‫فهرست‬

‫مخ‬ ‫عتوانونه‬

‫سريزه ‪.................................................................................‬‬
‫د‪،‬ه‪ ،‬و‬

‫اول فصل‬

‫د السي صنايع مفهوم او مشخصات‬

‫‪١..................................................‬‬
‫تعريف‪١.................................................................................:‬‬

‫د السي صنايعو عمده مشخصات ‪٣-٢..............................................‬‬

‫الف‪ :‬د السي صنايع فرق د کورني حرفه سره ‪٣...........................‬‬

‫ب‪ :‬د السي صنايع فرخ دکورني دستگاه سره ‪٤..............................‬‬
‫ج‪ :‬د د السي صنايع فرق دماشيني صنايع سره ‪٥-٤.........................‬‬

‫دوهيم فصل‬

‫د السي صنايعو تاريخي سير په افغانستان کي ‪١٤-٦....................‬‬

‫داستالف د کاللي روزنيزه پروژه ‪..................................................‬‬
‫‪١٤‬‬
‫دچاريکار د څرمني (چرمگري ) روزنيزه دستگاه ‪............................‬‬
‫‪١٤‬‬
‫د يوي فروشگاه ( پلورنځي ) دايرول ‪١٥...........................................‬‬
‫د غالي اودل ‪١٦-١٥................................................................‬‬
‫د السي صنايعو نندارتونونه ‪-١٧...................................................‬‬
‫‪١٩‬‬

‫دريم فصل‬

‫‪1‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫د افغانسنان د السي صنايعو مهم ډولونه ‪٢٠...................................‬‬

‫د عالي اوبدل او نورو مفروشاتو صنايع سترنجي کمبله ‪-٢٠...................‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫د ترکاني او لرګين جوړوني اشياءصنعت‪٢٤-٢٣............................‬‬
‫د کاللي اوکاشي جوړوني صنعت ‪٢٦-٢٤..................................‬‬
‫زرګر ي صنعت ‪٢٧-٢٦............................................................‬‬
‫د پوستي اشياء توليد صنعت ‪٢٩-٢٧ ................................................‬‬
‫د فلزي اشياء صنعت‪٣٠-٢٩..........................................................‬‬
‫د بوريا اوبدني صنعت‪٣١............................................................‬‬
‫د تساجي صنعت ‪٣٢-٣١..........................................................‬‬

‫ځلورم فصل‬

‫د السي صنايعو رول د افغانستان په اقتصاد کي ‪٣٩-٣٣ .....................‬‬

‫پنځم فصل‬

‫د السي صنايعو د سقوط علتونه او د انکشاف طريقي ‪-٤٠ ...................‬‬

‫‪٤٣‬‬
‫نتيجه گيري ‪٤٤.... .................................................................‬‬
‫وړانديزونه ‪٤٧-٤٥.. ..................................................................‬‬
‫ماخذونه ‪٤٨...... ...................................................................‬‬

‫( ومن هللا التوفيق )‬

‫‪2‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫سريزه‬

‫السي صنعت د يو هيواد لپاره د اوليه ضرورتونو د رفع کولو لمړني‬

‫ضرورت دي چي يو هيواد د خپلو عنانوي او السي صنايعو څخه خپل‬
‫خواهشات او غوښتني لکه اقتصادي ‪ ،‬کلتوري ‪ ،‬اجتماعي غوښتني پوره‬
‫کوي ‪.‬‬
‫السي صنعت د يوهيواد لپاره په خاص ډول چي پرمختيايي ياوروسته پاتي‬
‫هيواد وي ياني په خاص ډول د تعليم سطحه پکي هم ډيره لوړه نه وي د‬
‫وگړو لپاره د خوراک پوښاک دبرابرولو وسيله گڼل کيږي ‪.‬‬
‫په همدي ډول بايد ووايو چي زمونږ ګران هيواد افغانستان چي يو وروسته‬
‫پاتي هيواد دي اقتصادي ترقي ته ډير ضرورت لري ياني په خاص ډول‬
‫صنعت پکي چندان پرمختگ نه دي کړي او کوم توليدات چي د صنعت‬
‫څخه السته راڅي هغه عبارت له السي صنعت څخه ‪.‬‬
‫زمونږ گران هيواد کي د يو نسل څخه بل نسل ته دغه صنعت د وخت په‬
‫تيريدو سره پاتي شويدي السي صنعت زمونږ په هيواد کي ډير گټور‬
‫تمانيږي څکه کوم خام مواد چي په دي برخه کي په کار وړل کيږي هغه د‬
‫افغانستان په داخل کي موجود دي په افغانستان کي د السي صنايعو مختلف‬
‫ډولونه موجود دي چي د هغي د جملي څخه غواړو د څيني يادونه په الندي‬
‫ډول وکړو لکنه غالي جوړول ‪ ،‬زرگري ‪ ،‬اهنگري ‪ ،‬خامک دوزي ‪،‬‬
‫نقاشي ‪ ،‬خطاطي او داسي نور ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫افغانستان د دغي منابعو څخه ځيني په خپل هيواد کي په مصرف رسوي او‬
‫خپل داخلي ضرورت په دي رفع کوي او ځيني نور يي بيا نورو هيوادونو‬
‫ته هم صادر کړي دي د مثال په ډول ‪ :‬قالين ياني غالي چي د افغانستان د‬
‫عمده صادراتو څخه شميرل کيږي چي د هيواد د صادراتو په کلي توگه (‬
‫‪ )%١٠‬فيصده احنواي کوي خو د دوهم نړيوال جنگ څخه وروسته په‬
‫خاص ډول د افغاني سوداگرو په واسطه اروپايي بازارونو ته صادر شوي‬
‫دي ‪.‬‬
‫د افغانستان د قالينو د خرڅالو عمده بازارونه د پخوا څخه عربي هيوادونه ‪،‬‬
‫انگلستان ‪ ،‬امريکا متحده اياالت ‪ ،‬فدرالي المان ‪ ،‬پخواني شوروي اتحاد او د‬
‫هندوستان هيوادونه دي چي نن ورځ د لندن سويزرلينډ‪ ،‬همبورگ او‬
‫پاکستان د افغاني قالينو عمده بازارونه نو بايد يادونه وکړو چي افغانستان په‬
‫کال ‪ ١٣٥٩‬ه ش کي ‪ ٨١٢٢‬زره متره مکعب قاليني او ټغرونه د ‪ ٩٣‬مليونو‬
‫ډالرو په مقابل کي خريداران يي فدرالي المان د ‪ ٤٠‬مليونو ډالرو په اندازه‬
‫او سعودي عربستان د ‪ ١٧‬مليونو په اندازه او انگلستان د ‪ ١٠‬مليونو ډالرو‬
‫په اندازه او پخواني شوروي اتحاد او سويزرلينډ د ‪ ٨‬مليونو ډالرو په اندازه‬
‫د افغانستان څخه خارج ته صادريږي شويدي په مجموع کي ‪ %٩٠‬فيصده‬
‫غالي خارج ته صادر شويدي خوپه ورستيو کلونو کي د هغوي ارزښت په‬
‫نړيوال بازارونو کي راکم شويدي ياني په ‪ ١٣٦٠‬ه ش کال کي ‪ ٦٠٣‬زره‬
‫متره مربع قالينو ارزش د ‪ ٢٦٠٠٠٠٠٠‬مليونو ډالرو ته راټيټ شويد ي خو‬
‫په ‪ ١٣٦٤‬ه ش کال کي د ‪ ٢٠٠٠‬متر مربع چي ارزښت يي ‪٢٥٠٠٠٠٠٠‬‬
‫ملنون ډالرو ته راټيټ شويدي ‪.‬‬
‫دا چي څرنګه کوالي شو چي د دغه توليداتو څخه په ښه توګه گټه واخلو‬
‫تر څو د افغانستان صادراتي اقالم زيات شي او داخلي صنايعو څخه ښه‬
‫استفاده وکړو او وگورو چي السي صنايع د افغانستان په ملي اقتصاد کي‬
‫څه رول لري په دي خاطر بايد څه معلومات راټول کړم تر څواقتصادي‬
‫اهميت يي څرگند کړم ‪.‬‬
‫په همدي اساس مي وغوښتل چي خپل مونوگراف ( د السي صنايعو رول د‬
‫افغانستان په اقتصاد کي ) تر عنوان الندي ترتيب کړم ‪ .‬په دغه پيچلي‬
‫موضوع کي له ما سره محترم استاد پوهنيار سيد داود (صميم) ډيره زياته‬
‫همکاري کړيده او الزمه الرښوونه يي راته کړيده چي زه ورڅخه د زړه له‬
‫کومي مننه کوم او د خداي جالجالله څخه ورته د عظيم اجر غوښتو نکي يم‬
‫‪.‬‬

‫)‬

‫‪4‬‬
 3/29/2024

5
 ‫لمړي فصل‬

‫د السي صنايع مفهوم ‪:‬‬

‫مخکي د دي نه چي په افغانستان کي د السي صنايع په هکله اصلي بحث‬

‫شروع کړو نو الزمه ده چي السي صنايع تغريف او دهغي مشخصات‬
‫بيان کړو تر څو زموږپه ذهن کي د السي صنايع عمومي او کلي تصور‬
‫رامنځته شي ‪.‬‬

‫تعريف ‪:‬‬
‫السي صنايع عبارت د هغه اقتصادي رشته څخه دي چي په هغه کي د‬
‫اجناسو او خدماتو توليد ديو فني شخص پواسطه تر سره کيږي چي دغه‬
‫شخص د توليد د وسايلو په استعمالولو کي خاص مهارت لري ‪.‬‬
‫ځيني نور علما بيادا تعريف مکمل گڼي السي صنايع عبارت د انفرادي‬
‫تشبساتو څخه دي چي د متصدي شخص مهارت او کفايت تابع د توليد د‬
‫وسايلو په استعمال او د کار په افزارو کي دي د دي پورتنيو تغريفاتو بر‬
‫عالوه ځيني داسي نور تعريفونه هم ارايه کوالي شو ولي نشو کوالي چي‬
‫داسي جامع او خلص يا لنډتعريف پيداکړو نو په دغه دوو پورتنيو تعريفونو‬
‫باندي اکتفاکوو ددي د پاره چي د السي صنايعو د تصديو په هکله ښه‬
‫تصور وکړو نو دلته ځيني عمده مشخصاتو ته پاملرنه کوو‪.‬‬

‫السي صنايعو عمده مشخصات‬

‫‪ :١‬د دي تصديو مهمه مشخصه د متصدي شخص (خليفه يا استادکار )‬

‫په لياقت او مهارت کي نغښتي ده ځکه چي د تصدي موفقيت او کاميابي‬
‫د متصدي شخص په مهارت او کاميابي چي د وسايلو او د کار په‬
‫افزارو کي لري عبارت دي ‪.‬‬
‫‪ :٢‬دوهمه مشخصه د دي صنايعو دا ده چي متصدي او کارگرانو يا‬
‫خليفه او شاگردان عمومًا سره يو ځاي او د يو سقف الندي د توليد عمل‬
‫تر سره کوي نو ځکه د اختالفاتو رامنځته کيدل د دوي ترمنځ ډير کم‬

‫‪1‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫دي ځکه چي کارگران برعالوه د دي چي متصدي خپل کار فرما ګڼي‬

‫د يو استاد په حيث وه ته احترام کوي نو ځکه د دوي ترمنځ کلک‬
‫پيوستون موجود دې ‪.‬‬
‫‪ :٣‬د حقوق نظره دا تصدي د انفرادي تصديو شکل لري اما کوالي‬
‫شي د اشخاصو د شرکت په شکل او په استثنايي توگه حني کوالي شي د‬
‫سرمايوي شرکت شکل ځانته اختيار کړي ‪.‬‬
‫‪ :٤‬داتصدي اکثرًا په هغه ځاي کي مستقر دي يااوسيږي چيري چي د‬
‫خلکو د سکونت ځاي يامحل دي او يا د خرڅالو په بازارونه کي او‬
‫چونکه د دي اجناسو بعضي توليدات ځيني معيني قبيلي کوي نو د دوي‬
‫توليدات په هه معينو قبايلو کي صورت نيسي او دا قبايل د ښار څخه‬
‫لري پراته دي او بياوروسته دا توليدات بازارته انتقاليږي ‪.‬‬
‫‪ :٥‬پدي تصديو کي معموًال توليدات په عنعنوي شکل صورت نيسي نو‬
‫ځکه متصديان لږ دي ته حاضريږي چي په توليداتو کي اساسي تحوالت‬
‫راولي نو ځکه انکشاف پدي توليداتو کي ډير شديد ندي ‪.‬‬
‫‪ : ٦‬اکثرًا دا ډول تصدي په مستقله او ازاده توگه خپل فعاليت تر سره‬
‫کو ي امًا ندرتًا داسي تصدي ليدالي شو چي د يوي لوي تصدي عضو‬
‫وي او خپل فعاليت په غير مستقله توگه د نوموړي تصدي په تصميم او‬
‫اداره مخته بيايي‪.‬‬
‫بر عالوه د نوموړو مشخصاتو ځيني نور مشخصات هم تشريح کوالي‬
‫شو خودا مشخصات دومره د اهميت وړند ي نو ځکه د هغوو څخه‬
‫صرف نظر کوو ‪.‬‬
‫نو اوس چي زموږ په ذهن کي يو تصور د السي صنايعو په هکله‬
‫راپيداشو نو بهتره به داوي چي د السي صنايعو فرق د ځيني نورو‬
‫مشابه اصطالحاتوسره وڅيړو‪.‬‬

‫الف ‪ :‬د السي صنايعو فرق د کورني حرفي سره ‪:‬‬

‫اگر چه په کورني حرفه کي هم کوالي شو د السي صنايعو په توگه‬

‫توليدي امتعه توليد کړو اما هغه فرق چي د دوي ترمنځ موجود هغه دا دي‬
‫چي ‪:‬‬

‫‪2‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫السي صنايع مستقيمًا د بازار سره رابطه لري او په تماس کي وي په دي‬

‫صورت کي چي کورني حرفه د بازار سره مستقيمه رابطه نه لري او ددوي‬
‫رابطه د دالالنو تاجرانو ‪ ،‬او يا د تاجرانو د نمايندگانو پواسطه د بازار او‬
‫مستهلکينو سره رامنځته کيږي ‪.‬‬

‫د السي صنايعو فرق دکورني دستگاه سره ‪:‬‬ ‫ب‪:‬‬

‫کورني دستگاه او السي صنايع د توليد د تخنيک د نظره سره مشابه دي اما‬
‫فرق يي پدي دي چي په کورني دستگاه کي مولد او مصرف کونکي يا‬
‫مستهلک يودي اما په السي صنايعو کي مولد او مستهلک يو د بل سره فرق‬
‫لري او توليد د خرڅالو په نيت تر سره کيږي ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬د السي صنايو فرق د ماشيني صنايعو سره ‪:‬‬

‫په السي صنايع کي څرنګه چي د نوم څخه يي معلوميږي کار نسبت د توليد‬
‫د عواملو څخه زيات دي په ما شيني صنايع کي سرمايه زياتره ده هرکله‬
‫چي د کار افزار او د توليد وسايل په السي صنايع کي منحيث د ماشين ومنو‬
‫نو ويالي شو چي په ماشيني صنايع کي کارگر د ماشين په خدمت کي او په‬
‫السي صنايع کي ماشين د کارگر په خدمت کي قرار لري په ماشيني صنايع‬
‫کي متصدي په اساس دشخصي تشکيالتو او ابتکاراتو بدون د مداخلي په‬
‫مستقيمه توگه د توليد په عمل کي نه پيژندل کيږي مگر په السي صنايع کي‬
‫متصدي په يوي معيني توليدي رشتي کي په کافي اندازه مهارت لرونکي‬
‫دي او مستقيمًا د توليد په عمليه کي دخيل دي ‪.‬مثًال امکان لري چي د يوي‬
‫لوي صنعتي فابريکي په راس کي يو اقتصاد پوه قرار ولري او دهغي‬
‫دستگاه متصدي وپيژندل شي مگر په قطعوي توگه مستقيمًا د توليد په‬
‫پروسه کي دخيل ندي او هم د توليد په تخنيک کي مهارت نلري اما په يوي‬
‫السي صنايع تصدي کي د متصدي مهارت دوسايلو او دکار د افزارو په‬
‫استعمال کي اساسي شرط گڼل کيږي ‪.‬‬
‫همداسي په ماشيني صنعت کي زياتره توليدات کتلوي شکل لري او په زياته‬
‫پيمانه توليدات کيږي مگر په السي صنايع کي اکثرًا توليدات په کمه پيمانه‬
‫کيږي او د فرمايش په اساس صورت نيسي او کتلوي شکل نلري‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫يو بل فرق د السي صنايع او ماشيني صنايع د حقوقي نظره دي چي پدي‬

‫کي معموًال السي صنايعو تصدي د انفرادي تصديو حقوقي شکل او ماشيني‬
‫صنايعو تصدي اکثرًا د شهاصو تصديو حقوقي او سرمايوي شرکتونو شکل‬
‫لري ‪.‬‬
‫دا په افاقي توگه ځيني موضوعات د السي صنايع په هکله وو‪.‬‬
‫خو اوس په مشخصه توگه السي صنايع په افغانستان کي مطالعه کوو‪.‬‬

‫دوهم فصل‬
‫د السي صنايعو تاريخي سير په افغانستان کي‬

‫افعانستان د خپل څو زره کلن تاريخ په اوږدو کي ډير غټ تمدونونه خپل‬

‫غيږ کي روزلي دي دا باستاني هيواد د خپل خاصي جغرافيوي وصغي په‬
‫اساس د زمان او تاريخ په اوږدو کي د بشري تمدنونو عظيم مرکز شميرل‬
‫کيده د هغه غټو تجارتي باستاني الرو موجوديت چي د شرق څخه عرب ته‬
‫او د شمال څخه جنوب ته امتداد درلود په مختلفو پيړيو کي د غټو نړيوالو‬
‫تمدنونو د پيوند علت وو ‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫د ابريشم يو دهغو تاريخي الرو څخه ده چي ډير لوي امپراطوري روم او‬
‫چين يي يو د بل سره وصل کړي دي او ډير غټ تجارتي کاروانونه د دي‬
‫الري په امتداد کي تگ راتگ کاوه د هند وسيع هيواد هم زموږ د هيواد د‬
‫الري د نورو نړيوالو او متمدنو دولتونو سره رابطه درلود ه نو د دي کبله‬
‫هيڅ امپراطورچي د دي هيواد خاورو کي يي پل نوي ايښي دي د امپراطور‬
‫په لقب ندي نومول شوي ‪ ،‬کورش کبير ‪ ،‬اسکندر مقدوني ‪ ،‬چنگيزخان ‪،‬‬
‫تيمور لنگ ‪ ،‬او په لس هاوو داسي نور امپراطورانو پري ټاټوبي کي پل‬
‫ايښي تر څو يي يو نوم ګټلي دي ‪.‬‬
‫په دننه کيدو د هر يو فاتح او هغه چور او چپاول يي چي په خپل نوبت کړي‬
‫دي ډير عظيم او غټ تمدونونه پذي کي نيست او نابود ه شوي او د هغوي‬
‫پسي نوي تمدنونه راغلي دي ‪.‬‬
‫هر کله چي د تاريخ پاڼو ته نظروکړو ليدل کيږي چي لوي امپراطوران لکه‬
‫فارسيان ‪ ،‬يونانيان ‪ ،‬ترکان‪ ،‬اعراب ‪ ،‬مغالن او انگليسان ‪ ،‬روسان او داسي‬
‫نور ځواکونه چي اوس موجود دي په دي هيواد يي يرغل راوستي او د‬
‫لنډوخت لپاره يي پدوي باندي فرمانروايي کړي او خپل تمدونونه منځته‬
‫راغلي او په بعضي مواقعو کي دا نوي تمدونونه لوي او مشعشع شوي چي‬
‫نور تمدونونه يي تر خپل شعاع الندي راوستلي دي ‪.‬‬
‫بعد د اسکندر کبير د راتگ(‪٣٢٧‬ق م‪ )٣٣٠ _--‬پدي هيواد کي يونوي‬
‫تمدن په نوم د (گريکو باختر) منځته راغي چي پدي عصر کي ډير لوي‬
‫تمدن ووپدي دوره کي ډير ښه پرمختګ د دي هيواد په نصيب شوي وو او‬
‫صنايع ډير زيات پرمختک کړي وو ( مخکي د صنعتي انقالبه په پيړي ‪١٨‬‬
‫د نړي مروجه صنايع اکثرًا السي صنايع وي او د ماشينونو څه اثر نه وو‪.‬‬
‫د هغه اثاروڅخه د باستان لرغون پوهانو د کشفياتو پواسطه لکه ( اي خانم )‬
‫او د هيواد د ځينو نور و نقاطو څخه السته راغلي معلوميږي چي صنايع‬
‫مخصوصًا د سکو دضرب صنعت او مجسمه جوړونه خپل اوج ته رسيدلي‬
‫ووهغه غټي نمريي سکي چي د ( اکر يگرو باختري ) دوره څخه تر السه‬
‫شوي وي او د کابل په موزيم کي موجودوي کوالي شو چي د هغه دوري د‬
‫صنعت کارانو يا د صنعت استادانو قدرت اولياقت ته متوجي شو‪.‬‬
‫پدغه سکو کي چي ديونان او باختري شاهانو د دوري سکي دي او پد ي کي‬
‫صنعت پکار وړل شوي چي ډير باهميته دي او مډال جوړونکي يامجسمه‬
‫جوړونکي د گريکو باختر ډير دقيق کار کړيدي ‪.‬‬
‫نظرد پورتنيو تشريحاتو ته ويالي شو چي مجسمه جوړونکي او مډال‬
‫جوړونکي په صنعت کي ډيرزيات پرمختګ کړي وو په هغه کي به يي د‬
‫شاهانو چهري ‪ ،‬د باستاني حدايان ‪ ،‬يو ناني او باختري قهرمانانو عکسونه‬

‫‪5‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫چاپول يا رسمول باالخره د دوهمي پيړي په اوسط کي د يونانيانو سلطنت‬

‫مخ پر ختميدو شواو قرار قرار يي پر ځاي د کو شانيانو سلطنت ونيوه‪.‬‬
‫چي يوه نوي او روښانه صفخه زموږد هيواد په تاريخ کي پرانستل شوه د‬
‫د کوشانيانو د امپراطوري اساس د لمړي پيړي زمونږ په هيواد کي کيښودل‬
‫شوه ‪.‬‬
‫هغه د بودا غټي مجسمي په باميان کي او د اوستو مجسمي د هډي او سرخ‬
‫کوتل څخه تر السه شوي دا ټول د دغه امپراطوري د عظمت ښکارندوي‬
‫دهغه وخت د السي صنايع ترقي پدي هيواد کي ښکاره کوي ‪.‬‬
‫هغه مناطق چي د دوي په تصرف کي وو په هغه کي ډير لوي لوي ښارونه‬
‫جوړ شول پدي ښارونو کي ډير ثروتونه راجمع شول صنعت حرفت او‬
‫تجارت فوق العاده ترقي وکړه او د دي ښارونو او نژدي ممالکو ترمنځ ډير‬
‫ښه ارتباطات قايم شول ډير لوي علمي او روحاني جمعيتونه تشکيل شول ‪.‬‬
‫پدي عصر کي د مجسمه جوړوني صنايع ‪ ،‬نقاشي ‪ ،‬حکاکي ‪ ،‬کندن کاري ‪،‬‬
‫سکه جوړونه د پرمختګ اوج ته رسيدلي وو‪.‬‬
‫د کوشانيانو په دوره کي د افغانستان په سراسر کي په سل هاوو کوچني‬
‫اولوي معبدونه جوړشول د هغو بقايا دهيواد په ځينو نقاطو کي تر اوسه هم‬
‫موجود دي او په دغه معبودونو کي ډير غټي مجسمي جوړي شوي د ي چي‬
‫د هغه وخت د صنعتگرانو د الس جوړونه وو‪.‬‬
‫اکثرًا دا مجسمي د گل ‪ ،‬ډبري ‪ ،‬اهگ ‪ ،‬گچ او عاج څخه جوړيدل ‪.‬‬
‫د کوشانيانو لوي امپراطوري د دريمي پيړي په اخر او د څلورمي پيړي په‬
‫اوايلو کي مخ پر ختميدلو شوه ‪ .‬او د ساسانيانو حماالتو ته زمينه مساعده‬
‫شوه د غرب د خوا ساسانيان د شمال د خوا هونها ته زمينه مساعده شول‬
‫چي راشي باالخره په دوهيم پيړي کي افغانستان د عربو الس ته ورغي د‬
‫عربو په راتگ سره زمونږ په هيواد کي د نورو تمدنونو پر ځاي اسالمي‬
‫تمدن ونيو ‪ .‬البته پدي هيواد کي دا نوي اسالمي تمدن د عربي مختلط تمدن‬
‫او محلي تمدن د اختالط څخه رامنځته شوو ‪.‬‬
‫داسالمي قوانينو او مفکورو د خلکو په ذهنونو کي عجيبه ښه نفوذ کړي وو‬
‫او تر ډيري اندازي پوري د خلکو کلتور او فرهنگ ته يي تغير ورکړ او د‬
‫اسالمي مفکوري الندي ډيري لوي امپراطوري لکه طاهريان ‪ ،‬صفاريان ‪،‬‬
‫سامانيان ‪ ،‬غزنويان ‪ ،‬غوريان ‪ ،‬تيموريان رامنځته شول او يو وار بيا يي د‬
‫دي هيواد صنعت ته توجه وکړه او ډير پرمختګ يي ورکړ د نوموړو‬
‫امپراطوريو په هره دوره کي صنايعو ته خاصه توجه وشوه او پدي ټولو‬
‫دورو کي تر ټولو ښه دوري د غزنويانو ‪ ،‬غوريانو ‪ ،‬او تيموريانو‬
‫امپراطوري وي ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫کله چي اعراب دي خاوري ته داخل شول نو زموږ هيواد د صنايعو په‬

‫درلودلو سره ډير غني وو او مختلف اشيا او اجناس توليديدل او لري نقاطو‬
‫ته صادريدل مورخين ليکي چي د اسالمي امپراطوري لمړي پيړي کي د‬
‫خراسان څخه جنوب ته يعني مکران او طوران (نني بلوچستان) شکر‬
‫جوړوني رواج درلود ځکه چي د هغه ځاي کرنه اب وهوا د نشکر کرلو ته‬
‫مساعده وه اوهم ويالي شو چي په زيات مقدار سره سپينه بوره د سيستانه‬
‫خارج ته صادريدله ‪.‬‬
‫د خراسان د خاصو صنايعو د جملي څخه يوه بله هم بادي ژرنده ده چي‬
‫عرب جغرافيه پوهان د هغي ذکر کوي او ليکي چي کله اعراب خراسان ته‬
‫داخل شول او دا بادي ژرندي يي وليدلي دوي په تعجب کي شول او د دوي‬
‫په قول دا (طواحين الرياح)وي ‪.‬‬
‫او همچنين د مورخينو په رواياتو سره د دي بادي څرخونو پواسطه به يي د‬
‫عميقو څاه ګانو څخه اوبه ايستلي او بيا به يي پري ځمکي اوبه کولي ‪.‬‬
‫د غزنويانو په دوره کي چي د دوي سلطنت د لسمي پيړي په اواخرو کي تر‬
‫دولسمي پيړي تر اواخرو پور ي داوم درلود السي صنايع خپل لوړترين‬
‫پرمختګ ته رسيدلي وه خصوصًا د سلطان مخمود غزنوي په دوره کي چي‬
‫افغانستان د علم اوصنعت د مرکز په توگه په جهان کي پيژندل شوي وو د‬
‫معماري صنايع ‪ ،‬کاسي جوړوني ‪ ،‬وسله جوړونه ‪،‬‬
‫منسوجات اوزرگري ‪ ،‬حجاري او په لس هاوو داسي نور صنعتونه د‬
‫پرمختک اوج ته رسيدلي وه هر واري چي سلطان محمود پر هندوستان‬
‫حمله کوله بر عالوه د دي چي قيمتي شيان يي د هندوستان څخه راوړل د‬
‫صنعت استادان به يي هم راوستل تر څو دلته د هغوي څخه د غزني او‬
‫نورو ښارونو په جوړولو کي مرسته تر السه کړي ‪.‬‬
‫د غوريانو په عصرکي هم خاصه پاملرنه صنعت ته شوي وه د وسلو‬
‫جوړوني صنعت د غوريانو په زمانه کي ډير شهرت موندلي وو ‪.‬‬
‫محصوصًا هغه تيري توري خنجران چي ډير زېات شهرت ي موندلي وو‬
‫جوړيدل د غوريانو غظمت او لويوالي د دوي د هغه صنعت څخه موندلي‬
‫شو کوم چي د يادگار په ډول پاتي دي ‪.‬‬
‫د جام مينار چي د افغانستان په زړه کي پروت دي د غوريانو د صنعت د‬
‫معماري ‪ ،‬کاشي کاري او نقاشي ښکارندوي دي ‪.‬‬
‫د هرات مسجد جامع اساس هم د غوريانو پواسطه ايښودل شوي دي جي‬
‫وروسته بيا د تيموريانو پواسطه يو څه تغيرات د شکل او او ترميم پکي‬
‫راوستل شو ‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫دبعد د غوريانو د سلطنت نه ځيني نور دولتونه په افغانستان او شاوخوا کي‬

‫رامنځته شول چي د هغو جملي خخه سلجوقيان او خوارزمشاهيان ترهغه‬
‫پوري چي د ديرلسم ميالدي پيړي په اوايلو کي د گوبي د صحراڅخه‬
‫يوشخص په نوم د چنگيز راپورته شو او ټول مخکي تمدونونه او فرهنگ‬
‫يي چي په سل هاوو کلونو کي منځته راغلي وو د خاورو سره يو کړل او له‬
‫منځته يي يووړل‬
‫د علماو او فالسفو تجمع مراکز صنعتگران او کوم تجاران چي وو نه هغه‬
‫پاته شول نه تعمير نه معماري او نه دهغه لويو مساجدو څخه څه اثار پاتي‬
‫شول دا ټول يي له مينځه ويوړل ‪.‬‬
‫باالخره د تيموريانو دفرمانروايي يا سلطنت دوره رامنځته شوه تيمور هم د‬
‫مغل د کورني وو او چنگيز د کورني سره يي څه نسبت درلود څه ښارونه‬
‫چي تر هغه وخته پاته وه د خاورو سره يو کړل د تيمور کوم خاندان چي‬
‫پدي هيواد کي لوي شوي وو او دي خلکو خصلت يي اخستي وو نو قدرت‬
‫ته ورسيدل چي هغوي د هرات د تيموريانو په نامه ياديدل دا خاندان په خپله‬
‫هنرمند اوصنعت کاره کورني وه نو دوي کوشش وکړ چي صنعت او هنر‬
‫ته پرمختک ورکړي ‪.‬‬
‫د دي کورني غړي شاهرخ مرزا د هغه ښځه گوهر شاد بيگم سلطان حسين‬
‫بايقرا او ډير لوي عالم امير علي شير نوايي يادوالي شو د دي عصر د‬
‫يارگارانو څخه د هرات مسجد جامع د حضرت علي کرم هللا وجهه مبارکه‬
‫روضه د ابو نصر پارسي مسجد په بلخ کي ذکر کوالي شو او دا ذکر شوي‬
‫ځايونه د هرات د تيمور يانو د دوري د عالي تمدن نمايندگي کوي ‪.‬‬
‫د دي خاندان د سلطنت د سقوط سره د ايران مداخلي د يوي خوا او بابرشاه‬
‫مداخله د بلي خواڅخه مساعده شوه اگرچه بابرشاه يو هنر دوست شخص‬
‫وو او صنعتگران پرگران وه خو په السي صنايع کي څه پرمختک ندي‬
‫کړي ‪.‬‬
‫د صفويانو دوره چي دوي زموږ د خلکو د پاره پردي وه کومه خاصه‬
‫پاملرنه صنعت ته ونه کړه هغه پخواني صنايع چي زمونږ په خلکو کي‬
‫مروجه وه هغه پاته شوه او د هوتکيانو دوره هم اکثرًا په جنک تيره شوه او‬
‫خاصه توجو يي صنعت ته نده کړي ‪.‬‬
‫کله چي د درانيانو امپراطوري ( اتلسم قرن په اوايلو کي ) رامنځته شوه‬
‫صنايع ته پاملرنه وشوه مخصوصًا د وسلو صنايع جوړونه او معماري‬
‫صنايع رامنځته شوه ‪.‬‬
‫انگريزانو کله چي پر افغانستان حمله وکړه او دا ټاټوبي يي په خپل سياسي‬
‫او اقتصادي محاصره کي ونيوه نو ددي هيواد بچيان دوي ته تسليم نشو ل او‬

‫‪8‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫تقريبًا زموږ د هيوادوالو ‪١٠٠‬کاله په جنگ او مجادله کي تير شو او مساعد‬

‫وخت يي تر السه نه شوو چي د صنايعو پرمختک ته پاملرنه وکړي ‪.‬‬
‫د ‪١٩‬پيړي په اوږدو کي اکثرًا السي صنايع متضرره شوه ځکه چي د بهره‬
‫مشابه اشيا هيواد ته رادننه شول داوضعيت اکثرًا په غټو ښارونو کي‬
‫محسوس کيده ‪.‬‬
‫په لري او کوچني ښارونه کي چيري چي تجارت هلته مشکل وو السي‬
‫صنايعو خپل موجوديت حفظ کړ او په نولسم پيړي کي معلوميږي چي د‬
‫افغانستان هغه وخت مروج السي صنايع عبارت وه د وريشمو د چينجو‬
‫روزنه د وريشمو پارچه د غاليو اودل نمد او ځيني اجناس چي د بزي اوښ‬
‫او د پسه د وړيو څخه جوړيده او د تسبيحو هغه داني چي د عقيقو څخه‬
‫جوړيدلي او داسي په لس هاوو د نورو شيانو ډولونه صنعت پرغه وخت‬
‫کي مروج وو‪.‬‬
‫د ‪ ١٩‬پيړي په اواخروکي د کابل ماشين خاني ( حربي فابريکه ) تعمير‬
‫اعمارشوو بر عالوه د دي چي پدي فابريکي کي څو ماشينه نصب شوي وو‬
‫په لس هاوو استاد کاران او صنعتگران د هيواد د مختلفونقاطو څخه راټول‬
‫شول او په منظم ډول به يي مختلف شيان توليدول د ماشيني صنايعو‬
‫ترخنگ السي صنايع هم پدي دستگاه کي فعاليت درلود لکه د ترکاني‬
‫صنايع ‪ ،‬وسله جوړوني صنايع ‪ ،‬د سکي ضرب‪ ،‬حکاکي ‪ ،‬بوټ جوړوني‬
‫‪ ،‬اودل ‪ ،‬بعضي پارچه يا ټوکران او داسي نور صنايع ‪.‬‬
‫برعالوه د دي چي ماشيني صنايعو ته ډير پرمختک ورکول شو اوډيري‬
‫فابريکي تاسيس شوي خوالسي صنايع هم د پامه ونه غورځول شوي او د‬
‫السي صنايع لکه د غاليو اودل گليم اودنه ‪ ،‬د نساجي السي صنايع ‪ ،‬د پنبه‬
‫څخه ټوکر جوړونه ‪ ،‬پشمي او وريشمي ټکر جوړونه ‪ ،‬حجاري ‪ ،‬ترکاني ‪،‬‬
‫معماري او داسي نورو د پرمختک د پاره صنعتگران تشويق او ترغيب‬
‫شول ‪.‬‬
‫لکه څنکه چي په (‪ )١٩٢٦_١٩٢٧‬د خارجي ټکرانو لباس اغوستل منع‬
‫شول چي د السي صنايعو نساجي ډير ښه پرمختک وکړ لکه د کابل ‪ ،‬جبل‬
‫السراج ‪ ،‬د انفرادي السي صنعتگرانو دسنگاوي په مزار شريف ‪ ،‬قطعن ‪،‬‬
‫بدخشان ‪ ،‬هرات ‪ ،‬قندهار ‪ ،‬جالل اباد ‪ ،‬استالف ‪ ،‬هزاره جاتو ‪ ،‬ډير زيات‬
‫پرمختګ وکړ‪.‬‬
‫برعالوه د دي چي په دغه نوموړو دغه ټوکران داخلي احتياجات پر يوي‬
‫انداز ي پوري کول خارج ته هم صادريدل او د خارجي ټوکران د وارداتو‬
‫څخه مخنيوي شوي وو چي دا پخپله يو اقتصادي انکشاف وو هيواد ته ‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫پدغه وخت کي حجاري معماري ترکاني حکاکي حجاري صنايع او ځيني‬

‫نور السي صنايعو ډير پرمختک کړي وو چي د هغو د نمونو څخه ويالي‬
‫شو چي د پغمان په ودانويو کي او داراالمان په ماڼي کي او دهيواد په ځينو‬
‫نورو نقاطو کي ليدالي شو ‪.‬اما افسوس چي د ارتجاعي او تور اغتشاش (‬
‫‪ )١٣٠٩_١٣٠٧‬د انکشاف او پرمختک مخه يي ونيوه او السي صنايع مخ‬
‫په سقوط شوه‪.‬‬
‫بعد د اغتشاش نه هم تر يوي اندازي پوري السي صنايع قرارقرار رونق‬
‫پيداکړ او هغه ته توجه وشوه اما بعضي صنايع د دي کبله چي مشابه اجنا‬
‫س د بهر نه هيواد ته وارد شول زوال پېداکړ د دي تر څنک چي زموږ د‬
‫هيواد ځيني قديمي او باستاني السي صنايع د منځه والړه او يا دسقوط الره‬
‫يي اختيار کړه بعضي نوي صنايع د وخت او عصرد ضرورت مطابق‬
‫ايجاد او فعاله شوي لکه د السي صنايعو توليداتو ‪ ،‬چپرکټونه ‪ ،‬ميزونه ‪،‬‬
‫چوکي گان‪ ،‬فلزي الماري ‪ ،‬د نجاري جوړوني صنعت د اوسني السي‬
‫صنايعو اکثرًا ترميماتي شکل ځانته اختيار کړي لکه د ساعت د ترميمولو‬
‫السي صنايع ‪ ،‬موتر ‪ ،‬باسيکل او برقي وسايل او په لس هاوو داسي نور‬
‫ډولونه دا وو د السي صنايع تاريخي جريان په افغانستان کي ‪،‬‬

‫د استالف د کاللي روزنيزه پروژه ‪:‬‬

‫دا پروژه د کاللي دصنعت د بيا جوړوني په مقصد په کال ‪ ١٣٤٧‬د يو‬
‫فرانسوي متخصص تر نظر الندي چي د(‪ )I-L-O‬موسسي د خوا کمک‬
‫شوي وو په استالف کي ايجاد او د منطقي صنعتگران يي د کاللي دصنعت د‬
‫ښايسته ديزاين سره اشناکړل او دغه صنعت کي يي پرمختګ او تحول‬
‫راوست ‪.‬‬

‫د چاريکار د څرمني ياچرمگري روزنيزه دستګاه ‪:‬‬

‫دا دستگاه د څرمني يا چرمگري او دباغي د وضعي د بهبود لپاره او د‬

‫صنعتگران او د باغانو د دباغي د اساسي اصولو او شاگردانو د روزني په‬
‫مقصد رامنځته شوي ترڅو په دي ډول بعضي کوچني فعاليتونه لکه د غالي‬

‫‪10‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫اودلو تربيوي يا روزنيز کورسونه په نورستان ‪ ،‬يکاولنگ او پنجاب او د‬

‫هيواد په بعضي نقاطو کي تربيوي او کومکي مراکزو سروي د دي اداري‬
‫لخوا شويد ي‪.‬‬

‫د يوي فروشگاه (پلورنځي ) دايرول ‪:‬‬

‫د حرفوي کسانو د تشويق او ترغيب لپاره په کال ‪١٣٤٥‬يوه فروشگاه يا‬

‫پلورنځي د کابل په ښار کي پرانستل شوه تر څو د السي صنايعو خپل اموال‬
‫د نمايش او پلورولو په منظور دغه پلورنځي ته راوړي او دغه پلورنځي د‬
‫يو خاص فيصدي کميشن په اخستلو سره به دا اموال عرضه کول تر هغه‬
‫ځاي چي امکان يي درلود دغه مغازي د کابل په ښار کي رامنځته شو ي‬
‫ځکه چي حرفوي کسانوپه خپل توگه انفرادي مغازوباندي خرڅول بيا‬
‫دځيني ملحوظاتو پراساس دغه د معدن او صنايعو وزارت لخوا دغه‬
‫پلورنځي منحل شو تر څو د انفرادي اشخاصو فعاليت وسيع تر کړي ‪.‬‬

‫د غالي ا وبدل‪:‬‬
‫د غالي اوبدلو کورس په کال ‪ ١٣٤٥‬کي د شاگردانو د روزني او د غالي د‬
‫او بدلو د صنعت د ترويج او د غاليو رنگ ډيزاين او جنسيت د ښه کيدلو په‬
‫منظور د دوو افغانانو د نظر الندي چي په غالي اوبدلو کي يي ډير مهارت‬
‫درلود د صنايع په وزارت کي رامنځته شوو او تقريبًا څلويښتو شاگردانو‬
‫پدي کورس کي شامل شوو نا ويلي دي پاته نشي چي کارگاه او د غالي‬
‫اوبدلو سامان االت د دي وزارت لخوا تهيه او شاگردانو ته ورکول کيدل ‪.‬‬
‫په هغه وخت کي د هيواد په مختلفو محابسو کي د السي صنايع مختلف‬
‫ډولونه موجود او محبوسين د صنعت په مختلفو رشتو کي روزل کيده هغه‬
‫وخت محا بس د يوي لوي السي صنايع شکل ځانته اختيار کړي ‪ .‬البته په‬
‫محابسو کي د دولت له خوا څخه نه بلکي په شخصي توگه هر يو کس يو‬
‫ډول السي صنايعو زده کړه د بل يو بندي څخه کوي او السي صنايع‬
‫جوړونه صورت نيسي ‪.‬‬
‫په هغه وخت کي د کابل په محبس کي په يوه ورځ کي اضافه د يو زرو يو‬
‫سل بنديانو څخه په دولسو دستگاو کي په کار مشغول وو ‪ .‬د کابل دمحبس‬
‫صنعتي دستگاوي عبارت وي د غالي اوبدلو د ستگاه شطرنجي اوبدلو‬

‫‪11‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫دستگاه نل جوړونه سختي خشتي حلبي جوړونه ترکاني بوټ گنډنه‬

‫صحافي رنگ اميزي فلز کاري البته د هيواد په نورو محابسو کي هم‬
‫که هغه د ښځو محبس وي او که د نارينو هلته صنعتي دستگاوي موجودي‬
‫وي او محبسونو کي چي کوم محبوسين موجود وو دوي يو د بل څخه د‬
‫السي صنايع زده کړه کوي ځکه هغه دستگاوي چي پخوا په محبس کي مو‬
‫جودي وي د داخلي يا کورنيو جنگونو له کبله د منځه تللي نو دغه‬
‫محبوسينو سره ډير ساده وسايل موجود دي او په هغه باند ي يو بل ته السي‬
‫صنايع ورزده کوي لکه خولي جوړونه ‪ ،‬د گالس پوښونه ‪ ،‬د قلم پوښ ‪،‬‬
‫تسبيح جوړونه ‪ ،‬او ځيني نور داسي السي صنايع د اطالعاتو او کلتور‬
‫وزارت په چوکاټ کي هم يو اداره د متظرف صنايع په نوم رامنځته شوي‬
‫تر څو متظرف صنايع ته پرمختگ ورکړي لکه رسامي ‪ ،‬مجسمه جوړونه‬
‫اوحکاکي ‪.‬‬

‫د السي صنايعو نندارتونونه ‪:‬‬

‫د سوداگري وزارت هم ځيني نمايشگاوي دايروي ترڅو په ملي او بين‬

‫المللي سطحه باندي السي صنايع معرفي او خرڅالو ته يي زمينه مساعده‬
‫کړي او د السي صنايع د پرمختگ او انکشاف په الر کي سهم اخلي ‪.‬‬
‫پدي اواخرو کي د هيواد ځيني السي صنايعو لکه غالي اوبدل ‪ ،‬پوستين‬
‫گنډنه ‪ ،‬حکاکي ‪ ،‬ستن گنډنه ‪ ،‬زرگري ‪ ،‬ترکاني ‪ ،‬خياطي او داسي نور‬
‫نسبتًا ښه شوي ځکه چي دغه توليدات يوه خاصه ښکال لري چي په ماشيني‬
‫صنايعوکي دغه ښکالنشو موندالي نو د دي کبله سياحين چي د غربي او‬
‫صنعتي هيوادونو نه راځي زياتره خپله عالقه دي السي صنايعو ته ښکاره‬
‫کوي او د دي صنايعو زيات مقدار رانيسي او دا کار د السي صنايعو‬

‫‪12‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫صنعتگران نور هم تشويقوي تر څو خپل اجناسو ته زياته ښکال ورکړي او‬

‫د اخستونکو د سليقي او ذوق مطابق پکي بدلون راولي ‪.‬‬
‫د افغا ني غاليو په لوي نندارتون کي چي د کابل په سرينا هوټل کي په الره‬
‫واچول شو دولتي مسولينو د غاليو سوداگرو ته وعده ورکړه چي له هيواد‬
‫څخه بهرته به د غاليو د صادريدلو زمينه برابره کړي ‪.‬‬
‫دغه نندارتون چي د افغانستان صادراتو د پراختيا ملي اداري په نوښت او د‬
‫المان د ‪ g t z‬موسسي په مالي مرسته او د نورو موسسو په همکاري جوړه‬
‫شوه د امريکا د سوداگري وزير کارلوس کوتريزهم پکي گډون کړي وو ‪.‬‬
‫د نندارتون په پيل کي د جمهور ريس مرستيال ‪ ،‬احمد ضياء مسعود ‪ ،‬په يو‬
‫غونډه کي چي د غاليو کورنيو او بهرنيو سوداگرو پکي گډون درلود وويل‬
‫چي دولت حاضردي چي د سوداگروتوليد شوي غالي بهرته وليږدوي ‪.‬‬
‫همدارنگه د امريکي د سوداگري وزير کارلوس گوتريز د افغانستان توليد‬
‫شوي غالي د افغانستان د خلکو د هويت او فرهنگ يوه نښه وبلله او زياته‬
‫يي کړه چي همدا اوس په افغانستان کي په لس گونو امريکايي کمپني فعاليت‬
‫کوي چي ‪ ٩‬کمپنيو يي په دي نندارتون کي هم کاري کړي د امريکي د‬
‫سوداگري وزير په داسي حال کي چي د افغانستان د سوداگرو د مالتړ ژمنه‬
‫يي وکړه وويل چي امريکايي سوداگرو به په افغانستان کي پانگي اچوني ته‬
‫وهڅوي ‪.‬‬
‫په دغه نندارتون کي څه ناڅه ‪ ٢٠٠٠‬تخني غالي چي ‪ ٢٤٠٠٠‬متر مربع‬
‫کيږي په بيالبيلو اندازو او ډولونه د دري ورځو لپاره ننداري ته ايښودل‬
‫شوي وو د کورنيو او بهرنيو سوداگرو په گډون سره د داسي نندارتونونه‬
‫جوړيدل د افغانستان د غاليو د توليد صنعت او نړيوال بازار ته دصادريدلو‬
‫لپاره يو گټور گام بلل کيږي ‪.‬‬
‫په افغانستان کي يومتل دي چي وايي زوړ شي نه پيداکيږي دغه متل تل د‬
‫افغانستان د خلکو په خولو کي وي ‪ .‬د فيروزي غرونو بنياد دلومړي ځل‬
‫لپاره د افغا نستان د دوديزو هنرونو اومعماري مرکز د کابل ښار د کارته‬
‫پروان په سيمه کي د انگريزانو د پخواني سفارت څنگ ته په خټينو‬
‫کالووکي چي په ‪ ١٨‬مه پيړي کي د امير عبدالرحمن خان له خوا وداني‬
‫شوي دي ويل کيږي چي له دغو برجونو څخه موخه دا وه ترڅو افغانان د‬
‫انگريزانو له کړنو څخه ليدنه وکړاي شي ‪.‬‬

‫دغه مرکز دوديز صنعتگران سره راټول کړي او چوب کاري سراميک او‬
‫خطاطي ښوونځي يي رامنځته کړي دي زده کوونکي د ليک لوست او د‬
‫همدغو هنرونو د کلتوري او تاريخي شاليد په ټولکيو کي کوي ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫د همدي مرکز يوه مهمه برخه دا ده چي ځوان افغانان په کښي کوالي شي‬
‫له پخوانيو هنرمندانو څخه څه شي زده کړي او دي مهارتونو ته درناوي‬
‫ولري او هغه وکاروي د همدي کار بريالتوب د زده کوونکو په شوق او‬
‫وياړ کي له ورايه ښکاري کوم کي د هغوي په کارونو او د کارونو په‬
‫کيفيت کي دي ‪.‬‬
‫دا مرکز هيله لري تر څود افغانستان بي کچه هنري صنايعو د نړي د‬
‫ډيزاينونه په بازارکي د ملي او نړيوالو نندارتونونو او رسنيزو کمپاينونو له‬
‫الري يو ځل بياژوندي کړي په دي وروستيو کي دغه مرکز خپل کارونه‬
‫په دوبي کښي ننداري ته وړاندي کړي وي ‪.‬‬
‫د همدي مرکز سر چيني او مهارتونه د افغانانو لپاره د خدمت په موخه‬
‫کارول کيږي چي يوله ځانګړو پاملرنو څخه يي دکابل په زاړه ښار کي د‬
‫مراد خاني د سيمي بيا جوړول دي ‪.‬‬
‫همدا شان دغه بنياد د استالف ولسوالي د کوزه گرو په سيمه کي هم پانگه‬
‫اچوونه کړي ده ‪.‬‬
‫همدارنگه ويالي شو چي دبعضي خارجي موسساتو له څخه پدي برخه کي‬
‫د پام وړ کارونه شوي دي پاتي دي نه وي چي خصوصًا د ‪DIA , GTZ ,‬‬
‫‪ SMED‬او همدرنگه د ايسا له خوا هم پدي برخه کي د پرمختګ لپاره‬
‫ډير اوچت گامونه اخيستل شوي دي ‪.‬‬
‫نوراځي چي اوس د افغانستان د السي صنايعو په هکله پوره معلو مات‬
‫تشريح کړو ‪.‬‬

‫دريم فصل‬
‫د افغانستان د السي صنايعو مهم ډولونه ‪:‬‬

‫د افغانستان د السي صنايعو د ډولونو په هکله دقيقه احصايه موجوده نده او‬
‫د دي احصايه ترتيبول هم دځينو مشکالتو په اساس يو ستونزمن کار دي بيا‬
‫هم ترهغه ځايه چي زموږپه هيواد کي ‪ ١٢٠‬نوعه السي صنايع معموًل‬
‫مروج دي ‪.‬‬
‫موږ دلته په خپل مبحث کي يوازي د هغو السي صنايعو څخه نوم اخلو‬
‫اوتشريح کوو يي چي تر نورو ډير مهم وي او د دي د پاره چي د السي‬
‫صنايعو مطالعه اسانتره شي نو هغه په څو عمده کټگوريو ويشوو‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫د غالي اوبدلو او نورو مفروشاتو صنايع ( شطرنجي ‪ ،‬کمبله او‬

‫داسي نور‪:‬‬

‫د غالي اودلو صنعت يو باستاني صنعت دي او څو زره کلن قدامت لري دا‬
‫صنعت د افغانستان د مشهور ترينو صنايعو څخه شميرل کيږي چي‬
‫افغانستان ته يي يو نړيوال نوم گټلي دي ‪.‬‬
‫مهمترين مناطق د غاليو د توليد د شمال او غرب ذون دي او ډيره ښکلي او‬
‫په زړه پوري غالي چي اکثرًا د ښځو او نجونو لخوا اوبدل کيږي ترسره‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫د افغانستان غالي مختلف ډولونه او قسمونه لري چي په مختلفو عالقو کي‬
‫مختلفي غالي توليديږي او هره غالقه خپلو غاليوته نوم کيږدي د افغاني‬
‫غاليو مختلف ډولونه عبارت دي د موري غالي ‪ ،‬ساروقي ‪ ،‬دولت ابادي ‪،‬‬
‫اندوخوي اقچه يي ‪ ،‬بلوچي ‪ ،‬قرقين ‪ ،‬والتي ‪ ،‬بولگي چي د دي جملي څخه‬
‫مهم ترينه دافغاني غالي موري غالي ده او ښه شهرت يي تر السه کړي دي‬
‫د غالي مهم خام مواد د پسه وړي دي او ددي لپاده چي غالي ښه جنسيت‬
‫ولري نو الزمه ده چي د غالي اوبدلو لپاره چي کوم وړي استعماليږي بايد‬
‫متجانسه وړي وي ‪.‬‬
‫د غالي په جنسيت کي د هغي رنگ هم مهم رول لري ځکه کوم غالي چي‬
‫پوخ رنگ لري دهغي غالي اخستونکي ډير زيات د ي نسبت هغه غاليو ته‬
‫چي خام رنګ لري د هيواد اکثريت غالي اوبدونکي د غالي رنگونه لپاره د‬
‫هغه طبعي رنگونو څخه کوم چي د نباتاتو څخه ترالسه کيږي استفاده کوي‬
‫دا ډول رنگونه فوق العاده پاخه اونه خرابيږي ‪.‬‬
‫د نباتاتو څخه د پاخه رنگ د السته راوړلو لپاره تر اوسه ‪ ٤٢‬څلويښت ډوله‬
‫نباتاتو څخه استفاده شوي چي ‪ ٣٠‬ډوله پاخه رنگ د غالي د رنگ اميزي‬
‫لپاره تر السه شويدي ‪.‬‬
‫‪ ١٣٤٥_١٣٣٨‬د کلونو ترمنځ د افغاني غاليو قيمتونه په داخلي او خارجي‬
‫بازارونو کي د سقوط سره مواجه شول ځکه چي وړي او پنبه به يي‬
‫مخلوطوله او د خامو رنگونو څخه به استفاده کيدله چي باالخره په کال‬
‫‪ ١٣٤٦‬د غاليو د اتحادي د تاسيس سره دا مشکل له منځه والړ او په داخل‬
‫او خارج کي بيا دي غاليو ته تقاضاپيداشوه ‪.‬‬
‫پدي اواخرو کي په بعضي دستگاوو کي د وريشمو غالي هم اوبدل کيږي‬
‫اگر چه ددي غاليو د تمام شد مصارف فوق العاده زيات دي خو داسي ښکلي‬

‫‪15‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫او په زړه دي چي هر يو کس د هغي د رانيولو اميد او ارزو کوي دا ډول‬

‫غالي اکثرًا د اخستونکي په فرمايش اودل کيږي ‪.‬‬
‫د غاليو صادرات زموږ د هيواد لپاره ډير زيات اهميت لري ځکه چي د دي‬
‫غاليو د خرڅالو په مقابل کي يو مقدار زيات اسعار زموږ هيواد ته راځي د‬
‫افغاني غاليو رانيونکي عبارت دي د سويس ‪ ،‬جرمني ‪ ،‬انگلستان ‪ ،‬امريکا‪،‬‬
‫او نورو مرکزي والياتو کي هم د غالي اوبدلو صنعت مروج شوي چي دا د‬
‫صنعت الزيات انکشاف په هيوادکي ښکاره کوي ‪.‬‬
‫بر عالوه د غاليو ‪ ،‬کمبله ‪ ،‬شطرنجي ‪ ،‬اونمد د هيواد په اکثرًا نقاطو کي‬
‫اوبدل کيږي د افغانستان د مرکزي والياتو کمبلي باالخصوص هزاره گي‬
‫کمبلي ډير زيات شهرت تر السه کړي همچنان د کمبلو اوبدل په بلخ ‪،‬‬
‫فارياب ‪ ،‬هرات او فراه کي مروج دي کمپله هم د پسه د وړي څخه اوبدي‬
‫او ښه ترينه کمبله د قاقمه په نامه ياديږي ‪ ،‬د کمبلي اوبدلو په صنعت کي هم‬
‫مختلف رنگونه استعماليږي اما دي صنعت ته ډير زياته توجو نده شوي نو‬
‫ځکه يي پرمختگ ندي کړي ‪.‬‬
‫شطرنجي اوبدنه هم په بعضي والياتو کي لکه پروان ‪ ،‬کاپيسا ‪ ،‬ننگرهار ‪،‬‬
‫لغمان او کابل کي مروج او توليديږي شطرنجي معموًال د پنبي د تار څخه‬
‫اوبدل کيږي او په هغي کي د مختلفو رنگونو او ډيزاينونو څخه استفاده کوي‬
‫اما د شطرنجي دوام په نسبت د غالي او کمبلي فوق العاده کم دي ‪.‬‬
‫نمد هم معموًال د پسه او بزي د وړي څخه چي فشار او مالش ورکول کيږي‬
‫توليديږي د نمد توليد د مفروشاتو د ابتداء څخه دي چي د کوچيانو په ذريعه‬
‫جوړيږي ‪.‬‬
‫برعالوه د کوچيانو څخه د هرات ‪ ،‬باميان ‪ ،‬نيمروز او غزني نمد هم‬
‫شهرت لري ‪.‬‬

‫د ترکاني او لرگين جوړوني اشياوصنعت ‪:‬‬

‫دا صنعت د افغانستان په ټولو نقاطو کي مروج دي او د دي ډوله صنعت تر‬

‫عنوان الندي متعدده صنايع يود بل څخه تفريق کوالي شو ‪ .‬مثًال د تعميراتو‬
‫د لوازمو د مختلفو ډولونه دجوړوني صنعت لکه دروازي او کړکي ‪،‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫الماري ‪ ،‬او داسي نورچي دا د افغانستان په ټولو نقاطوکي مروج دي اوپه‬

‫زرهاوو کسان پدي رشته کي مشغوله دي پدي صنعت کي زياتره تکړه او‬
‫فني استادان د توليدي اشياو باندي ښکلي او برجسته نقشونه کندنکاري کوي‬
‫چي بي اندازي جالبه ښکاري دا کندنکاري معموًال په نورستان کي رواج‬
‫لري ‪.‬‬
‫په هغه وخت دولت د جنگلک او چغه سراي فابريکو کي ددي صنعت د‬
‫انکشاف لپاره کورسونه جوړکړي اويو تعداد زيات شاگردان چي اکثرًا د‬
‫نورستان څخه دي پدي کورس کي روزل کيده ‪.‬‬
‫د لرگينو د اشياو په صنعت کي د هيواد په بعضي مناطقو کي لرگين لوښي‬
‫چي عبارت دي د قاچوعي ‪ ،‬مالغي ‪ ،‬کاسي او بعضي داسي نور لوښي چي‬
‫ډير ښکلي دي جوړيږي دا صنعت زياتره په نورستان ‪ ،‬پکتيا ‪ ،‬ننگرهار ‪،‬‬
‫لغمان او ځيني نورو والياتو کي کم او زيات عموميت لري ‪.‬‬
‫د چارپايي جوړوني صنعت د ډير پخواڅخه په افغانستان کي مروج دي او‬
‫پدي صنعت کي صنعتگران د چارپايي مختلفو ډولونو اوقسمونو چي ډير‬
‫ښکلي او په زړه پوري دي جوړوني چي په ډير کم قيمت سره بازارته‬
‫عرضه کيږي ‪.‬‬
‫دا چارپايي معموًال د ډير ابتدايي دستگاوو پواسطه خرادي کيږي د‬
‫افغانستان په بعضي نقاطو کي لکه ننگرهار او قندهار کي دچارپايي ډير‬
‫ښکلي او په ښه رنگونو سره تزين کوي د دي فن صنعتگران برعالوه د‬
‫چارپايي ځيني چوکي او کوچونه هم جوړوي چي زياتره خلک يي ډير‬
‫زيات خوښه وي ‪.‬‬
‫زموږ په هيواد کي موبل او فرنچر صنعت هم پدي اواخرو کي ډير زيات‬
‫پرمختګ کړي دي خصوصًا په کابل کي نن سبا کوم ماهره صنعتگران‬
‫کوالي شي چي په بين المللي سويه موبل اوفرنچرتهيه کړي پدي صنعت کي‬
‫د موبل مختلف قسمونه لکه د خوب ښکلي تختونه ‪ ،‬د ارايش ميزونه‬
‫کوچونه چوکي اوبعضي نور الوازم دمنزل توليديږي په لس هاو خصوصي‬
‫او دولتي دستگاوي د موبل او فرنچر د کابل په ښار کي موجودي دي چي‬
‫موبل او فرنيچر توليدوي چي په سل هاو کسان ددي دستگاوکي په کار‬
‫بوخت دي ‪.‬‬
‫د کاللي او کاشي جوړوني صنعت ‪:‬‬

‫د کاللي او کاشي جوړوني صنعت زمونږد هيواد د باستاني صنايعو څخه‬

‫شميرل کيږي او د سل هاو کلونو راپديخوا دا صنعت زمونږ په هيواد کي‬

‫‪17‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫مروج دي د کاللي صنعت د دي هيواد په هر کنج کي رواج لري او په سل‬

‫هاو دستگاوي پدي عرصي کي په فعاليت بوخت دي ‪.‬‬
‫پدي دستگاو کي يو تار دچي پر يو ميز نصب د ي او د پښي پواسطه په‬
‫حرکت راوړل کيږي د گلوڅخه د ضرورت وړ شيان جوړيږي او لمر‬
‫ايښودل کيږي تر څو وچ شي ‪.‬‬
‫ورورسته د وچيدو څخه د مخصوصه رنگ پواسطه رنگيږي او په هغه‬
‫داشونو کي چي خاص د دغه صنعت لپاره جوړشوي حرارت ورکول کيږي‬
‫ترڅو کلک او پاخه شي هغه رنگونه چي تراوسه پدي صنعت کي‬
‫استعماليږي عبارت دي له زرغون ‪ ،‬ژيړ ‪ ،‬سور اوشين ‪.‬‬
‫د چيني جوړوني او پالستيکي لوښي جوړوني صنايع د پرمختګ سره په‬
‫نړي کي او د هغو وارديدل افغانستان ته په ټيټ قيمت سره کاللي صنعت په‬
‫سخته صدمه وارده کړي ده اود تل لپاره يي دمنځه وړي دي ‪.‬‬
‫اما د افغانستان په هغه نقطو کي چي د لويو ښارونو څخه لري واقع دي او‬
‫هغو ي ترانسپورتي ارتباطات د لويو ښارونه سره نلري نو پدغه نقاطو کي‬
‫کاللي صنايع په خپل پخواني شکل رواج لري او د هغه محالتو د خلکو‬
‫تقاضا پوره کوالي شي ‪.‬‬
‫هرکله چي د کاللي صنعت ترڅنگ دکاشي جوړوني صنعت ته هم‬
‫پرمختک ورکړل شي او رونق پيداکړي د دي وجهي نه د يو هيواد يو‬
‫باستاني صنعت بيا ژوندي کيږي او يو تعداد خلک به پدي الر کي مصروف‬
‫او يوعايد به تر السه کړي ‪.‬‬
‫نن ورځ کاللي او کاشي جوړوني دستگاو هريو خاوند د دي وس نلري چي‬
‫ډير کم تحول په خپل دستگاوو کي راولي او دغه صنعت ته پرمختگ‬
‫ورکړي ځکه چي اکثرًا صنعتگران د دي رشتو د اقتصادي مشکالتو سره‬
‫الس او گريوان دي هغوي بر عالوه د دي چي خپل د داخلي منابعو څخه د‬
‫تمويلولو قدرت نلري کريديتي موسيسي د دوي سره مرسته نکوي او دوي‬
‫ته څوک پور نه ورکوي که چيري د دوي د کومک لپاره يو کوپراتيف جوړ‬
‫شي عالوه د دي چي د دوي رقابتي قدرت زياتيږي د موسساتو د کرديت‬
‫څخه هم مستفيد کيږي البته هغه مو سيسي چي کريدت ورکوي ‪.‬‬
‫دکاشي جوړوني صنعت صرف د افغانستان په څونقاطو کي دي لکه کابل ‪،‬‬
‫هرات ‪ ،‬مزارشريف فقط يو څو کوچني دستگاوي پدي عرصه کي په‬
‫فعاليت بوخت وي نو څرنگه چي د دولت له خوا ورته جدي پاملرنه نه وه‬
‫شوي نو همغه وه چي د سقوط سره مخامخ شوي بله مهمه خبره چي د‬
‫سقوط سبب وگرځيده چي د دي صنعت خام مواد د خارج څخه وارديدل ‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫هغه اشيا چي په کاللي صنعت کي توليديږي عبارت دي د لوښو څخه لکه‬

‫کاسي ‪ ،‬غابونه ‪ ،‬ديگونه ‪ ،‬غټي او کوچني گل داني ‪ ،‬تغاري ‪ ،‬کوزي ‪،‬‬
‫طرحي ‪ ،‬خاکسترداني او داسي نور ‪.‬‬

‫د زرگري صنعت ‪:‬‬

‫د زرهاوو کلونو راپد ي خوا د افغانستان ټول خلک بالخصوص د اناثو‬

‫طبقه زياته عالقه د زيوراتو د استعمال سره لري نو ځکه دي صنعت پدي‬
‫ډير پرمختک کړيدي د دي رشتي صنعتگران ډير ښکلي او په زړه پوري‬
‫زيورات معموًال د طالاو نقري څخه توليدوي او پر اخستونکي باندي يي‬
‫خرڅوي ددي برعالوه د طال او نقري څخه د قيمتي او باارزشه ډبرو څخه‬
‫لکه الماس ‪ ،‬فيروزه‪ ،‬زمرد ‪ ،‬لعل‪ ،‬ياقوتو الجورد څخه استفاده کوي ‪.‬‬
‫د زرگري په دستگاه کي معموًال کوچني اتشي کوري موجودي د ي چي د‬
‫دي کورو څخه د طال ‪ ،‬نقري او نورو د ضرورت وړ فلزاتو د ذوب کولو‬
‫لپاره استفاده کيږي د ضرورت وړ فلزات په يو کوچني لوښي کي چي‬
‫کتالي نوميږي ايږدي او دا کوچني لوښي کتالي په کوره کي ايږدي او‬
‫ذوبوي او وروسته بيا دا ذوب شوي فلزات په مخصوصه قالبونو کي تويوي‬
‫او د ضرورت وړ اشيا توليدوي چي د صاف کولو صيقل ورکولو او داني‬
‫ايښودني وروسته د خرڅالو لپاره عرضه کوي ‪.‬‬
‫د هغه اشياوو ډولونه چي پدي دستگاه کي توليديږي عبارت دي د کوتمي ‪،‬‬
‫غوږ والي ‪ ،‬غاړکي ‪ ،‬پايزيب ‪ ،‬چمکلي ‪ ،‬الس بند او داسي نورچي د دي‬
‫شيانو ساختمان د هيواد په هري نقطي کي خصوصًا کابل ‪ ،‬قندهار‪ ،‬غزني ‪،‬‬
‫هرات ‪ ،‬کندز ‪ ،‬موجودي دي‬

‫د پوستي اشياو د توليد صنايع ‪:‬‬

‫د دي عنوان الندي متعدده صنايع پيژنو چي زموږ د گران هيواد په ټولو‬

‫نقاطو کي عموميت لري مونږ د دي صنايع د معرفي کولو لپاره هر يو د‬
‫دي صنايع په مختصره توگه تشريح کوو‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫د بوټ کنډني صنعت يو دهغو مشهورو صنايعو څخه دي او په سل هاو د‬

‫بوټ کنډني دستگاوي د هيواد په مختلفو نقاطو کي په کار بوخت وو د دي‬
‫صنعت صنعتگران مختلف قسمونه د بوټواو څپليو تهيه کول او مشتريانو ته‬
‫به يي عرضه کول ‪.‬‬
‫په بعضي بوټ کنډني دستگاوکي د هغه وخت سره سم به قسم قسم بوټونه‬
‫توليدول چونکه په هغه وخت کي د اعلي څرمني قيمت په بازار کي ډير‬
‫گران وو نو صنعتگران به برعالوه د څرمني د ځينو پالستيکونو څخه چي‬
‫ښه رنگونو درلودل استفاده کوله ‪.‬‬
‫اکثرًا چه د ضرورت وړ وطني څرمني څخه استفاده کيده خو بياهم د ځينو‬
‫ارزان بيعه پاکستاني څرمنو څخه چي په انگريزي څرمني مشهوره وه‬
‫استفاده کيده ‪.‬‬
‫دا دستګاوي اکثرًا په لوي ښارونو کي موقعيت درلود په شمال ذون کي‬
‫چرمي بوټونه د سليپر او ساق داره بوټ چموس په نامه توليديدل په شرقي‬
‫او جنوبي کي چمپالن توليديدل او په نورو ښارونو کي به زنانه او مردانه‬
‫بوټونه او د ښځو لپاره د ستکولونه توليديدل د پوستين کنډني صنعت زموږ‬
‫د هيواد د مشهوره صنايعو څخه شميرل کيږي په اوسني وختونو کي دا‬
‫صنعت ډير پرمختک کړي برعالوه د دي چي د دي صنعت اجناس په داخل‬
‫د ملک کي خرڅيږي يو مقداريي خارجي بازارونو ته هم صادريږي‬
‫د دي صنعت ډولونه عبارت دي د البسه جاتو پستي دستکشي ‪ ،‬پوستين ‪،‬‬
‫باالپوشونه ‪ ،‬پوستينچي ‪ ،‬غاړي دسمالونه ‪ ،‬ښکلي خولي او ښکلي او گرم‬
‫بوټونه او دا عمومًا د پسه د وړي لرونکي پوست څخه جوړيږي نو پد ي‬
‫لحاظ ډير گرم او نرم دي او په ژمي کي ورڅخه استفاده کيږي ‪.‬‬
‫پدي اواخرو کي افغاني پوستنچو د نړي په اکثره نقاطو کي مخصوصًا په‬
‫اروپايي هيوادونه کي ډير زيات شهرت موندلي دي ‪.‬‬
‫پوستنچي کنډني د هيواد په بعضونقاطو کي ډير زيات شهرت موندلي دي‬
‫خصوصًا د غزني پوستنچي کنډني او د استالف قريه اما په کابل کي هم د‬
‫پوستنچي کنډني دوکانو تر سترگو کيدالي شي چي ټول په توليد او خرڅالو‬
‫کي د پوستنچو مصروف دي اوپه ځينو نورو والياتو کي هم جوړيږي لکه‬
‫نورستان ‪ ،‬کنړ او داسي نور ‪.‬‬
‫زموږ په هيواد کي د قره قل د پوست څخه هم ډير ي ښکلي خولي او‬
‫باالپوششونه جوړيږي چي ډير گران خرڅيږي او داسي نور اجناس هم‬
‫توليديږي د افغانستان د قرقل پوست په ټوله نړي کي شهرت لري نن ورځ‬
‫په لس هاو د پوست کنډني دستگاوي په افغانستان کي موجود دي اواکثريت‬
‫د قرقل د پوست څخه استفاده کوي مخصوصًا دا صنعتگران په کابل کي په‬

‫‪20‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫کار بوخت وي بر عالوه د پسه ‪ ،‬بزي او قره قل پسه د پوست څخه د ځيني‬
‫نورو وحشي حيواناتو د پوست څخه استفاده کيږي لکه کيدړه ‪ ،‬شرمښ ‪،‬‬
‫پړانگ ‪ ،‬منگ او داسي نور‬
‫خالصه دا چي د افغانستان په سراسر کي د څرمني د اشياو او اجناسو‬
‫صنعت موجود دي ‪.‬‬

‫د فلزي اشياو صنعت ‪:‬‬

‫د فلزي صنايع تر عنوان الندي د مختلفو صنايعو ډولونه تشريح کوالي شو‬
‫چي د هغوي هر يو دمختلفو او صافو درلودونکي دي د دي د پاره چي د دي‬
‫صنايعو هر يوه سره يي اشنايي پيداکړو هريو به په ترتيب سره تشريح کړو‬
‫‪.‬‬
‫زمونږ د هيواد د فلزي صنايعو څخه يو هم مسگري ده دا صنعت د‬
‫افغانستان په اکثرًا ښارونو کي معمول دي او په زرهاو کسان پدي فن کي‬
‫مشغوله دي او ددي الري څخه ځانته عوايد ترالسه کوي عمده ترين مراکز‬
‫د دي صنعت په هرات ‪ ،‬ننگرهار ‪ ،‬کابل او غزني کي دي هغه اشياء چي‬
‫پدي صنعت کي توليديږي عبارت دي د لوښو ډولونه لکه ديگ ‪ ،‬غوري ‪،‬‬
‫غاب ‪ ،‬صافي ‪ ،‬گډوي او پتنوس او داسي نور کله چي مسي ظروف د خليفه‬
‫د السه په اصطالح خالص شول نو بيا د سپين کولو کارشروع کيږي د‬
‫سپينولودستگاه توليدشوي مسي اجناس د مسگري څخه حاصلوي او باد د‬
‫پاک کاري او ريگ مالي څخه حرارت ورکوي او د قلعي ( فلز) پواسطه په‬
‫خاصي طريقي سره مسين رنگ ورکوي اوبيا يي بازار ته عرضه کوي ‪.‬‬
‫د اهنگري صنعت هم د ډيري قديمي صنايعو څخه شميرل کيږي او نن په‬
‫هر واليت کي موجود دي په کابل کي بر عالوه د دي چي په تيت و پاشان‬
‫ډول په هر ځاي کي اهنگري دوکانونه موجود دي يوه کوڅه د کابل په زاړه‬
‫ښار کي د اهنگر ي د کوڅي په نامه مشهوره ده ‪.‬‬
‫د اهنگري په صنعت کي الندي اشيا توليديږي مختلف قسم يومونه ‪ ،‬تبر ونه‬
‫کلنگ ‪ ،‬تيشه ‪ ،‬لور ‪ ،‬چکش‪ ،‬زنځير ‪ ،‬او په لس هاو داسي نور ‪.‬‬
‫چاقو جوړونه يو دهغه مشهورو صنايعو څخه ده چي ډير پرمختگ يي کړي‬
‫دي ‪.‬‬
‫د چاقو جوړوني مشهور او عمده مراکز چاريکار ‪ ،‬تاشقرغان‪ ،‬خوست‬
‫لغمان او سرخ فارسا دي نن ورځ په لس هاو د چاقو جوړوني دستگاوي په‬

‫‪21‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫چاريکار کي په چاقو جوړوني بوخت دي او هغه تکړه او ماهره‬

‫صنعتگران پدي عرصي کي ډير کار کړي ترڅو چي دا صنعت ته يي‬
‫پرمختک ورکړي او نوم يي گټلي دي د چاريکار چاقوکان برعالوه د دي‬
‫چي ډير ښکلي د ي د مقاومت او کيفيت د نظره هم ډير عالي د ي‪.‬‬
‫د فلزي السي صنايعو يو بله نوعه د حلبي سازي صنايع ده چي دا صنايع په‬
‫ټول افغانستان کي عموميت لري او د دي صنعت عمده مراکز لوي ښارونه‬
‫دي دا صنعت تر ټولو نورو ښارونو په کابل کي ډير عموميت پيداکړي او‬
‫ډير پرمختک يي هم کړيدي نن نه تقريبًا دري لسيزي پخوا د دي دستگاو‬
‫ښه مشاهده کوالي شو د دي صنعت په دستگاو کي مختلف اشيا توليديږي‬
‫لکه مختلفي بخارياني ‪ ،‬بکسونه ‪ ،‬او داني ‪ ،‬سطلونه او داسي نور چي اهن‬
‫چادري د خارج څخه وارديږي خصوصًا د جاپان څخه ‪.‬‬

‫بوريا اوبدني صنعت ‪:‬‬

‫د بوريا اوبدني صنعت زموږ د هيود د باستاني صنايعو څخه شميرل کيږي‬
‫او زمونږ د هيواد په مختلفو نقاطو مخصوصًا پکتيا ‪ ،‬ننگرهار ‪ ،‬کابل‪ ،‬او‬
‫قندهار کي مروج دي‪.‬‬
‫بوريا معموًال د لوخو د پاڼو څخه چي يو نوعه نبات دي گنډل کيږي چي د‬
‫دريابونه ترڅنگ شنه کيږي د دي صنعت صنعتگران برعالوه د بوريا نور‬
‫قسمونه هم توليديږي لکه شگوري (ټوکري ) جاروگاني ‪ ،‬پکه ‪ ،‬پړي‪،‬‬
‫خولي‪ ،‬ښکلي دستکولونه او ښکلي ميوه داني توليديږي او د خلکو د پام وړ‬
‫گرځي ‪.‬‬
‫پدي اواخرو کي د دي صنعت صنعتگران کوشش کوي چي د اخستونکو‬
‫ذوق او سليقه په خپلو توليداتو کي مد نظر ونيسي ‪.‬‬
‫د نساجي صنعت ‪:‬‬

‫اگر چه د لويو نساجي فابريکو او د خارج څخه د ټوکرانو واردول د السي‬

‫نساجي صنعت مخه نيسي مگر بيا هم زمونږ د هيواد په اکثرا نقاطو کي دا‬
‫صنعت الژوندي دي او يو تعداد ددي صنعت صنعتگران پدي رشته کي په‬
‫تو ليد بوخت دي د نساجي دصنعت تر عنوان الندي څو مختلف صنعتونه‬
‫مالحظه کوالي شو لکه د لنگي ‪ ،‬شال‪ ،‬دسپاک اوبدني صنعت او داسي نور‬

‫‪22‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫د نساجي ټوکران معموًال د ټوکرانو په اوبدلو کي د مختلفو اليافو څخه‬

‫استفاده کوي چي دا الياف يا نباتي يا حيواني يا مصنوعي دي نباتي الياف‬
‫لکه پنبه ‪ ،‬کتان ‪ ،‬سنډ او داسي نورحيواني الياف لکه وړي او وريشم او‬
‫مصنوعي الياف لکه نيلون او پرلون او داسي نور ‪.‬‬
‫د لنگي اوبدني صنعت زموږ د هيواد د مشهورو السي صنايعو څخه شميرل‬
‫کيږي ځکه زمونږ د هيواد وگړي د لنگي څخه استفاده کوي نو ځکه دا‬
‫صنعت ډير ښه پرمختک کړيدي ‪.‬‬
‫برعالوه د کابل او هرات د لنگي اوبدلو صنعت په پروان ‪ ،‬کاپيسا او‬
‫ننگرهار کي مروج دي ‪.‬‬
‫د السي نساجي صنعت مخ په ورکيدلو دي ځکه چي ډيري لوي نساجي‬
‫فابريکي تاسيس شوي وي او دخارج څخه هم ډير زيات ټوکران راوارديږي‬
‫نو ځکه د السي نساجي کوچني فابريکو د لويو نساجي فابريکو سره رقابت‬
‫نشي کوالي ‪.‬‬

‫څلورم فصل‬
‫د السي صنايعو رول د افغانستان په اقتصاد کي‬

‫لکه څنکه چي مو دالسي صنايعو تاريخ په افغانستان کي مطالعه کړاو ومو‬

‫ليدل چي بعد دصنعتي انقالبي په ‪ ١٨‬پيړي کي يو تعداد ملکونه په اروپا کي‬

‫‪23‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫يو د بل پسي د دي انقالب څخه گټه پورته کړه او په کرار کرار يي د‬

‫صنعت په ښارونو کي پل کيښود ‪ ،‬چي اوس هر يو د هغه هيوادونو د لويو‬
‫صنعتي هيوادونو د جملي څخه شميرل کيږي پدغه ملکونه کي د السي‬
‫صنايعو ځاي اکثرًا ماشيني صنايعو ونيوه او پدوي کي صنعتي انقالب په‬
‫ملي سويه صورت ونيو ه چي دا کار د دوي د تخنيکي او اقتصادي‬
‫پرمختک سبب وگرځيده ‪.‬‬
‫چي نن ورځ د دوي د صنعتي تصديو امتعو اکثرًا د دونيا بازارونه اشغال‬
‫کړي دي اما بد بختانه کله چي په اروپا او امريکا کي صنعتي انقالب‬
‫پرمختک کاوه زموږ پرهيواد انگرايزانو تجاوز وکړ او زموږ هر ډول‬
‫اړيکي يي د خارجي دونيا سره قطع کړي او د انگريزانو په دسيسو سره‬
‫زمونږ د هيواد په هر کنج او کنار کي جنگونه شروع شو ‪.‬‬
‫د پاسني او لس هاو نورو داليلو د وجهي زمونږ هيواد ونشو کوالي چي په‬
‫صنعتي ښارونو کي پل کيږدي او داسي يو وروسته پاتي هيواد پاتي شوو ‪.‬‬
‫اگر چي يو تعداد صنعتي تصدي زموږ په هيواد کي په فعاليت بوختي دي‬
‫اما کله چي دنوموړو تصديو د توليداتو مقدار د خپل ملک د عمومي تقاضا‬
‫سره مقايسه کړو نو په خپل وروسته پاتي والي باندي پوهيږو ‪.‬‬
‫نن سبا د خلکو يو مقدار زيات احتياجات د السي صنايعو د تو ليداتو څخه‬
‫زموږ د هيواد باستاني صنايع دي ترالسه کيږي او په حقيقت کي السي‬
‫صنايع دهيواد يو لوي اقتصادي څرخ تشکيلوي ‪.‬‬
‫اگرچه يوه داسي احصايه چي مونږ ته وښايي چي څومره کسان په السي‬
‫صنايعو کي بوخت دي موجوده نده اماباوجود د دي هم که موږ يو عميق‬
‫فکر وکړو چي کوم دستگاوي چي په السي صنايعو کي لکه د غاليو اوبدلو‬
‫صنايع ‪ ،‬ترکاني ‪ ،‬کاللي ‪ ،‬خبازي ‪ ،‬خياطي ‪ ،‬حجاري ‪ ،‬نساجي ‪ ،‬زرگري ‪،‬‬
‫بوټ گنډني او په لس هاو نور ډولونه په ټول هيواد کي په فعاليت مشغول‬
‫دي او په هره دستگاه کي په اوسط ډول څو کسه په کارمشغول دي نو‬
‫ويالي شو چي په سل هاو زره نارينه او ښځينه په السي صنايعو کي په‬
‫کاربوخت دي او د دي الري خپل ځان او فاميلونه اعاشه کوي ‪.‬‬
‫نو ددي ځاي معلوميږي چي السي صنايع د هيواد په اقتصاد کي يو لوي او‬
‫حياتي اهميت لري او دهغي رول د هيواد په اقتصاد کي تخمين کوالي شو‬
‫ناويلي دي پاتي نشي چي السي صنايع برعالوه د دي چي په زياته اندازه د‬
‫خارجي اشياو د وارديدو او داسعارو خارجيديدل د ملک څخه مخنيوي کوي‬
‫د اسعارو د السته راوړني يوقوي منبع ده په طورد مثال صرف د غاليو او‬
‫پوستنچيو د فروش او صدور څخه په کال کي مليونونه ډالره زموږ د هيواد‬
‫نصيب کيږي او د دي ډالرو پواسطه زمونږ د هيواد اقتصاد تر اندازه پوري‬

‫‪24‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫قوي کيږي او د فروش له درکه عوايد زمونږ د هيواد په تجارت کي يو ښه‬

‫رقم تشکيلوي ‪.‬‬
‫د پورتنيوتشريحاتو په نظرکي نيولو سره دي نتيجي ته رسو چي السي‬
‫صنايع بعد د زراعته د ملک په اقتصاد کي يو عمده اواساسي رول لري‬
‫ځکه چي برعالوه د دي چي يو تعداد زيات احتياجات د ملک رفع کوي يو‬
‫تعداد زيات کسان په ملک کي په کار مشغول کيږي اويو مقدارزيات ملي‬
‫عايدات دملک د دي لياري څخه تر السه کيږي او په دي ترتيب د ملک د‬
‫اسعارو مهمه منبع تشکيلوي نوپدي لحاظ السي صنايع د ملک په اقتصاد‬
‫کي يو حياتي اوقاطع رول لري ‪ .‬که چيري کوم قدرت وکوالي شي د ملک‬
‫السي صنايع د يو قصير مدت لپاره متوقف کړي او د فعاليته يي پريږدي‬
‫ويالي شو چي د ملک اقتصاد په کلي توگه فلج کيږي‬
‫ځکه ديوي خوا د جنسي او خدماتي امتعو توليداتو سطحه فوق العاده سقوط‬
‫کو ي او د بلي خوا په سل هاو زره کسان بيکاره او بي عايده پاته کيږي نو‬
‫دا بهران د دي قدرت او توان لري چي د ملک اقتصاد فلج کړي ‪.‬‬
‫او همدارنگه د صنعتي اداري او صنعتي توليداتو زياتوالي د هيواد په‬
‫اقتصادي پراختيا او د سړي سر عايد په او چتوالي کي زښت ډير اهميت‬
‫درلودونکي دي د صنعتي کولو پروسه د صنعتي انقالب له پيل نه راپديخوا‬
‫د اقتصاد پوهانو تر منځ مطرح وه ځکه دغه سکتور د صنعتي هيوادونو د‬
‫سړي سر عايد په چټکي سره لوړ کړي دي ديوي ټولني صنعتي کيدل د‬
‫ښارونو د پراختيا سره همغاړه وي ‪.‬‬
‫صنعتي فابريکي کارونه پيداکوي د هيواد توليدات زياتوي او د کليو نه‬
‫ښارونو ته مهاجرتونه رامنځته کوي ‪.‬‬
‫د وگړيو يو زيات شمير د ښه او سوکاله ژوند د تر السه کولو په خاطر لويو‬
‫ښارونو ته هجرت کوي چي وکوالي شي په صنعتي فابريکو کي په لږ‬
‫معاش کار وکړي ‪.‬‬
‫له بلي خوا هغوي کوالي شي چي د ژوند د اسانتياوو لکه ترانسپورت ‪،‬‬
‫بريښنا ‪ ،‬د څښلو اوبه ‪ ،‬ښوونځي ‪ ،‬مدرسه او روغتون څخه چي په ښارونو‬
‫کي شته دي برخمن شي ‪.‬‬
‫څرنگه چي په ډيرو وروسته پاتي هيوادنو کي تجربه شوي ده دخلکو‬
‫هجرت ښارونو ته يو لړ ستونزي لکه ‪:‬‬
‫گڼه گوڼه ‪ ،‬د ژوند چاپيريال ککړتيا او د جرمونو زياتيدل اونور منځ ته‬
‫راوړي که چيرته د ودي په حال کي هيوادنو اقتصادي او ټولنيز‬
‫خصوصيات تر مطالعي الندي ونيول شي داسي نتيجه به ترينه واخيستل‬
‫شي چي السي صنايع د دوي د ملي اقتصاد په وده او پښو درولو کي د نظر‬

‫‪25‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫وړ رول لوبولي دي ځکه د اقتصاد له نظره د دوي د ودي وروسته والي‬
‫پخپله ددي هيوادنو دصنعتي توليداتو په پراختيا داللت کوي السي صنايع‬
‫چي په عمومي توگه په کليو او يا د ښارونو په ليري ځايونو کي باب‬
‫اورواج لري ‪،‬‬
‫دنړي په پرمختللي هيوادونو کي هم فوق العاده اهميت څخه برخمن دي لکه‬
‫څرنگه چي د جاپان او المان دنړي په صنعت کي د پرمختللي هيوادونو‬
‫څخه دي السي صنايع د دوي په ملي اقتصاد کي په زړه پوري بدلون‬
‫پيداکړي دي ځکه چي د دوي توليدا ت د خلکو له شخصي او انفرادي‬
‫ذوقونو سره زيات توافق لري نو ځکه بهتره ده چي د ښارونو تر څنگه کلي‬
‫په هماغه توگه پراختيا ومومي د افغانستان صنعتي پراختيا د امير شير علي‬
‫خان په وخت کي په کال ‪ ١٨٦٩_١٨٧٦‬م کي پراختيا وموندله ‪.‬‬
‫په افغانستان کي لومړني فابريکه دصنعت چي منځ ته راغلي ده هغه‬
‫عبارت ده د ‪ :‬وسلو جوړولو فابريکه ‪ ،‬د بوټ گنډلو فابريکه ‪ ،‬او د ضرب‬
‫وهلو فابريکه ‪ ،‬د څرمنو او نساجي فابريکه تاسيس شوي چي د افغانستان په‬
‫ملي اقتصاد کي عمده رول لوبولي دي ‪.‬‬
‫د داود خان حکومت د صنعتي سکتور د پراخولو په خاطر زياتي هڅي‬
‫وکړي لويي صنايع د دولت په الس کي وي يا په واک کي وي او د هيواد د‬
‫صنعتي ادارو په پراختيا کي خصوصي سکتور په تنگسه کي و ‪.‬‬
‫سره له دي چي په بازارونو کي ماشيني توليدات زيات او په لږو پيسو تر‬
‫السه کيږي خو بيا هم وګړي د دي عالقمند دي چي د السي صنايعو نه چي‬
‫په الس جوړيږي زياتي گټي تر السه کړي دا ځرگنده ده چي د ماشين په‬
‫منځته راتگ سره په ځينو ځايونو کي د السي صنايعو پروسه لکه د اوبدلو‬
‫او بوټ جوړلو چاري د سقوط سره مخامخ شوي خو بيا هم د نړي په‬
‫زياترو هيوادونو او په ځانگړي توگه د ودي په حال کي هيوادونو کي يي‬
‫الخپل ارزښت ساتلي دي او دالسه يي نه دي ورکړي چي د کليوالو لپاره‬
‫يوه ښه او په زړه پوري عايداتي منبع گڼل کيږي ‪.‬‬
‫له بلي خوا د السي صنايعو رول او د لويو صنايعو لپاره د کارگرانو د‬
‫روزني پروسه د زيات ارزښت او اهميت وړده ‪ .‬په کليو کي د السي‬
‫صنايعو د دستګاوو منځ ته راوړل د کار لپاره د يو شمير خلکو د جذبولو‬
‫الري برابروي ‪ .‬برسيره پردي کاني موادو په الس ته راوړنه کي هم له‬
‫ستونزو سره مخامخ کيږي ځکه چي ياد شوي مواد په خپله د دوي پواسطه‬
‫برابريږي او په د ستگاوو کي په مصرف رسيږي چي دا کار پخپله په ملي‬
‫اقتصاد کي د پياوړتيا او دالسي صنايعو اغيزمنتيا او نقش سبب گرځي ‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫پانگه يوه بله نقطه ده چي په ملي اقتصاد کي د کليوالي صنايعو ارزښت‬

‫زياتوي او هغه داسي دي چي يوي کورني د السي صنايعو او حرفوي‬
‫دستگاوو د جوړولو لپاره په زياته اندازه پانگي او پيسو ته ضرورت نه‬
‫پيداکيږي او دالسي صنايعو توليدات له وارداتي اجناسو سره په رقابت کولو‬
‫سره پياوړي کيداي شي لکه څرنگه چي توليدات د وارداتو ځاي نيسي نو په‬
‫همدي توگه د هغه پانگي اندازه چي پخوا به د ملي اقتصاد د اسعارو د‬
‫مجموعي نه بهر ته د وارداتي جنسونو د تر السه کولو لپاره له السه وتلي‬
‫نو اوس کوالي شو چي د کليوالي صنايعو او وسايلو د تمويل په برخه کي‬
‫تري کار واخستل شي له هغه ځايه چي ماشيني صنعت د ودي په حال کي‬
‫هيوادونو لپاره د زياتي پانگي او د کارلپاره د فني قوي او مکمل وسايلو يا‬
‫وسيلو غوښتنه کوي نو په دي برخه کي ستونزي لري نو ځکه السي صنايع‬
‫په لومړي پړاو کي د صنعت پياوړتيا اوتقويه کولو په سکتور کي لومړي‬
‫ګام شميرل کيږي ‪.‬‬
‫د ‪ ١٩٧٠‬م په لسيزه کي محمد داود خان د هغه وخت جمهور ريس داسي‬
‫انګيزي خلق کړي چي دولتي صنايعو تر څنګ يي شخصي صنايعو ته‬
‫پراخوالي وروباښه په همدي خاطر دهيواد د پانگي اچوني قانون تصويب‬
‫شو خو افسوس چي د ‪١٩٧٨‬م د ثور د کودتا نه وروسته دا قانون فسخه او‬
‫ټولي شخصي صنايع ملي اعالن شوي په ‪ ١٩٧٨‬م کال کي د هيواد ملي‬
‫ناخالص توليدات په سلوکي ‪ ١٧‬يي صنعتي سکتور توليدول ‪ .‬په ‪ ١٩٩٠‬م‬
‫کال کي د ‪ ٣٦٠‬په شاوخوا کي د سپکو صنايعو فابريکي د کابل په صنعتي‬
‫پارک کي قسمًا فعالي وي او څلويښت زره ‪ ٤٠٠٠٠‬کارګران په کي په کار‬
‫بوخت و ‪.‬‬
‫د ‪٢٠‬څخه تر ‪ ٦٠‬پوري صنعتي فابريکي د هرات ‪ ،‬کندهار ‪ ،‬مزارشريف‬
‫په ښارونو کي فعالي وي د دوولسيزو د جګړو له امله د هيواد صنايعو‬
‫درانده زيانونه وزغمل په تيره په ‪ ١٩٩٢‬م کال وروسته د کابل په ښارکي‬
‫اکثرًا دولتي کارخاني د هيواد په گوټ گوټ کي د څو کلونو راپديخوا بندي‬
‫دي کومي صنايع چي پاتي دي په ډيره ټيټه کچه فعاليت کوي ډير کم ښځينه‬
‫افغاناني د دغه ډول السي صنايعو د پرمختگ په جريان لکه ‪:‬‬
‫غالي اوبدل ‪ ،‬ټغر اوبدل ‪ ،‬ريښم گنډل ‪ ،‬وريښمين کاري ‪ ،‬خامک دوزي او‬
‫داسي نور ستر ځاي درلوده چي په دي سره ښځينه کارکونکو عايد السته‬
‫راوړلو او د کورنيو د اقتصاد په ښه کولو او د ملي اقتصاد په پرمختګ کي‬
‫په زړه پوري رول لوبولي دي او په دي سره د دولت صادرات زيات او په‬
‫زياته اندازه عايدات السته د دي الري څخه راوړي او دملي اقتصاد پياوړي‬
‫کول ځکه ديوي کورني دسړي سرعايدپه لوړيدلو سره دهغه ملک ملي‬

‫‪27‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫اقتصاد هم پرمختګ کوي او الپسي پرمخ ځي او په دي سره د کورنيو د‬

‫اقتصادي وضع ښه او د کار زمينه هم ورته مساعده کيږي ‪.‬‬

‫شپږم فصل‬
‫د السي صنايعو د سقوط علتونه او د انکشاف طريقي‬

‫ټول پدي پوهيږو چي يو زيات مقدار د هيواد السي صنايع په ډير بد‬
‫اوخراب اقتصادي حالت کي قرار لري او د دوي بعضي د سقوط سره‬
‫مخامخ شوي دي چي د سقوط علتونه يي خرابه اقتصادي اوضاع ده ‪.‬‬
‫او په ضمن کي د السي صنايعو د انکشاف الري او دهغوي احتمالي سقوط‬
‫تگالري به په جزواره توگه مطالعه کړو‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫‪ )1‬ديو تعداد لويو صنعتي فابريکومنځته راتگ د هيواد په داخل کي‬

‫مثًال ‪:‬‬
‫دنساجي لويوفابريکي د بوټ ګنډني فابريکه او داسي نور چي د بشري‬
‫ټولني د تکامل او علمي او تخنيک پرمختګ چي هيواد د حياتي‬
‫ضرورياتو څخه شميرل کيږي او ديوي ټولني ملي اقتصاد په منفعت‬
‫دي ‪.‬‬
‫دا صحيح خبره ده چي د داسي صنايعو مخته راتگ په يو هيوادکي‬
‫دهغه هيواد السي صنايعو د سقوط او له منځته تگ باعث گرځي اما‬
‫هغه مفاد چي د ماشيني صنعت څخه تر السه کيږي هغه د السي‬
‫صنايعو د هغه عايد څخه چي موږ تر السه کاوه ډير زيات وي او د‬
‫السي صنايعو عايد يو ناچيز عايد دي نظر د ماشيني صنعت مفاد ته‬
‫ماشيني صنايع د دي توان لري کوم خلک يا کارگر چي د السي‬
‫صنايعو د سقوط په اساس بيکاره پاته دي ځانته راجذب کړي او په کار‬
‫يي بوخت کړي دا عمل بر عالوه د دي چي ملي اقتصاد ته ضرر نلري‬
‫د اقتصاد رشد سبب گرځي ‪.‬‬
‫‪ )2‬د هيواد د بهر څخه ديو مقدار زياتو مشابه امتعو راداخليدل ‪:‬‬
‫دا موضوع هم يو د هغو عمده علتونو څخه وي په هيواد کي د السي‬
‫صنايعو د سقوط سبب گرځي ځکه هغه اموال چي د خارج څخه هيواد‬
‫ته وارديږي ډيرښکلي ښه جنسيت او په نازل قيمت وارديږي نو پدي‬
‫لحاظ د هيواد اکثرًا بازارونه يي اشغال کړي او داخلي صنايع منجمله‬
‫السي صنايع تر تاثير الندي نيولي او تر تهديد الندي نيسي ‪.‬‬
‫پدي لحاظ په مختلفو طريقو او اشکالو او د متعددو وسايلو په استعمال‬
‫سره نړيوال بازارونه لکه افغانستان تر خپل نفوذ الندي نيسي او د‬
‫صنايعو (السي اوماشيني ) پرمختک سبب گرځي او د صنايعو د سقوط‬
‫زمينه مهيا کيږي ‪.‬‬
‫‪ )3‬د وخت د حکومت عدم توجو هم د السي صنايعو د خرابوالي عمده‬
‫علتونه په هيواد کي تشکيلوي ځکه حکومت د مختلفو طريقو او‬
‫الرو څخه کوالي شو چي السي صنايعوته پرمختگ ورکړي او د‬
‫هغوي د سقوط او له منځه تللو مخه نيسي ‪.‬‬
‫مثًال د مالي اوتخنيکي مرستو په ورکولو سره د السي صنايعو د‬
‫کوپراتيفونو جوړول د حمايوي تعرفو وضع کول په مشابه وارداتي‬
‫اجناسو باندي د هغو السي صنايعو رانيوني مخنيوي چي په قاچاقي‬
‫ډول د موسساتو پواسطه رانيول کيږي د السي صنايعو لپاره د داخلي‬

‫‪29‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫او خارجي بازارونو پيرل کول د االتو او افزارو اصالح کول‬

‫اقتصادي او تخنيکي مشوري ورکول صنعتگرانو ته کوالي شي چي د‬
‫السي صنايعو د تقوي سبب شي او د سقوط مخه يي ونيول شي او د‬
‫صنعتگرانو د تشويق زمينه برابروالي شي پدي ډول دولت کوالي شي‬
‫چي ځيني مهم او ضررليدلي السي صنايعو ته ځيني سبسايدي ورکړي‬
‫تر څو دغه السي صنايع تقويه اوفعاله وگرځوي بطور مثال بايد د بوټ‬
‫کنډني صنايع ته سبسايدي ورکړي او دا تقويه کړي تر څو د هيواد په‬
‫داخل کي د بوټ توليدات لوړ شي تر څو ديوي خوا د يو اندازه اسعارو‬
‫د تښتي څخه مخنيوي کيږي او د بلي خوا يو تعداد کسان پدي‬
‫دستگاووکي مصروف او عايد تر السه کوي ‪.‬‬
‫همدارنگه د السي صنايعو د ستگاوي په تنهايي نشي کوالي ليري‬
‫نقاطو کي مخصوصًا خارجي هيوادونو کي بازارونه پيداکړي نو د دي‬
‫کبله دا دولت وظيفه ده تر څو په داخل او خارج کي نندارتونونه داير‬
‫کړي تر څو د هيواد السي صنايعو معرفي او دوي ته بازار پيداکړي ‪.‬‬
‫نو دوي کبله دولت کوالي شي دمختلفو طريقو په استعمالولوسره السي‬
‫صنايع ته پرمختگ ورکړي‬
‫‪ )4‬د رقابتي قدرت نه درلودل ‪:‬‬
‫‪.‬څنگه چي د هيواد اکثرًا السي صنايع د خرابي اقتصادي وضعي‬
‫درلودنکي دي او د دي دستگاوو خاوندان اکثرًا هغه عايد چي د السي‬
‫صنايع د خرڅالو په نتيجه کي تر السه کوي مشکله د دوي د ژوند‬
‫مصارف تکافو کوالي شي او د بلي خوا دا صنعتگران اکثرًا د کوم‬
‫تحصيالتو درلودونکي ندي او بي سواده دي نو د دي کبله دوي نشي‬
‫کوالي د خپل توليد په االتو او افزارو کي داسي تغير راولي چي هغه د‬
‫اقتصادي پرنسپونو د تحوالتو مطابق وي نو ځکه د دوي توليدي اجناس‬
‫په عنعنوي شکل دي او هغه تحوالت چي د مشتريانو په ذوق او سليقي‬
‫کي لکه رنگ ‪ ،‬ساختمان ‪ ،‬ديزاين اوداسي نورو کي د تقاضا مطابق‬
‫منځته راځي په نظر کي نه نيول کيږي نو د دي کبله السي صنايع په‬
‫بازارکي د ماشيني صنايعو سره رقابت نشي کوالي ‪.‬‬

‫هرکله چي وطن پرسته سرمايه دران او يا دولت پدي الر کي پانگه‬

‫اچونه وکړي نو ويالي شو چي زموږ د هيواد السي صنايع به بي‬
‫اندازي پرمختگ وکړي او د دي الري به بي اندازي مفاد دسرمايه‬
‫گذارانو او دملک اقتصاد په نصيب شي البته د دا سي تصديو ايجادول‬

‫‪30‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫ډيروزياتو سرمايه گذاريو ته ضرورت نلري بلکه ډيره کمه سرمايه‬

‫گذاري کوالي شي داتصدي فعاله کړي ‪.‬‬
‫پدي توگه کوالي شو کوپراتيفونو په جوړولو سره السي صنايع ته‬
‫انکشاف ورکړو او دوي ته رقابتي قدرت وروبخشو‪.‬‬
‫ځکه ديو کوپراتيف عمده اهداف د اعضاواو هغه کسان چي متقابل‬
‫کوي د دوي ترمنځ د پيوستون حس او د اقتصادي وضعي پرمختگ او‬
‫تقويه کول دي نو دوي کبله د کوپراتيفونو ايجايدل د السي صنايعو د‬
‫پرمختگ او تقويه کولو د الرو څخه يوه عمده الره شميرل کيږي ‪.‬‬

‫نتيجه گيري‬
‫دا چي په افغانستان کي السي صنايع د ډيري پخوا زماني څخه رواج‬
‫موندلي خو ولي ددي لپاره داسي زمينه نه ده مساعده شوي چي خپلو‬
‫توليداتو ته زياته پراختيا ورکړي ځکه چي د دولت له خوا نه د دوي‬
‫سره چي څومره مناسب و هومره مرسته نه ده شوي چي تر څو دغه‬
‫کارګران دي کار ته تشويق او دوي ته د دوي د ضرورت په اندازه‬
‫پانګه په اختيار کي ورکړي ‪.‬‬
‫نو دا چي السي صنايع د افغا نستان په ملي اقتصاد کي ستر رول‬
‫لوبوي چي د هيواد ‪ %٨‬پوري صادرات يوازي قاليني جوړوي نو په‬
‫دي اړه بايد عملي اقدا مات وشي ترڅو په کليو او بانډو کي خلکو ته د‬
‫دي زمينه مساعده شي چي په نړي کي لومړي مقام تر السه کړي او‬
‫همدارنگه د السي صنايعو په برخه کي نه ستړي کيدونکي هلي ځلي‬
‫وکړي ‪.‬‬
‫نو دا چي د هيواد خلک مو بي روزگاره پاتي نه شي او د خپل قيمتي‬
‫وخت څخه اغظمي استفاده وکړي نو الندي وړانديزونه ضروري بولم ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫وړانديزونه ‪:‬‬
‫په صنعتي پروژو کي پانگه اچونه د صنايعو يو مهم فکتور گڼل کيږي‬
‫د دي پانگي اچولو څخه هغه وخت د خلکو په گټه کار اخستل کيږي‬
‫چي د فني او علمي شرايطو سره وشي غيرله هغه پانگه راکد پاتي‬
‫کيږي او د پانگي اچولو جرءت له منځه ځي ځکه چي د صنايعو‬
‫ايجادول اقتصادي لوي پرابلمونه لري اوعلمي دقيق مطالعات غواړي‬
‫نو د صنعتي پرابلمونو حل کول کافي اقتصادي پرسونل ته ضرورت‬
‫لري چي اوس زمونږ په هيواد کي داسي خلک چي د يوي پروژي د‬
‫اختصاصي او جزوار د مطالعي او سنجش قدرت ولري نشته ‪.‬‬
‫د دي لپاره چي کارتکرار نه شي اوهم پروژي د علمي او فني نظره‬
‫تحقيق شي نو الزمي وګڼل شوه چي د دي کار لپاره يوه اداره جوړه‬
‫شي خو هر وخت د دوستو هيوادونو او د ملگري ملتو د تخنيکي‬
‫مرستو د الري فني او اليق متخصيصين په هغه کي استخدام او کار‬
‫وکړي په نظر کي بايد ونيول شي چي په غوروگوري د جوړولو‬
‫اقتصادي ودي ‪ ،‬د پانگي اندازي امکانات د تخنيکي لپاره مطالعه کړي‬
‫او مربطه ځايونو ته يي وسپاري د داسي يوي اداري د نشتوالي له امله‬
‫همدا اوس د موضوعاتو د فوري حل کولو په باره کي مشکالت شته ‪.‬‬
‫ډير انفرادي متشبشين فکر کوي چي د هغو صنعتي ذوق اوتشبث ته‬
‫اهميت ورکول کيږي حال دا چي په اوسنيو شرايطو کي د فوري‬
‫فيصلي امکانات موجود نشته نو د سو تفاهم په غرض د يوي دا ډول‬
‫اداري جوړول الزمي دي ‪.‬‬
‫په کونيو کي د قالين بافي د پرمختگ لپاره بايد خلک وروزل شي او‬
‫خپل توليدات زيات کړي په کليو او ولسونو کي بايد د گنډلو ياني د‬
‫جامو د گنډلو ‪ ،‬خامک دوزي ‪ ،‬او گلدوزي او داسي نورو لپاره زمينه‬
‫برابره شي تر څو په کورونو کي ښځينه د اوزګارتيا څخه خالص او په‬
‫خپل کار مصروف شي نو بايد الندي ټکي په نظرکي ونيول شي ‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫‪ .1‬د صنعت کارانو د نويو وسايلو سره بلدتيا په خاطر د زده کړي‬
‫کورسونه جوړول ‪.‬‬
‫‪ .2‬د اړونده مراجعه له خوا دي فني متخصيصين وګمارل شي چي‬
‫د يوي ټاکلي مودي نه وروسته د السي صنايعو چاري وګوري ‪.‬‬
‫او په دي برخه کي دي هغوي ته الزمي الرښووني وکړي ‪.‬‬
‫‪ .3‬د افغانستان په دننه کي دي د والياتو په مرکزونو او د بهرنيو‬
‫هيوادونو په بازارونو کي دي السي صنايعو د پلورلومرکزونه‬
‫تاسيس شي ‪.‬‬
‫‪ .4‬د السي صنايعو د زياتي هڅوني لپاره دي د کمرکي امنيازاتو په‬
‫برخه اسانتياوي په پام کي ونيول شي تر څوبهر ته د توليداتو د‬
‫صادرولو او د اومه موادو دواردولو په چارو کي اسانتياوي‬
‫پيداشي ‪.‬‬
‫‪ .5‬داخلي او خارجي بازارونو په برخه کي د اجناسو بيه ‪ ،‬ډيزاين ‪،‬‬
‫رنگ کول او تقاضا لپاره دي ټاکلي معلوماتي پروگرامونه تر‬
‫الس الندي ونيول شي‬
‫‪ .6‬د بازارونو د خصوصياتو سره د بلدتيا په منظور اوهم په بهر‬
‫کي د صنايعو د کار د طريقو لپاره د السي صنايعو د نماينده‬
‫گانو لپاره په زړه پوري الري چاري برابري شي ‪.‬‬
‫‪ .7‬د السي صنايعو د ننداري اونمايش د ايښودلو په منظوردي د‬
‫والياتو په مرکزونو او مهمو ځايونو کي نندارتونونه او نمايش‬
‫ګاوي جوړي شي ‪.‬‬
‫‪ .8‬د صنعت کارونو د زياتي هڅوني په منطور دي د ښو او په زړه‬
‫پوري توليداتو لپاره جايزي وټاکلي شي ‪.‬‬
‫‪ .9‬د ډيري خوښي ځاي دي چي اوس په افغانستان کي د ښځينه‬
‫سوداگرو يوه ټولنه هم جوړه شوي ده ‪ .‬دي ټولني ته مي وړانديز‬
‫دا دي چي په تجارتي برخو کي د ښځو برخه زياته کړي ځکه‬
‫چي په دي برخه کي ښځي فعاله گډون نه لري ‪.‬‬
‫اوس چي په دولتي او قانوني کچه د ژوند په هره‬ ‫‪.10‬‬
‫برخه کي د ښځو د فعاله ګډون د مخنيوي بنديزونه لري شوي‬
‫دي له ايسا او د سوداگري ‪ ،‬اقتصادي ‪ ،‬ټولنيزو ‪ ،‬د ښځو چارو‬
‫او له نورو اړونده اقتصادي ارګانونو څخه هيله کوو چي د يوي‬
‫دقيقي اوږدي او عملي کيدونکي ستراتيژي له الري د هيواد په‬
‫هره اقتصادي برخه کي ښځو ته فعال گډون الره هواره کړي ‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪3/29/2024‬‬

‫ماخذونه ‪:‬‬

‫‪ _١‬سياست هاي حرفوي و صنايع دستي د اثر ليکونکي (پروفيسور دکتور‬

‫فريتس فوگت ) ترجمه کوونکي دکتور محمد انور‬
‫‪( _٢‬امين ) حمد هللا تڼيوال ‪ ،‬محمد ظريف د افغانستان اقتصادي جغرافيه‬
‫( د چاپ کال ‪ ١٣٨٢‬ه ش )‬
‫‪ ( _٣‬حبيبي ) د افغانستان د صنايع تاريخ ( د چاپ کال ‪ ١٣٨٣‬کال ه ش)‬
‫‪ _٤‬فرهاد محمد عالم ‪ ،‬د افغانستان السي صنايع ( د چاپ کال ‪ ١٣٨٠‬ه ش)‬
‫‪ _٥‬مجله ‪ ،‬د افغانستان د پانگي اچوني د مالتړ اداره دوهمه گڼه ( ايسا)‬

‫‪www. Voanews . com/ pashto _6‬‬

‫‪www. Afghanistanalive.com/rest.htm _7‬‬

‫‪www. AIHRC.org.af _8‬‬

‫‪34‬‬