêàçàâ æóðíàë³ñò.
— Íó, ìîæå, òð³øå÷êè ìåíøèé... — íåñïîä³âàíî
ïîãîäèâñÿ êàï³òàí.
Òðîõè íèæ÷å ìîñòó òðàïèâñÿ ùå îäèí ïëÿ-
æèê — íå îáëàäíàíèé, áåç âñÿêèõ òàì êàá³íîê äëÿ
ïåðåîäÿãàííÿ, ëàâî÷îê, àëüòàíîê òà ³íøîãî ìîò-
ëîõó — é êîðåñïîíäåíò áóâ âïåâíåíèé, ùî ì³ñöå-
âèì æèòåëÿì â³í á³ëüøå ïîäîáàâñÿ, í³æ òàê çâàíèé
«îáëàäíàíèé». Ïðèíàéìí³, â Êèºâ³ öå áóëî òàê.
Àëå íåçâàæàþ÷è íà öå, ìàéæå êîæíî¿ âåñíè
âäàâàëîñÿ ïðîäàòè îäíó-äâ³ ñòàòò³ ïðî áåçä³ÿëü-
411
í³ñòü ì³ñüêî¿ âëàäè, ÿêà ïîâí³ñòþ ³ãíîðóº ïèòàííÿ
ïëÿæ³â.
Êîæíî¿ çèìè ïðîäàâàëèñÿ, â³äïîâ³äíî, ñòàòò³
ïðî áóðóëüêè, âîñåíè — ïðî ëèñòÿ, ÿêå ñïàëþâàòè
íå ìîæíà, à ñïàëþþòü.... à îò âåñíîþ òðàäèö³éíî¿
òåìè íå áóëî, õ³áà ùî ó òðàâí³ ìîæíà áóëî òðîõè
íà çàáóòèõ âåòåðàíàõ ï³äçàðîáèòè, àëå é òèõ çàëè-
øàëîñü âñå ìåíøå òà ìåíøå.
À ë³âîðó÷, ïîì³æ äâîìà îñòðîâàìè ëåæàâ íà
áîö³ íàï³âçàòîïëåíèé êîðàáåëü.
— Þð³þ, à ùî âîíî îòàì... — ïî÷àâ áóâ êîðåñ-
ïîíäåíò, àëå êàï³òàí íàâ³òü íå äîñëóõàâ.
— À, òà òîìó ìîòëîõó ñêîðî âæå ï³âñòîë³òòÿ. Í³-
÷îãî ö³êàâîãî. Âàíòàæíèê. Íàâ³òü âêðàñòè í³÷îãî,
âñå âæå âêðàäåíî äî íàñ. Ñïèñàëè, ïîêèíóëè, òî
â³í ïîñòóïîâî ³ ïîòîíóâ.
Êîðàáåëü øâèäêî ñõîâàâñÿ çà ðîãîì, àëå æóð-
íàë³ñò ùå ç õâèëèíó îçèðàâñÿ — ÷îìóñü ââèæàëîñÿ,
ùî òàì, íà êîðàáë³, õòîñü çàëèøèâñÿ.
— Öå ùå í³÷îãî, — ï³äêëþ÷èâñÿ ç ðóáêè Âî-
ëîäèìèð. — Òóò òðîõè äàë³ — êàð’ºð íà îñòðîâ³.
Òî òàì ö³ë³ åêñêàâàòîðè ïîêèíóëè. Çäîðîâåíí³!
Êàð’ºðí³! É íå âêðàëè äîñ³, áî í³ÿê ìåòàëîáðóõò
âèâåçòè.
— Áðå, — ñêàçàâ æóðíàë³ñò, àëå íåâïåâíåíî.
Ë³âîðó÷ ÿêðàç òðàïèëàñÿ ãðàí³òíà ïðè÷àëüíà ñò³íêà,
à çà íåþ — âèñî÷åííèé, ìåòð³â ³ç òðèäöÿòü òåðèêîí
é äîáðÿ÷å âòîïòàíà ñòåæêà íà íüîãî.
— À íà ïðàâîìó áåðåç³ — òåæ êàð’ºð, — ïðî-
äîâæóâàâ Âîëîäèìèð. — Éîãî ïîêèíóëè, âñå, ùî
412
ìîæíà, âêðàëè, íàâ³òü áóäèíîê ñòîðîæà ðîçòÿãëè
íà öåãëèíè. À ùî ð³÷êà ïîðó÷, òî éîãî çà ïàðó
ðîê³â ³ çàòîïèëî. Óÿâëÿºòå — ïðîô³ëüòðîâàíà,
÷èñò³ñ³íüêà é íåðóõîìà âîäà!
Æóðíàë³ñò çäâèãíóâ ïëå÷åì — íó âîäà, íó ÷èñòà,
íó ñòîÿ÷à — òî é ùî?
— Ëàìåð, — ñïåðåñåðäÿ ñêàçàâ Âîëîäèìèð. —
Í³ÿêî¿ ó òîá³ ðîìàíòèêè âñåðåäèí³. Òàì ÿê íà êðàé
óðâèùà ñòàíåø, ïîíàä âîäîþ — òî çäàºòüñÿ, ùî
çâåðõó — íåáî, ³ çíèçó òåæ íåáî. Îòàêà áëàêèò-
íþùà âîäà...
Â³í ç³òõíóâ, ìàõíóâ ðóêîþ é á³ëüøå ïî áîêàõ
íå îãëÿäàâñÿ. Ìàáóòü, ó íüîãî âñåðåäèí³ òåæ áóëî
íåáàãàòî ðîìàíòèêè.
Ìàéæå îäíî÷àñíî ç öèì çì³íèâñÿ é ïåéçàæ.
Çíîâó ï³äíÿâñÿ êðó÷åþ ïðàâèé áåðåã, îáð³ñ ãóñòèì
òà ïîõìóðèì ë³ñîì, à â îäíîìó ì³ñö³ çäàâàâñÿ ñõî-
æèì íà ðîçð³çàíó ðàíó. Ñ³äëîâèíà ä³ëèëà óðâèùå
íàâï³ë é âóçüêîþ äîëèíîþ ñêî÷óâàëàñÿ äî âîäè.
Êðà¿ ¿¿ áóëè ãëèíÿñò³.
— Òåæ ³ñòîðè÷íå ì³ñöå, — ãóêíóâ ç ðóáêè Âîëî-
äèìèð. — Óðî÷èùå Ðàäóòè. Òóò Ðàäóòíèé-ñòàðøèé
çìàãàííÿ ïðîâîäèòü ç ï³äâîäíîãî ïîëþâàííÿ.
— À õòî òàêèé Ðàäóòíèé-ñòàðøèé? — çàïèòàâ
æóðíàë³ñò.
— Î, öå òàê ñàìî øèðîêî â³äîìà ëþäèíà, ÿê
³ Ðàäóòíèé-ìîëîäøèé! — çàïåâíèâ éîãî Âîëîäè-
ìèð. — Àëå òåæ — ó äóæå âóçüêèõ êîëàõ.
— Òè ïðî Ïîòîêè ðîçêàæè, — íåãîëîñíî êèíóâ
³ ñîá³ êàï³òàí.
413
— À! — Âîëîäèìèð ìàëî ïî ëîá³ ñåáå íå
ëÿñíóâ. — Äóæå ö³êàâå ì³ñöå! Øêîäà, ùî âæå
ïðîéøëè... âò³ì, ç âîäè âñå îäíî ïîãàíî âèäíî.
Òóò ç-ï³ä çåìë³ âèçèðàþòü êàì’ÿí³ øàðè. Âåëèê³,
ìîãóòí³... Òðîõè ðàä³îàêòèâí³, àëå íå äóæå. Òàê
îò, àáîðèãåíè ââàæàþòü, ùî òî íå ïðîñòî êàì³ííÿ,
à êàì’ÿí³ ð³êè. ² ñåëî íàçèâàºòüñÿ, â³äïîâ³äíî —
Êàì’ÿí³ Ïîòîêè. Ùîïðàâäà, á³ëüøå í³÷èì âîíî
íå ïðîñëàâèëîñü...
Â³í ïîñì³õíóâñÿ é, íà÷å ñïðàâæí³ñ³íüêèé ã³ä,
ïðîäîâæóâàâ òîðîõò³òè äàë³:
— Íàòîì³ñòü òðîõè äàë³ º ³íøå ïðèì³òíå ì³ñöå.
Òåæ ñåëî. Êåëèáåðäà íàçèâàºòüñÿ. Àáî Êèëèáåðäà.
Íåñóòòºâî. Òàê îò, âîíî ç äàâí³õ-äàâåí, ùå êîëè
ãðåáåëü íà Äí³ïð³ íå áóëî, ñëàâèëîñÿ ñâî¿ìè ëîö-
ìàíàìè. É òðàïèëîñü òàê, ùî êîëèñü òèì ëîöìà-
íàì äîâ³ðèëè ïåðåâîäèòè ÷åðåç ïîðîãè öàðñüêó
ôëîòèë³þ. Òà íå ïîðîæíþ, à ç ñàìîþ Êàòåðèíîþ
Äðóãîþ íà áîðòó...
Âîëîäèìèð çðîáèâ äîáðå ðîçðàõîâàíó ïàóçó
é ïðîäîâæèâ:
— ² íå çíàþ, ÷èì ñàìå ëîöìàíè ò³ â³äçíà÷è-
ëèñÿ, ÷è ëèøå ïðîôåñ³éíîþ ìàéñòåðí³ñòþ, à ÷è
ùå ÷èìîñü, íå ìåíø ïðîôåñ³éíèì, àëå òàê ÷è ñÿê,
à âèäàëà Êàòüêà óêàç — ùîá öå ñåëî íå êð³ïà÷èëè!
Òàê âîíî é äîæèëî â³ëüíèì àæ äî Îëåêñàíäð³â-
ñüêî¿ ðåôîðìè. À îñê³ëüêè ïàñïîðòíî¿ ñèñòåìè
òîä³ íå áóëî, òî ëþäåé ðîäîì ç Êåëèáåðäè áóëî
ï³â-Ïîëòàâùèíè...
414
Îëåíà ñì³ÿëàñÿ, Þð³é òåæ òðîõè ðîçñóíóâ ãóáè,
æóðíàë³ñò òåæ — àëå á³ëüøå ç ââ³÷ëèâîñò³. ×åñíî
êàæó÷è, ò³ äàâí³ ñïðàâè áóëè éîìó äî îäíîãî ì³ñöÿ.
² âçàãàë³ êðàºâèäè ï³øëè õî÷ ³ ìàëüîâíè÷³, àëå
äîñèòü ïîõìóð³.
Îëåêñàíäð çíèçàâ ïëå÷èìà, ùå òðîõè ïîðîç-
äèâëÿâñÿ íàâêîëî é ïîë³ç äî êàþòè — â³äñèïàòèñü.
Â³ä÷óâàâ â³í ñåáå íå äóæå äîáðå, é ãîëîâà áîë³ëà,
é âñå ò³ëî íà÷å êàìåíåì íàëèëîñü, é íàâ³òü òðîõè
ìîðîçèëî, íà÷å â³í äåñü ïðèìóäðèâñÿ çàñòóäó
ñõîïèòè. Õîò³ëîñÿ ñïàòè — àëå ÿê íà òå, é ñîí íå
éøîâ, é æóðíàë³ñò ï³âãîäèíè êà÷àâñÿ íà êîéö³, àæ
ïîêè íå ðèïíóâ ëþê é çâåðõó íå çàçèðíóëà Îëåíà.
Ñâ³òëî ïðîáèâàëîñÿ ÷åðåç ñêóéîâäæåíå â³òðîì
âîëîññÿ é âèäàâàëîñÿ í³ìáîì.
— Á³äîëàøíèé! — ñï³â÷óòëèâî ïðîòÿãíóëà
âîíà. — Çàõâîð³â, ìàáóòü? Íà îò ÷àþ ãàðÿ÷îãî,
ç ÷åáðåöåì. Ïîïèé. Äîïîìàãàº â³ä êàøëþ.
Æóðíàë³ñò âäÿ÷íî âèñüîðáàâ ÷àé é ëèøå òîä³
äîòÿìèâ ñïèòàòè, à äå æ òîé ÷åáðåöü íà êîðàáë³
âçÿâñÿ.
— Òþ... — ä³â÷èíà çàñì³ÿëàñü é ïîêëàëà äî-
ëîíþ éîìó íà ÷îëî. — Òà ìè æ óæå ç ãîäèíó
ñòîâáè÷èìî. Âèéøëà é íàðâàëà. Þðêîâ³ òåæ ÿêîñü
ïîãàíî, é Âîâö³ òåæ. Òàê ùî, ìàáóòü, çàíî÷óºìî
òóò, à ðóøèìî âðàíö³. ×àñó ùå òðîõè º...
Íà ñëîâ³ «÷àñ» âîíà ïðèêóñèëà ãóáó é ÿêîñü
øâèäêî òà íåïîì³òíà êóäèñü ïîä³ëàñÿ.
×åðåç ê³ëüêà õâèëèí äî êàþòè çàâàëèâñÿ é Âî-
ëîäèìèð, âàæêî âïàâ íà êîéêó òà ìèòòþ çàñíóâ.
415
Îëåêñàíäð ùå òðîõè ïîêðóòèâñÿ é çàñîï³â òåæ.
Öüîãî ðàçó éîìó íàñíèëîñÿ, ùî â³í íà êîðàáë³,
é êîðàáåëü ïîòîíóâ, à ïàñàæèðà çàáóëè â êàþò³,
é âîäà ïîòðîõó ñî÷èòüñÿ, ñî÷èòüñÿ, ñî÷èòüñÿ êð³çü
ù³ëüíî çà÷èíåí³ äâåð³, à çà ³ëþì³íàòîðîì — ìîðîê,
ãëèáîêèé òà áëàêèòíþùèé, ÿê òå îçåðî ó êàð’ºð³...
Âîäà êàïíóëà íà îáëè÷÷ÿ — é êîðåñïîíäåíò
ïðîêèíóâñÿ.
Ëÿäà áóëà ïðî÷èíåíà, îá ïàëóáó ëîïîò³â äîù
é áðèçêè ðàç ïî ðàç çàë³òàëè â êàþòó.
Â³í áðÿçíóâ ëþêîì — Âîëîäèìèð çäðèãíóâñÿ,
àëå íå ïðîêèíóâñÿ, çíîâó âïàâ íà êîéêó é ìèòòþ
çàñíóâ.
Ñåðåä íî÷³ éîìó ñòàëî äóøíî, é êîðåñïîíäåíò

â³äêèíóâ óâ³ ñí³ êîâäðó, çàìåðç, ï³ä ðàíîê ïðîêè-
íóâñÿ çíîâó. Ðîçïëþùóâàòè î÷³ íå ñòàâ, íàìàöàâ
ïîðó÷ êîâäðó, çàìîòàâñÿ é çàñíóâ çíîâó. À âðàíö³
ëåäü ñïðîì³ãñÿ ï³äíÿòè ïîâ³êè.
Ãîëîâà áîë³ëà. Ëîìèëî õðåáåò. Î÷³ ñëüîçèëèñÿ,
à çàêëàäåíèé í³ñ ãåòü â³äìîâèâñÿ ïðàöþâàòè.
Òàêî¿ âàæêî¿ íî÷³ éîìó íå òðàïëÿëîñÿ ïåðåáóòè
çà âñå ïîïåðåäíº æèòòÿ.
Àëå ñîíå÷êî âæå ïðîáèâàëîñÿ êð³çü ù³ëèíó
ó ëÿä³ é ëàã³äíî íàòÿêàëî íà òå, ùî ïîðà á óæå
é òîé…
Í³õòî íå áóäèâ éîãî, íå øòîâõàâ ÷åðåâèêîì
ï³ä ðåáðà, íå âîäèâ ÷àøêîþ ç êàâîþ ïîï³ä íîñîì
é íå êðè÷àâ, ùî âñòàòè òðåáà áóëî ùîíàéìåíøå
ï³âãîäèíè òîìó.
416
Îëåêñàíäð òðîõè çäèâîâàíî ðîçïëþùèâ î÷³
òà ï³äíÿâ ãîëîâó. Âîëîäèìèð ëåæàâ íà ì³ñö³, àëå
ó äîñèòü äèâí³é òà íåñïîä³âàí³é ïîç³ — îáëè÷÷ÿì
óíèç. Ïðàâ³ ðóêà òà íîãà çâ³øóâàëèñÿ íà ï³äëîãó,
à ãîëîâà ñêîòèëàñÿ îñòîðîíü â³ä ïîäóøêè. Ñêëàäà-
ëîñÿ âðàæåííÿ, í³áè ÷îëîâ³êó ëåäü âèñòà÷èëî ñèë
ä³ñòàòèñÿ êîéêè.
Éîãî äèõàííÿ òàêîæ áóëî ëåäü ïîì³òíèì.
Ñòðèâîæåíèé, æóðíàë³ñò âèáðàâñÿ ç ñâîº¿ ïî-
ñòåë³. Âîðóøèòèñÿ áóëî âàæêî, íà÷å íà íüîìó âñþ
í³÷ ÷îðòè êàòàëèñÿ. Íà òå, ùîá ïðîéòè äâà êðîêè äî
ïðîòèëåæíîãî êðàþ êàþòè, çíàäîáèëàñü õâèëèíà.
— Ãåé…
Â³í õîò³â êðèêíóòè, àëå ëåäâå çì³ã òå «ãåé…»
ïðîøèï³òè.
— Ãåé, Âîëîäþ… òè òàì æèâèé…
Âîëîäèìèð íå çâîðóõíóâñÿ. Çáëèçüêà ñòàëî ïî-
ì³òíî, ùî ç êóòèêà éîãî ðîòà ñò³êàº ñëèíà.
— Ãåé, Âîëîäþ… — æóðíàë³ñò íàáðàâñÿ ñèëè
ïîòîðñàòè òîâàðèøà çà ïëå÷å. Ò³ëî éîãî, çäàâàëîñÿ,
áóëî íàáèòå ï³ñêîì.
— Ãà… — î÷³ Âîëîäèìèðà ðîçòóëèëèñÿ, é Îëåê-
ñàíäð ïîëåãøåíî ç³òõíóâ.
«Ùîïðàâäà, — ïîäóìàâ â³í, — çà ³íøèõ îáñòà-
âèí Âîâêà âæå âèõîïèâ áè ç-ï³ä ïîäóøêè ï³ñòîëÿ
é äîáðå ùå, ÿêáè íå ïàëüíóâ».
Âîëîäèìèð, íà÷å ïðèñëóõàâøèñü äî éîãî äóìîê,
ïîâ³ëüíî ïîñóíóâ ðóêó äî ïîäóøêè. Ðóõè éîãî áóëè
ìëÿâ³, à î÷³ — ãåòü êàëàìóòí³.
417
— Âîëîäþ, öå ÿ, Ñàøêî! — ïðî âñÿê âèïàäîê
ïîâòîðèâ æóðíàë³ñò.
— À…
Ðóêà çóïèíèëà ñâ³é øëÿõ. Âîëîäèìèð ñïðîáóâàâ
áóâ ï³äíÿòè ãîëîâó, àëå ñïðîì³ãñÿ ëèøå êàõèêíóòè.
— Ùî… òðàïèëîñü… — ïðîøèï³â â³í.
— Íå çíàþ, — ó êîðåñïîíäåíòà âæå âèñòà÷èëî
ñèë çäâèãíóòè ïëå÷èìà.
— À… äå… êàï³òàí… — âæå áàäüîð³øå âèäóøèâ
Âîëîäèìèð.
— Íå çíàþ.
— Äîïîìîæè… ï³äíÿòèñü…
Ï³äíÿòè Âîëîäèìèðà âèÿâèëîñü ìàéæå òàê ñàìî
âàæêî, ÿê âñòàòè ñàìîìó.
Ñ³âøè, êîïà÷ âñå-òàêè ñÿãíóâ ðóêîþ ï³ä ïîäóøêó,
âèòÿã ï³ñòîëåòà é îäðàçó â³ä÷óâ ñåáå âïåâíåí³øèì.
— Òîá³… òåæ… ïîãàíî?
— Ùå é ÿê! — ïîãàíî, ÷è íå ïîãàíî, àëå ï³ñ-
òîëåòà êîðåñïîíäåíò íå ìàâ, òîæ ââàæàâ çà êðàùå
ïîãîäèòèñü.
— Âèçèðíè… â ëþê… ò³ëüêè îáåðåæí³øå…
âò³ì, í³!
Âîëîäèìèð âîðóõíóâñÿ, ïîòðóñèâ ãîëîâîþ.
— Îõ, ÷îðò…. Íà÷å æ â÷îðà ³ íå ïèëè… Çà-
÷åêàé, ÿ ñàì ñïðîáóþ…
Â³í âñòàâ, õèòíóâñÿ, é îäðàçó ñõîïèâñÿ çà ïî-
ðó÷åíü.
— Ìè ñòî¿ìî ÷è ïëèâåìî? — çàïèòàâ íà÷å ñàì
ó ñåáå. Ïîò³ì ãìóêíóâ é îáåðåæíî ñòóïèâ äâà
êðîêè äî ëþêà.
418
Ï³äíÿâñÿ òðàïîì.
Çàâìåð.
Âçÿâ ï³ñòîëåò ó ïðàâèöþ, à ìàê³âêîþ îáåðåæíî
ï³äíÿâ ëÿäó é ê³ëüêà ñåêóíä êð³çü øïàðèíó âäèâëÿâñÿ
ó ùîñü, æóðíàë³ñòîâ³ íå âèäèìå.
Âèë³ç ùå íà ùàáåëü, â³äêèíóâ ëÿäó çîâñ³ì ³ îçèð-
íóâñÿ.
Ãìóêíóâ, çíèçàâ ïëå÷èìà é âèë³ç ãåòü.
— Äàâàé çà ìíîþ, — êèíóâ, íå îçèðàþ÷èñü,
êîðåñïîíäåíòó. — Çàõîïè ÿêóñü çàë³çÿêó. Ó íàñ
çíîâó í³÷í³ ãîñò³ òðàïèëèñÿ.
Ãîñòåé âèÿâèëîñÿ òðîº. Öåáòî, íà ïàëóá³ ¿õ
âàëÿëîñÿ òðîº. Äâîº ìîëîäèê³â — ðîê³â çà äâàäöÿòü-
äâàäöÿòü ï’ÿòü, òà îäèí äÿäüêî, òàêîæ êðåìåçíî¿
ñòàòóðè. Äÿäüêî, ìàáóòü, áóâ òðîõè ñòàðøèé, àëå
òî÷íî â³ê éîãî âèçíà÷èòè áóëî âàæêî, áî ãîëîâè
â³í íå ìàâ.
Ìîëîäèêè ëåæàëè ïîðó÷ — òàê, íà÷å ¿õ âáèëè
îäðàçó, à çà äÿäüêîì äîâåëîñü òðîõè ïîá³ãàòè.
À ìîæå, é íå òðîõè — áî â êðîâ³ áóëà ïîëîâèíà
ïàëóáè, ó òîìó ÷èñë³ ³ íà íîñ³. À ìîæå, íå ëèøå
é ïîá³ãàòè, àëå ïîñòðèáàòè — áî çàëÿïàíîþ ÷åð-
âîíèì âèÿâèëàñü òàêîæ ùîãëà íà âèñîò³ ëþäñüêîãî
çðîñòó.
— Îãî… — ñêàçàâ Îëåêñàíäð.
À ùî ùå ëèøàëîñü ñêàçàòè?
Êàï³òàí ëåæàâ ãîð³ëèöü ï³ä øòóðâàëîì. Íîãè
éîãî íå ïîì³ñòèëèñÿ â ðóáö³ é ñòðèì³ëè ç äâåðåé,
ÿê äâ³ äåðåâèíè.
Àëå í³ñ ñòèõà ñîï³â.
419
— Ãåé, Þðêî… — îáåðåæíî ãóêíóâ Âîëîäè-
ìèð, ïîò³ì ç³òõíóâ é òàê ñàìî îáåðåæíî, çäàëåêó,
òîðêíóâ Þð³ÿ çà ïëå÷å.
Òîé çäðèãíóâñÿ, ð³çêèì ðóõîì ñàõíóâñÿ é âäà-
ðèâñÿ ñêðîíåþ îá çàë³çíó ñò³íó. Çàãóëî.
Îëåêñàíäðó òåæ çàìàê³òðèëîñÿ.
Þð³é çíîâ âîðóõíóâñÿ, âèõîïèâ ç-çà ïàçóõè
ï³ñòîëåò é íàïðàâèâ íà Âîëîäèìèðà. Î÷³ éîãî áóëè
àáñîëþòíî áåçòÿìí³.
— Þðêî, öå ÿ, Âîëîäèìèð! — ïîñï³õîì çàâîëàâ
äðóãèé êîïà÷.
— À… — Þð³é îïóñòèâ ï³ñòîëåò, àëå õîâàòè íå
ñòàâ. — Ùî òðàïèëîñü?
— Òà çâ³äêè æ ÿ çíàþ!
Ïîêè êîïà÷³ âñå ç’ÿñîâóâàëè, Îëåêñàíäð óæå
ï³ä³éøîâ äî ñàëîíó é îáåðåæíî çàçèðíóâ â äâåð³.
Êðèâàâà ñìóãà òÿãëàñÿ é ñþäè. Íà÷å ñõîäàìè êî-
ãîñü âîëî÷èëè çà íîãè. Àáî çà øèþ. À ç «êîãîñü»
«ùîñü» êàïàëî.
² ÿêùî ç «êèìîñü» ïîêè ùî çáåð³ãàëàñÿ ö³ëêî-
âèòà íåÿñí³ñòü, ç «÷èìîñü» âñå áóëî çðîçóì³ëî, àæ
íàâ³òü çàíàäòî.
Êðîâ óòâîðèëà íåâåëè÷êó êàëþæêó ïîï³ä ñõî-
äàìè, ï³äñîõëà — é òåïåð ìàëà âèãëÿä ÷îãîñü íå
ðîçëèòîãî, à íàâìèñíå íàëÿïàíîãî.
— Ñò³é! — ïî÷óëîñÿ ççàäó. Êîðåñïîíäåíò îçèð-
íóâñÿ — ïîçàäó, êóëüãàþ÷è, ïîñï³øàëè Âîëîäèìèð
òà êàï³òàí. Â îáîõ ó ðóêàõ âñå ùå áóëî çàòèñíóòî
ï³ñòîëåòè.
— Íå ëàçü!
420
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà é ñòóïèâ íàçàä.
Êîïà÷³ ðîçä³ëèëèñÿ. Âîëîäèìèð ïîá³ã íà í³ñ
é ñòàâ á³ëÿ äðóãîãî âèõîäó ³ç ñàëîíó. Þð³é, ïðè-
òðèìóþ÷èñü çà ñò³íó — á³ëÿ ïåðøîãî.
— ²… — ðàç! — ãóêíóâ êàï³òàí.
Âîíè ðóøèëè îäíî÷àñíî, àëå Âîëîäèìèð çá³ã
òðàïîì á³ëüø-ìåíø íîðìàëüíî, à êàï³òàí ïî-
ñëèçíóâñÿ, ãåïíóâ íà ñ³äíèö³ é ç’¿õàâ ñõîäàìè,
ÿê øêîëÿð íà ïîðòôåë³. Ëàÿâñÿ â³í ïðè òîìó, ÿê
øêîëÿð-âîñüìèêëàñíèê.
Ñë³äîì çà êàï³òàíîì çàéøîâ ó ñàëîí é æóðíà-
ë³ñò.
Êðîâ áóëà ñêð³çü — íàâ³òü íà ñòåë³.
Íà â³êí³, ÿêðàç íàâïðîòè êîðåñïîíäåíòà, â³ä-
áèëàñÿ ÷èÿñü ñêðèâàâëåíà ï’ÿò³ðíÿ — íà÷å êîãîñü
òÿãëè ó ñàëîí, à â³í ãàðÿ÷êîâî õàïàâñÿ çà âñå, ùî
ìîæíà âõîïèòè.
Íå äîïîìîãëî.
Ï’ÿò³ðíÿ, ðàçîì ç äîáðÿ÷èì øìàòîì ðóêè — àæ
äî ë³êòÿ — âàëÿëàñÿ â öåíòð³ â³ëüíîãî â³ä ðå÷åé
ìàéäàí÷èêà. Êðèâàâèé ñë³ä òÿãñÿ äàë³.
Ïîâîë³-ïîâîë³ Îëåêñàíäð ï³äâ³â î÷³. Ïîøìà-
òîâàíèé òðóï âèäí³âñÿ ç-çà áàãàòîñòðàæäàëüíîãî,
à òåïåð ùå é çàëèòîãî êðîâ’þ ìîòîöèêëà. Ò³ëî
ìàëî òàêèé âèãëÿä, íà÷å éîãî ï³âäíÿ çãðàÿ âîâê³â
ðîçðèâàëà.
Òðóï âîðóõíóâñÿ, ñ³ïíóâñÿ, íà÷å õîò³â ï³äâåñ-
òèñü… ³ ïîñóíóâñÿ íà ê³ëüêà ñàíòèìåòð³â äàë³. Ç-çà
ìîòîöèêëà ïî÷óëîñÿ íèçüêå ãàð÷àííÿ.
421
Âîëîäèìèð òà êàï³òàí îäíî÷àñíî ï³äíÿëè ï³ñ-
òîëåòè.
— Âèëàçü! — íåãîëîñíî ñêàçàâ Þð³é. — Ñòð³-
ëÿòèìó!
Íàä ñ³äëîì ïîâ³ëüíî-ïîâ³ëüíî ï³äíÿëàñü ÷îð-
íÿâà ãîë³âêà Îëåíè. Îáëè÷÷ÿ ¿¿ òåæ áóëî ãåòü
ñêðèâàâëåíå.
— Äîáðîãî ðàíêó, õëîïö³! — ñêàçàëà âîíà ðà-
ä³ñíèì ãîëîñîì. — À ó íàñ âíî÷³ ãîñò³ òðàïèëèñÿ.
Òî ÿ ¿õ çóñòð³ëà.
Ïîçàäó ïî÷óëîñÿ ãó÷íå «ãåï!». Òî æóðíàë³ñò,
íå âèòðèìàâøè, âòðàòèâ ñâ³äîì³ñòü.
Îïðèòîìí³â â³í â³ä òðàäèö³éíîãî ó òàêèõ âè-

ïàäêàõ ëÿïàííÿ ïî ùîêàõ.
— Íó ùî òè, ùî òè, — çàñïîê³éëèâî áóðìîò³â
Âîëîäèìèð, ñõèëèâøèñü íàä íèì. — Óñå æ íîð-
ìàëüíî. Ïîäóìàºø, çàë³çëè ÿê³ñü ïðîéäèñâ³òè...
Ëàìåðè, íîâà÷êè, øìàðêà÷³... íàâ³òü Îëåíà ç íèìè
âïîðàëàñü!
Ó æóðíàë³ñòà ãîëîâà êðóãîì éøëà.
Âîëîäèìèð ïîáà÷èâ, ùî çóñèëëÿ éîãî íå ìè-
íóëè ìàðíî, ëÿïàííÿ ïðèïèíèâ é ðîçâåðíóâñÿ äî
êàï³òàíà.
— Äîïèòóâàòè áóäåø?
Þð³é ìàõíóâ ðóêîþ.
— Äîïèòàºø òóò. Áà÷èø — óñ³ ãîðëÿíêè ãåòü
ïîøìàòîâàí³. Áóäå òóò áóëüêàòè, áåëüêîò³òè, à òîë-
êîì í³÷îãî íå ñêàæå. Çà áîðò.
Âîëîäèìèð êèâíóâ, à Îëåíà òðîõè çí³òèëàñü.
422
Êàï³òàí ïîòåð äîëîíåþ ëîáà, ïðîáóðìîò³â ùå
ùîñü íåðîçá³ðëèâå é ïîäàâñÿ ãåòü.
— Ãëÿíó, ùî íà ðàäàð³, — ãóêíóâ â³í ùå ç ïà-
ëóáè. — Ìîæå, äåñü ùîñü çàõîâàíå. À âè ðîçáå-
ð³òüñÿ ïîêè ùî...
Æóðíàë³ñò ñòðåïåíóâñÿ é ñîá³ êèíóâñÿ òðàïîì.
«Ùîñü çàõîâàíå» — öå âæå áóëî ö³êàâî.
«Ùîñü» íà ðàäàð³ âèÿâèëîñÿ ÷èìàëîþ ñâ³òëîþ
ïëÿìêîþ.
— Î, — ñêàçàâ êàï³òàí. — Ìàøèíà.
Ìàáóòü, ãîëîâà â Þð³ÿ âñå ùå áîë³ëà, áî â³í ðàç
ïî ðàç ìîðùèâñÿ é êðèâèâ ïèêó.
Â³í çàñ³ê íàïðÿì, ïðèáëèçíî âèçíà÷èâ â³äñòàíü —
âèõîäèëî, ùî çëîâìèñíèêè íàõàáíî ï³ä’¿õàëè ìàéæå
âïðèòóë, é ðàäàð âèìêíóâ.
— Ïîäèâèìîñü? — çàïèòàâ â³í, âèòÿãàþ÷è ï³ñ-
òîëåò.
Æóðíàë³ñò êèâíóâ, ïîò³ì ïîäóìàâ é äîäàâ, ïî-
ãëÿäàþ÷è íà çáðîþ:
— À ìåí³?
— Íó íà...
Ï³ñòîëåò âàæêî òÿãíóâ ðóêó äîíèçó. Ðóêà òðåì-
ò³ëà.
Â³ä ñàìî¿ äóìêè, ùî äîâåäåòüñÿ ñòðèáàòè ÷åðåç
áîðò é ëåò³òè ï³âòîðè ìåòðè, ãåïàòèñü ÷åðåâèêàìè
îá ï³ñîê — ñòàâàëî ïîãàíî.
Îëåêñàíäð ãåïíóâñÿ òàê, íà÷å éîãî çâ’ÿçàíèì
ç äåâ’ÿòîãî ïîâåðõó êèíóëè.
— Þð÷èêó! — äçâ³íêî ïðîëóíàëî çâåðõó.
423
Êîðåñïîíäåíò îãëÿíóâñÿ. Îëåíà âæå âìèëàñÿ,
é îáëè÷÷ÿ ¿¿ áóëî ÷èñòå. Íàòîì³ñòü ðóêè — ÷åðâîí³
ìàéæå ïî ë³êò³.
— À ñå÷îâèé ì³õóð ïðîòèêàòè? — áóäåííî çà-
ïèòàëà âîíà.
— Àÿêæå, — êèâíóâ êàï³òàí. — Áî ñïëèâå.
Æóðíàë³ñòà çàíóäèëî, â³í áåêíóâ, ìåêíóâ, êè-
íóâñÿ ó êóù³... íà æàëü, â øëóíêó ìàéæå í³÷îãî íå
áóëî, é ëåãøå íå ñòàëî.
Ìàøèíà âèÿâèëàñü ñòàðåíüêîþ «Íèâîþ». Íå

íàêðó÷åíîþ — íå áóëî àí³ äîäàòêîâèõ ôàð, àí³
íàâ³òü «êåíãóðÿòíèêà» ñïåðåäó. Ïîáà÷èâ áè òàêó
Îëåêñàíäð â ì³ñò³ — ³ íå îãëÿíóâñÿ á.
À îò âñåðåäèí³...
Ï³ä êðèøêîþ «áàðäà÷êà» ñõîâàâñÿ åêðàí. Â³í
âñå ùå ñâ³òèâñÿ — ìàáóòü, àêóìóëÿòîðè òåæ áóëè íå
ïðîñò³, é ïîêàçóâàâ âñþ ì³ñöèíó, ÿê³ñü êîîðäèíàòè
é ïîçíà÷êó êàòåðà. Ç-ï³ä ïàíåë³ ñòèð÷àëà êëàâ³àòóðà,
àëå çà÷³ïàòè ¿¿ Þð³é íå ñòàâ.
Áàãàæíèê òåæ áóâ â³äêðèòèé. Á³ëüø òîãî — äíî
éîãî áóëî ï³äíÿòå, é â³äêðèâàëî ÷èìàëèé òàéíèê.
Çâ³ñíî, ùî á³ëüø³ñòü çàë³çÿ÷÷ÿ ó íüîìó ìîãëà ñòð³-
ëÿòè.
— Íàõàáí³ õëîïö³, íàõàáí³... — Þð³é ïîêðóòèâ
ãîëîâîþ, îõíóâ é çíîâó ïîòåð ëîáà. — É, ñë³ä âè-
çíàòè, äîñèòü óì³ë³. Áà÷, ÿêáè íå Îëåíà...
Â³í óðâàâ ñàì ñåáå, ùå ïîêîïèðñàâñÿ â áàãàæ-
íèêó, çàçèðíóâ ó ñàëîí é ëèøå òîä³ ñõîâàâ ï³ñòîëåò
êóäèñü ï³ä ñîðî÷êó.
424
Æóðíàë³ñòîâ³ ñõîâàòè ñâîþ ³ãðàøêó áóëî í³êóäè,
äîâîäèëîñü òðèìàòè â ðóêàõ îäíî÷àñíî ç ïàêóí-
êàìè. Âèãëÿä â³í ìàâ ïðè òîìó íå äóæå ðîçóìíèé.
— Îöå ìè áåðåìî... — Þð³é òèì ÷àñîì âèòÿã
ç áàãàæíèêà ÿêèéñü äîâãèé ïàêóíîê. — Minelab.
Ìåòàëîøóêà÷ òàêèé. Õîðîøà öÿöüêà. Îöå òàêîæ
çãîäèòüñÿ...
Â³í âèòÿãàâ ïàêóíîê çà ïàêóíêîì, òðîõè íà-
âàíòàæèâ íà æóðíàë³ñòà, ðåøòó âçÿâ ñàì é ïåðøèì
ðóøèâ äî êàòåðà. Îëåêñàíäðîâ³ çàçäàëåã³äü ñòàëî
ïîãàíî, àëå ïàëóáà âæå âèëèñêóâàëà ÷èñòîòîþ,
à Îëåíà — òàêîæ ÷èñòåíüêà, ñâ³æåíüêà — ÿêðàç
âèòèðàëà ðóêè.
— Ùî, òðîôå¿? — ìèòòþ íàøîðîøèâ âóõà Âî-
ëîäèìèð. — À ùî ùå ö³êàâîãî?
— Òà á³ëüøå í³÷îãî, — çíèçàâ ïëå÷èìà êàï³-
òàí. — Âò³ì, ñõîäè, ïîäèâèñü.
Âîëîäèìèð çíèê ìèòòþ, íà÷å éîìó ï³âì³ëüéîíà
ïîîá³öÿëè.
— Îëåíêî, êàâîþ íàñ íå ïðèãîñòèø? — êàï³òàí
îáåðíóâñÿ äî ä³â÷èíè. Òà ñîíÿ÷íî ïîñì³õíóëàñü
é çíèêëà â ñàëîí³.
— ...áî ö³ ïîãàíö³, ñõîæå, íàñ ÷èìîñü äîâãî-
ä³þ÷èì ïðèãîñòèëè.
Â³ä òèõ ñë³â æóðíàë³ñòîâ³ çíîâó ñòàëî ïîãàíî,
âñå çàêðóòèëîñÿ é ãåïíóëî íåáîì îá ìàê³âêó.
Îïðèòîìíþâàâ çíîâó â³ä çâè÷íîãî âæå ëÿïàííÿ

ïî ùîêàõ òà áóáîí³ííÿ ãîëîñ³â ïîíàä âóõîì.
425
— Í³, — ãîâîðèâ êàï³òàí. — Òà çàðàçà, ÿêîþ
íàñ ïðèãîëîìøèëè, òàê ñèëüíî ä³ÿòè íå ïîâèííà.
Áà÷, ó íàñ âæå ïðàêòè÷íî ìèíóëîñÿ. Öå ó õëîïöÿ,
ìàáóòü, òàêèé ñîá³ «êóëüòóðíèé øîê».
— Ìè ñàì³ âèíí³, — â³äïîâ³â Âîëîäèìèð. —
Ñë³ä áóëî õî÷à á äåÿê³ ðå÷³ ïîñòóïîâî ïîÿñíþâàòè.
— À ÿê³? — æóðíàë³ñò ìèòòþ ïðèéøîâ äî òÿìè.
— Î, — çäèâîâàíî ïîñì³õíóâñÿ Âîëîäèìèð. —
Áà÷, îäðàçó îæèâ!
— À ùî æ òè õî÷åø... ïðîôåñ³îíàë! — â ãîëîñ³
Þð³ÿ ÷óëàñü ³ðîí³ÿ.
— Òî ÿê³ æ ðå÷³? — ïðàâèâ ñâîþ Îëåêñàíäð.
— À ÿê³ õî÷åø, — íåäáàëî ìàõíóâ ðóêîþ Âîëî-
äèìèð. — Ìîæåø ñàì âèçíà÷èòè. Áåðè é çàïèòóé.
Â³í òðîõè ïîäóìàâ ³ äîäàâ:
— Òàê íàâ³òü êðàùå. Áî äëÿ íàñ…
Ïîäóìàâ ùå ê³ëüêà ñåêóíä é óòî÷íèâ:
— …äëÿ íàñ óñ³õ ò³ «äåÿê³ ðå÷³» — çâè÷í³ é çâè-
÷àéí³. Òàê ùî íàâ³òü íàä íèìè, áóâà, é íå çàìèñëþ-
ºìîñü. À òîá³, ÿê íîâà÷êîâ³, ìîæå áóòè é ö³êàâî...
— Äîáðå, — ëåãêî ïîãîäèâñÿ Îëåêñàíäð é îä-
ðàçó æ âèòÿãíóâ äèêòîôîí.
Ï³çí³øå êîðåñïîíäåíò ùå ðàç ïðîñëóõàâ ò³

ïë³âêè é ñàì íå çíàâ, ÷è ðàä³òè, ùî éîìó òàêå
òðàïèëîñü, ÷è íå âàðòî. Ïðî òå, ùîá îïóáë³êóâàòè
¿õ, çâè÷àéíî, íå áóëî é ìîâè. Ïî-ïåðøå — òîìó
ùî âñå îäíî á í³õòî é í³êîëè íå ïîâ³ðèâ æîäíîìó
ñëîâó. Ïî-äðóãå…
426
Âïåðøå â æèòò³ Îëåêñàíäðà ³íñòèíêò æàä³áíîñò³
âèÿâèâñÿ äóæ÷èì çà ïðîôåñ³éíèé ðåôëåêñ. Õîò³-
ëîñÿ ò³ êàñåòè ñõîâàòè é í³êîìó íå òå ùî ïîñëóõàòè
íå äàâàòè, à íàâ³òü ³ íå ïîêàçóâàòè. Ùîá àí³ ãàäêè
íå áóëî ïðî ¿õíº ³ñíóâàííÿ.
Áî ÿêùî ðàïòîì âèïëèâå...
Âñ³ ïîïåðåäí³ «êàñåòí³ ñêàíäàëè» çäàâàòèìóòüñÿ
ãðîþ ä³òåé ó ï³ñî÷íèö³.
Îòîæ òåïåð é çàëèøàëîñÿ — ñèä³òè é ñëóõàòè.
Ïë³âêè ñêëàäàëèñÿ ç íà÷åáòî òðàäèö³éíèõ çàïèòàíü
òà â³äïîâ³äåé — àëå æ çì³ñò, çì³ñò!.. Îñü, íàïðè-
êëàä, îöÿ…
Íàïèñ íà ì³êðîêàñåò³ áóâ àáñîëþòíî íåâè-
ííèì — «Ïðî Îëåíó».
Ïî÷àòîê ¿¿ Îëåêñàíäð çíàâ íàïàì’ÿòü, íà÷å â³ðø
ç õðåñòîìàò³¿:
Âîëîäèìèð: Ïðî Îëåíó? Öå òè, õëîï÷å, äóæå

çáëèçüêà ïî÷èíàºø. Òîá³ á äëÿ ïî÷àòêó ç’ÿñóâàòè,
ùî îçíà÷àº «ï³äí³ìàòè», õòî òàê³ ò³, êîãî ï³äíÿëè...
òà é ïðî òèõ, õòî ï³äíÿâ, áóëî á ö³êàâî ïîñëóõàòè.
Îëåêñàíäð: Íó òîä³ äàâàé ïðî òèõ, õòî ï³äíÿâ.
Âîëîäèìèð: Ï³äíÿâ ¿¿ íàø êàï³òàí. Ïàì’ÿòàºø,
ùå ò³ëüêè â³ä Êèºâà â³äïëèâëè — à òè ïåðøèé ïî-
÷àâ êîìèçèòèñü. Òî òîá³ ¿æà íå òàêà... òî êàâà áåç
ñìàêó... òî ïîñóä ïîìèòè ë³íüêè. Áóëî?
Îëåêñàíäð: Íó, áóëî. Àëå æ...
Âîëîäèìèð: Îòîæ. Æ³íêà íà áîðòó — öå íå
ëèøå íåùàñòÿ, àëå é ñìà÷íèé ñí³äàíîê ³ ÷èñòèé
ïîñóä.
427
Ñì³õ. Ñì³þòüñÿ ê³ëüêà ãîëîñ³â. Ñåðåä íèõ îäèí
äçâ³íêèé òà ð³äíèé äî áîëþ.
Âîëîäèìèð: Óñ³ çãîäí³?
Çíîâó ñì³õ.
Âîëîäèìèð: Òàê îò. Êàï³òàí îêèíóâ ì³ñöåâ³ñòü
îðëèíèì îêîì... é íàçèðèâ... Êîãî òè òàì ïîáà÷èâ,
Þð÷èêó?
Þð³é (Ãîëîñ éîãî ÷óºòüñÿ çäàëåêó, é ëåäü ïåðå-
êðèâàº äâèãò³ííÿ ìîòîðà. À êàæå â³í ðå÷³, ÿê³ ùå
òèæäåíü òîìó ìîãëè á æóðíàë³ñòà àáî øîêóâàòè,
àáî ïðîñòî çäàëèñÿ áè í³ñåí³òíèöåþ): À ÿ æ êà-
çàâ — ñ³ì òðóï³â. Øåñòåðî ÷îëîâ³ê³â — âñÿê³, â³ä
ðèáàëîê äî ì³ñöåâîãî áàíäþêà, ùî éîãî ñâî¿ æ óòî-
ïèëè. ² ä³âêà. Âîíà é çà æèòòÿ áóëà òàêà íåäîëàäíà.
ß é ï³äí³ìàòè ¿¿ íå õîò³â, àëå æ âèáîðó íå áóëî.
Îëåêñàíäð: ²... ùî?
Þð³é: À ùî? Ï³äíÿâ. Äîäàâ ¿é òðîõè ãëàäê³øó
ïèêó, íîãè âèð³âíÿâ... Àëå ç ãàìíà êóëþ íå âèë³ïèø.
Âîëîäèìèð: Òà ëàäíî. Òè êðàùå Ñàøêîâ³ ïðî
¿¿ âíóòð³øí³é ñâ³ò ðîçêàæè.
Þð³é: À ùî òóò ðîçïîâ³äàòè. Ä³âêà ÿê äóðíîþ
áóëà — äóðíîþ é çàëèøèëàñü. ß ¿¿ æèòòÿì çàïðà-
âèâ — íà òèæäåíü âèñòà÷èëî á. Çâ³ñíî, ïðèâ’ÿçàâ
ëàíöþæêîì äî ñåáå. ßê ìåòð³â íà ñòî â³ä³éäå — òàê
³ ãðåöü.
Îëåêñàíäð: Éî!..
Êîæíîãî ðàçó íà öüîìó ì³ñö³ æóðíàë³ñòó ñòàâàëî

òðîõè í³ÿêîâî. Çâóê òîé íàðîäèâñÿ íå â ðîò³, íå
â ãîðë³, ³ íàâ³òü íå â ãðóäÿõ, à äåñü ó ÷åðåâ³. Ùî â³í
428
ìàâ îçíà÷àòè — êîðåñïîíäåíò íå çíàâ é ñàì, àëå
øîê áóâ òàêèì, ùî ñòðèìàòèñü íå âäàëîñÿ.
— Âèõîäèòü... — ïðèãîëîìøåíî çàïèòàâ â³í. —
ßê ò³ëüêè ìè ¿¿ âèãíàëè...
— Óãó, — êèâíóâ òîä³ Âîëîäèìèð. — Òàê
³ ðîçñèïàëàñü. ßêðàç çà êóùàìè. Ç êàòåðó íå âèäíî
áóëî, àëå ó...
Â³í çàòíóâñÿ, àëå ïðàâèëüíîãî òåðì³íó íå çíàé-
øîâ.
— Íó, ó òàêîìó â³ä÷óòò³, ÿêèì Þð÷èê òðóïè
âèøóêóâàâ... Íó, ÿê áè öå ïîÿñíèòè... Íó, ó åô³ð³,
÷è ùî... Çðîçóì³â?
Æóðíàë³ñò íå çðîçóì³â, àëå êèâíóâ.
— Òàê îò, ó åô³ð³ àæ ëóíà ïðîêîòèëàñü. Ïåðå-
áîðùèâ òè, Þðàñþ, ç æèòòºâîþ ñèëîþ.
— Óãó, — êàï³òàí êèâíóâ òà ïîìîðùèâñÿ. — Öå
òî÷íî. Ïåðåñòàðàâñÿ.
— Òàê îò, — Âîëîäèìèð çíîâó âçÿâ íà ñåáå ³í³-
ö³àòèâó. — Ëÿñíóëî, çíà÷èòü, â åô³ð³, é çàëèøèëèñü
ìè áåç ñòþàðäåñè. ² ñëàâà áîãó!
Êîðåñïîíäåíòà àæ ïåðåñìèêíóëî.
— Àëå íà òîé ìîìåíò, — ïðîäîâæóâàâ Âîëîäè-
ìèð. — Þð÷èê ñâî¿ì ñîêîëèíèì îêîì íàäèâèâñÿ
äåùî... ñòðàøåííî ö³êàâå.
Â³í çðîáèâ ïàóçó é òèöüíóâ ïàëüöåì ó á³ê Îëåíè.
Òà ñèä³ëà ïîðó÷ é âåñåëî ïîñì³õàëàñÿ.
— Îíî òå «ö³êàâå» ñèäèòü.
Îëåêñàíäðîâ³ ãîëîâà çàêðóòèëàñÿ, àëå çàãàëîì
â³í òðîõè áóâ äî òàêîãî ãîòîâèé.
429
— «Òå ö³êàâå», äî ðå÷³, — ãóêíóâ ç ðóáêè êà-
ï³òàí, — ëåæàëî íà ãëèáèí³ øåñòè ìåòð³â ï³ä
âîäîþ! ² ùå ìåòð³â òðüîõ — ï³ä íàìóëîì! ² ðóêè
ìàëî — çà ñïèíîþ çàêðó÷åí³. Ëàíöþãîì! ² íå
çãíèëî ùå, çàðàçà...
Îëåêñàíäð êèíóâ ïîãëÿä íà ä³â÷èíó — òà ñïî-
õìóðí³ëà é ñòèñíóëà êóëàêè.
— ² îò, óÿâè ñîá³, — íàòõíåííî ïðîäîâæóâàâ
Âîëîäèìèð. — Íàø êàï³òàí íàíþõàâ öåé ñêåëåò,
âèòÿãíóâ éîãî íà ïîâåðõíþ, îáë³ïèâ ì’ÿñîì... Òà
ùî ç òîáîþ?
Äàë³ íà ïë³âö³ ÷óëîñÿ íåãîëîñíå «ãåï!», ñõîæå íà
óäàð ãîëîâîþ îá ïàëóáó, é çíà÷íî á³ëüø ãîëîñíå:
— Âîâêî, ìàòü-ïåðåìàòü! Òè ³ ïðî âëàñíèé
ñêåëåò ó òàêèõ âèðàçàõ ðîçïîâ³äàâ áè?
«Âæèâó» Îëåêñàíäð òèõ ñë³â âæå íå ÷óâ.
Àëå äàë³ íà ïë³âö³ áóëî é ïðî Îëåíó. Ùîïðàâäà,

ñëóõàííÿ òîãî ôðàãìåíòà áóëî ñõîæèì á³ëüøå íà
ìàçîõ³çì. Âò³ì, íå ñëóõàííÿ — òåæ, áî çà ê³ëüêà ðà-
ç³â æóðíàë³ñò âèâ÷èâ òîé ä³àëîã ëåäü íå íàïàì’ÿòü.
Ïî÷èíàâñÿ â³í ïðîñòî...
Îëåêñàíäð: Òî âñå-òàêè?
Âîëîäèìèð: Ùî — âñå-òàêè?
Âîëîäèìèð ñòîÿâ òîä³ íàâêîë³øêè á³ëÿ íàï³â-
ðîç³áðàíîãî àêâàëàíãà é âîâòóçèâñÿ ç ëåãåíåâèì
àâòîìàòîì.
— Âñå-òàêè, ùî òàì äàë³ ïðî Îëåíó?
— À ãåïàòèñü ãîëîâîþ îá ïàëóáó á³ëüøå íå
áóäåø?
430
— Íå áóäó.
Êîðåñïîíäåíò çàÿâèâ öå òâåðäî é ð³øó÷å, àëå,
ìàáóòü, íåäîñòàòíüî, áî Âîëîäèìèð ïîãëÿíóâ íà
íüîãî ç ñóìí³âîì.
— Íó ãàðàçä... Êîðîòøå êàæó÷è, íàø ãåí³àëüíèé
êàï³òàí íàíþõàâ íà ãëèáèí³ ïðåêðàñíèé ñêåëåò ä³-
â÷èíè... òüõó, ÷îðò!
Îñòàííº ñòîñóâàëîñÿ ãàéêîâîãî êëþ÷à, ùî âè-
ñëèçíóâ ç ðóê.
— Òîáòî, ÿ ìàâ íà óâàç³ — ñêåëåò ïðåêðàñíî¿
ä³â÷èíè. Ìàáóòü, òàì áóâ êîëèñü ÿð... à ùî âæå
ñòàëîñÿ â òîìó ÿðó — òî êðàùå â Îëåíè ñïèòàòè.
Îëåíêî, ðîçïîâ³ñè?
— Êîëèñü ðîçïîâ³ì, — ä³â÷èíà êèâíóëà, àëå,
ìàáóòü, áåç íàéìåíøîãî áàæàííÿ.
— Àãà. Íó é äîáðå. Òàê, ùî òóò ó íàñ... À îñü
ùî òóò ó íàñ!
Âîëîäèìèð çàë³ç âèêðóòêîþ ó âèïóñêíèé êëà-
ïàí, âèäîáóâ ÿêèéñü öóðïàëîê é ùèãëåì â³äïðàâèâ
éîãî çà áîðò.
— Âîëîäþ!
— Ãà?
— Òî ùî ïðî Îëåíó?
— À ùî ïðî Îëåíó? Âñå ïðî Îëåíó. Ï³äíÿâ, âè-
ë³ïèâ, äàâ æèòòºâî¿ íàñíàãè... íà ñê³ëüêè, Îëåíêî?
Ì³ñÿö³â äâà º?
— Àáè æ òî òàê... — íåâåñåëî ïîñì³õíóëàñÿ
ä³â÷èíà. — Ïîøêîäóâàâ.
431
— Í³÷îãî ñîá³ — ïîøêîäóâàâ! — ãóêíóâ ç ðóáêè
Þð³é. — Íà äâà òèæí³ íàêà÷àâ! Âäâ³÷³ á³ëüøå, àí³æ
ïëàíóâàëîñÿ! Ùî òè, äóìàºø, âîíî ëåãêî?
— Òà çíàþ, ùî âàæêî, — ç³òõíóâ Âîëîäèìèð. —
Ó ìåíå, íàïðèêëàä, âçàãàë³ á³ëüøå, í³æ íà ïàðó ãîäèí,
íå âèõîäèòü.
— À... — Îëåêñàíäð ðîçêðèâ ðîòà, àëå çàïèòàòè
÷îìóñü íå íàâàæèâñÿ.
— À òîä³ — ãðåöü! — áàäüîðî ïîâ³äîìèëà ä³-
â÷èíà. — ² çíàºòå, ùî, õëîïö³? Ìåí³, çâ³ñíî, ö³êàâî,
ùî òè ïðî ìåíå ïèòàòèìåø. Àëå é íåïðèºìíî.
É íåïðèºìíî çíà÷íî á³ëüø, í³æ ö³êàâî!
Âîíà ð³øó÷å ï³äâåëàñÿ ³ çíèêëà â ñàëîí³.
— À... — êîðåñïîíäåíò òàê ³ ñèä³â ç ðîççÿâëå-
íèì ðîòîì.
— Àãà, — ó òîí éîìó ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Ùî
òåáå ùå ö³êàâèòü?
Ïðîäîâæèòè ðîçìîâó íå âèéøëî, áî êîðàáåëü
çíîâ ï³ä³éøîâ äî øëþçó, Þð³é òà Âîëîäèìèð çà-
ìåòóøèëèñÿ; êàï³òàí ï³øîâ äî ÷åðãîâîãî, à Âîëî-
äèìèð çàõîäèâñÿ ïðèâ’ÿçóâàòè ñóäíî äî áóëÿ é ïî-
ñèëàòè â äàëåêó äàëü òðüîõ äÿäüê³â íà äþðàëåâîìó
«Ïðîãðåñ³», ùî õîò³ëè ïðè÷åïèòèñÿ äî ¿õíüîãî
êîðàáëèêà — ùî ¿ì, áóë³â âèÿâèëîñü çàìàëî?
Âèÿâèëîñü — çàìàëî, áî ó øëþç âïåðëàñÿ ùå
é âåëèêà áàðæà ç ìåòàëîáðóõòîì. Àëå äÿäüê³â Âî-
ëîäèìèð âñå îäíî ïðîãíàâ.
Äí³ïðîäçåðæèíñüêå ìîðå âèÿâèëîñü íå ìî-

ðåì — à òàê, ðîçøèðåííÿì ð³÷êè. Îáèäâà áåðåãè
432
áóëî íå ëèøå îäíî÷àñíî âèäíî — àëå ìîæíà áóëî
íàâ³òü äåòàë³ ðîçð³çíèòè. Íàòîì³ñòü âîäà ñòàëà ïî-
ì³òíî êàëàìóòí³øîþ.
— Öå ùî! — ñêàçàâ ç öüîãî ïðèâîäó Âîëîäè-
ìèð. — Îí ï³ñëÿ Êðèâîãî Ðîãó âçàãàë³ íå âîäà
áóäå — à êðîâ! ×åðâîíà! Âîíè æ, ïîãàíö³, â³äõîäè
â³ä óñÿêîãî ìåòàëåâîãî âèðîáíèöòâà ñêèäàþòü!
Çàäàâèâ áè!
— Îòàê ïðÿìî — é çàäàâèâ áè? — ³ðîí³÷íî
óòî÷íèâ êàï³òàí.
— ² çàäàâèâ áè!
— À ÿê ñàì ìàçóòó â ð³÷êó ñïóñòèâ, çàáóâ?
Âîëîäèìèð çàñîï³â é íåãàéíî çíàéøîâ ñîá³
ÿêóñü ðîáîòó â ñàëîí³. Ïîäàë³ â³ä íà÷àëüñòâà, ïî-
áëèæ÷å äî... Îëåêñàíäð ïîäóìàâ ÷îìóñü íå ïðî
êóõíþ, à ïðî Îëåíó.
É ï³ä³éøîâ áëèæ÷å äî ðóáêè.
— Þðêî!
— Ãà?
— À ÷îìó òè ï³äíÿâ Îëåíó òàê... íåíàäîâãî?
— Àÿêæå! — Þð³é íàâ³òü îãëÿíóâñÿ. — Áî íà-
äîâãî — íå ìîæíà.
— Å-å-å...
Þð³é ç³òõíóâ é ïî÷àâ ïîÿñíþâàòè — äîêëàäíî,
é êîðîòêèìè ðå÷åííÿìè. ßê ïðàâèëî äðóãîêëàñ-
íèêó. Îäíî÷àñíî ïåðåêëàäàþ÷è òåðì³íè íà á³ëüø
çðîçóì³ëó äèòèí³ ìîâó.
— Ðîçóì³ºø... Êîëè êîãîñü ï³äí³ìàºø — éîìó
òðåáà äàòè ÿêèéñü... ñòàðòîâèé ³ìïóëüñ. Ïðèáëèçíî
ÿê äâèãóíà çàâåñòè. Òàê îò. Ó äâèãóíà º àêóìóëÿòîð
433
³ ñòàðòåð. À â ëþäèíè íåìà. É òîìó, ùîá ¿¿ ï³ä-
øòîâõíóòè — òðåáà... â³ä³ðâàòè øìàòî÷îê ñåáå.
Ô³ãóðàëüíî êàæó÷è, çâ³ñíî.
— Î...
— Îöå òîá³ é î...
— À ùî áóäå ïîò³ì?
— Ðîçñèïëåòüñÿ.
— Áîëÿ÷å áóäå?
Þð³é çíîâó îçèðíóâñÿ, àëå öüîãî ðàçó ïîáëàæ-
ëèâîñò³ â éîãî ïîãëÿä³ íå áóëî.
— Íå òàê áîëÿ÷å, — ñêàçàâ â³í ïî ïàóç³. — ßê
ñòðàøíî.
Ïîìîâ÷àâ ùå òðîõè — é ïîÿñíèâ:
— Îäíà ñïðàâà — êîëè ÷è òî ïîìðåø, ÷è òî í³.
À ÿêùî òàê — òî íåâ³äîìî êîëè. É çîâñ³ì ³íøà —
êîëè òî÷íî çíàºø, êîëè, ÿê ³ ÷îìó.
Ùå ïîìîâ÷àâ, ³ ùå äîäàâ:
— À íàéïàñêóäí³øå — òå, ùî öå äðóãèé ðàç,
³ âæå òâåðäî çíàºø, ùî âîíî òàì...
— À ùî âîíî òàì? — æàä³áíî ïåðåïèòàâ Îëåê-
ñàíäð.
— Òà çâ³äêè æ ÿ çíàþ? — çíèçàâ ïëå÷èìà êàï³-
òàí. — ß æ òî òàì íå áóâ. Â Îëåíè ïèòàé. ² âçàãàë³,
ìåí³ çàðàç, íàïðèêëàä, çíà÷íî ö³êàâ³øå, ùî âîíî
îîîîîí òàì!..
Â³í òèöüíóâ ðóêîþ âïåðåä-ë³âîðó÷ é îäíî÷àñíî
ââ³ìêíóâ ðàäàð. Òîé ïèñíóâ.
«Òàì» — ïîïåðåäó, àëå íå ïðÿìî, à òðîõè ë³âî-
ðó÷, íà òë³ ë³ñèñòîãî ÷è òî áåðåãà, ÷è òî îñòð³âöÿ,
âèäí³ëîñÿ ÿêåñü äèâíå ñóäíî.
434
Á³ëüø çà âñå âîíî íàãàäóâàëî ïîëîâèíêó øêà-
ðàëóïè â³ä ãðåöüêîãî ãîð³õà — ÿê áóâàº, ä³òè
ïëàñòèë³íîì ïðèë³ïëÿòü äî íå¿ ñ³ðíèêà òà ëèñòîê
ç äåðåâà, é ïëèâå òàêèé êîðàáëèê, ïëèâå... àæ äî
ïåðøî¿ õâèë³.
Öåé êîðàáëèê, õî÷ ³ õèòàâñÿ íà êðèëàõ, àëå
ïåðåêèäàòèñÿ íàì³ðó íå âèêàçóâàâ.
Íà êîðì³ éîãî ñòðèì³ëà òðóáà — äîñòîòó, ÿê
ó ïàðîâîãî êàòåðà ê³íöÿ äåâ’ÿòíàäöÿòîãî ñòîð³÷÷ÿ.
Áóëà òîä³ ìîäà âñòàíîâëþâàòè ïàðîâ³ äâèãóíè íà
øëþïêè, ÷îâíè, êàòåðè... êàæóòü, ïðîáóâàëè íàâ³òü
íà ïëîòè.
Òðóáà íå äèì³ëà.
Íàòîì³ñòü äèì³ëà ëþëüêà, ùî ñòèð÷àëà ç ðîòà
ó êàï³òàíà.
Êàï³òàí ïîâí³ñòþ â³äïîâ³äàâ âèãëÿäó ñâîãî
ñóäíà — ìàëåíüêèé, õóäèé, ç ëèñèíîþ — àëå ïî-
ñì³õàâñÿ â³í òàê ùèðî òà âåñåëî, íà÷å ò³ëüêè-íî
âèñêî÷èâ ç ÿêîãîñü ìóëüòô³ëüìó.
Íàä êîðìîþ áóëî íàòÿãíóòî òåíò, é ÿêèéñü
ìîòëîõ ñòèð÷àâ ç-çà áîðòó íà êîðì³ òà íà íîñ³.
Êîðàáåëü ñòóêîò³â äâèãóíîì é âïåâíåíî ðóõàâñÿ
âíèç çà òå÷³ºþ.
— Àíó äàé ³ ìåí³...

Æóðíàë³ñò â³ä³ðâàâñÿ â³ä á³íîêëÿ, ïîñóíóâñÿ.
Íà éîãî ì³ñöå ñòàâ Þð³é é òåæ äîâãî âäèâëÿâñÿ
â îêóëÿðè. Ïîò³ì âñòàâ, ïîñì³õíóâñÿ é ãóêíóâ
Âîëîäèìèðà.
435
Âîëîäèìèð ï³äñêî÷èâ, çàçèðíóâ ó á³íîêëü, ñêà-
çàâ «Òþ!», ïîò³ì ðåãîòíóâ é çàïèòàëüíî ïîäèâèâñÿ
íà êàï³òàíà.
— Ùî, öå ñïðàâä³ òå, ùî ÿ äóìàþ?
— À òî! — âåñåëî êèâíóâ Þð³é.
Âîëîäèìèð ðåãîòíóâ ùå ðàç, ùå òðîõè ïîäè-
âèâñÿ â á³íîêëü, ïîâåðíóâ éîãî ë³âîðó÷-ïðàâîðó÷.
— ² ÿê íà òå, í³êîãî ïîáëèçó íåìà...
— Óãó, — çíîâó êèâíóâ êàï³òàí, ðîçâåðíóâñÿ äî
øòóðâàëó é ïîêðóòèâ éîãî ë³âîðó÷. Êîðàáåëü ñëóõ-
íÿíî çì³íèâ êóðñ. Òåïåð âîíè ç äèâíèì ñóäåíöåì
ðóõàëèñü íå ïàðàëåëüíî, à íåïîì³òíî çáëèæóâàëèñü.
Óñ³ ìîâ÷àëè, àëå êîïà÷³ ïîñì³õàëèñÿ, à æóðíà-
ë³ñò — í³.
— Õëîïö³, âè ùî, õî÷åòå, ùîá ÿ ³ äàë³ ïîòåðïàâ
â³ä êóëüòóðíîãî øîêó? — íå ñòåðï³â â³í, íàðåøò³.
— Ãà? — Âîëîäèìèð îáåðíóâñÿ äî íüîãî. —
À, òà í³! Öå íå òå, ùî òè äóìàºø. Öå â íàñ òàêà
ñîá³... ïðîôåñ³éíà ðîçâàãà.
— Þð³é Ñåìåöüêèé, — ÷è òî çàäóìëèâî, ÷è
òî íàñì³øêóâàòî ïðîòÿãíóâ êàï³òàí. — Ëþäèíà òà
ïàðîïëàâ...
— Ùî, â íàòóð³, ïàðîïëàâ? — êîðåñïîíäåíò,
çàââàæèâøè, ùî á³íîêëü íà õâèëèíó çâ³ëüíèâñÿ,
çàçèðíóâ ³ ñîá³.
Ç òàêî¿ äèñòàíö³¿ âñòàíîâèòè òèï äâèãóíà íà
êîðàáëèêó íå âäàëîñÿ, íàòîì³ñòü íà íîñ³ ñïðàâä³
áóëî íàïèñàíî: «Þ. Ñåìåöüêèé».
Äÿäüêî á³ëÿ ðóìïåëÿ âñå ùå ïîñì³õàâñÿ, àëå ïî-
÷àâ âæå é ïîçèðàòè íà íåñïîä³âàíèõ ïîïóòíèê³â.
436
— Âîâêî! — ðàïòîì ãóêíóâ êàï³òàí. — ×îãî
ñòîâáè÷èø? ×îãî êóëåìåò äîñ³ íà øêâîðåí³ íå
ñòèð÷èòü?
Âîëîäèìèð çíèê, íà÷å âèïàðóâàâñÿ.
— À... — æóðíàë³ñò õîò³â áóâ çàïèòàòè, êîìó
é íà á³ñà çíàäîáèâñÿ ðàïòîì êóëåìåò, àëå Âîëîäè-
ìèð âæå ïîâåðíóâñÿ é äîâåëîñÿ éîìó äîïîìàãàòè.
Ï³ä³éøîâ Þð³é. Êîðåñïîíäåíò êèíóâ ïîá³æíèé
ïîãëÿä íà ðóáêó — øòóðâàë áóâ çàêð³ïëåíèé, é êî-
ðàáåëü á³ëüø-ìåíø âïåâíåíî ðóõàâñÿ ïî ïðÿì³é.
Êóðñ éîãî ïåðåòèíàâ êóðñ «ëþäèíè òà ïàðîïëàâà».
— Ñòð³÷êó íå çàïðàâëÿé, — ïîïåðåäèâ êàï³òàí,
ñòàþ÷è äî çáðî¿. Â³í êðóòíóâ çàë³çÿêó òóäè-ñþäè. —
² íå çàáóäü ïîò³ì øêâîðí³ çìàçàòè!
— Âîâöþ, ùî ðîáèòüñÿ? — ÷îìóñü ïîøåïêè
çàïèòàâ æóðíàë³ñò. — Ùî, çíîâó â³éíà áóäå?
— Òà í³, — êðóòíóâ ãîëîâîþ òîé. — Öå æ Ñå-
ìåöüêèé! Íåâæå íå ÷óâ?
— Í³, — öüîãî ðàçó êðóòíóâ ãîëîâîþ êîðåñ-
ïîíäåíò. — À õòî â³í òàêèé?
— Õîðîøà ëþäèíà! — ç ö³ëêîì ùèðîþ ³íòîíà-
ö³ºþ â³äïîâ³â Âîëîäèìèð.
— À Þð³é éîãî íà÷å òîïèòè ç³áðàâñÿ...
— Àÿêæå!
Âîëîäèìèð çðîáèâ ïàóçó, ïîò³ì ï³äí³ñ ïàëüöÿ
âãîðó é ãëèáîêîäóìíî äîäàâ:
— Òðàäèö³ÿ! Éîãî âñ³ òîïëÿòü!
Ñåìåöüêèé òèì ÷àñîì òåæ ïîì³òèâ ìàíåâðè íà
ïàëóá³ é çàíåïîêî¿âñÿ. Êèíóâñÿ âíèç, çðîáèâ ùîñü
437
íåâèäèìå — é ìîòîð çàòîðîõêàâ ÷àñò³øå. Âîðóõíóâ
ðóìïåëü — é êîðàáåëü òåæ çì³íèâ êóðñ.
Àëå äèñòàíö³ÿ çìåíøóâàëàñü.
Þð³é âèòÿã ç³ ñòð³÷êè ïàòðîí ðîçì³ðîì ïðè-
áëèçíî ç òîâñòîãî îë³âöÿ ÷è ôëîìàñòåðà é äåìîí-
ñòðàòèâíî ïîìàõàâ íèì íàä ãîëîâîþ.
Ñåìåöüêèé ï³äñêî÷èâ, ïî÷àâ âèìàõóâàòè ðóêàìè
òà ùîñü êðè÷àòè.
— ...âàøó ìàòü! — äîëèíóëî çà ñåêóíäó. — ...ïî-
âèçäèõàëè!.. êè êëÿò³!.. Ùîá âàñ...
— Î, — çàäîâîëåíî ïîñì³õíóâñÿ Âîëîäèìèð. —
Îò íàì ³ casus belli!
— Àãà, — êàï³òàí òåæ ìàâ çàäîâîëåíèé âèãëÿä.
Â³í â³äêðèâ çàòâîð, âêëàâ íàá³é ó ïàòðîííèê,
çàêðèâ êðèøêó. Ñåìåöüêèé êèíóâñÿ âíèç, ùå ùîñü
ïîêðóòèâ. Éîãî äâèãóíåöü ðåâíóâ, àëå øâèäê³ñòü
ìàéæå íå çá³ëüøèëàñü.
— Àíó, àíó!.. — Âîëîäèìèð ñòàâ ó Þð³ÿ çà
ñïèíîþ, íà÷å é ñîá³ õîò³â ïðèö³ëþâàòèñü. — Êóäè
òè éîãî...
— Êóäè-êóäè, — ïðîáóðìîò³â êàï³òàí. — Â í³ñ,
çâè÷àéíî. Íå â äâèãóí³ æ éîìó ä³ðêó ðîáèòè.
À òàê — äî áåðåãà äîïîâçå.
Äèñòàíö³ÿ çìåíøèëàñÿ ìåòð³â äî äâîõñîò,
é ëàéêà äîëèíàëà âèðàçí³øå. Êîðàáëèê ïîòðîõó
ðîçâåðòàâñÿ, é òåïåð áóâ ñêåðîâàíèé äî ñóäíà
êîïà÷³â, òàê áè ìîâèòè, íà «òðè ÷âåðò³» — öåáòî
ãðàäóñ³â ï³ä ñîðîê ï’ÿòü. Çâ³ñíî, êîðìîþ äî íèõ.
Àëå í³ñ ùå áóâ ö³ëêîì ó äîñÿæíîñò³.
438
Þð³é âèñòðåëèâ íåñïîä³âàíî íàâ³òü äëÿ æóðíà-
ë³ñòà. ×îìóñü ñàìîòí³é ïîñòð³ë áàáàõíóâ òàê, ùî
ó âñ³õ àæ âóõà ïîçàêëàäàëî, çíà÷íî ãó÷í³øå çà ÷åðãó.
Ñåìåöüêèé — ÿê ñòîÿâ, òàê ³ ãåïíóâ íà ñïèíó. Ëèøå
íîãè íàä áîðòîì çä³éìàëèñÿ.
— Ãåé, òè ùî? — Âîëîäèìèð ñòðèâîæåíî îçèð-
íóâñÿ íà êàï³òàíà. — Òè êóäè ö³ëèâñÿ?
— Òà, íå òóðáóéñÿ, — â³ä³ðâàâñÿ â³ä êóëåìåòà
òîé. — Âñå ãàðàçä. Òî, ìàáóòü, éîãî ïîøòîâõîì
çáèëî.
Êîðàáåëü Ñåìåöüêîãî ðèñêíóâ, ðîçâåðíóâñÿ
íîñîì çà òå÷³ºþ, é äèñòàíö³ÿ ïî÷àëà çìåíøóâàòèñü
íà î÷àõ.
Íîãè ñìèêíóëèñü, çíèêëè, ïîò³ì íàä áîðòîì
ç’ÿâèëàñÿ ãîëîâà (âæå áåç ëþëüêè òà ïîñì³øêè)
é ðîççÿâèëà ðîò.
— Õîâàéñü! — æàðò³âëèâî âèãóêíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Çàðàç áóäå çàëï ó â³äïîâ³äü!
— Íàâ³ùî æ õîâàòèñü, — ðîçñóäëèâî âèìîâèâ
êàï³òàí. — Êðàùå òÿãíè, Ñàøêî, ñâ³é äèêòîôîí.
Ñåìåöüêèé — ìàéñòåð ñâî¿ ñïðàâè.
Ïðîòÿãîì íàñòóïíèõ õâèëèí æóðíàë³ñò ïåðåêî-
íàâñÿ, ùî öå ñïðàâä³ òàê. ßêùî ñêàçàíå (òî÷í³øå —
âèãóêíóòå) Ñåìåöüêèì íà àäðåñó âñ³º¿ êîìàíäè
ñòîñóâàëîñÿ ³ éîãî, òî çãàäàíî áóëî âñ³õ ïðåäê³â äî
÷åòâåðòîãî êîë³íà âêëþ÷íî, é ä³ñòàëîñÿ êîæíîìó.
Îñíîâíèé íàãîëîñ éøîâ íà ñåêñóàëüí³ çáî÷åííÿ,
àëå ä³ñòàâàëîñÿ é îðãàíàì êèøêîâîãî òðàêòó. Îñîá-
ëèâî îñòàíí³ì éîãî äåñÿòè ñàíòèìåòðàì.
439
Òèì ÷àñîì ï³äñòðåëåíèé êîðàáëèê â³ä÷óòíî
ïîõíþïèâ íîñà é ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî äî áåðåãà
â³í íå äîòÿãíå, íàâ³òü ÿêùî ïîâåðíóòè äî íüîãî
ïðîñòî çàðàç.
— Ïîðÿäîê! — Þð³é ïîïëåñêàâ ñåáå ïî ðó-
êàõ. — Äåíü ïðîæèòèé íåäàðåìíî.
Âîëîäèìèð ïîñì³õíóâñÿ, çíÿâ êóëåìåò é ïîòÿã
éîãî äî êðè¿âêè.
À æóðíàë³ñò çàñòèã íà êîðì³ é ùå äîâãî ðîç-
äèâëÿâñÿ, ÿê Ñåìåöüêèé ïðîáóº òî âèõëþïóâàòè
ç êîðàáëÿ âîäó... òî âèêèäàòè çà áîðò ùîñü âàæêå...
òî, ìàáóòü, ÷èìîñü çàòèêàòè ïðîáî¿íó... ×åðåç
äåÿêèé ÷àñ éîãî ìîòîð çàõëèíóâñÿ, êîðàáåëü ùå
òðîõè ïîñóíóâ âïåðåä çà ³íåðö³ºþ, ïîò³ì çàâìåð,
íàõèëèâñÿ íà ë³âèé áîðò — é ÿêîñü ðàïòîâî, íå-
ñïîä³âàíî, øâèäêî òà âïåâíåíî çíèê ï³ä âîäîþ.
Éîãî êàï³òàí òà ïàñàæèð â îäí³é îñîá³ çàëè-
øèâñÿ ïëàâàòè íà ðÿò³âíîìó êîë³. Ïîìàõàâ êóëàêîì
íàîñòàíîê é ïîãð³á äî áåðåãà. Ðóõè éîãî òàêîæ
áóëè âïåâíåí³ é âèäàâàëè íåìàëèé äîñâ³ä.
Ïîò³ì òðàïèâñÿ ïîâîðîò, é ì³ñöå ïðèãîäè çíè-

êëî çà ìèñîì.
Áëèæ÷å äî âå÷îðà ïðîéøëè Äí³ïðîäçåðæèí-
ñüêèé øëþç; à Äí³ïðîïåòðîâñüê ìèíàëè âçàãàë³
â ñóò³íêàõ, é òîìó, êð³ì âåëèêîãî áóäèíêó ð³÷ïîðòó,
æóðíàë³ñò í³÷îãî, óâàãè âàðòîãî, íå ïîáà÷èâ.
Âäàëî¿ áóõòî÷êè äëÿ íî÷³âë³ íå çíàéøëè, òîìó
ñòàëè íà ÿê³ð ìåòð³â çà ï³âñîòí³ â³ä áåðåãà. Êàï³òàí
íàëàøòóâàâ êîìï’þòåð, ÿê â³í âèñëîâèâñÿ — «íà
440
øóõåð». Òîáòî, ùîá ïèùàëî, ÿê õòîñü íàáëèæàòè-
ìåòüñÿ. Âîëîäèìèð ñïèòàâ, ùî áóäå, ÿêùî íàáëè-
æàòèìóòüñÿ íà ãóìîâîìó àáî äåðåâ’ÿíîìó ÷îâí³,
àáî é âïëàâ. Þð³é çàñîï³â é áóðêíóâ, ùî é ñïðàâä³,
÷åðãóâàòè òàêè äîâåäåòüñÿ.
² ÿê çàâæäè, âçÿâ íà ñåáå «ñîáà÷ó âàõòó».
Êîðåñïîíäåíòîâ³ íå ñïàëîñÿ. Òî áóëî õîëîäíî,

òî ñòàëî æàðêî. Òî ðàïòîì ñòàëî äóøíî, òî ïî÷àëè
ìó÷èòè ïðîòÿãè. Õëþïàííÿ õâèëü ó áîðò çäàâàëîñÿ
ï³äîçð³ëèì çâóêîì. Ëåãåíüêå ïîõèòóâàííÿ... ñêëà-
äàëîñÿ òàêå âðàæåííÿ, í³áè â³í íàìàãàâñÿ çàñíóòè
íà êàðóñåë³.
Êîëè Âîëîäèìèð î ïåðø³é ãîäèí³ ïðèéøîâ
æóðíàë³ñòà áóäèòè, Îëåêñàíäð àæ ï³äñêî÷èâ.
Âò³ì, íà ïàëóá³ ñòàëî ÷îìóñü ³ùå ã³ðøå.
Ïîõîëîíóëî. Îëåêñàíäð ùå ðàç ñïóñòèâñÿ â êà-
þòó, âçÿâ êóðòêó. Ïîãëÿíóâ íà Âîëîäèìèðà — òîé
ñîï³â, íà÷å âäîìà ó ë³æêó ñïàâ.
Âèë³ç. Ïîãëÿíóâ íà íåáî. Õìàðè çàñëàëè éîìó
ãåòü óñå, é æîäíà çîðÿ íå âèãëÿäàëà ç-çà òî¿ êîâäðè.
Ïåðåñìèêíóâ ïëå÷èìà.
Áåðåã ñêîð³ø âãàäóâàâñÿ, àí³æ âèäí³âñÿ, à ïðî-
òèëåæíèé — õîâàâñÿ â ï³òüì³, é çàãàëîì ñêëàäàëîñÿ
âðàæåííÿ, í³áè êîðàáåëü ñòî¿òü ïîñåðåä âåëèêîãî
îçåðà áåç ê³íöÿ, ³ áåç êðàþ, ³ âîäà â íüîìó íåïðî-
çîðà, ÷îðíà é õîëîäíà, é òÿãíå, òÿãíå, òÿãíå äî
ñåáå...
— Íóäèøñÿ?
441
Æóðíàë³ñò àæ ï³äñêî÷èâ, çîïàëó ëåäü íå âèõîïèâ
ï³ñòîëåò, é ëèøå ïî ïàóç³ çäîãàäàâñÿ, ùî ïîñòàòü
ó á³ëîìó — òî íå ïðèâèä, à ëèøåíü Îëåíà.
— Óãó, — áóðêíóâ â³í íåïðèâ³òíî.
Íåïðèâ³òíèì â³í ñòàâ ðàïòîâî ³ ç äâîõ ïðè÷èí.
Ïî-ïåðøå, ùîá ãîëîñ íå âèäàâ íåùîäàâíüîãî
ïåðåëÿêó. Ïî-äðóãå... ïî-äðóãå, ÿêîãî á³ñà â³í ìàâ
áóòè ëþá’ÿçíèì ç ïîâ³ºþ? Ç ä³âêîþ, ÿêà ïîçàâ÷îðà
ïåðåñïàëà ç îäíèì êîõàíöåì, â÷îðà — âæå ç ³íøèì,
à ñüîãîäí³... Âò³ì — í³. Ñüîãîäí³ ùå íå ïåðåñïàëà.
— Ùî ç òîáîþ? — ëàã³äíî ñïèòàëà ä³â÷èíà. —
Ùîñü íåãàðàçä?
— À âîíî òîá³ òðåáà? — ãåòü íåââ³÷ëèâî â³äïî-
â³â Îëåêñàíäð.
Ñåðöå âæå íå òàê êàëàòàëî, é äèõàëîñü ëåãøå.
É ãîâîðèëîñü.
— ß òåáå ÷èìîñü îáðàçèëà? — òðîõè çì³íåíèì
ãîëîñîì çàïèòàëà Îëåíà.
«Òàê! — õîò³ëîñÿ âèêðèêíóòè ó â³äïîâ³äü. —
Òèì, ùî òè... ùî òè...»
Êîðåñïîíäåíò íå çì³ã äîäóìàòè äóìêó, à òîìó
íå ñòàâ ³ ïåðåâîäèòè ¿¿ íà ñëîâà.
— À, — òåïåð â ãîëîñ³ ä³â÷èíè ÷óëàñü ³ðîí³ÿ. —
Çäàºòüñÿ, ÿ çðîçóì³ëà. Äÿêóþ, ùî âêàçàâ ìåí³ íà
ìîº çàêîííå ì³ñöå.
— ß íå... — ó æóðíàë³ñòà ÷îìóñü ïîøåðõëî
ó ãîðë³.
Öå áóëà íå ïåðøà ä³â÷èíà, ç ÿêîþ â³í òàêèì
÷èíîì ðîçõîäèâñÿ. ² íàâ³òü íå äåñÿòà. Ðîáîòà íà
ëþäÿõ, òàêà-ñÿêà ñëàâà... íó, õàé íàâ³òü íå ñëàâà, àëå
442
â³äîì³ñòü... ïðîôåñ³éíî-äîáðå ï³äâ³øåíèé ÿçèê òà
íåêîï³é÷àí³ ãîíîðàðè ðîáèëè ïðîöåñ çíàéîìñòâà,
çàëèöÿííÿ òà óêëàäàííÿ â ë³æêî ÷èìîñü ñõîæèì íà
êîíâåºð. Øâèäêî, íàä³éíî òà áåç çàòðèìêè.
Öÿ ï³øëà, íàñòóïíà ïðèéøëà. Íàñòóïíà
ï³øëà — ï³øëà íàñòóïíà ³ çà íàñòóïíîþ.
À òðàïèëîñÿ ùîñü íåñòàíäàðòíå — â êîøèê ¿¿.
Äëÿ ñì³òòÿ.
Àæ îñü, áà÷ — çëàìàâñÿ êîíâåºð.
Ç ä³âêàìè â³í ðîçõîäèâñÿ ëåãêî — ïðîñòî êèäàâ.
Õòî îáðàæàâñÿ, õòî ïðèðå÷åíî ç³òõàâ é ïî÷èíàâ
ïîëþâàííÿ íà ÷åðãîâîãî êàíäèäàòà. ×àñ â³ä ÷àñó
êèäàëè éîãî — â³í òåæ ç³òõàâ, â îñíîâíîìó ïîëåã-
øåíî, é ðîáèâ òå ñàìå.
Äåÿê³ çðàäæóâàëè. Ç ³íøèìè â³í ñàì çàéìàâñÿ
ãðóïîâèìè ðîçâàãàìè é ïîçè÷àâ ¿õ ïðèÿòåëÿì.
Äåÿê³ ïîçè÷àëè éîãî.
Àæ îñü.
— Ñàøî, — ãîëîñ ä³â÷èíè çíîâó çì³íèâñÿ.
Òåïåð â³í áóâ ñõîæèé íà òîí ë³êàðÿ-ïñèõîòåðà-
ïåâòà. — Óÿâè ñîá³. Ùî òè ëåæàâ... íó, ñêàæ³ìî,
ïàðàë³çîâàíèì. Äåñÿòü ðîê³â. Àáî íàâ³òü äâàäöÿòü.
² ðàïòîì âèäóæàâ. Àëå íåíàäîâãî. Íà òèæäåíü.
Íó, õàé íàâ³òü íà äâà. Ùî á òè íàéïåðøå çðîáèâ?
— Ãì... — Îëåêñàíäð ðîçêðèâ áóëî ðîòà, àëå
Îëåíà çíîâ éîãî âèïåðåäèëà é óòî÷íèëà.
— Í³ áàòüê³â, í³ äðóç³â, í³ ðîäè÷³â âæå íåìà.
— Ãì, — ïîâòîðèâ æóðíàë³ñò. — Àëå æ...
— ² í³ÿêî¿ ìîæëèâîñò³ â³ä³éòè â³ä êîéêè á³ëüø,
àí³æ íà ñîòíþ ìåòð³â, òåæ íåìà.
443
— À...
— À ïîðó÷ êðóòÿòüñÿ òðè ãàðíåíüê³ ìåäè÷êè,
³ îäíà ç íèõ — òè òî÷íî çíàºø! — ïîçè÷èëà ÷àñòèíó
ñâîãî æèòòÿ ñàìå äëÿ òîãî, ùîá òè ïðîâ³â ç íåþ
öåé òèæäåíü!
— À...
— ² í³ÿêî¿, í³ÿêî¿, í³ÿêî¿ ìîæëèâîñò³ ïðîòðèìà-
òèñü õî÷ íà ãîäèíó á³ëüøå çà ñòðîê — ó òåáå íåìà!
Çàì³ñòü â³äïîâ³ä³ æóðíàë³ñò îá³éíÿâ ä³â÷èíó çà
ïëå÷³ é ïðèãîðíóâ äî ãðóäåé. Ïåðøèé ðóõ âîíà
ñïðèéíÿëà íåâäîâîëåíî, ñïðîáóâàëà íàâ³òü âèðâà-
òèñü — àëå òóò-òàêè â³äòàíóëà é ïîê³ðíî ïðèïàëà
äî Îëåêñàíäðà.
— Ïðîáà÷ ìåí³, — ïðîøåïîò³â â³í. — ß ñàì
íå ðîçóì³þ, ùî ç³ ìíîþ êî¿òüñÿ. Í³êîëè òàêîãî
íå áóëî.
Ä³â÷èíà ñõëèïíóëà, àëå âæå íå òðàã³÷íî, à,
ñêîð³ø, ðàä³ñíî.
— Ðîçóì³ºø, — íå ïîì³òèâ òîãî æóðíàë³ñò. —
ß âñå öå óñâ³äîìëþþ... ² ïðî ñòðîê, ³ ïðî âäÿ÷í³ñòü.
Àëå...
Ïîêè Îëåêñàíäð ãîâîðèâ, éîãî ðóêè í³æíî
ãëàäèëè ä³âî÷å âîëîññÿ òà ïëå÷³.
— Àëå âñå öå ÿ óñâ³äîìëþþ ðîçóìîì. Ãîëîâîþ!
À ñåðöå — áîëèòü.
Ä³â÷èíà âæå ñàìà ïðèïàëà äî íüîãî óñ³ì ò³ëîì,
é öå áóëî äóæå ïðèºìíî.
— Êîëè ÿ áà÷ó òåáå, ÷óþ òåáå, äîòîðêàþñü äî
òåáå — ìåí³ ðàä³ñíî. Àëå ÿê çãàäàþ... ÿê òè áóëà
ç Âîëîäèìèðîì... àáî ç êàï³òàíîì... ùî ¿õí³ î÷³
444
áà÷èëè òåáå âñþ... ùî ¿õí³ ðóêè òîðêàëèñü äî òåáå
òóò... ³ òóò... ùî âîíè ðîçäÿãàëè òåáå, ãëàäèëè òâî¿
íîãè... ì’ÿëè ãðóäè... ùî îáèäâà âîíè ðîçêëàäàëè
òåáå ïðîñòî îòóò, íà ïàëóá³…
— Òà õ³áà ëèøå öå, — ïðîøåïîò³ëà éîìó íà âóõî
Îëåíà. — À òè çíàºø, ùî ðîáèâ ç³ ìíîþ Þðêî?
Âîíà ñõèëèëàñü äî ñàìîãî âóõà é ðîçïîâ³ëà.
Äîêëàäíî. Ç ïîäðîáèöÿìè.
Æóðíàë³ñò, ùî é òàê áóâ, òàê áè ìîâèòè, íà ìåæ³,
â³ä÷óâ, ùî ùå ìèòü — ³ â³í âèáóõíå. Ðîç³ðâåòüñÿ
âùåíò, ðîçëåòèòüñÿ íà êëî÷÷ÿ.
Ä³â÷èíà òåæ öå â³ä÷óëà é ëåäü âñòèãëà çàäåðòè
ñï³äíèöþ.
Â³í êîõàâ ¿¿ ççàäó, ïðèòóëèâøè äî ïîðó÷íÿ,

é íàìàãàâñÿ ïðîíèêíóòè ÿêîìîãà ãëèáøå, òàê ùîá
ïðîòêíóòè ¿¿, ïðîíèçàòè é ðîç³ðâàòè — à Îëåíà
ñòîãíàëà é âèãèíàëà ñïèíó òàê, ÿê çðîáèòü íå âñÿêà
ê³øêà.
— À çíàºø, ùî â³í ùå ç³ ìíîþ ðîáèâ? — âîíà
âèáðàëà ìîìåíò, êîëè æóðíàë³ñò òðîõè ñïîâ³ëü-
íèâñÿ.
É ðîçïîâ³ëà.
Îëåêñàíäð ïåðåêèíóâ ¿¿ íàâçíàê, êèíóâ íà íàä-
áóäîâó é çàäåð íîãè íà ïëå÷³. Òåïåð âñÿ êàðòèíà
áóëà ïåðåä î÷èìà, é öå çáóäæóâàëî ùå á³ëüøå.
Ãðóäè ðèòì³÷íî ìåòëÿëèñÿ òà çë³òàëè — âãîðó-âíèç,
âãîðó-âíèç...
445
Êîëè â³í çíîâó ñïîâ³ëüíèâñÿ, Îëåíà âèðâàëà
íîãè, îáõîïèëà éîãî íèìè çà ïîïåðåê é ïðèòÿã-
íóëà äî ñåáå.
— À çíàºø, ùî â³í çìóñèâ ìåíå çðîáèòè?
Ðîçïîâ³äàòè íå ñòàëà, àëå ïîêàçàëà, é ï³ñëÿ
ê³ëüêîõ õâèëèí ùå é òàêî¿ åêçåêóö³¿ çíîâó êà÷àëàñÿ
ïî íàäáóäîâ³, àëå öüîãî ðàçó Îëåêñàíäð áóâ çâåðõó
é ìó÷èâ, ìó÷èâ, ìó÷èâ ¿¿ òàê, ùî êîðàáåëü õîäóíîì
õîäèâ.
— À çíàºø, ÿê ìè... — âîíà ïî÷àëà, àëå òóò
ô³íàëüíèé ñïàçì íàêðèâ îáîõ îäíî÷àñíî, é âîíè
çàêðè÷àëè, çàâîëàëè, ñòèñêàþ÷è îäèí îäíîãî òàê,
ùî ðåáðà õðóñò³ëè, é í³ãò³ ¿¿ âïèëèñÿ æóðíàë³ñòîâ³
â ñïèíó, é ðóêè éîãî çàðèëèñÿ â âîëîññÿ é ðâîíóëè
íà ñåáå, é íåáî çàêðóòèëîñÿ ïåðåä î÷èìà, ïîì³íÿ-
ëîñÿ ì³ñöÿìè ç âîäîþ, é íà ìèòü âèâåðíóëîñÿ ñàìå
êð³çü ñåáå...
À ïîò³ì âñå ñòèõëî.
Ëèøå êàï³òàí âèéøîâ ç ðóáêè íà ïàëóáó, ïîç³-
õíóâ, ïîãëÿíóâ íàâêîëî, ïî÷óõàâ ÷åðåâî, ñêàçàâ:
— À, ðîçâàæàºòåñü!.. Íó-íó...
É çíîâó çàõîâàâñÿ ó ðóáö³.
«Ùî òàêå àïàò³ÿ... — çãàäàâ Îëåêñàíäð ñòàðèé
àíåêäîò. — Öå ñòàâëåííÿ äî ñåêñó ï³ñëÿ ñåêñó...»
Ðàí³øå â³í ââàæàâ, ùî öå ñòîñóºòüñÿ âñ³õ ÷îëîâ³ê³â
ï³ñëÿ êîæíîãî ðàçó. Àëå — îñü áà÷! — âèÿâèëîñÿ,
ùî ïîìèëÿâñÿ.
Çàðàç, íåçâàæàþ÷è íà ðîæåâó ï³òüìó, ùî ïîâîë³
ðîçñ³þâàëàñü ïåðåä î÷èìà, éîìó õîò³ëîñÿ ãëàäèòè
446
Îëåíó, ö³ëóâàòè, ãîâîðèòè ïðèºìí³ ðå÷³ ³ âçàãàë³ —
çðîáèòè âñå, àáè ¿é ñòàëî ùå êðàùå.
Öå òðèâîæèëî.
Öå íàòÿêàëî, ùî ñåêñ íå áóâ äîì³íàíòîþ ¿õí³õ
ñòîñóíê³â.
Öå îçíà÷àëî, ùî êîõàííÿ, ïðî ÿêå â³í ñò³ëüêè
÷óâ òà ÷èòàâ, ÿêå ââàæàâ àáî âèãàäêîþ àâòîð³â æ³-
íî÷èõ ðîìàí³â àáî õâîðîáëèâèì òà íåíîðìàëüíèì
ñòàíîì — âñå-òàêè ³ñíóº, îñü-îñü çàïîëîíèòü éîãî
ö³ëêîì òà ïîâí³ñòþ, ³...
² íå òàêå âæå é ïîãàíå, ÿê íà ïåðøèé ïîãëÿä.
É îïèíàòèñÿ éîìó àáñîëþòíî íå õîò³ëîñÿ.
Õîò³ëîñÿ ãîâîðèòè ïðî ñâîº ïî÷óòòÿ êîõàí³é,
îïèñóâàòè ¿¿ âðîäó ¿é æå íà âóøêî, ÷óòè ó â³äïî-
â³äü ¿¿ ãîëîñ...
Âîíè øåïîò³ëèñÿ á ³ äî ðàíêó, àëå ð³âíî î ÷åò-
âåðò³é íà ïàëóáó çíîâó âèë³ç êàï³òàí, äåìîíñòðà-
òèâíî êàõèêíóâ, é êîõàíö³ çàõîâàëèñÿ ó çàêàïåëîê
â ñàëîí³.
Âò³ì, òàì áóëî íàâ³òü çðó÷í³øå é çàòèøí³øå.
Àëå çíîâ íàñòàâ ðàíîê, ñâ³òëî ïîâ³ëüíî-ï³ä-
ñòóïíî çàïîâçëî êð³çü â³êíà òà ù³ëèíó â ïðî÷èíåíèõ
äâåðÿõ, îñâ³òèëî îáëè÷÷ÿ êîõàíî¿...
É øìàò øê³ðè, ðàçîì ç âîëîññÿì, âèðâàíèé ï³ä
÷àñ ëþáîù³â.
Øê³ðà çâèñàëà ç³ ñêðîí³, ÿê íàâóøíèê íà õóòðÿ-
í³é øàïö³.
— Ùî... — Îëåíà ïîì³òèëà éîãî ñòðèâîæåíèé
ïîãëÿä. — Ùîñü íåãàðàçä ³ç çà÷³ñêîþ? Ñàì âèíåí.
Âîíà ïîñì³õíóëàñü, õîò³ëà ïðèãëàäèòè âîëîññÿ...
447
Íàìàöàëà ðàíó...
Çîéêíóëà, çáë³äëà, é áëèñêàâè÷íèì ðóõîì ñõî-
âàëà îáëè÷÷ÿ ó êîâäð³.
— Ïîêëè÷ êàï³òàíà, — ãëóõî ïî÷óëîñÿ ç-ï³ä
òêàíèíè. — Àáî Âîëîäþ.
Îëåêñàíäð çàâàãàâñÿ, àëå ä³â÷èíà äîäàëà:
— É ÷èì ñêîð³øå, òèì êðàùå.
Æóðíàë³ñò êèíóâñÿ âãîðó òàê, íà÷å çà íèì îäðàçó
äâà ÷îðòè ãíàëèñÿ.
Íàòîì³ñòü Þð³é íà íîâèíó â³äðåàãóâàâ äîñèòü

ñïîê³éíî, ïîç³õíóâ, ïî÷óõàâ ÷åðåâî. Ìàáóòü, õîò³â
áóâ ñêàçàòè: «Íó ãàðàçä, ÿ ïîò³ì ïîïðàâëþ...» — àëå
ïîãëÿíóâ íà îáëè÷÷ÿ êîðåñïîíäåíòà é ïåðåäóìàâ.
Ç ñàëîíó íå äîëèíàëî àí³ çâóêó.
Ïðîêèíóâñÿ Âîëîäèìèð, âèë³ç íà ïàëóáó. Ä³ñòàâ
ç-çà áîðòó â³äåðöå âîäè, ç çàäîâîëåííÿì âèõëþïàâ
íà îáëè÷÷ÿ òà ñïèíó, ôîðêàþ÷è, ÿê ìîðæ.
— À äå... — ïî÷àâ â³í, ïîò³ì çàçèðíóâ äî ñàëîíó,
ãìóêíóâ, é ïîäàâñÿ äî ðóáêè.
— Ñàøêî, éäè ñþäè, — ãóêíóâ â³í ïî ïàóç³. —
Äîïîìîæåø.
Äîïîìîãà áóëà ñèìâîë³÷íà — Âîëîäèìèð çìó-
ñèâ éîãî øóêàòè ãèðëî ÿêî¿ñü Âîâ÷î¿ ð³÷êè, ùî
âïàäàº â Äí³ïðî «äåñü òóò». Îëåêñàíäð â³äøóêàâ.
Àëå, øóêàþ÷è, äóìàâ, ùî íàñïðàâä³ í³ÿêà âîâ÷à,
ñîáà÷à, ÷è ÷îðòîâà ð³÷êà Âîëîäèìèðó íå ïîòð³áíà,
é íàñïðàâä³ â³í ïðîñòî â³äâåðòàº óâàãó â³ä...
Â³ä ÷îãî?
448
Ùî, ùî, õàé éîìó ÷îðò, êî¿ëîñÿ â ñàëîí³? Äëÿ
÷îãî áóëî êëèêàòè êàï³òàíà, ³ ÿê ñòàëîñÿ, ùî â³í (îò
æå äóðåíü! îò ñàäèñò, íåñàìîâèòèé çâ³ð!) â³ä³ðâàâ
ä³â÷èí³ øìàò âîëîññÿ, à âîíà òîãî íå â³ä÷óëà?
Äóðí³ äóìêè ë³çëè â ãîëîâó, ðóêè òðåìò³ëè,
Îëåêñàíäð óïóñòèâ ëîö³þ é Âîëîäèìèð äîâãî éîãî
çà öå ëàÿâ.
Íàéö³êàâ³øèì áóëî òå, ùî æóðíàë³ñò áóâ éîìó
çà öå ùèðî âäÿ÷íèé.
Êàï³òàí âèáðàâñÿ ç ñàëîíó íå ñêîðî. Íàòîì³ñòü

îäðàçó âèéøîâ íà í³ñ, çà÷åðïíóâ ùå â³äåðöå âîäè
é äîâãî ìèâ ðóêè. Ïîò³ì âèõëþïíóâ çàëèøîê, çà-
÷åðïíóâ ùå îäíå é ïî÷àâ óìèâàòèñü.
Âèðàç íà éîãî îáëè÷÷³ áóâ íåéòðàëüíèì — ÿê
çàâæäè.
— Äîáðîãî ðàíêó! — ïðèâ³òíà òà óñì³õíåíà ä³-
â÷èíà âèáðàëàñÿ ç ñàëîíó êð³çü ³íø³ äâåð³. — Õòî
ïèòèìå êàâó?
— ß! — ðàä³ñíî çàãîðëàâ Âîëîäèìèð. — ² ÿê-
íàéá³ëüøå! À ÿêùî äî íå¿ ùå çíàéäåòüñÿ ò³ñòå÷êî,
ïå÷èâî, ìëèíåöü àáî ãð³íêà — ÿ, Îëåíêî, íà òîá³
îæåíþñü. Ïðîñòî çàðàç. ßêùî, çâ³ñíî, Ñàøêî ìåíå
âåñëîì ïî ìàê³òð³ íå ïåðåêîíàº öüîãî íå ðîáèòè!
Â³í òîðîõò³â, íå âãàâàþ÷è; ä³â÷èíà ïîñì³õàëàñü
òà ùîñü êîêåòëèâå ãîâîðèëà ó â³äïîâ³äü, ïîðàëàñÿ
ç êàâíèêîì òà ÷àøêàìè, é Âîëîäèìèð â³ä÷óâ, ÿê
äèêå íàïðóæåííÿ ïîñòóïîâî éîãî â³äïóñêàº.
Íà Îëåíèí³é ãîëîâ³ íå áóëî àí³ ðàíè, í³ êðîâ³,
àí³ øðàìó, àí³ íàâ³òü áåçëàäó â âîëîññ³.
449
Ä³â÷èíà ïåðåõîïèëà éîãî äîïèòëèâèé ïîãëÿä,
é íà ìèòü ¿¿ îáëè÷÷ÿì ïðîá³ãëà ÿêàñü íåâèðàçíà ò³íü.
Ñí³äàëè âåñåëî, ç æàðòàìè, êîìïë³ìåíòàìè òà
äðóæí³ìè íàñì³øêàìè, àëå âñå âîíî áóëî òðîõè
øòó÷íå.
À ïîò³ì æóðíàë³ñò çãàäàâ, ùî éîìó íàäàëè ïðàâî
«çàïèòóâàòè âñå, ùî çàâãîäíî», ³ ÿê ò³ëüêè Îëåíà
ñõîâàëàñÿ ó ñàëîí³, íåãàéíî íèì ñêîðèñòàâñÿ.
— Þðêî!
— Ãà?
— Ùî ñòàëîñÿ?
— Ïðî ñüîãîäí³øí³é ðàíîê.
— Î, áàãàòî ÷îãî ñòàëîñÿ! Ó äèçåëÿ òåðìîñòàò
íàêðèâñÿ, òðåáà áóäå àáî ïîì³íÿòè, àáî ðîç³áðàòè,
ïîäèâèòèñÿ, ùî ç íèì. ²íòåðíåòîì ïîâ³äîìëåííÿ
ïðîñêî÷èëî, ùî â Äí³ïð³ ïîòîíóâ ïðèâàòíèé êî-
ðàáëèê, àëå êîìàíäà ó ê³ëüêîñò³ îäíîãî ÷îëîâ³êà
âðÿòîâàíà. Ùî ùå? À, íà äîù çáèðàºòüñÿ...
— Íå çíóùàéñÿ.
— Ãàðàçä, âèáà÷. Á³ëüøå íå áóäó. À òè, êîëè
êîõàºøñÿ, òî ñë³äêóé çà ñîáîþ. Áî ðîçâàæàºøñÿ
òè, à íàñë³äêè ðîçãð³áàþ ÿ.
Íà ñëîâ³ «êîõàºøñÿ» Îëåêñàíäðà ÷îìóñü ÿê
íîæåì ó ñåðöå âêîëîëî.
— ² âñå-òàêè?
— Íó ùî — âñå-òàêè? Òè çàõîïèâñÿ, ñìèêíóâ
ä³â÷èíó çà âîëîññÿ é â³ä³ðâàâ øìàò ðàçîì ç³ øê³ðîþ.
À ÿ ïîñòàâèâ íà ì³ñöå. Îò ³ âñå.
450
— Òî, Þð÷èêó, ìàáóòü, ÿ âèíåí, — âèíóâàòèì
òîíîì âë³ç Âîëîäèìèð. — Ïîãàíî ïîïåðåäíþ ðàíó
çàëàòàâ. Òó, ùî â³ä âèáóõó.
— Óãó, — Þð³é êèâíóâ. — ² öå òåæ.
Ïîäóìàâ é áåçæàëüíî äîäàâ:
— Òîá³ ùå òðåíóâàòèñü ³ òðåíóâàòèñü.
— Òà îòîæ, — Âîëîäèìèð ç³òõíóâ.
Çàïàëà ìîâ÷àíêà. Ïåðøèì ¿¿ çíîâó ïîðóøèâ
êîðåñïîíäåíò.
— À ÿê âè öå ðîáèòå?
— Î-î-î, — òîí Âîëîäèìèðà íåãàéíî çì³-
íèâñÿ. — Òî òè çàíàäòî çáëèçüêà ïî÷èíàâ, à òå-
ïåð — äóæå çäàëåêó. Òåáå æ, ìàáóòü, íå âñÿ ìåòîäà
ö³êàâèòü, à îäíå êîíêðåòíå ¿¿ âèêîðèñòàííÿ. Îëåíà.
Õ³áà íå òàê?
— Íó... — Îëåêñàíäð õîò³â áóâ çàïåðå÷èòè, àëå
ïðèñëóõàâñÿ ñàì äî ñåáå é âèçíà÷èâ — òàê. Öå áóëî
äèâíî — ñàìîìó ñîá³. Ùå òèæäåíü òîìó, íàïàâøè
íà òàêó òåìó, â³í çà íàéìåíøó ³íôîðìàö³þ çàïðîäàâ
áè âñ³õ ñâî¿õ çíàéîìèõ ä³âîê. Ðàçîì óçÿòèõ.
Àëå ï³ä ïåðøîþ äóìêîþ âîðóõíóëàñÿ äðóãà —
á³ëüø ðàö³îíàëüíà é òðîõè ï³äñòóïíà. Âîíà ââàæàëà
çà êðàùå ïîö³êàâèòèñü ñàìå ìåòîäîþ.
— ² òå, é äðóãå, — íàðåøò³, âèçíà÷èâñÿ êîðåñ-
ïîíäåíò. — ² ìåòîäà, é êîíêðåòèêà.
— À ùî ñïî÷àòêó? — ðåãîòíóâ Âîëîäèìèð. —
Âò³ì, íå ðîçì³ðêîâóé. Òóò, õî÷-íå-õî÷, äîâåäåòüñÿ
ïî÷èíàòè ç ìåòîäè...
451
×åðåç ãîäèíó êîðåñïîíäåíò ñèä³â, ÿê ì³øêîì
ïî ãîëîâ³ âäàðåíèé, é ì³øîê òîé áóâ íå ïîðîæí³ì.
Íîâà ³íôîðìàö³ÿ êðóòèëàñÿ â ãîëîâ³, ÿê øåñòåðíÿ
ó ãîäèííèêó, é, ïîä³áíî æ äî ³íøèõ øåñòåðåíü,
òÿãëà çà ñîáîþ ö³ë³ ëàíöþãè ³íøèõ äóìîê.
— Òè æ âæå øóêàâ, — ñêàçàâ òîä³ Âîëîäè-

ìèð. — Ïàì’ÿòàºø, êîëè íà îñòðîâ³ Âîëîõàòèé
ïî÷àâ óñ³õ ï³äí³ìàòè — òî òè ïðèäèâèâñÿ, ÿê ñë³ä —
é â³äøóêàâ. Ùî äëÿ öüîãî çðîáèâ, ïàì’ÿòàºø?
— Ãì, — âñå ùî çì³ã ñêàçàòè ó â³äïîâ³äü æóð-
íàë³ñò.
Ñïîãàä áóâ äîñèòü äâîçíà÷íèì. Ç îäíîãî áîêó,
â³ä÷óòòÿ ÷óæî¿, ãàðÿ÷î¿, ëèïêî¿ òà ñìåðäþ÷î¿ êðîâ³,
ùî ðèíóëà ç ïåðåð³çàíî¿ ãîðëÿíêè, áóëî ãèäêèì.
Ìåðçîòíèì. Ïàñêóäíèì.
Ç ³íøîãî...
Ç ³íøîãî áîêó, òîé ñïàëàõ ñâ³äîìîñò³, êîëè äóìêè
ïî÷àëè êðóòèòèñÿ øâèäøå, àí³æ ï³ñëÿ òðüîõ ÷àøîê
ì³öíî¿ êàâè. Çàãîñòðåííÿ çîðó, ùî ç ëåãê³ñòþ ïðî-
íèçàâ ï³òüìó, çåìëþ ³ âîäó. Â³ä÷óòòÿ ñèëè, ùî òàê
³ ïåðëà çñåðåäèíè. Ìîãóòíÿ íàïðóãà — ìàëî øòàíè
íå ðîç³ðâàëî.
— À ùî, öå ÿêîñü ïîâ’ÿçàíå? — çàïèòàâ â³í,
ñêîð³ø äëÿ òîãî, ùîá ïîâåðíóòè ðîçìîâó íà ³íøå.
— Àÿêæå! — çàïåâíèâ éîãî Âîëîäèìèð. — Äâà
áîêè îäí³º¿ ìåäàë³. ² øóêàºø, ³ ï³äí³ìàºø ïðàêòè÷íî
îäíèì ³ òèì æå â³ä÷óòòÿì.
— Â³ä÷óòòÿì?
452
— Íó íå ëîïàòîþ æ! Çâ³ñíî, ùî â³ä÷óòòÿì. Àíó
ñïðîáóé!
— Ñïðîáóâàòè — ùî?
— Ïðèñëóõàéñÿ!
Æóðíàë³ñò ñëóõíÿíî íàøîðîøèâ âóõà.
— Òà íå âóõàìè, äóðíþ! Òàê, ÿê òîä³ ïðèäèâ-
ëÿâñÿ!
— Ãì... — ñêîð³øå â³ä íåñïîä³âàíêè, àí³æ ç ÿêî-
¿ñü ³íøî¿ ïðè÷èíè êîðåñïîíäåíò ïðèãàäàâ äèâíèé
ñâ³é ñòàí... òîä³, ï³ñëÿ âáèâñòâà. ²...
— Îõ, ÷îðò!
Áåðåã ïðàâîðó÷ ñòàâ ðàïòîì âåëèêèì íàï³âïðî-
çîðèì øìàòêîì æåëå. Ç ðîäçèíêàìè. Ðîäçèíêè
áóëè âåëèê³, é ôîðìó ìàëè äîâãàñòó, é âçàãàë³ á³ëüø
ñõîæ³ áóëè íà ÿê³ñü ÿùèêè, àíó æ áî, àíó...
Òðóíè!
Îëåêñàíäð ñòðóñíóâ ãîëîâîþ, âèä³ííÿ çíèêëî,
é îäðàçó æ áåðåã ñòàâ áåðåãîì... àëå ïàãîðá íà
íüîìó áóâ ãåòü óñ³ÿíèé õðåñòàìè òà ïàì’ÿòíèêàìè.
— Íó ÿê? — ïîö³êàâèâñÿ Âîëîäèìèð. — Ïî
ïèö³ âèäíî — ñïîäîáàëîñü.
Â³í ïåðåá³ëüøóâàâ. Îëåêñàíäðîâ³ íå òå ùî ñïî-
äîáàëîñÿ ÷è í³ — â³í âçàãàë³ íå çíàâ, ÿê äî öüîãî
ñòàâèòèñÿ ³ ùî ç öèì ðîáèòè. ² ÿê âèêëèêàòè, äî
ðå÷³, òåæ.
Â³í ñïðîáóâàâ ïîãëÿíóòè ùå ðàç — é í³÷îãî íå
âèéøëî. Áåðåã ëèøàâñÿ áåðåãîì, ïàãîðá — ïàãîð-
áîì, à êëàäîâèùå — çâè÷àéíèì êëàäîâèùåì. Õàé
íàâ³òü ðîçòàøîâàíèì ó ìàëüîâíè÷îìó ì³ñö³. Æóð-
íàë³ñò ãëèáîêî âäèõíóâ ïîâ³òðÿ é ñïðîáóâàâ ùå...
453
— Åãå, õëîï÷å, íå çàõîïëþéñÿ! — Âîëîäèìèð
øòîâõíóâ éîãî ïîì³æ ïëå÷³. — Çîïàëó òà áåç äî-
ñâ³äó ìîæíà... çíàºø, ÿêèé îðãàí ìîæíà çäóðó
çëàìàòè?
— Çíàþ, — ïðîáóðìîò³â Îëåêñàíäð.
Ñåðöå êàëàòàëî, äîñòîòó, ÿê ³ òîä³.
— Òè ïîòðåíóéñÿ ïîêè ùî, — äðóæíüî êèâíóâ
éîìó Âîëîäèìèð. — Àëå äóæå íå íàïðóæóéñÿ.
Òàê, îäèí-äâà ïîãëÿäè íà ãîäèíó. À ïîò³ì áóäåìî
ðîçáèðàòèñü, ÷è âàðòî òîá³ â³äêî÷óâàòè êàì³íü
ç ãðîáíèö³, ÷è çà÷åêàòè íà àíãåë³â.
Â³í ïîñì³õíóâñÿ òà â³ä³éøîâ, à æóðíàë³ñò òàê
³ çàëèøèâñÿ ñòîâáè÷èòè á³ëÿ áîðòó ç íå äóæå ðî-
çóìíèì âèãëÿäîì íà îáëè÷÷³.
Áî îñòàííÿ ôðàçà íàòÿêàëà íà äóæå âæå çíà-
ìåíèò³ ïîä³¿.
Ó ÿê³ â³í ç ñàìîãî äèòèíñòâà é äî îñòàííüî¿
ìèò³ íå â³ðèâ.
Àæ îñü, áà÷.
Äóæå õîò³ëîñÿ ñêàçàòè: «Áðå!»
— Âîëîäþ!
— Ãà?
Öüîãî ðàçó æóðíàë³ñò íàáðàâñÿ õîðîáðîñò³ ïî
îá³ä³, êîëè Îëåíà çíîâó â³äçíà÷èëàñÿ, ÿê íàéêðàùà
êóõîâàðêà â ðàä³óñ³ íàéáëèæ÷èõ äâàäöÿòè ìåòð³â
(öå ëÿïíóâ Âîëîäèìèð, ïîò³ì âèïðàâèâñÿ é ïî÷àâ
ïåðåêîíóâàòè, ùî â³í ìàâ íà óâàç³ äâàäöÿòü ê³ëîìå-
òð³â! òà í³, âçàãàë³ â Óêðà¿í³! òüõó, ïðîñòè, Ãîñïîäè,
454
ùî ÿ ìåëþ — íà âñ³é íàø³é ï³âêóë³, òà é, ìàáóòü,
ïëàíåò³, òåæ!)
Ä³â÷èíà ïîñì³õàëàñÿ é êðàäüêîìà ïîçèðàëà...
Îëåêñàíäð áîÿâñÿ ïîâ³ðèòè ñâî¿ì î÷àì — ñàìå
íà íüîãî.
— Âîëîäþ... À ÿê öå âèõîäèòü?
— Ùî ñàìå?
— Íó, ùî ìè äèâèìîñü — é áà÷èìî òå, ùî ïî-
ï³ä çåìëåþ.
— Ãå, õëîï÷å, íó öå òè çàãíóâ! — Âîëîäèìèð
àæ çàñì³ÿâñÿ. — Ïîï³ä çåìëåþ! Äóëþ ç ìàêîì. Àáè
ìè áà÷èëè âñå, ùî ïîï³ä çåìëåþ — òî íà á³ñà á
òÿãëè ç ñîáîþ ìåòàëîøóêà÷³, ³íäóêòîðè, ïàðàâàíè
òà ³íøèé ìîòëîõ. Ìè á òîä³ ñàëîí çàâàíòàæèëè
ä³âêàìè òà ïèâîì ³ ¿õàëè á, ÿê ïàíè, çóïèíÿþ÷èñü
ëèøå ó âåëèêèõ ïîðòàõ. Çíàºø, ÿê â àíåêäîò³? Çà¿æ-
äæàº äÿäüêî äæèïîì íà ñòàíö³þ òåõîáñëóãîâóâàííÿ
é êàæå: «Ìåí³ âèòðóñèòè ñì³òòÿ ç ïîï³ëüíè÷îê,
çàì³íèòè ìàñòèëî é ä³âîê ó ñàëîí³!»
Â³í ðåãîòíóâ, àëå æóðíàë³ñò ëèøå ïîìîðùèâñÿ
é çáèòè ç òåìè ñåáå íå äàâ.
— À ùî, ÿê íå âñå?
— Ò³ëüêè òðóïè, — ïîñåðéîçí³øàâ Âîëîäè-
ìèð. — Âèêëþ÷íî òðóïè, ìîëîäèé ÷îëîâ³÷å. Íó,
é òå, ùî ç íèìè ÿêîñü ïîâ’ÿçàíå, ³ òî, ëèøå ÿêùî
âîíî ïîðó÷.
— À... ÷îìó?
— À ïðèñëóõàéñÿ. Îñü ïðîñòî çàðàç. Ó òîìó
íàïðÿì³.
455
Â³í ðàïòîì òèöüíóâ ðóêîþ, àëå íå íà áåðåã, ÿê
÷åêàâ æóðíàë³ñò, à çà áîðò — ë³âîðó÷. Îëåêñàíäð
ïðèäèâèâñÿ... ³ àõíóâ.
Ìàéæå ï³ä êîðàáëåì, íà ãëèáèí³ ïðèáëèçíî
ø³ñòü ìåòð³â, íàï³âçàòÿãíóòèé ìóëîì, âêðèòèé âî-
äîðîñòÿìè òà ãèäêèì ñëèçîì, ëåæàâ ñêåëåò. Éîìó
áóëî áîëÿ÷å. Éîìó áóëî õîëîäíî, òîñêíî òà íóäíî.
Â³í ëåæàâ òàì á³ëüøå äåñÿòè ðîê³â, ïîðó÷ ç ìå-
òàëåâèì ÿùèêîì äëÿ çèìîâî¿ ðèáàëêè, äîâáíåþ òà
îäíèì ÷îáîòîì, áî äðóãèé òå÷³ÿ çàíåñëà êóäèñü.
² âåñü öåé ÷àñ â³í êðè÷àâ!
Îëåêñàíäð çàòêíóâ âóõà, àëå áåçãó÷íèé êðèê,
ïëà÷, çîéê òà áëàãàííÿ ïðîáèâàëîñÿ êð³çü ðóêè,
êð³çü âóõà, êð³çü ãîëîâó, êðàÿëî ñåðöå é ï³äøòîâ-
õóâàëî äîïîìîãòè.
— Íàâ³òü íå äóìàé! — Âîëîäèìèð äîáðÿ÷å
òðóñíóâ éîãî çà ïëå÷³, é ìàðà çíèêëà. — Ïî-ïåðøå,
òè ùå í³÷îãî íå âì³ºø, òî òàêîãî íàðîáèø, ùî
í³ ìåí³, í³ íàâ³òü êàï³òàíîâ³ ïîò³ì íå ðîçãðåáòè.
Êðàùå íà ñîá³ ïîòðåíóéñÿ. Îí, ìîðäà é äîñ³ ïîäðÿ-
ïàíà. Íó, é ïî-äðóãå... â³í òîá³ òðåáà, òîé äÿäüêî?
Ïîêè æóðíàë³ñò ðîçì³ðêîâóâàâ íàä äðóãèì ïè-
òàííÿì, êîðàáåëü â³ä³éøîâ, ì³ñöå çíàõ³äêè í³ÿê íå
áóëî ïîçíà÷åíå íà ïîâåðõí³, é âäðóãå çíàéòè ñêåëåò
éîìó íå âäàëîñÿ.
— Ñëóõàé, — êîðåñïîíäåíò ðîçâåðíóâñÿ äî
ñâîãî â÷èòåëÿ. — À ÿ òàì ³ ÿùèêà áà÷èâ... äëÿ çè-
ìîâî¿ ðèáàëêè. É äîâáíþ... öþ, ÿê ¿¿... íó, ùî âîíè
íåþ êðèãó äîâáàþòü. ² ÷îá³ò... îäèí...
456
— À öå æ òîãî äÿäüêà ðå÷³, — çíèçàâ ïëå÷èìà
Âîëîäèìèð. — ß æ êàæó — òðóïè, ³ òå, ùî ç íèìè
ïîâ’ÿçàíå.
Â³í òðîõè ïîìîâ÷àâ é äîäàâ:
— Òåïåð çðîçóì³ëî, äëÿ ÷îãî, êîëè ÿêèéñü âå-
ëèêèé ñêàðá õîâàþòü — òî òàì æå æ é ïðèêîïóþòü
êîãîñü ç ïîì³÷íèê³â?
— Í-í³... — íåð³øó÷å ïðîòÿãíóâ êîðåñïîíäåíò,
àëå çäîãàä âæå âîðóøèâñÿ ó ãîëîâ³, é íå âèñòà÷àëî
ëèøå ñì³ëèâîñò³ éîãî îçâó÷èòè.
— Íó ÿê æå? — çíèçàâ ïëå÷èìà Âîëîäèìèð. —
Ùîá ïðîñò³øå áóëî ïîò³ì çíàéòè!
Æóðíàë³ñò çíîâó çàêëÿê ³ç ðîççÿâëåíèì ðîòîì,
à Âîëîäèìèð ñêîðèñòàâñÿ íàãîäîþ é çíèê ó ñàëîí³.
Çàïîð³ææÿ òåæ ïðîìèíóëè ââå÷åð³, é ç óñ³õ ö³êà-
âîñòåé Îëåêñàíäð ïîáà÷èâ ëèøå ìîãóòíþ ãðåáëþ
ç³ ñòîêàìè â³ä òóðá³í. Âîäà ðåâ³ëà, ãðåáëÿ òðåìò³ëà,
é òå òðåìò³ííÿ ïåðåäàâàëîñÿ íàâ³òü êð³çü âîäó.
Íåäàëåêî â³ä ì³ñòà çíàéøëàñÿ é á³ëüø-ìåíø
çðó÷íà òà çàòèøíà áóõòà, Âîëîäèìèð êèíóâ ïîá³æ-
íèé ïîãëÿä íà ìàïó, ïîñì³õíóâñÿ é ñêàçàâ:
— Çíàºòå, ÿê ñåëî íàçèâàºòüñÿ? Êóøóãóì!
Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ, àëå êàï³òàí âèãîëîñèâ
«Ãàíüáà!» é ïîðàäèâ Âîëîäèìèðó ïîâ÷èòèñü ÷èòàòè
ìàïó, à êîðåñïîíäåíòó — íå â³ðèòè ÷àéíèêàì íà
ñëîâî, òà é âçàãàë³ êîæåí ôàêò ïåðåâ³ðÿòè:
— ...òîìó ùî Êóøóãóì ìè âæå ïðîéøëè, à öå —
Ìàëîêàòåðèí³âêà!
Âîëîäèìèð âèíóâàòî ãìóêàâ, æóðíàë³ñò íå çíàâ,
ÿê ñåáå ³ ïîâîäèòè. À Îëåíà ñì³ÿëàñÿ.
457
Ïåðåíî÷óâàëè ñïîê³éíî, îò ëèøå êîðåñïîíäåíò,
âñå ùå ï³ä âðàæåííÿì â³ä ñâ³æîâèâ÷åíîãî, ëîâèâ
´àâ, é äî Îëåíè ïåðøèì ä³ñòàâñÿ Âîëîäèìèð, à ïî-
ò³ì, ìàáóòü, êàï³òàí, é æóðíàë³ñòîâ³ ñòàëî öå òàê
îáðàçëèâî, ùî õîò³ëîñÿ ïëàêàòè é âáèòè ñåáå. Àáî
íàâïàêè — êîãîñü. Íà æàëü, ñïðàâ³ àí³ òå, àí³ ³íøå
íå äîïîìîãëî á, ³ íàâ³òü çàâàäèëî, òà é... Îëåêñàíäð
ç³òõíóâ ³ ïðîñòî òàê, äëÿ ãîäèòüñÿ, ïðèêèíóâ ñâî¿
øàíñè ïðîòè ³íøèõ ñï³âåê³ïàæíèê³â. Øàíñ³â, çâ³ñíà
ð³÷, íå áóëî. Êð³ì òîãî... ÿêùî ðàïòîì ùîñü òðà-
ïèòüñÿ ç Âîëîäèìèðîì — òî õ³áà Þð³é éîãî íå
ï³äí³ìå? ² íàâïàêè... Ïîõìóð³ äóìêè íåïîì³òíî ïå-
ðåéøëè ó ïîõìóðèé ñîí, àëå âðàíö³ êîðåñïîíäåíò
âñå îäíî ìàâ âàæêó ãîëîâó é íåâèñïàíèé âèãëÿä.
Íå äîïîìîãëà íàâ³òü êàâà. É íàãîäè ïîðîçïèòóâàòè
äàë³ ùîñü íå âèäíî áóëî.
— Ãàðíå ñåëî, — ñêàçàâ æóðíàë³ñò, àáè ùîñü
ñêàçàòè.
— Î, òî íå ïðîñòî ãàðíå ñåëî, — ìèòòþ ï³ä-
õîïèâ Âîëîäèìèð. — Òî Êàïóë³âêà.
Êîðåñïîíäåíò ÷åêàâ íà ïðîäîâæåííÿ, àëå Âîëî-
äèìèð, ìàáóòü, äóìàâ, ùî íàçâîþ ãåòü óñå ñêàçàíî.
— ² ùî? — ïîâåðíóâñÿ äî íüîãî êîðåñïîíäåíò.
— Ãà?
— Ùî âîíî çà Êàïóë³âêà?
— Òþ, — Âîëîäèìèð âèäàâñÿ ùèðî çäèâîâàíèì.
Êð³ì òîãî, Îëåêñàíäð çàââàæèâ, ÿê ïîìîðùèâñÿ
â ðóáö³ ³ êàï³òàí, é çðîçóì³â — ùîñü íå òàê.
Ñêîð³ø çà âñå, â³í çíîâó ëÿïíóâ äóðíèöþ.
458
Æóðíàë³ñò ãàäàâ, ùî Âîëîäèìèð çà çâè÷êîþ
òðîõè ïîðîçïàòÿêóº ïðî «â³ëüíó ïðåñó», àëå òîìó
öÿ çàáàâêà, ìàáóòü, íàáðèäëà.
— Ìîãèëà îòàìàíà Ñ³ðêà, — êîðîòêî â³äïîâ³â â³í.
— À... — Îëåêñàíäð õîò³â áóâ ñïèòàòè: «À õòî
òàêèé îòàìàí Ñ³ðêî?» — àëå â÷àñíî çàìîâê. Íå
áóëî àí³ íàéìåíøîãî ñåíñó äåìîíñòðóâàòè ñâîº
íåâ³ãëàñòâî. Êð³ì òîãî, ïðî îòàìàíà Ñ³ðêà â³í òàêè
ùîñü ÷óâ.
Âîëîäèìèð, ìàáóòü, çàëèøèâñÿ á³ëüø-ìåíø çà-
äîâîëåíèé éîãî ðåàêö³ºþ, áî ìåíø ñóõèì òîíîì
äîäàâ:
— À îí òàì — òîé ñàìèé ×îðòîìëèê.
Ïåðåïèòóâàòè «ÿêèé ñàìèé», Îëåêñàíäð, çâ³ñíî,
íå ñòàâ.
— À êàæóòü, Ñ³ðêî êîëèñü íà ×îðòîìëèöüêîìó
îñòðîâ³ áóâ ïîõîâàíèé? — íåñïîä³âàíî Âîëîäèìèð
ðîçâåðíóâñÿ äî êàï³òàíà.
— Óãó, — êèâíóâ òîé. — Ò³ëüêè ×îðòîìëèê —
òî ï³âîñòð³â.
— À. Çíàòèìó. À êîëè é õòî?..
— Äàâíî, — ïðàâèëüíî çðîçóì³â éîãî Þð³é. —
Çäàºòüñÿ, ó â³ñ³ìñîò äâàäöÿòü ïåðøîìó... ÷è íàâ³òü
àæ â â³ñ³ìíàäöÿòîìó... Êîðîòøå êàæó÷è, Äí³ïðî
çáèðàâñÿ çàòîïèòè ï³âîñòð³â. Íàâåñí³. Íó, ç³áðà-
ëèñü ñåëÿíè ç Êàïóë³âêè é Ïîêð³âêè, ïåðåíåñëè
òðóíó... Êóðãàí íàñèïàëè...
— Øàïêàìè?
Þð³é ç³òõíóâ.
— Ïî÷èíàëè øàïêàìè...
459
Ïîìîâ÷àâ é äîäàâ:
— À íà îñòðîâ³ áóëà êîëèñü ×îðòîìëèöüêà ñ³÷.
Êàïóë³âêà ñõîâàëàñÿ ó ñàäàõ é ïîñòóïîâî ïåðå-
ïîâçëà çà êîðìó.
— À êàæóòü, í³áè Ñ³ðêî áóâ õàðàêòåðíèê ³ ì³ã
íà õîðòà ïåðåòâîðþâàòèñü, — áîâêíóâ Âîëîäèìèð
é õîò³â ùå ùîñü äîäàòè, àëå êàï³òàí â³äðóáàâ:
— Áðåõíÿ!
É ï³ñëÿ òîãî äîâãî ìîâ÷àâ. Ïîò³ì ïîâåñåë³øàâ
òà óòî÷íèâ:
— Ïðî õîðòà. À îò ïðî õàðàêòåðíèêà ³ ïðî òå,
ùî ÷îðòà ï³äñòðåëèâ ó ð³÷ö³ — ÷èñò³ñ³íüêà ïðàâäà!
Îëåêñàíäð ìàëî íå ðåãîòíóâ, ïîò³ì çàìèñëèâñÿ,
çãàäàâ «òîãî, õòî â ñêåë³ ñèäèòü» — é ïåðåäóìàâ.
— ² ùî Äþíêåðê âçÿâ — òåæ!
— Òþ, — öüîãî ðàçó æóðíàë³ñò âæå íå ñòåð-
ï³â. — Òàê Äþíêåðê æå — ó Ôðàíö³¿!
— À òî! — Þð³é ñêàçàâ öå ç òàêîþ ãîðä³ñòþ,
íà÷å é ñàì áðàâ ó÷àñòü ó òîìó ïîõîä³.
— À ÿê â³í ìîñêàë³â äðþ÷èâ! — âèõîïèâñÿ
é Âîëîäèìèð. — Þðêî, ðîçêàæè!
— À ùî òóò ðîçêàçóâàòè, — êàï³òàí íåâäîâî-
ëåíî çíèçàâ ïëå÷èìà. — Â 1668... ÷è äåâ’ÿòîìó,
íå ïàì’ÿòàþ... Î÷îëèâ àíòèðîñ³éñüêå ïîâñòàííÿ.
Íå äå-íåáóäü, à íà Ñëîáîæàíùèí³.
— Òà íó?
Íîâèíà é ñïðàâä³ ö³êàâà. Õàðê³âùèíà, íà äóìêó
êîðåñïîíäåíòà, áóëà îñòàííüîþ ì³ñöåâ³ñòþ, äå
ìîãëî ñïàëàõíóòè «àíòèðîñ³éñüêå ïîâñòàííÿ». Àëå
460
â³ä çâè÷íîãî «áðå!» â³í ñòðèìàâñÿ é ñàì ñîá³ äàâ
çàâäàííÿ ïîïîðïàòèñü â ³íòåðíåò³.
— Çàíàïàñòèâ ñèíà, — ïðîäîâæóâàâ Þð³é. —
Ñàì çäàâñÿ, ïîïàâ ó Ñèá³ð. Ïðàâäà, ÿê ìîñêàëÿì
ïðèïåêëî, òî ìèòòþ éîãî ðåàá³ë³òóâàëè. Íó çîâñ³ì,
ÿê ó íàñ çàðàç.
Âîëîäèìèð çàñîï³â, àëå æóðíàë³ñò íå çâåðíóâ
íà òå óâàãè, áî æàä³áíî ñëóõàâ.
— À ïðèïåêëî, êîëè Ìàãîìåò IV ç³áðàâ áàíäè
òèñÿ÷ íà òðèñòà âîÿê³â é ïîïåð. ßê ïîïåð, ÿê ïîïåð!
— Öå, ìàáóòü, òîä³ ÿíè÷àðè ïðîáðàëèñÿ
â Ñ³÷? — âë³ç Âîëîäèìèð.
— Óãó. Ñàìå òîä³.
— ² ùî, í³ âàðòè íå áóëî, í³ îõîðîíè í³ÿêî¿?
— ßê öå íå áóëî? — àæ îáðàçèâñÿ êàï³òàí. —
Âñå áóëî. Òî òè ³ñòîðèê³â îá÷èòàâñÿ — ïðî ìîëî-
äîãî êîçàêà, ÿêèé øëÿõ ïîêàçàâ, ïðî ä³äà Øåâ÷èêà,
ÿêèé òóðê³â âèïàäêîâî ïîì³òèâ... Íàñïðàâä³ âñå
áóëî íå òàê.
— À ÿê?
— À äóæå ïðîñòî. Êîçà÷îê íàø áóâ çàñëàíèé.
Âîëîäèìèð àæ ïîñì³õíóâñÿ. Îëåêñàíäð òåæ.
— ² øëÿõ ïîêàçàâ, ³ ïðî ï’ÿíèõ êîçàê³â íàïë³â
çî òðè âîçè. Òóðêè é ïîâ³ðèëè. À ìè... à íàø³ òîä³
ïîçàñ³äàëè ïî êóðåíÿõ ç ìóøêåòàìè é ÷åêàëè. Ùî-
ïðàâäà, âàðòó, ñïðàâä³, äîâåëîñÿ ñõîâàòè. Ñõîâàòè,
÷óºø, Âîâ÷èêó, à íå çíÿòè! Ð³çíèöÿ º, àëå íåâåëè÷êà.
— Ãè-ãè, — ðåãîòíóâ Âîëîäèìèð. — Çãîäåí!
— Òàê îò, òóðêè ïðîêðàëèñÿ â Ñ³÷, é íàø³
âïðèòóë ðîçñòð³ëÿëè ¿õ ³ç ìóøêåò³â. Áóëî ¿õ òèñÿ÷
461
ï’ÿòíàäöÿòü, à âòåêëî — òèñÿ÷³ ï³âòîðè. Ïîëî-
íåíèõ... òî÷íî íå ñêàæó, àëå ìåíøå äâîõ ñîòåíü.
À ³íø³ — ñàì³ ðîçóì³ºòå. Ìóøêåò, òà âïðèòóë... òà
êîëè ëþäè íàòîâïîì ñòîÿòü... Ïîðîçðèâàëî, íå
çã³ðøå çà ÄØÊ!
Þð³é çëîâò³øíî âèñêàëèâ çóáè.
— À òðóïè?
— À ùî òðóïè? Äí³ïðî æ ïîðó÷, à ðèáè â Äí³ïð³
áàãàòî.
— Ì-äà... — çàìð³ÿíî ïðîòÿãíóâ Âîëîäèìèð. —
Ìîæå, çóïèíèìîñü, ïîï³ðíàºìî? Òàì æå, ìàáóòü,
³ çáðîÿ, é çîëîòî ïî êèøåíÿõ ðîçïèõàíå?
— Íå âàðòî, — çíîâ ïîñì³õíóâñü êàï³òàí. —
Ãàäàºø, òè îäèí òàêèé ðîçóìíèé? Òà òàì æîäíî¿
êèøåí³ íåîáøóêàíî¿ íå áóëî, ùå êîëè ¿õ ñêèäàëè!
Âîëîäèìèð êîðîòêî é ðîç÷àðîâàíî ðåãîòíóâ.
— Íå øêîäóé, — Þð³é êèíóâ íà íüîãî óâàæíèé
ïîãëÿä. — ß òîá³ êîëèñü ³íøå ì³ñöå ïîêàæó.
— Äîìîâèëèñü.
— À ïðàâäà, ùî â³í ñâî¿õ ïîðóáàâ? — ðàïòîì
çàïèòàâ Âîëîäèìèð. — Òèõ, õòî íå ñõîò³â ïîâåð-
òàòèñÿ ç Êðèìó? Ñê³ëüêè? Òèñÿ÷³ òðè ÷è á³ëüøå?
Îáëè÷÷ÿ Þð³ÿ âìèòü ñêàì’ÿí³ëî.
— Çíà÷èòü, ïðàâäà, — çàäîâîëåíî ñêàçàâ Âî-
ëîäèìèð.
×è òî Îëåêñàíäðîâ³ çäàëîñÿ, ÷è ñïðàâä³ — àëå
Âîëîäèìèð ïîì³òíî ïîâåñåë³øàâ...
Ãð³õ áóëî íå ñêîðèñòàòèñÿ òàêîþ íàãîäîþ.
— Âîëîäþ?
— Ãà?
462
— Çâ³äêè Þðêî çíàº òàê³ ïîäðîáèö³?
— Ïðî Ñ³÷.
— À... Òà, ïðî Ñ³÷ — òî äóðíèö³! Â³í áàãàòî
÷îãî çíàº! À ÷îãî òè ìåíå ïèòàºø, òè éîãî ñïèòàé.
Ëèøå...
Â³í íà ìèòü ïåðåñòàâ ïîñì³õàòèñü. Öå òðàïëÿ-
ëîñÿ òàê ñàìî ð³äêî, ÿê ïîñì³õàâñÿ Þð³é.
— Òè ëèøå ïðî Áàòóðèí éîãî íå ïèòàé.
— ×îìó?
— Òà... Íå ïèòàé — òà é óñå. ² âçàãàë³, òîá³ ùî,
ðîáèòè íåìà ÷îãî? Ùî, âæå íàòðåíóâàâñÿ, áà÷èø
íà ï³âê³ëîìåòðà ï³ä çåìëþ?
— Íó...
— Àíó, ùî âîíî òàì?
Âîëîäèìèð òèöüíóâ ðóêîþ çà áîðò ë³âîðó÷, ³ â
êîðåñïîíäåíòà ñêëàëîñÿ âðàæåííÿ, í³áè çðîáëåíî
öå áóëî íàâìàííÿ.
Àëå... Àëå «òàì» ùîñü áóëî. Òåìíå é íåâèðàçíå.
Âîðîæå. Çëå. Äàâíº-ïðàäàâíº. Ñàìîòíº.
Â³í íàïðóæèâñÿ, â ãîëîâ³ çàãóïàëà êðîâ, â ïî-
òèëèö³ çàêîëîëî... àëå âèäí³øå íå ñòàëî.
Äîâåëîñü âèäèõíóòè, é ç ï³âõâèëèíè â³äõåêóâà-
òèñü. Îëåêñàíäð çö³ïèâ çóáè é ñïðîáóâàâ ùå ðàç.
Á³ëü ïåðåáðàâñÿ ç ïîòèëèö³ â ìàê³âêó, ãîñòðîþ
øïè÷êîþ ñòðåëüíóâ íàä îêîì, êðîâ çíîâó ïî÷àëà
ãóïàòè ó áàðàáàíè ñêðîíü...
«Òåìíå òà çëå» âîðóõíóëîñü íàçóñòð³÷, é Âîëî-
äèìèð ñìèêíóâ éîãî çà ïëå÷å.
— Ãåé, ÷îëîâ³÷å, òè ùî? Ùî òè òàì â³äêîïàâ?
463
Â³í ³ ñàì ïðèäèâèâñÿ ó òîìó íàïðÿìêó é çáë³ä.
— Í³÷îãî ñîá³!
Ïîá³ã äî Þð³ÿ, ùî é ñîá³ âèñóíóâñÿ ç ðóáêè,
é øâèäêî ïðî ùîñü äîïîâ³â. Ùîñü îòðèìàâ — ìà-
áóòü, âêàç³âêó.
Þð³é êðóòíóâ øòóðâàë, é êîðàáåëü ðîçâåðíóâñÿ
êîðìîþ äî çàãàäêîâîãî ì³ñöÿ.
— Íó òè, ÷îëîâ³÷å, äàºø, — Âîëîäèìèð ïî-
âåðíóâñÿ, êèíóâ ùå îäèí ïîãëÿä (çâè÷àéíèé) íàçàä,
é ïîõèòàâ ãîëîâîþ. — ß æ ìàâ íà óâàç³ — îòàì!
Æóðíàë³ñò ïðèäèâèâñÿ é áåç îñîáëèâèõ çóñèëü
ðîçð³çíèâ ó íàìóë³ äàâí³é ñêåëåò. Íà ÷åðåï³ çáåðåã-
ëàñÿ øàïêà-áóäüîí³âêà, à íà íîãàõ — ÷åðåâèêè.
Ïîðó÷ äîãíèâàëà òàêîãî ñàìîãî â³êó ãâèíò³âêà.
— À... — ñêàçàâ â³í ðîç÷àðîâàíî. — Íó, öå ÿ
ÿêîñü ³ ïðîìèíóâ. À òàì...
Â³í êèâíóâ ó ïîïåðåäíüîìó íàïðÿìêó.
— Òàì — ùî òî âîíî?
— Òàì... À âçàãàë³-òî òè ìîëîäåöü! Òàëàíò! Áà÷,
íà ÿê³é â³äñòàí³, òà ùå é çàìàñêîâàíó ÿìó íàíþõàâ!
Ãåí³é! ß ïðîñòî ïèøàþñÿ òàêèì ó÷íåì!
Âîëîäèìèð çíîâó ç³òõíóâ é ïî÷óõàâ ï³äáîð³ääÿ.
Ïîò³ì ïîòèëèöþ. Ïîò³ì íàâ³ùîñü ïîãëÿíóâ íà
íåáî. Ïîò³ì ùå ðàç ç³òõíóâ.
— À òàì ÿêðàç ³ º ñïðàâæíÿ ìîãèëà îòàìàíà
Ñ³ðêà. ² îò êîãî-êîãî, à éîãî òðèâîæèòè ÿ á íå
ñòàâ. ×óâ æå, ùî Þð÷èê êàçàâ? Õàðàêòåðíèê!
Ïîìîâ÷àâ ³ äîäàâ:
— Äîáðå ùå, õî÷ ãîëîâó òà ïðàâèöþ â³äðóáàëè,
êîëè çàêîïóâàëè. Áî...
464
Â³í çàìîâê ³ ìàõíóâ ðóêîþ, à ïîò³ì ìð³éëèâî
ïðèìðóæèâñÿ:
— Õî÷à çà ãîëîâó Ñ³ðêà áàãàòî õòî â³ääàâ áè
êóïó ãðîøåé...
— Íàâ³ùî? — ñïàíòåëè÷åíî çàïèòàâ Îëåê-
ñàíäð. — Ïðîñòî äëÿ êîëåêö³¿? ×è?..
— Î! — êðèâî ïîñì³õíóâñÿ Âîëîäèìèð. — Ãî-
ëîâà õàðàêòåðíèêà — öå, õëîï÷å, ìàéæå òå ñàìå,
ùî é ñàì õàðàêòåðíèê. Ò³ëüêè ïîê³ðíèé, áî àí³
ðóê, àí³ í³ã. Ç íåþ ìîæíà òàêèõ ñïðàâ íàðîáèòè...
Àëå ðîçâèâàòè òåìó íå ñòàâ é ðîçìîâó ïðèïèíèâ.
Âæå íàäâå÷³ð ð³÷èùå ðàïòîì çâóçèëîñÿ äî øè-

ðèíè íå á³ëüøå ñòà ìåòð³â, øâèäê³ñòü òå÷³¿, çâ³ñíà
ð³÷, âèðîñëà âäâ³÷³, ³, ÿê íàâìèñíå, Äí³ïðî çðîáèâ
ó öüîìó ì³ñö³ òàêèé ïîâîðîò, ùî õî÷ ñëàëîì íà
ã³ðñüêèõ ëèæâàõ âëàøòîâóé. Âîëîäèìèð, êîòðèé
çì³íèâ Þð³ÿ çà øòóðâàëîì, ëàÿâñÿ, ñìèêàâ éîãî íà
âñ³ áîêè, ïîò³ì íå âèòðèìàâ, é ïîñëàâ æóðíàë³ñòà
éîãî ðîçáóäèòè òà çàïðîñèòè çà ðóëü.
— Ãëÿäè æ, îáåðåæíî! — ãóêíóâ â³í éîìó íà-
âçäîã³í.
«Îáåðåæíî — ùî?» — âñòèã ïîäóìàòè Îëåê-
ñàíäð, ïåðø í³æ ïîòîðñàòè Þð³ÿ çà ïëå÷å. Íà-
ñòóïíî¿ ìèò³ ïåðåä î÷èìà çáëèñíóëî, ãðþêíóëî,
é îïðèòîìí³â â³í óæå íà ïàëóá³. Â ãîëîâ³ ãóëî
äâ³-òðè ñîòí³ äæìåë³â, à íà ëîá³ ëåæàëî ùîñü âîãêå
é õîëîäíå.
— Íó ÿ æ òîá³ êàçàâ — îáåðåæíî! — âèíóâàòî
âè÷èòóâàâ éîìó Âîëîäèìèð, ïîïðàâëÿþ÷è êîìï-
465
ðåñ. — Ïîä³¿ âñÿê³ áóëè, Þðêî çíåðâîâàíèé, ùå
é íå âèñïàâñÿ, îò ³ çðåàãóâàâ... íåïðàâèëüíî.
Þð³é íà ìèòü âèñóíóâ ãîëîâó ç ðóáêè, ïðîáóð-
ìîò³â ùîñü âèáà÷àëüíå é çàõîâàâñÿ çíîâó. Êîðàáåëü
ÿêðàç ïðîéøîâ ïîï³ä áåðåãîì — ìåòðè çà òðè. Íà
äåðåâàõ ó öüîìó ì³ñö³ ëèñòÿ áóëî ãåòü îáäåðòî. Òà
é íà ï³ñêó âèäí³ëîñÿ ê³ëüêà äîáðÿ÷èõ ãëèáîêèõ
áîðîçåí.
— Îæèâ?
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ, ïîìàöàâ ëîá ï³ä êîìïðå-
ñîì — íå äîïîìîãëî, ´óëÿ áóäå — é ñïðîáóâàâ
âñòàòè. Âäàëîñÿ.
— Þðêî!
— Ãà!
— Ç òåáå øòðàô!
— ßêèé?
— Äåñÿòü â³äâåðòèõ òà äîêëàäíèõ â³äïîâ³äåé íà
áóäü-ÿêå çàïèòàííÿ!
— Ï’ÿòü!
— Â³ñ³ì!
— Ø³ñòü!
— Ñ³ì!
— Äîìîâèëèñü!
Âîëîäèìèð ïèðõíóâ, à Îëåíà ñì³ÿëàñü.
Êàõîâñüêèé øëþç âèð³øèëè ïðîõîäèòè âðàíö³,

êîëè ñóäåí íà ð³÷ö³ ïîá³ëüøàº é ìîæíà áóäå ç êè-
ìîñü ñêîîïåðóâàòèñü, à çóïèíèëèñÿ â ãèðë³ ÿêî¿ñü
ìàëåíüêî¿ ð³÷êè. Òå÷³¿ â í³é ïðàêòè÷íî íå â³ä÷óâà-
ëîñü, à ãëèáèíà áóëî ïðèáëèçíî ï³âìåòðà.
466
— Õîðîøà ð³÷å÷êà, — ç³òõíóâ Þð³é. Ïîò³ì
óòî÷íèâ: — Áóëà.
— Êîëèñü â íå¿ ìîæíà áóëî çàõîäèòè ê³ëîìåòð³â
íà äâàäöÿòü.
Öå é ïîñëóæèëî ïðèâîäîì äëÿ ïåðøîãî çàïè-
òàííÿ.
— Þð³þ!
— Ãà?
— Êîëèñü — öå êîëè?
— Âï³éìàâ, — äîáðîäóøíî êèâíóâ êàï³òàí. —
Êîëèñü — öå ïðèáëèçíî ó ñåðåäèí³ äåâ’ÿòíàäöÿòîãî
ñòîë³òòÿ. Êîëè ãðåáåëü ùå íå áóëî.
Àëå îäðàçó æ ³ âèêðóòèâñÿ.
— Ñàì ÿ â í³é íå õîâàâñÿ, öå ìåí³ îäèí äÿäüêî
ì³ñöåâèé ðîçïîâ³äàâ. Çà éîãî ñëîâàìè, äåñü òóò... —
Þð³é êèâíóâ çà áîðò, — ...é äîñ³ ÷àéêà ëåæèòü.
Ðàçîì ³ç åê³ïàæåì. Ðîçñòð³ëÿëè ÷è òî òóðêè, ÷è òî
òàòàðè, ¿õ òå÷³ºþ ñþäè çàíåñëî, òóò âîíè é áóëü-
êíóëè. Ïîøóêàé, ÿê ìàºø áàæàííÿ. ² òîá³ ïðàêòèêà,
é Âîëîäèìèð çàõî÷å ïîï³ðíàòè. Àëå æ, Âîâ÷èêó,
ïàì’ÿòàé, çîëîòèõ çóá³â òîä³ ùå íå áóëî.
Âîëîäèìèð çíàéîìî âæå çàñîï³â. Æóðíàë³ñò óæå
çíàâ — â³í òàê ñîïå, êîëè õòîñü òèöÿº éîìó ïàëüöåì
ó ðàíó. Õòîñü òàêèé, êîìó äàòè çäà÷³ íå ìîæíà.
Îëåêñàíäð ðîçêðèâ ðîòà, ùîá ñïèòàòè ùå ùîñü,
àëå Þð³é éîãî âèïåðåäèâ é óòî÷íèâ:
— Öå áóëî ïåðøå çàïèòàííÿ.
É ðîò íåãàéíî çàêðèâñÿ. Êîðåñïîíäåíò âèð³-
øèâ äîáðå ïîäóìàòè é ðåøòó ïèòàíü ñòàâèòè òàê,
467
ùîá âèêðóòèòèñü áóëî âàæ÷å. À ïîêè ùî... ×îìó
á ñïðàâä³ íå ïîøóêàòè?
Â³í õîò³â áóâ âçÿòè ãóìîâèé ÷îâåí, ïîò³ì ïîãëÿ-
íóâ çà áîðò — ãëèáèíè áóëî ëåäü-ëåäü ïî êîë³íî,
à äàë³ â³ä Äí³ïðà é âçàãàë³ ìåíøå. Âèð³øèâ ï³òè òàê.
Âîäà áóëà òåïëîþ, ÿê çàáóòà ó ÷àøö³ êàâà.
Æîäíèõ îçíàê ÷àéêè ç ìåðòâèì åê³ïàæåì íå
áóëî é ñë³äó.
— Òè òóò íå øóêàé, — ãóêíóâ éîìó ç áîðòó
Âîëîäèìèð. — Òóò íàâðÿä ÷è, òà é ìè òîá³ áóäåìî
ôîí çáèâàòè. Òè îòàì ïîäèâèñü!
«Îòàì» áóëà ãóùàâèíà, ð³ñ î÷åðåò. Îëåêñàíäð,
äîáð³âøè òóäè çàáðüîõàíèì, ïîêîëîòèì, ïîøêðÿ-
áàíèì òà ç ïîð³çîì íà ë³â³é íîç³ â³ä ãîñòðî¿ ñêîéêè,
ìàâ òâåðäó âïåâíåí³ñòü, ùî íàä íèì ïîçíóùàëèñü.
Íà ãàëÿâèí³ ïîì³æ äâîìà ïëÿìàìè î÷åðåòó ñèä³â
ä³ä ç ñòàðåíüêîþ ñàìîðîáíîþ âóäî÷êîþ. Ïîðó÷
ñòîÿëà êîíñåðâíà áëÿøàíêà — ìàáóòü, ç ÷åðâ’ÿêàìè,
é ÷åòâåðòèíêà — ìàáóòü, ç ñàìîãîíîì.
Îëåêñàíäð ñï³òêíóâñÿ îá ÿêóñü äåðåâèíó é ç
ãó÷íèì ïëåñêîì ëÿñíóâ ó âîäó. Ä³äóñü ï³äñêî÷èâ
é ñõîïèâñÿ çà ñåðöå.
— Çäðàñòóéòå, ä³äó, — ââ³÷ëèâî ïðèâ³òàâñÿ
êîðåñïîíäåíò, ï³äí³ìàþ÷èñü. — Ïðîáà÷òå, ðèáó
âàì íàëÿêàâ.
— Òà íå ñòðàøíî, — ïî òðèâàë³é ïàóç³ â³äïîâ³â
ñòàðèé. — ×îðò ç íåþ, ç ò³ºþ ðèáîþ. Òóò áè ñàìîìó...
Â³í íå äîãîâîðèâ, àëå é ðóêè ç ñåðöÿ íå ïðèáðàâ.
Æóðíàë³ñò âèáðàâñÿ íà ñóõå é ëèøå òîä³ çàââà-
æèâ íåäàëåêî â³ä ñåáå äèâíó öèë³íäðè÷íó ñïîðóäó.
468
Áóëà âîíà ÿñêðàâî áëàêèòíîãî êîëüîðó é ðîçì³ðîì
òðîõè ìåíøîþ çà ëþäñüêèé çð³ñò.
— Ä³äó, à ùî òî ó âàñ òàêå?
Ïðîôåñ³éíèé ðåôëåêñ º ðåôëåêñ. Â³í íå áóâ áè
êîðåñïîíäåíòîì, ÿêáè öüîãî íå çàïèòàâ.
— À, — ñòàðåíüêèé, íàðåøò³, â³ä³ðâàâ ðóêó â³ä
ãðóäåé. — Òî òàêå... íà÷åáòî ïàì’ÿòíèê.
— Ïàì’ÿòíèê?
— Íó, íå ïàì’ÿòíèê, à ñêîð³ø... Òà ïðîñòî, ùîá
çíàê áóâ. Íàä ìîãèëîþ.
— Äèâíå ì³ñöå äëÿ ìîãèëè!
— À, ùî òàì äèâíîãî. Òî ê³ëüêà ðîê³â òîìó âè-
íåñëî íà áåðåã äÿäüêà... Òî â³í, ìàáóòü, òèæí³ çî äâà
ïëèâ. É ñò³ëüêè æ ëåæàâ. Òî éîãî íå òå ùî íà öâèíòàð
âåçòè, äî íüîãî ï³ä³éòè íåìîæëèâî áóëî! Íó, âçÿëè —
é çàêîïàëè. Íà ì³ñö³. Íó é çàë³çÿêó âñòðîìèëè...
âàëÿëàñü òóò íåäàëåêî. À õòî â³í ³ ùî — á³ñ éîãî çíà...
Ä³äóñü òîðîõò³â áè, ìàáóòü, ³ äàë³, àëå ïåðåëÿê, âè-
äíî, íå ìèíóâñÿ äàðåìíå — áî ùîñü â íüîãî é ãóáè
ïîñèí³ëè... é ðóêà íåñàìîõ³òü òÿãëàñÿ äî ãðóäåé.
— Ãàðàçä, ñèíêó, ìàáóòü ï³äó ÿ... — ñêàçàâ â³í
íåãîëîñíî íàîñòàíîê. — Áî ùîñü ïîãàíî ìåí³.
Øâèäêî ç³áðàâñÿ, ÷åðâ’ÿê³â âèêèíóâ ó âîäó é ï³-
øîâ. Ñòàëî òèõî òà ïîðîæíüî, ëèøå äåñü íåïîäàë³ê
êóìêàëè îäíà îäí³é äâ³ æàáè.
Æóðíàë³ñò ï³ä³éøîâ áëèæ÷å äî ïàì’ÿòíèêà, íà-
â³ùîñü äîòîðêíóâñÿ äî íüîãî ïàëüöåì. Ôàðáà áóëà
ñòàðà é â áàãàòüîõ ì³ñöÿõ îáëóïèëàñü.
«Êîëè ïàì’ÿòíèê çîãíèº àáî éîãî âèêðàäóòü íà
ìåòàë — â³ä «òîãî äÿäüêà» íå çàëèøèòüñÿ í³÷îãî.
469
Àáñîëþòíî í³÷îãî. Í³ ä³òåé, í³ áóäèíêó, í³ äåðåâà.
Í³ íàâ³òü ³ìåí³», — ÷îìóñü ïðîìàéíóëî ó ãîëîâ³.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ. À ùî, ÿê... Â³í îãëÿíóâñÿ.
Ì³ñöå áóëî ãëóõå, íàâ³òü äèêå, ä³äîê, ìàáóòü, áóâ
âæå äàëåêî, Þð³é, Âîâêà é Îëåíà, ñêîð³ø çà âñå,
çàéíÿò³... Æóðíàë³ñò íå áàæàâ äóìàòè ïðî òå, õòî
ñàìå ç íèõ çàéíÿòèé ç Îëåíîþ. Õàé íàâ³òü îáèäâà
îäðàçó.
À ùî, ÿê...
Äóìêà çäàâàëàñü âñå á³ëüø é á³ëüø ïðèâàáëèâîþ.
À ùî, ÿê ñïðîáóâàòè ï³äíÿòè «òîãî äÿäüêà»?
Â³í ñòàâ á³ëÿ ïàì’ÿòíèêà, ì³öíî âïåðñÿ íîãàìè
ó çåìëþ. Ïîäèâèâñÿ. Ñêåëåò ëåæàâ ó â³ëüí³é ïîç³,
ç ðîçêèíóòèìè ðóêàìè é...
×è òî çäàëîñÿ, ÷è ñïðàâä³?
...òàê é âèïðîì³íþâàâ íàä³þ. Ïðîñèâñÿ. Áëàãàâ.
Ðâàâñÿ íà âîëþ. Íàãîðó.
— Âñòàíü! — íåâïåâíåíî ïðîãîëîñèâ æóðíà-
ë³ñò. — Âñòàíü ³ óáèé!
Í³÷îãî íå ïîì³íÿëîñü. Ëèøå æàáè íà ìèòü
ïåðåñòàëè êóìêàòè — íà÷å ïðèñëóõàëèñü, à ïîò³ì
âèð³øèëè — í³÷îãî ñòðàøíîãî, òî ÿêèéñü äóðåíü
ñàì ³ç ñîáîþ ðîçìîâëÿº.
×îìóñü ñòàëî âåëüìè îáðàçëèâî.
Æóðíàë³ñò óÿâèâ, ùî öå éîãî çàêîïàëè ó çåìëþ,
ùî öå â³í ëåæèòü ó âîãêîìó, õîëîäíîìó òà âàæêîìó
´ðóíò³, ³ òîé äàâèòü íà ðóêè, íîãè, îáëè÷÷ÿ, íå äàº
àí³ âîðóõíóòèñü, àí³ íàâ³òü äèõíóòè.
— Âñòàíü! — âïåâíåí³øå ñêàçàâ â³í. — Âñòàíü
³ óáèé!
470
Öüîãî ðàçó íàâ³òü æàáè íå çâåðíóëè íà íüîãî
óâàãè.
Ëþòü íàäõîäèëà çâ³äê³ëÿñü ³ç ñåðåäèíè. Ð³âíèìè
ïîðö³ÿìè — íà÷å ñåðöå ñêèíóëî øëàíã ó ðåçåðâóàð
ç íåíàâèñòþ é ç êîæíèì ñêîðî÷åííÿì âèñìîêòó-
âàëî ÷àñòêó çâ³äòè é âïðèñêóâàëî ¿¿ ó àðòåð³¿.
Çàãóïàëî ó âóõàõ. Òî÷í³ñ³íüêî ÿê òîä³ — íà îñò-
ðîâ³.
— Âñòàíü! — ïðîãàð÷àâ æóðíàë³ñò. — Âñòàíü
³ óáèé!
Ãóï! Ãóï.
Ðàïòîì çàìîâêëè æàáè é ïîðñíóëà ç êóù³â ÿêàñü
ïòàøêà. Â³éíóëî â³òðîì — õîëîäíèì òà âîãêèì.
Ãóïàëî ï³ä çåìëåþ, é íå÷óòíî — àëå ëèñòÿ íà
äåðåâàõ çäðèãàëîñÿ ó òàêîìó ñàìîìó ðèòì³.
Äîâîë³ ëåæàòè ó âîãê³é çåìë³,
Äîâîë³ ìîâ÷àòè ó ÷îðí³é ³ìë³,
Äîâîë³ ïîêîðè, äîâîë³ ñïîêóò,
Õàé òîé, õòî æèâèé — òåæ îïèíèòüñÿ òóò!
Ñêåëåò âîðóõíóâñÿ. Äð³áíî çàòðåìò³ëà çåìëÿ.
Âåðøå÷îê ïàì’ÿòíèêà çäðèãíóâñÿ é ëåäü ïîì³òíî
íàõèëèâñÿ ë³âîðó÷.
471
Ùîñü ãåïíóëî ïîðó÷ ó âîäó, ç ïëåñêîì òà ëÿïîì,
ìàòþêíóëîñÿ é äîáðÿ÷å ñòóñîíóëî æóðíàë³ñòà ï³ä
ðåáðà.
— Çäóð³â? — çàãîðëàâ Âîëîäèìèð. — Õî÷åø,
ùîá â³í ïîðîçðèâàâ âñ³õ íàõð³í? Àíó ãåòü! Ãåòü,
êàæó, â³ä³éäè!
Ñïàíòåëè÷åíèé (é äîáðÿ÷å íàëÿêàíèé) Îëåê-
ñàíäð ñëóõíÿíî â³äá³ã êðîê³â íà äâàäöÿòü. Âîëîäè-
ìèð ñòàâ íàâêîë³øêè íàä ìîãèëîþ, âîäèâ ïîíàä
íåþ ðóêàìè é ùîñü øåïîò³â. Çà ìèòü ó êîðåñïîí-
äåíòà ïî÷àëè çàïëþùóâàòèñü î÷³. Ïðî âñÿê âèïàäîê
â³í, ñïîòèêàþ÷èñü, â³ä³éøîâ ùå íà ñò³ëüêè æ — äî-
ïîìîãëî. Àëå âñå îäíî õîò³ëîñÿ ùîíàéìåíøå —
ïîç³õíóòè, à ùå êðàùå — ëÿãòè é â³äïî÷èòè.
Âîëîäèìèð çàê³í÷èâ, ïîâ³ëüíî ï³äíÿâñÿ ç êîë³í
é òàê ñàìî ïîâ³ëüíî-ïîâ³ëüíî ïîáð³â ó âîäó.
— Ãåé, — Îëåêñàíäðà â³í çãàäàâ, âæå êîëè
ìàéæå âèéøîâ ç áóõòî÷êè. — ×îãî ñòîâáè÷èø?
Ï³øëè äîäîìó.
— Òè, Ñàøêî, ïåðø í³æ ùîñü òàêå ðîáèòè, òî

êðàùå ñïèòàé, — ïîâ÷àâ éîãî Âîëîäèìèð ï³ä ÷àñ
âå÷åð³. — Çðîáèòè äóðíèöþ ëåãêî, à âèïðàâèòè —
çàìó÷èøñÿ. Öå ÿê ç êíîïêîþ, çíàºø? Áóâ ó îäíîìó
óí³âåðñèòåò³ ðåêòîð... ëþáèâ ñòóäåíò³â ïîâ÷àòè, ùî
òåõí³êè áîÿòèñü íå òðåáà. Íàâ³òü ïëàêàò íàêàçàâ
ïîâ³ñèòè — «Áà÷èø êíîïêó? Íàòèñíè!»
— Íó? — íàâ³òü Þð³é, çäàâàëîñÿ, çàö³êàâèâñÿ.
— Íó é íàòèñíóâ îäèí... ðîçóìàêà. Ïðèéøëè
íà ïðàêòèêó íà ÿêóñü ÃÅÑ, à òàì êíîïêà. Âåëèêà
472
é ÷åðâîíà. Â³í ³ íàòèñíóâ. Ðàç — ³ ã³äðîçàòâîðè
óïàëè, òóðá³íè ñòàëè, ñâ³òëà íåìà.
— ² ùî?
— Íó ùî, ùî. Ñòóäåíòà âèãíàëè, ïëàêàò çíÿëè,
ðåêòîðà òåæ.
Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ, àëå òðîõè âèìóøåíî.
Õî÷à... ÿê³éñü æîâò³é ãàçåò³ òàêó ³ñòîð³þ ìîæíà
áóëî á ³ ïðîäàòè. ßêáè â³í çàðàç, çâ³ñíî, íå â³ä÷óâàâ
ñåáå òèì ñòóäåíòîì.
— Þð³þ! — çäàëåêó ïî÷àâ â³í.
— Ãà?
— À ùî ÿ çðîáèâ íå òàê?
— Õà, — öå îçâàâñü Âîëîäèìèð é, ìàáóòü, õîò³â
³ ïðîäîâæèòè, àëå íàòêíóâñÿ íà ïîãëÿä Þð³ÿ é íå-
ãàéíî çàéíÿâñÿ ñâîºþ òàð³ëêîþ.
Âîëîäèìèð ïîãëÿíóâ íà íüîãî òðîõè çäèâîâàíî
é îçèðíóâñÿ íà Þð³ÿ.
— À âîíî òîá³ òðåáà? — íåäáàëî êèíóâ òîé.
— Íó... ö³êàâî. À ùî, öå ñåêðåò ÿêèéñü? — òîí
æóðíàë³ñòà òåæ áóâ íåäáàëèì, àëå íåäáàë³ñòü òà
í³êîãî á íå îáäóðèëà.
— Òà íå òå, ùî ñåêðåò, — îáãðèçàþ÷è ê³ñòêó,
ïðîáóðìîò³â êàï³òàí. — Âëàñíå, çíàº ïðî íüîãî
áàãàòî ëþäåé.
Â³í âïðèòóë çàéíÿâñÿ ê³ñòêîþ, îáãðèç, ïîò³ì
ðîçêóñèâ — àæ çàòð³ùàëî, é ëèøå òîä³ ïîæáóðèâ
çà áîðò. Íåãàéíî ñï³ê³ðóâàëà ÷àéêà, õàïíóëà ãîñ-
òèíåöü íà ëüîòó é êóäèñü ïîíåñëà.
473
— ...àëå ö³íà öüîãî íåñåêðåòó âåëèêà, — ïðî-
äîâæèâ Þð³é.
— ² ÿêà æ?
Êîðåñïîíäåíò çâèê äî ëþäåé, ùî íàìàãàëèñÿ
³íôîðìàö³þ ïðîäàâàòè. Àëå ïëàòèâ ð³äêî. ßê
ïðàâèëî, âñ³ ñåêðåòè (îêð³ì â³éñüêîâèõ) âäàâàëîñÿ
ëåãêî âèëîâèòè çà äîïîìîãîþ ïëÿøêè, òîâàðèñüêî¿
ðîçìîâè àáî îá³öÿíêè íå çãàäóâàòè äæåðåëî. Àáî
æ çãàäóâàòè. Çàëåæíî â³ä äæåðåëà.
Ç â³éñüêîâèìè áóëî òðîõè âàæ÷å. Îñîáèñòî
â³í öèì íå çàéìàâñÿ, àëå â³ä êîëåã ÷óâ, ùî êîëè íå
êîëåòüñÿ ëåéòåíàíò, ñë³ä çâåðíóòèñü äî êàï³òàíà,
³ òàê äàë³. Íà ð³âí³ ïîëêîâíèêà âäàâàëîñÿ çíàòè
ìàéæå âñå.
Íó, à ó âèïàäêó ãåòü âàæêîìó, âàðòî áóëî ñïè-
òàòè ùå é ïðàïîðùèêà. Òîé òî÷íî âñå çíàº.
— Òî ñê³ëüêè æ?
— Ãè-ãè, — Âîëîäèìèð õîò³â ùîñü ñêàçàòè, àëå
çíîâ ïåðåäóìàâ.
— Øìàòî÷îê, — íàòîì³ñòü â³äïîâ³â Þð³é. —
Îäèí ìàëåíüêèé øìàòî÷îê.
— Øìàòî÷îê — ÷îãî? — íå çðîçóì³â æóðíàë³ñò.
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ, à Þð³é çíîâ ïîäèâèâñÿ íà
íüîãî, ÿê íà ³ä³îòà.
— Æèòòÿ, çâ³ñíî.
Îëåêñàíäð ïîñì³õíóâñÿ é ç äåÿêèì ïîäèâîì
ïîáà÷èâ, ùî ïîñì³õàºòüñÿ â³í îäèí.
— Ãì, — ñêàçàâ â³í. — Íó, çàãàëîì...
Þð³é óâàæíî ïîãëÿíóâ éîìó ó â³÷³, é ôðàçà çà-
ëèøèëàñü íåäîìîâëåíîþ.
474
— Íó, — ïîâòîðèâ Îëåêñàíäð. — ² ùî ÿ îòðè-
ìàþ çà ö³... çà öåé øìàòî÷îê? ² ÿêîãî â³í ðîçì³ðó?
— Ïðèáëèçíî äâà ðîêè, — ñïîê³éíî â³äïîâ³â
êàï³òàí. ×îìóñü ó çâîðîòíîìó ïîðÿäêó. — À îòðè-
ìàºø áàçîâ³ çíàííÿ. ßê øóêàòè. ßê ïèòàòè. ² ÿê
ï³äí³ìàòè.
— À øóêàòè ÿ... — ïî÷àâ áóâ êîðåñïîíäåíò, àëå
Þð³é òèöüíóâ âåëèêèì ïàëüöåì çà ñïèíó. Âèéøëî
íà÷åáòî íàçàä — àëå âîäíî÷àñ ³ âíèç.
— Òàì — ùî?
Îëåêñàíäð ïðèäèâèâñÿ.
— Íó...
Çåìëÿ íå îçèâàëàñÿ. Àáñîëþòíî.
— Í³÷îãî.
— Áðå, — ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Þðêî ìàº
ðàö³þ. Â÷èòèñü, â÷èòèñü, â÷èòèñü.
— À ùî òàì? — òðîõè îáðàæåíî ïîâåðíóâ çà-
ïèòàííÿ êîðåñïîíäåíò.
Çàì³ñòü â³äïîâ³ä³ Þð³é ï³äíÿâ äîãîðè îáèäâ³
ðóêè — íà÷å â ïîëîí ç³áðàâøèñü çäàâàòèñü, é îïóñ-
òèâ ð³çêèì ðóõîì — ÿê êàì³íü êèíóâ.
É Îëåêñàíäð í³áè ñòàâ òèì êàìåíåì.
×îðíà çåìëÿ êèíóëàñÿ â îáëè÷÷ÿ, ïðîêîâòíóëà,
ïîãëèíóëà éîãî é ïîòÿãëà â ãëèáèíó. Â³í íå âñòèã
íàâ³òü ñìèêíóòèñü, âõîïèòèñü çà ùîñü, ó÷åïèòèñü çà
ÿêèéñü êîð³íü, çàòðèìàòèñü, íàâ³òü ïîâ³òðÿ êîâòíóòè.
Â î÷àõ ïîòåìí³ëî... àëå ç³ð òóò áóâ íåïîòð³áíèì.
Ñêåëåò áóëî âèäíî é òàê. Â³í ëåæàâ â êàì’ÿí³é
ïîõîâàëüí³é êàìåð³. ßê íå äèâíî, äàõ ¿¿ íå áóâ îá-
âàëåíèé, é ï³ä íèì çàëèøàëîñü äîñòàòíüî â³ëüíîãî
475
ì³ñöÿ. Ïîðó÷, äáàéëèâî ñêëàäåí³, ðîçòàøóâàëèñÿ
ÿê³ñü ãîðùèêè... ãëå÷èêè... ñêðèíüêè... øèðîêèé
áðîíçîâèé ìå÷...
Â íîãàõ, íàâïàêè — êèíóòèé ãåòü íåäáàëî, ìîâ
ÿêèéñü íåïîòð³á — ëåæàâ ùå îäèí ñêåëåò. Ìåíøèé.
Íà éîãî øè¿ çáåðåãëîñÿ ÿêåñü íàìèñòî.
À ãîëîâà á³ëüøîãî ñêåëåòà áóëà ïðèêðèòà øî-
ëîìîì — íàäçâè÷àéíî âóçüêèì òà âèñîêèì. Íà÷å
â äÿäüêà êîëèñü íå ãîëîâà áóëà, à...
Âèä³ííÿ çíèêëî, ñâ³òëî çáëèñíóëî, ÿê âîãîíü
åëåêòðîçâàðêè, é Îëåêñàíäð ïî÷àâ áîë³ñíî ìðó-
æèòèñü, â³äõåêóâàòèñü òà ïðèêðèâàòè î÷³ ðóêàìè.
— Íó ÿê?
Ãîëîñ áóâ íàñì³øêóâàòèé, é êîðåñïîíäåíò íå
çðîçóì³â, õòî öå ñïèòàâ. Àëå, âëàñíå, ð³çíèö³ í³ÿêî¿
íå áóëî.
— À... Àëå ÷îìó?
— ×îìó — ùî?
Öüîãî ðàçó ãîâîðèâ Âîëîäèìèð. Òî÷íî, â³í.
Î÷³ ïîòðîõè ïðèçâè÷à¿ëèñÿ äî ñâ³òëà, é ìîæíà
áóëî ïîãëÿíóòè. Êàï³òàí ñèä³â é äîãðèçàâ äðóãó ê³ñòêó.
— ×îìó ÿ ¿õ íå áà÷èâ?
— ¯õ?
Âîëîäèìèð çäèâîâàíî ïîãëÿíóâ íà íüîãî, ïî-
ò³ì — íà Þð³ÿ, ïîò³ì — ñîá³ ï³ä íîãè.
— Óõ, òè! Òî â³í òàì ç äðóæèíîþ!
Ïðèäèâèâñÿ ïèëüí³øå.
— À íàìèñòî íà í³é! Áà÷èâ, Þð÷èêó?
— Íó, áà÷èâ, — áàéäóæå êèâíóâ òîé.
— Ìîæå, çàòðèìàºìîñü?
476
— À òè òðîõè ë³âîðó÷ ïîäèâèñü.
— À ùî ë³âîðó÷? Íåìà òàì í³...
Â³í çàòíóâñÿ, ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ, ç³òõíóâ é çíîâó
òèöüíóâ íîñà â òàð³ëêó.
— Àãà?
— Àãà, — ô³ëîñîôñüêè ç³òõíóâ Âîëîäèìèð. —
Ñòðàøíà øòóêà ãàëóøêà. Íàâ³òü ÿêùî ¿é òðè òèñÿ÷³
ðîê³â...
Çíîâ ñòàëî òèõî, é Îëåêñàíäð ï³éìàâ ñåáå íà
òîìó, ùî à) â³ðèòü, á) äóìàº, ùî äâà ðîêè æèòòÿ —
öå íå òàê âæå é áàãàòî.
— Íó, òàê äîáðå áà÷èòè òè í³êîëè íå áóäåø, —
ðîçâ³ÿâ éîãî ³ëþç³¿ êàï³òàí. — Öå, âèáà÷, êð³ì íà-
â÷àííÿ ùå é ïðèðîäíèé òàëàíò òðåáà ìàòè. À â òåáå
éîãî íåìà.
Æóðíàë³ñòîâ³ ñòàëî íåïðèºìíî òà ñîðîìíî.
ßê êîëèñü, êîëè â³í âèïèâ á³ëüøå, í³æ òðåáà, é íà
ãàðí³é-ãàðíþù³é, ãàðÿ÷³é, ðîçïàø³ë³é ä³â÷èí³ îñî-
ðîìèâñÿ.
— ...àëå â òåáå º ³íøèé ïëþñ. Âëàñíå, ÿêùî
áóäåø éîãî ðîçâèâàòè...
Êàï³òàí ç³òõíóâ — áî ê³ñòêà ñê³í÷èëàñÿ — é ïðî-
äîâæèâ:
— Òî ìàºø øàíñ ïåðåïëþíóòè íå ëèøå Âîâêó,
àëå é ìåíå.
— Îí ÿê? — êîðåñïîíäåíò â³ä÷óâ ñåáå êðàùå. —
À ùî æ âîíî çà ïëþñ?
— Òè íþõà÷, — êîðîòêî êèíóâ Þð³é. — ² òîá³
âàæêî â³äâîäèòè î÷³.
477
— Ãì, — ñêàçàâ æóðíàë³ñò. — ² âñå îäíî —
ÿêîñü íå â³ðèòüñÿ... Äâàäöÿòü ïåðøå ñòîë³òòÿ íàä-
âîð³, à òóò...
— À ÿê òè ãîðëî ä³âö³ ðîçð³çàâ, ïàì’ÿòàºø?
Êîðåñïîíäåíòà çàíóäèëî... àëå ðàïòîì, ñàìîãî
ñåáå çäèâóâàâøè, â³í çãàäàâ íå îãèäíèé áóëüêîò-
ëèâî-øèïëÿ÷èé çâóê é â³ä÷óòòÿ ëèïêî¿ ãàðÿ÷î¿
ð³äèíè íà ðóêàõ — à...
À äèâíèé ñïàëàõ íåéìîâ³ðíîãî, íåïðèðîäíîãî,
íåìîæëèâîãî çîðó! Êð³çü çåìëþ, êð³çü âîäó, êð³çü
êàì³ííÿ, ãëèíó òà ï³ñîê, òà òàê — ùî ðîçð³çíÿëèñÿ
íàâ³òü ïîðîæí³ ã³ëüçè! Îòæå, ïðàâäà?
Ìàáóòü, â³í ìàâ äóæå ñïàíòåëè÷åíèé âèãëÿä, áî
çàââàæèâ, ÿê Âîëîäèìèð ñòèõà ñì³ºòüñÿ.
— Áà÷ó, ùî ïàì’ÿòàºø, — êèâíóâ êàï³òàí. —
Îòæå?
— Çãîäåí, — ïîñï³õîì êèâíóâ æóðíàë³ñò.
Ïîñï³õîì — öå ùîá ñàì íå âñòèã ïåðåäóìàòè.
— Buy now, — êîðîòêî êèíóâ Þð³é, é ïåðø
í³æ Îëåêñàíäð âñòèã óòî÷íèòè — ÿê ñàìå, êàï³òàí
çàïèòàâ:
— Ãîòîâèé?
— Ãîòîâèé.
...² â³ä÷óâ ñåáå íà äâà ðîêè ñòàð³øèì.
Ò³ëî ñòàëî âàæ÷èì. Ëåäü ïîì³òíî — íå òå ùî
íà ê³ëîãðàì, àáî é ìåíøå — à... Ïîÿñíèòè öå áóëî
âàæêî — àëå â³ä÷óâàëîñÿ.
Òðîõè ðîçïëèâëîñÿ â î÷àõ. Íó, ç öèì õî÷à á
áóëî çðîçóì³ëî. Ðîêè ìèíàþòü, ç³ð ñëàáøàº. Àëå
ùîá îòàê øâèäêî...
478
Âîëîäèìèð ùîñü çàïèòàâ.
— Ãà? — ñêàçàâ æóðíàë³ñò, é îäðàçó äîòÿìèâ,
ùî ÷óº â³í òåïåð òåæ òðîõè ã³ðøå. À ãîëîâà? Áî-
ëèòü — òî íå ñòðàøíî, àáè ëèøåíü òå, ùî âñåðåäèí³,
ëèøèëîñÿ íåóøêîäæåíèì.
Ïåðåâ³ðèòè ðîáîòó ìîçêó ìîæíà áóëî á çà äî-
ïîìîãîþ òåñò³â... Ïîò³ì. Ï³ñëÿ ïîâåðíåííÿ.
— Êàæó, ïî÷óâàºø ñåáå íîðìàëüíî? — ïåðå-
ïèòàâ Âîëîäèìèð é òèöüíóâ éîìó äî ðóê ÷àøêó
êàâè. — Êîâòíè. Ïîëåãøàº.
— À... Äÿêóþ, — ðîçãóáëåíî ïðîìèìðèâ êî-
ðåñïîíäåíò.
— Öå ùå í³÷îãî, — ñï³â÷óòëèâî ñêàçàâ Âîëîäè-
ìèð. — Þðêî ç³äðàâ ç òåáå ïî-áîæîìó. À ïîïàâñÿ
á òè Âîëîõàòîìó, à â³í, ïàäëî, ÿàààààê ãðåáîíå! —
³ äåñÿòü ðîê³â îäðàçó! Ëþäè, áóëî, áîæåâîë³ëè.
— Íå ïåðåá³ëüøóé, — ãëóõî îçâàâñü êàï³òàí. —
Îäèí ðàç ëèøå òàêå áóëî.
— À õ³áà öüîãî ìàëî!
— Öå íîðìàëüíî... Òàê çàòå æ â³í ³ â÷èâ!..
— Òà êðàùå á íå â÷èâ!..
Äî æóðíàë³ñòà òà ñóïåðå÷êà äîõîäèëà íà÷å êð³çü
êîâäðó, àëå ïîñòóïîâî çàâ³ñà ðîçâ³þâàëàñÿ.
— À... — íåð³øó÷å îçâàâñÿ â³í.
Êîïà÷³ îäíî÷àñíî çàìîâêëè.
— Íó, à êîëè æ äðóãà ÷àñòèíà îáîðóäêè? — ðîç-
âåðíóâñÿ â³í äî êàï³òàíà.
— Å÷, ÿêèé, — òîé íåñïîä³âàíî ïîñì³õíóâñÿ. —
Íå á³éñü, íå âòå÷å. Çàâòðà âðàíö³ ïî÷íåìî. ßêùî,
çâ³ñíî, ïîùàñòèòü Âîâêó çà øòóðâàëà çàãíàòè.
479
Âîëîäèìèð âàæêî ç³òõíóâ... ïîò³ì ï³äíÿâ ãîëîâó
é, ó â³äïîâ³äü íà ñòðèâîæåíèé ïîãëÿä êîðåñïîí-
äåíòà, ï³äìîðãíóâ — òàê ñàìî íåñïîä³âàíî, ÿê
êàï³òàí ïîñì³õíóâñÿ. Ïîò³ì ç æàëåì ïîãëÿíóâ íà
îáãðèçåíó ê³ñòêó é òåæ ïîæáóðèâ ¿¿ çà áîðò.
Ñï³ê³ðóâàëà ÷àéêà. Ñîíöå òîðêíóëîñÿ îáð³þ.
Â íåá³ âèñ³ëà õìàðêà äîñèòü õèìåðíî¿ ôîðìè.
— Äî ðå÷³, — Îëåêñàíäð ìàëî íå ðèïíóâñÿ
ç öèì çàïèòàííÿì äî êàï³òàíà, ïîò³ì çãàäàâ, çà-
ëèøèëîñü ëèøå ï’ÿòü, é ðîçâåðíóâñÿ äî Âîëîäè-
ìèðà. — À ùî òàêå õàðàêòåðíèê?
Àëå â³äïîâ³â âñå-òàêè êàï³òàí.
— Õàðàêòåðíèê? — íåóâàæíî ïîâòîðèâ â³í. —
Î, öå ïðîñòî. Öå ïðèáëèçíî òàêå...
Æóðíàë³ñò ëàäåí áóâ çàêëàòèñÿ, ùî í³õòî íå
âîðóøèâñÿ, íå âñòàâàâ, íå ìàõàâ ðóêàìè ³ íàâ³òü
í³÷îãî íå ãîâîðèâ.
Àëå...
Â³í òðèìàâ ó ðóêàõ í³æ é äîñèòü â³ä÷óòíî ïðè-
òèñêàâ äî ãîðëÿíêè. Ñâîº¿.
Ðóêà çàòðåìò³ëà, í³æ áîëÿ÷å âêîëîâ øê³ðó,
é Îëåêñàíäð øâèäêî ïîêëàâ éîãî íàçàä. Íà ñòîëèê.
² íå ïîêëàâ, à ïîæáóðèâ.
Æàë³áíî äçåíüêíóëà ÷àøêà.
×àéêà ç ê³ñòêîþ áóëà âæå äàëåêî-äàëåêî, ñîíöå
íàïîëîâèíó ñõîâàëîñü, à õìàðêà äàâíî ìèíóëà çåí³ò
é â³ä÷óòíî çñóíóëàñÿ íà çàõ³ä.
Ðóêè âñå ùå òðåìò³ëè.
— Òåïåð çðîçóì³â?
480
Ââå÷åð³ Âîëîäèìèð ðèïíóâñÿ áóâ äî Îëåíè,
àëå òà ìèëî ïîñì³õíóëàñÿ é ñêàçàëà, ùî îñê³ëüêè
çàëèøèëîñÿ âñüîãî ê³ëüêà äí³â, òî âîíà á õîò³ëà
ïðîâåñòè ¿õ ³ç êîõàíèì — òè æ íå ïðîòè, ëþáèé?
Âîëîäèìèð ÷è òî íå ñïîä³âàâñÿ íà â³äñ³÷, à ÷è
ñïðàâä³ áóâ íå ïðîòè — àëå âèÿâèâñÿ íàñò³ëüêè
ëþá’ÿçíèì, ùî íàâ³òü ïîáàæàâ ¿ì ñïîê³éíî¿ íî÷³.
Ïîò³ì ïîäóìàâ é çàìàõàâ ðóêàìè:
— Òîáòî, íàâïàêè! Íåñïîê³éíî¿!
Ä³â÷èíà çíîâ ïîñì³õíóëàñü é ïîòÿãëà Îëåêñàí-
äðà â ñàëîí.
×è òî ñïðàöþâàëî Âîâ÷èíå ïîáàæàííÿ, ÷è òî
ñëîâî «êîõàíèé» òàê ïîä³ÿëî íà êîðåñïîíäåíòà,
àëå çà í³÷ â³í íå ñêëåïèâ î÷åé é ùèðî çàñìóòèâñÿ,
êîëè ñîíå÷êî âèêîòèëîñÿ ç-çà îáð³þ.
² âðàíö³ ìàâ âèãëÿä áàäüîðèé òà æâàâèé, à íà
ï³äìîðãóâàííÿ òà çàïèòàëüíèé ïîãëÿä Âîëîäèìèðà
â³äïîâ³â ï³äíÿòòÿì âåëèêîãî ïàëüöÿ âãîðó.
Àëå ïîäóìàâ, ùî Âîëîäèìèð áóâ áè äîáðÿ÷å
çäèâîâàíèé, ÿêáè âçíàâ, ùî çà âñþ í³÷ âîíè ç Îëå-
íîþ êîõàëèñÿ ëèøå ðàç, à âåñü ³íøèé ÷àñ — øåïî-
ò³ëèñÿ. É áóëî ¿ì ïðè òîìó òàê ñàìî õîðîøå, ÿê
³ ï³ä ÷àñ êîõàííÿ.
Âðàíö³ Þð³é ³ ñïðàâä³ çàãíàâ Âîëîäèìèðà çà

øòóðâàë, à æóðíàë³ñòà — â ñàëîí, é ïî÷àâ äîâãî
é äîêëàäíî ïîÿñíþâàòè. Â÷èòåëü ç íüîãî âèÿâèâñÿ
äîñèòü íóäíèé, ³ ÿêáè ìîâà éøëà ïðî ùîñü ³íøå,
êîðåñïîíäåíò çàñíóâ áè âæå íà òðåò³é õâèëèí³.
481
Àëå îñê³ëüêè éøëîñÿ ïðî òå, ùî ìåðòâèõ âçàãàë³
íå áóâàº...
— ...Ìåðòâèõ íå áóâàº. ßêùî ðàïòîì ò³ëî âèõî-
äèòü ç ëàäó — ñâ³äîì³ñòü îòðèìóº øîê, ëÿêàºòüñÿ,
íèøêíå — àëå ïîò³ì âñå îäíî ïðîêèäàºòüñÿ.
Ïðîêèäàºòüñÿ — à âîíî ðàç! — à ò³ëî âæå íåêå-
ðîâàíå! Âæå íå âîðóøèòüñÿ, âæå íå äèõàº, ³ íà-
â³òü ãíèº. Ïðè öüîìó ö³êàâî, ùî âîðóøèòèñÿ-òî
âîíî íå ìîæå, àëå æ áîëèòü!... îõ ³ áîëèòü...
² îò ëþäèíà, ëåæà÷è ï³ä çåìëåþ, í³÷îãî íå ÷óº...
í³÷îãî íå áà÷èòü... à â³ä÷óâàº ëèøå ñòðàøåííèé
á³ëü. Áî ãíèº. ßê òè ãàäàºø, ÿê³ åìîö³¿ äîì³íóþòü
ïðè öüîìó?
Óÿâèòè öå áóëî âàæêî. Àëå...
— Âîíè êðè÷àòü, — êîðîòêî ñêàçàâ êàï³òàí. —
Âîíè ñòðàøåííî êðè÷àòü. Ãóêàþòü íà äîïîìîãó.
Áî ãíèþòü. À öå áîëÿ÷å.
— Àëå æ òîé äÿäüêî, ùî ÿ éîãî ñïðîáóâàâ ï³ä-
í³ìàòè... Â³í æå áóâ óæå... Íó, òîáòî, ãíèòè òàì
âæå áóëî í³÷îìó?
— À îò ³ í³. Ïî-ïåðøå, ê³ñòêè òåæ ãíèþòü. Ùå
äîâãî ãíèþòü, äåñÿòêè ðîê³â. Çíàºø, ÿê â³äð³çíèòè
ñòàðó, âèêîïíó ê³ñòêó â³ä ñâ³æî¿?
Æóðíàë³ñò, çâ³ñíî, íå çíàâ.
— Òðåáà ¿¿ ïîëèçàòè. Ñâ³æà ê³ñòêà ëèïíå äî
ÿçèêà.
Îëåêñàíäðà çàíóäèëî, àëå âæå íå òàê ñèëüíî,
ÿê áóâàëî ðàí³øå.
482
— Àëå öå ùå íå âñå. Õàé íàâ³òü çîãíèº âñå, ùî
ìîæå çîãíèòè. Âñå îäíî. Ëþäèíà ëåæèòü. Â ÿì³.
Áåç ñâ³òëà. Áåç çâóê³â. Áåç õîëîäó òà òåïëà, áåç äî-
òîðê³â, âçàãàë³ áåç âñÿêèõ ïîäðàçíèê³â.
— Çäóð³òè ìîæíà!
— Í³. Çäóð³òè âæå íå ìîæíà. Íåìà ÷îìó. Áî-
æåâ³ëëÿ — öå âëàñòèâ³ñòü âèêëþ÷íî ìîçêó. À ìîçîê
ãíèº îäíèì ç íàéïåðøèõ. ² ùî òîä³?
— À ùî?
— À í³÷îãî. Ëþäèíà çíàº, ùî êð³ì íå¿ çàëèøè-
ëîñü áåçë³÷ ëþäåé. É âîíè õîäÿòü ñâ³òîì. Äèõàþòü.
Ï’þòü. ¯äÿòü ùîñü ñìà÷íå. Çàéìàþòüñÿ êîõàííÿì.
Àáî îíàí³çìîì. ×èòàþòü êíèæêè. Äèâëÿòüñÿ íà
íåáî. Áà÷àòü ñîíöå. ² ùî òîä³?
— À ùî?
— É âîíè êðè÷àòü. Äîâãî. Ê³ëüêà äåñÿòê³â,
ê³ëüêà ñîòåíü ðîê³â. Äåÿê³ — ç òèñÿ÷ó. Îñü ÷îìó
÷èì ñâ³æ³øèé òðóï, òèì ëåãøå éîãî çíàéòè.
Þð³é çíîâó çàìîâê, ïîò³ì äîäàâ:
— ² ùå — âîíè çíàþòü. Çíàþòü, ùî æèâ³ ìîæóòü
êîìóñü ³ç íèõ äîïîìîãòè.
— ßê?
— Â³ääàòè ¿ì ñèëó.
— Ùî çà ñèëó? — íåçâàæàþ÷è íà íèçêó íîâèí,
ïðîôåñ³éí³ ðåôëåêñè âñå æ ïðàöþâàëè.
— Ñèëà — öå òà ÷àñòêà æèòòÿ, ùî òè â³ääàºø
ìåðòâÿêîâ³. ¯¿ ìîæíà ñïðåñóâàòè — é çàïõàòè, íà-
ïðèêëàä, äâà òèæí³ ó ïàðó ãîäèí. É òîä³ êîëèøí³é
ïîê³éíèê áóäå ñòðèáàòè, ÿê áëîõà... Ëèøå äóæå
483
âåëèêà. Âèðèâàòè ðóêàìè äóáè. Ïðîáèâàòè ïàëüöåì
ìåòàë... òîáòî, íå ïàëüöåì, çâ³ñíî, à ãîëîþ ôàëàí-
ãîþ. Á³ãàòè, ÿê ãåïàðä...
Þð³é çíîâ çðîáèâ ïàóçó.
— Ìîæíà ðîçòÿãòè. Íàïðèêëàä, ï³âãîäèíè —
íà äåíü. Òîä³ òà ìóì³ÿ áóäå ëåäü ïîâçàòè, ëåäü
âîðóøèòèñü, é ñòîãíàòè æàë³ñëèâî. Àëå ïðîêóñèòè
àðòåð³þ — ö³ëêîì çìîæå, òîæ îáåðåæíî ç íèìè.
Êàï³òàí ãëèïíóâ ïîãëÿäîì âá³ê — Îëåíà äåñü
âèéøëà, é ïðàâèâ äàë³:
— Ìîæíà îáâ³øàòè ñêåëåò ì’ÿñîì, ì’ÿñî ñôîð-
ìóâàòè ó ãàðíå ò³ëî, îáòÿãòè øê³ðîþ — ãëàäåíü-
êîþ... ÿê òè ñàì çíàºø, â êîãî. Àëå öå âàæêî. Öå
âè òîä³ âèòðóñèëè ç ìåíå...
Â³í çàìèñëèâñÿ.
— Íå ìåíøå äâîõ ðîê³â.
Ïîçàäó ç³òõíóëî. Þð³é òà Îëåêñàíäð îäíî÷àñíî
îãëÿíóëèñü.
Îëåíà çàéøëà ÷åðåç ³íø³ äâåð³ é, ìàáóòü, âæå
ê³ëüêà õâèëèí ïðèñëóõàëàñÿ äî ðîçìîâè.
— Àíó êèø, — ïîãíàâ ¿¿ Þð³é. — Çíàéøëà ùî
ï³äñëóõîâóâàòè!
Ä³â÷èíà çíèêëà ìèòòþ, íà÷å ðîçâ³ÿëàñÿ.
— ×îìó òè íà íå¿ òàê? — ðèïíóâñÿ æóðíàë³ñò.
— Òîìó ùî ¿é öå ñëóõàòè íå ëèøå íå ïîòð³áíî,
àëå é áîëÿ÷å, — ïðîáóð÷àâ êàï³òàí. Ïîìîâ÷àâ.
Õîò³â, ìàáóòü, ñïëþíóòè, àëå íå çíàéøîâ êóäè.
Êîâòíóâ ³ ñêàçàâ: — Äî ñïðàâè.
484
Ñïðàâà âèÿâèëàñÿ äîâãîþ. Æóðíàë³ñò âñòèã
ïðîñëóõàòè êóðñ ïðî ïîøóê ïîê³éíèê³â; ïðî çà-
õîäè áåçïåêè ïðè òîìó âçàãàë³ òà ïðî «ãàëóøêè»
êîíêðåòíî; ïðî ¿õ çíàõîäæåííÿ òà ìåòîäè çíÿòòÿ
ùå êîíêðåòí³øå, é ïðî ïîñòàíîâêó — äëÿ îçíàéîì-
ëåííÿ. Ìîæå, êîëèñü äîâåäåòüñÿ ñêàðá çàêîïóâàòè,
àáîùî...
Íàâ÷àííÿ òðèâàëî àæ äî îá³äó é íàâðÿä ÷è çó-
ïèíèëîñÿ á äëÿ ïåðåðâè, àëå...
Íà îáð³¿ ç’ÿâèâñÿ Õåðñîí, é äâà äåñÿòêè ïëàâ-
çàñîá³â — â³ä áóéê³â äî ìîãóòíüîãî òàíêåðà —
òàêîãî, ùî ÿêáè ðîçâåðíóòè — òî é ï³â-Äí³ïðà
ïåðåãîðîäèâ áè. Âîëîäèìèð ñåðåä òàêîãî íàòîâïó
â³ä÷óâàâ ñåáå, ìàáóòü, íåçðó÷íî é â³ääàâ ðóëü êà-
ï³òàíîâ³.
Æóðíàë³ñò ÿêîñü áëÿêëî ïîäóìàâ, ùî â³í áè
ó öüîìó ì³ñö³ òî÷íî êîãîñü ïðîòàðàíèâ, àëå æàë-
êóâàòè çà öèì íå ñòàâ.
Íå âñòèã.
²íøà äóìêà — íàñòèðëèâà, íàâ’ÿçëèâà é äîñèòü
ðîçïëèâ÷àñòà ó äåòàëÿõ çàâîëîä³ëà ñâ³äîì³ñòþ.
«ßêùî ÿ ìîæó ï³äíÿòè òðóï, — êðóòèëîñÿ â ãî-
ëîâ³. — Òî, ìàáóòü æå æ... Çìîæó ï³äíÿòèé òðóï
ï³äòðèìóâàòè ó ðîáî÷îìó ñòàí³?»
— Íàâ³òü íå äóìàé, — ñêàçàâ ç öüîãî ïðèâîäó
Âîëîäèìèð. — Öå âàæêî. Öå ñòðàøåííî âàæêî.
Öå íå âäàëîñÿ áè íàâ³òü Þðêîâ³. Õ³áà, ìîæå, Âî-
ëîõàòèé... òà é òî íàâðÿä ÷è. Òè çà÷åêàé, ÷îëîâ³÷å,
ìè ùå ä³éäåìî äî ï³äíÿòòÿ...
485
Êîðàáåëü ñòîÿâ, ïðèòêíóâøèñü äî çåëåíîãî
îñòð³âöÿ, é õâèë³ íå õèòàëè êîðìó — à ëÿïàëè â íå¿.
Ðàç ïî ðàç. Ðèòì³÷íî òà ð³âíîì³ðíî. ßê â áàðàáàí.
Þð³é íàêàçàâ ùå ðàç óñå ïåðåâ³ðèòè é çàêð³ïèòè.
— Òîìó ùî ëèìàí — öå, çâè÷àéíî, íå ìîðå, —
ïîÿñíèâ â³í. — Àëå é íå ð³êà. Õâèë³ òàì áóäóòü
òðîõè á³ëüø³, à â³òåð — ñâ³æ³øèé. Ïåðåêèíóòè íå
ïîâèííî, àëå ïîõèòàº äîáðÿ÷å.
Îëåêñàíäð êð³ïèâ ìîòîöèêë é äóìàâ ïðî òå, ùî
â³í òàê í³êîìó ³ íå çãîäèâñÿ.
Ïîò³ì íàñòàëà ïîðà îá³äàòè, é Îëåíà ïîðàäóâàëà
¿õ ÷óäîâèìè â³äáèâíèìè, à Âîëîäèìèð, íàíþõàâøè
¿õ, ùå êîëè ¿õ ò³ëüêè íà ñêîâîð³äêó êèäàëè, ä³ñòàâ
ïëÿøêó âèíà.
Îá³äàëè âåñåëî, ç æàðòàìè òà ïðèìîâêàìè — àëå
ùîñü øòó÷íå áóëî â ò³é âåñåëîñò³. Ïîò³ì Îëåíà
çãàäàëà, ùî íà ïëèò³ ñòî¿òü ÷àéíèê, é ïîá³ãëà éîãî
ðÿòóâàòè. À æóðíàë³ñò, âèáðàâøè âäàëèé ìîìåíò,
çàïèòàâ Âîëîäèìèðà ïðî òó ñâîþ äóìêó. ² ñòàëî
âçàãàë³ äîñèòü ñóìíî.
— ß çíàþ, ïðî ùî òè ìîâèø, — äîäàâ ³ ñîá³
êàï³òàí. — Ïîâ³ð, êðàùå öüîãî íå ðîáèòè.
— Êðàùå á ìåí³ âçàãàë³ áóëî Îëåíó íå ï³ä-
í³ìàòè. Áóëî á çíàéòè ùîñü òàêå, ÿê ïîïåðåäíÿ
íàøà... ÷îðò, çíîâó çàáóâ, ÿê ¿¿ çâàëè? Íå ïàì’ÿòàºø?
À òè?
Íå ïàì’ÿòàâ í³õòî. Íà÷å é íå áóâàëî í³êîëè
ëþäèíè. Õàé äóðíî¿, õàé íåçãðàáíî¿ é íåçóãàðíî¿ —
àëå âñå-òàêè...
486
— Âñå-òàêè, — ãëèáîêîäóìíî äîäàâ Âîëî-
äèìèð. — Âñå-òàêè òè äàâ ¿é ùå òèæäåíü æèòòÿ.
Ùîíàéìåíøå. ×è ñê³ëüêè òàì ¿é çàëèøèëîñü.
— Òà, — Þð³é çíèçàâ ïëå÷èìà. — Ùå òèæäåíü
áè ïðîòÿãëà. Àëå æ âîíà òåæ äî ñóäíà ïðèâ’ÿçàíà.
Ïîêèíåìî íà îñòðîâ³, â³äïëèâåìî ïîäàë³ — ³ ãðåöü.
— Àëå æ... — âë³ç æóðíàë³ñò. — Íàâ³ùî òàê?
Õàé ïðîæèâå ùå õî÷à á òîé ñâ³é òèæäåíü! Õàé õî÷
äåíü ïðîæèâå! Íà á³ñà ïðèñêîðþâàòè?
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ, à êàï³òàí ïîÿñíèâ:
— Íàâðÿä ÷è òè çàõî÷åø áà÷èòè ¿¿, êîëè... íó,
êîëè íàñòàíå ïîðà. Ðîçóì³ºø, æèòòÿ — âîíî æ íå
îäíèì ïîäèõîì âèë³òàº, à ïîñòóïîâî. Ëþäèíà æ
íå ëàìïî÷êà, ùî áëèñíóëà — òà é óæå.
Çàïàëà ïàóçà.
— Áóäå îïèíàòèñü. Áóäå íàìàãàòèñÿ ïðîäî-
âæèòè æèòòÿ áóäü-ÿêèì ñïîñîáîì.
— Òè ïðî ùî? — ïðèìðóæèâ îêî Âîëîäèìèð.
— Ïðî êðîâ.
— À.
— Àãà.
Ñòàëî òèõî.
— ² ùî, âçàãàë³ í³ÿêîãî ñïîñîáó? — Îëåêñàíäð
çãàäàâ, ùî öå ïèòàííÿ â³í âæå çàäàâàâ.
— Íó òè æ ÷óâ ïðî êðîâ, — â³äãóêíóâñÿ
Þð³é. — Îöå òîá³ é ñïîñ³á. Âðàõóé ëèøå, ùî êå-
ðóâàòè ïðîöåñîì âîíà íå çìîæå, é êðîâ³ âåñü ÷àñ
áóäå ïîòð³áíî âñå á³ëüøå òà á³ëüøå. ×åðåç ð³ê...
487
Â³í çàòíóâñÿ, áî ç áîðòó ñïóñòèëàñü óñì³õíåíà
Îëåíà, òðèìàþ÷è òàöþ ç ÷àøêàìè, öóêîðíèöåþ òà
ÿêèìîñü ïå÷èâîì.
Âîíà ïîñòàâèëà òàöþ, çíîâ ïîñì³õíóëàñü é ïî-
á³ãëà íàçàä — ìàáóòü, ïî ÷àéíèê.
— Òàê ùî ÷åðåç ð³ê? — æàä³áíî çàïèòàâ æóð-
íàë³ñò.
— ×åðåç ð³ê òîá³ çíàäîáèòüñÿ îñèêîâèé ê³ëîê.
Íà áîðòó çíîâó ïî÷óëèñÿ êðîêè, ç’ÿâèëàñü Îëåíà
é ãðàö³îçíî çá³ãëà ïî òðàïó. Ó ¿¿ ë³â³é ðóö³ áóëà ãàð-
íåíüêà ÿñêðàâà ñåðâåòêà. Ó ïðàâ³é — ÷àéíèê.
Ãàðÿ÷èé. Ïàðóþ÷èé. Áåç ñåðâåòêè. Øê³ðà ï³ä
éîãî ðó÷êîþ íàâ³òü íå ïî÷åðâîí³ëà.
Ä³â÷èíà ïðîñë³äêóâàëà çà ïîãëÿäîì êîðåñïîí-
äåíòà, òðîõè çí³òèëàñü é ïåðåêëàëà ÷àéíèê ó ë³âó.
Êð³çü ñåðâåòêó, çâè÷àéíî. Àëå òî âæå áóëî ÷èñòèì
òåàòðîì. Äëÿ îäíîãî ãëÿäà÷à.
— Âîëîäþ! — âñå-òàêè çàïèòàâ æóðíàë³ñò. —

À ùî ÿ çðîáèâ íå òàê ç òèì ïîòîïåëüíèêîì?
— Þðêà ñïèòàé, — íåïðèâ³òíî áóðêíóâ çàïè-
òàíèé. — Ùîñü ÿ íå ìàþ îõîòè ïðî öå ãîâîðèòè.
— Ãè-ãè, — ñêàçàâ Þð³é. — À ÿ çíàþ, ÷îìó.
Âîëîäèìèð çàñîï³â, ïîò³ì áóðêíóâ ùîñü íà çðà-
çîê — «íó çíàºø, òî é çíàé», é âïðèòóë çàéíÿâñÿ
ñâîºþ òàð³ëêîþ.
— À ÷îìó? — íåãàéíî ïõíóâ íîñà êîðåñïîíäåíò.
— Öå áóëî äðóãå çàïèòàííÿ? — òàê ñàìî íå-
ãàéíî ï³äñ³ê êàï³òàí.
488
Çîïàëó Îëåêñàíäð ëÿïíóâ «òàê», ïîò³ì ïîæàëêó-
âàâ, ïîò³ì ïîäóìàâ é âèð³øèâ, ùî çàëèøåíèõ ï’ÿòü
ïèòàíü ùå ö³ëêîì äîñòàòíüî.
— Äóæå ïðîñòî, — ïî÷àâ êàï³òàí, Âîëîäèìèð
çàñîï³â ùå äóæ÷å é âçàãàë³ âòóïèâñÿ íîñîì ó òà-
ð³ëêó.
— Òîìó ùî êîëèñü ñàì òàêå çðîáèâ. Êîëè
âì³ííÿ áóëî ùå ìåíøå, àí³æ ó òåáå. ² êåáè òåæ.
Çäàâàëîñÿ, ñîï³òè äóæ÷å âæå íå ìîæíà áóëî, àëå
Âîëîäèìèð ïðèìóäðèâñÿ ³ öå çðîáèòè.
— À ÿê ñïðàâà áóëà? — æàä³áíî çàïèòàâ æóðíà-
ë³ñò — àëå îäðàçó æ ³ óòî÷íèâ: — Öå ùå íå òðåòº
çàïèòàííÿ. Öå ëèøå óòî÷íåííÿ äðóãîãî.
— Òà õ³áà æ ÿ ïðîòè? — ðîçâ³â ðóêàìè Þð³é. —
Íàâïàêè, ÿ ñàì çáèðàâñÿ çãàäàòè.
Âîâ÷èêó, òè æ íå ïðîòè?
— Ïðîòè, — áóðêíóâ Âîëîäèìèð é ïî ïàóç³
äîäàâ: — Àëå æ õ³áà òè íà òå çâàæàòèìåø?
— Íó âèáà÷, — êàï³òàí çíîâó ðîçâ³â ðóêàìè. —
Òè æ ñàì ìåíå çàïðîäàâ.
— Ãì.
— Îòîæ.
Îëåêñàíäð ñëóõàâ é íå çíàâ — ÷è òî ñïðàâä³
éîìó âäàëîñÿ íàöüêóâàòè êîïà÷³â îäèí íà îäíîãî,
÷è õòîñü ç íèõ, à ìîæå, é îáèäâà, ïðèäóðþþòüñÿ.
— Òàê îò, — Þð³é â³äêóñèâ øìàòîê êîâáàñè;
ìàéæå íå æóþ÷è, êîâòíóâ. — Ñïðàâà áóëà òàêà.
Îäíà õîðîøà ëþäèíà...
— Í³÷îãî ñîá³ — õîðîøà ëþäèíà! — ðàï-
òîì âèáóõíóâ Âîëîäèìèð. — Òà â³í æå, ãàä, áóâ
489
ñïðàâæí³ì àãåíòîì! Ðîçóì³ºø — ñïðàâæí³ì! Íå
òèì, ÿêîìó íà øè¿ ñîðîê ãð³õ³â íàâ³øàëè, à íàé-
ñïðàâæí³ñ³íüêèì!
— ...ùî é äîâ³â, — íåçâîðóøíî çàê³í÷èâ êàï³-
òàí. — Òèì, ùî ï³ä ÷àñ äîïèòó âèõîïèâ ç ï³äñòàâêè
îë³âöÿ é çàãíàâ ñë³ä÷îìó â îêî. À òîé çîïàëó ñõî-
ïèâñÿ çà ðåâîëüâåð. ², ùî íàéö³êàâ³øå, âëó÷èâ.
— Âàæêî áóëî íå âëó÷èòè, — ïîõìóðî ïðî-
áóð÷àâ Âîëîäèìèð. — Õî÷ é ç ë³âîãî îêà — àëå æ
³ç äâîõ ìåòð³â!
— Óãó, — êèâíóâ Þð³é. — Àëå ÿ ìàâ íà óâàç³...
âçàãàë³ ïîãàíèé ñòàí ç âîãíåâîþ ï³äãîòîâêîþ
â âàø³é êîíòîð³.
Âîëîäèìèð çàñîï³â çíîâó, à æóðíàë³ñò âèõîïèâ
ç ôðàçè «âàøó êîíòîðó» é íàìîòàâ ñîá³ íà âóñ. Àáî
çàðóáàâ íà íîñ³. Àáî çàêàðáóâàâ ó ñâ³äîìîñò³. Òàê
÷è ñÿê — à öå áóëî òðåòº çàïèòàííÿ.
— Âèêëèêàëè Âîëîäüêó. Ïèòàþòü — ìîæåø?
Òîé ³ êàæå çäóðó — ìîæó!
— Íå çäóðó, — íå ïîãîäèâñÿ Âîëîäèìèð. —
À âèêëþ÷íî â³ä íåñòà÷³ äîñâ³äó.
— Îäèí ÷îðò.
Âîëîäèìèð çàñîï³â áè çíîâó, àëå êàï³òàí íå äàâ:
— Íó, êàæè, êàæè, ùî äàë³ áóëî.
— Íó ùî, ùî... Ïðèïíóëè ò³ëî ëàíöþãàìè äî
ñòîëó. Çàë³çíîãî, çâ³ñíî. Ïî áîêàõ ïîñòàâèëè äâîõ
ãåâàë³â ç³ øìàéñåðàìè. ß ñòàâ òðîõè äàë³, ïðî âñÿê
âèïàäîê... Ãîñïîäè, ÿê äîáðå, ùî ÿ ñòàâ òðîõè äàë³...
490
Ï³ñëÿ çãàäêè «øìàéñåðè» ó æóðíàë³ñòà ÷îìóñü
çàãóïàëî â ñêðîíÿõ, é ïî÷àòîê íàñòóïíî¿ ôðàçè
â³í ïðîïóñòèâ.
— ...ëåäü óñòèã âèñêî÷èòè. Ïîêè âîíî ëàìàëî
äâåð³, ÿ âæå áóâ äîñèòü äàëåêî. À òîé äÿäüêî —
íà âîë³, òà ùå äâà øìàéñåðè â ðóêàõ. Êîðîòøå
êàæó÷è — ï³â³íñòèòóòó, òðè äåñÿòêè ëþäåé é ï³â-
ñîòí³ ðîòâåéëåð³â. Âùåíò! Íå òå ùî âùåíò — íà
øìàòòÿ! Â êëî÷÷ÿ! Ëèøå, êîëè âèðâàëîñÿ íà âîëþ,
ï³äïàëèëè ç âîãíåìåòíîãî òàíêó, òà é íàâ³òü éîãî
âîíî âñòèãëî òîé...
— Ùî, çíèùèòè? — òóò âæå ³ Þð³é íåäîâ³ðëèâî
ï³äíÿâ áðîâè.
— Íó, çíèùèòè — íå çíèùèâ, àëå ïîãðèç äî-
áðÿ÷å...
— Áðå! — îáðàæåíî êèíóâ êîðåñïîíäåíò. —
Íå ì³ã òè ó ò³é êîíòîð³ ïðàöþâàòè, äå îõîðîíö³ ç³
øìàéñåðàìè õîäÿòü.
Çàì³ñòü â³äïîâ³ä³ Âîëîäèìèð ñêèíóâ ñîðî÷êó,
é Îëåêñàíäð ïîäóìàâ, ùî éîãî çàðàç áèòèìóòü.
Îëåíà, ìàáóòü, òåæ, áî ñòóðáîâàíî âîðóõíóëàñü.
Àëå Âîëîäèìèð ëèøå ìîâ÷êè çàäåð äîãîðè
ë³âó ðóêó é òèöüíóâ êîðåñïîíäåíòó ñâîþ ï³äïàõâó.
Âîëîõàòó é íå äóæå ïðèºìíó — àí³ íà âèãëÿä, àí³
íà çàïàõ.
Îëåêñàíäð ñïî÷àòêó ñàõíóâñÿ, ïîò³ì, âæå ðîçó-
ì³þ÷è, â ÷îìó ð³÷, ïðèäèâèâñÿ. Ïðèõîâàí³ âîëîñ-
ñÿì, âñå-òàêè ÷èòàëèñÿ ñèí³ ë³òåðè:
O(I).
491
Ãðóïà êðîâ³. ßê ó åñåñ³âö³â ç ÿêîãîñü äàâíüîãî
ô³ëüìó.
— Áà÷èâ? Ïîòåíö³éíèé äîíîð, õàé éîìó ÷îðò!
Êîðåñïîíäåíò ïðèñâèñíóâ, Âîëîäèìèð îïóñòèâ
ðóêó, àëå ñîðî÷êó îäÿãàòè íå ñòàâ. Ãðóäè éîãî òåæ
áóëè âîëîõàò³ é ìîãóòí³. Òà é ðóêè âèäàâàëè äîâãå
çíàéîìñòâî ÷è òî ç òðåíàæåðàìè, ÷è òî ç âàæêîþ
ô³çè÷íîþ ïðàöåþ.
À ñêîð³ø çà âñå — ç òèì òà ³íøèì.
Æóðíàë³ñò çãàäàâ ³íø³ ñïåöèô³÷í³ íàâè÷êè ñóñ³äà
ïî åê³ïàæó é â³ä÷óâ ëåãêèé íåïðèºìíèé õîëîäîê
íà ñïèí³.
ßêáè Þð³é ñêàçàâ ùå ùîñü — ñåàíñ çàïèòàíü
òà â³äïîâ³äåé íà ñüîãîäí³ ñê³í÷èâñÿ á. Àëå ïîìîâ-
÷àâøè çî äâ³ õâèëèíè, Îëåêñàíäð òðîõè îãîâòàâñÿ
é ïîñì³ë³øàâ:
— Þðêî!
— Ãà?
— Àëå æ â³äïîâ³ä³ ÿ òàê ³ íå äî÷åêàâñÿ?
— Öåáòî?
— Í³õòî òàê ³ íå ñêàçàâ, ÷îãî âîíî òàê?
— Ãì.
Þð³é ïîãëÿíóâ íà Âîëîäèìèðà. Òîé — íà
íüîãî. Ïîò³ì îäíî÷àñíî ïåðåâåëè ïîãëÿä íà æóð-
íàë³ñòà é íåñïîä³âàíî ïîñì³õíóëèñü.
— À ìîëîäåöü!
Âîëîäèìèð ç³òõíóâ, à Þð³é ïîêëàâ ëîæêó é ïî-
ÿñíèâ — äóæå êîðîòêî, àëå äîõ³äëèâî:
492
— Òîìó ùî ñâ³æ³ òðóïè — âîíè... Âîíè ñòðà-
øåííî îáðàæåí³. Íà âñ³õ. Íà òèõ, ùî çàëèøèëèñü.
Íà òèõ, ùî ¿õ ï³äí³ìàþòü. Íà âñå íà ñâ³ò³. Òîìó, ùî
¿ì áîëÿ÷å. Òè æ ÷óâ, ÿê âîíè êðè÷àòü ç-ï³ä çåìë³?
«Ï³äí³ì³òü ìåíå!» «Ä³ñòàíüòå ìåíå!» Òè óÿâëÿºø,
ùî â³ä÷óâàº ëþäèíà, êîëè ¿¿ ò³ëîì ïîâçàþòü ÷åðâè?
Êîëè âîíè ïðîãðèçàþòü íîðè â îáëè÷÷ÿ, ðóõàþòüñÿ
íàñêð³çü êð³çü ãóáè òà î÷³? Êîëè âñåðåäèí³ ùîñü
âîðóøèòüñÿ? Êîëè ëåæèø â äîìîâèí³, àáî é âçàãàë³
ïðîñòî â çåìë³, êîëè íå ìîæíà âîðóõíóòèñü, é ò³ëî
íå ñëóõàºòüñÿ — àëå áîëèòü, áîëèòü, ñòðàøåííî
áîëèòü óâåñü ÷àñ?
Æóðíàë³ñò ñõîïèâñÿ çà ðîòà é êèíóâñÿ äî áîðòó.
Âñòèã. Ïîâåðíóâñÿ. Àëå ¿ñòè á³ëüøå íå ïðîáóâàâ.
À Þð³é, íà÷å é íå ïîì³òèâøè òîãî ðóõó, ïðî-
äîâæóâàâ:
— ² îò çíàõîäèòüñÿ äóðåíü...
— Çà÷åêàé! — ïåðåáèâ éîãî Îëåêñàíäð. — Àëå
æ âîíè ìåðòâ³! ¯õ æå, áàãàòüîõ, íà ðîçòèí³ íîæàìè
ð³æóòü, à ïîò³ì íóòðîù³ íàâìàííÿ â ãðóäè òà ÷åðåâî
ïõíóòü! ßê³ â³ä÷óòòÿ, ÿêèé á³ëü? Âîíè æ ìåðòâ³!
Îëåíà ç³òõíóëà, ñêàçàëà: «Âèáà÷òå, õëîïö³, ÿ,
ìàáóòü, ï³äó!» É ï³øëà.
Îëåêñàíäð íàâ³òü íå ïðîâ³â ¿¿ ïîãëÿäîì.
— Îòî æ áî é âîíî, — òåæ ç³òõíóâ êàï³òàí. —
Óñ³ òàê äóìàþòü.
Ïîäóìàâ ùå òðîõè é äîäàâ:
— À ïîò³ì ¿õí³ äóìêè ì³íÿþòüñÿ.
Ïîäóìàâ ùå òðîõè — ³ ïîð³âíÿâ:
493
— ßê ó áàáö³, ùî ïíåòüñÿ â àâòîáóñ. Ïîêè íå
çàéøëà — òî êðè÷èòü, ùî òàì ì³ñöÿ ùå íà äåñÿòüîõ.
À ÿê çàë³çå — òî âåðåùèòü, ùî âîíà ñàìà ëåäü çà-
ë³çëà, à ì³ñöü âæå äâ³ çóïèíêè íåìà.
Âîëîäèìèð ïîñì³õíóâñÿ. Îëåêñàíäð — í³.
Âñÿ ³ñòîð³ÿ ëþäñòâà ðàïòîì ïîñòàëà ïåðåä íèì
â ³íøîìó ñâ³òë³.
— ² ùî — âñ³ òàê?
— Àÿêæå, — çàïåâíèâ éîãî êàï³òàí. — ² òè òåæ.
ßêùî òè öå ìàâ íà óâàç³.
Æóðíàë³ñò ñèä³â íåðóõîìèì õâèëèíó, ïîò³ì
âîðóõíóâñÿ é ðàïòîì ïîâåðíóâñÿ äî ³íøî¿ òåìè:
— Äî ðå÷³, Âîëîäþ... Ç ïðèâîäó òîãî íîìåðà...
Öå æ òîá³, âèõîäèòü... Íå ìåíøå...
— Òàê, — æèòòºðàä³ñíî êèâíóâ Âîëîäèìèð. —
Ñêîðî âèïîâíèòüñÿ...
Â³í óðâàâ ñàì ñåáå, ñòîðîæêî ïîãëÿíóâ íà êàï³-
òàíà é íå òàêèì ðàä³ñíèì òîíîì ïðîäîâæèâ:
— Öåáòî, ñïîä³âàþñü, ùî ñêîðî âèïîâíèòüñÿ...
Â³í çíîâó íà ìèòü çàìèñëèâñÿ, ïîò³ì áóäåííèì,
àáñîëþòíî íåäáàëèì òîíîì îãîëîñèâ:
— Ñòî ÷îòèðíàäöÿòü ðîê³â.
— Âñüîãî ëèø, — íàñì³øêóâàòî â³äïîâ³â êàï³-
òàí. — Ùåíÿ!
Æóðíàë³ñò õîò³â ñêàçàòè «áðå!» — ³ âäàâèâñÿ.
À ïîêè êàøëÿâ, ïîäóìàâ, ùî íàâðÿä ÷è çàðàç áóäü-
ÿêà ëþäèíà, êèì áè âîíà íå áóëà, õàé ñê³íõåäîì, õàé
íåîôàøèñòîì, õàé ðåêîíñòðóêòîðîì-àìàòîðîì...
Àëå íå ñòàíå, íå ñòàíå, íå ñòàíå êîëîòè ñîá³
ãðóïó êðîâ³ ï³ä ïàõâîþ!
494
Êð³ì òîãî...
— À ÿê æå öå òîá³ âäàëîñÿ? — çàïèòàâ â³í Âî-
ëîäèìèðà.
— Íå âäàëîñÿ! — òîé ïðèñê³ïëèâî çàäåð âãîðó
ïàëüöÿ. — Íå âäàëîñÿ, à âäàºòüñÿ, òüõó íà òåáå,
òüõó, òüõó.
— Íó ÿê... çäîðîâèé ñïîñ³á æèòòÿ... Íå ï’þ...
Íå ïàëþ... Ñïîðòîì çàéìàþñü... Íåáåçïåê óíè-
êàþ...
— Áðå! — êîðîòêî êèíóâ Þð³é.
— Íó é áðå, — îõî÷å ïîãîäèâñÿ Âîëîäèìèð,
ïîò³ì ïîáëàæëèâî ïîñì³õíóâñÿ é ïîÿñíèâ æóðíà-
ë³ñòîâ³, íà÷å ìàëîìó ñèíêîâ³, — Ñàøóíþ, íó òè
ñàì ïîäóìàé. Íó ÿêùî ÿ ìîæó çàëàòàòè ìåðòâ³é
ä³â÷èí³ øê³ðó íà ÷åðåï³... íó, íå òàê, ÿê Þðêî...
Òî ïðîôåñ³îíàë! Àëå âñå-òàêè òè íå ïîì³òèâ, ïîêè
ñìèêàòè íå ïî÷àâ. À ÿ æ íàøâèäêóðó÷ ïðàöþâàâ,
íå ñòàðàþ÷èñü!
Â³í çðîáèâ ïàóçó.
— Òî ÿê òè ãàäàºø, íåâæå ÿ íå çìîæó ñàìîìó
ñîá³...
Âîëîäèìèð ãëèáîêî ç³òõíóâ.
— ...ïî÷èñòèòè ëåãåí³ â³ä ïèëó àáî çàëèøê³â
äèìó?
Â³í õàðêíóâ, é çà áîðò ïîëåò³â ãóñòî-÷îðíèé
êàâàëîê ñëèçó.
— ...àáî íå ïî÷èñòèòè ñåðöå â³ä òèõ ãèäêèõ
á³ëèõ áëÿøîê? Íå ïðèñêîðèòè éîãî? Àáî íå çóïè-
íèòè íà ï³âãîäèíè?
495
Øê³ðà íà éîãî ãðóäÿõ — íàâïðîòè ñåðöÿ —
ðàïòîì âèïíóëàñÿ é çàëîïîò³ëà, ÿê ïðàïîðåöü íà
â³òð³. Ïîò³ì çàâìåðëà. Çîâñ³ì.
— ...íå âè÷èùó ñ³ëü ³ç ñóãëîá³â...
Â³í ðàïòîì âèâåðíóâ ðóêó é ç³ãíóâ ¿¿ â òîìó
íàïðÿìêó, êóäè, ïî ³äå¿, âîíà ãíóòèñÿ íå ïîâèííà
áóëà.
— ...àáî íå çàëàòàþ ÿêóñü äð³áíó ä³ðêó?
Âîëîäèìèð óçÿâ í³æ é, ìàáóòü, õîò³â äåìîí-
ñòðàòèâíî ïðîòèêíóòè øê³ðó íà ïåðåäïë³÷÷³, àëå
Þð³é ïîìîðùèâñÿ, é í³æ óìèòü îïèíèâñÿ íà ì³ñö³.
— Äîñèòü ñïåêòàêë³â, — ñïîê³éíî ñêàçàâ êàï³-
òàí. — Êð³ì òîãî, êðîâ ç ïàëóáè äåêîìó äîâåäåòüñÿ
çìèâàòè.
Æóðíàë³ñò ñèä³â, ÿê ì³øêîì ç öóêðîì ïî ãîëîâ³
âäàðåíèé, é íå çðàçó äîòÿìèâ, ùî Þð³é ìàâ íà
óâàç³ Îëåíó.
— À... — ïî÷àâ â³í. — À ÿê æå æ... À ÷îìó æ...
— À äóæå ïðîñòî, — óùèïëèâî â³äïîâ³â êàï³-
òàí. — Ïî÷èíàâ íàø Âîëîäÿ òóò. Ó Äí³ïðîïåòðîâ-
ñüêîìó îáëàñíîìó ÍÊÂÑ. Ãàäàºø, ÷îìó â³í òàê
äîáðå íà ïðîëåòàðÿõ ðîçáèðàºòüñÿ?
Âîëîäèìèð çíîâ çàñîï³â.
— À íå áóëî â íàñ ³íòåë³ãåíò³â, — äîäàâ â³í ïî
ïàóç³. — Âñ³ ïîò³êàëè. Õòî â Ìîñêâó, õòî ó Ïåò-
ðîãðàä.
— À êîëè ïî÷àëî ïðèï³êàòè, — íà÷å é íå ïîì³-
òèâ éîãî ïîÿñíåííÿ êàï³òàí. — Öåáòî, ó òðèäöÿòü
äåâ’ÿòîìó, ÿêùî íå ïîìèëÿþñü?..
— Íå ïîìèëÿºøñÿ.
496
— ...çäðèñíóâ äî êîíêóðåíò³â. Ðàçîì ç äîñâ³äîì
é ïåâíèìè äîêóìåíòàìè. É ïîò³ì óñþ â³éíó âè-
ëîâëþâàâ êîëèøí³õ êîëåã, îñê³ëüêè äîáðå çíàâ óñ³
¿õí³ çâè÷êè é ìåòîäè ìàñêóâàííÿ...
— ß ç êîìóí³çìîì áîðîâñÿ, — íåâïåâíåíî
âèãîëîñèâ Âîëîäèìèð. — Ç ÷åðâîíîþ ïîøåñòþ!
— ...à ïðèïåêëî âäðóãå... Öåáòî, ó ñîðîê ÷åò-
âåðòîìó, ÿêùî íå ïîìèëÿþñü...
— Íå ïîìèëÿºøñÿ.
— ...íàø áîðåöü ³ç ÷åðâîíîþ ïîøåñòþ ñ³â
ó «Ïàíòåðó» é âñòèã òðîõè ïîâîþâàòè â Àðäåíàõ
òà íà Îäåð³. ×îãî æ, òè äóìàºø, â³í òàê äîáðå íà
panzer’àõ ðîçáèðàºòüñÿ?
Êîðåñïîíäåíò íå çíàâ, ÿê ³ ðåàãóâàòè.
— Íó à ïîò³ì...
— Ïîò³ì íå òðåáà, — ïåðåáèâ éîãî Âîëîäè-
ìèð. — Í³÷îãî ö³êàâîãî.
— Íó íå òðåáà — çíà÷èòü íå òðåáà. Îäíå ïî-
ãàíî...
Þð³é çíîâ çðîáèâ ïàóçó.
— Ïî-ïåðøå, éîãî íîñòàëüã³ÿ ìó÷èòü — ÷è, ãà-
äàºø, ÿêîãî á³ñà â³í óñÿêèé ìîòëîõ Äðóãî¿ ñâ³òîâî¿
ðîçêîïóº? À ïî-äðóãå...
Âîëîäèìèð âèøê³ðèâ çóáè, àëå çìîâ÷àâ.
— ...äëÿ òîãî, ùîá ñåáå â ôîðì³ ï³äòðèìóâàòè,
éîìó òðåáà â³ä îäíîãî äî ÷îòèðüîõ òðóï³â ð³÷íî.
— ²äè òè ê á³ñó, Þðàñþ! — ðàïòîì ñêàçàâ Âî-
ëîäèìèð, àëå âñòàâ ³ ï³øîâ ÷îìóñü ñàì.
Êàï³òàí ïîñì³õíóâñÿ é òåæ ðóøèâ äî ðóáêè.
497
Â Äí³ïðîâñüêèé ëèìàí óâ³éøëè ââå÷åð³, àëå
óâ³éøëè óìîâíî — êàï³òàí ïîãëÿíóâ íà íåáî, íà
áàðîìåòð, íà õâèë³, íà êîìï’þòåð — é ð³øó÷å ïðè-
ñòàâ äî áåðåãà. Áóõòè òóò íå áóëî.
Êîïà÷³, íåçàäîâîëåíî çèðêíóâøè îäèí íà îä-
íîãî, çàâàëèëèñÿ ñïàòè.
Æóðíàë³ñò ïîñèä³â òðîõè íà ïàëóá³. Ç ñàëîíó
âèéøëà Îëåíà, ï³ä³éøëà ççàäó, îá³éíÿëà, ïîãëàäèëà
ïî ãîë³âö³ — ÿê äèòèíó ìàëó.
— Íó, íå ïåðåéìàéñÿ, — ïðîøåïîò³ëà âîíà íà
âóõî. — Âñ³ ìàþòü ñâî¿ íåäîë³êè. ² Âîâêà òåæ. Òè
çíàºø, ÿêèé ó íüîãî? Ñì³øíî é ñêàçàòè...
Àëå âîíà íàõèëèëàñü ùå á³ëüøå é ñêàçàëà.
Çàê³í÷èëîñü âñå, çâ³ñíî, ë³æêîì. Àëå òàê, ùî
é ìèíóëèé ðàç, ÿêèé æóðíàë³ñò ââàæàâ íàéêðàùèì
ó ñâîºìó æèòòÿ, âèäàâñÿ áëÿêëèì òà íåäîëóãèì.
Ìàáóòü, òîìó, ùî ç ëèìàíó íàãíàëî õâèë³, é êî-
ðàáåëü âñþ í³÷ õèòàëî òà ï³äêèäàëî.
Æóðíàë³ñòîâ³ òà Îëåí³ òå áóëî íà ðóêó.
Çàñíóâ â³í ìèòòþ, ëåäü âñòèãøè õî÷ ÿêåñü í³æíå

ñëîâî ñêàçàòè. À ïðîêèíóâñÿ ç äóìêîþ, ùî òàêî¿,
ÿê Îëåíà, ó íüîãî íå áóëî ùå í³êîëè.
É ÷åðåç äåíü àáî äâà — âæå é íå áóäå.
Âðàíö³ ä³â÷èíà çíîâ ïðèìóäðèëàñÿ âèñëèçíóòè

ç ë³æêà íåïîì³òíî é ïðèãîòóâàòè âñ³ì êàâó.
Â³òåð òðîõè âùóõ, àëå âñå-òàêè äîáðÿ÷å ñìèêàâ
âîëîññÿ, ï³äí³ìàâ õâèëþ é ðîçõèòóâàâ, íà÷å íà-
ìàãàþ÷èñü âèðâàòè, íàâ³òü íàéìîãóòí³ø³ äåðåâà.
498
Øåëåñò ¿õ áóâ äóæå ïðèºìíèì. ßê êîëèõàíêà.
— Îòàêî¿ òîá³, — ñêàçàâ çà ñí³äàíêîì Âîëîäè-
ìèð, ïîäèâèâøèñü êîðåñïîíäåíòîâ³ ÷åðåç ïëå÷å. —
Ùî âîíî çà îïóäàëî?
Òîé îãëÿíóâñÿ.
«Îïóäàëî» âèÿâèëîñü êîðàáëåì. Á³ëèì-á³ëå-
ñåíüêèì, ÿê ñí³ã ç õîëîäèëüíèêà. Òðîõè á³ëüøèì çà
¿õí³é. ² — ùî âæå ãð³õà òà¿òè — íîâ³øèì, ãàðí³øèì
é, íàïåâíå, ïîòóæí³øèì.
Êîðàáåëü âïåâíåíî ðîçð³çàâ âîäó, ÷õàâ íà õâèë³,
òðèìàâñÿ êóðñó, ÿê âëèòèé, ³ âçàãàë³.
Æóðíàë³ñò çàäèâèâñÿ, àæ ðîòà ðîççÿâèâ; Âîëî-
äèìèð çàçäð³ñíî òà ñóìíî ç³òõíóâ, ³ íàâ³òü êàï³òàí
ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ.
Êîðàáåëü ï³ä³éøîâ áëèæ÷å, ³...
Ëüþòñÿ ïåñíè,
Ëüþòñÿ âèíà,
È ñòó÷àò, ñòó÷àò, ñòó÷àò, ñòó÷àò ñåðäöà! —
ðàïòîì âèðèãíóëîñÿ ç íüîãî.
Âîëîäèìèð àæ ÷àøêó âïóñòèâ.
— Àõ òè ïàäëî!
Êàâà ïðîëèëàñÿ éîìó íà êîë³íà.
Ãèäîòíà ï³ñíÿ ëèíóëà é äàë³ — ãó÷íî, íàõàáíî,
âåñåëî — íà÷å äóðåíü íàáðàâñÿ íà ñ³ëüñüêîìó âå-
ñ³ëë³.
— Îò ïðîëåòàð³ êëÿò³!
Âîëîäèìèð ñêî÷èâ íà íîãè é ïî÷àâ îáòðóøóâàòè
ç ñåáå êàâó. Âèõîäèëî ïîãàíî.
499
— Òà ÿê³ æ òî ïðîëåòàð³, — ñêàçàâ æóðíàë³ñò —
ïðîñòî òàê, àáè ùîñü ñêàçàòè. — Òî, ñêîð³ø, ÿêèéñü
íóâîðèø.
— ß òîá³ ïîò³ì ïîÿñíþ, õòî òàêèé ïðîëåòàð, —
çëîñòèâî ðèêíóâ Âîëîäèìèð.
Ïîäóìàâ.
— À çàðàç ïîÿñíþ ¿ì!
É øàñíóâ íà ïàëóáó.
— Ãåé, — íåçâîðóøíèé Þð³é çàíåïîêî¿âñÿ. —
Òè ùî çàäóìàâ?
— Çàðàç, çàðàç! — äîëèíóëî ç áîðòó.
Áðÿçíóâ êîðìîâèé ëþê.
— Ãåé! — ùå á³ëüø ñòðèâîæèâñÿ êàï³òàí. —
×îëîâ³÷å! Íå ðîáèâ áè òè öüîãî!
Íàä áîðòîì ç’ÿâèëîñÿ Âîëîäèìèðîâå îáëè÷÷ÿ.
Ðîçëþ÷åíå.
— Òè êàæåø — «íå ðîáè öüîãî» ÷è «íå ðîáèâ
áè òè öüîãî»?
Þð³é ÿêóñü ìèòü ïîìîâ÷àâ. «À ÿêà ð³çíèöÿ?» —
âñòèã ïîäóìàòè æóðíàë³ñò; êàï³òàí ç³òõíóâ ³ ñêàçàâ:
— Äðóãå.
— Íó, òîä³, — Âîëîäèìèð çíîâó ñõîâàâñÿ çà
áîðòîì. — Òîä³, ÿ, ìàáóòü, âñå-òàêè çðîáëþ.
² òîä³ æóðíàë³ñò ïåðåêîíàâñÿ, ùî ð³çíèöÿ âñå-
òàêè º. Þð³é çíîâó ç³òõíóâ é âòóïèâñÿ ó ñâîþ ÷àøêó.
Ó ñòîñóíêàõ êîïà÷³â ãîä³ áóëî ðîç³áðàòèñü.
Âîëîäèìèð çíîâó ïîêàçàâñÿ íàä áîðòîì. Ó ðó-
êàõ â³í ìàâ äîâãó ãâèíò³âêó ç îïòè÷íèì ïðèö³ëîì,
é êîðåñïîíäåíò çäèâóâàâñÿ — íà÷å æ ³ ñàì íå ðàç
500
çàçèðàâ â òó êðè¿âêó, à ãâèíò³âêó íå áà÷èâ. Àëå íà
á³ñà...
Æóðíàë³ñò ðîççÿâèâ áóâ ðîòà, àëå ñêàçàòè í³÷îãî
íå âñòèã.
Ñóõî òð³ñíóâ ïîñòð³ë.
Îãèäíèé ãîëîñ óðâàâñÿ, íà÷å éîìó ê³ëêà â ðîò
çàãíàëè. Àáî íå â ðîò. Àáî òóäè, êóäè â³í çàñëó-
ãîâóâàâ.
Êðàñåíü-êîðàáåëü ÿêóñü ìèòü ùå ðóõàâñÿ ïî
ïðÿì³é, ïîò³ì ð³çêî ïîâåðíóâ ë³âîðó÷, íàõèëèâñÿ —
àæ ç ïàëóáè ùîñü ó âîäó ñêîòèëîñÿ — é ÷êóðíóâ
òàê, ùî éîãî, ìàáóòü, ³ êîðàáåëü Âîëîõàòîãî íå
íàçäîãíàâ áè.
Íàä áîðòîì çíîâó ç’ÿâèëàñÿ ïèêà Âîëîäèìèðà.
Àæ ñÿþ÷à.
— Òàê îò, Ñàøóíþ, — çàäîâîëåíî ñêàçàâ â³í. —
Ïðîëåòàð — öå íå òîé, õòî ïðàöþº íà òîêàðíîìó
âåðñòàò³, çíàº ñòî äâàäöÿòü òðè îïåðàö³¿ é çà ïëÿøêó
ìîæå ÷îðòà çðîáèòè. Ç â³äõîä³â îñíîâíîãî âè-
ðîáíèöòâà. Òî — ðîá³òíèê. ß òàêèõ ïîâàæàþ.
À ïðîëåòàð — öå òîé, õòî íå ìàº í³÷îãî, îêð³ì
ñâî¿õ ëàíöþã³â.
Â³í ïîäóìàâ ³ äîäàâ:
— Â ãîëîâ³.
Ïîäóìàâ ³ äîäàâ ùå:
— ² îò òàêèõ ÿ ëþáëþ ñòð³ëÿòè íàéá³ëüøå.
Çíîâó áðÿçíóâ êîðìîâèé ëþê, Âîëîäèìèð çá³ã
òðàïîì é âåñåëî îá³éíÿâ Îëåíó ðóêîþ çà òàë³þ.
501
— Íó ùî, ñåðöå ìîº, íàñîëîäî î÷åé ìî¿õ, êðàñî
íåâèìîâíà é ÷àð³âíîñòå íåéìîâ³ðíà! Êàâè ùå îäíó
÷àøêó íàëëºø?
Ä³â÷èíà ïîñì³õíóëàñÿ, àëå â î÷àõ ¿¿ çàñòèã äèâ-
íèé âèðàç. Êàï³òàí òåæ ìàâ âèãëÿä, íà÷å ïîâ³ñòêó
ç â³éñüêêîìàòó îòðèìàâ — ³ çíàºø, ùî í³÷îãî
ñòðàøíîãî, à âñå æ íåïðèºìíî.
Ñí³äàíîê çàê³í÷èâñÿ íàøâèäêóðó÷, à êàï³òàí

íàâ³òü êàâó ñâîþ íå äîïèâ.
Æóðíàë³ñò ãàäàâ, ùî âæå çâèê äî òîãî, ÿê áåðåãè
çíèêàþòü çà îáð³ºì. Âèÿâèëîñü, ùî â³í ïîìèëÿâñÿ.
Á³ñ éîãî çíà, ùî ñàìå ñòàëî òóò ïðè÷èíîþ — ÷è òî
³íøèé êîë³ð âîäè, ÷è òî â³òåð, ÷è ïîâíà â³äñóòí³ñòü
òåìíî¿ ñìóãè íà ãîðèçîíò³... ×è, ìîæå, ñîëîíóâàò³
áðèçêè, ùî âåñü ÷àñ ïîòðàïëÿëè äî ðîòà?
Ñêîð³ø çà âñå — óñå îäðàçó.
Àëå òàê ÷è ñÿê, àëå éîìó áóëî òðîõè íåñïîê³éíî
³ íàâ³òü ñòðàøíî.
² õâèë³.
Õâèë³ áóëè âèñîê³, ïîëîã³, ìîãóòí³ òà ð³âíîì³ðí³.
Âîíè êîòèëèñÿ âåñü ÷àñ ó îäíîìó íàïðÿìêó, âåð-
âå÷êàìè — íàñò³ëüêè ð³âíèìè, ùî çäàâàëîñÿ, í³áè
öå íå ìîðå — à ïîëå. Ïîîðàíå. Ëèøå òðàêòîð áóâ,
ìàáóòü, âèñîòîþ ç áóäèíîê.
Í³ñ êîðàáëÿ ïîâîë³ ï³äí³ìàâñÿ... ï³äí³ìàâñÿ...
ï³äí³ìàâñÿ... òà ñê³ëüêè æ ìîæíà! — ³ ðàïòîì
øâèäêî òà íåñïîä³âàíî ïàäàâ äîíèçó.
502
Õî÷ ÿê ëîâèâ ìîìåíò æóðíàë³ñò — àëå âñå îäíî
êîæíîãî ðàçó öå áóëà íåñïîä³âàíêà.
² òîä³ ñåðöå ñòðèáàëî êóäèñü óíèç, îáãàíÿëî í³ñ
êîðàáëÿ, ïàäàëî, ïàäàëî, ïàäàëî — ³ õîâàëîñü äåñü
ó ðàéîí³ ìàøèíè.
— Ãåé, Ñàøêî! — ãóêíóâ ç ðóáêè êàï³òàí. —
ßêùî âæå ñòîâáè÷èø íà íîñ³ — òî çàîäíî ³ ïèëü-
íóé!
— Ùî? — íå çðîçóì³â Îëåêñàíäð.
— Ïèëüíóé, êàæó!
— Ùî ïèëüíóâàòè?
— Âñå ïèëüíóé!
Æóðíàë³ñò çíèçàâ ïëå÷èìà. «Âñå» — ìîãëî
îçíà÷àòè ùî çàâãîäíî, â³ä ïëàâó÷î¿ êîëîäè ï³ä
íîñîì àæ äî Íåïòóíà ç òðèçóáîì. Îñòàííº áóëî
ìàëîéìîâ³ðíèì, àëå, àëå, àëå...
Ùîñü ðóõàëîñÿ.
Ïî ïîâåðõí³.
Äàëåêî.
Àëå íàçóñòð³÷.
— Þðêî!
— Ãà?
— Òàì ùîñü!..
— Áà÷ó!
Ó êîðåñïîíäåíòà çíîâó çàêàëàòàëî ñåðöå. Âàð³-
àíò³â áóëî áåçë³÷, é íàéá³ëüø éìîâ³ðíèì çäàâàëîñÿ
ïðîñòî çóñòð³÷íå ñóäíî — àëå...
503
Ï³éìàâøè ñåáå íà òîìó, ùî ïðî «àëå» â³í äóìàº
âæå âäåñÿòå çà îñòàíí³ õâèëèíè, æóðíàë³ñò ñïëþíóâ
çà áîðò é âèëàÿâñÿ.
Ïîãëÿíóâ ñîá³ ï³ä íîãè é âèëàÿâñÿ ùå ðàç, áî
â³òåð çàêèíóâ éîãî ïëþâîê íà øòàíè.
Öÿòêà íà îáð³¿ ïåðåòâîðèëàñÿ â ïëÿìêó, òà —
ó ïðîô³ëü ÿêîãîñü ñóäíà. Ñòàëî ïîì³òíî äîñèòü
âèñîêó íàäáóäîâó. Ç àíòåíîþ çâåðõó. Äóæå ñõîæîþ
íà ðàäàðíó.
— Âîâêî! — ðèêíóâ êàï³òàí.
— Ãà? — òîé âèëåò³â ç êàþòè, íà÷å ç ãàðìàòè
âèñòðåëåíèé.
— Íà êîðìó! Ãîòóé êðè¿âêó äî îáøóêó!
Âîëîäèìèð, íå â³äïîâ³âøè, êèíóâñÿ íà êîðìó
é ïî÷àâ ãàðÿ÷êîâî êðóòèòè áàðàíö³.
— ß ñêàæó, êîëè!
— Äîáðå.
Êîðàáåëü íàáëèæàâñÿ. Â³í áóâ ñ³ðîãî êîëüîðó,
íåïîì³òíèé, é ìàâ íà íîñ³ ùîñü ï³äîçð³ëî ñõîæå
íà àðòóñòàíîâêó.
Ðåâíóëà ñèðåíà.
— Ïðèêîðäîíí³ â³éñüêà Óêðà¿íè! — ïðîãàâêàëî
â ìåãàôîí. — Çóïèíèòèñÿ! Ëÿãòè â äðåéô! Ïðè-
ãîòóâàòèñü äî ïðèéîìó...
Â ãîëîñ³ ïî÷óëàñÿ ëåäü ïîì³òíà íåïåâí³ñòü.
— ...ëþäåé íà áîðò!
Äèçåëü ïåðåñòàâ òîðîõò³òè, é êîðàáåëü íåãàéíî
ïî÷àëî õèòàòè ùå é ç áîêó íà á³ê.
504
Êàï³òàí ï³äí³ñ äî ãóá ì³êðîôîí íà òîâñòîìó
äðîò³, íàòèñíóâ òàíãåíòó é ùîñü ïðîêàçàâ. Çà÷åêàâ.
Ïîâòîðèâ.
— Äîáðå! — íåñïîä³âàíî ðèêíóâ ìåãàôîí. —
Òðèìàé ìàëèé ãàç!
Ëèøå òåïåð æóðíàë³ñò çäîãàäàâñÿ, ùî Þð³é
ïîïðîñèâñÿ íå ãëóøèòè äèçåëü, ùîá íå âòðàòèòè
êåðîâàí³ñòü ñóäíîì.
Ñòîðîæîâèê ï³ä³éøîâ äî ë³âîãî áîðòó, é äâà
ìàòðîñè ïðè÷à¿ëèñÿ íàïîãîòîâ³ ç áàãðàìè.
Þð³é îáåðåæíî êðóòíóâ øòóðâàë òðîõè âë³âî.
— Õðÿñü!
Öå çëàìàâñÿ áàãîð, ùî íèì îäèí ³ç ìàòðîñ³â
ñïðîáóâàâ çà÷åïèòèñÿ çà áîðò.
Àëå íà éîãî ì³ñöå íåãàéíî ï³äñêî÷èâ ³íøèé —
ç òîâñòèì êàíàòîì. Ïîæáóðèâ ê³íåöü íà ïàëóáó —
ïîðó÷ ç êîðåñïîíäåíòîì.
— Ñàøêî, ïðèéìè! — ãóêíóâ êàï³òàí.
Îëåêñàíäð ñëóõíÿíî ï³äíÿâ êàíàò, îãëÿíóâñÿ —
êíåõò áóâ ïîðó÷. Íàêèíóâ, îáìîòàâ ïåòëÿìè.
Ìàòðîñ íà ïàëóá³ ñòîðîæîâèêà ãîëîñíî çà-
ñì³ÿâñÿ.
Äðóãèé, ç áàãðîì, âèÿâèâñÿ âïðàâí³øèì — çà-
÷åïèâñÿ çà áîðò, ïðèòÿãíóâ.
Êîðàáåëü ñòðóñîíóëî. Ñòàð³ ïîêðèøêè, íàâ³øàí³
íà áîðòó çàì³ñòü ìàò³â, ñïëþùèëèñÿ, íà÷å ç ïëàñ-
òèë³íó áóëè ïîë³ïëåí³.
505
Ç áîðòó ñòðèáíóëî äâà ìàòðîñè — ç êóöèìè
àâòîìàòàìè çà ñïèíîþ, òà îô³öåð — ï³äñòàðêóâà-
òèé, ñèâîâóñèé...
Ñòàðøèé ëåéòåíàíò? ×è ÿê âîíî òàì íà ôëîòàõ
ïðàâèëüíî?
Ìàáóòü, íå äóæå äîáðå éîìó ñëóæèëîñÿ.
Àëå âñå îäíî Îëåêñàíäðîâ³ áóëî òðîõè íå ïî
ñîá³. Æóðíàë³ñòñüêà êñèâà ìîãëà çàõèñòèòè éîãî
ó á³ëüøîñò³ âèïàäê³â — íàâ³òü, ÿêáè êîïà÷³â ïðî-
ñòî òóò-òàêè ïî÷àëè â’ÿçàòè é äîïèòóâàòè. Íà
áóäü-ÿêîìó ñë³äñòâ³ àáî íàâ³òü ñóä³ â³í ì³ã ñêàçàòè,
ùî ïðîñòî çáèðàâ ìàòåð³àëè. Ïðîâîäèâ, òàê áè
ìîâèòè, æóðíàë³ñòñüêå ðîçñë³äóâàííÿ. À ùî âæå
³íø³ ÇÌ², íåçàëåæíî â³ä îð³ºíòàö³¿ òà ñòîñóíê³â,
ïî÷àëè á éîãî çàõèùàòè — òî öå ãàðàíòîâàíî...
Þð³é âèìêíóâ äèçåëü é ñïîê³éíî âèéøîâ íà-
çóñòð³÷.
Îô³öåð ïðèêëàâ äî êàøêåòà ðóêó, ùîñü ñêà-
çàâ — ìàáóòü, â³äðåêîìåíäóâàâñÿ. Þð³é ïðîòÿãíóâ
éîìó ðóêó. Òîé íà ìèòü çàâàãàâñÿ — àëå ïîò³ì ðóêó
ïîòèñíóâ. Ùîñü ñêàçàâ. Þð³é ï³äâ³â áðîâè. Îô³öåð
ùå ùîñü äîäàâ. Þð³é ïîêðóòèâ ãîëîâîþ é ïîìàõàâ
æóðíàë³ñòîâ³ — ìîâëÿâ, òåæ ï³äõîäü.
Äèçåëü íà ñòîðîæîâèêó òåæ çàãëóõ, ñòàëî
òèõî — ëèøå â³òåð ñâèñò³â.
— Óÿâëÿºø, Ñàøêî, — òðîõè ñõâèëüîâàíî
ñêàçàâ êàï³òàí. — ßêèéñü ìåðçîòíèê îáñòð³ëÿâ
ïàñàæèðñüêèé êîðàáåëü! Ç...
Â³í îáåðíóâñÿ äî îô³öåðà.
506
— Ç ÷îãî, êàæåòå?
Òîé òåæ çàâàãàâñÿ, àëå ç ïàñòêè âèáðàòèñÿ íå
çì³ã.
— Ñêîð³ø çà âñå — ç³ ñíàéïåðñüêî¿ ãâèíò³âêè!
Ìîðÿê êàðáóâàâ ñëîâà, ÿê ìîíåòè; ñëîâî —
ãðèâíÿ, ðå÷åííÿ — äåñÿòêà. Íåãîëîñíî, àëå òâåðäî.
— Íó, çíà÷èòü, öå òî÷íî íå ìè, — ïîñì³õíóâñü
êàï³òàí. — Ó íàñ íà áîðòó...
Îô³öåð íàïðóæèâñÿ.
— Îäíà ðóøíèöÿ. Çâ³ñíî, çàðåºñòðîâàíà. Ïî-
êàçàòè?
— Òàê, — êèâíóâ òîé. — Äîâåäåòüñÿ ïîêàçàòè.
² ¿¿, é äîêóìåíòè. ² âçàãàë³, âñ³ äîêóìåíòè. Êð³ì
òîãî...
Â³í çíîâ çðîáèâ ïàóçó.
— Áîþñü, ùî íàì äîâåäåòüñÿ çðîáèòè îáøóê.
Þð³é ïîìîðùèâñÿ.
— Çàãàëîì, — çäàëåêó ïî÷àâ â³í, — ìîæíà áóëî
á ïîïðîñèòè âàñ ïîêàçàòè îðäåð íà îáøóê...
Îô³öåð ðîçêðèâ ðîòà, ìàáóòü, çáèðàþ÷èñü
ïîñëàòèñÿ íà ÿêèéñü ïóíêò ÿêîãîñü çàêîíó — àëå
êàï³òàí éîãî âèïåðåäèâ.
— Àëå îñê³ëüêè õîâàòè íàì í³÷îãî — òî ÷îì
áè é í³?
Â î÷àõ ìîðÿêà ïðîìàéíóâ ÿêèéñü âèðàç. Æóð-
íàë³ñò íå ì³ã áè ñêàçàòè — ÷è áóëî öå ïîëåãøåííÿ
(íàïðèêëàä, â³ä òîãî, ùî íå äîâåëîñÿ òèñíóòè
þðèäè÷íî àáî çàñòîñîâóâàòè ñèëó), ÷è, ìîæå, ³ íà-
âïàêè — ëåãêå ðîç÷àðóâàííÿ.
507
Íàïðèêëàä, ÿêáè ãîòóâàëàñÿ ïðîâîêàö³ÿ.
Â³í êèâíóâ ìàòðîñàì, àëå Þð³é âçÿâ éîãî çà
ïëå÷å.
— Ç íàìè... äàìà, — âîäíî÷àñ ì’ÿêî ³ òâåðäî
ñêàçàâ â³í, é êîðåñïîíäåíò ï³éìàâ ñåáå íà çàçäðî-
ùàõ. Â³í òàêèì òîíîì ãîâîðèòè íå âì³â.
— ...³ ÿ áóâ áè âåëüìè âäÿ÷íèé, ÿêáè âàø³ ï³ä-
ëåãë³ ïîâîäèëè ñåáå ÷åìíî òà ââ³÷ëèâî.
Öÿ ôðàçà æóðíàë³ñòîâ³ òåæ çäàëàñÿ âåëüìè
äèïëîìàòè÷íîþ. Âîíà ì³ñòèëà â ñîá³, ïî-ïåðøå,
íàòÿê íà õàáàð, ïî-äðóãå, ââ³÷ëèâó, àëå ïîãðîçó,
ïî-òðåòº — âáèâàëà êëèí ì³æ ìàòðîñàìè òà ¿õí³ì
êîìàíäèðîì — áî â³í, áà÷, òî÷íî ëþäèíà ÷åìíà
òà ââ³÷ëèâà, à îò ìàòðîñíÿ âñÿêà, ìîæëèâî, ³ í³.
Îô³öåð êèâíóâ é ðèêíóâ íà äâîõ ï³äëåãëèõ:
— Ïî÷àòè îáøóê!
Â³í çðîáèâ ïàóçó.
— ² íå ìàòþêàòèñü! Íà áîðòó äàìà. ßê ïî÷óþ...
Ìàáóòü, â³í õîò³â ñêàçàòè, ùî ñàìå â³í çðîáèòü,
ÿêùî ïî÷óº ìàòþê, ³ òóò äîïåð, ùî ñêàçàòè-áî ÿêðàç
³ íå ìîæíà.
Äàìà íà áîðòó!
Ç ñàëîíó âèéøëà Îëåíà, ³ æóðíàë³ñò çâè÷íî âæå
ðîççÿâèâ ðîòà.
Ä³â÷èíà çíîâó âáðàëàñÿ â áëóçêó òà øîðòè é íà-
áðàëà ïðè öüîìó âèãëÿäó ùîíàéìåíøå...
Íó, íå êîðîëåâè, çâè÷àéíî, àëå íå ìåíø, àí³æ
êîõàíêè ïðåì’ºð-ì³í³ñòðà.
508
Ïðè òîìó ï³ä áëóçêîþ ÿâíî í³÷îãî íå áóëî,
é ìàòðîñè íåãàéíî âòóïèëèñü òóäè ïîãëÿäàìè.
— Ùî â íàñ çà ãîñò³? — ãîëîñ ¿¿ òåæ áóâ âîä-
íî÷àñ òâåðäèì, ÷åìíèì, òà ëèøå íà ÿêèéñü ãðàäóñ
õîëîäí³øèì çà íåéòðàëüíèé — öåáòî, ÿ áà÷ó, ùî
âè òóò ó ñïðàâ³, àëå, ñïîä³âàþñü, ùî íàäîâãî âè òóò
íå çàòðèìàºòåñü.
— Òà, — ìàõíóâ ðóêîþ Þð³é. — Äð³áíèö³.
Õòîñü îáñòð³ëÿâ ³ç ãâèíò³âêè ïàñàæèðñüêå ñóäíî.
Òî õëîïöÿì çàãàäàëè îáøóêàòè âñ³ êîðàáë³, ùî
îïèíèëèñÿ ó ðàéîí³. Âîëîäüêî!
Êàï³òàí ðîçâåðíóâñü äî êîðìè.
— Ãîä³ òîá³ ç òèì ìîòëîõîì áàáðàòèñü! Éäè
ñþäè. Ïðîâåäè õëîïö³â óñ³ìà â³äñ³êàìè, íåõàé ïî-
äèâëÿòüñÿ.
Âîëîäèìèð ï³äâ³âñÿ ç ïàëóáè é ïî÷àâ îáòðóøó-
âàòè øòàíè. Â³í òåæ òðîõè çì³íèâñÿ. Íà îáëè÷÷³
áóâ âèðàç äîã³äëèâèé òà õèòðóâàòèé. ßê ³ íàëåæèòü
ìàòðîñîâ³ íà êîðàáë³ ÿêîãîñü áàãàò³ÿ-íàõàáè.
Ìàòðîñè äèâèëèñÿ íà íüîãî ç äîáðå ïîì³òíèì
ïðåçèðñòâîì.
Êàï³òàí çàïðîñèâ îô³öåðà â ñàëîí, çàõîïèâ
ç ðóáêè òåêó ç ïàïåðàìè é — æóðíàë³ñò ì³ã áè çà-
êëàñòèñÿ! — êèíóâ íà íüîãî óâàæíèé ïîãëÿä. Àëå
ùî â³í ìàâ íà óâàç³ — ç ñàìîãî ïîãëÿäó çðîçóì³òè
áóëî äîñèòü âàæêî.
Àëå äâåð³ â ñàëîí çà ñîáîþ â³í çà÷èíèâ.
Çí³÷åâ’ÿ æóðíàë³ñò ïî÷àâ ðîçãëÿäàòè ñòîðîæî-
âèê. Ñóäåíöå áóëî ñòàðåíüêå — ìàáóòü, ùå ç ðàäÿí-
509
ñüêèõ ÷àñ³â. Àëå ïîôàðáîâàíå. Ç íàäáóäîâè âèéøîâ
ìàòðîñ ó çàìóðçàíîìó ìóíäèð³, ñòàâ íàâïðîòè é òåæ
ïî÷àâ íàõàáíî îãëÿäàòè ïàëóáó.
Æóðíàë³ñò ñïëþíóâ çà áîðò, é ïîäàâñÿ ñë³äîì
çà îáøóêîâîþ ïàðò³ºþ.
Îáøóê ó êàþò³ áóâ ïîâåðõíåâèé. Öåáòî, çâ³ñíî,
çàçèðíóëè ï³ä êîéêè, ïîðîçñîâóâàëè â³øàëêè ç ã³ä-
ðîêîñòþìàìè, ïîçàãëÿäàëè ïîì³æ ðå÷àìè òà îäÿ-
ãîì. Îñíîâíèé óäàð ïðèïàâ íà ñàëîí — é äîâåëîñÿ
äîïîìàãàòè õëîïöÿì ïåðåñóâàòè ïàêóíêè òà ÿùèêè.
Ìîòîöèêë çàö³êàâèâ îäíîãî ç ìàòðîñ³â — àëå íå ÿê
êðè¿âêà, à ñêîð³ø, ïðîñòî ÿê ãàðíà ³ãðàøêà.
Êàï³òàí ç îô³öåðîì ñèä³ëè çà ñòîëîì, é â³ä íèõ
âæå ïîì³òíî â³äãîíèëî êîíüÿêîì.
Âèáðàëèñÿ íà ïàëóáó. Êîì³ð÷èíó íà íîñ³ îãëÿ-
íóëè äîáðå — âèâåðíóëè ç íå¿ äâ³ áëÿøàíêè ç ðåøò-
êàìè ôàðáè, ãàí÷³ð’ÿ, ê³ëüêà ãàéêîâèõ êëþ÷³â...
— Î! — ðàä³ñíî ñêèíóâñÿ Âîëîäèìèð. — Êëþ÷
íà äâàäöÿòü ÷îòèðè! À ÿ øóêàþ-øóêàþ!..
Ï³øëè äî êîðìè.
² ùå íà ï³äõîä³ æóðíàë³ñò ïîõîëîâ. Îäèí ç áà-
ðàí÷èê³â, ÿê³ éîìó ïîêàçóâàëè ùå ó Êèºâ³, áóëî
â³äêðó÷åíî íå äî ê³íöÿ. Öå îçíà÷àëî...
— Òâîþ ìàòü! — Âîëîäèìèð ïðèìóäðèâñÿ
ñï³òêíóòèñÿ ñàìå îá íüîãî.
Ï³ä íîãàìè ùîñü ãðþêíóëî. Ëåäü ÷óòíî. Àáè
íå ñëóõàâ, òî ³ íå ïî÷óâ áè. Ìàòðîñè æ, í³áèòî,
íå ïî÷óëè?
510
Îëåêñàíäð â³ä÷óâ, ÿê õîëîäîê, ùî ñêîâóâàâ
ñïèíó, ïîòðîõó ðîçâ³þºòüñÿ.
— À òóò ó âàñ ùî?
— À, òåæ ÿùèê äëÿ ìîòëîõó, — íåäáàëî ìàõíóâ
ðóêîþ Âîëîäèìèð. — Â³ä÷èíÿòè?
— Â³ä÷èíÿé.
Ìîòëîõ âèÿâèâñÿ òàêèì ñàìèì — ãàí÷³ð’ÿ, áëÿ-
øàíêà ç ìàñòèëîì, ìîëîòîê òà çóáèëî.
— À ùî öå äíî ÿêîñü õèòðî ïðè÷åïëåíî? — çà-
ö³êàâèâñÿ îäèí ç ìàòðîñ³â.
— À âîíî ó íàñ ï³äí³ìàºòüñÿ, — òàê ñàìî íå-
äáàëî, àëå ãåòü íåñïîä³âàíî ïîâ³äîìèâ Âîëîäè-
ìèð. — Ï³äí³ìàòè?
Æóðíàë³ñò ïîõîëîâ.
— Ï³äí³ìàé.
Âîëîäèìèð âë³ãñÿ íà ïàëóáó, ïîêðóòèâ áàðàíö³
íà äí³. Âèë³ç. Çà÷åïèâ äíî çà ãà÷îê, ïîòÿã. Äíî
ðèïíóëî é ï³äíÿëîñÿ íà ïåòëÿõ.
Â ëþö³ õëþïàëà ïðîçîðî-çåëåíêóâàòà âîäà é âè-
äí³ëèñÿ ëîïàò³.
— À, öå äëÿ äîñòóïó äî ãâèíòà, — ðîç÷àðîâàíî
ïðîòÿãíóâ ìàòðîñ. — Çà÷èíÿé.
Îáèäâà íåäáàëî çàêèíóëè àâòîìàòè çà ïëå÷³
é ðóøèëè äî ñàëîíó.
Âîëîäèìèð ùå ðàç ïîãëÿíóâ ó ëþê ³ ç³òõíóâ.
Îëåêñàíäð — òåæ.
Ç öüîãî ìîìåíòó êîðàáåëü çàëèøàâñÿ áåççáðîé-
íèì.
511
ßêùî, çâ³ñíî, íå ðàõóâàòè ìèñëèâñüêî¿ ðóøíèö³
êàï³òàíà, à òàêîæ äåÿêèõ éîãî çä³áíîñòåé.
Àëå êîðåñïîíäåíò áóâ ÷îìóñü ïåâåí, ùî öÿ
çáðîÿ — òîáòî, çä³áíîñò³ — ìîãëè âîþâàòè êðàùå
çà êóëåìåò.
Îô³öåð öåðåìîííî âèáà÷èâñÿ, çíîâó ïðèêëàâ
äî êàøêåòà ðóêó, çàãíàâ íà ñâ³é êîðàáåëü ìàòðîñ³â
³ ñòðèáíóâ ñàì. Ùå ðàç â³ääàâ ÷åñòü. Ïîïðîùàâñÿ.
Þð³é çàïóñòèâ äèçåëü é ãóêíóâ æóðíàë³ñòó, ùîá
òîé â³äâ’ÿçàâ ê³íåöü ç íîñîâîãî êíåõòó.
Ñòîðîæîâèê ðåâíóâ íàîñòàíîê ñèðåíîþ é ð³çêî
íàáðàâ øâèäê³ñòü — íà÷å ñòðèáíóâ.
Âîëîäèìèð ñòîÿâ ïîðó÷ é çàäóìëèâî âäèâëÿâñÿ
çà áîðò. Ïîò³ì ïîâåðíóâñÿ äî êàï³òàíà é âèíóâàòî
ðîçâ³â ðóêàìè.
— Òà õòî æ çíàâ... Òà õòî á ì³ã ïîäóìàòè...
— ²äè ãåòü, — êîðîòêî áóðêíóâ òîé, é âèíóâà-
òåöü íåãàéíî çíèê.
Ãëèáèíà áóëà ìàëà. Öå â³ä÷óâàëîñü ç óñüîãî —

³ ç çåëåíóâàòîãî êîëüîðó âîäè, ³ ç âèñîòè õâèëü, ³ ç
òîãî, ùî áðèçêè â³ä õâèëü áóëè òåïë³... ² âçàãàë³ —
ïðîñòî â³ä÷óâàëîñü — ³ âñå.
Àëå êîðåñïîíäåíò íå ïîë³íóâàâñÿ ï³òè â ðóáêó
é ñàìîãî ñåáå ïåðåâ³ðèòè. Ï³øîâ. Ïîãëÿíóâ. Ïå-
ðåêîíàâñÿ. Åõîëîò ñòàá³ëüíî ïîêàçóâàâ äâà-òðè
ìåòðè.
Ñóäÿ÷è ç åëåêòðîííî¿ ìàïè òà ë³í³¿, ùî ïîêàçó-
âàëà êóðñ, êàï³òàí âèð³øèâ éòè íå íàïðÿìó, à ÷åðåç
512
ßãàðëèöüêèé ëèìàí. Æóðíàë³ñò íàâ³òü çðîçóì³â
÷îìó — ùîá íå ïîòðàïèòè ï³ä âèñîêó õâèëþ, ùî
ãóëÿëà ó â³äêðèòîìó ìîð³.
Þð³é ïîãëÿíóâ íà ãîñòÿ íåäîáðî, àëå ïðîãàíÿòè
íå ñòàâ. Íàòîì³ñòü íàâ³òü êèâíóâ íà øòóðâàë: íà,
ìîâëÿâ. Ïîðóëþé.
Æóðíàë³ñò ñòàâ íà éîãî ì³ñöå ³ç çàäîâîëåííÿì.
Íåçâàæàþ÷è íà äîñèòü äîâãèé øëÿõ, íà ÷èñëåíí³
ïðèãîäè, íà ïîãàí³ íîâèíè — ñòîÿòè çà øòóðâàëîì
ñóäíà áóëî ðîìàíòè÷íî. Ö³êàâî. É êîðèñíî.
— Þð³þ! — ìîâèâ â³í ï³ñëÿ äîñòàòíüî¿, ÿê íà
éîãî äóìêó, ïàóçè.
— Ãà?
— À ÷îìó òè ïðîñòî íå íàêàçàâ òîìó ëåéòåíàíòó
çàáèðàòèñÿ ãåòü?
Êàï³òàí ïîãëÿíóâ íà íüîãî çäèâîâàíî.
— À íà á³ñà? Â³í æå é òàê í³÷îãî íå çíàéøîâ.
— À çáðîþ ìè âòðàòèëè!
— Òà é ÷îðò ç íåþ.
Öå, çâ³ñíî, áóâ àðãóìåíò. Òàêèé, ùî íà íüîãî
é çàïåðå÷åííÿ íå îäðàçó âèãàäàºø. Àëå, âñå-òàêè...
— Òà íå òóðáóéñÿ, âîíà íàì ³ òàê âæå íåïî-
òð³áíà áóëà.
— Ãà?
Â³ä íåñïîä³âàíî¿ çàÿâè æóðíàë³ñò àæ íåäî÷óâàòè
ñòàâ.
— Òóò çàëèøèëîñü ê³ëîìåòð³â ³ç ñîòíþ, íå
á³ëüøå.
— À.
513
×îìóñü â Îëåêñàíäðà øâèäøå çàêàëàòàëî ñåðöå.
— À... ïîò³ì?
— Ïîò³ì? — Þð³é ïîìîâ÷àâ ³ íàâ³ùîñü îãëÿ-
íóâñÿ. Àí³ íà ïàëóá³, àí³ íà îáð³¿ í³êîãî íå âèäíî
áóëî. Ëèøå áåðåã. Òà é òîé çà êîðìîþ. Ùîïðàâäà,
íà áåðåç³ âèäí³âñÿ âåëèêèé ñàðàé ç äîùîê, à ùå
äàë³ — çíà÷íî ìåíøèé áóäèíî÷îê — àëå âñå öå
áóëî âæå äàëåêî.
— Ïîò³ì ñïðîáóºìî ïîøóêàòè íà äí³ âåëèêó
ìàñó ìåòàëó.
— ßêîãî?
— Â îñíîâíîìó — äþðàëþ. Òðîõè ì³ä³. Ñòàëü,
çâ³ñíî — àëå òåæ íåáàãàòî.
Æóðíàë³ñò çðîçóì³â, ùî êàï³òàí â³äâåðòî çíó-
ùàºòüñÿ, é çàñîï³â.
— Òà íå îáðàæàéñÿ! — ïîñì³õíóâñü Þð³é. —
Çà÷åêàé ùå òðîõè — òî ñàì ³ ïîáà÷èø.
Â³í ïîäóìàâ é äîäàâ:
— Ìîæëèâî. ² âçàãàë³...
Òóò êîðàáåëü ï³äêèíóëî òàê, ùî Îëåêñàíäð ëåäü
âòðèìàâñÿ, òà é òî çà øòóðâàë, ³ Þð³é çàãîðëàâ íà
íüîãî òàê, ÿê ñïðàâæí³é áîöìàí ãîðëàº íà þíãó.
ßêùî ïðîïóñòèòè ìàòþêè, òî ìîæíà áóëî
çðîçóì³òè, ùî â³í ðàäèòü íåâäàëîìó êåðìàíè÷ó
ïèëüí³øå ñòåæèòè çà êóðñîì é îñîáëèâî ñë³äêóâàòè,
ùîá êîðàáåëü íå ïîâåðòàâñÿ áîðòîì äî õâèë³.
— Áî ïåðåêèíåìîñü — íå âñòèãíåø ³ ìàòþêíó-
òèñü! — ïîâòîðèâ êàï³òàí íàîñòàíîê. É ïîäàâñÿ
â ñàëîí, çàëèøèâøè æóðíàë³ñòà ãàäàòè — ÷è ñïðàâä³
514
â³í òàê çàõîïèâñÿ, ùî ïðî´àâèâ âèñîêó õâèëþ, à ÷è
Þð³é ïðîñòî ìàéñòåðíî óíèê ðîçìîâè.
— Îöå ³ º Òåíäðà, — ñêàçàâ ççàäó Âîëîäèìèð. —

Âîíà æ — Òåíäð³âñüêà êîñà. Âîíà æ — Àõ³ëëåñ³â
á³ã. Êàæóòü, Àõ³ëëåñ êîëèñü òóò îøèâàâñÿ é òðåíó-
âàâñÿ. Àáî íàçäîãàíÿòè, àáî ò³êàòè. Îäíå ç äâîõ...
Òåíäðà âèÿâèëàñü âóçüêîþ — äâ³ ñîòí³ ìåòð³â,
íå á³ëüøå, — ï³ùàíîþ êîñîþ ç îñòð³âöÿìè òðàâè
òà êóù³â. Ç ë³âîãî áîêó äàëåêî-äàëåêî, ìàéæå íà
îáð³¿, ñòèð÷àëà ó íåáî øïè÷êà ìàÿêà. Ïðÿìî ïî
êóðñó — âèäí³âñÿ ö³ëêîì íîðìàëüíèé, àëå äóæå íå-
ñïîä³âàíèé òóò ãàðíåíüêèé áóäèíî÷îê. Ïðàâîðó÷...
Æóðíàë³ñò ïðèêëàâ äî î÷åé á³íîêëü, àëå ðîç-
äèâèòèñÿ í³÷îãî íå âñòèã.
— Òè çàðàç ë³ñíèêîâ³ ó äâ³ð çàïëèâåø, — äîäàâ
Âîëîäèìèð.
— Ãà?
Â³í ïåðåá³ëüøóâàâ. Äî êîñè, à îòæå, ³ äî áóäè-
íî÷êà, çàëèøàëîñÿ ùå íå ìåíøå ê³ëîìåòðà, é ãàðÿ÷-
êîâî êðóòèòè øòóðâàë æóðíàë³ñò íå ñòàâ.
— Ïîòðîõó äàâàé ïðàâî ðóëÿ! Áî ñêîðî ì³ëèíè
ïî÷íóòüñÿ.
Ì³ëèíè, âëàñíå, âæå ïî÷àëèñü. Öèôðè íà åõî-
ëîò³ ðåãóëÿðíî ñòðèáàëè â á³ê çìåíøåííÿ. Àëå âñå-
òàêè ìåíøå ìåòðà ùå íå áóâàëî. Íó ïðàâîðó÷ — òî
é ïðàâîðó÷. Àëå ùî âîíî çà ñèëóåò ñòîâáè÷èòü íà
ãîðèçîíò³?
515
— À öå — «Ìãëà», — îõî÷å ïîÿñíèâ Âîëî-
äèìèð. — Áóâ êîëèñü íàóêîâî-ã³äðîãðàô³÷íèé
êîðàáëèê. Íåïîãàíèé. À ïîò³ì, áà÷, ïîêèíóëè
éîãî òóò...
Êîðàáåëü ñòîÿâ ïîâí³ñòþ íà ï³ñêó, ëèøå í³ñ
òðîõè íàâèñàâ íàä âîäîþ, òà ùå ÿê³ðíèé ëàíöþã
ãîðáàòîþ çì³ºþ ñïîâçàâ ó ìîðå. Õâèë³ ëèçàëè éîãî,
ÿê ìàëà äèòèíà ëüîäÿíèê.
Âñ³ ìåòàëåâ³ êîíñòðóêö³¿ çäàâàëèñÿ àæ ÷åðâî-
íèìè â³ä ³ðæ³.
— À îí äàë³, áà÷èø ÿê³ñü ðó¿íè?
Ìàáóòü, Âîëîäèìèðîâ³ íå ñèä³ëîñü â êàþò³, é â³í
âèðâàâñÿ íà âîëþ îäðàçó, ÿê ò³ëüêè ï³øîâ êàï³òàí.
— Á³ñ éîãî çíà, ùî âîíî çà áóä³âëÿ áóëà — àëå
ÿêàñü ñó÷àñíà. Ðîê³â ï³âñîòí³, íå á³ëüøå. Àëå çíà-
ìåíèòà âîíà íå òèì.
Âîëîäèìèð, íåçâàæàþ÷è íà âñ³ ñâî¿ íåäîë³êè,
çàö³êàâèòè ñëóõà÷³â âñå-òàêè âì³â.
— Áóëà òóò êîëèñü, ùå çà ðàäÿíñüêèõ ÷àñ³â åêñ-
ïåäèö³ÿ ç Õàðêîâà. Ç ¿õíüîãî óí³âåðñèòåòó. Ç á³î-
ôàêó. Íó, êîíòèíãåíò çâ³ñíî, ÿêèé — äâîº ÷è òðîº
ä³â÷àò é õëîïåöü. Ñóëòàí ç ãàðåìîì, òàê áè ìîâèòè.
² áóâ òàì ë³ñíèê ì³ñöåâèé. Îòîé ùî â áóäèíî÷êó
òîìó æèâ... â³í ó íèõ ïåðåõîäèòü ó ñïàäîê, îäèí
äî îäíîãî...
Âîëîäèìèð ðîçïîâ³äàâ öå òðîõè íåçâè÷íèì
òîíîì. ßêáè íå çäàâàëîñÿ íåéìîâ³ðíèì, æóðíàë³ñò
ïîäóìàâ áè, ùî òîé ãîâîðèòü çàìð³ÿíî-íîñòàëüã³é-
íèì òîíîì.
516
— ...ïèòàþòü ë³ñíèêà — à ùî âîíî çà áóä³âëÿ
òàì? À òîé, íå áóäü äóðíåì, ³ êàæå — à òî íàø ñ³ëü-
ìàã. Ïðàöþº, ùîïðàâäà, ð³äêî, ùîñåðåäè, é ëèøå
çðàíêó — ãîäèíè äî äåñÿòî¿. Íàòîì³ñòü çàâîçÿòü
òóäè âñÿêèé äåô³öèò — ³ îäÿã, é ïðîäóêòè, ³ âñÿêå
³íøå òàêå. Íàïî¿â áàãàòî âñÿêèõ. Åêçîòè÷íèõ.
Îí, áà÷èòå ïëÿøêè âñÿê³ õèìåðí³ ñòîÿòü? É êðî-
ñ³âêè îñü íà ìåí³ — òåæ çâ³äòè. Òàê ùî, ÿê ìàºòå
áàæàííÿ...
Ñêàçàíî öå áóëî â ï’ÿòíèöþ, é çâ³ñíî — ä³âêè
÷îòèðè äí³ ÿê íà ãîëêàõ ñèä³ëè, é íå ïðî ñïîñòå-
ðåæåííÿ äóìàëè, à ïðî äåô³öèò. Áóëî êîëèñü òàêå
ñëîâî... çà ðàäÿíñüêèõ ÷àñ³â...
² îò â ñåðåäó ãîäèí³ î ï’ÿò³é çðèâàþòüñÿ íàø³
êðàñóíüêè ç ë³æêà, ³ — âïåðåä! ßê Ãóäåð³àí íà Ìî-
ñêâó! À òóò — ê³ëîìåòð³â â³ñ³ì, ÿê áà÷èø...
Âîëîäèìèð ïðèìîâê, é êîðåñïîíäåíò ïîãëÿíóâ
íà éîãî îáëè÷÷ÿ. Òàêè ñïðàâä³. Âèðàç éîãî áóâ çà-
ìð³ÿíèì, ç ëåãêîþ íîòîþ ñìóòêó.
— ² ùî?
— À ùî, ùî... ïðèïåðëèñÿ ââå÷åð³. Ïðîïè-
ëåí³. Ïðîñîëåí³. Íîãè — â áàãíþö³. Ñòîìëåí³, ÿê
øàõòàð³ ï³ñëÿ çì³íè. Çë³... òåæ, ÿê øàõòàð³, êîëè ¿ì
çàðïëàòó íå ïëàòÿòü. Ëàþòüñÿ. Ïî-õàðê³âñüêîìó.
Ë³ñíèê êàçàâ — â³í ñàì òàê íå âì³º.
«Òè íàñ îáäóðèâ! — ðåïåòóþòü. — Íåìà òàì
í³ÿêîãî ñ³ëüìàãó, ñàì³ ðó¿íè! Ñòàðþ÷³, ìàáóòü, ùå
ç äàâí³õ ãðåê³â!»
517
Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ é ïîäóìàâ, ùî ÿêáè â³í
îïèíèâñÿ íà ì³ñö³ ä³â÷àò, òî, ìàáóòü, ë³ñíèê ùå
áàãàòî ÷îãî á äîâ³äàâñÿ. Âò³ì, ïåðòèñÿ çà êðîñ³â-
êàìè â³ñ³ì ê³ëîìåòð³â? Õî÷à õòîçíà, ÿê âîíî áóëî
çà ðàäÿíñüêèõ ÷àñ³â. Êàæóòü, â ìàãàçèíàõ íàâ³òü
êîâáàñè é ãîð³ëêè íå çàâæäè áóëî.
— ...À â³í ¿ì ³ êàæå — òàê âè æ, ìàáóòü, ëèøå
äî îòî¿ áóäêè ä³éøëè? Òþ... Òî, çâ³ñíî, ïðîñòî ðó-
¿íè, íå ãðåöüê³, çâè÷àéíî, à ï³ñëÿâîºíí³. À ñ³ëüìàã
òðîõè äàë³. Ùî âè, ¿é-áîãó... À ùå â÷åí³! Çîâñ³ì æå
òðîõè íå ä³éøëè! À äåô³öèò òàì ³ ñïðàâä³ º, áà÷òå
îí ïëÿøêè... é êðîñ³âêè...
Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ é ï³éìàâ ñåáå íà òîìó,
ùî ïðèäèâëÿºòüñÿ — à ÷è ñïðàâä³ º çà «ò³ºþ áóä-
êîþ» ùå õî÷ ÿêàñü áóä³âëÿ?
Íå áóëî.
— À íàñïðàâä³ òîé äÿäüêî ïðîñòî ïëÿøêè
çáèðàâ, ùî ¿õ ìîðå âèíîñèòü. É êîíòåéíåðè. Òàì
³ êðîñ³âêè áóâàëè, é äæèíñè... é àïåëüñèí³â êîëèñü
âèíåñëî ñèëó-ñèëåíó, òî â³í ³ ñàì ¿â, é ñâèíþ ãî-
äóâàâ... Àëå ïëÿøîê — íàéá³ëüøå. Áî òóò êðó¿çíèé
ìàðøðóò íåïîäàë³ê. Òàààààê... Õîðîøèé áóâ äÿäüêî.
— À ùî òðàïèëîñü? — âë³ç æóðíàë³ñò.
— Òà ùî, ùî... Ìîðå òðàïèëîñü! Âîñåíè ïî-
÷àëèñÿ øòîðìè, òî â³í âñòèã ëèøå ðàä³îãðàìó
ïîñëàòè — ìîâëÿâ, çàòîïëþº! Â õàò³ âîäè ïî êî-
ë³íî, ñèäèìî íà ñòîë³. À êîëè ïðè¿õàëè... öåáòî,
ïðèëåò³ëè...
518
— Â õàò³ âæå í³ äâåðåé, í³ â³êîí, í³ ñòîë³â íå
áóëî.
Îëåêñàíäð òåæ çàìîâê é ïåðåñòàâ ïîñì³õàòèñü.
— ß ïîò³ì îäíó ç òèõ ä³âîê... — ï³ñëÿ äîâãî¿
ïàóçè äîäàâ Âîëîäèìèð. — Òðîõè òîé... Íó, áóâ
áëèçüêî çíàéîìèé, êîðîòøå êàæó÷è. Òî âîíà àæ
äî äåâ’ÿíîñòèõ ðîê³â íå çíàëà, ùî é äóìàòè — ÷è
äóðèâ ¿õ ë³ñíèê, ÷è í³.
— À ç íåþ — ùî? — íàâ³ùîñü çàïèòàâ æóðíà-
ë³ñò. Ï³äñâ³äîìî â³í âæå ÷åêàâ ïî÷óòè ùîñü òàêå...
íó, òàêå, ÿê ³ ç ë³ñíèêîì.
— Í³÷îãî, — òðîõè çäèâîâàíî ïîãëÿíóâ íà
íüîãî Âîëîäèìèð. — Âèéøëà çàì³æ. Ïðàöþâàëà
â ñâîºìó óí³âåð³. Ä³òåé íÿíü÷èëà. Ïîò³ì îíóê³â.
Çàðàç, ìàáóòü, ùå æèâà...
Æóðíàë³ñò àæ çäðèãíóâñÿ. Îòå «ùå æèâà» ðàï-
òîì ðàçþ÷å íàãàäàëî ïðî òå, ùî ïîä³¿ â³äáóâàëèñÿ
äîñèòü äàâíî. ² ùî ä³â÷èíà — âæå áàáóñÿ. ßêùî
âçàãàë³ — æèâà. À ëþäèíà, ÿêà òó ä³â÷èíó «òðîõè
òîé» — áóëà ïîðó÷. Ìîëîäà. Áàäüîðà.
É áóäå çàëèøàòèñÿ òàêîþ íåâèçíà÷åíî äîâãèé
÷àñ.
ßê â³í öå ðîáèòü? Íó ÿê â³í öå ðîáèòü?
² ùî ñàìå âîíè øóêàòèìóòü â ìîð³, ÷îðò çà-
áèðàé?!
Òåíäðà âèäàëàñÿ íà çàõ³ä äîâãèì ï³ùàíèì ìè-

ñîì, îáõîäèòè ÿêèé Âîëîäèìèð ïîðàäèâ ïîäàë³.
519
— Òóò ñêð³çü ì³ëèíè, — ïîÿñíèâ â³í. — Ãëèáèíà
ñêà÷å â³ä äâàäöÿòè ìåòð³â äî äâàäöÿòè ñàíòèìåòð³â.
Íàñêî÷èìî, äíèùå òð³ñíå — ³ ùî òîä³?
Ç ñàëîíó âèéøîâ Þð³é, ïîõìóðî ïîãëÿíóâ íà
Âîëîäèìèðà (òîé àæ çí³òèâñÿ) é ïîäàâñÿ íà í³ñ.
Ïîñòîÿâ. Ïîäèâèâñÿ. Îãëÿíóâñÿ.
— Âîâêî, ñòàâàé çà ðóëü, — òàêèì ñàìèì ïî-
õìóðèì òîíîì íàêàçàâ â³í. — É ïðàâ òóäè.
— Êóäè?! — Âîëîäèìèð, òà é æóðíàë³ñò áóëè
äóæå çäèâîâàí³.
— Òóäè!!! Îí íà òîé êóùèê.
Þð³é òèöüíóâ ïàëüöåì ïðîñòî íà ìèñ.
— Ïðîõ³ä âóçüêèé, àëå º. Îáåðåæíî, òàì ïðàâî-
ðó÷ ì³íà ñòàðà âàëÿºòüñÿ, à òðîõè äàë³ é ë³âîðó÷ —
ñòàðèé ÿê³ð.
— ² ùî — ïðèñòàâàòè? — âñå ùå í³÷îãî íå
ðîçóì³â Âîëîäèìèð.
— Òàê, — áóðêíóâ êàï³òàí. — Ïðèñòàâàòè.
É êèäàòè ÿê³ð. É ñïóñêàòè òðàï.
— Òàê ðàíî æ ³ùå...
— À ââå÷åð³ áóäå ï³çíî.
Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå÷èìà, çìåíøèâ ãàç é ïî-
÷àâ êðóòèòè øòóðâàë.
Ïðîõ³ä âèÿâèâñÿ íå ëèøå âóçüêèì, àëå é çâè-
âèñòèì, é Îëåêñàíäð ï³éìàâ ñåáå íà äóìö³, ùî ñàì
áè â³í í³êîëè êîðàáåëü íèì íå ïðîâ³â. Íàâ³òü íà
ìàë³é øâèäêîñò³. Íàâ³òü íà âåñëàõ.
Âîëîäèìèð òàíöþâàâ ó ðóáö³, ÿê òîêàð-áàãàòî-
âåðñòàòíèê, äèâèâñÿ òî âïåðåä, òî íà åõîëîò, ê³ëüêà
520
ðàç³â ï³äñêàêóâàâ äî áîðòó é âäèâëÿâñÿ ó ùîñü
â ãëèáèí³. Äèçåëü òî ðåâ³â, òî ëåäü òîðîõò³â. Êî-
ðàáåëü òåæ âîäèâ íîñîì òóäè-ñþäè. Îëåêñàíäðîâ³
àæ ñòðàøíî áóëî.
Ï³ä äíîì çàðèï³ëî.
Çìåíøèëàñü õèòàâèöÿ.
Äèçåëü çìîâê.
— Íó? — Âîëîäèìèð çàïèòàëüíî ãóêíóâ ó â³ä-
êðèòèé ñàëîí. — Ïðèñòàâ. ² ùî äàë³?
— Äàë³? — ïî÷óëîñü ç ñàëîíó. — Äàë³ ïîäàé
ä³â÷èí³ ðóêó.
² òîä³ æóðíàë³ñò çëÿêàâñÿ çíà÷íî äóæ÷å, àí³æ
òîä³, êîëè êîðàáåëü ìàíåâðóâàâ ó ïðîõîä³, ïîì³æ
ì³íàìè, ì³ëèíàìè òà ñòàðèìè ÿêîðÿìè.
Ä³â÷èíà, ùî ç’ÿâèëàñÿ ó ïðîõîä³, áóëà íå ñõî-
æîþ íà Îëåíó. ² íà ä³â÷èíó âçàãàë³.
Æ³íêà — òàê. Çíàéîìà. Äîñèòü ïðèâàáëèâà. Íà-
â³òü ãàðíà — ñâîºð³äíîþ îñ³ííüîþ âðîäîþ.
ßê áóâàº, íàïðèêëàä, ïðèâàáëèâîþ ñîðîêà-
ï’ÿòèð³÷íà æ³íêà, ùî çà ñîáîþ ñë³äêóº é á³ëüøó
÷àñòèíó äíÿ ïðèñâÿ÷óº ëèøå öüîìó.
— Ïîäîáàþñü? — âîäíî÷àñ ã³ðêî ³ ç íàä³ºþ
ñïèòàëà âîíà.
Áàãàòòÿ òåæ áóëî ÿêåñü òüìÿíå òà êâîëå. Ùå,

çâ³ñíî, íå æåâð³ëî — àëå âæå íå ãîð³ëî. Íà÷å éîìó
íàáðèäëî.
— Öå íàçèâàºòüñÿ — ÷àñ ï³ä³éøîâ, — íåãîëî-
ñíî ïîÿñíþâàâ Âîëîäèìèð. — Áà÷, íå ðîçðàõóâàâ
521
òðîõè íàø êàï³òàí. Õòî æ çíàâ, ùî ç êîíêóðåíòàìè
òàê äîâãî äîâåäåòüñÿ ìîðî÷èòèñü.
Æóðíàë³ñò ñëóõàâ òå — ³ íå ÷óâ. Íîâèíà íå áóëà
íåñïîä³âàíîþ, á³ëüøå òîãî — âîíà áóëà íàâ³òü ö³ë-
êîì î÷³êóâàíîþ... àëå âñå-òàêè âèÿâèëàñü íîâèíîþ.
Ðàïòîâîþ òà áîëþ÷îþ.
Îëåíà ñèä³ëà ìîâ÷êè, ì³öíî ïðèòóëèâøèñü
áîêîì äî íüîãî.
— À ïîïðàâèòè ÿêîñü... íó, íàïðèêëàä, äàòè ùå
òðîõè æèòòÿ? — âæå íå âïåðøå çàïèòàâ Îëåêñàíäð
íåâ³äîìî êîãî.
Æ³íêà ç³òõíóëà.
— ß íå çìîæó, — òàêîæ íå âïåðøå â³äïîâ³â
Âîëîäèìèð. — Öå ìàº áóòè... þâåë³ðíà ðîáîòà.
Íà ð³âí³ êðàùèõ ì³êðîõ³ðóðã³â. Îí, áà÷, ÿ íàâ³òü
âîëîññÿ íå çì³ã ïîëàãîäèòè ÿê ñë³ä!
Âîëîññÿ ¿¿ âñèõàëî ïðîñòî íà î÷àõ, ñòàâàëî ëàì-
êèì òà òüìÿíèì.
— Þð³þ?
Þð³é ìîâ÷àâ.
— Þð³þ?
— Íó ùî, Þð³þ, Þð³þ... — íàðåøò³ â³äãóê-
íóâñÿ â³í. — Òàê, ÿ ìîæó...
— Íó òî!..
— ...òðîõè ïðîäîâæèòè. Íà òèæäåíü. Ìîæå,
íà äâà. Íå á³ëüøå.
— Ïîñëóõàé... — ãîëîñ êîðåñïîíäåíòà ñòàâ çî-
âñ³ì áëàãàëüíèì. — ßêùî ñïðàâà â æèòò³... â åíåð-
522
ã³¿... â ãðîøàõ, ÷è ÷èì âè òàì ì³ðÿºòå... — íó çàáåðè
éîãî â ìåíå! Ñê³ëüêè òðåáà, ñò³ëüêè é áåðè! Õî÷...
Â³í õîò³â ñêàçàòè — «õî÷ âñå», àëå ñõàìåíóâñÿ.
ßêùî êàï³òàí çàáåðå âñå — òî ç êèì çàëèøèòüñÿ
âðÿòîâàíà íèì Îëåíà? Ç ñàìèì æå Þð³ºì?
Äóìêà áóëà ãèäîòíà. Îëåêñàíäð ïîñï³õîì çà-
äàâèâ ¿¿ é òâåðäî ñêàçàâ:
— Õî÷ ³ âñå!
Þð³é ïîêðóòèâ ãîëîâîþ. Ëåäü-ëåäü. Àáè ïî-
çíà÷èòè çàïåðå÷åííÿ.
— Ðîçóì³ºø, àáè ÿ ç ñàìîãî ïî÷àòêó çàêëà-
äàâ ìîæëèâ³ñòü... äîâãîãî æèòòÿ — òî öå îäíå.
À ÿêùî... Êîðîòøå êàæó÷è, öå òå ñàìå, ùî ëàòêè
íàêëàäàòè. Íà ãíèëå. Ëàòêè òðèìàòèìóòüñÿ. À òêà-
íèíà — í³. Ê³íåöü ê³íöåì, íå çàëèøèòüñÿ í³÷îãî...
îêð³ì ëàòîê. ² ùî òîä³?
Çíîâó çàïàëà òèøà. Ëèøå ïîòð³ñêóâàëî ïîë³íî
â áàãàòò³.
— Âîëîäþ! — ñòðåïåíóâñÿ êîðåñïîíäåíò. —
À òâ³é ìåòîä? Íó, òå, ùî Þð³é êàçàâ — ÷îòèðè
òðóïè íà ð³ê? Ìîæå...
— ×îãî òè ïðè÷åïèâñÿ äî ìåíå? — íåïðèâ³òíî
êèíóâ ó â³äïîâ³äü òîé. — Òè ïðî òðóïè â³ä êîãî
ïî÷óâ?
— Â³ä Þð³ÿ...
— Íó òî éîãî é ä³ñòàâàé!
— Íå ï³ä³éäå ¿é öåé ñïîñ³á, Ñàøêî, — âë³ç êà-
ï³òàí. — Íå çëèñÿ. Âîëîäüêà — â³í çíàºø, ñê³ëüêè
òðåíóâàâñÿ, ïåðø í³æ íàâ÷èâñÿ. Ïðàâäà, éîãî
523
êîåô³ö³ºíò êîðèñíî¿ ä³¿ çàðàç, ÿê â ïàðîòÿãà —
òðè-÷îòèðè â³äñîòêè ç êîæíîãî æèòòÿ... àëå æ
â Îëåíè — ùå ìåíøå. Âîíà íå âïîðàºòüñÿ.
— À ùî çíà÷èòü — òðåíóâàâñÿ? — íàøîðîøèâ
âóõà êîðåñïîíäåíò. — Ìîæå...
— Íå ìîæå, — â³äðóáàâ Âîëîäèìèð. — Äå òè
â³çüìåø çàðàç äâ³ òèñÿ÷³ âîðîã³â íàðîäó? ßêèõ òðåáà
ðîçñòð³ëÿòè çà òèæäåíü. ² ç êîæíîãî âçÿòè...
Â³í ìð³éëèâî ç³òõíóâ.
— Ì-äà, àáè ÿ òîä³ âì³â òå, ùî âì³þ çàðàç...
Ó ÷àñè Ñ³ðêà ëåãøå áóëî. Òðè òèñÿ÷³ íåïîâåðòàíö³â
çà ãîäèíó – ³ æîäíîãî êîðåñïîíäåíòà ïîðó÷, ðîáè
ç íèìè, ùî çàõî÷åø.
Æóðíàë³ñòà àæ ïåðåñìèêíóëî.
— Þð³þ, — ðàïòîì ñÿéíóëà äóìêà, é â³í ïî-
ñï³øèâ âèñëîâèòè ¿¿ âãîëîñ, íàâ³òü íå äîìèñëèâøè
äî ê³íöÿ. — Àëå æ òè... Òè æ, ìàáóòü, òåæ... Òðîõè
ñòàðøèé? ², ìàáóòü æå, ï³äòðèìóºø æèòòÿ... òåæ
ÿêèìñü ÷èíîì? ² âçàãàë³, Âîëîäÿ ñêàçàâ, ùî òè —
êîëèøí³é õàðàêòåðíèê? Öå æ ùå... Öå æ, çäàºòüñÿ,
ùå êîçàöüêèé òåðì³í ÿêèéñü?
— ×îìó öå — «êîëèøí³é»? — òðîõè êðèâî
ïîñì³õíóâñü êàï³òàí. — Õ³áà öå áóâàº êîëèøí³ì...
Â³í ïîìîâ÷àâ ³ â³äïîâ³â:
— Òàê.
— Ùî — «òàê»? — íå äî÷åêàâñÿ ïðîäîâæåííÿ
Îëåêñàíäð.
— Òàê, ÿ òðîõè ñòàðøèé... çà Âîëîäèìèðà.
² òåðì³í — ïðàâèëüíèé.
524
— ²?..
— ² öå îçíà÷àº, ùî áëèæ÷å äî çèìè, — â³í ç³-
ãíàâ ç îáëè÷÷ÿ íåð³âíó ïîñì³øêó. — Ìàþ øàíñ...
Ïîìîâ÷àâ.
— Ðîçì³íÿòè ÷åòâåðòó ñîòíþ ðîê³â.
Æóðíàë³ñòà íà÷å ìîëîòîì ïî ãîëîâ³ âäàðèëî.
Òóò, ïîðó÷ ç íèì, ñèä³ëà ëþäèíà... ÿêà, ìîæëèâî,
áà÷èëà Áîãäàíà Õìåëüíèöüêîãî... Ïåòðà Ïåð-
øîãî... Êàòåðèíó... âîþâàëà ç Íàïîëåîíîì... àáî
ïðîòè íüîãî... ³ â Ïåðø³é ñâ³òîâ³é... ³ âçàãàë³...
— Áîãäàíà? — ïîñì³õíóâñü êàï³òàí. — Áà÷èâ
êîëèñü. Õèòðèé áóâ äÿäüêî, ðîçóìíèé òà õèòðèé.
ßê ëèñ. Âîþâàâ êîëèñü ç íèì.
— ßàààê? — êîðåñïîíäåíò ïðîñòî îòåòåð³â.
Âîþâàòè — ç Õìåëüíèöüêèì? Àëå æ...
— ² ç íèì, ³ ï³ä íèì. Âñÿêî áóâàëî. ² íà Ïîëüùó
õîäèâ, ³ íà Ðîñ³þ. ² íà Êðèì, çâ³ñíà ð³÷. Óáèâàâ, çâ³ñíà
ð³÷, ñîòíÿìè. Òàê ³ íàâ÷èâñÿ. Áî ³íàêøå — í³ÿê.
— À...
— À öàð³â — íå äîâåëîñü. Æîäíîãî. Òàê ùî
âèáà÷àé.
— À...
— ² êîëè Íàïîëåîí áóâ — òåæ íå âîþâàâ. Íà
á³ñà âîíî ìåí³? Õî÷à ç â³éíè ñêîðèñòàâñÿ, àÿêæå.
— À...
— À Âåëèêó â³éíó ïåðåñèä³â, òè âæå ïðîáà÷,
ó Àìåðèö³. Ðîçóì³ºø, òðàïèëàñü õîðîøà íàãîäà...
ïîâ÷èòèñü òðîõè.
— À...
525
— À êîëè ïî÷àëàñü ãðîìàäÿíñüêà — òðîõè ïî-
âîþâàâ. Áà÷èâ ä³ðêè â Àðñåíàë³? Òî ê³ëüêà øòóê
ç íèõ — ìî¿.
— Î...
— Í³, Äðóãó ñâ³òîâó ÿ íå ïåðåñèä³â. Ïîâîþâàâ.
Ñàì çà ñåáå.
— Çâ³ñíà ð³÷, — Âîëîäèìèð àæ ðåãîòíóâ. —
Çâ³äêè, òè äóìàºø, â íüîãî ìàïà? Ñàì æå, ìàáóòü,
³ òîïèâ ò³ òàíêè!
— Òðàïëÿëàñü íàãîäà — òî é òîïèâ, — Þð³ÿ
ïðèñîðîìèòè áóëî âàæêî. — Àëå á³ëüøå ñïîñòåð³-
ãàâ. Äå, õòî é êîãî. Ðîçóì³ºø, òàì ³ áåç ìåíå áàãàòî
áóëî... òîïèëüíèê³â. Íàòîì³ñòü íå äåçåðòèðóâàâ...
ÿê äåõòî. ² íà ï³äâîäíîìó ÷îâí³ íå ïðîáóâàâ óòåêòè.
— Òà ïîòîïèëè òîé ÷îâåí, — ìàõíóâ ðóêîþ
Âîëîäèìèð. — Ëåäü âèáðàâñÿ.
Æóðíàë³ñò ñèä³â, ðîççÿâèâøè ðîòà. Îëåíà òåæ
ïðèñëóõàëàñÿ, é êîðåñïîíäåíò öå ïîì³òèâ.
— Ïîñëóõàéòå... — ðàïòîì âèäèõíóâ â³í é ïå-
ðåâ³â ïîãëÿä íà æ³íêó. — Ñëóõàéòå... ÿêùî âè âñ³
òóò òàê³... é Îëåíà ëåæàëà ìåðòâà... òî ñê³ëüêè æ...
Â³í çàòíóâñÿ, àëå æ³íêà âæå ïèðõíóëà é â³ä-
âåðíóëàñü.
— Òàê, — çíîâ êðèâî ïîñì³õíóâñü êàï³òàí. —
Ìè âñ³ òóò...
Â³í ïîìîâ÷àâ, ÷è òî ï³äáèðàþ÷è ïðàâèëüíå
ñëîâî, ÷è òî âèð³øóþ÷è — ÷è êàçàòè éîãî âçàãàë³.
Ñêàçàâ.
— ...òðîõè ñòàðø³. Àí³æ çäàºìîñü.
526
Îëåíà âîðóõíóëàñü, àëå æóðíàë³ñò íå ì³ã áè
ñêàçàòè, ùî îçíà÷àº òîé ðóõ.
— ²...
— Òàê! — âîíà ðàïòîì ïîâåðíóëà äî íüîãî îá-
ëè÷÷ÿ. — ² ÿ! ² çíàºø, ñê³ëüêè?
Óñ³ ìîâ÷àëè.
— ß íàðîäèëàñÿ ó òèñÿ÷à ï’ÿòñîò ø³ñòäåñÿò
äðóãîìó ðîö³! ² ùî òåïåð?
Ó êîðåñïîíäåíòà òðåìò³ëè ðóêè. Â³í ñïàâ ç æ³í-
êîþ, ÿêà áóëà ñòàðøà çà íüîãî... Öèôðè ñêàêàëè
ó ãîëîâ³ é â³ä ðàõóâàííÿ çë³ñíî òà âïåðòî óõèëÿëèñü.
— ² ùî òåïåð? — ðîçäðàòîâàíî ïîâòîðèëà êî-
õàíà, àëå â ãîëîñ³ ¿¿ ÷óëîñü òðåìò³ííÿ.
— Í³÷îãî, — Îëåêñàíäð âçÿâ ¿¿ çà ïëå÷³ é ëà-
ã³äíî ïðèãîðíóâ äî ãðóäåé. — Àáñîëþòíî í³÷îãî.
Í³÷îã³ñ³íüêî öå íå ì³íÿº. ß âñå îäíî...
Â³í çàòíóâñÿ, àëå âñå-òàêè âèäóøèâ ç ñåáå.
— ß âñå îäíî êîõàþ òåáå. ² áóäó çàâæäè.
Â³í çàìîâê, âñòèãøè ïîäóìàòè, ùî çàâæäè
ó öüîìó ðàç³ — îçíà÷àº ëèøå ê³ëüêà ãîäèí.
— ² öå ùå íå âñå! — ïðîøèï³ëà ó â³äïîâ³äü
æ³íêà. — Òè ùå áàãàòî ïðî ìåíå íå çíàºø. ß áóëà...
«Ïîâ³ºþ, — ïðîìàéíóëî ó ìîçêó. — Íó òî
é ùî?»
— Î, ÿ áàãàòî êèì áóëà! ß íàðîäèëàñÿ äîíüêîþ
øëÿõòè÷à. Äâîðÿíèíà, ÿê êàæóòü ó âàñ. Íîáëå, ÿê
êàæóòü ó ìåíø äèêóíñüêèõ êðà¿íàõ. ß ç äèòèíñòâà
âì³ëà ãàíÿòè íà êîíÿõ, ñòð³ëÿòè ç óñüîãî é ðóáàòè
ãîëîâè...
527
— À òàêîæ òàíöþâàòè íà áàëàõ, ãîâîðèòè ôðàí-
öóçüêîþ é êðóòèòè ãîëîâè øëÿõòè÷àì â ðàä³óñ³ ñòà
ê³ëîìåòð³â, — ïîñì³õíóâñÿ Þð³é. — Îëåíêî, íå
çàöèêëþéñÿ íà ïîãàíîìó!
— Ò-òàê... — íåðâîâà ðåàêö³ÿ ïîñòóïîâî ïðî-
õîäèëà, æ³íêà çäðèãíóëàñÿ é çäâèãíóëà ïëå÷èìà. —
Ùîñü ìåí³ õîëîäíî...
Îëåêñàíäð ïîñï³õîì ç³ðâàâ ç ñåáå êóðòêó é íà-
êèíóâ íà íå¿.
— Äÿêóþ... Àëå òî ùå íå âñå. Êîëè ïî÷àëèñÿ ò³
õëîïñüê³ áóíòè...
— Âîíà ìàº íà óâàç³ êîçàöüêî-ïîëüñüê³ â³éíè
ø³ñòíàäöÿòîãî ñòîë³òòÿ, — ñïîê³éíî ïîÿñíèâ
Þð³é.
— Òî áóëè õëîïñüê³ áóíòè! — æ³íêà âïåðòî
ìîòíóëà ãîëîâîþ é çàâìåðëà, ìàáóòü, ÷åêàþ÷è
â³äïîâ³ä³. Àëå íå äî÷åêàëàñÿ.
— Òàê îò, êîëè ïî÷àëèñÿ ò³ áóíòè...
Þð³é ìîâ÷àâ ³ ëèøå ïîñì³õàâñÿ.
— Õëîïè óâ³ðâàëèñÿ ó íàø ìàºòîê. Ñïàëèëè
éîãî. Âáèëè áàòüê³â...
Æóðíàë³ñò äîïèòëèâî ïîãëÿíóâ íà êàï³òàíà.
— Àÿêæå, — çäâèãíóâ òîé ïëå÷èìà. — Â³éíà
º â³éíà.
— Öå áóâ áóíò! — ³ñòåðè÷íî âåðåñíóëà Îëåíà. —
Ìè íå ðîáèëè âàì í³÷îãî ïîãàíîãî! Ëèøå...
— Ëèøå ãðàáóâàëè, áèëè êàí÷óêàìè òà ñà-
äèëè íà ïàëþ, — íàïðî÷óä áàéäóæå â³äãóêíóâñü
528
Þð³é. — À òàêîæ ´âàëòóâàëè æ³íîê, êàë³÷èëè
ä³òåé...
— Öå âñå áóëà â³äïîâ³äü! Íà âàø³ ïîâñòàííÿ!
— Ìîæå áóòè.
Êàï³òàí ãîâîðèâ ñïîê³éíî, é Îëåêñàíäð ï³éìàâ
ñåáå íà äóìö³ — à ÷è ì³ã áè, íàïðèêëàä, â³í... ãî-
âîðèòè ñïîê³éíî... ÿêáè õòîñü âáèâ Îëåíó... õàé
íàâ³òü òðèñòà ðîê³â ïî ñàìîìó ôàêòîâ³ âáèâñòâà?
Âèõîäèëî, ùî íå çì³ã áè.
— ² ÿ âîþâàëà ðàçîì ³ç íàøèìè ãóñàðàìè! Ðóáàëà
ãîëîâè! Ñàäîâèëà íà ïàë³! Ïàëèëà æèâöåì!
Âîíà çàñì³ÿëàñü — âîäíî÷àñ çëîâ³ñíî òà ³ðî-
í³÷íî.
— Ëèøå çàáóëà äîäàòè, — íåçâîðóøíî äîêèíóâ
³ Þð³é. — Ùî îñîáëèâî òîá³ ïîäîáàëîñü ìó÷èòè
õëîï÷àê³â. Ï³äë³òê³â. Ñêàçàòè, ùî òè ¿ì â³äð³çàëà?
É íàâ³ùî?
Â³í ñêàçàâ.
Æóðíàë³ñòà àæ ïåðåñìèêíóëî.
— Òàê... — äèâíî, êàï³òàíîâ³ òàêè âäàëîñü çà-
ñïîêî¿òè æ³íêó. Õàé íàâ³òü òàêèì øîêîâèì ìåòî-
äîì. Òåïåð âîíà ãîâîðèëè òèõî é ñïîê³éíî.
— Òàê. Ìåí³ öå ïîäîáàëîñÿ. Ìåí³ õîò³ëîñÿ
ìó÷èòè. É ìó÷èòèñÿ ñàì³é.
Âîíà ïîñì³õíóëàñü òà ïîâåðíóëàñü äî æóðíà-
ë³ñòà.
— Íó ùî? Ö³êàâî? Íó òîä³ ñëóõàé äàë³. Õî÷åø
âçíàòè, ÿê ÿ ïîìåðëà?
529
Êîðåñïîíäåíò âîäíî÷àñ õîò³â é íå õîò³â, íà-
ñàìïåðåä çäîãàäóþ÷èñü, ùî í³÷îãî ïðèºìíîãî â ò³ì
ïîâ³äîìëåíí³ òî÷íî íå áóäå.
— Íàñ ðîçãðîìèëè. Íå÷åñíî. Ï³äëî. Ç âè-
êîðèñòàííÿì... òàêèõ ñàìèõ ìåòîä³â, ÿê îí çàðàç
Þð³é âèêîðèñòîâóº.
— Àÿêæå, — çäâèãíóâ ïëå÷èìà òîé. — Ëèøå
íåçðîçóì³ëî, ÷îìó òè ââàæàºø ëèöàðñüêèé ïàíöèð
÷åñíèì, à òðîõè ÷àêëóíñòâà — íå÷åñíèì.
— Òîìó ùî!
— À. Íó öå, çâ³ñíà ð³÷, àðãóìåíò.
Îëåíà çö³ïèëà êóëàêè.
— ×îëîâ³ê³â ïîâáèâàëè. Êîãî îäðàçó. Êîãî
çàìó÷èëè. Ñàäèëè íà ïàëþ. Ïàì’ÿòàþ… ÷îòèðè
äåñÿòêè ïàëü. Â äâà ðÿäè. Ðÿäêîì. ² âñ³ çàéíÿò³.
Âîíà çäðèãíóëàñÿ. Óÿâèâøè âèäîâèùå — æóð-
íàë³ñò òåæ.
— À ìåíå... ìåíå…
×îãîñü ñõîæîãî êîðåñïîíäåíò ³ ÷åêàâ. Àëå âñå
îäíî ñëóõàòè öå áóëî ìóêîþ. Íå çã³ðøå çà ïàëþ.
— À ïîò³ì... ïîò³ì çâ’ÿçàëè, çàêèíóëè íà êîíÿ...
Àáî ïàíÿíêó á³ëîò³ëó
Ðîç³ïíåø ãîëó íà êîí³,
Òà é ïóñòèø â ñòåï, —
ïðîöèòóâàâ Âîëîäèìèð. — À ùî Þð÷èêó, ðîáèâ
òè òàêå?
Öèòàòà áóëà çíàéîìà, ìàáóòü, ç ÿêîãîñü ï³ä-
ðó÷íèêà.
530
— ß ùå é íå òàêå ðîáèâ, — êèâíóâ êàï³òàí. —
Êîëèñü ðîçïîâ³ì.
Êîðåñïîíäåíò ìîâ÷àâ. Íàâàíòàæåííÿ íà ïñè-
õ³êó áóëî òðîõè çàâåëèêèì... ÿê äëÿ îäíîãî ðàçó.
Àëå âñå öå âèäàâàëîñü äð³áíèöåþ, ó ïîð³âíÿíí³ ç...
— Õëîïö³! — â³í í³êîëè íå äóìàâ, ùî çìîæå
îòàê-îò ïðèíèæåíî é áëàãàëüíî ïðîñèòè. — Íåâæå
âñå-òàêè í³ÿêîãî ñïîñîáó íåìà? Õàé ïîãàíîãî. Õàé
áîëþ÷îãî. Õàé õî÷ ÿêîãîñü!..
Îëåíà ï³äâåëà î÷³. Ïîãëÿä ¿¿ ñâ³òèâñÿ âîäíî÷àñ
ïîäèâîì òà íàä³ºþ. «Íåâæå é ï³ñëÿ öüîãî? — ñâ³-
òèëîñÿ â íå¿ â î÷àõ. — Íåâæå é ï³ñëÿ öüîãî òè
êàçàòèìåø, ùî êîõàºø ìåíå?»
Àëå â³äïîâ³ñòè íà òîé ïîãëÿä êîðåñïîíäåíò íå
âñòèã. Òîìó ùî â³äïîâ³â êàï³òàí.
— Ñïîñ³á, — ñêàçàâ â³í ï³ñëÿ äîâãî¿ ïàóçè. —
Ñïîñ³á, çâè÷àéíî, º... Íàâ³òü äâà. Àëå ÷åñíî ñêàæó —
æîäåí ç íèõ òîá³ íå ï³ä³éäå.
Çíîâó çàïàëà òèøà.
— Âàì íå íàáðèäëî? — ðàïòîì ïîñì³õíóëàñü
Îëåíà. — Âñå ïðî ñïðàâè òà ïðî ñïðàâè. É çîâñ³ì
çàáóëè, ùî ïîðó÷ ñèäèòü ïðèâàáëèâà æ³íêà. Åõ,
ïîãàí³ ç âàñ êàâàëåðè.
— À é ñïðàâä³, — Âîëîäèìèð òåæ ïîñì³õíóâñÿ,
àëå, íà â³äì³íó â³ä ä³â÷èíè, ïðèõîâàòè øòó÷í³ñòü ö³º¿
ïîñì³øêè éîìó íå âäàëîñÿ. — Òî ùî òè òàì êàçàëà
ïðî ìó÷èòè é ìó÷èòèñÿ? À ëÿ ìóð äå òðóà ó âàø³
ïóðèòàíñüê³ ÷àñè âæå ïðàêòèêóâàòè?
531
Îëåíó õîâàëè ïîíî÷³.
Ò³ëî ¿¿ áóëî çàìîòàíå â ïðîñòèðàäëî, é â³äêðè-
âàòè éîãî Þð³é êàòåãîðè÷íî íå ðåêîìåíäóâàâ.
— ¯é-áîãó, íå âàðòî, — ñêàçàâ â³í, ïîêëàâøè
ðóêó íà ïëå÷å æóðíàë³ñòà. — ² ç íåçâè÷êè. ² òîìó
ùî äëÿ òåáå âîíà íå ïðîñòî ïåðåëþáíèöÿ. ² âçàãàë³.
Â³í íå äîãîâîðèâ, àëå êîðåñïîíäåíò íåïîðóøíî
äèâèâñÿ íà ñïîâèòå â òêàíèíó ò³ëî é í³÷îãî íå ÷óâ.
ßìó âèêîïàâ Âîëîäèìèð. Íà ãëèáèí³ ï³âòîðà
ìåòðè ç ï³ñêó ïî÷àëà âèñòóïàòè âîäà, é ìîãèëó äî-
âåëîñÿ çàëèøèòè íåïðèñòîéíî ì³ëêîþ.
Çáîêó íà ïðîñòèðàäë³ âèñòóïèëà âåëèêà ïëÿìà
íåâèçíà÷åíîãî êîëüîðó.
Ò³ëî ñïóñêàëè âäâîõ, é Îëåêñàíäð, âçÿâøè êî-
õàíó çà ïëå÷³, â³ä÷óâ, ÿê ïàëüö³ éîãî âãðóçëè ó ùîñü
ì’ÿêå òà îãèäíå. ßê õîëîäåöü.
Êîëè Âîëîäèìèð çíîâó âçÿâñÿ çà ëîïàòó, æóð-
íàë³ñòîâ³ ñõîò³ëîñÿ âäàðèòè éîãî ïî ãîëîâ³.
— Ùîñü ïîñòàâèìî çâåðõó? — ä³ëîâèòî çàïèòàâ
êîïà÷.
— Ùî òè òóò ïîñòàâèø, — ìàõíóâ ðóêîþ
Þð³é. — Í³ êàìåíþêè, í³ äåðåâà. Õ³áà ùî ôóò-
øòîê. ² éîãî çíåñå ïåðøèì æå øòîðìîì. Òà é âçà-
ãàë³ — ïðèâåðòàòè óâàãó íàì çàðàç íå âàðòî.
Çà ö³ ñëîâà æóðíàë³ñòîâ³ ñõîò³ëîñÿ âáèòè ùå
é êàï³òàíà.
Âîíè âèðóøèëè, ÿê ò³ëüêè ïîðîæåâ³â îáð³é.
532
Âèÿâèëîñü, ùî áîðòîâà õèòàâèöÿ — íàéïàñ-
êóäí³øà.
Êîðàáåëü éøîâ óçäîâæ Òåíäðè. Âçäîâæ äîâãî¿,
âóçåíüêî¿ òà ëåäü ï³äíÿòî¿ íàä âîäîþ ñìóæêè ï³ñêó.
Õâèë³ êîòèëèñÿ ç ìîðÿ, ãóïàþ÷è ñóäíî ó ïðàâèé
áîðò é ï³äãàíÿþ÷è éîãî áëèæ÷å äî áåðåãà.
Ãóïàëî äîáðÿ÷å. Õèòàëî òåæ.
Çà äâ³ ãîäèíè òàêî¿ ïîäîðîæ³ Îëåêñàíäð âèòðà-
âèâ çà áîðò óâåñü ñí³äàíîê é ñïðîáóâàâ âèòðóñèòè
ùå é âå÷åðþ — àëå öå íå âäàëîñÿ. Êîë³ð éîãî îá-
ëè÷÷ÿ ñòàâ ïðèáëèçíî òàêèì ñàìèì, ÿê ïëÿìè íà
ïðîñòèðàäë³.
Êîðàáåëü éøîâ ê³ëüêà ãîäèí, àëå ïåéçàæ íå
ì³íÿâñÿ. Ëèøå òðîõè âùóõ â³òåð, çàì³ñòü ðåâ³òè,
â³í òåïåð ïðîñòî ñâèñò³â, é õâèë³ ãóïàëè âæå íå
òàê ñèëüíî.
— ...êî! Ñàøêî!
Îëåêñàíäð àæ çäðèãíóâñÿ. Îãëÿíóâñÿ.
— Ñàøêî!
Âèÿâëÿºòüñÿ, òî ãóêàâ ç ðóáêè êàï³òàí.
— Ãà?
— Éäè ñþäè!
Äîâåëîñü ï³ä³éòè.
— Â³çüìè Âîâêó...
Íàâ³òü òóò â³òåð äîâîäèëîñü ïåðåêðèêóâàòè.
— É ïåðåâ³ðòå âñ³ àêâàëàíãè. Çàáèéòå áàëîíè.
Äî ê³íöÿ. Ñòàðå ïîâ³òðÿ — ñòðàâ³òü.
— Äîáðå.
533
Âèÿâèëîñü, ùî Âîëîäèìèð ï³ñëÿ â÷îðàøíüîãî
âæå îêëèãàâ, ïî÷óâàº ñåáå ö³ëêîì äîáðå é íàâ³òü
ïåðåáóâàº ó íåïîãàíîìó ãóìîð³ òà çíîâó ñõèëüíèé
äî ÷èòàííÿ ëåêö³é.
— Îñü äèâèñü, — âîäíî÷àñ ðîçêàçóâàâ òà ïî-
êàçóâàâ â³í. — Òóò æå, ó ìàøèííîìó, â íàñ êîìï-
ðåñîð. Öå äîáðå — òîìó ùî ïðèâ³ä â³ä îñíîâíîãî
äâèãóíà, é êîìïðåñîð ìè ïîñòàâèëè äîñèòü ìîãóò-
í³é. Îäèí àêâàëàíã çàáèâàº çà äåñÿòü õâèëèí. ² öå
ïîãàíî — òîìó ùî äèçåëü — öå ñîëÿðêà, ìàñòèëî,
äèì... à ÿêùî öå ãîñïîäàðñòâî õî÷ òðîõè ïîòðàïèòü
â áàëîí — òî âñå. Ãðåöü. Íà ãëèáèí³ òðèäöÿòè
øåñòè ìåòð³â...
Â³í çàòíóâñÿ, é æóðíàë³ñò çðîáèâ çàðóáêó íà
íîñ³.
— ...³ âçàãàë³ íà ãëèáèí³, á³ëüø³é çà äåñÿòü
ìåòð³â, áóäü-ÿêèé äîì³øîê ó ïîâ³òð³ ïî÷èíàº ä³-
ÿòè çíà÷íî äóæ÷å, àí³æ íà ïîâåðõí³. Íà ïîâåðõí³
òè áåíçèíó, íàïðèêëàä, íþõíóâ, ïèêó ñêðèâèâ,
÷õíóâ — ³ ï³øîâ äàë³. À íà ãëèáèí³ — âñå, î÷ìàí³â.
À îñîáëèâî íåáåçïå÷í³ âèõëîïí³ ãàçè. Áî â íèõ
áàãàòî ÷îãî — é âóãëåêèñëîòà, é îêèñ âóãëåöþ.
Êîâòíåø çà îäèí âäèõ ñìåðòåëüíó äîçó, ³ íå â³ä-
÷óºø. Òàê îò. Ùîá öå íåéòðàë³çóâàòè, ìè âñìîê-
òóâàëüíèé ïàòðóáîê âèâåëè íà âåðøå÷îê ðóáêè.
Âïåðåä. Ïîäàë³ â³ä âèõëîïó é áëèæ÷å äî ñâ³æîãî
ïîâ³òðÿ. Òðóáêà ïðîõîäèòü ïîï³ä ðóáêîþ, ÷åðåç
ñàëîí, ÿêùî òè ïîì³òèâ...
Êîìïðåñîð òîðîõò³â é àæ ïàø³â æàðîì.
534
— À ùå, — òîðî÷èâ äàë³ Âîëîäèìèð. — Ïî-
â³òðÿ ïðè ñòèñíåíí³ íàãð³âàºòüñÿ. Òîìó äîâåëîñÿ
ìîíòóâàòè ùå é äîäàòêîâó ñèñòåìó îõîëîäæåííÿ...
Æóðíàë³ñò, ðîçâåðòàþ÷èñü, âèïóñòèâ ç ðóê àê-
âàëàíã, ñïðîáóâàâ óï³éìàòè, çà÷åïèâñÿ ðóêîþ îá
ÿêèéñü ãîñòðèé ê³íåöü é îéêíóâ âäðóãå. Íà äîëîí³
ìèòòþ íàáóõëà êóëüêà êðîâ³. Êàïíóëà. Íàáóõëà
çíîâó.
— Ñàøóíþ, íó õàé òîá³ ÷îðò... íó ÿê öå òè ïðè-
ìóäðÿºøñÿ... íà ð³âíîìó ì³ñö³!
Êîðåñïîíäåíò äèâèâñÿ íà Âîëîäèìèðà òðîõè
í³ÿêîâî, à íà ðóêó — ç òðèâîãîþ.
— Ñèëüíî ðîçáèâ?
— Òà íå äóæå...
Àëå êðîâ êàïàëà.
— Â ãðÿçþêó ðàíîþ âë³ç, öå ïîãàíî, — â³í ç³-
òõíóâ. — Ó íàñ ñïèðò àáî ùîñü òàêå ùå çàëèøèëîñÿ?
Âîëîäèìèð êîðîòêî áåêíóâ, âèñëîâèâøè òèì
ñàìèì ñâîº ñòàâëåííÿ äî ñïèðòó. Ï³ñëÿ â÷îðàø-
íüîãî. Ìîæíà áóëî çàêëàñòèñÿ, ùî äî âå÷îðà
ñòàâëåííÿ çì³íèòüñÿ.
Ñêàçàâ:
— Íó ï³äè, ïðîìèé. Ñïèðò òàì æå, äå é áóâ.
Ó ñàëîí³. Ó ïëàñòìàñîâ³é ïëÿøö³.
Ñàëîí áåç Îëåíè íàãàäóâàâ êâàðòèðó ïîê³éíèêà.
Îäðàçó ï³ñëÿ ïîõîðîíó. Íà÷å é âñå òàê — àëå âæå
ùîñü íå òå.
Ñïèðò äîáðÿ÷å ñìåðä³â é áîëþ÷å ùèïàâ ðîç’ÿò-
ðåíó ðàíó.
535
— Ñàøêî! ×è òè òàì... — êð³çü â³ä÷èíåí³ äâåð³
çàçèðíóâ êàï³òàí, íþõíóâ ïîâ³òðÿ, ñêðèâèâñÿ
é ëèøå ïîò³ì çàââàæèâ ñêðèâàâëåíó ðóêó. — À,
ë³êóºøñÿ... Íó ãàðàçä, ÿ ñàì... Äî ðå÷³, ñêîðî áó-
äåìî Çàë³çíèé Ïîðò ïðîõîäèòè, ³ Ëàçóðíå. Ñõîäè,
ïîäèâèñü.
Â Çàë³çíîìó Ïîðòó æóðíàë³ñò êîëèñü áóâ. Á³ëüø
òîãî — â îäíîìó ç ïàíñ³îíàò³â, ðîçòàøîâàíèõ
íåïîäàë³ê á³ëÿ áåðåãà, ìàâ êîëèñü âåëüìè ðîìàí-
òè÷íó ïðèãîäó. Àëå âæå òîä³ áåðåãè çàñì³òèëè,
íàòèêàëè ïëÿæíèõ ãðèáî÷ê³â, ÿòîê, êàá³íîê äëÿ
ïåðåîäÿãàííÿ òà ñòîâï³â ç ãó÷íîìîâöÿìè... à òåïåð,
ìàáóòü, çàïàñêóäèëè îñòàòî÷íî.
Àëå âñå-òàêè æóðíàë³ñò íå âòåðï³â ³ âèñêî÷èâ
ïîäèâèòèñü.
Òåíäðà çíèêëà, ïî÷àâñü ÷è òî îñòð³â, ÷è òî ï³â-
îñòð³â Äæàðèëãà÷. Òàêèé íåâèçíà÷åíèé ñòàòóñ â³í
ìàâ ç ïðè÷èíè ðåãóëÿðíîãî ðîçìèòòÿ òà çàòîïëåííÿ
ïåðåøèéêà.
Æóðíàë³ñò ãàäàâ, ùî Þð³é ñêåðóº êîðàáåëü
âçäîâæ ï³âîñòðîâà, — àëå â³í íåñïîä³âàíî ïîâåð-
íóâ øòóðâàë ïðàâîðó÷, é çåìëÿ ïî÷àëà â³ääàëÿòèñü.
ßê íå äèâíî, õèòàâèöÿ îäðàçó çìåíøèëàñÿ. Õâèë³
òåïåð áóëè õî÷ ³ âåëèê³, àëå ïîëîã³. Êîðàáåëü âè-
äèðàâñÿ íà âåðøå÷îê ³ ïàäàâ âíèç — àëå öÿ ãîéäàëêà
ìàëà òàêó àìïë³òóäó, ùî ïðàêòè÷íî íå â³ä÷óâàëàñü.
Âîäà ñòàëà òåìí³øîþ òà ïðîçîð³øîþ âîäíî÷àñ.
Çíèêëè ìåäóçè.
Çíà÷íî ïîìåíøàëî ÷àéîê.
536
— Î-õî-õî, — âèë³ç, âðåøò³-ðåøò, íà ïàëóáó Âî-
ëîäèìèð. — Îöå òîá³ é â³äêðèòå ìîðå! Ñòðàøíî?
Ñòðàøíî òàêè áóëî. Íàâ³òü íå ñòðàøíî —
à ÿêîñü... íåçàòèøíî. Àëå ïðèçíàâàòèñÿ â ò³ì íå
õîò³ëîñü.
— À ÷îãî òóò áîÿòèñÿ? — çäâèãíóâ ïëå÷èìà
êîðåñïîíäåíò. — Áåðåã íåäàëåêî, ñóäíî õîðîøå,
øòîðìó íåìà. Òà é, ê³íåöü ê³íöåì, äâàäöÿòü ïåðøå
ñòîë³òòÿ íàäâîð³. Âèòÿãíóòü... ÿêùî ùîñü.
— Àãà, — êèâíóâ Âîëîäèìèð. — Êîìàíäè ïðè-
áëèçíî ñîòí³ êîðàáë³â íà ð³ê òåæ òàê ââàæàþòü.
— Ãà?
— Àãà.
² ïîë³ç íàçàä, ó ìàøèíó.
— ²äè, àêâàëàíãè ïðèéìàé! — ãóêíóâ â³í âæå
çâ³äòè.
Äîâåëîñÿ ïðèéìàòè.
Âèòÿãàòè äîñèòü âàæê³ çàë³çÿêè ç âóçüêîãî ëþêà
áóëî íåçðó÷íî.
Àêâàëàíãè ðîçñòàâèëè â ãí³çäàõ ó ñàëîí³. Êîëè
æóðíàë³ñò ñòàâèâ ïåðåäîñòàíí³é, êàï³òàí âèñóíóâñÿ
ç ðóáêè, êèâíóâ çàäîâîëåíî é ïîâ³äîìèâ:
— Ìàéæå íà ì³ñö³.
— À ÿê òè âèçíà÷èâ? — îäðàçó æ çàïèòàâ æóð-
íàë³ñò.
Â³í ãàäàâ, ùî Þð³é ïîâ³äîìèòü éîìó ùå ÿêèéñü
÷àêëóíñüêèé ñåêðåò, àëå òîé ëèøå ïîäèâèâñÿ íà
íüîãî, ÿê íà äóðíèêà, é êîðîòêî êèíóâ:
— Ïî GPS’ó, çâè÷àéíî.
537
Äîâåëîñü ïðîêîâòíóòè.
Ùå ÷åðåç ï³âãîäèíè êàï³òàí çìåíøèâ õ³ä é íå-
ñïîä³âàíî äëÿ âñ³õ ðèêíóâ ñèðåíîþ.
— Ââââââââà! — ðîçêîòèëîñÿ íàä ïóñòåëüíèìè
õâèëÿìè. — Âââââââââà-âââââââââà!
— Òè ÷îãî? — ï³äñêî÷èâ äî ðóáêè Âîëîäèìèð,
àëå ïîãëÿíóâ íà ìîí³òîð, ïîñì³õíóâñÿ, é ñàì ðà-
ä³ñíî çàãîðëàâ:
— Åãåé-ãåé!
Êîðåñïîíäåíò â³ä÷óâ, ùî éîãî òåæ ïîñòóïîâî
îõîïëþº ðàä³ñíå õâèëþâàííÿ. Áàéäóæå, ùî í³÷îãî
ùå íå çíàéøëè. Áàéäóæå, ùî í³÷îãî ùå íå ä³ñ-
òàëè. Áàéäóæå, íàâ³òü, ùî òàì, ó ìîêðîìó ï³ñêó,
çàëèøèëàñÿ...
Â³í ñòðåïåíóâñÿ é çàìîòàâ ãîëîâîþ. Ðàä³ñòü
ë³çëà íå çñåðåäèíè, ÿê ïîâèííî, à çâ³äê³ëÿñü... çîâí³.
Íà÷å â³í íàðêîòè îáêóðèâñÿ.
— Ãåé, õëîïö³!
«Õëîïö³» íå ìîãëè íà ì³ñö³ âñòîÿòè, à Âîëî-
äèìèð — òîé âçàãàë³ ìàëî íå òàíöþâàâ ïî ïàëóá³.
— Õëîïö³, ùîñü íåãàðàçä!
Ïåðøèì éîãî ïî÷óâ êàï³òàí, ïîñì³õíóâñÿ ó â³ä-
ïîâ³äü — òà ùî òàì ìîæå áóòè íåãàðàçä! ìè æ ä³-
éøëè! ä³éøëè, ðîçóì³ºø... — ïîò³ì, âèäíî, âñå-òàêè
ùîñü óòÿìèâ òà ñïîõìóðí³â.
— Âîâêî! — ðèêíóâ â³í êð³çü â³ä÷èíåí³ äâåð³. —
Âîâêî, õàé òîá³ ÷îðò! Òè ÷óºø? Òà ñõàìåíèñü æå!
Öå ãàëóøêà ïðàöþº!
538
Âîëîäèìèð ãèêíóâ, âèëóïèâ î÷³, àëå çà ìèòü
âæå îãîâòàâñÿ.
É êîðåñïîíäåíò â³ä÷óâ, ÿê ðàä³ñòü òèøêîì-íèø-
êîì êðàäåòüñÿ ãåòü ³ç éîãî ñâ³äîìîñò³.
— Îòàêî¿ òîá³, — Âîëîäèìèð ïîòðóñèâ ãîëî-
âîþ. Éîãî, ìàáóòü, çà÷åïèëî íàéäóæ÷å. — Í³÷îãî
ñîá³ — ãàëóøêè ï³øëè! Íó, ÿ ðîçóì³þ — ì³íó çà-
ìàñêóâàòè... àáî îõîðîíöÿ çâåðõó ïîêëàñòè... àëå
òàêå!..
Þð³é òåæ, ìàáóòü, â³ä÷óâàâ ñåáå íå çîâñ³ì çà-
òèøíî.
— Ñàøêî, — íàâ³òü ãîëîñ éîãî ñòàâ òðîõè
õðèïêèì. — Òè â íàñ íàéá³ëüø...
Â³í çàìèñëèâñÿ, øóêàþ÷è ïðàâèëüíå ñëîâî.
— Íàéìåíø ï³ääàºøñÿ íà òàê³ ïðîâîêàö³¿. Òî
ïèëüíóé. ² ÿêùî â³ä÷óºø â ñîá³ ÿêóñü åìîö³þ — çà-
éâó, àáîùî... Òî îäðàçó êàæè. ² ï³äè â³çüìè ó ñà-
ëîí³... äåñü ó øàôö³... ïëàñòìàñîâó ïëÿøêó ç âîäîþ.
ßêùî õòîñü ³ç íàñ áóäå îïèíàòèñÿ, àáî äî òÿìè íå
çìîæå ïðèéòè...
— Òî ïëþé ç ò³º¿ ïëÿøêè ïðîñòî ó ïèêó, —
ñêàçàâ âñå ùå áë³äèé Âîëîäèìèð. — ² ìåí³, é êà-
ï³òàíîâ³!
Ïîäóìàâ é äîäàâ:
— ² ìåí³ íàéïåðøå, áî ùîñü âîíî íà ìåíå...
çàíàäòî ä³º.
Â³í âèíóâàòî ïîãëÿíóâ íà êàï³òàíà é â³ä³éøîâ.
— Àãà, — Þð³é êèâíóâ. — ² ïðî ñåáå òåæ, äî
ðå÷³, íà çàáóâàé. À çàðàç...
539
Â³í êèíóâ ïîãëÿä íà ìîí³òîð.
— À çàðàç... Âîâêî, ÷îãî ðîçñ³âñÿ! Àíó ä³ñòàâàé
ïàðàâàíè!
Çàãàäêîâ³ «ïàðàâàíè» âèÿâèëèñü õèòðèìè ïî-

ïëàâêàìè. Âîëîäèìèð ñêèíóâ ¿õ ïî îáèäâà áîðòè,
ãóêíóâ êàï³òàíîâ³ — ìîâëÿâ, ãîòîâî!, ñ³â ñàì
é ïîñàäèâ á³ëÿ ³íøîãî áîðòó êîðåñïîíäåíòà — âè-
òðàâëÿòè àíòåíó.
Àíòåíà ìàëà âèãëÿä äîâãîãî êàáåëþ â òîâñò³é
³çîëÿö³¿, íå ñëóõàëàñÿ, âèðèâàëàñÿ ç ðóê é íàìàãà-
ëàñÿ âåñü ÷àñ ñêðóòèòèñÿ â ê³ëüöÿ.
Þð³é äàâ ìàëèé õ³ä. Ïîïëàâö³-ïàðàâàíè íå-
ãàéíî ðîç³éøëèñü íà ï³âñîòí³ ìåòð³â, óòâîðèâøè
òàêèé ñîá³ ð³âíîáîêèé òðèêóòíèê. Îëåêñàíäð ñïî-
÷àòêó íå çðîçóì³â, â ÷îìó ñïðàâà, ïîò³ì äîòÿìèâ,
ùî íà ïîïëàâöÿõ, ìàáóòü, ñòîÿòü â³äïîâ³äí³ ðóë³
é âèõîäèòü ùîñü íà çðàçîê ïîâ³òðÿíîãî çì³ÿ.
Âîëîäèìèð ïðèòÿãíóâ é ñïóñòèâ ó âîäó äîâãàñ-
òèé ïðåäìåò îáò³÷íî¿ ôîðìè.
— Öå ÃÀÑ, — êèíóâ â³í íà õîäó, é ïîêè æóð-
íàë³ñò ìóäðóâàâ — íà á³ñà ñêèäàòè â âîäó ãàñ ó áà-
ëîí³, — ïîÿñíèâ: — Òîáòî ã³äðîàêóñòè÷íà ñòàíö³ÿ.
Á³÷íîãî îãëÿäó.
Âò³ì, öå òàêîæ ìàëî ùî ãîâîðèëî êîðåñïîí-
äåíòó.
Êàï³òàí ïîâ³äêðèâàâ âñ³ ïàíåë³, é ó ðóáö³ òåïåð
ïðàöþâàëè âñ³ ìîí³òîðè — âîäíî÷àñ. Îäèí ç íèõ
ïîêàçóâàâ ì³ñöåçíàõîäæåííÿ, ùå îäèí, ÿê âæå
540
çíàâ Îëåêñàíäð — ïðîô³ëü äíà é ãëèáèíó... ³íø³
ìåðåõò³ëè ÿêèìèñü öèôðàìè, ãðàô³êàìè, ð³çíî-
êîëüîðîâèìè ä³àãðàìàìè... Þð³é êðóòèâ ãîëîâîþ
íà âñ³ áîêè é, çäàâàëîñü, âñòèãàâ óñå öå ñïðèéìàòè.
— Ë³âèé ï³äòÿãíè! — íà ñåêóíäó â³í â³ä³ðâàâñÿ
â³ä ìîí³òîð³â, ùîá äàòè âêàç³âêó Âîëîäèìèðó. —
À ÃÀÑ ïîïóñòè ùå ìåòð³â íà äåñÿòü.
Âîëîäèìèð êðóòèâñÿ ñåðåä òðîñ³â òà ëåá³äîê
é íàãàäóâàâ ÷è òî áîæåâ³ëüíîãî ïàâóêà, ùî ïëåòå
ïàâóòèííÿ àáèÿê, ÷è òî äÿäüêà ç ÿêîãîñü ô³ëüìó,
ùî çàïëóòàâñÿ â ìîòóçêàõ â³ä äçâîí³â. Íå âèñòà÷àëî
ëèøå ìåòàëåâèõ óäàð³â. É ÷îìóñü ïî÷àëà áîë³òè
ãîëîâà.
Îëåêñàíäð ñïóñòèâñÿ â ñàëîí é ïðèòóëèâñÿ ëî-
áîì äî ïðîõîëîäíî¿ ìåòàëåâî¿ ñòîéêè.
— Áàìììì! — ïî÷óëîñÿ í³çâ³äê³ëÿ. — Áàìììì!
Áàìììì!
Æóðíàë³ñò â³äñàõíóâñÿ. Áàìêàííÿ ïðèïèíèëîñü.
Â³í ïðèòóëèâñÿ äî çàë³çÿêè ùå ðàç. Áàìêíóëî
çíîâó.
— Õëîïö³! — êîðåñïîíäåíò âèñêî÷èâ íà ïà-
ëóáó. — Ó íàñ ï³ä äíîì ùîñü áàìêàº! Íà÷å õòîñü
çíèçó ìîëîòêîì òà çóáèëîì ïðàöþº!
— Òî ÃÀÑ, — íåóâàæíî ïðîáóðêîò³â êàï³-
òàí. — Íàì ùå í³÷îãî, à çíàºø, ñê³ëüêè âîíî ðèáè
ïîãëóøèòü! ²äè çâ³äñè, íå çàâàæàé!
Îáëè÷÷ÿ Þð³ÿ áóëî ñêðèâëåíå â íåïðèºìíó
ãðèìàñó — ìàáóòü, ùîñü íå çàëàãîäèëîñÿ.
541
Íà äèâî, Âîëîäèìèð òåæ ìàâ âèãëÿä ñóâîðèé
òà íåïðèâ³òíèé, íà÷å ïîì³÷íèê éîìó é íå ïîòð³áåí
áóâ.
— ×îãî ïðèïåðñÿ? — êèíóâ â³í, ï³äòÿãàþ÷è äâà
òðîñè âîäíî÷àñ. — Ðîáîòè íåìà?
Êîðåñïîíäåíò ç³òõíóâ, ïîâåðíóâñÿ â ñàëîí é â³ä-
êðèâ øàôó. Ãîëîâà íåãàéíî ïî÷àëà áîë³òè äóæ÷å.
Öå áóëî ï³äîçð³ëî.
— Àíó-àíó... — â³í âçÿâ ïëàñòìàñîâó ïëÿøêó.
Âèêðóòèâ êîðîê. Íþõíóâ.
Íå ïàõëî í³÷èì.
Îáåðåæíî õëþïíóâ ñîá³ íà äîëîíþ é ðîçòåð
ïî îáëè÷÷þ.
Ãîëîâíîãî áîëþ ÿê íå áóëî.
— Àãà!
ßê ëàÿâñÿ êàï³òàí — áóëî ÷óòíî ùå ç òðàïó.
Ïðî âñÿê âèïàäîê æóðíàë³ñò ï³äêðàâñÿ ç ³íøîãî
áîêó é õëþïíóâ ð³äèíîþ íåñïîä³âàíî. Þð³é ìèòòþ
ñàõíóâñÿ íàçàä, àëå ö³âêè âñå-òàêè íå óíèêíóâ, é àæ
ôîðêíóâ.
— Çäóð³â? — ïî÷àâ áóâ â³í, àëå òóò-òàêè ïðè-
ñëóõàâñÿ ñàì äî ñåáå é íåñïîä³âàíî ïîñì³õíóâñÿ. —
À, îí âîíî ùî! Ìîëîäåöü!
Ðîçâåðíóâñÿ äî êîðìè é ãóêíóâ:
— Âîëîäþ! Àíó ïîêèíü âñå, á³æè ñþäè!
É ñòèõà äîäàâ:
— ² éîìó õëþïíè.
Îëåêñàíäð õëþïíóâ. ßêùî ÷åñíî — òî ùå é ç
ïðåâåëèêèì çàäîâîëåííÿì.
542
— Òâîþ ìàòü! — çàãîðëàâ îáëèòèé. — Potztausent
sapperment nocheinmal! À…
Â³í òåæ çàìîâê ³ ïðèñëóõàâñÿ.
— À âò³ì, ìîëîäåöü!
Þð³é êîðîòêî ðåãîòíóâ.
— Ïèëüíóé é äàë³!
Äîâåëîñü ïèëüíóâàòè.
Çà íàñòóïí³ òðèäöÿòü õâèëèí íåâ³äîìà «ãàëóøêà»
ïðîÿâèëà ñåáå ùå äâ³÷³ — ïåðøèé ðàç íàïàäîì
ðîçïà÷ó — ààààà! âæå ï³âãîäèíè øóêàºìî é í³÷î-
ã³ñ³íüêî íå çíàéøëè! âñå ïðîïàëî, âñå ïðîïàëî, ÷àñ
çáèðàòè ìàíàòêè é ò³êàòè äîäîìó ÿêíàéøâèäøå,
à ùå êðàùå — íå çáèðàòè, à îáð³çàòè âñå ê á³ñîâ³é
ìàì³, é äîäîìó, äîäîìó, äîäîìó...
Àëå òóò íàâ³òü ïëÿøêà íå çíàäîáèëàñü, âèñòà÷èëî
çäîðîâîãî ãëóçäó.
À äðóãèé ðàç æóðíàë³ñòîâ³ çàõîò³ëîñÿ ñïðàâèòè
ìàëó íóæäó. Â³í îáïåðñÿ îá ëåºð... ñòàâ ñïèíîþ äî
â³òðó... ³ âðàç çðîçóì³â, ùî òàì, â ãëèáèí³ — ùîñü º.
Ùîñü ñòàðå. Ìîãóòíº. Ñòðàøíå.
Àëå âîäíî÷àñ ëàã³äíå ïî-ìàòåðèíñüêè. Äîáðå.
Ëàñêàâå. Ïðèºìíå.
É êëè÷å äî ñåáå.
Âîëîäèìèð ëåäü âñòèã ñõîïèòè éîãî çà øòàíè.
² ç äîáðå ïîì³òíèì çàäîâîëåíèì âèðàçîì âè-
õëþïàâ Îëåêñàíäðîâ³ â ïèêó ï³âïëÿøêè.
— Äÿêóþ... — âèäóøèâ òîé ç ñåáå, â³äôîðêàâ-
øèñü. — Äî ðå÷³, à ùî âîíî òàêå?
Â³í êèâíóâ íà ïëÿøêó.
543
— Âîäà, çâ³ñíî, — çäèâóâàâñü Âîëîäèìèð.
— Ñâÿòà?
— Òà í³, — âèÿâëÿºòüñÿ, â³í òåæ íå ðîçó÷èâñÿ
äèâèòèñÿ, ÿê íà äóðíÿ. — Çâè÷àéíà âîäà. Ç Äí³ïðà.
Â³í ïîìîâ÷àâ é äîäàâ:
— Ëèøå òåêó÷à.
Ìàáóòü, öÿ âëàñòèâ³ñòü áóëà ÷èìîñü âàæëèâèì,
ùî Âîëîäèìèð âèä³ëèâ ¿¿ ó îêðåìå ðå÷åííÿ.
É íà öüîìó àòàêè ïðèïèíèëèñü.
Òðàëèëè ìîðå ùå äîâãî — äî âå÷îðà. Ê³ëüêà
ðàç³â Þð³é ãóêàâ Âîëîäèìèðîâ³ — é òîé îäðàçó
êèäàâ ó ìîðå ÿê³ñü ïðåäìåòè. Ùîñü ñõîæå íà áëÿ-
øàíêè ç-ï³ä ôàðáè. Âò³ì, ìîæëèâî, ðàí³øå âîíè
íèìè é áóëè.
— Öå ìàÿêè, — ïîÿñíèâ ó ïàóç³ Âîëîäèìèð. —
Òèïó çàïèò-â³äïîâ³äü. Þðêî íàø ùîñü áà÷èòü íà
äí³ — é êàæå öå ì³ñöå ïîçíà÷èòè. À ïîò³ì ñêàæå
êîìïîâ³ — àíó ïèñíè ìàÿêó ¹ 3, ùîá òîé â³ä-
ãóêíóâñÿ. ² òîé â³äãóêóºòüñÿ.
«ßê?» — íå âñòèã çàïèòàòè êîðåñïîíäåíò. Íå
âñòèã, áî Âîëîäèìèð â³äïîâ³â ðàí³øå:
— Òåæ ïèùèòü.
Çàìîâê íà õâèëèíó é çàäóìëèâî äîäàâ:
— À òîä³ õòîñü ñïóñêàºòüñÿ â ãëèáèíó é äè-
âèòüñÿ, ùî ñàìå ìè òàì çíàéøëè.
Äèçåëü çìîâê, Þð³é çàãîðëàâ ç ðóáêè, é Âîëî-
äèìèð ïîñï³õîì êèíóâ ó ìîðå ùå îäíó áëÿøàíêó.
— ² ÿê³ð òåæ! — ãóêíóâ âæå íå ç ðóáêè, à ç íîñà
êàï³òàí. — Áî öå, ìàáóòü, òàêè âîíî!
544
Âîëîäèìèð çàãóðêîò³â êàáåñòàíîì òà ëàíöþãîì,
à æóðíàë³ñò, çâ³ñíà ð³÷, ïîãëÿíóâ ç áîðòó ó âîäó…
Âîäà áóëà òåìíà. Ñèíüî-çåëåíà çâåðõó — é òåìíà,
àæ ÷îðíà ó ãëèáèí³.
Íàòîì³ñòü íà ìîí³òîð³ ó ðóáö³... ìàéæå ó öåí-
òð³... ëèøå òðîõè çñóíóòèé âá³ê...
Çàâìåð-çàñòèã íåïîðóøíî òðîõè ñïîòâîðåíèé,
àëå âñå-òàêè äîñèòü ÷³òêèé ñèëóåò.
Ë³òàê.
Ë³òàê áåç õâîñòà.
Ç íàï³âîä³ðâàíèì ë³âèì êðèëîì.
Àëå — ë³òàê.
«Îí ïðî ÿêèé äþðàëü ãîâîðèâ êàï³òàí!» — ïðî-
ìàéíóâ â ãîëîâ³ êîðåñïîíäåíòà ñï³çí³ëèé çäîãàä.
Îò òóò-òî ¿õ óñ³õ ³ íàêðèëî.
Çàçâè÷àé àòàêè ïî÷èíàëèñÿ íåñïîä³âàíî é ï³äëî.

Ãîä³ áóëî íàâ³òü âèçíà÷èòè, êîëè ðàïòîì ïîãàíèé
íàñòð³é ïåðåõîäèòü â äåïðåñ³þ òà áàæàííÿ ñòðèá-
íóòè çà áîðò; àáî ðàä³ñòü çàòîïëþº ìîçîê, ³ ñåðöå
ìàëî íå âèñêàêóº ³ç ãðóäåé... à ïîò³ì òàêè âèñêàêóº.
Àáî ñîíëèâ³ñòü, àáî â³ä÷àé, àáî ðàïòîâå ðîçäðà-
òóâàííÿ — ÷è ùî òàì ùå ïðèáåðåãëè çàêëàäíèêè
íåâ³äîìî¿ «ãàëóøêè»?
Òóò âñå áóëî íàâïàêè.
×óæà âîëÿ, íå êðèþ÷èñü, ïðîðâàëàñü â ñâ³äî-
ì³ñòü é çàãîâîðèëà.
545
«Ùî âàì òðåáà... — âîëàëè â ãîëîâ³ ãîëîñè —
áåçãó÷í³ é îãëóøëèâ³ âîäíî÷àñ. — ßê âè íàáðèäëè...
Íå ÷³ïàéòå íàñ... Ìè íå õî÷åìî íà ïîâåðõíþ...»
Ìîðîç êîòèâñÿ ïî øê³ð³, é ñåðöå ïî÷èíàëî
ãóïàòè ç ïåðåëÿêó.
«Ùî âàì äàòè, ùîá âè â³ä÷åïèëèñÿ? Õî÷åòå
ùàñòÿ? Áåð³òü!»
Æóðíàë³ñò â³ä÷óâ ñåáå òàê, í³áè ãåðî¿íîì øèð-
íóâñÿ. Âñå, ÷îãî ìîæíà áóëî äîñÿãòè, — â³í äîñÿã.
Ùî ìîæíà áóëî îòðèìàòè — â³í îòðèìàâ. Äå âàðòî
áóëî ïîáóâàòè — â³í ïîáóâàâ.
Ëèøå äåñü ãëèáîêî-ãëèáîêî ëèøàëîñÿ óñâ³äîì-
ëåííÿ òîãî, ùî íàñïðàâä³ öüîãî íåìà.
«Õî÷åòå ðîçóìó? Ëîâ³òü!»
Íàéâàæ÷³ çàäà÷³ ðàïòîì âèäàëèñü ³ãðàøêîâèìè.
Â³í çíàâ, ÿê ¿õ âèð³øèòè, çíàâ, ÿê ï³äíÿòè Îëåíó,
çíàâ, ùî çàäóìàâ çðîáèòè ç³ ñêàðáîì Þð³é ³ ÷èì
ñàìå ìîæå ñòàòè íåáåçïå÷íèì Âîëîäèìèð.
Ëèøå ïðîìàéíóëà äóìêà, ùî éîãî äóìêè òåïåð
òåæ ñòàëè â³äîìèìè. ² âñå çíèêëî. Çàëèøèâñÿ ëèøå
æàëü.
«Õî÷åòå çîëîòà? Îñü...»
Ïðèìàðíà ìàïà ïîâèñëà ïåðåä î÷èìà, é áóëî íà
í³é ïîçíà÷åíî áàãàòî ïîòîïëåíèõ êîðàáë³â, é êî-
æåí êîðàáåëü ìîæíà áóëî ïðîãëÿíóòè, íà÷å áîðòè
éîãî ñêëàäàëèñÿ ç³ ñêëà. Îäèí ç íèõ áóâ ñòàðèì, ùå
â³òðèëüíèì, ³ òàì, âñåðåäèí³...
Ëèøàëîñÿ ëèøå ä³ñòàòè.
546
«Çáðî¿ ñòàðî¿?» — ³ îäèí ç êîðàáë³â íàáëèçèâñÿ,
ðîçâåðíóâñÿ êîðìîþ (ïðîìàéíóâ íàïèñ ëàòèíîþ
«Santa Fe»). Íà ïàëóá³ êîðàáëÿ ñêóï÷èëèñÿ ñàìî-
õ³äí³ àðòóñòàíîâêè, é ö³ëà êóïà â³éñüêîâîãî ìîòëîõó
ïðîñèëàñÿ ç òðþìó.
Àëå ÿê éîãî âèâåçòè? É ïðîäàòè?
«Çáðî¿ íîâî¿?» — é óëàìêè ùå îäí³º¿ êàòà-
ñòðîôè êèäàëèñü â î÷³, é áóëè ñåðåä íèõ çåí³òí³
ðàêåòè, ãàðìàòè, à íèæ÷å ñòîÿëè, çàìóðîâàí³ â ìå-
òàëåâ³é øàô³, ê³ëüêà àâòîìàò³â, ï³ñòîëåò³â, ÿùèê
ãðàíàò.
Íà çàëèøêàõ êîðàáëÿ âèäí³âñÿ íàïèñ «...âàæí».
Àëå... é òóò áóëî ùîñü íå òàê.
«Ùî ùå? — âîëàëî ³ç ãëèáèíè. — ×îãî âàì ùå
òðåáà?»
² âðàç óñå çíèêëî.
Ïîðó÷ ñòîÿâ Âîëîäèìèð é íàì³ðÿâñÿ õëþïíóòè
âîäîþ ùå ðàç.
— Æèâèé? — ïîñì³õíóâñÿ â³í.
Æóðíàë³ñò ïðèõîäèâ äî òÿìè ïîâ³ëüíî òà ÿêîñü —
óðèâêàìè. Àëå ìàïè âñå-òàêè áóëî øêîäà.
— Ñëóõàé, — ñêàçàâ â³í Âîëîäèìèðîâ³. —
ß òàêå áà÷èâ! Òóò, íåïîäàë³ê, ëåæàòü ùîíàéìåíøå
òðè êîðàáë³! Îäèí ç çîëîòîì, äðóãèé — ç òåõí³êîþ
÷àñ³â Äðóãî¿ ñâ³òîâî¿... òàì ÿê³ñü ñàìîõ³äêè ïðîñòî
íà ïàëóá³ ñòîÿòü! ² òðåò³é...
— À òðåò³é — òî «Â³äâàæíèé». Ðàäÿíñüêèé, —
êèâíóâ Âîëîäèìèð.
— Ãà?
547
— Àãà. Ïðî íèõ óñ³ çíàþòü.
— ²...
— Íà «Ñàíòà-Ôå» âîçÿòü åêñêóðñ³¿.
— À...
— À íà «×îðíîìó ïðèíö³» çîëîòà íåìà. Òî
áðåõíÿ.
— Òàê ùî öå âèõîäèòü? — îñòàííº ÷îìóñü
âðàçèëî æóðíàë³ñòà íàéá³ëüøå. — Òîé çàõèñò... Òà
ãàëóøêà... Âîíà íàì çáðåõàëà?
— Ó ò³ì-òî é âñÿ ð³÷, — çíîâó ïîñì³õíóâñÿ Âî-
ëîäèìèð, àëå öüîãî ðàçó — çëîâ³ñíî. — Ó ò³ì-òî
é âñÿ ñïðàâà. Çäîõëà ãàëóøêà. Âòîìèëàñü.
Â³í ïåðåñòàâ óñì³õàòèñÿ é äîäàâ:
— ×îãî æ, òè äóìàºø, âñ³ îäðàçó ñþäè ïîïåðëè?
Ìàéæå â³äêðèòî?
— À! — íàðåøò³ çäîãàäàâñÿ Îëåêñàíäð. — Ïðî-
ñòî ðàí³øå íå ìîæíà áóëî?
— Àãà! — ïåðåäðàæíèâ éîãî íàîñòàíîê Âîëî-
äèìèð, ïîò³ì ïîäèâèâñÿ íà íüîãî íàñì³øêóâàòî
é äîáèâ: — Àëå òè íàäòî íå ïåðåéìàéñÿ. Íà êàï³-
òàíà ¿¿ ñèëè âæå, çâ³ñíî, íå âèñòà÷èòü... à îò íà íàñ
ç òîáîþ — ö³ëêîì.
— Òàê, õëîïö³, — âèÿâëÿºòüñÿ, êàï³òàí âæå âñòèã

íàòÿãíóòè ã³äðîêîñòþì. — ß çàðàç ï³ðíó. Ïîïåðå-
äíüî. Íà ðîçâ³äêó. Ç áóéêîì — Âîëîäþ, ïîñë³äêóé.
Íà÷å á³ëüøå ãàëóøîê íåìà — àëå á³ñ éîãî çíàº.
Æóðíàë³ñò âñå ùå ñòîÿâ ³ç ðîçêðèòèì ðîòîì.
548
— Ñàøêî, — ïîâåðíóâñÿ Þð³é äî íüîãî. —
Ïîãëÿäàé íà Âîëîäþ. Áóäü ãîòîâèé äî âñüîãî. Íå
ïîêëàäàéñÿ ëèøå íà âîäó.
Êîðåñïîíäåíò íå çðîçóì³â äî ê³íöÿ, àëå êèâíóâ.
— Âîëîäþ. Òè ìåíå çíàºø.
Âîëîäèìèð ðèïíóâ çóáàì, àëå òåæ êèâíóâ.
— ² ïîãëÿäàé íà Ñàøêà.
Âîëîäèìèð êèâíóâ ùå ðàç — òðîõè îõî÷³øå.
— Íó, ÿ ï³øîâ.
Æóðíàë³ñò ñïîñòåð³ã, ùî öüîãî ðàçó êàï³òàí
çáèðàâñÿ ðåòåëüí³øå. À ùå âçÿâ ³ç ñîáîþ í³æ òà
äîâãèé íåçãðàáíèé ïðåäìåò, ï³äîçð³ëî ñõîæèé íà...
— Àãà, — êèâíóâ Âîëîäèìèð. — Ï³äâîäíèé
ï³ñòîëåò. ×îòèðè çàðÿäè. Äàëüí³ñòü ñòð³ëüáè ï³ä
âîäîþ — ìåòð³â äî ï’ÿòíàäöÿòè.
— Õî÷à òàêîìó äÿäüêó, ÿê Þð³é, òî... Â³í ³ ñàì
ïî ñîá³ ñòðàøíà çáðîÿ. Ïîòîïèòü — ³ ìàòþêíóòèñü
íå âñòèãíåø.
Ùå ïîäóìàâ, ³ ùå äîäàâ:
— Òàê ùî íàâ³òü íå äóìàé!
Àëå ïðî ùî — «íå äóìàòè» — íå ñêàçàâ.
Íà ìîí³òîð³ â ðóáö³ âèäíî áóëî, ÿê ïîâ³ëüíî äî

ìåòè íàáëèæàºòüñÿ íåâèðàçíà ñâ³òëîâà ïëÿìà. ×àñ
â³ä ÷àñó ìàõàº ÿêèìèñü âèðîñòàìè. Ðîçâåðòàºòüñÿ.
Ùå ùîñü ðîáèòü.
Ïîïëàâåöü òåë³ïàâñÿ á³ëÿ ñàìîãî áîðòó, íà÷å
áîÿâñÿ äàëåêî â³äïëèñòè â³ä êîðàáëÿ.
549
Áóëî íóäíî.
— Âîëîäþ? — íåñïîä³âàíî çàïèòàâ æóðíà-
ë³ñò. — Ïîñëóõàé... À çàðàç óæå æ ìîæíà ìåí³
ñêàçàòè, ùî òàì...
Â³í òèöüíóâ ïàëüöåì äîíèçó.
— Íó, òàì, óíèçó.
— Òàì? — Âîëîäèìèð òåæ ãëÿíóâ ñîá³ ï³ä íîãè,
íà÷å íå çðîçóì³â, ïðî ùî ìîâà.
— À, òàì.
Ïîìîâ÷àâ. Ïîò³ì óñå-òàêè â³äïîâ³â:
— Òàì — «Þíêåðñ».
— Áîìáàðäóâàëüíèê?
— Òðàíñïîðò.
— Àãà.
Äåùî ñòàëî íà ñâî¿ ì³ñöÿ.
— À íà íüîìó?
— À â íüîìó — ÿùèê.
— À â ÿùèêó?
— Â ÿùèêó — ñêðèíüêà. Çà÷èíåíà.
— À...
— À â ñêðèíüö³ — êðóãëà òàêà é ãëèáîêà òà-
ð³ëêà... ñõîæà íàâ³òü á³ëüøå íà ÷àøêó, ò³ëüêè âåëèêó.
— À...
— À îò ³ í³. Â òàð³ëö³ âæå äàâíî í³÷îãî ìàòåð³-
àëüíîãî íåìà.
Æóðíàë³ñò çàòíóâñÿ, ïîò³ì äîïåòðàâ.
— Àãà! À ùî áóëî?
Âîëîäèìèð çíîâ ïîñì³õíóâñÿ — ³ùå êðèâ³øå.
Àëå ñêàçàâ:
550
— Áóëà êðîâ. Íåáàãàòî. Ãðàì³â, ìîæå, ³ç ñòî.
— À ÷èÿ òî...
Ðàïòîâèé çäîãàä îñÿÿâ êîðåñïîíäåíòà, ³ òîé àæ
âäàâèâñÿ ñëîâàìè.
— Àãà, — êèâíóâ Âîëîäèìèð. — Ç³áðàëè êðîâ
ç îäíîãî òîâàðèøà. Â³í ÿêðàç íà õðåñò³ âèñ³â, òîæ
ïðîáëåì íå áóëî.
— À ÿê æå âîíî ñþäè ïîòðàïèëî? — ñïðîì³ãñÿ
â³í âèäàâèòè ç ñåáå íå ìåíøå, í³æ çà õâèëèíó.
— Äóæå ïðîñòî, — Âîëîäèìèð çíèçàâ ïëå-
÷èìà. — Çàõîïèëè. Íà Ñõîä³. Äîñòàâèëè. ßê
ïðàöþº — íå ðîç³áðàëèñü, àëå òå ùî ïîðó÷ ç ö³ºþ
øòóêîþ âñ³ì ùàñòèòü — äîïåòðàëè. Äî ñîðîê äðó-
ãîãî ðîêó ¿¿ òðèìàâ á³ëÿ ñåáå Ñàì!
Íà ñëîâ³ «ñàì» Âîëîäèìèð çàäåð ïàëüöÿ âãîðó
é ³íòîíàö³ÿ éîãî òåæ çì³íèëàñÿ.
— À... ïîò³ì?
— À ïîò³ì òóò ïî÷àëèñÿ íåâïåðåïëèâêè, é Ñàì
âèð³øèâ â³äïðàâèòè öþ øòóêó ñþäè. Ùîá çì³íèòè
â³éñüêîâå ùàñòÿ.
— ²...
— ² áà÷ — íå ïîùàñòèëî. À ìîæå, ïîùàñòèëî
âèíèùóâà÷àì, ùî ï³ä³áðàëèñÿ äóæå áëèçüêî. Óâ³-
éøëè, òàê áè ìîâèòè, â ðàä³óñ ùàñòÿ. À ìîæå, íà
áîðòó áóëà áîìáà. Àáî íåñïðàâí³ñòü â ìîòîð³. Á³ñ
éîãî çíà, ùî òóò òðàïèëîñü. Îí Þðêî âèë³çå —
ðîçïîâ³ñòü.
Îëåêñàíäð ï³äí³ñ äî î÷åé ãîäèííèê. Þð³é ïåðå-
áóâàâ ï³ä âîäîþ âæå äåñÿòü õâèëèí. ßêùî â³í âåñü
551
öåé ÷àñ ïðîñèä³â íà ãëèáèí³ òðèäöÿòè øåñòè ìåòð³â,
óæå âàðòî áóëî ïî÷èíàòè âèáèðàòèñü íàãîðó.
— À ùî ùå?
— Öåáòî? — íå çðîçóì³â Âîëîäèìèð.
— Íó, òè ñêàçàâ — «êð³ì òîãî, ïðèíîñèòü
ùàñòÿ». ×è ÿêîñü òàê.
— ß òàêîãî íå ãîâîðèâ, — ñï³âáåñ³äíèê çíîâ
ïîñì³õíóâñÿ. — Àëå òè ìîëîäåöü. Äîòÿìèâ.
— Öå ñïðàâä³ òàê. Ùàñòÿ — öå òàê... ïîì³æ
óñ³ì ³íøèì. À ãîëîâíå... ßêðàç öÿ øòóêà é çìîæå
äîïîìîãòè òîá³... ó òâîºìó ïèòàíí³.
— Òè ïðî ùî? — ìèòòþ íàïðóæèâñÿ æóðíà-
ë³ñò. — ×è íå ïðî...
— Ïðî Îëåíó, — â³äðóáàâ Âîëîäèìèð. — Ñàìå
ïðî íå¿. Ãîâîðèòè?
— Òàê! — ìàëî íå êðèêíóâ êîðåñïîíäåíò. —
Òàê, çâè÷àéíî!
— Öÿ øòóêà... — Âîëîäèìèð ìð³éëèâî ïðè-
ìðóæèâ î÷³. — Öå ïðàêòè÷íî áåçñìåðòÿ. Ñîá³,
çâè÷àéíî. Êð³ì òîãî... öå ìîæëèâ³ñòü ï³äíÿòè...
íå ï³äíÿòè! Îæèâèòè! Îæèâèòè ëþäèíó, ÿêùî
ìàòèìåø ç íå¿ õî÷ ê³ñòî÷êó! Õî÷ óëàìîê! Õî÷ ïî-
ïåëèíêó, ÿêùî ¿¿ áóëî ñïàëåíî!
Â³í ðàïòîì ïîõíþïèâñÿ, é êîðåñïîíäåíò çðî-
çóì³â, ùî é òóò ùîñü íå÷èñòå. Ñïàëåíå? Äå? Ó áà-
ãàòò³ — ÷è â êðåìàòîð³¿?
Àëå óòî÷íþâàòè, çâ³ñíî, íå ñòàâ.
552
— Àëå íà ñê³ëüêè çàëèøèëîñÿ òàì çàðÿäó — íå-
â³äîìî. ßêùî, çâ³ñíî, º òàì çàðÿä. ßêùî òàì âçàãàë³
ùîñü º. ßêùî â êîãîñü âèñòà÷èòü êåáè ç íèì ïðà-
öþâàòè. Îí, íàâ³òü ïåðøèé çàô³êñîâàíèé ãîñïîäàð
âèêîðèñòàâ, ï³äíÿâ ÷îëîâ³êà — òàê òîé ÷óõàâñÿ ïî-
ò³ì âåñü çàëèøîê æèòòÿ... áî ÷åðâè ïî¿ëè. À êîëè
äÿäüêà â³äòâîðèëè ç êðîâ³ — òî áà÷, âñå íîðìàëüíî
ïðîéøëî.
— Òè ïðî ùî? — êðîâ ãóïàëà Îëåêñàíäðîâ³
â ñêðîí³. Äî ê³íöÿ â³í íå çðîçóì³â, àëå âñå-òàêè...
âñå-òàêè ìîâà ³øëà ïðî òå, ùî áóëî çíàéîìå ìàéæå
ç äèòèíñòâà. Ïðî ùî òîðî÷èëè êíèæêè, ô³ëüìè òà
ïðîïîâ³äíèêè. Ïðî òå, ùî ìàéæå ñòâîðèëî ºâðî-
ïåéñüêó öèâ³ë³çàö³þ.
— ß ïðî Ëàçàðÿ, — ïåðåñòàâ, íàðåøò³, ìîðî-
÷èòè ãîëîâó Âîëîäèìèð. — Ïðî äÿäüêà, ÿêîãî ï³ä-
íÿâ Éñóñ. Ïðî ñàìîãî Éñóñà. Ïàì’ÿòàºø — êîëè
éîãî çàêîïàëè...
— Òà éîãî æ íå çàêîïàëè! — æóðíàë³ñò é ñàì íå
äóìàâ, ùî ìîæå âåðåñíóòè òàê ³ñòåðè÷íî. ² íàâðÿä
÷è ñïðàâà áóëà â áëþçí³ðñòâ³, ³ âçàãàë³ — â õðèñòè-
ÿíñòâ³. Ïðîñòî... ïðîñòî äóæå âæå áàãàòî ôàêò³â
çâàëèëîñü íà ãîëîâó. — Éîãî ïîêëàëè ó ñêëåï!
— Ïðàâèëüíî! — ðîçâàæëèâî êèâíóâ Âîëîäè-
ìèð. — Õî÷ ïðî öå òè ÷èòàâ. Àëå ÿêáè ïðî÷èòàâ
óâàæí³øå, òî çãàäàâ áè çàðàç, ùî íå ïðîñòî ïî-
êëàëè — à ïðèâàëèëè âåëèêîþ êàìåíþêîþ. Òàêîþ,
ùîá ïîò³ì â³äêèíóòè íå çìîãëè.
553
— Àëå æ... ßêùî õòîñü ïðèâàëèâ... ñàì... ñàì-
îäèí... Òî ìîæíà â³äêèíóòè?
— Õà. «Õòîñü» ïðîñòî âèòÿã êëèí. É êàìåíþêà
óïàëà. À ç êðîâ³ â³äòâîðèëîñÿ òå...
— Ùî é õîäèëî ïîì³æ íàìè äâ³ òèñÿ÷³ ðîê³â.
É äîâåëî ëþäñòâî äî òîãî, ùî çàðàç íå òå ùî ðî-
äè÷à îæèâèòè — à íàâ³òü ñåðöå ñîá³ ïîëàãîäèòè
íå çàâæäè âäàºòüñÿ.
— ×îìó?
— Áî çàáîðîíèëè â³äêðèòî âáèâàòè. Â³í òåáå
îáðàçèòü — à òè òåðïè. Íà íîãó íàñòóïèòü — à òè
òåðïè. Â ìîðäó äàñòü — à òè ì³ë³ö³þ âèêëèêàé.
Òüõó! À òðóïè çàêîïóþòü.
— À... — æóðíàë³ñò çíîâó çàòíóâñÿ. — À ùå òè
ñêàçàâ — «õîäèâ»?
— Ãà? À, òàê. Ñàìå òàê. Õîäèâ. Á³ëüø íå õî-
äèòèìå.
— ²... ÷îìó? — ñåðöå êîðåñïîíäåíòà ðàïòîì
çàêàëàòàëî òàê, ùî õî÷ ðóêàìè éîãî òðèìàé.
— Íó ÿê æå? — ³ çíîâó Âîëîäèìèð äèâèâñÿ íà
íüîãî, ÿê íà îñòàííüîãî äóðíèêà. — Ìè æ éîãî
çàìî÷èëè! Çàáóâ? Íà îñòðîâ³!
— Òî Âîëîõàòèé — öå...
— Íó àÿêæå! ×îãî æ òè, äóìàºø, éîãî Âîëîõà-
òèì íàçâàëè? Áî â³í ç äàâí³õ-äàâåí ïàòëè íîñèòü!
Öüîãî âèñòà÷èëî. Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ é ñ³â. Íå
ñõîäÿ÷è ç ì³ñöÿ. Ïðîñòî íà ïàëóáó.
554
— Òþþþþþ... — íàñì³øêóâàòî ïðîòÿãíóâ Âî-
ëîäèìèð. — À ÿ ãàäàâ, òè âæå íàâ÷èâñÿ ñïðèéìàòè
íîâèíè. Äî ðå÷³...
Â³í òåæ ïîäèâèâñü íà ãîäèííèê.
— Äî ðå÷³, àíó äàâàé ñõîäèìî â ðóáêó. Ùîñü
êàï³òàíà äîâãî íåìà...
Ïëÿìêà, ùî, ìàáóòü, ïîçíà÷àëà Þð³ÿ, íå âîðó-

øèëàñü. Íå ðóõàëàñü. Íà÷å â³í çàâèñ íåïîðóøíî.
— Ãì... — ñêàçàâ Âîëîäèìèð. — Ùî æ òî â³í
ðîáèòü?
Ïîãëÿíóâ íà ãîäèííèê ³ùå ðàç.
— Äâàäöÿòü õâèëèí. Ïîðà á óæå é... Àíó, ìîæå,
â³í äåñü ïîñåðåäèí³ çàâèñ, íå íà äí³?
Â³í ïî÷àâ êëàöàòè ïî êëàâ³àòóð³, âîðóøèòè ìè-
øåþ òà ïåðåêëþ÷àòè ùîñü íà ïàíåëÿõ.
— Ñïðîáóþ âçíàòè, íà ÿê³é â³í ãëèáèí³, — ïî-
ÿñíèâ â³í êîðåñïîíäåíòîâ³, õî÷à òîé í³÷îãî ùå íå
ïèòàâ. — Íàø ÃÀÑ äèâèòüñÿ âá³ê, àëå, àëå, àëå...
Êàðòèíà íà îäíîìó ç ìîí³òîð³â ì³íÿëàñÿ.
Ïîá³ãëè öèôðè.
— Ñàøêî, àíó çá³ãàé íà êîðìó... — íåóâàæíî
çàãàäàâ Âîëîäèìèð. — É ï³äòÿãíè ÃÀÑ... íó, òîáòî,
ñåðåäí³é òðîñ... ìåòð³â íà äåñÿòü... Ò³ëüêè äóæå íå
ñìèêàé.
Æóðíàë³ñò ïîá³ã — é ï³äòÿãíóâ. ÃÀÑ ³øëà ëåãêî,
íå îïèíàþ÷èñü.
Ïîâåðíóâñÿ äî ðóáêè.
555
Âîëîäèìèð çàìèñëåíî ÷óõàâ òî ïîòèëèöþ, òî
ï³äáîð³ääÿ, é ìîâ÷àâ. Ïîðó÷ ç ïëÿìêîþ âèäí³ëîñÿ
÷èñëî.
«36».
Öåáòî, êàï³òàí áóâ íà äí³.
Óæå... Îëåêñàíäð ³ ñîá³ ãëÿíóâ íà ãîäèííèê.
Óæå äâàäöÿòü ï’ÿòü õâèëèí. Íà òðèäöÿòè øåñòè
ìåòðàõ.
— Ùî æ â³í òàì ðîáèòü, — ïðîáóðìîò³â Âîëî-
äèìèð. — ßêîãî á³ñà...
Â³í ðàïòîâî, ìàëî íå çáèâøè ç í³ã æóðíàë³ñòà,
êèíóâñÿ ç ðóáêè, ñõîïèâ äîðîãîþ â³äðî, ïîá³ã íà
êîðìó. Çâ³ñèâñÿ ìàëî íå ïî ïîÿñ. Çàíóðèâ ãîëîâó
ó âîäó. Ïîðó÷ ïðèòîïèâ â³äðî.
«Áàì... — íåãîëîñíî äîëèíóëî ç-ïîï³ä äíèùà. —
Áàì... Áàì...»
Ñâ³òëîâà ïëÿìêà íå âîðóøèëàñü. ² íå ñòóêàëà
â â³äïîâ³äü.
— Òàì ùîñü íå òàê!
Âîëîäèìèð, íàâ³òü íå îáòðóñèâøè ãîëîâó, êè-
íóâñÿ íàçàä.
— Ùîñü íå òàê!
Âîäà ðó÷àÿìè ñò³êàëà âîëîññÿì, ëèëàñÿ çà êîì³ð,
íà ãðóäè — àëå â³í íå çâåðòàâ óâàãè. Àí³íàéìåíøî¿.
Çóñòð³âñÿ ïîãëÿäîì ç Îëåêñàíäðîì. É ïî÷àâ
çðèâàòè ç ñåáå îäÿã.
— Ñàøêî! Òÿãíè ã³äðîêîñòþì! ² ëàñòè! ² ìàñêó!
², òüõó, ÷îðò, àêâàëàíã, àêâàëàíã òÿãíè!
Îëåêñàíäð ïðîæîãîì êèíóâñÿ ó ñàëîí.
556
Ïåðøèì òðàïèâñÿ ï³ä ðóêè ã³äðîêîñòþì, é â³í
îäðàçó æ ïîëåò³â íà ïàëóáó. Ñë³äîì âèêèíóâ óñå
³íøå.
— À äå âàíòàæ³? — äîëèíóëî çâåðõó. — Ïîÿñ
òÿãíè! Ç âàíòàæàìè!
— À äå â³í? — âèñóíóâ ãîëîâó æóðíàë³ñò.
— Òà çâ³äêè æ ÿ çíàþ!
— Òóò íåìà...
— Íó, îòæå, â êàþò³!..
Êîðåñïîíäåíò êèíóâñÿ ó êàþòó, íàøâèäêó ïåðå-
ðèâ îäÿã íà ïîëèöÿõ. Íàðâàâñÿ íà Îëåíèí³ øîðòè.
Â³ä íåñïîä³âàíêè àæ âèïóñòèâ ¿õ ³ç ðóê. Ñïîãàä
âäàðèâ ó ñåðöå, íà÷å éîãî øèëîì âêîëîëè.
— Íåìà... Õî÷à äåñü òóò ÿ ¿õ ñïðàâä³ áà÷èâ...
— Ðîççÿâà! — Âîëîäèìèð, óæå â êîñòþì³, êè-
íóâñÿ äî êàþòè. Íèæí³é êëàïàí êóðòêè òåë³ïàâñÿ
çà íèì, íà÷å õâ³ñò. — Âèëàçü ãåòü, íå çàâàæàé!
Îëåêñàíäð âèë³ç. Ëÿäà çà íèì áðÿçíóëà, ìàëî íå
çà÷åïèâøè ïî êîï÷èêó. Ïåòë³ ï³ä íàâ³ñíèé çàìîê
ëÿãëè ÿêðàç îäíà íàâïðîòè îäíî¿.
— Òà îñü æå â³í! — ïðîäóäí³ëî ç-ïîï³ä íå¿. —
Íó ùî òè, Ñàøêî... ñüîãîäí³ ùå ðîççÿâêóâàò³øèé,
àí³æ çàâæäè!
Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ é âñòàâèâ ó ïåòë³ çàçäàëåã³äü
íàãîòîâàíèé øêâîð³íü.
— Ãåé!
Ùîñü âäàðèëî çíèçó ó ëþê.
— Äàâàé, ï³äí³ìàé øâèäøå!
— Í³, — ñïðîêâîëà ñêàçàâ æóðíàë³ñò.
557
Íà ìèòü ñòàëî òèõî. Ëèøå ïðîíèçëèâî ñâèñò³â
â³òåð. É äåñü ïîáëèçó çàñêèãëèëà ÷àéêà.
Ùå ìîæëèâî áóëî îáåðíóòè óñå íà æàðò. Õàé
äóðíèé, íåäîëóãèé, íåâ÷àñíèé òà ãåòü íåâäàëèé —
àëå æàðò.
— Â³ä÷èíÿé, ÷îãî òè âîâòóçèøñÿ. Òàì æå Þð-
êîâ³, ìàáóòü, ïîãàíî!
— Í³, — ð³øó÷å ïîâòîðèâ Îëåêñàíäð. — Þð-
êîâ³ çàðàç äîáðå. Àëå, ìàáóòü, çàíàäòî.
Îò ³ âñå. Øëÿõó íàçàä íå çàëèøèëîñü. Çàëèøà-
ëîñÿ ïðîéòè éîãî, ðóõàþ÷èñü âïåðåä. Äî ê³íöÿ.
— Òè ùî? — òåïåð çì³íèâñÿ é Âîëîäèìèð³â
ãîëîñ. — ×è òè, õëîï÷å, áóâà, íå çäóð³â? ×è, ìîæå,
íàïèâñÿ?
— Í³, — ùå ðàç ïîâòîðèâ æóðíàë³ñò. — Íà-
ïèâñÿ íå ÿ. Íàïèâñÿ Þð³é.
— Öåáòî ÿê? — Âîëîäèìèð áóâ ñïàíòåëè÷åíèé.
— Äóæå ïðîñòî. Õòî ïðîåêòóâàâ ïîâ³òðîïðîâ³ä
äî êîìïðåñîðà?
— Íó, â³í æå é ïðîåêòóâàâ...
— Íó çíà÷èòü ñàì ³ âèíåí.
Âîëîäèìèð ìîâ÷àâ, âæå ïî÷èíàþ÷è ùîñü ðîçó-
ì³òè, àëå ùå íå óòî÷íþâàâ. Ìàáóòü, æóðíàë³ñòîâ³
òàêè âäàëîñÿ ï³äíåñòè éîìó ñþðïðèç. Íàâ³òü íå
éîìó, à ¿ì. Îáîì. Êîëèøí³ì òîâàðèøàì ïî åê³-
ïàæó.
Ìîâ÷àíêà ñòàâàëà íåñòåðïíîþ.
— ß íàäð³çàâ øëàíã, — ç âëàñíî¿ ³í³ö³àòèâè ïî-
÷àâ Îëåêñàíäð. — É õëþïíóâ òóäè òðîõè ñïèðòó.
558
Âëàñíå, íå òðîõè. À ìàéæå âåñü. ² éîãî âåñü óñìîê-
òàëî. Â êîìïðåñîð, à òîä³ — ó áàëîíè. Òàê ùî òîé,
õòî ñêîðèñòàâñÿ á ñâ³æîçàïðàâëåíèì àêâàëàíãîì,
íåãàéíî ïî÷àâ áè ï’ÿí³òè. Â³ä ñïèðòó. Â³ä éîãî
âèïàð³â...
Íå ïðèïèíÿþ÷è ãîâîðèòè, êîðåñïîíäåíò ï³äòÿã
âàæêèé ðÿòóâàëüíèé ïëîòèê ³ íàâàëèâ éîãî çâåðõó
íà ëþê.
— ...à íà ãëèáèí³ — é òèì á³ëüøå. Ãàäàþ, êîí-
öåíòðàö³ÿ ñïèðòó â êðîâ³ äóæå øâèäêî ïåðåéøëà
ó ôàòàëüíó. Àëå...
Â³í íà ìèòü çóïèíèâñÿ, ïîò³ì âçÿâñÿ ùå é çà
áàãîð, ùî áóâ çàêð³ïëåíèé çâåðõó íà íàäáóäîâ³.
— ...àëå ïåðåä öèì â³í â³ä÷óâàâ ñåáå... íåïîãàíî.
Áàãîð ë³ã ÿêðàç âïîïåðåê, ïðèäàâèâøè ïëîòèê
äî ëþêà. Òåïåð çñåðåäèíè éîãî áóëî ãîä³ çðóøèòè
íàâ³òü òàðàíîì.
— Àëå íà á³ñà? — çàâîëàâ çâ³äòè ïîëîíåíèê. —
Ñàøêî, ñïðàâä³, íà á³ñà òîá³ öå çäàëîñÿ?
— Íó à ÿê æå, — êîðåñïîíäåíò ïîäèâèâñÿ,
÷èì ùå ìîæíà áóëî á ïðèäàâèòè ëþê. Í³÷îãî íå
ïîáà÷èâ. Ïîòîðñàâ áàðèêàäó ðóêîþ.
Òà ñòîÿëà ì³öíî, é íàâ³òü çâåðõó âèñìèêíóòè
áàãîð íàâðÿä ÷è âäàëîñÿ á.
— Äëÿ òîãî, ùîá çàâîëîä³òè ò³ºþ øòóêîþ. Ùî
âíèçó.
— Òþþþþ... — Âîëîäèìèð àæ çàñì³ÿâñÿ. —
Òî÷íî, çäóð³â. Íàâ³òü Þðêî íå ïåâåí áóâ, ùî
ç íåþ âïîðàºòüñÿ. À ùî âæå òè... Òà òîá³ á ðîê³â
559
ç ï³âñîòí³ ïîâ÷èòèñÿ, ïåðø í³æ áðàòèñÿ çà òàê³ ðå÷³.
² òî ÿ íå ïåâåí...
— À ÿ âñå-òàêè ñïðîáóþ.
Êðàïêó, ÿêó æóðíàë³ñò ïîñòàâèâ ó ê³íö³ öüîãî
ðå÷åííÿ, áóëî ÷óòè íàâ³òü êð³çü äàõ íàäáóäîâè.
Âîëîäèìèð ïðèìîâê. Ìàáóòü, ñèòóàö³ÿ òðîõè
âèáèëà éîãî ç êîë³¿. Çà ³íøèõ îáñòàâèí ãð³õ áóëî á
öèì íå ñêîðèñòàòèñü — àëå çàðàç êîðåñïîíäåíòîâ³
áóëî íå äî íüîãî.
Â³í âçÿâñÿ çà ã³äðîêîñòþì.
Ìàáóòü, îñòàííüîãî ðàçó õòîñü íåâäàëî éîãî
ïîâ³ñèâ. É íå äî ê³íöÿ ïðîñóøèâ. Îëåêñàíäð íà-
â³òü çíàâ õòî. Â ðåçóëüòàò³ ïîï³ä ïàõâàìè êóðòêè
çàëèøèëèñü âîãê³ ïëÿìè. É ñìåðä³ëî ïë³ñíÿâîþ.
Àëå òî âñå áóëè äð³áíèö³.
Ðóêè ëåäü-ëåäü òðåìò³ëè — â³ä õâèëþâàííÿ. Çà
³íøèõ îáñòàâèí â³í íå ñòàâ áè çàíóðþâàòèñü ó òà-
êîìó ñòàí³. Òèì á³ëüøå íà òðèäöÿòü ø³ñòü ìåòð³â.
Àëå çàðàç âèáîðó íå áóëî.
Øòàíè. Ëÿìêè ÷åðåç ïëå÷³. «Áëèñêàâêè» íà
íîãàõ.
Êóðòêà. Íèæí³é êëàïàí. Êàïòóð. «Áëèñêàâêà»
íà ãðóäÿõ. «Áëèñêàâêè» íà ðóêàâàõ.
— Ãåé! — ãóêíóëè ç-ï³ä ëÿäè. — Òè ÷èì òàì
çàéìàºøñÿ?
— Îíàí³çìîì, — ìàøèíàëüíî â³äïîâ³â æóðíà-
ë³ñò. Ïîò³ì ïîäóìàâ é äîäàâ: — Ï³ä âîäó çáèðàþñü.
— Çäóð³â?
— Òè âæå öå ïèòàâ.
560
Ëàñòè. Ïîêëàñòè ïîðó÷. Ìàñêà. Òðóáêà. Ãî-
äèííèê.
Ãîäèííèê áóâ íåïîãàíèé — ïîêàçóâàâ ÷àñ ïî-
òî÷íèé, ÷àñ ï³ä âîäîþ, ãëèáèíó é ùå òàì ùîñü —
àëå ö³ëêîì âèñòà÷àëî ëèøå ãëèáèíè.
Àëå âñå-òàêè — òðèäöÿòü ø³ñòü ìåòð³â.
— Òàì æå òðèäöÿòü ø³ñòü ìåòð³â! — çàãîðëàâ
ïî ïàóç³ Âîëîäèìèð. — Òè áóëüêíåø, à ìåí³ ùî —
òóò ³ ñèä³òè?
— Íå áóëüêíó, — ìåëàíõîë³éíî â³äïîâ³â æóð-
íàë³ñò. — ß é íà ø³ñòäåñÿò â³ñ³ì ï³ðíàâ.
— Àãà. Ñêàæè ùå — ó «Äðåãåð³»!
— Í³. Â àêâàëàíç³.
— Íà àçîò³?
— Íà ãåë³¿. Ñêàçàòè, äå?
— Ñêàæè!
— Íå ñêàæó.
Í³æ. Øêîäà, íåâ³äîìî, ÷è º íà áîðòó ùå ï³ä-
âîäíà çáðîÿ. Øóêàòè íåìà êîëè. Õàé áóäå í³æ. Íå
íà ïàñîê — à íà ñòåãíî. Ùîá çðó÷í³øå áóëî âèõî-
ïëþâàòè... ÿêùî ùîñü. Òèì á³ëüøå, ïàñêà ùå íåìà.
— À ÿê òè ïîïëèâåø, áåç ïàñêà? — öüîãî ðàçó
ãîëîñ ïîëîíåíîãî áóâ çëîâò³øíèì. Àëå íåäîâãî.
— À ÿ ¿õ óñ³ çàõîâàâ ó ñàëîí³, — ëþá’ÿçíî ïî-
ÿñíèâ Îëåêñàíäð.
Ïàñîê. Âàíòàæ³. Ø³ñòü øòóê. Ñèìåòðè÷íî.
Ïî òðè ç êîæíîãî áîêó. Áóëî á ï³ä³áðàòè — àëå
ñòàíäàðòíèé ñâ³é íàá³ð â³í çíàâ é òàê, à îñòàòî÷íî
ìîæíà áóäå ðîç³áðàòèñÿ ³ â âîä³. Êð³ì òîãî, æèëåò...
561
Æèëåò. Ïåðåâ³ðèòè, ÷è ä³ñòàº òðóáêà íàääóâó
äî ðîòà. Ä³ñòàº. Äîáðå. Ï³äòÿãòè ïàñ íà ë³âîìó
ïëå÷³. Òåïåð íà ïðàâîìó. Ñàìå â òàêîìó ïîðÿäêó,
áî òðóáêà ÿêðàç ïðàâîðó÷. Ïåðåâ³ðèòè ùå ðàç.
Ä³ñòàº? Ä³ñòàº.
— Ïîñëóõàé, — çíîâó ïî÷óëîñÿ çíèçó. — Íó òè
ìîëîäåöü. Þðêà ë³êâ³äóâàòè — öå ùîñü. ¯é-áîãó,
ìîëîäåöü! Íå êîæåí çì³ã áè.
— ² ÿ íå çì³ã, — òàê ñàìî ñïîê³éíî â³äïîâ³â
æóðíàë³ñò. — ² íå çì³ã áè. Â³í äÿäüêî äîñâ³ä÷åíèé,
õèòðèé, ³ áàãàòî ùî âì³º. Íàâ³òü íà îòðóòó çðåàãóâàâ
áè, ÿ ãàäàþ. Òàê?
— Àÿêæå! — ï³äòâåðäèëî ç-ï³ä áàðèêàäè.
— Îòîæ äîâåëîñÿ... íàïî¿òè. ß òàê é ñïîä³âàâñÿ,
ùî â³í íå çðàçó çðîçóì³º, â ÷³ì ñïðàâà. ² áà÷èø —
íå çðîçóì³â.
Àêâàëàíã. Ç³ ñòàðèì ïîâ³òðÿì, áåç ñïèðòó.
Îáåðåæíî. Ïåðåâ³ðèòè — òàê, ñòàðèé. Â³äêðèòè.
Øèïèòü. Íþõíóòè. Íå ïàõíå. Ñïðîáóâàòè âäèõ-
íóòè — âñå äîáðå. Íà ñïèíó.
— Ãèê!
Ëåæèòü. Ðåì³íü, ÿê çàâæäè, ïåðåêðóòèâñÿ. Ðîç-
ïðàâèòè. Ï³ä’ºäíàòè íàääóâ æèëåòà.
— Òî ÿ æ ³ êàæó! ×óºø?
— ×óþ.
— Òè ìîëîäåöü, ùî Þðêà ë³êâ³äíóâ. ²íàêøå â³í
áè çàáðàâ âñå ñîá³, à íàñ òóò çàëèøèâ. Ñòîðîæàìè.
Óÿâëÿºø? Ç çàðÿäîì ðîê³â íà äåñÿòü. À ìîæå, é íà
ñòî. É ó êîë³ ðàä³óñîì ìåòð³â ï³âñîòí³. Óÿâëÿºø?
562
Óÿâëÿòè òàêå íå õîò³ëîñÿ, îñîáëèâî ïåðåä çà-
íóðåííÿì.
— ...Àëå ñàì òè í³÷îãî íå çðîáèø. Äàâàé
îá’ºäíàºìîñü! Äàâàé ðàçîì ñïðîáóºìî âèòÿãíóòè òó
øòóêó, à ïîò³ì — ïîä³ëèìî! ¯¿ ðåñóðñó âèñòà÷èòü...
íó ÿ íå çíàþ, àëå íà âñ³õ, êîãî òðåáà — âèñòà÷èòü!
Óÿâëÿºø? Òè ï³äí³ìåø é Îëåíó, é áàòüê³â, é ä³ä³â,
é Áðåæíºâà, é Ñòàë³íà, é âçàãàë³, êîãî ò³ëüêè çà-
õî÷åø. À ìåí³ — ìåí³ é ïîòð³áíî òàì... òð³øå÷êè.
— Áðå.
Çàçâè÷àé êîðåñïîíäåíòîâ³ «áðå» çâó÷àëî ÿê çà-
ïèòàííÿ. Ìîâëÿâ — à ÷è íå áðåøåø òè, øàíîâíèé?
Àëå öüîãî ðàçó — í³. Öå áóëî ñòâåðäæåííÿ: «Òè
áðåøåø!»
— Íó õàé íàâ³òü òðîõè é áðå, — îõî÷å ïîãî-
äèâñÿ Âîëîäèìèð. — ×îðò ç íèì. Çàáèðàé âñå ñîá³.
Êîðèñòóéñÿ! Àëå ï³äí³ìàòè éîãî âñå îäíî òðåáà
âäâîõ, ðîçóì³ºø, òè ñàì ïðîñòî íå âïîðàºøñÿ! Âîíî
òåáå îáäóðèòü, íàøëå ìàðó! Õî÷åø îõîðîíöåì
ñòàòè? Âîíî ìîæå!
Íà ìèòü æóðíàë³ñò çàâàãàâñÿ, àëå íå â³ä òîãî,
ùî êàçàâ éîìó Âîëîäèìèð — à ç ïðè÷èíè ñóòî
ô³ç³îëîã³÷íî¿. Îäÿãàòè ãóìîâ³ øêàðïåòêè, ÷è í³?
Âíèçó, ìàáóòü, õîëîäíî... àëå, ïî-ïåðøå, â³í éäå
òóäè íåíàäîâãî... à, ïî-äðóãå, ç øêàðïåòêàìè ëåãøå
çàãóáèòè ëàñòè. ² ùî òîä³?
Âèð³øèâ — íå âäÿãàòè.
Çàìêè. Ïåðåâ³ðèòè. Â ïîðÿäêó. ×è â³ä÷èíÿ-
þòüñÿ? Òàê.
563
Öåíòðàëüíèé çàìîê íàãàäóâàâ òàêèé ñàìèé çà-
ìîê â ïàðàøóòà. É òåæ ïîâèíåí áóâ â³äñò³áàòèñÿ
ëåãêî. Ùîá, ÿêùî ùîñü — êëàöíóâ, ïîêèíóâ
àêâàëàíã, ïîêèíóâ ïîÿñ, ÿêùî ìàëî — âèäèõíóâ
ó æèëåò.
² âãîðó.
— Íó äîáðå, — Âîëîäèìèð çðîáèâ âèãëÿä, ùî
çäàâñÿ. — Áóäåø ï³äõîäèòè — îñòåð³ãàéñÿ ³ëþç³é.
Òàì «ãàëóøêè» ñëàáê³, ¿õ ³ íà ï³âñîòí³ ðîê³â íå
âèñòà÷èëî. Ëàìåðè ñòàâèëè. Àëå òà øòóêà ñàìà
çàõèùàºòüñÿ. Ïðèäóðþºòüñÿ ÷èì çàâãîäíî. Õî÷
òîáîþ. Íàáðåøå òîá³...
Ìàñêà. Îäÿãòè. Íàñóíóòè íà î÷³. Íå äàâèòü?
Íîðìàëüíî. Òðóáêà. Â ðîò. Âèäèõíóòè. Ð³çêî. Íå
ïåðåêîøåíà? Í³. Ë³õòàð. Ãîðèòü? Òàê.
— ...à êîëè çíàéäåø — í³ â ÿêîìó ðàç³ íå âèòÿãóé
ç âîäè. Çðîçóì³â? Âîíî â ñêðèíüö³, ñêðèíüêà, õàé
ÿêà ãåðìåòè÷íà, àëå çà ï³âñîòí³ ðîê³â âæå ïîâíà
âîäè. Íå âèòÿãàé! Áî çàãèíåø í³ çà öàïîâó äóøó, ³ ÿ
ç òîáîþ. Áîæå, áîæå, õòî á ì³ã ïîäóìàòè! Þðêî —
³ çåëåíèé ÷àéíèê, ùî é êîøåíÿ ùå íå ï³äí³ìàâ.
Êîøåíÿ çàë³çëî íà âåðøå÷îê ðóáêè é ç îñòðàõîì
ïîãëÿäàëî íà êóïó ãðèìîòëèâîãî çàë³çÿ÷÷ÿ. Êð³ì
òîãî, éîãî ö³êàâèëè ÷àéêè — ÷è òî ÿê çäîáè÷, ÷è
íàâïàêè, ÿê íåáåçïåêà. Ñêîð³ø çà âñå, âîíî ñàìî
ùå íå çíàëî, é òîìó ïðî âñÿê âèïàäîê õîâàëîñÿ çà
ùîãëó.
Ðóêàâè÷êè. «Áëèñêàâêè». Çàñòåáíóòè. Çàãóáíèê.
Íàòèñíóòè êíîïêó âèïóñêó. Øèïèòü. Çàãóáíèê
564
â ðîò. Ð³çêî âèäèõíóòè. Âäèõíóòè. Ñïèðòîì íå
ïàõíå? Í³.
— Äî Þðêà áëèçüêî íå ï³äïëèâàé! Õòîçíà, ùî
â³í çà ãàëóøêè ì³ã â ñîá³ çàãîòóâàòè. Ïðîñòî òàê,
ïðî âñÿê âèïàäîê.
Íà æàëü, ïðîãðàìà çàíóðåííÿ âêëþ÷àëà â ñåáå
ÿêðàç ï³äïëèâàòè.
Òðàï. Ñïóñê. Íå ïîñëèçíóòèñü. Âîäà.
Âîäà áóëà ïðîõîëîäíà é, ïîñòóïîâî çàõîäÿ÷è
ï³ä ã³äðîêîñòþì, íàâ³òü ãàäêè íå ìàëà ãð³òèñü.
Çäàâàëîñÿ, íàâïàêè.
Æóðíàë³ñò çë³ç ïî ñàìó ìàòíþ é ñïðàâèâ ìàëó
íóæäó. Ñòàëî òåïë³øå. Îïóñòèâñÿ ùå íà ñõîäèíêó.
Ùå íà îäíó. Îñòàííÿ.
Âîäà ä³éøëà äî ãðóäåé. Íîãè ÷è òî ç³ãð³ëèñÿ,
÷è òî íàâïàêè — â³ä õîëîäó âòðàòèëè ÷óòëèâ³ñòü.
Ñêîð³ø çà âñå — ùîñü ïîñåðåäèí³.
Ìàñêà. Íà î÷³. Îïóñòèòè ãîëîâó. Íàáðàòè ìàñ-
êîþ òðîõè âîäè. Õàé òåë³ïàºòüñÿ. Ïðîìèâàòèìå.
Çàáàãàòî. Âèäèõíóòè íîñîì.
Ïîâ³òðÿ âèðèâàëîñÿ ç-ïîï³ä ìàñêè é çàáèðàëî
ç ñîáîþ âîäó.
Îëåêñàíäð, ÿêùî çàíóðåííÿ ñê³í÷èòüñÿ íåâäàëî,
çàáåðå ç ñîáîþ Âîëîäèìèðà. Ïîòîíå áåç óïðàâ-
ë³ííÿ êîðàáåëü, àáî âèêèíå éîãî íà ÿêèéñü êàì³íü.
É êîøåíÿ. Òåæ çàãèíå. Íå äóìàòè. Âïåðåä.
Âîäà õëþïíóëà ïîï³ä ïàõâè, çà êîì³ð, ï³ä êàï-
òóð, îáïåêëà õîëîäîì é ç³ãð³ëàñÿ ëèøå ï³ñëÿ òîãî,
565
ÿê æóðíàë³ñò çðîáèâ êîëî. Øàëåíî âèìàõóþ÷è
ðóêàìè ïðè òîìó.
Âñå. Òåïëî. Âäèõíóòè. Âèäèõíóòè. Ïåðåâ³ðèòè
ïëàâó÷³ñòü.
Ïëàâó÷³ñòü áóëà ÿê íàâìèñíå ï³ä³áðàíà — ïðè-
áëèçíî ì³íóñ îäèí ê³ëîãðàì. ßêðàç. Ïîùàñòèëî.
Êîðåñïîíäåíò îçèðíóâñÿ íà ñîíöå. Âîäà â ìàñö³
ïðè òîìó ïîòðàïèëà â î÷³, àëå òî áóëî íå ñòðàøíî,
é íàâ³òü íå íåïðèºìíî. Ïðîñòî ñîëîíà âîäà. Òðîõè
á³ëüøå ¿¿, òðîõè ìåíøå.
Ñîíöå áëèìàëî é âåñåëî ñòðèáàëî ³ç áîêó â á³ê.
Ðàçîì ³ç õâèëÿìè.
Æóðíàë³ñò ï³äïëèâ áëèæ÷å äî áóéðåïà, âçÿâñÿ
çà íüîãî ðóêîþ é ïîãëÿíóâ óíèç. Òàì áóëî òåìíî.
² ñòðàøíî.
Íå ãëèáèíè, çâ³ñíî... Êîðåñïîíäåíò íå çáðåõàâ.
Íà ñàìîìó ïî÷àòêó êàð’ºðè — íå æóðíàë³ñòñüêî¿,
çâ³ñíà ð³÷, — ¿õ òðåíóâàëè ïëàâàòè ç ð³çíîìàí³òíîþ
àïàðàòóðîþ — â³ä ²Ï-52 àæ äî «Äðåãåðà». «Äðå-
ãåð», ùîïðàâäà, áóâ îäèí, ³ íà íüîãî ñòîÿëà ÷åðãà.
Íà ø³ñòäåñÿò ìåòð³â éîìó äîâåëîñÿ éòè, êîëè
òàì ïîñë³äîâíî çíèê íîâà÷îê (ÿêðàç ç «Äðåãå-
ðîì»), à çà íèì — ùå é ³íñòðóêòîð. Îëåêñàíäð
áóâ ç íàïàðíèêîì — àëå íà ñîðîê âîñüìîìó ìåòð³
ó íàïàðíèêà ÷è òî â³äâàãè çàáðàêëî, ÷è òî ñïðàâä³
ùîñü ñòàëîñÿ ³ç ðåäóêòîðîì — àëå òàê ÷è ñÿê, à äàë³
éòè äîâåëîñü ñàìîòóæêè.
Íîâà÷îê ïîòðàïèâ ó ñ³òêó.
566
Íà ìîìåíò, êîëè äî íüîãî ñïóñòèâñÿ ³íñòðóê-
òîð, â³í, ìàáóòü, áóâ ùå æèâèé — áî ñ³òêà áóëà
çàïëóòàíà é íàâ³òü íàäð³çàíà. À îò ÷îìó ó òó æ ñàìó
ïàñòêó âë³ç ³ ³íñòðóêòîð — òàê íàçàâæäè é çàëèøè-
ëîñü çàãàäêîþ.
Ìîæëèâî, õîò³â íàøâèäêó âèïëóòàòè êóðñàíòà
é îá³éòèñü áåç ñêàíäàëó?
Æóðíàë³ñò òîä³ çà÷åïèâ ê³øêîþ ñ³òêó, é ïîòî-
ïåëüíèê³â âèòÿãëè ðàçîì ç íåþ.
Çâ³ñíà ð³÷, òîä³ â³í íå íàçèâàâñÿ ùå æóðíàë³ñòîì.
À ùå áóëè ïàðàøóòí³ ñòðèáêè. Êîëè ñòðèáàëè
äâà ïåðø³ — ç âîñüìèñîò ìåòð³â — áóëî íàâ³òü
ïðèºìíî. Êîëè ç äâîõñîò, íà ïðèìóñîâîìó âèòÿã-
íåíí³ — áóëî ëèøå ñòðàøíî.
Àëå íàéïàñêóäí³øå áóëî, çâ³ñíî, íà òðåíóâàííÿõ
ïî äîïèòàõ ó ïîëüîâèõ óìîâàõ...
Ãëèáîì³ð ïîêàçóâàâ ø³ñòü... áà, í³, âæå íàâ³òü ñ³ì
ìåòð³â, é äîâê³ëü ñòàëî ïîì³òíî òåìí³øå. Âëàñíå
òóò, ó ×îðíîìó ìîð³, ïðîçîð³ñòü ïîâèííà áóëà á
çáåð³ãàòèñÿ ìåòð³â àæ äî ï³âñîòí³... àëå ÷îìóñü ñàìå
òóò — áóëî òåìíî.
Êîðåñïîíäåíò íàâ³òü çäîãàäóâàâñÿ, ÷îìó. Òîìó,
ùî âíèçó áóâ äóæå âàæëèâèé âàíòàæ. ßêîìó íå
õîò³ëîñÿ âãîðó. ßêèé çàõèùàâñÿ.
Áóëî õîëîäíî.
Ë³õòàð äîâåëîñÿ ââ³ìêíóòè âæå íà äâàíàäöÿòè
ìåòðàõ — ÿê â ð³÷ö³. É öå ïðè òîìó, ùî âîäà áóëà
ãåòü ïðîçîðîþ. Îëåêñàíäð ï³äíÿâ ãîëîâó é íàâ³òü
çâ³äñè ïîáà÷èâ ñèëóåò êîðàáëÿ íà ïîâåðõí³.
567
×îðíèé åë³ïñ. Ëèøå îäèí êðàé çàãîñòðåíèé.
À ç ³íøîãî — ãâèíò.
Ö³ õëîïö³, ç ¿õíüîþ ã³äðîìåõàí³çàö³ºþ, áóëè
äèëåòàíòàìè. Âîíè, ìîæå, é ÷óëè ùîñü ïðî ã³äðî-
åæåêòîðè, àëå íå çäîãàäàëèñÿ âèêîðèñòàòè. À íà
òðèäöÿòü ø³ñòü ìåòð³â âíèç ¿õí³é äåôëåêòîð íå
âäàðèòü. ² íàâ³òü ÿêùî ðàïòîì ³ âäàðèòü — òî ëèøå
ï³äí³ìå êàëàìóòü, à ùî òå÷³¿ íåìà — òî âîíà é âè-
ñ³òèìå ê³ëüêà ãîäèí. Á³ëüøå øêîäè, í³æ êîðèñò³.
Áóéðåï ÷îìóñü âèñ³â íàâñêîñè — àãà, ìàáóòü,
òàêà-ñÿêà òå÷³ÿ âñå-òàêè º. Æóðíàë³ñò ïîïëèâ çà
øíóðîì. Ïëèâ õâèëèí ï’ÿòü, é ëèøå òîä³ ïîì³òèâ,
ùî ãëèáèíà ÷îìóñü íå çá³ëüøóºòüñÿ. Ñïðîáóâàâ
äîòîðêíóòèñÿ äî áóéðåïà. Ðóêà ïðîéøëà íàñêð³çü.
Îò ³ ïåðøà ³ëþç³ÿ!
Â³í ïîâåðíóâñÿ. Íå çà øíóðîì — áî òåïåð
é äðóãèé éîãî ê³íåöü òÿãíóâñÿ êóäèñü óá³ê, à ïðîñòî
âãîðó. Àæ ïîêè çíîâ íå ïîáà÷èâ äíèùå é áóéîê.
Âçÿâñÿ çà øíóð. Ñìèêíóâ. Òðèìàëîñÿ íà÷å
ì³öíî. Ùå á ïàê — Þð³é çàâæäè ï³ðíàâ ç äîáðÿ÷å
â³ä’ºìíîþ ïëàâó÷³ñòþ. ×îìóñü. Á³ñ éîãî çíà, ÷îìó.
Âíèç. Çíîâó äâàíàäöÿòü ìåòð³â. Ø³ñòíàäöÿòü.
Â³ñ³ìíàäöÿòü.
Íå òàê øâèäêî!
Òî íå â³òåð ñâèñòèòü ó âóõàõ, çâ³äêè òóò, â ÷îðòà,
â³òåð! Òî òå, ùî âíèçó, çíîâó çàäóìàëî ÿêóñü êà-
ïîñòü! Àíó ãåòü!
Â³í ñòðóñíóâ ãîëîâîþ, ïóñòèâ òðîõè âîäè ï³ä
ìàñêó é âèñÿêàâñÿ. Âîäó âèíåñëî ãåòü.
568
Âñ³ ³íñòðóêòîðè êàçàëè éîìó: «ßêùî áà÷èø
ùîñü òàêå, ùî íå âïèñóºòüñÿ â çâè÷àéíó êàðòèíó,
òî — âîðîã. Óáèé éîãî».
² íà÷õàòè, ùî òàêîãî âîðîãà íàâ³òü âîíè íå ìî-
ãëè ñîá³ óÿâèòè. Òðèñòà ðîê³â, õòî á ì³ã ïîäóìàòè!..
² öåé Âîëîäüêà... Åí-êà-âå-åñ, õà. Ëîïóõàìè âîíè
áóëè òîä³, ëîïóõàìè. Çåëåíèìè. Òåïåð³øíÿ êîíòîðà
óâ³áðàëà â ñåáå âåñü äîñâ³ä, óñ³ çíàííÿ, óñþ ñèëó...
Õ³áà ùî çàðïëàòà òåïåð ñòàëà ïîì³òíî ìåíøîþ.
Àëå âñå ùå º â ñâ³ò³ ëþäè, ÿê³ ïðàöþþòü íå ëèøå
çà ïëàòíþ.
² ÿêùî âñå, ùî ðîçïîâ³â Âîëîäèìèð, õî÷ íà
äåñÿòó ÷àñòèíêó — ïðàâäà...
Òî íàð³âí³ ç òèì äÿäüêîì çâåðõó, ùî â³äòåïåð
âåðøèòèìå äîëþ ñâ³òó, ðÿäîâ³ âèêîíàâö³ òåæ
çìîæóòü îòðèìàòè ñâîþ íàãîðîäó. Õàé êðèõ³òíó.
Â ìàñøòàáàõ äåðæàâè — òî é ãåòü íåïîì³òíó.
À ùî âèêîíàâåöü, ïðàêòè÷íî, ëèøèâñÿ îäèí —
òàê öå íàâ³òü êðàùå.
Áî çíîâó ä³ëèòè ä³â÷èíó ç êèìîñü...
Îëåêñàíäð â³ä÷óâ, ÿê ðóêè éîãî ñàì³ ñîáîþ
ñòèñêàþòüñÿ â êóëàêè... é íå çðàçó çàââàæèâ, ùî
ë³âèöÿ â öåé ÷àñ, âèÿâëÿºòüñÿ, ëåæèòü ïðîñòî íà
çàìêó àêâàëàíãà, à ïðàâèöÿ — â³äïîâ³äíî, íà ïàñ-
êîâîìó. Ñòèñíè — é àêâàëàíã óïàäå, é ïàñîê òåæ.
² òîä³ — ÿê ïîùàñòèòü. ßêùî â ëåãåíÿõ âèÿâèòüñÿ
äîñòàòíüî ïîâ³òðÿ, ùîá ñïëèñòè... é íå äîñòàòíüî
äëÿ òîãî, ùîá ¿õ, ö³ ëåãåí³, ãåòü ðîç³ðâàòè.
569
Åìáîë³þ æóðíàë³ñò êîëèñü áà÷èâ íà âëàñí³ î÷³.
Ìèëà ä³â÷èíà, ùî ÷óäîâî ñòð³ëÿëà, á³ãàëà, ïëà-
âàëà, é ìàëà IQ á³ëüøèé, àí³æ ó íüîãî, íà äåñÿòü
ïóíêò³â, ðîçãóáèëàñÿ ó áàñåéí³, õàïíóëà áàãàòî ïî-
â³òðÿ é âèñêî÷èëà ç øåñòè ìåòð³â. Óñüîãî ç øåñòè
ìåòð³â. À âñå ÷îãî... Áî àêâàëàíã íàçèâàâñÿ ÀÂÌ
³ ëåæàâ íà äí³, à ëåãåíåâèé àïàðàò ó íüîãî áóâ íå íà
øëàíãî÷ö³, à íà áàëîí³. Â ðåçóëüòàò³ áåðåø øëàíãà,
ï³äí³ìàºø óñüîãî íà ï³âìåòðà... é îòðèìóºø ï’ÿòü
ñîòèõ àòìîñôåðè â ðîòà. Íåáàãàòî — àëå äîñèòü,
ùîá íàëÿêàòè.
É ðâîíóëà âãîðó, çàáóâàþ÷è âèäèõàòè. À ø³ñòü
ìåòð³â — öå âæå á³ëüøå çà ï³âàòìîñôåðè. Âèñòà-
÷èëî.
Ä³â÷èíà, êàæóòü, çàëèøèëàñü æèâà. Àëå ïðî çà-
íóðåííÿ, çâ³ñíî, ìîâè âæå íå áóëî. ² ïðî ðîáîòó
â êîíòîð³ — òåæ.
À âñüîãî ø³ñòü ìåòð³â, ïîäóìàòè ëèøåíü, ÿêè-
õîñü ø³ñòü ìåòð³â... Ìîæíà íàâ³òü ñïðîáóâàòè —
êîâòíóòè ïîâ³òðÿ òóò, à ïîò³ì ï³äíÿòèñÿ íà ø³ñòü
ìåòð³â, é ñïðîáóâàòè — ÿê âîíî? ×è òèñíå? À ÿêùî
òèñíå, òî...
Òèñíóëî.
Æóðíàë³ñò ñõàìåíóâñÿ é ïîñï³õîì âèäèõíóâ.
Áà÷, ÿêå âîíî... òå, ùî íà äí³. Ðîçóìíå. À, äî ðå÷³,
êîëè ïîòîíóëî — àêâàëàíã³â ùå íå áóëî. Ùå Êóñòî
ëèøå áàâèâñÿ ç êîíñåðâíîþ áëÿøàíêîþ òà ìåìá-
ðàíîþ ç øìàòêà ãóìè. ² ùî ö³êàâî — íà îêóïîâà-
í³é òåðèòîð³¿... É çàâîäè ïðàöþâàëè, êàôåøêè òà
570
ðåñòîðàí÷èêè. É òàìòåøí³ ï³äï³ëüíèêè ãåðî¿÷íî
ïîäàâàëè îêóïàíòàì íåñâ³æ³ áóëî÷êè.
Äâàäöÿòü ìåòð³â. Îçèðíóòèñü. Íå âèïóñòèòè
ç ðóêè øíóð. Ïîñâ³òèòè óíèç.
Çâ³ñíî, í³÷îãî íå âèäíî.
²ëþç³¿. ßê³, â ÷îðòà, òóò ìîæóòü áóòè ³ëþç³¿? Òóò
æå íåìà í³÷îãî, àí³ âãîðó, àí³ âíèç, àí³ ë³âîðó÷, àí³
ïðàâîðó÷, àí³ ñïåðåäó, àí³ ççàäó. Òóò íåìà âçàãàë³
í³÷îãî. É í³äå íåìà. Í³äå â ñâ³ò³ íåìà. É ñàìîãî
ñâ³òó íåìà. ² íàâ³òü éîãî, Îëåêñàíäðà, òåæ íåìà
é í³êîëè í³äå íå áóëî. Áóâ ëèøå øíóð. Áóéð³ï.
Æóðíàë³ñò çíîâó ïóñòèâ âîäó ï³ä ìàñêó, âè-
ãíàâ — äîïîìîãëî. Ñâ³ò ïîâåðíóâñÿ íà ñâîº ì³ñöå.
Áóéð³ï — òåæ.
Íàòîì³ñòü ùîñü âåëèêå é ñòðàøíå ðóøèëî
ç ãëèáèíè íàçóñòð³÷... àëå ó òàêó ïðèì³òèâíó ïàñòêó
íàâ³òü ñîðîìíî áóëî ïîòðàïëÿòè. Í³êîãî á³ëüøîãî
çà ï³âòîðàìåòðîâîãî êàòðàíà òóò áóòè íå ìîãëî.
Êîðåñïîíäåíò ïîñì³õíóâñÿ — é ìàðà çíèêëà.
Äíî áóëî ÷èñòèì. Õâèëþâàííÿ ïîâåðõí³ íå

äîëèíàëè ñþäè íàâ³òü ó íàéæîðñòîê³ø³ îñ³íí³
øòîðìè. Òå÷³¿ íå áóëî. Ï³ñîê áóâ ð³âíèì òà ãëà-
äåíüêèì, íà÷å éîãî íàâìèñíå ð³âíÿëè é óòîïòóâàëè.
Íàïðèêëàä, ùîá ïðèêðèòè òðîòóàðíîþ ïëèòêîþ,
ÿê ó Êèºâ³. Àáî ÿê íà ìîãèë³ êðóòîãî àâòîðèòåòà.
Àáî...
Ïëèòêà ïî÷èíàëàñÿ ç ãîëîãî ì³ñöÿ é òÿãëàñü
êóäèñü ñòåæêîþ. Ñòðàøåííî âàæëèâî áóëî ïåðå-
571
â³ðèòè, êóäè æ âîíà òÿãíåòüñÿ. Ïîïëèñòè é ïåðåâ³-
ðèòè. Îáîâ’ÿçêîâî. Íåîáõ³äíî. Æèòòºâî ïîòð³áíî.
À òå, ùî áóéð³ï òÿãíåòüñÿ êóäèñü óá³ê, — íå-
ñóòòºâî.
Îëåêñàíäð ñõàìåíóâñÿ, ìàëî íå â³äïóñòèâøè
òîíêèé øíóð. Ñòåæêà çíèêëà.
ßêáè â³í ñïðîáóâàâ ïðîñë³äêóâàòè, êóäè âîíà
òÿãíåòüñÿ — òî ï³øîâ áè ïî í³é äàë³, äàë³, äàë³...
³ äîáðå ùå, ÿêùî íå ãëèáøå, ãëèáøå, ãëèáøå.
Ùå ï’ÿòü-ø³ñòü ìåòð³â — ³ êðàé.
Þð³é ëåæàâ íà ï³ñêó îáëè÷÷ÿì óíèç.
Áóéð³ï ÷îìóñü ðîçäâîþâàâñÿ é òÿãñÿ îäíèì
ê³íöåì äî éîãî ïàñêà, äðóãèì — êóäèñü âá³ê,
³ íàâ³òü òðîõè âãîðó, äî ïîâåðõí³. Æóðíàë³ñò ïî-
òîðñàâ øíóð — çàòðóñèëèñÿ îáèäâà ê³íö³. Ï³ðíóâ
ãëèáøå. Òðóï íà ï³ñêó áëèìíóâ ³ çíèê. Øíóð ìàâ
ëåãêó ïîçèòèâíó ïëàâó÷³ñòü, ö³ëêîì ì³ã çðîáèòè
âèãèí óãîðó.
Òàê âîíî é âèÿâèëîñü.
Öüîãî ðàçó òðóï ëåæàâ ãîð³ëèöü, íàâ³òü íå ëå-
æàâ, à íàï³âñèä³â, ñïåðøèñü ñïèíîþ íà àêâàëàíã,
é áóéð³ï õîâàâñÿ äåñü ïîì³æ áàëîíàìè.
— Ïðèâ³ò, — ñêàçàâ Þð³é ñàìèìè ãóáàìè. —
Ùî çáèðàºøñÿ ðîáèòè?
Òåìíà ìàñà «Þíêåðñà» çä³éìàëàñÿ çîâñ³ì ïîðó÷.
Òàì áëèìàëè âîãíèêè é òàíöþâàëè õèñòê³, ïðè-
ìàðíî-õèìåðí³ ò³í³. Õòîñü ñì³ÿâñÿ æ³íî÷èì ãîëî-
ñîì. Ñèìôîí³÷íèé îðêåñòð ãðàâ Kyrie Ëàêð³ìîçè.
572
— Òîá³ òóäè, — Þð³é âîðóõíóâ ï³äáîð³ääÿì,
ïîò³ì ïîêàçàâ ùå é ðóêîþ. Ðóõàâñÿ â³í ìåõàí³÷íî,
íà÷å íèòî÷êè ñìèêàëè.
Ìàøèíàëüíî æóðíàë³ñò ðîçâåðíóâñÿ äî ë³òàêà.
Ìóçèêà ãðèìíóëà ãîëîñí³øå, âîãíèêè çàáëèìàëè
øâèäøå, é çãðàéêà ä³â÷àò êèíóëàñÿ íàçóñòð³÷. Ïåð-
øîþ ïëèâëà Ìåðèë³í Ìîíðî, çà íåþ — Øåðîí
Ñòîóí, à äàë³ ÷îìóñü — Ñàðà ßíã. Çâ³ñíà ð³÷, âñ³
áóëè ãîë³.
Çà ïîäåðòèì, ïîøìàòîâàíèì äþðàëåâèì áîðòîì
âãàäóâàëàñÿ âåëèêà çàëà ç êðèøòàëåâîþ ëþñòðîþ.
Íàñ â³äâ³äàâ, íàñ â³äâ³äàâ
Íàø Ñàøóíÿ äîîîîîîîîîðîãèé! —
ïðèâ³òàâ éîãî ñàêñîôîí.
Ùå îäíà ä³â÷èíà õîâàëà îáëè÷÷ÿ çà ãóñòèì á³ëèì
ñåðïàíêîì.
— Äàâàé, äàâàé, — äðóæíüî ï³äøòîâõíóâ éîãî
Âîëîäèìèð.
Öå áóëà ïîìèëêà.
Âîëîäèìèð çàëèøèâñÿ íàãîð³.
Âñå çíèêëî.
Ëèøå ëåæàâ, çàäåðøè âãîðó ï³äáîð³ääÿ, Þð³é
é ãðîìàäèëàñÿ çáîêó âåëèêà êóïà ìåòàëó.
Ìåðòâîãî. Ïîøìàòîâàíîãî. Ðîç³ðâàíîãî òà ïî-
ì’ÿòîãî.
Ùîñü ñèä³ëî òàì, âåëüìè ïîòð³áíå é ïðèâàáëèâå.
573
Ãîëîâà íå ïðàöþâàëà. Àáñîëþòíî. Âèðàõóâàòè,
ñê³ëüêè áóäå, ÿêùî äî äâ³éêè äîäàòè äâà, æóðíàë³ñò
áè çàðàç íå âçÿâñÿ.
Íàâ³òü â÷àñíî âäèõàòè òà âèäèõàòè âäàâàëîñü
ëåäü-ëåäü.
«ß ùîñü ïîâèíåí çðîáèòè! — êðóòèëîñÿ â ãî-
ëîâ³. — Ùîñü çðîáèòè, ùîñü çðîáèòè, ùîñü çðî-
áèòè...»
Àëå ùî?
Â³í ï³äïëèâ áëèæ÷å äî Þð³ÿ. Íàâ³ùîñü òîðêíóâ
éîãî çà ïëå÷å. Ò³ëî ëåãêî ïîâîðóõíóëîñü.
Ñòÿãíóâ ìàñêó.
Îáëè÷÷ÿ íå ìàëî æîäíîãî âèðàçó.
Ìàðåííÿ çíèêëè, íà÷å çà÷à¿ëèñü é çàìèñëè-
ëèñü — à ÷è âàðòî çàâàæàòè? ×è â³í ïðèéøîâ íå
çà òèì?
Íå çà òèì. Òî÷í³øå, íå ëèøå çà òèì.
Ñòð³ëêà ìàíîìåòðà âïåðëàñÿ ó äåñÿòêó. Çà ñïè-
íîþ ùîñü êëàöíóëî — äçâ³íêî òà ãîëîñíî, íà÷å
ñòàðèé áóäèëüíèê, ÿêèé âèñòàâèëè íà ï³â íà øîñòó,
àëå çàáóëè çàâåñòè.
Âñå. Àâàð³éíèé çàïàñ ïîâ³òðÿ. Õàïàé âñå, ùî
ìîæåø — ³ ò³êàé.
² âçàãàë³. Íà á³ñà áóëî ï³ðíàòè? Îñü æå áóéð³ï,
áåðåø éîãî é òÿãíåø. Âèòÿãàºø ò³ëî íà áîðò.
Ðîáèø óñå, ùî òðåáà. Íà áîðòó. Öåáòî, íå ó âîä³.
Íå òàê!
×îìóñü âîäà ãðàëà âåëèêó ðîëü.
574
Îëåêñàíäð âèñ³â íåðóõîìî é íå ì³ã çãàäàòè,
ÿêó ñàìå.
Ñòð³ëêà ïðîñêî÷èëà «â³ñ³ì».
Í³æ. ßêåñü ïðèçíà÷åííÿ ìàâ âåëèêèé í³æ. Éîãî
í³æ. Íà íîç³.
Îëåêñàíäð çèðêíóâ âíèç, áîëÿ÷å âäàðèâøè ñåáå
ëåãåíåâèì àïàðàòîì ó ãðóäè. Òàê, í³æ áóâ. Íà á³ñà
â³í éîãî âçÿâ?
Ñòð³ëêà ìèíóëà «ñ³ì».
Àãà!
Ïîêè â³í çãàäóâàâ, ñòàëî âæå «ø³ñòü».
«×îðò... òðåáà áóëî âçÿòè ç ñîáîþ ïàï³ðåöü...
àáî äîùå÷êó ç íàïèñîì... àáî íà ðóö³ íàïèñàòè... ÿê
äæåíòëüìåí íà ìàíæåò³... à ùî òàêå «ìàíæåòà»?..
³ õòî òàêèé «äæåíòëüìåí»...»
Äóìêè ìåòóøèëèñÿ, ÿê êóð÷àòà íàâêîëî êâî÷êè,
àëå í³êîìó áóëî ðîçñòàâèòè êðèëà é íàêðèòè âñ³õ
îäíî÷àñíî.
Ñòð³ëêà ñòàëà íà «òðè».
Àãà!
Ç-ïîì³æ óñ³õ äóìîê îäíà áóëà îñîáëèâî íàñòèð-
ëèâà. Ìîæå, çðîáèòè ¿¿? Âò³ëèòè ó æèòòÿ? Ìîæå,
òîä³ — â³ä÷åïèòüñÿ?
«Îäèí».
Êàï³òàí çàâàæàâ. Îïèíàâñÿ, ëåãêî ïåðåâåðòà-
þ÷èñü ó âîä³. Ìàõàâ ðóêàìè — êâîëî é ïîâ³ëüíî,
íà÷å âîäîðîñò³ íà òå÷³¿. Éîìó áóëî áîëÿ÷å.
«Íóëü».
Ïîâ³òðÿ ñê³í÷èëîñü.
575
«ßêà äóðíèöÿ... — òàê ñàìî ìëÿâî ïîäóìàâ êî-
ðåñïîíäåíò. — ßêåñü ïîâ³òðÿ... ÿê³ñü ìàíîìåòðè...
ùî òàêå, âëàñíå êàæó÷è, òîé ìàíîìåòð? À é ñïðàâä³?
Çäàºòüñÿ, öå ÿêàñü ÷îðò³âíÿ, ùî ìàº â³äíîøåííÿ äî
ïîâ³òðÿ... Îñü çàðàç âäèõíó ³ ïîäóìàþ ùå ðàç...»
Âäèõíóòè ÷îìóñü íå âäàëîñü.
Çàâàæàëî ÿêåñü êðóãëå ïàñêóäñòâî íà øëàíç³.
ßêèì ÷èíîì âîíî îïèíèëîñÿ â ðîò³? Äèõàòè çà-
âàæàº, å÷ ÿêå!
Â³í õîò³â âèïëþíóòè ç ðîòà çàãóáíèê, àëå ïëþ-
âàòè íå áóëî ÷èì, é äîâåëîñÿ âèéìàòè éîãî ðóêîþ.
Ó ðóö³ áóâ í³æ. ßêèì ÷èíîì â³í òàì îïèíèâñÿ?
Ê³í÷èê éîãî áîëÿ÷å âêîëîâ, íàâ³òü ïîäðÿïàâ
ùîêó.
«Ãà?» — Îëåêñàíäð ðàïòîì îòÿìèâñÿ. Ó ðóö³
â³í ìàâ í³æ òà ïàêåò ç ïîë³åòèëåíó. Îáèäâà íà÷å
äèì³ëè. Ùîñü òåìíå çä³éìàëîñÿ ç ëåçà é ç-ï³ä ðó÷êè
ïàêåòó é ðîç÷èíÿëîñÿ ó âîä³.
Çàãóáíèêà â ðîò³ íå áóëî. Ñòðàøåííî õîò³ëîñÿ
âäèõíóòè.
Â³í óïóñòèâ ë³õòàð é ñõîïèâ â³ëüíîþ ë³âîþ ðó-
êîþ çàãóáíèê. Âäèõíóâ. Çâ³äòè êîðîòêî ïëþíóëî
ñîëîíèì ï³ñêîì — ìàáóòü, âñòèãëî íàáèòèñÿ. Ïî-
â³òðÿ íå áóëî.
Æèòè çàëèøàëîñÿ ñåêóíä äåñÿòü. Ìîæå, ï’ÿò-
íàäöÿòü. Íó é ùî íå äâàäöÿòü — òî òî÷íî.
«Ðàç».
Ùî ðîáèòè?
«Äâà».
576
Í³÷îãî íå çðîáèø.
«Òðè».
Äóæå îáðàçëèâî.
«×îòèðè».
À òî!
«Ï’ÿòü».
À îñîáëèâî îáðàçëèâî...
«Ø³ñòü».
...òå, ùî æåðòâà âèÿâèëàñü äàðåìíîþ.
«Ñ³ì».
Í³õòî íå îòðèìàº ò³º¿ øòóêè, ùî ëåæèòü çîâñ³ì
ïîðó÷.
«Â³ñ³ì».
Í³õòî íå çìîæå âèêîðèñòàòè ¿¿.
«Äåâ’ÿòü».
Í³õòî é í³êîëè íå îæèâèòü Îëåíó.
«Äåñÿòü».
Âñå.
Àëå äóìêà ïðî ä³â÷èíó çàïóñòèëà ÿêóñü äèâíó
ðåàêö³þ. Çàõîò³ëîñÿ æèòè. Ïðîñòî çàðàç. ² äîâãî.
Îëåêñàíäð ñõîïèâ àêâàëàíã Þð³ÿ, íàâïîìàöêè
çíàéøîâ çàãóáíèê é âñòàâèâ ó ðîòà. Çà âñ³ìà êàíî-
íàìè òðåáà áóëî ð³çêî âèäèõíóòè — àëå íå áóëî
÷èì.
Âäèõíóâ.
Ñîëîíà ï³íà ïîïåðëà ó ãîðëî, ³ íà ïîâåðõí³ â³í
áè çàêàøëÿâñÿ. Àëå òóò — çëÿêàâñÿ. Çëÿêàâñÿ, ùî
âèïóñòèòü çàãóáíèêà ç ðîòà.
577
Ç äðóãèì ïîäèõîì çíîâ â³äíîâèëàñÿ ÿñí³ñòü
äóìîê. Ïåðøîþ ç ¿õíüî¿ êðóãîâåðò³ âèÿâèëàñü òàêà
ñîá³, êîðîòêà é áåçãëóçäà:
«Ñïèðò».
Ç êîæíèì ïîäèõîì â³í íà÷å âèïèâàâ îäíó
ñêëÿíêó.
Ñòàëî ïðèºìíî. Ìèòòþ ç³ãð³ëèñÿ ðóêè, íîãè
é îáëè÷÷ÿ. Çàõîò³ëîñÿ âë³çòè ó «Þíêåðñ» — õî÷à
á ó êàá³í³ ïîñèä³òè. Ðîìàíòèêà, ìàòü éîãî òàê!
Çàõîò³ëîñÿ äàòè êîìóñü ó ìîðäó.
² íà á³ñà éîìó íà ïëå÷³ íà÷åïèëè öþ çàë³çÿêó?
Æóðíàë³ñò ð³øó÷å êëàöíóâ çàìêîì, îäíèì ðóõîì
ñêèíóâ ç ïëå÷åé àêâàëàíã. Ëåãêî òà çãðàáíî. Îäèí
ðóõ ðîçòÿãíóâñÿ, ðîçñèïàâñÿ íà áåçë³÷ äð³áíèõ íå-
äîëóãèõ ñìèêàíü. Ðåìåí³ çà÷³ïàëèñÿ é ïëóòàëèñü
îäèí ç îäíèì.
À öå ùî çà îäîðîáëî? ßêèé äóðåíü âñóíóâ éîãî
ïðîì³æ çóáè?!
Çíîâó õòîñü ïëþíóâ ó ðîòà. Ñîëîíèì. Õîëîä-
íèì. Ìåðòâèì.
Æóðíàë³ñò ñõàìåíóâñÿ. Éîãî àêâàëàíã âæå âà-
ëÿâñÿ íà äí³, à â³í çàâèñ íàä ìåðòâèì êàï³òàíîì ÿê
ïîâ³òðÿíà êóëÿ. Çàì³ñòü êàíàòà áóâ øëàíã ³ç çàãóá-
íèêîì. Çàì³ñòü ÿêîðÿ — àêâàëàíã Þð³ÿ.
Ç êîæíèì âäèõîì — ñêëÿíêà ãîð³ëêè.
Îëåêñàíäð âäèõíóâ ãëèáøå — ³ â³ä÷åïèâñÿ.
Âïåðøå â æèòò³ â³í ñïëèâàâ äîãîðè íîãàìè.
Â³ä÷óòòÿ áóëî äîñèòü ö³êàâå — ÿê ó íåâàãîìîñò³.
Ò³ëüêè ÷îìóñü ñòàëî òåìíî. ×îìó?
578
Àõ, òàê! Â³í æå çàáóâ ë³õòàð óíèçó.
Òà õ³áà ëèø ë³õòàð?
Â³í æå íå çðîáèâ ãîëîâíå!..
Îëåêñàíäð ðèïíóâñÿ áóâ óíèç, àëå îäðàçó æ
³ çóïèíèâñÿ. Íèç — öå äå?
Â³í âèñ³â ó íåïðîíèêí³é òåìðÿâ³, ìàéæå íå
âîðóøèâñÿ é ëèøå êóäèñü ðóõàâñÿ. Íåâ³äîìî êóäè.
Çâ³äêèñü çñåðåäèíè ïðèïîâçëà é ïðè÷à¿ëàñü íà-
ïîãîòîâ³ ïàí³êà.
Áóëî á íåïîãàíî âèäèõíóòè — é ïîäèâèòèñÿ,
êóäè ïîïëèâóòü áóëüáàøêè. Àëå æ ÿêáè ùå ìàòè
õî÷ ÿêåñü ñâ³òëî.
Ùî ùå ìîæíà çðîáèòè?
Æèëåò!
Îëåêñàíäð ãàðÿ÷êîâî, ëåäü íå âïóñòèâøè ïà-
êåòà, íàìàöàâ ïèïòèê æèëåòà é âèäèõíóâ. Ùîá
âèäèõíóòè, äîâåëîñÿ çíîâ ïåðåñèëþâàòè ñåáå.
Ðóõ ïðèñêîðèâñÿ. ßêùî âñå íîðìàëüíî — çíà-
÷èòü, â³í ðóõàâñÿ âãîðó.
Àëå ñâ³òëî ÷îìóñü ç’ÿâèëîñÿ çáîêó, é æóðíàë³ñò
íå çðàçó äîòÿìèâ, ùî òî â³í ïðîñòî ï³äí³ìàºòüñÿ
áîêîì âïåðåä.
ßê îãëóøåíà âèáóõîì ðèáà.
É òàêà ñàìà äóðíà.
Òèñê çìåíøèâñÿ. Çíîâó çàïðàöþâàâ ìîçîê.
Ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî ç ìåòîþ çàíóðåííÿ â³í íå âïî-
ðàâñÿ. Íå ñòðàøíî. Çàâæäè ìîæíà ñïðîáóâàòè ùå
ðàç, ³ íàâ³òü íå ðàç. Ó íîðìàëüíîìó ñïîðÿäæåíí³.
579
Íàâ³òü ó «Äðåãåð³». Áåç àçîòó â ïîâ³òðÿí³é ñóì³ø³.
Ó òåïëîìó «ñóõîìó» ã³äðîêîñòþì³.
Ïîâåðõíÿ âèÿâèëàñü äåñü àæ ï³ä ÷åðåâîì, é æóð-
íàë³ñò çðîçóì³â, ùî, ñïëèâàþ÷è, â³í îáåðòàºòüñÿ.
ßê àñòåðî¿ä.
Çíîâó çàêîðò³ëî âäèõíóòè.
Ïîâåðõíÿ çàâèñëà íåðóõîìî é íàáëèæàòèñÿ íå
õîò³ëà. Íàâïàêè, ÿêåñü òåìíå äîâãàñòå ò³ëî çàêðèëî
îãëÿä. Ùî âîíî ìîæå áóòè?
Ç îñòàíí³õ ñèë æóðíàë³ñò ðîçâåðíóâñÿ é ãðåáî-
íóâ ëàñòàìè.
Ñîíöå âäàðèëî â î÷³ é íåãàéíî ëÿñíóëî õâèëåþ
â ïèêó.
Îëåêñàíäð ñïëèâ çà äâà ìåòðè â³ä òðàïà, àëå

äîëàâ öþ â³äñòàíü íå ìåíøå ï’ÿòè õâèëèí. ßê â³í
ïðè öüîìó ïðèìóäðèâñÿ íå âèïóñòèòè ïàêåò — ãîä³
áóëî çðîçóì³òè.
Àëå íå âèïóñòèâ.
Áóéîê óæå â³ä³ãíàëî â³òðîì ÷îðòçíà-êóäè,
à ïîêè Îëåêñàíäð âèëàçèâ — òî é ãåòü çàõîâàëî
ó õâèëÿõ.
Àêâàëàíã³â ç ÷èñòèì ïîâ³òðÿì á³ëüø íå áóëî.
Ïàñêè ç âàíòàæàìè çàëèøèëèñü ó êàþò³. Ó Âîëî-
äèìèðà. É ìîæíà áóëî çàêëàñòèñÿ — â³í áè ¿õ íå
â³ääàâ. Áóéð³ï çíèê. Øê³ðà ñâåðá³ëà — ìàáóòü,
äàâàëîñÿ âçíàêè äîâãå ïåðåáóâàííÿ íà ãëèáèí³
é âèõ³ä áåç äåêîìïðåñ³¿. Ó ãðóäÿõ ùåì³ëî — ìàáóòü,
ç ò³º¿ æ ïðè÷èíè.
580
Îëåêñàíäð òðîõè ïðèéøîâ äî òÿìè é ùîñèëè
âãàòèâ êóëàêîì ïî îáøèâö³. Ñòàëî çðîçóì³ëî, ùî
íîâå çàíóðåííÿ â³äêëàäàºòüñÿ. Ùîíàéìåíøå íà...
Íà ãåòü íåâèçíà÷åíèé òåðì³í.
Íàòîì³ñòü íà ïåðøèé ïëàí âèéøëà ïðîáëåìà
íåéòðàë³çàö³¿ ïàñàæèðà.
Ç Âîëîäèìèðîì æóðíàë³ñò áè íå âïîðàâñÿ.
Â³í öå çíàâ òî÷íî é ïåðåâ³ðÿòè íà âëàñí³é øêóð³
áàæàííÿ íå ìàâ. Çà ³íøèõ îáñòàâèí... òà ùå ÿêáè
áîðîòüáà áóëà ÷åñíîþ...
Àëå ç òàêèìè ñòàâêàìè — äå âæå òóò â³äáóâàòèñÿ
÷åñí³é ãð³.
Îëåêñàíäð òàê-ñÿê ñòÿãíóâ ç ñåáå ã³äðîêîñòþì.
Â³òåð îäðàçó æ ïî÷àâ ñ³êòè-æàëèòè êðèõ³òíèìè, àëå
áîëþ÷èìè ãîëêàìè ìîêðó øê³ðó. Ñîíöå ñë³ïèëî,
àëå ç³ãð³òè õî÷ òðîõè ÷îìóñü â³äìîâëÿëîñÿ.
Îëåêñàíäð ï³øîâ äî ñàëîíó.
Ðóøíèöÿ áóëà íà ì³ñö³.
Íåïîãàíà, ñïîðòèâíà ìîäåëü ²Æ-18. Âåðòè-
êàëêà. Ãàðíà. Çðó÷íà. Ïîòóæíà. Äâàíàäöÿòîãî
êàë³áðó. ßêðàç òå, ùî òðåáà.
Æóðíàë³ñò óçÿâ æìåí³ íàáî¿â ç êàðòå÷÷þ é ðó-
øèâ äî íîñà.
Ëÿäà ïðèëÿãàëà ù³ëüíî — àÿêæå! ²íàêøå êîæíà
õâèëÿ, ùî ðîçáèâàëàñü îá í³ñ, çàêèäàëà á äî êàþòè
ïàðó ë³òð³â âîäè, é çà ê³ëüêà ãîäèí íàáðàëîñÿ á é ïî
êîë³íî. Òàê ùî ïðîñóíóòè ñòâîë ó øïàðèíó áóëî
íåìîæëèâî.
²ëþì³íàòîðè...
581
Îëåêñàíäð çàäóìëèâî ïîòåð ï³äáîð³ääÿ. Àãà,
òàê Âîëîäÿ é áóäå ñòèð÷àòè á³ëÿ ³ëþì³íàòîðà, êîëè
òóäè âñóíåòüñÿ ñòâîë. Òà é âçàãàë³ — ùîñü â³í ïî-
âîäèòü ñåáå òèõî, àæ ï³äîçð³ëî...
Îëåêñàíäð ïðèêëàâ âóõî äî ëÿäè. Çñåðåäèíè
íå äîíîñèëîñÿ àí³ çâóêó. Àí³ íàéìåíøîãî øåðåõó.
Çàçèðíóòè â ³ëþì³íàòîð?
Á³ñ éîãî çíà, öüîãî Âîâêó, ùî â³í ìîæå çðîáèòè.
Â³ä áàíàëüíîãî ïîñòð³ëó ïðîñòî êð³çü ñêëî, ÿêùî
â³í ðàïòîì äåñü õîâàâ ó êàþò³ çáðîþ... Äî ÿêî¿ñü
õàðàêòåðíî¿ øòó÷êè.
Âëàñíå, ï³ñëÿ îáøóêó ó êàþò³ íàâðÿä ÷è áóëî
ùîñü âîãíåïàëüíå... à ïðî õàðàêòåðí³ øòó÷êè Þð³é
êàçàâ, ùî ó Âîëîä³ õèñòó íå âèñòà÷àº.
À ðàïòîì îáèäâà áðåõàëè?
Çà ÷àñ ¿õíüîãî çíàéîìñòâà ³ ïîäîðîæ³ îáèäâà
áðåõàëè ö³ëêîì äîñòàòíüî äëÿ òàêîãî ïðèïóùåííÿ.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ é ïîñòóêàâ ó ëÿäó.
— Ãåé, õòî â ë³ñ³, îçîâèñÿ!
«Ó ë³ñ³» íå îçèâàëîñÿ.
Æóðíàë³ñò ïîãðþêàâ ãó÷í³øå.
Ìîâ÷àíêà.
Îëåêñàíäð õîò³â âäàðèòè ïðèêëàäîì, ÿê â àð-
ì³¿ — àëå ïðèêëàä ðóøíèö³ ìàâ ãóìîâèé çàòèëüíèê,
³ ãðþêàòè íèì áóëî á äèâíî. Çíÿâ ãàíäøïóã ç êà-
áåñòàíó, ïîãðþêàâ íèì.
Òèøà.
Äîâåëîñü ì³ðêóâàòè äàë³. Äóìêè êðóòèëèñÿ
ìëÿâî — ìàáóòü, äàâàëàñÿ âçíàêè ñïåöèô³÷íà
582
«ï³äâîäíà âòîìà», òà ùå é ïîñèëåíà îòðóºííÿìè —
àçîòíèì òà àëêîãîëüíèì. Æóðíàë³ñò ïîñì³õíóâñÿ.
Âïåðøå â éîãî æèòò³ òåðì³í «ãëèáèííå ñï’ÿí³ííÿ»
ì³ñòèâ òàêèé ïðîçîðèé íàòÿê.
Ïîðó÷ áóâ êàáåñòàí. Ç ÿê³ðíèì ëàíöþãîì.
Îëåêñàíäð â³äïóñòèâ ñòîïîð, â³äìîòàâ ê³ëüêà ìå-
òð³â ëàíöþãà — êîæíà ëàíêà — ç ï³âê³ëîãðàìà. Íà-
êèíóâ íà ïåòë³ ëÿäè, ïðèíàéòóâàâ. Âèòÿã øêâîð³íü.
Ìîâ÷àíêà.
Òåïåð ëÿäó ìîæíà áóëî ïðî÷èíèòè — ñàíòèìå-
òðè íà òðè. ßêðàç äëÿ ñòâîë³â.
Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ é ïîòÿã êðèøêó âãîðó.
Â êàþò³ í³êîãî íå áóëî.
Ó ïåðøó ìèòü Îëåêñàíäð íàâ³òü íå ïîâ³ðèâ
òàêîìó ùàñòþ. Çàï³äîçðèâ ÿêóñü ïàñòêó. Óâàæíî
îãëÿíóâ óñå ïðèì³ùåííÿ.
Òàê... Ï³ä êîéêàìè íå çàõîâàºøñÿ, ì³ñöÿ ìàëî,
òà é íàáèòî òàì âñÿêîãî ìîòëîõó. Ï³ä ñòåëåþ? Í³.
Ï³ä ñàìîþ ëÿäîþ, äå íåìà îãëÿäó?
Â³í ïåðåá³ã òà ïðèïàâ äî ³ëþì³íàòîðà.
Í³, í³êîãî.
Ïåðåéøîâ çíîâó äî ëÿäè. Êóïà îäÿãó òà ïîñò³ëü-
íî¿ á³ëèçíè. Ó êóòêó. Íà÷å ¿¿ íåäáàëî òóäè çãîðíóëè.
Íàâðÿä ÷è òàì õòîñü ñõîâàâñÿ, àëå, àëå, àëå...
Ïîñòð³ë ãðèìíóâ ó çàìêíåíîìó ïðîñòîð³, íà÷å
ç ãàðìàòè âäàðèëè. Êóïà çäðèãíóëàñü. ßêùî òàì
³ õîâàâñÿ õòîñü, òî ï³ñëÿ òàêîãî ñàëþòó âæå íå áóâ
íåáåçïå÷íèì.
583
Àëå ïðî âñÿê âèïàäîê, Îëåêñàíäð, êîëè â³ä÷è-
íèâ ëÿäó, ùå é ïîòèöÿâ ó êóïó áàãðîì.
Í³, íåìà. Ëèøå òêàíèíà.
Áàãîð âñòðÿâ ó òêàíèíó é ðàïòîì ïîñóíóâñÿ
äàë³ — íà÷å ïðîâàëèâñÿ ó ä³ðêó â ï³äëîç³.
Îëåêñàíäð ìàòþêíóâñÿ é òèì ñàìèì áàãðîì
ïîâ³äêèäàâ ðå÷³ âá³ê.
Òî÷íî!
Ó ï³äëîç³ çÿÿâ ð³âíèé ïðÿìîêóòíèé îòâ³ð.
Àêóðàòíî çíÿòèé ç êð³ïëåíü ùèòîê ï³äëîãè âè-
äí³âñÿ ç-ï³ä êîéêè.
— Òüõó!
Äî êóïè ïðîáëåì äîëó÷èëàñü ùå é òà, ÿêó â³í
ââàæàâ óæå âèð³øåíîþ.
Òåïåð Âîëîäèìèðà òðåáà áóëî øóêàòè äå çà-
âãîäíî. Õî÷ ó ðóáö³.
Ìàøèíàëüíî æóðíàë³ñò ï³äâ³â ïîãëÿä. Í³,
â ðóáö³ ùå í³êîãî íå áóëî. Òî äå? Ó ñàëîí³?
Îëåêñàíäð ïðîòóïîò³â òðàïîì. Ðóøíèöþ â³í
ïåðåçàðÿäèâ é òðèìàâ íàïîãîòîâ³.
Àëå í³. ² â ñàëîí³ âñå ëèøàëîñü íåçàéìàíèì.
Ìàáóòü, ì³ñöÿ ïîï³ä ï³äëîãîþ áóëî íåáàãàòî é ïå-
ðåñóâàòèñÿ ì³æ øïàíãîóòàìè Âîëîäèìèð øâèäêî
íå ì³ã. Íå äîïîâç. Àáî íå âïîðàâñÿ ùå ç êð³ïëåí-
íÿìè. Àáî...
Ìîæå, â ìàøèí³?
Æóðíàë³ñò êèíóâ ó ìîòîðíå â³ää³ëåííÿ ëèøå
îäèí ïîãëÿä ³ çàñïîêî¿âñÿ. Òóò ï³äëîãè íå áóëî,
à ìåòàëåâà ïåðåãîðîäêà íàä³éíî â³äîêðåìëþâàëà
584
êîðìó â³ä ³íøèõ â³äñ³ê³â. Õî÷à á ç öüîãî áîêó ïðî-
áëåì íå áóëî.
Â³í ïîâåðíóâñÿ íà í³ñ. Ñïóñòèâñÿ â êàþòó. Îáå-
ðåæíî, çäàëåêó îãëÿíóâ ä³ðó. Ïîò³ì ïðîñóíóâ òóäè
ðóøíèöþ é ê³ëüêà ðàç³â ïàëüíóâ.
Íàâìàííÿ. Ïðî âñÿê âèïàäîê.
Æîäíîãî åôåêòó, êð³ì ãóðêîòó, öå íå äàëî. Öåáòî,
àáî âëó÷èâ îäðàçó é íàñìåðòü, àáî íå çà÷åïèâ.
Îäíå ç äâîõ.
Îëåêñàíäð ïîñèä³â á³ëÿ ä³ðêè ùå òðîõè, ïîò³ì
ç³òõíóâ, âèë³ç, çíîâó çàìêíóâ ëÿäó íà øêâîð³íü,
çíîâó çàçèðíóâ ó ñàëîí — í³êîãî, é ïîäàâñÿ äî
ðóáêè.
×îðò ç íèì. Áóäåìî ñïîä³âàòèñü, ùî âëó÷èâ.
É âîäíî÷àñ çáåð³ãàòè ïèëüí³ñòü.
Â³í çàïóñòèâ äâèãóí, âèñòàâèâ àâòîï³ëîò — êóðñ
íà Òåíäðó, íà ñàìèé ¿¿ çàõ³äíèé õâîñòèê — é ñòàâ
á³ëÿ áîðòó òàê, ùîá áà÷èòè îäíî÷àñíî ñàëîí òà
ðóáêó.
Îáëàäíàííÿ ñóäíà áóëî ïðèì³òèâíå. Éîìó òðà-
ïëÿëîñÿ ïðàöþâàòè é ç á³ëüø ñó÷àñíèì é ðîçóìíèì.
Àëå í³÷îãî íå âîðóøèëîñÿ.
Ï³ä àâòîï³ëîòîì êîðàáåëü ³øîâ ã³ðøå, àí³æ ï³ä
óïðàâë³ííÿì Þð³ÿ. Äóðíèé àâòîï³ëîò íå âðàõîâó-
âàâ àí³ õâèëü, àí³ â³òðó, êîðàáåëü ðàç ïî ðàç áèëî
âàëàìè ó ë³âèé áîðò, é â³í âåñü àæ çäðèãàâñÿ.
Íå ñòðàøíî. Òóò íåáàãàòî. Àáè ëèøå â³òåð íå
äóæå ïîñèëþâàâñÿ.
585
Â³òåð âèâ òà ñâèñò³â, ðîçëþ÷åíî ëîïîò³â ïðà-
ïîðîì é ð³çàâ î÷³. Íà õâèëÿõ ïî÷àëè ç’ÿâëÿòèñÿ
ï³íí³ âåðõ³âêè.
Äóðíèö³. Çàëèøèëîñü çîâñ³ì òðîõè.
Õâèë³ ãåïàëè âñå äóæ÷å òà äóæ÷å.
Ëèøå ÷åðåç ÷îòèðè ãîäèíè Îëåêñàíäð çâåðíóâ
óâàãó, ùî ñóäíî ñèäèòü ó âîä³ çíà÷íî íèæ÷å, àí³æ
ðàí³øå.
— Îõ, ÷îðò!
Â³í ñõèëèâñÿ íàä áîðòîì. Òàê ³ º. Âàòåðë³í³ÿ
ãåòü çàõîâàëàñÿ ó âîä³. Íàâ³òü «ïð³ñíà». Öå îçíà-
÷àëî, ùî...
Îëåêñàíäðó çäàëîñÿ, í³áè â ñàëîí³ ùîñü âîðóõ-
íóëîñü. Â³í ìèòòþ íàö³ëèâ âïåðåä ðóøíèöþ — àëå
í³. Òî ëèøå êîøåíÿ âèñïàëîñÿ, âèë³çëî íà ñåðåäèíó
òðàïó é çàõîäèëîñü âìèâàòèñÿ.
— Òüõó!
Àëå ùî ç êîðàáëåì?
Í³ñ éîãî ïî÷àâ äîáðÿ÷å çàðèâàòèñÿ â õâèë³.
Îëåêñàíäð êèíóâñÿ äî êàþòè, çíîâó íàìîòàâ íà
ëÿäó ëàíöþã, ïðî÷èíèâ ëþê — í³êîãî. Ñïóñòèâñÿ.
Çàçèðíóâ ó ä³ðó.
Ä³ðêà ïîãëÿíóëà íà íüîãî éîãî æ â³ääçåðêà-
ëåííÿì.
Ëþñòðî õîäèëî õâèëÿìè, é çäàâàëîñÿ, ùî ñòî-
ðîï³ëà ïèêà, íà ÿêó â³í äèâèâñÿ, ï³äìîðãóº.
Âîäà!
Õàé éîìó ÷îðò! Êîðàáåëü ñòð³ìêî, ÿê «Òèòàí³ê»
ï³ñëÿ çóñòð³÷³ ç àéñáåðãîì, íàáèðàâ âîäó!
586
Íåâæå öå Âîëîäèìèð ùîñü ó÷óäèâ?
Îëåêñàíäð ëÿñíóâ ñåáå ïî ëîá³. Çâ³ñíî, ùî í³!
Ùî æ òîé Âîëîäÿ — ñàìîãóáåöü? Öå, ìàáóòü, âè-
íåí â³í ñàì, áî êîëè ñòð³ëÿâ, òî ÿêèìîñü ÷èíîì
ïîøêîäèâ îáøèâêó.
Âëàñíå êàðòå÷ ïðîáèòè òðèì³ë³ìåòðîâå çàë³çî
íå ïîâèííà áóëà... àëå éîìó, ìàáóòü, «ïîùàñòèëî».
Çàñóíóòè ãîëîâó, ùîá îãëÿíóòè ì³ñöå ïðîáî¿íè
êðàùå, æóðíàë³ñò íå ðèçèêíóâ.
«Äîáðå, — ïîäóìàâ â³í. — Ùî çðîáèâ ó àíà-
ëîã³÷íîìó âèïàäêó Þð³é? Âèêèíóâ ñóäíî íà áåðåã
³ çàëàòàâ. ² ÿ òàê çðîáëþ. Îòâ³ð... àáî îòâîðè, êðè-
õ³òí³, òåðì³òè ùå º... áåðåã íåïîäàë³ê».
Â³í çàâàãàâñÿ. Êðàùå áóëî á ïîâåðíóòè ïðÿìî
äî áåðåãà. Àëå á³ñ éîãî çíà... Êð³ì òîãî...
Ðàïòîì â³í ïîñì³õíóâñÿ. Êð³ì òîãî, öå ÷óäîâå
âèð³øåííÿ ïðîáëåìè! ßêùî âîäà ï³äí³ìåòüñÿ äî
ï³äëîãè, à ùå êðàùå — òðîõè ¿¿ ïðèòîïèòü, òî
÷èì áóäå äèõàòè Âîëîäèìèð? ßêùî â³í ùå âçà-
ãàë³ äèõàº?
Êîðàáåëü ïðîñ³äàâ óñå ãëèáøå, àëå òåïåð öå
æóðíàë³ñòà íå õâèëþâàëî. Öå æ òðåáà! ßê ó êàçö³.
Îäíèì ìàõîì âñ³ ïðîáëåìè âèð³øàõîì.
Äèçåëü ÷õíóâ. Îëåêñàíäð âèð³øèâ, ùî éîìó òå
çäàëîñÿ.
Äâèãóí ÷õíóâ ³ùå äâ³÷³ é çàãëóõ. Êîðàáåëü ìèòòþ
ïî÷àëî ðîçâåðòàòè.
587
Ïåðøî¿ ìèò³ Îëåêñàíäð íàâ³òü íå çðîçóì³â
ñåðéîçíîñò³ ñòàíó — àëå õîëîäîê ïî ñïèí³ ïðîá³ã.
Ïîò³ì äîòÿìèâ.
ßêáè íå ä³ðêà ó äíèù³, ìîæíà áóëî á çìàéñòðó-
âàòè òà ñêèíóòè ïëàâó÷ó ê³òâó, çîð³ºíòóâàòè ñóäíî
íîñîì äî â³òðó é íåïîñï³õîì êîëóïàòèñÿ ó ìîòîð³.
Ìîæíà áóëî á íàâ³òü òàêå-ñÿêå â³òðèëî íàïíóòè íà
ÿê³ñü ùîãëè é ðóõàòèñü.
Íà æàëü, ä³ðêà äóæå ì³íÿëà âñ³ ïëàíè.
Íå âèïóñêàþ÷è ðóøíèö³ ³ç ðóê, Îëåêñàíäð
êèíóâñÿ äî ìàøèííîãî. Çàçèðíóâ. Äâèãóí áóâ íà
ì³ñö³ — âæå íåïîãàíî. Àëå ñïóñòèòèñÿ âíèç —
îçíà÷àëî çàãíàòè ñåáå ó òó ñàìó ïàñòêó, â ÿêó â³í
çàìàíèâ Âîëîäèìèðà.
«Òî ùî æ öå âèõîäèòü? — îñÿÿâ æóðíàë³ñòà ðàï-
òîâèé çäîãàä. — Òî öå æ, ìàáóòü, Âîâêà é óòíóâ?
Àáè çìóñèòè ìåíå çàë³çòè â ìàøèíó!»
Â³í çäðèãíóâñÿ é ïîñï³õîì çàçèðíóâ ó ñàëîí.
Í³, íåìà. Í³êîãî íåìà. Ëèøå â êóòêó íà ï³ä-
ëîç³ âæå âèñòóïèëà âîäà. ×è ìîæå, ¿¿ êð³çü äâåð³
íàõëþïàëî?
Îñîáëèâî âåëèêà õâèëÿ âäàðèëà êîðàáåëü ó áîðò
òàê, ùî Îëåêñàíäð ëåäü íà íîãàõ âñòîÿâ.
Çàëèøàëîñü îäíå. ×åêàòè, ïîêè çàòîïèòü óâåñü
ïðîñò³ð ïîï³ä ï³äëîãîþ — à òîä³ âæå ïðèñòóïàòè
äî ðåìîíòó. À äî öüîãî ìîìåíòó — ÷åêàòè, ïîêè
âèë³çå Âîëîäèìèð.
ßêùî, çâ³ñíî, âèë³çå.
588
Çà ïðèáëèçíèìè ðîçðàõóíêàìè, âåñü ïðîñò³ð
ìàëî çàòîïèòè äåñü ÷åðåç ãîäèíó.
Öå áóëà íàéäîâøà ãîäèíà â éîãî æèòò³.

Îëåêñàíäð ìåòóøèâñÿ, êèäàâñÿ òî äî øïàðèí
ó ëþêó êàþòè, òî ó ñàëîí, òî íàçàä â ðóáêó. Ðóáêà
çä³éìàëàñü íàä ïàëóáîþ, é ïîï³ä íåþ ö³ëêîì ì³ã
óòâîðèòèñÿ òàêèé ñîá³ ïîâ³òðÿíèé ïóõèð, ³ òîä³...
Âèõîäèëî, ùî Âîëîäèìèð ì³ã ñèä³òè ïðîñòî
ó íüîãî ïîï³ä íîãàìè.
Ïðî âñÿê âèïàäîê Îëåêñàíäð äâ³÷³ ïàëüíóâ
ó ï³äëîãó, àëå æîäíîãî ïîì³òíîãî åôåêòó, îêð³ì
äâîõ ðâàíèõ ä³ðîê, íå îòðèìàâ.
Ó ñàëîí³ ç’ÿâèëàñü âîäà — öüîãî ðàçó âæå òî÷íî
íå íàõëþïàíà. Â êàþò³ âæå áóëî ïî êîë³íî. Ëåãê³
ðå÷³ ïëàâàëè, à ã³äðîêîñòþì ðîçë³ãñÿ íà ïîâåðõí³,
ÿê ïîòîïåëüíèê äâîòèæíåâî¿ äàâíèíè.
Âîëîäèìèðà íå áóëî.
Îëåêñàíäð ç³òõíóâ, âîñòàííº îá³éøîâ âñ³ ïðè-
ì³ùåííÿ é ï³øîâ äî ìàøèíè.
Â ìàøèííîìó òåæ õëþïàëî.
Çîïàëó â³í ñòóïèâ ïðîñòî ó âîäó, â³ä íåñïîä³-
âàíêè îõíóâ, ïîñëèçíóâñÿ é ðåøòó øëÿõó ðàõóâàâ
ñõîäèíêè ñ³äíèöÿìè. Ñ³â ó âîäó, íàìàöàâ âèïóùåíó
ç ðóê ðóøíèöþ.
Âîäè áóëî ñàíòèìåòð³â äâàäöÿòü. Öåáòî, äåéä-
âóä âæå áóëî çàòîïëåíî.
Ïåðåâ³ðèòè ïàëèâîïðîâîäè. Ïåðåâ³ðèòè ìàñëî.
Êðóòíóòè ñòàðòåð.
589
Ìàñëÿí³ íàñîñè äçèæ÷àëè, òèñê ð³ñ, ñêðåãîò³â
ñòàðòåð, àëå äâèãóí íå çàâîäèâñÿ. Âîäà íà ï³äëîç³
ðàïòîì âèäàëàñü êðèæàíîþ.
Ðàäàð!
Òðåáà ïåðåâ³ðèòè, ÷è íåìàº êîãî ïîáëèçó, é ïî-
ïðîñèòèñÿ íà áóêñèð!
Äóìêà ñòðåëüíóëà â ãîëîâ³, íà÷å ãðàíàòà âè-
áóõíóëà.
Äîðîãîþ æóðíàë³ñò ñï³òêíóâñÿ îá àêâàëàíã,
çáèâ íà íîç³ ïàëüöÿ é áîëÿ÷å âäàðèâñÿ êîë³íîì îá
ïàëóáó.
Ïîáëèçó í³êîãî íå áóëî. Êð³ì òîãî, ñòð³ëêà
àìïåðìåòðà äîñèòü ïîì³òíî õèëèëàñÿ äî íóëÿ.
Çîïàëó æóðíàë³ñò ùå ðàç ñïðîáóâàâ çàïóñòèòè
äâèãóí. Êàðòèíà áóëà òà ñàìà, ëèøå ñòàðòåð âæå
ñêðåãîò³â íå ïðîíèçëèâî, à ÿêîñü òîñêíî é ïðè-
ðå÷åíî.
Êîøåíÿ ñèä³ëî íà äàõó ðóáêè é ç ö³êàâ³ñòþ ñïî-
ñòåð³ãàëî çà ìåòóø³ííÿì ëþäèíè.
Çíèçó ïî÷óëèñÿ äâà óäàðè — ãëóõ³, ÿê ç ìîãèëè.
Îëåêñàíäð çíîâó ñõîïèâ ðóøíèöþ.
— Ãåé! — òàê ñàìî ãëóõî ïî÷óëîñÿ çíèçó. —
Çäàþñÿ!
Ãîëîñ, õî÷ ³ ñïîòâîðåíèé, ÿâíî íàëåæàâ Âî-
ëîäèìèðîâ³.
— Âèëàçü! — æóðíàë³ñò íàö³ëèâ ðóøíèöþ
â ï³äëîãó.
— Íå ìîæó! ß çàñòðÿã! Äîïîìîæè!
590
Ãîëîñ êîëåãè áóâ çàíàäòî ñïîê³éíèì, ÿê íà
êðèòè÷íó ñèòóàö³þ.
Îëåêñàíäð ï³äîçð³ëî ïðèñëóõàâñÿ. Í³, á³ëüøå
í³ÿêèõ çâóê³â ñï³äíèçó íå äîëèíàëî.
— Íà á³ñà ìåí³ òîá³ äîïîìàãàòè? — çàïèòàâ â³í
ïðîñòî òàê — àáè ÷àñ çàòÿãòè.
Êîðàáåëü õèòíóëî. Òàêå òðàïëÿëîñü íå âïåðøå,
àëå öüîãî ðàçó â³í ÷îìóñü äóæå çàáàðèâñÿ ç âèð³â-
íþâàííÿì. Ìàáóòü, òàì, óíèçó, âîäà âæå ãóëÿëà
õâèëÿìè é àæ í³ÿê íå ñïðèÿëà ï³äòðèìóâàííþ
ð³âíîâàãè.
— À ÷îìó á ³ íå äîïîìîãòè? — ï³ñëÿ äîâãî¿ ïà-
óçè â³äãóêíóâñÿ Âîëîäèìèð. — Õâèëèííà æ ñïðàâà!
— Àãà, — Îëåêñàíäð ïðèì³ðÿâñÿ áóâ çàçèðíóòè
â îäíó ç ïðîáî¿í â ï³äëîç³, òà ñõàìåíóâñÿ. Çàçèð-
íåø — à Âîâêà çâ³äòè ÷èìîñü øòðèêíå. ² ùî òîä³?
— Äîïîìîæó — ³ ùî òîä³?
— Êîðàáåëü áóäåìî ðÿòóâàòè, äóðíþ!
— Àãà, — æóðíàë³ñò ãàðÿ÷êîâî ðîçäóìóâàâ, ùî
æ ðîáèòè. Ñóäÿ÷è ç òîãî, íàñê³ëüêè ðóáêó áóëî
ï³äíÿòî íàä ïàëóáîþ, Âîëîäèìèðà íå çàëëº, àæ
ïîêè ï³ä âîäîþ âñÿ ïàëóáà çàõîâàºòüñÿ. À òîä³ âæå
ðîáèòè ùîñü áóäå ï³çíî.
— Áðåøåø.
— Íó é áðåøó, — ëåãêî ïîãîäèâñÿ Âîëîäè-
ìèð. — Àëå âñå-òàêè. Ùî, íåâæå òàê ³ ïîêèíåø?
Îëåêñàíäð áè ç ïðåâåëèêèì çàäîâîëåííÿì
³ ïîêèíóâ — àëå îñòåð³ãàâñÿ. Õòî éîãî çíà, öüîãî
åíêàâååñåññ³âöÿ... ÷îìó éîãî íàâ÷èëè ³ òàì, ³ òàì.
591
Ìîæå âèáðàòèñü. Îòæå, âàðòî áóëî á äîáèòè.
É ñïðîáóâàòè âñå-òàêè âðÿòóâàòè êîðàáëèê.
Â³í ï³äíÿâ ðóøíèöþ é âèñòðåëèâ ùå äâ³÷³. Ùå
äâà îòâîðè ç’ÿâèëèñü â ï³äëîç³, àëå Âîëîäèìèð íå-
ãàéíî îçâàâñÿ:
— Òà í³, íå âëó÷èø. Òóò ÿêðàç øïàíãîóò ïðî-
õîäèòü. Öå ç ãàðìàòè òðåáà ñòð³ëÿòè, àáî ç ÄØÊ.
— À õòî ÄØÊ âòîïèâ? — â³äãóêíóâñÿ êîðåñ-
ïîíäåíò. — Êîìó äÿêóâàòè?
— Áà÷, ÿê äîáðå, ùî âòîïèâ, — íå áåç ãóìîðó
â³äïîâ³ëî çíèçó. — ²íàêøå çàðàç óæå ìåðòâèé áóâ.
— ² òàê áóäåø!
Çíèçó ïîìîâ÷àëè, ïîò³ì íåñïîä³âàíî ëåãêî ïî-
ãîäèëèñü:
— Ìîæå áóòè. À ùî, õ³áà íå õî÷åø öå çðîáèòè
âëàñíèìè ðóêàìè?
— Òà õî÷ó, — Îëåêñàíäð àæ ç³òõíóâ. — Àëå òè
ìåíå çðîáèø.
— Òàêè çðîáëþ, — ç³òõíóëè çíèçó. — À ìîæå,
âñå-òàêè ñïðîáóºø?
«Âèêóðèòè á òåáå ÿêîñü... — ñïðîêâîëà ì³ðêóâàâ
Îëåêñàíäð. — Àáî äèìîì áè çàäóøèòè. Çàìêíåíèé
ïðîñò³ð, ìèòòþ î÷³ âèë³çóòü. Åõ, çàðàç áè õëîðï³-
êðèí÷èêó... îäíó-îäí³ñ³íüêó àìïóëêó... À áåíçèí?»
Æóðíàë³ñò êèíóâñÿ äî ñàëîíó, ïîñëèçíóâñÿ,
çíîâó ëÿñíóâ ñ³äíèöåþ â âîäó, âèëàÿâñÿ. Ï³äõîïèâ
ç âîäè ïëàñòèêîâó ïëÿøêó ç âîäîþ («ìàáóòü, òåæ
Äí³ïðîâñüêà» — ïðîìàéíóëî ó ãîëîâ³), âèëèâ.
592
Ï³äñêî÷èâ äî ìîòîöèêëà, âèðâàâ øëàíã ç êðàíèêà,
ïî÷àâ ö³äèòè áåíçèí.
Ö³âêà áóëà òîíåñåíüêà, à âîäà âæå ä³éøëà ìî-
òîöèêëó ïî ñòóïèö³. Öåáòî, Îëåêñàíäðîâ³ äî ñåðå-
äèíè ëèòîê.
Íàö³äèâ. Çàêðó÷óâàòè êðàí â³í íàâ³òü íå ñòàâ —
÷îðò ç íèì!, ïîì÷àâ íàçàä â ðóáêó é ïðèëàøòóâàâ
ïëÿøêó íàä ä³ðêîþ. Ïîëèëîñü.
Çíèçó ìîâ÷àëè, àëå ìîâ÷àíêà áóëà ÿêàñü... íà-
ñòîðîæåíà.
— Îí òè ùî çàäóìàâ, — ðàïòîì ñêàçàâ Âîëîäè-
ìèð. — Ëîã³÷íî, ëîã³÷íî... À ï³äïàëþâàòè áóäåø?
— Ïîäóìàþ, — íåïðèâ³òíî ïðîáóð÷àâ Îëåê-
ñàíäð.
Ïëÿøêà ñê³í÷èëàñü. Çíèçó ñïî÷àòêó ìîâ÷àëè,
ïîò³ì ïî÷àëè êàøëÿòè.
— Ñàøêî!
— Ãà?
Íà ì³ñö³ Âîëîäèìèðà, æóðíàë³ñò áè, ìàáóòü, ïî-
âîäèâ ñåáå òî÷í³ñ³íüêî òàê. Ïîãîâîðèòè ç âîðîãîì.
Ñïðîáóâàòè ïåðåêîíàòè. Àáî õî÷à á âçíàòè íàì³ðè.
Àáî âèãðàòè ÷àñ. À ðàïòîì âäàñòüñÿ?
²ç öèõ ïðåäìåò³â Îëåêñàíäðà ãàíÿëè ùå íà ïåð-
øîìó ðîö³ íàâ÷àííÿ, é â³äïîâ³äàþ÷è, â³í òâåðäî
çíàâ — íå âäàñòüñÿ. Íå ïåðåõèòðèòü éîãî Âîëî-
äèìèð. Íå ðîçæàëîáèòü. Çàíàäòî âèñîê³ ñòàâêè.
— Àëå æ ³ ïàñêóäà òè, Ñàøóíþ, — çì³íèâ òàê-
òèêó Âîëîäèìèð. — Ï³äëîòíà, ãèäêà ëþäèíà! Ìè
593
òåáå òàêîãî íàâ÷èëè... âñå ïîêàçàëè... ä³âêó òîá³
îí ÿêó âèêîïàëè!
Íà ñëîâ³ «ä³âêà» æóðíàë³ñò ðèïíóâ çóáàìè. Á³ñ
éîãî çíà, ÿê öå ïî÷óâ àáî â³ä÷óâ Âîëîäèìèð, àëå
íåãàéíî æ ³ âäàðèâ â áîëþ÷å ì³ñöå.
— À òè çíàºø, äî ðå÷³, ùî ÿ ðîáèâ ç òîþ ä³-
âêîþ? Íàïðèêëàä, êîëè ¿é øê³ðó íà ÷åðåï³ ëàòàâ,
òî çàãàäàâ çðîáèòè ìåí³...
Âîëîäèìèð ðîçïîâ³äàâ äîêëàäíî, ç ïîäðîáè-
öÿìè. Êîëè òå ñàìå ðîáèëà Îëåíà, Îëåêñàíäð
çáóäæóâàâñÿ. Çàðàç — ðîçëþòèâñÿ.
— ...³ ùî òè äóìàºø? Çðîáèëà, çðîáèëà, ÿê
îäàë³ñêà ñóëòàíîâ³! ßêáè, çâ³ñíî, ñóëòàí äî òàêîãî
äîäóìàâñÿ...
Æóðíàë³ñò ñêðåãîò³â çóáàìè, àëå íà ïðîâîêàö³þ
íå ï³ääàâàâñÿ. À õî÷ áè é ï³ääàâàâñÿ — òî ùî? ßê
çìóñèòè ãàäà çàòêíóòè ïåëüêó? Í³ÿê. Îòîæ...
Â³í çá³ãàâ ùå ðàç äî ñàëîíó, íàö³äèâ ùå ïëÿøêó
áåíçèíó, âèëèâ. Âîëîäèìèð çíîâó çàêàøëÿâñÿ
é ïåðåéøîâ äî áàòüê³â, íàïèðàþ÷è â îñíîâíîìó
íà ìàòåðèíñüêó ë³í³þ. Âèñëîâèâ ñóìí³â, ùî òàê³,
ÿê Îëåêñàíäð, âçàãàë³ íàðîäæóþòüñÿ â ðåçóëüòàò³
íîðìàëüíîãî ñòàòåâîãî àêòó.
— ...áî çàíàäòî âæå â òîá³ ãàìíà áàãàòî! Ìàáóòü,
âñå-òàêè çà÷èíàëè òåáå ÷åðåç çàä. Íå ïèòàâ â ìà-
òåð³, ïðàêòèêóâàëà âîíà òàêå, ÷è íå äóæå? Òîáòî,
çðîçóì³ëî, ùî ïðàêòèêóâàëà, áî...
Âîëîäèìèð ëàÿâñÿ ïðîôåñ³éíî. Æóðíàë³ñòîâ³
àæ çàõîò³ëîñÿ òîé ìîíîëîã çàïèñàòè.
594
Àëå íå áóëî ÷èì, ³ íå áóëî êîëè. Êîðàáåëü
ñòð³ìêî îñ³äàâ â âîäó.
Îëåêñàíäð ç ñóìí³âîì ïîãëÿíóâ íà ðÿòóâàëüíèé
ïëîòèê, ïîò³ì çíîâó ïîá³ã ó ñàëîí é âèòÿã çâ³äòè
÷îâíà. Ñõîïèâ àêâàëàíã — òîé, ç³ ñïèðòîì â ïî-
â³òð³. Ïðèñíóâ øëàíã äî ë³âî¿ ãîðëîâèíè ñóäíà.
Íàäóâ. Ç äðóãèì ñîñêîì òðîõè çàãàÿâñÿ ç øëàíãîì,
é ÷îâåí ìàëî íå ëóñíóâ. Ïîâ³òðÿ, ñòð³ìêî ðîçøè-
ðþþ÷èñü, îáï³êàëî ïàëüö³ ìîðîçîì.
¯æó Îëåêñàíäð âèð³øèâ íå âàíòàæèòè, à îò
âîäè ê³ëüêà ïëÿøîê óçÿâ. Çàãàëîì, äî áåðåãà áóëî
íåäàëåêî, àëå ìîðå º ìîðå. Âñÿêå ìîæå òðàïèòèñü.
Òà ùî òàì íà áåðåç³? Ï³ñîê òà áàãíþêà.
É Îëåíà, çâè÷àéíî. Ïåðø çà âñå — Îëåíà.
Îáåðåæíèìè ðóõàìè â³í ï³äíÿâ ïàêåò, ùî âèòÿã
ç ìîðñüêîãî äíà, é òåæ çàâàíòàæèâ ó ÷îâåí. Öÿ
øòóêà ùå ïîïðàöþº. Íå òå, ïî ùî â³í ï³ðíàâ, àëå
òåæ íåïîãàíî. Àáè ùå ìîòîð ïðàöþâàâ.
Ìîòîð â³í îäðàçó ïðè÷åïèâ äî òðàíöÿ, àëå çà-
êð³ïèâ ó ï³äíÿòîìó ñòàí³. Íå âèñòà÷àëî ùå ãâèíòîì
äåñü çà÷åïèòèñÿ, ëîïàòü çëàìàòè. Ùî òîä³ — íà
âåñëàõ ÷èðãèêàòè?
Ìîæå, äîâåäåòüñÿ é íà âåñëàõ.
Õâèë³ âæå ðàç ïî ðàç øâåíäÿëè ïàëóáîþ é ïðî-
áóâàëè ïîòÿãòè ÷îâåí ç ñîáîþ.
Âîëîäèìèð ëàÿâñÿ.
Îëåêñàíäð âîñòàííº ïîãëÿíóâ íà ïðèëàäè. Ðà-
äàð, ìàáóòü, æèâèâñÿ â³ä ïîòóæíèõ àêóìóëÿòîð³â,
ç ìàøèííîãî, à ¿õ âæå ïîçàìèêàëî. Åêðàí áóâ
595
ìåðòâèé. GPS ïðàöþâàâ é ïîêàçóâàâ, ùî äî Òåíäðè
ùå ê³ëîìåòð³â ³ç äâàäöÿòü, à äî Îëåíèíî¿ ìîãèëè —
òðîõè á³ëüøå, çà ø³ñòäåñÿò. À òîä³ âæå ìîæíà é äî
áåðåãà, ÷åðåç ßãàðëèê.
Âäâîõ.
ßêùî âäàñòüñÿ, çâè÷àéíî.
Âäàñòüñÿ. Ïîâèííî âäàòèñÿ!
Äóìêè ïðî ìîæëèâó íåâäà÷ó æóðíàë³ñò â³äêèäàâ.
Õâèëÿ âèõîïèëà ó íüîãî ç ðóê ÷îâåí é ïîòÿãëà
÷åðåç áîðò. Îëåêñàíäð ëåäü âñòèã ïåðåõîïèòè ë³-
âîþ ðóêîþ éîãî, à ïðàâèöåþ — ëåºð. Âèòÿã íàçàä.
Õî÷à, âëàñíå, à íà á³ñà? Âæå ïîðà. Ïîðà, ïîðà...
äàâíî ïîðà.
— Ãåé, Ñàøêî!
Âîëîäèìèð ðàïòîì ïðèïèíèâ ëàÿòèñÿ.
— Íó?
— Òè ùî, ò³êàòè ç³áðàâñÿ?
— Íó, ç³áðàâñÿ.
— À êîøåíÿ íå çàáóâ?
Êîøåíÿ âèäåðëîñÿ íà ïðîæåêòîð é áîÿçêî
ïîãëÿäàëî íà âîäó. ßêó á êðèõ³òíó êåáó âîíî íå
ìàëî — ¿¿ âèñòà÷èëî, àáè ïîì³òèòè, ùî âîäà ï³ä-
í³ìàºòüñÿ.
Òàê, êîøåíÿ òðåáà áóëî çàáðàòè.
Îëåêñàíäð ï³äñêî÷èâ äî ðóáêè. Íàëÿêàíå ð³ç-
êèì ðóõîì çâ³ðÿòêî êèíóëîñü äî ïðîòèëåæíîãî
áîêó. Æóðíàë³ñò ïåðåñêî÷èâ òóäè. Êîøåíÿ — íà-
çàä. Ìàáóòü, âîíî äóìàëî, ùî ç íèì áàâëÿòüñÿ.
— Îò á³ñåíÿ!
596
Îëåêñàíäð âèäåðñÿ íà ëåºð, ïåðåñêî÷èâ íà
ðóáêó, ñõîïèâ òâàðèíó ï³ä ÷åðåâî. Ïðèòèñíóâ äî
ñåáå. Êîøåíÿ íåãàéíî çàìóðêîò³ëî.
— Çàáðàâ! — íàâ³ùîñü ãóêíóâ æóðíàë³ñò.
— Íó é äîáðå, — ïðîäóäí³ëî ç-ï³ä ïàëóáè.
Äðóãà õâèëÿ ïðîêîòèëàñÿ ïàëóáîþ, ñìèêíóëà
íå ëèøå ÷îâåí, àëå é æóðíàë³ñòà.
Îò òåïåð — òî÷íî ïîðà.
— Ñëóõàé, — çíîâó îçâàâñü Âîëîäèìèð. —
ß òóò ãîëîâó âèñóíóâ ç-ï³ä øïàíãîóòà. Çðîáè äîáðó
ñïðàâó. Ïàëüíè, ãà? Îòóò.
Òðîõè ë³âîðó÷ â³ä öåíòðó ï³äëîãè â ðóáö³ ïî-
ñòóêàëè.
— À íà á³ñà?
— Íó ùî òîá³, øêîäà?
Äèâíà ð³÷ — ùå õâèëèíó òîìó æóðíàë³ñò áè âè-
ñòð³ëèâ, íå çàìèñëþþ÷èñü. Àëå ÿêùî Âîëîäèìèð
ïðîñèòü ñàì öå çðîáèòè... ï³äîçð³ëî!
— Íå ïàëüíó, ïîêè íå ñêàæåø, íà á³ñà!
— ² äå òè âçÿâñÿ òàêèé, íà ìîþ ãîëîâó! — ç³-
òõíóëî ç-ï³ä íèçó. — Òîìó ùî íå õî÷ó â ñîëîí³é
âîä³ ãèíóòè. Çíàºø, ùî òàêå — ñîëîíà âîäà?
Íàêëüîâóâàëàñü ùå ÿêàñü òàºìíèöÿ, àëå ÷àñó âæå
íå áóëî. Á³ñ éîãî çíà. Ìîæëèâî, öå áóëà õèòð³ñòü
ç áîêó Âîëîäèìèðà. Ìîæëèâî, éîìó òðåáà, àáè
êðîâ ïîïàëà â ñîëîíó âîäó. Ìîæëèâî, íàâïàêè.
Ìîæëèâî, â³í ñïðàâä³ ïðîñèòü ïðî ìèëîñåðäÿ.
Ìîæëèâî, â³í ï³äãîòóâàâ ÿêóñü ïàñòêó — íà-
ïðèêëàä, âèáóõ³âêó ï³äñòàâèâ ÿêðàç â òîìó ì³ñö³.
597
Ïàëüíåø — ³ âñå. Ïèòàííÿ ïðî ÷îâåí çí³ìåòüñÿ
ñàìå ñîáîþ.
² ïðî Îëåíó òàêîæ.
Æóðíàë³ñò ç³òõíóâ. Ðèçèêóâàòè íåþ áóëî íå
âàðòî. Çà æîäíèõ îáñòàâèí.
— Áóâàé.
Â³í ñòðèáíóâ ó ÷îâíà é ùîñèëè â³äøòîâõíóâñÿ
íîãîþ â³ä íàäáóäîâè. Ìîòîð ñêðåãîòíóâ ïî ïàëóá³.
×åðãîâà õâèëÿ íåãàéíî â³äíåñëà éîãî â³ä êîðàáëÿ.
Íàñòóïíà — â³äêèíóëà ùå äàë³. Ùå îäíà — íà-
êðèëà ïàëóáó ïîâí³ñòþ, óâ³ðâàëàñÿ â êàþòó, ñàëîí,
ó ìàøèíó...
Êîðàáëèê çäðèãíóâñÿ é íåñïîä³âàíî øâèäêî
ñõîâàâñÿ â âîä³.
Çâóê, ùî âèäàëî âèòèñíåíå ç ïðèì³ùåíü ïîâ³òðÿ,
áóâ äóæå ñõîæèé íà ñòîã³í.
ßêóñü ìèòü íàä ïîâåðõíåþ ùå çä³éìàëàñÿ ùî-
ãëà ç ïðàïîðîì, ïîò³ì ³ âîíà çíèêëà. Çàëèøèëàñü
ëèøå ï³íèñòà ïëÿìà òà ÿêèéñü ìîòëîõ — îäðàçó
é íå âãàäàºø, ùî ñàìå.
Îëåêñàíäð, õî÷ ÿê áóâ ìîðàëüíî ãîòîâèé äî
òàêîãî âèäîâèùà, âñå-òàêè çàâìåð, âðàæåíèé äî
ãëèáèíè äóø³.
Ñàì.
Ñåðåä áåçêðàéîãî ìîðÿ.
Ñàì.
Â³í ñòîÿâ íà êîë³íàõ é íå ìàâ ñèëè â³äâåñòè ïî-
ãëÿä â³ä ì³ñöÿ çàãèáåë³ ñóäíà.
Ìèíàëè õâèëèíè, à â³í ñòîÿâ ³ ñòîÿâ.
598
— Íÿâ! — ïî÷óëîñÿ ç-ï³ä ÿêîãîñü ïàêóíêà.
Êîøåíÿ âèãóëüêíóëî çâ³äòè, ñòîðîæêî âèçèð-
íóëî çà áîðò é ïðèòèñíóëîñü äî ëþäèíè.
Æóðíàë³ñò çäðèãíóâñÿ, âäÿ÷íî ïîãëàäèâ çâ³-
ðÿòêî ïî ñïèí³ — âîíî àæ õâîñòà çàäåðëî é çà-
ìóðêîò³ëî — é ïîñóíóâñÿ äî ìîòîðà.
Íà äèâî, òîé çàâ³âñÿ îäðàçó, é çàòÿãíóâ ñâîþ
äîâãó, ìîíîòîííó, òð³ñêîòëèâó ï³ñíþ. Âîíà òðèâàëà
ê³ëüêà ãîäèí, é ÷åðåç äåÿêèé ÷àñ Îëåêñàíäð âæå
ïåðåñòàâ ñïðèéìàòè ¿¿ ÿê ñòîðîíí³é øóì — íà÷åáòî
òàê ³ òðåáà. Íà÷å êðîâ ó âóõàõ øåëåñòèòü.
Ñâèñò³â â³òåð, é áîëÿ÷å ñ³ê áðèçêàìè øê³ðó.
Êîøåíÿ, ïåðåêîíàâøèñü, ùî âñå ãàðàçä, ùî
ëþäèíà éîãî íå ïîêèíóëà, òóðáóâàòèìåòüñÿ, ãðà-
òèìåòüñÿ é ãîäóâàòèìå, âèáðàëî ñîá³ á³ëüø-ìåíø
çàòèøíå ì³ñöå é çàñíóëî.
Ñîíöå õèëèëîñü íà çàõ³ä é çäàâàëîñÿ ñõîæèì íà
íåäð³ìàííå âñåâèäþùå îêî.
Íà ùàñòÿ, ñâ³òèëî âîíî ó ñïèíó, ³ âæå â ñóò³íêàõ
Îëåêñàíäð ïîì³òèâ øèðîêó òåìíó ñìóãó íà îáð³¿.
Ïðàâîðó÷-ñïåðåäó. Íîðä-íîðä-îñò.
À êîëè ñòåìí³ëî, íà ñàì³ñ³íüêîìó ìèñ³ çàáëèìàâ
÷åðâîíèé âîãíèê áàãàòòÿ.
Íà íüîãî ÷åêàëè.
Õî÷ ÿê Îëåêñàíäð çìåíøóâàâ øâèäê³ñòü òà âäèâ-

ëÿâñÿ ó òåìðÿâó, à ì³ëèíó âñå æ ïðî´àâèâ. ×îâåí
çàðèï³â, çàñêðåãîò³â äíèùåì é çóïèíèâñÿ ð³çêî, ÿê
òðîëåéáóñ, êîëè ïåðåä íèì øêîëÿð³ äîðîãó ïåðå-
599
á³ãàþòü. ßêèéñü âàíòàæ ïîñóíóâ âïåðåä é áîëÿ÷å
âäàðèâ æóðíàë³ñòà â êîë³íî.
Çëÿêàíî òà ðîçãóáëåíî íÿâêíóëî êîøåíÿ — ìà-
áóòü, éîãî òåæ ÷èìîñü ïðèäàâèëî.
Áàãàòòÿ áóëî òàêå áëàãåíüêå, íàâ³òü îá³äó íå

çâàðèø. Õ³áà, ìîæå, âèñòà÷èòü êàâè çàêèï’ÿòèòè.
Òà é òî — ëèøå íà îäíó ïåðñîíó.
Ïåðñîíà, îäíàê, á³ëüø ïîëþáëÿëà êîíüÿê. Öå
çíàëè óñ³, é ñòàâèëèñü â³äïîâ³äíî — ï³äëåãë³ ï³äñì³-
þâàëèñü, à êåð³âíèêè — òî ëàÿëèñÿ, òî ï³äñòàâëÿëè
é ñâ³é êåëèøîê. Çàëåæíî â³ä íàñòðîþ òà çàñëóã.
Çàðàç áè, ìàáóòü, ëàÿëèñÿ.
Íàçèâàëè ïåðñîíó ìàéîðîì Ïîäîëüñêèì, àëå
æîäíî¿ ãàðàíò³¿, ùî ïð³çâèùå ñïðàâæíº, çâ³ñíà
ð³÷, íå áóëî.
— Ïðèâ³ò, — ïåðøèì ñêàçàâ Ïîäîëüñêèé. —
Ñ³äàé.
Â³í êèâíóâ íà óëàìîê êîëîäè. Ç ïðîòèëåæíîãî
áîêó â³ä áàãàòòÿ. Òàê, ùîá âîíî â î÷³ ñâ³òèëî.
Òåìðÿâà òðîõè îñòîðîíü âîðóõíóëàñü, àëå ìàéîð
ïîõèòàâ ãîëîâîþ, é âîðóø³ííÿ óðâàëîñü.
— ß ñïî÷àòêó õîò³â âèñòàâèòè ³íôðà÷åðâîíèé
ìàÿ÷îê, — òàê ñàìî áàéäóæèì òîíîì ñêàçàâ Ïî-
äîëüñêèé. — Àëå ïîò³ì ïîäóìàâ, ùî ïðàâèëüí³
îêóëÿðè òè òåæ âòîïèâ. Âãàäàâ?
— Òàê òî÷íî, — Îëåêñàíäð âòîìëåíî îïóñòèâñÿ
íà äåðåâî. Ï³ä íîãàìè ðèïíóâ ï³ñîê. Ïàêåò â³í
600
ïîêëàâ ïîðó÷ ç ñîáîþ é ïðèòðèìàâ, àáè òîé íå
ïåðåêèíóâñÿ.
Ìîâ÷àíêà çàòÿãóâàëàñü.
— Íó, — ñêàçàâ, íàðåøò³, ìàéîð. — Äîïîâ³äàòè
çáèðàºøñÿ?
— Òà... — ç³òõíóâ Îëåêñàíäð. — Âîíî á
³ òðåáà... Àëå îñîáëèâî ïîõâàëèòèñÿ í³÷èì. Çà-
âäàííÿ âèêîíàíî ëèøå ÷àñòêîâî. Îá’ºêò çíàéäåíî,
àëå íå âèòÿãíóòî. Ñâ³äêè çíèùåí³. Âòðàò íåìà.
— Òà áà÷ó, ùî íåìà, — íàñì³øêóâàòî êèíóâ
Ïîäîëüñêèé. — À â ïàêåò³ õòî?
Îëåêñàíäð àæ çäðèãíóâñÿ. Êîìàíäèð çàïèòàâ íå
«ùî ó ïàêåò³», à «õòî». Ö³êàâî, ÷îìó?
— Þð³é, — êîðîòêî â³äïîâ³â.
— À íà á³ñà òÿãíåø?
— Íà àíàë³ç.
— Àíó ïîêàæè.
Æóðíàë³ñò ðîçìîòóçóâàâ ïàêåò, íàõèëèâ. Âîäà
áóëà êàëàìóòíà â³ä êðîâ³, àëå êîíòóðè îáëè÷÷ÿ
âñå-òàêè âãàäóâàëèñü. Ãîëîâà ïëàâàëà, ÿê ì’ÿ÷
ó íåâàãîìîñò³, é çàðàç ÿêðàç ïåðåâåðòàëàñÿ ç ë³âîãî
âóõà íà ïðàâå. ×è òî â³ä óòîìè, ÷è ùå ÷îìóñü, ðóêè
Îëåêñàíäðà òðåìò³ëè, é çäàâàëîñü, í³áè ãóáè êàï³-
òàíà âîðóøàòüñÿ.
— Àãà, — ìàéîð çàäîâîëåíî êèâíóâ, é ï³òüìà
ïîçà áàãàòòÿì çíîâó çàâîðóøèëàñü.
— Òà ÿ â ïîðÿäêó, — òðîõè îáðàæåíî ñêàçàâ
Îëåêñàíäð. — Íàòå, îñü.
601
Â³í çàäåð êóðòêó, ïîêàçóþ÷è, ùî ï³ä íåþ íåìà
í³ÿêî¿ çáðî¿, ïîâåðíóâñÿ êðóãîì.
— À õòî ñóìí³âàâñÿ? — ôàëüøèâî çäèâóâàâñÿ
ìàéîð. — Òî õëîïö³ ïðîñòî òàê ñòîÿòü.
Â³í ìàõíóâ ðóêîþ — çíèçó âãîðó, äâ³÷³, íà÷å âè-
ñìèêóþ÷è êîãîñü çà âîëîññÿ. Òåìðÿâà âîðóõíóëàñÿ
ùå ðàç é ðîçðîäèëàñÿ äâîìà ÷îëîâ³êàìè é æ³íêîþ.
Îëåêñàíäð óñ³õ çíàâ... àëå çíàâ òàêîæ, ùî ó âèïàäêó,
êîëè êîìàíäèð ìàõíå ðóêîþ ³íàêøå — õëîïö³ ñòð³-
ëÿòèìóòü íàâ³òü ó ð³äíîãî áàòüêà, íå ëèøå â íüîãî.
— Ñ³äàéòå, — ìàéîð íåäáàëî êèâíóâ íà ï³-
ñîê. — Íà, Ñàøêî, õèëüíè.
É ïðîñòÿãíóâ éîìó ïëàñêó ñð³áíó ïëÿøêó.
Êîíüÿê áóâ õîðîøèì, ÿê çàâæäè. À çàðàç — ùå
é íàñò³ëüêè äî ðå÷³, ùî Îëåêñàíäð ëåäü çì³ã â³ä³-
ðâàòèñÿ. Îäðàçó æ âñ³ì ò³ëîì ïðîêîòèëîñÿ ïðèºìíå
òåïëî é íàïðóæåííÿ òðîõè ñïàëî.
— Òè õî÷ ïîáà÷èâ òó... øòóêó? — òîí Ïîäîëü-
ñêîãî áóâ ö³ëêîì äðóæí³ì, ³ öå íåïîêî¿ëî. Ùîñü
áóëî íåãàðàçä. Íå ìîæå êîìàíäèð ï³ñëÿ ïðîâà-
ëåíîãî çàâäàííÿ äðóæíüî ïðèãîùàòè ï³äëåãëîãî
êîíüÿêîì.
Çâ³ñíî, ÿêùî â³í ëèøå íå ïëàíóâàâ ïðîâàë ³ç
ñàìîãî ïî÷àòêó. À ï³äëåãëîãî — ï³äñòàâëÿâ.
Áóâàº é òàêå, àÿêæå. Êîíòîðà º êîíòîðà.
— Íå áà÷èâ, — Îëåêñàíäð ïîìîòàâ ãîëîâîþ. —
Òðèäöÿòü ø³ñòü ìåòð³â. Íåñòà÷à ïîâ³òðÿ òà âçàãàë³...
Ïðî ãàëþöèíàö³¿ â³í âèð³øèâ çìîâ÷àòè. Àëå
íå âäàëîñü.
602
— À ãëþê³â ùî, íå áóëî? — Ïîäîëüñêèé çäèâî-
âàíî ï³äâ³â áðîâè. Ó ìåðåõòëèâîìó ñâ³òë³ âîãíèùà
òå ìàëî òðîõè êàðèêàòóðíèé âèãëÿä.
— Áóëè, — âæå âêîòðå æóðíàë³ñò ïåðåêîíàâñÿ,
ùî êåð³âíèöòâî âñå çíàº. Ïðè÷îìó çàâæäè. É í³-
êîëè íå êîëåòüñÿ äî ê³íöÿ.
— À ÿê³?
— Âñÿê³.
Îëåêñàíäð çíèçàâ ïëå÷èìà. Çãàäóâàòè íå õî-
ò³ëîñÿ. Êð³ì òîãî, äåÿê³ ìàðåííÿ áóëè, òàê áè
ìîâèòè... ³íòèìíèìè.
— Çðîçóì³ëî.
Ùîñü áóëî íå òàê. Ùîñü íå òàê. Ïîäîëüñêèé
ïîâèíåí áóâ ñ³ñòè çâåðõó é íàïîëåãëèâî, íàñò³éíî,
äîâãî òà íóäíî âèáèâàòè ç íüîãî ïîäðîáèö³. Âñ³.
Ñòàâèòè ïàñòêè. Ëîâèòè íà âñÿêèõ äð³áíèöÿõ. Çà-
ïèñóâàòè êîæíå ñëîâî — â ïàì’ÿò³ òà íà äèêòîôîí.
² òî — ëèøå ïîïåðåäíüî. À ñåðéîçíî çà íüîãî
ìàëè âçÿòèñÿ âæå â êîíòîð³.
Òî, ìîæå, é Ïîäîëüñêèé òàê äóìàº? Íà á³ñà äî-
ïèòóâàòè òóò. Çðîçóì³â, ùî çàâäàííÿ íå âèêîíàíå,
é òåïåð áóäå òðèìàòèñÿ â³äñòîðîíåíî? Àáè âñå
çâàëèòè íà êîíêðåòíîãî âèêîíàâöÿ?
Ùî æ, ³ öå ðîçïîâñþäæåíà ïðàêòèêà. Îëåê-
ñàíäð áóâ ãîòîâèé ³ äî òàêîãî.
Àëå ùîñü áóëî íå òàê.
— Ãàðàçä, — ñêàçàâ êîìàíäèð. — Äîñèòü ëàìàòè
êîìåä³þ.
603
Ùîñü íåâëîâèìî çì³íèëîñÿ, é ïåðøî¿ ìèò³
Îëåêñàíäð íàâ³òü íå çðîçóì³â, ùî æ ñàìå. Âèÿâè-
ëîñü — îáëè÷÷ÿ.
Ïîäîëüñêèé ìàâ ïèêó êðóãëó òà ãðóáóâàòó, íà÷å
ç áåòîíó â³äëèòó. À ÷îëîâ³ê, ùî ñèä³â íàâïðîòè —
âèäîâæåíó é çàãîñòðåíó, íà÷å ç äåðåâà. ² äîâãå
÷îðíå âîëîññÿ — äî ïëå÷åé.
Ç îáîõ áîê³â ëåäü ÷óòíî øåëåñíóëî. Êîðåñïîí-
äåíò îãëÿíóâñÿ. Îáèäâà ÷îëîâ³êè ì’ÿêî îáâàëèëèñÿ
íà ï³ñîê.
— Íàòàëêî... — ñêàçàâ íåçíàéîìåöü. — ×è ÿê
òàì òåáå. Ï³äè â ÷îâåí. Â³äïëèâè ïîäàë³. Ïðè-
â’ÿæèñü. Âèïóñòè ïîâ³òðÿ. Âèêîíóé.
Æ³íêà ìîâ÷êè ðîç÷èíèëàñÿ ó òåìðÿâ³.
Æîäåí ç êåð³âíèê³â ó êîíòîð³ íå â³ääàâ áè òàêîãî
íàêàçó. É í³õòî á íå ïîá³ã ðàä³ñíî òàêó êîìàíäó
âèêîíóâàòè.
— Òè õòî? — Îëåêñàíäð õîò³â áóâ ç³ðâàòèñü íà
íîãè, àëå íå çì³ã íàâ³òü ïîâîðóõíóòèñÿ.
— Çäîãàäàéñÿ, — ïèðõíóâ ÷îëîâ³ê. — Òîá³ íå
çäàºòüñÿ, ùî ìè âæå äàâíî çíàéîì³? Õî÷à é òðîõè...
çàî÷íî. ßê ïî-òâîºìó, îáñòð³ë îäèí îäíîãî ç âàæ-
êî¿ çáðî¿ ìîæíà ââàæàòè äîñòàòí³ì ïðèâîäîì äëÿ
çíàéîìñòâà?
Êîðåñïîíäåíò ìîâ÷àâ.
— Ïðàâèëüíî äóìàºø, — êèâíóâ ñï³âáåñ³ä-
íèê. — Âîëîõàòèé. Òîé ñàìèé Âîëîõàòèé. ×è
âîë³ºø ³íø³ ïð³çâèñüêà? ¯õ ó ìåíå áàãàòî.
604
ßçèê íå ñëóõàâñÿ. Àëå Âîëîõàòèé, ìàáóòü, ³ íå
ìàâ ïîòðåáè ó âèñëîâëþâàíí³ äóìîê. Ö³ëêîì ìîæ-
ëèâî, â³í áà÷èâ ñï³âáåñ³äíèêà íàñêð³çü. É áóäü-ÿêî¿
ìèò³ ì³ã çìóñèòè éîãî âñòàòè é ï³òè âòîïèòèñü. Àáî
çàð³çàòèñü. Àáî ïðîñòî ïåðåñòàòè äèõàòè. Àáî âè-
äàòè âñ³ òàºìíèö³, ÿê³ òîé ëèøå çíàâ.
— Ùî æ ç òîáîþ ðîáèòè? — çàäóìëèâî ãîâîðèâ
â³í òèì ÷àñîì. — Íàðîáèëè âè, õëîïö³...
«Òî íå ÿ...» — õîò³ëîñÿ ñêàçàòè êîðåñïîíäåíòó,
àëå ÿçèê íå ñëóõàâñÿ.
— Òà çíàþ, ùî íå òè, — ìàõíóâ ðóêîþ Âîëîõà-
òèé. — Àëå é íà Þð÷èêà ÿ çëà íå òðèìàþ. ß á íà
éîãî ì³ñö³ ðîáèâ òå ñàìå. À ùî íå âèéøëî — òî
íàñòóïíîãî ðàçó âèéäå. Ðîê³â ÷åðåç ï³âñîòí³.
«×îìó...» — ïðîìàéíóëî Îëåêñàíäðîâ³ â ãî-
ëîâ³.
— ×îìó àæ ÷åðåç ï³âñîòí³? — ïåðåïèòàâ ñï³â-
áåñ³äíèê. — Òîìó ùî âè, õëîïö³, ðîçâîðóøèëè òó
øòóêó. Ðîçáóäèëè. Ðîçäðàòóâàëè. Òåïåð ¿¿ ï³âñîòí³
ðîê³â íå òå, ùî ÷³ïàòè íå âàðòî — à íàâ³òü áëèçüêî
ï³äõîäèòè. Âò³ì, âîíî é íå äàñòü. Òà íàâ³òü ó ñïî-
ê³éíîìó ñòàí³... âè á éîãî íå âçÿëè. Ïàì’ÿòàºø,
ÿê îäèí õëîïåöü õîò³â êîâ÷åã ï³äõîïèòè? Âìåð íà
ì³ñö³! Òàê îò — áóëà á òàêà ñàìà ³ñòîð³ÿ. Îõ, äàâíî
öå áóëî...
Îëåêñàíäð ââàæàâ, ùî çäèâóâàòè éîãî âæå íå
ìîæíà. Âèÿâèëîñü — ìîæíà, ùå é ÿê! Àëå âèðàç
íà îáëè÷÷³ éîãî íå çì³íèâñÿ. Áî é íå ì³ã.
605
— Àãà, — êèâíóâ Âîëîõàòèé. — Âëàñíå, öå
ìåí³ íàâ³òü íà ðóêó. Íàñòóïíîãî ðàçó àïàðàòóðà
áóäå òðîõè êðàùà, íå äîâåäåòüñÿ ìîðî÷èòèñÿ ç ïî-
øóêîì. Êîíêóðåíò³â ÿ çäèõàâñÿ. ²íøèõ íà÷å íå
âèäíî. Òàê ùî...
— Ìàáóòü, íåìà çà ùî òîá³ ìñòèòèñü.
Ïîìîâ÷àâ ùå.
— Íàãîðîäèòè òåáå, ÷è ùî? Ùî ñêàæåø?
Îëåêñàíäð ðàïòîì â³ä÷óâ, ùî ìîæå âîðóøèòè
ùåëåïîþ. ² ÿçèêîì. ² ãóáàìè. ² íàâ³òü ïîâ³êàìè.
Îñòàííº áóëî íàéêðàùå, áî âèñîõë³ î÷³ âæå ð³çàëî,
íà÷å òóäè áë³õ íàòðóñèëè.
— Íó, ³ ùî æ òîá³ äàòè?
Îëåêñàíäð â³äêðèâ áóëî ðîòà — ³ çíîâó çàêëÿê.
— À, çðîçóì³â, çðîçóì³â...
Âîëîõàòèé ç ñóìí³âîì ïîãëÿíóâ óá³ê. Îëåêñàíäð
òåæ — àëå ïîãëÿäîì âíóòð³øí³ì. Òèì, ÿêîìó éîãî
íàâ÷èâ Âîëîäèìèð.
Îëåíà ëåæàëà íà ì³ñö³, ìåðòâà òà íåðóõîìà,
é ïëàêàëà, ñòîãíàëà, êðè÷àëà íå÷óòíèì ãîëîñîì. Â³ä
ñòðàøåííîãî áîëþ ó íàï³âðîçêëàäåíîìó âæå ò³ë³.
À â³í òóò ñèä³â ³ òî÷èâ ëÿñè!
Ðàïòîâà ëþòü äàëà ñèëó ïåðåìîãòè çàêëÿêë³ñòü
é ñêðåãîòíóòè çóáàìè.
— Îãî, — Âîëîõàòèé àæ çäèâóâàâñÿ. — Îí ÿê?
Îòî òàêà âîíà òîá³ ëþáà?
Ðîçñëàáèëèñü ì’ÿçè ñïèíè òà øè¿, é êîðåñïîí-
äåíò êèâíóâ.
606
Âîëîõàòèé ìîâ÷àâ.
— Ìóøó òåáå çàñìóòèòè, — âèäàâ â³í ï³ñëÿ
äîâãî¿ ïàóçè. — Öüîãî ðîáèòè íå âàðòî. Í³÷îãî
ïóòíüîãî íå âèéäå. Íàâ³òü ó ìåíå. Òàì ³ Þðêî íà-
ïàðòà÷èâ, é Âîâêà ïîò³ì ñâîãî äîäàâ... À ÿêùî òè
ðèïíåøñÿ — òî âçàãàë³ êàçíà-ùî âèéäå. Òîá³ ùå
òðåíóâàòèñü òà òðåíóâàòèñü. Ïðàâäà, Þðêî?
Ïàêåò âîðóõíóâñÿ.
— Àãà, — êèâíóâ Âîëîõàòèé. — ßêðàç öüîãî
Ñàøêî ³ õîò³â. Ï³äíÿòè òåáå... ó âèãëÿä³ ñàìî¿
ãîëîâè, çâ³ñíî, áî ³íàêøå ç òîáîþ íå âïîðàòèñü.
É çìóñèòè ï³äíÿòè ñâîþ êîõàíêó.
Çàìîâê. Ïðèñëóõàâñÿ.
— Àòîæ, — êèâíóâ ùå ðàç. — Çâ³ñíî, ùî íå
âèéäå. ² íàâ³òü ïðîáóâàòè íå áóäó. ß òåáå çàáåðó,
ïîïðàöþºø òðîõè íà ìåíå. Àãà. Ïîäèâèìîñÿ.
Ìîæå, êîëèñü é ïîäàðóþ ò³ëî. À ùî, ìàºø âèá³ð?
Ïàêåò âîðóõíóâñÿ ùå ðàç — íà÷å ãîëîâà Þð³ÿ
òàì, âñåðåäèí³, ãîïêè ñòðèáàëà.
Îëåêñàíäð ÷îìóñü ïåâåí áóâ, ùî Âîëîõàòèé
íå ïðèäóðþâàâñÿ é ðîçìîâëÿâ ç ìåðòâèì Þð³ºì
ñïðàâä³. Àëå äî á³ñà Þð³ÿ! ßê ñïðàâà ç...
— Òàê, — ïîâåðíóâñÿ Âîëîõàòèé äî íüîãî. —
Ä³ëî, çâ³ñíî, õàçÿéñüêå. Òâîÿ ä³â÷èíà, ðîáè ùî
çàõî÷åø. Öå ç ìîãî áîêó ëèøå ïîðàäà.
Â³í âñòàâ. Ï³ä³éøîâ äî ïàêåòà, çàçèðíóâ òóäè.
— Þðêî êàæå, ùî òè ìîëîäåöü. Ïåðåõèòðóâàâ
éîãî. ² ùî â³í ùå òî òåáå äîáåðåòüñÿ.
607
Ïîñì³õíóâñÿ. Çàìîòóçóâàâ ì³øîê, çàêèíóâ éîãî
íà ïëå÷å. Çíèê.
Çàêëÿêë³ñòü òàêîæ ïðîïàëà, é êîðåñïîíäåíò
âàæêî âïàâ íà ï³ñîê — äîáðå ùå, ùî â áàãàòòÿ íå
âòðàïèâ, à ëèøå ïîðó÷.
Âîãîíü ìåðåõò³â ïåðåä ñàìèìè î÷èìà é ã³ïíîòè-
çóâàâ. ßêáè çàðàç õòîñü ñêàçàâ Îëåêñàíäðîâ³ «âñòàíü
òà ³äè!» — â³í áè âñòàâ òà ï³øîâ. ßêáè ñêàçàëè «ëÿæ
òà ïîìðè!» — ë³ã áè é ïîìåð.
Âñþ äóøó áóëî âèâåðíóòî íàâçíàê, ðîçïîòðî-
øåíî òà ðîçòðóøåíî ïî ï³ñêó. Â ãîëîâ³ íà÷å ñòàäî
ñâèíåé ïðîòóïîò³ëî. À â ðîò³ — çàíî÷óâàëî.
Â³ä ðàïòîâîãî ñïàçìó éîãî àæ ñêðóòèëî, çàõî-
ò³ëîñÿ âèáëþâàòè — àëå íå áóëî ÷èì.
Îëåêñàíäð ñïðîáóâàâ âñòàòè. Áàãàòòÿ âæå ïðî-
ãîð³ëî é ëèøå æåâð³ëî êóïêîþ æàðó — íà÷å õòîñü
ïîñåðåä äâîðó íàêëàâ. Ðóêàì áóëî æàðêî, àæ ïå-
êëî. Îáëè÷÷þ — õîëîäíî. Ó ïîòèëèöþ íà÷å øèëî
âñòðîìèëè. Âñ³ ì’ÿçè áîë³ëè, ÿê ï³ñëÿ ôóòáîëüíîãî
ìàò÷ó — àëå ãðàâ íå â³í, à íèì ãðàëè. Äóìêè ïî-
âçàëè ñòðàøåííî ïîâ³ëüíî, òà ùå é êðèâóëÿìè,
íà÷å ãóñåíèö³.
Âñòàòè ç ïåðøîãî ðàçó íå âèéøëî.
Æóðíàë³ñò äîïîâç äî íàéáëèæ÷îãî òðóïà é çíÿâ
ç ïîÿñà ôëÿæêó ç âîäîþ. Òðóï ìàâ ó ãðóäÿõ âîã-
íåïàëüíå ïîðàíåííÿ, à éîãî êîáóðà ñìåðä³ëà ïî-
ðîõîì. Ìàáóòü, Âîëîõàòèé çìóñèâ á³éöÿ ïàëüíóòè
ñîá³ ó ãðóäè. À âæå ïîò³ì íèì êåðóâàâ.
608
Âîäà âèÿâèëàñü òåïëîþ, ãèäêîþ, òà ùå é ç
ÿêèìñü ïðèñìàêîì.
Àëå òðîõè áàäüîðîñò³ äîäàëà.
Ïîçàäó íÿâêíóëî. ßêáè æóðíàë³ñò ìàâ ñèëè
ï³äñêî÷èòè — â³í áè ï³äñêî÷èâ. Íà æàëü, çìîãè
âèñòà÷èëî ëèøå ïîâåðíóòèñü.
Êîøåíÿ ÷è òî ñàìå âèñòðèáíóëî ç ÷îâíà, ÷è òî
ìåðòâà Íàòàëêà íàâ³ùîñü éîãî âèêèíóëà. Ìîæëèâî,
ïîæàë³ëà. Ìîæëèâî, ó öèõ íåùàñíèõ ï³äíÿòèõ
çáåð³ãàëèñÿ ÿê³ñü çàëèøêè ñâ³äîìîñò³. Îëåêñàíäð
ç ñóìí³âîì ïîãëÿíóâ íà òðóïè, àëå «ïðèäèâëÿòèñü»
äî íèõ íå ñòàâ.
Á³ñ éîãî çíà, ÿê³ «ãàëóøêè» ó ¿õí³é ñâ³äîìîñò³
ì³ã çàëèøèòè Âîëîõàòèé.
Êîøåíÿ âèë³çëî éîìó íà êîë³íà é çàìóðêîò³ëî.
Æóðíàë³ñò ïîãëàäèâ çâ³ðÿòêî, âîíî âäÿ÷íî
ìóðêíóëî, ñêðóòèëîñÿ áóáëèêîì é çàïëþùèëî î÷³.
Ç éîãî ïîãëÿäó âñå áóëî ãàðàçä. ×óæ³ ëþäè ï³øëè,
ñâîÿ ëþäèíà çàëèøèëàñü. Íàãîäóº, ïîãëàäèòü, ç³-
ãð³º, ñîáàêàì òà ÷àéêàì íå â³ääàñòü.
Àëå Îëåêñàíäð ìàâ ³íàêø³ ïëàíè.
Îëåêñàíäðà ê³ëüêà ðîê³â ó÷èëè âáèâàòè ëþäåé,
àëå í³õòî íå äîäóìàâñÿ õî÷à á ïðèáëèçíî ïîêàçàòè,
ÿê øâèäêî é áåçáîë³ñíî ïîçáàâèòè æèòòÿ êîøåíÿ.
Â³í óçÿâ òâàðèíó çà øèéêó âåëèêèì òà âêàç³âíèì
ïàëüöåì. Êîòèê, ìàáóòü, ïîäóìàâ, ùî éîìó ï³ä-
áîð³ääÿ ç³áðàëèñü ïîãëàäèòè — âèòÿãíóâ ãîë³âêó,
ï³äñòàâèâ ãîðëî.
Æóðíàë³ñò ñòèñíóâ ïàëüö³.
609
Êîøåíÿ çàõðèï³ëî é âèòð³ùèëî î÷åíÿòà.
«Çà ùî? — áóëî íàïèñàíî â íüîãî íà ìîð-
äî÷ö³. — Ùî ÿ çðîáèëî íå òàê? ß á³ëüøå íå áóäó!»
— Í³÷îãî, — ïðîáóðìîò³â æóðíàë³ñò. — Öå
íåíàäîâãî. Òè âæå ïðîáà÷.
Êîòèê ñïðîáóâàâ âèêîðèñòàòè ê³ãò³, àëå, çâ³ñíî,
íå çì³ã íàâ³òü øêðÿáíóòè ïàëüöÿ.
Îëåêñàíäð òðèìàâ éîãî õâèëèí ï’ÿòü ³ âñå áî-
ÿâñÿ, ùî ðàïòîì â³äïóñòèòü é äîâåäåòüñÿ ïî÷èíàòè
ñïî÷àòêó.
Çäàºòüñÿ, í³. Âáèâ.
Ðóêè òðåìò³ëè.
Çîñåðåäèòèñü áóëî âàæêî.
Ï³äõ³ä «âñòàíü òà óáèé!» òóò íå ãîäèâñÿ. «Òóò
òðåáà ëþáîâ’þ ä³ÿòè» — çãàäàâ â³í ñëîâà Âîëîõà-
òîãî, à òîé, ìàáóòü, ðîçáèðàâñÿ â ïèòàíí³.
Çíà÷èòü, áóäåìî ä³ÿòè ëþáîâ’þ.
Êîøåíÿòè áóëî øêîäà. Æóðíàë³ñò çãàäàâ, ÿê
âîíî ïîëþáëÿëî ñèä³òè â ëþäåé íà êîë³íàõ. Àáî íà
ïëå÷àõ. É òèöÿòèñÿ ïðè öüîìó íîñîì â ùîêó, àáî
ó âóõî. ßê ìóðêîò³ëî, êîëè éîìó ÷óõàëè ï³äáîð³ääÿ.
ßê ãàíÿëîñÿ çà êîìàõàìè. ßê ëåæàëî, çãîðíóâøèñü
êàëà÷èêîì íà ï³äñòèëö³. ßê ñ³äàëî á³ëÿ íîãè é ââ³÷-
ëèâî îáãîðòàëî ëàïêè õâîñòîì.
Éîãî âñ³ ëþáèëè, òå êîøåíÿ.
² â³í òåæ.
Îëåêñàíäðó áóëî éîãî øêîäà. Äóæå øêîäà.
Éîìó õîò³ëîñÿ, ùîá âîíî çíîâ îæèëî ³ çíîâ á³ãàëî,
ñòðèáàëî, ãðàëîñÿ, ìóðêîò³ëî, êðàäüêîìà ëàçèëî
610
íà ñò³ë é ÷àñ â³ä ÷àñó äðÿïàëîñü êðèõ³òíèìè ñâî¿ìè
ê³ãòèêàìè.
Õîò³ëîñÿ ïëàêàòè.
Õîò³ëîñÿ, ùîá çíîâó çàïðàöþâàëî êðèõ³òíå
ñåðöå, çíîâó ïîãíàëî êðîâ ó ñîííèé, ìåðòâèé, àëå
ùå íåóøêîäæåíèé ìîçîê, ùîá çíîâó çàá³ãàëè íå-
ðâàìè ³ìïóëüñè, ùîá ìîðãíóëè î÷åíÿòà é êðóòíóâñÿ
õâîñòèê.
Íà äèâî, óÿâèòè òàêå áóëî çíà÷íî ëåãøå, àí³æ
«Âñòàíü ³ óáèé!»
Êîøåíÿ âîðóõíóëîñü.
Àãà!
Î÷³ áëèñíóëè òèì ñàìèì íåðîçóì³ííÿì òà
ñòðàõîì, ùî é ê³ëüêà õâèëèí òîìó. Îëåêñàíäð ïî-
ñï³õîì ïðîñòÿã ðóêó — ïîãëàäèòè, ïðèãîëóáèòè,
çàñïîêî¿òè.
Êîøåíÿ ëþòî â÷åïèëîñÿ éîìó â ïàëüöÿ çóáàìè,
çàãàð÷àëî, âäàðèëî ê³ãòÿìè, â³äñêî÷èëî é êèíóëîñÿ
ò³êàòè. Ïîêè îøåëåøåíèé æóðíàë³ñò òðóñèâ ðóêîþ,
ðîçáðèçêóþ÷è êðîâ íà âñ³ áîêè, âîíî çíèêëî.
Çâ³ñíà ð³÷, ãîä³ áóëî á â³äøóêàòè éîãî ïîíî÷³,
ñåðåä êóùèê³â òà òðàâè, òà ùå é íà ÷èìàëîìó îñò-
ðîâ³. Íó òà í³÷îãî. Âðàíö³ ñàìå ïðèá³æèòü. Íàëÿ-
êàëîñÿ, á³äíå, — à õòî á íà éîãî ì³ñö³ íå íàëÿêàâñÿ?
Îëåêñàíäð ìàøèíàëüíî ïîñìîêòàâ ðàíêè, ïîò³ì
ñõàìåíóâñÿ, ï³øîâ äî áåðåãà é ïðîìèâ ¿õ ñîëîíîþ
ìîðñüêîþ âîäîþ. Íå ñòðàøíî. Çàãî¿òüñÿ.
À òåïåð...
611
Â³í çíîâó ç ñóìí³âîì ïîãëÿíóâ íà òðóïè, àëå
ðèçèêóâàòè íå ñòàâ. Íà ì³ñö³ Âîëîõàòîãî, õòî çà-
âãîäíî îáîâ’ÿçêîâî çàëèøèâ áè «ãàëóøêè». Ö³ëó
êóïó.
²íøà ð³÷ — ä³â÷èíà. Îëåíà.
² âñå-òàêè áóëî ñòðàøíî.
Ñòðàõ òîé áóâ ãåòü íåðàö³îíàëüíèé, á³ëüø
òîãî — áåçãëóçäèé. Ìåðòâèõ â³í íå áîÿâñÿ ç äè-
òèíñòâà. Ïîò³ì, ï³ñëÿ îäíîãî çàâäàííÿ â ãîðàõ —
âçàãàë³ ïî÷àâ ñòàâèòèñÿ äî íèõ, ÿê äî ïðåäìåò³â
ïåéçàæó. Ïîò³ì, ï³ñëÿ öüîãî ðåéäó âíèç ïî Äí³-
ïðó — ïî÷àâ îñòåð³ãàòèñÿ — àëå íå ÿê ÷îãîñü
ì³ñòè÷íîãî, à ÿê ³íñòðóìåíòà, ÿêèé ìîæå áóòè íå-
áåçïå÷íèì. ßê áåíçîïèëêà, ñêàæ³ìî, àáî àâòîìàò.
Ïðàâèëüíî ç íèì ïîâîäüñÿ, ³ âñå ãàðàçä.
Òóò áóëî ùîñü ³íàêøå.
Â îäíó êóïó ì³øàëèñÿ é îñòðàõ, ùî í³÷îãî íå
âèéäå; é íåïåâí³ñòü ó òîìó, ùî âñå âèéäå ïðàâèëüíî;
é ïîáîþâàííÿ òîãî, ùî Îëåí³ áóäå áîëÿ÷å ï³ä ÷àñ
ïðîöåäóðè, ³ ùî á³ëü öåé ïðèíåñå â³í...
Ãíàòè ãåòü!
Äóìêè ñëóõíÿíî ïðèíèøêëè. Â ãîëîâ³ ñòàëî
ïîðîæíüî é ÷èñòî, íà÷å ï³ñëÿ äîáðÿ÷î¿ ìåäèòàö³¿.
Íó — ïî÷àëè!
Îëåíà ëåæàëà íà ãëèáèí³ ï³âòîðà ìåòðè, ó âîã-
êîìó øàð³ ï³ñêó, é ò³ëî áóëî âæå äîáðÿ÷å ç³ïñîâàíå.
Â³í ïî÷àâ ç í³ã.
Õðîáàê. Ãåòü éîãî. Ï³äãíèëèé øìàò øê³ðè —
ïîëàãîäèòè. Ì’ÿñî — ó ïî÷àòêîâèé ñòàí. Íåðâ —
612
ö³ëèé, ãîäèòüñÿ. Àðòåð³ÿ — ä³ðêà, çàëàòàòè. Âåíà —
íàâ³ùî òàê áëèçüêî äî øê³ðè, çàïõíóòè áëèæ÷å.
Ê³ñòêà — ïîðÿäîê.
Ê³ñòö³ áóëî á³ëüøå òðüîõñîò ðîê³â, é êîæåí äî-
òîðê äî íå¿ áèâ ó ñâ³äîì³ñòü, íà÷å 380 âîëüò.
Í³ãîòü — ö³ëèé. Øê³ðà. Ì’ÿç. Ñóãëîá. Ñóõî-
æèëëÿ. Ñóãëîá. Ùå ì’ÿç.
Ä³â÷èí³ áóëî áîëÿ÷å. Õâèëÿ áîëþ ïî÷èíàëàñü
÷îìóñü íå ç ãîëîâè, à ç ãðóäíî¿ êë³òêè, ç ë³âîãî
áîêó, é ðîçêî÷óâàëàñü ïîï³ä ï³ñêîì, âãîðó, âíèç,
áèëà â ïîâ³òðÿ é ðîçãàíÿëà ç áåðåãà âñå æèâå — â³ä
ñîííèõ ÷àéîê äî êðèõ³òíèõ ï³ùàíèõ áë³õ.
Ïàëåöü — ãîòîâèé. Ï’ÿòà — ãîòîâà. Ñòîïà —
ãîòîâà.
Øê³ðà. Ì’ÿç. Ê³ñòêà. Àðòåð³ÿ. Âåíà. Æèð. Ì’ÿç.
Ê³ñòêà. Àðòåð³ÿ. Øê³ðà.
Ï³ä ÷àñ êîæíî¿ îïåðàö³¿ æóðíàë³ñò â³ä÷óâàâ,
ÿê âèò³êàº ç íüîãî æèòòÿ ³ âñîòóºòüñÿ, âëèâàºòüñÿ
â ò³ëî Îëåíè.
Ì’ÿç. Âåíà. Øê³ðà. Ê³ñòêà. Íåðâ. Âåíà. Ì’ÿç.
Æèð.
Öå áóëî ñõîæå âîäíî÷àñ íà ðîáîòó ñêóëüïòîðà
òà õ³ðóðãà.
Íîãà. Ë³âà. Äî êîë³íà. Ïðàâà. Äî êîë³íà. Ïå-
ðåâ³ðèòè. ²ìïóëüñ. Â ë³âèé ëèòêîâèé ì’ÿç. Ñìè-
êàºòüñÿ. Â ïðàâèé. Íå ñìèêàºòüñÿ. Ùî íå òàê?
Îá³ðâàíî íåðâ. Ïîëàãîäèòè. Ïåðåâ³ðèòè. ²ìïóëüñ.
Ñìèêàºòüñÿ. Ïîðÿäîê.
613
Êîë³íí³ ñóãëîáè áóëè äîñèòü âàæêèì ì³ñöåì,
àëå é ç íèìè æóðíàë³ñò âïîðàâñÿ.
Ñòåãíà. Îëåêñàíäðó çãàäàëîñÿ, ÿê ðîçêðèâàëèñÿ
âîíè ïåðåä éîãî áàæàííÿì. Øê³ðà. Ãëàäåíüêà.
Ùå ãëàäøà. Ùå. Ì’ÿç. Æèð. Ìåíøå æèðó. Íåðâ.
Ê³ñòêà. Ïåðåâ³ðèòè. Ïðàöþº.
Ñ³äíèö³. Êðóãë³, ïðóæí³, ïðèºìí³ íà äîòèê. Íó,
³ ÿê öå âèñëîâèòè àíàòîì³÷íî? Øê³ðà. Ãëàäê³øà. Ùå
ãëàäê³øà. Ì’ÿç. Æèð. Á³ëüøå æèðó. Ì’ÿç. Íåðâ. ×è
â³í òóò íå ïîòð³áåí?
Âåëèêèé ïëàñò ì’ÿñà äîáðÿ÷å ï³äãíèâ, é æóðíà-
ë³ñò âèòðàòèâ ï³âãîäèíè, ùîá ðîç³áðàòèñü.
Ëîíî. Õàé éîìó ÷îðò! Êîíñòðóêö³ÿ áóëà
ñêëàäíà, ïåðåíèçàíà íåðâàìè, ñóäèíàìè, çàëîçàìè,
³íøèì ìîòëîõîì, é Îëåêñàíäð âîâòóçèâñÿ ç êîæ-
íèì êëàïòèêîì.
Ïåðåâ³ðèòè. ²ìïóëüñ. Ñòèñêàºòüñÿ. Äîáðå.
Ì³õóð. Ìàéæå ö³ëèé. Äèâíî. Àëå äîáðå. Êèøêè.
Ãíèë³. Ãåòü ãíèë³. Ïîëàãîäèòè. Òóò ³ òóò. Ùî öå
òàêå? Á³ñ éîãî çíà. Ïîëàãîäèòè. À öå? Òåæ.
Çíàíü êàòàñòðîô³÷íî íå âèñòà÷àëî. Àëå æóðíà-
ë³ñò ñïîä³âàâñÿ, ùî ÿêùî íàâ³òü â³í ùîñü ³ ïðîïóñ-
òèòü, àáî çðîáèòü íå òàê, òî Îëåíà éîìó ï³äêàæå,
à òàì óæå ðàçîì.
Áîëèòü! Äóæå áîëèòü! Ùîñü ç’ºäíàëîñü íåïðà-
âèëüíî. Àãà. Îñü. Íåðâ — ñþäè. Ñóäèíó — ñþäè.
Òåïåð? Ïðàöþº.
Ïå÷³íêà. Íå ïå÷³íêà, à êàøà. Ïîëàãîäèòè. Îãî.
Òàê. Ùå òàê. Ïàðàçèò? ×è õðîáàê? Ãåòü. Áàêòåð³¿?
614
Ãåòü. Ïîò³ì çàâåäóòüñÿ, ÿêùî òàê âæå ïîòð³áí³.
Ä³àôðàãìà. Ùå ìàéæå ö³ëà. ×óäîâî.
Ðîáîòà âèñíàæóâàëà. Çäàâàëîñÿ, íàâ³òü òÿãàòè
ï³ä âîäîþ âàæê³ çàë³çÿêè áóëî ëåãøå é ïðèºìí³øå.
Äóìêè êóäèñü çíèêëè. Çàëèøèëîñÿ ëèøå áàæàííÿ
äîâåñòè ðîáîòó äî ê³íöÿ.
Ëåãåí³. Êàøà. Ïîëàãîäèòè. Àëüâåîëè. Áðîíõè.
Ïîâ³òðîïðîâ³ä, ÷è ÿê â³í òàì íàçèâàºòüñÿ. Ï³ñîê —
ãåòü. Ñëèç — ãåòü.
Ñåðöå. Îò çâ³äñè âîíî âñå é ïî÷èíàºòüñÿ. Çà-
òóæàâ³ëó êðîâ — ãåòü. Ï³ñîê — ÿê â³í ñþäè ïðî-
íèê? — ãåòü. Ñëèç — ãåòü. Ì’ÿç. Ïîëàãîäèòè.
Ñóäèíà. Çàëàòàòè. Íåðâ — ö³ëèé.
Äèâíî. ×îìóñü íåðâè ïðîòðèìàëèñü íåïîãàíî,
à ñóäèíè — çãíèëè.
Ãîðòàíü. Çâ’ÿçêè. Øèÿ. Àðòåð³¿. Âåíè. Îáå-
ðåæíî! Õðåáö³, õðÿù³, ñïèííèé ìîçîê.
Íåðâè ïåðåïë³òàëèñÿ, ÿê êëóáîê ÷åðâ’ÿê³â,
é îïèíàëèñÿ áóäü-ÿêîìó âòðó÷àííþ. Êîæåí òðåáà
áóëî ïðîñë³äêóâàòè, ïî÷èñòèòè, ïåðåâ³ðèòè. Ïðà-
öþº. Ïðàöþº. Ïðàöþº. Í³. ×îìó? Àãà, îñü â³í,
ðîçðèâ.
Ï³äáîð³ääÿ. Øê³ðà. Ïîøêîäæåíà. Ïîëàãîäèòè.
Ì’ÿç. Çãíèâ. Â³äíîâèòè. Æèð. Õàé áóäå. Øê³ðà.
Íåðâ. Àðòåð³ÿ. Ùå îäíà. Òàê, òóò ïîâèííî áóòè
áàãàòî äð³áíèõ ñóäèí. Ëþäèíà ìîæå áë³äíóòè àáî
÷åðâîí³òè. Òàê ³ òðåáà. Í³ñ. Õðÿù³. Ñëèç. Ïðè-
áðàòè. Îõ, ÷îðò. Ïîâåðíóòè. Î÷³.
615
Î÷³ ãåòü çîãíèëè, é äîâåëîñÿ â³äòâîðþâàòè ¿õ
ìàéæå ç íóëÿ. Çà îñíîâó æóðíàë³ñò âçÿâ ñâî¿, é âîíè
ñâåðá³ëè, íà÷å ï³ñêîì áóëè çàïîðîøåí³. Îáîëîíêà.
Ç³íèöÿ. Á³ëîê. Íåðâ. Êðèøòàëèê. Ì’ÿç êðèøòà-
ëèêà. Íå âèõîäèòü. ×îìó? Àãà. Îñü. Ïåðåâ³ðèòè.
Òåìíî. ²ìïóëüñ. Âîðóøàòüñÿ. Ùå ïåðåâ³ðèòè.
Òåìíî. ×îìó?
Îëåêñàíäð ìàëî ïî ëîá³ ñåáå íå ëÿñíóâ. Çâ³ñíî,
áóäå òåìíî. ² âçàãàë³ áóëî á ñïî÷àòêó âèêîïàòè,
à ïîò³ì óæå — ï³äí³ìàòè. Íó òà ãàðàçä, ³ òàê íà÷å
íåïîãàíî âèõîäèòü.
Ëîá. Âèëèö³. Âóõà. Ïîòèëèöÿ. Âîëîññÿ — ö³ëå.
Êîðåí³ âîëîññÿ — â øê³ðó. Ì³öí³øå. Ãóñò³øå. Ùîá
íå áóëî, ÿê ï³ñëÿ Âîâêèíîãî áðàêîðîáñòâà. Òðè-
ìàþòüñÿ. Ïåðåâ³ðèòè. Í³ÿê. Ãàðàçä.
Ìàê³âêà. Øê³ðà. Ñóäèíè. Íåðâè. Ãîòîâå.
Íó, ³ íàðåøò³...
Ìîçîê áóâ ñóö³ëüíîþ êàøåþ, îäíàê äåÿê³ ³ì-
ïóëüñè á³ãàëè.
Ïðîñë³äêóâàòè. Ñèãíàë. Íåìà. ²ìïóëüñ. Íåìà.
Íåéðîí. Äåêñòðîí. Îáîëîíêà. Ñèíàïñ. Ïåðå-
ïëåñòè. Àðòåð³ÿ. Ðîçãàëóæóºòüñÿ. Ùå. Ùå. Ùå.
Îãî. Ùå. Òóïèê? Íå ìîæå áóòè. Àãà, îñü. Ùå.
Ùå. Ùå. Âåíà.
Õõõõóõ.
Íåçâàæàþ÷è íà âðàí³øí³é õîëîä, ç æóðíàë³ñòà
ãðàäîì êîòèâñÿ ï³ò.
616
Äåêñòðîí. Îáîëîíêà. Ñèíàïñ. Íåéðîí. Ñèíàïñ.
Àêñîí. Ïåðåïëåñòè. Àðòåð³ÿ. Ðîçãàëóæóºòüñÿ. Ùå.
Ùå. Ùå. Ùå. Ùå. Âåíà.
²ìïóëüñ. ª. À òàê? ª. ² òàê. Íåìà. ×îìó. Àãà,
îñü.
Â î÷àõ ïîñ³ð³ëî. Îëåêñàíäð äóìàâ, ùî òî â³ä
óòîìè, ïîò³ì äîòÿìèâ, ùî âîíî ëèøå ñâ³òàíîê.
Íó é äîáðå.
Àêñîí. Ñèíàïñ. Íåéðîí. Ñèíàïñ. Àêñîí. Ïåðå-
ïëåñòè. Àðòåð³ÿ. Ùå. Ùå. Ùå. Ùå. Âåíà.
Êîðà. Ï³äê³ðêà. Ã³ïîô³ç. Õ³áà â³í òóò? Òàê, òóò.
Ìîçî÷îê. Îáåðåæíî! Ùî öå òàêå? ×îðò éîãî çíà.
Õàé áóäå. Ïåðåâ³ðèòè. ²ìïóëüñ. ª. Ùå. ª. Ùå. ª.
Â³ä÷óòòÿ õîëîäó. Íåðóõîìîñò³. Áîëþ.
Æóðíàë³ñò âîäíî÷àñ òðåìò³â â³ä õîëîäó é õàïàâ
ðîòîì ïîâ³òðÿ, ÿê ó ïóñòåë³. Â³ä÷óòòÿ âëàñí³ ïåðå-
ïëåëèñÿ ç â³ä÷óòòÿìè òà ñïîãàäàìè Îëåíè.
Õîëîä. Ñïåêà. Íåðóõîì³ñòü. ×åðâè. Äå? Àãà,
îñü. Ïðî´àâèâ. Çíèùèòè. Á³ëü. ×îìó? Àãà, êàì³í÷èê
÷è ãîñòðà ñêîéêà. Ãîëîä. Ãîëîä. Ãîëîä. Îãî! À ùî
æ òè õîò³â. Ïèòè. Íåìà. Â ÷îâí³. Êèäàòè ñïðàâó íå
ìîæíà. Òåðï³òè. Õîëîä. Á³ëü. Ñïîãàä. Êîðàáåëü.
Îëåíà. Îëåêñàíäð. Ñåêñ. Îõ, ÷îðò!
Â³ä ðàïòîâîãî ñïàëàõó äèâíîãî, íåçåìíîãî, íå-
ìîæëèâîãî â³ä÷óòòÿ æóðíàë³ñòó ïàìîðîêè çàáèëî.
Îãî. ßêå âîíî â íèõ, âèÿâëÿºòüñÿ, ñèëüíå.
Þð³é. Ìîãóòí³é. Ñèëüíèé. Ñòðàøíèé. Âîðîã.
Óá’º. Àëå ï³äíÿâ. Âäÿ÷í³ñòü. Ñèëà. Ñòðàøíà. Â³ä-
617
÷óòè ¿¿ â ñîá³. Íåéìîâ³ðíî. Áîëÿ÷å. Ñòðàøíî.
Ïðèºìíî.
Âîëîäèìèð. Õèòð³ñòü. Ðîçóì. Ï³äñòóïí³ñòü. Äî-
ö³ëüí³ñòü. Ñòðàõ. Êîãî? Þð³ÿ. ×îìó? Âá’º. Äîñâ³ä.
Çíàííÿ. Çáðîÿ. Òåõí³êà. Ðîçóì. Õèòð³ñòü. Í³æí³ñòü.
Ëàã³äí³ñòü. Ïðèñòðàñòü. ×óäîâî. Òåõí³÷íî. Çà-
íàäòî. Ìåõàí³÷íî. Àëå ïðèºìíî.
Îëåêñàíäð.
Æóðíàë³ñò çáèâñÿ, é ìàëî íå ç³ïñóâàâ óñ³º¿
ñïðàâè.
Íåçãðàáíèé. Âàéëóâàòèé. Íå âì³º. Øêîäà.
Æàëü. Ïðèãîëóáèòè. Ïîêàçàòè. Íàâ÷èòè. Äîïî-
ìîãòè. Ö³êàâî. Íå òàêèé âæå é íåçãðàáíèé. Ðî-
çóìíèé. Äîòåïíèé. Í³æíèé. Ùîñü ïðèõîâóº. ßêåñü
ïî÷óòòÿ. Íàâ³ùî? Îñòåð³ãàºòüñÿ. Ñîðîìèòüñÿ.
Äóðíåíüêèé. Çàêîõàíèé. Ð³äíèé. Ñâ³é.
Îëåêñàíäð íå çíàâ, ùî é äóìàòè, ïîò³ì ïîäó-
ìàâ — é â³äêëàâ óñ³ ðîçäóìè «íà êîëèñü».
Âå÷³ð. Îñòð³â. Ï³ñîê. Áàãàòòÿ. Çàòèøîê. Ðîìàí-
òèêà. Ñòàð³ñòü. Ïðîùàííÿ. Ñìåðòü.
Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü.
Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü. Á³ëü.
Âñå.
Ìîçîê. ²ìïóëüñ. Âíèç. Ñåðöå. Óäàð. Êðîâ. Êè-
ñåíü. Ìîçîê. ²ìïóëüñ. Ì’ÿçè. Ðóêè. Íîãè. Ïîøòîâõ.
Çåìëÿ ï³ä íèì çàòðåìò³ëà òà çàñòîãíàëà.
²ìïóëüñ. Ïîøòîâõ. Äóæ÷å.
Ï³ñîê çäèáèâñÿ, íà÷å òàì, óíèçó, êð³ò âîðóõ-
íóâñÿ. Âåëèêèé. Ç ëþäèíó çàâá³ëüøêè.
618
Êèñåíü. ²ìïóëüñ. Ïîøòîâõ!
Çåìëÿ òð³ñíóëà, é îäðàçó æ çàë³êóâàëà òó ðàíó
ï³ñêîì, àëå âæå ç ï³ñêó âèãóëüêíóëà, âèñóíóëàñü
íàãîðó ðóêà — ìîêðà, áðóäíà, ç îáëàìàíèì í³ã-
òåì; âèñóíóëàñü é çä³éíÿëàñÿ â íåáî ç ìîâ÷àçíèì
êðèêîì.
— Äîïîìîæè!
Îëåêñàíäð ñõîïèâ ðóêó é ñìèêíóâ óãîðó.
Ä³â÷èíà ï³äâåëàñü ç âàæêèì ñòîãîíîì, ³ç çîé-
êîì, ç ïëà÷åì, ç³ðâàëà ç ñåáå áðóäíå ïðîñòèðàäëî,
âäèõíóëà — ç øèï³ííÿì òà õëþïàííÿì. Çàêàøëÿ-
ëàñÿ.
Íàä ðîçâåðçíóòîþ ìîãèëîþ ðîçêîòèëàñÿ õâèëÿ
ñòðàøåííî ãèäêîãî ñìîðîäó.
Îëåíà âïàëà íà êîë³íà é õðèï³ëà — áîë³ñíî,
âàæêî, ñòðàøíî.
Æóðíàë³ñò êèíóâñÿ íà äîïîìîãó.
— Â³ä... — âîíà çàêàøëÿëàñÿ. — Â³ä³... éäè...
ß... ñà... ñàìà.
Âñÿ â ï³ñêó, â çåìë³, â óðèâêàõ ìîêðîãî òà ïðî-
ïàõëîãî òë³íîì ïðîñòèðàäëà, âîíà áóëà ìîòîðîø-
íèì âèäîâèùåì.
Íàâêîë³øêè, òî ñïèðàþ÷èñü, òî ïðèáèðàþ÷è
ðóêè, ä³â÷èíà ïðîïîâçëà ê³ëüêà êðîê³â. Ç³ï’ÿëàñü
íà íîãè, õèòíóëàñü.
Îáëè÷÷ÿ ¿¿ áóëî ãåòü çàë³ïëåíå òâàííþ, à êðîêè —
íåïåâíèìè.
Ä³éøëà äî âîäè, âïàëà. Ï³äâåëà ãîëîâó, âäèõíóëà
é çàêàøëÿëàñÿ.
619
Â³òåð ïîñòóïîâî ðîçâ³þâàâ ñìîð³ä, à ìîðå çìè-
âàëî ç ò³ëà áðóä òà ñë³äè ãíèòòÿ.
Ä³â÷èíà ï³äâåëàñü — âæå âïåâíåí³øå.
Æóðíàë³ñò òðèìàâñÿ ïîðó÷, æàä³áíî ñïîñòåð³-
ãàþ÷è êîæåí ¿¿ ïîðóõ, àæ äî íàéìåíøîãî.
Îáëè÷÷ÿ. ×è íå íàïàðòà÷èâ â³í äóæå ç îáëè÷-
÷ÿì? ßêùî ùîñü äð³áíå — òî ìîæíà ùå âèïðà-
âèòè... ÷è âæå ï³çíî?
— Âñå... ãàðàçä... — Îëåíà âñå ùå õðèï³ëà, àëå
âæå ìåíøå. — Òè... ÷óäîâî... âïîðàâñÿ...
Âîíà âäèõàëà ïîâ³òðÿ, çíîâó îïóñêàëà ãîëîâó
â âîäó, êóéîâäèëà âîëîññÿ, ùîñèëè òåðëà øê³ðó,
õëþïàëà â î÷³. Ç êîæíîþ ìèòòþ ðóõè ¿¿ ñòàâàëè
âñå âïåâíåí³ø³.
— Âñå ãàðàçä, — íàðåøò³, Îëåíà ïîâåðíóëàñü äî
íüîãî îáëè÷÷ÿì. Â ïåðåäðàíêîâèõ ñóò³íêàõ âàæêî
áóëî ðîçð³çíèòè äåòàë³, àëå íà÷åáòî âñå áóëî íà
ì³ñö³. Í³ñ — íîðìàëüíèé. Ðîò — äîáðå. Âèëèö³...
ìîæëèâî, áóëè òðîõè âèðàçí³ø³, àëå é òàê íåïî-
ãàíî. Î÷³...
Î÷³ çäàâàëèñü äâîìà òåìíèìè êîëîäÿçÿìè. Çäà-
ºòüñÿ, ç êîëüîðîì â³í ïîìèëèâñÿ.
Ä³â÷èíà ïîñì³õíóëàñü. Çáëèñíóëè çóáè. Êîæ-
íîìó — ïî òðèñòà ðîê³â.
— ß... òîá³... äóæå âäÿ÷íà.
Âîíà îáâèëà éîãî øèþ ðóêàìè é ïîö³ëóâàëà.
Ç ðîòà â³éíóëî ñìîðîäîì òà ãíèòòÿì. Âîëîññÿ âè-
äàëîñü ëàìêèì. Ìàáóòü, òðåáà áóëî íèì çàéíÿòèñÿ
ùå äåòàëüí³øå.
620
Àëå î÷³... Áîæå ì³é, ùî æ âîíî ñòàëîñü ç ¿¿
î÷èìà?
— Ì³é êîõàíèé... — ä³â÷èíà ïðèïàëà äî íüîãî
âñ³ì ò³ëîì. — Òè çì³ã. Òè ï³äíÿâ. Òè ñò³ëüêè çðîáèâ
çàðàäè ìåíå.
Ìàáóòü, ÿêèéñü çâ’ÿçîê ïîì³æ â³ä÷óòòÿìè ùå
çáåð³ãàâñÿ, áî æóðíàë³ñò ÷³òêî â³ä÷óâàâ, ùî Îëåíà
áà÷èòü éîãî, ÷óº éîãî, ùî ç ë³âèì êîë³íîì â³í òàêè
íàïàðòà÷èâ, ùî ùîñü íåãàðàçä ó ïå÷³íö³, ó ëåãåíÿõ
çàëèøèâñÿ ñëèç, à ó øëóíêó — ï³ñîê; ùî ïðàâà
ðóêà ïîãàíî çãèíàºòüñÿ, à í³ãîòü íà ì³çèíö³ íå çà-
êð³ïèâñÿ ³ îñü-îñü âèïàäå, ùî ñòîÿòè ïî ïîÿñ â âîä³
õîëîäíî, ³ ñòðàøåííî õî÷åòüñÿ, ïî-ïåðøå, ïèòè,
à ïî-äðóãå — ¿ñòè, ¿ñòè, ¿ñòè...
Â³í çäèâîâàíî ï³äíÿâ î÷³ é çóñòð³âñÿ ç Îëåíîþ
ïîãëÿäîì.
¯¿ î÷³ âèäàëèñü ïóñòèìè ÷îðíèìè ÿìàìè, íà äíî
ÿêèõ õòîñü íàñèïàâ æàðèí.
¯ñòè! — áà÷èëîñü ó ¿¿ ïîãëÿä³; ¿ñòè! — ÷óëîñÿ
ó äèõàíí³; ¿ñòè! — â³ä÷óâàëîñü ó êîæíîìó ðóñ³.
Â Îëåêñàíäðà ñïèíîþ ïðîá³ã õîëîäîê. Öå áóâ
íå ãîëîä. ¯é ïîòð³áíî áóëî æèòòÿ. Æèòòºâà ñèëà.
Æèòòºâà åíåðã³ÿ. Ç êîãî çàâãîäíî.
Æóðíàë³ñò òà Îëåíà çðîçóì³ëè öå îäíî÷àñíî.
Àëå â³í íå âñòèã íàâ³òü â³äñàõíóòèñü.
Ä³â÷èíà â³ä³ðâàëàñÿ â³ä àðòåð³¿ é îáëèçàëà ãóáè.

Ç ïðîòèëåæíîãî áîêó òèì ñàìèì çàéìàëîñÿ êî-
621
øåíÿ. Éîãî æèòòºâà ñèëà òåæ áè çãîäèëàñÿ... àëå
ñê³ëüêè ¿¿ òàì. Êðèõòà! À îò òðîõè ï³âí³÷í³øå...
Ç-çà ìîðÿ, ç-çà âóçüêîãî ëèìàíó êîòèëèñÿ ö³ë³
âàëè æèòòÿ. Ëþäè. Òèñÿ÷³. Äåñÿòêè òèñÿ÷. Ì³ëü-
éîíè.
Ì³ëüéîíè ðîê³â æèòòÿ, ÿêùî ïðàâèëüíî ïîñòà-
âèòè ñïðàâó é íå ïîñï³øàòè.
Ä³â÷èíà ïîñì³õíóëàñü é ðóøèëà âçäîâæ ï³ùà-
íîãî áåðåãà. Âñòàâàëî ñîíöå, é ïåñòèëî ¿¿ ñâî¿ìè
ïðîì³í÷èêàìè. Ìîðå ëàã³äíî ãëàäèëî ï’ÿòè. Ñë³-
äîì, ÿê â³ääàíèé òà ñëóõíÿíèé ïåñ, á³ãëî êîøåíÿ.
Ïåðåä íèìè â³äêðèâàâñÿ âåñü ñâ³ò.
622
Ë³òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ
Ñåð³þ «Óêðà¿íñüêà ì³ñòèêà» çàñíîâàíî 2012 ðîêó
ÐÀÄÓÒÍÈÉ Ðàä³é
ÂÀÆÊÀ ×ÎËÎÂ²×À ÐÎÁÎÒÀ
Ðîìàí
Ãîëîâíèé ðåäàêòîð Áîãäàí Áóäíèé

Ðåäàêòîð Îëüãà Ðàä÷óê
Îáêëàäèíêà Îëåãà Ê³íàëÿ
Êîìï’þòåðíà âåðñòêà ²ðèíè Äåìê³â
Òåõí³÷íèé ðåäàêòîð Îêñàíà ×ó÷óê
Ï³äïèñàíî äî äðóêó 28.05.2012. Ôîðìàò 7092/32.

Ïàï³ð äðóêàðñüêèé. Ãàðí³òóðà Galleon.
Óìîâí. äðóê. àðê. 23,21. Óìîâí. ôàðáî-â³äá. 23,21.
Âèäàâíèöòâî «Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí»

Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ äî Äåðæàâíîãî ðåºñòðó âèäàâö³â
ÄÊ ¹370 â³ä 21.03.2001 ð.
Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí, ïðîñï. Ñ. Áàíäåðè, 34À,
ì. Òåðíîï³ëü, 46002
Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí, à/ñ 529, 46008
òåë./ôàêñ (0352) 52-06-07; 52-05-48; 52-19-66
Ðàäóòíèé Ðàä³é
Ð 15 Âàæêà ÷îëîâ³÷à ðîáîòà : ðîìàí / Ð. Ðàäóòíèé. —
Òåðíîï³ëü : Áîãäàí, 2012. — 624 ñ. — (Ñåð³ÿ «Óêðà-
¿íñüêà ì³ñòèêà»).
ISBN 978-966-10-2922-3 (ñåð³ÿ)
²SBN 978-966-10-2872-1
ÓÄÊ 82-312.9
ÁÁÊ 84(4Óêð)
624

Radiy Radutnyy. Vazhka Cholovicha Robota

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Radiy Radutnyy. Vazhka Cholovicha Robota

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÓÊÐÀ¯ÍÑÜÊÀ Ì²ÑÒÈÊÀ

Ñåð³þ «Óêðà¿íñüêà ì³ñòèêà»

Áàãàòî ñêàðá³â õîâàþòü çåìë³ òà âîäè Óêðà¿íè,

Îõîðîíÿºòüñÿ çàêîíîì ïðî àâòîðñüêå ïðàâî.

Ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî ãîñïîäàðÿ çâàëè Âîëîäèìèðîì,

Àëå çíàõ³äîê ç òî¿ ÿìè â³í íå äî÷åêàâñÿ — âà-

— Íó â’¿õàëè... — âèïðàâäîâóâàâñÿ ïîò³ì Âîëî-

Êè¿â çóñòð³â ìàíäð³âíèê³â øóìîì — àëå, çâ³ñíî,

Êîðåñïîíäåíòîâ³ âèïàëî ñïàòè ïîðó÷ ç õàçÿé-

Îëåêñàíäð ãàäàâ, ùî Þð³¿â êîðàáåëü âèÿâèòüñÿ

Íà äèâî, ³íâåñòîð ñïðèéíÿâ ³íôîðìàö³þ ïðî

— ßê öå — ùî çíà÷èòü «ïîáóòîâå äîäàòêîâå

«Ï³ðàòñüêèé êîðàáåëü» íàðîäæóâàâñÿ â ãóðêîò³

— Íó à ùî òè õî÷åø, — çíèçàâ ïëå÷èìà Âîëî-

Ï³ä’¿çä, çâ³ñíî æ, áóâ çàñì³÷åíèé é ñìåðä³â òèì,

— À ùî ó âàë³çàõ, äî ðå÷³? — ïîö³êàâèâñÿ â³í

«…Àëå íàéá³ëüøîãî óäàðó öåé êðèì³íàëüíèé

— Ì-äà... — ñêàçàâ Îëåêñàíäð, â³äêèäàþ÷è

Âîëîäèìèð çíîâ ïîñòàâèâ êóëåìåò íà øêâîð³íü

Êîðàáåëü õèòàëî. Êîëîäà òåë³ïàëàñü â ïðèö³ë³,

Âîëîäèìèð íàøâèäêó ïî÷èñòèâ ñòâîë òà çà-

Ïîãîäà, íà äèâî ëàã³äíà âðàíö³, áëèæ÷å äî îá³äó

Òà é ðàéîííèõ ï³äòèðà÷îê ïîìåíøàëî.

Ñòàðò åêñïåäèö³¿ â³äáóâñÿ ïðîñòî é áóäåííî,

Çàòîêà é ñïðàâä³ âèÿâèëàñü çàòèøíîþ, àëå ùîäî

Ãîð³ëêà âèÿâèëàñü íåïîãàíîþ ³, äî ðå÷³, ÷îìóñü

Í³÷ âèäàëàñü ïðîõîëîäíîþ, àëå çà äåíü êàþòà,

Íà ñí³äàíîê áóâ òîâñòåíüêèé îìëåò ç ïîì³-

Êîëè ïðîõîäèëè Êàí³â, ïî ïðàâîìó áîðòó òðà-

Äí³ïðî âæå ïî÷àâ çâóæóâàòèñü, ³ âèãëÿä îáîõ

Íå âèñïàâøèñü óíî÷³, æóðíàë³ñò ãàíåáíî ïðî-

Øëþç âèÿâèâñÿ ìîãóòíüþ óùåëèíîþ ç âîãêèìè,

Çà âå÷åðåþ æóðíàë³ñò âåñü ÷àñ ÷åêàâ íåïðè-

Âîëîäèìèð ç³òõíóâ é ïîë³ç äî êàþòè. Æóðíàë³ñò

À ïðîêèíóâñÿ â³í â³ä çâè÷íîãî âæå ëåäü ÷óòíîãî

Ðåâíóâ äèçåëü, é áåðåãè çíîâó ïîïîâçëè âçäîâæ

Âåñü äåíü êîðàáåëü êðóæëÿâ, õîâàâñÿ â ïðîòî-

Ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî äî âèçíà÷åíîãî ì³ñöÿ áóëî äî-

Äèçåëü ðåâ³â, ÿê ÷îðò. Ìàáóòü, âïåðøå çà âåñü

Êàëàìóòü îñ³äàëà ç ï³âãîäèíè. Âëàñíå êàæó÷è, ¿ì

Õî÷ ÿê æóðíàë³ñòó êîðò³ëî ïîäèâèòèñÿ íà çâ³ëü-

Öüîãî ðàçó ïëàâö³ ñïóñêàëèñÿ âçäîâæ íàòÿãíó-

«Íàãîð³» çíîâó âñå ïîì³íÿëîñÿ. Äåôëåêòîðà

Ñíàðÿäè âèòÿãàëè ïî òðè øòóêè. Ç ïàëóáè öå

Êîðàáåëü ðóõàâñÿ ïîâ³ëüíî, íà÷å êðàäó÷èñü.

Áàê òàê ³ íå ñòàëè âèòÿãàòè ç âîäè, à ïðèòÿãëè

Âèâàæèòè îáðóáîê áàêà íàä âîäîþ âèÿâèëîñü

Ñíàðÿäè ëåæàëè íà ïàëóá³ ð³âíîþ øåðåíãîþ

Äî âå÷îðà áàøòà âæå ëåãêî êðóòèëàñÿ íà âñ³

×åñòü «ïàëüíóòè» âçÿâ íà ñåáå Âîëîäèìèð. Êð³ì

Çàíî÷óâàëè òóò æå. Ñòîìëåíèé, âèìîòàíèé

À âðàíö³ «áàáàõ!» ïðîëóíàëî ùå ðàç.

Ç³áðàëè íàðàäó. Âîíà ïðîõîäèëà áóðõëèâî

Ä³â÷èíó âèñàäèëè íà ïðîòèëåæíèé áåðåã ïðî-

Âèòÿãàòè ñíàðÿäè ç áàøòè âèÿâèëîñü äîñèòü

Ó ïîâ³òð³ çíîâó çàäçèæ÷àëî. Ïàðàïëàíåðèñò

Âîëîäèìèð âèñêî÷èâ íà áåðåã, êîëè êàòåð ïðî-

Îáèäâà êóëåìåòè çàêð³ïèëè íà øêâîðíÿõ.

Ðîáîòà é ñïðàâä³ âèÿâèëàñü âàæêîþ, àëå á³ëüøå

— Íó ùî? — ñõèëèâñÿ íàä áîðòîì Âîëîäèìèð.

Âïåðøå çà âåñü öåé ÷àñ Îëåêñàíäð ñïóñêàâñÿ

Îãëÿä æóðíàë³ñò, ÿê éîìó é ðåêîìåíäóâàëè,

Îò ëèøåíü êîëè äîâåëîñÿ âèëàçèòè, ìèìî ïðî-