Mühendislikte Temel

Akışkanlar
Mekaniği
(Termo-akışkan sistemler ders kitapları serisi-3)

Doç. Dr. Bülent Yeşilata

Mayıs-2007, Şanlıurfa
 Mühendislikte Temel

Akışkanlar
Mekaniği
(Termo-akışkan sistemler ders kitapları serisi-3)

Doç. Dr. Bülent Yeşilata

Mayıs-2007, Şanlıurfa
Bu kitabın tüm sorumluluk ve hakları yazara ait
olup, kitabın yazarından izin almadan herhangi bir
şekilde çoğaltılması yasaktır (Mayıs 2007).

Yazar İletişim Bilgileri:

Doç. Dr. Bülent Yeşilata, Harran Üniversitesi

Makina Mühendisliği Bölümü, Osmanbey
Kampüsü, Şanlıurfa 63100.
Telefon ve Faks:
0.414.344 0020 x1094 (tel);
0. 414 344 0030 (faks)
e-mail:
(1) byesilata@yahoo.com
(2) byesilata@harran.edu.tr
 Önsöz ve Teşekkür

Akışkanlar Mekaniği dersi Makina Mühendisliği eğitiminde öğrencilerin en fazla

zorlandığı derslerden biri konumundadır. Uluslarası seviyede bu alanda yazılmış çok sayıda
kitap olduğu gibi, Türkçe literatürde de bu konuda yazılan kitapların sayısı her geçen gün
artmaktadır. Ancak, mevcut kitapların çok azı temel konuların tümünde öğrenciye yeterli alt
yapıyı ürkütmeden kazandıracak niteliktedir. Bazı kitaplarda ise, ağırlık verilen konular lisans
öğrenimi müfredatında daha yüzeysel geçilen konulardır. Kısacası, tüm üniversitelerin
Makina Mühendisliği Bölümlerinde ortak izlenebilecek referans Akışkanlar Mekaniği kitabı
açısından bazı sıkıntılar söz konusudur. Bu nedenle, her üniversitede bölüm öğretim
üyelerinin kendi ders notlarına paralel bir kitap ile dersi yürütmeleri alışagelmiş bir uygulama
haline gelmiştir. Anadolu Üniversitelerinde ağırlıklı olarak kendini gösteren sıkıntılardan biri
ise; her yönüyle referans kitap olmaya aday olmuş Türkçe Akışkanlar Mekaniği kitaplarının
ücretlerindeki yükseklik ve teminindeki zorluklardır. Bu sıkıntılar aşılsa bile, öğrenci sürekli
olarak sınavdaki başarıyı daha çok önemsemekte ve bu nedenle ders notları + referans kitap
birlikteliğini kendi lehine kullanamamaktadır. Öğrenci konuların referans kitaplardaki
kapsamlı açıklamalarını okudukça, derslerde öğrendiklerinin kendisine yetmediğini
düşünerek, özgüvenini kaybeder hale gelmektedir.

Bu ders kitabı; Makina Mühendisliği Bölümü’nde dört yıl boyunca, öğrettiğim

Akışkanlar Mekaniği derslerinde elde ettiğim ve bir kısmını yukarıda açıkladığım tecrübeler
doğrultusunda yazılmış bir kitaptır. Kitap dersi alan öğrencileri ürkütmeyecek şekilde
öğrenmeye sevk eden yalın bir dille ve fazla detaya girmeden sadece konuların ana hatlarına
değinen bir yaklaşımla yazılmıştır. Konuya meraklı ve eğitim alt yapısı güçlü öğrencilerin bu
kitaba ek olarak, kaynaklar listesinde sunulan referans kitaplardan birini de takip etmesi
şiddetle önermek isterim.

Bu kitabın oluşumuna farklı seviyelerde katkı sağlayan, çalışma arkadaşlarım; Yusuf

Işıker, Metin Aydın, ve Zeynel Abidin Fıratoğlu’na teşekkürü bir borç bilirim. Bu ders
kitabının, elinizdeki ilk versiyonunda çeşitli yazım hataları ve eksiklikleri ile karşılaşmanız
mümkündür. Kitabın bu versiyonun kullanıcılarının yazar açısından önemi büyük olup, öneri
ve düzeltmelerini tereddütsüz bildirmeleri takdir ve minnettarlıkla karşılanacaktır. Bu
katkılara, kitabın yakın gelecekteki profesyonel baskısının istenilen kaliteye ulaşması için
şiddetle gereksinim vardır. Kitabın Makina Mühendisliği Bölümü öğrencilerine arzulanan
faydayı sağlaması en büyük temennimdir.

Doç. Dr. Bülent Yeşilata

(Mayıs-2007)

iii
 Yazarın Kısa Özgeçmişi

Yazar doktora çalışmasını 1999 yılında Amerika'nın Pennsylvania eyaletindeki Lehigh

Üniversitesi'nde tamamlamıştır. Geniş bilimsel araştırma konularında, önemli bir kısmı
uluslararası seviyede saygın dergilerde yayınlanmış eserlere sahip olan yazar, 2002 Ağustos/
2003 Ocak tarihleri arasında dünyada mühendislik eğitimi ve araştırmaları konusunda birinci
sırada kabul edilen Massachusetts Institute of Technology (MIT)’de ziyaretçi araştırmacı
olarak çalışmıştır. Polimerik akışkan teknolojisi, uçak türbini malzemelerinde oksidasyon
modellemesi, mikro-akışkan sistemler ve fotovoltaik pillerle enerji üretiminde optimizasyon
konularında çalışmaktadır. Mart/2004’de Doçent ünvanı almaya hak kazanmış olup, iyi
seviyede ngilizce bilmektedir.

iv
 İÇİNDEKİLER

Önsöz ve teşekkür ............................................................................................................... iii

Yazarın kısa özgeçmişi........................................................................................................ iv
çindekiler ........................................................................................................................... v

1. Temel Kavramlar........................................................................................................... 1
1.1 Akışkan
1.2 Katı ile akışkan arasındaki fark
1.3 Akışkanlar mekaniğinin uygulama alanları
1.4 Akışkanlar mekaniği çalışma yöntemleri
1.5 Akışkanlar mekaniğine katkı sağlayan bilim insanları
1.6 Akışkanlar mekaniğinde kullanılan temel denklemler
1.7 Akışkanlar mekaniği problemlerinin analizi
1.8 Yüzey gerilimi ve kılcallık
1.9 Buharlaşma basıncı ve kavitasyon
1.10 Akışkanın hız alanı
1.11 Akışkanın stres (gerilme) alanı
1.12 Sürekli ortam kabulü
1.13 Viskozite
1.14 Viskozitenin Sıcaklıkla Değişimi
1.15 Newtonyan (basit) akışkanlar
1.16 Newtonyan olmayan (kompleks) akışkanlar
1.17 Akışkan hareketlerinin sınıflandırılması
1.18 Akış Çizgileri
1.19 Deney verilerindeki belirsizliklerin hesaplanması
1.20 SI birim sistemi

Çözümlü Sorular .................................................................................................................27

2. Akışkanların Statiği.......................................................................................................39
2.1 Basınç ve Basınç Gradyanı
2.2 Akışkan Statiğinin Temel Denklemleri
2.3 Manometreler
2.4. Hidrolik sistemler
2.5. Daldırılmış düzlemsel yüzeyler üzerindeki hidrostatik kuvvet
2.6. Eğri Yüzeylerde Hidrostatik Kuvvet
2.7. Daldırılmış ve yüzen cisimlerin dengesi
2.8. Blok halinde sıvı hareketi

Çözümlü Sorular .................................................................................................................53

3. Akışkan Hareketinin ntegral Bağıntıları ......................................................................65

3.1. Akışkanlar Mekaniğinin Temel Yasaları
3.2. Sistem ve Denetim Hacmi Özellikleri
3.3. Sistem için türetilmiş temel denklemler
3.4. Hacimsel ve kütlesel debi
3.5. Reynold Transport Teoremi

v
 3.6. Reynolds transport teoreminin üç-boyutlu ifadesi
3.7. Bir boyutlu akı teoremi yaklaşımları
3.8. Kontrol hacmi içerisinde bir boyutlu ve kararlı akış
3.9. Sürtünmesiz akış ve Bernoulli denklemi
3.10. Akış Seviye Çizgileri

Çözümlü Sorular ................................................................................................................77

4. Boyut Analizi ve Benzerlik ...........................................................................................95

4.1. Boyut analizine giriş
4.2. Boyutların Homojenliği lkesi
4.3. Üs kuvveti yaklaşımı
4.4. Buckingham'ın π teoremleri
4.5. π grupları üzerinde cebirsel işlemler
4.6. Önemli π grupları

Çözümlü Değerlendirme Sınavları - I .................................................................................105

5. Akışkan Hareketinin Diferansiyel Analizi .................................................................... 139

5.1. Kütlenin korunumu denklemi
5.2. Hız Alanı çerisindeki Akışkan Partikülünün vmesi
5.3. Akışkan parçacığının kinematiği
5.3.1 Lineer yer değiştirme (öteleme)
5.3.2 Açısal yer değiştirme (dönme veya rotasyon)
5.3.3. Lineer şekil değiştirme (doğrusal deformasyon)
5.3.4. Açısal şekil değiştirme (açısal deformasyon)
5.4. Momentum denklemi ve türetimi
5.5. Sıkıştırılamaz Newtonyan Akışkan için momentum ( Navier – Stokes ) denklemi

Çözümlü Sorular .................................................................................................................155

6. deal (Sürtünmesiz) Akışlar ..........................................................................................167

6.1. Euler Denklemi
6.1.1. Euler denkleminin akım çizgisi boyunca integrali ve Bernoulli denklemi
6.1.2. Euler denkleminin akım çizgisi normali boyunca integrali
6.2. Bernoulli Denklemi
6.2.1. Termodinamiğin I. Kanunu ve Bernoulli Denklemi Arasındaki lişki
6.2.2. Kararsız akışlar için Bernoulli denklemi
6.3. Potansiyel (ideal) akış teorisi ve iki boyutlu potansiyel akış
6.3.1. Akım Fonksiyonu
6.3.2. Hız Potansiyeli
6.3.3. Laplace denklemi ve Cauchy – Riemann şartları
6.3.4. Akım fonksiyonu ve hız potansiyeli eğrilerinin eğimi
6.3.5. Kompleks potansiyel fonksiyon
6.3.6. Potansiyel akışlarda basınç alanının hesabı
6.3.7. Silindirik koordinatlarda akım çizgisi ve hız potansiyeli denklemleri
6.4. Temel potansiyel akışlar
6.5. Kompleks potansiyel akışlar
6.5.1. Sabit dairesel silindir etrafındaki akış

vi
 6.5.2. Dönen dairesel silindir etrafındaki akış

Çözümlü Sorular .................................................................................................................187

7. Viskoz (Sürtünmeli) Akışlar ........................................................................................ 191

7.1. Giriş
7.2. Viskoz akışlarda Navier-Stokes Denklemleri
7.3. Hız (hidrodinamik) sınır tabakası ve tam gelişmiş akış kavramı
7.4.Temel viskoz akışlar ve analitik çözümleri
7.4.1.Hareketsiz (sabit) ve paralel yüzeyler arasında akış
7.4.2.Üst yüzeyi hareketli iki levha arası akış (Couette akışı)
7.4.3 Dairesel kesitli borularda akış
7.4.4.Halkasal kesitli borularda akış
7.5. Boru ve kanallarda sürtünmeli akış kayıpları
7.5.1. Temel akış kaybı (sürekli kayıplar)
7.5.2. Bağlantı elemanları kaybı (yerel kayıplar)

Çözümlü Sorular .................................................................................................................211

Çözümlü Değerlendirme Sınavları - II................................................................................ 219

Kaynaklar ............................................................................................................................259

vii
viii
 1. TEMEL KAVRAMLAR

1.1 Akışkan
Devamlı hareket eden ve birbirleriyle çarpışan moleküllerin oluşturduğu akışkanlar;
sıvılar ve gazlar olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Sıvı, bir kapta tutulduğunda kendisini
çevreleyen kabın şeklini alır. Kabın üst yüzeyi atmosfere açık olduğunda akışkan üniform bir
yüzey oluşturur. Kap ayrıca herhangi bir yönde yan yatırıldığında, içerisindeki sıvı
dökülmeye başlar. Sıvının dökülme miktarı akıcılık özelliğine (viskozite) bağlıdır. Bir gaz
kapalı bir kapta tutulduğunda ise, gaz genişlemeye başlar ve kabı tamamen doldurur. Kap
açıldığında, içerisindeki gaz genişlemeye devam eder ve kaptan dışarı çıkmaya başlar.
Sıvılar ve gazlar arasındaki diğer önemli bir fark ise; sıvıların ihmal edilecek seviyede
az, gazların ise yüksek oranlarda sıkıştırılabilmesidir. Sıkıştırılabilirlik, basıncın
değiştirilmesiyle maddenin hacminde meydana gelen değişimi ifade eder.
Sıvılarda iç çekim kuvveti katılara oranla zayıftır. Moleküller ortam içinde yavaş
hareket ederler. Bu nedenle sıvıların belirli bir hacmi olmasına karşın, belirli bir biçimi
yoktur. Moleküller arasındaki iç çekim kuvvetinin yok denecek kadar az olduğu gazlarda ne
belirli bir hacimden, ne de belirli bir şekilden söz edilemez. Konuldukları her kabı
doldururlar. Denge konumuna geçebilmeleri için katı çeperlerle sınırlanması gerekir.
Üzerindeki basınç kalktığında bir gaz sonsuza kadar genleşir. Bu nedenle gazlar hiçbir zaman
açık yüzey oluşturmazlar.
Maddelerin sıvı ve gaz fazlarının en az birini bünyesinde bulunduran akışkan için
çeşitli tanımlar yapılmakta olup, bu tanımlardan en uygun ikisi aşağıda verilmiştir:
Tanım 1: Durgun halde sıfır kayma gerilmesine; hareket halinde ise üzerine uygulanan
kuvvetle (kayma gerilmesiyle) orantılı şekil değiştirme hızına sahip olan maddelere akışkan
adı verilir.
Tanım 2: Kayma gerilmesi uygulandığında, sürekli olarak deforme olan (yer değiştiren)
maddedir. Deformasyonun gerçekleşmesi için kayma gerilmesinin büyük olması gerekmez.

1.2 Katı ile akışkan arasındaki fark

Üzerine uygulanan kuvvetler ve kayma gerilmesi ne kadar büyük olursa olsun şekil
değiştirmeyen ve noktaları arasında hiçbir bağıl hareket olmayan nesnelere, teorik anlamda
katı cisim denir. Uygulamada kullanılan gerçek katı cisimlerin birçoğunda ise, sabit kayma
gerilmesi karşılığında, belli bir şekil değişimini takiben deformasyon sona erer. Ancak
akışkan için durum tamamıyla farklıdır: akışkan kayma gerilmesi uygulandığı sürece yer

1
değiştirmeye devam eder. Bu nedenle akışkan ‘durgun halde kayma gerilmesine karşı
koyamayan madde’ olarak da tanımlanabilir.
F
t0 t1 t2
A

Şekil 1.1. Katı ile akışkan arasındaki temel fark

1.3 Akışkanlar mekani inin uygulama alanları

Durgun ve hareket halindeki akışkan davranışlarını inceleyen bilim dalıdır. Akışkan
içeren tüm sistemler akışkanlar mekaniğinin ilgi alanı içerisindedir. Genel olarak;
Yüksek hızlı hava hareketlerinin gerçekleştiği iklimsel olaylar (hortum, tayfun,
kasırga)
Tüm ulaşım araçlarının dizaynı (havacılık ve uzay araçları, deniz üstü ve altı ulaşım
araçları, otomobil ve diğer kara taşıtları)
Yüksek yada özel amaçlı bina ve köprüler (gökdelen, stadyum, asma köprüler)
Tüm hidrolik makineler ve HVAC ekipmanları
nsan organlarını besleyen yapılar (kan, böbrek, akciğer, suni organlar vs.)

hortum kasırga hava taşıtı

deniz altı taşıtları kan pompalama solunum cihazı

Şekil 1.2 Akışkanlar mekaniği uygulamalarından bazıları

2
1.4. Akışkanlar mekani i araştırma yöntemleri

Akışkanlar mekaniği araştırmalarında kullanılan yöntemler, Şekil 1.3’de gösterildiği

üzere, temel olarak üç farklı kola ayrılır: analitik, deneysel ve nümerik. Bu sınıflandırma aynı
zamanda çalışma alanlarını da belirler. Akışkanlar mekaniğinin gelişimi ağırlıklı bir şekilde
deneysel çalışmalara bağlıdır. Çünkü çok az gerçek akış yalnızca analitik metotlar
kullanılarak tamamen çözülebilir. Gerçek problemlerin çözümü, analiz ve deneysel bilgiler
içerir. Öncelikle, gerçek fiziksel akış durumu çözüm elde etmek için yeterince basit bir
matematiksel model ile yaklaşılır. Daha sonra analitik sonuçların kontrol edilmesi için
deneysel ölçümler yapılır. Ölçümlere dayanarak analizin incelikleri yerine getirilebilir.
Deneysel sonuçlar bu tasarım işleminde gereklidir. Uygun deneysel verilerin analizi yapılıp
dikkatlice incelenmeden geliştirilen deneysel dizaynların genelde maliyeti pahalı, performansı
zayıf ve kalitesi düşük olur. Diğer yandan laboratuardaki deneysel çalışmalar hem çok zaman
alır hem de pahalıdır. Son yıllarda bilgisayar ve bilgisayar yazılımlarında sağlanan hızlı
gelişmelere paralel olarak, birçok akışkanlar mekaniği probleminin karmaşık modellenmesi
ve ortaya çıkan denklemlerin nümerik olarak çözümü mümkün hale gelmiştir.

a) analitik akışkanlar mekaniği (AFD) b) deneysel akışkanlar mekaniği (EFD)

c) nümerik akışkanlar mekaniği (CFD)

Şekil 1.3 Akışkanlar mekaniği temel çalışma alanları

1.5 Akışkanlar mekani ine katkı sa layan bilim insanları

Akışkanlar mekaniği bilime katkı sağlamış bazı bilim insanlarına ait resimler Şekil
1.4’de gösterilmiştir. Akışkanlarla ilgili bilinen ilk çalışmalar Archimedes (MÖ 285-212)
tarafından yapılmıştır. Archimedes suyun kaldırma kuvvetinden hareketle, akışkanlar için bir
takım hesaplama yöntemleri geliştirmiştir. Ancak, akışkanlarla ilgili esas gelişmeler
Rönesans’tan sonra olmuştur. Akışkanlar mekaniğinde en önemli gelişmeyi Leonardo da

3
Vinci (1452-1519) yapmıştır. Vinci, tek boyutlu-sürekli akış için süreklilik denklemini
çıkararak dalga hareketleri, jet akışları, hidrolik sıçramalar, eddy oluşumu ve sürüklenme
kuvvetleri hakkında bilgiler vermiştir. Newton’un (1642-1727) yerçekimi kanununu
bulmasından sonra yerçekimi ivmesi de hesaplara katılmıştır.

Archimedes Newton Leibniz Bernoulli Euler

(C. 287-212 BC) (1642-1727) (1646-1716) (1667-1748) (1707-1783)

Navier Stokes Reynolds Prandtl Taylor

(1785-1836) (1819-1903) (1842-1912) (1875-1953) (1886-1975)

Şekil 1.3 Akışkanlar mekaniği biliminin önemli insanları

Sürtünmesiz akışlarda en önemli gelişmeleri Daniel Bernoulli (1700-1782), Leonard

Euler (1707-1783), Joseph-Louis Lagrange (1736-1813) ve Pier Simon Laplace (1749-1827)
yapmışlardır. Euler şimdi Bernoulli denklemi olarak bilinen bağıntıları ilk geliştirendir. Açık
kanal akışları, boru akışları, dalgalar, türbinler ve gemi sürüklenme katsayıları üzerinde
Antonie de Chezy (1718-1789), Henri Pitot (1695-1771), Wilhelm Eduard Weber (1804-
1891), James Bicheno Françis (1815-1892), Jean Louis Marie Poiseuille (1799-1869)
yaptıkları deneysel çalışmalarla akışkanlar mekaniğinin geliştirilmesinde önemli katkılarda
bulunmuşlardır. William Froude (1810-1879) ve oğlu Robert (1846-1924) modelleme
kanunlarını geliştirmesinden sonra, Lord Rayleigh (1842-1919) boyut analizi tekniğini ve
Osborne Reynolds (1842-1912) klasik boru deneyini (1883) geliştirerek akışkanlar
mekaniğinde çok önemli olan boyutsuz sayıları bulmuşlardır.
Henri Navier (1785-1836) ve George Stokes (1819-1903) Newtonian akışlara
sürtünme terimlerini de ilave ederek, bütün akışları analiz etmede başarıyla uygulanan ve
günümüzde Navier-Stokes denklemleri olarak bilinen momentum denklemlerini bulmuşlardır.
Ludwig Prandtl (1875-1953) yüzeye yakın yerlerde sınır tabakanın (1904) etkili olduğunu
onun dışında ise sürtünme kuvvetlerinin olmadığı durumlarda Bernoulli denkleminin
uygulanabileceğini göstermiştir. Aynı şekilde çok geniş teorik ve deneysel çalışmalar Thedore

4
von Karman (1881-1963) ve Geofrey Taylor (1886-1975)’un yanında pek çok araştırmacı
tarafından da yapılmış ve yapılmaktadır.

1.6 Akışkanlar mekani inde kullanılan temel denklemler

Akışkanlar mekaniği problemlerinin çözümünde temel ve yardımcı (bünye)
denklemleri olmak üzere çeşitli denklemler kullanılır. Temel denklemler aşağıda
belirtilmiştir:
i) Kütlenin korunumu – Süreklilik denklemi
ii) Newton’un ikinci hareket kanunu
iii) Açısal momentum ilkesi
iv) Termodinamiğin I. Kanunu
v) Termodinamiğin II. Kanunu
Söz konusu temel denklemlerin problem çözümü ve araştırmalarda kullanımlarıyla ilgili
bilinmesi gerekli bazı hususlar şulardır:
i) Bir problemi çözmek için yukarıdaki denklemlerin tümüne ihtiyaç olmayabilir.
ii) Bazı problemler için ek hal yada bünye denklemleri gerekli olabilir (Örneğin ideal gaz
denklemi)
iii) Bu temel denklemler, akışkanlarla ilgili problemleri çözerken uygun bir şekilde
formüle edilir.
iv) Akışkanlar mekaniğinde analitik çözümü bulunmayan birçok basit problem söz
konusu olup, bu durumda nümerik çözüm kullanılır.
v) Akışkanlar mekaniğinde analitik ve nümerik çözüm dışında bazı problemler deneysel
olarak çalışılır. Akış deneylerinde kullanılan her ölçüm aletinin doğruluk derecesi
sınırlı olup, deneysel datalarda hata analizi büyük önem taşır.

1.7 Akışkanlar mekani i problemlerinin analizi

1.7.1 Sistem ve Kontrol Hacmi

i) Sistem:
Sabit ve tanımlanabilir kütlesi bulunan ve çevresinden sınırlarıyla ayrılabilen bir seçim
bölgesidir. Sınırlar sabit yada hareketli olabilir. Ancak sınırlardan kütle giriş-çıkışı
gerçekleşmez.
ii) Kontrol hacmi (ve yüzeyi):
Akışkanlar mekaniği genellikle kompresör, türbin, boru hattı gibi cihazlardaki akışkan
hareketlerini incelediğinden; içerisine akışkan giriş-çıkışı olan, uzayda seçilmiş bir hacmi
dikkate almak daha uygundur. Kontrol hacmi uzayda keyfi olarak seçilmiş, içerisine doğru

5
akış olan bir hacimdir. Kontrol hacminin geometrik sınırları kontrol yüzeyi olarak adlandırılır.
Kontrol yüzeyi gerçek yada hayali, hareketli yada hareketsiz olabilir.

(a)

(b)

Şekil 1.4 a) sistem, b) kontrol hacmi ve yüzeyi

1.7.2 Diferansiyel ve integral yaklaşım

i) Diferansiyel Yaklaşım:
Akışın noktasal olarak detaylı analizi gerektiğinde çok küçük (sonsuz küçük) bir bölgesi
üzerinde yapılan analizdir.
ii) İntegral Yaklaşım:
Akış ile ilgili noktasal analizin gerekli olmadığı, akışın toplam davranışının önemli olduğu
cihazlarda kullanılır. Sonlu sistem ve kontrol hacmi üzerinde yapılan integrasyon ile analitik
sonuca daha kolay ulaşılabilir.

1.7.3 Lagrangian ve Eulerian yaklaşım

Şekil 1.5 Sistemin kütle merkezinin, sabit bir koordinat sistemine kıyasla ‘r’ pozisyonları

6
i) Lagrangian yaklaşım:
Akış içerisinde bulunan kütlesi tanımlanabilir bir partikülün takip edilmesi esasına dayanan
bir metottur.
~
r r dV d 2~
r
F ma m m
dt dt 2
ii) Eulerian yaklaşım:
Partiküllerin çok sayıda olduğu ve izlenmesinin mümkün olmadığı hallerde, seçilen akış
alanını sürekli ortam kabul ederek, akışı koordinat ve zamanın fonksiyonu olarak inceleyen
yaklaşımdır.
r ~ ~ ~ ~ ~
r DV V V V V
F ma m u w
Dt t x y z
Önemli notlar:
Langrangian yaklaşımında her bir partikül için ayrı bir denklem gereklidir.
Eulerian yaklaşımında akış bir alan olarak tanımlanır ve bu akış alanı yer ve zamanın
sürekli bir fonksiyonu olarak ifade edilir. Bu durumda tüm akış ile ilgili bilgi bir
denklemle ifade edilebilir.

1.8 Yüzey gerilimi ve kılcallık (kapilarite)

Madde moleküllerini birbirine bağlayan kohezyon özelliğine ek olarak, akışkan
moleküllerinin diğer madde moleküllerine tutunma özelliğini sağlayan adezyon özelliği de
mevcuttur. ster katı, ister sıvı, isterse gaz hâli olsun bir maddenin atomları arasında
birbirlerine karşı kuvvet etkileşimleri vardır. Aralarında uygun bir mesafe bulunan iki atom
arasında çekme kuvveti tesirlidir. Eğer iki atom, bu çekme kuvvetinin tesiri ile birbirine çok
fazla yaklaşırsa bu defa birbirlerini itmeye başlarlar. tme ve çekme kuvvetlerinin
dengelendiği mesafede atomlar en kararlı konumlarında bulunur.
Bir atomu kararlı konumundan ayırmak, yani diğer atoma yaklaştırmak veya
uzaklaştırmak için enerjiye ihtiyaç vardır. Gereken bu enerji miktarı katı madde atomları için
büyük, sıvılar için küçük, gazlar için ise ihmal edilebilecek kadar azdır. Böylece katı madde
katılığını muhafaza eder, sıvılar ise moleküller arası kuvvetlerin gaz hâlinden oldukça büyük
olması sebebiyle, katılar gibi hacimlerini muhafaza eder, fakat akışkan bir özellik kazanırlar.
Bir maddenin atomları arasındaki bu çekme kuvvetlerine kohezyon adı verilir. Atomlar arası
kuvvetler sadece aynı madde içerisinde tesir göstermezler. Bir maddenin atomu ile diğer bir
maddenin atomu arasında da çekme kuvvetleri mevcuttur ve buna da adezyon adı verilir.

7
 Kohezyon ve adhezyon kuvvetleri, bir sıvının, bulunduğu ortamdaki davranışını
belirler. Sıvının kohezyonu, bulunduğu kabın uyguladığı adhezyondan büyükse, sıvı,
bulunduğu kabın çeperlerine yapışamaz, yani kabı ıslatmaz. Bu duruma en iyi örnek cıvadır.
Kohezyonu çok yüksek olan cıva bir cam kaba konulduğunda, camın çeperlerine yapışmaz.
Bir cam kaba konulan suyun kohezyonu kabın uyguladığı adhezyondan küçük kalır. Böylece
su cama yapışır ve camı ıslatır.

< 90º > 90º

Şekil 1.6 Adezyon, kohezyon ve ıslatma yeteneği

i) Yüzey Gerilimi:
Sıvının içindeki moleküller üzerine etkiyen çekim kuvvetlerinin bileşkesi sıfır olduğu
halde sıvı yüzeyindeki moleküller sıvı içine doğru çeken net bir kuvvetin etkisi altındadır.
Yüzeyi küçültmeye çalışan bu kuvvetleri yenmek için dışarıdan sıvıya enerji vermek
gerekmektedir.
Tanım 1: Sabit sıcaklık ve basınçta birim sıvı yüzeyini büyütmek için gereken iş miktarıdır.
Tanım 2: Yüzey gerilimi bir sıvı yüzeyindeki birim uzunluğu dikme keserek ikiye ayırmak
için gereken kuvvete eşit bir büyüklüktür.
Tanım 3: Yüzey içerisinde herhangi bir hat boyunca birim uzunluk başına düşen moleküler
çekim kuvveti yoğunluğudur.
F kuvvet N
........... .........
L uzunluk m
Örnek değerler:
temiz hava – su için 0,073N / m ; temiz hava – civa için 0,48 N / m

8
 P.πR 2 .2πR
2
P Pi Pd
R

Şekil 1.7 Kesilmiş bir sıvı damlacığı üzerine etkiyen kuvvet dengesi

ii) Kılcallık (kapilarite) Etkisi

nce bir boru içerisindeki su; boru çeperleri tarafından çekilerek, adhezyonun sıvı
ağırlığı ile dengelendiği noktaya kadar yükseltilir. nce bir boru içerisindeki cıva sütununda
ise durum tam tersidir. Yani bir alçalma söz konusu olup, tesir eden bileşke kuvvet ise aşağı
doğrudur. Bu olaya kapilarite (kılcallık) tesiri denir.

civa

Şekil 1.8 Su ve civa için kılcallık etkisi

Şekil 1.8’de kuvvet dengesinden (sıvı sütununun ağırlığı = yüzey gerilme kuvveti)
yükselme (alçalma) miktarı ‘h’ tespit edilebilir:
.(2πR). cos .(πR 2 h)
Rh 2 cos
h
2 cos R

9
1.9 Buharlaşma basıncı ve kavitasyon
Buharlaşma basıncı; sıvının buharlaştığı ve kendi buharı ile dengede olduğu basınçtır.
Akış nedeniyle sıvının basıncı, buharlaşma basıncının altına düştüğünde, sıvı akış içerisinde
buharlaşma eğilimine girer ve bu olaya kavitasyon denir. Akış kaynaklı kaynamayı, yani
kavitasyonu tanımlayan boyutsuz sayı,
Pa Pv
Ca
1
V2
2
şeklindedir. Denklemde; ‘Pa’ akış (ortam) basıncını, ‘Pv’ buharlaşma basıncını, ‘V’ ise
karakteristik akış hızını göstermektedir.

Şekil 1.9 Su için buharlaşma sıcaklığı ve basıncı arasındaki ilişki

1.10 Akışkanın hız alanı

~ ~
Sürekli ortam kabulünden hareketle, bir noktadaki ani akışkan hızı V V ( x, y, z , t ) ile
~ ~ ~ ~
gösterilebilir. Hız bir vektör olduğundan V u i vj wk yazılabilir. Bu durumda
u , v, w f ( x, y, z, t ) olur.
i) Kararlı Akış
Eğer akışkanın hiçbir bölgesinde akışkan özelliklerinde bir değişim olmazsa bu
durumda akış kararlı akış adını alır. Herhangi bir akışkan özelliği ise, kararlı akış şartı,

0
t
şeklindedir.
Örnek:
~
~ V
0 ; V 0
t t

10
ii) Üniform akış ve akış alanı
Eğer hız akışa dik yönde sabit kalıyorsa akış üniform akış olarak adlandırılır. Eğer hız
vektörü bütün koordinatlardan bağımsız olarak tüm akış alanı içerisinde sabit yön ve şiddete
sahip ise akış alanı üniform olarak adlandırılır.
Örnek:

iii) Bir, iki ve üç boyutlu akış:

Bir akış, hız alanını tanımlamak içi gerekli koordinat sayısına göre bir, iki yada üç
boyutlu akış adını alır. Bir ve iki boyutlu akış aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir. Üç boyutlu
akış tipinde ‘z’ yönünde de hız profilinde değişim görülür.
Örnek:
~ ~
V V ( x, y , z , t ) …... Üç boyutlu kararsız akış
~ ~
V V ( x, y , t ) …….. ki boyutlu kararsız akış
~ ~
V V ( x, t ) ……… Bir boyutlu kararsız akış
~ ~
V V ( x) ………...Bir boyutlu kararlı akış

Şekil 1.10 Bir-boyutlu ve iki-boyutlu akışlar

1.11 Akışkanın stres (gerilme) alanı

Yüzey kuvvetleri; bir cismin sınırlarına direkt temas ile etki eden kuvvetler olup,
akışkan partikülü üzerinde bir gerilme oluştururlar (örneğin; normal ve kayma gerilmesi).
Diğer taraftan, akışkan hacmi içerisine etki eden ve fiziksel bir temas gerektirmeyen hacimsel

11
kuvvetler de söz konusudur (örneğin yerçekimi ve elektromagnetik kuvvetler). Ancak bu
kuvvetler bir gerilmeye sebep olmazlar.

Şekil 1.11 Akışkan partikülüne etkiyen normal ve teğetsel kuvvetler

Fn
n lim A 0 Normal gerilme
A
Ft
lim A 0 Kayma gerilmesi
A

Gerilme için işaret kuralı:

Yüzeyin normali koordinat yönündeyse yüzey pozitif, aksi halde negatiftir. Yüzeyin normali
ve stres bileşeninin her ikisi de pozitif yada negatif ise stres işareti pozitiftir.

Şekil 1.12 Akışkan partikülünün ‘x’ yüzeyine etkiyen kuvvetler ve gerilme alanı

1.12 Sürekli ortam kabulü

Tüm akışkanlar sabit harekete sahip moleküllerden oluşur. Ancak mühendislik
uygulamalarının büyük çoğunluğunda birçok molekülün oluşturduğu ortalama ve
makroskobik etkilerle ilgilenilir ve yapılan ölçümlerde bu etkilerin sonucunu verir. Bu

12
nedenle biz genellikle akışkanı sonsuz olarak parçalara ayrılabilen sürekli bir ortam olarak
kabul edip, moleküllerle tek tek ilgilenmeyiz.
Örneğin, aşağıdaki şekilde sol tarafta gösterilen C(x0,y0,z0) noktasındaki yoğunluğun
doğru tespiti için seçilen V hacmi yeterince küçük olmalıdır. Ancak sağ tarftaki şekilde
görüldüğü gibi V’limitinin altında keskin dalgalanmalar sözkonusu olacağından hacim
küçüklüğünün de bir sınırı vardır. Bu sınır V’ ile gösterilmiştir. Bu şartlarda C noktasındaki
yoğunluk ;
m
lim
V V' V
olarak tanımlanır. Yoğunluk diğer noktalarda da C noktasında olduğu gibi tanımlandığında bu
bir yoğunluk alanı oluşturur. Yani söz konusu süreklilik özelliği diğer noktalarda da geçerli
olacak şekilde hesaplama yapılır. Böylece, yoğunluk koordinat ve zamanın fonksiyonu olarak
= ( x,y,z,t) şeklinde ifade edilebilir.

a) b)
m
lim
V V' V
m
V

V’

Şekil 1.13 Sürekli ortam kabulüne esas yaklaşım

1.13 Viskozite
Hareket halindeki bir akışkan, hareketi süresince temasta olduğu katı ve akışkan
ortamına enerji kaybederek, yavaşlar ya da durgun hale ulaşır. Akışkanın çevresindeki ortama
sürtünme yolu ile kaybettiği enerji sonucunda, hızının yavaşlaması ya da sıfıra inmesine
neden olan fiziksel özelliğine viskozite ismi verilmektedir. Viskozite bir akışkanın tüm
partikülleri için aynı derecede etkili olmakla birlikte, akış sırasında etkisinin en fazla olduğu
bölgeler, katı cisim cidarına yakın olan bölgelerdir.

13
 Şekil 1.14’de gösterilen alt yüzeyi sabit-üst yüzeyi hareketli paralel iki levha arası
akışta; akışkanının hareket esnasında uğradığı şekil değiştirme hızı (deformasyon oranı),
levhaların hızlarında ortaya çıkacak olan farklılık olduğundan, aşağıdaki bağıntılar yazılabilir:
d
lim t 0 …………………….deformasyon oranı
t dt
Fx dFx
yx lim ………………...kayma gerilmesi
Ay 0
Ay dA y

u
L y u t …….şekil değiştirme (deformasyon) miktarı.
t y

d du du
Diğer taraftan, lim t 0 olduğundan deformasyon oranı için & yazılabilir.
y 0 dt dy dy

Şekil 1.14 Paralel iki levha arası akış

Viskozite, gerilme ile deformasyon oranı arasındaki ilişkiyi belirleyen özelliktir.

Viskozite büyük ise, akışkan strese karşı daha fazla direnç gösterir. Dolayısıyla kayma
gerilmesi ile viskozite arasındaki ilişki doğru orantılı olacak şekilde; yx ifadesiyle

belirtilir. Bu ifadede, ‘μ’ ‘dinamik (mutlak) viskozite’ yi göstermektedir. Dinamik viskozite

boyutu ve kullanılan birimler aşağıda verilmiştir:
m
Boyut :
Lt
kg g
Birimler : Pas , Poise
ms cm.s
Akışkanlar mekaniğinde ayrıca, v / bağıntısıyla tanımlanan kinematik viskozite
büyüklüğü söz konusudur. Su ve hava için normal koşullarda (P=0.98 bar ve T =288 K)
belirlenen viskozite değerleri aşağıda belirtilmiştir:

x103 (Pa.s) x105 (m2/s)

Su 1.14 0.114
Hava 0.0181 1.45

14
1.14 Viskozitenin Sıcaklıkla De işimi
Gerçekte ( P, T ) olmasına karşın, / P 0 olduğundan, (T ) kabul
edilir. Gazların viskozitesi sıcaklıkla artarken, sıvılarınki sıcaklık ile düşer.
i) Gazlar için viskozite-sıcaklık ilişkisi:

T / T0 n .........................................................Kuvvet Yasasi
3/ 2
T/T0 T0 S
0 ..........................................Sutherland Yasasi
T S

0 : Bilinen sıcaklıktaki viskozite

n, S : Deneysel olarak tespit edilen sabitler
Örnek:
Hava için…….. n=0.7, S = 110 K, T0=273.15 K

ii) Sıvılarda viskozite – sıcaklık ilişkisi:

2
T0 T0
ln a b c
0 T T
Örnek:
Su için……..a = -1.94, b = -4.80, c = 6.74, T0 = 273,16 K

1.15 Newtonyan (basit) akışkanlar

Kayma gerilmesi ile şekil değiştirme oranı arasında doğrusal (lineer) ilişki bulunan,
yani viskozitesi deformasyon oranıyla değişmeyen akışkandır (su, hava, gliserin vs.).
du
yx
dy

Örnek: Paralel levhalar arası akış ( kayma gerilmesi – şekil değiştirme ilişkisi)
du
dy
du V 0 V V
y 0 u 0; c1 0 u( y) y
dy h 0 h h
V
u( y) y c1
h
V
sabit
h

15
1.16 Newtonyan olmayan (kompleks) akışkanlar
Kayma gerilmesi ile şekil değiştirme (deformasyon) oranı arasında doğrusal (lineer)
ilişki bulunmayan akışkanlardır. Newtonyan olmayan akışkanların sınıflandırmasına ait şema
Şekil 1.15’de gösterilmiştir.
i) Üs kanunu (power-law) ile ifade edilen akışkanlar (Solüsyon, süspansiyon, çikolata, ayran)
Bu tür akışkanlar için viskozite ile deformasyon oranı arasındaki ilişki bir üs
katsayısının (n) fonksiyonu olarak verilir.
n n 1 n
du du du
yx k yx k
dy dy dy

du
yx &
dy
n 1
du
k ................efektif viskozite
dy
Denklemde k=μ istikrarlılık indeksi, n ise akış davranış indeksi olarak isimlendirilir. ‘n’
indeksinin farklı değerleri akışkan türünü belirler:
n=1 : Newtonyan akışkan
n < 1 : Viskozitesi azalan (sanki-plastik, shear-thinning) akışkan
n > 1 : Viskozitesi artan (dilatant, shear-thickening) akışkan

ii) Bingham plastik akışkanlar (diş macunu, ketçap, magarin, kozmetik krem )
du
yx y p
dy

Şekil 1.15 Newtonyan olmayan akışkanlarda kayma gerilmesi ve viskozitenin deformasyon

oranı ile değişimi

16
iii) Viskoelastik akışkanlar (polimerik solüsyonlar ve eriyikler)
Akışkana uygulanan stres kaldırıldığında, belli bir zaman gecikmesi ile ilk şekline dönen ve
hafızası bulunan akışkanlardır.

iv) Zamana bağlı akışkanlar (boya, tutkal)

Akışkan viskozitesinin zamanla azaldığı ya da arttığı akışkanlardır.

Şekil 1.16 Zamana bağlı olarak viskozitesi değişen akışkanlar

1.17 Akışkan hareketlerinin tanımlanması ve sınıflandırılması

Akışkan hareketinin sınıflandırılmasına yönelik şema Şekil 1.17’de gösterilmiştir.

sbt >0
Viskoz
Sıkıştırılabilir
1 2

= sbt =0
Viskoz
Sıkıştırılamaz olmayan

3 4

Dahili Harici
Laminar Türbülanslı

Şekil 1.17 Akışkan hareketinin sınıflandırılması

17
1.17.1 Sıkıştırılabilir ve Sıkıştırılamaz Akışlar
Eğer bir akışta yoğunluk değişimleri ihmal edilebiliyorsa akış sıkıştırılamaz, ihmal
edilemiyorsa sıkıştırılabilir akış olarak adlandırılır. Genellikle sıvılar sıkıştırılamaz, gazlar ise
sıkıştırılabilir akışkanlar olarak değerlendirilse de, her ikisi içinde bazı istisnalar söz
konusudur. Temel kriter Mach sayısı olup,
V
Mach = Ma = 0.3 ise
C
akış sıkıştırılamaz olarak kabul edilir (V:akışkan hızı, C: yerel ses hızı). Mach Sayısı,
özellikle yüksek hızlı gaz akımlarında büyük bir öneme sahiptir. Tanımı, Ernst Mach ve oğlu
Ludwig Mach tarafından 1889 da yapılmıştır.

Not: Bu kitapta verilen akışkanlar mekaniği problemlerinde aksi belirtilmedikçe

sıkıştırılamaz akışlar göz önüne alınacaktır.

1.17.2 Viskoz ve Viskoz olmayan Akışlar

Bir akışta viskozite etkisi ihmal edildiğinde akış ‘viskoz olmayan akış’ adını alır.
Akışkan viskozitesinden dolayı, yüzey ile akışkan arasında bir hız (hidrodinamik) ve sıcaklık
(termal) sınır tabakası oluşur.
Örnek olmak üzere, aşağıdaki şekilde düz levha üzeri (laminar) bir akışta hız sınır
tabakasının, levha uzunluğu boyunca nasıl geliştiği gösterilmiştir. Levhanın ‘ U ’ sabit
hızıyla akan bir akışkan içine konulması halinde, levhaya değen parçacıkların hızı yapışma
sonucu sıfır olur. Böylece cidara yakın yerlerde hızın, sıfırdan U değerine ulaştığı ince bir
tabaka oluşur. Bu tabakaya 1904 de Prandtl tarafından hidrodinamik sınır tabaka ismi
verilmiştir. Levhanın ucunda sıfır olan sınır tabaka kalınlığı akış yönünde giderek artar.

Şekil 1.18 Düz levha üzeri (laminar) akışta sınır tabakanın gelişimi

Silindir üzeri akışta da viskozite etkisini gösteren akım çizgileri aşağıdaki şekilde
gösterilmiştir.

18
 (a) (b)

Şekil 1.19 Silindir üzeri akış; a) viskoz akış, b) viskoz olmayan akış

Şekilde bulunan bazı teknik terimlerin kısa tanımları şu şekildedir:

Ayrılma noktası (seperation point):
Bir cisim üzerinden akışta cismi geçen akışkanın hareket etmesine karşı koyacak derecede
karşı basınçla karşılaştığı nokta olup, akış bu noktada katı cisim yüzeyinden ayrılır.
Sürüklenme kuvveti (drag force):
Akış yönündeki net kuvvete verilen isimdir
Basınç sürüklenmesi (pressure drag):
Ayrılma noktası bulunan akışlarda, akış yönünde oluşan dengelenmemiş basınç kuvvetleri
sonucu cisme etkiyen kuvvettir.
Düşük basınç bölgesi (wake):
Sınır tabaka ayrışması sonucu cismin arka bölgesinde ortaya çıkan çok düşük basınca sahip
bölgedir. Bir cisim üzerindeki ayrışmış akışlarda ortaya çıkan bu bölge ne kadar büyük ise,
cisme etkiyen basınç sürüklenmesi de o kadar büyük olur.
Örnek uygulama:
Özellikle uçak gövdesinin tasarımında wake önleme yada azaltma için, aşağıda gösterilen
akım çizgilerine uyumlu geometri (Streamlining Object) kullanılır.

Not: Akış ayrılması dahili akışlarda da kanal geometrisinde ani ve hızlı değişimler sonucu
ortaya çıkar.

19
1.17.3 Laminar ve Türbülanslı Akışlar
Viskoz akışlarda, akışın karakterine bağlı olarak iki tür akış bölgesi/ türü söz
konusudur. Laminar akışta, akış yapısı, akış tabakalarının hareketi ile tanımlanır. Komşu
tabakalar birbirlerine karışmaz ve tek bir çizgi halinde hareket ederler. Türbülanslı akışta ise,
akış yapısı rastgele üç boyutta hareket eden partiküllerle tanımlanır. Hız dalgalanmaları
nedeniyle tabakalar arası momentum transferi söz konusudur. Her iki akış karakterini yansıtan
şematik çizimler aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.
Akım karakterinin bir cismin üzerinde hangi bölgelerde laminar, hangi bölgelerde
türbülanslı olduğu, cismin üzerine etkiyecek taşıma ve sürükleme kuvvetlerinin bilinmesi
açısından önemlidir. Çünkü laminar bölgede akım, bazı basit modellemeler yardımı ile
açıklanabilir ve birçok davranış özellikleri önceden kestirilebilir iken, türbülanslı akım
bölgesinde herhangi bir basit modelleme yöntemi henüz bilinmemektedir. Bu nedenle laminar
olan ve olmayan akımlar için kullanılan sayısal ve deneysel yöntemler birbirinden çok
farklıdır.

Şekil 1.20 Laminar ve türbülanslı akışlarda akım çizgileri ve hız-zaman grafikleri

1.17.4 Dahili ve Harici Akışlar

Eğer akış tamamen katı yüzeylerle çevrili ise akış “dahili” yada “kanal” akış adını alır.
Dahili akış durumunda eğer kanal yüzeylerinden biri yerine sabit basınçta bulunan serbest bir
yüzey söz konusu ise, akış serbest yüzeyli akış adını alır (örneğin; nehir akışları, sulama

20
kanalları vs). Harici akış ise, sınırlanmamış akış içerisinde bulunan katı cisimlerin üzerinden
gerçekleşen akıştır.
Not: Dahili ve harici akışların her ikisi de laminar – türbülanslı – sıkıştırılabilir ve
sıkıştırılamaz olabilir.

Önemli notlar:
a) Sıkıştırılamaz boru içi akışta, akış hareketleri Reynolds (Re) sayısı ile belirlenir.
VD
Re 2300 Akış laminar

b) Düz yüzeyli levha üzeri akışta, akışın karakterini belirleyen Re;

U x 5
Re 5.10 Akış laminar

c) Dahili sıkıştırılabilir akış için Mach sayısı uygun kanal dizaynında oldukça önemlidir.
< 1 Sub-sonik akış
V
M = 1 Sonik akış
C
> 1 Süpersonik akış

1.18 Akış Çizgileri

i) Yörünge Çizgisi (pathline)

Bir akışkan partikülünün belirlenmiş zaman aralığında çizdiği yoldur. Yörünge
çizgisini belirlemek için işaretlenmiş bir partikül takip edilerek fotoğraflanır.
Not:
Yörüngenin düzlemsel koordinatlardaki diferansiyel denklemi:
u, v, z : f(x,y,z,t) olmak üzere,
dx/u= dy/v= dz/w= dt
Çözüm için ilk şartlar:
t = t0 da x = x0, y = y0, z = z0
Yörünge eğrilerinin çözümü:
x = x(x0, y0, z0, t), y = y(x0, y0, z0, t), z = z(x0, y0, z0, t)
şeklindedir.

21
ii) Akım Çizgisi (streamline)
Belirlenmiş bir anda akış alanı içerisinde her noktadaki hız vektörlerine teğet olan çizgilerdir.
Akım çizgisi her noktada hız vektörüne teğet olduğundan bu çizgilere dik yönde akış
oluşamaz.
Not:
Akım çizgisinin düzlemsel koordinatlardaki diferansiyel denklemi:
u,v : f(x,y) olmak üzere,
dx/u= dy/v
Akım çizgisi eğrilerinin çözümü:
(x,z)=c , (c: sabit)
Akım çizgisi eğrilerinin eğimi:
dy/dx= v/u
şeklindedir.

iii) Zaman Çizgisi (timeline)

Bir akış alanı içerisinde birbirine komşu partiküller seçilmiş bir anda işaretlendiğinde oluşan
çizgidir. Akış alanı ile ilgili detaylı bilgi için farklı anlarda bu çizginin belirlenmesi gerekir.

iv) Yı ılma çizgisi (streakline)

Seçilen bir nokta yada bölgede belli zaman aralığında geçen tüm akışkan partiküllerinin
fotoğraflanması sonucu oluşan çizgidir.
Not : Kararlı akışta yörünge çizgisi, akım çizgisi ve yığılma çizgisi aynı eğriyi verir.
(a) (b)

Şekil 1.21 a) zaman çizgileri, b) yığma çizgisi belirleme yöntemi (streakline photography)

1.19 Deney verilerindeki belirsizliklerin hesaplanması

P P( x1, x2 , x3 , x4 ...........xn )
P : Hesaplanması istenilen parametre
x1, x2, x3,...xn : P’yi etkileyen değişken

22
x1 x1 x1 x1 : Belirsizlik
P’ deki toplam belirsizlik formülü;
2 2 2 1/ 2
P P P
P X1 X2 .......... Xn
X1 X2 Xn

P genellikle diğer değişkenlerin kuvvetleri cinsinden ifade edilebilir.

P
P C. X1n1 . X 2 n2 ................ C.n1. X1n1 1. X 2 n2 ......
X1
X1 P P n1P
. P
n1 X1 X1 X1
Bu durumda 1. terim
X1
n1 P
X1
olacaktır. P’deki boyutsuz ya da yüzdesel belirsizlik ise;
2 2 2 2 1/ 2
P X X2 X3 Xn
n1 1 n2 n3 ....... n n
P X1 X2 X3 Xn

denklemi ile hesaplanabilmektedir.

1.20 SI birim sistemi

Fiziksel büyüklük
Bir sistemin ölçülebilir özelliğidir. Yani fiziksel nesnelerin,olayların ve hallerin ölçülebilen
özellikleridir.
Birim
Fiziksel büyüklüğün keyfi olarak seçilen ölçü değerini belirler.
Boyut
Fiziksel büyüklüğün uluslararası standartlarca kabul edilmiş olan ilişkisini gösteren bir
değerdir.
Örnek:
P = 80 W ifadesinde; P fiziksel büyüklük, 80 miktar, W ise keyfi seçilmiş birimdir.
Boyut kavramını örneklerle açıklamakta fayda vardır:
mLL
İs FL T2 mL2
Güç = = …………………………..gücün boyutsal ifadesi
Zaman T T T3

23
Bazı fiziksel büyüklüklerin sembol ve boyutları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Fiz.büy. Sembol Boyut

Uzunluk L L
Alan A L2
Hacim V L3
Zaman t T
Hız V LT-1
vme a LT-2
Kütle m m
Enerji ve ş E ML2T-2
Basınç P ML-1T-2
Özgül hacim L3/m
Hacimsel debi Q L3/t

SI birimleri:
Temel SI birimleri, Türetilmiş SI birimleri ve Yardımcı SI Birimleri olmak üzere 3 kısımda
incelenebilir. Temel birimler ;

Uzunluk metre (m)

Kütle kilogram (kg)
Zaman saniye (s)
Sıcaklık Kelvin (K)

olarak verilmekte olup, tüm fiziksel büyüklüklere ait birimler bu temel birimler yardımıyla
türetilebilirler. Türetilmiş SI birimlerine bazı örnekler aşağıda verilmektedir:

Hız m/s
vme m/s2
Kütlesel Debi kg/s
Hacimsel debi m3/s
Kuvvet kg. (m/s2) = Newton (N)
Enerji N.m = Joule (J)
Güç J/s = Watt (W)
Basınç N/m2 = Pascal (Pa)
Özgül ısı J/kgK
Isı iletim katsayısı W/mK
Isı taşınım katsayısı W/m2K

Yardımcı SI birimleri ise,

Düzlem açısı Radyan (rad )

Hacim açısı Steradyan

şeklinde tanımlanmıştır.

24
SI birimlerinin üst katları
Çarpım Faktörü Önek Adı Simge

1018 Exa E
1015 Peta P
1012 Tera T
109 Giga G
106 Mega M
103 Kilo k
102 Hekto h
101 Deka da
SI birimlerinin ast katları
Çarpım Faktörü Önek Adı Simge

10-18 Atto a
10-15 Femto f
10-12 Piko p
10-9 Nano n
10-6 mikro
10-3 Mili m
10-2 Santi cm
10-1 Desi d
Birim Dönüşüm Tabloları

Akışkanlar mekaniği dersi birim dönüşümlerinin en çok kullanıldığı derslerin

başında gelmektedir. Bir çok sorunun çözümünde birim analizi ön plana çıkmakta ve birim
analizi yapılmadığı takdirde sorunun çözümü yapılamamaktadır. Bu nedenle birim
dönüşümlerinin iyi öğrenilmesinde çok büyük bir fayda vardır. Aşağıda en çok kullanılan bazı
birimlerin dönüşümleri verilmiştir:
1 N = 1 kg m / s2 1 kp / cm2 = 9, 8067 x 104 Pa
1 h = 3600 s 1 Torr = 1,332 x 102 kpa
kgm 1 kg 1 mm-Hg = 1,332x102 Pa
1 Pa = 1N / m2 = 1 1 1 m2 = 104 cm2 = 106 mm2
s2 m2 s2m
1 m3 = 103 lt = 1 dm3
5 kg
1 bar = 105 Pa = 10 1 kilopound = 1 kp = 9, 8065 N
s2m 1 dyne = 10 -5 N
kgm kgm 2 1 erg = 10 –7 J
1 J = 1Ws = 1 Nm = 1 2 m 1 2
s s 1 dyn cm = 10 -7 J
J Nm kgm 1 kg 2 1 kcal = 4, 1868 x103 J
1W=1 1 1 2 m 1 3 1 kWh = 3,6 x 106 J
s s s s s 1 kpm = 9,8067 J
5 2
1 bar = 10 pa = 10 kpa 1 Btu = 1,0551 x 10 3 J
1 atm = 1, 0133 x 104 Pa 1 PSh = 2,6478 x 106
1 at = 9, 8067 x104 Pa 1 W = 3,413 Btu / h

25
26
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

SORU 1.1
Şekilde gösterilen Dm = 100 mm çapında bir mil Dy = 100,25 mm çapında ve L = 300 mm
genişliğinde bir yatak içerisinde eksenel doğrultuda 10 kp’luk bir kuvvetle ancak 0,5 m/s
hızla hareket ettirilebiliyor. Buna göre mil ile yatak arasındaki yağlama yağının viskozitesini
bulunuz.?

ÇÖZÜM
Boşluk miktarı:
Dy Dm 100,25 100
e 0,125mm
2 2
Mil ile yatağın temas alanı :

A π .D m .L A 3,14 * 100 * 300 94200 mm 2

Hız gradyanı:
dV V
dy e
Kayma gerilmesi:
dV F e*F 125 .10 6 * 10
0,0265 kp /( m 2 .s )
dy A A *V 0,0942 * 0,5

SORU 1.2
R yarıçapındaki bir disk şekilde gösterildiği gibi µ viskozitesindeki bir yağ ile dolu olan
kabın içinde açısal hızı ile dönmektedir. Doğrusal hız dağılımı olduğunu ve diskin yan
kenarlarındaki kayma gerilmelerini ihmal ederek disk yüzeyindeki sürtünme momenti için
kayma gerilmesi tanımından yararlanarak bir ifade türetiniz.

27
ÇÖZÜM

dV .r
dy h
Tork (Moment ) :
R R
.r
T F y .r T z .dA.r T r. . 2π .r .dr .2 ……. ( 2 yüzey )
0 0
h
ntegral işleminin sonucunda tork değeri ifadesi :
.π . .r 4
T
h

SORU 1.3
Havanın 20 ºC’deki viskozitesini 1,8.10 5 kg / ms ise, 500 ºC’deki viskozitesini;
Üss kanununa göre hesaplayınız.
Sutherland kanununa göre hesaplayınız.

ÇÖZÜM
a)
0 ºC’deki viskozite değeri bulunmalıdır.
n 0,67
T 5 20 273
0 1,8.10 0. 0 1,716.10 5 kg / ms
T0 273

500 ºC’deki viskozite değeri ;

0,67
500 273 5
1,716.10 . 3,446.10 5 kg / ms
273 5000 C

b)
Sutherland yasasına göre ;
3/ 2
T
. T0 s
T0
0.
T s
3/ 2
273 20
. 273 110
5 273
1,8.10 0
20 273 110

28
 0 1,703.10 5 kg / ms
3/ 2
500 273
. 273 110
5 273 5
1,703.10 . 3,519.10 kg / ms
273 110

Not: Üs ve Sutherland kanunlarında bulunan sonuçlar arasında küçük miktarda fark olduğuna
dikkat edilmelidir.

SORU 1.4
Suyun 273,15 ºK’deki viskozitesini µ0 = 0,001792 kg/ms alarak 353 ºK (80 ºC) değerindeki
viskozitesini hesaplayınız?

ÇÖZÜM
2
T T
ln a b 0 c 0
0 T T
2
273,15 273,16
ln 1,94 4,80 6,74
0,001792 353 353
35,51.10 5 kg / ms

SORU 1.5
9π
a) F 3.π . .D..V .V 2 .D 2
16
bağıntısı boyutsal olarak uyumlumudur?
B 2
b) . r0 r2

denklemindeki B sayısının boyutu nedir?

ÇÖZÜM
a)
9π
F 3 .π .M . L 1 .T 1
. L . L .T 1
.M . L 3
. L 2 .T 2
.L2
16
9.π 2
F 3.π .M .L.T .M .L.T 2
16
Denklemde her iki ifadenin de boyutu ( MLT-2) olduğu için denklem boyutsal olarak
uyumludur.
b)
L B
1 1
.L2
T M .L .T

B M .L 2 .T 2

29
SORU 1.6
A Ay
Hız denklemi V i 2
j ( A = 2 m2 / s ) şeklinde verilen akımdaki bir partikülün x =
x x
1 m‘den x = 3 m’ye taşınması için gerekli süreyi hesaplayınız?

ÇÖZÜM
Akışkanın x yönündeki hız bileşeni U’dur.
dx A 2 x . dx
u dt
dt x x 2
x
t
1 x
1 x2
dt xdx
0 2 x0 2 2
x0
1 2 8
t 3 12 2s
4 4

SORU 1.7
V Axyi By 2 j ......A =1 (ms)-1 ; B = -0,5 (ms)-1 şeklinde hız dağılımı verilen bir akımın ;
a) Akım çizgisi denklemini bulunuz?
b) Üst yarı düzlem için akım çizgilerini çiziniz?

ÇÖZÜM
Yalnızca x ve y yönündeki hız bileşenleri ( u , ) verildiği için akım 2 boyutludur.
a)
dx dy dz dy By 2 dy dx
u w dx u Axy By Ax
B
ln y ln x c1 ln y ln x B / A ln c1 ln y ln x B / A .c y c. x B / A
A
1/ 2
y c. x
xy 2 C
b)
Bulunan akım çizgisi denkleminde C’ye verilen keyfi değerlere göre x ve y bileşenlerin
aldıkları değerler tespit edilir. Bu değerlerin kesiştiği noktalardan akım çizgileri geçer.

30
SORU 1.8
Şekilde gösterilen kanal içerisinde akan akışkanın hız değişimi
2
2y
u u max 1 (umax = 0.30 m /s , µ = 1,1.10-3 Pas)
h
şeklinde verildiğine göre yx değerini alt ve üst levhalar için işaretleriyle bulunuz?

ÇÖZÜM
du du 2y 2 du 8y
yx u max . 2. . u max
dy dy h h dy h2
8y
yx .u max .
h2
h
8
h 2 4
y için yx .u max 2
.u max
2 h h

h
8
h 2 4
y için yx .u max .u max
2 h2 h

SORU 1.9
~ ~ ~ ~
Hız denklemi V ax i ayj ( x,y (m), V (m/s), a = 0.1 s-1 ) şeklinde verilen akım için
aşağıdaki soruları yanıtlayınız?;
a) Akım çizgisi denklemi;
b) x0 = 2, y0 = 8 ve z0 = 0’dan geçen akım çizgisi;
c) x0 = 2, y0 = 8’deki hız profili;
d) t = 0’da x0 = 2 ve y0 = 8’deki partikülün t=20 saniyedeki yeri;
e) t = 20 saniyedeki hız;
f) Yörünge denklemi.

ÇÖZÜM
a)
Akım çizgisi denklemi;
dx dy dy v
vdx udy 0
u v dx u

31
dy dx
ln y ln x c1
y x
ln y ln x ln c1 ln( yx) ln c1 xy c

b)
x0 = 2, y0 = 8 ve z0 = 0’dan geçen akım çizgisi;
16
xy 2.8 16 y
x

c)
x0 = 2, y0 = 8’deki hız profili;
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
V a ( x i yj ) 0.1(2 i 8 j ) 0 . 2 i 0. 8 j

d)
t = 0’da x0 = 2 ve y0 = 8’deki partikülün t=20 saniyedeki yeri;
dx dy
up ax v p ay x x0e at , y y0e at
dt dt
t=20 sn x 14.8 m , y 1.08 m

e)
t = 20 saniyedeki hız;
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
V a ( x i yj ) 0.1(14.8 i 1.08 j ) 1.48 i 0.108 j

f)
Yörünge denklemi;
y0 x
x x 0 e at , y y0 e at
e at xy x0 y0 16 ( Akım çizgisi denk. ile aynı )
y x0

SORU 1.10
~ ~ ~
Hız denklemi V ax i byj ve a b 1 s -1 şeklinde verilen bir akımın;
a) Partikül hareketinin parametrik denklemlerinin
x p c1e at , y p c 2 e bt
olduğunu gösteriniz?
b) t = 0’da ( 1,2 ) noktasında bulunan partikül için yörünge denklemini bulunuz?
c) Yörünge ve akım çizgisi denklemlerini verilen nokta için kıyaslayınız?

ÇÖZÜM
a)
dx dx x x
up ax at ln x at ln c1 ln at e at x c1e at
dt x c1 c1
Benzer şekilde,
y p c 2 e bt bulunur.

32
b)
Yörünge denkleminin tespiti için “t” denklemlerden yok edilmelidir.
x x 1 x
e at at ln t ln
c1 c1 a c1
benzer şekilde,
1 y
t ln
b c2
1/ a 1/ b
1 x 1 y x y
ln ln
a c1 b c2 c1 c2
b/a
x
y c2
c1
Eğer; t 0
b 1
x c1 1 ve y c2 2 - 1 y 2x
a
xy 2

c)
dy v by y dy dx
dx u ax x y x
ln y ln x ln c * ln x 1.c *
yx c (1,2) c 2 xy 2

SORU 1.11
Hız denklemi,
~ A ~ Ay ~
V i j ; A = 2 m2/s
x 2
x
şeklinde verilen akımın; (x,y) = ( 1,3 ) noktası için akım çizgisi denklemini türetiniz?

ÇÖZÜM

dy vAy / x 2 y
ln y ln x ln c ln( x.c)
dx u Ax x
1
y xc veya C x Cy
c
1 y
( x, y ) (1,3) 1 C.3 C x
3 3

SORU 1.12
~
Hız denklemi V Ai Bt j ve A = 2 m/s ve B = 0.3 m/s2 şeklinde verilen akım için,
a) Partikülün t = 0’daki pozisyonu (1,1) ise ; yörünge denklemini bulunuz?
b) t = 0, 1 ve 2 saniye için akım çizgisi denklemini bularak, ‘a’ şıkkı ile kıyaslayınız?

33
ÇÖZÜM
a)
dx
up A dx Adt x At c1
dt
dy B 2
vp Bt y t c2
dt 2
t 0 x0 c1 1 ve y 0 c 2 1
x 1 2t ve y 1 0.15t 2

1/ 2 2
x 1 y -1 y -1 x 1
t ve t
2 0.15 0.15 2
2
x 1
y 1 0.15
2

b)
dy v Bt B
y tx c
dx u A A
(1,1) için c 1 - 0.15t
y 0.15tx 1 0.15t
y 1 0.15t ( x 1)
t 0 y 1
t 1 y 1 0.15( x 1)
t 2 y 1 0.3( x 1)
t = 0’da ( 1,1 ) noktası için yörünge denklemi ;
0.15
y 1 ( x 1) 2
4

SORU 1.13
Hız denklemi
~ ~ ~
V axt i bj ; a = 0.3 s-2 ve b = 2 m/s
olarak verilen bir akım için;
a) Partikülün yörüngesini t = 0’da (x0, y0) = (1,2) olması hali için 0 t 3s aralığında
çiziniz.
b) t = 3s anı için ‘streakline’ denklemi ile kıyaslayınız.

34
ÇÖZÜM
a)
dx
up axt
dt
dx
dx axtdt atdt
x
t2
ln x a c
2
t2 2
x exp a c exp at /2
. exp c
2
t 0 x x0 1 1 exp(0 c) exp c
x exp(at 2 / 2)
dy
up b y bt c
dt
t 0 y0 y 2 2 c y 2 bt
2 ln x y 2
ln x at 2 / 2 t
a b
t 0 ve (1,2) icin yorunge denklemi
2b
y ln x 2
a

b) Eğer t = 3 s ise bu zamandan önce belirtilen ( 1,2 ) noktasından geçmiş partiküllerin

çizdiği yörüngedir.
x t
dx 1 2 2
atdt x x0 exp a(t
x0
x 2
y y
dy
bt y y0 b(t )
y0
y

a şıkkındaki hesaplamalar ;
t(s) x=exp(0.15t2) y = 2+2t
0 1 2
1 1.2 4
2 1.8 6
3 3.9 8

b şıkkındaki hesaplamalar;
t(s) x (m) y = 2+2t
0 3.9 8
1 3.3 6
2 2.1 4

35
SORU 1.14
Şekilde görülen konsantrik viskometre de içteki silindir 250 rpm hızda dönmekte olup iki
silindir arasında yağ bulunmaktadır. Silindiri döndürmek için gerekli torku bulunuz.

ÇÖZÜM
V R R
yx F yx . A (2πRh)
d d d
R
T FxR T (2πR 2 h)
d

SORU 1.15
Şekilde gösterilen paralel disk aparatı için;
a) Kayma gerilmesini radyal pozisyonun fonksiyonu olarak bulunuz?
b) Üst diski döndürmek için gerekli tork değerini veren ifadeyi türetiniz?

ÇÖZÜM
dV ( r 0) r
z
dz (h 0) h
R R
r
T F z dr z dA.r r 2πrdr
0 0 h
R
2π r4 R
T r R z
h 4 h
0
4
2π R
T
h 4

36
SORU 1.16
Şekilde gösterilen koni levha türü viskozimetre için;
a) Akışkan filmi içerisindeki kayma gerilmesi denklemini bulunuz?
b) Koni üzerine etkiyen torku bulunuz?

ÇÖZÜM
a)
açısı çok küçük olduğundan akışkan tabakanın yüksekliği de çok küçüktür.
dU U r 0 r
&
dy y h 0 r tan
b)
dU
T rdF r dA r (2πrdr )
dy
R
r3 2 3
T 2π πR &
3 3
0

SORU 1.16
π . . .r 4
denklemindeki bileşenlerin belirsizlik miktarı : %5, : %3, h : %2, r : %1 ise
h
kayma gerilmesindeki toplam belirsizlik miktarını belirleyiniz?

ÇÖZÜM
Deneysel verilerdeki belirsizlik için denklem ;
2 1/ 2
2 2
U x1 x2 x3 ......
x1 x2 x3

2 1/ 2
2 2 2
h r
U 1. 1. 1. 4.
h r
Belirsizlik miktarı :
2 2 2 1/ 2
U 1* 5 1* 3 1* 2 4 *1 2 = 0,0734 ( % 7,34 )

37
38
 2. AKI KANLARIN STATİ İ

Akışkanlar mekaniğinde, akışkan hareketinin olmadığı uygulamalara sıkça rastlamak

mümkündür. Bu tür uygulamalarda, durgun akışkan içerisindeki basınç dağılımının tespiti
önemlidir. Akışkanların statiği kapsamında incelenmesi gerekli uygulamalara örnek olarak;
manometreler, baraj kapaklarına etkiyen kuvvetler, yüzen cisimlerin dengesi ve blok halinde
hareket eden sıvılar verilebilir. Durgun sıvı içeren problemlerde basınç önemli yer teşkil
ettiğinden, basınç ile ilgili bazı temel bilgilerin hatırlatılması faydalı olacaktır.

2.1 Basınç ve basınç gradyanı

Bir akışkanın temas ettiği yüzeye veya başka akışkan kütlesine uyguladığı kuvvetin
birim alana düşen kısmına basınç denir. Bir noktadaki gerçek basınç, mutlak basınç diye
adlandırılır. Atmosfer basıncının üzerindeki çalışmalarda, mutlak basınç, cihaz basıncına
atmosfer basıncının eklenmesiyle bulunur. Atmosfer basıncının altındaki çalışmalarda ise
atmosfer basıncından, cihaz (vakum) basıncının çıkarılmasıyla bulunur. Küçük ve orta
büyüklükteki basınç farkları genellikle manometre ile ölçülür. Manometrede civa su,alkol
veya yağ kullanılır. SI birim sisteminde basınç, Pascal (Pa=N/m2) birimi ile ifade edilir.
Statik basınç, bir akışkanın kendisine göre bağıl hızı sıfır olan yüzeye yaptığı basınçtır.
Buna örnek olarak baraj göllerinde biriken durgun suyun yaptığı basınç verilebilir:
Ps= gh= . h.
Akışkanın kinetik enerjisinden dolayı oluşan basınca, dinamik basınç denir ve
1 2
PD= V
2
formülü ile hesaplanır. Toplam basınç ise; statik ve dinamik basınçların toplamından oluşan
büyüklüktür.

Pm Pc Pm=Pa + Pc (atmosfer basıncı üstündeki basınçlar)

Pm=Pa – Pv (atmosfer basıncı altındaki basınçlar)

Pm
Pa
Pv

P=0

39
Hava basıncının yükseklikle değişimi
Deniz seviyesinden yukarılara doğru çıkıldıkça, atmosfer basıncının değeri azalmaktadır. Bu
azalma miktarını belirlemek için,
P P
g ( )g
z RT
denkleminde, sıcaklıkla yükseklik arasındaki lineer ilişki
T T0 z T0 (z z0 )
kullanılıp, denklem integre edilirse;
g/ R
T0 (z z0 )
P( z ) P0
T0

bağıntısı elde edilir.

Stratosfer

Troposfer

10769 m Atmosfer

z=0

Yukarıdaki bağıntıda; P(z) ve P0 sırasıyla; herhangi bir z yüksekliğindeki basınç ile

seçilen z0 referans yüksekliğindeki basınç değerlerini, T0 referans yükseklikteki sıcaklık
değerini, sıcaklığın yükseklik ile değişim katsayısını ve R ise hava için özel gaz sabiti
değerini göstermektedir. Referans yükseklik olarak deniz seviyesinin seçilmesi durumunda
z0=0, P0=0.98x105 N/m2 ve T0=288 K değerleri geçerlidir. Literatürde diğer parametreler
için; R=287 J/kgK, g=9.8067 m/s2, ve =6.5x10-3 değerleri önerilmektedir. Sıcaklığın
yükseklikle lineer olarak azaldığı durum genellikle atmosfer tabakasına kadar geçerlidir.
Deniz seviyesinden yaklaşık z*=11 km yükseklikten itibaren sıcaklık artık yükseklik ile
değişmez ve yaklaşık T* =220K değerinde sabit kalır. Bu durumda basınç yükseklik ilişkisi
için yukarıda tanımlanan yöntemle elde edilen,
g( z z* )
P( z) P* exp[ ]
RT *
bağıntısı kullanılır.

40
Sıvı basıncının derinlikle değişimi
Atmosfere açık yüzeyi bulunan bir su kütlesinin serbest yüzeyi üzerindeki basınç
atmosfer basıncına eşitttir. Ancak serbest yüzeyin altında (sıvı kütlesinin içinde) derinlik
arttıkça basınçta artmaktadır. Sıvı içinde basıncın derinlikle değişimi:
P P0 gh

denklemi ile hesaplanır.Serbest yüzeyli bir akışkan halinde basıncın değeri, ancak akışkanın
ağırlığı ile değişir. Sıvılar için koordinat sisteminin başlangıcını, serbest yüzey olarak almak
genellikle daha uygundur.

z
h

Basınç Gradyanı
Farklı doğrultulardaki basınç değişimini (gradyanını) bulmak için Şekil 2.1’deki
diferansiyel elemana etki eden basınç kuvvetleri dengesinden yararlanılır:
Fx 0 Px z.b Pn .sin . s.b 0 Px Pn
z

1
Fy 0 Pz x.b Pn cos . s.b ( x. z.b). 0
2
1
Pz Pn z
2

Şekil 2.1. Diferansiyel bir elemana etkiyen basınç kuvvetleri

Bulunan son denklemde; Pn yüzey basıncını, z / 2 ise ağırlık kuvvetinin oluşturduğu

basıncı göstermekte olup, basınç gradyanı ile ilgili aşağıdaki sonuçlara ulaşılabilir:
1) Yatay yönde basınç değişmez.
2) Düşey yönde basınç; akışkan kütlesinin ağırlığı ve derinlikle orantılı değişir.

41
 3) Herhangi bir kap içinde bulunan bir akışkanın kap yüzeyine uygulayacağı basınç her
doğrultuda aynıdır. Örneğin; z 0, Px Pz Pn 0.
4) Akışkanın hareket etmesi durumunda şekil değiştirme söz konusu ise;
1
P xx yy zz
3
2.2 Akışkan Stati inin Temel Denklemleri

Şekil 2.2 Diferansiyel bir elemana etkiyen basınç kuvvetleri

Fg Fc Fü Fsis
P
dzdxdy dVg z
z
dV

P
Fx 0 dVg p dz dA PdA 0
z
P
gdV dzdA 0
z dV

P
g Bir boyutlu
z
~
P g~ Üç boyutlu
Önemli Notlar:
1) Basınç kuvvetleri dengesinin fiziksel anlamı aşağıdaki şekildedir:
[Bir noktadaki birim hacme ait net basınç kuv.] + [ Birim hacimdeki net ağırlık kuv.] = 0
2) Sıkıştırılabilir akışkanlarda basınç değişiminin hesaplanabilmesi için yoğunluğun diğer
değişkenler cinsinden ifade edilmesi gerekir. Örneğin, bir boyutlu ideal gaz akışkan için
geçerli denklem:
P z
P P dP g P g
g dz ln (z z0 )
z RT P0
P RT z0
P0 RT

42
3) Sıkıştırılamaz sıvılar için sbt olduğundan;
dP
g c
dZ
P z
dP g dz P P0 g(z z0 ) g(z0 z)
P0 z0

Bazı tanımlar:
1) Sıkıştırılabilme Modülü
dP
EV
d /
Örnek:
deal gaz için T = sbt şartlarında sıkıştırma modülü:
P
P RT ise,
RT
dP P
dP RTd RT EV RT
d RT
EV P
2) Barotropik sıvı
Sıkıştırılabilme modülü sabit ise yoğunluk sadece basıncın fonksiyonu olarak değişir. Bu
durumdaki sıvılara barotropik sıvı denir.
2.3 Manometreler
Manometreler durgun sıvı içerisindeki iki nokta arasındaki basıncı, noktalar arasındaki düşey
mesafe yardımıyla ölçerler.
U tipi manometreler :

Şekil 2.3 ‘U’ tipi manometre

43
PA PB 1h1
PB PC 2 h2
PA PC 2 h2 1h1
PC Patm oldugundan
PA PC Pcihaz

Çok borulu manometrelerde aşağıdaki iki kural geçerlidir.

1) Aynı sıvının bulunduğu tüplerde aynı kota sahip iki noktanın basıncı birbirine eşittir.
Örneğin PB = PB’
B

2) Basınç sıvı sütununun aşağı yönüne gidildikçe artar.

Örnek: Şekilde görülen manometrede A ve B tüpleri arasındaki basınç farkını veren

denklemin türetimi

PC PA su .d1
PD PC Hg .d 2
PE PD yag .d 3 PB PA su .( d1 d5 ) Hg .( d 2 d4 ) yag .d 3
PF PE Hg .d 4
PB PF su .d 5

2.4. Hidrolik sistemler

Hidrolik sistemler çok yüksek basınçlarla yüz yüze olduğundan hidrostatik basınç değişimi
genellikle ihmal edilir.
Örnek:
Otomobil hidrolik frenleri 10 MPa basınç üretebilirler.
Uçak veya hidrolik uyarılı makinelerde 30 MPa’a kadar dizayn yapılır.

44
2.5. Daldırılmış düzlemsel yüzeyler üzerindeki hidrostatik kuvvet
Bir sıvı içerisine daldırılmış yüzey için;
a) Kuvvetin doğrultusu
b) Kuvvetin yönü
c) Net kuvvetin tatbik noktası/doğrultusu
öncelikle bilinmelidir.

Şekil 2.3 Daldırılmış yüzey üzerine etkiyen basınç hesabı

Durgun bir akışkan ortamı içerisine daldırılmış eğik düzleme etkiyen hidrostatik kuvvetin
şiddeti; yüzeyin ağırlık merkezindeki basınç ile yüzey alanının çarpımına eşittir. Bu kuvvetin
doğruItusu ise; yüzey normali doğrultusunda olup, yönü yüzeye doğrudur.
dP
FR PdA g P gh P0
dh
h y sin FR gy sin P0 dA P0 dA g y sin dA FR P0 A g sin ydA
A A
ntegralli terim ağırlık merkezinin x eksenine göre momentidir.
ydA yC A
A

45
FR P0 A gy C sin . A P0 ghC A PC A
yC : Düzlemsel alanın merkez noktası koordinatı
PC : Merkezdeki basınç
Eğer yüzeydeki basınç P0 = Patm ise, bu basınç yüzeyin her iki tarafına etki etmesi
sebebiyle dikkate alınmayabilir. Basınç kuvvetinin merkezinden herhangi bir eksene göre
momenti, aynı eksene göre alan içinde dağılmış basınç kuvvetlerinin momentine eşittir:

y ' FR ypdA ; x' FR xpdA

A A
2
y ' gyC sin . A gyhdA y g sin .d g sin y 2 dA
A A

I xx y 2 dA
A

Alanın x ekseni etrafında ikinci momenti:

I xx
y'
Ay C
Paralel eksenler teoremi.

I xx I x&x& A. y C 2

I x&x&
y' yC
A. yC
y ekseni etrafında moment:
I x&y&
x ' xC
A. yC

I x&y& : x eksenine göre atalet momenti

2.6. E ri Yüzeylerde Hidrostatik Kuvvet

Şekil 2.3 Eğrisel yüzey üzerine etkiyen hidrostatik kuvvetler

46
 Yüzey ister eğrisel, ister düzlemsel olsun, hidrostatik kuvvet ve bir noktaya göre
hidrostatik moment doğrudan hesaplanabilir. Eğrisel yüzeyler için, katı cisim üzerine etkiyen
hidrostatik kuvvet, katılaştırma prensibine göre hesaplanabilir. Sıvı ortam içerisindeki eğrisel
yüzeyin sınırlarından geçen, birbirine dik yatay ve düşey düzlemler göz önüne alındığında;
yatay düzlemin her noktasına etkiyen basınç eşit olduğundan, etkiyen basınç kuvvetinin
şiddeti ve yeri kolaylıkla hesaplanabilir. Düşey kuvvetin hesabı için ise aşağıda belirtilen yol
izlenebilir:

dP
FR PdA g
dh
D D D
FRx P dy gh dy FRx g (D y )dy
0 0 0
D2 / a D2 / a
FRy P dx g (D ax )dx
0 0

Tatbik noktası koordinatları:

y ' FRx ypdAx x' FRy xpdAy
Ax Ay

2.7. Daldırılmış ve yüzen cisimlerin dengesi

Şekil 2.4 Daldırılmış cisimlerde denge

Bir sıvı içerisine daldırılmış yada sıvı yüzeyi üzerinde yüzen bir cisme sıvının sahip
olduğu hidrostatik basınç nedeniyle uyguladığı net basınç kuvvetine kaldırma kuvveti denir.
Cisme etkiyen net kuvvet için silindir şeklindeki dA alanından yararlanılırsa;
dFz P0 gh2 dA P0 gh1 dA g ( h2 h1 )dA
( h2 h1 )dA d

47
Seçilen silindirik cismin hacmine eşit olduğundan ;
Fz dFz gd g

Sonuç : Net kaldırma kuvveti cismin yer değişimi yaptırdığı sıvının ağırlığına eşittir ( :
batan kısmın hacmi).

Kararlı denge koşulu

Eğer bir cismin ağırlık merkezi; kaldırma kuvveti tatbik noktasının altında ise, bu
cisim dış etkilere karşı bozulan dengesini yeniden bulur.

(a) (b)

Şekil 2.5 a) Kararlı denge, b) kararsız denge

2.8. Blok halinde sıvı hareketi

Bir kap yada depo içerisinde bulunan akışkanlar içinde bulundukları katı cisimle blok
halinde hareket ettiklerinde herhangi bir deformasyona uğramadıklarından kayma gerilmesi
taşımazlar. Sisteme sadece basınç kuvveti etki eder ve sistemin hareketi ile ilgili
hesaplamalarda Newton’un ikinci hareket kanunu uygulanır.

(a) (b)

Şekil 2.6 a) Sabit ivmeli doğrusal hareket, b) düşey eksen etrafında dönme (cebri vortex)

48
Hidrostatik basınç kuvveti:
r
r r dF r r
dF ( P g )d P g
d
Newton’un ikinci hareket kanunu:
r
r r r dF r
dF dma d a a
d
ki kuvvetin eşitliğinden
r r r
P g a
bulunur. Bulunan bu denklemin fiziksel anlamı;

Bir noktadaki Bir noktadaki Birim hacmin

birim hacimdeki + birim hacimdeki = kütlesi x vme
net kuvvet ağırlık kuvveti

2.8.1. Blok halinde öteleme hareketine ait denklemler

Belirli bir hız ile öteleme hareketi yapan bir kap ile, içerisinde bulunan sıvının hızları
belli bir süre sonunda eşit olur. Durgun sistemlerde, sisteme etkiyen yüzey kuvvetleri, kütle
kuvvetleri tarafından dengelenmektedir. Durgun sistemin yalnız yerçekimi kuvveti etkisinde
olması halinde, eşbasınç yüzeyleri yatay düzlemler halinde olmakta ve özel bir eşbasınç
yüzeyi olan serbest sıvı yüzeyi de yatay konumda kalmaktadır. Belli bir ivme ile blok halinde
hareket eden bir sistem için serbest sıvı yüzeyi yatay değildir ve yüzeyin konumu aşağıdaki
yaklaşımla bulunabilir:

Şekil 2.7 Sabit ivmeli doğrusal hareketin analizi

49
 z ax
tan tan
l/2 g az

dP 1/ 2
G G ax2 (g az )2
ds

P( s) Gs c1
s 0 P(0) Pa c1
P( s ) Pa Gs

2.8.2. Blok halinde dönme hareketine ait denklemler

Bir kap, ekseni etrafında sabit bir açısal hız ile döndürüldüğünde kap içerisindeki sıvı,
katı bir cisim gibi blok halinde dönecektir. Bu durumda sıvı; sabit bir eksen etrafında katı bir
cisimde olduğu gibi şekil değiştirmeyecek, yani kayma gerilmesi oluşturmayacaktır. Kap
dönderildiği zaman; eksene yakın olan akışkan, eksenden uzaklaşacaktır. Böyle bir sistemde
oluşan hareketleri inceleyecek olursak, merkezkaç kuvvet ve ağırlık kuvveti olmak üzere iki
türlü kuvvet söz konusu olacaktır.

Şekil 2.8 Blok halinde dönme hareketinin analizi

r r r
P g a
‘r’ yönü için:
2 2
P 2 r
ar r P c1
r 2
‘z’ yönü için:
P
g P gz c 2
z

50
ki denklemin eşitliğinden,
2 2
r
P g z P0
2g
2 2
r P0 P
z Paraboloid denklemi
2g g

dz Fr mr 2
tan
dr Fz mg
r2 2
z c1
2g
c1 0 (r, z) (0,0)

( z, r ) (h, R)
h h
2 gz g
V πr 2 dz π 2
dz π 2
h2
0 0
2
πR
V h
2
Not: Elde edilen denklem, toplam silindir hacminin yarısını göstermektedir.

51
52
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

SORU 2.1
Arabadaki benzin deposunun yakıt göstergesi şekildeki gibi, tabanındaki basınç ölçerle
orantılı değerler gösterir. Depo 30 cm derinliğinde ise ve içine yanlışlıkla konulmuş 2 cm
yüksekliğinde su ve üzerinde benzin içeriyorsa gösterge tam dolu olduğunu gösterdiğinde
deponun üzerinde kalan havanın yüksekliği nedir ?

ÇÖZÜM
Benzin = 6670 N / m3 olmak üzere ;

Depo tamamen dolu durumda iken mevcut basınç ;

Pgös = ( Benzin ).h = ( 6670 N / m3 ). ( 0.3 m) = 2001 N / m2

Deponun altında su varken basınç değişmiyor. Buna göre hava sütunu yüksekliği ;
2001 ( 9790 . 0 , 02 ) 6670 .( 0 , 28 h ) (11 ,8 * h ) h 0 , 0094 m

SORU 2.2
Şekilde gösterilen düzenekte pistonu itmek için D noktasından uygulanması gereken kuvveti
hesaplayınız?

ÇÖZÜM
445 N’luk kuvvetin C pistonuna etkisi bulunmalıdır. Bunun için E noktasına göre moment
alınırsa;
F C . 100 445 . 200 FC 890 N
D noktasından uygulanması gereken kuvveti bulmak için küçük ve büyük piston arasındaki
ilişki kullanılırsa ;
FC FD 890 N FD
2
F D 22250 N
AC AD π . 0 , 05 π . 0 , 25 2
4 4

53
SORU 2.3
Şekildeki hidrolik kaldırıcı 8797,6 N / m3 özgül ağırlığındaki yağ ile doludur. ki pistonun
ağırlığını ihmal ederek, bu tasarım için 8896 N’luk bir ağırlığı desteklemek için gerekli olan
basma kuvveti F ne kadardır ?

ÇÖZÜM
Büyük piston için ;
W 8896
P 2
1950720 ( N / m 2 ) 1950 ,72 kPa
A π .0 ,0762
4
Bu değer küçük pistona uygulanacak basınçla orantılı olduğundan ;
2
π . 0 , 0254
P p . A kucuk P 1950 , 72 .
4
P 0 , 988 N
A noktasına göre moment alınırsa ;
F.( 0,381 0,0254 ) 0,988 . 0,0254
F 0,0623 kN 62,3 N
bulunur.

SORU 2.4
Şekildeki sistemde A ve B borularındaki basınçların farkı ikisi arasına yerleştirilmiş civalı bir
diferansiyel manometre ile tespit edilmektedir.
3 3
1 = 1000 N/m ve 2 = 13600 N/ m , h= 0,5m, a=1,5m, b=0,75 m,
olduğuna göre A ve B boruları arasındaki basınç fakını bulunuz?

54
ÇÖZÜM
A noktasından başlayarak aynı ortamda yatay düzlemde basıncın değişmediği ve aşağıya
inildikçe basıncın derinlikle doğru orantılı olarak arttığı prensibi hatırlanırsa;

PA a. 1 h. 2 (b h). 1 PB
PA PB 0,5.13600 (0,25.1000) (1,5.1000) 5550 N / m 2

bulunur.

SORU 2.5
Şekildeki sistemde sıcaklık 20 ºC’ dir. Atmosfer basıncı 101,33 kPa ve tankın dibindeki
basınç 242 kPa ise X akışkanının özgül ağırlığı nedir ?

ÇÖZÜM
SAE 30 = 8720 N / m3
3
su = 9790 N / m
3
civa = 133100 N / m olmak üzere ;
Pa SAE 30 .(1m ) su .( 2 m ) x .(3m ) civa .( 0,5m )
denkleminde özgül ağırlık değerleri yerine yazılırsa sonuç ;

x = 15275 N / m3 bulunur.

SORU 2.6
Aşağıdaki şekilde gösterilen tank 20 0C sıcaklıkta hava ve yağ içermektedir. Yağın
yoğunluğu 898 kg/m3 ve suyun yoğunluğu 998 kg/m3 olduğuna göre ‘h’ değerini bulunuz?

ÇÖZÜM
Patm (898)( g )(h 0.12) (998)( g )(0.06 0.12) Patm
h 0.08m 8cm

55
SORU 2.7
Su boru içerisinde yukarıya doğru 300 ’lik bir açıyla akmaktadır. Civa manometresinden,
h=12cm okunmaktadır. Boru içersinde, (1) ve (2) noktaları arasındaki basınç değişimini
belirleyiniz?
Not: Civanın özgül ağırlığı 133100 N/m3 ve suyun özgül ağırlığı 9790 N/m3.

ÇÖZÜM
P1 9790h 133100h 9790(tan 30)(2) P2
P1 P2 26100Pa

SORU 2.8
Şekilde gösterilen her iki tank ve eğik tüp atmosfere açıktır. L=2.13m ise eğik borunun
açısının bulunabileceği denklemi yazınız?

ÇÖZÜM
Pa (0.8)(9790)(0.5) (9790)(0.5) 9790(2.13 sin ) Pa
denkleminden açı değeri bulunabilir.

SORU 2.9
Şekilde gösterilen AB kapısı 5 m genişliğindedir. A menteşeyle, B noktası bir kütük
tarafından engellenmektedir.
a) B noktasını durdurun kuvveti belirleyiniz?
b) h=9.5 m iken A noktasındaki tepki kuvvetini bulunuz?

56
ÇÖZÜM
AB nin merkez noktası 2 m dir. Merkezden itibaren suyun üstündeki nokta arasındaki mesafe
9.5-2=7.5 m dir. Kapıdaki toplam hidrostatik kuvvet,

F hCG Akapı (998)(9.81)(7.5)(20) 1468557 N 1468.6kN

I xx sin (1 / 12)(5)(4) 3 sin 90 0
y CP 0.178m
hCG A 7.5(20)

Bx kuvveti için A noktasına göre moment alınırsa,

B

MA Bx (4) (1468.6kN )(2.178) 0

Bx 799,65kN A noktasındaki tepki
Fx 0 1468.6 799,65 Ax 0 Ax 848,95kN
Fx 0 Az Wkapı Az
Az 0

SORU 2.10
Şekildeki kapak 1,524 m genişliğinde olup B noktasından mafsallı ve A noktasında bir düz
duvara dayalıdır. Buna göre ;
a) Deniz suyu basıncından dolayı kapağa gelen kuvveti hesaplayınız?
b) A noktasında duvar tarafından uygulanan yatay kuvvet P’yi hesaplayınız?
c) B mafsalındaki reaksiyon kuvvetlerini bulunuz?

57
ÇÖZÜM
a)
Kapak Alanı : ( 1,524 m).( 3,048 m) = 4,645 m2

AB 1,824 2 2,438 2 3,048m

Geometriden A’dan B’ye kadar kapağın uzunluğu 3,048 m’dir ve ağırlık merkezi iki
noktanın arasında tam ortadadır ( yani B nok. 0,914 m ) üstündedir. Buna göre ağırlık
merkezinin derinliği ;
h AM 4,572 0,914 3,658m

Kapağın her iki yüzüne etki ettiğinden Pa dikkate alınmayabilir. Kapağın üzerine etkiyen
hidrostatik kuvvet ;
F PAM . A .h AM . A (10054N / m 3 ).(3,658m).(4,645m 2 ) 170838.43N

b)
Öncelikle F kuvvetinin basınç merkezini bulmalıyız. Kapağın serbest cisim diyagramı
şekilde gösterilmiştir. Kapak bir dikdörtgendir. Bu nedenle ;

b.L3 1,524.3,048 3
Ixy = 0 ve I xx 3,596m 4
12 12

AM’den BM’ye kadar olan l mesafesi, Pa basıncı dikkate alınmadığı için ;

I xx . sin
l y BM 0,127m
h AM . A

B noktasından F kuvvetinin etkidiği noktaya olan mesafe böylece ( 3,048 – 0,127 – 1,524)
1,397 m olur.

B noktası etrafındaki moment ;

P.L.Sin F 1,524 l P. 1,828 170838,43 . 1,397
P = 130558,69 N bulunur.

F ve P kuvvetleri bilindiğine göre Bx ve Bz ;

Fx Bx F .Sin P Bx 28055,63N

Fz 0 Bz F .Cos Bz 136670,74 N
bulunur.

58
SORU 2.11
Şekilde gösterildiği gibi AB kapısı 1 m genişliğindedir.(Gliserin 12.36kN / m 3 )
a) Net Hidrostatik kuvveti bulunuz?
b) Oluşan kuvvetin B noktasından yüksekliğini bulunuz?

ÇÖZÜM
a)
2
FH 2 0 (9.79)(1.8 1.2 ) (2)(1) 78.32kN
2

2
FGls (12.36)(1.2 ) (2)(1) 54.38kN
2

Fnet FH 2O FGls 78.32 54.38 23.94kN

b)
I xx sin
y cp
hcg A

1 2 3 /(12) sin 90 0
y cp 0.0833m
H 2O 1 .8 1 .2 ( 2 / 2 ) 2 1

3
1 2 /(12) sin 90 0
y cp 0.01515m
gls
1.2 (2 / 2) 2 1

MB 0 78.32 1 0.0833 54.38 1 0.1515 23.94 D

B nokasından yüksekliği D 1.072m olarak bulunur.

59
SORU 2.12
Şekilde gösterilen a=3m çapındaki atmosfere açık silindirik bir tankın tabanı küresel
geometride olup, içerisinde b=8m yükseklikte su bulunmaktadır. Tabandaki eğrisel yüzey
üzerine etki eden su kuvvetinin şiddetini, yönünü ve tatbik noktasını tespit ediniz?

ÇÖZÜM
Etki eden kuvvetin şiddeti tank içerisindeki suyun ağırlığına eşittir.
FR = g(Vcylinder – Vhemisphere)
kg m
FR 999 3 9.807 2 (3 m) 2 (8 m) (3 m)3
m s 4 12
FR=484766 N =485 kN

Simetri söz konusu olduğundan yatay kuvvetler dikkate alınmayabilir (çünkü kuvvetler arası
denge söz konusudur). Bu durumda net kuvvetin doğrultusu ve yönü; tank merkezinden
geçen eksende aşağıya doğrudur. Tatbik noktası ise eğrisel yüzeyin merkez noktasıdır.

SORU 2.13
Şekilde gösterilen 3m uzunluğundaki eğrisel (çeyrek daire) kapak su dolu bir rezervuara
monte edilmiştir. Kapak yarıçapı R=2m, su derinliği h=6m iken;
a) Kapak üzerine etki eden su kuvvetinin yatay ve düşey bileşenlerinin değerlerini tespit
ediniz?
b) Bileşke (net) kuvvetin, tatbik noktasını ve düşey eksen ile yaptığı açıyı bulunuz

60
ÇÖZÜM
Yatay yöndeki kuvvet 3mx2m boyutlarında düzlemsel yüzeye etki eder.
1 3
ba
I xc
y R yc y c 12
Ayc abyc
a2 (2 m) 2
yR yc 5m 5.06 m
12 y c 12(5 m)
FR gAh c (999)(9.807)(2)(3)(5) 293916 N FH

FH=FR
a=2m

6 – 5.06
b=3m
0.93 m

Düşey kuvvet, kapak üzerindeki suyun ağırlığına eşittir.

Fv=W= gV=(999 kg/m3)(9.807 m/s2) [(4 m)(2 m)+(π/4)(2 m)2](3 m)
Fv=327563 N
Düşey kuvvetin merkezden uzaklığı:
4(2 m)
(4 m)(2 m) (2 m) 2 a v (4 m)(2 m)(1 m) (2 m) 2
4 4 3
av=0.957 m

FV

aV

Bileşke kuvvet ve açısı:

FR = (FH2 + FV2)1/2 = 440152 N
327563
tan 1 48.1
294000

C
FR
aH

aV

61
SORU 2.14
Bir araba yarışçısı, 7 m/s2’lik ivme ile hızlanırken , kahve fincanını yatay olarak
yerleştirmektedir. Fincan 10 cm derinliğinde ve 6 cm çapında olup sakin halde 7 cm
derinliğinde kahve içermektedir. Buna göre ;
a) Katı cisim ivmelenmesi kabul ederek kahvenin fincandan dökülüp dökülmeyeceğini
belirleyiniz?
b) Kahvenin yoğunluğu belli ise A köşesindeki etkin basıncı bulunuz?

ÇÖZÜM
az = 0’dır buna göre açısı ;
1 ax 1 7,0
tan tan 35,5
g 9,81

Fincanın sol yanındaki yükselme miktarı ;

z 3cm. tan 2,14cm

Bu yükselme, 3 cm’lik mevcut açıklıktan daha azdır. Bu nedenle ivme başlangıcında

çalkalanma olmadıkça kahve dökülmeyecektir. Durma halinde A noktasındaki etkin basınç ;
PA g ( Z yuzey Z A ) 694kPa

vmelenme sırasında yerçekimi ivmesine ilave olarak parçacık ivmelenmesi oluşacaktır.

Toplam ivme;
1/ 2
G 7,0 2 9,812 12,05m / s 2

olarak bulunur. Eğik yüzeyden A noktasına olan normal boyunca aşağıya doğru S uzaklığı ;
S (7,0cm 2,14cm).(cos 35,5) 7,44cm

A noktasındaki basınç ;
PA g S 1010.12,05.0,0744 906Pa

Bu değer durgun haldeki basınç değerinden % 31 daha büyüktür.

62
SORU 2.15
Bir önceki örnekteki kahve fincanı bir pikap üzerine yerleştirilerek blok halinde dönme
durumu oluşuncaya kadar simetri ekseni etrafında döndürülüyor.
a) Kahvenin kabın tam üst kenarına ulaşmasına neden olacak açısal hızı bulunuz?
b) Bu durumda kabın A noktasındaki etkin basıncı bulunuz?

ÇÖZÜM
Fincanda 7 cm kahve vardır. Kenara kadar olan 3 cm’lik mesafe konu anlatımındaki h/2
uzunluğuna eşit olmalıdır. Buna göre ;

2
h R2 2
0,03m 1308 36,2 r / s 345d / dak
2 4g

Basıncı hesaplamak için r ve z koordinatlarının başlangıcını serbest yüzey alçalmasının

olduğu B noktasına koymak uygundur. Etkin basınç burada 0’dır. A noktası ( r , z ) = ( 3 cm ,
-4 cm )’dedir. Böylece PA ;

1 2
PA 0 1010kg / m 3 9,81m / s 2 . 0,04m 1010kg / m 3 . 0,03m 1308r 2 / s 2
2
PA 990 Pa

Bu basınç değeri durgun haldeki basınç olan 694 Pa’dan % 43 daha büyüktür.

63
64
 3. AKI KAN HAREKETİNİN İNTEGRAL BA INTILARI

Akışkan hareketinin analizinde diferansiyel yaklaşım ve integral yaklaşım olmak üzere

iki farklı yaklaşım kullanılır. Akış ile ilgili noktasal analizin gerekli olmadığı, akışın toplam
davranışının önemli olduğu cihazlarda integral yaklaşım kullanılır. Sonlu sistem ve kontrol
hacmi üzerinde yapılan integrasyon ile analitik sonuca daha kolay ulaşılabilir.

Şekil 3.1. ntegral yaklaşımın uygulandığı kontrol hacmi

3.1. Akışkanlar Mekani inin Temel Yasaları

Akışkanlar mekaniği akışkanların statiği ve dinamiği ile ilgilenir. Akışkanların
statiğinde temel amaç basınç ve ağırlık kuvvetlerinin dengesinden hareketle, sıvı ve sıvı
içerisindeki cisim üzerine etkiyen basınç dağılımını bulmaktır. Bu durumda sıvı yoğunluğu ve
serbest yüzeyin konumu önemli parametreler olmaktadır.
Akışkanların dinamiğinde ise analiz bu kadar sade ve basit değildir. Akışkanın fiziksel
özellikleri, akışın gerçekleştiği geometri, sınır koşulları ve temel mekanik yasalarının,
mutlaka göz önüne alınması gereklidir. Bu durumda, çalışılan problemin niteliğine göre farklı
yaklaşımlar gereklidir.
En kullanışlı yaklaşımlardan biri, seçilen kontrol (denetim) hacminin tamamının
birlikte analizidir. Büyük ölçekli analiz olarak ta bilinen bu tür bir yaklaşımda, denklemler
integral formu ile elde edilir ve analitik çözüm kolaylıkla yapılabilir. Ancak tüm problemlerde
bu yaklaşımın kullanılması mümkün olmayıp; bazı durumlarda, akışın noktasal olarak
incelenmesi gereklidir. Noktasal analizde seçilen diferansiyel elemana ait denklemler, akışın
tüm noktalarına uygulanır. Her iki yaklaşımla analitik çözüme ulaşılmasının mümkün
olmadığı durumlarda ise, akış deneysel olarak incelenir. Deneysel analizlerde, kullanılan
ölçüm cihazlarının pahalı olması dışında, elde edilen sonuçların genelleştirilebilmesi için çok

65
dikkatli bir boyut analizi de gereklidir. Tüm bu durumları özetleyen şema Şekil 3.2’de
gösterilmiştir.

Şekil 3.2. Akışkanlar mekaniği problemlerinde kullanılan yaklaşımlara ait şema

3.2. Sistem ve Denetim Hacmi Özellikleri

a) Sistem özellikleri
Sabit ve tanımlanabilir kütle
Çevresinden sınırları ile ayrılmış
Sınırlarından kütle giriş çıkışı
yoktur
Hareketli yada sabit

b) Denetim Hacmi Özellikleri

Keyfi olarak seçilmiş, kütle giriş
çıkışı olan bir hacim
Sabit yada hareketli
Geometrik sınırları olan kontrol
yüzeyi gerçek yada hayali
olabilir.

Şekil 3.3. a) hareketli sistemin 1 ve 2 koşullarındaki durumu , b) gerçek ve hayali yüzeylerden

oluşmuş kontrol hacmi

66
3.3. Sistem için türetilmiş temel denklemler
ntegral ile analizde temel amaç; sistemi takip etmek yerine, seçilen denetim bölgesi
içinde analiz yapmaktır. Bu nedenle sistem için türetilen aşağıdaki formülleri kontrol hacmine
dönüştürmek gerekir. Sistem için türetilmiş temel denklemler aşağıda belirtilmiştir:
dm
Kütlenin Korunumu ( skaler ) 0
dt
~ d ~
Lineer Momentumun Korunumu ( vektörel) F ma~ ( mV )
dt
~ d ~
Temel Denk. Açısal Momentumun Korunumu ( vektörel ) M m~
r xV
dt
dE
Enerjinin Korunumu ( Ter. I. Kanunu-skaler ) Q& W&
dt
dQ
Termodinamiğin II. Kanunu ( skaler ) dS
T

3.4. Hacimsel ve kütlesel debi

Şekil 3.4. Bir kontrol hacminden geçen akışkan debisinin bulunması

“dt” süresince “dA”’dan geçen akışkan miktarı;

~ d
d V dt.dA. cos V .n~ dA.dt Q
dt
~ ~ ~
Q : Hacimsel debi Q& V .n~ .dA V .dA V n dA
A V A A
n

~
m& : Kütlesel debi m& V .n~ .dA Vn dA
A

Özel Durum : Akışkan sıkıştırılamaz ise ( sbt ise ) m& V n dA Q&

67
3.5. Reynold Transport Teoremi (bir boyutlu ifadenin türetimi)
Reynold Transport Teoremi, sistem formülasyonundan, kontrol hacmi formülasyonuna
geçiş açısından kullanılan çok önemli bir teoremdir. Bu teoreme göre, sistemin herhangi bir
özelliğinin zamana göre değişimi; o özelliğin kontol hacmi içerisindeki değişim hızı olarak
ifade edilebilir. Kontrol hacmi, aşağıdaki şekilde gösterildiği üzere; sabit, hareketli ya da şekil
değiştirebilir konumda olabilir.

sabit hareketli şekil değiştirebilir

Şekil 3.5. Kontrol hacminin farklı konumları

Reynold Transport Teoremi’nin uygulanması amacıyla, aşağıda verilen akışı üç farklı

sisteme bölerek, ‘t’ anında Sistem II’nin ait olduğu hacmi ‘sabit kontrol hacmi olarak
seçelim. Sistem II ile seçilen sabit kontrol hacminin ‘t+dt’ anındaki durumlarını inceleyelim:

Şekil 3.6. Sabit bir kontrol hacmi üzerinde sistem kavramının açıklanması

68
Şekilde; “t” anında kontrol hacmi ile Sistem II ile çakışıktır. “t + dt“ anında ise seçilen
kontrol hacmine, Sistem I’den akışkan girmeye, Sistem II’den ise ise çıkmaya başlar.
‘B’, akışkanın herhangi bir özelliği olmak üzere, birim kütle başına düşen B miktarını,
dB
dm
bağıntısı ile gösterebiliriz. Sistem formülasyonunda gösterilen ‘B’ nin zamana göre türevini,
kontrol hacmin içerisinde ‘B’nin değişim hızı cinsinden ifade edebilmek için aşağıdaki
işlemler uygulanır:
dB B(t dt ) B(t )
dB .dm d lim dt 0 Türev tanımından
KH dt dt

B (t ) B 2 (t ) B (t dt ) B 2 (t dt ) d ç d g d VdtdA

dB B2 t dt B2 (t )
lim dt 0 VdA ç VdA g
dt dt
Denklemdeki ilk ifade kontrol hacmi içinde değişim hızı, son iki ifade ise kontrol hacmine
giren net akı değeridir. Bulunan ifade,

dB
d VA ç VA g
dt sis t

şeklinde yazılabilir. Bu son denklem ‘Bir Boyutlu Reynolds Transport Denklemi’ olarak
adlandırılır. Denklemle ilgili bazı önemli açıklamalar aşağıda verilmiştir:
1. Kontrol hacmine giren net akı integral formülasyonu ile ;
VdAg VdAç Net akı şeklinde yazılabilir.
A A

2. Alan normali ile hız vektörü arasındaki açısı 0°’den farklı ise ;
V cos dAg V cos dAç Net akı formülü geçerlidir.

3. Akı teriminin alan normali yönündeki hız bileşeni Vn cinsinden ifadesi;

V n dAg Vn dAç dm& g dm& ç Net akı

4. Akı terimini vektörel formda tek bir ifade ile göstermek mümkündür.
~
V .n~ dA Net akı
5. Kontrol hacmi içerisinde “B” özelliğinin değişim hızı sabit kontrol hacmi koşulları
geçerli olduğu için;

d d şeklinde yazılabilir.
t t

69
3.6. Reynolds transport teoreminin üç-boyutlu ifadesi
Bir-boyutlu denklem vektörel formda yazıldığında, üç boyutlu genel denklem elde edilir.
dB ~
d V .n~ dA
dt sis t A

Özel Durumlar
1) Hareketli denetim hacmi durumunda;
Vs : kontrol hacminin hızı ; V : akışkan hızı ; Vb : bağıl hız olmak üzere,
~ ~
Reynolds transport teoreminde V yerine Vb alınır. Bağıl hız,
~ ~ ~
Vb V Vs
bağıntısıyla hesaplanır.
2) ekil de iştiren denetim hacmi durumunda;
Aşağıdaki eşitsizlik göz önüne alınmalıdır:

d d
t t

3.7. Bir boyutlu akı teoremi yaklaşımları

Birçok uygulamada akış, kontrol yüzeyinin sınırlarından yaklaşık bir boyutlu geçer.
Yani giriş yada çıkış kesitleri üzerinde akış özellikleri yaklaşık olarak üniformdur. Bu
durumda net akı terimi;
~
(V .n~ )dA i iVi Ai ç i iVi Ai
A g

şeklinde yazılabilir.

Örnek :

~
V .n~ dA 2 2V 2 A2 3 3V3 A3 5 5V5 A5 1 1V1 A1 4 4V 4 A4
A

70
 Bir-boyutlu akı teoreminin temel denklemlere uygulanışı aşa ıda belirtilmiştir:
1. Kütlenin korunumu denklemi için ;
dB
B m 1
dm
Net akı : mi ç mi g

2. Momentumun korunumu denklemi için;

B mV V

Net akı : mi .Vi ç miVi g

3. Açısal momentumun korunumu denklemi için;

~ ~
B m~ r xV ~
r xV
~ ~
Net akı : mi ~
r xV ç mi ~
r xV g

4. Enerjinin korunumu denklemi için;

B m.e e

Net akı : m i ei ç m i ei g

1 2
e u V gz
2

3.8. Kontrol hacmi içerisinde bir boyutlu ve kararlı akış

Kararlı akış durumunda,
dB ~
d V .n~ dA
dt sis t

denklemindeki zamana bağlı 1. terim ‘0’ a gider, II. Terimdeki vektörel hız ise sadece kesite
dik yöndeki ‘Vn’ hız değerine indirgenerek, denklem oldukça kolaylaşır. Bir boyutlu-karalı
akış durumunun, temel denklemlere uygulanması aşağıda verilmiştir:
1. Süreklilik ( kütlenin korunumu ) denklemi
dB
B m 1
dm
dm ~
0 V .n~ dA i Ai Vni g i Ai Vni ç m& i ç m& i g
dt sis A i i i i

Eğer akışkan sıkıştırılamaz ise ( sbt )

~
Qi ç Qi g Qi Vni . Ai V .n~ dA
i i

71
Ortalama hız tanımı:
Q 1 ~~
Vn V .n dA
A A
2. Do rusal (lineer) momentumun korunumu denklemi
B mV V

dB ~
F V V .n~ dA miVi g miVi ç
dt sis A i i

F F yüz Fhal FP F Fv
P. A .A .V

3. Açısal momentumu korunumu denklemi

~ ~
B m~ r xV ~
r xV

dH o ~ ~ ~ ~ ~
Mo rxFo r xV V .n~ dA ~
r xV i mi ~
r xV i mi
dt sis A i ç i g

4. Enerjinin korunumu denklemi

B E me e

dB dE ~
e V .n~ dA Q& W&
dt sis dt sis A

e eiç ekin e pot edi

ihmal

ediğ : Kimyasal, nükleer reaksiyon etkileri, elektrostatik, manyetik alan etkileri

W& W& mil W& ba sin c W& surtunme W& m W& P W&
~
P (V .n~ ) dA .A V
A

P ~ 1 2 1 2
Q& W& m W& e V .n~ dA h V gz mi h V gz mi
A i 2 i ç i 2 i g

P
h u

Tek giriş – çıkış olan sistemlerde………. m& g m& ç m&

Düşük hızlı – sıkıştırılamaz akışlar…….. W& m W& 0

P1 1 2 P2 1 2
V1 gz1 V2 gz 2 u 2 u1 q Wm W
2 2
**

** : Bu terim sürtünmeden dolayı yükteki kaybı temsil eder:

72
 Önemli not:
Bazı durumlarda akış tam olarak bir boyutlu, dolayısıyla hız profili üniform değildir. Bu
durumda; denklemlerdeki kinetik enerji terimi, boyutsuz düzeltme katsayısı ( ) ile
çarpılır:
1 2
V1 1
V12
2 2
1 2
V2 2
V22
2 2

3.9. Sürtünmesiz akış ve Bernoulli denklemi

Denklemler akım çizgisi koordinatları göz önüne alınarak yazılır.

Şekil 3.7. Akım çizgisi üzerindeki bir diferansiyel eleman yardımıyla Bernouilli denkleminin
türetimi

P
F s PdA P dS dA dW . cos
S
P P
F s dSdA dAdS cos dSdA dAdz.......(1)
S dz
S

Reynolds Transport Teoremi uygulanırsa,

F s V d V ( V )dA
t A

V ( V )dA V . V d V Vd
A S

F s V V V dAdS ................( 2)
t S

73
( 1 ) ve ( 2 ) denklemlerinin eşitliğinden ;
P
V dS V dS dS dz 0
t s S
V V P
dS V dS dS dz 0
t S S
V
dS VdV dP gdz 0
t
elde edilir. Bu durumda, Bernoulli denkleminin en genel halde ifadesi,
2
2
V 2
dP V 2 2
dS gz 1 0
1 t 1 2
1

şeklindedir.
Bernoulli Denkleminin Basitleştirilmesi
Kabul 1 : Kararlı akış

0
t
Kabul 2 : Sıkıştırılamaz akış
2 2
dP 1
P
1 1

Bu durumda ;

P2 P1 V 2 2 V12
g z2 z1 0
2
veya

P1 V1 2 P2 V2 2
gz1 gz 2 sabit
2 2
Eğer Bernoulli sabiti olarak,
P V2
W gz
2
tanımlanırsa,
W1 = W2
ifadesi elde edilir.

74
3.10. Akış Seviye Çizgileri
Yük Çizgisi:
Bernoulli sabitinin içerdiği enerjilerin yüksekliğini belirtir.
W P V2
YÇ : h z
g 2g
Piyezometre Çizgisi:
Yükseklik ve basınç yükü toplamının oluşturduğu yüksekliktir.
V2 P
PÇ : h z
2g

Şekil 3.8. Akış seviye çizgileri

75
76
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

SORU 3.1
Şekildeki yatay Y bağlantısı su debisini eşit alarak ikiye ayırmaktadır. 1 kesitindeki hacimsel
debi Q = 0,14 m3/sn ve P1 = 172 kPa ise sistemdeki kayıpları ihmal edip ve suyun özgül
ağırlığını 9790 N/m3 alarak ;
a) 2 kesitindeki basıncı bulunuz?
b) 3 kesitindeki basıncı bulunuz?

ÇÖZÜM :
Öncelikle kesitlerdeki hız değerleri bulunmalıdır.

Q1 0,14
1 kesitindeki hız : V1 V1 7,92m / s
A1 π .0,15 2
4
0,14
Q2 2
2 kesitindeki hız : V 2 V2 15,9m / s
A2 π .0,075 2
4
0,14
Q3 2
3 kesitindeki hızı : V3 V3 8,92m / s
A3 π .0,12
4

Basınç değerlerini hesaplamak için kesitler arasında Bernoulli Denklemi yazılmalıdır.

1 ile 2 kesitleri arasında;

2 2
P1 V1 P2 V 2
z1 z 2 hkayip
2. g 2. g
Kayıplar ihmal edildiğinden hkayıp = 0
Seviye farkı olmadığından z1 = z2 = 0

Denklem düzenlenirse ;
2 2
P1 P2 V 2 V1 172000 P2 15,9 2 7,92 2
P2 77232,8 Pa 77,23kPa
2. g 9790 2.9,81

77
Aynı şekilde 1 ile 3 kesitleri arasında Bernoulli yazılırsa ;
2 2
P1 V1 P3 V3
z1 z 3 hkayip
2. g 2. g
Kayıplar ihmal edildiğinden hkayıp = 0
Seviye farkı olmadığından z1 = z3 = 0
2 2
P1 P3 V3 V1 172000 P3 8,92 2 7,92 2
P3 163580 Pa 163,58kPa
2. g 9790 2.9,81

SORU 3.2
Şekildeki pompa , 9803 N/m3 özgül ağırlığındaki suyu 0,085 m3 / sn debi ile bir makineye
basmaktadır. Makinenin 2 nolu kesiti emme haznesinin serbest su yüzeyinden 6,1 m
yukarıdadır. 1 ve 2 arasındaki kayıplar;
2
K .V 2
hf
2. g
ifadesi ile verilmekte olup, K boyutsuz kayıp katsayısının değeri yaklaşık olarak 7,5’dir.
1,07 olduğuna göre, pompanın veriminin % 80 alarak mil gücünü hesaplayınız?

ÇÖZÜM :
Depo çok büyük ve akış daimi ise V1 0 olur. V2 verilen debi ve alandan hesaplanabilir.
Q 0,085m 3 / sn
V2 V2 V 2 19,24m / s
A2 π .0,075 2 2
m
4

Daimi akışa ait enerji denkleminden ;

2 2
P1 V1 P2 2 .V 2
z1 z 2 h f hm
2. g 2. g
Z1=0 , V1 0 ,
2
K .V 2
hf
2. g
alınarak pompa basma yüksekliği hm bulunabilir. Denklem düzenlenirse ;
2
P1 P2 V2
hm z2 ( 2 K ).
2.g

78
 (101 68,95).(1000) N / m 2 19,24 2
hm 6,1 (1,07 7,5).
9803 N / m 3 2.9,81
hm 164,5m bulunur.

P .Q.g.hm (1000kg / m 3 ).(0,085m 3 / s).(9,81m / s 2 ).( 164,5m)

P 137,15kW

Pompanın verimi % 80 olduğundan mil gücü:

P 137,15
Pgiris 171,43kW
Verim 0,8

SORU 3.3
Şekildeki su jeti sabit bir levhaya dik olarak çarpmaktadır. Yerçekimi ve sürtünmeyi ihmal
ederek levhayı sabit tutmak için gerekli olan F kuvvetini Newton cinsinden hesaplayınız.

ÇÖZÜM :
Doğrusal momentum tanımından, kuvvetin x yönündeki bileşeni;
Fx Rx (m& 1 .V1 m& 2 .V 2 ) (m& g .V g )

1 ve 2 kesitlerinde x yönünde herhangi bir hız bileşeni olmadığından ; V1 = V2 = 0

π .0,12
Rx m& g .V g ( g .V g . Ag ).V g Rx 1000.8 2 . Rx 502,65 N
4

Kuvvetin y yönündeki bileşenini bulmak için;

Fy Ry (m& 1 .V1 m& 2 .V 2 ) (m& g .V g )

Giriş kesitinde y yönünde herhangi bir hız bileşeni yok ; Vg = 0 ‘dır.

1 ve 2 kesitlerinde hızların şiddeti eşit fakat yönleri terstir. Yani V1 = - V2 ‘dir.
Ry m& 1 .(V1 V2 ) Ry 0

Bileşke kuvvet:
1/ 2 1/ 2
F Rx 2 Ry 2 F 502,65 0 2 F 502,65 N

79
SORU 3.4
Şekilde gösterilen boru hattının 5 noktasındaki ucundan dışarıya çıkan suyun debisini ve bu
boru hattının 2,3 ve 4 noktalarındaki basınçları bulunuz?
Not: 2 noktası ile 1 noktası arasındaki uzaklık çok küçüktür).

ÇÖZÜM :
5 kesitindeki hızı bulmak için 1 kesiti ile 5 kesiti arasında Bernoulli denklemini yazarsak ;
2 2
P1 V1 P5 V5
z1 z5 (Seviye farkı z=6 m)
2. g 2. g

Etkin basınç arandığından 1 noktasındaki basınç değeri ortadan kalkar.

1 kesitinin alanı çok büyük olduğundan bu kesitteki hız değeri küçüktür ve ihmal edilebilir.
2 2
P1 V1 P5 V5
z1 z5
2. g 2. g
2
V5
0 0 6 0 0 V5 10,8m / s
2.9,81

Süreklilik denkleminden ;
π .0,075 2 m3
Q V5 . A5 Q 10,8. 0,048
4 s

2 , 3 ,4 ve 5 kesitlerinden geçen debi aynıdır.

m3
Q 2 Q3 Q 4 Q5 0,048
sn

2 , 3 ve 4 kesitlerinin çap değerleri aynı ve debileri de aynı olduğundan bu kesitlerdeki hız

değerleri de aynıdır.
0,048
V 2 V3 V 4 2,71m / s
π .0,15 2
4

2 noktasındaki basıncı bulmak için 1 ile 2 arasında Bernoulli denklemi yazılırsa;

P1 V12 P2 V2 2
z1 z2
2. g 2. g

1 noktası ile 2 noktası seviye olarak çok yakın olduğundan hız , basınç ve yükseltileri

80
arasındaki fark ihmal edilebilir.
P2 V2 2
0 0 0 0
2.g
P2 2.712
P2 3800 Pa
10000 2.9,81

Aynı şekilde 3 noktasındaki basıncı bulmak için 1 ile 3 kesitleri arasında Bernoulli yazılırsa ;
P1 V12 P3 V3 2
z1 z3
2. g 2.g
P3 V3 2
0 0 0 4,5
2. g
P3 2.712
4,5 P3 48800 Pa
10000 2.9,81

1 ile 4 kesitleri arasında Bernoulli denklemi yazılırsa ;

P1 V12 P4 V4 2
z1 z4
2.g 2.g
P4 V4 2
0 0 6 0
2.g
P4 2.712
6 P4 56200 Pa
10000 2.9,81

SORU 3.5
Şekilde gösterildiği gibi , bir basit yönlendirici A kesitindeki su jetini , hız şiddetini
değiştirmeden açısı kadar saptırmaktadır. Akış daimi , basınç her yerde Pa ve yönlendirici
üzerindeki sürtünme ihmal edilebilir. Buna göre ;
a) Uygulanan yönlendirici kuvvetin Fx ve Fy bileşenlerini bulunuz?
b) F kuvvetin şiddeti ile açısı arasındaki ilişkiyi veren denklemi türetiniz?

ÇÖZÜM :
a)
Doğrusal momentum ifadesinden;
F yon ( m c .V c ) ( m g .V g )
V1 = V2 = V ve m1 = m2 = m
olduğundan;

81
Fx m.V .(cos 1)
Fy m.V . sin
bulunur. Burada ; m.V . A.V 2 ' dir.

b)
Açı ile kuvvet arasındaki ilişki;
2 2 1/ 2 1/ 2
F Fx Fy m.V . sin 2 (cos 1) 2 2.m.V . sin
2
denklemi ile bulunur.

SORU 3.6
Su şekildeki gibi kapalı bir tanktan akmaktadır. Kesit 1 de D1 = 6 cm ve hacimsel debi Q =
100 m3/saat’dir. Kesit 2 de D2 = 2 cm ve ortalama hız 8 m/s’dir. Eğer D3 = 4 cm ise ;
a) 3 kesitindeki hacimsel debiyi m3/saat olarak hesaplayınız?
b) 3 kesitindeki hızı m/sn olarak hesaplayınız?

ÇÖZÜM :

Q 100m 3 / saat 100 / 3600m 3 / sn 0,0278m 3 / s

2 kesitindeki bilinen özelliklerden faydalanarak ;

π .0,05 2
Q 2 V 2 . A2 Q 2 8. Q 2 0,0157m 3 / sn
4

Süreklilik denkleminden ;
m& 1 m& 2 m& 3 m& 3 0,0278 0,0157 m& 3 0,0121m 3 / sn
π .0,04 2
Q3 V3 . A3 0,0121 V . V3 9,6m / sn
4

SORU 3.7
Hava daimi olarak şekilde gösterildiği gibi bir türbinin içinden geçmekte ve türbin milinden
522 kW güç elde edilmektedir. Gösterilen giriş ve çıkış koşulları için ;
a) 2 kesitinden çıkış hızı V2’yi hesaplayınız?
b) Türbo makineden transfer edilen ısı miktarını bulunuz?

Not: Havanın termodinamik özellikleri; R = 287 m2/s2K , Cp = 1003,88 Nm/kgK

82
ÇÖZÜM :
a)
Giriş ve çıkış yoğunlukları ideal gaz yasasından hesaplanabilir.
P1 1034300
1 8,54kg / m 3
R.T1 287.(422)

P2 275800
2 3,5kg / m 3
R.T2 287.(275)

Debi verilen giriş koşullarından belirlenir.

π .0,15 2
m& 1 . A1 .V1 8,54. .(30,5) m& 4,6kg / s
4

Kütlesel debiyi yardımıyla çıkış hızı hesaplanabilir:

π .0,15 2
m& 4,6kg / s 2 . A2 V
. 2 3,5. .(V 2 ) V 2 74,4m / s
4

b)
Daimi akışa ait enerji denkleminde,
Ww = 0 , z1 = z2 ve h = cpT ve Wm = 522000W
olmak üzere;
1 2 1 2
Q Wm m& .(cpT2 V2 cpT1 V1 )
2 2
Q 664538 J / s
bulunur.

SORU 3.8
Şekilde 0.02 m3/s debide suyun aktığı boru sisteminde A ve B noktaları arasındaki basınç
farkı 14000 N/m2 dir. A ve B noktalarında boru çapları sırasıyla, 0.15 m ve 0.075 m, A ve B
noktaları arasındaki basınç kaybı ise ;
u2
hf k A
2g
şeklinde tanımlanmaktadır.
a) ‘k’ sabitini hesaplayınız?
b) A ve B noktaları arasındaki basınç farkını ölçmek için şekildeki gibi manometrenin
kullanılması durumunda, ‘h’ yüksekliğinin değeri ne olurdu, belirleyiniz?

83
ÇÖZÜM :
a)
dA= 0.15 m; dB= 0.075m; Q=0.025 m3/s; PA-PB=14000N/m2;
A ve B noktaları arasında Bernoulli denklemi yazılırsa;
PA u A2 PB u B2 u2
zA zB k A
g 2g g 2g 2g

Süreklilik denkleminden,
Q 0.025
Q u A AA u B AB 0.024m3 / s uA 1.415m / s;
d A2 0.15 2
π π
4 4
Q 0.025
uB 5.659m / s
d B2 0.075 2
π π
4 4

Bernoulli denklemi yeniden düzenlenirse:

PA u A2 PB u B2 u A2
zA zB k
g 2g g 2g 2g
u 2A PA PB u 2A u B2
k (z A zB )
2g 1000 g 2g
1.415 2 14000 5.659 2 1.415 2
k 2.5
2.9.81 9.81.1000 2.9.81

k .0.102 1.427 2.5 1.530

k 4.480

b)
Manometre sıvısını seviyesinin düşük kolunda, manometre sıvının bittiği nokta I ve tam
karşısındaki ikinci koldaki nokta ise II ile gösterilirse,
PI gz B PB ; PII c gh gz A c gh PA
PI PII gz B PB c gh gz A c gh PA
PI PII g ( z A z B ) gh( c ) 14000 1000 * 9.81 * 2.5 9.81 * h(13600 1000)

h 0.08515m

84
SORU 3.9
ki kanatlı 80 ton ağırlığındaki bir yolcu uçağı 6000 m yükseklikte 810 km/saat hızla
uçmaktadır. Yüksek basınç yüzeyi olan konkav alt yüzey akış yönünde 5 m uzunluktadır.
Alçak basınç yüzeyi olan konveks üst yüzey ise alt yüzeyden akış yönünde %10 daha uzun
ve alt yüzey basıncı bu yükseklikteki atmosfer basıncından %20 daha fazladır. Uçağın
motoruna hava 250 K sıcaklık, 50 kPa basınç ve 220 m/s hızla girmektedir. Yanma odasında
1/40 oranında yakıtla yandıktan sonra gazlar 130 kPa basınç ve 1000 m/s lik bir hızda
sistemden ayrılmaktadır. Giriş kesiti 0.5 m2 çıkış kesiti de 0.3 m2 olarak verildiğine göre
(Pyer=101.3 kPa, Tyer=250C, R=287 J/kgK, B=0.0065 K/m)
a) Uçağın alt ve üst yüzeyleri arasındaki basınç farkından dolayı havada kaldığını kabul
ederek gerekli kanat yüzey alanını bulunuz.
b) Bu motoru dengede tutabilmek için gereken kuvveti ve çıkış sıcaklığını bulunuz.
c) Uçağın yere değdiği andaki hızı 60 m/s olduğuna göre, tekerlek frenini ihmal ederek bu
uçağın kaç saniyede durabileceğini ve bu esnada kaç metre yol alacağını hesaplayınız.

ÇÖZÜM
a)
m = 80 ton; z = 6000 m; u =810 km/saat

z=6000 m yükseklikte basınç, sıcaklık ve yoğunluk:

g 9.81
Bz RB 0.0065 * 6000 287* 0.0065
P6000 Pyer 1 101300 1
T0 293
P6000 47.796kPa

T6000 T0 Bz 293 0.0065 * 6000 T6000 254 K

1000
6000 0.656 kg / m 3
287 * 254
mg 2A P A P 3.924 * 10 5 N

Gerekli kanat alanı

u üst * 5 5 .5 u üst
1 u üst 1.1* u alt
u alt * 5.5 5 u alt
Palt 1.21* P6000 Palt 57.36kPa

Uçağın burnundan, kanadın alt ve üst yüzeyleri için Bernoulli denklemi yazılırsa:

85
 1 2 1 2
P6000 u Palt u alt ve
2 2
1 2 1 2
P6000 u Püst u üst
2 2
1 1
47796 * 0.656 * 225 2 57360 2
* 0.656 * u alt u alt 146.51m / s
2 2
1 1
47796 * 0.656 * 225 2 57360 2
* 0.656 * u alt u alt 146.51m / s
2 2

u üst1.1* u alt u üst 161.161m / s

1 1
47796 * 0.656 * 225 2 Püst * 0.656 * 161.16 2 Püst 55.88kPa
2 2

A P 3.924 * 10 5 A( 57360 55880 ) A 265.1m 2

b)
m& y

0.5 m2 0.3 m2
250 K 250 K
50 kPa 130 kPa
220 m/s 1000 m/s

P g
m& g g u g Ag u g Ag 76.66kg / s
RTg
g 0.70kg / s
41
m& ç mg my m g 78.57 kg / s
40
m& ç ç u ç Aç ç 0.26kg / m 3
Pç
Tç 1742.16 K
RTç
Fx m& ç u ç Pç Aç m& g u g Pg Ag

F 75.7kN
c)
Fx muç a 75700 80000 * a a 0.94625m / s 2
u0 u0 60
a t 63.408s
t a 0.94625
1 2 1
x u0t at 60 * 63.408 0.94625 * ( 63.408 ) 2 1902.245m
2 2

SORU 3.10

86
Dairesel kesitli şekildeki depo su doluyken su seviyesinin bulunduğu noktada deponun çapı
50 m, depo altında suyun çıkış noktasında ise depo çapı 0.65 m’dir. Depodan suyun
boşaltılması esnasında depodaki suyun debisinin yüksekliğe bağlı değişimi 0.75 A 2 gh (A
depo çıkışındaki kesit alan) şeklindedir. Deponun tam dolu (H=4m) olduğu andan itibaren
depodaki suyun seviyesinin 2m’ye düşmesi esnasında geçen zamanı hesaplayınız?

ÇÖZÜM
Depodaki suyun depo yüksekliğine bağlı değişimi:
0.65 2 2
Q 0.75 Aç 2 gh 0.75 * π ( ) * 2 gh 1.0963 h
2

t zaman aralığı ile suyun düşme miktarı h arasındaki ilişki:

A
Q t A h t h
Q

Bu denklem h1 (2m) ve h2(4m) arasında integre edilirse t süresi:

h2
A
t dh
h1 Q
A πr 2

r’nin h bağlı değişimi, h=4m, r=25m deponun geometrisi göz önünde bulundurulursa:

r x 5h ;
25 x 5( 4) x 5
A π ( 5 5h ) 2
25π 25πh 2 50πh

h2
25π 25πh 2 50πh 25π h21 h 2 2h
t dh dh
h1 1.0963 h 1.0963 h1 h

h2 1 3 1 1 5 3 4
2 2 2 4 2
t 71.641 (h h2 2h 2 )dh 71.641 2h 2 h h
h1 5 3
2
t 1333s

SORU 3.11

87
Bir tekstil atölyesinde boyama işleminde kullanılan sistem şekilde gösterilmektedir. A
deposundan gelen boya ile 1 kesitinden gelen hava 2 kesitinde karışarak, bu karışım 3
kesitinden kumaş üzerine püskürtülmektedir. Boyanın ( b=800 kg/m3) bulunduğu A
haznesinin manometrik iç basıncı PA=400 Pa, 1-2-3 kesitleri kenar uzunlukları
sırasıyla 8, 4, 6 mm olan karedir. U= 1.5 m/s hızla hareket eden kumaşın her 10 mm
lik uzunluğuna, 3x10-5 kg boya + hava karışımı püskürtülmektedir. 1 kesitindeki hava
hızını (U1) ve karışımın yoğunluğunu bulunuz?

ÇÖZÜM
P2 PA b gh 101736 800 * 9.81* 0.50 97812 Pa

L L 0.01
u t 0.01s
t u 1

m 3 * 10 5 3
m& 3 m& 3 * 10 kg / s
t 0.01

m& 3
kar kar u3 83.33kg / m 2 s
u 3 A3
m& 2 m& 3 kar u 2 A2 kar u 3 A3 u2 u 3 * 2.25m / s

2 ile 3 noktaları arasında Bernoulli denklemi tanımlanırsa:

1 1 1 1
P2 kar u 22 P3 kar u 32 97655 kar u 22 101336 kar u 32
2 2 2 2

Tanımlanan bu denklem sonucunda üç bilinmeyen (u2, u3 ve kar) için elde edilen üç denklemden
yararlanarak;
7362 kar u 32 * 2.25 2 kar u 32 u3 21.75m / s
3
kar u3 83.33 kar 3.83kg / m
u2 2.25u 3 u2 48.94m / s

u1 hızını bulmak amacıyla 1 ile 2 noktaları arasında Bernoulli denklemi tanımlanırsa:

1 2 1
P1 u
h 1 P3 kar u 35 u1 38.86m / s
2 2

88
SORU 3.12
1.5*0.6 m2 boyutlarında olan şekildeki otomobilin ön camı 300 eğimle kısa kenarı yukarı
gelecek şekilde otomobile monte edilmiştir. Bu araç 15 m/s hızla giderken, 1.5 m/s hızla
metrekareye saniyede 3*10-5 m3 su olacak şekilde yağmur yağmaya başlıyor. Bu araç
yağmur altında 5 km daha gideceğine göre ön cama düşen toplam yağmur miktarını bulunuz?

Vy=1.5m/s

V=15 m/s

ÇÖZÜM
Ön ve üst yüzeylerde alınacak yağmurun toplamı:
Q& Q& ön Q& üst Q& ön Q& üst
A2(üst)
A2 Qu oto ; A1u ya
Q&ön A cos( 30 ) * u ; Q&
oto ön A sin( 30 )* u ;ya
A1(ön)

Toplam yağmur miktarı:

L
m uA t ( A2 u oto A1u ya ) t
u oto
L 5000 u ya
t 333.33s ;
u oto 15 u oto
1 .5
m 1.5 * ( 0.375 0.65 * )* 1000 * 333.3 219997 .8kg
15

89
 ÇALI MA SORULARI

Soru 3.1
Tekerleklerdeki sürtünmenin ihmal edildiği şekilde görülen araçlar başlangıçta hareketsizdir.
Araçların girişlerindeki ve çıkışlarındaki basınç, atmosferik basınç olup, akış sıkıştırılamaz
bir akıştır. Araçların havanın giriş debisi Q olmak üzere;
a) araçlar hangi yönde hareket ederler, belirleyiniz?
b) araçların kütlerini eşit kabul ederek araç hızlarının birbirine oranını hesaplayınız?

Soru 3.2
Şekilde görülen, yatay 180 lik dirsek ve lüleden oluşan sistemi dengede tutabilmek için
duvara monte edildiği noktadaki gerekli kuvvetin x ve y bileşenlerinin yönünü ve
büyüklüğünü hesaplayınız (V1 ve P1 hız ve basınçları; 1.5 m/s, 1 bar) ?

Soru 3.3
Tüm kesitlerindeki çaplar 40 mm olan şekildeki sisteme su düşey koldan 7.5 m/s ile girmekte
ve sistemi iki kola ayrılarak terk etmektedir. Sistemin dengede kalabilmesi için A noktasına
uygulanması gereken reaksiyon kuvvetlerini ve momentini hesaplayınız.

90
Soru 3.4
Şekilde gösterilen 1000mm çapındaki dairesel kanalda hava akmaktadır. Manometrede
akışkan olarak alkol (850 kg/m3) kullanıldığına göre akışın debisini hesaplayınız?

Soru 3.5
Şekildeki pompa türbin sistemi ile elektrik üretimi düşünülmekte olup, gündüz vakti üst
depodan su çekilecek, gece de eski durumuna getirmek için aşağı depodan üst depoya su
basılacaktır. Her iki yönde 0.9 m3/s debi için yük kaybı 5 m’dir.
a. Türbin tarafından çekilen ve pompaya verilen gücü hesaplayınız?
b. Yaz uygulaması için 14 saat gündüz 10 saat gece süresi düşünüldüğüne göre, türbin
tarafından üretilecek enerji ve pompa için gerekli olacak enerjiyi kWh cinsinden
hesaplayınız?

Soru 3.6
Bir sulama uygulaması için, şekilde gösterilen fıskiye sisteminin kullanılması
düşünülmektedir. Güvenlik açısından bu fıskiyelerin dönme hızı 60 d/dak olması gerektiğine
göre; her fıskiyeye gelmesi gerekli olan su debisini hesaplayınız (her bir lülenin çapı 15
mm’dir)?

91
Soru 3.7
A alanlı V hızında bir sıvı jeti, şekildeki gibi açısal hızında dönen bir türbin çarkı üzerinde
tek bir 1800’lik kepçeye çarpmaktadır. Bu çarka iletilen anlık P gücünü sistem parametreleri
cinsinden tanımlayınız?

Soru 3.8
Şekilde gösterilen, daralan genişleyen ve yine daralan dairesel kanal sisteminde, sıvı pistonun
hareketi ile d4 çapındaki kanaldan atmosfere akmaktadır. Sürtünmeleri ihmal ederek, d1, d2,
d3 ve d4 kanallarındaki hızı F kuvveti cinsinden hesaplayınız?

Soru 3.9
Bir pompanın yerleştirildiği noktadan 1.5m daha aşağıda olan bir havuzdan 200C su
pompadan 20 m daha yüksekteki serbest yüzeyli bir depoya basılmaktadır. Sistemdeki yük
kaybı h f cQ 2 şeklinde olup c=0.078 saat2/m5’ dir. Pompanın veriminin %75 ve motor
tahrik gücünün 500 W olması durumu için, sistemdeki debiyi hesaplayınız?

Soru 3.10
Şekilde görüldüğü gibi paralel iki dairesel disk arasında hava akışı olmaktadır. Diskler
arasındaki boşlukta akışkan hızı V = Vo(R/r) şeklinde tanımlandığına göre, r=300, 600 ve
900mm için ivmeleri hesaplayınız?

92
Soru 3.11
Şekilde verilen sistemde, su borudan çıkarak yüzeye çarpmakta ve 2 ayrı yöne dağılmaktadır.
Kesitlerin alanları A1=0,01 m2, A2=A3=0,005 m2’dir. Hacimsel debiler 2= 3 =150 m3/h
şeklinde verildiğine göre, boru içerisindeki basınç ile atmosfer basıncı arasındaki farkı ihmal
ederek, her bir civataya gelen kuvveti hesaplayınız?

Soru 3.12
Şekilde su, 1 kesitinden 0,0013 m3/s debi ile girerek şekildeki boru bağlantısından daimi bir
akışla akmaktadır. Kesit 2’deki ortalama hız 2,5 m/s’dir. Akışın bir kısmı 1 mm çapındaki
100 adet delik bulunduran bir duş başlığına saptırılmaktadır. Deliklerdeki akışı eşit kabul
ederek, duş başlığı deliklerinden çıkan jetlerdeki hızı hesaplayınız?

93
94
 4. BOYUT ANALİZİ

4.1. Boyut analizine giriş

Akışkanlar mekaniğinin gelişimi ağırlıklı bir şekilde deneysel çalışmalara bağlıdır.

Çünkü çok az gerçek akış yalnızca analitik metotlar kullanılarak tamamen çözülebilir. Gerçek
problemlerin çözümü, analiz ve deneysel bilgiler içerir. Öncelikle, gerçek fiziksel akış
durumu çözüm elde etmek için yeterince basit bir matematiksel model ile yaklaşılır. Daha
sonra analitik sonuçların kontrol edilmesi için deneysel ölçümler yapılır. Ölçümlere
dayanarak analizin incelikleri yerine getirilebilir. Deneysel sonuçlar bu tasarım işleminde
gereklidir. Uygun deneysel verilerin analizi yapılıp dikkatlice incelenmeden geliştirilen
deneysel dizaynların genelde maliyeti pahalı, performansı zayıf ve kalitesi düşük olur. Diğer
yandan laboratuardaki deneysel çalışmalar hem çok zaman alır hem de pahalıdır. Deneysel
çalışmalarda temel amaç; en az deneyle, en çok bilgiyi elde etmektir. Boyut analizi, bu amaca
ulaşmakta önemli bir araçtır. Boyut analizi esas itibariyle; göz önüne alınan bir fiziksel olayı
etkileyen deneysel değişkenlerin sayısını ve karmaşıklığını azaltmak için kullanılan bir
yöntemdir. Eğer bir olay n adet boyutlu değişkene dayanıyorsa, doğru bir boyut analizi bu
olayı k (k<n) adet boyutsuz değişkene indirgeyecektir.
Akışkanlar mekaniğinde, deneylerden elde edilen amprik formüllerin ve grafiklerin
dizayn amaçlı kullanımı oldukça yaygındır. Bu formül ve diyagramların genelleştirilmesi,
aynı sistemi kullanan fakat farklı boyutlarla çalışan uygulamalar açısından önemlidir. Boyut
analizinin temel amaçlarından biri; bu genelleştirmeye sağlayacak deneysel stratejinin
oluşmasını sağlamaktır. Deneysel bir çalışmada, fiziksel olaylara etki eden çok sayıda
parametre arasındaki ilişkiyi tanımlayan boyutsuz büyüklüklerin bulunması halinde,
sonuçların daha az sayıda parametre ile daha genel anlamda yorumlanması açısından ‘Boyut
Analizi’ çok yararlı tekniklerden biridir.
Boyut analizinin en önemli yaralarından biri; büyük ve pahalı bir prototipin dizayn
bilgilerini, küçük ve ucuz bir model üzerinde yapılan deneylerin sonuçlarıyla elde etmeye
yarayacak orantı kanunlarını ortaya çıkarmasıdır. Örneğin gerçek bir uçağın kanatları
etrafındaki sürtünme direncini belirlemek için, boyut analizi ile elde edilen orantı kanunları
kullanılarak, küçük bir model uçakla deneylerin yapılması mümkündür. Deneyler doğru
yapılır ve model ile gerçek uçuş şartları doğru tespit edilirse, elde edilen sonuç da çok büyük
bir yaklaşıkla doğru olur.

95
 Herhangi bir fiziksel durum, boyut ve birim birlikte kullanılarak ifade edilebilir.
Boyut, ölçülebilir fiziksel büyüklüğü tanımlarken, birim ise bu fiziksel büyüklüğün şiddetini
tanımlamak açısından önemlidir. Boyut analizi yaparken, fiziksel büyüklüğün niceliğinden
çok, niteliği önemli olmaktadır. Bu nedenle analizde sadece boyutlar dikkate alınır. Her bir
fiziksel büyüklüğün boyutu ise; temel büyüklüklerin boyutu ve sembolü ile ifade edilir:
uzunluk için ‘L’, kütle için ‘M’, zaman için ‘T’ ve sıcaklık için ‘ ’

Tablo 4.1 Bazı yaygın büyüklüklerin birim ve boyutları

Fiziksel SI Birimi SI Birimi
Boyut
Büyüklük (genel ifade) (kısaltılmış)
hız LT-1 m/s ms-1
2
ivme LT -2
m/s ms-2
N
kuvvet M LT-2
kg m/s2 kg ms-2
Joule J
iş-enerji ML2T-2 N m,
kg m2/s2 kg m2s-2
Watt W
güç ML2T-3 N m/s Nms-1
2 3
kg m /s kg m2s-3
Pascal P,
basınç-stres ML T -1 -2
N/m2, Nm-2
kg/m/s2 kg m-1s-2
3
yoğunluk ML -3
kg/m kg m-3
3
N/m
özgül ağırlık
ML-2T-2 kg/m2/s2 kg m-2s-2
2
N s/m N sm-2
viskozite M L-1T-1
kg/m s kg m-1s-1
N/m Nm-1
yüzey gerilimi 2
MT-2 kg /s kg s-2

4.2. Boyutların Homojenli i İlkesi

Bir fiziksel durumu tanımlayan herhangi bir denklem; ancak, her iki tarafında bulunan
terimlerin aynı boyuta sahip olması halinde, doğru kabul edilebilir. Diğer bir ifadeyle, bir
denklem mutlaka ‘Boyutsal Homojenlik’ koşulunu sağlamalıdır.
Örnek 4.1:
Aşağıda verilen denklemde, ‘B’ ivme boyutunda olduğuna göre, boyutsal homojenlik
sağlanmış mıdır, kontrol ediniz?

Boyut analizi:

96
Birim (SI) analizi:

Sonuç: Her iki taraf aynı boyut (ve dolayısıyla) birimle ifade edildiğinden boyutsal olarak
homojendir.

4.3. Boyut analizi

Bir fiziksel problem üzerinde yapılan boyut analizinin sonucunda elde edilen tek bir
denklem, probleme etki eden tüm parametreler arasındaki ilişkiyi gösterir. Ancak, bu
denklemde bulunan her bir parametrenin üs kuvveti farklıdır ve üs kuvvetinin belirlenmesi
için yapılacak uygun bir analiz sonucunda, ortaya çıkan ‘boyutsuz sayı grupları’ vasıtasıyla,
deneysel ölçümlerle ilgili doğru adımlar atılabilir.
Örnek 4.2:
Bir uçak pervanesi üzerindeki kuvvet değerini etkileyen parametreler arasındaki ilişkiyi tespit
etmeye çalışalım. Öncelikle, kuvveti (F) etkileyen büyüklükleri yazalım:
1. Pervane çapı (d)
2. pervane hızı (u)
3. akışkan yoğunluğu (
4. pervanenin devir sayısı (N)
5. akışkan viskozitesi (
Bu parametreleri tek denklem halinde,
F= ( d, u, , N, ) veya 0 = ( F, d, u, , N, )
şeklinde yazabiliriz. Denklemde ve 1 bilinmeyen fonksiyonlardır. Denklem, sonlu seri
cinsinden,
F= dm up Nr
olarak yazılabilir. Bu son denklemde, ‘K’ bir sabit olup, m, p, q, r, s değeri bilinmeyen üs
kuvvetlerini temsil etmektedir. Denklemde aranan üs kuvvetlerinin bulunması için boyut
analizinin uygulanması gereklidir. Bu analiz sonucunda, parametrelerin üs kuvvetlerine bağlı
olarak, bazı boyutsuz sayı grupları da ortaya çıkacaktır. Diğer sabit ve fonksiyonların (K, ve
1) değerleri ise, deneysel ölçümler sonucunda bulunur.

97
4.4. Buckingham'ın π teoremleri

Boyut analizi için kullanılan başka yöntemler de bulunmakla birlikte, Buckingham

π teoremleri, en yaygın kullanılan yöntemler arasındadır. Buckingham tarafından ortaya atılan
iki teorem; birinci π teoremi ve ikinci π teoremi olarak adlandırılmaktadır.
4.3.1. Birinci π teoremi
Fiziksel büyüklük (hız, yoğunluk, vb.) sayısı ‘m’ olan bir sistemde, bu fiziksel
büyüklükleri oluşturan temel boyut (M, L, T) sayısı ‘n’ ise, sistemi tanımlayan ‘m-n’ tane
boyutsuz sayı (π grubu) vardır.
Diğer bir ifadeyle, bir sistemi oluşturan fiziksel büyüklükler
( Q1 , Q2 , Q3 ,………, Qm ) = 0
denklemi ile temsil edildiğinde, bu değişkenler arasındaki ilişkiyi gösteren π grupları,
( π1 , π2 , π3 ,………,πm-n ) = 0
denklemi ile gösterilebilir. Birçok akışkanlar mekaniği problemi sabit sıcaklıkta
gerçekleştiğinden, temel boyutlardan M,L,T’ nin kullanımı daha yaygın olup, n=3 değeri
kullanılır.
4.3.2. İkinci π teoremi
Her bir π grubu, fiziksel problemi direkt etkileyen ‘n’ tane tekrarlanan değişken ve en
az bir farklı değişkenin fonksiyonu olacak şekilde belirlenmelidir.
kinci π teoremine uygun olarak, tüm π gruplarında tekrarlanacak ‘n’ tane değişkenin
seçimindeki aşağıdaki hususların dikkate alınması gereklidir:
1. Tekrarlanacak değişkenlerin boyutları birlikte değerlendirildiğinde, üç temel boyutu
(M,L,T) verecek bir seçim yapılmalıdır.
2. Tekrarlanacak değişkenler bir araya getirildiğinde, kendi başlarına boyutsuz bir grup
oluşturmamalıdır.
3. Tekrarlanacak değişkenlerin tüm π gruplarında bulunması mümkün değilse, bazı
gruplar için farklı değişken de kullanılabilir.
4. Tekrarlanacak değişkenlerin, deneylerde ölçülebilir büyüklükler olmasında fayda
vardır.
Örnek 4.3:
Örnek 4.2’de verilen fiziksel problem için π gruplarını oluşturunuz?
( F, d, u, , N, )=0
m = 6 ve n = 3; m - n = 3 olduğundan 3 tane π grup oluşacaktır. Dolayısıyla denklem,

98
 ( π1 , π2 , π3 ) = 0
şeklindedir. Tekrarlanacak değişkenler olarak; , u, d değişkenlerinin seçimi uygundur.
Çünkü bu değişkenlerin her biri deneysel olarak ölçülebilir olduğu gibi, üç değişkenin
boyutları göz önüne alındığında, 3 temel boyuta (M,L,T) ulaşmak mümkündür. Diğer
değişkenlerden yararlanarak, π1 , π2 , π3 boyutsuz grupları için,

yazılabilir. Oluşturulan bu grupların boyutsuz olmaları için temel şart, M0L0T0 şeklindedir. Bu
durumda birinci π grubu için,

denklemi geçerlidir. Denklemin her iki tarafında, aynı temel boyuta ait üs kuvvetinin aynı
olması gereklidir. Bu durumda;
0 = a1 + 1; 0 = -3a1 + b1 + c1 + 1; 0 = -b1 - 2
denklemleri kullanılarak üs kuvvetleri,
a1 = -1 ; b1 = -2 ; c1 = -2
şeklinde bulunur. Bulunan üs kuvvetleri π1 grubunda yerine konulduğunda,

elde edilir. Benzer işlemler, π2 , π3 boyutsuz gruplarını oluşturmak uygulanmalıdır.

0 = a2; 0 = -3a2 + b2 + c2; 0 = -b2 - 1

a2=0; b2 = -1; c2 = 1

99
0 = a3 + 1; 0 = -3a3 + b3 + c3 -1; 0 = -b3 - 1
a3 = -1; b3 = -1; c3 = -1

Bu durumda analizi yapılan fiziksel problem; belirlenen boyutsuz üç π grubunun fonksiyonu

olarak ifade edilebilir:
( π1 , π2 , π3 ) = 0

Önemli Not:
Boyutsuz π gruplarını oluştururken, fiziksel problem açısından önemli olmayan gereksiz
parametrelerin seçimi fazladan π grubu oluşturacaktır. Bu duruma meydan vermemek için,
deneysel gözlemlerin dikkatli yorumlanması gerekir. Bir diğer sorun, fiziksel problem
açısından önemi büyük bir parametrenin analize dahil edilmemesidir. Bu durumda ise, önemli
bir π grup gözden kaçmış olacak ve deneysel sonuçların yorumlanmasında önemli bir fiziksel
davranış eksikliği yaşanacaktır. Bu nedenle, fiziksel probleme etki eden parametrelerin
seçimini başlangıçta dikkatle yapmanın büyük önemi vardır.

4.5. π grupları üzerinde cebirsel işlemler

π gruplarının belirlenmesinden sonra, üzerlerinde bazı cebirsel düzenlemeler yapmak

mümkündür. Yapılacak cebirsel düzenlemeler, problemin fiziksel durumunu etkilememekle
birlikte, π gruplarının görünümünde değişiklikler yaratabilmektedir. Fiziksel probleme ait,
( π1 , π2 , π3 ……… πm-n ) = 0
denklemi göz önüne alındığında π grupları üzerinde yapılabilecek işlemler şunlardır:

100
 1. Bulunan π gruplarından, istenen sayıda π grubuna çarpma ve bölme işlemleri
uygulayarak yeni bir π grubu oluşturulabilir.
Örnek: π1 ve π2 ile π1a = π1 / π2 şeklinde yeni bir grup oluşturularak; denklem, ( π1a , π2 , π3
……… πm-n ) = 0 şeklinde ifade edilebilir.
2. Herhangi bir π grubu yerine, çarpma işlemine göre tersi kullanılabilir.
Örnek: ( π1 ,1/ π2 , π3 ……… 1/πm-n ) = 0
3. Herhangi bir π grubunun üs kuvveti artırılıp, azaltılabilir.
Örnek: ( (π1 )2, (π2 )1/2, (π3 ……… πm-n ) = 0
4. Herhangi bir π grubu bir sabit ile çarpılabilir.
Örnek: ( 3π1 , π2 , π3 ……… 1/πm-n ) = 0
5. Herhangi bir π grubu diğer π gruplarının bir fonksiyonu olarak yazılabilir.
Örnek: π2 = ( π1 , π3 ……… πm-n )
Özetle başlangıçta;
( π1 , π2 , π3 ……… πm-n ) = 0
şeklinde verilen denklemle, yukarıda izin verilen cebirsel manipülasyonların uygulanması
sonucu elde edilen,
( π1 , 1/π2 ,( π3 )i……… 0.5πm-n ) = 0
denklemi arasında fiziksel anlam açısından herhangi bir fark söz konusu değildir.

4.6. Önemli π grupları (boyutsuz sayılar)

Boyut analizi yapılırken, fiziksel problem değişmesine karşın, sürekli olarak karşımıza
çıkan kullanımı yaygın ve son derece önemli bazı π grupları mevcuttur. Bu gruplar akışkanlar
mekaniğinin önemli boyutsuz sayılarını verirler ve her biri tanımlamayı yapan bilim insanının
ismiyle anılır (Reynolds sayısı, Mach sayısı gibi). Bu boyutsuz sayıların fiziksel anlamlarıyla
birlikte bilinmesi gereklidir. Bu nedenle aşağıda; fiziksel anlamlarını açıklamada yardımcı
olacak kuvvetler boyutları ile birlikte tanımlanmış ve daha sonra boyutsuz sayılar
açıklanmıştır:

4.6.1. Kuvvetler ve boyutları:

Atalet Kuvveti (FA):

V V V2 V2
ma M M L3 L2V 2
t L L L
V

101
Viskoz Kuvvet (Fµ)
u V 2
A L VL
y L
Basınç Kuvveti (FP)
P. A PL2
Yerçekimi Kuvveti (Fg)
mg L3 g
Yüzey Gerilimi Kuvveti (F )
.S = .L
Sıkıştırılabilirlik Kuvveti (FEv)
dP
EvA=EvL2 ( Ev = )
d
4.6.2. Boyutsuz sayılar ve fiziksel anlamları:
Reynold Sayısı
FA L2V 2 LV
Re
F Lv v

Mach Sayısı
FA L2V 2 V2 V V V FA V2
Ma ... ..... Ca
FEv E v L2 Ev Ev dp c FEv Ev
d

Euler Sayısı
FP pL2 p P P
Eu cp
1 1 2 2 1 1 2
FA LV V2 V
2 2 2 2
Cauchy Sayısı
FA V2
Ca
FEv Ev

Froud Sayısı
FA L2V 2 V2 V
Fr 3
Fg L g Lg gL

Weber Sayısı
FA L2V 2 LV 2
We
F L

102
Örnek 4.4:
Bir orifisten geçen akışkanın debisi (Q), orifis çapı (d , basınç farkı (p , yoğunluk ( ,
ve viskozitenin ( bir fonksiyonu olduğuna göre,

bağıntısının geçerli olduğunu gösteriniz ( : belirtilmeyen bir fonksiyon)

Çözüm:
1) Değişkenlerin (m=5) boyutları
Q:L31T-1; ML-3; d: L; ML-1T-1; p: ML-1T-2
temel boyut (M,L,T) sayısı………… n =3
oluşturulacak π grubu sayısı………..m-n = 5 - 3 = 2
2) n=3 tane tekrarlanan değişkenin seçimi
Q, d,
m-n = 2 tane π grubunun oluşturulması

4) Üs kuvvetlerinin belirlenmesi
π1 için:

0 = c1 + 1; 0 = 3a1 + b1 - 3c1 – 1; 0 = -a1 - 1

a1 = -1; b1 = 1; c1 = -1

π2 için:

0 = c2 + 1; 0 = 3a2 + b2 - 3c2 – 1; 0 = -a2 - 2

a2 = - 2; b2 = 4; c2 =-1

103
Fiziksel problem için,

denklemi elde edilir. Bu denklemi soruda istenen formatta ifade edebilmek için;
a) π2 grubunun karekökünün tersi alınır

b) Elde edilen bu yeni π2a grubu ile π1 grubu çarpılarak yeni bir π1a grubu oluşturulur.

c) Elde edilen bu yeni gruplar ile istenen sonuca aşağıdaki yöntemle ulaşılır.

4.7. Benzerlik analizi

Deneysel akışkanlar mekaniğinin temeli olan benzerlik analizinin amacı; büyük ve

pahalı bir sistemin dizayn bilgilerini küçük ve ucuz bir model üzerinde yapılan deneylerden
elde edilen bilgilerle elde etmektir. Bunu gerçekleştirmek için kullanılan orantı kanunları
vardır. Örneğin; Şekil 4.1(a)’da gösterilen gerçek bir uçağı havalandırıp, yeterli bir hızda
hareket ettirecek motor gücü deneme yoluyla elde edilemez. Bu uçağın orantı kanunlarıyla
elde edilen küçük bir modeli, Şekil 4.1(b)’de gösterildiği gibi, bir hava kanalında denemeye
tabi tutulduğunda belirli hızlarda karşılaşılan direnç kuvvetleri ölçülebilir ve bu sonuçlar
gerçek uçak koşullarına uygulanabilir. Eğer deneyler doğru yapılır ve gerçek uçağın uçuş
şartları doğru tespit edilirse, sonuç da çok büyük bir yaklaşıkla doğru olur. Basit bir

104
yaklaşımla, benzer uçaklarda aynı Reynolds sayısında, kuvvet(direnç) katsayıları eşit olması
gerektiğinden, model ve gerçek uçak Reynolds sayılarının eşit olması benzerlik analizinin bir
sonucudur.
Bu nedenle hava taşıtları başta olmak üzere; tüm taşıtların tasarımında, genellikle,
başlangıç deneylerinin tümü küçük tünellerde ve model üzerinde yürütülür. Tasarımın son
aşamalarında deneyler ilk birebir modeller (prototipler) üzerinde tamamlanır. Bütün bu
modeller, geometrik olarak ve etraflarında (ya da içlerinde) oluşan akım ise, dinamik olarak
bazı koşullara uymak zorundadır. Ancak bu takdirde tünelde alınan ölçümlerle gerçekte
ortaya çıkacak büyüklükler arasında anlamlı bir ilişki kurulabilir.
a) b)

Şekil 4.1. Benzerlik yaklaşımı; a) gerçek boyutlarda uçuş, b) model boyutlarında hava tüneli
deneyleri

4.7.1. Geometrik benzerlik

Gerçek cisim ile modeli üzerinde karşılıklı olarak seçilebilen bütün nokta çiftlerinin
arasındaki uzaklıkların oranının aynı olması durumudur. Geometrik benzerliğin bir sonucu
olarak, gerçek ve model üzerindeki tüm açılar da aynıdır. Orantı katsayısı L olmak üzere;
model ve gerçek benzeşiminin uzunluk (L) ve alanlar (A) cinsinden ifadesi aşağıda verilmiştir:
Lmod Lm
L
L gerçek Lg

Amod L2m 2
L
Agerçek L2g

4.7.2. Kinematik benzeşim

Geometrik benzeşimin mevcut olduğu gerçek ve modele ait akım bölgelerinde;

karşılıklı olarak seçilebilen bütün nokta çiftlerindeki hız oranlarının benzer olması

105
durumudur. Kinematik benzeşimin gerçekleşebilmesi için geometrik benzeşimin mutlaka
bulunması gereklidir. Kinematik benzeşimin bir sonucu olarak, gerçek ve modele ait akım
çizgileri de aynıdır. Kinematik benzeşimi tanımlayan hız, ivme ve debi orantı sabitleri aşağıda
verilmiştir:

Vm Lm / Tm L L
u
Vg L g / Tg (Tm / Tg ) T

am Lm / Tm2 L
a
ag L g / Tg2 2
T

Qm L3m / Tm 3
L
Q
Qg L3g / Tg T

4.7.3. Dinamik benzeşim

Geometrik ve kinematik benzeşimin mevcut olduğu; gerçek ve model akım

bölgelerinde karşılıklı olarak seçilebilen bütün nokta çiftlerindeki kuvvetler arasındaki oranın
aynı olmasıdır. Dinamik benzeşimin olabilmesi için; hem geometrik ve hem de kinematik
benzeşimin gerçekleşmiş olması gereklidir.

2
3
Fm M m am m Lm L 2 L 2 2
3
( 2
) L L u F
Fg M g ag g Lg T T

Denklemdeki ilk oran; dinamik benzeşimin gerçek ve model akımlardaki akışkanların

yoğunluklarının oranı ile orantılı olduğunu göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, dinamik
benzeşimin kurulabilmesi için gerçek ve model akımlardaki akışkanların aynı cinsten olması
gerekmemektedir. Dinamik benzeşim denkleminin sağ tarafındaki parametrelerin kontrolu
için, fiziksel problemde etkili boyutsuz sayıların (örneğin viskoz sıvı akışı için Reynolds
sayısı) aynı olması arzu edilir. Aslında dinamik benzeşimin kurulabilmesi için gerçek ve
model Re sayılarının eşit olması ancak basit ve tek boyutsuz sayı etkisindeki problemlerde
mümkündür. Bu eşitliğin sağlanması karmaşık ve birden fazla boyutsuz sayının etki ettiği
problemlerde bazen olanaksızdır. Bu durumda gerçek ve modelin Re sayılarındaki eşitlikten
ziyade aynı akım karakterine sahip bölgede (laminar ya da türbülanslı) olması yeterlidir.

Örnek 4.5:

Çapı 2m, uzunluğu 10m olan bir denizaltı füzesinin 1/20 ölçekte olan modeli bir su
tünelinde test edilmektedir. Gerçek sistem için izin verilen maksimum hız 10m/s olduğuna

106
göre, dinamik benzerlik oluşabilmesi için model üzerine gönderilecek maksimum su hızının
değerini belirleyiniz?
Çözüm:
Dinamik benzerlik koşulu gerçek ve model cisimler arasında Re sayılarının eşitliğidir.
Re g Re m

ud ud
g m

Gerçek ve modelin her ikisinin etrafındaki akışkanlar su olduğundan, yoğunluk ve

viskoziteler eşittir. Bu durumda modele uygulanacak hız:
um ug d g / dm 10.20 200 m / s

Örnek 4.6:

Bir petrol platformu VG= 0.5 m/s hızındaki bir deniz akıntısının içine inşa edilecektir.
Platformun su içinde kalan bölümünün 1/10 ölçekli modeli hava tünelinde test edilerek
akıntının platform üzerine uyguladığı kuvvet tahmin edilmek isteniyor.
a) Hava tünelinde kullanılacak en uygun hızı hesaplayınız?
b) Hava tüneli deney hızında, modele etkiyen 1N’luk kuvvet, gerçekte ne kadarlık bir Fg
değerine eşdeğer olacaktır?
Çözüm:
g = 1.2x10-6 m2/s ; m = 1.5x10-5 m2/s).
Reg = Rem
Vg Lg / g = Vm Lm / m

Vm = Vg (Lg / Lm )( m / g )
Vm = 0.5x(10 )( 1.5x10-5 /1.2x10-6 ) = 62.5 m/s
Fm 2 2 1 1 2 62.5 2
F L u ( ) ( )
Fg 800 10 0.5
Fg 5.12 N

107
 ÇALI MA SORULARI

Soru 4.1
Bir hidroelektrik santralındaki baraj gölünden su tahliye eden kanalların kapakları ile ilgili
deneysel bir çalışma yapılacaktır. Problemi etkileyen fiziksel büyüklüklerin kanal kesit alanı
(A), akım hızı (V), akım içindeki basınç gradyanı (dp/dx) ve kapak ağırlığı (W) olduğu
düşünülmektedir. Boyut analizi yardımıyla, deneysel sonuçları etkileyecek boyutsuz sayıyı
belirleyiniz?

Soru 4.2
Su altı seyir hızı 5m/sn olan 100 m uzunluğundaki bir denizaltının 1/100 ölçekli modeli, aynı
hızda hava tünelinde denendiğinde 2.3 N direnç kuvveti ölçülmektedir. Gerçek cisme etkiyen
kuvveti bulunuz?

Soru 4.3
90 km/h seyir hızına sahip 3 m uzunluğundaki bir otomobilin, 1/3 ölçekli modeli 5m/s lik bir
hızda denendiğinde model üzerine etkiyen sürükleme kuvveti 40 N olarak ölçülüyor. Hava
şartları gerçek akımda 1 bar ve 20°C; model akımda 1 bar ve 40°C olduğuna göre gerçek
sürükleme kuvvetini bulunuz?

Soru 4.4
1.6 m/s hızındaki su akımına dik olarak yerleştirilmiş ‘D’ çapındaki bir kürenin yüzeyine
uygulanan sürüklenme kuvveti 4 N olarak ölçülmüştür. Rüzgar tüneline yerleştirilen ‘’D’
çapındaki bir başka küre ile dinamik benzerlik sağlanabilmesi için uygulanacak hava hızı
değeri ne olmalıdır? Hava tünelindeki küre üzerine bu durumda etkiyen sürüklenme
kuvvetinin değerini belirleyiniz?
Not: Hava-su kinematik viskozite oranı 13 ve hava-su yoğunluk oranı 1.28x10-3.

Soru 4.5
Su 2 cm çapındaki bir borudan 1.6 m/s hızla akmaktadır. Aynı boruda hava akması
durumunda dinamik benzerlik koşulunu sağlayan hava hızı değerini belirleyiniz?
Not: Suya ait kinematik viskozite ve yoğunluk değerleri sırasıyla; 1.31x10-6 m2/s ve 1000
kg/m3; hava-su kinematik viskozite oranı 13 ve hava-su yoğunluk oranı 1.28x10-3.

Soru 4.6
1 m çapındaki uzun silindirik bir bacaya 33 m/s rüzgar hızı altında etkiyen kuvveti belirleek
için, 0.16 m çapında bir model baca su tünelinde test edilmektedir. Dinamik benzerlik
koşulunu sağlayan su hızı değerini ve gerçek-model cisimlere etkiyen kuvvetlerin oranını
bulunuz?
Not: Suya ait kinematik viskozite ve yoğunluk değerleri sırasıyla; 1.31x10-6 m2/s ve 1000
kg/m3; hava-su kinematik viskozite oranı 13 ve hava-su yoğunluk oranı 1.28x10-3.

Soru 4.7
2m uzunluğundaki bir roket etrafındaki havanın basıncı 0.8 bar, sıcaklığı ise 220 K olarak
verilmiştir. Roketin seyir hızı Mach sayısının 3 katı olarak planlanmıştır. 2/1 ölçekli bir
model su kanalında test edilerek, roket etrafındaki hava akımı simüle edilecektir. Dinamik
benzerlik (Rem=Reg) şartını sağlayacak 1bar ve 300 K sıcaklığındaki su hızını hesaplayınız?

108
 Çözümlü
De erlendirme Sınavları-I

109
 DE ERLENDİRME SINAVI A1*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 01/04/2004 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30p).
Aşağıda verilen fiziksel tanımlamalar (ya da sınıflandırmalar) arasındaki temel farkları çok
kısa olarak belirtiniz (ya da denklemlerle ifade ediniz)?

katı-akışkan dahili akış-harici akış

sistem-kontrol hacmi
birim-boyut
Lagrangian tanımlama- Eulerian tanımlama
kinematik viskozite-dinamik viskozite
sıkıştırılabilir akış-sıkıştırılamaz akış
laminar akış-türbülanslı akış
dahili akış-serbest yüzeyli akış
bir boyutlu akış-üniform akış
sürtünmeli (viskoz) akış - sürtünmesiz akış
kararlı (sürekli) akış-kararsız akış
Newtonyan akışkan-Newtonyan olmayan
akışkan
akım çizgisi-yörünge çizgisi

Çözüm 1

Çözüm için kitabın 1-25 sayfalarını kontrol ediniz.

SORU 2 (35p)……..a)15p, b)10p, c)10p.

a) Aşağıda verilen fiziksel büyüklüklerin boyutlarını ve SI birim sistemindeki birimlerini
yazınız?

yo unluk, dinamik viskozite, yüzey gerilim katsayısı, hız, ivme, kayma gerilmesi, ekil
de i tirme hızı (deformasyon oranı)

b) Sürekli ortam kabulü, Reynolds sayısı ve Mach sayısı kavramlarını kısaca açıklayarak,
akışkanlar mekaniği analizleri açısından önemini belirtiniz?

c) Akışkanlar mekaniğinin uygulama alanlarını açıklayarak, akışkanlar mekaniğinin

gelişimine katkıda bulunan üç bilim insanının ismini (mümkünse yaptıkları katkıyı da
belirterek) yazınız?
Çözüm 2

Çözüm için kitabın 1-25 sayfalarını kontrol ediniz.

SORU 3 (35p)……..a)10p, b)15p, c)10p.

a) Aşağıda verilen hız alanlarını göz önüne alarak her bir akışı boyut sayısı (bir, iki, ya da üç
boyutlu) ve kararlılık (kararlı ya da kararsız akış) yönünden değerlendiriniz?
V=[ae-bx ]i
V=[ax2] i + [bx] j
V=[ax2 e-bt] i
V=[ax2y] i
V=[byzt] j
Not: Denklemlerde koyu karakterler vektörel büyüklükleri; a ve b sabitleri; x, y ve z
koordinatları, t ise zamanı göstermektedir.

110
b) Hız alanı V=-ax i + by j (a=b=1 s-1) olarak verilen bir akışa ait akım çizgisi denklemini
türeterek, (x,y)=(1,1) noktasından geçen akım çizgisini grafik üzerinde (x>0 değerleri için)
gösteriniz?

c) Silindirik bir sıvının (damlacığın) arakesit yüzeyinde oluşan basınç değişimini yüzey
gerilme katsayısının bir fonksiyonu olarak türetiniz?

Çözüm 3
a)
V=[ae-bx ]i…………kararlı-1B
V=[ax2] i + [bx] j….kararlı-1B
V=[ax2 e-bt] i………kararsız-1B
V=[ax2y] i…………kararlı-2B
V=[byzt] j…………kararsız-2B

b)
akım çizgisi eğimi denkleminden
dy v y
dx u x
ln y ln x c
x=y=1 koşulu için c=1 olduğundan,
y x
elde edilir. Bu denklem kullanılarak istenen eğri kolaylıkla çizilir.

c)

Çözüm için kitabın 9 -10 sayfalarını kontrol ediniz.

111
 DE ERLENDİRME SINAVI A2*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 30/03/2005 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30p)……her bir şık 15p
Dairesel kesitli bir boru içerisinde basınç dalgasının yayılma hızı (C) aşağıdaki denklem ile
belirlenmektedir.
1
C
1 c1 D
K ET
Denklemde, K sıvının hacimsel elastiklik modülü (N/m2), sıvının yoğunluğu, E boru
malzemesinin elastiklik modülü (N/m2), D boru çapı, T borunun et kalınlığı, c1 ise boru
hattının yataklanmasına bağlı olarak verilen boyutsuz bir katsayıyı temsil ettiğine göre;
a) Denklemin boyutsal olarak uyumlu olup olmadığını araştırınız ve yayılma hızının SI
birim sistemindeki birimini belirleyiniz?
b) Verilen denklemde değerinin tespitinde % 4, K değerinin tespitinde % 3, D değerinin
tespitinde % 2.5, T değerinin tespitinde % 5, E değerinin tespitinde % 6 ve c1 değerinin
tespitinde ise %2 hata yapılmıştır. Buna göre; C değerinin hesaplanmasında yapılan
toplam yüzdesel hatayı tespit ediniz?

Çözüm 1
a)
Dairesel kesitli bir boru içerisinde basınç dalgasının yayılma hızını veren denklemde
kg.m M .L
N
s2 T2
olmak üzere her bileşenin boyutu,
M .L 3 , D L, T L, E M .L.T 2 .L 2 , K M .L.T 2 .L 2
şeklindedir. Dolayısıyla denklemin boyutsal olarak uyumlu olduğu ve C parametresinin
biriminin m/s olduğu ortaya çıkar.
b)
Hata analizi istenen denklemde C büyüklüğü, diğer parametrelerin üsleri cinsinden
yazılamadığından, yani C C , K , c1 , D, E, T olduğundan;
2 1/ 2
2 2 2 2 2
C C C C C C
C K c1 D E T
K c1 D E T
denklemindeki
C C C C C C
, , , , ,
K c1 D E T
türevleri tespit edilir. Bu türevlerin ve denklemdeki parametrelerin başlangıç değerleri ve
hata miktarları kullanılarak;

2 1/ 2
2 2 2 2 2
C K c D E T
n1 n2 n3 1 n4 n5 n6
C K c1 D E T

denklemi ile C parametresindeki toplam yüzdesel hata miktarı tespit edilir.

112
SORU 2 (40p) ……her bir şık 20p
a) Şekildeki grafikte çeşitli akışkanlar için çizilen ve numaralandırılan kayma gerilmesi-hız
gradyeni eğrilerinin her birinin hangi akışkan tipine ait olduğunu belirtiniz ve 2, 3, 4 ve 6
numara ile gösterilen akışkan tiplerine uyan birer akışkan örneği veriniz?

b)
Sabit yatay bir yüzey üzerindeki viskoz bir akışta hız dağılımı,
U y 3 tan y
denklemi ile verilmektedir. Bu ifade de U hızı (m/s) ve y ise yüzeyden itibaren düşey
mesafeyi (m) göstermektedir. Sıvının dinamik viskozitesi 75.10 6 Pa.s olduğuna göre,
yüzey üzerinde, yüzeyden 0.5m ve 1m mesafedeki kayma gerilmesi değerlerini tespit ediniz?

Çözüm 2
a)
Çözüm için kitabın 17. sayfasını inceleyiniz.

b)
Hız denklemi

U y3 tan y

şeklinde verilen akış alanındaki hız gradyanı ;

dU 1
3y 2
dy Cos 2 y

şeklinde elde edilir. Buna göre yüzeydeki (y=0), yüzeyden 0,5 m ve 1 m mesafedeki hız
gradyenleri tespit edilir. Daha sonra,

dU
dy

denkleminde akışkanın dinamik viskozite değeri olan,

75.10 6 Pa.s
ile çarpılarak bu 3 noktadaki kayma gerilmesi değerleri tespit edilir.

113
SORU 3 (30p) ……her bir şık 15p
a) Şekildeki gibi yatayla açısı yapan eğik bir düzlem üzerinde ‘t’ kalınlıkta ve dinamik
viskozitesi ‘μ’ olan Newtoniyen yağ vardır. Yağ üzerinde bir kenarının uzunluğu ‘a’ ve
ağırlığı ‘G’ olan küp şeklinde bir cisim aşağıya doğru ‘U’ sabit hızı ile kaymaktadır. Yağ
tabakası içerisindeki hız dağılımını lineer kabul ederek, yağ içerisinde meydana gelen hız
gradyentini tespit etmek için gerekli bağıntıyı türetiniz (tüm parametreler için SI birim
sistemindeki birimlerin geçerli olduğu göz önüne alınacaktır)?

b) Hız vektörü aşağıda verilen akım içerisinde, bir partikülün t=0’daki pozisyonu x=1m ve
y=2m olarak belirlendiğine göre, partikülün yörünge denklemini türetiniz?
~ ~ ~
V ( At ) 2 i Bj ……………………………… (A = 3 m/s ve B = 1 m/s2)

Çözüm 3
a)
Verilen eğik düzlemde hareket eden cisim için hız gradyanını tespit etmek için;

F dU
A dy

denklemindeki Alan (A) ve Kuvvet (F) terimlerinin tespit edilmesi gereklidir.

Harekete ters yöndeki kuvvet bileşeni F G.Sin ve temas alanı da A a*a a 2 şeklinde
bulunur. Buna göre hız gradyanı;

G.Sin dU
2 dy
a
dU G.Sin
dy a2.

şeklinde bulunur.

b)
~ ~ ~
Hız vektörü V ( At ) 2 i Bj ve A = 3 m/s ve B = 1 m/s2 şeklinde verilen akım içerisinde
bir partikülün t = 0’daki pozisyonu (1,2) ise partikülün yörünge denklemi;

114
 dx A2t 3
u A2t 2 dx A 2 t 2 dt x c1 t 0 iken x 1 c1 1
dt 3
A2t 3
x 1
3
dy
v B dy Bdt y Bt c 2 t 0 iken y 2 c2 2
dt
y Bt 2

bulunur. Her iki denklemde A ve B katsayılarının değerleri denklemlerde yerine yazılarak,

denklemlerdeki t ifadeleri birbirine eşitlenirse, verilen akım için yörünge denklemi,

x 1
y 3 2
3

şeklinde bulunur.

115
 DE ERLENDİRME SINAVI A3*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 06/04/2006 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30 p).
Aşağıda bazı tanımlar verilmiştir. Yanlarında verilen boşluğa hangi fiziksel büyüklüğün
tanımı olduğunu yazınız?

1) Gerilme ile deformasyon oranı arasındaki ili kiyi belirleyen özelliktir

2) Bir maddenin atomu ile di er bir maddenin atomu arasındaki çekme kuvvetidir
3) Sabit sıcaklık ve basınçta birim sıvı yüzeyini büyütmek için gereken i miktarıdır
4) Akı nedeniyle sıvının basıncının, buharla ma basıncının altına dü mesiyle ortaya çıkan
olaydır
5) Hızın akı a dik yönde sabit kaldı ı akı türüdür
6) Akı kan hacmi içerisine etki eden ve fiziksel bir temas gerektirmeyen kuvvetlerdir
7) Kayma gerilmesi ile ekil de i tirme oranı arasında do rusal ili ki bulunmayan
akı kanlardır
8) Akı kana uygulanan stres kaldırıldı ında, belli bir zaman gecikmesi ile ilk ekline dönen
ve hafızası bulunan akı kanlardır
9) Yo unluk de i imlerinin ihmal edilebildi i akı lardır
10) Belirlenmi bir anda akı alanı içerisinde her noktadaki hız vektörlerine te et olan
çizgilerdir

ÇÖZÜM 1:
1) Viskozite
2) Adezyon
3) Yüzey Gerilimi
4) Kavitasyon
5) Üniform
6) Yerçekimi ve elektro magnetik kuvvetler
7) Newtonyan olmayan
8) Viskoelastik
9) Sıkıştırılamaz
10) Akım çizgisi

SORU 2 (30 p).

Aşağıda verilen cümlelerden bazıları hatalıdır. Hatalı olan cümlelerin altındaki satıra, doğru
cümleyi yazınız. Doğru yazılmış cümlelerin altındaki satıra ise sadece ‘Doğru’ yazınız?

1) İnce bir boru içerisindeki su; boru çeperleri tarafından çekilerek, adhezyonun sıvı a ırlı ı
ile dengelendi i noktaya kadar yükselir.
2) Kılcallık ya da kapilarite etkisi; yüzey içerisinde herhangi bir hat boyunca birim uzunluk
ba ına dü en moleküler çekim kuvveti yo unlu u olarak ta tanımlanabilir.
3) Sıvının kohezyonu, bulundu u kabın uyguladı ı adhezyondan küçükse; sıvı, bulundu u
kabı ıslatmaz.
4) Diferansiyel analiz, akı ın toplam davranı ının önemli oldu u durumlarda kullanılır.
5) Eulerian yakla ımında her bir partikül için ayrı bir denklem gereklidir.
6) Sürekli ortam kabulü, akı kanı olu turan moleküllerle tek tek ilgilenmeyi gerektirir.
7) Viskozitenin de eri küçüldükçe; akı kanın kayma stresine kar ı gösterdi i direnç artar.
8) Sıvılarda viskozite sıcaklıkla artarken, gazlarda sıcaklık ile dü er.
116
9) Boru içerisindeki sıkı tırılamaz bir akı ın türbülanslı olup olmaması Mach sayısının
de erine ba lıdır.
10) Dahili ve harici akı ların her ikisi de, laminer ya da türbülanslı ve sıkı tırılabilir ya da
sıkı tırılamaz olabilir.

ÇÖZÜM 2:
1) Doğru.
2) Yüzey gerilimi; yüzey içerisinde herhangi bir hat boyunca birim uzunluk başına düşen
moleküler çekim kuvveti yoğunluğu olarak ta tanımlanabilir.
3) Sıvının kohezyonu, bulunduğu kabın uyguladığı adhezyondan büyükse; sıvı, bulunduğu
kabı ıslatmaz.
4) ntegral analiz, akışın toplam davranışının önemli olduğu durumlarda kullanılır.
5) Langrangian yaklaşımında her bir partikül için ayrı bir denklem gereklidir.
6) Sürekli ortam kabulü, akışkanın oluşturan moleküllerle tek tek ilgilenilmez.
7) Viskozitenin değeri büyüdükçe; akışkanın kayma stresine karşı gösterdiği direnç artar
8) Sıvılarda viskozite sıcaklıkla azalırken, gazlarda sıcaklık ile yükselir.
9) Boru içerisindeki sıkıştırılamaz bir akışın türbülanslı olup olmaması Reynolds sayısının
değerine bağlıdır.
10) Doğru.

SORU 3 (25 p).

Şekilde gösterilen bir piston silindir içerisinde 20 m/s hızla hareket ettirilmektedir. Silindir
ile piston arasında ince bir yağ film tabakası bulunmaktadır. Bu film tabakasındaki viskozite,
=0.020 kg/ms olduğuna göre, kayma gerilmesi ve etki eden kuvvetin değerini bulunuz?

ÇÖZÜM 3

Kenar Boşluğu
D y Dm 5 4.99
e 5.10 3 cm
2 2
Kayma gerilmesi
dV 20 N
0,020( 5
) 8000 2
dr 5.10 m
Etki eden kuvvet
F A πDL (8000 )π ( 4.99 )( 3) 37,62 N

117
SORU 4 (25 p).
Aşa ıdaki sorulardan sadece bir tanesini yanıtlayınız.
4.1.
a) V hızı, L cismin büyüklüğünü, akışkanın yoğunluğunu ve yüzeysel gerilme katsayısı
vermektedir. Bu büyüklükler birleştirildiğinde aşağıdakilerden hangileri bir boyutsuz sayıyı
belirtmektedir?
L /V VL2 / V2 /L LV 2 / LV 2 /
b) Belirlenen boyutsuz sayıda V:%5, L:%3, :%2 ve :%1 ise meydana toplam belirsizlik
miktarını hesaplayınız?
4.2.
Hız denklemi,
V Axyi By 2 j ; A=B=-1(ms)-1
şeklinde verilen akım için;

a) (x,y)=(1,2)noktası için akım çizgisi denklemini türetiniz?

b) Bir partikülün x=1 m’den x=4 m noktasına gelmesi için gerekli süreyi tespit ediniz?

ÇÖZÜM 4:

4.1.
a)
L LML 3 MT 2
M 2 L 3T 1
…….boyutsuz değil
V LT 1

VL2 ML 3 LT 1 L2
T ………….boyutsuz değil
MT 2

V2 ML 3 LT 1
ML 3T 1
…….boyutsuz değil
L L

LV 2 MT 2 LL2T 2
T 4 L6 …….boyutsuz değil
ML 3

LV 2 ML 3 LL2T 2
1 ………...boyutsuz
MT 2

b)
2 2 1/ 2
A A A
x1 x2 ........
A x1 x2
2 1/ 2
2 2 2
A L V
1. 1. 2. 1.
A L V
2 2 2 2 1/ 2
2 3 2*5 1 %10.67

4.2.
118
a)
V Axyi By 2 j
dy v dy By 2
xy c
dx u dx Axy
(x,y)=(1,2) için………………….. xy 2 olur

b)
dx dx Ayt
u Axy x x0 e
dt dt

t 0.69sn

119
 DE ERLENDİRME SINAVI A4*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 02/04/2007 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 60 dak.).
SORU 1 (30 p).
Aşağıda akışkanlar mekaniği temel kavramlarına yönelik bazı şekiller verilmiştir. Herbir
şeklin altındaki boşluğa, şeklin amacı ve anlamına yönelik görüşlerinizi kısaca açıklayınız?
Not: Gerek duyulması halinde şekil üzerine açıklama eklenebilir.

Çözüm 1
Çözüm için kitabın 1. Bölümünü inceleyiniz.

SORU 2 (20 p)……… (a) ve (b) şıklarından sadece seçti iniz bir tanesini yanıtlayınız!
a) Şekilde gösterilen kılcal bir boruda; su ve civa kullanılması durumları için, yüzey gerilim
değerleri belirlenmek istenmektedir. Tablodaki verileri kullanarak, her iki akışkan için yüzey
gerilim değerlerini belirleyiniz?
Ba ıl h (cm) W (mm)
Su 1 1.5 1 0
Civa 13.6 -0.46 1 130
b) Şekilde gösterilen ro ve ri yarıçaplarına sahip (eşmerkezli) iki cam boru arasında; kılcallık
etkisiyle yükselen su için ‘h’ değerini veren denklemi, ‘ ri , ro , ve ’ değerlerinin bir
fonksiyonu olarak türetiniz?

Çözüm 2
a)
Wh
0.036 N / m
4 cos
Whciva
0.24 N / m
4 cos
b)
Çözüm için Kitabın 1. Bölümünü inceleyiniz.

120
SORU 3 (25 p).
a) Şekildeki piston D = 15 cm çapa ve L= 5 cm uzunluğa sahiptir. Dıştaki silindirin çapı
15.12 cm olup, pistonun F=12N luk bir kuvvet altında, V=1.5 m/s lik sabit bir hızla öteleme
yaptığı varsayılmaktadır. Silindir yüzeyi ile piston arasında homojen bir film oluştuğunu
kabul ederek, yağlama yağının viskositesini ( ) hesaplayınız?

b) Şekilde gösterilen m=8 kg kütlesine sahip metal bir blok, =20o açıya sahip bir düzlem
üzerinde sabit ‘V’ hızı ile kaymaktadır. Blok ile düzlem arasındaki d=2mm boşlukta,
viskozitesi =0.44 Ns/m2 olan homojen bir yağ tabakası bulunmaktadır. Blokun taban alanı
A=0.2 m2 olduğuna göre, ‘V’ hızını tesbit ediniz?

Çözüm 3

a)
15,12 15
e 0.06cm
2
F dV V 12 1.5
A dy e π (0.15)(0.05) 0.06 x10 2

0.2kg / ms

b)
Fx 0 W sin ABlok 0
(dv / dy ) (0.44)(VT / 2.10 3 )
(8)(9.81)(sin 20) (220VT )(0.2) 0 VT 0.61m / s

SORU 4 (25 p).

Çapı D=0.1m olan bir borudan T=350K sıcaklığındaki hava, V=280m/s ortalama hızla
akmaktadır. Verilen sıcaklıktaki havaya ait değerler; =2.1x10-6 Pas, =0.127 kg/m3, k=1.4
ve R=287 J/kgK şeklindedir. Ses hızı, C=(kRT)1/2 eşitliği ile hesaplanabildiğine gore,

a) Akışa ait Reynolds (Re) ve Mach (Ma) sayılarını hesaplayarak, akış karakteri ile ilgili
değerlendirme yapınız?
b) Yukarıda verilen bazı parametrelerin belirlenmesi sırasında oluşan yüzdesel hatalar; için
%5, için %5, D için %3 ve V için %2 olduğuna gore, Reynolds sayısının hesabında oluşan
toplam hata yüzdesini bulunuz?

121
Çözüm 4
a)
V 280
Ma 0.75 1
C (1.4)(287)(350)
olduğundan subsonik hareket vardır.

VD (0.127)(280)(0.1)
Re 1.69 x10 6 2300
2.1x10 6
olduğundan türbülanslı akıştır.

b)
2 2 2 2 1/ 2
Re Re Re Re Re
U x1 x2 x3 ... xn
Re x1 x2 x3 xn
2 2 1/ 2
2 2
Re V D
U 1. 1. 1. 1.
Re V D

Re 2 2 2 2 1/ 2
U 1* 5 1* 2 1* 3 1 .5 %7.94
Re

122
 DE ERLENDİRME SINAVI B1*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 04/05/2004 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (20p).
Şekilde gösterilen manometre sisteminde yoğunlukları farklı üç sıvı kullanılmakta olup;
manometrenin bir ucu atmosfere açık, diğer ucu ise basıncı ölçülmek istenen bir gaz tankına
bağlıdır. Belli bir ölçüm anında sıvı yükseklikleri için okunan değerler aşağıda verilmiştir.
Bu yükseklikleri esas alarak gaz tankı içerisindeki mutlak basınç değerini (kPa olarak)
belirleyiniz?

AB:50mm, BC:30mm, DE: 75mm, EF:70mm, Patm:100 kPa

Hatırlatma:
Manometre sıvılarının bağıl yoğunlukları (BY) sırasıyla; su için 1, yağ için 0.88 ve civa için
13.6’dır.
Patm
P1
ya F

A
E
su
B

C D
civa

Çözüm 1

AB=a=50mm,
BC=b=30mm,
DE=d=75mm,
EF=c=70mm.

P2 – P1 = yağ g a = su BYyağ g a
P3 – P2 = su g b = su BYsu g b
P4 – P3 = - civa g d = - su BYciva g d
P5 – P4 = - su g c = - su BYsu g c

Tüm denklemler taraf tarafa toplanırsa ;

P5 – P1 = su g ( a BYyağ + b BYsu – c BYsu – d BYciva )

Denklemdeki P5 dikkat edilecek olursa atmosfer basıncıdır.

P1m = Pcih + Patm ;

P1 = su ( d BYciva + ( c – b ) BYsu – a BYyağ )

Verilen değerler yerine yazılarak istenilen basınç değeri bulunur.

123
SORU 2 (30p)……herbir şık 10p.
Şekilde gösterilen bir sıvı havuzunun yan duvarına su ile temasta bulunan (dikdörtgen)
yüzeyinin yüksekliği L=1.5m, genişliği ise w=1m olan bir metal kapak monte edilmiştir.
Kapağın atmosfere açık su yüzeyinden D=1m daha aşağıda bulunan üst yüzeyi mafsalla
tutturulmuş olup, alt yüzeyinde kapağın açılmasını önlemek için R yatay kuvveti uygulayan
bir blok bulunmaktadır.
a) Kapak yüzeyine etkiyen bileşke basınç kuvvetinin (FR) değerini belirleyiniz?
b) Kuvvet etki noktası koordinatlarını (y’ ve x’) tespit ediniz?
c) Kapağın açılmasını önlemek için blok tarafından uygulanması gereken R kuvvetinin
minimum değerini belirleyiniz?
Hatırlatma:
Dikdörtgen levha için Ixx=wL3/12 ve Ixy=0.

D mafsal

L FR

Çözüm 2
a)
F PAM .A .hAM. A
F 9790.(1 0,75).(1.1,5) 25700N
b)
Pa sisteme karşılıklı 2 yönden etkidiğinden yok sayılır.
1.1,53
.sin90
I xx.Sin 12
yBM yBM 0,107 (Ağırlık merkezinden daha aşağıda )
hAM .A (1 0,75).(1.5)
XBM değeri Ixy = 0 olduğundan 0’dır.
c)
Bloğun uyguladığı R kuvvetini bulmak için A noktasına göre moment alınırsa;
FR .(0,75 0,107 ) R.1,5 R 14,7 kN
bulunur.

SORU 3 (30p).…..herbir şık 10p.

Çapı D=2m, yüksekliği H=1.5m olan üst yüzeyi atmosfere açık silindirik bir depo
içerisindeki suyun yüksekliği depo tabanından itibaren h=1m’ dir.
a) Depo önce doğrusal harekete sahip bir vasıta ile taşınacaktır. Suyun dökülmeden
taşınabilmesi için, depo yanal yüzeyine uygulanabilecek doğrusal ivmenin maksimum
değerini belirleyiniz?
b) Aynı depo daha sonra bir döner tabla üzerinde düşey doğrultudaki simetri ekseni
etrafında sabit bir açısal hızda döndürülecektir. Suyun dökülmeden tablanın
döndürülmesi için uygulanabilecek açısal hızın maksimum değerini tespit ediniz?
c) Her iki şıktaki durum için tabana etkiyen minimum basınç noktasını ve değerini
belirleyiniz?

124
Çözüm 3
a)
Doğrusal harekete sahip araçta suyun dökülmeden
taşınabilmesi için su en fazla 0,5 m yükselebilir. Buna göre
açısı ;
0 ,5 m
tan 26 ,56 bulunur.
1m
vme değeri ;
ax
tan 1 a x 4.90 m / s 2
g
b)
Silindir içerisinde h =1 m su bulunduğuna göre taşma durumunda
iken paraboloid özelliğinden dolayı, kenarlardan ne kadar
yükselme olursa eksende de o kadar alçalma olacaktır. O halde
serbest sıvı yüzeyinin orjini zo = 0,5 m’de olacaktır.
w 2 .R 2
H zo w 2 . 9 ,81 .(1,5 0 ,5 ) 4 , 43 r / s
2 .g
c)
Her iki durumda tabana etkiyen minimum basınç noktası ve değeri suyun minimum
yüksekliğe sahip olduğu noktadır.

Doğrusal Hareket Durumunda Döner Tabla Durumunda

P Pa .g.h (h = 0,5 m ) P Pa .g.h ( zo = h = 0,5 m )

SORU 4 (20p)……herbir şık 5p.

a) Durgun akışkanların denge (hidrostatik) analizi konusunun mühendislik uygulamaları
açısından önemini örneklerle çok kısa olarak tartışınız?
b) Yüzen cisimlerde ‘kararlı denge’ oluşması için gerekli koşulu basit bir şekil üzerinde
açıklayınız?
c) Tamamı sıvı içerisinde bulunan eğrisel bir yüzey/kapak üzerine uygulanan net
hidrostatik kuvvetin şiddetini bulmak için gerekli olan verileri bir basit bir şekil
üzerinde gösteriniz?
d) Her bir kenarı ‘a’ uzunluğunda alüminyum malzemeden yapılmış içi boş kare bir
prizma su içerisine bırakılıyor. Bir süre sonra prizma hacminin yarısı su üstünde
kalacak şekilde denge sağlandığına göre, su tarafından uygulanan kaldırma
kuvvetinin hesaplanabileceği formülü türetiniz?

Çözüm 4
Çözüm için kitabın 2. Bölümünü inceleyiniz.

125
 DE ERLENDİRME SINAVI B2*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 03/05/2005 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 60 dak.).
SORU 1 (30p).…..herbir şık 15p
Yoğunluğu w olan bir sıvı aşağıdaki şekil ’de gösterildiği şekilde, içerisine bir orifis
yerleştirilmiş olan boru içerisinde akmaktadır. Boru içerisinde A ve B noktaları arasındaki
basınç düşüşü, U-tipi bir manometre veya piyezometre kullanılarak ölçülebilmektedir.
Manometre sıvısının yoğunluğu m olduğuna göre;
a) A ve B noktaları arasındaki basınç farkını, manometredeki hm cinsinden tespit ediniz?
b) Manometredeki basınç farkı hm ile piyezometredeki h arasındaki ilişkiyi veren bağıntıyı
türetiniz?

Çözüm 1
a)
A ve B noktaları arasındaki basınç farkı manometredeki hm cinsinden;
PA w .g .h1 m g hm w .g .h2 PB PA PB m g hm w . g . h2 h1
hm

PA PB g. m w . hm …….. ( 1 )
b)
h ile hm arasındaki ilişki piyezometreden;
PA Patm w .g.h A
PA PB w .g . h A hB w .g . h ……….( 2 )
PB Patm w .g.hB
(1) ve (2) numaralı denklemlerin eşitliğinden h ile hm arasındaki ilişki ;
m
h hm 1
w

şeklinde tespit edilir.

SORU 2 (30p)……herbir şık 10p.

Aşağıdaki şekilde görülen sistemde (SG: bağıl yoğunluk), su ve yağın bulunduğu bölümler
arasına yerleştirilen AB kapağı, L=3m uzunlukta ve w=2m genişlikte olup, dikdörtgen
kesitlidir. Kapak B noktasından mesnetlendiğine göre, AB kapağına;
a) Suyun uyguladığı kuvvetin şiddetini ve tatbik noktasını bulunuz?
b) Yağın uyguladığı kuvvetin şiddetini ve tatbik noktasını bulunuz?
c) Kapağa etkiyen net kuvveti ve net kuvvetin tatbik noktasını tespit ediniz?

Hatırlatma: Dikdörtgen levha için Ixx=wL3/12 ve Ixy=0.

126
Çözüm 2
a)
4
DE 6,22m
Sin 40
b)
Verilen sistemde su ve yağ tarafından uygulanan kuvvetler ve tatbik noktaları;

3
Fsu .hcg . A Fsu 1.9,81 2 1,5 .Sin 40 . 3.2 Fsu 230,75kN
2
3
Fyag .hcg . A Fyag 0,82.9,81 4 1,5 .Sin 40 . 3.2 Fyag 285,55kN
2

Ixy = 0 olduğundan xcp değerleri sıfırdır.

2.33
. sin 40
I xx .Sin 12
y cp , yag y cp , yag 0,0813m
hcg . A 3
4 1,5 . sin 40 . 3.2
2
2.33
. sin 40
I xx .Sin 12
y cp , su y cp , su 0,1227m
hcg . A 3
2 1,5 . sin 40 . 3.2
2
c)
Uygulanan net kuvvet;

Fnet Fyag Fsu Fnet 54,8kN

Net kuvvetin tatbik noktası (x)’i bulmak için B mesnetine göre moment alınırsa;

285,55. 1,5 0,0813 230,75. 1,5 0,1227 54,8. x

x 1,59m

bulunur.

127
SORU 3 (30p).…..herbir şık 15p.
Aşağıdaki şekilde gösterilen kap içerisinde, durgun halde ve 4m yüksekliğinde su
bulunmaktadır. Şekilde, pozitif yönleri belirtilmiş ‘x’ ve ‘z’ koordinat düzlemlerini göz
önüne alarak;
a) Eğer kap 5 m/s2 ivme ile yukarıya doğru hareket ettirilecek olursa, kabın en altındaki ‘A’
noktasındaki etkin basıncın değeri ne olur, tespit ediniz?
b) ‘A’ noktasındaki etkin basıncın 100 kPa (~1atm) olması için, kaba yukarı doğru
uygulanması gereken ‘az’ ivmesinin değerini hesaplayınız?

Çözüm 3
a)
Verilen kapta yerçekimi ivmesi aşağı doğru, uygulanan ivme ise yukarı doğrudur. Ayrıca;
verilen kap, yukarı doğru ivmelendirildiğinden, sıvı yüzeyi yine aynı şeklini koruyacaktır. Bu
nedenle;
dP kg m m
g az P g az . z P 1000 3 . 9,81 2 5 2 . 4m
dz m s s
P 19240 Pa
b)
Tabandaki herhangi bir noktadaki A noktasındaki basıncın 100 kPa olması için ;
P g az . z
denkleminden az terimi çekilerek;
P 100000 Pa m
az g az 9,81 2
. z kg s
1000 3 . 4m
m
m
a z 15,19 2
s
bulunur.

SORU 4 (10p)
Reynold Transport teoreminin amacını ve akışkanların dinamiği açısından önemini çok kısa
olarak tartışınız?

Çözüm 4
Çözüm için kitabın 3. Bölümünü inceleyiniz.

128
 DE ERLENDİRME SINAVI B3*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 11/05/2006 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30p).…..a)20p, b)10p.
Şekilde gösterilen ısı değiştirgeci borusunun içerisinde su dolaşmaktadır. Isı değiştirgecine
bağlı manometre ile iki nokta (A ve B) arasındaki basınç farkı tespit edilmek istenmektedir.
Manometre sıvısı olarak bağıl yoğunluğu (SG) 0.8 olan yağ kullanılmaktadır. Belli bir çalışma
anında manometrenin pozisyonu şekilde gösterildine göre,
a) Verilen durum için ‘A ve B’ noktaları arasındaki basınç farkını ‘kPa’ olarak
belirleyerek, akış yönü (A’dan B’ye ya da B’den A’ya) hakındaki fikrinizi belirtiniz?
b) Aynı problemi, ısı değiştirgecinde akan sıvının yağ, manometre sıvısının ise su olması
hali için çözerek, elde ettiğiniz basınç farkı değerini ‘a’ şıkkı ile kıyaslayınız?

ÇÖZÜM 1
a)
PA 998 x9.8 x1.524 0.8 x998 x9.8 x0.3048 998 x9.8 x 2.1336 PB
PA PB 8346.98 Pa
Bu durumda akış ‘B’ den ‘A’ ya doğrudur.
b)
Bir önceki şıkta kullanılan denklemde sadece su ve yağ yoğunluklarının yerleri değiştirilerek
çözüme ulaşılır. Bulunacak basınç düşüşü daha büyük olacaktır.

SORU 2 (40p)……a)20p, b)10p, c)10p.

Şekilde görülen sistemde, genişliği w=1.2 m, uzunluğu L=0.9 m olan dikdörtgen bir kapak, bir
rezervuarda su seviyesini belli bir ‘h’ yüksekliğine ulaşana kadar, tutma amacıyla
kullanılmaktadır. Kapağın alt tarafı rezervuar tabanına sabitlenmiş olup, üst tarafı ise yan
duvara oynak mafsal ile tutturulmuştur. Kapağın ağırlık merkezi yan duvardan itibaren X=0.3
m’dir. Rezervuardaki su seviyesi h=2.78 m’ye ulaşınca, kapak açılarak, suyun rezervuar dışına
boşaltılmasını sağlamaktadır.
a) Kapağa etkiyen net kuvveti ve net kuvvetin tatbik noktasını tespit ediniz?
b) Kapak ağırlığını (W) belirleyiniz?
c) Dikdörtgen kapak yerine, kenar uzunluğu a=0.9 m olan kare bir kapak kullanılsaydı, (a)
şıkkında istenen büyüklüklerin değerlerinde bir değişim bekler miydiniz, gösteriniz?

Hatırlatma: Dikdörtgen levha için Ixx=wL3/12.

129
ÇÖZÜM 2
Çözüm için kitapta 2. Bölümü inceleyiniz.

SORU 3 (30p).…..herbir şık 10p.

Şekilde kesit resmi gösterilen paraboloid silikon parça santrifüj dökümle imal edilecektir. Sıvı
haldeki silikon, üst yüzeyi atmosfere açık silindirik bir tanka konulduktan sonra, sabit bir
açısal hızda döndürülmekte ve kısa bir süre katılaşmaktadır. mal edilecek parçanın çapını ‘D’
ve yüksekliğini ‘H’ alarak, aşağıdaki soruları yanıtlayınız?
a) Döküm işlemi için seçilecek silindir boyutları ve yanlış seçim halinde çıkabilecek
sorunlarla ilgili fikir belirtiniz?
b) Silindirik tank hangi açısal hızda döndürülmelidir, parça boyutları ve değeri bilinen
fiziksel büyüklükler cinsinden denklem türetiniz?
c) Dönme işlemi sırasında, silindir tabanına etkiyen maksimum basınç değerini veren
denklemi türetiniz?
Not: malat ile ilgili teknik detayları göz önüne almayınız. Dönme işlemi süresince silikonun
yoğunluğunun sabit kaldığını varsayınız.

ÇÖZÜM 2
Çözüm için kitapta 2. Bölümü inceleyiniz.

130
 DE ERLENDİRME SINAVI B4*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 11/05/2006 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30 p).
Aşağıda akışkanlar statiği temel kavramlarına yönelik bazı şekiller verilmiştir. Herbir şeklin
altındaki boşluğa, şeklin amacı ve anlamına yönelik görüşlerinizi kısaca açıklayınız?
Not: Gerek duyulması halinde denklemlerle açıklama yapılabilir ve şekil üzerine açıklama
eklenebilir.

Çözüm 1:
Sorunun yanıtı için kitapta 2. Bölümü inceleyiniz.

SORU 2 (20 p)
Şekilde gösterilen su dolu tank yüzeyindeki basınç Po olduğuna göre, bir boyutlu statik basınç
denklemini (dP/dz=- ) göz önüne alarak, toplam basınç farkının ( P=Pa-Pb) hesaplanabileceği
denklemi türetiniz?
Not: Su ve havanın tüm özelliklerinin bilindiği ve sıcaklığın her noktada aynı olduğu
varsayılacaktır.

Çözüm 2:
Pa h
dP P dP g
g dz
dz RT P0
P RT 0

Pa g
ln ( h 0)
P0 RT
Pa Po exp( gh / RT ) ve Pb P0 su h
Pa Pb Po exp( gh / RT ) 1) su h

131
SORU 3 (20 p).
Şekilde gösterilen sistemde, silindirin içine yerleştirilmiş pistonun alanı A=0.09 m2 ve
atmosfer basıncı Po=100 kPa olarak verilmektedir.
a) Manometre üzerinde okunan değerlerin h1= 60 mm ve h=100 mm olduğu durumda,
piston yüzeyine uygulanan ‘F’ kuvvetinin değerini belirleyiniz?
b) ‘F’ kuvvetinin tamamen kaldırıldığı durumda h1 ve h nasıl değişir, yorumlayınız?
Hatırlatma: Civa için bağıl yoğunluk; BY=13.6.

Çözüm 3:
a)
Yatay çizgi boyunca basınçların eşitliğinden:
Po F / A su h1 Po civa h

F ( civa h su h1 ) A su (13.6 h h1 ) A
Değerler yerine konularak F kuvveti bulunur.
b)
Öncelikle her iki koldaki civa yüzeyleri eşitlenir (bu anlamda h=0 değerini alır). Ancak iki
koldaki civa seviyesi yatay çizgiden itibaren daha üst kotta eşit hale gelir. Ayrıca F kuvvetinin
kalkmasıyla, h1 değeri de yükselir.

Yatay çizgiden itibaren ölçülen yükseklikler olarak, h ve h1 arasındaki ilişki aşağıdaki

yaklaşımla bulunur.
F 0 ( civa h su h1 ) 0
h / h1 su / civa 1

SORU 4 (30 p).

Şekilde gösterilen atmosfere açık bir su tankı sisteminde, biri yatay diğeri ise düşey
yerleştirilmiş kare geometrisinde (a=4m) iki kapak bulunmaktadır. Birer uçları menteşe ile
bağlı her iki kapaktan, yatay olanı ağırlık kuvvetiyle (W), düşey olanı ise zıt yönde uygulanan
R kuvveti ile kapalı kalabilmektedir. Su yüksekliği h=5m değerine ulaştığında ise her iki
kapak birlikte açıldığına gore;
a) Yatay kapağın ağırlığını belirleyiniz?
b) Düşey kapağın, menteşesiz ucuna uygulanan R kuvvetini belirleyiniz (düşey kapak
ağırlığı ihmal edilecektir)?
Hatırlatma: Bir kenarı ‘a’ olan kare levha için Ixx=a4/12 ve Ixy=0.

132
Çözüm 4:

Yatay kapı için menteşeye uygulanan moment dengesinden Serbest cisim diyagramı
(saatin ters yönü pozitif) W
M 0 → W=pA Hx

p g (h 3 m) (999)(9.807)(5 m - 3 m) 19594 Pa Hy PA
W = (19594 Pa) (4 m) (4 m) =313510 N

Net hidrostatik kuvvet ve tatbik noktası uzaklığı Serbest cisim diyagramı

kg m
FR gAh c 999 9.087 2 ( 4 m)(4 m)(7 m) 1097286 N R
m3 s
1 4 1
a ( 4) 4 FR
I xc 12 12
yR yc yc 7 7.19 m
Ayc Ayc (4)( 4)(7) 5 + 4 - 7.19 = Fhx
1.81 m

Fhy
Düşey kapı için menteşeye uygulanan moment dengesinden
(saatin ters yönü pozitif)
M=0
R (4 m) – FR (1.81 m) = 0
FR (1.81 m) (1097286 N)(1.81 m)
R = 496522 N = 497 kN
4m 4m

133
 DE ERLENDİRME SINAVI C1*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 25/05/2004 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 75 dak.).
Soru 1 (20p).
Dairesel kesitli bir boruda kararlı ve laminar akış şartları altında ‘x’ yönündeki hız profili (U);
r r r
V Ui U max [1 (r / R ) 2 ]i
denklemi ile verilmektedir. Denklemde maksimum hız (Umax) ve boru yarıçapı (R) sabit
değerler olup, hız sadece yarıçap yönündeki ‘r’ koordinatı ile değişmektedir. Hıza dik yöndeki
diferansiyel kesit ve bu kesite ait normal vektör denklemleri sırasıyla,
r r
dA 2πrdr ve n 1i
olduğuna göre, boru içerisindeki ortalama hız değerini veren denklemi (hacimsel debi
tanımından hareketle) türetiniz?

U(r)
r
x

Umax

Çözüm 1
r r r r r
V Ui U max [1 (r / R ) 2 ]i ; dA 2πrdr ve n 1i
R
1 1 r2
V ort . (V .n ) dA V ort U max . 1 . 2π rdr
A πR 2 0 R2
R
U max πr 4 U max
V ort . πr 2

πR 2
2R 2
0
2

Soru 2 (25p).
Şekilde gösterilen ve ‘venturimetre’ olarak adlandırılan cihaz, geometrik boyutları bilinen
farklı çaptaki (D1 ve D2) iki kesit arasındaki basınç farkı p=(P1-P2)=f( h) ölçülerek akış
debisinin tespitinde kullanılmaktadır. Kararlı akış şartlarında Bernoulli denklemini kullanarak
akış debisinin aşağıda verilen formül ile hesaplanabileceğini gösteriniz?
2g h
m& A2V2 A2
1 ( D2 / D1 ) 4
Önemli Not: Cihazdan geçen akışkan ile manometrede bulunan akışkan aynıdır.

134
Çözüm 2

Şekilde görülen 1 ve 2 kesitlerine Bernoulli denklemi uygulanırsa ;

p1 1 2 p2 1 2
V1 gz1 V2 gz 2 z1 z 2 0' dir.
2 2
Denklem düzenlenirse ;
2 P
V 2 2 V1 2 P P1 P2 g h

Süreklilik denkleminden ;
D2 2
V 1 . A1 V 2 .A2 V1 .V 2
D1
1/ 2
2 P
V2
4
1
Kütlesel Debi :
2g h
m& A2V2 A2
1 ( D2 / D1 ) 4
olarak bulunur.

Soru 3 (30p)…..her bir şık 10p.

Şekilde gösterilen sistemde, dairesel bir borunun (1 kesiti) çıkışındaki akışkan (su) hızını
arttırmak amacıyla lüle şeklinde daralan konik bir eleman kullanılarak, suyun dar bir kesitten
(2 kesiti) yüksek hızda çıkışı sağlanmaktadır. Lüle civatalı bir flanş ile boruya monte edilmiş
olup, boru çapı D1= 0.1 m’ dir. Kararlı ve sürtünmesiz akış şartlarında suyun debisi 25 kg/s
olduğuna göre;
a) Borudaki hız (V1) değerinin, lüle çıkışında ‘11’ kat arttırılabilmesi için gerekli lüle çıkış
çapının (D2) değerini belirleyiniz?
b) Çıkış kesiti atmosfere açık (cihaz ya da etkin basıncı sıfır) olduğuna göre (1) kesitindeki
etkin (cihaz) basıncı değerini tespit ediniz?
c) Verilen şartlarda flanş civatalarına etkiyen kuvvetin değerini tespit ediniz?

Çözüm 3
a)
Kütlesel Debi;
m& 25kg / s
1 kesitinin alanı;
π .0,12 3
A1 7,86.10 m2
4

135
m& 1.V1. A1 25kg / s 1000kg / m3.V1.7,86.10 3 m 2 V1 3,18m / s
V2 11.V1 V 2 34,98m / s
4 π .D 2
m& 2 m& 1 m& 2 .V 2 . A2 A2 7,15.10 D2 0,03m
4
b)
ki kesit arasında Bernoulli Denklemi yazılırsa ;
2 2
P1 V1 P2 V 2
z1 z2
2.g 2.g
Seviye farkı olmadığından z1 = z2 = 0
Çıkış kesiti atmosfere açık (cihaz ya da etkin basıncı sıfır )
P1 V 2 2 V1 2
P1 606740 Pa
2.g
c)
Fx FB P1 . A1 m& .(V 2 V1 ) FB 3974 N bulunur.
Not: Her iki yüzdeki civatalara gelen kuvvet FB / 2’dir. B

Soru 4 (25p)…..a)15p, b)10p.

a) Aşağıdaki kavramsal soruları çok kısa olarak yanıtlayınız?
Reynolds Transport (Taşınım) Teoreminin temel amacı ile akışkanlar mekaniğinde
uygulandığı temel yasaları belirtiniz, bir boyutlu haldeki denklem formunu yazarak her
bir terimin fiziksel anlamını açıklayınız?
Kararlı akış koşullarında enerji denklemi (Termodinamiğin I. Kanunu) ve ideal-
sürtünmesiz akış denklemi (Bernouilli) arasındaki temel farkları belirtiniz?
b) Aşağıdaki basit sayısal problemleri çözünüz?
Bir yağın kinematik viskozitesi 1.25x10-4 m2/s ve bağıl yoğunluğu 0.80 olduğuna göre,
bu yağın dinamik viskozitesini (Pa.s olarak) belirleyiniz?
Standart atmosfer havası şartlarında (Patm=1 bar), denize daldırılmış bir cihazın basınç
ölçeri mutlak basıncı 1.4 MPa olarak göstermektedir. Deniz suyunun bağıl yoğunluğu
1.025 olduğuna göre cihazın deniz yüzeyinden ne kadar aşağıda olduğunu belirleyiniz?

Çözüm 4
a)
Çözüm için kitapta 3. Bölümü inceleyiniz.
b)
Çözüm için kitapta 1. ve 2. Bölümü inceleyiniz.

136
 DE ERLENDİRME SINAVI C2*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 23/05/2005 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 100 dak.).
SORU 1…..(a) 40p, (b) 10p
a) Aşağıda verilen fiziksel tanımlamalar (ya da sınıflandırmalar) arasındaki temel farkları çok
kısa olarak belirtiniz (ya da denklemlerle ifade ediniz)?
sistem-kontrol hacmi bir boyutlu akı -üniform akı
kinematik viskozite-dinamik viskozite kararlı (sürekli) akı -kararsız akı
sıkı tırılabilir akı -sıkı tırılamaz akı yük çizgisi-piyezometre çizgisi
laminar akı -türbülanslı akı Newtonyan akı kan-Newtonyan olmayan akı kan
hacimsel debi-kütlesel debi Termodinami in I. Kanunu-Bernoulli denklemi
yo unluk-ba ıl yo unluk barometre-manometre
yüzen cisimde kararlı denge-kararsız denge blok halinde dönme-blok halinde öteleme
diferansiyel analiz-integral analiz akı kan stati i-akı kan dinami i
Reynold sayısı-Reynold transport teoremi hareketli kontrol hacmi- ekil de i tiren kontrol hacmi

b) Aşağıda verilen hız alanlarını göz önüne alarak her bir akışı boyut sayısı (bir, iki, ya da üç
boyutlu) ve kararlılık (kararlı ya da kararsız akış) yönünden değerlendirerek, A, B ve C
sabitlerinin birimlerini yazınız?
r r r r
V Axy i By 2 j Czt k ; A=4 ……., B=2……., C=0………
u y v y2
; ; A=2 ……., B=2……., C=1………
A Bx1 / 2 A 4Cx 3 / 2
Not: Denklemlerde A, B ve C boyutlu sabitleri; x, y ve z ‘m’ birimiyle koordinatları, t ‘s’
birimiyle zamanı, u ve v ‘m/s’ birimiyle hızın x ve y yönlerindeki bileşenlerini
göstermektedir.

Çözüm 1
a)
Çözüm için ders notlarına bakınız.
b) r
r r r
V Axyi By 2 j Cztk 3 Boyutlu kararsız akış (Genel Durum)
Birim-Boyut analizi :
m
A m.m B m 2 C m s
s
denklemde tüm birimler, uyumluluk açısından m / s olmalıdır. Buna göre A, B ve C
katsayılarının birim ve boyutları aşağıdaki şekilde bulunur:
1 1 1 1 1 1
A ,B ,C 2
m.s L.T ms L.T s T2

Sonuç: C=0 olduğundan, akış 2-B ve kararlı olmaktadır

u y m
A: ; B : m1 / 2
A Bx1 / 2 s
v y2 m
A: ; C : m1 / 2
A 4Cx 3 / 2 s

Sonuç: Akış 2-B ve kararlıdır.

137
SORU 2…..(20p)
Şekilde verilen 50 m/s hız, =1,4 kg/m3 yoğunluk ve 0.2 m2 alana sahip hava jeti yüzeye
çarpmaktadır. Çarpmanın etkisi ile başlangıçtaki debinin 2/3’ü B kesitine, 1/3’ü ise A kesitine
dağılmaktadır. Buna göre;
a) A ve B kesitlerinden geçen debileri bulunuz?
b) Yüzeye uygulanan bileşke kuvvetin şiddetini ve yönünü tespit ediniz?

Çözüm 2

2
m& 1 V A1
1 1 m& 1 1,4.50.0,2 14 kg/s mB .14 9,33 kg/s
3
1
mA .14 4,67 kg/s
3

x yönündeki momentum:

Fx m& A V Ax V1x m& B VBx V1x 4,67. 50. cos 60 50 9,33 50. cos 60 50
Fx 583,25 kN

y yönündeki momentum:

Fy m& A V Ay V1 y m& B V By V1 y 4,67. 50. sin 60 50 9,33 50. sin 60 50

Fy 203,52 kN
2 2
R Fx Fy 203,52 2 583,25 2 617,74 kN
R
Fy
1 203,52
tan ………………… 19,24
582,25
Fx
bulunur.

SORU 3…..(20p)
Şekilde verilen sistemde, 3 cm çapındaki su jeti 1 kesitinde 25 m/s hıza sahiptir. 2 kesitinde
yine 3 cm çapında ve 50o eğimle yüzeyden ayrılmaktadır. Su jeti ile yüzey arasındaki
sürtünme kayıplarını ihmal ederek;
a) Tekerleklere gelen düşey kuvveti hesaplayınız?
b) Jetin etkisiyle yayda meydana gelen kısalma/uzama miktarını tespit ediniz?

138
Çözüm 3

Hacimsel debi;

π 0,03 2
V .A 25. 0,01768 m 3 / s
4

Verilen sistemde, sürtünme etkileri olmadığından çıkış hızı, giriş hızına eşittir.
x yönündeki momentum;

Fx . . V2 x V1x 1000.0,01768. 25.Cos50 25 Fx 157,89 N

y yönündeki momentum;

Fy . . V2 y V1 y 1000.0,01768. 25.Sin50 0 Fy 338,60 N

Yayda meydana gelen kısalma / uzama miktarı;

Fx kx 157,89 1500.x x 0,1053m bulunur.

SORU 4…..(20p)
Şekilde verilen Pompa-Türbin sisteminde, gündüz vakitlerinde türbin aracılığıyla, A
kaynağından B kaynağına akmakta olan suyun enerjisinden faydalanılarak şehrin elektriği
üretilmekte, gece vakitlerinde ise gün boyunca B kabına akan su, tekrar pompa aracılığıyla A
kabına gönderilmektedir.Sistemden geçmekte olan suyun hacimsel debisi 150 m3/h ve
borulardaki akış kaybı hL=17 m olduğuna göre;
a) Türbin gücünü hesaplayınız?
b) Pompa gücünü hesaplayınız?

139
Çözüm 4

Türbin iken 1 noktası üst nokta, 2 noktası alt nokta olur. (Kayıplar 2 kesitinde)
2 2
P1 V1 P2 V2
z1 z 2 h f ht
2g 2g
150= 0 + 0 + 25 + 17 +ht ht = 108 m
Pt ght 1000.9,81.108.0,041

Pt 43438,68 Watt
Pompa çalışırken, kayıplar 1 kesiti tarafında olacaktır.
2 2
P2 V2 P1 V1
z2 z1 hf hp
2g 2g

25 0 0 150 17 h p hp 142 m

Pp gh p 1000.9,81.142.0,041

Pp 57113,82 Watt

bulunur.

140
 DE ERLENDİRME SINAVI C3*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 29/05/2006 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 90 dak.).
SORU 1 (35 p).
Bir boru hattında 0.85 m3/s debisine sahip su akışı mevcuttur. Akış, şekilde gösterilen D=0.6
m sabit çaplı bir dirsek içerisinde =75° açıyla dönüş yaparak, dirseği terk etmektedir. Dirsek
girişindeki basınç 405 kPa olarak ölçülmüştür. Dirsek içerisindeki suyun basınç kaybı ile
yerçekimi kuvvetlerini ihmal ederek, su tarafından dirseğe uygulanan net kuvvetin değerini
ve doğrultusunu belirleyiniz?

Çözüm 1

141
SORU 2 (20 p).
Şekilde gösterilen dairesel kesitli venturimetre bir boru hattına bağlı olup, içerisinden geçen
suyun debisini (Q) ölçmede kullanılmaktadır. D1 ve D2 çaplı kesitlerdeki hızlar sırasıyla v1 ve
v2 olarak verilmektedir. Bu iki kesit arasındaki basınç farkını gösteren manometre kolları
arasındaki seviye farkı h olduğuna göre, ‘ h’ değerini ‘D1, D2, Q ve g’ büyüklüklerinin
fonksiyonu olarak veren formülü türetiniz?

Çözüm 2

142
SORU 3 (20 p).
Şekilde verilen pompanın emme ağzına vakummetre, basma ağzına ise bir manometre
yerleştirilmiştir. Atmosfer basıncı 100 kPa, vakummetreden okunan basınç değeri 25 kPa,
manometreden okunan basınç değeri ise 275 kPa’dır. Sistemden geçen su debisi Q=0.15 m3/s
olduğuna göre, sistemdeki kayıpları ihmal ederek, pompanın; manometrik basma
yüksekliğini ve gücünü hesaplayınız?

Çözüm 3

Çözüm için kitapta 3. Bölümü (Bernouilli Uygulamaları kısmını) inceleyiniz.

SORU 4 (25 p).

Şekilde gösterilen duvarın bir tarafında su ( su=9790 N/m3), diğer tarafında ise gliserin
( su=12360 N/m3) bulunmaktadır. ‘A’ noktasından duvara mesnetlenmiş 180 kg kütlesindeki
AB kapısı, 1m uzunluğunda ve 1.2m genişliğinde olup, B noktasında tabana =60° açı ile
serbest olarak oturmuş konumdadır. Gliserin sütununun yüksekliği 2 m olduğu bir durumda,
‘B’ noktasındaki düşey tepki kuvvetinin ‘0’ olması için su sütununun yüksekliğinin (h)
değerini belirleyiniz?

Çözüm 4

143
Çözümün daha iyi anlaşılabilmesi için gerekli serbest cisim diyagramı aşağıda gösterilmiştir.

144
 5. AKI KAN HAREKETİNİN DİFERANSİYEL ANALİZİ

Akışkan hareketinin integral denklemleriyle analizi akış alanının toplam davranışı

yada bu davranışın çeşitli cihazlar üzerinde etkileri önemli ise kullanılır. Fakat akış alanı
içerisinde detaylı bilgiye ihtiyaç varsa ve noktasal değerlerin bilinmesi gerekiyorsa
diferansiyel analiz kullanılmalıdır.

5.1. Kütlenin korunumu denklemi

Kütlenin korunumu yada diğer bir ifade ile süreklilik denkleminin türetilmesindeki
temel yaklaşım, dx, dy ve dz boyutlarına sahip diferansiyel bir hacim ( d ) için, giren ve
çıkan kütlesel debilerin eşitliğidir. Giriş ve çıkıştaki büyüklüklere ait değerler Şekil 5.1’de
açıklanmıştır.

u
u dx
x u
dx
x
dx
x

Şekil 5.1. Düz yüzeyli bir diferansiyel hacme giren ve çıkan kütlesel büyüklüklerin gösterimi

Kontrol yüzeylerinden geçen Kontrol hacmi içindeki

net kütlesel debi = kütlesel debideki değişim

x yönündeki net kütle akısı,

u u
u u dx dydz dxdydz
x x

kontrol hacmi içerisindeki kütle değişimi,

dV dxdydz
t t
olduğuna göre, bir boyutlu süreklilik denklemi,

145
 u u
0
x t x t
veya denklem açılırsa;
u
0
t x x
elde edilir, bu denklem bir boyuttaki en genel ‘kütlenin korunumu (süreklilik)’ denklemidir.
Bu denklemin daha basit formlarının kullanıldığı bazı özel durumlar (varsayımlar) aşağıda
incelenmektedir:
1. Kararlı akış için;
u
0
x x
2. Kararlı ve sıkıştırılamaz ( sbt ) akış için;
du
0 u sbt
dx

Bir boyutlu akış için ‘x’ yönünde yapılan analizler diğer boyutlara genişletilirse (y ve z
yönleri), bu durumda koordinata bağlı yüzeyden geçen debilere her bir yön için birer terimin
eklenmesiyle,
u v w
0
t x y z
denklemi elde edilecektir. Bu denklem vektörel formda;
~ ~
. V 0
t
~ ~ ~ ~ ~~
. V .V V.
~~ ~ ~
V. .V 0
t
şeklinde yazılabilir. Diğer taraftan,
D ~~
V.
Dt t
olduğundan, süreklilik denklemi için en yaygın kullanılan ‘üç boyutlu’ genel denklem olan,
D ~ ~
.V 0
Dt
denklemi elde edilir. Bu yeni denklem, süreklilik denkleminin silindirik ve küresel
koordinatlara genişletilmesi açısından büyük önem taşır. Bu denklemin yine bazı özel
durumlar (varsayımlar) için daha basit formları mevcuttur:

146
1. Kararlı akış için;
~ ~
. V 0
2. Kararlı ve sıkıştırılamaz ( sbt ) akış için;
~~
.V 0
Süreklilik denkleminin silindirik koordinatlardaki ifadesi yukarıda verilen vektörel
denklem yardımıyla kolaylıkla bulunabilir. Silindirik koordinatlardaki yön tanımlamaları
Şekil 5.2’de gösterilmiş olup, yapılacak işlem genel denklemdeki vektörel operatörlerin,
~ ~ ~ 1 ~
r z
r r z
~ ~ ~ ~
V r Vr V zV z

tanımlamaları ile birlikte, kartezyen koordinatlardan farklı olarak, silindirik koordinatlarda

değeri ‘0’ dan farklı, aşağıdaki birim vektör türevlerini göz önüne almaktır:
~
~ ~ ~
r r

Şekil 5.2. Silindirik koordinatlara ait yönlerin gösterimi

Birim vektörlerin türevlerinden anlaşılacağı üzere, vektörel çarpımlar gerçekleştirilirken,

‘ / ’ terimi ile işlem yaparken dikkatli olunmalıdır. Örneğin ‘ ’ yönündeki aşağıdaki
işlemde;
~ ~
~ 1 ~ 1 r .V ~ Vr V ~
rVr V zVz r r V
r r
~
~ ~ Vr ~ ~ V Vr 1 V
Vr r rV
r r r

147
olacaktır. Bu durumda;
~~ Vr Vr 1 V Vz 1 1 V Vz
.V r.Vr
r r r z r r r z
ve üç-boyutlu süreklilik denklemi için;
1 1
r Vr V Vz 0
t r r r z
ifadesi elde edilecektir. Denklemin daha basit hale indirgendiği özel durumlar şunlardır:
1. Kararlı ve bir-boyutlu (r yönü) akış,
1
r Vr 0 r Vr 0
r r r
2. Kararlı, sıkıştırılamaz ve bir-boyutlu (r yönü) akış,
d
rV r 0 rV r sbt .
dr

5.2. Hız Alanı İçerisindeki Akışkan Partikülünün İvmesi

Kartezyen koordinatlarda bir hız alanının, Şekil 5.3’de gösterilen herhangi bir t ve t+dt
anındaki vektör formu uzay ve zamanın fonksiyonu olarak;
~ ~
Vp V x, y , z , t
t
~ ~
Vp V x dx, y dy, z dz , t dt
t dt

yazılabilir. Partikül hızındaki değişim yada toplam diferansiyel;

~ ~ ~ ~
~ V V V V
dV p dx p dy p dz p dt
x y z t
partikül ivmesi ise, bu değişimin zamana göre türevi alınarak;
~ ~ ~ ~ ~
dV p V dx p V dy p V dz p V
a~ p
dt x dt y dt z dt t
u v w

şeklinde bulunur. Bu son ifade vektörel formda, hareketi takip eden türev (toplam türev)
operatörü kullanılarak aşağıdaki denklemle ifade edilebilir:
~ ~ ~ ~ ~
DV p V V V V
a~ p u v w
Dt x y z t
partikulun Konvektif Yerel ivme
toplam ivmesi ivme

148
 ~
Bu denklemde, son terim ( V / t lokal ivmeyi göstermekte olup, eğer akış kararlı ise, sadece
bu terim sıfıra eşittir. Diğer terimler ise konvektif ivmeye ait bileşenlerdir ve herhangi bir t
anında hareket doğrultusunda hızın değişimini karakterize eder. Konvektif ivme, partikül
düşük yada yüksek bir hız bölgesinden tersi bir bölgeye geçtiğinde gerçekleşir. Örneğin
kararlı rejimde akış halindeki bir partikülün; lüle girişi öncesi ve lüle girişi sonrasında
konvektif ivme (akış kararlılığına karşın) mevcuttur. Yerel (lokal) ivme ise ancak, kararsız
akış alanı içerisinde partikülün zamana göre hızının değişmesi ile ortaya çıkar.

Şekil 5.3. Bir akışkan partikülünün yer değiştirmesi ve yörüngesi

Toplam ivme denkleminde yer alan konvektif ivme terimleri vektörel formatta,
~ ~ ~
V V V ~~ ~
u v w V. V
x y z
yazılabilir. Yerel ivme teriminin eklenmesi sonucu, toplam ivmeye ait denklemin
~ ~
~ DV V ~~ ~
ap ~ V. V
Dt t
şeklinde kullanımı yaygındır. Bu denklem yardımıyla, örneğin, bir boyutlu (x yönü) akış için
geçerli,
~ ~
V V
a~ p u
t x
denklemi elde edilir. Diğer taraftan, ivme vektörel bir büyüklük olduğundan skaler bileşenleri
cinsinden,
~ ~ ~
a~ p x a px y a py z a pz

149
şeklinde yazılabilir. Skaler bileşenlerin, x, y ve z doğrultusundaki açılımları aşağıdaki
verilmektedir:

Du u u u u
a px (t ) u v w
Dt t x y z
Dv v v v v
a py (t ) u v w
Dt t x y z
Dw w w w w
a pz (t ) u v w
Dt t x y z

Silindirik koordinatlarda ivme ifadesini yazabilmek için denklemi oluşturan vektörel

operatörlerin söz konusu koordinatta açılımı gereklidir. Hız ve nabla (gradyan) operatörleri,
~
V r Vr V zV z

~ ~ ~ 1 ~
r z
r r z
kullanılarak toplam ivme denklemi,
~ ~ ~ ~ ~
DV V V V V V
a~ p Vr Vz
Dt r r z t
şeklinde bulunur. Skaler bileşenleri cinsinden,
~ ~ ~
a~ p r a pr ap z a pz

denklemiyle ve ‘r’ doğrultusundaki skaler bileşen ise,

~
DV V V ~ ~ V Vr
a~ pr Vr r r Vr V Vz r
Dt r r r z t

işleminin yapılması sonucu;

Vr V Vr V2 Vr Vr
a pr Vr Vz
r r r z t
denklemiyle ifade edilir.
Türetilen bu denklemler, akış alanı içerisinde herhangi bir yerde partikül ivmesini
‘Eulerian’ yaklaşımına göre tanımlamaktadır. Yani sabit bir koordinat sistemi referans
alınarak, akışkan partikülü izlenmektedir. ‘Lagrangian’ yaklaşımında ise akışkan partikülünün
pozisyon, hız ve ivmesi zamanın fonksiyonu olarak tanımlanır. Bu durumda referans alınan
koordinat sistemi, akışkan partikülü ile birlikte hareket etmektedir. Yaklaşımların farklılığına
karşın, ulaşılan sonuçlar aynıdır.

150
5.3. Akışkan parçacı ının kinemati i

Tanımlanmış bir kütlesi olan sonsuz küçük bir akışkan parçacığını göz önüne
aldığımızda, karşı karşıya kaldığı yer değiştirme ve şekil değiştirme (deformasyon) türleri
Şekil 5.4’de gösterilmiştir.

yer de iştirme

şekil de iştirme

Şekil 5.4. Bir akışkan partikülünün karşı karşıya kaldığı yer ve şekil değiştirme türleri

5.3.1 Lineer yer de iştirme (öteleme)

Lineer yer değiştirme (öteleme), bir akışkan parçacığının en basit hareketi olup;
parçacığı oluşturan tüm noktalarda hızlar eşittir. Parçacık hız gradyanı olmadan Şekil 5.5’de
gösterildiği gibi, katı bir cisme benzer şekilde öteleme hareketi yapar. Hareket sonrasında,
tüm köşelerdeki yer değiştirme mesafeleri; u t v t ifadesine uygun olacak şekilde eşittir.

Şekil 5.5. Bir akışkan partikülünün lineer (doğrusal) yer değiştirmesi

151
5.3.2 Açısal yer de iştirme (dönme veya rotasyon)

Bir akışkan parçacığının açısal olarak yer değiştirmesi, parçacığın farklı noktaları
arasında bir hız gradyanı bulunması sebebiyle ortaya çıkar. Birim zamandaki açısal yer
değiştirme miktarının (rotasyon) hesaplanabilmesi için, partikülün karşılıklı olarak birbirine
dik iki ekseninin ortalama açısal hızının bulunması gerekir. Bu amaçla Şekil 5.6’da gösterilen
akışkan partikülünün merkezinde bulunan ‘o’ noktasının hızını,
~ ~ ~
V0 u x v y

ile gösterirsek; ‘a’ noktasındaki hız Taylor serisi açılımı kullanılarak

v
va v x
x
şeklinde ifade edilebilir. Bu durumda, ‘oa’ çizgisinin rotasyonu sonrası akışkan açısal hızı;
/ x
oa lim t 0 lim t 0
t t
olduğundan,
v
v. t (v a v) t x t
x
eşitliği kullanılarak;
v
oa
x
elde edilir. Dönme yönü için saatin ters yönü pozitif işaretli kabul edilerek, “ob” ekseninin
açısal hızı aynı yöntemle hesaplanırsa;
u
ob
y
sonucuna ulaşılacaktır. Bir akışkan partikülünün rotasyonu, partikülün karşılıklı olarak
birbirine dik iki ekseninin ortalama açısal hızı olarak tanımlandığından, göz önüne alınan
partikülün ‘z’ ekseni etrafındaki rotasyonu, her ikisi ‘z’ eksenine ve birbirlerine dik olan “oa”
ve “ob” eksenlerinin ortalama açısal hızına eşit olacaktır. Tanıma uygun olarak,
1
z oa ob
2
yazıldığında, ‘z’ ekseni etrafındaki rotasyon için geçerli
1 v u
z
2 x y
ifadesine ulaşılır.

152
Şekil 5.6. Bir akışkan partikülünün dönme miktarının belirlenmesi

Benzer şekilde diğer eksenler (x ve y) etrafındaki rotasyonlar için aşağıdaki denklemler

geçerlidir:
1 w v 1 u w
x , y .
2 y z 2 z x
~ ~ ~
Üç eksendeki rotasyon bileşenleri kullanılarak, rotasyon vektörü ( ~ x x y y z z)

için,
~ 1~ ~
xV
2
bağıntısının geçerli olduğu görülür. Literatürde rotasyon yerine; aşağıda verilen ve rotasyonun
iki katına eşit olarak tanımlanan vortisity (girdap) vektörü daha yaygın olarak
kullanılmaktadır:
~ ~
2~ xV
Fiziksel anlam itibariyle; rotasyon olmadan hareket eden bir akışkan partikülünün,
sadece ağırlık ve basınç kuvveti etkisi altında rotasyon üretmesi mümkün değildir. Diğer bir
ifade ile; başlangıçta rotasyon olmayan bir akışta, rotasyon ancak (ani uygulanan) kayma
gerilmesiyle ortaya çıkar. Kayma gerilmesi ile açısal deformasyon arasındaki oran ise
viskozite ile ilişkilidir ve bu nedenle akışta viskoz etkiler söz konusu ise akış aynı zamanda
rotasyoneldir.
Rotasyon ile ilişkili diğer bir büyüklük ise ‘sirkülasyon’ olup, bir akışkan
partikülünün kapalı bir eğri boyunca dönme miktarını belirlemede kullanılır. Sirkülasyon
matematiksel olarak; akış içerisinde kapalı bir eğri üzerinde teğetsel hız bileşeninin, çizgisel
integrali şeklinde ifade edilir ve,

153
 ~ ~
V .dS
C

denklemiyle hesaplanır. Rotasyon ile arasındaki ilişki ise; iki boyutlu bir akış göz önüne
alındığında,
~ ~
2 z dA ( xV ) z dA
A A

şeklindedir.

5.3.3. Lineer şekil de iştirme (do rusal deformasyon)

Lineer deformasyon sırasında akışkan elementinin geometrik yapısı, Şekil 5.7’de

gösterildiği gibi, bozulmadan aynen kalır. Lineer deformasyon akışkan elementi içerisinde bir
hız gradyanı bulunması durumunda ortaya çıkar ve akışkan hacminde bir değişime sebep olur.

Şekil 5.7. Bir akışkan partikülünün lineer şekil değişimi

Akışkan elementinin uzunluğunda herhangi bir eksen için değişim; ancak o eksendeki
hızının, aynı koordinata göre değişiminin “0”dan farklı olmasıyla gerçekleşir. Örneğin ‘x’
yönünde boyutla bir değişim için ‘ u / x ’ değeri “0”dan farklı olmalıdır. Uzamayı temsil
eden bu durum için bir ‘ t’ zaman aralığındaki hacimdeki değişim,
u
x y z t
x
olacaktır. Akışkan elementinin birim hacim başına, hacmindeki değişim oranı ise,
u
t
1 d( ) x u
lim t 0
dt t x

154
şeklindedir. En genel hal için her üç boyuttaki (x, y ve z) bileşenler birlikte düşünüldüğünde,
~ ~ u v w
.V
x y z
denklemine ulaşılır. Süreklilik denklemi uyarınca, sıkıştırılamaz akış için hacimsel değişim
değerinin “0” olduğuna dikkat edilmelidir.

5.3.4. Açısal şekil de iştirme (açısal deformasyon)

Açısal deformasyon Şekil 5.8’de gösterildiği gibi, akışkan içerisinde birbirine dik iki
eksen arasındaki açının değişmesidir. Akışkan elementinin dönmesi (rotasyonu), açısal bir
şekil değişimini de beraberinde getirir.

Şekil 5.8. Bir akışkan partikülünün açısal deformasyonu

Açısal deformasyon miktarının (açıdaki azalmanın) hesabı için, Şekil 5.9’da verilen,
parametreler göz önüne alındığında (rotasyon miktarının belirlenmesinde kullanılan
yaklaşıma benzer şekilde),
d d d
dt dt dt
yazılabilir. Çok küçük açı değerleri söz konusu olduğundan, açısal deformasyon miktarı için,
v u
&z
x y
elde edilir. Denklemdeki negatif işaret açıdaki azalmayı, ‘z’ indisi ise açısal deformasyonun
‘z’ ekseni etrafındaki bileşenini temsil etmektedir. Açısal yer ve şekil değiştirmelerin her ikisi
de aynı tip hız gradyanı ile ortaya çıkmaktadır. Genel olarak, akışın viskoz olduğu
durumlarda, hem rotasyon, hem de açısal deformasyon söz konusudur.

155
Şekil 5.9. Bir akışkan partikülünün açısal deformasyonunun belirlenmesi.

5.4. Momentum denklemi ve türetimi

Newton’un ikinci kuvvet kanunu “dm” kütlesine sahip sonsuz küçük bir elemente
uygulanması sonucu elde edilen;
~
~ dV
dF dm
dt sistem
~
denklemde, dV / dt teriminin bir hız alanı içerisinde hareket eden partikül için ifadesi
~
DV / Dt ’dir. Bu durumda, diferansiyel kuvvet için,
~ ~ ~ ~ ~
~ ~ DV V V V V
dF dma t dm dm u v w
Dt x y z t

yazılabilir. Ancak momentum denkleminin tam olarak ifadesi için, akışkan partikülüne
etkiyen tüm kuvvetlerin dikkate alınması gereklidir. Bir akışkan partikülüne ‘x’ koordinatı
doğrultusunda etkiyen yüzeysel kuvvetler Şekil 5.10’da gösterilmiştir.

z y zx z z

x yx y y
z
xx x yx y xx x x

zx z
y
x
Şekil 5.10. Bir akışkan partikülüne etkiyen yüzey kuvvetleri

156
 Yüzeysel kuvvetlere ek olarak, akışkan elementine etkiyen hacimsel ağırlık kuvveti
söz konusu olup, toplam etkiyen kuvvet;
Toplam kuvvet = Yüzey Kuvvetleri + Ağırlık (Hacim) Kuvveti
~ ~ ~
dF dFs dFB
olacaktır. ‘x’ yönü için momentum denklemini türetiminde, kütle için
dm d dxdydz
ve yüzeysel kuvvet bileşenlerinin net değerleri için,

xx yx zx
xx dx xx dydz ; yx dy yx dxdz ; zx dz zx dxdy
x x x

bağıntıları dikkate alınırsa; yüzeylere etkiyen net kuvvet toplamı,

xx yx zx
dFsx dx dydz dy dxdz dz dxdy
x y z

xx yx zx
dFsx d
x y z

olacaktır. Ağırlık kuvveti ise,

dFBx g xd
şeklindedir. Bu durumda ‘x’ yönü için momentum denklemi,

xx yx zx
dFx dFs x dFBx gx d d ax
x y z

veya

xx yx zx
ax gx
x y z
denklemleriyle ile ifade edilir. Toplam ivme tanımından yararlanılarak aynı denklem;

xx yx zx Du
gx
x y z Dt
.
u u u u
u v w
t x y z
Momentum denklemi ‘y’ ve ‘z’ koordinatları için aynı yöntemle türetileceğinden, vektörel
formatta tek denklemle ifade edilmesi büyük kolaylıklar sağlar. Ancak bu durumda analiz
edilen akışkana (Newtonyan veya Newtonyan olmayan gibi) göre denklemdeki gerilme-şekil
değiştirme ilişkisinin bilinmesi gereklidir. Momentum denkleminin en genel hali vektörel
formda aşağıdaki şekilde yazılabilir:

157
 ~
DV ~~
.~ g~
Dt

5.5. Sıkıştırılamaz Newtonyan Akışkan için momentum ( Navier – Stokes ) denklemi

Momentum denkleminin problem çözümlerine uygulanabilmesi için yukarıda

bahsedildiği üzere, gerilme (stres) ifadesinin hız ve basınç alanları ile ilişkilendirilmesi
gerekir. Akışkan türüne uygun olarak değişen bu ifadeler “Bünye Denklemleri” olarak
adlandırılır. Literatürde lisans eğitimi için genellikle “Newtonyan Akışkan” için türetilmiş
bünye denklemi kullanılır. Newtonyan akışkan için bünye denklemi;
~
~ ~
~ 2 ~ ~~~
PI & x .V I
3
şeklindedir. Bu ifadede ilk terim termodinamik basıncı, ikinci terim deformasyonu, üçüncü
terim ise sıkıştırılabilirlik etkisini temsil eder. Lisans seviyesinde genellikle sıkıştırılamaz
akışkanlar ile uğraşıldığından son terim sıfıra gider. Bu durumda sıkıştırılamaz Newtonyan
akışkan için bünye denklemi,
~
~ ~
~ ~
~ ~~
PI & PI V
şeklini alır. Stres tensörünü oluşturan bileşenlerin “x” yönündeki açılımları şu şekildedir:

u
xx P
x
u v
yx
y x
u w
zx
z x

Newtonyan akışkanlar için stres matrisi simetrik olduğundan ( zx xz ; yx xy ) diğer

yönlerdeki (y ve z) bileşenlerde kolaylıkla yazılabilir. Momentum denkleminde bulunan

stresle ilişkili diferansiyellerin açılımı yapıldığında; sıkıştırılamaz Newtonyan akışkan için,
2
xx P u
x x x2
2
yx u
y y2
2
zx u
z z2
bağıntıları elde edilir. Bu durumda, “x” bileşeni için momentum denklemi aşağıdaki şekilde
yazılır:

158
 2 2 2
Du P u u u
gx
Dt x 2 2 2
x y z
Bu denklem her üç boyutu kapsayacak şekilde vektörel formda,
~
DV ~ 2~
g~ p V
Dt
Yercekimi Basinc Kuv. Kayma G.
Akiskan Kuvvetleri (Normal St.) (Tegetsel St.)
Ivmesi
Hacim Kuvvetleri Yuzeysel Kuvvetler

şeklinde ifade edilir. Bu son denklem, Akışkanlar Mekaniği uygulamalarında en yaygın

kullanılan momentum denklemi olup, Navier-Stokes (N-S) denklemi olarak isimlendirilir. N-
S denkleminin daha basit formlarını göstermek üzere aşağıda örnekler verilmektedir.
a) Bir-boyutlu (x yönünde) akış
2
u u p u
u gx
t x x x2
b) Bir boyutlu (x yönünde), kararlı ve sadece “z” yönünde yerçekimi mevcut olan akış

du dp d 2u
u
dx dx dx 2

c) Üç-boyutlu, sürtünmesiz ( 0 ) akış

~
DV ~
g~ p ……… Euler denklemi
Dt
c) Bir boyutlu (x yönünde), kararlı ve sürtünmesiz ( 0 ) akış
du dp
u gx
dx dx
veya
dp
udu g x dx ……(Bernoulli Denklemi)

159
160
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

SORU 5.1
Aşağıda verilen hız profillerini göz önüne alarak akışın iki boyutlu ve sıkıştırılamaz olma
şansını değerlendiriniz?
a) u 2 x 2 y 2 ; v x3 x y 2 2 y

b) u xt 2 y ; v xt 2 yt
c) u x 2 y xt v 2x y yt

d) u 2 xy x 2 y v 2 xy y2 x2

ÇÖZÜM
ki boyutlu ve sıkıştırılamaz akış için:
~ ~
V V x, y ; 0
z

c ; 0 0
t l
olduğundan, süreklilik denklemi;
u v w u v
0 0
x y z t x y

u v
0
x y
olmalıdır.
a)

u 2x 2 y2 v x3 x y2 2y
u v 4x x 2 y 2 0 ..........olamaz
4x x 2y 2
x y

b)

u xt 2 y v xt 2 yt
u v t-t 0 ..........olabilir
4x -t
x y

c)

161
u x 2 y xt v 2x y yt
u v 2 xt 2 yt 2 xt 2 yt 0 ..........olamaz
2 xt 2 yt 2 xt-2 yt
x y

d)

u 2 xy x 2 y v 2 xy y2 x2
u v 2 y 2x 2x 2 y 0 ..........olabilir
2 y 2x 2x 2 y
x y

SORU 5.2
Kararlı, sıkıştırılamaz, iki boyutlu bir akış alanında,
A
u ve (A=2 m2/s )
x
olarak verilmektedir. Hızın “y” yönündeki bileşeni için en basit ifadeyi türetiniz?

ÇÖZÜM
~ ~
. V 0
t

Kararlı: 0

ki boyutlu 0
z

Sıkıştırılamaz 0
t
u v
u v 0 0
x y x y

v u x 2
Ax 1 A
y x x 2

x 2
v ( x, y ) A dy f x
2
x 2
A y f x
2
en basit komponent için f ( x) 0
y
v x, y A
x2

162
SORU 5.3
ki boyutlu bir akışta (radyal koordinatlar);
~ g ~ ~
V U cos r U sin
2πr
şeklinde verilmiş ise;
a) Hız alanının sıkıştırılabilir olduğunu gösteriniz?
b) Durma noktasını tespit ediniz?
ÇÖZÜM
a)
1 1 V
rVr 0
r r r
V
rVr 0
r
Vr V
Vr r 0
r
g g
U cos r 0 U cos 0
2πr 2πr 2
g g
U cos U cos 0
2πr 2πr
b)
~ g
V 0 U cos U sin veya
2πr
g 2π cos U
Vr 0 cos r
2πrU g
V 0 U sin 0 sin 0 0 veya π

SORU 5.4
“ r ” düzleminde sıkıştırılamaz akış için,
cos
Vr olarak verilmektedir.
r2
a) V için mümkün olan ifadeyi türetiniz?

b) V için mümkün olan kaç çözüm vardır?

163
ÇÖZÜM
a)
1 1 V
rVr Vz 0
r r r z t
Vr V
Vr r 0
r
V cos
r cos 2r 3
2
r
cos 2 cos 3 cos
2 2
r r r2
3 cos
V r, d f r
r2
3 sin
V r, f r
r2
b)
f(r) keyfi bir fonksiyon olduğundan her bir f(r)seçimine karşılık gelen bir V olacağından
çözüm sayısı sonsuzdur.

SORU 5.5
Laminar sınır tabaka için,

y
u cU olduğuna göre;
12
x

a) y yönündeki hız bileşeni için en basit ifadeyi bulunuz?

v
b) 5mm ve x 0,5m için değerini bulunuz?
u max

ÇÖZÜM
ki boyutlu – sıkıştırılamaz akış için;
u v v u 1 y
0 cU
x y y x 2 x3/ 2
1
v cUyx 1 / 2 dy f x
2

164
 1 y2
v cU f x
4 x3/ 2
eğer y 0 v 0 olduğundan f x 0
1 y y
v cU
4 x1 / 2 x
v 1 y
u 4x
eğer y
v v 1
u u max 4x

SORU 5.6
Şekilde gösterilen paralel diskler arasındaki akış için;
Hız teğetsel yönde olduğuna V 0 , cidarda kayma
olmadığına ve hız “z” koordinatı ile lineer değiştiğine
göre, hız alanı için uygun formülü türetiniz ve kayma
gerilmesini bulunuz?

ÇÖZÜM
Genel hız vektörü
~ ~ ~ ~
V Vr r V Vz z

V V r, , z
Ancak simetri söz konusu olduğundan ;
V V r, z

Hız “z” yönünde lineer değiştiğinden;

V
V zf r c f r
z
Eğer z 0 V 0 0 c c 0

r r
Eğer z h V r hf r f r V z
h h
~ z ~
V r
h

165
 V
z z
r h
V
r
r

SORU 5.7
~ A~ A~
Silindirik koordinatlarda V r olarak veriliyor. Bu sıkıştırılamaz bir akış mıdır?
r r
ÇÖZÜM
A
V Vr
r
Süreklilik denklemi (sıkıştırılamaz akış için)
1 V
rVr 0
r r

A A
r 0 sıkıştırılamaz
r r r
0 0

SORU 5.8
Aşağıda verilen hız profili için;

~ ~ y2 ~
V Axy x A y A 0.25m 1s 1
2

a) Akış sıkıştırılabilir midir?

b) Akışkan partiküllerinin (x,y)=(2,1) noktasındaki ivmesi nedir?

166
ÇÖZÜM
a)
u v w
0
x y z t
u v
Ay Ay 0 ………….sıkıştırılamaz
x y
b)

u u A 2 xy 2
a px u v
x y 2

v v A2 y 3
a py u v
x y 2
~ ~
ap a px x a py y

x 1 a px 0.0625 m/s 2
y 2 a py 0.0313 m/s 2

SORU 5.9
Bir difüzörde alanın “x” yönündeki değişimi A x A1e ax olarak verilmektedir (A1:Giriş
alanı ). Her kesitte üniform bir akış söz konusu olduğuna göre;

a) Hız ve alan değişimini çiziniz?

b) vme için denklem türetiniz?
ÇÖZÜM
a)

V1 A1 1
V1 A1 VA V V1
A e ax
V
V V1e ax e ax
V1

167
b)
ax
u V V1e
u
ax u V1e ax aV1e ax aV12 e 2ax
x

SORU 5.10
Kararlı – iki boyutlu bir akış için,
~ ~ ~
V Ax x Ay y …………….(A=1s-1)

olarak verilmektedir.
a) x p f1 t ve y p f 2 t için formül türetiniz?

1 1
b) x0 , y 0 ,2 ’den x, y 1,1 ve 2, noktasına bir partikülün ulaşması için gerekli
2 2
süreyi bulunuz?
c) vme vektörünü bulunuz?
ÇÖZÜM
a)
dx p dx p
up dx p u p dt Ax p dt Adt ln x p At c
dt xp

xp c *e At
1 At
1 1 xp e f1 t
t 0 x c* 2
2 2
Benzer şekilde,

yp 2e At f2 t

b)
x, y 1,1 ’e ulaşmak için geçen süre;
1 At
1 e t 0.693s
2 her ikisi de eşit.
At
1 2e t 0.693s

1
x, y 2, için benzer şekilde
2
t 1.39s

168
c)

d 2xp f
a px x0 A 2 e at x0 A 2 1 A 2 f1
2 x0
dt

d2yp
a py A2 f 2
2
dt
~ ~
a~ p a px x a py y

SORU 5.11

Dikdörtgen köşe içindeki bir akış için hız vektörü,

~ ~ ~
V Ax x Ay y ………….. A 0.3s 1
olarak verilmektedir. Şekilde gösterilen birim kare için sirkülasyonu hesaplayınız?

ÇÖZÜM
~
V .d~
s
~ ~ ~ ~
V .d~
s Ax x A y y . dx x dy y = Ax dx Ay dy

d c b a
Axdx Aydy Axdx Aydy
a d c b

A A 2
xd 2 xa 2 xb 2 xc 2 yc yd 2 ya 2 yb 2
2 2
xa xb ve xc xd
0
ya y d ve y c yb

Akış irrotasyonel olduğundan;

~ ~
( xV ) z dA 0
A

169
SORU 5.12
y y
Paralel levhalar arası akışta u 1 olduğuna göre;
U
b b
a) h yüksekliğinde L uzunluğundaki kapalı kontur için sirkülasyonu hesaplayınız.
b
b) h ve h b için sirkülasyonu bulunuz?
2
c) Stokes teoremi ile hesaplayınız?

ÇÖZÜM
a)
~
V .d~
s
0
udx
L

v 0 oldugundan 0 (2) veya (4)

u 0 eğer y 0 0 (1)

h h
UL 1
b b
b)
b UL
h y
2 4
h y b 0
c)
Stokes teoremi
y
~ ~ v u
( xV ) z dA Ldy
A 0 x y

h h
UL 1 ………Aynı sonuç
b b

170
SORU 5.13
Dairesel bir boru içerisinde tam gelişmiş akış şartları altında hız profili
2
r
Vz Vmax 1 olarak verilmektedir.
R

a) Lineer ve açısal deformasyon oranlarını bulunuz?

b) Girdap (vortisite) vektörü tanımlayınız?
ÇÖZÜM
a)
~~
Hacimsel genleşme oranı .V 0 sıkıştırılamaz şartı
Vr
rr p 2
r
Vr 1 V Vr Vz
rr 0 0 zz 0
r r r z
Lineer deformasyonlar

rr zz 0

Açısal deformasyonlar
V 1 Vr
&r r 0
r r r

V 1 Vz
&z 0
z r
Vr Vz 2r
& rz Vmax
z r R2
b) Vortisity vektörü ;
~ ~ ~
r z
~ ~ 1 ~ Vz 2r
xV Vmax
r r z r R2
Vr V Vz

171
SORU 5.14
Paralel levhalar arasındaki akışta hız alanı
2
y
u U max 1 olduğuna göre;
b

a) Lineer ve açısal deformasyon miktarlarını bulunuz?

b) Vortisite vektörünü tanımlayınız?
c) Maksimum vortisitinin oluştuğu noktayı tanımlayınız?
ÇÖZÜM
a)
u u y v 0 w 0
u v w
0
x y z

yz xz 0

u v 2y
xy U max
y x b2
b)
~ ~ ~
x y z
r ~ ~ ~ u u~
xV z 0 z
x y z y y
u v w

r 2 yU max ~
z
b2
c)
Vortisite y b ’de maksimum olur.

172
 6. İDEAL (SÜRTÜNMESİZ) AKI LAR
6.1. Euler Denklemi

Tüm gerçek akışkanların bir viskozitesi vardır. Ancak akışkanlar mekaniğinde birçok
problemin çözümünde viskozitenin ihmal edilerek araştırılması sık sık başvurulan bir yoldur.
Bu durumda analiz daha kolaylaşır. Çünkü kayma gerilmeleri söz konusu değildir.
Sıkıştırılamaz akışlar için verilen Navier – Stokes denkleminde 0 alınırsa,
~
DV ~
g~ P
Dt
Euler denklemi olarak bilinen sürtünmesiz akışa ait genel denklem elde edilir. Eğer ‘z’
koordinatı düşey ekseni temsil ederse (pozitif yön yukarı doğru olmak üzere);
~ ~
z k
~ ~
g~ g k g z
Bu durumda Euler denklemi;
~
DV ~ ~
g~ z P
Dt
veya,
~
V ~~ ~ ~ 1~
V. V g z P
t
formunda yazılabilir.

6.1.1. Euler denkleminin akım çizgisi boyunca integrali ve Bernoulli denklemi

Şekil 6.1. Akım çizgisine ait koordinatların gösterimi

Kararlı bir akış için akım çizgisi ve yörünge çizgisi aynı olduğundan akım çizgisi
boyunca hareket eden bir ideal partikülün denklemi;

173
 1 P z V
g V
s s s
şeklindedir. Eğer akışkan partikülü akım çizgisi üzerinde ds kadar yol alırsa; basınç, hız ve
yükseklikte ds boyunca değişimler,
P
ds dP ,
s
z
ds dz ve
s
V
ds dV
s
bağıntılarıyla verilir. Bu durumda yukarıdaki denklem ds ile çarpılır ve terimler
sadeleştirilirse;
dP
gdz VdV

bağıntısıdan, akım çizgisi boyunca sabit bir değere sahip,

dP V2
gz sabit
2
denklem elde edilir. Eğer akış sıkıştırılamaz ise ( c );

P V2
gz c
2
şeklinde elde edilen denklem ‘Bernoulli Denklemi’ adını alır. Denklemin kullanımında dikkat
edilmesi gerekli sınırlamalar şunlardır:
a) kararlı akış,
b) sıkıştırılamaz akış,
c) sürtünmesiz akış
d) akım çizgisi boyunca akış.

6.1.2. Euler denkleminin akım çizgisi normali boyunca integrali

Akım çizgisi normali boyunca, yerçekimi kuvveti ihmal edildiğinde;

1 P z V2
g an
n n R

1 P V2
n R

174
denklemi elde edilir (R: eğrilik yarıçapı ). Bu denkleme göre; basınç, akım çizgisi eğrilik
merkezinden uzaklaştıkça artar. Denklemin uygulandığı akışlara örnek olarak; hortum, tayfun
gibi şiddetli hava hareketlerinin ortaya çıktığı akışlar gösterilebilir. Bu tür durumlarda,
merkezdeki düşük basınçtan dolayı ortaya çıkan vakum etkisi, akışta girdap etkisi yaratır.
Eğrisel kanallardaki akışlarda ise, dış cidarlara yaklaştıkça yükselen basınçtan dolayı, ikincil
akışlar ortaya çıkar. Eğer akım çizgileri düz ise, eğrilik yarıçapı sonsuza gideceğinden basınç
değişimi sıfıra gider.

P=1013 mb

P=922 mb

Şekil 6.2. Eğrilik merkezinden uzaklaştıkça basıncın artışı

6.2. Bernoulli Denklemi

Bernoulli denklemi türetiminin yapıldığı sınırlamalara bağlı kalmak şartı ile akım
çizgisi üzerinde herhangi iki nokta arasında basınç-hız ilişkisinin bulunmasında kullanılabilir.
Şekilde gösterilen aynı akım çizgisi üzerindeki 1 ve 2 noktaları için geçerli denklem;

P1 V12 P2 V2 2
gz1 gz 2
2 2
şeklindedir.

Şekil 6.3. Aynı akım çizgisi üzerindeki 1 ve 2 noktalarının gösterimi

175
6.2.1. Termodinami in I. Kanunu ve Bernoulli Denklemi Arasındaki İlişki

Şekil 6.4. Akım çizgileri tarafından sınırlanmış kontrol hacmi (akım tüpü) kavramı

Sürtünmesiz – kararlı bir akış durumunda; şekilde gösterilen akım çizgileri ile
sınırlanmış bir kontrol hacmi (akım tüpü) için, Termodinamiğin I. Kanununa ait;
dE& s
E& g E& ç E& ü
dt
temel denkleminin açılımı,

V12 V2 2
Q& W h1 gz1 h2 gz 2 0
2 2

şeklinde yazılabilir. Denklemdeki entalpi değeri,

p
h u pv u

olmak üzere, yukarıdaki denklemin elde edilmesinde yapılan kabuller şunlardır:

d
a) Kararlı akış 0
dt

b) Sürtünmesiz akış Eü W&kayma 0

1
c) Sıkıştırılamaz akış ( v1 v2 )

d) Üniform akış ve akışkan özellikleri ( V=c her kesit alanı için )

P1 V1 2 P2 V2 2
e) Q& u1 u 2 gz1 gz 2
2 2

f) Q& u1 u 2 0
şeklindedir. Sonuç olarak,

176
 P V2
gz c
2
enerji denklemi yapılan bazı kabuller sonrası Bernoulli denklemini vermektedir. Ancak bu iki
denklem farklı yaklaşım ve kabuller altında türetildiği üzere, birbirinden bağımsız iki
denklem olup, sadece özel durumlarda aynı sonucu vermektedir. Termodinamiğin I.
Kanununun bu özel konumu akışta herhangi bir mekanik enerji kaybı olmadığını
göstermektedir. Akışın mekanik enerji seviyesini gösterebilmek açısından denklem toplam
enerji potansiyeli (H) cinsinden aşağıdaki şekilde yazılır:

P V2
z H sabit
g 2g
Kararlı, sıkıştırılamaz ve sürtünmesiz bir akışın akım çizgisi boyunca hareketinde;

P V2
z c
2

ifadesinde “c” değeri akım çizgisinden akım çizgisine göre farklı değerler alır. Ancak bu
sınırlamalara ek olarak; akış bir de irrotasyonel (döngüsüz) olursa, Bernoulli denklemi aynen
geçerli olup “c” değeri tüm akım çizgileri için aynı değeri alır.

6.2.2. Kararsız akışlar için Bernoulli denklemi

Akım çizgisi boyunca kararsız akış denkleminin türetimi için; c, 0 ve akım

çizgisi boyunca akış kabulleri altında,
1 P z V V
g V ds
s s t s
veya
2
2
V 2
dP V2 2
ds gz 1 0
1 t 1 2
1

ara işlemlerini takiben,

P1 V12 P2 V2 2 2
V
gz1 gz 2 ds
2 2 1 t
denklemi elde edilir. Bu denklemin çözümü için, hızın zamana göre değiminin, yani V=V(t)
bağıntısının bilinmesi gereklidir.

177
6.3. Potansiyel (ideal) akış teorisi ve iki boyutlu potansiyel akış

Bir akış sıkıştırılamaz, viskozitesiz ve kararlı olmasının yanında, eğer döngüsüz

(irrotasyonel) ise, bu tür akışlara ‘potansiyel akış’ adı verilir. Potansiyel akışlar pratikte yoğun
kullanımı dışında, sunduğu matematiksel kolaylıklar nedeniyle de önemlidir. Potansiyel akış
analizlerinde genellikle iki boyutlu akışlar ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle bu kısımda iki
boyutlu potansiyel akış teorinse yönelik kavram ve teoriler irdelenecektir.
6.3.1. Akım Fonksiyonu
Akım fonksiyonu ( x, y, t ) ; iki boyutlu akışta hız bileşenleri u ( x, y, t ) ve v( x, y, t ) yerine
kullanılır. ki boyutlu, kararlı ve sıkıştırılamaz bir akışta; akım çizgileri ve süreklilik denklemi
arasındaki ilişkiden yararlanarak ağıdaki şekilde formüle edilir.
u v u v
0 u v
x y x y x y

u ;v
y x
olmak üzere;

x y y x
süreklilik denklemindeki eşitlik akım fonksiyonu cinsinden sağlanmış olur. Akım
fonksiyonunun bazı önemli özellikleri şunlardır:
i) Kararlı akış şartlarında, akım çizgisi üzerinde sabit şartı geçerlidir. Bu durum,

udy vdx 0 d dx dy 0
x y
denklemi ile temsil edilir.
ii) Kararlı akış şartlarında, iki farklı akım çizgisi arasındaki fark, akış debisini verir.

Q 2 1

6.3.2. Hız Potansiyeli

Hız potansiyeli , döngüsüz (irrotasyonel) bir akıştaki hız alanı dikkate alınarak
tanımlanmıştır. rrotasyonel akış için;

178
 ~ ~ ~
xV 0
olduğundan; bu tanıma uyan koordinat ve zamanın fonksiyonu olan ve bu parametrelere bağlı
1. ve 2. türevi bulunan skaler bir fonksiyon mutlaka mevcuttur. Bu skaler fonksiyon " " ile
gösterilir ve akışın pozitif yönü bu fonksiyonun azalma yönü olarak alınırsa hız vektörü
cinsinden;
~ ~
V
tanımlaması yapılır. ( x, y, t ) fonksiyonu; hız potansiyeli adını alır. ki boyutlu ve kararlı bir
akış için;
~ ~ ~ ~
u x v y x y
x y
yazılabilir. Dolayısıyla;

u ;v
x y
elde edilir. Denklemdeki negatif işaret, hız potansiyelinin sadece azalan yönde olduğunu
göstermektedir. Fiziksel anlamı bilmek kaydıyla, pozitif işaret de kullanılabilir ve literatürde
bu durum daha yaygındır. Bu nedenle, aşağıda verilen analizlerde hız potansiyeli için pozitif
işaret kullanılmaktadır.
6.3.3. Laplace denklemi ve Cauchy – Riemann şartları
Akım fonksiyonu ile hız potansiyeli büyüklükleri; iki boyutlu, kararlı, sıkıştırılamaz ve
döngüsüz bir akış için gerekli koşulları sağlarken, Laplace denklemini oluştururlar. Örneğin
süreklilik denkleminden türetilen akım fonksiyonuna ait,

u ;v
y x
denklemleri, döngüsüz (irrotasyonel) akış koşulu uygulandığında,
2 2
v u
0 0
x y x2 y2
Laplace denklemi ortaya çıkar. Benzer şekilde, irrotasyonel akış şartı kullanılarak türetilen hız
potansiyeline ait,

u ;v
x y
denklemleri de süreklilik denklemini,
2 2
u v
0 0
x y x2 y2

179
uyarınca sağlarken yine Laplace denklemi oluşur. Sonuç olarak; Laplace denklemini oluşturan
herhangi ve fonksiyonları, aynı zamanda, iki boyutlu, kararlı, sıkıştırılamaz ve
irrotasyonel akışı temsil eder. Yine ve fonksiyonları için yukarıda çıkarılan bağıntılar
uyarınca,

u
y x

v
x y
eşitlikleri geçerlidir. Bu durumda, Laplace denklemini oluşturan bu iki fonksiyon için gerekli
Cauchy – Riemann şartları da,

;
y x x y
şeklinde sağlanmış olur.

6.3.4. Akım fonksiyonu ve hız potansiyeli e rilerinin e imi

Akım çizgisi boyunca akım fonkiyonu sabit bir değere sahip olduğundan;

d dx dy 0
x x
dy / x v v
dx / y u u
dy v
dx u

Benzer şekilde hız potansiyel eğrisi boyunca,

d dx dy 0
x y

dy / x u u
dx / y v v
dy u
dx v

elde edilir. ki eğriye ait eğimlerin çarpımı,

dy dy
. 1
dx dx

olduğundan, ve düzlemde birbirine dik iki eğriyi temsil eder. Bu iki eğrinin diklik
özelliği iki boyutlu potansiyel akışların grafiksel analizinde büyük kolaylıklar sağlar.

180
Şekil 6.5. Akım fonksiyonu ve hız potansiyeli eğrilerinin diklik özelliği
Bu duruma örnek olmak üzere, Şekil 6.6’da gösterilen ve bir eğrisel dirsek içeren
kanal içi akışı göz önüne alalım. c ve c eğrileri birlikte bir akış filesi oluştururlar. Bu
durum akış gözlemlenmesinde oldukça önemlidir. Hızlar bu akış filesinden tahmin edilebilir,
çünkü akım çizgileri arasındaki mesafe hız ile ters orantılıdır. Şekilde gösterilen akışta, dirsek
bölgesinde, iç köşedeki iki akım çizgisi arasındaki mesafe daha küçük olduğundan, bu
bölgede hız değeri daha yüksektir.

Şekil 6.6. Eğrisel bir dirsekte, akım fonksiyonu ve hız potansiyeli eğrilerinin gösterimi.
Diğer taraftan, akım çizgisine dik yönde elde edilen;

P P V2
n r R
eşitliği ile de, eğrilik merkezinden uzaklaştıkça, Şekil 6.7’de gösterilen dış köşeye doğru
basınç daha yüksek olacaktır. Her iki durum, temel akış bölgesine ek olarak yerel özellikte
ikincil bir akış (ayrılma) bölgesi oluşmasına sebep olacaktır.

Şekil 6.7. Eğrisel bir dirsekte hız ve basınç profillerinin yaklaşık ölçekte gösterimi.

181
6.3.5. Kompleks Potansiyel Fonksiyon
Laplace denklemini oluşturan ve Cauchy-Rieman şartlarını sağlayan, herhangi
fonksiyonları, kompleks sayılar düzleminde,
z x iy
olmak üzere,
z ( x, y ) i ( x , y )
kompleks potansiyel fonksiyonunu oluştururlar. Bu eşitlikte z , z’nin analitik bir
fonksiyonu olup, d / dz seçilen noktalarda tanımlı ve tek bir değere sahip olacaktır. Bu
durumda fonksiyonun y=sabit ve x=sabit koşullarındaki türevleri,
d
i i
dz x x y y
y sabit x sabit
şeklindedir. Mevcut türev u iv ile tanımlanabilen kompleks hız ifadesinin eşleniği olan
u iv ifadesine eşittir ve potansiyel akış problemlerinin çözümünde büyük kolaylıklar
sağlamaktadır.

6.3.6. Potansiyel akışlarda basınç alanının hesabı

Potansiyel akışlar, kararlı, sıkıştırılamaz ve irrotasyonel akışları temsil ettiğinden,

basınç alanının hesabında, iki nokta arasında (kot farkı ihmal edilerek) Bernoulli denkleminin
uygulanması yeterlidir:

V 2 V2
P P .
2 2
P biliniyor
T

Bu durum Şekil 6.8’de gösterilmekte olup, akış irrotasyonel olduğundan, Bernoulli

denkleminin uygulandığı iki farklı noktanın aynı akım çizgisi üzerinde bulunması gerekli
değildir.

Şekil 6.8. Potansiyel akışta basınç alanının hesabına ait parametreler

182
 Denklemde serbest akış parametrelerinin ( , V ve P ) değerleri genellikle
bilinmektedir. Hız alanı ise akım çizgisi fonksiyonunun bilinmesiyle,
2 2
V2 u2 v2 y x
( x , z ): biliniyor

hesaplanabilecektir. Bu durumda basınç alanı,

P P V 2 V2 /2
denklemi ile bulunabilecektir. Uygulamada basınç alanı yerine, boyutsuz basınç katsayısının
( C p )kullanımı daha yaygındır:

P P V2
CP 2
1 .
V /2 V

Bu denkleme dikkat edildiğinde; aynı hızlar alanı için, farklı P değerleri kullanılarak, farklı
basınç alanı elde edilebileceği gözükmektedir. Sadece potansiyel akım teorisine uygun olan
bu durum, diğer akış koşullarında gerçekçi değildir.
6.3.7. Silindirik koordinatlarda akım çizgisi ve hız potansiyeli denklemleri
Yukarıda kartezyen koordinatlar için türetilen akım çizgisi fonksiyonu ve hız
potansiyeli fonksiyonuna ait denklemler, aynı yöntemin uygulanması suretiyle türetilebilirler.
Süreklilik denklemi yardımıyla;
~~ V
.V 0 r.Vr
r

r.Vr ; V
r
hız bileşenleri ve akım fonksiyou arasındaki ilişki,

Vr ;V
r
denklemleriyle; irrotasyonel akış şart kullanarak elde edilen
~ ~ ~ ~ ~ 1 ~
V Vr r V r
r r
denklem vasıtasıyla da, hız bileşenleri ile hız potansiyel fonksiyonu arasındaki ilişki,
1
Vr ;V
r r
denklemleriyle temsil edilirler. Silindirik koordinatlarda yukarıdaki eşitlikler kullanılarak,
1 1
Vr ;V
r r r r

183
olduğu görülür. Kartezyen koordinatlar kısmında gösteridiği üzere, her iki fonksiyon
süreklilik denklemi ve irrotasyonel akış şartlarını karşılarken, Laplace denklemini
oluştururlar. Ayrıca, Cauchy – Rieman koşullarının,
1 1
;
r r r r
bağıntıları ile sağlandığı kolayca gösterilebilir.
Daha önce kartezyen koordinatlar için türetilen tüm büyüklüklerin (örneğin, kompleks
potansiyel, kompleks hız, basınç alanı), silindirik koordinatlarda da benzer yolla
türetilebileceğini bir kez daha vurgulamakta yarar vardır.

6.4. Temel potansiyel akışlar

Potansiyel akış problemlerinin çözümü için, akışa ait kompleks potansiyel
fonksiyonun ( z ) bilinmesi yeterlidir. Bu fonksiyonlar temel potansiyel akış sınıfına giren
akışlar için belirlenmiş olup, literatürde mevcuttur. Bu kısımda en yaygın temel potansiyel
akışlar için z eşitlikleri verilecektir. Çözüm için izlenecek adımları göstermek üzere
üniform düzlemsel akışı göz önüne alalım. Bu akışa ait kompleks potansiyel fonksiyon, ‘a’ve
‘b’ değeri bilinen katsayılar olmak üzere;
z a ib z
şeklindedir. Denklem,
( z) a x iy ib x iy ax aiy bix by
( z) ax by i ay bx
x, y x, y

şeklinde açılarak akım çizgisi ve hız potansiyeli fonksiyonları; türev alınarak eldeedilecek
kompleks hız eşleniğinden ise,
d
a ib w u iv
dz
u a
v b
hız bileşenleri bulunabilecektir. Böylece üniform düzlemsel akış için, akım çizgileri ve hız
potansiyeli eğrilerini çizmek mümkün olacaktır. Yukarıdaki denklem düzlemsel akış için
genel hali (eğimli akışlar dahil) temsil eden bir denklemdir. Şekil 6.8’de özel bir düzlemsel
akış hali olarak; yatay yönde (a= u , b=0) üniform hız ile hareket eden akışa ait eğriler
gösterilmiştir.

184
Şekil 6.9. Yatay yönde üniform hızlı düzlemsel akışa ait akım çizgisi ve hız potansiyeli
eğrileri.

Temel potansiyel akışlara ait z değerleri aşağıda gösterilmiştir:

Akış türü z
1. Üniform düzlemsel akış
z a ib z

2. Kaynak-kuyu akışları
Q
z ln z
2π
Q : Kaynak
Q : Kuyu

3. Serbest girdap (vorteks)

z ln r
2π
: saatin tersi yönünde dönme
: saat yönünde dönme

185
Akış türü z
4. Kaynak ve kuyu akışın aynı noktada birleşimi (Dipol)
S
z
z

5. Köşe ve kenarlardan akış

A n
z z
n

Konkav köşe Konveks köşe Kenar akışı

(n>1) (n<1) (n>1)

6.5. Kompleks Potansiyel Akışlar

Temel potansiyel akışlarının birleşimi pratikte karşılaşılan akış geometrilerine daha
yakın bir problemin çözümüne katkıda bulunur. Akım fonksiyonları ve hız potansiyeli bilinen
iki akışın birleşiminde temel prensip; bu fonksiyonların toplanması şeklindedir. Örneğin Şekil
6.10’da gösterilen, ideal akışkanın silindir etrafındaki akışı, üniform akış ile dipol akışının
birleşiminden oluşmaktadır. Bu durumda,

deal akışkanın silindir etrafındaki akışı = üniform akış + dipol akış

süperpozisyon (birleştirme) yaklaşımı kullanarak kompleks akışa ait fonksiyonlar için,

3 1 2

3 1 2

bağıntısı ile elde edilir. Temel akışların birleşimi sonucu akım çizgileri, yani akışın seyri
belirlendikten sonra, basınç alanı Bernoulli denklemi ile bulunur.

186
Şekil 6.10. deal akışkanın silindir etrafında akışı için süperpozisyon prensibinin
uygulanması ve koordinat tanımlaması

6.5.1. Sabit dairesel Silindir Etrafındaki Akış

Kompleks potansiyel fonksiyon için geçerli denklem,
s
z u .z
z

şeklindedir. Denklemdeki parametreler için geçerli;

z x iy r.e i ve u u
bağıntıları kullanılarak,
s s
z ure i e i
ur cos i sin cos i sin
r r
s s
z ur cos i ur sin
r r

akım çizgisi ve hız potansiyeli fonksiyonları elde edilir.

Hız bileşenleri;

1 1 s s
Vr ur cos u cos
r r r r2

187
 s
V sin u
r r2
denklemleriyle bulunur. Silindir yüzeyinde (r=R) radyal hız bileşeninin değeri sıfırdır,
dolayısıyla,
s
Vr 0 u 0
r2
uygulanarak, silindir yarıçapını veren,

s
R
u
bağıntısı elde edilir. Akış alanı içerisinde her iki hız bileşeninin de sıfıra eşit olduğu noktalar
‘Durma noktaları’ olarak adlandırılır. Silindir yüzeyindeki (r=R) durma noktaları için,
Vr V 0
s
V u sin 0 2u sin 0
r2
bağıntıları yardımıyla;

1 0 ve 2 π
elde edilir. Bu durumda, silindir yüzeyindeki akım fonksiyonunun değeri
1
r R s/u
u s/u s sin su su sin 0
su
olacaktır. Silindir yüzeyindeki maksimum hız ise,
V V 2u sin

V
2u cos 0

1 π /2; 2 3π / 2
değeri kullanılarak,
V max 2u

olacaktır. Silindir yüzeyinde boyutsuz basınç alanı için ise; V V kullanılarak, aşağıdaki
bağıntı elde edilecektir:
1 2 1 2 1 2
P P U 2U sin U 1 4 sin 2
2 2 2
P P
cp 1 4 sin 2 .
1 2
U
2

188
Silindir yüzeyine etkiyen kuvvetlerin bulunması için, Şekil 6.11’de gösterilen serbest cisim
diyagramı göz önüne alınırsa; sürükleme ve kaldırma kuvvetlerini veren,
2π 2π
Fx P Rd cos ve FY P Rd sin
0 0

bağıntıları elde edilir. ntegral işlemi yapılırsa;

Fx Fy 0

sonucuna ulaşılır. Potansiyel akış teorisinde basınç alanının simetrik olmasından dolayı bu
beklenen bir sonuçtur. Ancak gerçek şartlarda önemli seviyede sürüklenme kuvveti oluşur. Bu
çelişkili durum, literatürde “ d’Alembert paradoksu ” olarak bilinir.

Şekil 6.11. Silindir yüzeyine etki eden kuvvetlerin gösterimi

Silindir etrafındaki potansiyel akış için geçerli basınç ve hız dağılımları, Şekil 6.12’de
gösterilmiştir.

Şekil 6.12. Silindir etrafındaki akışa ait basınç ve hız dağılımı

189
6.5.2. Dönen dairesel silindir etrafındaki akış
Şekil 6.13’de şematik olarak gösterilen, dönen silindir etrafındaki akım; üniform, dipol
ve serbest girdap akışlarının birleşiminden oluşmuş kompleks bir akıştır. Akışa ait
büyüklüklerin hesabında, bir önceki kısımda izlenen aşamalar aynen bu akışa da
uygulanacaktır.

Şekil 6.13. Dönen dairesel silindir etrafındaki akım

s
z uz i ln z
Üniform akık z 2π
Dipol Basit girdap

i
se
z u.r.e i i ln re i
r 2π
i
se
( z) u.r.e i i ln r i
r 2π
Akım çizgisi ve hız potansiyel fonksiyonları:

Silindir etrafındaki akım analizi sırasında elde edilen s R 2 .u kullanılarak,

s cos R2
r, ur cos ur cos 1
r 2π r2 2π

s sin R2
r, ur sin ln r ur sin 1 ln r
r 2π r2 2π

Hız Bileşenleri:
1 s
Vr u cos
r r2

s
V u sin
r r2 2πr

190
Radyal yönde elde edilen hız bileşeninin sabit silindir üzerindeki akım ile aynı olduğuna
dikkat edilmelidir.
Durma Noktaları (r = R):
Vr 0 R s/u

u
V 0 u u sin 0 sin
2π s 4π us
Durma noktalarının sayısı ‘ ’ değeri ile ilişkili olup, mevcut alternatif durumlar Şekil
6.14’de özetlenmiştir.

Şekil 6.14. Dönen dairesel silindir etrafındaki akımda durma noktalarının ‘ ’ ile değişimi

Silindir Yüzeyinde Basınç Dağılımı:

2
1 1
P U2 Ps 2U sin
2 2 2πR
2
1
Ps P U2 1 2 sin
2 2πRU

Silindir Yüzeyine Etkiyen Kuvvetler:

Sürüklenme kuvveti;
2π
Fx Ps R cos d 0
0

Kaldırma kuvveti (u pozitif x yönünde ve pozitif yönde olmak üzere);

2π
Fy Ps R sin d u
0

191
Kaldırma kuvveti için elde edilen bu denklemden çıkarılacak önemli bir sonuç “üniform akım
içinde, kendi ekseni etrafında dönen bir silindir üzerine, akışkanın uyguladığı taşıma kuvveti,
sadece akışkana ve silindir açısal hızına bağlıdır” şeklindedir. Denklemdeki net sirkülasyon
için,
2π 2π
V Rd 2U sin Rd
0 0 2πr

olduğu hatırlanmalıdır. Dönen silindir etrafındaki akış ile ilgili aşağıdaki iki olayın
bilinmesinde fayda vardır:
i) Magnus Etkisi:
Dönen cisimler üzerinde etkili olan kaldırma kuvveti olarak adlandırılır. Bir beyzbol
ya da golf topunun, hız doğrultusuna dik yönde bir eğri oluşturması bu etkiye bir örnektir.
ii) Kutta – Jukowski Teoremi:
Üniform akım içine, ekseni akıma dik olarak yerleştirilmiş silindirik bir cismin (dairesel
kesitli olmasa da) yaratacağı taşıma kuvveti; cismin yarattığı net sirkülasyon “c” kapalı eğrisi
üzerinde;
2π
V .ds
0

ifadesi ile hesaplanabilir olduğu sürece,

Fy U

denklemi ile belirlenebilir.

192
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

SORU 6.1
Şekilde gösterilen viskometrik akış için hız vektörü,
~ y~
V U x
h
olarak veriliyor.
a) Akım fonksiyonunu bulunuz?
b) Akış miktarını eşit olarak bölen akım çizgisini belirleyiniz?

ÇÖZÜM
a)
y y
u U x, y U dy f x
h y h

y2
U f x
2h

y2
y 0, 0 f x 0 U
2h
b)
Akım fonksiyonu y = h’ta maksimum olduğundan;

y2 h
max U U
2h 2
h h
Q max min U 0 U
2 2

1 h y2 h
Q/2 max U U y
2 4 2h 2

193
SORU 6.2
Silindirik koordinatlarda hız vektörü,
~ A~ A~
V r
r r
olarak verilen sıkıştırılamaz akışa ait akım fonksiyonunu belirleyiniz?

ÇÖZÜM
1
Vr V
r r
A
r, rVr d f r r f r A f r
r
A
r, V dr g dr g A ln r g
r
A f r A ln r g
f r A ln r
A A ln r
g A

SORU 6.3
Serbest vorteks için hız alanı,
~ c~
V ……. c 0.5 m 2 /s
r
olarak veriliyor.
a) Akım fonksiyonunu bulunuz?
b) Hacimsel debiyi (birim derinlik için) r1 0.05m ve r2 0.7m arasında belirleyiniz?
ÇÖZÜM
a)
c
V
r r
c
r, V dr f dr f c ln r f
r
1 1
Vr f' 0 f sabit c1
r r
c ln r c1
b) Birim derinlik için hacimsel debi

Q r
r2 r1 c ln 1
b r2

194
SORU 6.4
Bir akış alanında akım çizgisi denklemi için,

x2 y2
bağıntısı verilmektedir.
a) 0 ve 4 değerlerini kullanarak, akışa ait akım çizgisi eğrilerini çiziniz?
b) akışın irrotasyonel olduğunu gösteriniz?

ÇÖZÜM
a)
Akım çizgileri eğrileri farklı x ve y değerleri kullanılarak 0 ve 4 için aşağıdaki
şekilde elde edilir:

b)

u 2y
y ~ ~ ~
V 2y x 2x y
v 2x
x
~ ~ ~
x y z
~ ~ ~ v u ~
xV z z 2 2 0
x y z x y
u v w

195
196
 7. VİSKOZ ( SÜRTÜNMELİ ) AKI LAR

7.1. Giriş
Bir akışta viskozite etkisi önemli ise bu akış ‘viskoz (sürtünmeli) akış’ adını alır.
Akışkan viskozitesinden dolayı, yüzey ile akışkan arasında bir hız (hidrodinamik) sınır
tabakası oluşur. Viskoz akışlarda, akışın karakterine bağlı olarak iki tür akış bölgesi/ türü söz
konusudur. Laminar akışta, akış yapısı, akış tabakalarının hareketi ile tanımlanır. Komşu
tabakalar birbirlerine karışmaz ve tek bir çizgi halinde hareket ederler. Türbülanslı akışta ise,
akış yapısı rastgele üç boyutta hareket eden partiküllerle tanımlanır. Hız dalgalanmaları
nedeniyle tabakalar arası momentum transferi söz konusudur. Bu bölümde viskoz ve laminar
akışlar göz önüne alınmakta ve analitik çözümü yapılabilen bazı akış problemlerinin çözüm
aşamaları açıklanmaktadır.
7.2. Viskoz akışlarda Navier-Stokes Denklemleri
Sürtünmesiz akışlar için türetilen denklemde ihmal edilen viskoz kuvvet etkileri göz
önüne alındığında, sürtünmeli akış denklemleri ortaya çıkar. Newtonyan akışkanlar için
viskoz kuvvetleri ile deformasyon arasında ilişki lineer olup, stres-deformasyon ilişkisi
momentum denklemine uygulanır ve gerekli işlemler yapılırsa;
~
DV ~ ~2 ~
P g~ V
Dt
denklemi elde edilir. Bu denklem sistemi daha önce belirildiği üzere, Navier – Stokes hareket
denklemleri olarak adlandırılır. ki boyutlu bir akışta Navier – Stokes denklemleri kartezyen
koordinatlar için (x ve y yönleri için),
2 2
Du P u u
gx 2
Dt x x y2
2 2
Dv P v v
gy
Dt y x2 y2
şeklindedir. Silindirik koordinatlarda ise (r ve yönleri için),
2
Dv r P 1 v vr 1 vr 2 v
gr r r 2 2 2 2
Dt r r r r r r r

2
Dv 1 P 1 v v 1 v 2 vr
g r 2 2 2 2
Dt r r r r r r r

197
olarak verilir. Bu denklemlerde iki hız bileşeni ve basınç bilinmeyen büyüklükler olup,
bilinmeyenlerin bulunması için ilave bir denkleme daha ihtiyaç vardır. Bu nedenle kartezyen
ve silindirik koordinatlar için aşağıda verilen süreklilik denklemi kullanılmaktadır:
u v
0
x y

rVr V 0
r
7.3. Hız (hidrodinamik) sınır tabakası ve tam gelişmiş akış kavramı
Viskoz akışlarda, akışkan viskozitesinden dolayı katı yüzeyde bir yapışma, yani akış
hızının sıfır olması söz konusudur. Katı yüzeyden uzaklaştıkça hızın sıfır değerinden, serbest
akış hızı değerine ulaştığı bir tabaka mevcut olup, bu tabaka ‘hız sınır tabakası’ olarak
adlandırılır. Sınır tabakası kavramına örnek olmak üzere; Şekil 7.1’de düz levha üzeri
(laminar) bir akışta hız sınır tabakasının, levha uzunluğu boyunca nasıl geliştiği gösterilmiştir.
Levhanın ‘ U ’ sabit hızıyla akan bir akışkan içine konulması halinde, levhaya değen
parçacıkların hızı, yapışma sonucu sıfır olur. Böylece cidara yakın yerlerde hızın, sıfırdan U
değerine ulaştığı ince bir tabaka oluşur. Bu tabakaya 1904 de Prandtl tarafından hidrodinamik
sınır tabaka ismi verilmiştir. Levhanın ucunda sıfır olan sınır tabaka kalınlığı akış (x) yönünde
giderek artar.

Şekil 7.1 Düz levha üzeri (laminer) akışta sınır tabakanın gelişimi

Düz yüzeyli levha için yerel Reynold sayısı:

U x
Re x
v
ve kritik Reynold Sayısı,

Re x kr 5 *10 5

olduğundan, akış

198
 Re x 5 *10 5 Laminar
Re x 5 * 10 5 Turbulans
olacaktır. Laminar akışta hız sınır tabakası kalınlığının hesabında;
5x
x
Re x

denklem kullanılmaktadır. Denklemden anlaşılacağı üzere; levha üzerinde artan ‘x’ mesafesi
ile sınır tabakası kalınlığı da artmış olacaktır.
Viskoz etkiden dolayı yüzey üstü (harici) akışlarda akış yönünde gelişen sınır tabaka
kalınlığı, kanal içi (dahili) akışlarda; Şekil 7.2’de gösterildiği üzere, kanal girişinden itibaren
her iki cidarda simetrik olarak gelişir. Her iki yönden gelişen sınır tabakaların merkezde
birleşiminden itibaren, kanal içerisinde akış tamamen viskoz etkiler altında kalır. Akış bu
noktadan itibaren hidrodinamik yönden ‘tam gelişmiş akış’ olarak adlandırılır.

Şekil 7.2. Kanal içi akışlarda hidrodinamik sınır tabaka gelişimi ve tam gelişmiş akış bölgesi

Şekilde gösterilen ‘D’ çapına sahip dairesel boru içerisindeki akış için; ‘ u m ’ ortalama hız ve

m& .u m A akış debisi olmak üzere, Reynold sayısı,

.u m D
Re D

şeklinde verilir. Kritik Reynolds sayısı ise,

(Re D ) kr 2300
olduğundan akış,
Re D 2300 Laminar
Re D 2300 Turbulans

199
şeklindedir. Boru içi laminar akışta; kanal girişinden itibaren tam gelişmiş bölgeye ulaşma
mesafesi,
xh 0.05 D Re D
eşitliği ile hesaplanabilmektedir. Tam gelişmiş akış bölgesinin en önemli özelliklerinden bir
hız profilinin, Şekil 7.3’de gösterildiği gibi, akış yönünde aynı kalmasıdır.

aynı hız profili

akış yönü

Şekil 7.3. Tam gelişmiş bölgede akış yönünde hız profilinin aynı kalma özelliği

7.4.Temel viskoz akışlar ve analitik çözümleri

Viskoz akışlarda çözümler genellikle zor ve karmaşık sayısal teknikler gerektirmektedir.
Ancak bazı basit geometrilerdeki akışların analitik çözümleri mevcut olup, bu çözümlere
ulaşmada; tam gelişmiş, laminar, bir-boyutlu ve kararlı akış varsayımları uygulanır. Bazı
temel akışlar ve çözüm aşamaları aşağıda verilmiştir.
7.4.1. Hareketsiz (sabit) ve paralel yüzeyler arasında akış

Şekil 7.4. Sabit paralel yüzeyler arasında akış

v w 0, gx gz 0, gy g

Süreklilik Denklemi
u v v u
0 0 0 u f ( y)
x y y x

200
x-yönü momentum denklemi

2 2
u u u P u u
u v gx
t x y x 0
x2 y2
0 0 0 0

2
P u
0
x y2
y-yönü momentum denklemi

2 2
v v v P v v
u v g 2
t x y y x y2
0 0 0 0 0

P
g 0 P gy c1 x
y
Momentum denkleminden;

d 2u 1 P
2 x
dy
du 1 P
y c1
dy x
1 P 2
u( y) y c1 y c 2
2 x
hız profiline ulaşır.
Not (1): P / x terimi x’in bir fonksiyonu olmadığından sabit olarak alınabilir.
Sınır Koşulları:
1 P 2
u 0 h c1 0 ve c 2 h
2 x
Hız dağılımı:
1 P
u y2 h2
2 x
Hacimsel debi:
h
~ ~ 2h 3 P
V& V .dA u.dy
A h
3 x

P P P
Not (2): terimi negatif işaretli olup, l uzaklığındaki iki nokta arasında olarak
x x l
yazılabilir. Bu durumda;

201
 2h 3 P
V&
3 l
elde edilir.
Ortalama hız ve maksimum Hız:
h2 P
V& u 2h.1 u
3 l

h2 P h2 P 3
y 0 u y u max u
2 x 2 l 2
Kayma gerilmesi:
u P P
xy y y
y x l
Elde edilen sonuçlar doğrultusunda, hız ve kayma gerilmesi profillerinin şematik
görüntüsü Şekil 7.5’de gösterilmiştir.

Şekil 7.5. Sabit paralel yüzeyler arasında akış için hız ve kayma gerilmesi profilleri

7.4.2. Üst yüzeyi hareketli iki levha arası akış (Couette akışı)

Şekil 7.5. Üst yüzeyi hareketli iki levha arası akış

202
 Momentum ve süreklilik denklemi bir önceki kısımda uygulandığı şekliyle; sabit
paralel levha arasındaki akış ile aynı aşamaları içerir ve ortaya çıkan genel hız profili aşağıda
verildiği gibi aynıdır. Değişiklik sınır koşullarında oluşur.
1 P 2
u y y c1 y c2
2 x
Sınır koşulları:
y 0 u 0 c2 0

1 1 P 2
y b u u c1 u b
b 2 x

y b2 P 2 y b2 P y y
u u y by u 1
b 2 x b 2 x b b
Hız profili denklemdeki basınç gradyanı terimine bağlı olacaktır. Şekil 7.6’da basınç
gradyanının,
P 0 ; P 0 ve P 0
x x x
durumları için çizilen hız profilleri gösterilmiştir.

Şekil 7.6. Üst yüzeyi hareketli iki levha arası akışta farklı basınç gradyanları için hız profilleri

Şekil 7.6’da gösterilen üç farklı durum içerisinde en basit durum; P 0 olması

x
durumudur. ‘Basit Couette Akış’ olarak adlandırılan bu durumda hesaplamalar aşağıdaki
şekilde sonuçlanır:
Hız dağılımı:
y
u y u
b
Hacimsel debi:
y2
V& u y dy u
2b
Ortalama hız ve maksimum hız:
203
 V& y2
u u
b 2b 2
y = b ise
u max u
Kayma gerilmesi ve dağılımı:
u u
xy
y b
Kayma gerilmesi denklemden anlaşılacağı üzere; kesit boyunca sabit bir değere sahip
olacaktır. ‘Basit Couette Akış’ için elde edilen hız profili ile kayma gerilmesi dağılımı Şekil
7.7’de; bu akışa ait bazı uygulama örnekleri ise şematik olarak Şekil 7.8’de gösterilmektedir.

Şekil 7.7. Basit Couette akış için hız ve kayma gerilmesi profilleri

Şekil 7.7. Basit Couette akışa ait bazı ugulama örnekleri

7.4.3 Dairesel kesitli borularda akış

204
Şekil 7.8. Dairesel kesitli akışta koordinatların gösterimi

Süreklilik denklemi:
vz
vr v 0 0
z
Akış aksimetrik olduğundan, süreklilik denkleminden elde edilen sonuç, hızın sadece yarıçap
yönünde değiştiğini ifade etmektedir. Yani;
vz v z (r )
şeklindedir.
Navier – Stokes denklemi:
Yerçekimi ivmesinin bileşenleri; g r g sin ve g g cos olmak üzere,

P
0 g sin
r
1 P
0 g cos
r

P 1 v
0 r z
z r r r

(r) yönündeki NS denkleminden,

P gr sin f1 z gy f1 z
P Pz
(z) yönündeki NS denkleminden;
1 P 2
vz r r c1 ln r c2
4 z
elde edilir.

Hız dağılımı:
205
 Yukarıdaki denkleme, r=R’de vz=0 ve r=0’da dvz/dz=0 sınır şartları uygulanarak
aşağıdaki hız profili elde edilir:
1 P 2
vz r r R2
4 z
Hacimsel debi:
R
πR 4 P πR 4 P
Q 2πrdr .v z r
0 8 z 8 l

Ortalama hız ve maksimum hız:

Q R2 P
V
πR 2 8 l

R2 P
v max vr r 0
2V
4 l

7.4.4. Halkasal kesitli borularda akış

Şekil 7.9. Halka kesitli akışta koordinatların gösterimi

Hız dağılımı:

Halka kesitli akışlar için; dairesel kesitli borular için çıkarılan bağıntılarda hız dağılımı
aynı kalır, fakat sınır şartların aşağıdaki gibi değişir:
r r0 vz 0
r ri vz 0
Mevcut sınır şartlarının uygulanmasıyla, hız profili için,

1 P ri 2 r0 2 r
vz r2 r0 2 ln
4 z r0 r0
ln
ri

denklemine ulaşılır.
Hacimsel debi:

206
 2
π P 4 4 r0 2 ri 2
Q (r0 ri )
8 l r0
ln
ri

Ortalama hız ve maksimum hız:

Q R2 P
V
πR 2 8 l
Maksimum hızı veren yarıçap değeri,
1/ 2

vz r0 2 ri 2
0 rm
r r0
2 ln
ri

denklemi ile belirlenerek, hız dağılım denkleminde,

vmax v z rm
şeklinde yerine konularak bulunur.

207
7.5. Boru ve kanallarda sürtünmeli akış kayıpları
Bir boru hattı boyunca akan viskoz bir akışkan, boru cidarlarındaki sürtünme direnci
veya bağlantı noktalarında akışta meydana gelen karışmalar nedeniyle basınç kaybına uğrar.
Bu kayıplar iki ana başlık altında toplanabilir:
a) Sürekli Kayıplar (temel akış kaybı, HA)
b) Yerel Kayıplar (bağlantı elemanları kaybı, HB)
Bu kayıpların toplamı; yani toplam basınç kaybı; Şekil 7.10’da gösterilen iki nokta arasındaki
enerji seviyesi farkıdır. Toplam basınç kaybı (HT), Bernouilli denkleminin,

P1 V1 2 P2 V2 2
1 gz1 2 gz 2 HT
2 2

şeklinde yazılmasıyla bulunur.

Şekil 7.10. Boru hattı boyunca toplam basınç kaybı için seçilen referans noktalar

7.5.1. Temel akış kaybı (sürekli kayıplar, HA)

Gerçek sıvıların boru içindeki hareketinde oluşan yük kaybı, akıma ters yöndeki
sürtünme kuvvetlerinin neden olduğu, enerji kaybının birim kütleye düşen değeridir.
Sürtünme etkisi Şekil 7.11’ de gösterildiği üzere; laminar ve türbülanslı akış için boru kesiti
boyunca farklı hız profillerinin olşmasına sebep olmaktadır.
Borulardaki akıma Bernoulli denklemini uygulayabilmek için HA’ nın belirlenmesi
gerekir. Tam gelişmiş bölgede yatay bir boru/kanal içerisindeki akış söz konusu olduğunda;

V12 V2 2
1 2 P1 P2 P
2 2 HA
z1 z 2

elde edilir. Buradan, HA’ nın basınç kaybı ile orantılı olduğu görülür. Deneyler akış sürtünme
kaybının;
HA L e
f Re,
1 2 D D
V
2

208
şeklinde ifade edilebileceğini kanıtlamaktadır. Denklemde; ‘f ‘ sürtünme faktörü, ‘e’ ise yüzey
pürüzlülüğünü göstermekte olup, laminar ve türbülanslı akış için farklı şekilde tespit
edilmektedir.

Şekil 7.11. Laminar ve türbülanslı akış için boru kesiti boyunca hız profilleri

Laminar akış

128 LQ 128 LV πD 2 / 4 L V
P 32 HA
4 4
πD πD D D

L V LV 2 64 L V 2
HA 32 64
D D D2 VD Re D 2

64
f
Re
olup, sadece Re sayısının fonksiyonudur.
Türbülanslı Akış
Türbülanslı akış durumunda, sürtünme kayıplar sadece Re sayısının değil aynı
zamanda boru pürüzlülüğünün (e) de bir fonksiyonudur. Yani;
e LV2
HA f Re,
D D 2
Bu durumda ‘f’ için basit bir ifade bulunmamaktadır. En genel halde, ‘f’ değeri Şekil 7.12’de
gösterilen MOODY diyagramı yardımıyla bulunur. Ancak, pürüzsüz borular için
(diyagramdaki S eğrisi), aşağıda verilen Blasius denklemini küçük bir hata payı ile kullanmak
uygundur:
0.3164
f .
Re 0.25

209
Pürüzlü borularda ise, pürüzlülük oranına bağlı olarak f’in bulunması için birtakım formüller
verilmişse de en uygun yol Moody diyagramını kullanmaktır.

Şekil 7.12. Moody diyagramı

Not: Yukarıda dairesel borular için verilen çözümlerin tümü; dairesel olmayan borular için, ,
hidrolik çap dönüşümüyle aynen kullanılır.
Hidrolik (eşdeğer çap) = (4 x Akışın geçtiği alan) / Islak çevre
4A
Dh
P

7.5.2. Ba lantı elemanları kaybı (yerel kayıplar, HB)

Borularda sürtünmeden ileri gelen sürekli yük kayıpları yanında, akım yönünün ve
kesit değişmesinin neden olduğu yerel yük kayıpları da vardır. Yerel yük kayıpları boru
boyuna bağlı değildir ve çok kısa aralıkta enerji çizgisinin düşmesine neden olurlar. Yerel
kayıplarının hesabında kullanılan temel denklem ile bu tür kayıplara sebep olan kesit ve

210
bağlantı elemanları Şekil 7.13’de özetlenmiştir. Denklemde verilen ‘k’ katsayısının hesabı,
yerel kayıp türüne bağlı olarak değişir. Bu katsayının bilinmesiyle yerel kayıplar kolayca
hesaplanabilir. Aşağıda ‘k’ katsayısı değerleri ile ilgili analiz ya da deneysel olarak elde
edilen değerler verilmiştir.

giriş ve çıkış kesitleri kaybı

V2
HB k ani genişleme ve daralma kaybı
2
boru – dirsek kaybı
valf ve bağlantı elemanları kaybı

Şekil 7.13. Yerel kayıpların hesabı ve türleri

Bağlantı kayıplarını veren denklem,

Le V 2
HB f
D 2
şeklinde de ifade edilebilir. Bu durumda, Le düz boruya karşılık gelen eşdeğer uzunluk
anlamındadır. Bağlantı kayıplarının diğer bir ifade tarzı ise; kayıpların akışkan sütun
yüksekliği (m) olarak bulunmasıdır. Bu durumda, h1, 2 ........(m) olarak bulunan değer,

yerçekimi ivmesi (g) ile çarpılarak,

HB g h1, 2

değerin elde edilir..

Ani Genişleme Kaybı:
Şekil 7.14’de görüldüğü gibi A1 kesitli borudan akmakta olan akışkan ani olarak daha
büyük kesitli (A2) borudan akmak durumunda kalırsa, ‘0’ kesitinde ölü bir akışkan bölgesi
meydana gelir ve bu bölgede bir p0 basıncı oluşur.

Şekil 7.14. Ani genişleyen kesitin şematik gösterimi

211
 (1) ve (2) kesitleri arasında meydana gelen momentum değişimi, p0 , p1 ve p2
basınçlarının sebep olduğu kuvvetlerin toplamına eşit olmalıdır:
.Q
m& . V .Q.(V1 V2 ) (V1 V2 )
g

F p1 A1 p2 A2 p0 ( A2 A1 ) .

Deneysel sonuçlar doğrultusunda, p0 = p1 olup, F & . V bağıntısı kullanılarak,

m
.Q
A2 ( p 2 p1 ) (V1 V2 )
g
Q = A1.V1 = A2.V2

p2 p1 V1 .V2 V22
g
p2 p1 2(V1 .V2 V22 )
2. g
(1) ve (2) noktaları arasında Bernoulli denklemi yazılırsa,
p1 V12 p2 V22
h1,2
2g 2g
elde edilir. h1,2 1-2 kesitleri arasında ani genişlemeden dolayı meydana gelen enerji kaybı
olmak üzere,
V12 V22 p2 p1
h1, 2
2g

(V1 V2 ) 2
h1, 2
2g
olur. Süreklilik denklemi (A1V1 = A2.V2 ) kullanılarak, elde edilen V2 = (A1/A2)V1 değerini
yerine yazarsak,

A1 2 V12 V12
h1, 2 (1 ) k ag .............................
A2 2 g 2g
elde edilir. Kayıp katsayısı ‘k’ bu durumda aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır:
A1 2
k ag (1 ) .
A2
Ani Daralma Kaybı:
Şekil 7.15’de görüldüğü gibi; A1 kesitli borudan akmakta olan akışkan ani olarak daha
küçük kesitli (A2) borudan akmak durumunda kalırsa, akım ani daralma nedeniyle önce en
küçük kesit teşekkül ettirecek şekilde daralır, sonra dar boruyu tüm dolduracak şekilde

212
genişler. Burada (1) ve (3) kesitleri arasındaki enerji kaybı ihmal edilebilecek kadar küçüktür.
Enerji kaybının büyük kısmı (3) ve (2) kesitleri arasında meydana gelir. Bu kesitler arasındaki
kayıp, akım Ac kesitinden A2 kesitine aniden genişliyormuş gibi düşünülerek bulunabilir. Ani
daralma kaybı böylece (3) ve (2) kesitleri arasındaki ani genişleme kaybına eşit olacaktır.

Şekil 7.15. Ani daralan kesitin şematik gösterimi

Ani daralma kaybı,

(Vc V2 ) 2
h1, 2
2g
denklemi ile ifade edilir. Süreklilik (Ac.Vc = A2.V2 ) denklemi ile elde edilen, Vc = (A2/Ac).V2
değerini yerine yazarsak,
A2 V22 V22
h1, 2 ( 1) 2 k ad .
Ac 2g 2g
2
1
k ad 1

olacaktır. Denklemdeki, = Ac/A2, daralma katsayısıdır ve değeri kesitler oranına bağlı

olarak Tablo 7.1’de verilmektedir.
Tablo 7.1. Kesitler oranına bağlı olarak değerleri.
A2/A1 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
0.624 0.632 0.643 0.659 0.681 0.712 0.755 0.813 0.892 1.0

Depoya giriş ve depodan çıkış kaybı

Bu tarz kayıplara ilişkin kesitler Şekil 7.16’da verilmiştir. Depoya giriş kaybı; ani
genişlemenin özel bir şekli olup, k=1 , V2 0 alınır. Sonuçta yük kaybı için,
V12
h1,2
2g

213
elde edilir. Depodan çıkış kaybı ise; ani daralmanın özel bir hali olup, ( A2 / A1 ) 0 ve
0.60 alınır. Bu durumda,
1
k ad ( 1) 2 0.44

olur ve yük kaybı aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır:

V12
h 1,2 0.44 .
2g

Şekil 7.16. Depoya giriş ve depodan çıkış kesitleri

Dirsek Kayıpları
Farklı dirsek türleri için geçerli ‘k’ katsayıları Tablo 7.1’de verilmiştir.
Tablo 7.1 Dirsek yük kayıp katsayıları
Dirsek türü ‘k’ katsayısı

E risel dirsekler

Köşeli Dirsekler

Çatallar

214
Tesisat elemanlarındaki kayıplar
Bu tür kayıplara ilişkin bilgiler aşağıda özetlenmiştir.

Ancak arka arkaya bağlanan elemanlar olması durumunda, Şekil 7.17’de verilen
konfigürasyonlara uygun olarak ‘k’ katsayısı iki ile dört kat artar.

Şekil 7.17. Arka arkaya bağlanan elemanlarda ‘k’ katsayısının artış oranları

215
216
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR

SORU 7.1
Şekilde gösterilen düz yüzeyli levha üzerinden; ortalama sıcaklığı ve hızı sırasıyla 27 C ve
10 m/s olan hava hareketi söz konusudur. Levha uzunluğu 1m, genişliği ise 0.5 m olduğuna
göre; yüzey uzunluğu boyunca 0.2 m aralıklarla hidrodinamik sınır tabaka kalınlıklarını
tespit ediniz?
Not (1): Verilen ortalama sıcaklıkaki havanın özellikleri aşağıda verilmiştir:
1,1614 kg/m 3 ; cp 1.007 kj/kg.K; 15,89.10-6 m 2 / s
Not (2): Türbülanslı akım durumunda sınır tabaka kalınlığı için formül aşağıda verilmiştir:
1/ 5
h ( x) 0,37.x. Re x

ÇÖZÜM
x=0,2 m için

U x 10.0,2
Re x 6
1,26.10 5 laminar akış
15,89.10

Hidrodinamik sınır tabaka kalınlığı;

5.0,2
x ( x) 2,82.10 3 m
Re 0, 2

x=0.4 m, x=0.6 m, için akış yine laminar olduğundan yukarıdaki işlemler aynen takip edilir.

x=0,8 m için;

U x 10.0,8
Re x 6
5,03.10 5 türbülanslı akış
15,89.10

x=0.8 m ‘den sonra akım türbülanslı olduğundan dolayı;

1/ 5
h ( x) 0,37.x. Re x 0,021 m

x=1 m, için yukarıdaki işlemler aynen takip edilir.

Elde edilen değerlere ilişkin tablo aşağıda verilmiştir:

x=0,2 m x=0,4 m x=0,6 m x=0,8 m x=1 m

h (x) 2,82.10-3 m 3,98.10-3 m 4,88.10-3 m 0,021 m 0,0256 m

217
SORU 7.2
Şekilde gösterilen levha üzerinde, boydan boya olmak üzere ‘W’ genişliğinde ince ve eğimli
bir kanal (çatlak) bulunmaktadır. Kılcal çatlak içerisinde kararlı bir akış gerçekleştiğine göre;
NS denklemlerini kullanarak, akışkana ait hız profilini ve akışkan debisini veren formülü
türetiniz?

ÇÖZÜM
Basınç kuvveti ile yerçekimi etkisi birlikte tek bir terim olarak yazılırsa, modifiye edilmiş
basınç terimi,
Pˆ P gz
şeklinde elde edilir. Navier-Stokes (NS) denklemleri (x- ve z- yönleri için) ise,
Pˆ 2
vx 2
vx
0
x x2 z2
Pˆ 2
vz 2
vz
0
z x2 z2
şeklindedir. NS denklemleri ve süreklilk denkleminden aşağıdaki sonuçlar elde edilir:
Pˆ
0;
z
2 2
vz vz
vz 0 2 2
0
x z
vx
=0
x
Bu şartlarda NS denkleminin sadece ‘x’ yönünde çözümü gereklidir:
dPˆ d 2vx
0
dx dz 2
dPˆ
sabit
dx

Bu denklemin genel çözümü,

218
 d 2vx 1 dPˆ
dz 2 dx
dv x 1 dPˆ
z C1
dz dx
1 dPˆ 2
vx z C1 z C 2
2 dx

şeklindedir. Özel çözüm için sınır şartları,

vx 0 at x 0;
vx 0 at x W
uygulanırsa, C2 = 0 elde edilir.
1 dPˆ
0 W2 C1W
2 dx
1 dPˆ
C1 W
2 dx

Katsayıların değerleri yazıldığında hız dağılımı için aşağıdaki

denklem elde edilir:

1 dPˆ 2
vx z Wz
2 dx

Yandaki şekilde hız dağılımının şematik görüntüsü verilmiştir.

Hacimsel debi ise aşağıdaki şekilde bulunur:

Q vdA

Birim uzunluk göz önüne alınırsa; A = L × W = 1 × W = W, ve dA = dw.

W
Q v x dA v x dw
0

W
1 dPˆ 2
Q z Wz dw
02 dx
1 dPˆ W
z 2 Wz dw
2 dx 0

219
 W
1 dPˆ z3 Wz 2
Q
2 dx 3 2
0
W
1 dPˆ W3 W3
2 dx 3 2
0

Sonuç olarak hacimsel debi için aşağıdaki denklem elde edilir:

W 3 dPˆ
Q
12 dx

Birim alan için hacimsel debi (q = Q/A) ise, A = 1xW = W olduğundan,

W2 dPˆ
q
12 dx

elde edilir.

220
SORU 7.3
Şekilde gösterilen eğimli silindirik boru içerisinde kararlı bir akış gerçekleştiğine göre; NS
denklemlerini kullanarak, akışkana ait hız profilini ve akışkan debisini veren formülü
türetiniz?

ÇÖZÜM

Silindirik koordinatlar göz önüne alındığında, şekilde gösterilen ‘x’ yönü için Navier-Stokes
denklemi,
P vx
0 gx r
x r r r
şeklinde yazılabilir. Denklemi daha basit forma indirmek için,
gx = gsin
olduğundan hareketle;
P
gx P gx sin
x x
yazılabilir. Şekilde verilen bilgilerden, x sin = z, denkleme uygulanırsa,

P dPˆ
gx P gz
x x dx
elde edilir ( P̂ :modifiye edilmiş basınç). Denklem bu durumda aşağıdaki basit forma
dönüşür:
dPˆ d dv
0 r x
dx r dr dr

dPˆ
sabit
dx
Bu durumda integrasyon işlemi,

221
 d dv 1 dPˆ
r x r
dr dr dx

dv x 1 dPˆ
d r rdr
dr dx
dv x 1 dPˆ r 2
r C1
dr dx 2

şeklinde uygulanır.
dv x
0
dr r 0

olduğundan C1 = 0. kinci kez integrasyon uygulandığında,

1 dPˆ
dv x rdr
2 dx
1 dPˆ r 2 1 dPˆ 2
vx C r C
2 dx 2 4 dx

elde edilir. ‘C’ sabiti, r = R için vx = 0 sınır şartı uygulanarak,

1 dPˆ
0 R2 C
4 dx
1 dPˆ
C R2
4 dx

bulunur. Hız dağılımı bu durumda aşağıdaki denklemle ifade edilir:

1 dPˆ
vx r2 R2
4 dx

Yandaki şekilde hız dağılımının şematik görüntüsü verilmiştir.

Hacimsel debi (Q):
dPˆ π dPˆ
R R R R
1
Q v x 2πr dr r2 R 2 2πr dr r 3 dr R 2 rdr
0 0
4 dx 2 dx 0 0

πR 4 dPˆ
Q
8 dx

Birim alan için hacimsel debi (q), A = R2:

Q R 2 dPˆ
q
πR 2 8 dx

222
SORU 7.4
Şekilde gösterilen düşey boruda bağıl yoğunluğu SG=0.87 ve kniematik viskozitesi
=2.2x10-4 m2/s olan yağ, Q=4x10-4 m3/s debisi ile akmaktadır.
a) Boru içerisindeki sürtünme kayıplarını hesaplayınız?
b) Manometre sıvısı için SG=1.3 olduğuna gore, ‘h’ yüksekliğinin değerini bulunuz?
S G = 0 .8 7

20 m m

4 m

Q
S G = 1 .3

ÇÖZÜM
SG = 0.87 olduğundan, = 870 kg/m3
Q= 4×10-4 m3/s
a)
Q Q
v 1.273 m/s
A D2
4

vD (1.273)(0.02)
Re D 115.75 Laminar flow
2.2 10 4
fL v 2 64 L v 2 (64)(4) (1.273) 2
HA 89.6 J/kg
D 2 Re D D 2 (115.75)(0.02) 2
b)
p1 1 2 p2 1 2
v1 gz1 v2 gz 2 H A
2 2
p1 p2 g ( z 2 z1 ) H A (
p1 p 2 (869.13)(9.807)( 4) (869.13)(89.6) 43779.8 Pa
p 2 gh1 m gh g(h h 2 ) p1
p1 p 2 g(h h1 h 2 ) m gh ,
(h1 h2 ) ( z1 z 2 ) 4 m
p1 p 2 g (h 4) m gh g ( m )h 4 g (
( p1 p 2 ) 4 g (43779.8) 4(869.13)(9.807)
h
g( m ) (9.807)(1.3 999 869.13)

h=18.5 m

223
SORU 7.5
Ani daralan bir boruda akan suyun debisi 0.040 m3/s olup, ani daralan kesitte boru çapı 0.12
m’den 0.06 m’ ye düşmektedir. Boru içi sürtünme kayıplarını ihmal ederek, toplam basınç
düşüşünü hesaplayınız?

ÇÖZÜM
Q 0.04m 3 / s
Q Q 0.04
v1 3.537 m/s
A1 D1
2
(0.12) 2
4 4
Q Q 0.04
v2 14.147 m/s
A2 D2
2
(0.06) 2
4 4
p1 1 2 p2 1 2
v1 gz1 v2 gz 2 H B
2 2
v2 2
p1 p2 (v2 2 v12 ) k
2 2

Ani daralma için; k 0.40 alınırsa,

999 (14.147) 2
p1 p2 (14.147 2 3.537 2 ) 999(0.4)
2 2

p1 p2 93719.8 39987.5

p1 p2 133707.3Pa

224
 Çözümlü
De erlendirme Sınavları-II

225
 DE ERLENDİRME SINAVI A1*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 09/11/2003 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (30p).
Aşağıda bazı iki-boyutlu akış alanlarına ait hız bileşenlerinin denklemleri verilmektedir. Bu
denklemler doğrultusunda verilen akışlardan hangileri sıkıştırılamaz akış olarak
değerlendirilebilir, analiz ediniz?
u 2x 2 y 2 u xt 2 y
a) b)
v x 3 x( y 2 2 y ) v xt 2 yt

vr U cos vr A/ r
c) d)
v U sin v B/r

Not: Denklemlerde ‘t’ zamanı; ‘U, A ve B’ ise sabit katsayıları göstermektedir.

Çözüm
~ ~
1) ki boyutlu akış V V x, y ; 0
z

2) Sıkıştırılamaz akış
Bu durumda süreklilik denklemi ;
u v
x y
c ; 0 0
t l
w u v
0 0
z t x y

u v
0
x y
a)

u 2x 2 y2 v x3 x y2 2y
u v 4x x 2 y 2 0 sıkıştırılabilir
4x x 2y 2
x y
b)

u xt 2 y v xt 2 yt
u v t-t 0 sıkıştırılamaz
4x -t
x y
c)
Süreklilik denklemi (sıkıştırılamaz akış için)
1 V
rVr 0
r r

226
 rU cos ( U sin ) 0
r
U cos U cos 0 sıkıştırılamaz
d) Süreklilik denklemi (sıkıştırılamaz akış için)
1 V
rVr 0
r r

A B
r 0 sıkıştırılamaz
r r r
0 0

SORU 2 (20p).
Aşağıda iki-boyutlu ve sıkıştırılamaz olduğu bilinen akışlar için hızın bir doğrultudaki
bileşeni verilmektedir. Diğer yöndeki hızın en basit bileşenine ait bağıntıyı türetiniz?

v 3 xy x2 y vr 2r 3r 2 sin
a) b)
u ? v ?

Çözüm 2

a)
1. Kararlı : 0

2. ki boyutlu 0
z

3. Sıkıştırılamaz 0
l
u v
u v 0 0
x y x y

v u u
3xy x2 y
y x y x
u x3 3 2
3x x 2 u x f ( x)
x 3 2
En basit bileşen için f ( x ) 0 dır. O halde
x3 3 2
u x
3 2
olur.

b)
1 1 V
rVr Vz 0
r r r z t

227
 Vr V
Vr r 0
r
V
(2r 3r 2 sin ) r 2r 3r 2 sin 0
r
Bu son denklemden V kolayca bulunur.

SORU 3 (30p).
r r r
ki boyutlu bir akışa ait hız vektörü V 2 xt i 2 yt j ifadesiyle verilmektedir. Denklemde
pozisyon (x,y), zaman (t), ve hız sırasıyla ‘m, s ve m/s’ birimleriyle tanımlandığına göre,
a) x ve y yönlerindeki yerel (lokal), konvektif ve toplam ivmeyi ifade eden bağıntıları
türetiniz?
b) x=y=1m ve t=0 anı için hız ve toplam ivme vektörlerinin şiddeti, yönü ve
doğrultusunu tespit ediniz?

Çözüm 3
a)
Partikül hızındaki değişim yada toplam diferansiyel ;
~ ~ ~ ~
~ V V V V
dV p dx p dxy dz p dt
x y z t
Partikül ivmesi ise;
~ ~ ~ ~ ~
~ dV p V dx p V dy p V dz p V
ap
dt x dt y dt z dt t
u v w
~ ~ ~ ~ ~
DV p V V V V
a~ p u v w
Dt x y z t
partikulun Konvektive Yerel ivme
toplam ivmesi ivme
Denklemin İrdelenmesi :
~ ~ ~
V V V ~~ ~
u v w V. V
x y z
~ ~
DV V ~~ ~
a~ p ~ V. V
Dt t
Bir boyutlu ( x yönü ) akışta;
~ ~
V V
a~ p u
t x
vme vektörel bir büyüklük olduğundan skaler bileşenleri cinsinden yazılabilir.
~ ~ ~
a~ p x a px y a py z a pz

228
 Du u u u u
a px u v w …iki boyutlu olduğundan
Dt x y z t
Du u u u
a px u v 2 xt (2t ) ( 2 yt ) 0 (2 x) a px 4 xt 2 2 x
Dt x y t
Dv v v v
a py u v 2 xt (0) ( 2 yt )( 2t ) ( 2 y ) a py 4 yt 2 2 y
Dt x y t
2 2
a a px 2 a py 2 4 xt 2 2x 4 yt 2 2y

b)
x=y=1 ve t=0
ivmenin yönü x doğrultusunda 2, ve y doğrultusunda -2 dir.
a= 2.82 m/s2

SORU 4 (20p).
Aşağıda hız bileşenleri verilen iki-boyutlu ve sıkıştırılamaz akışların döngüsüz (irrotasyonel)
akış olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini belirleyiniz?

u 3( x 2 y 2 ) vr Ar
a) b)
v 6 xy v 0

Çözüm 4
a)
2 2
v u
rrotesyonel akış şartı: 0 0
x y x2 y2

6 xy 3x 2 3y 2 6y 6y 0
x y
olduğundan irrotasyoneldir.

b)
2
V 1 Vr V 1 1 1
0 ( ) 0
r r r r r r r r
1 0
( 0) ( Ar ) 0
r r r
olduğundan irrotasyoneldir

229
 DE ERLENDİRME SINAVI A2*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 04/11/2004 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1.....(35p).....her bir şık 5p.
Şekilde gösterilen ‘dxdydz’ boyutlarındaki diferansiyel elemente ‘x’ doğrultusunda giren
akışkanın yoğunluğu ‘ ’, hızı ‘u’ olduğuna göre;
a) diferansiyel elementin aynı doğrultudaki çıkışında yoğunluk ve hız değerlerini
formüle ediniz, hangi yaklaşımı kullandığınızı kısaca yazınız?
b) ‘x’ yönündeki net kütlesel debiyi veren ifadeyi türetiniz/yazınız?
c) diferansiyel hacim (kontrol hacmi) içerisindeki kütle değişimini veren ifadeyi
türetiniz/yazınız?
d) ‘x’ yönüne ait kütlenin korunumu (süreklilik) denklemini oluşturunuz?
e) elde ettiğiniz denklemi kararlı akış ve sıkıştırılamaz akış için ayrı ayrı irdeleyiniz,
aradaki farkı belirleyiniz?
f) ‘d’ şıkkındaki denklemi bu kez kararlı ve sıkıştırılamaz akış şartlarının her ikisinin
birlikte geçerli olduğu duruma uygulayarak ‘ m& Au = sabit’ denklemini türetiniz?
g) ‘d’ şıkkındaki denklemi, iki boyutlu (x,y) akışa genişleterek, süreklilik denklemini
vektörel formda ifade ediniz ve silindirik geometriler için iki boyutlu (r, ) süreklilik
denklemini türetiniz (ya da nasıl türetileceğini yazınız)?

Çözüm 1

Çözüm için kitabın 5. Bölümünü kontrol ediniz (Bknz: Süreklilik denklemi türetimi).

SORU 2.....(25p)
Aşağıdaki kavramlar arasındaki temel farkı kısaca belirtiniz / şekil ya da denklem yardımıyla
ifade ediniz?

akışın diferansiyel analizi – akışın integral analizi

kararlı akış – sıkıştırılamaz akış
döngüsüz (irrotasyonel) akış – sürtünmesiz (ideal) akış
bir boyutlu akış – iki boyutlu akış
akışkan elementi için: öteleme hareketi - dönme hareketi
akışkan elementi için: lineer deformasyon - açısal deformasyon
akışkan elementi için: yerel ivme – konvektif ivme-toplam ivme
akışkan elementi için: rotasyon - vortisity (girdap) – sirkülasyon

Çözüm 2

Çözüm için kitabın 5. Bölümünü kontrol ediniz.

230
SORU 3..... (40p)
Aşağıda bazı iki-boyutlu akış alanlarına ait hız vektörleri verilmektedir;
r xy r y 2 r r A r Ar
V i j ; V ir i ……….. (A: sabit bir sayı)
4 8 2πr πr
a) Verilen akışların sıkıştırılamaz ve döngüsüz akış koşullarına uygun olup
olmadıklarını değerlendiriniz?
b) Verilen akışlar için toplam ivme vektörünü veren ifadeleri türetiniz?
Çözüm 3

Çözüm aşamaları için kitabın 5. Bölümünü kontrol ediniz.

231
 DE ERLENDİRME SINAVI A3*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 17/11/2005 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 60 dak.).
SORU 1 (25 p).
Laminar sınır tabaka içerisinde bulunan bir akış için hız bileşenleri;
u Ayx 1/ 2 ; v Ay 2 x 3 / 2
olarak verilmektedir. Verilen akış için, x ve y yönlerindeki yerel (lokal), konvektif ve toplam
ivmeyi ifade eden bağıntıları türetiniz?

Çözüm 1:

vme denklemi:
~ ~ ~ ~ ~
~ DV p V V V V
ap u v w
Dt x y z t
partikulun Yerel ivme
Konvektive
toplam ivmesi ivme

Zamana bağlı olmadığı için yerel ivme;

~
V
0
t
Bu yüzden konvektif ivme toplam ivmeye eşit olur. O halde ivme iki boyutlu düşünüldüğünde
Du u u Ay Ay Ay 2 2 Ay A2 y 2
a px u v
Dt x y x1 / 2 2 x3 / 2 x3 / 2 x3 / 2 2 x2
Dv v v Ay 3 Ay 2 Ay 2 2 Ay A2 y 3
a py u v
Dt x y x1 / 2 2x5 / 2 x3/ 2 x3/ 2 2x3
Toplam ivme:
~ ~ A2 y 2 A2 y 3
a~ p a
x px a
y py i j
2x 2 2x3

SORU 2 (25 p).

ki boyutlu kararlı bir akışa ait hız vektörü;
r r r
V Axy i By 2 j ; A=-1 (ms)-1, B=-0.5 (ms)-1
olarak verilmektedir.
a) Akış sıkıştırılamaz mıdır, gösteriniz?
b) Akış döngüsüz müdür, gösteriniz?

Çözüm 2:
a)
~ ~
1) ki boyutlu akış V V x, y ; 0
z
2) Sıkıştırılamaz akış c ; 0 0
t l
Bu durumda süreklilik denklemi;
u v w u v u v
0 0 ………………………… 0
x y z t x y x y

232
 u
Ay
x
Ay 2 By 0 y y 0
u
2 By
y
sıkıştırılmazlık şartı sağlanıyor.

b)
v u
xV 0
x y
v
0
x
0 Ax
u
Ax
y
irrotasyonel olma şartı sağlanmıyor.

SORU 3 (25 p).

Paralel levhalar arasındaki akışa ait hız vektörü aşağıda verilmektedir.
r 2 r
y
V A 1 i
b
‘A ve b’ değeri bilinen boyutlu sabitler olduğuna göre,
a) Lineer ve açısal deformasyonları bulunuz?
b) Girdap (vortisity) vektörüne ait ifadeyi türetiniz?
c) ‘A ve b’ sabitlerinin boyutunu belirleyiniz?

Çözüm 3:
a)
u u y v 0 w 0
u v w
0 olduğundan lineer deformasyon sıfıra gider.
x y z
Açısal deformasyon,

yz xz 0

u v 2y
xy A
y x b2
b)
~ ~ ~
x y z
r ~ ~ ~ u u~
xV z 0 z
x y z y y
u v w

233
r 2 yA ~
z
b2
c)
A ve b’ nin birimleri
A…..m/s b…..m

SORU 4 (25 p).

Aşağıda Bernoulli Denklemi ile ilgili sorular hakkındaki yorumlarınızı çok kısa olarak
(ifadeler, çizimler, ya da denklemler yardımıyla) belirtiniz?
a) Momentum denklemini kullanarak, Bernoulli Denklemini elde etmede hangi
varsayımlar kullanılmaktadır?
b) Kararlı ve kararsız akışlarda kullanılan Bernoulli Denklemleri arasındaki temel farkı
belirterek, her iki akışa ait bir uygulama örneği veriniz?
c) Termodinamiğin I. Kanunu ile Bernoulli Denklemi arasındaki fark/farkları belirtiniz?
d) Döngülü (rotasyonel) ve döngüsüz (irrotasyonel) akışlarda, Bernoulli Denkleminin
kullanımı açısından her hangi bir fark oluşur mu, belirtiniz?
Çözüm 4:

Çözüm aşamaları için kitabın 5. Bölümünü kontrol ediniz.

234
 DE ERLENDİRME SINAVI A4*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 23/11/2006 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 60 dak.).
SORU 1 (20 p).
Küre üzerinden akış için kartezyen koordinatlarda geçerli hız vektörü eşitliği aşağıda
verilmiştir. Bu akış için, ivme vektörü denklemini türetiniz?

~ a3 ~
V Vo 1 x ………………… Vo, a: sabit katsayılar
x3

Çözüm 1:
~ ~
DV V ~~ ~
a~ p ~ V. V
Dt t

Du u u u u
a px u v w
Dt x y z t
v 0; w 0 ve dt 0

a3 a3 2 a3 3a 3
a px V0 (1 ) (V 0 (1 )) V 0 (1 )( )
x3 x x3 x3 x4
a py 0 ve a pz 0

2 a3 3a 3
ap a px V0 (1 )( )
x3 x4

SORU 2 (25 p).

Şekilde gösterilen daralan geometrideki bir kanaldaki akışta ‘x’ ekseni boyunca akışkan
partikülüne ait hız vektörü,
~ ~
V (ax b) x …………… a, b: sabit katsayılar

denklemi ile verilmektedir. Kanal giriş (A noktası) ve çıkışındaki (B noktası) hızlar sırasıyla 6
m/s ve 18 m/s olduğuna göre; A, B ve C noktalarında akışkan partikülünün ivmesini bulunuz?

Çözüm 2:
235
~
V ax b

x=0 için;
~
V A ax b 6 a ( 0) b b 6m / s

x=0.1 m için;
~
V B ax b 18 a (0.1) 6 a 120 1 / s

x=0.05 m için;
~ ~ ~
VC ax b VC 120(0.05) 6 VC 12m / s
Du u u u u
a px u v w
Dt x y z t
v 0, w 0 ve t 0
A noktası için
a pA ( ax b)( (ax b)) a 2 x ab (120 2 (0)) (6).(120) 720m / s 2
x
B noktası için
a pB ( ax b)( (ax b)) a 2 x ab (120 2 (0.1)) (6).(120) 2160 m / s 2
x
C noktası için
a pC (ax b)( (ax b)) a 2 x ab (120 2 (0.05)) (6).(120) 1440 m / s 2
x

SORU 3 (30 p).

a) Hız bileşenleri aşağıda verilen akışın karakterini; sıkıştırılabilirlik ve rotasyon açısından

belirleyiniz?
u=4xy ; v=4(x2-y2); w=0

b) Hız bileşenleri aşağıda verilen akışa ait akım çizgisi fonksiyonunu bularak, akışı tahmin
etmek üzere, uygun bir koordinat düzleminde en az üç akım çizgisini (yaklaşık ölçekte)
gösteriniz?
u=2y ; v=4x

Çözüm 3:
a)
u v
0 4 y ( 8 y) 0
x y
olmadığından sıkıştırılabilir akıştır.
1 v u
wz ( ) 0 8x 4 x 0
2 x y
olmadığından rotasyonel bir akıştır.

b)

236
u 2y y2 c1
y y

v 4x 2x 2 c2
x x
ise y 2 c1 2x 2 c2 y2 2x 2

=0 =10 =20
x=0 0 3,162278 4,472136
x=1 1,414214 3,464102 4,690416
x=2 2,828427 4,242641 5,291503
x=3 4,242641 5,291503 6,164414
x=4 5,656854 6,480741 7,211103

8
7
6
5 0
4 10
y

3 20
2
1
0
0 2 4 6
x

SORU 4 (25 p).

Şekilde gösterilen levha üstü akıştaki laminar sınır tabaka içerisinde eksenel (x yönüne ait) hız
profili yaklaşık olarak;
u U ( y / ) …………………….U: serbest akış hızı, : sınır tabaka kalınlığı,
denklemiyle verilmektedir.
a) Akım çizgisi fonksiyonunu bularak, (birim levha genişliği için) akış debisinin
belirlenebileceği eşitliği yazınız?
b) Akış debisinin ½ ve ¼ değerlerine karşılık gelen ‘y’ koordinatını; U=1 m/s ve = 5
mm değerleri için belirleyiniz?

Çözüm 4:

237
a)
y y2
u U( ) U c
y y 2
c=0 ise
y2
U olur.
2
Debi:
2
Q ( ) (0) Q U U
2 2
b)
½ Q için,
Q
U
2 4
olur ve y koordinatını belirlemek için
y2
U U y 17.67 mm
2 4
¼ Q için,
Q
U
4 8
y2
U U y 12,5mm
2 8

238
 DE ERLENDİRME SINAVI B1*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 21/12/2003 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 90 dak.).
SORU 1 (25p).
ki boyutlu sürtünmesiz bir akışa ait hız ve ağırlık (yerçekimi) kuvveti vektörleri:
r r r r r
V (Ax By) i - Ay j ; g gj ; (A 1 s -1 , B 2 s -1 , g 9.807 ms -2 )

olarak verilmektedir.denklemde pozisyon (x,y) ve hız sırasıyla ‘m ve m/s’ birimleriyle

tanımlandığına göre Euler momentum denklemi yardımıyla (x,y)=(1,2) noktasına basınç
r
değişim (gradyant) vektörü ( P ) için geçerli bağıntıyı türetiniz?

Çözüm 1
r r r r r
V ( Ax By ) i Ay j g gj (x, y) (1,2)
r r r
DV r r r DV r r r DV
P g P g P g
Dt Dt Dt
r r r r r
DV V V V V r r r
u v w ( Ax By )( Ai ) ( Ay )( Bi Aj )
Dt t x y z
r
DV r r r r r
i 2j P i 7.80 j
Dt

SORU 2 (50p). ...............(a)10p, (b)10p, (c)5p, (d)15p, (e)5p.

ki boyutlu bir akış alanına ait akım çizgisi denklemi
a ( x 2 y 2 ), (a 3 s -1 )
denklemi ile verilmektedir.
a) Akışın döngüsüz (irratosyonel) bir akış olduğunu gösteriniz?
b) Akış için hız potansiyelini veren denklemi türetiniz?
c) ve denklemleri kullanılarak, bu iki parametrenin oluşturduğu eğrilerin akışın her
noktasında birbirine dik olduğunu gösteriniz.
d) : 0, 1, 2 ve 3 sabit değerlerinin her biri için x: 1, 2, 3, 4 ve 5 değerlerini kullanarak
akım çizgisi eğrilerini oluşturunuz ve bu bölgedeki akışın geometrisi ve akış yönü ile
değerlendirme yapınız?
e) x=3 noktasını göz önüne alarak, hızın hangi akım çizgisi arasında en büyük değere
sahip olacağını belirleyiniz?

Çözüm 2

a( x 2 y2)

a) u 2ay, v 2ax
y x
r r v u
xV 0 0 2a 2a 0 irrotasyonel
x y

239
 b)
u 2axy c1 ( y )
x
c1 ( y ) c 2 ( x) 0 2axy
v 2axy c 2 ( x)
y
c)
dy / x 2ay y
d 0
dx / y 2ax x y x
1 Dik
dy / x 2ax x x y
d 0
dx / y 2ay y

d)

1
y2 x2 x2
a 3 0
x =0 =1 =2 =3 y
3
1 1 0.81 0.57 0
2 2 1.91 1.82 1.73
3 3 2.94 2.88 2.82
4 4 3.95 3.91 3.87
5 5 4.96 4.93 4.89 0
1 2 3 4 5 x

e)

x 3 1 0 2 1 3 2 olduğundan hızlar eşittir.

SORU 3 (50p). ...............(a)10p, (b)10p, (c)5p.

Potansiyel akım alanı içerisinde hareket etmekte olan bir akışkan partikülüne ait hız vektörü,

r K r
V i
2πr

olarak verilmektedir. Bu akışı göz önüne alarak;

a) Akım çizgisi denklemini türetiniz?

b) Hız potansiyeli denklemini türetiniz?
c) ve eğrilerini (hesaplama gerekmeksizin) yaklaşık ölçekte çiziniz?

240
Çözüm 3

r K r K
V ı vr 0, v
2πr 2πr

K
a) v ln r c1 ( )
r 2π
1 K
b) v c 2 (r )
r 2π
K
2π
c) r e x2 y2 c çember denklemi

241
 DE ERLENDİRME SINAVI B2*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 04/12/2004 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre: 75 dak.).
Soru 1.....(30p)
~
DV ~ ~
g~ p 2
V ......................................................................................(1)
Dt
Yukarıda verilen (1) nolu vektörel diferansiyel denklemi göz önüne alarak aşağıdaki soruları
yanıtlayınız:
a) Denklem (1)’in literatürde bilinen ismini yazarak, fiziğin hangi temel prensibinden
yola çıkılarak türetildiğini yazınız?
b) Denklem (1)’de bulunan her bir terimin fiziksel anlamını yazarak, türetimi sırasında
kullanılan varsayımları yazınız?
c) Denklem (1)’in mevcut haliyle çözümü için kaç tane sınır şartı ve ilk zaman
(başlangıç) şartı gereklidir?
d) Denklem (1)’i kullanarak, iki-boyutlu potansiyel akış için geçerli denklemi türetiniz
ve bu denklemin kartezyen (x ve y) ve silindirik koordinatlar (r, ) için açılımını
yapınız?
e) Denklem (1)’i kullanarak, Bernouilli denkleminin nasıl türetileceğini
gösteriniz/açıklayınız?
Çözüm 1

Çözüm için kitabın 5. Bölümünü kontrol ediniz (Bknz: Momentum denklemi türetimi).

Soru 2.....(20p)
Aşağıdaki kavramlar arasındaki temel farkı kısaca belirtiniz / şekil ya da denklem yardımıyla
ifade ediniz?
momentum denklemi – Euler denklemi - Bernouilli denklemi- Nav. St. denklemi
sürtünmesiz akış – potansiyel akış
akım çizgisi – hız potansiyeli – kompleks potansiyel
kaynak akışı – kuyu akışı – dipol akış
serbest girdap (vorteks) – zorlanmış girdap (vorteks)

Çözüm 1

Çözüm için kitabın 5. ve 6. Bölümlerini kontrol ediniz (Bknz: Momentum denklemi türetimi
ve potansiyel akışlar).

Soru 3.....(25p)
Potansiyel akım alanı içerisinde olan bir akış için kompleks potansiyel fonksiyon,

a2
( z) (z )i ....................................a: sabit
z

denklemi ile tanımlanmaktadır. Söz konusu akış için;

akım çizgisi ( ) , hız potansiyeli ( ), hız bileşenleri ( v r , v ) , boyutsuz basınç katsayısı ( c P ) ve
durma noktaları’ na ait formülleri türetiniz?

242
Çözüm 3

a2 a2 a 2 x iy
( z) z i i ( x iy ) i ( x iy
z x iy x iy x iy
ia 2 x a 2 y a2 y a2x
ix y ( z) i y i( x )
x2 y2 x2 y2 x2 y2
Hız potansiyeli fonksiyonu,
a2 y a2
y r sin 1
x2 y2 r2
akım çizgisi fonksiyonu,
a2x a2
x r cos 1
x2 y2 r2
hız bileşenleri,
a2
Vr sin 1
r r2
1 a2
V cos 1
r r2
Durma noktaları:
Vr=V =0 olmalıdır. r=0 için Vr=0’dır.
V 2 cos 1 π / 2 ve 2 3π / 2
Boyutsuz basınç katsayısı için, hız değerinin aşağıdaki denklemde yerine konulması
gereklidir.
P P V2
cp 1
1 V
2

Soru 4.....(25p)
ki-boyutlu potansiyel bir akış; fonksiyonel tanımlaması,

1 ( z) K1 z ve 2 ( z) K 2 ln z ............. (K1 ve K2: sabit)

olarak verilen iki akışın birleşiminden oluşan bir akışla temsil edilebilmektedir. Söz konusu
akış için akım çizgisi ve hız potansiyeli fonksiyonlarını belirleyerek,

a) sıkıştıramaz ve döngüsüz akış koşullarının sağlanıp sağlanamadığını test ediniz?

b) iki fonksiyona ait eğriler arasında diklik şartı geçerli olup olmadığını test ediniz?
c) akışa ait bir kaç akım çizgisini tahmin ederek, nasıl bir akış olduğunu yorumlayınız?

Çözüm 3

Çözüm için kitabın 6. Bölümünü kontrol ediniz.

243
 DE ERLENDİRME SINAVI B3*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 22/12/2005 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre:75 dak.).
SORU 1 (40p).
r r r
ki boyutlu kararlı bir akışa ait hız vektörü; V xy i y 2 /2 j olarak verilmektedir:
a) potansiyel akış koşullarının geçerli olup, olmadığını belirleyiniz?
b) akım fonksiyonu ve hız potansiyel eğrilerine ait denklemleri türeterek, iki eğri
arasındaki diklik koşulunun geçerli olup, olmadığını belirleyiniz?
c) x>0 ve y>0 bölgesinde =0, =20 ve =50 değerlerinin her biri için akım çizgilerini
aynı grafik üzerinde gösteriniz (eğriler, x değişkeninin 1, 2 ve 3 değerleri için
çizilebilir) ?
d) x=1 değerini referans alarak (d) şıkkında elde ettiğiniz grafik yardımıyla hangi iki
akım çizgisi arasında akış hızının en yüksek değere ulaşacağını tespit ediniz?

ÇÖZÜM 1

a)
r r r
V xy i y 2 /2 j
u v
0 ( xy) ( y 2 / 2) y y 0 …………..sıkıştırılamaz
x y x y
v u
0 ( y 2 / 2) ( xy ) 0 y y …………döngülü
x y x y
PA şartları sağlanmıyor.

b)
Diklik şartı
xy 2
u xy.dy c c
y 2
y2 xy 2
v .dx c c
x 2 2

x2 y
u xy.dx c f ( y)
x 2
x2 f ( y) y2
u
x x 2 dy 2 y3
6
x2 y y3
f ( y) c
2 6
dy / x v v dy v y2 / 2 y
dx / y u u dx u xy 2x
dy / x u u dy u 2x
dx / y v v dx v y
dy dy
. 1 …………………sağlanıyor
dx dx

244
c)
xy 2
2
=0 =20 =50
x=1 0 6.32 10
x=2 0 4.47 7.07
x=3 0 3.65 5.77

12

10
8 =50
6
=20
4
2
=0
0
1 2 3

d)
1 0 6.32 2 1 3.68

Soru 2.....(30p).
Potansiyel akım alanı içerisinde olan bir akış için kompleks potansiyel fonksiyon,
z 2Uz 1 / 2
denklemi ile tanımlanmaktadır. Denklemlerde U serbest akış hızı olup, değeri sabittir. Söz
konusu akış için aşağıdaki büyüklüklere ait formülleri türetiniz?
a) hız bileşenleri ( v x , v y )
b) boyutsuz basınç katsayısı ( c P )
c) durma noktaları.
ÇÖZÜM 2
a)
( z ) 2Uz 1 / 2
d ( z) U
Uz 1 / 2 ur 1 / 2 e i / 2 (cos i sin )
dz r 2 2
U U
vx cos …………. v y sin
r 2 r 2
r (x 2 y 2 )1 / 2 /2 (1 / 2) tan -1 ( y / x)
b)
V2 (v x2 v 2y )
cp 1 2
1
V U2
c)
vx vy 0 şartı uygulanarak bulunur.

245
SORU 3 (30p).
Potansiyel akım alanı içerisinde dönen-dairesel bir silindir etrafında hareket etmekte olan bir
akışkan partikülüne ait hız vektörünün bileşenleri aşağıdaki denklemle verilmektedir:

Vr U S / r 2 cos ; V U S / r 2 sin

Denklemlerde U serbest akış hızı, S dipol şiddeti ve ω açısal hız olup sabit değerlerdir. Söz
konusu akış için; aşağıda verilen büyüklüklere ait denklemleri türetiniz?
a) akım çizgisi ( ) ,
b) hız potansiyeli ( ),
c) kompleks potansiyel fonksiyon ( (z ) )

ÇÖZÜM 3

a)
1 s
Vr sin (ur ) f (r )
r r

s f (r ) s
V sin (u 2
) sin (u ) w
r r r dr r2
s
f (r ) wr sin (ur ) wr
r
b)
s
Vr cos (ur ) f( )
r r
1 s f( ) s
V sin (ur ) sin (ur ) w
r r d r
s
f( ) w cos (ur ) w
r

c)
i

246
 DE ERLENDİRME SINAVI B4*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 11/01/2007 tarihli ara sınav sorularıdır (Süre:75 dak.).
SORU 1 (40 p).
Hortum tipi rüzgarlı hava hareketlerinde hortum merkezini oluşturan ‘R’ yarıçaplı dairesel
bölgeye (1. bölge) kadar olan, hava zorlanmış girdap hareketi, bu bölgenin dışında (2. bölge)
ise serbest girdap hareketi yapar. Bu durum, aşağıdaki şekilde (hızın ‘r’ yönündeki dağılımı ile
birlikte) gösterilmiştir. Hızın dönme yönündeki bileşeni için, 1. bölge ve 2. bölgede sırasıyla,

denklemleri (U ve R sabit) geçerli olduğuna göre, her iki bölgeye ait (ayrı ayrı olmak üzere);

a) akım çizgisi ve hız potansiyeli fonksiyonlarına ait denklemleri türetiniz?

b) ‘r’ yönündeki basınç dağılımına ait denklemi türetiniz?

ÇÖZÜM 1
a)
1
r R için v
r r
Akım fonksiyonu,
Ur Ur 2
r R 2R
Hız potansiyeli,
Ur Ur
R R
r>R için
UR UR
UR ln r c UR ln(r / R)
r r 2
UR UR
c
r r

247
b)
2
dp v
dr r
r R için;
2 2
dp Ur / R Ur
p(r ) p atm U2
dr r 2R 2
r>R için;
2 2
dp UR / r UR
p(r ) p atm
dr r 2r 2

SORU 2 (25 p).

Bir kaynak etrafındaki bir akışa ait kompleks potansiyel fonksiyon, aşağıdaki denklem ile
verilmektedir:
Q
z ln( z z 0 ) ………………………………… Q ve z 0 r0 e i 0 : sabit değerler
2π
Söz konusu akış için, aşağıda verilen büyüklüklere ait formülleri türetiniz?

a) hız bileşenleri ( vr , v )?
b) boyutsuz basınç katsayısı ( c P )?
c) durma noktaları?

ÇÖZÜM 2
a)
Q
( z) ln( z z 0 )
2π
z z0 z şeklinde değişken dönüşümü yapılırsa,

Q Q Q
( z) ln z ( z) ln(r e i ) (ln r i )
2π 2π 2π
1 1 Q
vr vr
r r 2π

v v 0
r
b)
2
P P V2 vr
cp 2
1 2
1 2
V /2 V V

c)
Durma noktası için aşağıdaki koşullar geçerlidir.
vr v 0

248
SORU 3 (30 p).
Eğimli bir levha üzerindeki suyun akışı ile ilgili parametreler ve hız dağılım denklemi şekilde
gösterilmiştir. Kanal genişliğini w=1m, suyun viskozitesini μ=10-3 Pas alarak;
a) Suyun ortalama hızını, maksimum hızını ve debisini hesaplayınız?
b) y=0, y=0.5h ve y=h koordinatları için hız ve kayma gerilmesi değerlerini
hesaplayınız?

ÇÖZÜM 3

a)
h=0.86 m
V&
2h
3(2h) 4 / 3
V& y 1/ 3
dy 1.55m 3 / s kanalın yarısı olduğundan geçen debi 0.77 m 3 / s
0
4 2

Ortalama hız
V& / 2 0.77
U 089m / s
A h
Maksimum hız y=h ‘ta
U max h1 / 3 U max 0.95m / s

b)
du 1 2/3
y=0 için; u=0 y=0 için; y 0
dy 3
1/ 3
y=0.5h u 0.5h 0.75m / s y=0.5h için 1.75 x10 3 Pa
1/ 3 4
y=h u h 0.95m / s y=h için 3.69 x10

249
 DE ERLENDİRME SINAVI C1*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 12/01/2004 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 90 dak.).
SORU 1 (25p).
Laminar sınır tabaka içerisinde bulunan bir akış için boyutsuz hız bileşenleri;
u y v y2
;
U U 4x
olarak verilmektedir. Denklemdeki sınır tabaka kalınlığı cx 1 / 2 (c:sabit katsayı) bağıntısı
ile ifade edildiğine göre, akışkan partikülünün sınır tabaka içerisindeki herhangi bir noktada
ivme vektörüne ait denklemi türetiniz?

Çözüm 1

Du u u u
a px u v
Dt x y t
2 2
U y U y U y2 U y2 U y3 U y
a px ( 1/ 2
) ( 1/ 2
) ( ) ( )
cx x cx 4 xcx1/ 2 y 4 xcx1/ 2 8c 2 x 3 2c 2 x 2
Dv v v v
a py u v
Dt x y t
2 2 2
U y U y2 U y2 U y U y 3 U y3
a py ( 1/ 2
) ( 1/ 2
) ( 1/ 2
) ( 1/ 2
)
cx x 4 xcx 4 xcx y cx 4c 2 x 2 8 c2 x3

toplam ivme;
2 2
a a px a py
denkleminden bulunur

SORU 2 (25p).
ki boyutlu kararlı bir akışa ait hız vektörü;
r r r
V Axy i By 2 j ; A=4 (ms)-1, B=2 (ms)-1
olarak verilmektedir.
r r
Şekilde gösterilen kapalı eğri boyunca sirkülasyon ( V .ds ) değerini hesaplayınız?
C

x
1

250
Çözüm 2
~
V .d~
s
~ ~ ~ ~
V .d~
s Axy x By 2 y . dx x dy y

= Axydx By 2 dy
d c b a
a
Axydx d
By 2 dy c
Axydx b
By 2 dy

A B
( x d 2 y x a 2 y xb 2 y xc 2 y ) ( yc 3 yd 3 ya 3 yb 3 )
2 3
xa xb ve xc xd
0
y a y d ve y c yb
Akış irrotasyonel olduğundan;
~ ~
xV dA 0
A z

SORU 3 (30p). .........(a)20p, (b)10p.

Potansiyel akım alanı içerisinde sabit-dairesel bir silindir etrafında hareket etmekte olan bir
akışkan partikülüne ait hız vektörünün bileşenleri,
a a
v r U [( ) 2 1] cos ; v U [( ) 2 1] sin
r r
olarak verilmektedir. Denklemde ‘a’ silindir yarıçapını temsil etmekte olup,
r
a) Silindir yüzeyine (r=a) etkiyen basınç değişim (gradyant) vektörü ( P ) için geçerli
bağıntıyı Euler momentum denklemi yardımıyla (yerçekimi kuvvetini ihmal ederek)
türetiniz?,
b) π / 2 ve r/a: 1,2,3,4 ve 5 değerleri için hız (dağılımını) vektörünü gösteriniz?

Çözüm 3
a)
Euler denklemi;
Dv
g P yer çekimi kuvveti ihmal edilirse
Dt
vr vr v vr v 2 P
vr
t r r r
v r ve v yerine yerleştirildiğinde denklem;
4 2
2U 2 a a
P 2 sin . cos 2 1
r r r
b)
π / 2 ve r/a=1 olduğunda;
2U 2
2 1 sin(π / 2). cos 2(π / 2) 1
4 2
P 1
r
P 0

251
 π / 2 ve r/a=2 olduğunda;

4 2
2U 2 1 1
P 2 sin(π / 2). cos 2(π / 2) 1
r 2 2
9U 2
P
8r
π / 2 ve r/a=3 olduğunda;
4 2
2U 2 1 1
P 2 sin(π / 2). cos 2(π / 2) 1
r 3 3
128.U 2
P
81.r
π / 2 ve r/a=4 olduğunda;
4 2
2U 2 1 1
P 2 sin(π / 2). cos 2(π / 2) 1
r 4 4
225.U 2
P
128.r
π / 2 ve r/a=5 olduğunda;
4 2
2U 2 1 1
P 2 sin(π / 2). cos 2(π / 2) 1
r 5 5
1152.U 2
P
625.r

SORU 4 (20p).
Potansiyel akım alanı içerisinde olan bir akış için kompleks potansiyel fonksiyon,

( z) ( A iB ) ln z

denklemi ile tanımlanmaktadır. Bu akış için hız bileşenlerinin (vr ve v ) hesaplanabileceği

formülleri türetiniz?

Çözüm 4

z A iB ln z z r.e i
A ln(r.e i ) iB ln(r.e i ) iA ln r B ln r

1 1
Vr A ln r
r r
A
V
r r

252
 DE ERLENDİRME SINAVI C2*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 07/01/2005 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 90 dak.).
SORU 1 (40p).
r r r
Hız vektörü; V 3( x 2 - y 2 ) i 6 xy j olarak verilen bir akışı göz önüne alarak aşağıdaki
soruları yanıtlayınız:
a) potansiyel akış koşullarının geçerli olup, olmadığını belirleyiniz?
b) akım fonksiyonu ve hız potansiyel eğrilerine ait denklemleri türeterek, iki eğri
arasındaki diklik koşulunun geçerli olup, olmadığını belirleyiniz?
c) (x,y)=(1,1) noktasında ivme vektörü bileşenlerini ve şiddetini bulunuz?
d) (x,y)=(1,1) noktasındaki basınca ait denklemi (serbest akış hız ve basıncının bir
fonksiyonu olarak) türetiniz?
e) akışa ait durma noktası (ya da noktalarını) belirleyiniz?
f) x 0 ve y 0 bölgesinde akışa ait en az üç farklı akım çizgisini (örneğin =1, =2 ve
=3 için) yaklaşık ölçekte çizerek x=1 noktası için, maksimum hızın hangi iki akım çizgisi
arasında olabileceği konusunda görüş belirtiniz?
Çözüm 1

V 3 x2 y 2 i 6 xy j
u v
a)
u v
0 6 x ( 6 x) 0 olduğundan sürekli ve sıkıştırılamaz.
x y
w 0
v u
wz 6y 6y 0 olduğundan irrotasyonel akıştır.
x y

Hız denklemi verilen akış sıkıştırılamaz, sürekli ve döngüsüz olduğundan potansiyel akış
koşulları geçerlidir.

b)
Akım fonksiyonu ve hız potansiyeli
u 3x 2 3y2 3 x2 y 2 dy 3x 2 y y3
y

u (3 x 2 3 y 2 ) dx x3 3 xy 2
x
Diklik şartı
y / x v / x
çarpımları (-1) olduğundan diktir.
x sbt / y u / y
c-)
vme bileşenleri
u u u u
a px u v w
x y z t
a px 3x 2 3y 2 6x 6 xy 6y
a px (3x 2 3 y 2 )6 x 36 xy 2

253
 v v v v
a py u v w 3x 2 3 y 2 ( 6 y) 6 xy 6x
x y z t
2 3 2
a py 18 x y 18 y 36 x y
2 2
ap a px a py

x=1 ve y=1 için;……………..ap=50,91 m/s2

d)
(x,y)=(1,1) Basınç denklemi;
2
V V2 2
P P2
2 2
P2 P V2
cp 1
1 V 2
V 2
2
x, y 1,1 için V 3(x 2 - y 2 )i 6 xy 6
bulunur.
P2 P 36 2
cp 1
1 2 V
2
V
2
şeklinde bulunur.

e)
Durma noktalarında hız bileşenleri 0’dır. (u=0 ve v=0)
3 x2 y 2 0 x2 y2 0 x y x 0 ve y 0
v 0 6 xy 0 x 0 ve y 0
Sonuç: durma noktasıdır.

f)
x 0 ve y 0 bölgesinde akışa ait akım çizgileri;
2
3x y y3
2
1 y 1 iken 1 3x 2 1 3x 2 2 x 0,8
3
3
y 2 iken 1 6x 2 8 6x2 9 x 1,22
2
2 y 1 iken 2 3x 2 1 x 1 olur.
5 5
y 1 iken 2 6x 2 8 x2 x 1,3
4 4
4 4
3 y 2 iken 3 3x 2 1 x2 x 1,15
3 3
11
y 2 iken 3 6x 2 8 6 x2 11 x 1,35
6

254
 =1

2 =2

=3

0,8 1 2

Sonuç: En yüksek hız 2 ve 3 eğrileri arasında olur. Çünkü kesitin daraldığı yerde hız artar.

SORU 2 (30p).
Viskoz, sıkıştırılamaz bir akışa ait hız bileşenleri aşağıda verilmektedir:
u (a bc y ) y , v=0, w=0........................(a, b ve c : sabit katsayılar)
a) NS momentum denklemini kullanarak ‘x’ yönündeki basınç gradyantını veren formülü
türetiniz?
b) Kayma gerilmesi ( yx ) için geçerli denklemi türeterek, y=0’da yx =0 değerine ulaşmak için sabit
katsayılar (a,b ve c) arasındaki ilişkinin nasıl olması gerektiğini bulunuz?
c)
Çözüm 2

a)
u (a bc y ) y , v=0 , w=0 (a,b,c sabit)
DV 2
P g V
Dt
2 2
Du P u u
x yönündeki gx
Dt x x2 y2
2
P u
gx
x x2
2
u u P
a bc 2 y 2 2
y y2 x

b)
kayma gerilmesi için
u
yx a bc y xy 0 a bc 0 a bc
y
olmalıdır.

255
SORU 3 (30p). .........(a)20p, (b)10p.

a) Şekilde gösterilen dairesel kesitli boru içerisinden akmakta olan motor yağı (SAE-
50W) için laminar-tam gelişmiş akış koşulları geçerlidir. Borunun iki noktası arasında
ölçülen basınç farkı yardımıyla, akış hacimsel debisi, akış ortalama hızı ve akışa ait
Reynold sayısı (Re) tespit edilmek istenmektedir. Söz konusu büyüklükleri, yağ=0.9
Pas, civa=13.6 kN/m3 değerlerini göz önüne alarak hesaplayınız?

SAE-50W
D=8mm

H=50mm
civa

b) Şekilde gösterilen kılcal borulu viskozimetre yardımıyla, bir akışkana ( 900 kg/m3) ait
viskozite değeri tespit edilmek istenmektedir. Üst depoda bulunan V=3 cm3 akışkanın,
‘d=1mm’ çaplı kılcal borudan geçerek boşalması t=200s sürmektedir. Kılcal boru boyunca
gerçekleşen basınç kaybı, hidrostatik yükseklikle (L=100mm) direkt ilişkili olduğuna göre
(tam gelişmiş-laminar akım koşullarında) akışkan viskozitesini hesaplayınız?

Çözüm 3

a)
πD 4 P VD VD
Q Q VA Vort Re Re
128 L L

b)
V 2
Q Q 0,01 cm3 / sn 0,01.10 6 m3 / sn
t 200
4
πD gL
Q
128 L L
denkleminden çekilir.

256
 DE ERLENDİRME SINAVI C3*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 17/01/2006 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 75 dak.).
SORU 1 (40p).
a) Potansiyel akım alanı içerisinde olan bir akış için, kompleks potansiyel fonksiyon aşağıdaki
denklemle verilmektedir. Q ve değeri sabit büyüklükler olduğuna göre; akım fonksiyonu,
hız potansiyeli ve hız bileşenlerine ( v r ve v ) ait denklemleri türetiniz?
lnz
( z) (Q i )
2π

b) Kararlı iki boyutlu bir akışa ait hız vektörü aşağıdaki denklemle tanımlanmaktadır.
Şekilde verilen kapalı eğri boyunca, sirkülasyon ( Vds ) değerini hesaplayınız?
C

V ( Ay B) i Ax j …………… A=6 s-1 ; B=3m/s ,

d(0,2) c(2,2)

a(0,0) b(2,0) x
Çözüm 1

a)
ln z ln re i ln r i Q ln r ln r Q
( z) (Q i ) (Q i ) (Q i ) i
2π 2π 2π 2π 2π

1 Q
vr
r r r 2π
1
v
r r r 2π
b)
~
V .d~
s

V ( Ay B)i Ax j
u v

d c b a
a
udx d
vdy c
udx b
vdy

2 2 0
0
Bdx 0
Ady 2
(A B)dx

2 B 2 A 2( A B ) 0

257
Soru 2.....(40p).
Dairesel kesitli (R yarıçapında ve L uzunluğunda) bir boru içerisindeki akışa ait hız dağılımı
aşağıdaki denklemle ifade edilebilmektedir.
P 2 r
vz r R 1 ( ) 2 ……………………………(1)
4 L R
a) Bilindiği üzere (1) denklemi, momentum ve süreklilik denklemlerinin en genel
halinden başlayarak türetilebilmektedir. Türetim sırasında uygulanan varsayım ve sınır
şartlarını (denklemi yeniden türetmeden) maddeler halinde yazınız?
b) (1) denklemini kullanarak akışa ait, ortalama hız, maksimum hız ve hacimsel debi
büyüklüklerini veren denklemleri türetiniz?
c) (1) denklemini kullanarak, boru uzunluğu boyunca basınç kaybını veren aşağıdaki
denklemi türetiniz (D=2R)?
P 64 L V 2
…………………………………………(2)
Re D 2
d) Aynı akış koşullarına ve aynı (L) uzunluğuna sahip, kenar yüksekliği ‘a’ olan kare
kesitli bir kanal için (1) ve (2) denklemlerini ‘a’ nın bir fonksiyonu olarak yazınız?

Çözüm 2

a)
Newtonyan akışkanlar için viskoz kuvvetleri ile deformasyon arasında ilişki lineer olup, stres-
deformasyon ilişkisi momentum denklemine uygulanır ve gerekli işlemler yapılırsa;
~
DV ~ ~2~
P g~ V
Dt

denklemine ulaşılır. Süreklilik Denklemi kullanılarak,

vz
vr v 0 0
z
v z v z (r )

elde edilir. Silindirik koordinatlar için geçerli iki boyutlu Navier – Stokes denklemleri:
P
(1) 0 g sin gr g sin
r
1 P
(2) 0 g cos g g cos
r
P 1 v
(3) 0 r z
z r r r

(1) ve (2) denklemi kullanılarak:

P Pz

(2) denklemi kullanılarak:

258
 1 P 2
vz r r c1 ln r c 2
4 z

Sınır şartları;
r=0 için dv z (r ) / dz 0
r=R için v z (r ) 0

ile P / z P / L bağıntısı uygulanarak,

1 P 2
vz r R r2
4 L

denklemine ulaşılır.

b)
Hacimsel Debi:
R
πR 4 P πR 4 P
Q 2πrdr .v z r
0 8 z 8 l

Ortalama Hız ve Maksimum Hız

Q R2 P
V
πR 2 8 l
R2 P
v max vr r 0
2V
4 l

c)
128 LQ 128 LV πD 2 / 4
P
πD 4 πD 4
L V
P 32 HA
D D
L V LV 2
HA 32 64
D D D2 VD
64 L V 2
HA
Re D 2

d)
kare kesiti olduğundan,
4 xA
Dh (4xAkışın geçtiği alan) / Islak çevre
P
4 xa 2
Dh a
4 xa

Dh=a yazılarak çözüme gidilir.

259
SORU 3 (30p).
Şekilde gösterilen bir su deposuna bağlı, daire kesitli pürüzsüz bir boru (L=5m, D=3cm)
vasıtasıyla dışarıdaki bir hazneye su akıtılmaktadır ( su=998 kg/ m3 su=10-3 N.s/ m2).
Hazneye transfer edilen suyun debisi 11 m3/saat olduğuna göre,
a) Akış karakterini belirleyerek, boru boyunca sürtünme nedeniyle oluşan basınç kaybını
( P) hesaplayınız?
b) Mevcut boru çapının iki katına çıkarılması halinde (a) şıkkında bulduğunuz değerde
oluşacak yüzdesel değişimi belirleyiniz?
c) Mevcut boru uzunluğunun iki katına çıkarılması halinde (a) şıkkında bulduğunuz
değerde oluşacak yüzdesel değişimi belirleyiniz?
d) Pürüzlü boru kullanılmış olsaydı, basınç kaybının hesabı için nasıl bir yol izlerdiniz,
kısaca belirtiniz?
Hatırlatma: pürüzsüz boru için basınç kayıp katsayısına ait formüller; f lam 64 Re 1 ve
0.25
f tür 0.3164 Re

Çözüm 3
a)
Q 11 / 3600
V 4,32m / s
A π (0,03) 2 / 4
VD (998)(4.32)(0.03)
Re 129340.8 2300 türbülanslı akış.
0.001
0.3164 L V2
f 0.01668 ve P 0.01668 2.64m
Re 0.25 D 2g

b)
D=2x0.03=0.06 m ise
Q 11 / 3600
V 1.08m / sn
A π (0,06) 2 / 4
VD (998)(4.32)(0.06)
Re 64711.22 2300 türbülanslı akış
0.001
0.3164 L V2
f 0.01984 ve P 0.01984 0.0982m
Re 0.25 D 2g
c)
L=5x2=10m olduğunda yalnızca P değişir ve iki katına çıkar
L V2
P 0.01668 5.28m
D 2g
d)
pürüzlü borularda Moddy diyagramı kullanılır.

260
 DE ERLENDİRME SINAVI C4*

*Hr. Ü. Mak. Müh. Böl. 25/01/2007 tarihli final sınavı sorularıdır (Süre: 90 dak.).
SORU 1 (25 p).
Şekilde gösterilen konik lüle içerisindeki kararlı akışa ait hız profili; V C / r 2 denklemi ile
verilmektedir (C: sabit). Denklemdeki ‘r’ konik lüle dışında ve merkezden geçen eksen
üzerndeki ‘A’ noktasından lüle içerisine doğru ölçülen mesafedir. Lüle merkezinden geçen
eksen dikkate alınarak, lüle girişindeki ( x 0) hız değeri 2 m/s olarak verilmektedir. Lüle
merkez ekseni üzerinde geçerli ivme denklemini türeterek, x = 0 ve x = 0.3 m için ivme
değerini belirleyiniz?

Çözüm 1
Lüle merkez ekseni boyunca
r
a a x iˆ

vme denkleminden
r
r V r r uˆ
a (V )V u i
t x

Lüle merkez ekseni boyunca hız denklemi ve x=0’daki hız değerinden,

r C ˆ C
V i
r2 ( 0 .6 x ) 2
C
2
(0.6) 2
C = 0.72

Bulunan değer ivme denklemine yerleştirildiğinde,

r 0.72 0.72 0.72 2 0.72 ˆ
a iˆ i
2 2 2
(0.6 x) x (0.6 x) (0.6 x) (0.6 x) 3

2 (0.72) 2
iˆ
5
(0.6 x )

bulunur. x = 0 ve x = 0.3 m değerleri kullanılarak bu noktalardaki ivme değeri elde edilir.

261
SORU 2 (15p).
Bir potansiyel akış için; hız potansiyeline ait denklem
( x, y ) ax 2 xy y2
olarak verilmektedir. Denklemde verilen sabit ‘a’ katsayısının değeri ile akım fonksiyonunu
( ( x, y) ) veren denklemi bulunuz?

Çözüm 2

“a” katsayısının tespiti için laplace denklemi uygulandığında

2 2
0 2a 2 0 a 1
x2 y2

ve
y x x y
denklemleri kullanılarak;
y2 x2
( x, y ) 2 xy
2 2
bulunur.

SORU 3 (30 p).

SAE 30 motor yağı ( SAE30 = 0.38 Pas); üst yüzeyi hareketli – alt yüzeyi sabit paralel iki plaka
arasında akmaktadır. Akışa ait aşağıdaki şekilde gösterilen hız dağılımı eğrisinden de
anlaşılacağı üzere, levhalar arası mesafe b= 5mm’dir. Tam gelişmiş ve laminar akış
bölgesindeki sabit basınç gradyanının değeri P = -60 kPa/m olarak verildiğine göre, gerekli
x
denklemleri kullanarak,
a) Kanal merkezindeki hız değeri ile alt levha yüzeyindeki kayma gerilmesi değerini
hesaplayınız?
b) Ortalama hız ve birim kanal genişliği için debi değerini bulunuz?
c) Kanal içerisindeki kayma gerilmesi dağılımını gösteren eğriyi çiziniz?

Çözüm 3
a)
y 1 P 0.0025 1
u U y2 by 0.2 60000 0.0025 2 0.05 * 0.0025
b 2 x 0.005 2 * 038
u 0.593m / s

262
 du U 1 P U 1 P
2y b b
dy y 0
b 2 x y 0
b 2 x
0.2 1
0.38 60000 0.005 165.2 Pa
0.005 2

b)
b b
~ ~ y 1 P 2
V& V .dA u.1dy U y by dy
A 0 0
b 2 x
Ub 1 P b3
V& 2,14.10 3 m 3 / s
2 2 x 6

Ortalama hız;
Ub 1 P b3
V& 2 2 x 6
v 0.43m / s
A 1* b

c)
y=0 için;
du U 1 P
2y b
dy y 0
b 2 x y 0

165.2P

y=b/2 için;
du U 1 P
2y b
dy y b / 2 b 2 x y b/2

15.2 Pa
du U 1 P
2y b
dy y b b 2 x y b

379.5 Pa

200

100

0
1 1,5 2 2,5 3
-100

-200

-300

-400

-500

263
SORU 4 (30 p).

a) Debisi 0.10 m3/s olan bir akışkan, 200-mm çapındaki pürüzsüz plastik bir boru içerisinde
akmaktadır. Boru içerisinde tam gelişmiş ve sıkıştırılamaz viskoz akış koşulları geçerli
olduğuna göre, birim boru uzunluğu (metre) için basınç kaybını; akışkanın su ve hava olması
durumları için ayrı ayrı belirleyiniz?
Su özellikleri: =1.12 x10-3 Pa.s ; = 1000 kg/m3
Hava özellikleri: =0.0181 x10-3 Pa.s ; = 1.2 kg/m3

b) Şekilde gösterilen yüzeyi pürüzsüz düz bir levha üzerinden 10 m/s üniform hızla bir
akışkan hareketi söz konusudur. Levha genişliği b=1 m olarak verilmektedir. Levha
uzunluğunun (L) ise; türbülanslı akışa izin verilmeyecek şekilde seçilmesi istenmektedir.
Seçilebilecek en uzun levha boyunu ve levha bitimindeki hız sınır takası kalınlığını; akışkanın
su ve hava olması durumları için ayrı ayrı hesaplayınız?

,
Çözüm 4
a)
Q
v 3.183m / s
A

Su için;
vD(1000)(3.183)(0.2)
Re D 5.678 x10 5 2320
0.00112
olduğundan dolayı akım türbülanslıdır.

0.3164
f tür 0.012
Re 0.25
LV2
HA f 0.303Pa / m
D 2

Hava için;
vD (1.2)(3.183)(0.2)
Re D 42205.52 2320
0.0181x10 3
olduğundan dolayı akım türbülanslıdır.

0.3164
f tür 0.02
Re 0.25
LV2
HA f 0.5 Pa / m
D 2

264
b)
Su için;
UL (1000)(10) L
(Re x ) kr 5 x10 5 Re L 5 x10 5 3
1.12 x10
L 0.056m
5L 5(0.056)
( x) ( L) 3.96 x10 4 m
Re L 5 x10 5

Hava için;
UL (1.2)(10) L
(Re x ) kr 5 x10 5 Re L 5 x10 5 3
0.0181x10
L 0.754m
5L 5(0.754)
( x) ( L) 5.33x10 3 m
Re L 5 x10 5

265
266
 KAYNAKLAR

1. Akışkanlar Mekaniği – Frank M. White – Türkçesi : Kadir Kırkköprü, Erkan Ayder

Literatür Yayınevi – 2004
2. Akışkanlar Mekaniği – Habip Umur – Uludağ Üniv. Yayınları – 2001
3. Akışkanlar Mekaniği – Muhittin Soğukoğlu, Birsen Yayın Dağıtım – 1995
4. Akışkanlar Mekaniği – Haluk Örs – Boğaziçi Üniv., 1994
5. Introduction to Fluid Mechanics – Robert W. Fox , Alen T. Mc Donald, 4th Edition –
John Wiley-Sons - 2001
6. Akışkanlar Mekaniği Problemleri, Hasmet Türkoğlu ve Nuri Yücel, Gazi Üniv. – 2002
7. http://www.efm.leeds.ac.uk/CIVE/CIVE1400/course.html
8. http://www.icaen.uiowa.edu/~fluids/
9. http://meweb.ecn.purdue.edu/~me309/
10. http://www.onesmartclick.com/engineering/fluid-mechanics.html
11. http://web.mit.edu/fluids-modules/www/
12. http://www.syvum.com/cgi/online/serve.cgi/eng/fluid/fluid_2b.html

267

View publication stats