4.

휴지: Ngắt nghỉ:

휴지, 끊어 읽기, 중의성

Ngắt nghỉ, ngắt đọc, tính đa nghĩa

4.1. 휴지의 정의: Định nghĩa của ngắt nghỉ

문자 언어와 달리 음성 언어에서는 발화의 높낮이가 변한다든지,
강세가 여기저기 나 타난다든지, 길이가 달라진다든지, 아니면 말이 중간에
끊기는 현상이 발견된다. 이 중 발화의 연쇄 안에서 말소리를 중지하여
음성적으로 소리가 나지 않는 묵음 구간을 휴지 (pause)'라고 한다. 휴지는
말소리가 존재하지 않는 구간이므로 형태가 있다고 할 수는 없지만, 주변의
소리에 영향을 주거나 의미 또는 통사 정보를 알려 주는 기능을 하 기도
한다.1
Không giống như ngôn ngữ viết, trong ngôn ngữ âm thanh sự thay đổi độ cao của
câu nói được thể hiện ở nhiều nơi, độ dài khác nhau hoặc bị ngưng giữa chừng. Trong
số đó, một đoạn im lặng không phát ra âm thanh được gọi là "pause" do ngừng tiếng
nói trong chuỗi câu nói. Ngắt nghỉ là khi giọng nói không xuất hiện nên không thể có
hình dạng, nhưng nó cũng có thể ảnh hưởng đến âm thanh xung quanh và cung cấp
thông tin về ý nghĩa hoặc thông điệp.

휴지와 운율구
Ngắt nghỉ và vần điệu
휴지에 대한 논의는 운율구에 대한 논의와 관련을 맺고 있다. 운율구는
화자와 청자 가 모두 동의할 수 있는 끊기가 이루어진 단위이다. 따라서
운율구의 경계는 휴지를 통 해 표시된다고 할 수 있다. 운율구의
경계에서는 억양의 변화, 마지막 음절의 장음화, 음 질의 변화 등이
수반된다.
1
Pike(1945)에 의하면 하나의 운용 단위 뒤에는 휴지가 오는데, 여기에는 앞의 억양의 높이를 내려 주는
어휴지와 억양의 높이를 지속시켜 주는 임시 휴지가 있다.
1) Theo Pike (1945), sau đơn vị thao tác là một khoảng dừng, bao gồm một khoảng dừng làm giảm độ cao của
ngữ điệu trước đó và một khoảng dừng tạm thời để duy trì độ cao của ngữ điệu.
 Bàn luận về tạm dừng có liên quan đến bàn luận về vần điệu. Vần điệu là một
đơn vị có dấu ngắt mà cả người nói và người nghe đều có thể đồng ý. Theo đó, có
thể nói ranh giới của các câu có vần được thể hiện thông qua những khoảng dừng.
Ranh giới của các cụm từ có giai điệu đi kèm với những thay đổi về ngữ điệu, kéo
dài âm tiết cuối cùng và thay đổi chất lượng âm thanh.

4.2. 휴지의 생리적 기능: Chức năng sinh lý của ngắt nghỉ
휴지의 기능에 대해서는 언어 외적인 접근과 언어 내적인 접근이
가능하다. 우선 언 어 외적인 접근은 생리적인 면이나 발화 속도에서 찾을
수 있다.
생리적으로 볼 때 휴지가 가지고 있는 기능은 화자로 하여금 숨을 쉬게
하는 것이다. 긴 문장을 읽거나 말하려면 중간에 숨을 쉬어야 하기
때문이다. 발성 기관이나 조음기 관이 기원적으로는 말을 하는 것을
목적으로 존재했던 것이 아니듯이, 휴지도 기원적으로는 문장의 의미를
분간하는 목적을 가지고 있었다고는 할 수 없고, 생리적인 이유에서 발생한
것이라고 하겠다. 예를 들어 다음의 (1)에서 보듯이 긴 문장을 읽기
위해서는 한 번 이상의 휴지가 실현되어야 자연스럽다.
Có cả cách tiếp cận ngoại ngôn ngữ và nội ngôn ngữ đối với chức năng của các
khoảng dừng. Trước hết, các cách tiếp cận ngoại ngữ có thể được tìm thấy ở khía cạnh
sinh lý hoặc tốc độ nói.
Ở góc độ sinh lý học, chức năng của ngắt nghỉ là giúp người nói thở. Điều này là
do việc đọc hoặc nói những câu dài đòi hỏi bạn phải hít thở giữa các câu. Cũng như
các cơ quan phát âm và cơ quan cấu âm ban đầu ngắt nghỉ không tồn tại với mục đích
nói, các khoảng dừng nói ban đầu tồn tại không nhằm mục đích phân biệt nghĩa của
câu, mà được cho là phát sinh vì lý do sinh lý. Ví dụ, để đọc được câu dài như trong
(1) sau đây, cần phải thực hiện nhiều hơn một lần ngắt nghỉ thì mới đọc tự nhiên
được.

(1) 1936 년 베를린올림픽마라톤경기에서 #손기정선수는금메달을

획득했다.2
2
#는 휴지의 위치를 표시한 것인데, 이호영(1996)에서는 휴지를 말마디 경계'라고 하였다.
2) Chỉ ra vị trí của ngắt nghỉ, và Lee Ho-young (1996) gọi nó là ranh giới lời nói.
 (1) #Son Ki-jeong từng giành huy chương vàng nội dung chạy marathon tại Thế
vận hội Berlin năm 1936.

또한 말의 속도도 휴지와 관련을 맺고 있어서 빠르고 친근한 말씨에서보다

느리고 공식적인 말씨에서 휴지가 더 많이 실현된다.3 빠른 속도로 발화할
경우에는 다음의 문장 (2)에 휴지를 넣지 않을 수 있으나, 느린 속도로
발화할 경우에는 (#)의 위치에서 휴지가 실현된다.
Ngoài ra, tốc độ nói cũng liên quan đến sự ngắt nghỉ, do đó, sự ngắt nghỉ dễ thực
hiện khi nói chậm hơn là câu nói nhanh và thân thiện. Khi nói với tốc độ nhanh,
dấu ngắt có thể không được chèn vào câu sau (2), nhưng khi nói với tốc độ chậm,
dấu ngắt được thực hiện ở vị trí (#).

(2) 나는 산도 좋아하고 (#) 바다도 좋아한다.

이러한 말의 속도 역시 생리적인 숨과 관련이 있다. 음절 수가 늘어나는
경우나 문장 을 천천히 발화하는 경우 모두 시간이라는 인자에서는
동일하기 때문이다.
(2) Tôi thích núi (#) và cũng thích biển.
Tốc độ nói này cũng liên quan đến hơi thở sinh lý. Điều này là do yếu tố thời gian
giống nhau trong cả hai trường hợp số lượng âm tiết tăng lên và câu được nói
chậm.

4.3. 휴지의 음운론적 기능: Chức năng ngữ âm học của ngắt nghỉ
휴지는 음성 실현이나 음운론적인 변동에 영향을 준다. 음성 차원에서
볼 때 휴지는 변이음의 실현에 영향을 미치는데, 한국어에서 파열음 'ᄀ,
ᄃ, ᄇ'이 휴지 앞에서 파열 없이 미파음으로 실현되는 현상이 이에

3
이호영(1996:216, 1997) 참조
3) Tham khảo Hoyoung Lee (1996:216, 1997)
해당한다.4 예를 들어 조사가 결합되지 않은 단 독형 '집'을 발음할 때 음절
말의 'ᄇ'은 미파음으로 실현된다. 그런데 이 점에서 휴지는 자음과 동일한
역할을 하고 있다. '집도'를 발음할 때 자음 'ᄃ' 앞에서 '집'의 'ᄇ'이 미파음
으로 실현되기 때문이다.
Ngắt nghỉ ảnh hưởng đến việc thực hiện lời nói hoặc sự biến đổi về ngữ âm.
Khi nhìn ở góc độ âm thanh, các khoảng dừng ảnh hưởng đến việc nhận biết các
phụ âm chuyển tiếp, chẳng hạn như hiện tượng trong tiếng Hàn khi các âm trầm
‘ᄀ, ᄃ, ᄇ’ được nhận ra là các phụ âm giữa sóng mà không bị ngắt quãng trước
khi tạm dừng. Ví dụ: khi phát âm dạng số ít ‘집’ đơn độc mà không có sự kết hợp,
‘ᄇ’ ở cuối âm tiết được coi là phụ âm sóng giữa. Tuy nhiên, về mặt này, các
khoảng dừng đóng vai trò tương tự như phụ âm. Điều này là do khi phát âm ‘집
도’, ‘ᄇ’ của ‘집’ được coi là phụ âm mipa trước phụ âm ‘ᄃ’.

휴지는 음운변동에도 영향을 미친다. 동일한 단어의 연쇄라고 해도

일반적인 속도로 발음할 때와 의도적으로 아주 천천히 발음할 때는 서로
다른 발음으로 실현되는 경우가 있는데, 국어의 관형사형 어미 'ᄅ' 뒤에서
일어나는 경음화를 예로 들 수 있다. '살 집'이 [살찝]으로 실현되는 것처럼
한국어에서는 관형사형 어미 'ᄅ' 뒤에서는 'ᄀ, ᄃ, ᄇ, ᄉ, ᄌ'이 경음 'ᄀ,
ᄃ, ᄇ, ᄊ, ᄍ'으로 발음된다. 그러나 관형사형 'ᄅ' 뒤의 명사를 강조할
경우에는 해당 명사 앞에 휴지를 두어서 [갈#사:람]으로 발음하는데, 이는
발화자의 의도 와 관련이 있다고 하겠다. 또한 '어학'과 '연구소’가 결합한
합성어 '어학연구소'는 일반적 으로 '어학연구소(어항년구소)’로
발화하지만, '연구소'를 강조하고자 하는 의도로 '어학 과연구소' 사이에
휴지를 실현시키면 '어학연구쇠어:학연구소]'로 발음된다.
Ngắt nghỉ cũng ảnh hưởng đến sự thay đổi ngữ âm. Ngay cả trong cùng một
chuỗi từ, vẫn có trường hợp phát âm khác nhau khi phát âm ở tốc độ bình thường
và khi cố ý phát âm rất chậm, ví dụ như phụ âm căng xuất hiện sau trạng từ kết
thúc bằng ‘ᄅ’ trong tiếng Hàn. Giống như ‘살 집’ được hiểu là [살찝], trong tiếng
Hàn, sau khi tính từ kết thúc bằng 'ᄅ', ‘ᄀ, ᄃ, ᄇ, ᄉ, ᄌ’ được phát âm là các phụ
4
Pike(1947)에서도 휴지의 바로 뒤나 그 앞에서 음소의 하위분류 변이음이 특이할 수 있다고 지적하고
있다.
4) Pike (1947) cũng chỉ ra rằng các biến thể phân lớp của các âm vị ngay sau hoặc trước khi tạm dừng có thể là duy
nhất.
âm căng ‘ᄀ, ᄃ, ᄇ, ᄊ, ᄍ’. Tuy nhiên, khi nhấn mạnh danh từ sau tính từ ‘ᄅ’,
một khoảng dừng được đặt trước danh từ và nó được phát âm là [gal#sa:ram], được
cho là có liên quan đến ý định của người nói. Ngoài ra, từ ghép Viện nghiên cứu
ngôn ngữ, là sự kết hợp của Ngôn ngữ và Viện nghiên cứu, thường được phát âm
là Viện nghiên cứu ngôn ngữ, nhưng nếu tạm dừng giữa viện nghiên cứu và ngôn
ngữ với mục đích nhấn mạnh Viện nghiên cứu, nó trở thành Viện nghiên cứu.

4.4. 휴지의 통사 · 의미론적 기능: Chức năng ngữ nghĩa và cú pháp của ngắt
nghỉ:
휴지는 의미나 통사 정보와 관련하여 중요한 역할을 하기도 한다. 예를
들어 다음의 (3)에서 보듯이 휴지가 없다면 의미 전달이 명확하지 않은
경우가 있다.
Các khoảng dừng cũng đóng một vai trò quan trọng liên quan đến ý nghĩa hoặc
thông tin cú pháp. Ví dụ như ở (3) dưới đây, có những trường hợp ý nghĩa không
được truyền tải rõ ràng nếu không có giấy vệ sinh.

(3) 호랑이가며늘조아한다

위의 음절 연쇄는 '#호랑이가며늘아한다# 호랑이의 가면을 좋아한다’, #

호랑이가# 며늘#조아한다#호랑이가 면을 좋아한다), #호랑이 #
가며늘조아한다 (호랑이가 가면을 좋아한다)' 등 휴지에 따라 다양하게
해석된다. 이렇게 휴지는 그 실현 여부에 따라 문장 의 의미 전달에 영향을
줄 수 있다.5
휴지는 정보 전달에서 중의성과 관련하여 중요한 역할을 한다. 우선
어휘적 중의성과 휴지의 관련을 보기로 한다.

Chuỗi âm tiết trên là #호랑이가며늘조아한다 #thích mặt nạ của con hổ’,

5
이때 호랑이가 라면을 먹으며 좋아하는 상황에서는 '면'이 장음으로 실현되고, 호랑이가 가면을 쓰고
좋아하는 상황에서는 '가면'의 첫음절이 장음으로 실현된다는 차이도 있다.
5) Lúc này, trong tình huống con hổ thích ăn mì, 'myeon' được hiểu là một âm dài, và trong tình huống con hổ thích
đeo mặt nạ, âm tiết đầu tiên của 'mặt nạ' được hiểu là một âm dài.
#con hổ #con dâu #thích #con hổ thích mì)’, #con hổ #con hổ thích chiếc mặt nạ.
Nó được hiểu theo nhiều cách khác nhau tùy theo khoảng dừng. Như vậy, ngắt
nghỉ có thể ảnh hưởng đến việc truyền đạt ý nghĩa của câu tùy thuộc vào việc nó có
được thực hiện hay không.
Ngắt nghỉ đóng một vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin liên quan đến
tính đa nghĩa. Đầu tiên, chúng ta hãy xem xét mối quan hệ giữa tính đa nghĩa từ
vựng và ngắt nghỉ.

(4) 누가 왔어? 1 온 사람은 누구인가. 2 누군가 왔는가.

(4)는 '누가'에는 '누군가'의 의미도 있기 때문에 중의적이다. 그런데 이

문장의 경우 휴지 에 의해 중의성이 해소된다. 온 사람이 누구인지 묻는
경우에는 #누가왔어?'처럼 '누가' 다음에 휴지가 없지만, 누군가 왔는지
묻는 경우에는 "#누가왔어?'처럼 휴지가 실현되 기 때문이다. 물론
여기에는 억양의 변화도 함께 발견된다.
다음으로는 휴지와 통사적 중의성의 관계에 대해 살펴보기로 한다.

(4) Ai đến? 1 Người đến là ai? 2 Có ai đến không?

(4) Không rõ ràng vì ‘ai’ cũng có nghĩa là ‘ai đó’. Tuy nhiên, trong câu này,
tính đa nghĩa được giải quyết bằng một khoảng dừng. Khi hỏi ai đang đến, không
có khoảng dừng sau 'ai', như trong '#누가왔어?', nhưng khi hỏi xem ai đó đang
đến, thì sự tạm dừng sẽ được nhận ra, như trong '#누가왔어?' Tất nhiên, điều này
cũng liên quan đến sự thay đổi trong ngữ điệu.
Tiếp theo, chúng ta sẽ xem xét mối quan hệ giữa các khoảng dừng và tính đa nghĩa
về cú pháp.

(5) 키가 큰 여자하고 남자가 같이 걸어간다.

1 여자만 키가 크다. 2 여자와 남자 모두 키가 크다.)
(5) Một người phụ nữ cao và một người đàn ông đi cùng nhau.
1 Chỉ có người phụ nữ mới cao. 2 Cả người phụ nữ và người đàn ông đều cao.)

이 문장에서 '여자하고'와 '남자가 사이에 휴지가 오면 '큰'은 '여자'만

꾸미는 것이며, 그 자리에 휴지가 오지 않고 여자하고남자가가 하나의
운율구를 이룬다면 '큰'은 이들 둘을 모두 꾸미게 된다.6
Trong câu này, nếu khoảng dừng nằm giữa 'người phụ nữ và người đàn ông' và
'cao' chỉ trang trí cho 'người phụ nữ', còn nếu khoảng dừng không đứng ở vị trí đó
và 'người phụ nữ và người đàn ông' ' tạo thành một cụm duy nhất thì 'lớn' sẽ được
trang trí cho cả hai.

다음의 (6)은 부정문의 영향권에 의한 중의성을 보이는 문장들인데,

휴지에 의해 그중의성은 쉽게 해소된다.
Câu (6) sau đây là câu thể hiện tính đa nghĩa do ảnh hưởng của câu phủ định,
và do có sự ngắt quãng.
Tính đa nghĩa có thể dễ dàng được giải quyết.

(6) 공부하려고 학교에가지않았어요(학교에 가지 않고 집에서 공부했다.)

공부하려고학교에가지않았어요(학교에 공부하러 간 게 아니다.)
(6) Tôi không đến trường để học (Tôi học ở nhà thay vì đến trường.)
Tôi không đến trường để học (Tôi không đến trường để học)

휴지의 길이
Độ dài của ngắt nghỉ
휴지의 길이가 모두 동일한 것은 아니다. 일반적으로 문장이 끝났을 때
6
중의성이 휴지로 해결되는 경우 문자 언어에서는 쉼표를 적극적으로 사용하도록 유도하는 교육도
가능할 것이다.
6) Nếu tính đa nghĩa được giải quyết bằng một khoảng dừng, có thể giáo dục khuyến khích việc tích cực sử dụng
dấu phẩy trong văn bản.
나타나는 휴 지, 리듬 단위 경계가 분명한 곳에서 나타나는 휴지, 천천히
발음할 때 나타나는 휴지의 길이가 길다. 이에 비해 문장의 중간에
나타나거나 리듬 단위의 경계가 덜 분명하고 빠 르게 발음할 때 나타나는
휴지는 길이가 더 짧다.
Không phải tất cả các khoảng ngắt nghỉ đều có cùng chiều dài. Nói chung,
những khoảng dừng xuất hiện ở cuối câu, những khoảng dừng xuất hiện ở ranh
giới đơn vị nhịp điệu rõ ràng và những khoảng dừng xuất hiện khi phát âm chậm
đều dài. Để so sánh, những khoảng dừng xuất hiện ở giữa câu hoặc khi ranh giới
của các đơn vị nhịp điệu kém hơn rõ ràng và được phát âm nhanh sẽ có độ dài ngắn
hơn.

적용 문법 Ngữ pháp ứng dụng

1 이론 - 운율구의 길이: Lý thuyết - Độ dài của câu có vần điệu
문장이 어느 정도의 길이일 때, 휴지가 실현될 가능성이 높은지는
문제가 될 수 있다. 김상 훈외(1997)에 의하면 휴지와 휴지 사이에서
하나의 운율구가 가지는 음절수와 빈도수는 다음의 <표>와 같은데, 156
문장을 대상으로 한 이 실험에서는 주로 2 음절 이상 13-14 절 이하의
범위에서 하나의 운율구가 이루어지고 있음을 보여준다. 물론 15 음절이
넘더 라도 하나의 운율구가 이루어질 수는 있지만 문장 내부에 휴지를 둘
가능성이 높다고 하 겠다.
Đó có thể là câu hỏi về độ dài của một câu và liệu các khoảng dừng có khả
năng được thực hiện hay không. Theo Kim Sang-hoon và cộng sự (1997), số lượng
âm tiết và tần số của một cụm từ có giai điệu giữa các khoảng ngắt và ngắt nghỉ
được thể hiện trong <Bảng> sau. Trong thử nghiệm này với mục tiêu 156 câu, chủ
yếu là 2 âm tiết trở lên và 13-14 đoạn trở xuống được sử dụng. Tất nhiên, ngay cả
khi nó có hơn 15 âm tiết, một cụm từ có vần điệu vẫn có thể được hình thành,
nhưng rất có khả năng một khoảng dừng sẽ được đặt trong câu.

(표) 운율구당 음절 수와 그 빈도: (Bảng) Số lượng âm tiết trên mỗi cụm vần và
tần xuất của chúng.
 Số 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 12
lượng 1
âm
tiết
Tần 19 66 71 45 50 62 82 59 70 63 5 42
xuất 2
Số 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 2 24
lượng 3
âm
tiết
Tần 23 37 13 15 10 10 8 7 4 4 2 4
xuất

한편 이호영(1996:217)에서는 문장이 네 개 이상의 어절로 이루어져

있을 때에는 종종 두 번째 어절 다음에 말마디 경계가 부과된다는 규칙을
세워 놓고 있는데, 여기서 어철의 수가 넷이라고 제시된 것도 이러한 음절
수와 유사할 가능성이 높다.

Trong khi đó, Lee Ho-young (1996:217) đã đưa ra quy tắc rằng khi một câu
được cấu thành từ 4 từ trở lên, nó thường bị áp đặt ranh giới sau từ thứ hai, khả
năng cao số lượng từ kết thúc ở đây là 4 tương tự như số lượng âm tiết này.

2 이론 - 합성어 내부의 휴지: Lý thuyết - Ngắt nghỉ của từ ghép

일반적으로 하나의 단어는 형태론적으로, 음운론적으로 결속력이
강하기 때문에 단어 내 부에서는 휴지가 발생할 수 없다. (Nida 1949 및
Lyons 1968 참조) 그러나 '연구소를 굳 이 강조할 필요가 있을 때는
어학연구소'라는 별도의 단어로 분리하면서 잠재되어 있 딘 휴지를
발생시킬 수도 있다.
Nói chung, một từ có tính liên kết mạnh mẽ về mặt hình thái và ngữ âm học, do
đó các khoảng dừng không thể xảy ra trong một từ. (Tham khảo Nida 1949 và
Lyons 1968) Tuy nhiên, khi cần nhấn mạnh đến viện nghiên cứu, có thể tạo ra sự
tạm dừng tiềm ẩn bằng cách tách nó thành một từ riêng biệt, 'Viện nghiên cứu
ngôn ngữ'.