MA.

PHAÏM NGOÏC THAÉM

TAØI LIEÄU
OÂN TAÄP
THI TOÁT NGHIEÄP
NGÖÕ VAÊN
12

1
2
 CHÖÔNG 1: HOÀ CHÍ MINH

ÑEÀ: Caûm nhaän vaên baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Hoà Chí Minh.
HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI
1. Hoaøn caûnh ra ñôøi cuûa taùc phaåm
- Chieán tranh theá giôùi thöù hai keát thuùc. Cuøng vôùi söï suïp ñoå cuûa chuû nghóa phaùt xít moät traøo
löu ñaáu tranh ñoøi ñoäc laäp daâng cao, soâi noåi treân theá giôùi, tröôùc heát laø heä thoáng caùc nöôùc bò thöïc daân,
phaùt xít chieám ñoùng ôû Chaâu AÙ, Chaâu Phi...
- Treân toaøn laõnh thoå Vieät Nam, nhaân daân ta vuøng leân chieán ñaáu choáng Phaùt xít Nhaät, thöïc
daân Phaùp vaø phong kieán tay sai: Chæ trong thaùng 8 naêm 1945, töø Baéc vaøo Nam, chính quyeàn caùch
maïng ñöôïc thaønh laäp trong nieàm phaán khôûi voâ bôø cuûa nhaân daân. Moät trang söû môùi ñaõ môû ra, moät
cuoäc ñôøi môùi ñang baét ñaàu.
- Cuoái thaùng 8-1945 töø chieán khu, Chuû tòch Hoà Chí Minh veà Haø Noäi. Ngöôøi soaïn thaûo Tuyeân
ngoân Ñoäc laäp. Ngaøy 2-9-1945 taïi Quaûng tröôøng Ba Ñình - Haø Noäi, thay maët Chính phuû laâm thôøi
nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø, Ngöôøi ñoïc baûn Tuyeân ngoân naøy.
2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích thuyeát phuïc cuûa taùc phaåm
- Ñoái vôùi toaøn theå nhaân daân Vieät Nam, Tuyeân ngoân Ñoäc laäp vöøa toång keát chaëng ñöôøng hôn 80
naêm ñaáu tranh gian khoå ñaãm maùu vaø nöôùc maét choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc vaø maáy naêm choáng
phaùt xít Nhaät, vöøa khaúng ñònh thaéng lôïi, khai sinh nöôùc Vieät Nam môùi, bieåu döông, khích leä nhaân
daân toaøn quoác tieáp tuïc ñaáu tranh giöõ vöõng neàn ñoäc laäp cho nöôùc, neàn daân chuû cho moïi ngöôøi.
- Ñoái vôùi nhöõng löïc löôïng thuø ñòch quoác teá, Tuyeân ngoân Ñoäc laäp coâng boá roõ raøng quan ñieåm,
thaùi ñoä cuûa Chính phuû Vieät Nam, nhaân daân Vieät Nam veà quyeàn vaø löïc cuûa mình. Luùc naøy, nhaø caàm
quyeàn Phaùp ñöa ra moät quan ñieåm raèng: Ñoâng Döông - Vieät Nam laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp, nay Nhaät
ñaõ ñaàu haøng, xin ruùt lui, vaäy Ñoâng Döông - Vieät Nam ñöông nhieân phaûi traû laïi cho Phaùp, thuoäc
quyeàn “baûo hoä” cuûa ngöôøi Phaùp. Baèng cô sôû phaùp lí - leõ phaûi ôû ñôøi - vaø baèng thöïc teá thaéng lôïi cuûa
Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945, Tuyeân ngoân Ñoäc laäp döùt khoaùt baùc boû luaän ñieäu mang tính thöïc
daân naøy cuûa löïc löôïng phaûn ñoäng trong chính phuû Phaùp vaø moät soá keû thuø ñòch vôùi Vieät Nam.
- Ñoái vôùi phe Ñoàng minh (Lieân Xoâ, Mó, Anh, Phaùp) vaø nhöõng löïc löôïng yeâu chuoäng hoaø bình,
troïng coâng lí, Tuyeân ngoân Ñoäc laäp tranh thuû söï ñoàng tình, uûng hoä cuûa hoï ñeå hoï coâng nhaän quyeàn
ñoäc laäp, töï do cuûa nöôùc ta, nhaân daân Vieät Nam ta.
3. Caûm nhaän vaên baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Hoà Chí Minh.
Söï nghieäp vaên hoïc cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh raát phong phuù, ña daïng, goàm nhieàu theå loaïi
khaùc nhau. Tuyeân ngoân Ñoäc laäp thuoäc theå vaên chính luaän – moät taùc phaåm chính luaän maãu möïc.
Muoán hieåu vaø ñaùnh giaù ñuùng moïi baøi vaên, baøi thô cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, tröôùc heát phaûi
naém vöõng quan ñieåm saùng taùc cuûa Ngöôøi. Ñieàu naøy, nhieàu ngöôøi phaân tích taùc phaåm cuûa Baùc chöa
chuù yù ñuùng möùc.
Ñeå nhöõng baøi vieát cuûa mình ñaït hieäu quaû chính trò cao nhaát, khi caàm buùt, bao giôø Hoà Chí
Minh cuõng töï ñaët cho mình caâu hoûi: Vieát cho ai? Vieát vì muïc ñích gì? Sau ñoù môùi quyeát ñònh vieát
caùi gì (noäi dung) vaø caùch vieát theá naøo (hình thöùc). Nhö theá nghóa laø vieäc xaùc ñònh ñoái töôïng taùc
ñoäng, thuyeát phuïc vaø muïc ñích chính trò cuûa vaên baûn laø vaán ñeà then choát. Khoâng naém vöõng ñieàu ñoù,
khoâng theå hieåu ñöôïc chính xaùc vaø ñaày ñuû baát cöù taùc phaåm naøo cuûa Ngöôøi töø noäi dung ñeán hình thöùc
ngheä thuaät.
Naém ñöôïc quan ñieåm saùng taùc cuûa Hoà Chí Minh chöa ñuû, coøn caàn phaûi hieåu ñaëc ñieåm veà maët
theå loaïi cuûa moãi taùc phaåm cuûa Ngöôøi nöõa. Vaên chính luaän hay vaên thaåm mó, thô tuyeân truyeàn hay
thô ngheä thuaät, khoâng phaân bieät ñöôïc ñieàu ñoù, söï ñaùnh giaù khoâng traùnh khoûi hoà ñoà. Ngoaøi ra coøn
phaûi bieát ñöôïc phong caùch vieát cuûa Ngöôøi nöõa. Neùt noåi baät cuûa phong caùch vaên xuoâi Hoà Chí Minh
laø giaûn dò, trong saùng, ngaén goïn, suùc tích.
Chuùng ta haõy vaän duïng nhöõng hieåu bieát noùi treân vaøo vieäc phaân tích baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp
cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh.
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø baøi vaên chính luaän. Vaên chính luaän thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc baèng nhöõng
lí leõ. Neáu ñaùnh ñòch thì cuõng ñaùnh ñòch baèng nhöõng lí leõ. Lôïi khí cuûa noù laø nhöõng lí leõ ñanh theùp,
nhöõng laäp luaän chaët cheõ, nhöõng baèng chöùng khoâng ai choái caõi ñöôïc. Vaên chính luaän neáu coù duøng
3
ñeán hình aûnh, coù gôïi ñeán tình caûm thì chaúng qua cuõng chæ ñeå phuï giuùp theâm cho söï thuyeát phuïc
baèng lí leõ maø thoâi. Chuùng ta seõ noùi ñeán caùi hay, caùi taøi cuûa Tuyeân ngoân Ñoäc laäp theo quan nieäm ñoù.
Baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp vieát cho ai? Caâu hoûi ñaët ra coù veû thöøa. Bôûi vì lôøi giaûi ñaùp ñaõ coù saün
trong vaên baûn:
“Hôõi ñoàng baøo caû nöôùc
[...] chuùng toâi […] trònh troïng tuyeân boá vôùi theá giôùi raèng...”.
Nhö vaäy laø Baùc Hoà vieát cho ñoàng baøo caû nöôùc vaø nhaân daân theá giôùi chöù coøn cho ai nöõa?
Coøn vieát ñeå laøm gì? Thì vieát ñeå “Tuyeân ngoân Ñoäc laäp” chöù coøn muïc ñích naøo khaùc?
Thöïc ra vaán ñeà khoâng haún chæ coù theá. Neáu chæ vieát cho ñoàng baøo vaø nhaân daân theá giôùi chung
chung thì chaéc Ngöôøi khoâng caàn duøng ñeán nhieàu lí leõ nhö vaäy vaø chöa haún ñaõ caàn phaûi môû ñaàu baèng
nhöõng caâu trích trong hai baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Mó vaø Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân
quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp töø theá kæ XVIII.
Vaäy ñoái töôïng vaø muïc ñích vaên kieän lòch söû naøy phaûi ñöôïc tìm hieåu caën keõ hôn nöõa. Caàn thaáy
raèng khi Baùc Hoà ñoïc baûn Tuyeân ngoân thì ôû phía Nam, thöïc daân Phaùp nuùp sau löng quaân ñoäi Anh
(thay maët Ñoàng minh vaøo giaûi giaùp quaân ñoäi Nhaät) ñang tieán vaøo Ñoâng Döông; coøn ôû phía Baéc thì
boïn Taøu Töôûng, tay sai cuûa ñeá quoác Mó, ñaõ chöïc saün ôû bieân giôùi. Ngöôøi vieát baûn Tuyeân ngoân cuõng
thöøa hieåu raèng “maâu thuaãn giöõa Anh - Phaùp - Mó vaø Lieân Xoâ coù theå laøm cho Anh – Mó nhaân nhöôïng
vôùi Phaùp vaø ñeå cho Phaùp trôû laïi Ñoâng Döông”. Vaø teân thöïc daân naøy, ñeå chuaån bò cho cuoäc xaâm löôïc
thöù hai cuûa mình, ñaõ tung ra dö luaän quoác teá nhöõng lí leõ “huøng hoàn” cuûa boïn aên cöôùp: Ñoâng Döông
voán laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp, Phaùp coù coâng khai hoaù ñaát nöôùc naøy, nay trôû laïi laø leõ ñöông nhieân, khi
phaùt xít Nhaät ñaõ bò Ñoàng minh ñaùnh baïi.
Nhö vaäy laø baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp khoâng chæ ñoïc tröôùc ñoàng baøo vaø moät theá giôùi tröøu töôïng,
cuõng khoâng phaûi chæ ñeå tuyeân boá ñoäc laäp moät caùch ñôn giaûn. Ñoái töôïng “theá giôùi” ôû ñaây, tröôùc heát laø
boïn ñeá quoác Mó, Anh, Phaùp vaø söï khaúng ñònh quyeàn töï do, ñoäc laäp cuûa daân toäc ñoàng thôøi laø moät cuoäc
tranh luaän nhaèm baùc boû lí leõ cuûa boïn xaâm löôïc tröôùc dö luaän theá giôùi.
Trong tranh luaän, ñeå baùc boû luaän ñieäu cuûa moät ñoái thuû naøo ñaáy, khoâng gì thuù vò vaø ñích ñaùng
hôn laø duøng chính lí leõ cuûa ñoái thuû aáy. Ngöôøi ta goïi theá laø “laáy gaäy oâng ñaäp löng oâng”.
Baùc Hoà ñaõ khaúng ñònh quyeàn ñoäc laäp, töï do cuûa daân toäc ta baèng chính nhöõng lôøi leõ cuûa toå tieân
ngöôøi Mó, ngöôøi Phaùp ñaõ ghi trong hai baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp vaø Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân
quyeàn laøm veû vang cho truyeàn thoáng tö töôûng vaø vaên hoaù cuûa nhöõng daân toäc aáy. Caù ch noùi, caùch vieát
nhö theá laø “kheùo leùo vaø kieân quyeát”. Kheùo leùo, vì toû ra raát traân troïng nhöõng danh ngoân baát huû cuûa
ngöôøi Phaùp, ngöôøi Mó. Kieân quyeát vì nhaéc nhôû hoï ñöøng phaûn boäi toå tieân mình, ñöøng coù laøm vaáy buøn
leân laù côø nhaân ñaïo cuûa nhöõng cuoäc caùch maïng vó ñaïi cuûa nöôùc Phaùp, nöôùc Mó, neáu nhaát ñònh tieán
quaân xaâm löôïc Vieät Nam.
Ngoaøi ra, môû ñaàu baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Vieät Nam maø nhaéc ñeán hai baûn Tuyeân ngoân
noåi tieáng trong lòch söû nhaân loaïi cuûa hai nöôùc lôùn nhö theá, thì cuõng coù nghóa laø ñaõ ñaët ba cuoäc caùch
maïng ngang haøng nhau, ba baûn Tuyeân ngoân ngang haøng nhau. Moät caùch kín ñaùo hôn, baûn Tuyeân
ngoân cuûa Hoà Chí Minh döôøng nhö muoán gôïi laïi nieàm töï haøo cuûa Nguyeãn Traõi trong baøi Bình Ngoâ
ñaïi caùo ngaøy xöa, khi môû ñaàu taùc phaåm baèng hai veá caân xöùng nhö ñeå ñaët ngang haøng trieàu Ñinh,
Leâ, Lí, Traàn cuûa Nam quoác vôùi Haùn, Ñöôøng, Toáng, Nguyeân cuûa Baéc quoác.
Maø ñaêng ñoái, caân xöùng cuõng phaûi, vì cuoäc Caùch maïng thaùng Taùm 1945, thöïc ra ñaõ giaûi quyeát
ñuùng nhöõng nhieäm vuï cuûa hai cuoäc caùch maïng cuûa Mó (1776) vaø cuûa Phaùp (1789). Baûn Tuyeân ngoân
ñaõ neâu roõ: “Daân ta ñaõ ñaùnh ñoå caùc xieàng xích thöïc daân gaàn 100 naêm nay ñeå gaây döïng neân nöôùc Vieät
Nam ñoäc laäp”. Ñoù cuõng laø yeâu caàu ñaët ra cho cuoäc caùch maïng nöôùc Mó: Ñaáu tranh giaûi phoùng caùc daân
toäc thuoäc ñòa Baéc Mó ra khoûi aùch thöïc daân Anh. Baûn Tuyeân ngoân cuõng vieát. “Daân ta laïi ñaùnh ñoå cheá
ñoä quaân chuû maáy möôi theá kæ maø laäp neân cheá ñoä Daân chuû Coäng hoaø”. Ñaáy cuõng chính laø tinh thaàn
cô baûn cuûa cuoäc caùch maïng nhaân quyeàn, daân quyeàn cuûa Phaùp theá kæ XVIII.
Nhöng ñeå ñoái thoaïi vôùi boïn ñeá quoác xaâm löôïc, luùc baáy giôø vaán ñeà haøng ñaàu ñaët ra laø ñoäc laäp
daân toäc. Ñieàu ñoù giaûi thích vì sao baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp ñaõ môû ñaàu nhö theá:
“Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoaù cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù
theå xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh
phuùc.

4
 Lôøi baát huû aáy ôû trong baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Mó. Suy roäng ra, caâu aáy
coù yù nghóa laø: taát caû caùc daân toäc treân theá giôùi ñeàu sinh ra bình ñaúng, daân toäc naøo cuõng coù quyeàn
soáng, quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do”.
YÙ kieán “suy roäng ra” aáy quaû laø moät ñoùng goùp ñaày yù nghóa cuûa Hoà Chí Minh ñoái vôùi phong traøo
giaûi phoùng daân toäc treân theá giôùi. Moät nhaø vaên hoaù nöôùc ngoaøi ñaõ vieát: “Coáng hieán noåi tieáng cuûa Cuï
Hoà Chí Minh laø ôû choã Ngöôøi ñaõ phaùt trieån quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi thaønh quyeàn lôïi cuûa daân toäc. Nhö
vaäy taát caû moïi daân toäc ñeàu coù quyeàn töï quyeát ñònh laáy vaän meänh cuûa mình”. Vaäy coù theå xem caùi luaän
ñieåm “suy roäng ra” kia laø phaùt suùng leänh khôûi ñaàu cho baõo taùp caùch maïng ôû caùc thuoäc ñòa seõ laøm
suïp ñoå chuû nghóa thöïc daân treân khaép theá giôùi vaøo nöûa sau theá kæ XX?
Nhöng keû thuø tröïc tieáp vaø nguy hieåm nhaát ñe doïa neàn ñoäc laäp cuûa daân toäc khi baûn Tuyeân
ngoân ra ñôøi laø boïn xaâm löôïc Phaùp. Ñaåy luøi nguy cô aáy seõ phaûi laø cuoäc chieán ñaáu vuõ trang laâu ñaøi cuûa
toaøn daân. Nhöng cuoäc chieán ñaáu aáy raát caàn ñeán söï ñoàng tình vaø uûng hoä cuûa nhaân loaïi tieán boä. Muoán
vaäy, phaûi xaùc laäp cô sôû phaùp lí cuûa cuoäc khaùng chieán, phaûi neâu cao chính nghóa cuûa ta vaø ñaäp tan
nhöõng luaän ñieäu xaûo traù cuûa boïn thöïc daân muoán “hôïp phaùp hoùa” cuoäc xaâm löôïc cuûa chuùng tröôùc dö
luaän quoác teá.
Baûn Tuyeân ngoân ñaõ giaûi quyeát ñöôïc yeâu caàu aáy baèng moät heä thoáng laäp luaän heát söùc chaët cheõ
vaø ñanh theùp.
Thöïc daân Phaùp muoán khoe khoang coâng lao khai hoaù cuûa chuùng ñoái vôùi Ñoâng Döông ö? Thì
baûn Tuyeân ngoân ñaõ vaïch traàn nhöõng haønh ñoäng “traùi haún vôùi nhaân ñaïo vaø chính nghóa” cuûa chuùng
trong taùm möôi naêm thoáng trò nöôùc ta: Thuû tieâu moïi quyeàn töï do daân chuû, chia reõ ba kì, taém maùu
caùc phong traøo yeâu nöôùc vaø caùch maïng, thi haønh chính saùch ngu daân; ñaàu ñoäc baèng thuoác phieän,
röôïu coàn, boùc loät, vô veùt ñeán taän xöông tuûy, cuoái cuøng, gaây ra naïn ñoùi khieán “töø Quaûng Trò ñeán Baéc
Kì hôn hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi”.
Thöïc daân Phaùp muoán keå coâng “baûo hoä” Ñoâng Döông ö? Thì baûn Tuyeân ngoân chæ roõ ñoù khoâng
phaûi laø coâng maø laø toäi, vì “trong 5 naêm, chuùng ñaõ baùn nöôùc ta hai laàn cho Nhaät”.
Thöïc daân Phaùp tuyeân boá Ñoâng Döông laø thuoäc ñòa cuûa chuùng neân chuùng coù quyeàn trôû laïi Ñoâng
Döông ö? Nhöng Ñoâng Döông coù coøn laø thuoäc ñòa cuûa thöïc daân Phaùp nöõa ñaâu? Baûn Tuyeân ngoân vaïch
roõ: “Söï thaät laø töø muøa thu naêm 1940, nöôùc ta ñaõ thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi thuoäc
ñòa cuûa Phaùp nöõa. Khi Nhaät haøng Ñoàng minh thì nhaân daân caû nöôùc ta ñaõ noåi daäy giaønh chính
quyeàn, laäp neân nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø. Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø
tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp”. Luaän ñieåm naøy, ñöùng veà yù nghóa phaùp lí, cöïc kì quan troïng.
Noù seõ daãn tôùi lôøi tuyeân boá tieáp theo cuûa baûn Tuyeân ngoân: “Bôûi theá cho neân, chuùng toâi, Laâm thôøi
Chính phuû cuûa nöôùc Vieät Nam môùi, ñaïi bieåu cho toaøn daân Vieät Nam, tuyeân boá thoaùt li haún quan heä
thöïc daân vôùi Phaùp, xoaù boû heát nhöõng hieäp öôùc maø Phaùp ñaõ kí veà nöôùc Vieät Nam, xoaù boû taát caû moïi
ñaëc quyeàn cuûa Phaùp treân ñaát nöôùc Vieät Nam”. Söùc maïnh cuûa chính nghóa bao giôø cuõng ñoàng thôøi laø
söùc maïnh cuûa söï thaät. Vì theá, Ngöôøi vieát Tuyeân ngoân luoân luoân laùy ñi laùy laïi hai chöõ “söï thaät”: “söï
thaät laø...”, “söï thaät laø...”. Vaø cuoái cuøng thì “Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï
thaät ñaõ thaønh moät nöôùc töï do, ñoäc laäp”,... Ñaáy laø nhöõng ñieäp khuùc noái tieáp nhau taêng theâm aâm
höôûng huøng bieän cuûa baûn Tuyeân ngoân.
Ñaáy laø heä thoáng lí leõ baùc boû luaän ñieäu cuûa boïn ñeá quoác, thöïc daân.
Coøn ñoái vôùi daân toäc Vieät Nam? Daân toäc ta coù xöùng ñaùng ñöôïc höôûng ñoäc laäp töï do hay khoâng?
Coù ñuû tö caùch laøm chuû ñaát nöôùc mình hay khoâng? Baûn Tuyeân ngoân ñaõ ñöa ra nhöõng lí leõ, khoâng
phaûi ñeå baùc boû maø ñeå khaúng ñònh:
- Neáu thöïc daân Phaùp coù toäi phaûn boäi Ñoàng minh, hai laàn baùn reû Ñoâng Döông cho Nhaät, thì
daân toäc Vieät Nam ñaïi dieän laø Vieät Minh, ñaõ ñöùng leân choáng Nhaät cöùu nöôùc vaø cuoái cuøng giaønh ñöôïc
chuû quyeàn töø tay phaùt xít Nhaät.
- Neáu thöïc daân Phaùp boäc loä tính chaát ñeâ heøn, taøn baïo vaø phaûn ñoäng cuûa chuùng ôû haønh ñoäng
“thaúng tay khuûng boá Vieät Minh”, “thaäm chí ñeán khi thua chaïy, chuùng coøn nhaãn taâm gieát noát soá ñoâng
tuø chính trò ôû Yeân Baùi vaø Cao Baèng” thì nhaân daân ta vaãn giöõ thaùi ñoä khoan hoàng vaø nhaân ñaïo ñoái
vôùi keû thuø ñaõ thaát theá: “Sau cuoäc bieán ñoäng ngaøy 9 thaùng 3, Vieät Minh ñaõ giuùp cho nhieàu ngöôøi
Phaùp chaïy qua bieân thuyø, laïi cöùu cho nhieàu ngöôøi Phaùp ra khoûi nhaø giam Nhaät vaø baûo veä tính maïng
vaø taøi saûn cho hoï”.

5
 - Moät daân toäc phaûi chòu bieát bao ñau khoå döôùi aùch thöïc daân taøn baïo, ñaõ anh duõng chieán ñaáu
cho ñoäc laäp töï do, ñaõ ñöùng haún veà phe Ñoàng minh choáng phaùt xít, ñaõ neâu cao tinh thaàn nhaân ñaïo,
baùc aùi nhö theá, “daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp!”.
Tinh thaàn khaúng ñònh, trong lôøi keát luaän, coøn ñöôïc taêng caáp leân moät baäc nöõa: Höôûng ñoäc laäp,
töï do khoâng phaûi chæ laø moät caùi quyeàn phaûi coù, khoâng phaûi chæ laø moät tö caùch caàn coù, maø ñoù laø moät
hieän thöïc: “Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï thaät ñaõ thaønh moät nöôùc töï do,
ñoäc laäp”. Vaø vì theá “Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát caû tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng
vaø cuûa caûi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do, ñoäc laäp aáy”.
Ngöôøi ta goïi baøi Bình Ngoâ ñaïi caùo cuûa Nguyeãn Traõi laø “thieân coå huøng vaên”. Cuõng coù theå noùi
nhö theá veà baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh. Taát nhieân baûn Tuyeân ngoân khoâng
coøn ra ñôøi trong thôøi kì vaên hoïc nguyeân hôïp, vaên söû baát phaân nöõa ñeå ñöa vaøo baøi chính luaän cuûa
mình nhöõng hình töôïng haøo huøng, taàng taàng lôùp lôùp nhö baøi caùo cuûa ngöôøi xöa. Ngaøy nay, vaên chính
luaän laø vaên chính luaän. Taøi ngheä ôû ñaây laø daøn döïng ñöôïc moät laäp luaän chaët cheõ, ñöa ra ñöôïc nhöõng
luaän ñieåm, nhöõng baèng chöùng khoâng ai choái caõi ñöôïc. Vaø ñaèng sau nhöõng lí leõ aáy laø moät taàm tö
töôûng, taàm vaên hoaù lôùn, ñaõ toång keát ñöôïc trong moät vaên baûn ngaén goïn, trong saùng, khuùc chieát, kinh
nghieäm cuûa nhieàu theá kæ ñaáu tranh vì ñoäc laäp, töï do, vì nhaân quyeàn cuûa daân toäc vaø nhaân loaïi.
Chính Hoà Chí Minh töï ñaùnh giaù ñaây laø thaønh coâng thöù ba khieán Ngöôøi caûm “thaáy sung söôùng”
trong caû cuoäc ñôøi vieát vaên, laøm baùo daøy kinh nghieäm cuûa mình.

ÑEÀ: Trong baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa, Hoà Chí
Minh ñaõ trích daãn laïi nhöõng caâu ghi trong baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Mó vaø Tuyeân
ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp:
- Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa cho hoï nhöõng quyeàn
khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï
do vaø quyeàn möu caàu haïnh phuùc.
- Ngöôøi ta sinh ra töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi; phaûi luoân luoân ñöôïc töï do vaø bình
ñaúng veà quyeàn lôïi.
Haõy phaân tích yù nghóa cuûa vieäc trích daãn naøy.
HÖÔÙNG DAÃN
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät taùc phaåm chính luaän. Muïc ñích cuûa vaên baûn chính luaän laø thuyeát
phuïc ngöôøi khaùc baèng heä thoáng laäp luaän, vôùi nhöõng lí leõ chaéc chaén, nhöõng baèng chöùng soáng ñoäng.
Trong tranh luaän, ñeå baùc boû moät luaän ñieäu cuûa keû khaùc, caùch hay nhaát laø duøng chính lí leõ cuûa hoï.
- Ñoái vôùi daân toäc ta, baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp môû ñaàu cho moät thôøi ñaïi môùi. Vì theá, noù phaûi xuaát
phaùt töø nhöõng nguyeân taéc cuûa thôøi ñaïi. Nguyeân taéc aáy, Hoà Chí Minh tìm thaáy ôû nhöõng baûn Tuyeân
ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Phaùp vaø Mó, töùc laø nhöõng nöôùc tö baûn, ñeá quoác, hoï coøn laø nhöõng nöôùc Ñoàng
minh. Nguyeân taéc aáy laø gì? Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa cho hoï nhöõng
quyeàn khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø
quyeàn möu caàu haïnh phuùc (Tuyeân ngoân cuûa nöôùc Mó) vaø Ngöôøi ta sinh ra töï do vaø bình ñaúng veà
quyeàn lôïi; vaø phaûi luoân luoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi (Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân
quyeàn cuûa Phaùp). Töø nhöõng nguyeân taéc aáy, Hoà Chí Minh suy roäng ra raèng Taát caû caùc daân toäc treân
theá giôùi ñeàu sinh ra bình ñaúng, daân toäc naøo cuõng coù quyeàn soáng, quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do
vaø khaúng ñònh Ñoù laø nhöõng leõ phaûi khoâng ai choái caõi ñöôïc . Nhö vaäy, trích daãn tuyeân ngoân cuûa caùc
nöôùc, Hoà Chí Minh neâu leân quyeàn ñoäc laäp töï do cuûa caùc daân toäc, trong ñoù coù daân toäc Vieät Nam, laø
leõ phaûi trong quan heä quoác teá. Leõ phaûi aáy khoâng phaûi do ngöôøi Vieät Nam nghó ra, maø chính laø do
caùc nöôùc lôùn ñoù xaùc laäp.
- Vieäc trích daãn caùc baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Mó vaø Phaùp theå hieän Hoà Chí Minh laø
ngöôøi hieåu bieát saâu saéc vaø raát traân troïng nhöõng giaù trò tö töôûng, vaên hoùa lôùn cuûa nhaân loaïi. Ñoàng
thôøi, ñaáy cuõng laø caùch nhaéc kheùo thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Mó ñöøng phaûn boäi laïi toå tieân, ñöøng ñi
ngöôøi laïi laù côø nhaân ñaïo maø cha oâng hoï ñaõ giöông leân.
- Caùch trích daãn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Mó vaø baûn Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân quyeàn
cuûa nöôùc Phaùp ôû baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa “cuõng coù nghóa
ñaët ba cuoäc caùch maïng ngang haøng nhau, ba neàn ñoäc laäp ngang baèng nhau. Moät caùch kín ñaùo hôn,
baûn Tuyeân ngoân cuûa Hoà Chí Minh döôøng nhö muoán gôïi laïi nieàm töï haøo cuûa taùc giaû baøi Bình Ngoâ
6
ñaïi caùo ngaøy xöa khi môû ñaàu taùc phaåm baèng hai veá caân xöùng nhö deå ñaët ngang haøng Trieäu, Ñinh,
Lí, Traàn cuûa Nam quoác vôùi Haùn, Ñöôøng, Toáng, Nguyeân cuûa Baéc Quoác”.

ÑEÀ: Coù ngöôøi noùi: “Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät vaên kieän coù giaù trò lòch söû to lôùn, laø moät
baøi vaên chính luaän ngaén goïn, suùc tích, laäp luaän chaët cheõ, ñanh theùp, lôøi leõ huøng hoàn ñaày
söùc thuyeát phuïc”.
Haõy phaân tích baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp ñeå laøm saùng toû nhaän ñònh treân.
BAØI LAØM
Vaøo nhöõng thôøi ñieåm chuyeån mình cuûa lòch söû moät daân toäc thöôøng xuaát hieän nhöõng aùng vaên baát
huû, ñaùnh daáu cho moät thôøi ñaïi. Khoâng phaûi ngaãu nhieân ngöôøi ta hay nhaéc ñeán nhöõng baûn tuyeân
ngoân noåi tieáng theá giôùi nhö Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa ngöôøi Mó naêm 1776, Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn
vaø Daân quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp naêm 1791. Lòch söû daân toäc ta cuõng coù nhöõng baûn tuyeân ngoân
nhö vaäy. Ñoù laø Bình Ngoâ ñaïi caùo cuûa Nguyeãn Traõi vaøo theá kæ XV vaø Tuyeân ngoân Ñoäc laäp do Chuû
tòch Hoà Chí Minh soaïn thaûo vaø ñoïc ngaøy 2-9-1945 taïi quaûng tröôøng Ba Ñình lòch söû.
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Hoà Chí Minh töø laâu vaãn ñöôïc coi laø “moät vaên kieän coù giaù trò lòch söû to
lôùn, moät baøi vaên chính luaän ngaén goïn, suùc tích, laäp luaän chaët cheõ, ñanh theùp, lôøi leõ huøng hoàn, ñaày
söùc thuyeát phuïc”. Coù theå noùi baûn Tuyeân ngoân laø keát tinh trí tueä cuûa thôøi ñaïi, laø keát quaû cuûa “bao
nhieâu hi voïng, gaéng söùc vaø tin töôûng” cuûa hôn hai möôi trieäu nhaân daân Vieät Nam.
Ngaøy 26 thaùng 8 naêm 1945, Chuû tòch Hoà Chí Minh töø Vieät Baéc veà tôùi Haø Noäi. Taïi caên nhaø soá 48
phoá Haøng Ngang, ngöôøi soaïn thaûo baûn Tuyeân ngoân vaø sau ñoù, Ngöôøi thay maët Chính phuû laâm thôøi
nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoøa ñoïc baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp tröôùc 50 vaïn ñoàng baøo.
Söï kieän troïng ñaïi aáy ñaõ ñeå laïi daáu aán saâu saéc vaøo lòch söû nhö moät moác son choùi loïi. Nhöng ta seõ
khoâng hieåu heát taàm voùc vaø yù nghóa cuûa taùc phaåm neáu khoâng trôû laïi vôùi khoâng khí chính trò caêng
thaúng, nghieâm troïng caùch ñaây hôn nöûa theá kæ.
Cho ñeán ñaàu muøa thu naêm 1945, tình hình quoác teá coù nhieàu bieán chuyeån thaät mau leï. Cuoäc chieán
tranh theá giôùi laàn thöù hai ñang ñi vaøo nhöõng ngaøy cuoái. Söï caùo chung cuûa phe phaùt xít vaø söï toaøn
thaéng cuûa quaân Ñoàng minh seõ laø moät keát cuïc khoâng theå ñaûo ngöôïc. Chôùp laáy thôøi cô ñoù, nhaân daân
ta, döôùi söï toå chöùc vaø chæ ñaïo cuûa Vieät Minh ñaõ vuøng leân cöôùp laáy chính quyeàn. Chæ trong voøng moät
tuaàn leã “sao vaøng naêm caùnh” khoâng coøn laø “moäng” nöõa maø ñaõ tung bay treân khaép ba mieàn. Nhöng
cuõng chính luùc naøy, nhieàu ñeá quoác baét ñaàu nhoøm ngoù Ñoâng Döông vaø khoân g giaáu gieám yù ñoà thoân
tính nöôùc ta. Hoäi nghò Posdame thaùng 7-1945 ñaõ quyeát ñònh quaân Anh vaøo giaûi giaùp quaân Nhaät töø
vó tuyeán 16 trôû ra. Chính phuû Phaùp cho töôùng De Gaulle ñaïi dieän, tuyeân boá: seõ toå chöùc “Lieân bang
Ñoâng Döông” thaønh 5 nöôùc! Khoâng theå chaàn chöø, Vieät Nam caàn phaûi tuyeân boá ñoäc laäp!
Baûn Tuyeân ngoân, vì theá ñaõ ñoùng vai troø hoaøn taát moät söù meänh lòch söû. Khoâng coøn nghi ngôø gì
nöõa, söï ra ñôøi ñuùng luùc cuûa baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp ñaõ chaën ñöùng aâm möu taùi chieám Vieät Nam cuûa
thöïc daân Phaùp choáng laïi yù ñoà can thieäp vaøo Vieät Nam cuûa caùc ñeá quoác khaùc, môû ñaàu cho laøn soùng
giaûi phoùng thuoäc ñòa ôû chaâu AÙ, khaúng ñònh chuû quyeàn vaø naâng cao ñòa vò cuûa daân toäc ta treân tröôøng
quoác teá.
Baûn Tuyeân ngoân cuõng ñaõ chính thöùc chaám döùt 80 naêm ñoâ hoä cuûa thöïc daân Phaùp, 5 naêm cöôùp boùc,
giaøy xeùo cuûa phaùt xít Nhaät vaø nghìn naêm cheá ñoä phong kieán. Vôùi yù nghóa nhö vaäy baûn Tuyeân ngoân
Ñoäc laäp ñaõ thöïc söï khai sinh ra moät nöôùc Vieät Nam môùi, môû ra kæ nguyeân ñoäc laäp, töï do cho daân
toäc ta.
Beân caïnh nhöõng giaù trò to lôùn ñaõ noùi ôû treân, baûn Tuyeân ngoân coøn laø moät baûn vaên chính luaän tieâu
bieåu xuaát saéc. Noù ñaõ ñöôïc vieát trong côn trôû daï cuûa lòch söû ñeå taïo ra böôùc ngoaët vó ñaïi cuûa caùch maïng
Vieät Nam, ñoàng thôøi noù cuõng laø keát quaû cuûa nieàm khao khaùt töï do, ñoäc laäp chaùy boûng cuûa daân toäc
Vieät Nam ñaõ tích tuï haøng ngaøn naêm. Bôûi vaäy, ngöôøi ñoïc luoân luoân bò söï chinh phuïc lôùn lao, maïnh
meõ cuûa moät aùng huøng vaên ñöôïc keát tinh bôûi trí tueä vaø taâm huyeát Hoà Chí Minh – Ngöôøi con öu tuù
cuûa daân toäc – vaø bôûi töï baûn thaân taùc phaåm – tieáng noùi chaân lí cuûa thôøi ñaïi.
Moïi chaân lí ñeàu heát söùc giaûn dò. Ñaây cuõng laø phaåm chaát tieâu bieåu taïo neân veû ñeïp ñaàu tieân cuûa
Baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp. Ít coù taùc phaåm chính luaän naøo trong vaên hoïc xöa nay laïi coù boá cuïc ngaén
goïn, suùc tích nhö vaäy.
Tröôùc heát, laø moät thoâng ñieäp chính trò, baûn Tuyeân ngoân nhaèm höôùng tôùi nhöõng muïc ñích thöùc
thôøi, quan troïng coù tính caáp thieát, böùc baùch, nöôùc soâi, löûa boûng. Trong moät tình theá nhö vaäy, söï
ngaén goïn, maïch laïc seõ taïo neân hieäu quaû thoâng tin nhanh choùng vaø trieät ñeå. Taát nhieân, khoâng phaûi

7
söï ngaén goïn naøo cuõng taïo neân tính chaát suùc tích, coâ ñoïng vaø khoâng phaûi söï coâ ñoïng naøo cuõng haøm
chöùa söùc maïnh. Baûn Tuyeân ngoân döôøng nhö chæ xoaùy saâu vaøo hai vaán ñeà lôùn. Thöù nhaát: phuû nhaän
hoaøn toaøn quyeàn dính líu tôùi Vieät Nam cuûa thöïc daân Phaùp, thöù hai; khaúng ñònh quyeàn ñoäc laäp vaø
quyeát taâm saét ñaù baûo veä quyeàn ñoäc laäp ñoù.
Vì nhöõng muïc tieâu naøy, caùc yù töôûng, caùc kieåu caâu ñeàu tuaân theo nguyeân taéc maïch laïc, ngaén goïn,
saùng suûa.
Nhö ñaõ noùi ôû treân, vaên kieän lòch söû naøy khoâng chæ ñöôïc ñoïc tröôùc quoác daân ñoàng baøo maø coøn
tröôùc theá giôùi. Ñaây coøn laø thaùi ñoä cuûa chuùng ta tröôùc keû thuø, cho neân, baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp ñaõ
môû ñaàu baèng vieäc vieän daãn hai baûn Tuyeân ngoân noåi tieáng cuûa hai cöôøng quoác Phaùp vaø Mó, töø ñoù suy
roäng ra veà quyeàn ñoäc laäp daân toäc (beân caïnh quyeàn con ngöôøi vaø quyeàn coâng daân) nhö moät leõ phaûi
khoâng ai choái caõi ñöôïc. Vaäy maø hôn 80 naêm, thöïc daân Phaùp ñaõ baát chaáp leõ phaûi aáy; chuùng lôïi duïng
laù côø töï do, bình ñaúng, baùc aùi ñeå noâ dòch nhaân daân ta. Haønh ñoäng cuûa chuùng laø söï chaø ñaïp leân chaân
lí, traùi vôùi ñaïo lí vaø chính nghóa, ñi ngöôïc laïi nhöõng lôøi tuyeân ngoân maø Caùch maïng Phaùp ñaõ ñeà ra.
Khoâng chæ toá caùo nhöõng toäi aùc cuûa thöïc daân Phaùp, taùc giaû baûn Tuyeân ngoân coøn vaïch traàn boä maët
phaûn boäi cuûa chuùng, khaúng ñònh moät caùch döùt khoaùt quyeàn töï do, ñoäc laäp chính ñaùng cuûa daân toäc
Vieät Nam.
Taát caû nhöõng lí leõ vaø baèng chöùng ñöa ra ñeàu ñöôïc caáu truùc trong moät heä thoáng laäp luaän chaët cheõ,
ñanh theùp nhaèm choáng laïi nhöõng nguïy thuyeát thöïc daân, nhöõng möu ñoà xaâm löôïc cuûa caùc löïc löôïng
ñeá quoác nhaèm giöõ vöõng chính quyeàn – vaán ñeà quan troïng nhaát ñoái vôùi vaän meänh daân toäc ta luùc baáy
giôø.
Ñieàu caàn noùi laø, baûn Tuyeân ngoân ñaõ khoâng khôûi ñaàu baèng vieäc neâu leân truyeàn thoáng choáng ngoaïi
xaâm baûo veä chuû quyeàn daân toäc töøng choùi ngôøi trong söû saùch qua caùc trieàu ñaïi Ñinh, Lí, Traàn, Leâ…
maø xuaát phaùt töø caùc nguyeân taéc do chính caùc nöôùc tö baûn ñaõ neâu ra vaø thöøa nhaän, ñaëc bieät laø caùc
nöôùc thuoäc phe Ñoàng minh. Roõ raøng trong laäp luaän, taùc giaû baûn Tuyeân ngoân vöøa chöùng toû söï toân
troïng thaønh quaû vaên hoùa cuûa nhaân loaïi, vöøa ngaàm buoäc caùc cöôøng quoác phaûi töï ngaãm laïi mình maø
thöøa nhaän quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam.
Ñeå toá caùo thöïc daân Phaùp, taùc giaû ñaõ vaïch naêm toäi aùc veà chính trò, boán toäi aùc veà kinh teá cuøng
haøng loaït söï phaûn boäi ñeâ heøn vaø traéng trôïn vaøo nhöõng thôøi ñieåm cuï theå neân duø muoán, chuùng cuõng
khoâng theå naøo choái caõi ñöôïc.
Ñeå ñaùnh tan nhöõng mô hoà, nhöõng “maäp môø ñaùnh laän con ñen” maø thöïc daân Phaùp ñaõ coá döïa vaøo
nhö moät nguïy thuyeát ñeå raép taâm quay trôû laïi thoáng trò ñaát nöôùc ta, moät laàn nöõa, taùc giaû vaïch roõ:
“Muøa thu naêm 1940, phaùt xít Nhaät ñeán xaâm laêng Ñoâng Döông ñeå môû theâm caên cöù ñaùnh Ñoàng minh,
thì boïn thöïc daân Phaùp quyø goái ñaàu haøng, môû cöûa nöôùc ta röôùc Nhaät.
(…) Söï thaät laø töø muøa thu naêm 1940, nöôùc ta ñaõ thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi thuoäc
ñòa cuûa Phaùp nöõa.
(…) Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp.
Vôùi buùt löïc maïnh meõ cuûa moät trí tueä sieâu vieät, vôùi söï thaáu hieåu tình hình chính trò moät caùch saâu
saéc, baèng nhöõng chöùng cöù ñaày ñuû vaø xaùc thöïc, baûn Tuyeân ngoân thöïc söï laø baûn caùo traïng ñanh theùp
leân aùn maïnh meõ toäi aùc cuûa thöïc daân Phaùp.
Tuy nhieân, söùc maïnh chinh phuïc cuûa baûn Tuyeân ngoân coøn laø ôû söï chính xaùc vaø giaøu söùc bieåu caûm
cuûa heä thoáng ngoân töø, chaúng haïn sau khi vieän daãn hai baûn Tuyeân ngoân, nhöng khoâng döøng laïi ôû noäi
dung hai baûn Tuyeân ngoân ñoù maø suy roäng ra veà quyeàn ñoäc laäp daân toäc. Taùc giaû khaúng ñònh: “Ñoù laø
nhöõng leõ phaûi khoâng ai choái caõi ñöôïc”. Khi noùi veà toäi aùc cuûa thöïc daân Phaùp, taùc giaû vieát: “chuùng
tuyeät ñoái khoâng cho nhaân daân ta moät chuùt töï do daân chuû naøo”, “chuùng taém caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa
ta trong nhöõng beå maùu…”, “chuùng raøng buoäc (…), chuùng boác loät (…), chuùng cöôùp (…), chuùng giöõ ñoäc
quyeàn (…), chuùng coøn nhaãn taâm gieát noát soá ñoâng tuø chính trò…”. Khi tuyeân boá thoaùt li haún vôùi thöïc
daân Phaùp, baûn Tuyeân ngoân coù nhöõng töø vöøa chính xaùc vöøa choïn loïc: “xoùa boû heát nhöõng hieäp öôùc maø
Phaùp ñaõ kí veà (chöù khoâng phaûi vôùi) nöôùc Vieät Nam, xoùa boû taát caû moïi ñaëc quyeàn cuûa Phaùp treân ñaát
nöôùc Vieät Nam…”. Ngoaøi ra, vieäc söû duïng haøng loaït ñieäp töø, ñieäp ngöõ vöøa taïo hieäu quaû cao trong vieäc
khaúng ñònh caùc yù töôûng, vöøa baûo ñaûm chính xaùc vaø söùc maïnh cho lí leõ vöøa gôïi xuùc caûm nhaèm taùc
ñoäng ñeán nhaân taâm, thoâi thuùc ngöôøi nghe nhaän ra vaø thöøa nhaän chaân lí.
Taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñaõ khaúng ñònh trình ñoä ngheä thuaät xuaát saéc cuûa taùc giaû, ñöa Tuyeân ngoân
Ñoäc laäp trôû thaønh maãu möïc cuûa theå vaên chính luaän.

8
 Ñaõ hôn nöûa theá kæ troâi qua nhöng Tuyeân ngoân Ñoäc laäp vaãn laø moät vaên kieän coù giaù trò lòch söû to
lôùn ñoàng thôøi laø moät taùc phaåm chính luaän xuaát saéc maãu möïc. Tuyeân ngoân Ñoäc laäp – môû ñaàu cho kæ
nguyeân ñoäc laäp, töï do, taïo ñieàu kieän cho moïi thay ñoåi caên baûn cuûa ñôøi soáng daân toäc trong ñoù coù vaên
hoïc.

ÑEÀ: Giaù trò lòch söû vaø nhaân vaên cuûa Tuyeân ngoân Ñoäc laäp.
BAØI LAØM
60 naêm Quoác khaùnh nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam cuõng laø 60 naêm daân toäc ta coù baûn
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp – aùng thieân coå huøng vaên thöù ba, tieáp noái thô Thaàn cuûa Lí Thöôøng Kieät (theá kæ
XI) vaø Bình Ngoâ ñaïi caùo cuûa Nguyeãn Traõi (theá kæ XV)…
Thoâng thöôøng baát cöù taùc phaåm vaên hoïc naøo cuõng gaén lieàn vôùi soá phaän cuûa moät caù nhaân naøo ñoù.
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laïi laø moät tröôøng hôïp khaùc. Ñaây laø aùng vaên ñaëc bieät, coù theå nhìn nhaän töø nhieàu
goùc ñoä: söû hoïc, vaên hoïc, trieát hoïc, phaùp lí… vaø laïi gaén lieàn vôùi soá phaän cuûa caû moät daân toäc, moät quoác
gia.
Moät ngaøy ghi maõi söû xanh:
Trong voøng 10 ngaøy, töø 19-8-1945, nhaân daân ta döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, ñoaøn keát trong maët
traän Vieät Minh, ñaõ döïng leân toång khôûi nghóa, laøm chuû toaøn boä ñaát nöôùc. Sau Quoác daân Ñaïi hoäi hoïp
ôû Taân Traøo, ngaøy 26-8, Hoà Chuû Tòch trôû veà Haø Noäi, chuaån bò cho vieäc ra maét chính quyeàn môùi vaø
chính thöùc coâng boá quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam . Treân taàng hai cuûa ngoâi nhaø 48 phoá Haøng
Ngang, Baùc Hoà ñaõ chuû trì phieân hoïp cuûa Thöôøng vuï Trung öông Ñaûng ñaàu tieân ôû Haø Noäi vaø baét tay
vaøo vieát baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp. Vaên baûn naøy ñöôïc Baùc Hoà ñoïc giöõa tröa ngaøy muøng hai thaùng
chín naêm 1945, tröôùc nöûa trieäu ñoàng baøo, taïi quaûng tröôøng Ba Ñình.
Moät vaên kieän lòch söû to lôùn:
Baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp chæ coù voûn veïn 1.120 töø. Theá nhöng, nhöõng giaù trò lòch söû cuûa noù laïi heát
söùc to lôùn. Cho ñeán nay, khoâng ai coù theå tìm ñöôïc moät vaên baûn thöù hai, khaùi quaùt ñaày ñuû, toaøn dieän
veà lòch söû Vieät Nam cuûa hôn 80 naêm tröôùc ngaøy ñoäc laäp. ÔÛ ñoù, coù nhöõng ñaùnh giaù khaùi quaùt: …hôn
80 naêm nay, boïn thöïc daân Phaùp lôïi duïng laù côø töï do, bình ñaúng, baùc aùi, ñeán cöôùp ñaát nöôùc ta, aùp
böùc ñoàng baøo ta. Haønh ñoäng cuûa chuùng traùi haún vôùi nhaân ñaïo vaø chính nghóa. Laïi coù nhöõng chi tieát
thaät cuï theå, ñieån hình: Tröôùc ngaøy 9 thaùng 3, bieát bao laàn Vieät Nam ñaõ keâu goïi ngöôøi Phaùp lieân
minh ñeå choáng Nhaät. Boïn thöïc daân Phaùp ñaõ khoâng ñaùp öùng, laïi thaúng tay khuûng boá Vieät Minh hôn
nöõa. Thaäm chí ñeán khi thua chaïy, chuùng coøn nhaãn taâm gieát noát soá tuø chính trò ôû Yeân Baùi vaø Cao
Baèng.
Song, giaù trò lòch söû cuûa Tuyeân ngoân Ñoäc laäp khoâng chæ ôû söï khaùi quaùt lòch söû. Vôùi trí tueä maãn
tieäp ñeán kyø laï, Hoà Chuû Tòch ñaõ phaân tích theá cuoäc trong vaø ngoaøi nöôùc moät caùch saéc saûo vaø döï baùo
nhöõng gì seõ dieãn ra sau ñoù. Vì theá, giöõa Ba Ñình, treân ñaát nöôùc Vieät Nam, Ngöôøi “trònh troïng tuyeân
boá vôùi theá giôùi raèng”: Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï thaät ñaõ trôû thaønh moät
nöôùc töï do, vaø ñoäc laäp. Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát caû tinh thaàn vaø löïc löôïn g, tính
maïng vaø cuûa caûi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do, ñoäc laäp aáy. Hai cuoäc tröôøng kyø khaùng chieán cuûa daân toäc
ta sau ñoù ñaõ ñöôïc Baùc Hoà chuaån bò taâm theá töø buoåi tröa muøa thu lòch söû aáy! Ñieàu naøy cuõng giaûi thích
vì sao sau khi vieát xong baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp, Baùc Hoà daønh cho oâng Archimedes L. A Patti, moät
ngöôøi Mó trong toaùn OSS, sau naøy trôû thaønh nhaø baùo noåi tieáng, vinh döï laøm ngöôøi ñaàu tieân ñöôïc
nghe toaøn voä vaên kieän ñaëc bieät naøy tröôùc khi Ngöôøi coâng boá vôùi quoác daân vaø theá giôùi (Archimedes
L. A Patti, Taïi sao Vieät Nam?).
Neàn taûng cuûa chuû nghóa nhaân vaên môùi.
Naêm 1946, traû lôøi caùc nhaø baùo Phaùp, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ noùi: Toâi chæ coù moät ham muoán,
ham muoán toät böïc laø laøm sao cho ñaát nöôùc ta hoaøn toaøn ñoäc laäp, daân ta hoaøn toaøn töï do, ñoàng baøo
ta ai cuõng coù côm aên aùo maëc, ai cuõng ñöôïc hoïc haønh. Sau naøy, khi ñaát nöôùc bò chia caét, Ngöôøi noùi:
Mieàn Nam trong traùi tim toâi. Coøn tröôùc ñoù, ôû Tuyeân ngoân Ñoäc laäp, moät vaên baûn chính trò, Baùc Hoà
vaãn khoâng giaáu tình caûm cuûa mình. Traùi tim Ngöôøi ngheïn ngaøo khi noùi veà nhöõng noãi thoáng khoå cuûa
nhaân daân döôùi aùch ñoâ hoä cuûa thöïc daân, phaùt xít: Chuùng taém caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa daân ta trong
beå maùu… Töø ñoù daân ta caøng cöïc khoå, ngheøo naøn. Keát quaû laø cuoái naêm ngoaùi sang ñaàu naêm nay, töø
Quaûng Trò ñeán Baéc Kyø, hôn hai trieäu ñoàng baøo ta cheát ñoùi . Nhöng traùi tim aáy cuõng vang leân sung
söôùng, töï haøo khi: Daân ta ñaõ ñaùnh ñoå caùc xieàng xích thöïc daân gaàn 100 naêm nay ñeå gaây döïng neân
nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp… Moät daân toäc ñaõ gan goùc choáng aùch noâ leä cuûa Phaùp hôn 80 naêm nay, moät

9
daân toäc ñaõ gan goùc ñöùng veà phe Ñoàng minh choáng phaùt xít maáy naêm nay, daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï
do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp!
Hoà Chuû Tòch laø ngöôøi yeâu nöôùc, dó nhieân phaûi chöùa chaát loøng caêm thuø thöïc daân Phaùp. Song, Baùc
laïi laø ngöôøi coù traùi tim nhaân haäu lôùn. Traùi tim aáy thuoäc veà truyeàn thoáng cuûa daân toäc Vieät Nam.
Tröôùc theá giôùi, Ngöôøi noùi veà nhaân nghóa maø daân toäc naøy ñaõ ñoái xöû vôùi keû thuø cuûa mình: … ñoái vôùi
ngöôøi Phaùp, ñoàng baøo ta vaãn giöõ moät thaùi ñoä khoan hoàng vaø nhaân ñaïo. Sau cuoäc bieán ñoäng ngaøy 9
thaùng 3, Vieät Minh ñaõ giuùp cho nhieàu ngöôøi Phaùp chaïy qua bieân thuøy, laïi cöùu cho nhieàu ngöôøi Phaùp
ra khoûi nhaø giam Nhaät vaø baûo veä tính maïng vaø taøi saûn cho hoï.
Khoâng chæ ñaáu tranh cho quyeàn ñoäc laäp, töï do cuûa daân toäc, ñaát nöôùc mình, Hoà Chí Minh coøn
khaúng ñònh: Taát caû caùc daân toäc treân theá giôùi ñeàu sinh ra bình ñaúng, daân toäc naøo cuõng coù quyeàn
soáng, quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do. Ngaøy nay, nhöõng lí leõ nhö theá khoâng phaûi xa laï, nhöng
khoâng phaûi ôû ñaâu treân traùi ñaát naøy cuõng ñöôïc toân troïng. Coøn 60 naêm veà tröôùc, ñaây laïi laø ñieàu hoaøn
toaøn môùi meû. Baùc Hoà laø vò laõnh tuï ñaàu tieân treân theá giôùi ñaõ gaén vaán ñeà quyeàn con ngöôøi vôùi quyeàn
daân toäc. ÔÛ Ngöôøi, khoâng coù moät chuû nghóa nhaân ñaïo chung chung, tröøu töôïng, chuû nghóa naøy ñöôïc
khôûi thuûy töø nhaän ñònh cuûa K. Marx: Moät daân toäc ñi aùp böùc daân toäc khaùc khoâng phaûi laø moät daân
toäc töï do. Vaø, cuõng vì theá, khoâng theå coù quyeàn con ngöôøi khi quyeàn daân toäc chöa giaønh ñöôïc . Chính
chuû nghóa nhaân ñaïo hieän thöïc vaø caùch maïng naøy seõ laø ngoïn côø tö töôûng cho phong traøo giaûi phoùng
daân toäc ôû caùc nöôùc thuoäc ñòa maáy möôi naêm qua.
Vôùi ngöôøi coäng saûn, loøng thöông xoùt con ngöôøi khoâng chöa ñuû. Tình thöông aáy phaûi trôû thaønh
khaùt voïng vaø hieän thöïc veà cuoäc soáng töï do vaø haïnh phuùc hôn. Chuû tòch Hoà Chí Minh laø moät con
ngöôøi nhö theá.

Ñeà: Phaân tích baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Hoà Chí Minh.
BAØI LAØM
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät vaên kieän lôùn ñöôïc Hoà Chí Minh vieát vaø trang troïng tuyeân boá tröôùc
coâng luaän trong vaø ngoaøi nöôùc veà quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam. Caùch maïng Thaùng taùm thaønh
coâng ngaøy 19-8-1945 thì chæ gaàn hai tuaàn sau, moät nghi leã lôùn ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi Haø Noäi ñeå Chuû
tòch Hoà Chí Minh coâng boá. Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät vaên kieän ñöôïc vieát moät caùch coâng phu, saâu
saéc vaø caûm ñoäng. Taùc giaû cho bieát ñaây laø moät trong nhöõng aùng vaên maø Ngöôøi vieát moät caùch höùng
thuù. Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät vaên kieän chính trò lôùn, laø keát quaû cuûa cuoäc ñaáu tranh caùch maïng
suoát gaàn moät theá kæ cuûa daân toäc ta choáng thöïc daân Phaùp vaø phaùt xít Nhaät: “baûn Tuyeân ngoân Ñoäc
Laäp laø keát quaû cuûa bao nhieâu hy voïng gaéng söùc vaø tin töôûng cuûa hôn hai möôi trieäu nhaân daân Vieät
Nam” (Traàn Daân Tieân).
Coù nhieàu loaïi Tuyeân ngoân, Tuyeân ngoân veà vaên ngheä, Tuyeân ngoân veà giaùo lyù cuûa toân giaùo. Ñoù laø
nhöõng luaän ñieåm ñöôïc coâng boá coù tính chaát nhoùm phaùi hoaëc treân moät loaïi hoaït ñoäng cuï theå. Tuyeân
ngoân cuûa moät ñaát nöôùc, moät daân toäc veà quyeàn ñoäc laäp laø thieâng lieâng, cao caû.
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp nhaèm khaúng ñònh chaân lyù lôùn lao vaø vónh cöõu muoân ñôøi laø con ngöôøi phaûi
ñöôïc töï do, daân toäc phaûi ñöôïc ñoäc laäp. Ñoù laø nhöõng nguyeân taéc thieâng lieâng nhaát, cao caû nhaát. Tröôùc
ñaây ngöôøi ta thöôøng nhaéc ñeán baøi thô “thaàn” cuûa Lyù Thöôøng Kieät vaø Bình Ngoâ ñaïi Caùo cuûa Nguyeãn
Traõi, xem ñoù laø nhöõng vaên kieän, nhöõng Tuyeân ngoân coù tính chaát ñoäc laäp. Ñeå chöùng minh cho nhöõng
nguyeân taéc thieâng lieâng ñoù, Tuyeân ngoân tröôùc heát ñaõ döïa vaøo hai vaên kieän cô baûn vaø hai cuoäc caùch
maïng lôùn cuûa loaøi ngöôøi.
Tröôùc heát laø baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp 1776 cuûa Myõ:
“Taát caû moïi ngöôøi sinh ra ñeàu coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå
xaâm phaïm ñöôïc, trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh
phuùc”.
Luaän ñieåm thöù hai döïa vaøo baûn Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân quyeàn cuûa caùch maïng Phaùp
1791:
“Ngöôøi ta sinh ra töï do vaø bình ñaèng veà quyeàn lôïi vaø phaûi luoân töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi”.
Ñoù laø nhöõng chaân lyù khoâng ai coù theå choái caõi ñöôïc. Ñieàu ñoù coù yù nghóa ñaëc bieät laø taùc giaû söû duïng
nhöõng vaên kieän ñoù cuûa nhöõng nöôùc lôùn vaø chính hoï hoâm nay ñaõ vaø ñang ñi ngöôïc laïi nhöõng nguyeân
taéc cô baûn aáy.
Trong Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Myõ cuõng noùi ñeán vai troø cuûa taïo hoùa “taïo hoùa cho hoï nhöõng quyeàn
khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc” (phaûi nhaán maïnh ñeán moät quyeàn uy lôùn ñoù laø taïo hoùa, ñaáng toái

10
cao chi phoái ñeán cuoäc soáng vaø haïnh phuùc cuûa moïi ngöôøi. Trong “baøi thô thaàn”, Lyù Thöôøng Kieät cuõng
vieän ñeán “Thieân Thö”, “Saùch trôøi ñaõ ñònh”, ñoù laø chaân lyù baát di baát dòch).
Laáy Tuyeân ngoân cuûa Myõ laøm cô sôû, laøm nguyeân taéc laø saéc saûo vaø raát khoân kheùo vì ñaây laø hai
nöôùc lôùn coù neàn daân chuû laâu ñôøi vaø hieän nay laïi ñang dính líu veà vaán ñeà Vieät Nam, ñi ngöôïc laïi
truyeàn thoáng oâng cha cuûa hoï. Tuyeân ngoân Ñoäc laäp ñaõ toá caùo vaø keát aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp. Trong
cuoäc ñôøi hoaït ñoäng cuûa mình, Hoà Chuû Tòch ñaõ leân aùn chuû nghóa thöïc daân Phaùp vaø phaùt xít Nhaät.
Veà chính trò, chuùng thi haønh nhöõng luaät phaùp daõ man khoâng cho daân ta moät chuùt quyeàn töï do
daân chuû naøo (Quyeàn ñöôïc töï do hoäi hoïp, quyeàn veà ngoân luaän, quyeàn ra nöôùc ngoaøi).
Laäp nhaø tuø nhieàu hôn tröôøng hoïc; duøng thuoác phieän, röôïu coàn ñeå laøm cho noøi gioáng suy nhöôïc,
“thaúng tay cheùm gieát nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc thöông nòi cuûa ta… chuùng taém caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa
ta trong caùc beå maùu”.
Veà kinh teá: chuùng bóc loät nhaân daân ta ñeán taän xöông tuûy, cöôùp khoâng haàm moû, ruoäng ñaát, nguyeân
lieäu, ñoäc quyeàn in giaáy baïc vaø xuaát nhaäp khaåu. Ñaët haøng traêm thöù thueá voâ lyù (thueá nhaø, thueá ñaát,
thueá ruoäng, thueá ngöôøi, thueá chôï) – nhöõng thöù thueá laøm cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoå kieät queä.
Tuyeân ngoân tieáp tuïc tinh thaàn cuûa Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp (1925) toá caùo toäi aùc cuûa thöïc
daân Phaùp. Hôn taùm möôi naêm ñoâ hoä laø hôn taùm möôi naêm ñaøn aùp, chaø ñaïp ngöôøi daân noâ leä. Noùi
nhö giaùo sö Nguyeãn Khaùnh Toaøn, boïn cöôùp nöôùc ñaõ ñaåy “haøng trieäu ñoàng baøo ta vaøo caûnh ñoùi reùt,
ngheøo naøn, ñau khoå, beänh taät, cheát choùc, doát naùt, toái taêm, laïc haäu, laïi vöøa khoaùt laùc khoe khoang
raèng chính chuùng noù ñeán laø ñeå baûo hoä, khai hoùa, ñöa laïi cho ñaát nöôùc ta, ñoàng baøo ta aùnh saùng cuûa
vaên minh, khoa hoïc”.
Tuyeân ngoân ñaëc bieät chuù yù ñeán söï kieän muøa thu 1940: Nhaät vaøo Ñoâng Döông, môû caên cöù ñeå ñaùnh
Ñoàng Minh. Phaùp daâng Ñoâng Döông cho Nhaät. Nhaân daân ta phaûi chòu hai taàng aùp böùc. Giaëc Nhaät
boùc loät, vô veùt tieàn cuûa, gaïo thoùc daãn ñeán thaûm hoïa hai trieäu ngöôøi cheát ñoùi.
Ngaøy 9.3.1945, Nhaät ñaûo chính Phaùp, naém hoaøn toaøn chính quyeàn. Taùc giaû Tuyeân ngoân nhaán
maïnh yù nghóa nhieàu maët söï kieän naøy. Moät laø boä maët ñôùn heøn cuûa thöïc daân Phaùp moät laàn nöõa laïi
boäc loä. Hai laø töø nay thöïc daân Phaùp khoâng coøn dính líu vaø raøng buoäc gì vôùi nhaân daân Ñoâng Döông
“trong 5 naêm, chuùng ñaõ baùn nöôùc ta hai laàn cho Nhaät”, “söï thaät laø töø muøa thu naêm 1940, nöôùc ta
ñaõ thaønh thuoäc ñòa chuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi thuoäc ñòa cuûa Phaùp nöõa”.
“Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp”.
Luaän ñieåm treân voâ cuøng quan troïng vì thöïc daân Phaùp ñang aâm möu xaâm chieám laïi nöôùc ta. Chuùng
nuùp sau löng quaân ñoäi Anh vaø tuyeân boá Ñoâng Döông laø ñaát baûo hoä cuûa ngöôøi Phaùp, bò Nhaät xaâm
chieám, nay, Nhaät ñaàu haøng phaûi traû laïi Ñoâng Döông laø ñaát baûo hoä cuûa ngöôøi Phaùp. Trong thöïc teá,
chuùng ñaõ baét ñaàu tieán coâng chuùng ta ôû Nam boä vaø nhaân daân mieàn Nam ñaõ kieân quyeát choáng laïi.
Ngaøy 23-9-1945 laø ngaøy Nam Boä khaùng chieán. Tuyeân ngoân ñaõ khaúng ñònh moïi cam keát cuûa boïn
Phaùp ñaõ bò xoùa boû.
Moät trong nhöõng cô sôû ñeå phaùt trieån luaän cöù laø söùc maïnh ñaáu tranh haøng traêm naêm ñeå giaønh
quyeàn ñoäc laäp cuûa daân ta. Suoát trong ngoùt moät theá kyû, daân toäc Vieät Nam ñaõ khoâng ngöøng ñaáu tranh
ñeå giaønh quyeàn ñoäc laäp. Ngay töø khi Phaùp ñaët chaân leân xaâm löôïc nöôùc ta, phong traøo khôûi nghóa
cuûa caùc nhaø nho, caùc vaên thaân nhö Phan Ñình Phuøng, phong traøo yeâu nöôùc cuûa Phan Boäi Chaâu,
Phan Chu Trinh. Ñaëc bieät laø khi coù Ñaûng ra ñôøi, coù caùc phong traøo Xoâ Vieát Ngheä Tónh, Nam kyø
Khôûi nghóa, Ba Tô, Thaùi Nguyeân.
Chuùng ta laïi ñöùng veà phe Ñoàng Minh ñeå ñaùnh ñuoåi phaùt xít. Tuyeân ngoân ñeà cao tinh thaàn daân
chuû vaø quyeàn bình ñaúng ñöôïc hai Hoäi nghò quoác teá laø Teâ-heâ-raêng 12-1945 vaø Cöïu Kim Sôn thaùng 6-
1945 ñeà xöôùng vaø baûo veä quyeàn ñoäc laäp, töï do cuûa daân toäc Vieät Nam.
Tuyeân ngoân khaúng ñònh: “Moät daân toäc ñaõ gan goùc ñöùng veà phe Ñoàng Minh choáng phaùt xít maáy
naêm nay, daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp!”. Ñoù laø nhöõng lyù leõ ñaày söùc
thuyeát phuïc vaø Tuyeân ngoân khaúng ñònh ñoù khoâng chæ laø lôøi keâu goïi maø söï thaät thì daân toäc ñoù ñaõ töï
do vaø ñoäc laäp: “Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát caû tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø
cuûa caûi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do, ñoäc laäp aáy”. Caâu noùi ñoù theå hieän yù chí cuûa taát caû daân toäc quyeát taâm
baûo veä nhöõng gì ñaõ giaønh ñöôïc trong cuoäc ñaáu tranh cho ñoäc laäp daân toäc vaø cuõng laø söï thaùch thöùc
vôùi nhöõng löïc löôïng thuø ñòch.
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät vaên kieän lòch söû lôùn coù giaù trò veà nhieàu maët. Tuyeân ngoân coâng boá
quyeàn ñoäc laäp töï do cuûa daân toäc ôû trong vaø ngoaøi nöôùc, kheùp laïi moät thôøi kyø lòch söû taêm toái, noâ leä,
môû ra moät thôøi kyø lòch söû môùi töôi saùng, daân laøm chuû, ñaát nöôùc ñoäc laäp.

11
 Tuyeân ngoân coù giaù trò veà maët luaät phaùp. Ñaây laø moät baûn caùo traïng ñanh theùp toäi aùc cuûa keû thuø
vaø ñoàng thôøi ñeà xuaát nhöõng laäp luaän saéc saûo thuyeát phuïc veà quyeàn con ngöôøi, quyeàn ñoäc laäp daân toäc,
khaúng ñònh tính chaát phaùp lyù ñuùng ñaén cuûa cuoäc caùch maïng lôùn lao naøy.
Tuyeân ngoân laø moät vaên kieän beânh vöïc quyeàn con ngöôøi, döïa haún vaøo quyeàn con ngöôøi ñeå xaây döïng
vaø phaùt bieåu quyeàn daân toäc. Trong luaän vaên “Hoà Chí Minh nhaø tö tưởng”, Giaùo sö Sin-goâ Si-ba-ta
ñaõ nhaán maïnh giaù trò ñoäc ñaùo cuûa tö töôûng Hoà Chí Minh ñöôïc bieåu hieän qua Tuyeân ngoân: “Coáng
hieán noåi tieáng cuûa cuï Hoà Chí Minh laø ôû choã Ngöôøi ñaõ phaùt trieån quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi thaønh
quyeàn lôïi cuûa daân toäc. Nhö vaäy taát caû moïi daân toäc ñeàu coù quyeàn töï quyeát ñònh laáy vaän meänh cuûa
mình”. Tuyeân ngoân luoân ñeà cao quyeàn cuûa con ngöôøi neân Tuyeân ngoân coù giaù trò nhaân baûn lôùn.
Tuyeân ngoân Ñoäc laäp laø moät aùng vaên chính luaän saéc saûo. Taùc phaåm ñaõ khaúng ñònh chaân lyù lôùn veà
ñoäc laäp daân toäc vôùi caûm höùng trang troïng vaø lyù leõ ñaày söùc thuyeát phuïc. Vaên chöông vöøa saùng toû,
chaët cheõ, vöøa thieát tha huøng traùng. Ñaây laø moät taùc phaåm chính luaän.

Ñeà: Döôùi ñaây laø caâu vaên ñöôïc coi nhö ñaõ coâ ñuùc, ñaõ khaùi quaùt ñaày ñuû nhaát noäi dung
vaø tinh thaàn cuûa baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp:
“Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï thaät ñaõ thaønh moät nöôùc ñoäc
laäp”.
Anh (chò) thaáy caùi quyeàn thieâng lieâng, caùi söï thaät ngôøi ngôøi ñöôïc noùi ñeán ôû caâu vaên
aáy ñaõ ñöôïc theå hieän nhö theá naøo trong toaøn baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Chuû tòch Hoà
Chí Minh.
BAØI LAØM
Ñaát Nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng treû maø ñaùnh giaëc.
(Ñaát Nöôùc – Nguyeãn Khoa Ñieàm)
Daân toäc mình laø theá – moät daân toäc tröôûng thaønh trong chieán ñaáu choáng ngoaïi xaâm, moät daân toäc
maø ñöùa treû leân ba cuõng trôû thaønh chieán só, caây tre queâ höông cuõng thaønh vuõ khí. Daân toäc aáy bieát
quyù hôn ai heát, thaáy hôn ai heát caùi giaù cuûa hai chöõ Töï Do, caøng yù thöùc vaø muoán ngöôøi khaùc cuõng yù
thöùc ñöôïc quyeàn ñoäc laäp cuûa mình. Hôn moät laàn, nhöõng lôøi tuyeân ngoân veà ñoäc laäp chuû quyeàn cuûa Toå
quoác ñaõ vang leân töø Bình Ngoâ ñaïi caùo cuûa Nguyeãn Traõi, vaø xa hôn, trong khoaûng caùch thôøi gian cuûa
maáy traêm naêm tröôùc, töø Nam AÙ thôøi Lyù. Nhöng baûn vaên thaät söï mang teân Tuyeân ngoân Ñoäc laäp, vaên
kieän khoâng chæ tuyeân boá moät neàn ñoäc laäp vöøa giaønh laïi ñöôïc töø tay keû thuø maø coøn gioùng leân hoài
chuoâng caùo chung cho cheá ñoä cuõ, caát lôøi khai sinh cho xaõ hoäi môùi toát ñeïp hôn thì phaûi ñôïi ñeán
2.9.1945 môùi chính thöùc ra ñôøi vaø ñöôïc Chuû tòch Hoà Chí Minh ñoïc tröôùc ñoàng baøo taïi quaûng tröôøng
Ba Ñình röïc trôøi hoa vaø naéng.
“Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp, vaø söï thaät ñaõ thaønh moät nöôùc töï do, ñoäc laäp”.
Ñoù laø moät trong nhöõng lôøi cuoái cuøng cuûa baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuõng laø nhöõng giaø Hoà Chí Minh
muoán ñuùc ruùt laïi, thaâu toùm laïi trong noäi dung tinh thaàn baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp. Coù theå noùi nhöõng
ñieàu ñöôïc noùi ñeán tröôùc ñoù ñeàu ñaõ ñöôïc soi roïi bôûi chaân lyù ngôøi saùng aáy.
Ngay töø nhöõng caâu ñaàu tieân vaø xuyeân suoát baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp, Hoà Chí Minh ñaõ khaúng ñònh,
ñaõ chöùng minh nöôùc Vieät Nam coù quyeàn ñöôïc höôûng töï do vaø ñoäc laäp. Quyeàn aáy ñöôïc Baùc ruùt ra nhö
heä quaû taát nhieân cuûa “nhöõng leõ phaûi khoâng ai choái caõi ñöôïc”, nhöõng leõ phaûi ñöôïc caû nhaân loaïi tieán
boä coâng nhaän, vaø ñöôïc ñöa vaøo trong caùc baûn Tuyeân ngoân cuûa chính nöôùc Myõ vaø nöôùc Phaùp:
“Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoaù cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå
xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do, vaø quyeàn möu caàu haïnh
phuùc”
(Tuyeân ngoân Ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Myõ).
“Ngöôøi ta sinh ra töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi, vaø phaûi luoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn
lôïi”. (Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp naêm 1791).
Söï choïn löïa trích daãn naøy cuûa Baùc ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi noùi ñeán nhö moät ngoùn ñoøn saâu xa ñaùnh
vaøo keû thuø, theo moät thuû phaùp vaãn ñöôïc goïi laø “Gaäy oâng ñaäp löng oâng”. Nhöng tröôùc heát vaø treân
heát, nhöõng lôøi vieän daãn aáy laø nhöõng “lôøi baát huû”, laø chaân lyù vónh haèng cuûa nhaân loaïi veà quyeàn soáng
cuûa con ngöôøi. Ñeå töø ñoù, ngay trong lôøi ñaàu tieân cuûa baûn Tuyeân ngoân, Baùc ñaõ cuøng ñöùng ôû vò trí
nhaân loaïi, chieáu aùnh saùng töø tö töôûng nhaân loaïi ñeå nhìn neàn ñoäc laäp cuûa ta. Vaø nhö theá, Ngöôøi ñaõ
chöùng minh raèng quyeàn ñoäc laäp, töï do cuûa daân toäc ta baét nguoàn töø nhöõng chaân lyù lôùn lao cuûa loaøi
12
ngöôøi, do ñoù noù phaûi ñöôïc theá giôùi coâng nhaän, toân troïng vaø baûo veä. Chæ vôùi nhöõng lôøi ñaàu tieân thoâi,
Hoà Chí Minh ñaõ keùo ñöôïc caû nhaân loaïi ñöùng veà phía mình vaø khieán cho taát caû nhöõng gì Ngöôøi seõ
noùi tieáp sau ñaây ñeàu ñöôïc soi toû aùnh saùng cuûa chaân lyù mang taàm nhaân loaïi ñoù.
Nhöng tö töôûng Hoà Chí Minh khoâng döøng laïi chæ ôû ñaáy. Töø quyeàn töï do, bình ñaúng, baùc aùi cuûa
con ngöôøi noùi chung, Ngöôøi ñaõ noùi ñeán quyeàn soáng, töï do, bình ñaúng, baùc aùi, ôû moät caáp ñoä cao hôn:
Caáp ñoä daân toäc. Bi-eâ-lin-xki chaúng phaûi ñaõ töøng noùi: “Khoâng coù tính daân toäc thì nhaân loaïi chæ laø
moät caùi tröøu töôïng loâ-gíc cheát cöùng, moät töø ngöõ khoâng coù noäi dung, moät aâm thanh khoâng coù yù nghóa”
ñoù sao? Duø Hoà Chí Minh ñaët tö töôûng lôùn aáy, sau ba chöõ khieâm nhöôøng “suy roäng ra…” thì chính
ñaây môùi laø cô sôû phaùp lyù quan troïng baäc nhaát cuûa baûn Tuyeân ngoân. Nhöõng naêm sau naøy seõ chöùng
minh ñieàu “suy roäng ra” aáy ñaõ vöôït leân treân quan nieäm nhaân quyeàn tö saûn, trôû thaønh cô sôû yù thöïc
cho doøng thaùc caùch maïng giaûi phoùng daân toäc laøm rung chuyeån theá giôùi.
Bôûi quyeàn ñoäc laäp daân toäc cuûa nöôùc Vieät Nam phuø hôïp vôùi moät chaân lyù khoâng theå naøo baùc boû,
maø laïi laø chaân lyù ñöôïc chính ngöôøi Phaùp thay maët loaøi ngöôøi tieán boä phaùt bieåu ra, neân vieäc thöïc
daân Phaùp “lôïi duïng laù côø töï do, bình ñaúng, baùc aùi, ñeán cöôùp ñaát nöôùc ta, aùp böùc ñoàng baøo ta” taát
nhieân phaûi “traùi haún vôùi nhaân ñaïo vaø chính nghóa”, phaûi laø söï ñi ngöôïc laïi vôùi nhöõng leõ phaûi cuûa
loaøi ngöôøi. Ñieàu nghòch lyù aáy ñaõ ñöôïc Baùc khaéc saâu trong hai chöõ “theá maø” baét ñaàu moät luaän cöù môùi.
Treân taàm cao cuûa chaân lyù, cuûa nhaân loaïi tieán boä, Hoà Chí Minh ñaõ ñaïi dieän cho caû daân toäc ñöa ra
nhöõng lôøi keát toäi ñanh theùp thöïc daân Phaùp. Môùi boán caâu vaên baét ñaàu baèng chöõ “chuùng”, möôøi boán
laàn aùnh saùng chaân lyù soi toû toäi aùc thöïc daân, ñaäp tan luaän ñieäu löøa bòp cuûa chuùng. “Töï do, bình ñaúng”
ôû ñaâu khi “chuùng tuyeät ñoái khoâng cho nhaân daân ta moät chuùt quyeàn töï do daân chuû naøo”. “Boùc loät nhaân
daân ta ñeán xöông tuûy”, “baùc aùi” ôû ñaâu khi “chuùng laäp ra nhaø tuø nhieàu hôn tröôøng hoïc”, “ngaên caûn
vieäc daân ta ñoaøn keát”, “taém caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa ta trong beå maùu”…? Nhöng Hoà Chí Minh seõ
khoâng daønh nhieàu giaáy möïc cho nhöõng chöùng minh cuï theå aáy. Coâng vieäc aáy Ngöôøi ñaõ thöïc hieän 20
naêm tröôùc roài vôùi Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp. Baây giôø, Hoà Chí Minh seõ chæ keát toäi chöù khoâng
luaän toäi, tuyeân aùn chöù khoâng nghi aùn, Ngöôøi seõ chæ ra raèng: xaâm chieám nöôùc ta, thöïc daân Phaùp ñaõ
ñi ngöôïc laïi leõ phaûi cuûa loaøi ngöôøi, chính vì vaäy, chieán ñaáu choáng laïi thöïc daân Phaùp, giaønh ñoäc laäp,
töï do cuõng chính laø chuùng ta baûo veä nhöõng leõ phaûi aáy.
Tuy nhieân, quyeàn ñoäc laäp cuûa nöôùc Vieät Nam khoâng chæ laø heä quaû taát yeáu cuûa leõ phaûi maø coøn laø
thaønh quaû chính ñaùng cuûa möôøi laêm naêm daân toäc ta choáng phaùt xít vaø moät loøng ñöùng veà phe Ñoàng
minh. Söï khaúng ñònh aáy coù yù nghóa voâ cuøng to lôùn bôûi luùc naøy, vôùi söï haäu thuaãn cuûa Myõ, Anh, Töôûng,
thöïc daân Phaùp ñang giöông ngoïn côø Ñoàng minh laêm le quay laïi xaâm löôïc nöôùc ta laàn thöù hai, vôùi
danh nghóa nöôùc thaéng traän ñöôïc quyeàn quay laïi xöù “baûo hoä” cuõ. Chuùng ta kieân quyeát choáng thöïc
daân Phaùp nhöng khoâng theå choáng laïi Ñoàng minh. Ñaây laø moät tình theá voâ cuøng nan giaûi. Ñòch ñang
mong ñôïi moät böôùc ñi sô saåy cuûa ta thoâi ñeå thöïc hieän aâm möu thaâm ñoäc cuûa chuùng. Baøi toaùn khoù aáy
ñaõ ñöôïc Hoà Chí Minh vôùi loøng yeâu nöôùc noàng naøn, vôùi trí tueä saéc beùn cuûa nhaø chính trò, nhaø huøng
bieän ñaïi taøi tìm ra caùch giaûi. Baèng nhöõng lyù leõ taøi tình, chaët cheõ, Ngöôøi ñaõ ñaäp tan luaän ñieäu cuûa
keû thuø.
Tröôùc tieân, baèng caùch chöùng minh raèng thöïc daân Phaùp taïi Vieät Nam ñaõ phaûn laïi Ñoàng minh, Hoà
Chí Minh ñaõ kheùo loaïi boïn chuùng ra khoûi haøng nguõ Ñoàng minh. Khaùc vôùi nhöõng lôøi keát toäi ôû treân,
tôùi ñaây Ngöôøi ñaõ ñöa ra nhöõng daãn chöùng cuï theå: “Muøa thu naêm 1940, phaùt xít Nhaät ñeán xaâm laêng
Ñoâng Döông ñeå môû theâm caên cöù ñaùnh Ñoàng minh, thì boïn thöïc daân Phaùp quyø goái ñaàu haøng”, “Ngaøy
9 thaùng 3 naêm nay, Nhaät töôùc khí giôùi cuûa quaân ñoäi Phaùp. Boïn thöïc daân Phaùp hoaëc laø boû chaïy, hoaëc
laø ñaàu haøng” roài “khoâng ñaùp öùng” lôøi Vieät Minh keâu goïi “lieân minh choáng Nhaät”… Nhöõng söï thaät aáy
baûn thaân noù ñaõ laø lôøi buoäc toäi huøng hoàn hôn heát, laø cô sôû chaéc chaén ñeå Hoà Chí Minh khaúng ñònh
raèng: “Theá laø chaúng nhöõng chuùng khoâng “baûo hoä” ñöôïc ta, traùi laïi, trong 5 naêm chuùng ñaõ baùn nöôùc
ta hai laàn cho Nhaät”. Nhö vaäy, Hoà Chí Minh ñaõ cho caû theá giôùi thaáy raèng thöïc daân Phaùp ôû Vieät
Nam ñaõ töï loaïi mình ra khoûi haøng nguõ Ñoàng minh, töï töø boû tö caùch “baûo hoä” nöôùc ta. Ñieàu ñoù coù
nghóa laø Vieät Nam khoâng coøn naèm trong caùi goïi laø “baûo hoä” cuûa Phaùp vaø nhö vaäy, Phaùp khoâng theå
vòn vaøo côù “baûo hoä” ñeå quay laïi Vieät Nam.
Song, trong ñoaïn nghò luaän raát taøi tình aáy, Hoà Chí Minh khoâng chæ baùc boû maø coøn khaúng ñònh.
Ngöôøi ñaõ chöùng minh raèng ôû ñaát nöôùc Vieät Nam naøy, chæ coù moät löïc löôïng duy nhaát ñöùng veà phe
Ñoàng minh choáng phaùt xít, löïc löôïng ñoù laø Vieät Minh, laø daân toäc Vieät Nam. Khoâng chæ choáng Nhaät,
“Vieät Minh ñaõ giuùp cho nhieàu ngöôøi Phaùp chaïy qua bieân thuyø, laïi cöùu cho nhieàu ngöôøi Phaùp ra khoûi
nhaø giam Nhaät vaø baûo veä tính maïng vaø taøi saûn cho hoï” Khaúng ñònh ñieàu aáy, Hoà Chí Minh khoâng

13
chæ neâu cao “thaùi ñoä khoan hoàng vaø nhaân ñaïo cuûa ta” maø coøn moät laàn nöûa taùch thöïc daân Phaùp ra
khoûi chính ngöôøi Phaùp vaø nöôùc Phaùp chính nghóa. Chuùng ta choáng laïi thöïc daân Phaùp chöù khoâng
choáng laïi ngöôøi Phaùp, nöôùc Phaùp, caøng khoâng choáng laïi Ñoàng minh, neáu khoâng muoán noùi laø ta coøn
tìm moïi caùch giuùp ñôõ Ñoàng minh.
Vôùi hai lyù leõ khoâng theå choái caõi aáy, Hoà Chí Minh ñaõ ñöa ra moät keát luaän khoâng theå laät ngöôïc:
“Söï thaät laø töø muøa thu naêm 1940, nöôùc ta ñaõ thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi thuoäc ñòa
cuûa Phaùp nöûa(…). Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay
Phaùp”.
Töø ñoù, Ngöôøi ñaõ höôùng lôøi Tuyeân ngoân tôùi caùc Ñoàng minh: “Chuùng toâi tin raèng caùc nöôùc Ñoàng
minh ñaõ coâng nhaän nhöõng nguyeân taéc daân toäc bình ñaúng ôû caùc hoäi nghò Teâ -heâ-raêng vaø Cöïu Kim
Sôn, quyeát khoâng theå khoâng coâng nhaän quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam”. Caùch noùi meàm moûng
maø ñanh theùp qua hai laàn phuû ñònh aáy ñaõ khaúng ñònh quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc cuûa nöôùc Vieät Nam
laø moät leõ phaûi maø caùc nöôùc Ñoàng minh khoâng theå baùc boû. Hoà Chí Minh ñaõ kheùo leùo raøng buoäc Ñoàng
minh vaøo söï coâng nhaän vaø toân troïng chuû quyeàn ñoäc laäp daân toäc cuûa nöôùc Vieät Nam.
Leõ phaûi aáy, Loâ-gíc theùp aáy ñaõ ñöôïc Hoà Chí Minh ñuùc ruùt, nhaán maïnh trong moät caâu toång keát
chaët cheõ vaø cuõng ñaày haøo huøng, ñanh theùp: “Moät daân toäc ñaõ gan goùc choáng aùch noâ leä cuûa Phaùp hôn
80 naêm nay, moät daân toäc ñaõ gan goùc ñöùng veà phe Ñoàng minh choáng phaùt xít maáy naêm nay, daân toäc
ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp!”
“Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp”. Hoà Chí Minh ñaõ khaúng ñònh leõ phaûi aáy nhöng
ngöôøi coøn nhaán maïnh ñeán moät leõ phaûi khaùc nöûa: ñoù laø nöôùc Vieät Nam “söï thaät ñaõ trôû thaønh moät
nöôùc töï do, ñoäc laäp”.
Chuùng ta khaúng ñònh quyeàn töï do, ñoäc laäp cuûa mình. Nhöng chuùng ta khoâng caàu xin hay ñoøi hoûi
neàn ñoäc laäp aáy, neàn ñoäc laäp maø chuùng ta phaûi traû baèng maùu, neàn ñoäc laäp maø chuùng ta ñaõ giaønh ñöôïc
vaø ñaõ naém trong tay! Ñoù khoâng chæ laø nhöõng gì chuùng ta muoán coù, ñöôïc quyeàn coù maø coøn laø nhöõng
gì chuùng ta ñaõ coù; quyeàn lôïi aáy khoâng chæ laø leõ phaûi maø coøn laø thöïc teá hieån nhieân.
Söï thaät kia, thöïc teá kia laø vieân ngoïc trai tích laïi töø bao ñau ñôùn, töø maùu xöông, töø loøng quaû caûm,
anh duõng cuûa caû moät daân toäc. Khuoân khoå cuûa moät baûn Tuyeân ngoân, nhaát laø moät baûn Tuyeân ngoân
Ñoäc laäp ñaëc bieät nhö theá naøy buoäc ngöôøi vieát phaûi choïn loïc töøng chöõ, tieát kieäm nhaát ngoân töø. Hoà
Chí Minh khoâng noùi nhieàu ñeán hy sinh nhöng trong baûn Tuyeân ngoân, ta cuõng thaáy roõ maùu xöông
cuûa “nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc thöông noøi”, “soá ñoâng tuø chính trò Yeân Baùi vaø Cao Baèng”… Ngöôøi khoâng
nhieàu caâu chöõ noùi ñeán loøng quaû caûm cuûa daân toäc ta nhöng chæ trong hai chöõ “gan goùc” ñöôïc ñaûo ngöôïc
leân trong lôøi toång keát veà moät daân toäc “phaûi ñöôïc töï do”, “phaûi ñöôï c ñoäc laäp” cuõng ñaõ theå hieän ñöôïc
raát ñaéc loøng quaû caûm, cuõng ñaõ haøm chöùa taát caû.
Cuõng chæ ba caâu vaên thoâi, Ngöôøi ñaõ thaâu toùm toaøn boä taàm voùc lôùn lao cuûa caùch maïng Vieät Nam:
“Phaùp chaïy, Nhaät haøng, vua Baûo Ñaïi thoaùi vò. Daân ta ñaõ ñaùnh ñoå caùc xieàng xích thöïc daân gaàn 100
naêm nay ñeå gaây döïng neân nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp. Daân ta laïi ñaùnh ñoå cheá ñoä quaân chuû maáy möôi
theá kyû maø laäp neân cheá ñoä Daân chuû Coäng hoøa”.
Ñaây chính laø ñieåm laøm neân söï khaùc bieät cô baûn giöõa Tuyeân ngoân Ñoäc laäp vôùi Caùo bình Ngoâ hay
Nam quoác sôn haø. Ñoù khoâng chæ laø lôøi Tuyeân ngoân Ñoäc laäp tröôùc moät ñaïo quaân xaâm löôïc maø coøn laø
hoài chuoâng caùo chung cho cheá ñoä cuõ, ñeå töø ñaây ra ñôøi moät kyû nguyeân thöïc söï ñoäc laäp, töï do cho nhaân
daân.
Nieàm töï haøo khoâng noùi thaønh lôøi maø cöù traøo ra trong töøng caâu, töøng chöõ. Vaø ñoù laø nieàm töï haøo
maø daân toäc ta ñaõ phaûi maát raát nhieàu naêm chôø ñôïi.
Nhöng ta khoâng theå nhö Nguyeãn Traõi ngaøy xöa thoát leân nhöõng lôøi saûng khoaùi “Xaõ taéc töø ñaây
vöõng beàn”, “Non soâng töø ñaây ñoåi môùi”. Hôn ai heát, Baùc Hoà ñaõ thaáy roõ, ñaõ döï baùo tröôùc nhöõng ngaøy
chieán ñaáu ñeå baûo veä ñoäc laäp, töï do. Bôûi keû thuø ñang maáp meù nôi bieân cöông, ñoâng hôn, maïnh hôn
nhieàu laém. Vaø chuùng ta seõ phaûi nhö cha oâng xöa, caát leân lôøi theà quyeát chieán. Vaø lôøi heà aáy, Hoà Chí
Minh ñaõ thay maët toaøn daân nhaéc ñeán hôn moät laàn trong baûn Tuyeân ngoân vaø cuõng laø nhöõng lôøi cuoái
cuøng cuûa Tuyeân ngoân Ñoäc laäp: “Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát caû tinh thaàn vaø löïc löôïng,
tính maïng vaø cuûa caûi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do, ñoäc laäp aáy”.
Coù theå chaéc chaén raèng baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh in daáu aán son treân
nhöõng trang söû vaøng daân toäc vaø cuõng coù theå chaéc chaén raèng tinh thaàn cuûa noù, tieáng noùi thieát tha
cuûa moät daân toäc yeâu töï do seõ khoâng chæ naèm yeân trong nhöõng pho saùch söû phuû buïi trong thö vieän,

14
khoâng cheát cöùng treân giaáy traéng möïc ñen maø naèm trong chính traùi tim, trong huyeát quaûn nhöõng
ngöôøi con ñaát Vieät, trôû thaønh truyeàn thoáng khoâng ngöøng voïng veà töø “nhöõng buoåi xa xöa”.

ÑEÀ: Phaân tích baûn “Tuyeân ngoân ñoäc laäp” cuûa Hoà Chí Minh.
BAØI LAØM
Tuyeân ngoân ñoäc laäp laø moät vaøi vaên chính luaän. Vaên chính luaän thuyeát phuïc ngöôøi ta baèng nhöõng
lí leõ. Lôïi khí cuûa noù laø nhöõng lí leõ ñanh theùp, nhöõng laäp luaän chaët cheõ, nhöõng luaän cöù khoâng ai choái
caõi ñöôïc. Vaên chính luaän neáu coù duøng ñeán hình aûnh, coù gôïi ñeán tình caûm thì chaúng qua cuõng chæ
phuï giuùp theâm cho söï thuyeát phuïc baèng lí leõ maø thoâi. Chuùng ta seõ noùi ñeán caùi hay, caùi taøi cuûa Tuyeân
ngoân ñoäc laäp theo quan nieäm ñoù.
Baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp vieát cho ai? Caâu hoûi ñaët ra coù veû nhö thöøa. Bôûi vì lôøi giaûi ñaùp coù saün
trong vaên baûn:
“Hôõi ñoàng baøo caû nöôùc”
… “Chuùng toâi (…) trònh troïng tuyeân boá vôùi theá giôùi raèng”
Nhö vaäy laø Baùc vieát cho ñoàng baøo caû nöôùc vaø nhaân daân theá giôùi chöù coøn cho ai nöõa?
Coøn vieát ñeå laøm gì, thì vieát ñeå Tuyeân ngoân ñoäc laäp chöù coøn coù muïc ñích naøo khaùc?
Thöïc ra vaán ñeà khoâng haún coù theá. Neáu chæ vieát cho ñoàng baøo vaø theá giôùi chung chung thì chaéc
Ngöôøi khoâng duøng ñeán nhieàu lí leõ nhö vaäy. Vaø chöa haün ñaõ caàn phaûi môû ñaàu baèng nhöõng caâu trích
trong hai baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp vaø Tuyeân ngoân nhaân quyeàn vaø daân quyeàn cuûa Myõ vaø Phaùp töø
theá kæ XVIII.
Vaäy ñoái töôïng vaø muïc ñích cuûa vaên kieän lòch söû naøy phaûi ñöôïc tìm hieåu caën keû hôn nöõa. Caàn
thaáy raèng, khi Baùc Hoà ñoïc baûn Tuyeân ngoân thì ôû phía Nam, thöïc daân Phaùp naáp sau löng quaân ñoäi
Anh (thay maët Ñoàng minh vaøo giaûi phaùp quaân ñoäi Nhaät) ñang tieán vaøo Ñoâng Döông; coøn ôû phía
Baéc, thì boïn Taøu Töôûng, tay sai cuûa ñeá quoác Mó, ñaõ chöïc saün ôû bieân giôùi. Ngöôøi vieát baûn Tuyeân ngoân
cuõng thöøa hieåu raèng “Maâu thuaãn giöõa Anh – Mó – Phaùp vaø Lieân xoâ coù theå laøm cho Anh, Mó nhaân
nhöôïng vôùi Phaùp ñeå cho Phaùp trôû laïi Ñoâng Döông”. Vaø teân thöïc daân naøy, ñeå chuaån bò cho cuoäc xaâm
löôïc thöù hai cuûa mình, ñaõ tung ra trong dö luaän quoác teá nhöõng lí leõ “Huøng hoàn” cuûa boïn aên cöôùp:
Ñoâng Döông voán laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp, Phaùp coù coâng khai hoùa nöôùc naøy, nay trôû laïi laø leõ ñöông
nhieân, khi phaùt xít Nhaät ñaõ bò Ñoàng minh ñaùnh baïi. Nhö vaäy laø baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp khoâng chæ
ñeå tuyeân boá ñoäc laäp moät caùch ñôn giaûn. Ñoái töôïng “theá giôùi” ôû ñaây, tröôùc heát laø boïn ñeá quoác Mó, Anh,
Phaùp, vaø söï khaúng ñònh quyeàn töï do ñoäc laäp daân toäc ôû ñaây ñoàng thôøi laø moät cuoäc tranh luaän nhaèm
baùc boû lí leõ cuûa boïn xaâm löôïc tröôùc dö luaän theá giôùi.
Trong tranh luaän, ñeå baùc boû luaän ñieäu cuûa moät ñoái thuû naøo ñaáy, khoâng gì thuù vò vaø ñích ñaùng hôn
laø duøng chính lí leõ cuûa ñoái thuû aáy. Ngöôøi ta goïi theá laø “Laáy gaäy oâng ñaäp löng oâng”.
Hoà Chí Minh ñaõ khaúng ñònh quyeàn ñoäc laäp töï do cuûa daân toäc ta baèng chính nhöõng lôøi leõ cuûa toå
tieân ngöôøi Mó, ngöôøi Phaùp ñaõ ghi trong hai baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp vaø tuyeân ngoân nhaân quyeàn vaø
daân quyeàn töøng laø veû vang cho truyeàn thoáng tö töôûng vaø vaên hoùa cuûa nhöõng daân toäc aáy. Caùch noùi,
caùch vieát nhö theá laø vöøa kheùo leùo, vöøa kieân quyeát. Kheùo leùo, vì toû ra raát traân troïng nhöõng danh
ngoân baát huû cuûa ngöôøi Phaùp, nöôùc Mó. Kieân quyeát vì nhaéc nhôû hoï ñöøng coù phaûn boäi toå tieân mình,
ñöøng coù vaáy buøn leân laù côø nhaân ñaïo cuûa nhöõng cuoäc caùch maïng vó ñaïi cuûa nöôùc Phaùp, nöôùc Mó, neáu
nhaát ñònh tieán quaân xaâm löôïc Vieät Nam.
Ngoaøi ra, môû ñaàu baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa Vieät Nam, vaø nhaéc ñeán hai baûn tuyeân ngoân noåi
tieáng trong lòch söû nhaân loaïi cuûa hai nöôùc lôùn nhö theá, thì cuõng coù nghóa ñaët ba cuoäc caùch maïng
ngang haøng nhau, ba neàn ñoäc laäp ngang haøng nhau, ba baûn tuyeân ngoân ngang haøng nhau. Moät caùch
kín ñaùo hôn baûn Tuyeân ngoân cuûa Hoà Chí Minh nhö muoán gôïi laïi nieàm töï haøo cuûa taùc giaû baøi Bình
Ngoâ ñaïi caùo ngaøy xöa, khi môû ñaàu taùc phaåm baèng hai veá caân xöùng nhö ñeå ñaët ngang haøng trieàu
Ñinh, Lí, Traàn cuûa Nam quoác vôùi Haùn, Ñöôøng, Toáng. Nguyeân cuûa Baéc quoác.
Maø ñaêng ñoái, caân xöùng cuõng laø phaûi, vì cuoäc Caùch maïng thaùng taùm 1945 thöïc ra ñaõ giaûi quyeát
nhöõng nhieäm vuï cuûa hai cuoäc Caùch maïng cuûa Mó (1776) vaø cuûa Phaùp (1789), Baûn Tuyeân ngoân ñaõ
neâu roõ: “Daân ta ñaõ ñaùnh ñoå caùc xieàng xích cuûa thöïc daân gaàn moät traêm naêm nay ñeå xaây döïng nöôùc
Vieät Nam ñoäc laäp”. Ñoù cuõng laø yeâu caàu ñaët ra cho cuoäc caùch maïng nöôùc Mó: ñaáu tranh giaûi phoùng
caùc daân toäc thuoäc ñòa Baéc Mó ra khoûi aùch thöïc daân Anh. Baûn Tuyeân ngoân cuõng vieát: “Daân ta laïi

15
ñaùnh ñoå cheá ñoä quaân chuû maáy möôi theá kæ maø laäp neân cheá ñoä Daân chuû coäng hoøa”. Ñaáy cuõng laø tinh
thaàn cô baûn cuûa cuoäc caùch maïng Nhaân quyeàn, Daân quyeàn cuûa Phaùp theá kæ XVIII.
Nhöng ñeå ñoái thoaïi vôùi boïn ñeán quoác xaâm löôïc luùc baáy giôø, vaán ñeà haøng ñaàu ñaët ra laø vaán ñeà ñoäc
laäp daân toäc. Ñieàu ñoù giaûi thích vì sao baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp ñaõ môû ñaàu baèng nhöõng caâu:
“Taát caû moïi ngöôøi sinh ra ñeàu coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa cho nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå
xaâm phaïm ñöôïc. Trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh
phuùc.
Lôøi baát huû aáy ôû trong baûn “Tuyeân ngoân ñoäc laäp” naêm 1776 cuûa nöôùc Mó. Suy roäng ra, caâu aáy coù
nghóa laø: Taát caû caùc daân toäc treân theá giôùi sinh ra ñeàu bình ñaúng, daân toäc naøo cuõng coù quyeàn soáng,
quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do”.
YÙ kieán “suy roäng ra” aáy quaû ñaõ laø moät ñoùng goùp ñaày yù nghóa cuûa Hoà Chí Minh ñoái vôùi phong traøo
giaûi phoùng daân toäc treân theá giôùi. Moät nhaø vaên hoùa nöôùc ngoaøi ñaõ vieát: “Coáng hieán noåi tieáng cuûa cuï
Hoà Chí Minh laø ôû choã Ngöôøi ñaõ phaùt trieån quyeàn lôïi cuûa daâ n toäc. Nhö vaäy taát caû moïi daân toäc ñeàu coù
quyeàn töï quyeát ñònh laáy vaän meänh cuûa mình”. Vaäy thì coù theå xem caùi luaän ñieåm “suy roäng ra” kia
laø phaùt suùng leänh khôûi ñaàu cho baõo taùp caùch maïng ôû caùc thuoäc ñòa seõ laøm suïp ñoå chuû nghóa thöïc
daân treân khaép theá giôùi vaøo nöõa sau theá kæ XX?
Nhöng keû thuø tröïc tieáp ñe doïa neàn ñoäc laäp cuûa daân toäc ta khi baûn Tuyeân ngoân ra ñôøi laø boïn xaâm
löôïc Phaùp. Ñaåy luøi nguy cô aáy seõ phaûi laø cuoäc chieán ñaáu vuõ trang laâu daøi cuûa toaøn daân. Nhöng cuoäc
chieán ñaáu aáy raát caàn ñeán söï ñoàng tình vaø uûng hoä cuûa nhaân loaïi tieán boä. Muoán vaäy, phaûi xaùc ñònh cô
sôû phaùp lí cuûa cuoäc khaùng chieán, phaûi neâu cao chính nghóa cuûa ta vaø ñaäp tan nhöõng luaän ñieäu xaûo
traù cuûa boïn thöïc daân muoán “hôïp phaùp hoùa” cuoäc xaâm löôïc cuûa chuùng tröôùc dö luaän quoác teá.
Baûn Tuyeân ngoân ñaõ giaûi quyeát ñöôïc yeâu caàu aáy baèng moät heä thoáng laäp luaän heát söùc chaëc cheõ vaø
ñanh theùp.
Thöïc daân Phaùp muoán khoe khoang coâng lao khai hoùa cuûa chuùng ñoái vôùi Ñoâng Döông ö? Thì baûn
Tuyeân ngoân ñaõ vaïch traàn nhöõng haønh ñoäng “traùi haún vôùi nhaân ñaïo vaø chính nghóa” cuûa chuùng
trong 80 naêm thoáng trò nöôùc ta: thuû tieâu moïi quyeàn töï do daân chuû, chia reõ ba kì, taém caùc phong traøo
yeâu nöôùc vaø caùch maïng trong maùu, thi haønh chính saùch ngu daân; ñaàu ñoäc baèng thuoác phieän, röôïu
coàn. Boùc loät vô veùt ñeán taän xöông tuûy, cuoái cuøng, gaây naïn ñoùi khieán “töø Quaûng Trò ñeán Baéc Kì hôn
hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi”.
Thöïc daân Phaùp muoán keå coâng “baûo hoä” Ñoâng Döông ö? Thì baûn Tuyeân ngoân ñaõ chæ roõ ñoù khoâng
phaûi laø coâng maø laø toäi, vì “trong 5 naêm, chuùng baùn nöôùc ta hai laàn cho Nhaät”.
Thöïc daân Phaùp tuyeân boá Ñoâng Döông laø thuoäc ñòa cuûa chuùng vaø chuùng coù quyeàn trôû laïi Ñoâng
Döông coù coøn laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp nöõa ñaâu? Baûn Tuyeân ngoân vaïch roõ: “Söï thaät laø töø muøa thu naêm
1940, nöôùc ta thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp nöõa. Khi Nhaät haøng
Ñoàng Minh thì nhaân daân caû nöôùc ta ñaõ noåi daäy giaønh chính quyeàn, laäp neân nöôùc Vieät Nam daân chuû
coäng hoøa. Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp”.
Luaän ñieåm naøy, ñöùng veà yù nghóa phaùp lí cöïc kì quan troïng. Noù seõ daãn tôùi lôøi tuyeân boá tieáp theo cuûa
baûn Tuyeân ngoân: Bôûi theá cho neân, chuùng toâi, Laâm thôøi chính phuû cuûa nöôùc Vieät Nam môù i, ñaïi dieän
cho toaøn daân Vieät Nam, tuyeân boá thoaùt li haún quan heä vôùi thöïc daân Phaùp, xoaù boû taát caû moïi ñaëc
quyeàn cuûa Phaùp treân ñaát nöôùc Vieät Nam”. Söùc maïnh cuûa chính nghóa bao giôø cuõng ñoàng thôøi laø söùc
maïnh cuûa söï thaät. Vaø khoâng coù lí leõ naøo coù söùc thuyeát phuïc cao hôn laø lí leõ cuûa söï thaät. Vì theá,
Ngöôøi Tuyeân ngoân luoân luoân laùy ñi laùy laïi hai chöõ “söï thaät laø … söï thaät laø…” Vaø cuoái cuøng thì: Nöôùc
Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do, ñoäc laäp”… Ñaáy laø nhöõng ñieäp khuùc tieáp noái nhau taêng theâm aâm
höôûng huøng bieän cuûa baûn Tuyeân ngoân.
Ñaáy laø heä thoáng lí leõ baùc boû luaän ñieäu cuûa boïn ñeá quoác thöïc daân.
Coøn ñoái vôùi daân toäc Vieät Nam? Daân toäc ta coù xöùng ñaùng ñöôïc höôûng ñoäc laäp töï do hay khoâng, coù
ñuû tö caùch laøm chuû ñaát nöôùc mình hay khoâng? Baûn Tuyeân ngoân ñaõ ñöa ra nhöõng lí leõ, khoâng phaûi
ñeå baùc boû maø ñeå khaúng ñònh: Neáu thöïc daân Phaùp coù toäi phaûn boäi Ñoàng minh, hai laàn baùn reû Ñoâng
Döông cho Nhaät thì daân toäc Vieät Nam ñaïi dieän laø Vieät Minh, ñaõ ñöùng leân choáng Nhaät cöùu nöôùc vaø
cuoái cuøng giaønh ñöôïc chuû quyeàn töø tay Phaùt xít Nhaät.
Neáu thöïc daân Phaùp boäc loä tíe( chaát ñeâ heøn, taøn baïo vaø phaûn ñoäng cuûa chuùng ôû haønh ñoäng “thaúng
tay khuûng boá Vieät Minh”, “thaäm chí ñeán khi thua chaïy, chuùng coøn nhaãn taâm gieát moät soá ñoâng tuø
chính trò ôû Yeân Baùi vaø Cao Baèng”, thì nhaân daân ta vaãn giöõ thaùi ñoä khoan hoàng vaø nhaân ñaïo ñoái vôùi
keû thuø ñaõ thaát theá: “Sau cuoäc bieán ñoäng ngaøy 9 thaùng 3, Vieät Minh ñaõ giuùp cho nhieàu ngöôøi Phaùp

16
chaïy qua bieân thuøy, laïi cöùu cho nhieàu ngöôøi Phaùp ra khoûi traïi giam cuûa Nhaät, vaø baûo veä tính maïng
vaø taøi saûn cho hoï”. Moät daân toäc phaûi chòu bieát bao ñau khoå döôùi aùch thöïc daân taøn baïo, ñaõ anh duõng
chieán ñaáu cho ñoäc laäp töï do, ñaõ ñöùng haún veà phe Ñoàng Minh choáng phaùt xít, ñaõ neâu cao tinh thaàn
nhaân ñaïo, baùc aùi nhö theá, “Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp…”
Tinh thaàn khaúng ñònh, trong lôøi keát luaän ñöôïc taêng caáp leân moät baäc nöõa: Höôûng ñoäc laäp töï do
khoâng phaûi laø moät caùi quyeàn phaûi coù, khoâng phaûi chæ laø moät tö caùch caàn coù, höôùng töï do vaø ñoäc laäp
vaø söï thaät ñaõ thaønh moät nöôùc töï do, ñoäc laäp”. Vaø vì theá “Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát
caû tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø cuûa caûi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do ñoäc laäp”.
Ngöôøi ta goïi baøi Bình Ngoâ Ñaïi Caùo cuûa Nguyeãn Traõi laø “thieân coå huøng vaên”. Cuõng coù theå noùi nhö
theá veà baûn Truyeân ngoân ñoäc laäp cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh. Taát nhieân baûn Tuyeân ngoân khoâng ra
ñôøi trong thôøi kì vaên hoïc nguyeân hôïp (vaên söû baát phaân). Taùc giaû khoâng ñöa vaøo baøi chính luaän cuûa
mình nhöõng hình töôïng haøo huøng, taàng taàng lôùp lôùp nhö baøi Caùo cuûa ngöôøi xöa. Ngaøy nay vaên chính
luaän laø vaên chính luaän. Taøi ngheä ôû ñaây laø daøn döïng ñöôïc moät laäp luaän chaët cheõ, ñöa ra ñöôïc nhöõng
luaän ñieåm, nhöõng baèng chöùng khoâng ai choái caûi ñöôïc vaø ñaèng sau nhöõng lí leõ aáy laø moät taàm tö
töôûng, taàm vaên hoùa lôùn, ñaõ toång keát ñöôïc trong moät vaên baûn ngaén goïn, trong saùng, khuùc chieát, kinh
nghieäm cuûa nhieàu theá kæ ñaáu tranh vì ñoäc laäp töï do, vì nhaân quyeàn, daân quyeàn cuûa daân toäc vaø cuûa
nhaân loaïi.
Chính Baùc Hoà cuõng töï ñaùnh giaù ñaây laø moät thaønh coâng thöù ba, khieán Ngöôøi caûm thaáy “sung
söôùng” trong caû cuoäc ñôøi vieát vaên, laøm baùo ñaày kinh nghieäm cuûa mình.

CHÖÔNG 2: TOÁ HÖÕU

ÑEÀ:
Trong baøi thô Vieät Baéc, nhaø thô Toá Höõu coù vieát:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi,
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng,
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Anh hoaëc Chò haõy phaân tích ñoaïn thô treân.
BAØI LAØM
Toá Höõu laø nhaø thô caùch maïng noåi tieáng trong neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Toá Höõu ñöôïc Chuû
tòch nöôùc trao taëng giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc ngheä thuaät (Ñôït I – 1996). OÂng ñaõ ñeå laïi
cho ñôøi nhieàu taäp thô: Töø aáy (1946), Vieät Baéc (1954), Gioù loäng (1961), Ra traän (1972), Maùu vaø hoa
(1977), Moät tieáng ñôøn (1992) vaø Ta vôùi ta (1999). Thô Toá Höõu vöôït thôøi gian nhôø moät phong caùch
ngheä thuaät ñoäc ñaùo. Ñoù laø moät hoàn thô caùch maïng, soâi noåi, maõ nh lieät. Ñoù laø moät nhaø thô cuûa leõ
soáng lôùn, tình caûm lôùn, nieàm vui lôùn, cuûa loøng thöông meán vaø aân tình thuûy chung. Ñoù laø moät ngheä
thuaät thô ca giaøu tính daân toäc vaø hoàn nhieân. Ñaëc bieät, baøi thô Vieät Baéc trong taäp thô cuøng teân cuûa
Toá Höõu laø moät saùng taùc ngheä thuaät ñaëc saéc. ÔÛ taäp thô aáy, tieáng noùi cuûa quaûng ñaïi quaàn chuùng, nhaân
daân ñaõ ñöôïc Toá Höõu naâng leân thaønh thô. Ñaây laø moät ñoaïn thô trong baøi thô Vieät Baéc:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi,
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng,
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng

17
 Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Sau chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû chaán ñoäng, hieäp ñònh Giô-ne-vô veà Ñoâng Döông ñöôïc kyù keát
(thaùng 7-1954), hoøa bình trôû laïi, mieàn Baéc nöôùc ta ñöôïc giaûi phoùng. Moät trang söû môùi cuûa ñaát nöôùc
vaø moät giai ñoaïn môùi cuûa caùch maïng ñöôïc môû ra. Thaùng 10-1954, caùc cô quan Trung öông Ñaûng vaø
Chính phuû rôøi chieán khu Vieät Baéc trở veà thuû ñoâ Haø Noäi. Nhaân söï kieän thôøi söï coù tính chaát lòch söû
aáy, Toá Höõu saùng taùc baøi thô Vieät Baéc. Phaàn ñaàu baøi thô taùi hieän moät giai ñoaïn gian khoå, veû vang
cuûa caùch maïng vaø khaùng chieán ôû chieán khu Vieät Baéc nay ñaõ trôû thaønh nhöõng kyû nieäm saâu naëng
trong loøng ngöôøi. Phaàn sau noùi leân söï gaén boù giöõa mieàn ngöôïc vaø mieàn xuoâi trong moät vieãn caûnh
hoøa bình töôi saùng cuûa ñaát nöôùc vaø keát thuùc baèng lôøi ngôïi ca coâng ôn cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh,
cuûa Ñaûng ñoái vôùi daân toäc.
Vieät Baéc laø moät ñænh cao choùi loïi cuûa thô Toá Höõu, laø moät baûn hôïp xöôùng cuûa nhaân daân Vieät Nam
trong thôøi khaùng chieán choáng Phaùp xaâm löôïc.
Ñoaïn thô ñöôïc trích daãn treân ñaây thuoäc phaàn thöù nhaát cuûa baøi thô – phaàn noùi veà nhöõng kyû nieäm
khaùng chieán.
Caûm xuùc chuû ñaïo cuûa ñoaïn thô ñöôïc boäc loä ôû hai caâu ñaàu:
Ta veà mình coù nhôù ta
Ta veà ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi.
Ñaây laø loái noùi ñöa ñaåy, “voøng vo” – moät moâ-típ trong ngheä thuaät ca dao, daân ca – laø moät khuùc
daïo ñaàu cuûa moät baøi ca tröõ tình, chan chöùa nghóa tình caùch maïng. Khuùc daïo ñaàu aáy ñaõ laøm “thoaûng
bay” noäi dung cuûa caû ñoaïn thô: noãi nhôù da dieát veà thieân nhieân thô moäng cuûa nuùi röøng Vieät Baéc vaø
con ngöôøi ôû nôi “aân tình thuûy chung” aáy.
Caëp töø “ta” – “mình” – moät thuû phaùp ngheä thuaät ñoäc ñaùo, khôi nguoàn cho doøng maïch nhôù thöông
tuoân chaûy. Trong tieáng Vieät, töø “mình”, “ta” coù hai nghóa chính:
“Ta”: (1) tieáng mình töï xöng (ngöôøi phaùt ngoân); (2) tieáng ñeå chæ mình ñoái vôùi ngöôøi, coù nghóa laø
chuùng mình, chuùng ta.
“Mình”: (1) thaân ngöôøi ta; (2) tieáng xöng hoâ thaân maät giöõa vôï choàng, nhaân tình.
ÔÛ ñoaïn thô, töø “ta” – “mình” chuû yeáu ñöôïc duøng theo nghóa (2) ñeå taïo neân quan heä gaén boù giöõa
hai nhaân vaät ñoái ñaùp.
Caâu hoûi tu töø “Ta veà mình coù nhôù ta” ñöôïc duøng laøm caùi côù ñeå boäc loä tình caûm cuûa chính baûn thaân
mình: “Ta veà ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi”.
ÔÛ taùm caâu thô luïc baùt coøn laïi, nhaø thô chìm ñaém trong coõi nhôù meânh mang. Thieân nhieân ôû caùc
caâu luïc hieän leân ñeïp nhö moät boä tranh töù bình.
Thöù nhaát laø böùc tranh muøa ñoâng:
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi.
Nhöõng ñoám ñoû töôi cuûa hoa chuoái röøng buøng leân nhö moät boù ñuoác saùng röïc, chaùy treân saéc bieác
xanh baït ngaøn cuûa laù. Söï töông phaûn giöõa gam maøu xanh vaø ñoû caøng laøm cho böùc tranh thô loäng
laãy, choùi chang hôn.
Thöù hai laø böùc tranh muøa xuaân:
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng.
Söï traøn ngaäp saéc traéng tinh khoâi, thanh khieát cuûa hoa mô phuû leân caû caùnh röøng gôïi caûm giaùc
choaùng ngôïp, thô moäng trong nhöõng chuoãi ngaøy xuaân caùch maïng. Caâu thô gôïi nhôù, gôïi thöông caùi
duyeân vôùi hoa mô cuûa Toá Höõu naêm naøo:
OÂi saùng xuaân nay xuaân boán moát
Traéng röøng bieân giôùi nôû hoa mô
Thöù ba laø böùc tranh muøa haï:
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng.
Böùc tranh naøy khoâng chæ coù maøu saéc, aùnh saùng maø coøn coù caû nhöõng aâm thanh vang ngaân cuûa nuùi
röøng: tieáng “ve keâu” – khuùc nhaïc röøng. Tieáng “ve keâu” baùo hieäu heø sang. Khi đöùc vua muøa haï ñeán
ngöï trò thì caû röøng phaùch chuyeån maøu vaøng röïc. Neáu Xuaân Dieäu duøng töø “ñoå” ñeå ngôïi ca veû ñeïp cuûa
muøa thu:

18
 Ñoå trôøi xanh ngoïc qua muoân laù
Thu ñeán nôi nôi ñoäng tieáng huyeàn
(Thô duyeân)
thì Toá Höõu duøng töø “ñoå” ñeå gôïi veû mó mieàu cuûa muøa haï. Maët khaùc, töø “ñoå” chính laø “con maét”
(nhaõn töï) cuûa caâu thô. Noù mieâu taû ñöôïc söï luaân chuyeån soáng ñoäng cuûa thôøi gian (ve keâu – heø veà) vaø
khoâng gian (röøng phaùch ñoå vaøng) trong saéc thaùi roän raõ, huy hoaøng. Nhö vaäy, söï saùng taïo ngheä thuaät
ñoäc ñaùo cuûa nhaø thô laø thôøi gian cuõng mang maøu saéc.
Thöù tö laø böùc tranh muøa thu:
Röøng thu traêng roïi hoøa bình.
Khaùc vôùi ba böùc tranh muøa ñoâng, muøa xuaân, muøa haï treân ñaây ñöôïc veõ döôùi aùnh naéng maët trôøi
traøn ñaày; böùc tranh muøa thu ñöôïc nhaø thô ñoäng buùt vaøo moät ñeâm thu dòu daøng, hoøa quyeän aùnh traêng
huyeàn aûo khuùc xaï vaøo voøm laù. Caùch duøng töø “roïi” cuûa nhaø thô vöøa hay, vöøa mang kyõ thuaät ñieän aûnh
cao. Böùc tranh thô aáy thaáp thoaùng öôùc mô thaàm kín veà moät cuoäc soáng thanh bình, eâm aû. Vaû laïi, caâu
thô coøn gieo vaøo loøng ta noãi nieàm boài hoài, xuùc ñoäng, gôïi nhôù caâu thô cuûa Baùc höùng khôûi caát leân trong
nhöõng thaùng ngaøy daøi soáng – laøm vieäc nôi chieán khu Vieät Baéc:
Traêng loàng coå thuï boùng loàng hoa
Nhìn chung, khung caûnh boán muøa: xuaân, haï, thu, ñoâng cuûa nuùi röøng Vieät Baéc raát röïc rôõ, thi vò,
laõng maïn vaø gôïi caûm. Böùc tranh thô soáng ñoäng, hoøa quyeän aùnh saùng, maøu saéc aáy vöøa chuyeân chôû veû
ñeïp coå ñieån vöøa chuyeân chôû veû ñeïp hieän ñaïi. Veû ñeïp coå ñieån deã laøm ñoäc giaû lieân töôûng ñeán boä töù
bình trong Truyeän Kieàu cuûa thieân taøi vaên hoïc Nguyeãn Du veõ ñaõ hôn 200 naêm qua:
Sen taøn, cuùc laïi nôû hoa
Saàu daøi ngaøy ngaén, ñoâng ñaø sang xuaân.
Neáu caùc caâu luïc mieâu taû böùc tranh thieân nhieân thì caùc caâu baùt laø böùc tranh con ngöôøi Vieät Baéc.
Con ngöôøi Vieät Baéc laø linh hoàn cuûa böùc tranh thô, laø trung taâm cuûa coõi nhôù:
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng.
Ngheä thuaät quan saùt vaø mieâu taû cuûa nhaø thô raát tinh teá, saéc saûo, mang maøu saéc “raát Vieät Baéc”.
Caùc luoàn saùng cuûa naéng boãng choùi leân bôûi söï phaûn quang cuûa löôõi dao treân thaét löng ngöôøi lao ñoäng
taïo neân hình aûnh laáp laùnh “naéng aùnh”. Nhöng caùi theá ñöùng cao vôøi vôïi, maïnh meõ, töï tin cuûa ngöôøi
laøm chuû thieân nhieân laïi caøng ñeïp hôn.
ÔÛ caâu baùt noái tieáp, nhaø thô nhôù veà coâ gaùi laøm ngheà thuû coâng myõ ngheä:
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
“Chuoát” laø laøm cho thaät nhaün baèng caùch ñöa nheï moät löôõi dao saéc nhieàu laàn saùt beà maët. “Töøng”
laø moãi caùi moät, rieâng leû. Caùch phoái hôïp hai töø “chuoát” vaø “töøng” voâ cuøng aên yù, ñieâu luyeän, laøm taêng
söùc gôïi taû ñöùc tính tæ mæ, caån thaän, chòu thöông chòu khoù cuûa ngöôøi con gaùi thaïo ngheà ñan noùn.
Nhöõng chieác noùn xinh xaén, deã thöông ñöôïc ñan töø vaät lieäu “sôïi giang” nhö moùn quaø cuûa ñoàng baøo
Vieät Baéc göûi taëng ngöôøi mieàn xuoâi. Ôi! Tình töù laøm sao! Bôûi vaäy, moät traùi tim nhaïy caûm nhö Toá
Höõu khoâng nhôù nhung, khoâng luyeán löu laøm sao ñöôïc!
Vì “Nhôù ngöôøi ñan noùn” neân nhaø thô khoâng theå khoâng:
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình.
Ngheä thuaät gieo vaàn löng “gaùi” – “haùi” vaø ñieäp phuï aâm ñaàu “m”: “maêng” – “moät” – “mình” laøm
taêng tính nhaïc cho lôøi thô. Coâ gaùi Vieät Baéc “haùi maêng moät mình” nhöng khoâng caûm thaáy coâ ñôn,
troáng vaéng vì coâ vöøa haêng say lao ñoäng vöøa laéng ñoïng taâm hoàn mình ñeå thöôûng thöùc khuùc nhaïc
röøng trong treûo. Maët khaùc, söï hieän dieän cuûa coâ laøm taêng theâm neùt duyeân daùng, meàm maïi vaø söï treû
trung cuûa böùc tranh muøa haï.
ÔÛ caâu baùt cuoái cuøng cuûa trích ñoaïn, tieáng haùt ai boãng voïng veà töø hai ñaàu noãi nhôù:
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung
Lôøi thô coâ ñoïng, suùc tích ñoàng thôøi laø lôøi ngôïi ca veû ñeïp taâm hoàn con ngöôøi Vieät Baéc. Nhöõng con
ngöôøi raát thaät thaø, chaát phaùt, nhaân haäu, thuûy chung, trung thaønh tuyeät ñoái vôùi Ñaûng, Caùch maïng
vaø Baùc Hoà vó ñaïi. Hoï ñaõ caàn cuø, kieân nhaãn, taàn taûo ngöôïc xuoâi ñeå nuoâi naáng, ñuøm boïc, cöu mang
che chôû boä ñoäi, goùp coâng söùc to lôùn trong thaéng lôïi cuûa söï nghieäp caùch maïng giaûi phoùng daân toäc.
Coù theå noùi raèng, söï xuaát hieän cuûa con ngöôøi, ñaëc bieät laø boùng daùng cuûa caùc sôn nöõ Vieät Baéc ñaõ
laøm giaûm ñi caùi veû hoang sô, hiu haét cuûa nuùi röøng. Nuùi röøng trôû thaønh moät ngöôøi baïn gaàn guõi thaém
thieát voâ haïn vôùi con ngöôøi. Caâu thô “Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung” nhö lôøi ñoàng voïng trong

19
taâm hoàn cuûa ñoâi löùa yeâu nhau, duø khi ôû gaàn nhau hay xa nhau ñeàu höôùng veà nhau, ñeàu coù sôïi nhôù,
sôïi thöông xuyeân suoát, buoäc chaët.
Xeùt cho cuøng, ôû böùc tranh thô keùp: “hoa” vaø “ngöôøi” treân ñaây, chuùng ta thaáy thieân nhieân ñeïp, con
ngöôøi caøng ñeïp. Nhöõng coâ gaùi nhö nhöõng boâng hoa xinh xaén cuûa nuùi röøng, aån hieän giöõa coû, caây, hoa,
laù cuûa Vieät Baéc. Vaäy neân, thieân nhieân vaø con ngöôøi hoøa quyeän, quaán quyùt beân nhau vaø ñieåm toâ cho
nhau.
Ñaëc bieät, Toá Höõu ñaõ phoái hôïp nhieàu bieän phaùp ngheä thuaät ñeå naâng cao tính daân toäc cho ñoaïn
thô, baøi thô. Ngheä thuaät ñieäp caáu truùc cuù phaùp vaø ñoåi traät töï cuù phaùp ñaõ laøm taêng tính caân xöùng,
nhòp nhaøng cuûa böùc tranh thô keùp. Nhòp thô luïc baùt meàm maïi, uyeån chuyeån, caâu noï goïi caâu kia nhö
moät tieáng goïi hoaøi nieäm ngoït ngaøo, baâng khuaâng. Âm ñieäu thô khi boång, khi traàm, khi du döông, khi
reùo raét, khi ngaân nga nhö moät khuùc haùt ru kyû nieäm, ñöa ñoäc giaû vaøo theá giôùi taâm tình da dieát, ñong
ñaày aân nghóa. Ñieäp töø “nhôù” ñöôïc laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn ôû ñoaïn thô, keát hôïp vôùi ngheä thuaät taêng
tieán coù taùc duïng nhaán maïnh noãi nhôù coàn caøo, chaùy boûng vaø taám loøng vaán vöông cuûa nhaø thô ñoái vôùi
queâ höông caùch maïng. Tuyeät dieäu hôn coøn ôû caùch xöng hoâ “mình” – “ta” thaém thieát nhö ñoâi löùa ñang
yeâu, raát gaàn vôùi ñieäu haùt giao duyeân trong kho taøng daân ca – ca dao Vieät Nam. Ngoaøi ra, söï keát hôïp
haøi hoøa giöõa ngheä thuaät thi ca vôùi caùc loaïi hình ngheä thuaät hoäi hoïa, aâm nhaïc, ñieän aûnh ñaõ chöùng
toû Toá Höõu laø moät ngöôøi ngheä só taøi hoa, yeâu caûnh, yeâu ngöôøi, yeâu queâ höông, ñaát nöôùc saâu naëng. Vaû
laïi, veû ñeïp moäc maïc, dung dò vaø böøng böøng söùc soáng cuûa Vieät Baéc ñaõ môû ra caùi nhìn môùi meû veà Vieät
Baéc: chieán khu caùch maïng khoâng phaûi laø nôi röøng saâu nöôùc ñoäc aâm u, hieåm trôû.
Toùm laïi, trích ñoaïn treân thuoäc nhöõng doøng thô ñaëc saéc nhaát, taøi hoa nhaát, chaát chöùa veû myõ hoïc
saâu saéc nhaát trong baøi thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu, laø ñoaïn thô “coù theå saùnh vôùi baát kyø ñoaïn thô mieâu
taû thieân nhieân naøo trong vaên hoïc coå ñieån” (Hoaøi Thanh). Vì leõ ñoù, baøi thô Vieät Baéc vaø taäp thô cuøng
teân cuûa nhaø thô xöùng ñaùng laø moät vieân ngoïc saùng long lanh trong kho taøng vaên hoïc Vieät Nam hieän
ñaïi.

Ñeà: Phaân tích ñoaïn thô sau ñaây trích trong baøi thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.

BAØI LAØM
Thaùng 10 naêm 1954 laø thôøi ñieåm nhaø thô Toá Höõu hoaøn thaønh taùc phaåm Vieät Baéc, baøi thô hay
nhaát cuûa oâng trong giai ñoaïn naøy maø cuõng laø moät trong nhöõng baøi thô tieâu bieåu nhaát cho thô ca
khaùng chieán (1946-1954). Luùc naøy, caùc cô quan trung öông cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ñang rôøi Vieät
Baéc, chuyeån veà Haø Noäi khi mieàn Baéc nöôùc ta ñöôïc giaûi phoùng sau Hieäp ñònh Giô-ne-vô 1954. Nieàm
löu luyeán khoâng nôû rôøi nhau giöõa nhaân daân Vieät Baéc vaø nhöõng ngöôøi caùn boä caùch maïng laø nguoàn
thi höùng ñeå nhaø thô saùng taùc neân baøi thô ñaëc saéc naøy.
Treân ñaây laø moät trong nhöõng ñoaïn thô ñaëc saéc tieâu bieåu nhaát cuûa baøi thô Vieät Baéc, khaéc hoïa
sinh ñoäng hình aûnh “hoa cuøng ngöôøi” Vieät Baéc:
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Ñoaïn thô vôùi naêm caâu luïc baùt ñaèm thaém ngoït ngaøo ñaõ khaéc laïi nhöõng kyû nieäm thaân thieát, töôi
ñeïp. Khoâng deã gì queân ñöôïc veà caûnh vaø ngöôøi , noùi moät caùch khaùc, veà thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät

20
Baéc daøo leân trong noãi nhôù saâu laéng cuûa ngöôøi caùn boä caùch maïng ñaõ veà xuoâi. Ñaây cuõng chính laø taâm
söï cuûa nhaø thô luùc baáy giôø. Trong khuùc taâm tình naøy chöõ nhôù ñeán naêm laàn ñöôïc laëp laïi nhö moät
luyeán laùy tha thieát boài hoài theå hieän moät tình caûm saâu naëng thuûy chung giöõa keû ôû vaø ngöôøi veà, giöõa
mình vaø ta, noùi roõ hôn laø giöõa ngöôøi daân Vieät Baéc vaø ngöôøi caùn boä khaùng chieán veà xuoâi:
Ta veà mình coù nhôù ta
Ta veà ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi.
… Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang
… Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
… Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Môû ñaàu laø moät caâu thô mang yù nghóa khaùi quaùt, giôùi thieäu chung veà caûm xuùc chuû yeáu cho caû ñoaïn
thô:
Ta veà mình coù nhôù ta
Ta veà ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Mình coù nhôù ta laø lôøi hoûi cuûa nhaø thô hay cuûa ngöôøi caùn boä khaùng chieán mieàn xuoâi hoûi ngöôøi yeâu
cuõng laø ngöôøi ôû laïi (ngöôøi daân Vieät Baéc). Caùch duøng ñaïi töø xöng hoâ “ta” vaø “mình” ôû ñaây noàng thaém
chaát ca dao tröõ tình truyeàn thoáng. Laïi nöûa, keát caáu cuûa ñoaïn naøy, noùi rieâng, cuûa caû baøi thô noùi chung
laø keát caáu theo loái ñoái ñaùp moät hình thöùc dieãn ñaït thöôøng thaáy trong daân ca ca dao ngaøy xöa. Coù
ñieàu noäi dung lôøi loái ñaùp khoâng thu heïp trong tình duyeân ñoâi löùa maø môû roäng ñeán tình nghóa caùch
maïng son saét, thuûy chung, roäng lôùn vaø cao caû ñeán khoân cuøng.
Lôøi hoûi trong caâu thô ñaàu chaúng qua chæ laø caùi côù ñeå boäc loä tình caûm löu luyeán khoâng rôøi cuûa
ngöôøi caùn boä khaùng chieán: duø coù ra veà, nhöng anh vaãn coøn nhôù laém: “Ta veà ta nhôù nhöõng hoa cuøng
ngöôøi”. Nhö vaäy, noãi nhôù cuûa anh höôùng tôùi thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät Baéc (nhöõng hoa cuøng
ngöôøi). Ñaây laø hai yeáu toá khoâng theå taùch rôøi nhau ñöôïc trong aán töôïng vaø kyû nieäm cuûa anh veà mieàn
ñaát son saét thuûy chung naøy. Thaät vaäy, trong boán caâu thô coøn laïi, caâu naøo cuõng coù hình aûnh cuûa thieân
nhieân Vieät Baéc, caâu naøo cuõng coù hình aûnh con ngöôøi Vieät Baéc. Caû boán caâu thô ñeàu traøn ngaäp aùnh
saùng, maøu saéc vaø nhöõng ñöôøng neùt ñaëc taû.
Ñuùng nhö nhaän xeùt cuûa Hoaøi Thanh, nhaø pheâ bình vaên hoïc noåi tieáng: “Nhöõng caâu thô cuûa Toá
Höõu vieát veà thieân nhieân trong Vieät Baéc coù theå so saùnh vôùi baát kyø ñoaïn thô mieâu taû thieân nhieân naøo
trong vaên hoïc coå ñieån”. Thaät vaäy hình aûnh thieân nhieân trong ñoaïn thô naøy cuûa oâng thaät ña daïng vaø
ñoäc ñaùo. Ñoù laø phong caûnh nuùi röøng qua boán muøa. Boán caâu thô ôû ñaây laø boán böùc tranh töôi ñeïp trong
saùng, thô moäng vaø ñaày söùc soáng ñeán laï thöôøng. Moãi böùc tranh laø moät phaùc hoïa mang moät veû ñeïp
rieâng cuûa moät muøa trong naêm. Taát caû khoâng khoûi gôïi ta nhôù ñeán böùc tranh töù bình baát huû cuûa thi
haøo Nguyeãn Du ngaøy xöa:
Sen taøn cuùc laïi nôû hoa
Saàu daøi ngaøy ngaén, ñoâng ñaø sang xuaân.
Tröôùc maét Toá Höõu, caûnh röøng Vieät Baéc luùc ñoâng ñeán:
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Laø moät böùc tranh hoang sô vaø traùng leä vôùi moät muøa xanh baït ngaøn ñöôïc thaép saùng leân bôûi “ñoû
töôi hoa chuoái”.
Tieáp ñoù, muøa xuaân laïi veà:
“Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng” moät veû ñeïp trong traéng, môùi meû, tinh khieát ñaày thô moäng, moät
söùc soáng baát chôït buøng leân laøm ñoåi thay maøu saéc vaø caûnh quan cuûa thieân nhieân Vieät Baéc.
Vaø ñeán muøa heø:
“Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng”
Ngöôøi ñoïc ngôõ nhö nhìn thaáy ñöôïc tröôùc maét mình, nhöõng röøng phaùch ñang ngaû daàn sang muøa
vaøng röïc trong aâm thanh oàn aõ ñeâm ngaøy cuûa tieáng ve keâu roän röïc. Chöõ ñoå trong caâu thô treân gôïi ta
lieân töôûng ñeán caâu thô Xuaân Dieäu ngaøy naøo trong baøi Thô duyeân noåi tieáng.
“Ñoå trôøi xanh ngoïc qua muoân laù
Thu ñeán nôi nôi ñoäng tieáng huyeàn”.
Giaây phuùt ñoù, loøng ta boãng nhôù ñeán muøa thu chieán khu:
“Röøng thu traêng roïi hoøa bình”
Coøn chi ñeïp hôn khung caûnh röøng caây, nuùi ñaù. Khe suoái traûi mình trong nhöõng ñeâm traêng thanh
bình, yeân aû:
“Tieáng haùt trong nhö tieáng suoái xa

21
 Trang loàng coå thuï boùng loàng hoa
(Caûnh khuya – Hoà Chí Minh)
nhö coù laàn Baùc Hoà ñaõ dieãn taû.
Böùc tranh thieân nhieân trong thô Toá Höõu nhö vaäy ñuùng laø thaät töôi saùng, röïc rôõ vaø neân thô gôïi
leân ñöôïc trong loøng ngöôøi ñoïc nhöõng rung ñoäng saâu xa khoân taû.
Linh hoàn cuûa böùc tranh aáy laø con ngöôøi. Thieân nhieân Vieät Baéc thaät ñeïp trong söï gaén boù maät
thieát vôùi con ngöôøi. Nhôø boùng daùng cuûa con ngöôøi maø thieân nhieân Vieät Baéc tuy mang neùt hoang sô,
nhöng khoâng laëng thaàm, buoàn teû chuùt naøo, traùi laïi, coøn traøn ñaày söùc soáng, moät söùc soáng maõnh lieät
cuûa moät ñaát nöôùc ñang khaùng chieán toaøn dieän, toaøn daân. Trong noãi nhôù daøo daït cuûa ngöôøi ra ñi, con
ngöôøi vaø thieân nhieân Vieät Baéc ñaõ hoøa quyeän vaøo nhau. Caû hai ñeàu raát ñeïp vaø höõu tình:
“Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình”…
Toá Höõu ñaõ kheùo ñöa vaøo böùc tranh thieân nhieân Vieät Baéc nhöõng con ngöôøi lao ñoäng bình dò maø
ñaùng yeâu giöõa khung caûnh “röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi” ñaõ noåi baät leân hình aûnh ngöôøi lao ñoäng
mieàn sôn cöôùc: “Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng”. Nhaø thô coù oùc quan saùt thaät tinh teá môùi thaáy
ngöôøi ñi röøng naøo cuõng coù moät con dao traàn giaét löng laáp laùnh aùnh maët trôøi.
Trong khung caûnh cuûa röøng mô môû traéng moät maøu tinh khieát ñaàu xuaân, noái lieàn maïch thô laø
hình aûnh moät coâ gaùi lao ñoäng Vieät Baéc thanh maûnh, dòu daøng:
“Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang”.
Tieáp ñoù, trong aâm thanh roän raõ cuûa tieáng ve muøa heø, nhaø thô baát chôït baét gaëp boùng daùng moät
coâ gaùi “haùi maêng moät mình” giöõa röøng phaùch ñoå vaøng laøm neân moät khung caûnh höõu tình khoù queân.
Nhöng phaûi noùi gaây aán töôïng hôn caû laø tieáng haùt aân tình thuûy chung trong caûnh thu Vieät Baéc vôùi
baàu trôøi thu cao roäng vaø maûnh traêng thu thanh bình:
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung
Nhö vaäy, trong trí nhôù cuûa keû ra ñi, phong caûnh Vieät Baéc traøn ngaäp aùnh saùng ñaày maøu saéc töôi
ñeïp laø caùi neàn ñeå laøm noåi baät leân hình aûnh ngöôøi Vieät Baéc gioûi giaén vaø son saét thuûy chung.
Toùm laïi, ñaây laø moät ñoaïn thô saâu saéc cuûa Vieät Baéc moät baøi thô noåi tieáng cuûa nhaø thô Toá Höõu bao
truøm leân ñoaïn thô luïc baùt baâng khuaâng tha thieát naøy laø tình caûm nhôù thöông saâu naëng cuûa ngöôøi
caùn boä khaùng chieán khi rôøi nôi ñaây ñeå trôû veà thuû ñoâ Haø Noäi. Ngöôøi ñoïc thaät baát ngôø thích thuù tröôùc
loái caáu töù ñoái ñaùp ñaäm ñaø tính daân toäc, tính daân gian nhuaàn nhuyeãn ngoït ngaøo. Caùi ñaëc saéc laø ôû ñaây
caùc töø “ta”, “mình” truyeàn thoáng ñöôïc nhaø thô duøng vôùi yù nghóa môùi. Caùc töø naøy voán raát rieâng nhöng
laïi ñöôïc duøng vôùi nghóa chung taïo ñöôïc moät söùc rung ñoäng kyø laï nôi taâm hoàn ngöôøi ñoïc coù theå noùi
ñaây laø moät ñoaïn thô eâm dòu ñuû söùc ngaân vang ñöa ñöôïc chuùng ta vaøo moät theá giôùi cuûa hoaøi nieäm,
cuûa kyû nieäm ngoït ngaøo saâu laéng vôùi caûnh, vôùi ngöôøi gaây moät aán töôïng saâu ñaäm khoù theå môø phai veà
tình caûm son saét thuûy chung ñoái vôùi caùch maïng.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi,
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng,
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.

22
 BAØI LAØM
Mình veà mình coù nhôù ta…
Vieät Baéc traøn ñaày noãi nhôù cuûa ngöôøi khaùng chieán veà xuoâi vôùi queâ höông caùch maïng trong möôøi
laêm naêm “thieát tha maën noàng” tình nghóa. Bieát bao nhieâu chöõ “nhôù” vang leân trong baøi thô cuøng
vôùi bao nhieâu noãi nhôù cuûa ngöôøi ra ñi vôùi ngöôøi ôû laïi. Nhôù chieán khu, nhôù “maùi ñình Hoàng Thaùi caây
ña Taân Traøo”, nhôù nhöõng ñeâm “quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng”, nhôù “ngoïn côø ñoû thaém gioù loàng cöûa
hang”, vaø caû “nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu”… Giöõa raát nhieàu noãi nhôù aáy, hieän leân moät noãi nhôù vöøa ñaèm
thaém thieát tha laïi vöøa baâng khuaâng man maùc:
Ta veà, mình coù nhôù ta
…………………………………
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung
Möôøi caâu thô treân laø ñoaïn thô thöù naêm cuûa baøi thô “Vieät Baéc”, töï noù ñaõ coù tính hoaøn chænh. Ñoù
laø böùc tranh toaøn caûnh vaø tieâu bieåu cuûa Vieät Baéc qua boán muøa trong naêm. Böùc tranh aáy hieän leân
thaät sinh ñoäng trong aâm ñieäu nhòp nhaøng, tha thieát yeâu thöông. Böùc tranh aáy hieän leân thaät sinh
ñoäng trong aâm ñieäu nhòp nhaøng, tha thieát yeâu thöông. Böùc tranh aáy röïc rôõ, töôi taén nhöng cuõng
baâng khuaâng, man maùc vì noù ñöôïc loïc qua noãi nhôù cuûa ngöôøi veà xuoâi. Noãi nhôù ñöôïc boäc loä tha thieát
trong buoåi chia tay:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Hai laàn “ta veà” laùy laïi ôû ñaàu caâu – cuøng moät thôøi ñieåm chia tay, nhöng caâu treân laø hoûi ngöôøi, caâu
döôùi laø giaõi baøy loøng mình. Caùi gioïng thô taâm tình cuûa Toá Höõu ôû ñaây thaät ngoït ngaøo deã thöông.
Cuoäc chia tay giöõa ngöôøi khaùng chieán vaø ngöôøi Vieät Baéc, giöõa mieàn ngöôïc vôùi mieàn xuoâi ñaõ trôû
thaønh moät cuoäc “giaõ baïn” ñoâi löùa (ta - mình). Noãi nhôù veà nhöõng ngaøy gian naên gaén boù vôùi caûnh vaø
ngöôøi Vieät Baéc cöù hieän daàn trong taâm trí ngöôøi ñi. Caûnh vaät, con ngöôøi Vieät Baéc, caùi gì cuõng ñaù ng
yeâu, ñaùng nhôù. Nhôù tröôùc nhaát laø hoa cuøng ngöôøi. Hoa vaø ngöôøi hoøa quyeän trong noãi nhôù. Nhôù hoa
laø nhôù tôùi caùi ñeïp cuûa thieân nhieân Vieät Baéc, maø caùi ñeïp cuûa Vieät Baéc khoâng theå taùch rôøi vôùi caùi ñeïp
cuûa thieân nhieân Vieät Baéc, maø caùi ñeïp cuûa Vieät Baéc khoâng theå taùch rôøi vôùi caùi ñeïp cuûa nhöõng con
ngöôøi Vieät Baéc ñaõ töøng cöu mang, gaén boù vôùi ngöôøi ñi, vôùi caùch maïng. Veû ñeïp cuûa böùc tranh Vieät
Baéc, tröôùc tieân, laø veû ñeïp cuûa söï gaén boù giöõa thieân nhieân vaø con ngöôøi.
Böùc tranh ñoù ñöôïc dieãn taû baèng nhöõng caâu thô eâm aû, nheï nhaøng. Coù maøu saéc töôi taén röïc rôõ, coù
aùnh saùng lung linh chan hoøa, coù aâm thanh vui töôi ñaàm aám. Caûnh vaø ngöôøi hoøa quyeän vaøo nhau:
boán caëp luïc baùt taû boán muøa, thì caâu treân nhôù caûnh, caâu döôùi nhôù ngöôøi. Maø caûnh naøo, ngöôøi naøo
ñöôïc nhaéc tôùi cuõng ñeàu coù caùi rieâng ñeå nhôù. Taát caû ñaõ hieän leân tröôùc maét ta moät böùc tranh Vieät Baéc
tuyeät dieäu, neân thô qua neùt buùt chaám phaù taøi tình cuûa taùc giaû.
Moãi muøa ñöôïc nhaø thô nhôù laïi baèng moät tieâu bieåu nhaát, vôùi caùch dieãn taû tinh teá gôïi caûm. Nhôù
muøa ñoâng Vieät Baéc laø nhôù tôùi “röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi”. Giöõa caùi baït ngaøn cuûa maøu xanh, hieån
hieän moät maøu saéc aám noùng (töôi ñoû), böùc tranh muøa ñoâng cuûa Vieät Baéc ñaâu coøn caùi laïnh leõo, hoang
vu nöõa. Xuaân sang saéc maøu laïi ñoåi khaùc, traøn ngaäp sinh soâi moät maøu traéng tinh khieát, thô moäng:
“Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng”. Caûnh naøy coù gì ñoù gioáng nhö caûnh Baùc veà nöôùc naêm 1941.
OÂi saùng xuaân nay, Xuaân 41
Traéng röøng bieân giôùi nôû hoa mô
Baùc veà… Im laëng. Con chim hoùt
Thaùnh thoùt bôø lau, vui ngaån ngô…
(Toá Höõu – Theo chaân Baùc)
Boán caëp luïc baùt sau Toá Höõu duøng ñeå taû caûnh heø ñeán vaø caûnh muøa thu. Neáu nhö saéc maøu chuû ñaïo
cuûa caûnh ñoâng laø maøu xanh ñieåm vaøo ñoù coù saéc hoa töôi ñoû, cuûa caûnh xuaân laø maøu traéng hoa mô, thì
cuûa muøa heø laø maøu vaøng töôi ñeïp cuûa röøng phaùch: Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng. Ñaây laø moät caâu thô
vaøo loaïi hay nhaát cuûa baøi thô “Vieät Baéc”. Caâu thô saùu chöõ maø thaáy ñöôïc söï chuyeån ñoåi cuûa thôøi gian,
söï bieán ñoåi cuûa caûnh saéc thieân nhieân. Caâu thô aáy ran leân moät tieáng ve keâu khoâng döùt trong maøu
vaøng choùi chang cuûa röøng phaùch döôùi naéng haï. Cuoái cuøng, caûnh thu hieän ra vôùi maøu saéc dòu hieàn
cuûa aùnh traêng, maøu cuûa mô öôùc veà cuoäc soáng hoøa bình giöõa nhöõng ngaøy gian khoå. Caûnh naøo cuõng
ñeïp, muøa naøo cuõng ñaùng yeâu, vaø moãi muøa laø moät böùc tranh neân thô, kì thuù.
Böùc tranh boán muøa aáy coøn aùnh leân veû ñeïp ñaèm thaém cuûa con ngöôøi Vieät Baéc. Caûnh laøm neàn cho
ngöôøi vaø ngöôøi gaén vôùi caûnh, chuùng quyeän hoøa vaøo nhau vaø toâ ñieåm cho nhau. Döôøng nhö nhöõng

23
caûnh aáy phaûi coù nhöõng con ngöôøi naøy, vaø nhaø thô ñaõ ñöa vaøo böùc tranh Vieät Baéc nhöõng con ngöôøi
thaät bình dò ñaùng yeâu; hình aûnh ngöôøi leân nuùi vôùi löôõi dao laáp laùnh aùnh naéng caïnh söôøn, baøn tay
“chuoát töøng sôïi giang” cuûa ngöôøi ñan noùn, vaø “coâ em gaùi haùi maêng moät mình” giöõa khuùc nhaïc ve ran
vaø saéc vaøng röøng phaùch. Caû “tieáng haùt aân tình” nöõa cuõng laøm cho röøng thu eâm dòu vaø aùnh traêng
hoøa bình toûa saùng lung linh.
Khoâng hieåu Vieät Baéc saâu saéc, khoâng yeâu Vieät Baéc noàng naøn vaø nhôù Vieät Baéc tha thieát, thì khoâng
theå döïng leân böùc tranh queâ höông caùch maïng ñeïp tuyeät dieäu vaø aám tình ngöôøi ñeán theá. Nhöng ñeå
coù böùc tranh naøy, coøn coù quan ñieåm ñuùng ñaén vaø caùch nhìn tieán boä cuûa nhaø thô caùch maïng. Khaùc
vôùi nhöõng caùch nhìn sai leäch trong vaên hoïc tröôùc ñaây veà mieàn nuùi vaø con ngöôøi mieàn nuùi (laø nôi
“ma thieâng nöôùc ñoäc” vôùi nhöõng con ngöôøi döõ tôïn, keùm vaên minh…), Toá Höõu ñaõ coù moät caùch nhìn
ñaày thoâng caûm, thöông yeâu vaø öu aùi vôùi queâ höông caùch maïng. Böùc tranh thô naøy chính laø baét nguoàn
töø söï gaén boù thuûy chung, töø loøng nhôù thöông saâu naëng cuûa nhaø thô ñoái vôùi caûnh vaø ngöôøi Vieät Baéc.
Tình caûm nhôù thöông tha thieát aáy laø aâm höôûng bao truøm caû ñoaïn thô – vaø nhaïc ñieäu dòu daøng
traàm boång cuûa theå thô luïc baùt laøm cho aâm höôûng ñoù baâng khuaâng, tha thieát. Keát caáu cuûa baøi thô
Vieät Baéc laø keát caâu ñoái ñaùp, coù ta vaø mình, coù ngöôøi ñi, keû ôû, nhöng thöïc ra ñoù chæ laø söï phaân thaân
cuûa moät chuû theå tröõ tình. Ñoaïn thô treân laø lôøi ñaùp, lôøi giaõi baøy cuûa ngöôøi ñi; nhöng khoâng haún laø
theá. Nhôù caûnh, nhôù ngöôøi, nhôù ñeán töøng chi tieát soáng ñoäng nhö vaäy laø noãi nhôù chung cuûa nhöõng
ngöôøi ñaõ cuøng gaén boù vôùi nhau, ñoàng cam coäng khoå trong “möôøi laêm naêm thieát tha aân tình”. Khoâng
phaûi ngaãu nhieân maø Toá Höõu kheùp laïi ñoaïn thô baèng “… tieáng haùt aân tình thuûy chung”.
Tieáng haùt aân tình aáy vaán vöông trong ngöôøi ñi keû ôû, vaán vöông trong taâm hoàn ngöôøi ñoïc…

Ñeà: Anh (Chò) haõy phaân tích ñoaïn thô sau, trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng.
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.

BAØI LAØM
BOÄ TÖÙ BÌNH DEÄT BAÈNG AÙNH SAÙNG CUÛA HOAØI NIEÄM
Vieät Baéc laø moät trong nhöõng baøi thô hay nhaát cuûa Toá Höõu. Lôøi thô nhö khuùc haùt aân tình tha
thieát veà Vieät Baéc, queâ höông cuûa caùch maïng Vieät Nam trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp. ÔÛ
ñoù, beân caïnh nhöõng böùc tranh huøng traùng, ñaäm chaát söû thi veà cuoäc soáng khaùng chieán cuûa daân toäc
moät thôøi, coøn coù nhöõng böùc tranh veà cuoäc soáng ñôøi thöôøng gaàn guõi, thaân thieát ñöôïc bao boïc bôûi thieân
nhieân voâ cuøng töôi ñeïp:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng.
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Ñaây laø böùc tranh ñöôïc deät baèng ngoân töø ngheä thuaät toaøn bích, coù söï hoøa quyeän giöõa caûnh vaø
ngöôøi, giöõa cuoäc ñôøi thöïc vôùi taám loøng cuûa nhaø thô caùch maïng.

24
 Möôøi caâu thô treân naèm trong tröôøng ñoaïn goàm 62 caâu thô dieãn taû taâm tình cuûa ngöôøi caùn boä saép
söûa rôøi Vieät Baéc, nôi mình ñaõ 15 naêm gaén boù vôùi bao tình caûm maùu thòt. Ñoaïn thô môû ñaàu baèng
moät caâu hoûi:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Nhöng thöïc ra, hoûi chæ ñeå maø hoûi, hoûi ñeå taïo theâm caùi côù ñaëng giaõi baøy noãi loøng cuûa mình:
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Caâu thô coù nhòp ñieäu eâm aùi nhôø nhöõng ñieäp töø vaø caùc thanh baèng (6/8) nhö moät lôøi ru, moät caâu
haùt khoâng chæ dieãn taû taâm traïng tha thieát cuûa nhaân vaät tröõ tình. Ñaây coøn laø lôøi ngôïi ca veà thieân
nhieân vaø con ngöôøi Vieät Baéc. Trong ngoân ngöõ Vieät, Hoa coøn coù yù nghóa bieåu tröng veà thieân nhieân,
veà nhöõng gì töôi ñeïp. Ñaët hoa beân caïnh ngöôøi laø söï toân vinh veà thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät Baéc.
Vaû laïi, hoa vaø ngöôøi hoøa quyeän, gaén boù vôùi nhau. Noùi tôùi thieân nhieân khoâng theå khoâng noùi ñeán
con ngöôøi vaø ngöôïc laïi, nhöõng con ngöôøi aáy ñaõ ôû trong moät thieân nhieân ñeïp, gaàn guõi.
Boán caâu thô luïc baùt coøn laïi laø moät böùc tranh lieân hoaøn veà con ngöôøi vaø thieân nhieân Vieät Baéc.
Nhieàu ngöôøi goïi ñaây laø boä töù bình (xuaân, haï, thu, ñoâng). Nhaø thô keát thuùc baèng ngheä thuaät hoäi hoïa
coå truyeàn cuûa daân toäc trong khi mieâu taû thieân nhieân. Moãi moät caâu thô khaéc hoïa moät böùc tranh cuï
theå nhöng cuõng coù theå gheùp laïi thaønh moät boä lieân hoaøn:
Böùc tranh thöù nhaát:
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng
Caâu thô môû ra moät khoâng gian roäng lôùn. Treân caùi neàn xanh baït ngaøn cuûa röøng, noåi baät leân hình
aûnh nhöõng boâng hoa chuoái ñoû töôi. Ngheä thuaät ñieåm xuyeát trong thô coå (Coû non xanh rôïn chaân trôøi
– Caønh leâ traéng ñieåm moät vaøi boâng hoa; Nguyeãn Du) toû ra raát höõu hieäu . Giöõa baït ngaøn xanh cuûa
nuùi röøng Vieät Baéc, maøu ñoû cuûa hoa chuoái boãng gôïi leân söï aám aùp, coù söùc lan toûa. Vì theá, thieân nhieân
huøng vó aáy khoâng xa laï; traùi laïi, gaàn guõi, thaân thieát vôùi con ngöôøi:
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng
Cuõng laø moät caùch ñieåm xuyeát nhöng hình aûnh ñieåm noåi roõ hôn caûnh. Hôn nöûa, caùch ñieåm xuyeát
aáy raát ñoäc ñaùo: caøng choïn ñieåm nhoû nhaát thì söùc gôïi caøng lôùn hôn. Vì theá, caâu thô coù söï nhaáp nhaùy
(naéng aùnh) cuûa hình aûnh vaø caûnh vaät voán tónh laëng, thaäm chí tòch mòch, boãng coù söùc soáng, söï chuyeån
ñoäng.
Thô ca laø moät ngheä thuaät cuûa thôøi gian. Vôùi nhöõng ngheä só taøi hoa ñoù, vieäc taïo döïng neân nhöõng
lôùp thôøi gian choàng laáp vaø khoâng gian khoâng baát ñoäng, baát bieán maø mang söùc soáng nhôø söï taùi sinh
cuûa nhöõng lôùn ngoân töø. Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi, Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng laø moät
caâu thô nhö theá.
Böùc tranh thöù hai:
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang
Khaùc böùc tranh thöù nhaát, böùc tranh thô thöù hai môû ñaàu coù söï ñònh vò veà thôøi gian (Ngaøy xuaân).
Nhöng töï thaân thôøi gian aáy cuõng ñaõ môû ra khoâng gian:
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Caùch ñieäp aâm (mô/nôû; traéng/röøng) cuøng vôùi hình aûnh cuûa hoa mô (maøu traéng) taïo ra moät khoâng
gian vöøa roäng lôùn, vöøa coù söï roän raøng, naùo nöùc cuûa thieân nhieân. Neáu ôû böùc tranh thô thöù nhaát, ngheä
thuaät mieâu taû cuûa taùc giaû laø ñieåm xuyeát, tìm hình aûnh gôïi, saéc maøu saùng (hoa ñoû, naéng aùn h) ñeå dieãn
taû söï chuyeån ñoäng cuûa caûnh vaät thì ôû ñaây, nhaø thô laïi höôùng caùi nhìn vaøo söï bao quaùt ñieäp truøng ñeå
tìm caùi raïo röïc (tieàm aån) cuûa thieân nhieân.
Treân neàn khoâng gian roäng lôùn vaø naùo nöùc aáy, nhaø thô höôùng maét nhìn veà moät hoaït ñoäng coù veû
tæ mæ:
… Ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Nhieàu ngöôøi noùi caâu thô ca ngôïi “daùng ñieäu caàn maãn, caån troïng vaø taøi hoa” trong “coâng vieäc thaàm
laëng” cuûa ngöôøi Vieät Baéc (1). Coù ngöôøi noùi “döôùi aùnh saùng cuûa röøng mô muøa xuaân, hình aûnh coâ gaùi
Vieät Baéc hieän leân thanh maûnh, dòu daøng” (2). Caâu thô coù hình aûnh aáy. Con ngöôøi Vieät Baéc trong
hoaøi nieäm cuûa Toá Höõu laø nhö theá. Nhöng ñoù laø hình aûnh thöïc. Trong chuoãi hoaøi nieäm cuûa taùc giaû,
hình aûnh kia chæ laø moät ñieåm gôïi nhôù. Caâu thô gôïi leân caùch caûm, caùch nhìn cuûa taùc giaû hôn laø taû
thöïc. Ñoù laø hình aûnh ñaëc tröng cuûa sinh hoaït ñôøi thöôøng ôû Vieät Baéc. Vôùi nhieàu ngöôøi, noù coù theå nhoû

25
nhaët, khoâng ñaùng nhôù. Vôùi moät nhaø thô aân tình nhö Toá Höõu, ñoù laïi laø hình aûnh khaéc ghi trong taâm
khaûm.
Böùc tranh thöù ba:
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Caâu thô môû ñaàu baèng aâm thanh (ve keâu), nhöng cuõ ng laø caùch ñònh vò baèng thôøi gian (muøa heø).
Doøng thô vöøa coù aâm thanh roän raõ, vöøa coù maøu saéc ñaëc tröng cuûa röøng Vieät Baéc. AÂm thanh vaø maøu
saéc aáy taïo neân caûnh töng böøng cuûa thieân nhieân. Neáu noùi thieân nhieân cuõng coù ñôøi soáng rieâng cuûa noù
thì ñaây quaû thöïc laø ngaøy hoäi cuûa caûnh vaät. Vì vaäy, trong “ngaøy hoäi” aáy hình aûnh coâ em gaùi haùi maêng
moät mình khoâng leû loi maø goùp phaàn taïo neân böùc tranh thô hoaøn chænh:
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình.
Nhö ñaõ noùi, hoa vaø ngöôøi Vieät Baéc trong thô Toá Höõu hoøa quyeän, cuøng toân vinh laãn nhau. Trong
hoaøi nieäm naøy, taùc giaû duøng buùt löïc cuûa mình ñeå ca ngôïi, toân vinh söï haøi hoøa ñoù. Vaø chính söï haøi
hoøa ñoù ñaõ taïo neân chaát thô. Vì theá, khoâng neân suy dieãn, giaøu chaát töôïng tröng vôùi nhöõng neùt sinh
hoaït, lao ñoäng cuûa cuoäc soáng thöïc.
Böùc tranh thöù tö
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung
Caâu thô coù kieåu môû ñaàu baèng söï ñònh vò caû khoâng gian laãn thôøi gian (röøng thu). Ñeán ñaây, ta chuù
yù caùc kieåu ñònh vò ôû nhöõng caâu thô treân:
Röøng xanh:  khoâng gian
Ngaøy xuaân:  thôøi gian
Ve keâu:  aâm thanh (thôøi gian)
ÖÙng vôùi moãi caâu thô vaø caùch ñònh vò treân laø moät muøa cuûa thieân nhieân (muøa ñoâng, muøa xuaân, muøa
haï). Caâu thô naøy cuõng laø böùc tranh veà moät muøa cuûa thieân nhieân (muøa thu). Nhöng coù leõ vì ñoù laø böùc
tranh cuoái cuûa boä töù bình vaø laø tieáng haùt cuoái cuûa moät tröôøng ñoaïn hoaøi nieäm neân hình aûnh taát thaûy
ñeàu trôû neân töôïng tröng, aâm höôûng cuõng bao quaùt hôn:
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Khoâng gian meânh moâng naøo chaúng khaùc gì caûnh thu huyeàn aûo cuûa thô môùi:
Nai cao goùt laãn trong muø
Xuoáng röøng neûo thuoäc nhìn thu môùi veà
(Huy Caän)
Trôøi thu nhuoäm aùnh taø döông
Gioù thu trong quaûng canh tröôøng næ non
Traêng thu soi boùng coâ thoân,
Hoûi ngöôøi löõ thöù moäng hoàn veà ñaâu?
(Haèng Phöông)
Röøng thu Vieät Baéc trong thô Toá Höõu meânh moâng nhöng khoâng laïnh leõo. “Traêng roïi hoøa bình”
vöøa mang yù nghóa aùnh traêng cuûa cuoäc soáng an laønh, laïi vöøa mang yù nghóa cuoäc soáng coù söï soi roïi
aám aùp cuûa nieàm tin, töï do. Vaø, trong cuoäc soáng aám aùp aáy, coù bieát bao nghóa tình saâu naëng.
Thô Toá Höõu laø khuùc haùt cuûa töï do, cuûa aân tình caùch maïng. Baûn thaân cuoäc ñôøi aân tình aáy, ñoái vôùi
nhaø thô, luoân laø baøi ca saâu naëng. Vì theá, nhaø thô khoâng chæ caûm, nghó veà cuoäc ñôøi maø caát tieáng ca
ngôïi . Tieáng haùt aân tình thuûy chung trong baøi thô Vieät Baéc laø tieáng haùt nhö theá.
Boä töù bình baèng thô veà caûnh vaø ngöôøi Vieät Baéc ñöôïc deät döôùi aùnh saùng cuûa hoaøi nieäm da dieát.
Thoâng thöôøng, ngöôøi ta chæ nhôù nhöõng gì mang aán töôïng nhaát cuûa quaù khöù vaø thôøi gian caøng luøi xa
thì aán töôïng aáy caøng trôû neân töôi ñeïp, huyeàn aûo hôn. Haøng loaït ñieäp töø nhôù (5 töø) trong moät khoå
thô nhö laø söï noái daøi cuûa doøng hoaøi nieäm khoâng döùt.
Vieät Baéc laø baøi thô hay cuûa Toá Höõu. ÔÛ ñoù, nhaø thô theå hieän söï taøi hoa cuûa mình treân nhieàu
phöông dieän cuûa ngheä thuaät saùng taïo thi ca. Söï taøi hoa aáy ñöôïc daãn daét cuûa moät ñieäu taâm hoàn giaøu
tình nghóa cuûa nhaø thô. Ñoaïn thô treân laø moät trong nhöõng ñoaïn thô hay nhaát cuûa baøi thô Vieät Baéc
bôûi keát tinh moät ngheä thô ca vöøa giaøu tính daân toäc, vöøa mang tính hieän ñaïi trong moät ñieäu taâm hoàn
say ñaém.

26
 ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà, ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi,
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng,
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
Laø ngöôøi ai cuõng coù moät mieàn queâ ñeå nhôù, ñeå thöông. Coù nhöõng maûnh ñaát tuy khoâng phaûi nôi
choân nhau caét roán nhöng vaãn khoâng bao giôø phai môø trong taâm khaûm. Bôûi ñoù laø maùu thòt, laø nôi
ghi laïi kæ nieäm ñeïp nhaát cuûa moät ñôøi ngöôøi. Nhö Cheá Lan Vieân ñaõ töøng trieát lí: “Khi ta ôû chæ laø nôi
ñaát ôû – Khi ta ñi ñaát ñaõ hoùa taâm hoàn”.
Vieät Baéc – queâ höông cuûa khaùng chieán, caùch maïng trong nhöõng ngaøy ñaàu tieân cuûa neàn daân chuû
coäng hoøa ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa taám loøng gaén boù thuûy chung vôùi caùch maïng, daân toäc. Nhaø thô
Toá Höõu ñaõ ghi laïi moái tình saét son ñaäm ñaø “möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng” trong baøi thô
Vieät Baéc, baèng taát caû caûm xuùc noàng naøn cuûa moät hoàn thô ñaèm thaém thuûy chung.
Qua bao naêm thaéng, bieán ñoäng cuûa lòch söû, tieáng noùi thieát tha aáy vaãn rung caûm loøng ngöôøi, Vieät
Baéc cuûa ngaøy xöa vaãn nguyeân veïn trong loøng ngöôøi hoâm nay: “Ta veà… AÂn tình thuûy chung”. Tieáng
loøng aân tình thuûy chung ngaøy aáy phaûi chaêng ñaõ thaám saâu vaøo maïch aân tình chung thuûy cuûa thi ca
daân toäc, cho neân khoaûng caùch thôøi gian khoâng laøm nhaït nhoøa aán töôïng veà moät vuøng röøng nuùi chieán
khu xöa huøng vó neân thô?
II.- Thaân baøi.
1.- Caûm nhaän chung.
- Ñieàu laøm neân söùc soáng dieäu kyø cuûa baøi thô Vieät Baéc noùi chung vaø ñoaïn thô noùi rieâng laø gioïng
ñieäu thô ngoït ngaøo, daân daõ ñaäm saéc maøu ca dao. Maïch tình caûm nhö suoái ngaàm aån taøng trong taâm
hoàn ngöôøi Vieät. Ñoù cuõng laø ñaëc tröng cô baûn cuûa phong caùch thô Toá Höõu – luoân ñaäm ñaø tính daân
toäc.
- Taâm tình laïi gaén vôùi hình aûnh queâ höông – vôùi nhöõng neùt gôïi thöông gôïi nhôù – laø maïch taâm
linh chaûy suoát chieàu daøi lòch söû, chaïm vaøo sôïi daây tình caûm thieâng lieâng nhaát cuûa daân toäc Vieät Nam
“Anh ñi anh nhôù queâ nhaø…”.
- Caûm höùng chính trò xuyeân suoát moät ñôøi thô Toá Höõu. Vôùi taâm tình, leõ soáng cuûa nhaø thô, Vieät
Baéc laø keát tinh cuûa tình caûm rieâng – chung. Hoøa ñieäu töï nhieân cuûa hai luoàng tình caûm: daân toäc vaø
caùch maïng. Tieáng noùi cuûa nhaân vaät tröõ tình nhaäp vai cuõng chính laø nhöõng suy ngaãm, tình caûm cuûa
nhaø thô. Thaät khoù taùch baïch chuû theå vaø nhaân vaät. ÔÛ ñoù laø moät caùi toâi gaén vôùi phaåm chaát vaø tình
caûm daân toäc, tieáng noùi rieâng tö “mình – ta” ñaõ noùi hoä taám loøng cuûa nhaân daân vaø nhöõng ngöôøi con
caùch maïng. Chaát töï söï – tröõ tình chính trò nhö nhöõng lôøi thaàm thì taâm söï cuøng moïi ngöôøi, thuyeát
phuïc loøng ngöôøi.
2.- Noãi nhôù.
- Laø caûm xuùc chuû ñaïo cuûa toaøn boä baøi thô, gaén vôùi “ta – mình”, “mình – ta”, laø cung baäc thieát tha
cuûa tình caûm, laø mieàn kí öùc khoâng phai môø cuûa ngöôøi ra ñi.
- Noãi nhôù ôû ñaây möôïn nguyeân maøu saéc ca dao, laø söï noái tieáp, laø khía caïnh tinh vi trong quan heä
khaêng khít: hoa – ngöôøi. Queâ höông hieän hình trong veû ñeïp cuï theå: veû ñeïp tinh tuùy cuûa thieân nhieân
(hoa) hoøa hôïp vôùi veû ñeïp vaø söùc soáng cuûa con ngöôøi.
- Hình aûnh “hoa cuøng ngöôøi” nhö ñem laïi aán töôïng rieâng bieät veà neùt ñeïp nuùi röø ng Vieät Baéc. Söï
noái tieáp, ñan xen saéc maøu laøm neân maïch caûm xuùc cuûa ñoaïn thô, noãi nhôù qua töøng caâu caøng ñaäm ñaø
vaø maõnh lieät hôn. Treân cô sôû ñoù, nhaø thô höôùng toaøn boä taâm tö veà con ngöôøi – nhaân daân vôùi nhöõng
phaåm chaát bình thöôøng maø vó ñaïi.

27
 3.- Böùc veõ queâ höông.
- Toá Höõu ñaõ kheùo leùo vaän duïng thaønh coâng ñaëc tröng taùi hieän khoâng gian voâ cöïc cuûa thi ca – goùi
troïn boán muøa xuaân – Haï – Thu – Ñoâng trong nhöõng saéc maøu ñeïp nhaát, haøi hoøa nhaát. Böôùc luaân
chuyeån cuûa thôøi gian ñöôïc taùc giaû choïn ôû nhöõng thôøi ñieåm neân thô, taïo aán töôïng khoâng phai môø
trong kí öùc. Nhôù caûnh ñeå nhôù ngöôøi.
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng.
Neùt son cuûa böùc tranh nuùi röøng ôû ñaây laø maøu ñoû töôi cuûa hoa chuoái. Chaám phaù cuûa böùc tranh
thuûy maëc ñieåm moät saéc ñoû trong khoâng gian xanh bao la, khoâng gian mang söùc soáng maõnh lieät. ÔÛ
ñaây laø caùch nhìn cuûa thi nhaân AÙ Ñoâng, ngöôøi ñoïc coù theå nhôù ñeán moät caûm xuùc quen thuoäc trong thô
Nguyeãn Traõi.
Hoøe luïc ñuøn ñuøn taùn rôïp tröông
Thaïch löu hieân coøn phun thöùc ñoû.
(Baûo kính caûnh giôùi - 43)
Muøa ñoâng trong caâu thô Toá Höõu cuõng lan toûa hôi aám cuûa muøa heø, khoâng heà coù caûm giaùc laïnh leõo,
bôûi saéc ñoû hoa chuoái nhö phun traøo töø giöõa maøu xanh cuûa röøng.
Beân caïnh neùt ñeïp cuûa hoa laø neùt ñeïp thaät khoûe khoaén cuûa ngöôøi. “Naéng aùnh dao gaøi thaét löng”
laø hình aûnh ngöôøi daân mieàn sôn cöôùc. Caùch hoaùn duï khoâng phaûi tình côø ngaãu nhieân maø choïn con
dao ñi röøng – vaät baát ly thaân cuûa ngöôøi mieàn nuùi – neùt ñaëc tröng cuûa cuoäc soáng Vieät Baéc. Con ngöôøi
noåi baät trong khoâng gian ñeøo cao, caøng noåi baät trong aùnh naéng, thaønh moät ñieåm saùng giöõa khung
caûnh muøa ñoâng, mang trong mình neùt hieân ngang huøng vó kieâu haõnh cuûa nuùi röøng.
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang.
Khoâng gian muøa xuaân böøng saùng trong saéc hoa mô. Söùc soáng muøa xuaân lan toûa khaép nuùi röøng
Vieät Baéc. Giöõa neàn traéng hoa mô, noåi baät hình aûnh “ngöôøi ñan noùn”. Noãi nhôù ôû ñaây cuï theå ñeán töøng
chi tieát: “chuoát töøng sôïi giang”. Ngöôøi Vieät Baéc hieän leân ôû neùt ñeïp caàn maãn, chòu thöông chòu khoù.
Trong caùch taû khoâng coù moät aâm vang naøo cuûa nuùi röøng, nhöng veû ñeïp cuûa muøa xuaân vaãn sinh ñoäng
nhôø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Sôïi nhôù, sôïi thöông ñan daøy trong taâm töôûng, con ngöôøi ñeïp töï nhieân
trong nhöõng coâng vieäc tæ maån haøng ngaøy.
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình.
Khoâng gian noãi nhôù hình nhö roõ neùt nhaát, ñaäm ñaø nhaát trong böùc tranh muøa haï. Vaø cuõng ñoïng
laïi hình aûnh ngoït ngaøo thaân thöông nhaát cuûa “coâ em gaùi haùi maêng”. Caâu thô taû caûnh giaøu söùc bieåu
caûm, tieáng ve ran goïi maøu vaøng traøn ngaäp khoâng gian. Khoâng gian lung linh hôn khi saéc vaøng ñoå
xuoáng. AÁn töôïng maøu vaøng ñeïp nhö böùc veõ taû thöïc vöøa laøm xao xuyeán loøng ngöôø i trong tieáng ve
gioùng giaû goïi heø, vöøa nhö goïi caû maøu vaøng ñaát trôøi veà phuû kín caùnh röøng.
Noåi baät giöõa khung caûnh laø hình aûnh “coâ em gaùi”. Caùch goïi bieåu loä nieàm thaân thöông trìu meán
cuûa con ngöôøi. Caâu thô gôïi nhôù veû ñeï p neân thô cuûa moät “coâ haùi mô” trong thô Nguyeãn Bính (Thaáp
thoaùng röøng mô coâ haùi mô). Nhöng ôû ñaây coâ gaùi Vieät Baéc mang veû ñeïp khoûe khoaén moäc maïc hôn.
Moät mình nhöng khoâng taïo caûm giaùc coâ ñôn hiu quaïnh, vì caû khoâng gian nhuoäm röïc aùnh vaøng.
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Khoâng gian chuyeån veà ñeâm. Nhö hoaøn chænh böùc tranh tuyeät mó cuûa nuùi röøng Vieät Baéc. Ñeâm thu
vaø aùnh traêng nhö lan toûa vaøo maøu xanh cuûa nuùi röøng. Veû ñeïp cuûa khu röøng döôùi aùnh traêng gôïi leân
veû huyeàn aûo. Khung caûnh goïi hoàn thô.
Noãi nhôù cuõng meânh mang nhö aùnh traêng, thaønh “tieáng haùt aân tình thuûy chung”. Nhôù khoâng cuï
theå moät ñoái töôïng naøo. Nhö ca dao:
Nhôù ai ra ngaån vaøo ngô
Nhôù ai, ai nhôù, baây giôø nhôù ai.
Tình ngöôøi baâng khuaâng trong caâu thô gôïi caûm xuùc ñoàng ñieäu giöõa keû ôû – ngöôøi ñi. Ñoïng laïi trong
noãi nhôù laø “aân tình thuûy chung” daøo daït .
III.- Keát luaän.

28
 Ñoaïn thô dieãn taû noãi nhôù gaén vôùi hình aûnh cuûa nuùi röøng Vieät Baéc. Moãi muøa mang moät saéc maøu
rieâng vaø boán muøa hoøa chung maøu saéc ña daïng, laøm neân veû haáp daãn cho böùc tranh phong caûnh tröõ
tình.
Thôøi gian dieãn taû tuaàn töï, nhöng thôøi gian khoâng laøm phai noãi nhôù. Moãi muøa ñi qua coù moät
khoaûnh khaéc ñaùng nhôù – ñoù laø khi traùi tim nhaø thô baét nhòp cuøng khoâng gian – caûnh vaät.
Ñoù laø tình yeâu ñích thöïc, rung ñoäng chaân thaønh cuûa traùi tim nhaø thô. Cuõng laø taám loøng cuûa
nhöõng ngöôøi con khaùng chieán saâu naëng vôùi thuû ñoâ khaùng chieán.

Ñeà: Phaân tích ñoaïn thô:

Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng
Mình veà mình coù nhôù khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn?
Tieáng ai tha thieát beân coàn
Baâng khuaâng trong daï, boàn choàn böôùc ñi
AÙo chaøm ñöa buoåi phaân ly
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay.
BAØI LAØM
Vieät Baéc laø baøi thô ñöôïc xeáp vaøo haøng nhöõng baøi thô Toáng bieät, ñeà taøi cuõ maø vaãn môùi meû bôûi
khoâng khí chia ly cuûa thôøi ñaïi caùch maïng. Khoâng coøn laø nhöõng caûnh traïng chia ly vôùi nhöõng noãi
buoàn ñaày nöôùc maét maø noãi buoàn ñöôïc neùn xuoáng ñeå cho haøo khí laïc quan ñöôïc daâng leân. Cuõng khoâng
phaûi laø nhöõng tình caûm rieâng tö beù nhoû maø laø tình caûm lôùn, tình ñoàng chí, ñoàng baøo maø cuï theå ôû
ñaây laø tình caûm giöõa caùn boä vaø nhaân daân.
- Ñoaïn thô ñaàu cuûa baøi thô Vieät Baéc saâu saéc tinh teá theå hieän moät caùch ñaày ñuû nhöõng rung ñoäng
trong traùi tim cuûa con ngöôøi trong giôø phuùt phaân ly vaø phaàn naøo chöùa ñöïng haøo khí laïc quan caùch
maïng.
Mình veà mình coù nhôù ta
…
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay.
Boán caâu phaùc hoïa boái caûnh phaân ly, khoâng gian thôøi gian cuûa cuoäc phaân ly dieãn ra raát ñaëc bieät.
Mình veà mình coù nhôù ta
…
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn
Gioïng thô nhö chaûy ra töø trong nguoàn maïch cuûa ca dao. Caùch xöng hoâ mình ta, ta mình cöù nhö
lôøi baøy toû tình yeâu ñoâi löùa trong daân gian.
Mình veà mình coù nhôù chaêng
Ta veà ta nhôù haøm raêng mình cöôøi
Hay
Mình veà ta chaúng cho veà
Ta naém vaït aùo ta ñeà caâu thô
Ñaïi töø “mình” chæ theå hieän ôû cao traøo cuûa tình yeâu, khi hai con ngöôøi hoaù thaân thaønh moät. Taùc
giaû laáy pheùp maøu nhieäm cuûa tình yeâu ñeå caét nghóa, lyù giaûi cho moái quan heä gaén boù giöõa caùn boä vôùi
nhaân daân. Ñieäp ngöõ “Mình veà mình coù nhôù” ñöôïc laùy ñi, laùy laïi nhö khôi vaøo trong kyû nieäm. Raát
kheùo leùo, Toá Höõu ñaõ boá trí saép ñaët noãi nhôù töø thôøi gian ñeán khoâ ng gian hai caâu thô ñaàu khôi vaøo
thôøi gian cho noãi nhôù keùo daøi thaêm thaúm.
Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng
Con soá möôøi laêm naêm vöøa mang nghóa thöïc vöøa mang nghóa hö aûo: Möôøi laêm naêm caùch maïng,
möôøi laêm naêm chieán khu Vieät Baéc nhöng ñoàng thôøi cuõng laø möôøi laêm naêm gaén boù thuûy chung cöù
nhö moái tình Kim – Kieàu qua bao nhieâu naêm thöû thaùch vaãn höôùng veà nhau.
Hai caâu thô tieáp theo khôi gôïi veà khoâng gian laøm cho noãi nhôù boàng beành löûng lô, thaêm thaúm.
Mình veà mình coù nhôù khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi nhìn soâng nhôù nguoàn

29
 Caùc caëp caây – nuùi, soâng – nguoàn cuõng vöøa mang nghóa thöïc, vöøa mang nghóa hö aûo. Noù gôïi ñöôïc
khoâng gian nuùi röøng Vieät Baéc vôùi nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa noù. Nhöng caùc caëp hình aûnh aáy coøn gôïi leân
tình caûm thuûy chung quan heä coäi nguoàn. Caùn boä töø nhaân daân maø ra, nhôù veà nhaân daân nhö nhôù veà
nguoàn coäi. Caùch lieân töôûng so saùnh trong baøi thô ñaõ nôùi roäng veà khoâng gian cuûa noãi nhôù, laøm cho
kyû nieäm cöù ñöôïc tuoân ra taàng taàng lôùp lôùp.
Taùc giaû ñaõ mieâu taû ñuùng quy luaät cuûa noãi nhôù trong tình yeâu. Noãi nhôù naøo cuõng laøm cho thôøi
gian ñaèng ñaüng vaø khoâng gian meânh moâng. Nhôù nhau ngöôø i ta tính töøng khoaûng caùch. Coù ñieàu ôû
baûn tình ca Vieät Baéc chöa chia ly maø ñaõ nhôù. Ngöôøi coøn ñaáy, caûnh coøn ñaây, maët ñoái maët maø loøng
ñaõ xa caùch.
- Giaây phuùt chia ly trong töôûng töôïng nhö cuõng dieãn ra cöïc kyø saâu saéc. Vôùi nhöõng caûm xuùc muoán
noùi to leân nhöng cöù ngöôïng nguøng e aáp roài neùn laïi trong loøng.
Tieáng ai tha thieát beân coàn
…
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay
Caëp luïc baùt ñaàu tieân taû roõ raøng caùi giaây phuùt ngöôïng nguøng e aáp aáy.
Tieáng ai tha thieát beân coàn
Baâng khuaâng trong daï, boàn choàn böôùc ñi
Ñaïi töø “ai” phieám chæ taïo neân coõi mô hoà moâng lung trong noãi nhôù. Cöù nhö caùch baøy toû tình caûm
kín ñaùo trong ca dao:
Ai veà ai coù nhôù ai…;
Nhôù ai ra ngaån vaøo ngô
Nhôù ai ai nhôù baây giôø nhôù ai
Tình caûm muoán noùi ra maø cöù aâm thaàm trong loøng. Roài chuyeån thaønh aâm ñieäu cuûa tieáng suoái xa
thì thaàm trong ñeâm vaéng. Thieân nhieân trôû thaønh böùc maøn nguïy trang cho tình caûm cuûa con ngöôøi.
Nhöng töø trong coõi mô hoà moâng lung aáy, tình caûm ñöôïc nhaân leân vaø môû ra bao phuû caû khoâng gian
Vieät Baéc. Ñoù chính laø tình caûm lôùn cuûa caùn boä ñoái vôùi nhaân daân Vieät Baéc.
Nhöõng töø laùy “baâng khuaâng, boàn choàn, tha thieát” dieãn taû chính xaùc con soâng ñang daáy leân trong
taâm hoàn con ngöôøi luùc phaân ly. Taát nhieân ñoù laø nhöõng con soâng loøng thaàm laëng doàn neùn ôû trong
loøng ñeå khoâng xoaù ñi caùi haøo khí laïc quan caùch maïng. Hôn nöûa tình caûm chaân thaät bao giôø cuõng
theá, kín ñaùo moät chuùt ñeå daønh cho söï ngaân rung cuûa taâm hoàn.
Kyû nieäm trao göûi nhöng tình vaãn cöù giöõ maõi söï e aáp aáy:
AÙo chaøm ñöa / buoåi phaân ly
Caàm tay nhau / bieát noùi gì hoâm nay
Toá Höõu ñaõ söû duïng nhòp leû 3/3, 3/3/2 dieãn taû moät caùch thaân tình thoaùng ngaäp ngöøng trong taâm
traïng, trong cöû chæ cuûa keû ôû ngöôøi ñi. Thöïc ra nhaø thô ñaõ möôïn caùch phaân nhòp cuûa Nguyeãn Du
trong Truyeän Kieàu.
Ngöôøi leân ngöïa / keû chia baøo
Röøng phong thu / ñaõ nhuoám maøu quan san
Vaãn nhòp leû, dieãn taû söï ñöùt ñoaïn trong noãi loøng cuûa con ngöôøi luùc chia ly. Taát nhieân ôû caâu thô
cuûa Nguyeãn Du söï bòn ròn quyeán luyeán chæ ôû moät phía Thuùy Kieàu. Coøn anh chaøng Thuùc Sinh voäi
vaøng leân ngöïa trong khoaûng khaéc troâi tuoät vaøo trong röøng phong nghìn truøng cho neân nhòp 3/5 ôû
caâu baùt nhö keùo daøi khoaûng caùch giöõa Thuùy Kieàu vaø Thuùc Sinh. Coøn caâu baùt cuûa Toá Höõu nhòp 3/3/2
mieâu taû söï duøng daèng taùc ñoäng töø hai phía. Kyû vaät göûi trao roài maø loø ng vaãn quyeán luyeán khoâng theå
rôøi nhau.
Ñaây laø moät trong nhöõng ñoaïn thô hay nhaát cuûa baûn tình ca Vieät Baéc. Duø mieâu taû tình caûm mang
tính chaát chính trò nhöng khoâng khoâ khan tröøu töôïng bôûi taùc giaû naém ñuùng quy luaät taâm lyù cuû a tình
ñôøi, tình ngöôøi. Chính vì theá maø baøi thô vöôït qua khoûi ranh giôùi cuûa lòch söû thôøi ñaïi thaám saâu trong
taâm hoàn cuûa ngöôøi ñoïc.

Ñeà: Phaân tích baøi thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu.

BAØI LAØM
Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng

30
 Mình veà mình coù nhôù khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn
Tieáng ai tha thieát leân coàn
Baâng khuaâng trong daï boàn choàn böôùc ñi
AÙo chaøm ñöa buoåi phaân ly
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay.
Moãi laàn ngaâm nga nhöõng caâu thô naøy leân, ngöôøi ñoïc laïi thaáy traøo daâng bao noãi nieàm xuùc ñoäng.
Xuùc ñoäng vì moät thôøi haøo huøng cuûa daân toäc ñaõ ñi vaøo lòch söû. Xuùc ñoäng vì tình nghóa maø nhaân daân
ñaõ daønh cho chieán só. Vì nhöõng leõ ñoù Toá Höõu vieát baøi thô Vieät Baéc. Vieät Baéc chính laø baûn tình ca,
ca ngôïi nhöõng tình caûm cao quyù, ñeïp ñeõ cuûa nhöõng con ngöôøi khaùng chieán ñoái vôùi Vieät Baéc, cuûa Vieät
Baéc ñoái vôùi caùch maïng maø coäi nguoàn saâu xa cuûa noù chính laø tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc, laø truyeàn
thoáng aân nghóa, laø ñaïo lyù thuûy chung cuûa daân toäc. Bao truøm leân Vieät Baéc ñoù laø moät noãi nhôù da dieát,
saâu naëng.
Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng
Lôøi thô môû ñaàu saëc muøi ca dao, vôùi keát caáu mình – ta, caâu thô ngôõ nhö moät lôøi nhaén göûi thaám
ñaäm tình nghóa thuûy chung ñoâi löùa. “Mình veà mình coù nhôù ta”, tröôùc heát laø lôøi öôùm hoûi veà noãi nhôù
cuûa “ta” ñoái vôùi “mình”, töùc cuûa ngöôøi ôû laïi ñoái vôùi ngöôøi ra ñi. Thöïc chaát, ngöôøi ôû laïi khoâng coù yù
ñònh hoûi maø chæ muoán nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm buoàn vui, gian khoå trong suoát möôøi laêm naêm maø
ngöôøi veà xuoâi töøng gaén boù. Möôøi laêm naêm gaén boù vôùi maûnh ñaát Vieät Baéc thaân yeâu, vôùi con ngöôøi
Vieät Baéc nhaân haäu, noàng aám thì khoâng deã maáy ai laïi queân ñi ñöôïc. Ñaõ nhö theá vaäy sao laïi coøn phaûi
hoûi? Hoûi ñeå nhaén nhuû, ñeå khaéc saâu, ñeå nhôù maõi caùi “maën noàng thieát tha”, chia ngoït seû buøi trong
suoát möôøi laêm naêm daøi ñaèng ñaüng. Kyû nieäm ñöôïc gôïi laïi moät caùch doàn daäp töø phía ngöôøi tieãn ñöa.
Mình veà mình coù nhôù khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn
Caâu thô laøm baät leân nguoàn goác cuûa töøng kyû nieäm xöa cuûa nhöõng aân tình cuõ. Nuùi phaûi coù caây, soâng
phaûi coù nguoàn, ngöôøi phaûi coù toå coù toâng vaø phaûi chaêng ñaáy khoâng phaûi laø lôøi hoûi nöûa maø laø lôøi nhaén
göûi veà söï thuûy chung, veà ñaïo lyù laøm ngöôøi, ñaïo lyù daân toäc. Laéng laïi trong nhöõng caâu thô ñaàu laø moät
tieáng haùt ñöôïc caát leân thieát tha, ñaèm thaém, chan chöùa bao tình caûm yeâu thöông trìu meán.
Tieáng ai tha thieát beân coàn
Baâng khuaâng trong daï boàn choàn böôùc ñi.
Tieáng haùt töø xa voïng laïi nhö nuùi giöõa chaân ngöôøi vôùi bao löu luyeán bòn ròn. Giaây phuùt chia lìa
dieãn ra ngaäp ngöøng giöõa keû ôû ngöôøi ñi.
AÙo chaøm ñöa buoåi phaân ly
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay.
Vôùi bieän phaùp tu töø hoaùn duï, taùc giaû ñaõ gôïi leân moät hình aûnh saéc neùt veà ngöôøi daân mieàn nuùi. “AÙo
chaøm” laø moät trong nhöõng trang phuïc quen thuoäc cuûa ngöôøi Vieät Baéc. Chieác aùo aáy gôïi söï giaûn dò,
moäc maïc, chaân chaát maø beàn chaët cuûa ngöôøi mieàn nuùi. Söï xuaát hieän cuûa chieác aùo chaø m trong buoåi
tieãn ñöa cuõng chính laø söï hieän dieän cuûa nhöõng taám loøng, cuûa nhöõng traùi tim, vaø cuûa caû höông hoa
nuùi röøng – chaát lieäu ñaõ deät neân chieác aùo ñôn sô, moäc maïc maø nhö coù hoàn ngöôøi. Bieát bao nhieâu ñieàu
muoán noùi ñöôïc doàn neùn trong caâu thô: “Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay”. Caâu thô vôùi caùch ngaét
nhòp laï luøng ñöôïc taùch ra laøm hai veá (Caàm tay nhau / bieát noùi gì hoâm nay) taïo thaønh moät khoaûng
laëng khieán cuoäc chia ly nhö dieãn ra chaäm laïi. Töù thô gôïi cho ta lieân töôûng tôùi hình aûnh hai con
ngöôøi ñöùng nhö theá trong phuùt cuoái chia tay maø khoâng trao cho nhau ñöôïc lôøi naøo trong voâ vaøn lôøi
muoán noùi. Nhöng noùi laøm sao heát ñöôïc kyû nieäm cuûa möôøi laêm naêm ñaõ qua, noùi laøm sao ñöôïc khi
loøng quaù ngheïn ngaøo xuùc ñoäng. Vaø taát caû, taát caû ñaønh göûi laïi trong voøng tay aám aùp tình ngöôøi.
Ngöôøi ra ñi ngheïn lôøi vì quaù xuùc ñoäng. Tieáp sau taâm traïng aáy cuûa ngöôøi ñi laø nhöõng caâu hoûi day
döùt khoân nguoâi trong loøng ngöôøi ôû laïi.
Mình ñi, coù nhôù nhöõng ngaøy
Möa nguoàn suoái luõ nhöõng maây cuøng muø
Mình veà coù nhôù chieán khu
Mieáng côm chaám muoái moái thuø naëng vai?
Mình veà röøng nuùi nhôù ai
Traùm buøi ñeå ruïng maêng mai ñeå giaø

31
 Mình ñi coù nhôù nhöõng nhaø
Haét hiu lau xaùm ñaäm ñaø loøng son
Mình veà coù nhôù nuùi non
Nhôù khi khaùng Nhaät, thuôû coøn Vieät Minh
Mình ñi mình coù nhôù mình
Taân Traøo, Hoàng Thaùi, maùi ñình, caây ña.
Phaûi noùi raèng khi ñoïc tôùi nhöõng caâu thô naøy, ngöôøi ta khoâng coøn nhaàm töôûng ñaây laø moät baøi thô
veà tình yeâu ñoâi löùa. Keát caáu mình – ta khoâng phaûi daønh “cho anh”, “cho em” cho ngöôøi con trai hay
ngöôøi con gaùi maø cho moät tình caûm cao caû hôn, lôùn lao hôn ñoù chính laø tình quaân daân, tình yeâu queâ
höông caùch maïng, tình gaén boù giöõa ngöôøi mieàn ngöôïc – mieàn xuoâi, giöõa thuû ñoâ vaø Vieät Baéc.
Ñoaïn thô vôùi moät loaït caâu hoûi doàn daäp, thieát tha, ngöôøi ôû laïi ñaõ keå veà nhöõng thaùng ngaøy ôû chieán
khu cuøng ñoàng cam coäng khoå, cuøng chung moái thuø, cuøng seû chia töøng mieáng côm ñaéng chaùt nhöng
ñaày tình nghóa. Ngöôøi ôû laïi khoâng chæ gôïi veà nhöõng kyû nieäm cuûa moät thôøi khaùng chieán ñaày khoù
khaên gian khoå maø coøn muoán dieãn taû cho ngöôøi ra ñi hieåu ñöôïc söï thieáu vaéng cuûa mình laøm loøng
ngöôøi buoàn baõ, röøng nuùi cuõng ngaãn ngô. Ngöôøi ra ñi ñaõ ñeå laïi moät noãi nhôù traøn ngaäp, meânh moâng,
lan toûa khaép nuùi röøng Vieät Baéc – caùi nôi töøng laø chieác noâi cuûa caùch maïng, laø ñaàu naõo cuûa cuoäc khaùng
chieán. Sau nhöõng caâu hoûi laø lôøi ñaùp cuûa ngöôøi veà xuoâi.
Ta vôùi mình, mình vôùi ta
Loøng ta sau tröôùc maën maø ñinh ninh
Mình ñi mình laïi nhôù mình
Nguoàn bao nhieâu nöôùc, nghóa tình baáy nhieâu.
Bao nhieâu phaân vaân cuûa ngöôøi ôû laïi ñaõ bò ñaùnh tan bôûi söï khaúng ñònh tình caûm beàn chaët, daøi laâu
cuûa ngöôøi ra ñi. Tình caûm aáy ñöôïc khaéc saâu trong hình aûnh “ta vôùi mình, mình vôùi ta”, thöïc chaát
thì “ta vôùi mình tuy hai maø moät”, vaäy thì tình nghóa cuûa mình ñoái vôùi ta nhieàu nhö theá naøo, tình
nghóa cuûa ta ñoái vôùi mình cuõng aêm aép nhö theá aáy. Tình nghóa aáy maõi maõi ñöôïc khaéc saâu, ñöôïc ghi
loøng taïc daï nhö moät lôøi theà ñinh ninh khoâng bao giôø thay ñoåi. Tình nghóa aáy cuõng doài daøo, meânh
moâng nhö nhöõng doøng nöôùc chaûy ra töø nguoàn suoái voâ taän, vaø neáu nhö moät mai kia nguoàn coù caïn thì
tình nghóa vaãn cöù ñaày vôi, vaãn cöù maën noàng, tha thieát.
Nhöõng ngöôøi chieán só ra ñi loøng vaãn ñeå laïi cho queâ höông Vieät Baéc, cho nhaân daân Vieät Baéc moät
noãi nhôù naëng saàu. Noãi nhôù ñöôïc ví vôùi taâm traïng cuûa ñoâi löùa yeâu nhau saép phaûi xa caùch, vaø trong
giaây phuùt cuoái cuûa cuoäc chia ly ñaõ thoát leân nhöõng ñaày luyeán nhôù vôùi moät tình caûm trong saùng, thieâng
lieâng:
Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu
Traêng leân ñaàu nuùi naéng chieàu löng nöông
Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông
Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà
Nhôù töøng röøng nöùa bôø tre
Ngoøi Thia, soâng Ñaùy, suoái Leâ vôi ñaày.
Noãi nhôù ñöôïc hieän hình leân cuï theå baèng moät loaït hình aûnh: Traêng leân ñaàu nuùi gôïi tình caûm thô
moäng, nhôù nhöõng buoåi chieàu nhaït naéng thieát tha, nhôù hôi aám noàng naøn cuûa cuoäc soáng toûa ra töø
nhöõng beáp löûa, nhôù töøng röøng nöùa bôø tre, töøng con soâng doøng suoái.
Nhöng noãi nhôù laéng saâu nhaát, mang nhieàu suy töôûng nhaát laø noãi nhôù trong nhöõng thaùng naêm ñaõ
chia ngoït seû buøi.
Ta ñi ta nhôù nhöõng ngaøy
Mình ñaây ta ñoù ñaéng cay ngoït buøi
Thöông nhau chia cuû saén luøi
Baùt côm seû nöûa, chaên sui ñaép cuøng.
Trong cuoäc khaùng chieán gian lao, nhaân daân vaø chieán só ñaõ chia nhau bao nhoïc nhaèn, vaát vaû, khoù
khaên. Cuoäc soáng chieán ñaáu thieáu thoán ñuû thöù, hoï ñaõ phaûi daønh cho nhau töøng mieáng côm manh aùo,
töøng maûnh chaên trong nhöõng ñeâm trôøi buoát giaù. Vaø ñoù chính laø bieåu hieän cuûa truyeàn thoáng daân toäc,
cuûa tình caûm giai caáp, cuûa tình ñoàng chí ñoàng ñoäi, cuûa tình quaân daân caù nöôùc maø saâu xa laø tình yeâu
caùch maïng, yeâu ñoäc laäp, töï do.

32
 Trong noãi nhôù aáy coù hình aûnh chòu thöông chòu khoù cuûa ngöôøi meï, coù caû söï noã löïc coá gaéng cuûa
nhöõng lôùp bình daân hoïc vuï veà ñeâm, coù aâm thanh tieáng chaøy ñeàu ñaën cuûa nhöõng tay mieät maøi coâng
vieäc.
Nhôù ngöôøi meï naéng chaùy löng
Ñòu con leân raãy beû töøng baép ngoâ
Nhôù sao lôùp hoïc i tôø
Ñoàng khuya ñuoác saùng nhöõng giôø lieân hoan
… Nhôù sao tieáng moõ röøng chieàu
Chaøy ñeâm neän coái ñeàu ñeàu suoái xa.
Song taát caû nhöõng meät nhoïc, khoù khaên gian khoå ñeàu bò chìm laáp ñi trong tieáng haùt ca cuûa nhöõng
con ngöôøi luoân yeâu ñôøi, yeâu söï soáng, yeâu söï hieán daâng. “Gian nan ñôøi vaãn ca vang nuùi ñeøo” tieáng
haùt vang doäi caû nuùi röøng, tieáng haùt aùt tieáng bom.
Ñoaïn thô tieáp theo raïo röïc moät noãi nhôù cuûa ngöôøi veà xuoâi.
Ta veà, mình coù nhôù ta
Ta veà ta nhôù nhöõng hoa cuøng ngöôøi
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao caøi thaét löng
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi giang
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Chia tay vôùi Vieät Baéc, ngöôøi ra ñi khoâng chæ nhôù “ngöôøi” maø coøn nhôù caû “hoa”. Thieân nhieân Vieät
Baéc töôi ñeïp vaø con ngöôøi Vieät Baéc ñaày aép nghóa tình ñaõ gôïi caûm xuùc nhôù thöông tuoân traøo trong
loøng taùc giaû. Caûnh vaø ngöôøi trong taùm caâu thô quyeän chaët vaøo nhau, traøn ngaäp aùnh saùng ñöôøng neùt
vaø maøu saéc töôi taén. Moãi hình aûnh cuûa caûnh vaät gôïi nhôù moät kyû nieäm ñeïp ñeõ khaùc nhau. Caùi taøi
tình cuûa nhaø thô laø ôû choã ñaõ veõ leân ñöôïc moät böùc tranh thieân nhieân töôi saùng, aám aùp veà caû boán muøa
maø chæ caàn maáy caâu thô ngaén nguûi. Caûnh saéc cuûa vaïn vaät ñeàu mang hôi thôû aám noùng cuûa tình ngöôøi
vì vaäy maø noù boãng trôû neân gaàn guõi thaân thuoäc vôùi con ngöôøi hôn, bôùt ñi bieát bao caùi veû hoang sô
hiu haét cuûa nuùi röøng voán dó raát thaâm u. Ñoïc nhöõng caâu thô treân cuûa Toá Höõu, ta nhö laïc vaøo moät khu
vöôøn söïc nöùc muøi höông vaø aùnh saùng. Caùi “ñoû töôi” cuûa hoa chuoái laøm tan ñi bao giaù baêng laïnh leõo
cuûa muøa ñoâng xöù Baéc. Maøu traéng traøn ngaäp lan toûa khaép nuùi röøng cuûa hoa mô taïo neân caùi nheï
nhaøng, trong treûo, thanh khieát maø traøn ñaày söùc soáng cuûa nhöõng ngaøy xuaân. Tieáng ve vang leân laøm
naùo nöùc, roän raõ caû moät muøa heø chæ coù naéng vaø gioù. Cuoái cuøng laø muøa thu quyeán ruõ vôùi aùnh traêng dòu
daøng toûa saùng xuoáng nuùi röøng yeân aû ñaày huyeàn aûo vaø thô moäng. Taát caû khung caûnh thieân nhieân ñeàu
ñöôïc gaén vôùi nhöõng hoaït ñoäng thieát thöïc cuûa con ngöôøi. Vì theá maø noãi nhôù höôùng veà thieân nhieân
Vieät Baéc cuõng chính laø höôùng veà nhöõng con ngöôøi lao ñoäng caàn cuø, thuûy chung, son saét, aân tình.
Nhöõng caâu thô luïc baùt chan chöùa phong vò ca dao tröõ tình cöù goïi nhau tuoân chaûy ñaõ taïo neân moä t
khuùc haùt ngoït ngaøo, eâm dòu maø laéng saâu – khuùc haùt cuûa kyû nieäm, cuûa tình ñôøi, tình ngöôøi.
Con ngöôøi gaén boù vôùi thieân nhieân trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng vaø gaén boù caû trong cuoäc soáng chieán
ñaáu.
Nhôù khi giaëc ñeán giaëc luøng
Röøng caây nuùi ñaù ta cuøng ñaùnh Taây
Nuùi giaêng thaønh luyõ saét daøy
Röøng che boä ñoäi röøng vaây quaân thuø.
Söï soáng cuûa coû caây nuùi röøng vaø söï soáng cuûa con ngöôøi nhö baùm chaët vaøo nhau. Con ngöôøi caàm
suùng ñeå baûo veä queâ höông, baûo veä baûn laøng choøm xoùm, baûo veä caây vaø ñaát. Vaø chính nhöõng thöù ñoù
ñaõ taïo ñòa theá cho con ngöôøi vöõng vaøng chieán ñaáu. Söï ñoaøn keát aáy chính laø bieåu hieän söùc maïnh cuûa
daân toäc, cuûa ñaát nöôùc, cuûa Toå quoác giaøu truyeàn thoáng cha anh. Qua moãi ngoâi nhaø, qua moãi neûo ñöôøng,
chuùng ta ñeàu baét gaëp moät khoâng khí khaùng chieán soâi noåi.
Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng

33
 AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù muoân taøn löûa bay
Nghìn ñeâm thaêm thaúm söông daøy
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
Ñoaïn thô traøn ñaày aâm höôûng anh huøng ca vôùi moät khoâng khí mang ñaäm chaát söû thi cuûa thôøi ñaïi
– moät thôøi ñaïi “taát caû leân ñöôøng, taát caû thaønh chieán só”. ÔÛ ñaây, yeáu toá hieän thöïc vaø yeáu toá caùch maïng
ñaõ ñöôïc keát hôïp chaët cheõ, haøi hoøa trong hình aûnh thô. Vôùi ngheä thuaät laùy “raàm raäp”, “ñieäp ñieäp”,
“truøng truøng” ñaõ dieãn taû ñöôïc söùc maïnh cuûa quaân ñoäi ta, vaø tieáng böôùc chaân aáy vaãn voïng laïi töøng
ñeâm, töøng ñeâm. Ñoù chính laø söùc maïnh cuûa cuoäc chieán tranh nhaân daân, söùc maïnh cuûa loøng yeâu nöôùc,
cuûa chuû nghóa anh huøng caùch maïng, cuûa tinh thaàn ñoaøn keát cuøng ñöùng leân ñaùnh giaëc. Söùc maïnh aáy
taïo neân moät khí theá xung thieân ñoäng ñòa cuûa caû moät daân toäc quaät cöôøng.
Nhöõng nieàm vui, nhöõng ñau thöông vaát vaû ñeàu laø caâu chuyeän cuûa ngaøy hoâm qua. Nhöõng kyû nieäm
aáy seõ coøn ñeo ñuoåi maõi trong loøng “mình” vôùi “ta”. Kyû nieäm aáy boãng trôû thaønh noãi nhôù trong phuùt
giaây chia tay, trôû thaønh lôøi nhaén nhuû, bieát ôn saâu saéc.
ÔÛ ñaây u aùm quaân thuø
Nhìn leân Vieät Baéc: Cuï Hoà saùng soi
ÔÛ ñaâu ñau ñôùn gioáng noøi
Troâng leân Vieät Baéc maø nuoâi chí beàn
Möôøi laêm naêm aáy ai queân
Queâ höông Caùch maïng döïng leân Coäng hoøa
Hình aûnh Vieät Baéc – queâ höông caùch maïng vôùi möôøi laêm naêm nghóa tình ñaõ khaéc ghi, haèn saâu
trong taâm hoàn, trong traùi tim cuûa keû ôû, ngöôøi ñi, cuûa nhaân daân mieàn ngöôïc vaø chieán só mieàn xuoâi.
Vieät Baéc laø moät baøi thô ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Vôùi loãi keát caáu tröõ tình cuûa ca dao, baøi thô nhö
döïng leân moät caâu chuyeän tình yeâu vôùi ñaày ñuû cung baäc cuûa noù. Caâu chuyeän tình aáy thöïc chaát laø tình
nghóa gaén boù thaém thieát giöõa nhaân daân Vieät Baéc vaø nhöõng ngöôøi chieán só, vì theá neân chia ly hoâm
nay khoâng phaûi laø maõi maõi maø ñeå coù moät hoâm sau vui veû hôn, töôi ñeïp hôn. Vaø hoï ñaõ höùa heïn seõ
gaëp laïi nhau giöõa moät ngaøy hoäi trong töông lai.
Caàm tay nhau haùt vui chung
Hoâm sau mình nheù haùt cuøng thuû ñoâ

Ñeà: Phaân tích baøi thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu.
BAØI LAØM
Khoâng phaûi ngaãu nhieân maø Toá Höõu laáy teân baøi thô Vieät Baéc ñeå ñaët teân cho caû taäp thô khaùng
chieán choáng Phaùp cuûa mình. Ñuùng laø moät baøi thô hay coù yù nghóa tieâu bieåu veà nhieàu maët. Baøi thô ca
ngôïi nhaân daân ta anh huøng, ca ngôïi nhöõng tình caûm caùch maïng thieâng lieâng vaø cao ñeïp, bieåu hieän
chuû nghóa yeâu nöôùc cuûa nhaân daân ta trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp. Caên cöù ñòa Vieät Baéc,
chieác noâi cuûa caùch maïng, ñaàu naõo cuûa cuoäc khaùng chieán ñöôïc ñoàng baøo caùc daân toäc ñoaøn keát giuùp ñôõ,
baûo veä nhö baûo veä con ngöôøi cuûa mình. Giôø ñaây cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp keát thuùc, Trung öông
Ñaûng, Chính phuû, Hoà chuû Tòch trôû veà Thuû ñoâ, tình quyeán luyeán luùc chia tay, töôïng tröng cho mieàn
xuoâi mieàn ngöôïc, cho caùn boä vaø ñoàng baøo Vieät Baéc voâ cuøng tha thieát. Caû baøi thô laø cuoäc ñoái thoaïi
giöõa mình vaø ta, ta vaø mình, lôøi hoûi lôøi ñaùp, lôøi noùi ra, lôøi ñoàng voïng, lôøi daën doø, lôøi hoø heïn nhö cuûa
ñoâi ngöôøi yeâu chung thuûy, nhôù thöông, tình nghóa. Ñaây laø baøi thô daøi nhaát cuûa Toá Höõu trong möôøi
taùm naêm saùng taùc (1937-1954). Noù caém moät caùi moác lôùn, ñoàng thôøi môû ra moät chaëng ñöôøng saùng
taùc môùi treân con ñöôøng thô cuûa Toá Höõu.
Môû ñaàu baøi thô laø caâu hoûi:
- Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng
Mình veà mình coù nhôù khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn
Thieát tha vaø aân tình. Nhöõng caâu thô laøm ta nhôù ñeán ca dao: “Mình veà mình nhôù ta chaêng, Ta veà
ta nhôù haøm raêng mình cöôøi”. Vaø caâu kieàu: “Möôøi laêm naêm aáy bieát bao nhieâu tình”, “Möôøi laêm naêm
aáy” laø tính töø naêm 1940 ñeán naêm 1954. Möôøi laêm naêm aáy… bao nhieâu söï kieän lòch söû troïng ñaïi ñaõ
dieãn ra, xuaát phaùt töø caùi noâi cuûa caùch maïng baét ñaàu töø hang Paéc Boù ñeå roài môû roäng ra caû nöôùc töø

34
khi thaønh laäp maët traän Vieät Minh cho ñeán chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû. Bao nhieâu söï kieän laø baáy
nhieâu tình nghóa. Döôùi ngoøi buùt cuûa Toá Höõu, nhöõng yeáu toá truyeàn thoáng cuûa vaên hoïc daân toäc ñöôïc
vaän duïng ñeå bieåu hieän tình caûm gaén boù thuûy chung vôùi caùch maïng. Hình aûnh nhaân daân Vieät Baéc
vôùi chieác aùo chaøm, maøu xanh giaûn dò cuûa caây laù laø chöùng minh cho cuoäc soáng ngheøo khoå cuûa nhaân
daân nhöng ñoân haäu vôùi caùch maïng. Chính loøng daân son saét kieân trinh, tình quaân daân caù nöôùc naëng
nghóa tình maø trong buoåi keû ôû ngöôøi ñi aáy cöù “baâng khuaâng trong daï boàn choàn böôùc ñi”. Vaø caùn boä
“caàm tay nhau”, caàm tay nhaân daân Vieät Baéc “bieát noùi gì hoâm nay” khoâng phaûi laø khoâng bieát noùi gì
maø vì trong loøng traøn ngaäp tình nhôù thöông. Khoâng bieát noùi gì chính laø ñaõ noùi ñöôïc raát nhieàu taám
loøng thöông nhôù. Nhaân daân Vieät Baéc öôùm hoûi, caùn boä khaùng chieán khoâng traû lôøi tröïc tieáp maø chæ
boäc loä taâm traïng cuûa chính mình theå hieän söï löu luyeán luùc chia tay.
Maø cuõng thaät khoù traû lôøi, khoù noùi khi tình caûm traøn ngaäp caû coõi loøng, khi bao nhieâu kyû nieäm cuûa
nhöõng naêm chuaån bò Toång khôûi nghóa vaø nhöõng naêm khaùng chieán ôû Vieät Baéc cöù ñöôïc gôïi leân lieân
tieáp ñaày tình nghóa. Tình nghóa naûy sinh trong söï ñoàng cam coäng khoå vì vieäc lôùn.
Mình veà, coù nhôù chieán khu
Mieáng côm chaám muoái moái thuø naëng vai
Mình veà, röøng nuùi nhôù ai
Traùm buøi ñeå ruïng, maêng mai ñeå giaø
Mình ñi, coù nhôù nhöõng nhaø
Haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son.
“Mieáng côm chaám muoái” laø hình aûnh chaân thöïc ruùt ra töø thöïc teá cuoäc soáng khaùng chieán gian khoå,
hình aûnh “moái thuø naëng vai” cuï theå hoaù moái thuø cuûa nhaân daân ta ñoái vôùi quaân xaâm löôïc. Hai hình
aûnh treân ñoái xöùng vaø keát hôïp vôùi nhau taïo theâm moät yù nghóa môùi: “Moái tình ñoaøn keát chieán ñaáu
cuøng chung gian khoå ñeå chieán thaéng quaân thuø. Ngöôøi ñi coù nhôù khoâng? Vaø coøn nhieàu ñieàu ñaùng nhôù,
caàn nhôù nöûa: möa nguoàn, suoái luõ, maây muø, nhöõng nhaø daân “haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son” nhöõng
ñòa danh lòch söû caùch maïng “Taân Traøo, Hoàng Thaùi, maùi ñình caây ña?”.
Nhöõng kyû nieäm tha thieát aáy sao laïi khoâng nhôù! Ngöôøi töø giaõ chieán khu veà xuoâi nhôù Vieät Baéc raát
cuï theå maø cuõng raát thieâng lieâng trong saùng:
Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu
Traêng leân ñaàu nuùi naéng chieàu löng nöông
Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông
Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà.
Ngöôøi ôû vaø ngöôøi ñi cuøng chung moät noãi nhôù, cuøng caûm nghó veà nhöõng ngaøy Vieät Baéc, veà nhöõng
ngöôøi daân Vieät Baéc cöïc khoå nhöng trung thaønh vôùi caùch maïng vaø thaàm laëng hy sinh haøng ngaøy:
Thöông nhau chia cuû saén luøi
Baùt côm seû nöûa, chaên sui ñaép cuøng
Nhôù ngöôøi meï naéng chaùy löng
Ñòu con leân raãy beû töøng baép ngoâ.
Nhöõng caâu thô treân cuõng laø nhöõng caâu thô ruùt ra töø ñôøi soáng thöïc noùi leân tình caûm giai caáp, tình
ñoàng chí chieán ñaáu yeâu thöông, ñuøm boïc laãn nhau, moät bieåu hieän cuûa chuû nghóa yeâu nöôùc cuûa nhaân
daân ta trong cuoäc chieán ñaáu gian khoå giaønh ñoäc laäp töï do cho Toå quoác.
Noãi nhôù Vieät Baéc cuûa nhaø thô, cuûa ngöôøi veà xuoâi coù khi ñöôïc cuï theå hoaù baèng nhöõng hình aûnh
thô raát ñeïp. Ngöôøi vaø caûnh Vieät Baéc hieän leân vôùi ñaëc ñieåm saéc thaùi rieâng: ña daïng veà ñöôøng neùt
maøu saéc, aùnh saùng, aâm thanh gôïi leân ôû ngöôøi ñoïc nhöõng rung ñoäng tröôùc moät khung caûnh vöøa huøng
vó neân thô, vöøa meânh moâng man maùc:
Röøng xanh hoa chuoái ñoû töôi
Ñeøo cao naéng aùnh dao gaøi thaét löng
Ngaøy xuaân mô nôû traéng röøng
Nhôù ngöôøi ñan noùn chuoát töøng sôïi dang
Ve keâu röøng phaùch ñoå vaøng
Nhôù coâ em gaùi haùi maêng moät mình
Röøng thu traêng roïi hoøa bình
Nhôù ai, tieáng haùt aân tình thuûy chung.
Phong caûnh mieàn nuùi mang veû ñeïp boán muøa: muøa ñoâng röøng xanh ñieåm hoa chuoái ñoû, muøa xuaân
röøng traéng hoa mô, muøa haï tieáng ve ran röøng phaùch ñoå vaøng, muøa thu röøng ngaäp aùnh traêng… vaø noãi
nhôù höôùng veà nhöõng ngöôøi lao ñoäng caàn cuø.
35
 Nhôù Vieät Baéc laø “nhôù khi khaùng Nhaät, thuôû coøn Vieät Minh”, nhôù “queâ höông caù ch maïng”, nôi
ñaàu naõo cuûa cuoäc khaùng chieán, nhôù Baùc Hoà vaø Trung öông, töø ñoù laõnh ñaïo caùch maïng. Nhôù caûnh,
nhôù ngöôøi. Caûnh Vieät Baéc: tieáng moõ röøng chieàu chaøy ñeâm neän coái, hoa chuoái, hoa mô, röøng thu traêng
roïi… Ngöôøi Vieät Baéc: baø meï ñòu con leân raãy, coâ gaùi haùi maêng, nhöõng baøn tay ñan noùn chuoát töøng sôïi
dang… sinh hoaït khaùng chieán lôùp hoïc i tôø lieân hoan, khai hoäi, aùnh ñuoác daân coâng, boä ñoäi haønh quaân.
“Trung öông, Chính phuû luaän baøn coâng vieäc coâng” vaø ñaùnh giaëc giöõ laøng:
Nuùi giaêng thaønh luyõ saét daøy
Röøng che boä ñoäi röøng vaây quaân thuø
Meânh moâng boán maët söông muø
Ñaát trôøi ta caû chieán khu moät loøng
Noãi nhôù ñeïp nhaát, ñaùng ghi nhôù nhaát laø nhôù veà khaùng chieán vôùi nhöõng giôø phuùt oanh lieät hoài
hoäp caêng thaúng, vôùi nhöõng thöû thaùch gay go nhaát maø chuùng ta ñaõ vöôït qua, vôùi nhöõng chieán thaéng
laøm nöùc loøng caû nöôùc, vôùi nhöõng ñau thöông caêm giaän khi ñoàng ñoäi ngaõ xuoáng hay ñaát nöôùc bò taøn
phaù, ñoàng baøo bò gieát haïi vaø nhôù ñeán nhöõng teân laøng teân ñaát:
Ai veà ai coù nhôù khoâng
Ta veà ta nhôù Phuû Thoâng, ñeøo Giaøng
Nhôù soâng Loâ, nhôù phoá Raøng
Nhôù töø Cao Laïng, nhôù sang Nhò Haø…
Laø vì nhöõng teân aáy ñaõ gaén vôùi chieán coâng, ñi vaøo lòch söû, caém neân nhöõng caùi moác lôùn, nhoû cuûa
cuoäc khaùng chieán, nhöõng teân ñaõ laøm neân noäi dung linh hoàn cuûa queâ höông ñaát nöôùc.
Thoâng qua tình caûm nhôù thöông ñoái vôùi Vieät Baéc, taùc giaû bieåu hieän raát nhieàu saéc thaùi cung baäc
tình caûm cuûa chuû nghóa yeâu nöôùc cuûa nhaân daân ta. Ñoù laø loøng yeâu thieân nhieân töôi ñeïp (Röøng xanh
hoa chuoái, hoa mô traéng röøng, röøng phaùch ñoå vaøng…) cuøng ta ñaùnh giaëc (“Nhôù khi giaëc ñeán giaëc luøng
– Röøng caây nuùi ñaù ta cuøng ñaùnh Taây”). Moät thieân nhieân ghi daáu nhöõng chieán coâng vaø söï tích anh
huøng (Nhöõng soâng Loâ, nhöõng phoâ Raøng, “maùi ñình Hoàng Thaùi, caây ña Taân Traøo”). Ñoù laø loøng tin
töôûng bieát ôn ñoái vôùi Ñaûng Chính phuû vaø Baùc Hoà (ôû ñaâu u aùm quaân thuø – Nhìn leân Vieät Baéc Cuï Hoà
saùng soi). Ñoù laø loøng yeâu cuoäc soáng khaùng chieán gian khoå vaø moät tinh thaàn laïc quan caùch maïng
(Nhôù sao ngaøy thaùng cô quan, Gian nan ñôøi vaãn ca vang nuùi ñeøo. Nghìn ñeâ m thaêm thaúm söông daày
– Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân).
Trong 90 caâu thô treân taùc giaû ñaõ duøng 34 laàn töø nhôù ñeå noùi leân taám loøng aân nghóa thuûy chung
ñoái vôùi chieán khu Vieät Baéc. Noùi tình caûm ñoái vôùi Vieät Baéc cuõng laø noùi ñeán tình caûm ñoái vôùi caùch
maïng, ñoái vôùi khaùng chieán. Töø nhôù ñaõ ñöôïc taùc giaû söû duïng vôùi nhieàu yù nghóa phong phuù: “nhôù gì
nhö nhôù ngöôøi yeâu” – nhôù ôû ñaây laø noãi nhôù, “Ta ñi ta nhôù nhöõng ngaøy”, nhôù ôû ñaây laø ghi nhôù. “Nhôù
khi giaëc ñeán giaëc luøng” – nhôù ôû ñaây laø nhôù laïi… Taát caû 34 töø nhôù ôû treân ñeàu bao haøm yù nghóa nhôù
thöông.
Cuøng vôùi noãi nhôù baøi thô laøm hieän leân hình aûnh nhaân daân vaø cuoäc soáng khaùng chieán cuûa nhaân
daân ta. Nhieàu hình aûnh ghi laïi moät caùch chaân thöïc cuoäc soáng khaùng chieán gian khoå: “Baùt côm seû
nöûa, chaên sui ñaép cuøng”. Nhieàu hình aûnh ñoái xöùng nhaèm muïc ñích laøm noåi baät hai neùt: gian khoå vaø
laïc quan cuûa cuoäc soáng. Yeáu toá hieän thöïc vaø yeáu toá laõng maïn caùch maïng keát hôïp chaët cheõ haøi hoøa
trong hình aûnh thô. Nhieàu hình aûnh haøo huøng vaø traùng leä:
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù muoân taøn löûa bay
Ñoù laø nhöõng caâu thô vang leân huøng traùng nhö anh huøng ca. Bao nhieâu kyû nieäm nhôù thöông cöù
daâng leân doàn daäp. Chia seû, ñuøm boïc ñaõ nhieàu maø khi ñöa tieãn Vieät Baéc vaãn nhôù göûi veà xuoâi laøm
quaø nhöõng ñaëc saûn saün coù ñeå theâm ñaäm “moái tình ngöôïc xuoâi”. Nhöõng thuyeàn naâu, traâu moäng, beø
nöûa… ñöôïc göûi ñi vôùi taát caû taám tình saâu saéc. Ngöôøi ra ñi nhaän quaø vaø bieåu ñoàng tình:
Chaøm naâu theâm ñaäm, phaán son chaúng nhoøa
…Thaùi Bình ñoàng laïi töôi xanh
Pheân nhaø laïi aám, maùi ñình laïi vui…
Nhöõng caâu thô tieáp theo vaãn laø nhöõng caâu hoûi ñaäm ñaø tình nghóa vaø nhö nhaéc nhôû moïi ngöôøi
giöõ nguyeân truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa caùch maïng, cuûa khaùng chieán:
Mình veà thaønh thò xa xoâi

36
 Nhaø cao, coøn thaáy nuùi ñoài nöûa chaêng
Phoá ñoâng coøn nhôù baûn laøng
Saùng ñeøn coøn nhôù maûnh traêng giöõa röøng
Ngöôøi veà chaúng nhöõng khoâng queân maø loøng daën loøng, quyeát taâm laøm cho caû nöôùc, thaønh thò,
mieàn xuoâi, mieàn ngöôïc, tieán nhanh leân cuoäc soáng môùi xaõ hoäi chuû nghóa:
Nhaø cao chaúng khuaát non xanh
Phoá ñoâng caøng giuïc chaân nhanh böôùc ñöôøng
Ngaøy mai veà laïi thoân höông
Röøng xöa nuùi cuõ yeâu thöông laïi veà…
Böùc tranh töông lai cuûa Vieät Baéc, moái quan heä mieàn ngöôïc mieàn xuoâi ñöôïc taùc giaû veõ baèng nhöõng
neùt thaät ñeïp, thaät töôi thaät roän raõ:
“Ngaøy mai roän raõ sôn kheâ – Ngöôïc xuoâi taøu chaïy…” Ngaøy mai nhöõng ñaëc saûn cuûa mieàn xuoâi ngöôïc
leân phuïc vuï cuoäc soáng cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi: muoái Thaùi Bình, caây böøa Ñoâng Xuaát, mía ñöôøng tænh
Thanh “Chieáu Nga Sôn, gaïch Baùt Traøng” Vaûi tô Nam Ñònh, luïa haøng Haø Ñoâng”… Nhaø thô ñaõ dieãn
taû ngaøy mai vôùi caùi khoâng khí nhoän nhòp töng böøng, neân taïo ñöôïc aâm höôûng vaø nieàm vui cuûa töông
lai.
Trong nhöõng kyû nieäm ñeïp veà Vieät Baéc vaø cuûa Vieät Baéc ñoái vôùi caùch maïng coù moät neùt chung laø
tình caûm, nieàm tin töôûng vaø bieát ôn Baùc Hoà. Baøi thô ñaït tôùi ñieån hình ôû moät ñoaïn thô ñaëc saéc khi
vieát veà Baùc:
Mình veà vôùi Baùc ñöôøng xuoâi
Thöa giuøm Vieät Baéc khoâng nguoâi nhôù ngöôøi
Nhôù OÂng Cuï maét saùng ngôøi
AÙo naâu tuùi vaûi ñeïp töôi laï thöôøng
Nhôù ngöôøi nhöõng saùng tinh söông
Ung dung yeân ngöïa treân ñöôøng suoái reo
Nhôù chaân Ngöôøi böôùc leân ñeøo
Ngöôøi ñi, röøng nuùi troâng theo boùng Ngöôøi
Veû ñeïp cuûa Baùc ñöôïc nhaø thô mieâu taû trong moâi tröôøng roäng lôùn cuûa thieân nhieân Vieät Baéc. Ngöôøi
laø trung taâm cuûa böùc tranh thieân nhieân. Hình aûnh Baùc thaân maät gaàn guõi töø caùch xöng hoâ (Nhôù OÂng
Cuï) ñeán trang phuïc giaûn dò cuûa Baùc (aùo naâu tuùi vaûi) maø ung dung cao caû, maø nhaân daân kính caån
ngöôõng voïng (Ngöôøi ñi röøng nuùi troâng theo boùng Ngöôøi). Thieân nhieân ñöôïc nhaân daân hoaù nhö thöùc
tænh, löu luyeán trong töøng böôùc ñi cuûa Ngöôøi. Maáy caâu thô coù khoâng khí ca ngôïi laõnh tuï tinh anh.
Nhaø thô Xuaân Dieäu cho raèng ñoaïn thô treân laø moät böùc danh hoïa vaø khoâng chæ laø hoäi hoïa maø coøn caû
aâm thanh trong treûo nhö reo nhaïc cuûa suoái röøng.
Ñoaïn keát cuûa baøi thô noùi veà coâng ôn Ñaûng: “Ngaøn naêm xöa, nöôùc non Hoàng… Ngaøn naêm non nöôùc
mai sau – Ñôøi ñôøi ôn Ñaûng caøng saâu caøng noàng”. Taùc giaû duøng nhöõng hình aûnh, nhöõng lieân töôûng
veà lòch söû quaù khöù vaø töông lai cuûa ñaát nöôùc ñeå noùi leân coâng lao to lôùn cuûa Ñaûng. Hình aûnh “nöôùc
non Hoàng”, hình aûnh “noái doøng daøi laâu” gôïi leân söï toàn vong vaän meänh ñaát nöôùc laøm cho ta thaám
thía coâng ôn cuûa Ñaûng.
Neáu nhö ôû phaàn treân laø söï ñoái ñaùp, moät beân hoûi, moät beân ñaùp thì ôû ñoaïn keát naøy laø moät baûn hoøa
taáu, lôøi noùi lôøi, caû hai beân, ngöôøi veà vaø ngöôøi ôû laïi ñeàu ca ngôïi coâng lao cuûa Ñaûng vaø höùa heïn ngaøy
hoäi cuûa töông lai:
Caàm tay nhau haùt vui chung
Hoâm sau mình nheù, haùt cuøng Thuû ñoâ.
Vieät Baéc laø baøi thô phaûn aùnh caû moät thôøi kyø lòch söû vó ñaïi: nhöõng naêm chuaån bò toång khôûi nghóa
vaø khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp. Noù laø baøi ca huøng traùng veà thôøi kyø ñoù. Vieät Baéc laø baøi thô
bieåu hieän loøng yeâu nöôùc, töï haøo daân toäc, loøng kính yeâu Ñaûng vaø laõnh tuï, loøng yeâu queâ höông caùch
maïng, tình caûm saâu naëng giöõa mieàn ngöôïc vaø mieàn xuoâi, giöõa caùn boä khaùng chieán vaø nhaân daân
khaùng chieán.
Vieät Baéc coù tính daân toäc ñaäm ñaø. Caùch keát caáu ñaëc bieät, ñoù laø keát caáu ñoái ñaùp töôûng töôïng giöõa
mình vaø ta theo loái ca dao. Lôøi thô luïc baùt ñöôïc taùc giaû vaän duïng cuõng laø loái thô daân toäc. Nhöõng
hình aûnh vaø nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät khaùc ñöôïc vaän duïng cuõng laø nhöõng hình aûnh vaø bieän phaùp
ngheä thuaät quen thuoäc trong thô daân gian vaø thô coå ñieån cuûa daân toäc… Nhöng ôû Vieät Baéc taát caû ñeàu

37
ñöôïc naâng cao, saùng taïo laøm cho baøi thô vöøa daân toäc, vöøa hieän ñaïi, vöøa quen thuoäc gaàn guõi vôùi nhaân
daân vöøa môùi meû.

Ñeà: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Nhôù khi giaëc ñeán giaëc luøng
Röøng caây nuùi ñaù ta cuøng ñaùnh Taây
Nuùi giaêng thaønh luõy saét daøy
Röøng che boä ñoäi, röøng vaây quaân thuø
Meânh moâng boán maët söông muø
Ñaát trôøi ta caû chieán khu moät loøng
Ai veà ai coù nhôù khoâng?
Ta veà ta nhôù Phuû Thoâng, ñeøo Giaøng
Nhôù soâng Loâ, nhôù phoá Raøng
Nhôù töø Cao – Laïng, nhôù sang Nhò Haø
Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay
Nghìn ñeâm thaêm thaúm söông daøy
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.

BAØI LAØM
Trong gian khoå, khoù khaên, yù chí quaät cöôøng vaø tinh thaàn ñoaøn keát cuûa daân toäc ta caøng ñöôïc nhaân
leân gaáp boäi. Cuõng chính nhôø söùc maïnh cuûa khoái ñaïi ñoaøn keát daân toäc, nhaân daân ta ñaõ bao laàn ñaùnh
tan moïi theá löïc hung taøn. Cuoäc khaùng chieán tröôøng kyø choáng thöïc daân Phaùp cuûa caû daân toäc ñaõ kheùp
laïi trong quaù khöù song lôùp lôùp theá heä hoâm nay vaø mai sau vaãn ñöôïc nhaéc nhôû, ñöôïc hieåu phaàn naøo
veà quaù khöù haøo huøng cuûa cha oâng. Theo doøng hoài töôûng cuûa nhaø thô Toá Höõu trong baøi Vieät Baéc, baïn
ñoïc laïi moät laàn chöùng kieán cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp aáy cuûa ñaát nöôùc ta vôùi nhöõng söùc maïnh
anh huøng cuûa khoái ñaïi ñoaøn keát, söùc maïnh cuûa tình quaân daân ñeå taïo neân bao thaéng lôïi laãy löøng.
Khoái ñoaøn keát vaø nhöõng chieán coâng, söùc maïnh cuûa ñoäi quaân anh huøng ñoù ñöôïc theå hieän raát ñaäm neùt
trong ñoaïn thô:
Nhôù khi giaëc ñeán giaëc luøng
…
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
Nhöõng kyû nieäm thôøi khaùng chieán cöù daàn daàn hieän leân trong taâm trí nhaø thô. Trong noãi nhôù ñoù,
coù noãi nhôù veà nhöõng ngaøy thaùng caùch maïng coøn trong tröùng nöôùc, coù noãi nhôù veà con ngöôøi Vieät Baéc
aân tình, thuûy chung vaø cuõng coù nhöõng noãi nhôù veà nhöõng traän ñaùnh.
Nhôù khi giaëc ñeán giaëc luøng
Röøng caây nuùi ñaù ta cuøng ñaùnh Taây.
Laøm sao queân ñöôïc caùi caûnh caøn queùt, saên luøng cuûa keû thuø – moät baày choù saên khaùt maùu. Ñaõ bao
laàn chuùng taém nhaân daân trong beå maùu, trong tieáng keâu khoùc ñau thöông daäy ñaát trôøi. Quaân giaëc
muoán tìm moïi caùch ñaøn aùp, khuûng boá ñeå nhaán chìm ñaát nöôùc ta. Khoâng chæ trong thô Toá Höõu maø ôû
nhöõng baøi thô khaùc, bao tieáng thô ai oaùn, caêm hôøn ñaõ baät leân tröôùc toäi aùc quaân xaâm löôïc:
Giaëc keùo leân nguøn nguït löûa hung taøn
Ruoäng ta khoâ
Nhaø ta chaùy
Choù ngoä moät ñaøn
Löôõi daøi leâ saéc maùu.
(Beân kia soâng Ñuoáng – Hoaøng Caàm)

38
 Song aâm möu nham hieåm vaø daõ taâm cuûa keû thuø khoâng theå caûn trôû ñöôïc loøng yeâu queâ höông ñaát
nöôùc cuûa nhaân daân ta, cuï theå laø nhaân daân Vieät Baéc. Trong giôø khaéc quyeát ñònh soá phaän cuûa mình,
quaân daân ñaõ vuøng leân. Khoâng chæ con ngöôøi maø caû röøng nuùi cuõng chung söùc ñaùnh Taây. Thieân nhieân,
ñaát trôøi, nuùi röøng Vieät Baéc ñaõ trôû thaønh nhöõng ngöôøi ñoàng ñoäi, nhöõng chieán só anh huøng cuûa quaân
daân ta. Vaäy nuùi, röøng goùp gì cho cuoäc khaùng chieán gian khoå aáy?
Nuùi giaêng thaønh luyõ saét daøy
Röøng che boä ñoäi, röøng vaây quaân thuø.
Nhöõng daõy nuùi truøng ñieäp daøn traûi nhö thaønh luyõ kieân coá maø keû thuø khoâng theå naøo ñoät nhaäp.
Beân caïnh nuùi coù nhöõng caùnh röøng vöøa bao vaây quaân thuø, vöøa chôû che cho boä ñoäi. Nuùi, röøng voán laø
nhöõng vaät voâ tri, song giôø ñaây döôùi con maét cuûa nhaø thô, hay noùi ñuùng hôn tröôùc cuoäc khaùng chieán
gian khoå cuûa ngöôøi daân Vieät Baéc, nuùi röøng thieân nhieân cuõng trôû neân coù yù chí, coù tình ngöôøi. Chuùng
cuøng quaân daân tham gia chieán ñaáu. Tö theá hieân ngang kieâu huø ng cuûa bao vaùch nuùi laøm cho keû thuø
baát löïc. Caùi daùng ngay thaúng cuûa tre nöùa ñaày duõng khí ñaâm thaúng leân trôøi xanh nhö luoân khieâu
khích quaân giaëc. Vôùi ngheä thuaät nhaân hoaù, Toá Höõu ñaõ bieán nuùi röøng, thieân nhieân thaønh nhöõng
ngöôøi con Vieät Baéc anh duõng kieân cöôøng. Ngay trong moät caâu thô, röøng ñaûm nhaän hai söù meänh anh
huøng. Hai töø “che” vaø “vaây” ñoái laäp nhau, caøng laøm noåi baät vai troø cuûa nhöõng caùnh röøng. Quaû thaät
Vieät Baéc laø moät vuøng ñòa linh quyù baùu, ñeå töø ñoù:
Meânh moâng boán maët söông muø
Ñaát trôøi ta caû chieán khu moät loøng
Khung caûnh chieán ñaáu vöøa huøng duõng, vöøa mô moäng. Ñaát trôøi bao la chìm trong söông muø daøy
ñaëc. Söông nhö cuõng che chôû cho quaân ta vaø caûn böôùc quaân thuø. Caû vuõ truï, nuùi röøng Vieät Baéc giôø
ñaây ñang cuøng chung moät nhòp ñaäp traùi tim. Taát caû ñang höôùng veà cuoäc chieán ñaáu höôùng veà söù meänh
baûo veä maûnh ñaát, baûo veä queâ höông yeâu daáu. Cuïm töø “caû chieán khu moät loøng” vaø nhaán maïnh theâm
tình ñoaøn keát quaân daân, söï gaén boù con ngöôøi vaø thieân nhieân. Moïi caûnh vaät, con ngöôøi ñan xen vaøo
nhau, thoáng nhaát thaønh moät khoái. Taát caû böøng leân moät ngoïn löûa caêm hôøn, moät ngoïn löûa höøng höïc
quyeát chieán. Vieát caâu thô naøy, Toá Höõu nhö töï haøo, haân hoan heát söùc tröôùc nhieät quyeát cuûa quaân daân,
nuùi röøng. Coù theå noùi trong loøng baïn ñoïc cuõng daäy leân moät duõng khí chieán ñaáu, quyeát thaéng. Phaûi
chaêng khi Toå quoác, khi queâ höông caàn ñeán, taát caû thieân nhieân vaø con ngöôøi ñeàu saün saøng? Hoï saün
saøng chieán ñaáu, saün saøng hy sinh vì queâ höông, Toå quoác. Trong hoøa bình hoï yeâu thöông, quyù meán
nhau. Tình ñoaøn keát, quyeát chí trong hoï laïi caøng ñöôïc nhaân leân gaáp boäi khi hoï cuøng ñaáu tranh. Saùu
caâu thô ñaõ phaàn naøo theå hieän loøng yeâu meán, töï haøo vaø caûm phuïc cuûa nhaø thô tröôùc maûnh ñaát vaø con
ngöôøi Vieät Baéc noùi rieâng cuõng nhö nhaân daân Vieät Nam noùi chung.
Söùc maïnh cuûa khoái ñaïi ñoaøn keát coäng ñoàng cuøng yù chí anh huøng ñaõ taïo cho nhaân daân Vieät Baéc
laøm neân nhöõng chieán coâng anh huøng. Haøng loaït nhöõng ñòa danh vang leân. Moãi nôi ñeàu gaén vôùi moät
thaéng lôïi vinh quang. Ñaây Phuû Thoâng, kia ñeøo Giaøng roài nhöõng traän thuûy chieán treân soâng Loâ… Cuoäc
khaùng chieán ñaõ noå ra ôû khaép moïi nôi. Nhöõng chieán thaéng ñoù khoâng chæ traûi daøi theo chieàu roäng
khoâng gian maø coøn traûi caû trong chieàu daøi noãi nhôù. Nhaø thô ñaët caâu hoûi, noùi ñuùng hôn laø ngöôøi ôû
laïi hoûi ngöôøi ra ñi: “Ai veà ai coù nhôù khoâng?”. Ngöôøi ra ñi laøm sao maø queân ñöôïc nhöõng traän ñaùnh,
nhöõng chieán coâng. Bôûi trong nhöõng vinh quang ñoù coøn coù bao doøng maùu cuûa ñoàng ñoäi, baïn beø. Coù
chieán thaéng naøo maø khoâng phaûi traû giaù. Hôn nöûa trong cuoäc khaùng chieán naøy, caùi giaù maø ta phaûi
traû laïi quaù ñaét. Caøng ñau thöông, loøng ta laïi caøng nhôù, nhôù veà nhöõng chieán coâng, cuõng laø töôûng nhôù
veà nhöõng ngöôøi anh huøng ñaõ ngaõ xuoáng. Ñeå hoâm nay, ñoàng ñoäi, baïn beø vaø con chaùu ñöôïc soáng vaø töï
haøo veà thaéng lôïi, veà söùc maïnh anh huøng cuûa daân toäc. Baèng bieän phaùp lieät keâ, nhaø thô ñaõ nhaéc laïi
bao chieán coâng haøo huøng cuûa quaân vaø daân ta. Thaät töï haøo vaø ñaùng traân troïng xieát bao.
Töø nhöõng chieán coâng, noãi nhôù cuûa ngöôøi ra ñi vaø ngöôøi ôû laïi, vaø nhöõng ñeâm haønh quaân thaät huøng
duõng ñaõ hieän veà:
Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung.
Caû nuùi röøng, ñaát trôøi vang daäy trong böôùc haønh quaân: thieân nhieân chuyeån mình bay cuõng chính
laø luùc nöôùc ta chuyeån sang giai ñoaïn môùi cuûa cuoäc khaùng chieán. Töøng ñoaøn quaân noái nhau ra tieàn
tuyeán. Trong traùi tim hoï, nhöõng lôøi theà vang voïng, maõi thuùc giuïc hoï ñi leân, hoï ñaõ quyeát moät ñi
khoâng trôû laïi: “Ba naêm meï giaø cuõng ñöøng mong” (Thaâm Taâm).
Taát caû nhöõng lo toan beà boän cuûa cuoäc soáng haèng ngaøy, hoï ñeàu deïp laïi sau löng. Töøng doøng chöõ
trong caâu thô nhö cuõng ñang rung leân theo nhòp böôùc. Nhöõng chieán só anh huøng cöù tieán leân phía

39
tröôùc, tieán ñeán moät ngaøy mai töôi saùng. Veû ñeïp huøng duõng cuûa ñoaøn quaân ñöôïc taùi hieän raát cuï theå
qua caâu thô so saùnh:
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung.
Hình töôïng ngöôøi lính trong ñeâm haønh quaân gôïi nhôù tôùi thô Quang Duõng:
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm.
(Taây Tieán)
Trong baøi Taây Tieán, hình aûnh ngöôøi lính hieän leân haøo huøng trong gian khoå. ÔÛ thô Toá Höõu, nhöõng
khoù khaên gian khoå ñaõ phaàn naøo ñöôïc gaùc laïi, ñeå chæ taùi hieän moät ñoaøn quaân duõng maõnh:
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan.
Töøng ñoaøn binh “ñieäp ñieäp, truøng truøng” tieán ñi. Trong hoï laø caû moät baàu trôøi ñaày duõng khí. Caûnh
töôïng haønh quaân daøi daëc, ñoâng ñaûo nhö nhöõng daõy nuùi ñieäp truøng. Mieâu taû caûnh haønh quaân, nhaø
thô söû duïng cuïm töø “ñieäp ñieäp, truøng truøng”. Coù leõ chaúng coøn töø ngöõ naøo coù theå dieãn ñaït ñöôïc söùc
maïnh cuûa ñoaøn bình hôn theá. Trong ñoaøn quaân ñoù coù nhöõng con ngöôøi khoâng chæ bieát caàm suùng
chieán ñaáu maø hoï coøn laø nhöõng thanh nieân ñaày laõng maïn. Hoï laøm baïn vôùi traêng sao. Trong ñeâm toái,
aùnh sao soi ñöôøng cho caùc chieán binh, chia seû vôùi hoï nhöõng taâm tö tình caûm. Caûnh thaät ñeïp vaø mô
moäng quaù. Khoâng gian ñang suïc soâi boãng nhö laëng ñi tröôùc moät caûnh töôïng ñeïp. Nhaïc thô cuõng
traàm laéng laïi khieán hoàn thô bay boång dieäu kyø. Hình aûnh “aùn h sao ñaàu suùng” khoâng môùi. Chính Toá
Höõu ñaõ töøng vieát:
Ñaàu suùng traêng treo
(Ñoàng chí)
Song söï chuyeån ñoåi nhòp nhaøng giöõa hai caâu thô:
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan.
Laøm caâu thô vaø hình aûnh ngöôøi lính boãng ñeïp theâm. ÔÛ hoï tieàm taøng hai taâm hoàn: moät taâm hoàn
cuûa ngöôøi chieán só vaø moät taâm hoàn cuûa ngöôøi thi só. Hoï thaät ñaùng caûm phuïc bieát bao. Trong ñeâm toái
hình aûnh ñoaøn binh hieän leân caøng roõ neùt. Hoï laøm chuû ñaát trôøi, vuõ truï bao la. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi
anh huøng cuûa maûnh ñaát anh huøng.
Cuøng vôùi nhöõng chieán binh, bao ñoaøn daân coâng xung phong ra tieàn tuyeán:
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay.
AÙnh ñuoác baäp buøng saùng leân trong ñeâm toái. Ñoaøn daân coâng ra ñi cuøng huøng duõng, hieân ngang
khoâng keùm. Hoï muoán ñem tieáng haùt cuûa mình, söùc löïc nhoû beù cuûa mình goùp chung vaøo cuoäc khaùng
chieán cuûa daân toäc. Hoï khoâng coøn yeáu ñuoái nöûa maø trôû neân anh duõng, hieân ngang. Khaéc hoïa hình
töôïng nhöõng ñoaøn daân coâng, taùc giaû söû duïng hình aûnh “böôùc chaân naùt ñaù”. Söùc maïnh cuûa nhöõng con
ngöôøi ñoù thaät phi thöôøng. Qua bieän phaùp tu töø thaäm xöng cuûa thi só, söùc maïnh cuûa hoï ñöôïc nhaân
leân gaáp boäi. Hoï böôùc ñi theo tieáng goïi, theo nieàm hy voïng cuûa queâ höông ñaát nöôùc. Muoân taøn löûa
bay sau löng nhö nhöõng khoù khaên ñaõ bò deïp laïi phía sau. Ñoaøn binh vaø nhöõng ngöôøi daân coâng laø
hình aûnh töôïng tröng cho con ngöôøi Vieät Baéc anh huøng noùi rieâng vaø ngöôøi daân Vieät Nam noùi chung.
Vôùi söùc maïnh phi thöôøng, hoï laø nieàm tin, laø töông lai cuûa ñaát nöôùc. Vaø trong ñoaøn binh ñoù chaéc
chaén coù phaàn cuûa “ngöôøi ra ñi” hay chính laø cuûa Toá Höõu, ñeå cuoái cuøng söùc maïnh anh huøng ñaõ vöôït
qua.
Nghìn ñeâm thaêm thaúm söông daøy
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
Khoù khaên gian khoå nhö nhöõng boùng ñeâm trieàn mieàn ñaõ kheùp laïi. Tröôùc maét ñoaøn quaân, aùnh ñeøn
pha baät saùng nhö aùnh naéng cuûa ngaøy mai. Ñoaøn quaân cöù böôùc ñi trong nieàm tin vaø hy voïng. Hoï hy
voïng ôû moät ngaøy mai töôi saùng. Toaøn boä taâm trí vaø duõng khí cuûa hoï ñeàu vì moät ngaøy ai ñoù. Coù theå
noùi caâu thô theå hieän nieàm laïc quan cuûa nhaø thô cuõng nhö cuûa caû quaân vaø daân nôi nuùi röøng Vieät Baéc,
nhöõng caâu thô aâm vang nieàm tin vaø nhö moät döï caûm veà ngaøy chieán thaéng.
Chæ vôùi moät ñoaïn thô ngaén. Toá Höõu ñaõ taùi hieän ñöôïc veû ñeïp anh huøng cuûa nhaân daân , nuùi röøng
Vieät Baéc noùi rieâng vaø söùc maïnh anh huøng cuûa daân toäc Vieät Nam noùi chung. Söùc maïnh cuûa khoái ñoaøn
keát coäng ñoàng chính laø söùc maïnh laøm neân chieán thaéng. Theå thô luïc baùt, nhòp ñieäu traàm huøng, uyeån
chuyeån caøng laøm baøi thô theâm trang troïng, giaøu chaát hoài töôûng. Baøi thô cuõng chính laø “caùi toâi tröõ

40
tình”, laø taám loøng thi só höôùng veà con ngöôøi, ñaát trôøi Vieät Baéc – caùi noâi cuûa caùch maïng Vieät Nam.
Qua baøi thô naøy, chuùng ta coù theå phaàn naøo hieåu ñöôïc Toá Höõu – moät nhaø thô cuûa lyù töôûng caùch maïng.
Caùi “Toâi” cuûa Toá Höõu luoân haøi hoøa vôùi caùi “Ta” chung cuûa daân toäc. Vì theá, ñoaïn thô noùi rieâng, caû baøi
Vieät Baéc noùi chung mang aâm höôûng söû thi khaù ñaäm neùt. Vaø ñaây cuõng chính laø moät phaàn tieâu bieåu
cuûa moät dieän maïo thô rieâng – dieän maïo thô Toá Höõu vöøa giaøu chaát lyù töôûng vöøa ngoït ngaøo tha thieát
vaø thaám ñaãm chaát daân toäc.

ÑEÀ
“Ta vôùi mình, mình vôùi ta
Loøng ta sau tröôùc maën maø ñinh ninh
Mình ñi, mình laïi nhôù mình
Nguoàn bao nhieâu nöôùc, nghóa tình baáy nhieâu …
Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu
Traêng leân ñaàu nuùi, naéng chieàu löng nöông
Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông
Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà,
Nhôù töøng baûn nöùa bôø tre
Ngoøi Thia, Soâng Ñaùy, Suoái Leâ vôi ñaày,
Ta ñi ta nhôù nhöõng ngaøy
Mình ñaây ta ñoù, ñaéng cay ngoït buøi…
Thöông nhau chia cuû saén luøi
Baùt côm seû nöûa, chaên sui ñaép cuøng,
Nhôù ngöôøi meï naéng chaùy löng
Ñòu con leân raãy, beû töøng baép ngoâ,
Nhôù sao lôùp hoïc i tôø
Ñoàng khuya ñuoác saùng nhöõng giôø lieân hoan
Nhôù sao ngaøy thaùng cô quan
Gian nan ñôøi vaãn ca vang nuùi ñeøo,
Nhôù sao tieáng moõ röøng chieàu
Chaøy ñeâm neän coái ñeàu ñeàu suoái xa …”.
(Vieät Baéc - Toá Höõu)
Anh hoaëc chò haõy phaân tích ñoaïn thô treân.
A HÖÔÙNG DAÃN TÌM HIEÅU ÑEÀ:
1. Theå loaïi: nghò luaän vaên hoïc - phaân tích moät ñoaïn thô tröõ tình.
2. Noäi dung: caûnh vaø ngöôøi Vieät Baéc, tuy thieáu thoán, gian khoå nhöng ñeïp vaø chan chöùa nghóa
tình.
3. Tö lieäu: ñoaïn thô töø caâu 21 ñeán caâu 42 trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu.
B. HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI:
1. Hoïc sinh giaûi thích caëp ñaïi töø nhaân xöng “mình” – “ta” nhö ôû caùc ñeà tröôùc.
2. Caûnh Vieät Baéc :
- AÙnh traêng röøng laõng maïn, aùnh naéng chieàu giaûn dò:
Traêng leân ñaàu nuùi, naéng chieàu löng nöông
- Nhöõng baûn laøng cuûa ñoàng baøo daân toäc thieåu soá laõng ñaõng trong khoùi söông:
“Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông”.
- Caùc beáp löûa nhaø saøn ñaëc bieät gaén boù maät thieát vôùi ñôøi soáng, sinh hoaït cuûa ñoàng baøo Vieät Baéc:
“Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà”.
- Caûnh röøng nuùi, bôø tre, ngoøi, soâng, suoái trong khu caên cöù ñòa Vieät Baéc:
“Nhôù töøng röøng nuùi bôø tre
Ngoøi Thia, Soâng Ñaùy, Suoái Leâ vôi ñaày “.
- Tieáng moõ traâu buoåi chieàu trôû veà laøng baûn (ôû Vieät Baéc, do chaên thaû neân ngöôøi ta ñeo ôû coå moãi
con traâu moät caùi moõ hay nhaïc baèng goã cho deã tìm):
“Nhôù sao tieáng moõ röøng chieàu”.
- Cuøng vôùi tieáng moõ traâu, tieáng coái nöôùc cuõng laø aâm thanh tieâu bieåu, laø nhaïc ñieäu rieâng cuûa nuùi
röøng Vieät Baéc:

41
 “Chaøy ñeâm neän coái ñeàu ñeàu suoái xa”
(Coái giaõ gaïo hoaït ñoäng baèng nöôùc suoái, giaõ suoát ñeâm trong röøng).
* Ñaùnh giaù:
Caûnh ñeïp vaø thi vò, mang neùt ñaëc tröng cuûa nuùi röøng Vieät Baéc. Phaûi laø ngöôøi soáng, gaén boù, yeâu
meán Vieät Baéc, coù taâm hoàn nhaïy caûm, khaû naêng quan saùt tinh teá môùi mieâu taû ñuùng, chính xaùc, coù
hoàn nhöõng veû ñeïp thanh khieát, daân daõ, moäc maïc, heát söùc töï nhieân aáy.
3. Ngöôøi Vieät Baéc:
- Raát ñaùng yeâu, gôïi thöông, gôïi nhôù nôi coõi saâu thaúm cuûa taâm hoàn nhaø thô:
“Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu”.
- Tình caûm aám aùp, ñöôïc theå hieän qua hình aûnh nhaø saøn beáp löûa – thôøi khaùng chieán, muøa ñoâng
ñeán, caùi laïnh nhö caét da caét thòt cuûa möa röøng, gioù nuùi traøn veà, ñoàng baøo vaø caùn boä caùch maïng quaây
quaàn beân beáp löûa nhaø saøn chuyeän troø thaân maät, vui veû, ñoâi khi ñuùng thôøi ñieåm ngöôøi thöông ñi veà
goùp chuyeän:
“Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà”.
- Ñoàng baøo Vieät Baéc raát giaøu tình naëng nghóa, luùc “ñaéng cay ngoït buøi”, söôùng khoå ñeàu che chôû,
ñuøm boïc, cöu mang nhau:
“Thöông nhau chia cuû saén luøi
Baùt côm seû nöûa, chaên sui ñaép cuøng”.
- Ngöôøi daân Vieät Baéc raát caàn cuø lao ñoäng, moät naéng hai söông, chòu thöông chòu khoù. Hoï queân
caû gian khoå, nhoïc nhaèn ñeå laøm neân haït ngoâ, cuû khoai nuoâi naáng caùn boä caùch maïng :
“Nhôù ngöôøi meï naéng chaùy löng
Ñòu con leân raãy, beû töøng baép ngoâ”.
- Duø chieán chinh daøi, khoâng coù thôøi gian, khoâng coù ñieàu kieän nhöng hoï raát sieâng naêng, chaêm
chæ hoïc taäp:
“Nhôù sao lôùp hoïc i tôø
Ñoàng khuya ñuoác saùng nhöõng giôø lieân hoan”.
- Duø sinh hoaït cuûa ñoàng baøo vaø caùn boä caùch maïng voâ cuøng khoù khaên, thieáu thoán nhöng hoï raát
laïc quan, yeâu ñôøi. Tieáng haùt ñoaøn keát, thaâm tình cuûa hoï caát leân laøm röøng nuùi cuõng vui laây:
“Nhôù sao ngaøy thaùng cô quan
Gian nan ñôøi vaãn ca vang nuùi ñeøo”.
* Ñaùnh giaù:
Hình aûnh con ngöôøi Vieät Baéc hieän leân treân böùc tranh thô raát moäc maïc, dung dò, raát giaøu aân tình.
Hoï vöøa ñeïp trong lao ñoäng, hoïc taäp, vöøa ñeïp ôû taâm hoàn cao caû – soáng vì caùch maïng, khaùng chieán
chöù khoâng vì baûn thaân mình. Chính caùi tình ngöôøi thaém thieát, meânh moâng cuûa hoï ñaõ lan toûa, söôûi
aám caû böùc tranh thô.
4. Ñaùnh giaù toång hôïp:
Ñaây laø moät ñoaïn thô ñaëc saéc:
4.1 Veà ngheä thuaät:
- Theå thô: luïc baùt ñaäm ñaø baûn saéc vaên hoùa coå truyeàn cuûa daân toäc ñöôïc Toá Höõu vaän duïng raát saùng
taïo, linh hoaït, nhòp nhaøng.
- Loái keát caáu: theo loái haùt giao duyeân cuûa daân ca, caùch xöng hoâ “mình” – “ta” tình töù nhö ñoâi löùa
yeâu nhau maën noàng, thaém thieát.
- Hình aûnh thô: nhieàu hình aûnh, thanh aâm tieâu bieåu, gôïi ñöôïc caùi saéc hoàn, thaàn thaùi cuûa nuùi
röøng Vieät Baéc vaø veû ñeïp giaûn dò maø cao vôøi cuûa con ngöôøi Vieät Baéc.
- Ngoân ngöõ thô: ngoân ngöõ cuûa tình yeâu, mang maøu saéc cuûa tình yeâu.
- Gioïng ñieäu thô: taâm tình, tha thieát, saâu laéng, lôøi thô eâm nhö hôi thôû, ngoït ngaøo nhö khuùc haùt
ru kæ nieäm.
- Bieän phaùp tu töø:
+ Nhaø thô duøng ngheä thuaät tu töø chính yeáu laø ñieäp töø, ñieäp ngöõ: mình – ta, ta – mình, loái ñieäp
caáu truùc cuù phaùp vaø ñieäp caùch quaõng raát aán töôïng:
 Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu
 Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông
 Nhôù töøng röøng nöùa bôø tre
 Nhôù ngöôøi meï naéng chaùy löng

42
  Nhôù sao lôùp hoïc i tôø
 Nhôù sao ngaøy thaùng cô quan
 Nhôù sao tieáng moõ röøng chieàu
Ngheä thuaät tieåu ñoái xuaát hieän ôû nhieàu caâu baùt, laøm cho lôøi thô theâm nhòp nhaøng, gôïi caûm:
- Traêng leân ñaàu nuùi > < naéng chieàu löng nöông
- Baùt côm seû nöûa > < chaên sui ñaép cuøng
Ngheä thuaät so saùnh tu töø moâ hình A bao nhieâu, B baáy nhieâu goùp phaàn khaúng ñònh aân tình saâu
naëng:
“Nguoàn bao nhieâu nöôùc nghóa tình baáy nhieâu”.
Ngoaøi ra coøn coù caùc ngheä thuaät: lieät keâ, ñoåi traät töï cuù phaùp, nhaân hoùa tu töø, aån duï tu töø.
4.2. Veà noäi dung:
Taát caû caùc bieän phaùp ngheä thuaät treân ñaõ laøm baät leân noäi dung tö töôûng chuû ñeà cuûa ñoaïn thô: noãi
nhôù caûnh vaø ngöôøi Vieät Baéc da dieát, coàn caøo, ñau ñaùu, khoân nguoâi. Vieät Baéc laø coäi nguoàn cuûa caùch
maïng, laø chieác noâi cuûa caùch maïng. Nhöõng kæ nieäm cuûa moät thôøi gian khoå nhöng veû vang cuûa caùch
maïng vaø khaùng chieán ôû chieán khu Vieät Baéc nay ñaõ trôû thaønh nhöõng kæ nieäm khoù môø phai trong kí
öùc cuûa moãi con ngöôøi.

Ñeà: Phaân tích ñoaïn ñaàu baøi thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng
Mình veà mình coù nhôù khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi nhìn soâng nhôù nguoàn?

Tieáng ai tha thieát beân coàn

Baâng khuaâng trong daï boàn choàn böôùc ñi
AÙo chaøm ñöa buoåi phaân ly
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay…

Mình ñi coù nhôù nhöõng ngaøy

Möa nguoàn suoái luõ, nhöõng maây cuøng muø
Mình veà, coù nhôù chieán khu
Mieáng côm chaám muoái, moái thuø naëng vai?

Mình veà röøng nuùi nhôù ai

Traùm buøi ñeå ruïng, maêng mai ñeå giaø
Mình ñi, coù nhôù nhöõng nhaø
Haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son

Mình veà, coù nhôù nuùi non

Nhôù khi khaùng Nhaät, thuôû coøn Vieät Minh
Mình ñi, mình coù nhôù mình
Taân Traøo, Hoàng Thaùi, maùi ñình caây ña?

BAØI LAØM
“Vieät Baéc” laø taäp thô Toá Höõu saùng taùc trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp. “Vieät Baéc” cuõng laø
teân moät baøi thô ñaëc saéc nhaát in trong taäp thô naøy. Ñaây laø moät baøi thô luïc baùt tröôøng thieân ñöôïc
saùng taùc vaøo thaùng 10 naêm 1954 luùc Chính phuû rôøi chieán khu Vieät Baéc veà Haø Noäi. Qua moät cuoäc
ñoái ñaùp töôûng töôïng giöõa “Mình” vaø “Ta”, nhaø thô ñaõ theå hieän saâu saéc nhöõng aân tình saâu naëng thuûy
chung cuûa mình ñoái vôùi vuøng caên cöù caùch maïng cuûa caû nöôùc.
Ñoaïn trích treân chæ vôùi hai möôi doøng thô tröõ tình thieát tha vaø ñaèm thaém nhöng cuõng ñaõ theå
hieän khaù roõ neùt chaân dung, caùc ñaëc ñieåm ngheä thuaät vaø tình caûm cuûa baøi thô.

43
 Laø moät baøi ca ngoït ngaøo, ñieâu luyeän cuûa chuû nghóa yeâu nöôùc anh huøng, baøi thô Vieät Baéc coù caùch
keát caáu vaø caáu töø thöôøng thaáy cuûa ca dao tröõ tình. Ngay caùc hình aûnh thô, caùc loái töø hoa ñöôïc vaän
duïng ôû ñaây cuõng laø nhöõng hình aûnh, nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät quen thuoäc trong thô ca daân gian
vaø thô ca coå ñieån. Töøng caâu thô luïc baùt nhòp nhaøng, uyeån chuyeån, caâu noï, caâu kia, yù noï, yù kia noái
tieáp tuoân traøo daøo daït. Nhaïc ñieäu traàm boång, dòu daøng taïo neân cho baøi thô moät aâm höôûng man maùc
baâng khuaâng nhö moät khuùc haùt ru tröõ tình ñaèm thaém. Ngöôøi ñoïc töôûng chöøng ñaây laø cuoäc trao ñoåi
taâm tình giöõa moät anh caùn boä saép veà xuoâi khi khaùng chieán thaéng lôïi vôùi coâ gaùi mieàn röøng nuùi chieán
khu Vieät Baéc ôû laïi queâ höông mình. Môû ñaàu ñoaïn thô laø caû moät chuoãi caâu hoûi ngoït ngaøo cuûa coâ gaùi
Vieät Baéc:
Mình veà mình coù nhôù ta
Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng
Hai caâu thô naøy gôïi nhôù ñeán hai caâu ca dao:
“Mình veà mình nhôù ta chaêng. Ta veà ta nhôù haøm raêng mình cöôøi” vaø caâu Kieàu quen thuoäc: “Möôøi
laêm naêm aáy bieát bao nhieâu tình” Nhaø thô noùi: “Möôøi laêm naêm aáy” vì tính töø naêm 1940 khi Baùc Hoà
veà nöôùc laõnh ñaïo caùch maïng ôû ñaây ñeán naêm 1954, khi cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp thaéng lôïi mieàn
Baéc hoaøn toaøn giaûi phoùng, laø möôøi laêm naêm chaün. Nhaø thô ñaõ vaän duïng caùc yeáu toá truyeàn thoáng
cuûa vaên hoïc daân toäc ñeå theå hieän tình caûm tha thieát thuûy chung ñoái vôùi caùch maïng. Thoaït ñaàu môùi
ñoïc hai caâu thô naøy, ai cuõng ngôõ nhö ñang nghe moät caâu haùt daân gian veà tình yeâu trong ñoù ngöôøi
baïn loøng nhaéc nhau veà kyû nieäm tha thieát “möôøi laêm naêm aáy”. Nhöng khoâng, khi ñoïc tieáp hai caâu
sau ngöôøi ñoïc môùi thaáy roõ:
Mình veà coù nhôù ta khoâng
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn.
Thì ra noäi dung hai caâu thô sau ñaõ vöôït leân treân haún tình yeâu löùa ñoâi. Ñaây laø tình yeâu nguoàn coäi.
Vôùi nhaø thô, Vieät Baéc ñaõ laø nguoàn coäi cuûa caùch maïng, queâ höông cuûa caùch maïng. Nhaø thô cöù laùy ñi
laùy laïi trong caùc caâu thô: “Mình veà mình coù nhôù ta?” “Mình veà mình coù nhôù khoâng?”. Hai caâu thô
cuøng laø hai caâu hoûi aáy ñaõ theå hieän moät noãi day döùt khoân nguoâi trong loøng ngöôøi ôû laïi. Neáu caâu hoûi
ñaàu neâu veà thôøi gian thì caâu hoûi sau neâu veà khoâng gian. Caû hai caâu khôi gôïi ñöôïc moät thôøi ñeå nhôù
vaø moät vuøng ñaát ñaõ laøm neân nhöõng kyû nieäm khoâng deã gì queân ñöôïc.
Tieáp ñoù laø taâm traïng cuûa ngöôøi ra ñi, ngöôøi caùn boä caùch maïng boäc loä thaønh thô thay cho lôøi ñaùp:
Tieáng ai tha thieát beân coàn
Baâng khuaâng trong daï boàn choàn böôùc ñi.
AÙo chaøm ñöa buoåi phaân ly
Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay.
Ngöôøi ra ñi khi nghe caùc caâu hoûi tröõ tình gôïi caûm cuûa ngöôøi ôû laïi loøng chôït traøn ngaäp baâng
khuaâng, boàn choàn vaø boái roái. Hình aûnh “AÙo chaøm ñöa buoåi phaân ly” gôïi leân hình aûnh coâ gaùi Vieät
Baéc maëc aùo chaøm maøu xanh giaûn dò cuûa caây laù nuùi röøng gaén boù vôùi ñôøi soáng ñaïm baïc nhöng ñoân haäu
vaø thuûy chung. Ñaëc bieät caâu thô: “Caàm tay nhau bieát noùi gì hoâm nay” coù giaù trò bieåu caûm lôùn. Bôûi leõ
khoâng bieát noùi gì khoâng phaûi laø khoâng coù gì ñeå noùi maø chính laø loøng traøn ngaäp tình caûm nhôù thöông
vôùi voâ vaøn ñieàu muoán noùi, do ñoù maø boái roái khoâng bieát phaûi noùi ñieàu gì tröôùc, ñieàu gì sau. Khoâng
bieát noùi gì ôû ñaây chính laø ñaõ noùi ñöôïc raát nhieàu veà loøng thöông nhôù cuûa mình.
Moät thoaùng boái roái, boàn choàn vöøa noùi beân treân cuõng laøm thay ñoåi caû nhòp ñieäu ñeàu ñaën cuûa thô
luïc baùt ñaõ coù trong boán doøng ñaàu:
AÙo chaøm / ñöa buoåi phaân ly
Caàm tay nhau / bieát noùi gì hoâm nay?
Ñaây cuõng laø moät noát laëng cuûa baøi ca. Ñeå roài, sau ñoù laø möôøi hai doøng thô aâm höôûng vang leân vôùi
nhòp ñieäu doàn daäp, thieát tha hôn:
Mình ñi coù nhôù nhöõng ngaøy
Möa nguoàn suoái luõ, nhöõng maây cuøng muø
Mình veà, coù nhôù chieán khu
Mieáng côm chaám muoái, moái thuø naëng vai?
Mình veà röøng nuùi nhôù ai
Traùm buøi ñeå ruïng maêng mai ñeå giaø
Mình ñi coù nhôù nhöõng nhaø
Haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son

44
 Mình veà coù nhôù nuùi non
Nhôù khi khaùng Nhaät, thuôû coøn Vieät Minh
Mình ñi mình coù nhôù mình
Taân Traøo, Hoàng Thaùi, maùi ñình caây ña.
Möôøi hai doøng thô treân laøm neân saùu caâu hoûi taát caû ñeàu ñi saâu vaøo kyû nieäm vôùi nhöõng hình aûnh
gaây neân aán töôïng saâu xa cuûa Vieät Baéc töø: möa nguoàn, suoái luõ, nhöõng maây cuøng muø, mieáng côm
chaám muoái, moái thuø naëng vai, traùm buøi, maêng mai, lau xaùm, loøng son ñeán maùi ñình Hoàng Thaùi,
caây ña Taân Traøo… coù nhöõng hình aûnh tuy ñôn sô nhöng saâu saéc, ñaày söùc gôïi caûm. Chaúng haïn, hình
aûnh “Mieáng côm chaám muoái” laø hình aûnh raát chaân thöïc ruùt ra ñöôïc töø ñôøi soáng thöïc teá cuûa khaùng
chieán choáng Phaùp tröôøng kyø gian khoå vaø hình aûnh “moái thuø naëng vai” coù taùc duïng cuï theå hoaù, vaät
chaát hoaù moái thuø vôùi quaân xaâm löôïc. Hai hình aûnh ñoái xöùng vaø keát hôïp naøy neâu baät ñöôïc moái tình
ñoaøn keát trong chieán ñaáu, cuøng chung löng ñaáu caät vöôït moïi hieåm nguy gian khoù ñeå chieán thaéng
giaëc thuø, ñöa cuoäc khaùng chieán ñeán thaéng lôïi sau cuøng. Trong caâu thô cuoái ñoaïn “Taân Traøo, Hoàng
Thaùi, maùi ñình caây ña”. Caùch ñoåi choã töø ngöõ cuûa nhaø thô khaù thuù vò vaø ñoäc ñaùo. Leõ ra caâu thô naøy
phaûi vieát laø “maùi ñình Hoàng Thaùi, caây ña Taân Traøo”. Nhöng caùch theå hieän saùng taïo cuûa nhaø thô ôû
ñaây ñaõ laøm caâu thô sinh ñoäng haún leân vôùi nhòp ñieäu doàn daäp hôn. Nhòp ñieäu, noùi ñuùng hôn laø nhaïc
ñieäu ñaëc saéc goùp phaàn taïo neân neùt thi vò ñoäc ñaùo cuûa ñoaïn thô. Töøng caâu thô luïc baùt caân ñoái, ngaét
nhòp ñeàu ñaën, taïo neân moät aâm höôûng reùo raét, ngaân nga, traàm boång, nhòp nhaøng. Nhöõ ng kyû nieäm
gôïi leân trong noãi nhôù nieàm thöông ôû ñoaïn thô naøy ñeàu laø nhöõng kyû nieäm cuûa cuoäc soáng ñaáu caät
chung löng chieán ñaáu beân nhau seû ngoït chia buøi.
Mang phong vò ca dao tröõ tình neân nhìn chung ñoaïn thô duø theå hieän tình caûm caùch maïng nhöng
vaãn mang maøu saéc tình yeâu nhaát laø söû duïng ngoân ngöõ cuûa tình yeâu.
Noåi baät trong ñoaïn thô laø hai ñaïi töø nhaân xöng Mình vaø Ta. Hai ñaïi töø naøy töø xöa voán laø caùch
xöng hoâ thaân maät cuûa nhöõng ñoâi tình nhaân trong ca dao daân ca tröõ tình: Mình veà ta chaúng cho veà,
Ta naém vaït aùo ta ñeà caâu thô.
Trong ñoaïn thô naøy, Ta vôùi Mình khoâng nhöõng gaén boù khaéng khít vôùi nhau maø coøn coù nghóa tuy
hai nhöng laø moät vì Ta vaø Mình ñeàu laø caùch maïng, laø ñoàng chí. Ngöôøi caùn boä rôøi nuùi röøng chieán
khu veà Haø Noäi loøng coøn nhôù maõi Vieät Baéc vaø nhôù maõi coäi nguoàn sinh ra mình vì nôi naøy laø queâ
höông cuûa caùch maïng. Ñoù laø nhôù laïi moät phaàn cuoäc ñôøi moät phaàn maùu thòt, moät phaàn taâm hoàn cuûa
mình ñaõ ñeå laïi. Cho neân coù luùc nhaø thô vieát:
… Mình ñi mình coù nhôù mình
… Mình ñi mình laïi nhôù mình
Caùc caâu sau trong ñoaïn thô luaân phieân laùy laïi: “Mình ñi” “Mình veà” raát möïc du döông eâm aùi nhö
moät ñieäu ru tình “maën noàng, tha thieát”.
Ñoaïn thô, tuy chæ môùi laø hai möôi doøng ñaàu cuûa moät baøi thô moät traêm naêm möôi doøng nhöng ñaõ
thaám ñaãm tình ngöôøi trong töøng caâu chöõ. Noãi nhôù nieàm thöông da dieát ñaõ len saâu vaøo caûnh vaät, vaøo
loøng ngöôøi caû keû ôû laãn keû veà. Töøng vaàn thô luïc baùt chan chöùa phong vò ca dao daân ca tröõ tình aâm
ñieäu ngoït ngaøo, reùo raét, daït daøo bieát bao noãi nhôù nieàm thöông.
Vôùi caùch ñoái ñaùp nam nöõ laøm theo loái haùt giao duyeân, ñoaïn thô laïi laø moät chuoãi caâu hoûi daäp doàn
nhieàu laàn laùy ñi laùy laïi taïo ñöôïc moät aán töôïng saâu saéc veà noãi nhôù nieàm thöông vôi ñaày daøo daït… Vì
theá coù ngöôøi cho raèng Vieät Baéc laø baøi thô chieám ñænh cao cuûa thô ca khaùng chieán choáng Phaùp vaø
thô ca Vieät Nam töø sau Caùch maïng Thaùng Taùm ñeán nay…

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu:
Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan.
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay.
Nghìn ñeâm thaêm thaúm söông daøy
45
 Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
Tin vui chieán thaéng traêm mieàn
Hoøa Bình, Taây Baéc, Ñieän Bieân vui veà.
Vui töø Ñoàng Thaùp, An Kheâ
Vui leân Vieät Baéc, ñeøo De, nuùi Hoàng.

A. HÖÔÙNG DAÃN TÌM HIEÅU ÑEÀ:

1. Theå loaïi: nghò luaän vaên hoïc - phaân tích moät ñoaïn thô tröõ tình.
2. Noäi dung: caûm höùng haøo huøng veà ñaát nöôùc vaø con Ngöôøi Vieät Nam trong cuoäc khaùng chieán
choáng phaùp giaûi phoùng daân toäc.
3. Tö lieäu: ñoaïn thô töø caâu 63 ñeán caâu 70 trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá Höõu.
B. HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI:
1. Caûm höùng töï haøo veà khí theá huøng traùng cuûa quaân daân Vieät Baéc ñang chuyeån quaân ra
traän
“Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung
- Nieàm töï haøo maõnh lieät cuûa nhaø thô ñöôïc theå hieän qua cuïm töø “cuûa ta”.
- Töø laùy “raàm raäp” coù taùc duïng moâ phoûng tieáng chaân böôùc cuûa caû moät ñoaøn quaân theo nhòp ñeàu
vaø nhanh, maïnh, doàn daäp.
- Ngheä thuaät so saùnh tu töø moâ hình A nhö laø B:
“Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung” ñaõ laøm baät leân caùi khí theá - haêm hôû, soâi ñoäng cuûa caùc anh
boä ñoäi cuï Hoà giôø ra traän.
2. Caûm höùng haøo huøng veà söùc maïnh voâ ñòch cuûa khoái ñaïi ñoaøn keát quaân daân trong chieán
dòch
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan.
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay.
- Ngheä thuaät ñieäp lieân tieáp “ñieäp ñieäp truøng truøng” ñaõ khaúng ñònh söï phaùt trieån nhanh veà löôïng
laãn chaát cuûa quaân ñoäi ta ngaøy xuaát chinh gieát giaëc.
- Hình aûnh “aùnh sao ñaàu suùng” laø moät hình aûnh tuyeät ñeïp, moät saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo cuûa Toá
Höõu, xuaát hieän laàn thöù hai trong thô ca khaùng Phaùp (sau Chính Höõu vôùi hình aûnh “ñaàu suùng traêng treo”).
Söï khaùm phaù hình aûnh “aùnh sao ñaàu suùng” gôïi leân moät veû ñeïp laõng maïn traøn ngaäp chaát thô
trong taâm hoàn ngöôøi chieán só ñoàng thôøi cuõng laø söï caûm nhaän cuûa nhaø thô veà baûn chaát cuûa cuoäc
khaùng chieán - khaùng chieán vì yeâu chuoäng caùi ñeïp, vì hoøa bình, vì cuoäc soáng. Hình aûnh ñoù cuõng theå
hieän moät nieàm laïc quan trong saùng cuûa nhaø thô veà cuoäc khaùng chieán.
- Hình aûnh nhöõng ñoaøn daân coâng phuïc vuï tieàn tuyeán:
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay.
Trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, ban ngaøy laø cuûa ñòch nhöng ban ñeâm laø cuûa ta. Hình aûnh
nhöõng ñoaøn daân coâng ñoû ñuoác ñi trong ñeâm laø ñuùng vôùi hieän thöïc. Hình aûnh “ñoû ñuoác”, “muoân taøn
löûa bay” ñaõ gôïi ta söï beàn bæ, khoâng ngaïi khoù khaên, gian khoå cuûa caùc anh chò daân coâng treân ñöôøng vaän
46
chuyeån löông thöïc, thuoác men, suùng ñaïn, kòp thôøi ra chieán tröôøng. Nhöng vôùi aùnh ñuoác ñoû röïc aáy cuøng
vôùi “muoân taøn löûa bay” thì laïi laõng maïn bieát bao. Coù khaùc gì moät hoäi hoa ñaêng! Coøn “böôùc chaân naùt
ñaù” laø böôùc chaân cuûa nhöõng con ngöôøi ñaïp baèng moïi choâng gai ñeå ñi tôùi. Laáy yù töø caâu ca dao “Troâng
cho chaân cöùng ñaù meàm”, Toá Höõu ñaõ saùng taïo neân moät hình aûnh thô vöøa quen thuoäc vöøa môùi laï ñeå
ngôïi ca söùc maïnh cuûa nhöõng con ngöôøi chieán thaéng. Ngheä thuaät cöôøng ñieäu “böôùc chaân naùt ñaù” ñaõ
toâ ñaäm theâm khí theá haêng say, maïnh meõ coù veû nhö thaàn thoaïi cuûa ñoaøn daân coâng.

3. Caûm höùng tin töôûng daït daøo veà töông lai taát thaéng cuûa cuoäc khaùng chieán toaøn daân,
toaøn dieän, laâu daøi, döïa vaøo söùc mình laø chính, vì ñoäc laäp, töï do cuûa daân toäc
Nghìn ñeâm thaêm thaúm söông daøy
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
Ngheä thuaät töông phaûn yù “nghìn ñeâm thaêm thaúm” > < “ñeøn pha baät saùng”; ñaõ goùp phaàn khaúng
ñònh seõ coù moät ngaøy quaân ta trôû veà cuøng khuùc khaûi hoaøn ca, tin vui chieán thaéng seõ roän raøng khaép
nuùi röøng, khaép moïi neûo ñöôøng Toå quoác meán yeâu.
- Phaân tích khí theá chieán thaéng ôû caùc chieán tröôøng khaùc:
+ Ngheä thuaät: Ñieäp töø vui, bieän phaùp lieät keâ caùc ñòa danh cuûa moïi mieàn ñaát nöôùc
+ Noäi dung: Tin vui chieán thaéng doàn daäp bay veà, vì Vieät Baéc laø thuû ñoâ, laø ñaàu naõo cuûa cuoäc khaùng
chieán. Nieàm vui cuûa ñaát nöôùc hoaø cuøng Vieät Baéc taïo neân böùc tranh khaùng chieán thaéng lôïi toaøn dieän
vaø toaøn veïn.

4. Ñaùnh giaù:
Ñoaïn thô ñaõ veõ leân moät böùc tranh huøng traùng veà khí theá tieán quaân cuûa moät daân toäc anh huøng,
hieân ngang, baát khuaát, kieân cöôøng, daït daøo loøng yeâu nöôùc. Trong caûm höùng anh huøng ca, nhaø thô
khaúng ñònh söùc maïnh voâ ñòch cuûa khoái ñaïi ñoaøn keát caùc daân toäc Vieät Nam - ñoàng baøo mieàn xuoâi
hay mieàn ngöôïc ñeàu moät loøng tin töôûng taøi naêng laõnh ñaïo, dìu daét saùng suoát cuûa Ñaûng - Baùc Hoà,
moät loøng ñi theo caùch maïng. Maët khaùc, nhaø thô cuõng ñaõ taùi hieän thaønh coâng khí theá cuûa moät thôøi
ñau thöông nhöng anh duõng, khoå nhuïc nhöng vó ñaïi.
- Baèng nhieàu thuû phaùp ngheä thuaät ñaëc saéc, keát hôïp vôùi aâm höôûng tröõ tình vaø caûm höùng anh huøng
ca, nhöng noåi baät nhaát laø caûm höùng anh huøng ca, ñoaïn thô ñaõ ñeå laïi aán töôïng saâu ñaäm trong loøng ngöôøi
ñoïc.

ÑEÀ: Böùc tranh “Vieät Baéc ra quaân” laø moät böùc tranh huøng traùng, traøn ñaày khí theá chieán
thaéng cuûa quaân daân ta. Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Vieät Baéc cuûa Toá höõu ñeå laøm
saùng toû.
“Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung
Quaân ñi ñieäp ñieäp truøng truøng
AÙnh sao ñaàu suùng, baïn cuøng muõ nan.
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay,
Nghìn ñeâm thaêm thaúm söông daøy
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân”.
(Toá Höõu - Vieät Baéc)
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.

47
 Vieät Baéc khoâng chæ laø khuùc ca aân tình maø coøn laø baûn toång keát baèng thô 15 naêm caùch maïng. Beân
caïnh nhöõng ñoaïn tröõ tình ngoït ngaøo, ta laïi gaëp nhöõng khuùc anh huøng ca traøn ñaày khí theá chieán
thaéng cuûa quaân daân ta maø tieâu bieåu laø böùc tranh “Vieät Baéc ra quaân” huøng vó: Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc
cuûa ta… Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
II.- Thaân baøi.
Böùc tranh “Vieät Baéc ra quaân” ñaõ ñöôïc Toá Höõu mieâu taû thaät laø hoaønh traùng, vôùi haøo khí ngaát trôøi
cuûa nhöõng con ngöôøi môùi xuaát quaân maø nhö ñaõ caàm chaéc chieán thaéng trong tay:
1.- Hai caâu ñaàu laø neùt taû khaùi quaùt. Taùc giaû taû con ñöôøng ra traän nhöng laø ñeå noùi leân khí theá
duõng maõnh cuûa nhöõng ngöôøi ra traän.
Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta
Ñeâm ñeâm raàm raäp nhö laø ñaát rung
Töôûng nhö maët ñaát cuõng ñang chuyeån ñoäng döôùi baøn chaân nhöõng ngöôøi chieán só trong moät cuoäc
ra quaân vó ñaïi töø khaép caùc ngaõ ñöôøng cuûa caên cöù ñòa caùch maïng.
2.- Hai caâu 3, 4 laø hình aûnh “quaân ñi” raát ñeïp. Ñeïp trong ñoäi nguõ “ñieäp ñieäp truøng truøng” nhö
moät söùc maïnh voâ taän, ñeïp trong “aùnh sao ñaàu suùng baïn cuøng muõ nan” gôïi nhôù hình aûnh “ñaàu suùng
traêng treo” trong thô Chính Höõu. Caùi aùnh sao ôû ñaây vöøa nhö gaàn guõi thaân quen vôùi muõ nan cuûa anh,
laïi nhö röïc saùng lí töôûng treân ñaàu muõi suùng ngöôøi lính. Moät hình aûnh thô vöøa hieän thöïc vöøa laõng
maïn, gôïi nhieàu lieân töôûng ñeïp veà anh boä ñoäi cuï Hoà.
3.- Hai caâu 5, 6 laø hình aûnh nhöõng ñoaøn daân coâng phuïc vuï tieàn tuyeán:
Daân coâng ñoû ñuoác töøng ñoaøn
Böôùc chaân naùt ñaù, muoân taøn löûa bay.
Trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, ban ngaøy laø cuûa ñòch nhöng ban ñeâm laø cuûa ta. Hình aûnh
nhöõng ñoaøn daân coâng ñoû ñuoác ñi trong ñeâm laø ñuùng vôùi hieän thöïc. Nhöng vôùi aùnh ñuoác ñoû röïc aáy
cuøng vôùi “muoân taøn löûa hay” thì laïi laõng maïn bieát bao. Coù khaùc gì moät hoäi hoa ñaêng! Coøn “böôùc
chaân naùt ñaù” laø böôùc chaân cuûa nhöõng con ngöôøi ñaïp baèng moïi choâ ng gai ñeå ñi tôùi. Laáy yù töø caâu ca
dao “troâng cho chaân cöùng ñaù meàm”, Toá Höõu ñaõ saùng taïo neân moät hình aûnh thô vöøa quen thuoäc vöøa
môùi laï ñeå ngôïi ca söùc maïnh cuûa nhöõng con ngöôøi chieán thaéng.
4.- Hai caâu cuoái laø hình aûnh nhöõng ñoaøn xe ra traän maø ñeøn pha baät saùng queùt saïch maøn söông
ñeâm daøy thaêm thaúm cuûa nuùi röøng Vieät Baéc. Raát hieän thöïc maø cuõng raát laõng maïn. Ñaèng sau caùi
nghóa thöïc, caâu thô coøn mang nghóa boùng – nghóa töôïng tröng – trong moät hình aûnh laïc quan phôi
phôùi.
Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân.
Ngaøy mai ñaõ leân töø trong ñeâm daøy thaêm thaúm nhôø ñeøn pha baät saùng, nhôø söùc con ngöôøi toûa
saùng. Bôûi hoï ñaõ caàm chaéc chieán thaéng trong tay ngay töø khi môùi xuaát quaân. Caâu thô ñeå laïi nhieàu
dö vò, dö vang veà moät caûnh ra quaân hoaønh traùng, ñaày haøo khí.
III.- Keát baøi.
Chæ 8 caâu thô, Toá Höõu ñaõ döïng leân böùc tranh “Vieät Baéc ra quaân” thaät ñeïp. Böùc tranh khoâng chæ
laøm soáng daäy nhöõng ngaøy thaùng haøo huøng cuûa quaân daân ta treân caên cöù ñòa thaàn thaùnh maø coøn ñem
ñeán cho ta nieàm tin yeâu queâ höông caùch maïng anh huøng. Noù xöùng ñaùng laø moät trong nhöõng ñoaïn
thô hay nhaát cuûa baøi thô Vieät Baéc.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi “Vieät Baéc” cuûa Toá Höõu:
Mình ñi coù nhôù nhöõng ngaøy
Möa nguoàn suoái luõ, nhöõng maây cuøng muø
Mình veà, coù nhôù chieán khu
Mieáng côm chaám muoái, moái thuø naëng vai?
Mình veà röøng nuùi nhôù ai
Traùm buøi ñeå ruïng maêng mai ñeå giaø
Mình ñi coù nhôù nhöõng nhaø
Haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son

BAØI LAØM
“Treân ñöôøng ta veà laïi thuû ñoâ
Côø ñoû bay quanh toùc baïc Baùc Hoà”.

48
 Sau hôn ba ngaøn ngaøy khoùi löûa, thuû ñoâ Haø Noäi vaø mieàn Baéc hoaøn toaøn giaûi phoùng (10/1954). Baøi
thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu ra ñôøi trong boái caûnh lòch söû haøo huøng vaø veû vang aáy. Mang taàm voùc moät
tröôøng ca, vôùi 150 caâu thô luïc baùt, baøi thô ca ngôïi moái tình Vieät Baéc, nhöõng kæ nieäm saâu saéc caûm
ñoäng cuûa ngöôøi caùn boä khaùng chieán ñoái vôùi Vieät Baéc vôùi bao aân tình thuûy chung “15 naêm aáy thieát
tha maën noàng”.
Phaàn môû ñaàu baøi Vieät Baéc goàm coù 20 caâu thô, laø lôøi ñöa tieãn cuûa keû ôû laïi ñoái vôùi ngöôøi veà, cuûa
“ta” ñoái vôùi “mình”. Ñoaïn thô 8 caâu döôùi ñaây (töø caâu 9 ñeán caâu 16) naèm trong phaàn môû ñaàu baøi thô
Vieät Baéc:
… Mình ñi, coù nhôù nhöõng ngaøy
…………………………………
Haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son…
Ñoaïn thô ñaày aép kæ nieäm veà Vieät Baéc, “Queâ höông Caùch maïng döïng neân Coäng hoøa”, maø “ta” hoûi
“mình ñi, coù nhôù”. Hai chuû theå tröõ tình, laø ngöôøi ôû laïi, laø ñoàng baøo Vieät Baéc, laø coâ gaùi Vieät Baéc,
ñang haùt lôøi tieãn ñöa “tha thieát beân coàn”. “Mình” cuõng laø moät chuû theå tröõ tình phieám chæ, öôùc leä,
cuøng vôùi “ta” taïo neân moät caëp nhaân vaät trong giao duyeân, ñöa tieãn, ôû ñaây laø ngöôøi caùn boä khaùng
chieán veà xuoâi, trong ñoù coù nhaø thô. Moãi caëp luïc baùt nhaéc laïi moät kæ nieäm veà Vieät Baéc. Nhöõng chi
tieát ngheä thuaät vöøa cuï theå, vöøa mang yù nghóa töôïng tröng giaøu saéc thaùi bieåu caûm.
1.- Caùc caâu luïc trong ñoaïn thô laø nhöõng caâu hoûi tu töø noái tieáp xuaát hieän, nhö nhaéc nhôû, nhö gôïi
nhôù gôïi thöông: “Mình ñi, coù nhôù nhöõng ngaøy”…, “Mình veà, coù nhôù chieán khu”…, “Mình veà, röøng nuùi
nhôù ai”…, “Mình ñi, coù nhôù nhöõng nhaø”… Ñieäp ngöõ “coù nhôù” laøm cho caûm xuùc thô laéng ñoïng, gioïng
thô trôû neân tha thieát boàn choàn, ngoït ngaøo saâu laén g. Hai tieáng “mình ñi” vaø “mình veà” ñöôïc luaân
phieân giao hoaùn, chuyeån ñoåi, moät caùch dieãn ñaït bieán hoùa, sinh ñoäng, coù giaù trò gôïi leân caûnh tieãn ñöa
nhieàu baâng khuaâng, hình aûnh ngöôøi caùn boä khaùng chieán veà xuoâi moãi luùc moät ñi xa daàn, nhöng trong
loøng vaãn mang theo tieáng haùt vaø noãi nhôù.
2.- Caùc caâu baùt trong ñoaïn thô ñeàu ñöôïc taïo thaønh hai veá tieåu ñoái 4/4 caân xöùng haøi hoøa. Nhöõng
kæ nieäm saâu saéc chöùa chan aân tình aân nghóa ñoái vôùi keû ô, ngöôøi veà ñöôïc nhaéc laïi gôïi leân bao noãi
nieàm “baâng khuaâng trong daï, boàn choàn böôùc ñi”…
Mình ñi, coù nhôù “Möa nguoàn suoái luõ // nhöõng maây cuøng muø?” Caûnh möa traéng nguoàn, luõ ngaäp
ñaày suoái, maây muø bao phuû nuùi röøng… laø söï khaéc nghieät cuûa thôøi tieát, cuûa thieân nhieân Vieät Baéc. Möa,
luõ, maây, muø coøn mang yù nghóa töôïng tröng cho nhöõng gian khoå, thöû thaùch maø quaân vaø daân ta phaûi
traûi qua trong nhöõng naêm daøi maùu löûa.
Mình veà, coù nhôù “Mieáng côm chaám muoái // moái thuø naëng vai?” Toá Höõu ñaõ laáy caùi cuï theå “Mieáng
côm chaám muoái” ñeå noùi leân caùi tröøu töôïng: gian khoå thieáu thoán. “Moái thuø naëng vai” cuõng laø moät
hình aûnh cuï theå bieåu caûm. Moái thuø ñoái vôùi quaân xaâm löôïc ñeø naëng ñoâi vai, luoân luoân nhaéc nhôû nuoâi
döôõng yù chí chieán ñaáu ñeå giaûi phoùng ñaát nöôùc, giaønh laïi töï do, hoøa bình cho nhaân daân. Khoâng bao
giôø coù theå queân “moái thuø naëng vai” aáy.
Hoûi nuùi röøng “nhôù ai”, cuõng laø hoûi “mình veà, coù nhôù”. Ngheä thuaät nhaân hoùa vaø ñaïi töø “ai” phieám
chæ gôïi leân bao man maùc baâng khuaâng.
Mình veà, röøng nuùi nhôù ai
Traùm buøi ñeå ruïng // maêng mai ñeå giaø
Traùm buøi, maêng mai laø nguoàn löông thöïc voâ taän cuûa nuùi röøng Vieät Baéc ñeå nuoâi boä ñoäi ñaùnh giaëc
trong nhöõng thaùng ngaøy gian khoå. Höông vò nuùi röøng aáy töôïng tröng cho moái tình Vieät Baéc saâu
naëng aân nghóa. Caùc töø ngöõ: “ñeå ruïng”, “ñeå giaø” thoaùng chuùt buøi nguøi, coâ ñôn thöông nhôù.
Kæ nieäm thöù tö, ta hoûi “mình ñi, coù nhôù”.
Mình ñi, coù nhôù nhöõng nhaø
Haét hiu lau xaùm // ñaäm ñaø loøng son
Hai caâu thô coù hình aûnh töôïng tröng vaø töông phaûn ñaëc saéc. “Nhöõng nhaø” ñöôïc nhaø thô noùi ñeán
laø taát caû ñoàng baøo caùc daân toäc Vieät Baéc. “Haét hiu lau xaùm” laø caûnh hoang vu hoang vaéng cuûa nuùi
röøng, bieåu töôïng cho söï ngheøo ñoùi, thieáu thoán vaät chaát. Töông phaûn vôùi “haét hiu lau xaùm” laø “ñaäm
ñaø loøng son”, moät hình aûnh aån duï raát ñeïp ca ngôïi taám loøng son saét thuûy chung. Caâu thô “haét hiu
lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son” laø moät caâu thô hay vaø ñeïp. Ñeïp ôû hình töôïng vaø hay vì giaøu saéc thaùi
bieåu caûm. Qua thuû phaùp töông phaûn, Toá Höõu ca ngôïi ñoàng baøo Vieät Baéc tuy coøn ngheøo khoå, thieáu
thoán nhöng giaøu tình yeâu nöôùc, gaén boù thuûy chung vôùi caùch maïng vaø khaùng chieán.

49
 3.- Cuøng vôùi chöõ “ta”, chöõ “mình” xuaát hieän vôùi taàn soá cao trong baøi Vieät Baéc cuõng nhö trong
ñoaïn thô naøy, ñaõ taïo neân saéc ñieäu tröõ tình thaém thieát, ñaäm ñaø tính daân toäc. Toá Höõu ñaõ vaän duïng
caùch noùi vaø caùch theå hieän tình caûm cuûa daân gian trong ca dao, daân ca moät caùch saùng taïo. Tình caûm
caùch maïng vaø khaùng chieán, tình Vieät Baéc, tình löu luyeán cuûa löùa ñoâi, cuûa keû ôû ngöôøi veà ñöôïc dieãn
taû qua hai tieáng “mình-ta” aáy.
Trong chín naêm khaùng chieán choáng Phaùp, Toá Höõu ñaõ soáng vaø hoaït ñoäng taïi Vieät Baéc, ñaõ cuøng
ñoàng chí, ñoàng baøo, boä ñoäi traûi qua nhöõng thaùng ngaøy gian khoå maø haøo huøng, vinh quang. Lôøi ñöa
tieãn thieát tha, saâu laéng, boài hoài trong loøng keû ôû ngöôøi veà. Caûm xuùc aáy laø tieáng loøng cuûa “mình – ta”
cuõng laø tieáng loøng cuûa nhaø thô.
“Thô laø tieáng loøng trang traûi”. “Vieät Baéc” laø tieáng loøng trang traûi cuûa ngöôøi caùn boä khaùng chieán
vôùi bao “aân tình thuûy chung”.

ÑEÀ: “Vieät Baéc cuõng raát tieâu bieåu cho gioïng thô taâm tình ngoït ngaøo tha thieát cuûa Toá
Höõu vaø ngheä thuaät bieåu hieän giaøu tính daân toäc cuûa thô oâng”.
Haõy chöùng minh ñieàu ñoù qua ñoaïn trích baøi thô Vieät Baéc cuûa Toá Höõu .
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
Thô Toá Höõu deã ñeán vôùi moïi taám loøng, khoâng chæ vì noäi dung, maø coøn do gioïng thô taâm tình ngoït
ngaøo tha thieát vaø ngheä thuaät bieåu hieän giaøu tính daân toäc. Ñieàu naøy ñöôïc boäc loä khaù roõ trong phaàn
ñaàu baøi thô Vieät Baéc cuûa saùch giaùo khoa Vaên 12.
II.- Thaân baøi.
1.- Gioïng thô taâm tình ngoït ngaøo tha thieát cuûa Toá Höõu trong “Vieät Baéc” (phaàn ñaàu) – Baøi thô noùi
ñeán nghóa tình caùch maïng nhöng thi só laïi duøng gioïng cuûa tình thöông, lôøi cuûa ngöôøi yeâu ñeå troø
chuyeän, giaõi baøy taâm söï. Caû baøi thô ñöôïc vieát theo loái ñoái ñaùp giao duyeân cuûa nam nöõ trong ca dao
daân ca vaø phaàn ñaàu naøy cuõng theá – noù laø lôøi giaõi baøy taâm söï giöõa ngöôøi ñi (ngöôøi veà xuoâi) vôùi ngöôøi
ôû laïi laø ñoàng baøo Vieät Baéc. Möôøi laêm naêm caùch maïng thaønh Möôøi laêm naêm aáy thieát tha maën noàng,
ngöôøi ñi ngöôøi ôû thaønh mình – ta, ta – mình quaán quít beân nhau trong moät moái aân tình saâu naëng:
Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn
- Gioïng thô taâm tình ngoït ngaøo tha thieát aáy taïo neân aâm höôûng tröõ tình saâu ñaäm cuûa khuùc haùt
aân tình caùch maïng Vieät Baéc: töø khaùc haùt daïo ñaàu Mình veà mình coù nhôù ta… ñeán nhöõng lôøi nhaén göûi,
giaõi baøy Mình ñi coù nhôù nhöõng ngaøy… Mình veà röøng nuùi nhôù ai… Ta ñi ta nhôù nhöõng ngaøy – Mình
ñaây ta ñoù, ñaéng cay ngoït buøi…; ñeán nhöõng noãi nhôù da dieát saâu naëng:
Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu
Traêng leân ñaàu nuùi, naéng chieàu löng nöông
Nhôù töøng baûn khoùi cuøng söông
Sôùm khuya beáp löûa ngöôøi thöông ñi veà.

Nhôù ngöôøi meï naéng chaùy löng

Ñòu con leân raãy beû töøng baép ngoâ…
2.- Ngheä thuaät bieåu hieän giaøu tính daân toäc trong “Vieät Baéc” (phaàn ñaàu).
- Theå thô: Trong phaàn ñaàu (cuõng nhö caû baøi thô) Toá Höõu ñaõ söû duïng theå thô daân toäc nhaát laø theå
thô luïc baùt. Thi só ñaõ söû duïng raát nhuaàn nhuyeãn theå thô naøy vaø coù nhöõng bieán hoùa, saùng taïo cho
phuø hôïp vôùi noäi dung, tình yù caâu thô. Coù caâu tha thieát, saâu laéng nhö boán caâu môû ñaàu, coù caâu nheï
nhaøng thô moäng (Nhôù gì nhö nhôù ngöôøi yeâu…), laïi coù ñoaïn huøng traùng nhö moät khuùc anh huøng ca
(Nhöõng ñöôøng Vieät Baéc cuûa ta… Ñeøn pha baät saùng nhö ngaøy mai leân ).
- Keát caáu: Keát caáu theo loái ñoái ñaùp giao duyeân cuûa nam nöõ trong ca dao daân ca laø keát caáu mang
ñaäm tính daân toäc, vaø nhôø hình thöùc keát caáu naøy maø baøi thô coù theå ñi suoát 150 caâu luïc baùt khoâng bò
nhaøm chaùn.
- Hình aûnh: Toá Höõu coù taøi söû duïng hình aûnh daân toäc moät caùch töï nhieân vaø saùng taïo trong baøi
thô: Nhìn caây nhôù nuùi, nhìn soâng nhôù nguoàn; möa nguoàn suoái luõ; böôùc chaân naùt ñaù (saùng taïo töø caâu
ca dao: troâng cho chaân cöùng ñaù meàm). Coù nhöõng hình aûnh chaét loïc töø cuoäc soáng thöïc cuõng ñaäm tính
daân toäc: mieáng côm chaám muoái, moái thuø naëng vai; haét hiu lau xaùm, ñaäm ñaø loøng son vaø ñaëc bieät laø
hình aûnh ñaäm ñaø cuûa tình giai caáp:
Thöông nhau, chia cuû saén luøi
50
 Baùt côm seû nöûa, chaên sui ñaép cuøng.
- Ngoân ngöõ: Tính daân toäc ñöôïc theå hieän roõ nhaát trong caëp ñaïi töø nhaân xöng “ta – mình, mình –
ta” quaán quít vôùi nhau vaø ñaïi töø phieám chæ “ai” (daãn chöùng). Ñaây laø moät saùng taïo ñoäc ñaùo vaø cuõng
laø moät thaønh coâng trong ngoân ngöõ thô ca cuûa Toá Höõu.
- Nhaïc ñieäu: Trong baøi thô laø nhaïc ñieäu daân toäc töø theå thô luïc baùt: nhòp nhaøng, tha thieát, ngoït
ngaøo, saâu laéng nhöng bieán hoùa, saùng taïo, khoâng ñôn ñieäu (coù luùc huøng traùng nhö caûnh Vieät Baéc ra
quaân”, trang nghieâm nhö caûnh buoåi hoïp cuûa Trung öông, Chính phuû…)
III.- Keát baøi.
Gioïng thô taâm tình ngoït ngaøo tha thieát vaø ngheä thuaät bieåu hieän giaøu tính daân toäc cuûa Toá Höõu
ñaõ goùp phaàn quan troïng vaøo thaønh coâng cuûa baøi thô Vieät Baéc laøm cho noù nhanh choùng ñeán vôùi ngöôøi
ñoïc vaø soáng laâu beàn trong loøng nhaân daân ta töø khi ra ñôøi cho ñeán hoâm nay.

51
 CHÖÔNG 3: QUANG DUÕNG

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi “Taây Tieán” cuûa Quang Duõng:
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tranh ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh!
BAØI LAØM
Taây Tieán laø baøi thô hay nhaát cuûa ñôøi thô Quang Duõng vaø cuõng laø thaønh töïu xuaát saéc cuûa neàn vaên
hoïc khaùng chieán. Coù theå noùi, neáu choïn naêm taùc giaû tieâu bieåu cuûa giai ñoaïn vaên hoïc naøy, coù theå
khoâng coù Quang Duõng nhöng neáu choïn naêm baøi thô tieâu bieåu, nhaát ñònh Taây Tieán phaûi ñöôïc nhaéc
teân, ñöùng ôû haøng danh döï. Ñoïc Taây Tieán, chuùng ta soáng laïi moät thôøi löûa chaùy cuøng ñoaøn quan löøng
tieáng ñaõ ñi vaøo lòch söû, vaø chuùng ta coù theå queân moät soá caâu thô trong baøi, nhöng khoâng theå queân
ñöôïc hình aûnh ñoaøn quaân aáy:
Taây Tieán ñoaøn quaân khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh!
Neáu nhö ôû nhöõng ñoaïn thô ñaàu, hình aûnh ñoaøn quaân môùi hieän leân qua neùt veõ giaùn tieáp – noùi ñeán
gian khoå, hi sinh vaø ñòa baøn hoaït ñoäng – thì ôû ñaây, ñoaøn quaân aáy ñaõ hieän leân vôùi nhöõng neùt veõ cuï
theå, gaân guoác, raïch roøi. Ñaõ thaønh khuoân saùo khi ñeà caäp ñeán söï can tröôøng cuûa caùc chieán binh. ÔÛ
ñaây, ta töôûng nhö gaëp moät moâ típ nhö theá:
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Nhöng, tröôùc heát, ñaây laø nhöõng caâu thô taû thöïc – thöïc moät caùch traàn truïi: chieán só Taây Tieán hoài
aáy hoaït ñoäng ôû nhöõng vuøng nuùi röøng hieåm trôû, ma thieâng nöôùc ñoäc, cheát traän thì ít maø cheát vì beänh
taät thì nhieàu, coù nhöõng con suoái röûa chaân ruïng loâng, goäi ñaàu ruïng toùc. “Quaân xanh” ôû ñaây coù theå
hieåu laø xanh maøu aùo, xanh laù nguïy trang vaø xanh laøn da vì thieáu maùu. Nhöõng hình aûnh raát thöïc ñoù,
vaøo baøi thô, vôùi gioïng ñieäu vaø caùch dieãn taû laõng maïn cuûa Quang Duõng ñaõ nhö mang nghóa töôïng
tröng, raát coù khí phaùch. Möôøi boán chöõ thô maø chaïm khaéc vaøo lòch söû hình aûnh moät ñoaøn quaân phi
thöôøng, ñoäc ñaùo, coù moät khoâng hai trong cuoäc ñôøi cuõng nhö trong thô ca. Ñoaøn quaân cuûa moät thuôû
“xeáp buùt nghieâng leân ñöôøng chinh chieán” cuûa caùc chaøng trai Haø Noäi kieâu huøng haøo hoa.
Vì vaäy, khoù khaên, gian khoå laø theá, nhöng caùc chieán binh Taây Tieá n vaãn khoâng nguoâi, vôi ñi nhöõng
tình caûm laõng maïn:
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
“Moäng” vaø “mô” cuûa ngöôøi lính ñöôïc göûi veà hai phöông trôøi: bieân cöông, nôi coøn ñaày boùng giaëc –
moäng gieát giaëc laäp coâng, vaø Haø Noäi, queâ höông yeâu daáu – mô nhöõng boùng daùng thaân yeâu. “Daùng
kieàu thôm”, aáy laø vaàng saùng lung linh trong kí öùc, “toá caùo” neùt ña tình cuûa ngöôøi lính. Nhöng vôùi
caùc chieán só Taây Tieán, noãi nhôù aáy laø söï caân baèng, thö thaùi trong taâm hoàn sau moãi chaëng haønh binh
vaát vaû, chöù khoâng phaûi ñeå thoái chí naûn loøng. Vaäy maø moät thôøi, caâu thô “ñeï p moät caùch laõng maïn”
naøy ñaõ khieán cho taùc giaû cuûa noù vaø chính baøi thô phaûi “traûi bao gioù daäp, soùng doài”.
Coå lai chinh chieán kæ nhaân hoài - xöa nay ñi chieán traän, maáy ai trôû veà, caùc chieán só Taây Tieán
cuõng khoâng khoûi traùnh phaûi nhöõng maát maùt, hi sinh.
52
 Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
Sau nhöõng caâu thô raén roûi, ñeïp ñeõ, ñeán ñaây, aâm ñieäu caâu thô chôït traàm vaø truøng xuoáng ñeå ñoäc
giaû thaáy roõ hôn baûn chaát cuûa söï vieäc. Döôøng nhö ñaây laø moät caûnh phim ñöôïc coá yù quay chaäm. Coøn
gì thieâng lieâng vaø cao caû hôn söï hi sinh, chaáp nhaän gian khoå cuûa ngöôøi lính. Treân ñöôøng haønh quaân
ngöôøi chieán só Taây Tieán gaëp bieát bao ngoâi moà vieãn xöù cuûa nhöõng keû cheát xa queâ. Nhöng caùc chieán
só ta nhìn thaáy vôùi ñoâi maét bình thaûn, bôûi hoï ñaõ chaáp nhaän ñieàu ñoù. Moät trong nhöõng ñoäng cô thoâi
thuùc hoï leân ñöôøng laø hình aûnh ngöôøi anh huøng da ngöïa boïc thaây maø hoï tieáp nhaän ñöôïc trong vaên
chöông saùch vôû. Moät nieàm ñam meâ trong saùng pha chuùt laõng maïn.
Hai caâu thô cuoái tieáp tuïc aâm höôûng bi traùng, toâ ñaäm theâm söï maát maùt hi sinh nhöng ñoù laïi laø
moät caùi cheát cao ñeïp – caùi cheát baát töû cuûa ngöôøi lính Taây Tieán.
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh
Hai caâu môùi ñoïc qua töôûng nhö chæ laøm nhieäm vuï mieâu taû, thoâng baùo bình thöôøng nhöng söùc gôïi
thaät lôùn. Ñaâu ñaây vaãn nhö coøn thaáy nhöõng gioït nöôùc maét ñoïng sau haøng chöõ. Hai caâu thô raén roûi
maø caûm khaùi, thöông caûm thaät saâu xa. Laøm sao coù theå döûng döng tröôùc caûnh “anh veà ñaát”? “Anh veà
ñaát” laø hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû, thöïc hieän xong nghóa vuï quang vinh cuûa mình. Tieáng gaàm
cuûa soâng Maõ veà xuoâi nhö loaït ñaïi baùc reàn vang, vónh bieät nhöõng ngöôøi con yeâu cuûa gioáng noøi.
Tröôùc ñaây, khi nhaéc ñeán nhöõng doøng thô naøy, ngöôøi ta chæ thaáy nhöõng bieåu hieän naøo laø “moäng
rôùt”, “buoàn rôi”… nhöng thôøi gian ñaõ khieán chuùng ta nhìn ñuùng hôn vaøo baûn chaát, coù thôøi ñaïi aáy môùi
coù vaên chöông aáy.
Taây Tieán laø baøi thô, laø taác loøng cuûa nhöõng ngöôøi chieán binh Taây Tieán. Baøi thô coù nhaïc, hoïa; beân
caïnh caùi bi laø caùi huøng, beân caïnh maát maùt, ñau thöông laø anh huøng. Nöûa theá kæ ñaõ qua, baøi thô
ngaøy moät theâm saùng giaù vaø ñoaïn thô khaéc hoïa ñoaøn quaân Taây Tieán ñaõ trôû thaønh moät hoaøi nieäm
khoù queân cuûa moät thôøi kì lòch söû haøo huøng trong buoåi ñaàu cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi thô Taây Tieán cuûa Quang Duõng:
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tranh ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh!

BAØI LAØM
Nhöõng baøi thô hay thöôøng taïo neân nhieàu kieåu rung caûm thaåm mó nôi ngöôøi ñoïc, thaäm chí coøn
gaây neân nhieàu tranh luaän xung quanh caùc caâu chöõ, hình aûnh, caûm xuùc… Taây Tieán cuûa Quang Duõng
laø moät trong nhöõng baøi thô nhö theá. Hôn nöõa theá kæ troâi qua, Taây Tieán khoâng chæ ñöùng vöõng maø
coøn coù söùc soáng kì dieäu. Trong taâm hoàn thi nhaân, Taây Tieán laø moät thôøi ñeå thöông, ñeå nhôù, nhôù
nhöõng kæ nieäm cuûa ngöôøi chieán binh trong nhöõng ngaøy thaùng soáng vaø chieán ñaáu cuøng binh ñoaøn,
nhôù caûnh röøng nuùi Taây Baéc vöøa hieåm trôû vöøa huøng vó vöøa khoâng keùm phaàn thô moäng, nhôù nhöõng
thaùng ngaøy haønh quaân gian khoå, nhôù nhöõng kæ nieäm ñeïp ñeõ, nhöõng thôøi khaéc nghæ laïi baûn laøng
ñaàm aám, thaém thieát tình quaân daân… Neáu nhö ôû hai ñoaïn ñaàu cuûa baøi thô, ngöôøi ñoïc ñöôïc tieáp caän
vôùi hình aûnh ngöôøi lính moät caùch giaùn tieáp thì ñoaïn thô thöù ba tröïc tieáp khaéc hoïa chaân dung ngöôøi
lính Taây Tieán:
“Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
53
 Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”.
Luùc baáy giôø, ngoaøi Quang Duõng coøn coù nhöõng göông maët quen thuoäc nhö baùc só Phaïm Ngoïc Khueâ,
ñaïi ñoäi tröôûng – nhaïc só Nhö Trang, nhaø thô Traàn Leâ Vaên… Hoï ñeàu laø nhöõn g chaøng trai Haø Thaønh
coøn raát treû. Binh ñoaøn Taây Tieán phaàn ñoâng laø thanh nieân trí thöùc Haø Noäi (caùc tröôøng: Sö phaïm,
Böôûi, Thaêng Long, Vaên Lang…). Hoï mang vaøo chieán tröôøng khoâng chæ tinh thaàn “Quyeát töû cho Toå
quoác quyeát sinh” maø coøn caû nhöõng neùt haøo hoa, thanh lòch cuûa ngöôøi Traøng An. Cuoäc soáng chieán
ñaáu gian khoå thieáu thoán khoâng ngaên ñöôïc lính Taây Tieán vui veû, soâi noåi, yeâu ñôøi vaø moäng mô. Toá
chaát ngöôøi Traøng An thaám taän maùu, taän hoàn, laø moät chaøng trai ña taøi (laøm thô, veõ tranh, vieát
nhaïc…), laïi ñaõ töøng laø ñaïi ñoäi tröôûng moät ñaïi ñoäi thuoäc binh ñoaøn Taây Tieán, Quang Duõng ñaõ raát
thaønh coâng khi khaéc hoïa chaân dung ngöôøi lính Taây Tieán, ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng rung caûm
thaåm mó veà nhöõng chieán só haøo huøng maø raát ñoãi haøo hoa. Hình töôïng ngöôøi lính trong thô Quang
Duõng thaáp thoaùng daùng daáp cuûa nhöõng chinh phu trong vaên hoïc coå, hay ngöôøi huøng nöôùc Veä döùt aùo
leân ñöôøng, khoâng heïn ngaøy trôû laïi…
Thôøi choáng Phaùp, thô vieát veà anh boä ñoäi thöôøng vieát veà nhöõng ngöôøi noâng daân maëc aùo lính vôùi
veû ñeïp bình dò, moäc maïc:
Roài Ñoàng chí cuûa Chính Höõu, Caù nöôùc cuûa Toá Höõu, ñeàu mieâu taû ngöôøi lính “chaân queâ”.
AÙo anh raùch vai
Quaàn toâi coù hai mieáng vaù
Mieäng cöôøi buoát giaù
Chaân khoâng giaày…
(Chính Höõu – Ñoàng chí)
Ngöôøi lính trong Taây Tieán cuûa Quang Duõng vöøa coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng laïi vöøa ñöôïc khaéc hoïa
theo moät buùt phaùp rieâng. Baèng buùt phaùp laõng maïn vaø tinh thaàn bi traùng trieån khai treân neàn kí öùc
(noãi nhôù), Quang Duõng ñaõ döïng leân töôïng ñaøi baèng thô veà ngöôøi lính Taây Tieán.
Ñoù laø böùc chaân dung laãm lieät, oai huøng:
“Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm”
Moät soá yù kieán cho raèng ñaây laø hình aûnh toät ñænh cuûa söï ñoäc ñaùo. Ngöôïc laïi, moät soá cho raèng hình
aûnh “ñoaøn binh khoâng toùc” vaø “döõ oai huøm” laø khoâng chaân thöïc, thaäm chí coøn laøm cho hình aûnh
anh boä ñoäi choáng Phaùp trôû neân “quaùi ñaûn”. Caûm nhaän thô nhö vaäy laø vöøa chöa ñuùng vôùi ñaëc tröng
cuûa buùt phaùp laõng maïn, vöøa chöa thaät hieåu ñaày ñuû thöïc teá cuûa cuoäc khaùng chieán. Thöïc teá khaùng
chieán choáng Phaùp khoâng chæ nhöõng anh boä ñoäi “laù nguïy trang reo vôùi gioù ñeøo” maø coøn coù caû nhöõng
“anh veä troïc” noåi tieáng moät thôøi. Cho neân, hình aûnh “ñoaøn binh khoâng moïc toùc”, “quaân xanh maøu
laù”, “döõ oai huøm” vöøa laø moät thöïc teá, vöøa laø saûn phaåm cuûa caûm höùng vaø buùt phaùp laõng maïn.
“Ñoaøn binh khoâng moïc toùc” laø hình aûnh ñoaøn quaân bò ruïng heát toùc, haäu quaû cuûa nhöõng côn soát
reùt röøng hoaëc phaûi soáng mieàn “röøng thieâng nöôùc ñoäc”; “quaân xanh maøu laù” nghóa laø ñoaøn quaân coù
nöôùc da xanh nhö taøu laù – ñaây cuõng laø haäu quaû cuûa nhöõng côn soát reùt röøng caû, do gian khoå vaø thieáu
thoán; theá nhöng ñoaøn binh vaãn toaùt leân veû “döõ oai huøm”, nghóa laø vaãn döõ tôïn nhö loaøi hoå baùo cuûa
röøng xanh. Ñaây laø caùch ví ngöôøi huøng theo loái coå chöù khoâng phaûi “laøm xaáu ñi hình aûnh anh boä ñoäi”
nhö coù ngöôøi ñaõ nghó.
AÂm höôûng ñoaïn thô haøo huøng do nhaán maïnh tính chaát oai phong laãm lieät cuûa “ñoaøn binh”. Caùch
mieâu taû chaân dung ngöôøi lính Taây Tieán khieán ta nhôù tôùi caâu thô cuûa Phaïm Nguõ Laõo thôøi Traàn cuõng
mieâu taû ngöôøi traùng só vôùi “haøo khí Ñoâng A”:
Hoaønh soùc giang sôn caù kæ thu
Tam quaân tì hoå khí thoân ngöu
(Muùa giaùo non soâng ñaõ maáy thu
Ba quaân khí maïnh nuoát troâi traâu).
Veû ñeïp cuûa caâu thô chính laø ôû tinh thaàn bi traùng laãm lieät cuûa ñoaøn binh Taây Tieán moät veû ñeïp coù
söï coäng höôûng cuûa aâm vang truyeàn thoáng vaø tinh thaàn thôøi ñaïi, giöõa nhöõng ngöôøi chieán binh naêm
xöa vôùi nhöõng ngöôøi lính cuï Hoà hoâm nay.
Hai caâu thô tieáp theo ñaõ khaéc hoïa moät caùch sinh ñoäng ñôøi soáng taâm hoàn cuûa nhöõng chieán só Taây
Tieán:
“Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm”

54
 “Hai caâu thô nhö nhoát caû hai theá giôùi” (Vuõ Quaàn Phöông), “thaáy noåi leân lôøi ñoäc taáu cuûa chaøng
trai Haø Noäi” (Ñaëng Anh Ñaøo) vöøa raát haøo huøng laïi raát haøo hoa. Hình aûnh “maét tröøng” theå hieän yù
chí quyeát taâm nguøn nguït cuûa ngoïn löûa chieán ñaáu baûo veä bieân cöông. Hình aûnh aáy cuõng bieåu hieän
hoaøi baõo, khaùt voïng laäp coâng vaø chaùy boûng caêm thuø cuûa ngöôøi Taây Tieán. Vaø ngay trong cuoäc soáng
chieán ñaáu gian khoå döõ daèn ñoù, nhöõng ngöôøi lính vaãn ñeå taâm hoàn cho nhöõng hình aûnh thaät dòu hieàn,
thaân thöông: “Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm”. Chieán tranh thaät taøn khoác nhöng chieán tranh
khoâng theå cöôùp ñöôïc chaát haøo hoa cuûa nhöõng chaøng trai Haø thaønh. Khoâng gì coù theå ngaên ñöôïc
nhöõng phuùt giaây mô moäng trong taâm hoàn ngöôøi lính. Coù moät thôøi, ngöôøi ta ñaõ gaùn cho Taây Tieán
nhöõng “moäng rôùt”, “buoàn rôùt” chính laø vì nhöõng caâu thô nhö theá naøy. Thöïc ra caâu thô ñaõ dieãn taû raát
chaân thaønh veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi lính Taây Tieán. Nguyeãn Ñình Thi cuõng ñaõ dieãn ñaït raát thaønh
coâng veû ñeïp naøy trong baøi thô Ñaát nöôùc:
“Nhöõng ñeâm daøi haønh quaân nung naáu
Boãng boàn choàn nhôù maét ngöôøi yeâu”.
Khaùc vôùi noãi nhôù cuûa ngöôøi lính trong thô Nguyeã n Ñình Thi vaø caùc nhaø thô khaùc. Quang Duõng
theå hieän tình caûm cuûa ngöôøi lính qua giaác mô, khieán cho noãi nhôù cuõng laõng maïn nhö chính taâm hoàn
hoï vaäy. Giaác mô ñaõ naâng ñôõ taâm hoàn con ngöôøi. Thaät sang troïng vaø haøo hoa!
Noùi ñeán chieán tranh, noùi ñeán ñôøi lính khoâng theå khoâng noùi ñeán caùi cheát. Quang Duõng cuõng khoâng
neù traùnh vaø nhaø thô ñaõ noùi theo caùch rieâng cuûa mình:
“Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”
Chaát “traùng só ca” ñöôïc boäc loä moät caùch haøo huøng vaø cuøng ñaày bi traùng. Nhaø thô möôïn moät yù thô
coå (Chinh phuï ngaâm) nhöng tình yù thì raát môùi. Ba chöõ “moà vieãn xöù” gôïi caûm giaùc buoàn thaàm laëng
– söï hi sinh thaàm laëng cuûa nhöõng chieán só voâ danh. YÙ nghóa caâu thô môû ra thaät lôùn: “raûi raùc” ñaây
ñoù nôi “bieân cöông”, nhöõng naám moà “vieãn xöù” khoâng moät voøng hoa, khoâng moät neùn höông, thaät laïnh
leõo, theâ löông. Böùc tranh chieán traän seõ trôû neân aûm ñaïm neáu nhìn bi quan nhö vaäy. Nhöng hoàn thô
Quang Duõng moãi khi chaïm vaøo caùi bi thöông laïi ñöôïc naâng ñôõ bôûi ñoâi caùnh lí töôû ng. Caâu thô sau
nhö moät löïc naâng voâ hình ñaõ ñöa caâu thô tröôùc leân cao. “Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh”. Caùi
bi thaûm boãng trôû neân bi traùng. Vôùi tinh thaàn daán thaân, töï nguyeän, quaõng ñôøi thanh xuaân töôi ñeïp
nhaát hoï ñaõ hieán daâng cho moät lí töôûng cao ñeïp nhaát. Hoï ngaõ xuoáng thanh thaûn khoâng chuùt vöôùng
baän, khoâng maûy may hoái tieác, caùi cheát ñöôïc xem “nheï töïa loâng hoàng”.
Vieát veà chieán tranh, nhieàu nhaø thô ñaõ neù traùnh caùi cheát. Quang Duõng caûm nhaän caùi cheát nhö laø
moät hieän thöïc taát yeáu cuûa chieán tranh. Caùi cheát cuûa nhöõng ngöôøi lính qua con maét thô Quang Duõng
raát ñoãi huøng traùng maø khoâng heà giaû doái. Caùi bi traùng cuûa caâu thô ñaõ khaúng ñònh ñöôïc phöông chaâm
soáng cuûa caû moät theá heä cha anh trong nhöõng naêm thaùng choáng Phaùp gian khoå: “Quyeát töû cho Toå
quoác quyeát sinh”. Coù hieåu ñöôïc yù chí saét ñaù cuûa moät daân toäc môùi thaáy heát ñöôïc caùi hay trong caâu thô
Quang Duõng.
Hai caâu sau vaãn tieáp tuïc noùi ñeán caùi cheát trong aâm höôûng söû thi haøo huøng aáy:
“AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”.
Söï thaät bi thaûm laø: ngöôøi lính hi sinh treân ñöôøng haønh quaân ñeán moät manh chieáu lieäm cuõng
thieáu. Con maét thô Quang Duõng ñaõ bao boïc ñoàng ñoäi mình trong nhöõng taám aùo baøo sang troïng. “AÙo
baøo” laø söï keát hôïp hai töø: “aùo vaûi” vaø “chieán baøo” khieán cho “aùo baøo” vöøa bình dò vöøa sang troïng.
Ñaây laø caùch noùi maø theo Quang Duõng laø ñeå “an uûi linh hoàn nhöõng ngöôøi lính”. Xuaát phaùt ñieåm laø
tình yeâu ñoàng ñoäi. Chính tình yeâu thöông ñaõ khieán hoàn thô haøo hoa Quang Duõng tìm ñöôïc hình
aûnh ñeïp ñeå “sang troïng hoùa” caùi cheát cuûa ngöôøi lính. Ngöôøi lính ngaõ xuoáng vôùi chieán baøo ñoû thaém
trong vaàng haøo quang loàng loäng cuûa caùc chieán binh xöa. “AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát”. Caâu thô
ñaày söùc maïnh ngôïi ca. Khoâng theå tìm ñöôïc töø naøo hay hôn ñeå thay theá cho töø “veà ñaát” trong caâu thô
naøy. “Veà ñaát” khoâng nhöõng dieãn taû ñöôïc söï hi sinh cuûa ngöôøi chieán só maø coøn theå hieän ñöôïc söï traân
troïng, yeâu thöông cuûa nhöõng ngöôøi ñoàng ñoäi ôû laïi. “Veà ñaát” cuõng laø hoøa vaøo linh hoàn ñaát nöôùc ñeå
baát töû cuøng hoàn thieâng soâng nuùi vaø tröôøng toàn cuøng ñaát nöôùc. Doøng soâng Maõ ñaõ taáu leân “khuùc ñoäc
haønh” döõ doäi huøng traùng ñeå tieãn ñöa höông hoàn ngöôøi chieán só vôùi bao tieác thöông, caûm phuïc. Nhöõng
maát maùt, ñau thöông nhö doàn neùn, tích tuï trong tieáng gaàm vang rung chuyeån caû nuùi röøng cuûa doøng

55
soâng Maõ. Caùc anh ñaõ hi sinh cho maûnh ñaát naøy nôû ñaày thô, ñaày nhaïc vaø cuøng vôùi thieân nhieân, linh
hoàn caùc anh vaãn haùt maõi khuùc quaân haønh.
Ñaëc saéc cuûa ñoaïn thô khoâng chæ ôû thuû phaùp ñoái laäp maø coøn boäc loä trong vieäc duøng töø, ñaëc bieät laø
duøng caùc ñoäng töø. Nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông nhaän xeùt: “Noäi löïc trong caûm höùng thô Quang Duõng
thöôøng doäi xuoáng ôû caùc ñoäng töø”. Ñoäng töø “gaàm” trong caâu thô khieán aâm höôûng cöù aâm vang maõi nhö
doäi maõi vaøo nuùi röøng mieàn Taây vaø ngaân leân trong taâm hoàn ñoäc giaû. Coäng höôûng vôùi caùc ñoäng töø laø
caùc töø Haùn – Vieät (bieân cöông, vieãn xöù, chieán tröôøng, aùo baøo, soâng Maõ, khuùc ñoäc haønh). Nhaø thô ñaõ
ñöa ngöôøi ñoïc vaøo moät khoâng gian coå kính, trang troïng. Taát caû nhöõng thuû phaùp ngheä thuaät ñoù ñaõ
boäc loä ñöôïc söï haøi hoøa giöõa caùi bi vaø caùi huøng taïo neân chaát bi traùng tron böùc töôïng ñaøi cao caû veà
ngöôøi lính Taây Tieán.
Ñaây laø ñoaïn thô mang tính chaát cao traøo trong toaøn boä khuùc ñoäc haønh Taây Tieán. Chaát bi traùng
ñaõ taïo neân moät töôïng ñaøi ñoäc ñaùo veà ngöôøi lính Taây Tieán. Ñoaïn thô kheùp laïi nhöng cuøng vôùi khuùc
ñoäc haønh cuûa doøng soâng Maõ, aâm höôûng cuûa Taây Tieán vaãn vang caû nuùi röøng vaø voïng qua naêm thaùng.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Taây Tieán cuûa Quang Duõng
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tranh ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh!

BAØI LAØM
Taây Tieán laø baøi thô hay nhaát cuûa Quang Duõng cuõng laø moät trong nhöõng baøi thô tuyeät buùt veà “anh
boä ñoäi Cuï Hoà” trong khaùng chieán choáng Phaùp. Quang Duõng laø nhaø thô – chieán só, vöøa caàm suùng
ñaùnh giaëc, vöøa laøm thô. OÂng vieát veà ñoàng ñoäi, veà ñoaøn binh Taây Tieán thaân yeâu cuûa mình. Thô cuûa
Quang Duõng noùng boûng haøo khí chieán tröôøng.
Sau moät thôøi gian xa ñôn vò vaø ñoàng ñoäi, oâng vieát baøi thô Taây Tieán naøy vaøo naêm 1948, taïi Phuø
Löu Chanh, moät ñòa ñieåm beân bôø soâng Ñaùy hieàn hoøa. Caûm xuùc chuû ñaïo cuûa baøi thô laø noãi nhôù vaø
nieàm töï haøo ñoái vôùi ñoaøn binh Taây Tieán, ñoái vôùi con soâng Maõ vaø nuùi röøng mieàn Taây xa xoâi. Ñoù laø
noãi nhôù “chôi vôi” bao kyû nieäm ñeïp vaø caûm ñoäng moät thôøi traän maïc ñaày gian khoå, hi sinh. Ñaây laø
ñoaïn thô thöù ba trong baøi Taây Tieán, ñaõ khaéc hoïa khí phaùch anh huøng vaø taâm hoàn laõng maïn cuûa
ngöôøi chieán só trong maùu löûa:
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
(…) Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh
Treân nhöõng neûo ñöôøng haønh quaân chieán ñaáu, vöôït qua bao nuùi cao doác thaúm “Heo huùt coàn maây
suùng ngöûi trôøi”, ñoaøn binh Taây Tieán hieän ra giöõa maøu xanh cuûa nuùi röøng truøng ñieäp, vöøa kieâu huøng
vöøa caûm ñoäng. Ngöôøi chieán binh vôùi quaân trang maøu xanh cuûa laù röøng, vôùi nöôùc da xanh phong
söông vì soát reùt röøng, thieáu thuoác men, löông thöïc: “khoâng moïc toùc”. Caâu thô traàn truïi nhö hieän thöïc
chieán tranh nhöõng naêm ñaàu khaùng chieán voán theá. “Khoâng moïc toùc” laø hình aûnh phaûn aùnh caùi khoác
lieät cuûa chieán tröôøng:
Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc,
Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm.
Caùi hình haøi khoâng laáy gì laøm ñeïp: “quaân xanh maøu laù”, “khoâng moïc toùc” töông phaûn vôùi “döõ oai
huøm” laø moät neùt chaïm khaéc taøi tình laøm noåi baät chí khí hieân ngang, tình thaàn quaû caûm xung traän
cuûa caùc chieán binh Taây Tieán töøng laøm cho quaân giaëc phaûi khieáp sôï. “Döõ oai huøm” laø moät hình aûnh
aån duï noùi leân chí khí ngöôøi lính mang tính keá thöøa vaø saùng taïo cuûa Quang Duõng. Caùc chieán binh
“Saùt Thaùt” ñôøi Traàn: “Tam quaân tì hoå khí thoân Ngöu” (Phaïm Nguõ Laõo); “Tì hoå ba quaân, giaùo göôm
saùng choùi” (Tröông Haùn Sieâu). Nghóa quaân Lam Sôn xung traän trong khí theá “bình Ngoâ”: “Só toát keùn
tay tì hoå – Beà toâi choïn keû vuoát nanh” (Bình Ngoâ ñaïi caùo) – Moät daân toäc anh huøng treân traän tuyeán
ñaùnh quaân thuø, thôøi ñaïi naøo cuõng coù nhöõng chieán só “tì hoå” vaø “döõ oai huøm” nhö theá ñoù! Vôùi nieàm

56
töï haøo, Quang Duõng ñaõ vieát neân moät caâu thô raát hay: ‘Quaân xanh maøu laù döõ oai huøng”, laáy caùi “thoâ”,
caùi “moäc” ñeå toâ ñaäm caùi ñeïp, caùi duõng khí aån chöùa trong taâm hoàn ngöôøi chieán só.
Gian khoå, aùc lieät, thieáu thoán, beänh taät… muoân laàn khoù khaên, thöû thaùch nhöng hoï vaãn coù nhöõng
giaác “mô”, giaác “moäng” raát ñeïp:
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm.
Moäng vaø mô göûi veà hai phía chaân trôøi: bieân giôùi vaø Haø Noäi, nôi coøn ñaày boùng giaëc. “Maét tröøng”
– hình aûnh gôïi taû neùt döõ doäi, oai phong laãm lieät, tinh thaàn caûnh giaùc, tænh taùo cuûa ngöôøi lính trong
khoùi löûa aùc lieät. “Moäng qua bieân giôùi” – moäng tieâu dieät quaân thuø, baûo veä bieân cöông, laäp neân bao
chieán coâng neâu cao truyeàn thoáng anh huøng cuûa ñoaøn binh Taây Tieán. Laïi coù nhöõng giaác mô ñeïp.
Chieán só Taây Tieán voán laø nhöõng hoïc sinh, sinh vieân, nhöõng chaøng trai Haø Thaønh “xeáp buùt nghieân
theo vieäc ñao, cung”, giaøu loøng yeâu nöôùc, phong ñoä haøo hoa: “Töø thuôû mang göôm ñi giöõ nöôùc –
Nghìn naêm thöông nhôù ñaát Thaêng Long” (Huyønh Vaên Ngheä). Soáng giöõa nuùi röøng mieàn Taây, gian
khoå, aùc lieät, caùi cheát buûa vaây, löûa ñaïn mòt muø, nhöng caùc anh vaãn mô veà Haø Noäi. Queân sao ñöôïc
nhöõng haøng me, haøng saáu, nhöng phoá cuõ tröôøng xöa, “Nhöõng phoá daøi xao xaùc hôi may?”… Queân sao
ñöôïc nhöõng taø aùo traéng, nhöõng thieáu nöõ thöông yeâu, nhöõng “daùng kieàu thôm” töøng hoø heïn. Hình
aûnh “daùng kieàu thôm” trong caâu thô cuûa Quang Duõng ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhieàu thuù vò: ngoân töø
voán coù trong thô laõng maïn thôøi “tieàn chieán” nhöng döôùi ngoøi buùt nhaø thô – chieán só noù trôû neân coù
hoàn, ñaëc taû chaát lính haøo hoa, treû trung, laõng maïn cuûa ngöôøi lính treû ñoaøn binh Taây Tieán trong
traän maïc.
Neáu ngöôøi noâng daân maëc aùo lính trong thô Chính Höõu mang theo noãi nhôù “gieáng nöôùc goác ña”,
nhôù maùi nhaø gianh, nhôù ruoäng nöông…; trong thô Hoàng Nguyeân laø noãi nhôù “ngöôøi vôï treû – Moøn chaân
beân coái gaïo canh khuya”, … thì ngöôøi chieán só trong thô Quang Duõng, noãi nhôù gaén lieàn vôùi ‘moäng”
vaø “mô”. Moäng laäp chieán coâng, mô “daùng kieàu thôm”. Höõu Loan trong baøi thô Maøu tím hoa sim cuõng
vieát raát hay veà noãi nhôù cuûa ngöôøi lính choáng Phaùp:
Töø chieán khu xa
Nhôù veà aùi ngaïi
Laáy choàng thôøi chieán tranh
Maáy ngöôøi ñi trôû laïi
Lôõ khi mình khoâng veà
Thì thöông ngöôøi vôï beù boûng chieàu queâ…
Vieát veà “moäng” vaø “mô” cuûa ngöôøi chieán binh Taây Tieán, Quang Duõng ñaõ ca ngôïi tinh thaàn laïc
quan yeâu ñôøi cuûa ñoàng ñoäi. Ñoù laø moät neùt khaùm phaù cuûa nhaø thô khi veõ chaân dung “anh boä ñoäi Cuï
Hoà” xuaát thaân töø taàng lôùp tieåu tö saûn trong chín naêm khaùng chieán choáng Phaùp.
Boán caâu thô tieáp theo laø nhöõng neùt veõ boå trôï, toâ ñaäm böùc chaân dung ngöôøi lính.
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù.
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát,
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh.
Trong gian khoå vaø chieán traän, bao ñoàng ñoäi ñaõ ngaõ xuoáng treân chieán tröôøng mieàn Taây. Hoï naèm
laïi nôi chaân ñeøo goùc nuùi. Naám moà ngöôøi chieán só “raûi raùc bieân cöông”. Caâu thô ñeå laïi trong loøng ta
nhieàu thöông caûm, bieát ôn, töï haøo: “Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù”. Neáu taùch caâu thô treân ra khoûi
ñoaïn thô thì noù töïa nhö böùc tranh xaùm laïnh, aûm ñaïm vaø hiu haét, ñem ñeán nhieàu xoùt thöông. Nhöng
naèm trong vaên caûnh, ñoaïn maïch, caâu thô tieáp theo: “Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh”, ñaõ naâng
cao chí khí vaø taàm voùc ngöôøi lính. Caùc anh ñaõ ra traän vì moät lí töôûng raát ñeïp. “Ñôøi xanh” laø ñôøi trai
treû, laø tuoåi thanh xuaân cuûa “Nhöõng chaøng trai chöa traéng nôï anh huøng…”, nhöõng hoïc sinh, sinh vieân
Haø Noäi. Hoï leân ñöôøng ñaàu quaân vì nghóa lôùn cuûa chí khí laøm trai. Hoï “quyeát töû cho Toå quoác quyeát
sinh”. Caâu thô “Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh” vang leân nhö moät lôøi theà thieâng lieâng, cao caû.
Caùc anh quyeát ñem xöông maùu ñeå baûo veä ñoäc laäp, töï do cho Toå quoác. Anh boä ñoäi cuõng nhö nhaân daân
ta ñaõ ñöùng leân khaùng chieán vôùi quyeát taâm saét ñaù: “Chuùng ta thaø hi sinh taát caû, chöù nhaát ñònh khoâng
chòu maát nöôùc, nhaát ñònh khoâng chòu laøm noâ leä”. Quang Duõng ghi laïi caûnh töôïng bi traùng giöõa chieán
tröôøng mieàn Taây thuôû aáy:
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh.

57
 Caùc traùng só ngaøy xöa giöõa choán sa tröôøng laáy da ngöïa boïc thaây laøm nieàm kieâu haõnh. Caùc chieán
só Taây Tieán vôùi chieác chieáu ñôn sô, vôùi taám “aùo baøo” bình dò aáy: “anh veà ñaát”. Moät caùi cheát nheï
nhaøng, thanh thaûn. Anh ra traän gieát giaëc vì queâ höông. Anh ngaõ xuoáng laø: “veà ñaát”, naèm trong loøng
Meï Toå quoác thaân yeâu. Nhaø thô khoâng duøng töø “cheát”, töø “hi sinh” maø laáy cuïm töø “veà ñaát” ñeå ca ngôïi
söï hi sinh cao caû maø bình dò, thaàm laëng maø thanh thaûn, nheï nhaøng coi caùi cheát nheï töïa loâng hoàng.
Ngöôøi chieán binh Taây Tieán ñaõ soáng vaø chieán ñaáu cho queâ höông, ñaõ cheát vì ñaát nöôùc queâ höông.
“Anh veà ñaát” baèng taát caû taám loøng chung thuûy cuûa ngöôøi chieán só. Tieáng thaùc soâng Maõ “gaàm leân”
giöõa nuùi röøng mieàn Taây nhö tieáng keøn trong baøi “Chieâu hoàn lieät só” toáng tieãn linh hoàn lieät só veà nôi
an giaác ngaøn thu. Caâu “Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh” laø moät caâu thô hay vì gôïi taû ñöôïc khoâng
khí thieâng lieâng, trang troïng, ñoàng thôøi taïo neân aâm ñieäu traàm huøng, thöông tieác. Phong caùch ngoân
ngöõ cuûa Quang Duõng raát ñaëc saéc, beân caïnh nhöõng töø ngöõ bình dò ñôøi lính nhö: guïc, khoâng moïc toùc,
döõ, tröøng, veà ñaát, chieáu, gaàm leân… laïi coù moät soá töø Haùn Vieät nhö: moäng, mô, bieân giôùi, daùng kieàu,
bieân cöông, vieãn xöù, aùo baøo, khuùc ñoäc haønh – nhôø ñoù maø caùi bình dò laøm noåi baät caùi cao caû thieâng
lieâng, caùi bình thöôøng toâ ñaäm caùi anh huøng, vó ñaïi. Chaát bi traùng vaø maøu saéc laõng maïn töø vaàn thô
toûa roäng trong khoâng gian vaø chieàu daøi lòch söû.
Ñoaïn thô vieát veà chaân dung ngöôøi lính trong baøi thô Taây Tieán laø ñoaïn thô ñoäc ñaùo nhaát. Khuynh
höôùng söû thi vaø caûm höùng laõng maïn ñöôïc nhaø thô keát hôïp vaän duïng saùng taïo trong mieâu taû vaø bieåu
loä caûm xuùc, taïo neân nhöõng caâu thô “coù hoàn”. Ngöôøi lính ñaõ soáng anh duõng, cheát veû vang. Hình töôïng
ngöôøi chieán só Taây Tieán maõi maõi laø moät töôïng ñaøi ngheä thuaät bi traùng in saâu vaøo taâm hoàn daân toäc.
Anh Veä quoác quaân ôi
Sao maø yeâu anh theá!
(Caù nöôùc – 1947, Toá Höõu)

ÑEÀ:
Doác leân khuùc khuyûu, doác thaêm thaúm
Heo huùt coàn maây suùng ngöûi trôøi
Ngaøn thöôùc leân cao, ngaøn thöôùc xuoáng
Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi.
Saùch giaùo vieân 12 cho raèng ñaây laø moät khoå thô tuyeät buùt cuûa Quang Duõng trong baøi
Taây Tieán. Haõy phaân tích ñeå laøm noåi roõ caùi hay, veû ñeïp cuûa khoå thô ñoù.
BAØI LAØM
Baøi thô Taây Tieán coù theå xem nhö moät hieän töôïng “xuaát thaàn” cuûa Quang Duõng trong thô khaùng
chieán choáng Phaùp. Ñoù laø “ñöùa con ñaàu loøng haøo hoa vaø traùng kieän” (Phong Leâ) ñöôïc khí phaùch cuûa
caû moät thôøi ñaïi uøa vaøo, chaép caùnh ñeå cho caùi chaát bi traùng bay leân nhö moät neùt ñeïp hieám coù cuûa
moät thôøi thô. Vaø ñaây laø moät neùt ñeïp haøo huøng treân ñöôøng haønh quaân gian khoå cuûa ngöôøi lính Taây
Tieán qua söï hoài töôûng cuûa nhaø thô:
Doác leân khuùc khuyûu, doác thaêm thaúm
Heo huùt coàn maây suùng ngöûi trôøi
Ngaøn thöôùc leân cao, ngaøn thöôùc xuoáng
Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi
Boán caâu thô maø döïng leân tröôùc maét ta caùi ñoä cao ñeán rôïn ngöôøi cuûa chieán tröôøng Taây Tieán . Ngöôøi
lính phaûi haønh quaân leân cao maõi, heát doác naøy ñeán doác khaùc, ñaõ “khuùc khuyûu” laïi “thaêm thaúm”. Nhòp
thô döøng ôû vaàn traéc Doác leân thaêm thaúm / doác khuyûu töôûng nhö nghe ñöôïc nhòp thôû naëng nhoïc, gaáp
gaùp cuûa ngöôøi chieán só ñang treøo nuùi ñeå chieám lónh nhöõng ñoä cao thaêm thaúm. Ngôõ nhö caùc anh ñang
ñi trong maây, ñang cöôõi treân maây (“coàn maây”) ñeå leân ñeán ñænh trôøi. Vaø khi ñaõ chieám lónh ñöôïc ñænh
cao nhaát thì “suùng” caùc anh ñaõ “ngöûi trôøi”! Coù moät tieáng cöôøi, thuù vò maø tinh nghòch cuûa ngöôøi lính
haøo hoa Haø Noäi khi ñaõ chieám lónh ñöôïc ñænh cao nhaát. Khoâng phaûi suùng chaïm trôøi maø laø suùng ngöûi
trôøi. Khaåu suùng ñöôïc nhaân hoùa nhö ngöôøi (chính laø caùc anh ñoù thoâi!) ñaõ khieá n caâu thô trôû neân hoùm
hænh, tinh nghòch, mang chaát haøo hoa cuûa nhöõng chaøng trai ñaát kinh thaønh hoa leä leân ñaùnh giaëc ôû
mieàn Taây. Caâu treân naëng nhoïc, gaáp gaùp; caâu döôùi nheï nhaøng, thô moäng trong söï töï haøo cuûa ngöôøi
chieán thaéng. Ta hieåu ñaây khoâng chæ laø ñænh cao cuûa thieân nhieân maët ñaát maø chính laø ñænh cao trong
söï chieán thaéng cuûa tinh thaàn, nghò löïc ngöôøi chieán só.

58
 Caùi ñoä cao aáy chaéc chaén ñaõ thaønh aán töôïng trong noãi nhôù cuûa Quang Duõng ñoái vôùi chieán tröôøng
mieàn Taây ñeán möùc nhaø thô phaûi nhaéc ñeán hai laàn trong moät khoå thô ngaén. Vaø laàn thöù hai laïi laø
moät saùng taïo ñaëc saéc cuûa thô Quang Duõng:
Ngaøn thöôùc leân cao / Ngaøn thöôùc xuoáng
Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi.
Caâu thô gaáp khuùc nhö bò ngaét laøm hai Ngaøn thöôùc leân cao / Ngaøn thöôùc xuoáng dieãn taû roõ con
ñöôøng haønh quaân leân raát cao roài laïi xuoáng raát saâu treân nhöõng vaùch nuùi döïng ñöùng cuûa chieán tröôøng
Taây Tieán. Neáu caâu treân ñöôïc duøng nhieàu thanh traéc, ñaëc bieät ôû cuoái caâu thô (ngaøn thöôùc xuoáng) taïo
neân söï khuùc khuyûu, gaäp gheành, cheo leo, vaát vaû thì caâu döôùi laïi duøng toaøn thanh baèng, haàu heát laø
thanh khoâng daáu khieán caâu thô eâm aû nhö moät sôïi khoùi nheï nhaøng ñang bay leân trôøi: Nhaø ai Pha
Luoâng möa xa khôi. Söï ñoái laäp cuûa thanh ñieäu, nhòp ñieäu caâu thô ñem ñeán söï ñoái laäp cuûa caûnh vaø
tình trong hai caâu thô vaø ñaáy chính laø neùt taøi hoa cuûa thi só. Xöa, Taûn Ñaø cuõng coù caâu thô nhö vaäy:
Taøi cao phaän thaáp, chí khí uaát
Giang hoà meâ chôi queân queâ höông
Nhöng caâu thô cuûa Taûn Ñaø chuû yeáu laø gôïi tình, coøn caâu thô cuûa Quang Duõng chuû yeáu laïi laø veõ
caûnh. Taát nhieân trong caûnh coù tình. Treân ñöôøng haønh quaân ra traän, hình aûnh moät maùi nhaø thaáp
thoaùng trong maøn möa moûng nôi löng chöøng nuùi thì aám loøng chieán só, gôïi nhôù tình ngöôøi bieát bao!
Maët khaùc, treân ñöôøng haønh quaân cheo leo vaùch nuùi döïng ñöùng, maø vaãn khoâng boû qua moät maùi nhaø
thô moäng nhö vaäy, thì ñoù chính laø taâm hoàn haøo hoa ngheä só cuûa ngöôøi lính Taây Tieán – nhöõng chaøng
trai kinh thaønh “ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm”. Taâm hoàn caùc anh phaûi phong phuù, cao ñeïp, laõng
maïn nhö theá naøo thì môùi vieát neân nhöõng caâu thô taøi hoa nhö vaäy. Vaø chæ moät khoå thô nhôù laïi böôùc
ñöôøng haønh quaân treân nuùi cao Taây Tieán cuûa caùc anh maø ñaõ boäc loä roõ neùt taøi hoa aáy. Ñoù laø khaåu khí
Quang Duõng ñaõ thoåi hoàn vaøo ngoân ngöõ thi ca ñeå laøm neân khoå thô tuyeät buùt mang ñaäm chaát thô Taây
Tieán naøy.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Taây Tieán cuûa Quang Duõng:
Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa
(…) Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa.
BAØI LAØM
Quang Duõng laø nhaø thô – chieán só, töøng caàm suùng ñaùnh giaëc vaø laøm thô thôøi khaùng chieán choáng
Phaùp. Naêm 1948, taïi Phuø Löu Chanh (Haø Taây), oâng vieát baøi thô Taây Tieán noùi leân tình thöông nhôù
chieán tröôøng mieàn Taây, nhôù ñoàng ñoäi thaân yeâu moät thôøi traän maïc. Môû ñaàu baøi thô laø moät lôøi nhaén
goïi bieát bao thieát tha boài hoài:
Soâng Maõ xa roài Taây Tieán ôi!
Nhôù veà röøng nuùi, nhôù chôi vôi.
Baøi thô coù 34 caâu thô thaát ngoân, chia thaønh 4 ñoaïn, moãi ñoaïn thô laø söï hoài töôûng bao kæ nieäm
saâu saéc. Ñaây laø ñoaïn thô thöù hai coù 8 caâu mang veû ñeïp nhö moät baøi haønh noùi veà 2 noãi nhôù: nhôù hoäi
ñuoác hoa vaø nhôù chieàu söông Chaâu Moäc:
Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa
…………………………………………………
Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa.
1.- Töø “Nhôù oâi Taây Tieán côm leân khoùi – Mai Chaâu muøa em thôm neáp xoâi”, Quang Duõng nhôù ñeán
“hoäi ñuoác hoa” thaém thieát tình quaân daân:
Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa
Kìa em xieâm aùo töï bao giôø
Kheøn leân man ñieäu naøng e aáp
Nhaïc veà Vieân Chaên xaây hoàn thô.
Ñuoác hoa laø caây neán thaép leân trong phoøng toái taân hoân. Truyeän Kieàu coù caâu: “Ñuoác hoa chaúng
theïn vôùi chaøng mai xöa” (3096). Quang Duõng saùng taïo thaønh “hoäi ñuoác hoa” ñeå noùi veà ñeâm lieân
hoan löûa traïi giöõa caùc caùn boä chieán só ñoaøn binh Taây Tieán vôùi ñoàng baøo caùc baûn möôøng. Chöõ “böøng”
vöøa chæ aùnh löûa, aùnh ñuoác saùng böøng leân, vöøa taû aâm thanh tieáng noùi, tieáng cöôøi, tieáng haùt, tieáng
kheøn vang leân töng böøng roän raõ trong hoäi ñuoác hoa. Ñeâm löûa traïi, ñeâm lieân hoan chaéc laø coù muùa
saïp, coù muøa xoøe cuûa caùc coâ gaùi Möôøng, coâ gaùi Thaùi tham gia? Chöõ “kìa” laø ñaïi töø ñeå troû moät ñoái
töôïng (ngöôøi, vaät) töø xa; trong vaên caûnh theå hieän söï ngaïc nhieân, nieàm vui thích, tình töù cuûa chaøng

59
lính treû Taây Tieán khi nhìn thaáy caùc “em”, caùc “naøng” ñeán döï hoäi ñuoác hoa trong boä xieâm aùo xinh
ñeïp. Hình aûnh “naøng e aáp” laø moät neùt veõ taøi hoa vaø coù hoàn ñaõ gôïi taû veû ñeïp duyeân daùng, kín ñaùo,
tình töù cuûa caùc thieáu nöõ mieàn Taây. AÙnh löûa, tieáng haùt, tieáng kheøn, maøu xieâm aùo röïc rôõ, veû ñeïp kieàu
dieãm cuûa caùc “em”, caùc “naøng” nhö ñaõ “xaây hoàn thô” caùc chaøng lính treû. Con ngöôøi thì treû trung,
xinh ñeïp, haøo hoa, ña tình; ngoøi buùt cuûa thi nhaân cuõng raát taøi hoa, laõng maïn. Qua hoäi ñuoác hoa, ta
caøng thaáy ñôøi soáng tinh thaàn voâ cuøng phong phuù cuûa ñoaøn binh Taây Tieán nôi chieán tröôøng mieàn
Taây gian khoå aùc lieät.
2.- Boán caâu thô tieáp theo doøng hoài töôûng “troâi” veà moät mieàn ñaát laï, ñoù laø Chaâu Moäc thuoäc tænh
Sôn La, nôi coù nhöõng baõi coû baùt ngaùt meânh moâng, nôi coù daõy nuùi Pha Luoâng cao 1880m, nôi coù baûn
Pha Luoâng saàm uaát cuûa ngöôøi Thaùi. Quang Duõng ngöôøi lính chieán vôùi taâm hoàn thi só ñaõ khaùm phaù
ra bao veû ñeïp kì thuù mieàn Chaâu Moäc. Naêm thaùng ñaõ troâi qua, caûnh vaø ngöôøi mieàn ñaát laï aáy ñaõ trôû
thaønh moät maûnh taâm hoàn cuûa bao ngöôøi:
Ngöôøi ñi Chaâu Moäc chieàu söông aáy
Coù thaáy hoàn lau neûo beán bôø
Coù nhôù daùng ngöôøi treân ñoäc moäc
Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa.
“Chieàu söông aáy” laø chieàu thu 1947. Söông traéng phuû môø nuùi röøng chieán khu chieàu thu aáy in ñaäm
hoàn ngöôøi; hoaøi nieäm caøng trôû neân meânh mang. Chöõ “aáy” caâu treân baét vaàn vôùi chöõ “thaáy” caâu döôùi
taïo neân moät vaàn löng giaøu aâm ñieäu, nhö moät tieáng kheõ hoûi “coù thaáy” caát leân trong loøng. Hoàn lau laø
hoàn muøa thu. Hoa lau nôû traéng côø, laù lau keâu xaøo xaïc trong gioù thu “neûo beán bôø”, nôi bôø soâng bôø
suoái. Vôùi taâm hoàn thi só taøi hoa, Quang Duõng ñaõ caûm nhaän veû ñeïp thô moäng cuûa thieân nhieân Chaâu
Moäc qua caûnh saéc “chieàu söông” vaø “hoàn lau neûo beán bôø”. Nhöõng thi lieäu aáy ñaõ taïo neân veû ñeïp coå
ñieån böùc tranh suoái röøng nôi mieàn ñaát laï. Thaáp thoaùng trong vaàn thô “Taây Tieán” laø nhöõng caâu coå
thi tuyeät buùt:
Söông ñaàu nuùi buoåi chieàu nhö doäi,
Nöôùc loøng khe neûo suoái coøn saâu…
(Chinh phuï ngaâm)
Caùc thi só xöa nay vaãn goïi hoàn thu laø hoàn lau:
Ngaøn lau cöôøi trong naéng
Hoàn cuûa muøa thu veà
Hoàn muøa thu saép ñi
Ngaøn lau xao xaùc traéng.
(Lau muøa thu – Cheá Lan Vieân)
Ñieäp ngöõ “coù thaáy” vaø “coù nhôù” laøm cho hoaøi nieäm veà chieàu söông Chaâu Moäc theâm phaàn man
maùc, baâng khuaâng. Nhôù caûnh roài nhôù ñeán ngöôøi. Trong chia phoâi coøn “coù nhôù” con thuyeàn ñoäc moäc
vaø “daùng ngöôøi” cheøo thuyeàn ñoäc moäc? “Coù nhôù” hình aûnh “hoa ñong ñöa” treân doøng nöôùc luõ? “Hoa
ñong ñöa” coù phaûi laø hoa röøng “ñong ñöa” laøm duyeân treân doøng nöôùc luõ nhö giaùo sö Phan Cöï Ñeä ñaõ
noùi? Hay “Hoa ñong ñöa” treân soâng suoái. Baøi haùt “Sôn nöõ ca” cuûa nhaïc só Traàn Hoaøn, “Nuï cöôøi sôn
cöôùc” cuûa nhaïc só Toâ Haûi cho ta caûm nhaän aáy. Phaûi coù “tay laùi ra hoa” môùi coù theå “ñong ñöa” ñöôïc
nhö vaäy.
Nhöõng doøng hoài töôûng treân ñaây veà caûnh saéc vaø con ngöôøi nôi suoái röøng mieàn Taây, nôi cao nguyeân
Chaâu Moäc ñaõ ñöôïc theå hieän moät caùch tuyeät ñeïp qua buùt phaùp taøi hoa vaø hoàn thô laõng maïn. Thuôû
aáy, nuùi röøng Taây Baéc voâ cuøng hoang vu, laø choán röøng thieâng nöôùc ñoäc, nhöng Quang Duõng vôùi taâm
hoàn laïc quan vaø yeâu ñôøi cuûa moät khaùch chinh phu thôøi ñaïi môùi ñaõ caûm nhaän vaø phaùt hieän bao veû
ñeïp thô moäng, xinh töôi cuûa caûnh saéc thieân nhieân vaø con ngöôøi Taây Baéc.
Hoaøi nieäm, kæ nieäm veà chieán tröôøng nuùi röøng mieàn Taây nhö ñöôïc chaét loïc qua taâm hoàn. Nhaø thô
coù gaén boù vôùi caûnh vaät vaø con ngöôøi Taây Baéc, coù vaøo sinh ra töû vôùi ñoàng ñoäi môùi coù kæ nieäm ñeïp vaø
saâu saéc nhö vaäy, môùi coù theå vieát neân nhöõng vaàn thô saùng giaù nhö theá.
Böùc tranh chieàu söông Chaâu Moäc vaø hoäi ñuoác hoa nhö moät böùc tranh sôn maøi cuûa moät danh hoïa
mang veû ñeïp maøu saéc coå ñieån vaø laõng maïn keát hôïp haøi hoøa vôùi tính thôøi ñaïi vaø hieän ñaïi trong maùu
löûa chieán tranh.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Taây Tieán cuûa Quang Duõng: Doanh traïi böøng leân
hoäi ñuoác hoa… Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa.

60
 BAØI LAØM
Taây Tieán laø doøng hoài töôûng ñaày xuùc ñoäng cuûa Quang Duõng veà binh ñoaøn Taây Tieán noåi danh moät
thôøi. Ñoaøn quaân aáy ñaõ töøng traûi qua nhieàu gian nan, thöû thaùch khaéc nghieät, keå caû hi sinh, maát maùt.
Nhöng treân con ñöôøng haønh quaân thaêm thaúm, binh ñoaøn Taây Tieán töøng coù nhöõng giôø phuùt vui vaày,
haøo höùng:
Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa
………………………………………
Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa
Taâm hoàn nhaø thô, moät ngöôøi trong cuoäc, khi hoài töôûng laïi, cuõng baâng khuaâng, bay boång vaø say
söa vôùi töøng kæ nieäm.
Ñoù laø buoåi lieân hoan töng böøng ngay trong doanh traïi Taây Tieán:
Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa
Kìa em xieâm aùo töï bao giôø
Kheøn leân man ñieäu naøng e aáp
Nhaïc veà Vieân Chaên xaây hoàn thô.
Khi nhôù laïi ñeâm lieân hoan naêm xöa, hoàn nhaø thô nhö ñang soáng vôùi quaù khöù. Vaø, quaù khöù khoâng
coøn laø naêm xöa nöõa, maø nhö ñang dieãn ra roän raõ:
Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa.
Trong ñeâm toái ñen giöõa choán nuùi röøng, caû doanh traïi chôït böøng tænh giaác vaø nieàm vui cuõng buøng
noå theo. Cuoäc soáng gian khoå, nhöõng ngaøy cô cöïc, treøo ñeøo, vöôït thaùc haàu nhö luøi vaøo dó vaõng, chæ coù
aùnh saùng cuøng cöïc vôùi söï reo vui lan toûa khaép choán. AÙnh ñuoác ñöôïc thaép leân trong traïi lính mang
ñeán aùnh saùng cuûa leã hoäi. Trong doanh traïi khoâng chæ coù nhöõng ngöôøi lính:
Kìa em xieâm aùo töï bao giôø.
Nhöõng thieáu nöõ ôû vuøng ñaát Taây Tieán ñang ñoùng quaân ñaõ ñeán vôùi hoï, vöøa thaân thuoäc, vöøa gaây
ngaïc nhieân. Ngaïc nhieân vì em ñaõ ñeán vôùi Taây Tieán khaùc ngaøy hoâm qua, ñeán ñeå traåy hoäi. Vì theá,
ñeâm lieân hoan bieán thaønh “hoäi ñuoác hoa” cuûa tuoåi treû, khieán ngöôøi ta nghó tôùi ñeâm taân hoân roän
raøng. Ñeán luùc ñieäu kheøn, ñieäu nhaïc troãi leân, nhöõng ngöôøi trai treû thöïc söï ñang soáng vôùi moät khoâng
khí khaùc, ñang say söa vôùi haïnh phuùc:
Kheøn leân man ñieäu naøng e aáp
Nhaïc veà Vieân Chaên xaây hoàn thô
Khoå thô thöù hai noái tieáp doøng hoài töôûng cuûa Quang Duõng veà nhöõng kæ nieäm luùc ñoaøn quaân Taây
Tieán taïm döøng böôùc nôi mieàn sôn cöôùc. Nhöng neáu nhö ñoaïn treân laø moät caûnh töôïng vui vaày, töng
böøng cuï theå thì doøng hoài öùc luùc naøy coù veû taûn maïn, mô maøng:
Ngöôøi ñi Chaâu Moäc chieàu söông aáy
Coù thaáy hoàn lau neûo beán bôø
Coù nhôù daùng ngöôøi treân ñoäc moäc
Troâi doøng nöôùc luõ hoa ñong ñöa.
Phaûi noùi ngay raèng, ñaáy laø moät khung caûnh buoàn. Khoâng gian traûi roäng ñeán meânh moâng. AÂm
ñieäu chuøng xuoáng, nhö ñöôïc keùo giaõn ra. Khoå thô coù caáu truùc laï: beân caïnh moät caûnh töôïng laø moät
lôøi nhaéc nhôû, taâm tình:
Chaâu Moäc chieàu söông…
… hoàn lau neûo beán bôø
… ngöôøi treân ñoäc moäc
… nöôùc luõ hoa ñong ñöa.
Döôøng nhö aùnh maét quaán quyùt, quyeán luyeán laáy caûnh vaät vaø noãi nhôù bao truøm, traûi roäng khaép
khoâng gian. Ñaønh raèng, ñaáy laø caûnh buoàn, buoàn ñeán nao loøng. Nhöng thöû hoûi, moät vuøng ñaát maø
nhaéc tôùi noù, ngöôøi ta nhôù nhung da dieát, buoàn thöông ñeán vaäy coù phaûi laø vuøng ñaát aáy ñaõ “hoùa taâm
hoàn” khoâng? Vaø, noãi buoàn kia môùi ñaùng quyù, ñaùng troïng bieát bao!
ÔÛ ñaây cuõng caàn noùi theâm, coù nhöõng kæ nieäm voán raát vui, khoâng moät chuùt gôïn buoàn. Nhöng moät
khi ñaõ trôû thaønh kí öùc, soáng trong hoaøi nieäm thì kæ nieäm aáy laïi ñöôïc bao boïc maøn söông cuûa nhôù
nhung vaø trôû thaønh caûnh buoàn. Vì leõ gì ö? Vì “ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø”. Vì hieän taïi,
ngöôøi ta ñaõ maát noù, khoâng coøn coù ñöôïc soáng trong nhöõng giôø khaéc aáy nöõa. AÂu ñoù cuõng laø leõ thöôøng
xöa nay!

61
 Hai khoå treân trong baøi Taây Tieán laø nhöõng caâu thô ñeïp. Ñeïp, vì moät vuøng ñaát, vì nhöõng con ngöôøi
ñaõ ñeå laïi hình boùng khoâng phai môø trong taâm hoàn nhaø thô haøo hoa, laõng maïn. Ñeïp, vì nieàm say
meâ, noãi nhôù nhung tha thieát cuûa nhaø thô ñoái vôùi Taây Baéc vaø Taây Tieán.

ÑEÀ: Lí giaûi veà caûm höùng laõng maïn vaø tinh thaàn bi traùng cuûa Taây Tieán.
HÖÔÙNG DAÃN
Lí giaûi veà caûm höùng laõng maïn vaø tinh thaàn bi traùng cuûa Taây Tieán.
1.- ÔÛ ñaây coù söï gaëp gôõ cuøng moät luùc giöõa hoàn thô thi nhaân – nhaân vaät tröõ tình trong taùc phaåm –
caùi thôøi anh huøng röïc löûa hoài ñaàu khaùng chieán choáng Phaùp – caùi chieán tröôøng Taây Tieán döõ doäi vaø
aùc lieät nhöng laïi raát thô moäng, tröõ tình – caû 4 yeáu toá (chuû quan vaø khaùch quan) naøy döôøng nhö ñaõ
hoäi tuï maõnh lieät vaø da dieát trong “noãi nhôù” cuûa Quang Duõng ñeå traøo ra caûm höùng laõng maïn vaø baät
leân tinh thaàn bi traùng trong caùi phuùt “xuaát thaàn” sinh ra “ñöùa con ñaàu loøng haøo hoa vaø traùng kieän”
Taây Tieán.
2.- Quang Duõng laø moät hoàn thô haøo hoa vaø laõng maïn. Lính Taây Tieán cuõng laø nhöõng con ngöôøi
nhö theá, phaàn lôùn laø ngöôøi Haø Noäi, mang ñaäm chaát haøo hoa, laõng maïn cuûa nhöõng chaøng trai kinh
thaønh. Khung caûnh chieán tröôøng Taây Tieán tuy döõ doäi, aùc lieät nhöng laïi raát thô moäng, tröõ tình. Cuoäc
Taây Tieán ñaùnh giaëc cuûa hoï laïi caøng ñeïp theo phong vò laõng maïn cuûa nhöõng traùng só “vung göôm ra
sa tröôøng” thôøi aáy. Hoàn thô laõng maïn Quang Duõng ñaõ gaëp moät “maûnh ñaát thô” laõng maïn, ñöôïc moät
“baàu trôøi thô” laõng maïn bao quanh – laøm sao coù theå khoâng traøo ra caûm höùng laõng maïn bay boång
trong baøi thô naøy?
3.- Coøn tinh thaàn bi traùng thì do ñaâu maø coù? Chieán tröôøng Taây Tieán aùc lieät, hoang vu, nhieàu thuù
döõ, beänh soát reùt röøng gaây nhieàu töû vong, nhieàu chieán só ñaõ ngaõ xuoáng treân ñöôøng haønh quaân… Ñoù laø
caùi bi, laø hieän thöïc khoác lieät cuûa cuoäc chieán. Quang Duõng khoâng laãn traùnh caùi bi, nhöng ñem ñeán
cho caùi bi maøu saéc vaø aâm höôûng traùng leä, haøo huøng ñeå thaønh chaát bi traùng. Ñoù laø nhôø caùi “traùng”
raát khoûe cuûa thi só ñaõ aùt ñöôïc, thaéng ñöôïc caùi “bi”. Caùi “traùng” naøy laø cuûa Quang Duõng vaø caû moät
lôùp trai treû nhö oâng thôøi aáy mang trong loøng moät baàu maùu noùng “theà quyeát töû cho Toå quoác quyeát
sinh”, “moät ra ñi laø khoâng trôû veà” nhö hình maãu nhöõng traùng só anh huøng trong truyeän coå maø hoï
töøng oâm aáp; laïi ñöôïc luoàng gioù yeâu nöôùc cuûa caùi thôøi anh huøng röïc löûa luùc baáy giôø thoåi vaøo, neân laïi
caøng haøo huøng, röïc rôõ. Ñuùng laø “baøi thô naøy ñaõ ñöôïc khí phaùch cuûa caû moät thôøi ñaïi uøa vaøo, chaép
caùnh” ñeå cho caùi chaát bi traùng aáy bay leân nhö moät neùt ñeïp hieám coù cuûa moät thôøi thô.
4.- Nhö vaäy, caûm höùng laõng maïn vaø tinh thaàn bi traùng luoân gaén boù vôùi nhau, naâng ñôõ nhau, coäng
höôûng vôùi nhau ñeå laøm neân linh hoàn, saéc dieän cuûa baøi thô vaø taïo ra veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa taùc phaåm.

ÑEÀ: Caûm höùng laõng maïn vaø tinh thaàn bi traùng ñöôïc theå hieän qua baøi thô Taây Tieán nhö
theá naøo?
HÖÔÙNG DAÃN
Caûm höùng laõng maïn vaø tinh thaàn bi traùng ñöôïc theå hieän qua baøi thô nhö theá naøo?
1.- Caûm höùng laõng maïn theå hieän caùi toâi ñaày tình caûm caûm xuùc vaø phaùt huy cao ñoä trí töôûng
töôïng. Caùi toâi cuûa Quang Duõng trong Taây Tieán laø moät caùi toâi nhö theá. Noù traøo ra ngay ñaàu baøi thô,
ñaày aép vaø maõnh lieät trong moät noãi “nhôù chôi vôi” raát laï, moät doøng suoái trong suoát baøi thô. Caùi toâi
aáy coù maët khaép moïi nôi, laéng ñoïng töøng choã, töø caûnh chieán tröôøng hieåm trôû, hoang sô ñeán caûnh
soâng nöôùc thanh bình, thô moäng, ñeán moät hoäi ñuoác hoa ñaày saéc maøu cuûa xöù laï phöông xa; töø noãi
nhôù moät baûn laøng Mai Chaâu “côm leân khoùi” ñeán moät “ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm” thaät haøo
hoa laõng maïn. Nhaø thô ñaõ toâ ñaäm caùi phi thöôøng, gaây aán töôïng maïnh veà caùi huøng vó, döõ doäi vaø caùi
thô moäng, tuyeät mó baèng caùch söû duïng roäng raõi thuû phaùp ñoái laäp (chaúng haïn, trong hai caâu thô:
Ngaøn thöôùc leân cao, ngaøn thöôùc xuoáng / nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi; …). Trí töôûng töôïng bay
boång khieán thi nhaân hình dung ra moät “ñeâm hôi”, caûm ñöôïc caùi oai linh cuûa Thaàn Nuùi, thaáy ñöôïc
“hoàn lau neûo beán bôø” vaø nghe ñöôïc caû tieáng “soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”…
2.- Tinh thaàn bi traùng theå hieän ôû choã khoâng laãn traùnh caùi bi, thöôøng ñeà caäp ñeán caùi cheát, nhöng
ñoù khoâng phaûi laø caùi cheát bi luïy maø laø caùi cheát haøo huøng, laãm lieät cuûa ngöôøi chieán só ñi vaøo coõi baát
töû. Baøi thô ba laàn noùi ñeán caùi cheát, caùi cheát naøo cuõng ñeïp, nhöng ñeïp nhaát laø caùi cheát sang troïng
naøy:
AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh
62
 Sang troïng vì ñöôïc boïc trong nhöõng taám chieán baøo, ñöôïc veà töïu nghóa cuøng vôùi Ñaát meï, vaø nhaát
laø ñöôïc thieân nhieân taáu leân khuùc nhaïc döõ doäi vaø oai huøng ñeå ñöa tieãn höông hoàn ngöôøi chieán só. ÔÛ
ñaây thuû phaùp cöôøng ñieäu ñaõ ñaåy chaát bi traùng leân ñeán ñænh cao dieäu kì cuûa noù.
Chaát bi traùng laøm neân saéc dieän baøi thô, coù maët trong caû taùc phaåm, nhöng noåi roõ vaø in daáu ñaäm
nhaát ôû ñoaïn thöù ba khi Quang Duõng mieâu taû chaân dung ngöôøi lính Taây Tieán, ñoàng ñoäi cuûa oâng,
trong caùc caëp hình aûnh ñoái laäp: giöõa ngoaïi hình tieàu tuïy vôùi thaàn thaùi “döõ oai huøm”, giöõa “maét tröøng
göûi moäng qua bieân giôùi” vôùi “ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm”, vaø nhaát laø giöõa hình aûnh cuûa caùi
cheát “raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù” vôùi lí töôûng ñaùnh giaëc thanh thaûn ñeán laï luøng cuûa ngöôøi chieán
só “chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh!” Moät tö theá ra ñi nhö theá thì caùi cheát coøn coù nghóa lí gì ñoái
vôùi hoï?

ÑEÀ: Phaân tích buùt phaùp vaø caûm höùng laõng maïn qua baøi thô Taây Tieán cuûa Quang Duõng.
BAØI LAØM
Quang Duõng saùng taùc khoâng nhieàu, nhöng thô oâng ñeå laïi aán töôïng saâu saéc vôùi nhöõng rung caûm
saâu laéng trong taâm hoàn ngöôøi ñoïc. Thô Quang Duõng hieän leân moät “caùi toâi” haøo hoa, thanh lòch giaøu
chaát laõng maïn, vôùi khaû naêng caûm nhaän moät caùch tinh teá veû ñeïp cuûa thieân nhieân vaø tình ngöôøi, ñoàng
thôøi laïi raát möïc hoàn nhieân, bình dò, chaân thaät. Baøi thô Taây Tieán tieâu bieåu cho hoàn thô aáy. Khoâng
laån traùnh ñeà caäp ñeán caùi bi nhöng caûm höùng laõng maïn ñaõ ñem ñeán cho caùi bi maøu saéc vaø aâm höôûng
traùng leä, haøo huøng. Tinh thaàn bi traùng, caûm höùng laõng maïn ñaõ ñöôïc trieån khai treân neàn caûm xuùc kí
öùc – Nhôù Taây Tieán.
Taây Tieán laø teân moät binh ñoaøn coù nhieäm vuï baûo veä bieân giôùi Vieät – Laøo, tieâu hao sinh löïc ñòch.
Phaàn ñoâng lính Taây Tieán laø nhöõng chaøng trai Haø Thaønh. Hoï mang vaøo chieán tröôøng khoâng chæ coù
tình yeâu Toå quoác, khaùt voïng ñoäc laäp maø coøn coù nhöõng neùt haøo hoa thanh lòch cuûa ngöôøi Traøng An.
Cuoäc soáng gian khoå, thieáu thoán khoâng ngaên ñöôïc lính Taây Tieán vui veû, soâi noåi, yeâu ñôøi vaø moäng mô.
Naêm 1947, Quang Duõng gia nhaäp binh ñoaøn Taây Tieán. OÂng töøng laø ñaïi ñoäi tröôûng moät ñaïi ñoäi
thuoäc binh ñoaøn naøy. Cuoái naêm 1948, Quang Duõng chuyeån sang ñôn vò khaùc. Noãi nhôù Taây Tieán ñau
ñaùu, da dieát ñaõ khieán nhaø thô vieát neân moät baøi thô tuyeät taùc.
Taây Tieán gôïi leân moät cuoäc haønh quaân veà phía Taây Toå quoác, moät cuoäc haønh quaân ñaày gian lao vaát
vaû giöõa vuøng röøng nuùi hieåm trôû, huøng vó ñaày veû hoang daïi vaø huyeàn bí.
Voán saün toá chaát haøo hoa cuûa ngöôøi trai ñaát Haø Thaønh, chaát haøo hoa laïi ñöôïc gaëp thieân nhieân vaø
con ngöôøi mieàn Taây vôùi veû ñeïp huyeàn hoaëc, Quang Duõng laïi töøng soáng vaø chöùng kieán nhöõng thaùng
ngaøy haøo huøng giöõa binh ñoaøn Taây Tieán, hoàn thô aáy ñaõ hoøa quyeän taát caû ñeå taïo neân nhöõng vaàn thô
traøn ñaày caûm höùng laõng maïn.
Coù moät thôøi, hai chöõ “laõng maïn” thöôøng gôïi cho ta veà moät caùi gì “coù haïi”, “tieâu cöïc”, “meàm yeáu”,
“khoâng laønh maïnh”… Thöïc ra cuõng coù laõng maïng tieâu cöïc vaø cuõng coù laõng maïn tích cöïc. Taây Tieán laø
chaát thô laõng maïn caùch maïng, laõng maïn anh huøng, chaát laõng maïn say ngöôøi, giuùp ngöôøi lính vöôït
leân gian lao khaéc nghieät, mang ñeán cho con ngöôøi moät veû ñeïp sang troïng, haøo hoa.
Caûm höùng laõng maïn cuûa baøi thô tröôùc heát laø noãi nhôù ngaäp traøn: taùc giaû nhôù röøng nuùi hoang vu,
hieåm trôû, döõ doäi, nhôù nhöõng caûnh ñeïp huyeàn aûo neân thô, ñaëc bieät laø nhôù böôùc quaân haønh cuûa ñoaøn
quaân Taây Tieán, nhôù göông maët, aùnh maét… nhôù caû nhöõng hi sinh gian khoå, nhöõng giaây phuùt ñoàng
ñoäi naèm xuoáng nôi bieân cöông. Taát caû cöù theo doøng hoài öùc maø hieän leân cuøng vôùi trí töôûng töôïng
phoùng khoaùng, bay boång.
Ñeå giuùp cho trí töôûng töôïng bay cao, bay xa vaø tình caûm, caûm xuùc ñöôïc dieãn taû moät caùch ñaày ñuû,
troïn veïn nhaát, nhaø thô ñaõ vaän duïng thuû phaùp ngheä thuaät toâ ñaäm caùi phi thöôøng, gaây aán töôïng maïnh
veà caùi huøng vó, döõ doäi cuõng nhö caùi tuyeät mó, thô moäng. Moät trong nhöõng thuû phaùp ngheä thuaät ñöôïc
söû duïng ñaéc ñòa nhaát laø thuû phaùp ñoái laäp. Ñoái laäp giöõa caùi huøng vó, döõ doäi vôùi caùi tuyeät mó, thô moäng,
ñoái laäp giöõa gian khoå, vaát vaû vôùi anh huøng, baát khuaát, ñoái laäp giöõa caùi bi vaø caùi huøng…
Trong Taây Tieán, thieân nhieân söøng söõng trôû thaønh moät hình töôïng lôùn. Hoàn thô laõng maïn cuûa
Quang Duõng ñaõ toâ ñaäm, tuyeät ñoái hoùa caùi söøng söõng, huøng vó cuûa thieân nhieân ñeå qua ñoù thaáy ñöôïc
yù chí daán thaân cuûa ngöôøi lính Taây Tieán.
“Doác leân khuùc khuyûu, doác thaêm thaúm
Heo huùt coàn maây, suùng ngöûi trôøi
Ngaøn thöôùc leân cao, ngaøn thöôùc xuoáng
Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi”

63
 Boán caâu thô treân ñöôïc coi laø tuyeät buùt trong vieäc khaéc hoïa caùi huøng vó, hieåm trôû cuûa thieân nhieân.
“Doác leân khuùc khuyûu, doác thaêm thaúm”. Nhòp ñieäu tieáp noái lieân tuïc cuûa nhöõng thanh traéc keát hôïp vôùi
cuøng moät luùc hai töø laùy töôïng hình (khuùc khuyûu, thaêm thaúm) döôøng nhö ñaõ ñaåy chieàu cao cuûa doác
nuùi leân vôøi vôïi vôùi hình theá cheo leo, gaäp gheành. Caùch ngaét nhòp caâu thô (Doác leân khuùc khuyûu /
doác thaêm thaúm) nhö muoán dieãn taû noãi vaát vaû, cöïc nhoïc cuøng vôùi löng aùo ñaãm moà hoâi cuûa ngöôøi lính
Taây Tieán.
Chöa ñuû, ngoøi buùt Quang Duõng vaãn tieáp tuïc ñaåy chieàu cao cuûa doác nuùi leân ñeán tuyeät ñoái:
“Heo huùt coàn maây suùng ngöûi trôøi”
Nuùi cao töôûng chöøng nhö chaïm maây, maây chaát thaønh ñoáng, thaønh coàn, “heo huùt coàn maây”, ngöôøi
lính nhö ñöùng treân maây, giöõa boán beà maây ñeán noãi “suùng ngöûi trôøi”. Chöõ “ngöûi” ñöôïc duøng raát baïo.
“Suùng ngöûi trôøi” laø caùch ño chieàu cao cuûa ngöôøi lính – vöøa chính xaùc, vöøa raát “teáu”. Hieäu quaû cuûa buùt
phaùp laõng maïn khoâng chæ döïng leân moät thieân nhieân hieåm trôû maø coøn döïng leân kích thöôùc, tö theá
cuûa ngöôøi lính, moät tö theá, kích thöôùc saùnh ngang taàm thieân nhieân.
Hai caâu tröôùc coù söï phoái hôïp tuyeät vôøi cuûa nhöõng thanh traéc. Doøng thô tieáp theo nhö gaõy ñoâi ñeå
veõ ra hai chieàu cuûa doác nuùi: moät vuùt leân, moät ñoå xuoáng gaàn nhö thaúng ñöùng: “Ngaøn thöôùc leân cao,
ngaøn thöôùc xuoáng”. Caûnh ñöôïc döïng baèng thuû phaùp ñoái laäp ñeå khaéc hoïa caùi döõ doäi, huøng vó cuûa nuùi
röøng. Nhöõng doác nuùi cao tôùi choùng maët, beân döôùi laø vöïc saâu thaêm thaúm. Ngöôøi lính nhö treo mình
giöõa vaùch ñaù, treân moät söôøn nuùi giöõa chaëng ñöôøng haønh quaân.
Ba caâu treân thanh traéc chieám öu theá, caâu thöù tö hoaøn toaøn thanh baèng:
“Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi”
Ñaây cuõng laø moät caùch ñoái laäp taïo ra söï töông phaûn giöõa hai chaëng ñöôøng haønh quaân: Vöôït nuùi
vaát vaû – döøng chaân thoaûi maùi. Caâu thô toaøn thanh baèng vôùi 6/7 tieáng laø phuø bình thanh cuøng vôùi
hình aûnh nhöõng ngoâi nhaø aám aùp thaáp thoaùng aån hieän trong söông muø, möa nuùi ñaõ dieãn taû troïn veïn
caùi caûm giaùc thôû phaøo nheï nhoõm, thoaûi maùi. Ñuùng laø moät doøng thô boãng “bay ngang löng trôøi”.
Buùt phaùp laõng maïn vaãn ñöôïc söû duïng ñeå toâ ñaäm veû hoang daïi, döõ doäi, ñaày huyeàn bí, söï gheâ gôùm
cuûa röøng thieâng.
“Chieàu chieàu oai linh thaùc gaàm theùt
Ñeâm ñeâm Möôøng Hòch coïp treâu ngöôøi”.
Hai chi tieát tieâu bieåu (thaùc gaàm theùt, coïp treâu ngöôøi) gaén vôùi hai thôøi ñieåm tieâu bieåu (chieàu chieàu,
ñeâm ñeâm), khoâng phaûi moät chieàu, moät ñeâm maø thôøi gian laëp laïi mang tính lieân tuïc, khoâng gian nhö
bò vaây boïc bôûi nhöõng aâm thanh man daïi. Caâu thô taïo neân aán töôïng maïnh meõ trong trí töôûng töôïng
cuûa ngöôøi ñoïc.
Caûm xuùc laõng maïn ñöôïc xaây döïng treân neàn caûm xuùc kí öùc. Ñoaïn thô ñöôïc vieát ra nhö moät doøng
kí öùc ñöùt, noái, môø toû lieân tuïc. Cho neân ñan caøi vôùi nhöõng caâu thô taû caûnh döõ doäi, huøng vó laø nhöõng
caâu thô meânh mang, chôi vôi. Hai caâu cuoái ñoaïn laø moät söï ñaàm aám baát ngôø ñeán ngaây ngaát bôûi tieáng
goïi thieát tha vang leân töï ñaùy loøng (Nhôù oâi Taây Tieán), bôûi hình aûnh gôïi söï thanh thaûn, ñaàm aám ñeán
nao loøng (côm leân khoùi, thôm neáp xoâi). Hai caâu thô coøn coù giaù trò chuyeån caûnh, chuyeån ñoaïn.
Neáu ôû ñoaïn treân, buùt phaùp laõng maïn ñaõ toâ ñaäm veû hoang daïi, huøng vó cuûa thieân nhieân thì ôû ñoaïn
tieáp theo, caûm höùng laõng maïn laïi gaây aán töôïng maïnh veà caùi thô moäng, tuyeät mó cuûa nuùi röøng vaø con
ngöôøi Taây Baéc.
Ñeâm lieân hoan vaên ngheä coù “ñuoác” coù “hoa”, coù tieáng kheøn, ñieäu muùa vaø nhaát laø coù hình aûnh
nhöõng thieáu nöõ mieàn Taây Baéc trong trang phuïc daân toäc oùng aù nh saéc maøu, hoa vaên nuùi röøng. E aáp
trong nhöõng ñieäu xoøe duyeân daùng. Taát caû nhö say, nhö mô, nhö meâ ñeå “hoàn thô” ñöôïc “xaây” leân töø
ñoù.
Caûnh soâng nöôùc boäc loä hoàn thô nhaïy caûm, tinh teá vaø taøi hoa cuûa Quang Duõng. Laøn söông chieàu
moûng, daùng lau ñôn sô, phô phaát, daùng ngöôøi treân ñoäc moäc, doøng nöôùc, hoa ñong ñöa tình töù… Nhaø
thô khoâng ta maø chæ gôïi baèng nhöõng caâu thô thieân veà caûm tính tröïc giaùc. Caùi nhaït nhoøa hö aûo caøng
ñöôïc taêng leân bôûi nhöõng töø ngöõ gôïi nhôù moät noãi nhôù meânh mang (chieàu söông aáy, coù thaáy, coù nhôù,
ngöôøi ñi, hoàn lau, beán bôø, doøng nöôùc, ñong ñöa…) Taát caû cöù lung linh khoù naém baét. Chæ coù theå caûm
nhaän baèng taâm hoàn – moät taâm hoàn chöùa taän cuøng saâu thaúm laø tình yeâu vaø noãi nhôù.
Moãi ñoaïn thô coù moät giaù trò rieâng. Song, ñaët hai ñoaïn thô caïnh nhau, buùt phaùp laõng maïn caøng
ñöôïc noåi baät bôûi söï töông phaûn ñoái laäp. Neáu ôû ñoaïn 1, caûnh ñöôïc veõ baèng nhöõng neùt buùt gaân guoác,
taùo baïo, khoûe khoaén thì ôû ñoaïn 2 caûnh laïi ñöôïc veõ bôûi nhöõng neùt buùt meàm maïi, tinh teá. Hai neùt veõ

64
ñoù döïng leân hoaøn chænh böùc tranh thieân nhieân Taây Baéc vöøa huøng vó, bí hieåm vöøa thô moäng, mó leä.
Ñoù chính laø chaát taøi hoa trong ngoøi buùt Quang Trung.
Buùt phaùp laõng maïn tieáp tuïc ñöôïc nhaø thô khai thaùc trieät ñeå khi xaây döïng chaân dung ngöôøi lính
Taây Tieán. Thaät ra khoâng phaûi ñeán ñaây hình aûnh ngöôøi lính môùi hieän leân maø ôû hai phaàn treân, hình
aûnh ngöôøi lính cöù thaáp thoaùng aån hieän: ôû tö theá treøo ñeøo, loäi suoái, ôû nhöõng phuùt döøng chaân giöõa
chaëng ñöôøng haønh quaân, ôû “ñeâm hoäi ñuoác hoa” vaø “Chaâu Moäc chieàu söông aáy”… thaäm chí coù luùc hieän
leân raát roõ:
“Anh baïn daõi daàu khoâng böôùc nöõa
Guïc leân suùng muõ boû queân ñôøi”
Tuy nhieân, phaûi ñeán ñoaïn thô thöù ba, hình aûnh ngöôøi lính Taây Tieán môùi hieän leân ñaày ñuû. Hai
caâu môû ñoaïn: “Taây Tieán ñoaøn bình khoâng moïc toùc / Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm” ñaõ gaây ra nhieàu
caùch hieåu khaùc nhau. Coù ngöôøi cho “khoâng moïc toùc” laø do ngöôøi lính caïo troïc ñaàu (ngöôøi ta goïi laø
nhöõng anh “veä troïc”) coøn “xanh maøu laù” laø xanh maøu laù nguïy trang. Ñoù laø nhöõng ngöôøi lính duõng
caûm, can tröôøng. Coù ngöôøi khaùc laïi cho “khoâng moïc toùc” laø do soát reùt ruïng heát toùc, coøn “xanh maøu
laù” laø maøu da xanh nhö laù (do soát reùt). Taùc giaû muoán toâ ñaäm nhöõng gian khoå, ñoùi reùt, oám ñau cuûa
ngöôøi lính…
Nhaø thô Traàn Leâ Vaên, moät chieán só Taây Tieán ñaõ töøng noùi: “Ñaùnh traän töû vong ít, soát reùt töû vong
nhieàu”. Chính Quang Duõng cuõng coù laàn taâm söï: “Chuùng toâi haønh quaân baèng ñoâi chaân thöïc söï ñaõ
neám muøi Taây Tieán. Chuùng toâi môû röøng, aên röøng, nguû röøng”. Thieáu thoán, ñoùi reùt, oám ñau laø moät thöïc
teá. Nhaø thô noùi ñeán taát caû nhöõng ñieàu ñoù nhöng yù thô laïi ñöôïc naâng ñôõ bôûi buùt phaùp laõng maïn.
Quang Duõng ñaõ khaéc hoïa chaân dung ngöôøi lính heát söùc laãm lieät, oai huøng. Taùc giaû duøng hai chöõ
“ñoaøn binh” maø khoâng duøng “ñoaøn quaân”. Caùi “döõ oai huøm” khieán ta nhôù ñeán caâu thô höøng höïc “haøo
khí Ñoâng A” cuûa Phaïm Nguõ Laõo; “Tam quaân tì hoå khí thoân ngöu”.
Nhaø thô khoâng mieâu taû moät göông maët rieâng bieät maø doàn taát caû söï ñoái laäp taïo neân moät göông
maët chung khieán ta vöøa caûm ñoäng, vöøa caûm phuïc, vöøa xoùt thöông vöøa töï haøo. Hình aûnh thô tuy coù
thieân veà neùt veõ hình theå nhöng laïi giuùp ngöôøi ñoïc thaáy roõ hôn khí phaùch haøo huøng cuûa nhöõng chieán
só Taây Tieán – nhöõng anh “veä troïc” noåi tieáng moät thôøi.
Giöõa hai caâu tröôùc vaø hai caâu sau laïi taïo neân moät ñoái laäp khaùc: ñoái laäp vôùi “maét tröøng”, “oai huøm”
laø “moäng”, laø “mô”, ñaëc bieät laø caâu:
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Thaät haøo huøng maø cuõng thaät haøo hoa. Chieán tranh taøn khoác raát caàn ñeán nhöõng neùt döõ daèn nhöng
khoâng theå gieát cheát nhöõng giaác mô, khoâng theå cöôùp ñi nhöõng moäng ñeïp. Ñoù laø veû ñeïp vaø ñoù cuõng laø
söùc maïnh.
Tröôùc ñaây coù ngöôøi cho raèng ngöôøi chieán só Taây Tieán trong baøi thô chæ coù caùi veû “yeân huøng”, khí
phaùch beân ngoaøi, coøn beân trong yeáu ôùt, tieåu tö saûn, mô moäng vieãn voâng. Nhöng ngöôøi lính trong
Ñoàng chí cuûa Chính Höõu nhôù “gieáng nöôùc goác ña”, nhôù “baïn thaân caøy”, nhôù “gian nhaø khoâng”… Ngöôøi
lính trong Nhôù cuûa Hoàng Nguyeân nhôù ñeán chaùy loøng ngöôøi vôï treû “moøn chaân beân coái gaïo canh
khuya”… thì ngöôøi lính trong Taây Tieán cuûa Quang Duõng mô veà Haø Noäi ñeå nhôù moät daùng hình con
gaùi thì cuõng laø moät ñieàu deã hieåu. Trong chieán tranh, neáu ngöôøi lính khoâng coøn bieát mô, bieát nhôù,
khoâng coøn maûy may rung ñoäng tröôùc moät boâng hoa ñeïp hay saéc ñeïp cuûa moät ngöôøi con gaùi thì ñieàu
ñoù quaû thaät laø voâ cuøng ñaùng sôï. Hoï chieán ñaáu laøm gì? Vì ai? Neáu khoâng phaûi laø ñeå traû laïi cho con
ngöôøi, cho daân toäc nhöõng giaù trò nhaân vaên cao ñeïp nhö vaäy.
Baøi thô coøn döïng leân hai tinh thaàn ñoái laäp maø thoáng nhaát: bi vaø huøng, taïo thaønh chaát laõng maïn
bi traùng, moät khuùc ñoäc taáu mang aâm höôûng traùng ca.
Taát caû nhöõng gian khoå thöû thaùch, ñoùi reùt oám ñau maø nhaø thô ñeà caäp ñeán trong suoát hai phaàn
ñaàu baøi thô nhö moät söï chuaån bò taâm lí cho ngöôøi ñoïc ñeå ñeán khi taùc giaû noùi veà caùi cheát (phaàn 3)
khoâng gaây neân caûm giaùc ñoät ngoät. Tuy khoâng ñoät ngoät vaø maëc duø quaù hieåu chieán tranh laø theá – coù
theå ngaõ xuoáng baát cöù luùc naøo, song ñoïc nhöõng caâu thô cuûa Quang Duõng, chuùng ta vaãn thaáy moät caûm
giaùc chôi vôi khoù goïi teân nhöng hieän höõu. Cuõng chính nhöõng caâu thô aáy ñaõ baát töû hoùa caùi cheát, anh
huøng hoùa söï hi sinh ñeå naâng ñôõ caûm giaùc buoàn ñau, haãng huït, thaønh thöû bi thöông maø khoâng bi luïy,
bi ca chöù khoâng phaûi khoác ca. Chính ñieàu ñoù laøm neân moät khuùc ñoäc taáu bi traùng reàn vang soâng nuùi
vaø lay ñoäng loøng ngöôøi.
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù

65
 Moãi ngöôøi lính ngaõ xuoáng, nhöõng naám moä moïc leân. Nhöõng naám moä raûi raùc khaép bieân cöông laø
daáu tích cuûa bieát bao noãi buoàn thaàm laëng. Nhaø thô nhìn xuyeân suoát con ñöôøng haønh quaân cuûa Taây
Tieán maø laëng ñi ñeán teâ ngöôøi khi tröôùc maét anh hieän leân nhöõng naám moä ñoàng chí, ñoàng ñoäi.
Caâu thô sau nhanh choùng gaït ñi nhöõng caûm giaùc bi thöông gioáng nhö coù moät löïc ñaåy voâ hình.
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh!
Caâu thô vöøa mang daùng daáp cuoäc ra ñi “nhaát khöù heà” cuûa Kinh Kha traùng só vöøa mang aâm höôûng
cuûa nhöõng cuoäc ra ñi trong thô laõng maïn Vieät Nam tröôùc caùch maïng vôùi nhöõng “li khaùch” cuûa Thaâm
Taâm, “khaùch chinh phu” cuûa Theá Löõ… Hôn nöõa, caùc töø Haùn – Vieät: “bieân cöông”, “vieãn xöù”, “chieán
tröôøng”, … coù söùc aâm vang taïo neân tính coå ñieån cuûa hình töôïng. Tuy nhieân, chaát laõng maïn cuûa caâu
thô Quang Duõng laø chaát laõng maïn caùch maïng, laõng maïn anh huøng. Quang Duõng ñaõ noùi ñöôïc moät
ñieàu coát loõi trong nhaân caùch ngöôøi lính: bieát hi sinh vaãn daán thaân, ra ñi chaúng tieác ñôøi mình, tuoåi
thanh xuaân ñeïp nhaát hieán daâng cho lí töôûng. Hoï ngaõ xuoáng thanh thaûn, nheï nhaø ng thaäm chí nuï
cöôøi vaãn nôû treân moâi. Quang Duõng ñaõ gaït nöôùc maët ñeå ngaång cao ñaàu vôùi nieàm töï haøo, kieâu haõnh.
Hai caâu tieáp theo cuõng mang caûm höùng töông töï.
“AÙo baøo thay chieáu anh veà ñaát
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh”
Coù ngöôøi hieåu laø laáy aùo baøo thay cho chieáu, coù ngöôøi laïi hieåu laø aùo baøo ñöôïc thay baèng chieáu.
Quang Duõng coù laàn taâm söï: ngay caû khi naèm xuoáng, ngöôøi töû só cuõng khoâng coù ñuû manh chieáu lieäm.
Noùi aùo baøo thay chieáu laø caùch noùi cuûa ngöôøi lính chuùng toâi, caùch noùi öôùc leä cuûa thô tröôùc ñaây ñeå an
uûi nhöõng ñoàng chí cuûa mình ñaõ ngaõ xuoáng giöõa röøng”. Theá laø ñaõ roõ. Khoâng coù chieán baøo. Thaäm chí
khoâng coù caû chieáu lieäm. Nhöng khoâng theå ñeå ñau thöông, buoàn thaûm quaät ngaõ. Caâu thô ñoäc ñaùo cuûa
Quang Duõng ñaõ laõng maïn hoùa caùi cheát, laøm cho caùi cheát trôû thaønh moät söï ra ñi nheï nhaøng, thanh
thaûn, ung dung vôùi moät veû ñeïp haøo huøng, oai phong vaø sang troïng. Gioïng thô nhö muoán haï xuoáng
cung baäc thaáp nhaát phuø hôïp vôùi noãi tieác thöông, nhöng haï thaáp ñeå cuoái cuøng vuùt leân vôùi cung baäc
döõ doäi vaø huøng traùng:
Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh
Nhöõng maát maùt, ñau thöông nhö doàn neùn, tích tuï trong tieáng gaàm vang rung chuyeån caû nuùi röøng
cuûa doøng soâng Maõ. Nhöõng ngöôøi lính Taây Tieán hi sinh laø trôû veà vôùi thieân nhieân, trôû veà vôùi ñaát meï
vaø caùc anh laïi hoùa thaân vaøo thieân nhieân ñeå haùt maõi khuùc quaân haønh.
Taây Tieán coù phaûng phaát neùt buoàn ñau nhöng ñoù laø neùt buoàn ñau bi traùng. Naèm trong thi phaùp
chung cuûa neàn vaên hoïc 1945 – 1975, khuynh höôùng söû thi vaø caûm höùng laõng maïn, Taây Tieán ñaõ ñeå
laïi daáu aán rieâng ñoäc ñaùo. Ñoù laø söï phoái hôïp haøi hoøa giöõa caùc maët ñoái laäp trong caùc hình töôïng thô.
Taây Tieán coøn laø söï göûi gaém taát caû men say öôùc nguyeän cuûa Quang Duõng vaøo söï nghieäp cöùu nöôùc. Vì
theá, Taây Tieán haáp daãn ngöôøi ñoïc bôûi theá giôùi ngheä thuaät cuûa caùi ñeïp, Caùi cao caû haøo huøng – saûn
phaåm cuûa moät buùt phaùp laõng maïn, haøo hoa.

ÑEÀ: Phaân tích caûm höùng laõng maïn ôû baøi thô Taây Tieán cuûa Quang Duõng.
HÖÔÙNG DAÃN
Caûm höùng laõng maïn.
- Laõng maïn laø caûm höùng chuû ñaïo cuûa nhaø thô Quang Duõng ôû baøi thô Taây Tieán. Chính nguoàn caûm
höùng aáy ñaõ bieán thaønh nguoàn caûm xuùc tuoân traøo, thoâi thuùc nhaø thô saùng taùc. Do ñoù, baøi thô vieát veà
Taây Baéc vaø nhöõng ngöôøi lính Taây Tieán nhöng laïi laø moät taùc phaåm tröõ tình, moät caùi toâi caù nhaân ñaày
caûm xuùc, vôùi noãi nhôù khi ñong ñaày, traøn ngaäp, khi baâng khuaâng, luyeán tieác.
- Caûm höùng laõng maïn theå hieän ôû caùi nhìn ñoái vôùi thieân nhieân.
+ Thieân nhieân Taây Baéc vôùi nuùi ñoài truøng ñieäp, hieåm trôû, nhöng döôùi con maét cuûa nhöõng ngöôøi
lính Taây Tieán, nhöõng caûnh töôïng aáy laïi coù veû ñeïp töôi môùi, haáp daãn cuûa söï khaùm phaù, kieám tìm.
+ Hôn nöõa, ngöôøi lính Taây Tieán coøn tìm thaáy ôû ñoù nhöõng caûnh thô moäng.
- Caûm höùng laõng maïn theå hieän ôû chaân dung ngöôøi lính laõng maïn haøo hoa:
+ Xem thöôøng nguy nan, xem thöôøng beänh taät, caùi cheát.
+ AÁp uû nhieàu öôùc mô töôi ñeïp.
- Caûm höùng laõng maïn theå hieän ôû gioïng ñieäu (khi meàm maïi, thieát tha, luùc huøng traùng, khoûe
maïnh), ôû thuû phaùp töông phaûn (hình aûnh), töø ngöõ öôùc leä… Ñaây laø nhöõng hình thöùc ngheä thuaät raát
ñaëc thuø cuûa thô ca laõng maïn noùi chung.

66
 ÑEÀ: Phaân tích veû ñeïp haøo huøng, haøo hoa, bi traùng trong baøi thô Taây Tieán cuûa Quang
Duõng.
BAØI LAØM
Ra ñôøi trong thôøi kì ñaàu cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp gian khoå. Taây Tieán laø moät hoài töôûng
raát ñeïp, nhöõng kæ nieäm ñaày soáng ñoäng veà ngöôøi chieán só trong ñoaøn quaân Taây Tieán. Hoài töôûng cuûa
moät anh lính taøi hoa coù tinh thaàn xaû thaân vì nghóa lôùn – Quang Duõng. Cho neân, khaùc vôùi veû ñeïp
cuûa caùc baøi thô cuøng thôøi, veû ñeïp cuûa Taây Tieán laø veû ñeïp haøi hoøa, haøo hoa, bi traùng. Baøi thô môû ñaàu
vôùi moät tieáng goïi doàn chöùa taâm traïng, thoaït ñaàu ñoïc leân coù veû laï luøng:
Soâng Maõ xa roài Taây Tieán ôi!
Nhôù veà röøng nuùi nhôù chôi vôi.
Hai caâu thô xaùc ñònh roõ hai khoaûng khoâng gian khaùc nhau. Khoâng gian thöïc taïi vaø khoâng gian
hoài töôûng. Tuy nhieân, chæ coù ñoäc giaû môùi nhaän ra raønh roõ ñieàu ñoù, coøn ñoái vôùi nhaø thô, khi oâng noùi
“xa roài” laø khi nhöõng hình aûnh cuûa moät quaù khöù chöa xa ñang aäp tôùi; nhaác boång oâng khoûi maûnh ñaát
thöïc taïi, ñeå hoàn thô lô löõng, “chôi vôi trong coõi nhôù” cuõng “xa roài” chöù ñaâu chæ “Soâng Maõ”.
Vaäy laø, chaúng caàn ñeán söï daãn daét deành daøng nhaèm chuyeån vuøng khoâng gian cho ngöôøi ñoïc, moät
thôøi Taây Tieán ñaõ hieän leân töùc khaéc tröôùc maét ta. Trong kí öùc nhaø thô, caùc aán töôïng haõy coøn noùng
hoåi, töôi nguyeân vaø caùi naëng nhoïc, vaát vaû ngaøy naøo döôøng nhö coøn chöa tan haún, ta thaáy caùc ñòa
danh ñöôïc hieän leân, taát caû haõy coøn ñaây raønh raønh trong taâm trí.
Saøi Khao söông laáp ñoaøn quaân moûi
Möôøng Laùt hoa veà trong ñeâm hôi.
Söï hieän taïi hoùa quaù khöù döôùi taùc ñoäng cuûa moät kí öùc saâu maïnh ñaõ veõ neân moät böùc tranh roi roùt
aán töôïng veà thieân nhieân khaéc nghieät nhöng cuõng traøn ñaày thô moäng. Thieân nhieân aáy thöôøng vaãn
thöû thaùch caùc chieán só, ñoâi khi muoán vuøi laáp nhöõng sinh maïng beù nhoû trong nhöõng khoaûnh khaéc
cuûa thung luõng söông muø. Nhöng cuõng chính khung caûnh naøy, khieán taâm hoàn cuûa caùc chaøng trai goác
Haø Noäi ñöôïc moät phen bay boång. Neáu “söông laáp” laïnh luøng, naëng neà ñe doïa bao nhieâu thì “hoa veà”
laïi nheï nhoõm, töôi taén, aám aùp baáy nhieâu. “Hoa veà trong ñeâm hôi” – Caâu thô nhieàu thanh baèng dieãn
taû moät traïng thaùi laâng laâng. Dó nhieân laø caùi laâng laâng vöøa ñeán sau moät chaëng ñöôøng moûi meät. Khung
caûnh röøng nuùi maø ñoaøn quaân Taây Tieán ñaõ böôùc chaân qua, vöøa thô moäng laïi vöøa huøng vó. Moät böùc
tranh laøm xao ñoäng loøng ta nhö moät böùc tranh thuûy maëc hieän ñaïi: “Nhaø ai Pha Luoâng möa xa khôi”.
Laïi coù nhöõng neùt veõ thaät taùo baùo, caâu thô nhö beû gaõy laøm ñoâi: “Ngaøn thöôùc leân cao, ngaøn thöôùc
xuoáng”. Coù luùc, hình aûnh nuùi röøng roän leân bôûi tieáng hoâ gaàm theùt, laïi coù luùc hình aûnh neân thô duyeân
daùng veà moät coâ gaùi cuøng con thuyeàn ñoäc moäc treân doøng soâng chaûy xieát. Caûm höù ng laõng maïn cuûa
Quang Duõng khoâng laøm haïn heïp ñeà taøi, traùi laïi, qua caûm höùng naøy, taâm hoàn oâng roäng môû vôùi toaøn
caûnh cuûa nuùi röøng Taây Baéc, khieán taâm hoàn ta ñeïp moät caùch phoùng khoaùng.
Keát thuùc ñoaïn thô, ñôït soùng coàn cuûa kí öùc bò ñaùnh thöùc ñoät ngoät hình nhö tan daàn. Ñôït soùng môùi
chöa ñöôïc hình thaønh neân luùc naøy kí öùc ñöôïc keùo giaõn ra, nheï nhaøng lan toûa ñeå caùc hình aûnh töôi
taén hôn. Ñoäc giaû laïi ñöôïc dòp “nghæ ngôi” ñeå coù theå nghieâng ngaû theo ñieäu muùa trong ñeâm lieân hoan
vaên ngheä vôùi “Doanh traïi böøng leân hoäi ñuoác hoa” vaø ñöôïc thaû hoàn “ñong ñöa” theo caùnh hoa töôi
treân doøng nöôùc luõ.
Thieân nhieân trong Taây Tieán bao giôø cuõng laø moät nhaân vaät quan troïng, traøn ñaày sinh löïc vaø thaám
ñöôïm tình ngöôøi. Hoàn thô tinh teá cuûa taùc giaû “baét” raát nhaïy moät laøn söông chieàu moûng, moät daùng
hoa lau nuùi phaát phô ñôn sô baát chôït. Roài nhaø thô thoåi hoàn mình vaøo ñoù vaø ñeå laïi maõi trong ta moät
nieàm baâng khuaâng, thöông meán. Vaø moät aùnh thô ñeïp xuaát hieän nhö maây chieàu bieân aûi:
Ngöôøi ñi Chaâu Moäc chieàu söông aáy
Coù thaáy hoàn lau neûo beán bôø.
Taây Tieán hieän leân khung caûnh thieân nhieân hoang sô, kì vó vôùi ñuû caû nuùi cao, vöïc thaúm, doác ñöùng,
thaùc gaàm cuøng coàn maây heo huùt, doøng luõ hoa troâi vôùi khoùi leân, söông laáp, möa xa khôi… Treân caùi
neàn thieân nhieân kì vó, döõ doäi aáy, noåi baät leân hình aûnh ñoaøn quaân Taây Tieán “nhoû beù” nhö bò ngaäp
huùt ñi. Nhöng chính söï ñoái choïi, töông phaûn ñoù caøng taêng theâm khí phaùch anh huøng cuûa ñoaøn quaân
Caùch maïng, maø keû thuø, cuõng nhö gian khoå khoâng theå khuaát phuïc noåi. Hình aûnh nhöõng ngöôøi lính
qua neùt veõ cuûa Quang Duõng thaät khaùc thöôøng. Khaùc thöôøng ôû söï gian khoå cuøng cöïc: aên ñoùi, maëc reùt,
beänh taät, soát reùt ñeán xanh da, truïi toùc. Khaùc thöôøng ôû choã taùc giaû coá yù khoâng mieâu taû moät göông
maët chieán só rieâng bieät vôùi teân tuoåi cuï theå naøo, oâng ñaõ doàn caùc phaåm chaát toát ñeïp cuûa nhöõng traùng
só Taây Tieán thaønh göông maët chung cuûa caû moät ñoaøn quaân.

67
 Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc
Quaân xanh mau laù döõ oai huøm
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Ta coù theå hieåu, ñaây laø hình aûnh khaù chaân thaät veà dieän maïo beân ngoaøi ngöôøi lính muõ caøi laù nguïy
trang, thaân theå xanh xao vì soát reùt. Nhöng caûm höùng ôû ñaây laïi traøn ñaày moät noãi nieàm thaân quen.
Töø thaân quen maø thaáy caùi anh huøng cuûa hoï. Caâu thô taïo neân hình aûnh ñoái laäp, beà ngoaøi thì xanh
nhö laù, thieáu söùc soáng, nhöng beân trong ngöôøi chieán só theå hieän moät phong ñoä anh huøng, oai nhö
huøm nôi “röøng thieâng nöôùc ñoäc”. Caâu thô “Quaân xanh maøu laù döõ oai huøm” ñaõ gôïi ñöôïc duõng khí cuûa
ngöôøi chieán binh thuôû aáy. Noù mang caùi daùng daáp kieâu huøng cuûa ngöôøi coi thöôøng gian khoå, hi sinh
ñeå giöõ caùi theá hieân ngang cuûa ñoaøn quaân Taây Tieán. Hieân ngang vaø thaät laõng maïn. Vôùi buùt phaùp
laõng maïn vaø caûm höùng say noàng, Quang Duõng ñaõ döïng neân caùi töông phaûn trong hình aûnh ñeå roài
hoøa hôïp vôùi taâm hoàn laøm cho ta thaáu hieåu vaø caûm thoâng, tìm thaáy ôû ñaây moät hình aûnh ñeïp.
Ngöôøi Haø Noäi trôû thaønh ngöôøi chieán binh thì caùi oai phong cuõng raát Haø Noäi. Quang Duõng ñaõ
vieát ñuùng hình aûnh ngöôøi lính Taây Tieán töø Haø Noäi chieán tranh maø ra ñi:
Maét tröøng göûi moäng qua bieân giôùi
Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm
Thöïc ra hai caâu thô aáy chæ laø noãi loøng cuûa nhaø thô muoán boäc loä thaät ñaäm, thaät roõ chaát lính cuûa
ngöôøi thanh nieân Haø Noäi taøi hoa laõng maïn. Laïi coù ngöôøi noùi: thôøi chieán chinh aùc lieät noùi veà giaác
mô “daùng kieàu thôm” laø xa rôøi tinh thaàn chieán ñaáu. Thöïc ra cuoäc ñôøi con ngöôøi voâ cuøng phong phuù,
taâm traïng cuûa chaøng trai Haø Noäi laïi caøng coù nhöõng neùt haøo hoa vaø tình caûm rieâng. Cho neân noùi
ngöôøi lính Taây Tieán “Ñeâm mô Haø Noäi daùng kieàu thôm”, chæ toâ ñaäm caùi ñeïp cuûa nhöõng con ngöôøi aáy
maø thoâi. Hôn nöõa, veû ñeïp chaân thöïc khoâng bao giôø laøm cho con ngöôøi giaûm suùt loøng chieán ñaáu.
Phaåm chaát ngöôøi lính qua hoài töôûng cuûa Quang Duõng ñaõ hieän leân vöøa haøo huøng, haøo hoa vaø cuõng
vöøa bi traùng. Nhaø thô ñaõ nhìn thaúng vaøo nhöõng toån thaát hi sinh ñeå vieát nhöõng caâu thô:
Raûi raùc bieân cöông moà vieãn xöù
Chieán tröôøng ñi chaúng tieác ñôøi xanh
Caâu thô coù caùi gì xoùt xa gôïi nieàm caûm thöông trong loøng ngöôøi ñoïc. Mieàn ñaát bieân aûi xa xoâi ñaõ
yeân nghæ bao cuoäc ñôøi ngöôøi lính. Nôi ñoù coù chuùt gì hoang vaéng gheâ rôïn tröôùc nhöõng naám moà vieãn
xöù. Nhöng roài sau ñoù caûm höùng thô laïi böøng leân nhöõng suy nghó thaät haøo huøng “Chieán tröôøng ñi
chaúng tieác ñôøi xanh”, theå hieän moät söï queân mình cuûa lôùp treû thanh nieân ñaày nghóa khí. Phöông
chaâm soáng cuûa hoï cao ñeïp maø giaûn dò. Thôøi aáy khoâng ít thô vieát veà ngöôøi chieán só, nhöng chæ coù Taây
Tieán cuûa Quang Duõng maïnh daïn noùi ñeán caùi cheát. Caùi cheát taïo neân vinh quang cuûa tuoåi xanh thaàm
laëng maø cao caû hieán mình cho daân toäc.
Neùt ñaëc saéc cuûa Quang Duõng trong Taây Tieán coøn theå hieän ôû moät ngoøi buùt saéc saûo tinh teá. Vieát
veà chieán tranh, nhöng caû baøi thô khoâng coù moät chöõ naøo veà traän ñaùnh, veà tieáng suùng, veà maùu ñoå hay
veà keû thuø. Ngöôøi ñoïc vaãn hình dung raát roõ göông maët vaø khoâng khí cuûa chieán tranh. Ñieàu laï luøng
laø baøi thô coù ba laàn noùi ñeán caùi cheát cuûa ngöôøi chieán só trong caùc tröôøng hôïp khaùc nhau, nhöng
khoâng moät laàn nhaø thô nhaéc tôùi töø “cheát” hoaëc “hi sinh”. Nhaø thô ñaõ thay theá töø “cheát” baèng caùc
cuïm töø giaûn dò “veà ñaát”, “boû queân ñôøi”, “hoàn veà”… Ñeán ñoaïn thô cuoái lí töôûng caùch maïng vaø tuoåi treû
ñaõ truyeàn cho caùc chaøng trai Taây Tieán chaát anh huøng ngang taøng vaø caû chaát men say laõng maïn
ñaùng yeâu. Ngay caû khi hoï cheát cuõng phaûng phaát veû ngheä só – taøi töû, caùi ñeïp bi traùng chöù khoâng bi
luïy.
Ñeå tieãn ngöôøi lính Taây Tieán hi sinh, Quang Duõng khoâng caàn ñeán moät lôøi ngôïi ca saùo moøn naøo,
cuõng khoâng caàn ñeán moät gioït nöôùc maét… OÂng chæ ñeå cho trôøi ñaát chöùng giaùm, thu nhaän theå xaùc vaø
linh hoàn ngöôøi lính vaøo loøng: “Soâng Maõ gaàm leân khuùc ñoäc haønh” tieác thöông ñöa ngöôøi lính Taây
Tieán vaøo coõi baát töû. Bôûi vì, keå töø ñaây khuùc ñoäc haønh” tieác thöông ñöa ngöôøi lính Taây Tieán vaøo coõi
baát töû. Bôûi vì, keå töø ñaây hoàn caùc anh ñaõ hoøa quyeän vaøo coû caây, soâng nuùi ñeå trôû thaønh “hoàn thieâng
ñaát nöôùc”.
Nhaø pheâ bình Phong Lan nhaän ñònh: “Taây Tieán moät töôïng ñaøi baát töû veà ngöôøi lính voâ danh”.
Baát töû bôûi chính veû ñeïp haøo huøng, haøo hoa, bi traùng naøy. Vaø do vaäy, ngöôøi lính Taây Tieán qua baøi
thô cuøng teân cuûa Quang Duõng seõ soáng maõi trong coõi vónh haèng vaø trong theá giôùi nhaân sinh.

68
 CHÖÔNG 4: NGUYEÃN KHOA ÑIEÀM

ÑEÀ: Caûm nhaän veà ñaát nöôùc vaø ngheä thuaät theå hieän cuûa taùc giaû trong baøi thô Ñaát Nöôùc
cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm.
BAØI LAØM
Ñaát nöôùc laø ñeà taøi, nguoàn caûm höùng baát taän cuûa thô vaên. Moãi nhaø thô, nhaø vaên caûm nhaän vaø
bieåu hieän veà chuû ñeà ñaát nöôùc moät caùch khaùc nhau taïo thaønh moät maïch thô ña daïng vaø phong phuù.
Trong neàn thô ca hieän ñaïi cuûa daân toäc, moãi baøi thô vieát veà ñaát nöôùc ñeàu coù moät baûn saéc rieâng, mang
moät phong caùch rieâng cuûa taùc giaû. Nguyeãn Khoa Ñieàm trong ñoaïn trích Ñaát Nöôùc cuûa tröôøng ca Maët
ñöôøng khaùt voïng theå hieän söï caûm nhaän ñaát nöôùc moät caùch toaøn veïn trong caùi nhìn toång hôïp theo
chieàu daøi lòch söû, vaên hoùa cuõng nhö cuoäc soáng ñôøi thöôøng gaàn guõi, thieát thaân haèng ngaøy. Ñoaïn thô
vöøa giaøu chaát tröõ tình vöøa giaøu chaát suy töôûng vôùi moät gioïng thô vöøa tha thieát vöøa trang nghieâm,
traàm laéng vôùi nhöõng tìm toøi, khaùm phaù môùi laï tieâu bieåu cho baûn saéc rieâng cuûa taùc giaû.
Trong ñoaïn trích naøy, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ theå hieän nhöõng caûm xuùc vaø suy töôûng veà ñaát nöôùc
döôùi daïng keå leå, troø chuyeän taâm tình coù veû phoùng tuùng theo nguoàn caûm xuùc tuoân traøo döôùi ngoïn buùt
nhöng thaät ra ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc nhaø thô caûm nhaän moät caùch thoáng nhaát, taäp trung treân nhieàu bình
dieän.
Taùc giaû caûm nhaän vaø suy töôûng veà ñaát nöôùc theo chieàu daøi thôøi gian lòch söû, töø quaù khöù ñeán hieän
taïi vaø höôùng veà töông lai.
Ñaát nöôùc hình thaønh töø xa xöa moät quaù trình suoát boán ngaøn naêm lòch söû, tröôøng toàn trong ñôøi
soáng nhaân daân, trong nhöõng sinh hoaït, nhöõng hình aûnh gaàn guõi cuûa ñôøi soáng nhaân daân.
Khi ta lôùn leân Ñaát Nöôùc ñaõ coù roài
Ñaát Nöôùc coù trong nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa” meï thöôøng hay
keå.
Ñaát Nöôùc baét ñaàu vôùi mieáng traàu baây giôø baø aên.
Ñaát Nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc.
Suy nghó veà lòch söû ñaát nöôùc, taùc giaû khoâng ñieåm laïi caùc trieàu ñaïi, caùc teân tuoåi vua quan anh
huøng maø coi troïng, nhaán maïnh vai troø coâng lao cuûa nhöõng con ngöôøi voâ danh nhöng hoï ñaõ ñoùng goùp
bieát bao coâng söùc xaây döïng vaø giöõ gìn ñaát nöôùc.
Khi coù giaëc ngöôøi con trai ra traän
Ngöôøi con gaùi trôû veà nuoâi caùi cuøng con
Ngaøy giaëc ñeán nhaø thì ñaøn baø cuõng ñaùnh
Nhieàu ngöôøi ñaõ trôû thaønh anh huøng
Nhieàu anh huøng caû em vaø anh ñeàu nhôù
Nhöng em bieát khoâng
Coù bieát bao ngöôøi con gaùi, con trai
Trong boán nghìn lôùp ngöôøi gioáng ta löùa tuoåi
Hoï ñaõ soáng vaø cheát
Giaûn dò vaø bình taâm
Khoâng ai nhôù maët ñaët teân
Nhöng hoï ñaõ laøm ra Ñaát Nöôùc.
Taùc giaû khaúng ñònh nhaân daân ta laøm ra ñaát nöôùc khoâng chæ giöõ gìn ñaát nöôùc maø coøn saùng taïo ra
nhöõng giaù trò vaät chaát, tinh thaàn.
Ñaát Nöôùc baét ñaàu vôùi mieáng traàu baây giôø baø aên
Ñaát Nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc
Toùc meï thöôøng bôûi sau ñaàu
Cha meï thöông nhau baèng göøng cay, muoái maën.
69
 Caùi keøo, caùi coät thaønh teân
Haït gaïo phaûi moät naéng hai söông xay, giaõ, giaàn, saøng
Ñaát Nöôùc coù töø ngaøy ñoù.
Ñaát nöôùc cuõng laû moät khoâng gian cuï theå, nôi sinh toàn cuûa caû moät coäng ñoàng daân toäc. Khoâng gian,
laõnh thoå aáy ñöôïc taïo laäp töø thuôû sô khai vôùi nhöõng truyeàn thuyeát veà nguoàn goác toå tieân.
Thôøi gian ñaèng ñaèng
Khoâng gian meânh moâng
Ñaát Nöôùc laø nôi daân mình ñoaøn tuï
Ñaát laø nôi Chim veà
Nöôùc laø nôi Roàng ôû
Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô
Ñeû ra ñoàng baøo ta trong boïc tröùng.
…
Ñaát nöôùc coøn laø caùi khoâng gian gaàn guõi, nhöõng hình aûnh quen thuoäc, thieát thaân trong cuoäc soáng
haèng ngaøy cuûa moãi ngöôøi chuùng ta, raát bình dò maø xieát bao tröõ tình:
Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng
Nöôùc laø nôi em taém
Ñaát Nöôùc laø nôi ta hoø heïn
Ñaát nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaàm.
Tö töôûng xuyeân suoát ñoaïn thô, bao truøm toaøn ñoaïn laø tö töôûng “Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân daân”, chính
quan nieäm naøy, tö töôûng naøy ñaõ chi phoái gôïi môû nguoàn caûm höùng vaø giuùp nhaø thô saùng taïo neân
nhöõng hình töôïng thô mang ñaäm chaát lieäu cuûa vaên hoïc daân gian. Tö töôûng “Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân
daân” ñöôïc bieåu hieän baèng nhöõng hình aûnh, nhöõng chi tieát cuï theå. Moãi hình töôïng ñeàu gôïi nhôù nhöõng
truyeàn thoáng cuûa daân toäc, nhöõng sinh hoaït cuûa nhaân daân ñaäm ñaø tình nghóa, ñaày chaát thô.
Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc nhöõng nuùi Voïng
Phu.
Caëp vôï choàng yeâu nhau goùp neân hoøn Troáng Maùi.
Goùt ngöïa cuûa Thaùnh Gioùng ñi qua coøn traêm ao ñaàm ñeå laïi
Chín möôi chín con voi goùp mình döïng ñaát toå Huøng Vöông
……………………………………
Moãi ñòa danh treân ñeàu gaén vôùi nhöõng teân tuoåi noâm na, bình dò cuûa nhaân daân.
Nhöõng ngöôøi daân naøo ñaõ goùp teân OÂng Ñoác, OÂng Trang, Baø Ñen, Baø
Ñieåm.
Vaø ôû ñaâu treân khaép ruoäng ñoàng, goø baõi
Chaúng mang moät daùng hình, moät ao nöôùc, moät loái soáng oâng cha.
Tö töôûng “Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân daân” coøn ñöôïc theå hieän baèng nhöõng nhaän thöùc khaùi quaùt saâu saéc.
Em ôi em Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình
Phaûi bieát gaén boù vaø san seû
Phaûi bieát hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû
Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi.
Ñi vaøo chieàu saâu, beà daøy cuûa vaên hoïc daân gian, taùc giaû khaùm phaù nhöõng veû ñeïp taâm hoàn, tính
caùch cuûa nhaân daân, chính laø nhöõng yeáu toá laøm neân caùi hoàn cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng neùt noåi baät cuûa taâm
hoàn, tính caùch daân toäc ñoù laø nhöõng taâm hoàn say ñaém trong tình yeâu, nhaân haäu, nghóa tình.
Ñaát Nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaàm
Ñaát laø nôi “con chim phöôïng hoaøng bay veà hoøn nuùi baïc”
Nöôùc laø nôi “con caù ngö oâng moùng nöôùc bieån khôi”.
Taâm hoàn nhaân daân thaät nhaân haäu nghóa tình nhöng khi caàn phaûi ñoái phoù vôùi keû thuø thì tính
caùch laïi voâ cuøng quyeát lieät.
Coù ngoaïi xaâm thì choáng ngoaïi xaâm
Coù noäi thuø thì vuøng leân ñaùnh baïi
Ñeå Ñaát Nöôùc naøy laø Ñaát Nöôùc Nhaân daân.
Nhöõng caûm nhaän vaø suy töôûng veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm ñöôïc taùc giaû dieãn ñaït baèng
moät hình thöùc theå hieän ñaëc saéc vöøa quen thuoäc vöøa caùch taân.
Caâu thô vôùi soá tieáng daøi, ngaén linh hoaït taïo moät nhòp ñieäu phoùng khoaùng cuøng vôùi moät gioïng keå
taâm tình goùp phaàn bieåu hieän maïch caûm xuùc tuoân chaûy daït daøo khaù töï do. Gioïng thô coù nhieàu choã
70
traàm boång, saâu laéng, thieát tha, aâm vang caøng luùc caøng thaám saâu vaøo taâm hoàn ngöôøi ñoïc nhö nhöõng
côn möa ngaâu raát nheï nhaøng caøng luùc caøng thaám saâu vaøo loøng ñaát:
OÂi nhöõng doøng soâng baét nöôùc töø ñaâu
Maø khi veà Ñaát Nöôùc mình thì baét leân caâu haùt
Ngöôøi ñeán haùt khi cheøo ñoø, keùo thuyeàn vöôït thaùc
Gôïi traêm maøu treân traêm daùng soâng xuoâi.
Söï thay ñoåi kieåu caâu, bieán ñoåi gioïng ñieäu linh hoaït laøm taêng söùc maïnh bieåu hieän vöøa tröõ tình
vöøa giaøu chaát chính luaän, khaùi quaù, trí tueä. Ñoaïn thô raát giaøu hình aûnh vöøa giaûn dò, gaàn guõi vöøa coù
söùc gôïi caûm phong phuù, gôïi trí töôûng töôïng ngöôøi ñoïc lieân töôûng ñeán nhöõng hình töôïng trong ca
dao, truyeän coå, daân ca… chæ moät caâu thô “Ñaát Nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù
thaàm” cuõng ñaõ gôïi leân maáy caâu ca dao ngoït ngaøo, ñaèm thaém bieát bao:
Khaên thöông nhôù ai
Khaên rôi xuoáng ñaát
Khaên thöông nhôù ai
Khaên vaét treân vai
Toùm laïi, ñoaïn trích Ñaát Nöôùc cuûa nhaø thô Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ chöùa ñöïng moät noäi dung tö
töôûng “Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân daân”. Noäi dung tö töôûng naøy ñöôïc theå hieän trong moät hình thöùc ngheä
thuaät sinh ñoäng, thaám saâu vaøo töøng hình aûnh, töøng chi tieát, töøng lôøi thô. Cuøng vôùi taùc giaû khaùc cuøng
thôøi Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ ñoùng goùp moät caùch nhìn, caùch caûm, caùch nghó môùi laï veà chuû ñeà Ñaát
nöôùc.

ÑEÀ: Thoâng qua phaàn 1 ñoaïn “Ñaát Nöôùc” trích tröôøng ca “Maët ñöôøng khaùt voïng”, anh
(chò) haõy phaân tích caûm höùng veà ñaát nöôùc cuûa nhaø thô Nguyeãn Khoa Ñieàm.
BAØI LAØM
Ñoaïn Ñaát Nöôùc trích gaàn choïn chöông V cuûa tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng, theå hieän khaù taäp
trung nhöõng caûm nhaän saâu saéc vaø coù phaàn môùi meû veà ñaát nöôùc cuûa nhaø thô Nguyeãn Khoa Ñieàm.
Neáu khoâng ñoïc kó troïn veïn tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng deå nhaàm töôûng raèng döôøng nhö chöông
V naøy khoâng ñeà caäp tröïc tieáp ñeán caùc vaán ñeà cuûa thanh nieân trí thöùc mieàn Nam, khoâng noùi ñeán
hieän thöïc soâi ñoäng trong cuoäc chieán ñaáu trong caùc thaønh thò mieàn Nam thôøi Mó – Nguïy, do ñoù noù
khoâng thaät gaén boù chaët cheõ vôùi toaøn boä taùc phaåm. Song, thöïc ra chöông naøy laïi laø haït nhaân quan
troïng nhaát cuûa taùc phaåm: Söï yù thöùc veà ñaát nöôùc, veà nhaân daân ñaõ daãn ñeán söï yù thöùc veà traùch nhieäm
cuûa theá heä treû, trong cuoäc chieán tranh oanh lieät vì ñaát nöôùc, vì nhaân daân.
Trong vaên hoïc Vieät Nam, ñaát nöôùc voán laø moät ñeà taøi lôùn. Ñieàu ñoù coù theå giaûi thích baèng ñaëc ñieåm
quaù trình lòch söû ñaáu tranh sinh toàn cuûa daân toäc. Traûi qua haøng ngaøn naêm phaûi lieân tuïc chieán ñaáu
gìn giöõ ñaát nöôùc, hôn ai heát, ngöôøi Vieät Nam luoân luoân gaén boù saâu naëng vôùi ñaát nöôùc, vôùi ñoàng baø o.
Trong vaên hoïc vieát thôøi phong kieán ñaõ coù nhöõng kieät taùc vieát veà ñaát nöôùc nhö baøi thô Thaàn cuûa Lí
Thöôøng Kieät, Baøi caùo bình Ngoâ cuûa Nguyeãn Traõi. Töø sau Caùch maïng thaùng Taùm, ñeà taøi naøy thöôøng
xuyeân xuaát hieän trong vaên hoïc: Nguyeãn ÑìnhThi vieát baøi Ñaát nöôùc noåi tieáng chuû yeáu thôøi kì choáng
Phaùp. Cuøng theá heä vôùi Nguyeãn Khoa Ñieàm, Nguyeãn Duy, Thanh Thaûo, Höõu Thænh… ñeàu coù nhöõng
taùc phaåm theå hieän ñeà taøi ñaát nöôùc. ÔÛ ñeà taøi naøy, caùc taùc giaû ghi nhaän nhöõng thaønh coâng nhaát ñònh.
Nhöng ñoaïn trích Ñaát Nöôùc noùi rieâng, vaø tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng noùi chung vaãn chieám ñöôïc
caûm tình cuûa ngöôøi ñoïc bôûi nhaø thô Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ naâng ñeán cho ñeà taøi naøy moät soá noäi dung
coù phaàn môùi meû vaø moät caùch phoâ dieãn khaù ñoäc ñaùo, haáp daãn, khoâng gioáng baát kyø caây buùt naøo ñi
tröôùc.
Caûm nhaän veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm baét ñaàu thaät bình dò. Döôùi caùch nhìn vaø caûm
nhaän cuûa nhaø thô treû (khi vieát tröôøng ca naøy Nguyeãn Khoa Ñieàm môùi 28 tuoåi, nhöng coù hoïc vaán cöû
nhaân vaên khoa), ñaát nöôùc laø nhöõng gì voâ cuøng gaàn guõi, bình dò, gaén thaät saâu naëng vôùi moãi con ngöôøi,
moãi gia ñình. Ñaát nöôùc hieän dieän töøng giaây, töøng phuùt trong cuoäc soáng thöôøng nhaät vöøa laø tröøu
töôïng, song laïi heát söùc cuï theå ñoái vôùi töøng thaønh vieân. Theo taùc giaû, ñaát nöôùc chaúng coù gì xa laï. Ñaát
nöôùc coù trong nhöõng caâu chuyeän maø moãi baø meï thöôøng keå cho con nghe hay baét ñaàu baèng caâu “Ngaøy
xöûa ngaøy xöa…”. Ñaát nöôùc coøn laø nhöõng taäp quaùn löu giöõ töø ngaøn ñôøi nay, bieåu hieän ôû mieáng traàu baø
ta vaãn aên, hay thoùi quen “bôùi toùc sau ñaàu” cuûa meï. Ñaát nöôùc coøn laø moái quan heä thuûy chung son saét
giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi cuøng soáng treân daûi ñaát Vieät Nam naøy. Ñieàu aáy, tröôùc heát ñöôïc chöùng minh baèng
quan heä beàn vöõng tröôùc sau cuûa meï vôùi cha – cuûa vôï vôùi choàng. Trong caên nhaø ñôn sô, bao theá heä

71
ngöôøi Vieät Nam ñaõ sinh con ñeû caùi, caàn maãn, lam luõ sôùm tröa khoâng bao giôø thieáu maùi raï, caây tre.
Trong caên nhaø raát ñoãi quen thaân aáy, khoâng theå thieáu caùi keøo, caùi coät… Ñaáy cuõng chính laø ñaát nöôùc!
Caùi môùi laï, söùc haáp daãn ôû ñoaïn thô naøy chính laø caùch noùi heát söùc bình dò cuûa nhaø thô. Ñieàu naøy
ñaõ khôi daäy trong tieàm thöùc saâu xa cuûa ngöôøi ñoïc nhöõng kæ nieäm, nhöõng aán töôïng veà moät queâ höông
Vieät Nam, con ngöôøi Vieät Nam quen thuoäc gaàn guõi maø baát kì moät ngöôøi ñoïc naøo cuõng ñaõ töøng chöùng
kieán, khieán hoï khoâng khoûi boài hoài xao xuyeán nhaän ra: Trong ñaát nöôùc coù moät phaàn maùu thòt cuûa
mình.
Tieáp tuïc maïch caûm höùng ôû khoå ñaàu, ñeán khoå thô tieáp theo, nhieàu khi Nguyeãn Khoa Ñieàm taùch
rieâng hai yeáu toá ñaát vaø nöôùc. Ñaát nöôùc chính laø söï hôïp thaønh cuûa hai yeáu toá ñaát vaø nöôùc. Noù luoân
gaàn guõi vôùi cuoäc soáng moãi ngöôøi:
Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng.
Nöôùc laø nôi em taém
Ñaát Nöôùc laø nôi ta hoø heïn
Ñaát Nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaàm
Ñaát laø nôi con chim phöôïng hoaøng bay veà hoøn nuùi baïc
Nöôùc laø nôi con caù ngö oâng moùng nöôùc bieån khôi.
Tieáp theo, nhaø thô caûm nhaän ñaát nöôùc qua ñoä daøi voâ taän cuûa “thôøi gian ñaèn g ñaüng” laãn ñoä daøi voâ
taän cuûa “khoâng gian meânh moâng”. Vaø thôøi gian khoâng chæ daøi maø ñieàu quan troïng hôn laø treân neàn
thôøi gian aáy ñaõ coù bao bieán thieân lòch söû vöøa chaân thöïc vöøa phaûng phaát huyeàn thoaïi. Ñoàng baøo ta
vaãn töï haøo laø con Roàng chaùu Tieân, cha laø Laïc Long Quaân vaø meï laø baø AÂu Cô. Nhö vaäy thôøi gian chuû
yeáu ñöôïc caûm nhaän trong chieàu saâu cuûa lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, cuûa daân toäc.
Khoâng gian vöøa laø nuùi cao soâng roäng, muoân truøng nuùi baïc, baùt ngaùt bieån khôi, laïi vöøa laø nôi sinh
soáng cuûa bao nhieâu ngöôøi Vieät Nam töø theá heä naøy qua theá heä khaùc:
Nhöõng ai ñaõ khuaát,
Nhöõng ai baây giôø,
Yeâu nhau vaø sinh con ñeû caùi,
Gaùnh vaùc phaàn ngöôøi ñi tröôùc ñeå laïi.
Daën doø con chaùu chuyeän mai sau,
Haèng naêm aên ñaâu laøm ñaâu.
Cuõng bieát cuùi ñaàu nhôù ngaøy gioã Toå.
Ñaát nöôùc gaén boù thaân thieát vôùi moãi con ngöôøi, khi tuoåi aáu thô (“Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng –
Nöôùc laø nôi em taém”) cuõng nhö khi ta lôùn hôn böôùc vaøo ñôøi (“Yeâu nhau vaø sinh con ñeû caùi”).
Bôûi vaäy, nhö moät taát yeáu, moãi thaønh vieân phaûi coù nghóa vuï ñoái vôùi ñaát nöôùc naøy. Nhôø söï daét daãn
ôû phaàn treân, nhôø xuùc caûm chaân thaønh, lôøi nhaén nhuû coù veû nhö laø “hoâ khaåu hieäu” cuûa taùc giaû, ôû phaàn
sau ñöôïc ngöôøi ñoïc chaáp nhaän moät caùch khaù töï nhieân, raát ít coù caûm giaùc soáng söôïng.
Em ôi em, Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình,
Phaûi bieát gaén boù vaø san seû,
Phaûi bieát hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû
Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi…
Nhö vaäy, ñaát nöôùc ñöôïc caûm nhaän moät caùch khaù phong phuù, coù söï keát hôïp haøi hoøa treân nhieàu
lónh vöïc: nhöõng phong tuïc laâu ñôøi, nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa, giöõa khoâng gian vaø thôøi gian, giöõa
caù nhaân vaø coäng ñoàng, giöõa caùi to lôùn huøng vó vôùi nhöõng sinh hoaït thöôøng nhaät cuûa moãi moät con
ngöôøi. Neáu moät soá taùc phaåm tröôùc ñaây, ñaát nöôùc ñöôïc bieåu hieän baèng moät gioïng ñieäu trang troïng,
uy nghi, chuû yeáu vôùi nhöõng hình aûnh lôùn lao, thì ôû Maët ñöôøng khaùt voïng ñaát nöôùc ñöôïc theå hieän
baèng nhöõng hình aûnh gaàn guõi vôùi moät gioïng thô thieát tha laéng ñoïng, yù thô phaùt trieån moät caùch khaù
töï do, töï nhieân: nhöng ñoaïn thô vaãn ñaûm baûo ñöôïc keát caáu hôïp lí.
Ñieàu ñaëc bieät ñaùng löu yù laø taùc giaû ñaõ söû duïng moät caùch heát söùc linh hoaït, saùng taïo voán hieåu bieát
phong phuù veà vaên hoùa daân gian. Chaúng haïn, muoán dieãn ñaït yù töôûng ñaát nöôùc ta coù töø laâu ñôøi, taùc
giaû cho ngöôøi ñoïc lieân töôûng ñeán kho taøng truyeän coå tích. Truyeän coå tích thöôøng baét ñaàu baèng lôøi
keå Ngaøy xöûa ngaøy xöa… Tieáp ñeán nhaø thô giuùp ngöôøi ñoïc nhôù ñeán truyeän Traàu cau baát huû baèng caâu:
“Ñaát nöôùc baét ñaàu vôùi mieáng traàu baây giôø baø aên”. Vaø maáy ai khoâng nghó ñeán truyeàn thuyeát Thaùnh
Gioùng, khi ñoïc caâu thô “Ñaát nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc”. Coøn caâu “Cha
meï thöông nhau baèng göøng cay muoái maën” chính laø söï vaän duïng tuyeät vôøi caâu ca dao töøng laøm rung
ñoäng con tim bao ngöôøi Vieät Nam:

72
 Tay naâng cheùn muoái ñóa göøng
Göøng cay muoái maën, xin ñöøng queân nhau
Song, cuõng coù luùc taùc giaû trích nguyeân vaên moät soá caâu daân ca:
Con chim phöôïng hoaøng bay veà hoøn nuùi baïc
Con caù ngö oâng moùng nöôùc bieån khôi…
Cho duø chæ söû duïng yù trong ca dao trong caùc truyeän daân gian, hay laø trích nguyeân vaên, nhìn
chung Nguyeãn Khoa Ñieàm ñeàu taïo neân ñöôïc nhöõng caâu thô môùi, nhöõng yù thô môùi. Nhöõng yù thô naøy
gaén boù moät caùch khaù chaët cheõ vôùi nhau. Chaúng haïn, ñang noùi chuyeän “ngaøy xöa ngaøy xöa”… nhaø thô
chuyeån ñoät ngoät ñeán chuyeän baây giôø (Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng – Nöôùc laø nôi em taém). Roài töø ñoù,
taùc giaû laïi daãn ngöôøi ñoïc vaøo theá giôùi xa xöa vôùi daân ca vaø truyeàn thuyeát (truyeän Söï tích traêm tröùng,
daân ca xöù Hueá…).
Caùch dieãn ñaït aáy khaù kheâu gôïi trí töôûng töôïng ngöôøi ñoïc. Caùc yeáu toá vaên hoùa daân gian ñaõ goùp
phaàn khoâng nhoû bieåu hieän tö töôûng coát loõi cuûa taùc phaåm Ñaát Nöôùc. Ñoàng thôøi noù taïo ñöôïc ôû ngöôøi
ñoïc aán töôïng saâu saéc veà moät ñaát nöôùc Vieät Nam phong phuù, soáng ñoäng laï thöôøng, muoân maøu muoân
veû, traûi daøi theo khoâng gian vaø thôøi gian, gaàn guõi thaân thieát vôùi töøng con ngöôøi Vieät Nam.
Ngaøy nay ñoïc laïi ñoaïn trích naøy, chuùng ta caøng thaáy roõ phaàn naøo nhöõng coáng hieán cuûa Nguyeãn
Khoa Ñieàm ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa thô ca thôøi choáng Mó. Söï doài daøo trong xuùc caûm vaø chieàu saâu
trí tueä ñaõ khieán cho ñoaïn thô coù chaát chính luaän treân ñaây ít bò cuõ kó theo thôøi gian, coù phaàn traùnh
ñöôïc soá phaän cuûa moät soá baøi thô cuøng thôøi.

ÑEÀ: Anh (chò) haõy trình baøy nhöõng caûm nhaän veà Ñaát Nöôùc cuûa nhaø thô Nguyeãn Khoa
Ñieàm trong chöông Ñaát Nöôùc (trích tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng). Phaân tích ñoaïn thô
sau:
Khi ta lôùn leân Ñaát Nöôùc ñaõ coù roài
Ñaát Nöôùc coù trong nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa…” meï thöôøng hay keå.
Ñaát Nöôùc baét ñaàu vôùi mieáng traàu baây giôø baø aên
Ñaát Nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc
Toùc meï thì bôùi sau ñaàu
Cha meï thöông nhau baèng göøng cay muoái maën
Caùi keøo, caùi coät thaønh teân
Haït gaïo phaûi moät naéng hai söông xay, giaõ, giaàn, saøng
Ñaát Nöôùc coù töø ngaøy ñoù…
HÖÔÙNG DAÃN
1.- Nhöõng caûm nhaän veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm.
a.- Ñaát nöôùc laø hình töôïng tröõ tình lôùn, laø caûm xuùc ngheä thuaät cuûa nhieàu theá heä nhaø thô Vieät
Nam. Coù moät thöïc teá: moãi laàn ñaát nöôùc ñaët tröôùc nhöõng thöû thaùch thì hình töôïng ñaát nöôùc laïi ngôøi
saùng trong vaên hoïc vôùi nhöõng phaùt hieän môùi meû ñoäc ñaùo. Tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng vôùi trích
ñoaïn Ñaát nöôùc laø moät minh chöùng ñeïp ñeõ cho quy luaät naøy. Trong trích ñoaïn noùi treân, nhöõng caûm
nhaän veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaït tôùi moät taàm voùc trieát hoïc saâu saéc.
b.- b1: Tröôùc tieân, ñaát nöôùc hieän leân trong chieàu daøi cuûa thôøi gian. Thôøi gian trong trích ñoaïn
Ñaát nöôùc ñaày aáp nhöõng hình töôïng huyeàn thoaïi laáy töø trong truyeàn thuyeát, phong tuïc daân gian. Nhôø
söï xuaát hieän cuûa hình töôïng thôøi gian naøy ñaát nöôùc hieän leân trong chieàu saâu thaúm cuûa thôøi gian
nguoàn coäi, ñaày thieâng lieâng thaønh kính.
- Beân caïnh “thôøi gian ñaèng ñaüng” laø “khoâng gian meânh moâng”. Coù khoâng gian gaén vôùi söï sinh
toàn cuûa caû coäng ñoàng: “Ñaát nöôùc laø nôi daân mình ñoaøn tuï”. Coù khoâng gian gaén boù vôùi cuoäc ñôøi rieâng
tö cuûa moãi caù nhaân; “Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng – Nöôùc laø nôi em taém”… Söï song haønh cuûa caùc khoâng
gian nhö theá gôïi leân hình töôïng ñaát nöôùc nhö laø söï thoáng nhaát giöõa caùi chung vaø caùi rieâng, coäng
ñoàng vaø caù nhaân. Ñaát nöôùc thieâng lieâng maø cuõng thaät gaàn guõi gaén boù.
- Ñaát nöôùc coøn hieän leân trong beà saâu vaên hoùa – phong tuïc, loái soáng, mang ñaäm baûn saéc Vieät Nam.
Chieàu saâu vaên hoùa luoân aån hieän trong toaøn boä trích ñoaïn. Töø moät neùt phong tuïc: “Toùc meï thì bôùi
sau ñaàu” cho ñeán nghi thöùc thieâng lieâng cuûa ngaøy gioã Toå. Tuy nhieân, chieàu saâu vaên hoùa hieän leân
thaám thía vaø ñeïp ñeõ nhaát vôùi nhöõng phaùt hieän vaø ngôïi ca veà veû ñeïp taâm hoàn, tính caùch Vieät Nam:
yeâu ñaém say maø chung thuûy; troïng nghóa tình nhöng vì theá maø quyeát lieät, khoâng khoan nhöôïng
tröôùc keû thuø.

73
 b2.- Tö duy trieát hoïc höôùng tôùi khaùm phaù, nhaän thöùc caùi thoáng nhaát. Taàm voùc trieát hoïc trong
caûm nhaän veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm laø ôû choã: töø ba bình dieän khoâng gian – thôøi gian –
vaên hoùa, nhaø thô ñaõ tìm ra haït nhaân gaén keát laøm neân tính chính theå cuûa hình töôïng ñaát nöôùc. Caùi
haït nhaân gaén keát naøy, khoâng gì khaùc, ñoù chính laø quan nieäm: ñaát nöôùc cuûa nhaân daân.
- Tö töôûng ñaát nöôùc cuûa nhaân daân laø cô sôû ñem laïi nhöõng khaùm phaù môùi meû, ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn
Khoa Ñieàm veà hình töôïng ñaát nöôùc. Töø quan nieäm ñaát nöôùc cuûa nhaân daân. Lòch söû cuûa ñaát nöôùc
khoâng coøn laø lòch söû cuûa caùc trieàu ñaïi, caùc anh huøng maø laø lòch söû cuûa haøng nghìn lôùp ngöôøi “khoâng
ai nhôù maët ñaët teân – Nhöng hoï ñaõ laøm ra ñaát nöôùc”. Khoâng gian ñaát nöôùc cuõng ñöôïc taïo hình töø
nhöõng “ao öôùc”, “loái soáng” cuûa oâng cha töø bao ñôøi nay. Cuõng chính nhaân daân laø ngöôøi ñaõ soáng laäp,
giöõ gìn doøng chaûy vaên hoùa cuûa ñaát nöôùc: “Hoï giöõ vaø truyeàn cho ta haït luùa ta troàng – Hoï truyeàn löûa…
- Hoï truyeàn gioïng ñieäu… - Hoï gaùnh theo teân xaõ, teân laøng…”. Moät maät ñoä lôùn caùc ñoäng töø ñöôïc xeáp
caïnh nhau laøm noåi leân hình töôïng thaät taàm voùc vaø kì vó cuûa nhaân daân – nhöõng ngöôøi “laøm ra Ñaát
nöôùc”.
- Tö töôûng ñaát nöôùc cuûa nhaân daân ñaõ coù moät quaù trình phaùt trieån laâu daøi trong lòch söû vaên hoïc
daân toäc (Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Ñình Chieãu…). Trong vaên hoïc caùch maïng, tö töôûng ñaát nöôùc cuûa nhaân
daân cuõng ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø thô ñeà caäp ñeán (Baøi thô Haéc Haûi, Ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Ñình Thi, Tre
Vieät Nam cuûa Nguyeãn Duy). Tuy nhieân, ñeå tö töôûng naøy trôû thaønh caûm höùng chuû ñaïo, xuyeân thaám
vaøo moïi bieåu hieän nhoû beù tinh teá nhaát cuûa hình töôï ng ñaát nöôùc thì ñoù laø moät ñoùng goùp ñaëc saéc cuûa
Nguyeãn Khoa Ñieàm. Noù cho thaáy söï keá thöøa vaø keát tinh ôû moät trình ñoä môùi cuûa tö töôûng ñaát nöôùc
cuûa nhaân daân trong vaên hoïc.
2.- Phaân tích.
a.- Ñoaïn thô môû ñaàu trích ñoaïn laø moät minh chöùng soáng ñoäng cho nhöõng ñaëc saéc trong caûm nhaän
veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm.
b.- Noäi dung phaân tích.
- Hieän leân qua ñoaïn thô laø hình töôïng ñaát nöôùc meânh mang trong thôøi gian. Neùt ñaëc saéc laø ôû choã
chieàu saâu thôøi gian aáy ñöôïc gôïi leân tröôùc tieân töø nhöõng “ngaøy xöûa ngaøy xöa” trong lôøi keå cuûa meï.
Ñaây khoâng phaûi laø thôøi gian lòch söû chính xaùc vôùi nhöõng nieân ñaïi cuï theå. Noù laø thöù thôøi gian mô
hoà, aûo dieäu trong trí töôûng töôïng cuûa treû thô. Noù khoâng ñònh vò chính xaùc nhöng giuùp ta caûm nhaän
thaät saâu saéc, thaám thía veà söï tröôøng toàn cuûa ñaát nöôùc.
- Göông maët cuûa ñaát nöôùc ñöôïc hình dung töø nhöõng gì gaàn guõi bình dò trong cuoäc soáng thöôøng
ngaøy. Coù caùi gì thaät chi li, töôøng taän trong caûm nhaän veà ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm. Töø moät
caùch buùi toùc, moät caâu ca dao ñeán nhöõng söï vaät bình dò: caùi keøo, caùi coät. Ngay caû ñoái vôùi nhöõng vaät
töôûng raát möïc beù nhoû nhö “haït gaïo” thì taùc giaû vaãn coù söï caûm nhaän thaät saâu saéc töø nhöõng thôøi ñieåm
cuï theå: “moät naéng hai söông” – “xay” – “giaõ” – “giaàn” – “saøng”. Vôùi caùch caûm nhaän naøy, ñaát nöôùc
trôû thaønh baàu khí quyeån bao boïc laáy cuoäc soáng cuûa moãi con ngöôøi. ÔÛ ñaâu, trong baát kì bieåu hieän nhoû
beù naøo cuõng mang hình ñaát nöôùc. Ñaát nöôùc ñöôïc keùo gaàn laïi thaân quen, gaén boù maùu thòt vôùi con
ngöôøi.
- Goùp phaàn quan troïng taïo neân veû ñeïp cuûa hình töôïng ñaát nöôùc trong ñoaïn thô laø moät ngoân ngöõ
thaám ñaãm chaát lieäu vaø höông saéc cuûa vaên hoùa daân gian. Ngoân ngöõ khoâng bao giôø chæ laø ngoân ngöõ.
Ñaèng sau ngoân ngöõ laø moät quan nieäm. Ngoân ngöõ mang ñaäm maøu saéc vaên hoùa daân gian, ôû ñaây laø söï
thaám nhuaàn quan nieäm ñaát nöôùc cuûa nhaân daân. Noùi caùch khaùc, quan ñieåm ñaát nöôùc cuûa nhaân daân
khoâng chæ laø suy töôûng beân trong maø coøn ñöôïc hieän thöïc hoùa baèng chính hình thöùc vaø ngoân ngöõ
thô.
- Gioïng ñieäu thô traàm laéng, chaát chöùa suy tö. Vöøa nhö boäc baïch giaõi baøy vöøa nhö töï noùi vôùi chính
mình. Moät gioïng ñieâu nhö theá khieán hình töôïng ñaát nöôùc hieän leân vöøa trang nghieâm thaønh kính,
vöøa gaàn guõi thaân thieát.

ÑEÀ:
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát nöôùc.
(Nguyeãn Khoa Ñieàm – Ñaát Nöôùc)
Taïi sao Nguyeãn Khoa Ñieàm laïi noùi nhö vaäy? Ñoaïn thô Ñaát Nöôùc cuûa oâng ñaõ ñem ñeán
cho anh (chò) nhöõng gì ñeå laøm phong phuù theâm “phaàn Ñaát Nöôùc” aáy?
BAØI LAØM

74
 Ñaõ coù bao giôø ta thöû ñi tìm cho ta moät ñònh nghóa thaät cuï theå veà Ñaát nöôùc hay chöa? Ñoái vôùi ta,
hai tieáng Ñaát nöôùc thaät to lôùn, thaät thieâng lieâng, coù gì xa xoâi maø tröøu töôïng quaù. Ñeå roài khi ñeán vôùi
ñoaïn trích Ñaát nöôùc (trong tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm), ta chöa heát
ngôõ ngaøng vaø chôït hieåu ra raèng: hai tieáng aáy ñaâu coù xa xoâi nhö ta töôûng maø ngöôïc laïi noù ôû haøm
chöùa bieát bao yeâu thöông, bieát bao gaàn guõi vaø thaät nhieàu aân tình saâu naëng. Noù khoâng chæ laø maûnh
ñaát ñaõ aáp iu, chaét chiu nuoâi ta lôùn maø hôn theá, ñaát nöôùc ñaõ trôû thaønh moät phaàn hoøa chaûy cuøng doøng
maùu noùng trong cô theå, thaønh nhöõng nhòp ñaäp trong traùi tim ta vaø töø ñoù trong moãi chuùng ta ñeàu coù
moät phaàn Ñaát nöôùc.
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát Nöôùc
Trong löûa ñaïn chieán tranh, trong söï anh duõng hi sinh cuûa ñoàng baøo mình, trong söï taøn baïo cuûa
quaân thuø, con ngöôøi ta seõ caûm nhaän roõ hôn vaø saâu saéc hôn veà ñaát nöôùc, veà truyeàn thoáng cha oâng…
Tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ vieát trong moät hoaøn caûnh nhö theá ñeå
roài töø ñoù ngaân leân nhöõng vaàn thô thaät xuùc ñoäng, nhöõng lôøi thô thaät yeâu thöông veà Ñaát meï Vieät
Nam.
Khi ta lôùn leân Ñaát Nöôùc ñaõ coù roài
Ñaát Nöôùc coù trong nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa…”
Meï thöôøng hay keå
…………………
Goïi traêm maøu treân traêm daùng soâng xuoâi
Chæ coù moät chöông trong tröôøng ca, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ theå hieän moät söùc caûm nhaän khaù tinh
teá vaø toaøn dieän veà hai chöõ Ñaát nöôùc thieâng lieâng. Ñeå roài khi ñoïc xong, toâi ñaõ coù cho mình moät ñònh
nghóa thaät cuï theå veà Ñaát nöôùc. Ñaát nöôùc ö? Coù gì xa laï ñaâu. Haõy nhìn vaøo lòch söû, vaøo cuoäc soáng
quanh baïn vaø haõy nhìn vaøo caû taâm hoàn baïn nöõa. Ñaát nöôùc chính laø nôi ñoù. Ñaát nöôùc laø phong tuïc
taäp quaùn, laø baûn saéc vaên hoùa, laø truyeàn thoáng muoân ñôøi cuûa cha oâng ta. Ñaát nöôùc laø maûnh ñaát döôùi
chaân ta, laø ngoïn nuùi, con soâng… cuøng mình döôùi trôøi xanh. Vaø ñaëc bieät, Ñaát nöôùc luoân beân ta, ôû trong
ta trong moãi naác thang cuoäc ñôøi ñaáy thoâi.
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát Nöôùc
Khi ta caát tieáng chaøo ñôøi, meï cha ta ñaõ giaønh cho ta tình yeâu thöông voâ haïn, Ñaát nöôùc ñaõ giaønh
cho ta nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa” qua gioïng keå cuûa meï, cuûa baø, nhöõng lôøi ru “aàu ô” ngoït ngaøo
beân caùnh voõng.
Ñaát Nöôùc coù trong nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa”… meï thöôøng hay keå
Ca dao, daân ca, nhöõng caâu chuyeän coå tích, ôû ñoù coù taâm hoàn cha oâng, coù ñieäu hoàn daân toäc maø moãi
beù thô khi caát tieáng khoùc chaøo ñôøi ñeàu ñöôïc laéng nghe vaø bay leân cuøng öôùc mô coå tích trong ngaàn.
Nhöõng caâu chuyeän coå, nhöõng lôøi ru aáy laø tieáng voïng veà cuûa cha oâng ta ñaõ aáp uû, voã veà ta trong giaác
nguû say noàng cuûa tuoåi thô vaø hôn theá coøn taïo cho ta moät nieàm tin. Nieàm tin aáy coù theå seõ theo ta
suoát cuoäc ñôøi – nieàm tin veà haïnh phuùc con ngöôøi:
Ta lôùn leân baèng nieàm tin raát thaät
Cuûa bao nhieâu haïnh phuùc coù treân ñôøi
Daãu phaûi khi cay ñaéng daäp vuøi
Raèng coâ Taám cuõng veà laøm Hoaøng haäu
Ta daàn lôùn leân, chaäp chöõng nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân treân maët ñaát vaø baäp beï hai tieáng “meï, cha”
ngoïng nghòu. Tieáng noùi ñaàu tieân laø tieáng “meï” yeâu thöông, tieáng noùi ñaàu tieân cuûa ta cuõng laø tieáng
noùi cuûa ñaát nöôùc cuûa cha oâng ta coù töï bao ñôøi.
Hoï truyeàn gioïng ñieäu mình cho con taäp noùi
Tieáng noùi aáy chính laø “Hoàn thieâng soâng nuùi” (Huy Caän), laø “Taám luïa ñaõ höùng vong hoàn nhöõng
theá heä qua” (Hoaøi Thanh). Ngay töø tieáng noùi ñaàu tieân aáy, ta ñaõ trôû thaønh con ngöôøi ñaát Vieät, “Hoàn
thieâng soâng nuùi” ñaõ baét ñaàu hình thaønh maïch ngaàm trong huyeát quaûn cuûa ta.
Baèng nieàm tin trong treûo, baèng öôùc mô ñeïp ñeõ maø ngay töø khi naèm trong noâi ta ñaõ coù, ta lôùn
leân, töï khaùm phaù cuoäc soáng. Phaàn Ñaát nöôùc cuõng lôùn daàn leân trong moãi chaëng ñöôøng ñöôøng ta ñi.
Noù phong phuù, ña daïng hôn maø cuõng xieát bao gaàn guõi. Ñoù laø con ñöôøng ngaøy ngaøy ñöa ta ñeán tröôøng,
laø doøng soâng “ñaõ taém caû ñôøi toâi” (Teá Hanh), laø nhöõng caùnh ñoàng, nhöõng luõy tre laøng… che chôû cuoäc
soáng cho ta. Mai sau, coù theå roài ta seõ xa nôi ñoù, nhöng noù ñaõ maõi maõi trôû thaønh mieàn kí öùc yeâu

75
thöông cuûa moãi con ngöôøi, ñaõ trôû thaønh moät phaàn taâm hoàn cuûa ta roài. Khi ñöùng tröôùc moät thieân
nhieân ñeïp:
Döôùi traêng quyeân ñaõ goïi heø
Ñaàu töôøng löûa löïu laäp loøe ñôm boâng
(Truyeän Kieàu)
Thì traùi tim ta ñaäp nhöõng nhòp ñaäp rung caûm yeâu thöông moät phaàn bôûi vì thieân nhieân ñoù chính
laø keát quaû cuûa bieát bao ñôøi cha oâng ta caûi taïo vaø gìn giöõ, töø caùi ngaøy “Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô ñeû
ra ñoàng baøo ta trong boïc tröùng”. Nhöõng tình caûm ñoù seõ laø neùt buùt ñeå ghi maõi khoâng phai moät böùc
tranh ñeïp cuûa ñaát nöôùc trong taâm hoàn ta. Nhöõng baøi giaûng lòch söû, vaên hoïc… cuûa thaày coâ treân buïc
giaûng seõ cho ta ñöôïc soáng trong lòch söû daân toäc, trong truyeàn thoáng baát khuaát muoân ñôøi cuûa cha
oâng, töø caùi ngaøy “daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc”, töø khi chaøng trai laøng Gioùng noùi tieáng noùi
ñaàu tieân – tieáng noùi yeâu nöôùc. Thaùnh Gioùng cuøng hình töôïng caây tre laøng ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng
cuûa loøng yeâu nöôùc, ñaõ cho ta hieåu veà söùc vöôn daäy kì vó cuûa moät daân toäc Vieät Nam nhoû beù. Ñoù laø ñaát
nöôùc coù baø Tröng, baø Trieäu “cöôõi ñaàu voi daáy nghóa traû thuø chung”, coù Leâ Lôïi ñaõ “tröôøng kì khaùng
chieán”, coù Nguyeãn Traõi vaø “Bình Ngoâ ñaïi caùo”… Ñoù laø ñaát nöôùc cuûa bieát bao con ngöôøi caàn cuø laøm
luïng ñeå “laøm neân ñaát nöôùc muoân ñôøi”. Nhöõng baøi hoïc nhö theá seõ cho ta tieáp caän vôùi truyeàn thoáng
cha oâng; hình thaønh, nuoâi döôõng trong taï loøng töï haøo, töï toân daân toäc, söï traân troïng nhöõng giaù trò
truyeàn thoáng ñeïp ñeõ laâu ñôøi, nhöõng phong tuïc taäp quaùn cuûa nhaân daân.
Queâ höông toâi coù muùa xoøe haùt ñuùm
Coù hoäi xuaân lieân tieáp nhöõng ñeâm cheøo
(Nguyeãn Bính)
Ñaát nöôùc cuõng lôùn leân cuøng nhöõng nhaän thöùc veà cuoäc soáng xung quanh chuùng ta, cuõng nhöõng
hieåu bieát veà nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa cha oâng ñeå laïi bôûi vì ñaát nöôùc coù gì xa laï ñaâu. Noù laø nhöõng
caâu ca dao, daân ca, nhöõng caâu chuyeän coå, nhöõng phong tuïc taäp quaùn ñeïp ñeõ, laâu ñôøi… Hieåu bieát, traân
troïng nhöõng gì cha oâng ñeå laïi chính laø ta hieåu veà ñaát nöôùc vaø ñaát nöôùc naèm trong ta töï bao giôø.
Chính vì theá, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ khaùi quaùt thaät chính xaùc.
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát Nöôùc
Phaàn “Ñaát Nöôùc” trong ta khoâng ngöøng lôùn leân töø söï quan saùt vaø caûm hieåu thieân nhieân, lòch söû,
truyeàn thoáng ñaát nöôùc, töø söï rung ñoäng ñeïp ñeõ tröôùc moät taùc phaåm vaên hoïc daân toäc. Phaûi noùi raèng,
ngay töø khi ta sinh ra vaên hoïc ñaõ giuùp ta raát nhieàu trong vieäc hình thaønh nuoâi döôõng phaàn ñaát nöôùc
trong taâm hoàn chuùng ta. Khi coøn naèm trong noâi, ñoù laø nhöõng caâu ca dao, coå tích… Lôùn leân moät chuùt
laø nhöõng taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc hoïc vaø tieáp xuùc treân gheá nhaø tröôøng vaø trong cuoäc soáng. Khi toâi
ñöôïc laøm quen vôùi “phaàn ñaát nöôùc” cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm – chöông “Ñaát Nöôùc” – toâi caûm thaáy
mình lôùn hôn nhieàu trong nhaän thöùc veà nuùi soâng, con ngöôøi queâ toâi, trong nhaän thöùc veà baûn thaân
mình veà tieáng noùi cuûa daân toäc toâi. Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ giuùp toâi laøm phong phuù, ña daïng phaàn ñaát
nöôùc trong toâi nhôø taùc phaåm cuûa oâng.
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát Nöôùc
Caâu thô thaät nheï nhaøng maø thaám thía. Toâi coù caûm giaùc nhö oâng ñang noùi vôùi chính toâi veà giaù trò
cuûa con ngöôøi. Meï cha ta cho ta cuoäc soáng nhöng ñaát nöôùc ñaõ laøm cho cuoäc soáng aáy phong phuù vaø coù
yù nghóa hôn raát nhieàu. Con ngöôøi hoaøn thieän hôn nhôø caùi phaàn ñaát nöôùc aáy. Toâi chôït nhaän ra raèng
ñaát nöôùc ñaâu coù gì xa laï maø noù naèm trong taâm hoàn cuûa moãi chuùng ta – trong toâi vaø trong baïn. Noù
thaät gaàn guõi vaø luoân beân toâi trong cuoäc soáng. Toâi yeâu ca dao thaàn thoaïi, yeâu truyeän coå, yeâu nuùi soâng
queâ toâi laø toâi yeâu ñaát nöôùc. Toâi yeâu hôn chính taâm hoàn mình bôûi ôû ñoù coù ñaát nöôùc, coù nhöõng hieåu
bieát vaø tình caûm vôùi truyeàn thoáng cha oâng. Toâi cuõng yeâu hôn tieáng noùi cuûa toâi – tieáng noùi cuûa daân
toäc. Tình yeâu vôùi taâm hoàn mình seõ giuùp toâi traân troïng hôn giaù trò cuûa moãi taâm hoàn nhöõng con ngöôøi
quanh toâi. Bôûi ôû ñoù, ñeàu coù moät phaàn cuûa ñaát nöôùc, coù truyeàn thoáng queâ höông toâi. Cuoäc soáng naøy
coù yù nghóa bieát bao khi xung quanh ta coù taâm hoàn daân toäc.
Moãi sôùm daäy nghe boán beà thaân thieát
Ngöôøi qua ñöôøng chung tieáng Vieät cuøng toâi
Nhö vò muoái chung loøng bieån maën
Nhö doøng soâng thöông meán chaûy muoân ñôøi
(Löu Quang Vuõ)

76
 Chính tình yeâu vôùi tinh thaàn daân toäc aáy seõ giuùp toâi, thuùc ñaåy toâi raát nhieàu ñeå toâi töï hoaøn thieän
mình, naâng cao hieåu bieát cuûa toâi veà ñaát nöôùc hay noùi caùch khaùc laø laøm phong phuù hôn phaàn ñaát
nöôùc trong toâi. Ñoù laø moät trong nhöõng söùc maïnh giuùp con ngöôøi ta luoân coù yù thöùc hoïc hoûi, tìm toøi ôû
cuoäc soáng, ôû baïn beø, ôû nhöõng trang saùch… ñeå laøm moät phaàn taâm hoàn ta ñeïp hôn, trong saùng hôn.
Vôùi chöông V – Ñaát nöôùc Nguyeãn Khoa Ñieàm cho ta gaëp gôõ “phaàn Ñaát Nöôùc” trong oâng, cho ta
tieáp xuùc, hieåu theâm veà moät ñaát nöôùc kieân cöôøng, baát khuaát maø cuõng nhaân aùi, chan hoøa; thaám thía
hôn moät chaân lí “Ñaát nöôùc naøy laø ñaát nöôùc Nhaân Daân”. Coù theå, tröôùc ñaây ta ñaõ töøng bieát ñeán hình
nuùi Voïng Phu coâ ñôn maø thuûy chung; ñeán ñaát toå Huøng Vöông nhieàu truyeàn thoáng, ñeán hoøn Troáng
Maùi baát dieät vôùi trôøi xanh… nhöng lieäu ña moät laàn ta töï hoûi nhöõng coâng trình ñoù laø do ñaâu maø coù,
lieäu ñaõ coù moät laàn naøo ta nhìn caûnh ñeïp maø nghó ñeán ngöôøi laøm neân noù. Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ
giuùp ta buø ñaép khoaûng troáng aáy.
Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc nhöõng nuùi Voïng Phu
… Nhöõng ngöôøi daân naøo ñaõ goùp teân OÂng Ñoác, OÂng Trang, Baø Ñen, Baø Ñieåm
Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ ñöa ñeán cho ta moät caùi nhìn theo chieàu saâu daân toäc. Khoâng döøng laïi ôû
caûnh thieân nhieân thuaàn tuùy, oâng coøn nghó ñeán nhöõng con ngöôøi laøm neân noù – nhöõng con ngöôøi bình
thöôøng, voâ danh. Coù theå toâi ñaõ ñeán Haï Long nhöng chöa bao giôø toâi nghó ñeán ñöôïc “nhöõng con coùc,
con gaø queâ höông ñaõ goùp cho Haï Long thaønh thaéng caûnh”. Toâi ñaõ thaám thía moät baøi hoïc veà caùch
nhìn söï vaät ôû chieàu saâu cuûa noù. Taùc giaû ñaõ giuùp toâi hieåu saâu saéc veà nhöõng nôi toâi ñaõ ñeán, bieát theâm
nhöõng nôi toâi chöa ñeán. Toâi chöa moät laàn ñöôïc ñeán vôùi Quaûng Nam – ñeán vôùi nuùi Buùt, non Nghieân
nhöng trong toâi ñaõ coù hình aûnh veà nhöõng ngoïn nuùi ñeïp – gaén vôùi truyeàn thuyeát veà nhöõng ngöôøi hoïc
troø ngheøo. Toâi bieát theâm veà doøng soâng Cöûu Long xanh thaúm – boùng hình cuûa nhöõng con roàng loäng
laãy; bieát theâm veà OÂng Ñoác, OÂng Trang, Baø Ñen, Baø Ñieåm nôi Nam Boä xa xoâi. Trong toâi hình thaønh
moät öôùc mong seõ coù moät ngaøy ñöôïc ñeán nhöõng nôi ñoù, ngaém nhìn caûnh ñeïp vaø thaám thía hôn coâng
lao cuûa nhaân daân muoân ñôøi.
Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ neâu baät leân ñöôïc moät chaân lí “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân”. Giaûn dò vaäy thoâi
nhöng noù haøm chöùa trong ñoù moät tö töôûng lôùn.
Vaø ôû ñaâu treân khaép ruoäng ñoàng goø baõi
Chaúng mang moät daùng hình, moät ao öôùc, moät loái soáng oâng cha
Khoâng chæ coù Vònh Haï Long, coù nuùi Voïng Phu, coù ñeàn Huøng… maø ôû ñaâu treân ñaát nöôùc Vieät Nam
naøy cuõng in daáu baøn tay lao ñoäng cuûa con ngöôøi, cuõng ghi laïi nhöõng taäp tuïc, nhöõng öôùc mô veà cuoäc
soáng cuûa oâng cha… Ñeå coù ñöôïc cuoäc soáng hoâm nay laø boán nghìn naêm döïng xaây vaø baûo veä toå quoác cuûa
bieát bao theá heä, bieát bao con ngöôøi. Nhaân daân ñaõ taïo neân Ñaát Nöôùc, gìn giöõ maûnh ñaát baèng maùu
xöông cuûa mình, mang laïi linh hoàn cho noù baèng ñôøi soáng phong phuù cuûa mình. Nhôø coù con ngöôøi
nhö theá môùi coù ñöôïc Vieät Nam hoâm nay.
Con gaùi con trai baèng tuoåi chuùng ta
Caàn cuø laøm luïng
Khi coù giaëc ngöôøi con trai ra traän
Ngöôøi con gaùi trôû veà nuoâi caùi cuøng con
Ngaøy giaëc ñeán nhaø thì ñaøn baø cuõng ñaùnh
Chuùng ta ñaõ coù khoâng bieát bao nhieâu taám bia ghi coâng cuûa moät vò anh huøng daân toäc vaø chuùng ta
cuõng caàn coù moät taám bia ñeå ghi coâng nhöõng vò anh huøng voâ danh naøy – nhöõng theá heä, nhöõng lôùp
ngöôøi aâm thaàm, laëng leõ hieán mình cho ñaát nöôùc. Hoï laø nhöõng ngöôøi laøm neân linh hoàn nhöõng cuoäc
khaùng chieán vó ñaïi.
Nhaân daân boán coõi moät nhaø, döïng caàn truùc ngoïn côø phaáp phôùi
(Bình Ngoâ ñaïi caùo)
Khi hoøa bình, baèng baøn tay lao ñoäng, hoï mang laïi maøu xanh baát taän cho ñaát nöôùc thaân yeâu. Nhìn
laïi baát cöù thôøi kì naøo, ta cuõng thaáy hình aûnh hoï “caàn cuø, laøm luïng” vaø anh duõng chieán ñaáu. Baøi thô
ñaõ buoäc toâi phaûi quay laïi nhìn vaøo lòch söû ôû moät goùc ñoäc khaùc ñeå roài töø ñoù trong toâi söï bieát ôn vaø
kính yeâu voâ haïn vôùi nhöõng con ngöôøi nhö theá. Toâi chöa coù moät caùi teân cuï theå cuûa hoï, toâi chæ bieát goïi
hoï baèng hai tieáng “Nhaân daân” bình dò nhö chính cuoäc ñôøi hoï vaäy.
Khoâng chæ döïng xaây ñaát nöôùc, Nhaân Daân chính laø ngöôøi gìn giöõ, baûo veä vaø laøm trong saùng hôn
truyeàn thoáng, ñieäu hoàn daân toäc.
Hoï truyeàn gioïng ñieäu mình cho con taäp noùi
Hoï gaùnh theo teân xaõ, teân laøng trong moãi chuyeán di daân

77
 Ñeå baø toâi, meï toâi coù ñöôïc nhöõng caâu haùt ru ngoït ngaøo ñöa toâi vaøo giaác nguû, nhöõng caâu chuyeän coå
tích chaép caùnh öôùc mô toâi laø coù söï gìn giöõ bao ñôøi cuûa bieát bao ngöôøi Vieät Nam. Coù theå nhöõng giaù
trò vaên hoùa ñoù chæ löu giöõ ñöôïc laø nhôø truyeàn mieäng nhöng noù ñaõ coù söùc soáng baát dieät, tröôøng toàn
cuøng thôøi gian. Giaù nhö taát caû theá heä treû Vieät Nam sau naøy ñeàu lôùn leân baèng nhöõng lôøi haùt ru vaø
nhöõng caâu chuyeän coå tích. Ñoù laø ñieàu maø toâi haèng mong muoán. Toâi muoán chia seû vôùi nhöõng ñöùa treû
Vieät Nam sau naøy caùi haïnh phuùc maø toâi ñöôïc höôûng khi vöøa sinh ra ñôøi; ñeå ñaát nöôùc naøy maõi maõi
laø “Ñaát Nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi”.
Ñaõ bieát bao theá heä ñi qua, chuùng ta coù Vieät Nam hoâm nay. Nhöng theá heä hoâm nay phaûi laøm gì
ñeå ñaát nöôùc ta ñeán ñöôïc “nhöõng thaùng ngaøy mô moäng”.
Em ôi em Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình
Phaõi bieát gaén boù vaø san seû
Phaûi bieát hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû
Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi…
Ñoaïn trích ñaõ mang ñeán cho toâi nhöõng nhaän thöùc vaø tình caûm môùi meû veà Ñaát Nöôùc. Khoâng chæ
theá, ñoaïn trích coøn chæ roõ cho toâi vaø baïn – theá heä hoâm nay – phaûi laøm gì cho ñaát nöôùc, non soâng.
Maûnh ñaát naøy ñaõ thaám bieát bao xöông maùu, moà hoâi vaø nöôùc maét cuûa theá heä ñaõ qua, maûnh ñaát naøy
laø söï hoùa thaân cuûa bao ngöôøi con gaùi con trai. Ñieàu coù yù nghóa duy nhaát maø chuùng ta coù theå laøm
ñöôïc ñeå theå hieän loøng bieát ôn vôùi theá heä qua laø phaûi hoïc taäp ñeå döïng xaây, gìn giöõ, baûo veä nhöõng
thaønh quaû muoân ñôøi cuûa cha oâng ta, ñeå nhöõng ñöùa treû khi sinh ra ñeàu coù ñöôïc caùi haïnh phuùc lôùn
lao, coù ñöôïc “nieàm tin raát thaät” veà “haïnh phuùc coù treân ñôøi”, ñeå cho moãi ngöôøi Vieät Nam coù “moät
phaàn Ñaát Nöôùc” cho rieâng mình thaät phong phuù, ña daïng maø cuõng thaät giaûn dò, gaàn guõi.
Chöông V – Ñaát Nöôùc ñöôïc bao boïc bôûi khoâng khí cuûa vaên hoùa daân gian. Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ
söû duïng raát linh hoaït vaø saùng taïo “phaàn Ñaát Nöôùc” veà ngoân ngöõ daân toäc cuûa mình. Ñoù khoâng chæ laø
caùch söû duïng laø thuû phaùp ngheä thuaät maø qua ñoù noù taäp trung theå hieän tö töôûng, linh hoàn cuûa ñoaïn
trích “Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân daân”. Ñoïc qua ñoaïn trích, toâi thaáy voán lieáng veà vaên hoùa daân gian cuûa
mình thaät quaù ít oûi vaø taøi naêng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm trong vieäc söû duïng coù saùng taïo ngoân ngöõ
daân toäc thaät taøi tình. Coù khi oâng trích nguyeân vaên moät caâu ca dao:
Ñaát laø nôi “con chim phöôïng hoaøng bay veà hoøn nuùi baïc”
Nöôùc laø nôi “con caù ngö oâng moùng nöôùc bieån khôi”
Nhöng coù khi chæ baèng raát ít töø oâng ñaõ gôïi taû caû leân moät truyeàn thuyeát:
Ñaát laø nôi Chim veà
Nöôùc laø nôi Roàng ôû
Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô
Ñeû ra ñoàng baøo ta trong boïc tröùng
Hay
Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc…
Laø ngöôøi Vieät Nam, ai chaúng hieåu veà truyeàn thuyeát Con Roàng chaùu Tieân baát huû; veà caâu chuyeän
cuûa moät ñoâi vôï choàng yeâu nhau maø ñaày baát haïnh ñôùn ñau, ñeå laïi cho ñaát nöôùc moät daùng hình Voïng
Phu khaéc khoaûi ñôïi chôø.
Baèng moät caâu thô, Nguyeãn Khoa Ñieàm vöøa gôïi ñöôïc moät caâu ca dao, vöøa noùi ñöôïc baøi hoïc qua caâu
ca dao ñoù:
Daïy anh bieát yeâu em töø thuôû trong noâi
Bieát quyù coâng caàm vaøng nhöõng ngaøy laën loäi
Ñoïc ñoaïn trích, ta caøng hieåu hôn veû giaøu ñeïp vaø tinh teá cuûa tieáng Vieät, coù theå dieãn taû ñöôïc nhieàu
bieán thaùi cuûa taâm traïng con ngöôøi.
Ñoaïn trích laø nhöõng caâu thô coù phaàn töï do nhöng vaãn ñi vaøo loøng ngöôøi, thaám thía ngay caû ô
nhöõng lôøi töôûng khoâ cöùng nhaát:
Em ôi em, Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình
Phaûi bieát gaén boù vaø san seû
Ñoaïn trích laø moät theá giôùi cuûa ca dao, daân ca… voâ cuøng phong phuù, coù nhöõng caâu maø toâi chöa bieát
heát nhöng toâi vaãn raát yeâu noù bôûi noù ñaõ laøm ña daïng hôn “phaàn Ñaát Nöôùc” trong toâi.
Coù moät nhaø thô ñaõ vieát raèng:
Toå quoác ñaâu phaûi chæ laø caùi höõu hình ôû ngoaøi ta – ñaát ñai bieân giôùi
Vôùi coät moác ngaên chia maø coøn caû caûm thuï taâm hoàn.

78
 (Nghó veà Toå quoác – Haûi Nhö)
Vaâng! Ñeán baây giôø thì toâi thaät thaám thía nhöõng ñieàu maø nhaø thô naøy ñaõ noùi. Haõy laéng nghe
tieáng noùi voïng veà cuûa ñaát nöôùc ngay trong chính taâm hoàn baïn. Ñoù laø tieáng noùi cuûa taâm hoàn cha oâng,
cuûa baûn saéc vaên hoùa, cuûa truyeàn thoáng toát ñeïp. Toå quoác ñang daét ta ñi trong moãi chaëng ñöôøng ñôøi.
Haõy laøm cho Toå quoác trong baïn phong phuù hôn baèng caùch hoïc taäp, döïng xaây, gìn giöõ truyeàn thoáng.
Caûm ôn Nhaân daân ta ñaõ laøm neân Ñaát Nöôùc. Caûm ôn Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ ñem ñeán cho toâi nhöõng
baøi hoïc thaät thaám thía vaø saâu saéc ñeå töø ñoù toâi lôùn leân nhieàu, töï tin hôn trong cuoäc soáng bôûi toâi bieát
luoân coù ñaát nöôùc beân toâi. Moät ngaøy mai huy hoaøng ñang phía tröôùc. Ñaát nöôùc ta lôùn leân khoâng ngöøng
nhôø truyeàn thoáng cha oâng.
Pautoápxki ñaõ töøng noùi: “Nieàm vui cuûa nhaø thô chaân chính laø nieàm vui cuûa ngöôøi môû ñöôøng ñeán
vôùi caùi ñen”. Phaûi chaêng, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ coù ñöôïc nieàm vui aáy – nieàm vui cuûa ngöôøi môû ñöôøng
ñeán vôùi Ñaát Nöôùc, Nhaân daân.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong chöông Ñaát Nöôùc (trích tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt
voïng) cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm:
Trong anh vaø em hoâm nay
(…) Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi.
BAØI LAØM
Maët ñöôøng khaùt voïng laø tröôøng ca ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm, ra ñôøi trong chieán tranh aùc
lieät thôøi choáng Mó, taïi chieán tröôøng Trò – Thieân – moät ñieåm noùng - treân chieán tröôøng mieàn Nam
vaøo naêm 1971. Baøi thô ñaõ truyeàn ñeán ngöôøi ñoïc bao xuùc ñoä ng, töï haøo veà Ñaát Nöôùc vaø nhaân daân.
Trong baøi coù moät thôøi ñaïi môùi trong thi ca, Traàn Maïnh Haûo vieát:
“Vaøo ñeâm giao thöøa Teát aâm lòch 1973-1974, döôùi röøng Phöôùc Long, chuùng toâi xuùc ñoäng nghe trích
ñoaïn “Ñaát Nöôùc” trích trong tröôøng ca “Maët ñöôøng khaùt voïng” cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm phaùt treân
Ñaøi phaùt thanh. Nhöõng suy nghó veà ñaát nöôùc, veà daân toäc ñaõ ñöôïc nhaø thô hieän ñaïi hoùa baèng chaát
suy tö laéng ñoïng vaø caûm xuùc maõnh lieät”.
Ñaát Nöôùc – laø chöông V trong tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng daøi 110 caâu thô (trong “Vaên 12”
chæ trích 89 caâu). Phaàn ñaàu (42 caâu) laø caûm nhaän cuûa nhaø thô treû veà Ñaát Nöôùc trong coäi nguoàn saâu
xa vaên hoùa – lòch söû, vaø trong söï gaén boù thaân thieát vôùi ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa moãi con ngöôøi Vieät
Nam. Phaàn thöù hai (68-21=47 caâu), caûm höùng chuû ñaïo veà Ñaát Nöôùc laø söï ngôïi ca, khaúng ñònh tö
töôûng Ñaát Nöôùc treân bình dieän veà ñòa lí, lòch söû, vaên hoùa, ngoân ngöõ, truyeàn thoáng, tinh thaàn daân
toäc – neàn vaên hieán Vieät Nam. Veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa chöông V “Ñaát nöôùc” laø taùc giaû vaän duïng saùng taïo
nhieàu yeáu toá vaên hoùa daân gian, tuïc ngöõ, ca dao, daân ca, truyeän coå, phong tuïc…, cuøng vôùi caùch dieãn
ñaït bình dò, hieän ñaïi gaây aán töôïng vöøa gaàn guõi vöøa môùi meû cho ngöôøi ñoïc.
13 caâu thô döôùi ñaây trích trong phaàn ñaàu chöông “Ñaát Nöôùc” theå hieän caûm nhaän: Ñaát Nöôùc gaén
boù thaân thieát vôùi moãi con ngöôøi Vieät Nam:
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát Nöôùc
(…)
Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi…
Trong chöông V tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng, hai töø Ñaát Nöôùc vaø Nhaân daân ñeàu ñöôïc vieát
hoa, trôû thaønh “mó töï” gôïi leân khoâng khí cao caû, thieâng lieâng vaø bieåu loä cao ñoä caûm xuùc yeâu meán, töï
haøo veà Ñaát Nöôùc vaø Nhaân daân. Chuû theå tröõ tình laø “anh vaø em”, gioïng ñieäu taâm tình thoå loä, saâu
laéng, thieát tha, ngoït ngaøo. Caáu truùc ñoaïn thô 13 caâu thô laø caáu truùc toång – phaân – hôïp maø ta caûm
nhaän ñöôïc tính chaát chính luaän cuûa ngoøi buùt thô Nguyeãn Khoa Ñieàm.
1.- Hai caâu thô môû ñoaïn laø söï thöùc nhaän chaân lí veà coäi nguoàn, veà truyeàn thoáng, veà lòch söû,… Ñaát
nöôùc gaàn guõi vaø gaén boù thaân thieát vôùi “anh vaø em”, vôùi moïi ngöôøi:
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn Ñaát Nöôùc.
Chæ “moät phaàn” nhoû beù thoâi, nhöng xieát bao gaàn guõi, gaén boù, yeâu thöông vaø töï haøo. Töø khaùi nieäm,
yù nieäm “moãi coâng daân laø moät phaàn töû cuûa coäng ñoàng, cuûa ñaát nöôùc” ñöôïc dieãn ñaït moät caùch “mieàn
hoùa” qua tieáng noùi taâm tình cuûa löùa ñoâi, cuûa “anh vaø em”.
2.- Baûy caâu thô tieáp theo môû roäng yù thô treân töø “hai ñöùa” ñeán “moïi ngöôøi”, töø “hoâm nay” ñeán
“mai sau”.

79
 Khi hai ñöùa caàm tay
Ñaát Nöôùc trong chuùng ta haøi hoøa noàng thaém.
ÔÛ phaàn tröôùc, nhaø thô caûm nhaän: “Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng – Nöôùc laø nôi em taém – Ñaát Nöôùc
laø nôi ta hoø heïn – Ñaát Nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaàm”. Vaø “khi hai ñöùa
caàm tay” thì moät maùi aám, toå aám gia ñình ñaõ xaây döïng. Gia ñình laø “moät phaàn” cuûa Ñaát Nöôùc. Chæ
coù tình yeâu vaø haïnh phuùc gia ñình môùi taïo neân söï “haøi hoøa, noàng thaém” vôùi tình yeâu queâ höông Ñaát
Nöôùc. Ñoù laø baûn chaát thoáng nhaát trong tình caûm cuûa thôøi ñaïi môùi. YÙ töôûng aáy ñaõ ñöôïc Nguyeãn Ñình
Thi theå hieän trong moät töù thô saâu vaø ñaèm veà noãi “nhôù”:
Anh yeâu em nhö anh yeâu ñaát nöôùc
Vaát vaû ñau thöông töôi thaém voâ ngaàn…
Töø tình yeâu vaø haïnh phuùc löùa ñoâi maø bieát yeâu gia ñình, yeâu queâ höông, yeâu ñaát nöôùc, môùi coù theå
coù tình nghóa saâu naëng “Ñaát Nöôùc trong chuùng ta haøi hoøa noàng thaém”, môùi tìm thaáy ñaát nöôùc queâ
höông caû trong nieàm vui vaø noãi ñau cuûa anh, cuûa em cuûa bao löùa ñoâi khaùc.
Xöa yeâu queâ höông vì coù chim coù böôùm
Coù nhöõng laàn troán hoïc bò ñoøn roi
Nay yeâu queâ höông vì trong töøng naém ñaát
Coù moät phaàn xöông thòt cuûa em toâi.
(Giang Nam)
Noùi veà coäi nguoàn cuûa doøng gioáng, cuûa daân toäc, Nguyeãn Khoa Ñieàm nhaéc laïi söï tích “Traêm tröùng”:
“Ñaát laø nôi Chim veà – Nöôùc laø nôi Roàng ôû – Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô – Ñeû ra ñoàng baøo ta trong
boïc tröùng – Nhöõng ai ñaõ khuaát – Nhöõng ai baây giôø” töø huyeàn thoaïi thieâng lieâng aáy môùi coù yù thô
naøy:
Khi chuùng ta caàm tay moïi ngöôøi
Ñaát Nöôùc veïn troøn, to lôùn.
Hai chöõ “caàm tay” trong caâu thô “Khi hai ñöùa caàm tay” coù nghóa laø giao duyeân, laø yeâu thöông.
“Khi chuùng ta caàm tay moïi ngöôøi” laø ñoaøn keát, laø yeâu thöông ñoàng baøo… Moïi ngöôøi coù caàm tay nhau,
yeâu thöông giuùp ñôõ laãn nhau môùi coù theå coù hình aûnh “Ñaát Nöôùc veïn troøn, to lôùn”, môùi coù ñaïi ñoaøn
keát daân toäc vaø söùc maïnh Vieät Nam. Töø “haøi hoøa, noàng thaém” ñeán “veïn troøn, to lôùn” la caø moät böôùc
phaùt trieån vaø ñi leân cuûa lòch söû daân toäc vaø ñaát nöôùc. Ñaát nöôùc ñöôïc caûm nhaän laø söùc maïnh cuûa khoái
ñaïi ñoaøn keát daân toäc. Chæ khi naøo “ba caây chuïm laïi neân hoøn nuùi cao”, vaø chæ khi naøo “laù laønh ñuøm
laù raùch”, “Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng” thì môùi coù hình aûnh ñeïp ñeõ, thieâng lieâng
“Ñaát Nöôùc veïn troøn, to lôùn”.
Boán caâu thô treân ñaây caáu taïo theo pheùp ñoái xöùng veà ngoân töø: “Khi hai ñöùa caàm tay”… “Khi chuùng
ta caàm tay moïi ngöôøi”, “Ñaát Nöôùc trong chuùng ta haøi hoøa noàng thaém”… “Ñaát Nöôùc veïn troøn, to lôùn”.
Caùch dieãn ñaït uyeån chuyeån , sinh ñoäng aáy coù yù nghóa thaåm mó saâu saéc: hình thöùc naøy theå hieän noäi
dung aáy, noäi dung aáy ñöôïc dieãn ñaït baèng hình thöùc naøy. Pheùp ñoái xöùng laøm cho thô lieàn maïch, haøi
hoøa, gaén boù, theå hieän roõ yù thô: tình yeâu löùa ñoâi, toå aám haïnh phuùc, gia ñình, tình yeâu queâ höông ñaát
nöôùc, tinh thaàn ñaïi ñoaøn keát daân toäc laø nhöõng tình caûm ñeïp, laøm neân truyeàn thoáng “yeâu nöôùc, yeâu
nhaø, yeâu ngöôøi” vaø ñoù laø söùc maïnh Vieät Nam.
Ñaát Nöôùc “nguoàn thieâng oâng cha”, Ñaát Nöôùc “Trong anh vaø em hoâm nay”, Ñaát Nöôùc trong mai
sau. Nhö moät nhaén nhuû, nhö moät kì voïng saùng ngôøi nieàm tin:
Mai naøy con ta lôùn leân
Con seõ mang Ñaát Nöôùc ñi xa
Ñeán nhöõng thaùng ngaøy mô moäng
Nhöõng Nguyeãn Thi, Anh Ñöùc, Leâ Anh Xuaân, Sôn Nam… ñaõ taïo neân gioïng ñieäu Nam Boä haáp daãn
trong thô ca vaø truyeän cuûa mình. Ngay Toá Höõu, Nguyeãn Khoa Ñieàm, Thanh Haûi… cuõng coù moät gioïng
ñieäu “raát Hueá”, deã thöông dòu ngoït. Hai tieáng “mai naøy” laø caùch noùi cuûa baø con xöù Hueá.
Theá heä con chaùu mai sau seõ tieáp böôùc oâng cha “Gaùnh vaùc phaàn ngöôøi ñi tröôùc ñeå laïi” xaây döïng
ñaát nöôùc ta “Vaïn coå thöû giang sôn” (Traàn Quang Khaûi), “To ñeïp hôn, ñaøng hoaøng hôn” (Hoà Chí
Minh). Hai chöõ “lôùn leân” bieåu loä moät nieàm tin veà trí tueä vaø baûn lónh nhaân daân treân haønh trình lòch
söû ñi tôùi ngaøy mai töôi saùng. “Mô moäng” nghóa laø raát ñeïp ngoaøi trí töôûng töôïng veà moät Vieät Nam
cöôøng thònh, moät cöôøng quoác vaên minh. Ñieàu maø “anh vaø em”, moãi ngöôøi chuùng ta mô moäng hoâm
nay, seõ bieán thaønh hieän thöïc “mai naøy” gaàn.

80
 Boán caâu thô cuoái ñoaïn caûm xuùc daâng leân thaønh cao traøo. Gioïng thô trôû neân ngoït ngaøo, say ñaém
khi nhaø thô noùi leân nhöõng suy nghó saâu saéc, ñeïp.
Em ôi em Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình
Phaûi bieát gaén boù vaø san seû
Phaûi bieát hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû
Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi…
“Em ôi em” – moät tieáng goïi yeâu thöông, giaõi baøy vaø san seû bao nieàm vui söôùng ñang daâng leân
trong loøng khi nhaø thô caûm nhaän vaø ñònh nghóa veà Ñaát Nöôùc: “Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình”.
Ñaát Nöôùc laø huyeát heä, laø thaân theå ruoät thòt thaân yeâu cuûa mình, laø moà hoâi xöông maùu cuûa toå tieân,
oâng cha, laø cuûa daân toäc ngaøn ñôøi. Vì “Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình” neân Traàn Vaøng Sao ñaõ vieát:
Nuoâi lôùn ngöôøi töø ngaøy môû ñaát,
Boán ngaøn naêm naèm gai neám maät
Moät taác loøng cuõng ñaåy hoàn Thaùnh Gioùng.
(Baøi thô cuûa moät ngöôøi yeâu nöôùc mình 19/12/1967)
Vôùi Nguyeãn Khoa Ñieàm thì “gaén boù”, “san seû”, “hoùa thaân” laø nhöõng bieåu hieän cuûa tình yeâu nöôùc,
laø yù thöùc, laø nghóa vuï cao caû vaø thieâng lieâng. “Phaûi bieát gaén boù vaø san seû… Phaûi bieát hoùa thaân…” thì
môùi coù theå “Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi”. Ñieäp ngöõ “phaûi bieát” nhö moät meänh leänh phaùt ra töø con
tim, laøm cho gioïng thô maïnh meõ, chaán ñoäng. Coù bieát tröôøng ca “Maët ñöôøng khaùt voïng” ra ñôøi taïi
moät nôi noùng boûng, aùc lieät nhaát cuûa thôøi chieán tranh choáng Mó thì môùi caûm nhaän ñöôïc caùc töø ngöõ:
“gaén boù”, “san seû”, “hoùa thaân” laø tieáng noùi taâm huyeát “mang söùc maïnh yù chí vaø khaùt voïng vöôït ra
ngoaøi giôùi haïn thoâng tin cuûa ngoân töø” nhö moät nhaø ngoân ngöõ hoïc löøng danh ñaõ noùi.
Trong thô ca Vieät Nam thôøi khaùng chieán, ñeà taøi queâ höông ñaát nöôùc ñöôïc toâ ñaäm baèng nhieàu baøi
thô kieät taùc, nhöõng ñoaïn thô hay, nhöõng caâu thô tuyeät cuù. Caûm höùng veà ñaát nöôùc ñöôïc dieãn taû baèng
nhieàu töù thô ñoäc ñaùo, mang phong caùch saùng taïo rieâng cuûa moãi nhaø thô. Chaát tröõ tình thaám ñaãm
dö ba. Ñaát nöôùc trong maùu löûa môùi mang caûm xuùc saâu naëng theá. Ñaây laø tieáng noùi ôû hai ñaàu ñaát nöôùc:
Toâi yeâu ñaát nöôùc naøy chaân thaät
Nhö yeâu caên nhaø nhoû coù meï cuûa toâi
Nhö yeâu em nuï hoân ngoït treân moâi
Vaø yeâu toâi ñaõ bieát laøm ngöôøi
Cöù troâng ñaát nöôùc mình thoáng nhaát.
(Traàn Vaøng Sao)

OÂi! Toå quoác ta, ta yeâu nhö maùu thòt

Nhö meï cha ta nhö vôï nhö choàng
OÂâi! Toå quoác, neáu caàn ta cheát
Cho moãi ngoâi nhaø, ngoïn nuùi, con soâng
(Cheá Lan Vieân)
Trôû laïi ñoaïn thô treân ñaây cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm. Töù thô raát ñeïp. Ñaát Nöôùc thaân thöông gaén boù
vôùi moïi ngöôøi. Phaûi bieát hieán daâng cho “Ñaát Nöôùc muoân ñôøi”. Ñoaïn thô ñeïp coøn vì saùng ngôøi nieàm
tin veà töông lai Ñaát Nöôùc vaø tieàn ñoà töôi saùng cuûa daân toäc. Ñoaïn thô mang tính chính luaän, chaát
tröõ tình haøm aån tính coâng daân cuûa thôøi ñaïi môùi. Gioïng thô taâm tình, dòu ngoït, töù thô daït daøo caûm
xuùc, saùng taïo veà ngoân töø, hình aûnh, theå hieän moät hoàn thô giaøu chaát suy tö, khaúng ñònh moät thi phaùp
ñoäc ñaùo, coù nhieàu môùi meû tìm toøi.
“Em ôi em Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình…” – moät töù thô raát ñeïp! Moät töù thô lung linh mang
veû ñeïp trí tueä! Luùc hoøa bình phaûi bieát ñem “trí löïc” ñeå xaây döïng Ñaát Nöôùc, “Laøm neân Ñaát Nöôùc
muoân ñôøi”, Ñaát Nöôùc “to ñeïp hôn ñaøng hoaøng hôn”. Luùc coù chieán tranh phaûi ñem xöông maùu ñeå baûo
toaøn Soâng Nuùi. “Gaén boù, san seû, hoùa thaân” cho Ñaát Nöôùc, aáy laø nghóa vuï cao caû thieâng lieâng, aáy laø
tình yeâu Ñaát Nöôùc cuûa “anh vaø em” hoâm nay, cuûa theá heä Vieät Nam “Mai naøy con ta lôùn leân…”.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn thô sau trong chöông Ñaát Nöôùc (trích tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt
voïng) cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm: Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc nhöõng
nuùi Voïng Phu (…) Nhöõng cuoäc ñôøi ñaõ hoùa nuùi soâng ta.
BAØI LAØM

81
 Nguyeãn Khoa Ñieàm thuoäc theá heä nhöõng nhaø thô tröôûng thaønh trong khaùng chieán choáng Mó.
Tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng laø taùc phaåm saâu saéc, mang veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa oâng ñöôïc saùng taùc
vaøo naêm 1971 taïi nuùi röøng chieán khu Trò – Thieân. Baøi Ñaát Nöôùc laø chöông V cuûa tröôøng ca naøy. Taùc
giaû ñaõ söû duïng moät caùch saùng taïo caùc chaát lieäu – thi lieäu töø tuïc ngöõ, ca dao daân ca, töø truyeàn thuyeát
coå tích ñeán phong tuïc, ngoân ngöõ… cuûa neàn vaên hoùa daân ca, töø truyeàn thuyeát coå tích ñeán phong tuïc,
ngoân ngöõ.. cuûa neàn vaên hoùa daân toäc ñeå khôi nguoàn caûm höùng veà Ñaát Nöôùc, moät Ñaát Nöôùc coù nguoàn
goác laâu ñôøi, moät Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân daân vónh haèng muoân thuôû.
Ñoaïn thô 12 caâu naøy trích trong phaàn II baøi “Ñaát Nöôùc” ñaõ ca ngôïi Ñaát Nöôùc huøng vó, töï haøo
khaúng ñònh nhöõng phaåm chaát cao ñeïp cuûa nhaân daân ta, daân toäc ta. Caâu thô môû roäng ñeán 13, 14, 15
töø, nhöng vaãn thanh thoaùt, nhòp nhaøng, giaøu aâm ñieäu vaø nhaïc ñieäu gôïi caûm:
Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc nhöõng nuùi Voïng Phu
……………………………………
Nhöõng cuoäc ñôøi ñaõ hoùa nuùi soâng ta.
1.- Taùm caâu thô ñaàu noùi veà töôïng hình Ñaát Nöôùc, moät Ñaát Nöôùc huøng vó, moät giang sôn gaám voùc.
Khaép nôi treân moïi mieàn Ñaát Nöôùc ta, ôû ñaâu cuõng coù nhöõng danh lam thaéng caûnh. Nuùi Voïng Phu,
hoøn Troáng Maùi ñaõ ñi vaøo huyeàn thoaïi coå tích. Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ coù moät caùi nhìn khaùm phaù,
nhaân vaên. Nuùi aáy, hoøn aáy laø do “nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng”, hoaëc “caëp vôï choàng yeâu nhau” maø ñaõ
“goùp cho”, ñaõ “goùp neân”, laøm ñeïp theâm, toâ ñieåm theâm Ñaát Nöôùc.
Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc nhöõng nuùi Voïng Phu
Caëp vôï choàng yeâu nhau goùp theâm hoøn Troáng Maùi
Nuùi Voïng Phu ôû Laïng Sôn, Thanh Hoùa, Bình Ñònh… hoøn Troáng Maùi ôû Saàm Sôn khoâng chæ laø veû
ñeïp thieân nhieân maø coøn laø bieåu töôïng cho veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Vôï coù “nhôù
choàng”, caëp vôï choàng coù “yeâu nhau” thì môùi “goùp cho Ñaát Nöôùc”, môùi “goùp neân” nhöõng nuùi Voïng Phu,
hoøn Troáng Maùi aáy. Tình yeâu löùa ñoâi coù thaém thieát, tình nghóa vôï choàng coù thuûy chung thì Ñaát Nöôùc
môùi coù töôïng hình kì thuù aáy. Taùc giaû ñaõ vöôït leân loái lieät keâ taàm thöôøng ñeå coù moät caùch nhìn, moät
caùch dieãn ñaït môùi meû, nhaân vaên.
Hai caâu thô tieáp theo ca ngôïi veû ñeïp Ñaát Nöôùc veà maët lòch söû vaø truyeàn thoáng. Caùi “goùt ngöïa cuûa
Thaùnh Gioùng”ñaõ “ñeå laïi” cho Ñaát Nöôùc ta bao ao ñaàm ôû vuøng Haø Baéc ngaøy nay! Chín möôi chín nuùi
con Voi ôû Phong Chaâu ñaõ quaàn tuï, chung söùc chung loøng “goùp mình döïng ñaát Toå Huøng Vöông”. Caùc
töø ngöõ: “ñi qua coøn… ñeå laïi”, “goùp mình döïng” ñaõ theå hieän moät caùch bình dò maø töï haøo veà söï thieâng
lieâng cuûa Toå quoác, veà khí phaùch anh huøng, söùc maïnh ñaïi ñoaøn keát daân toäc cuûa nhaân daân ta trong
xaây döïng vaø baûo veä Ñaát Nöôùc:
Goùt ngöïa cuûa Thaùnh Gioùng ñi qua coøn traêm ao ñaàm ñeå laïi
Chín möôi chín con voi goùp mình döïng ñaát Toå Huøng Vöông.
Ñaát Nöôùc ta coù nuùi cao, bieån roäng, soâng daøi. Coù soâng Hoàng Haø “ñoû naëng phuø sa”. Coù soâng Maõ
“bôøm ngöïa phi thaùc traéng”. Vaø coøn coù Cöûu Long Giang vôùi daùng hình thô moäng, oâm aáp huyeàn thoaïi
kieâu sa:
Nhöõng con roàng naèm im goùp doøng soâng xanh thaúm.
Roài “naèm im” töø bao ñôøi nay maø Nam Boä meán yeâu coù “doøng soâng xanh thaúm” cho queâ höông
nhieàu nöôùc ngoït phuø sa, nhieàu toâm caù, meânh moâng bieån luùa boán muøa. Phaûi chaêng nhaø thô treû qua
veû ñeïp doøng soâng Chín Roàng ñeå ca ngôïi giang sôn gaám voùc, con ngöôøi Vieät Nam raát ñoãi taøi hoa?
Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi queâ höông cuûa Hoaøng Dieäu, Phan Chaâu Trinh, Huyønh Thuùc Khaùng.. coù
nuùi AÁn soâng Ñaø, coù nuùi Buùt non Nghieân. Ngaém nuùi Buùt non Nghieân, Nguyeãn Khoa Ñieàm khoâng noùi
veà “ñòa linh nhaân kieät” maø nghó veà ngöôøi hoïc troø ngheøo, veà truyeàn thoáng hieáu hoïc veà taám loøng toân
söï troïng ñaïo cuûa nhaân daân ta.
Ngöôøi hoïc troø ngheøo goùp cho Ñaát Nöôùc mình nuùi Buùt non Nghieân.
“Ngheøo” maø vaãn “goùp cho” Ñaát Nöôùc ta nuùi Buùt non Nghieân, laøm raïng rôõ neàn vaên hieán Ñaïi Vieät…
Ngheøo vaät chaát maø giaøu trí tueä taøi naêng.
Haï Long trôû thaønh kì quan, thaéng caûnh laø nhôø coù “con coùc, con gaø queâ höông cuøng goùp cho”. Vaø
nhöõng teân laøng, teân nuùi, teân soâng nhö OÂng Ñoác, OÂng Trang, Baø Ñen, Baø Ñieåm… ôû vuøng cöïc Nam
Ñaát Nöôùc xa xoâi ñaõ do “nhöõng ngöôøi daân naøo ñaõ goùp teân”, ñaõ ñem moà hoâi, xöông maùu baït röøng, laán
bieån, ñaøo keânh, baét saáu, boä hoå… laøm neân? Nhaø thô ñaõ coù moät caùch noùi bình dò maø thaám thía ca ngôïi
ñöùc tính caàn cuø, sieâng naêng, duõng caûm trong lao ñoäng saùng taïo cuûa nhaân daân ta, khaúng ñònh nhaân
daân voâ cuøng vó ñaïi, ngöôøi chuû nhaân ñaõ “laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi”.

82
 Con coùc, con gaø queâ höông cuøng goùp cho Haï Long thaønh thaéng caûnh
Nhöõng ngöôøi daân naøo ñaõ goùp teân OÂng Ñoác, OÂng Trang, Ba Ñen, Baø Ñieåm.
Taùm caâu thô vôùi bao ñòa danh vaø coå tích huyeàn thoaïi ñöôïc nhaø thô noùi ñeán theå hieän nieàm töï haøo
vaø bieát ôn Ñaát Nöôùc cuøng Nhaân Daân. Caùc thi lieäu – hình aûnh: ngöôøi vôï, caëp vôï choàng, goùt ngöïa, 99
con voi, con roàng, ngöôøi hoïc troø ngheøo, con coùc con gaø, nhöõng ngöôøi daân naøo… döôùi ngoøi buùt cuûa
Nguyeãn Khoa Ñieàm mang yù nghóa töôïng tröng cho taâm hoàn trung haäu, cho trí tueä vaø taøi naêng, ñöùc
tính caàn cuø vaø tinh thaàn duõng caûm… cuûa nhaân daân ta qua tröôøng kì lòch söû. Chính nhaân daân vó ñaïi
ñaõ “goùp cho”, “goùp neân”, “ñeå laïi”, “goùp mình”, “cuøng goùp cho”, “ñaõ goùp teân”… ñaõ laøm cho Ñaát Nöôùc
ngaøy theâm giaøu ñeïp. Nhaø thô ñaõ ñem ñeán cho nhöõng ñoäng töø – vò ngöõ aáy (goùp cho, goùp neân…) nhieàu
yù nghóa môùi meû, nhieàu saéc thaùi bieåu caûm vôùi bao lieân töôûng ñaày tính nhaân vaên. Ñuùng nhö nhaø thô
Cheá Lan Vieân ñaõ vieát:
Taâm hoàn toâi khi Toå quoác soi vaøo
Thaáy nghìn nuùi traêm soâng dieãm leä.
(Chim löôïn traêm voøng)
2.- Boán caâu thô cuoái ñoaïn, gioïng thô vang leân say ñaém, ngoït ngaøo. Töø cuï theå, thô ñöôïc naâng leân
taàm khaùi quaùt, tính chính luaän keát hôïp moät caùch haøi hoøa vôùi chaát tröõ tình ñaèm thaém:
Vaø ôû ñaâu treân khaép ruoäng ñoàng, goø baõi
Chaúng mang moät daùng hình, moät ao nöôùc, moät loái soáng oâng cha
OÂi Ñaát Nöôùc sau boán nghìn naêm ñi ñaâu ta cuõng thaáy
Nhöõng cuoäc ñôøi ñaõ hoùa nuùi soâng ta.
Ruoäng ñoàng goø baõi… laø hình aûnh cuûa queâ höông ñaát nöôùc. Nhöõng teân nuùi, teân soâng, teân laøng, teân
baûn, teân ruoäng ñoàng, teân goø baõi… baát cöù ôû ñaâu treân ñaát nöôùc Vieät Nam thaân yeâu ñeàu mang theo “moät
daùng hình, moät ao öôùc, moät loái soáng oâng cha”. Hình töôïng ñaát nöôùc cuõng laø ñieäu taâm hoàn, phong
caùch, öôùc mô, hoaøi baõo cuûa oâng cha ta, toå tieân ta boán nghìn naêm lòch söû döïng nöôùc. “Nhöõng cuoäc ñôøi
ñaõ hoùa nuùi soâng ta” laø moät caâu thô raát hay, raát ñeïp ca ngôïi taâm hoàn Vieät Nam, neàn vaên hoùa Vieät
Nam. Chöõ “moät” ñöôïc ñieäp laïi 3 laàn, chöõ “ta” ñöôïc laùy laïi 2 laàn, keát hôïp töø “oâi” caûm thaùn ñaõ taïo
neân nhöõng vaàn thô du döông veà nhaïc ñieäu, noàng naøn, say ñaém töï haøo veà caûm xuùc. Vöøa ñónh ñaïc haøo
huøng, vöøa thieát tha laéng ñoïng. Veû ñeïp nhaân vaên chan hoøa treân nhöõng doøng thô traùng leä. Taàm voùc
cuûa Ñaát Nöôùc vaø daân toäc ñöôïc hieän dieän moät caùch saâu saéc roäng lôùn khoâng chæ treân bình dieän ñòa lí
“meânh moâng” maø coøn ôû doøng chaûy cuûa thôøi gian vaø lòch söû boán nghìn naêm “ñaèng ñaüng”.
Ñoaïn thô treân ñaây tieâu bieåu cho caùi hay, caùi ñeï p cuûa hoàn thô Nguyeãn Khoa Ñieàm trong baøi Ñaát
Nöôùc. Caâu thô môû roäng ñaäm ñaëc chaát vaên xuoâi. Yeáu toá chính luaän vaø chaát tröõ tình, chaát caûm xuùc
hoøa quyeän, laøm cho chaát thô daøo daït, yù töôûng saâu saéc, môùi meû. Ñaát nöôùc huøng vó, nhaân daân anh
huøng, caàn cuø, hieáu hoïc, aân nghóa thuûy chung… ñöôïc nhaø thô caûm nhaän vôùi taát caû loøng yeâu meán töï
haøo.
Chaát lieäu vaên hoùa daân gian ñöôïc taùc giaû vaän duïng saùng taïo. Qua hình töôïng ñaát nöôùc maø nhaø
thô ca ngôïi taâm hoàn nhaân daân, khaúng ñònh baûn lónh noøi gioáng vaø daùng ñöùng Vieät Nam. Thieân nhieân
ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc nhaân daân saùng taïo neân. Nhaân daân laø chuû nhaân cuûa ñaát nöôùc.
Thô ñích thöïc khôi gôïi hoàn ngöôøi trôû neân trong saùng, phong phuù vaø cao thöôïng. Ñoaïn thô nhö
moät tieáng noùi taâm tình “dòu ngoït”, nhaø thô nhö ñang ñoái thoaïi cuøng ta veà ñaát nöôùc vaø nhaân daân.
Ñoïc laïi ñoaïn thô, loøng moãi chuùng ta baâng khuaâng, xuùc ñoäng nghó veà hai tieáng Vieät Nam thaân thöông:
OÂi! Vieät Nam! Yeâu suoát moät ñôøi…
(Toá Höõu)
Ta caûm thaáy haõnh dieän vaø lôùn leân cuøng ñaát nöôùc.

ÑEÀ: Trong ñoaïn thô Ñaát Nöôùc (trích trong Maët ñöôøng khaùt voïng), Nguyeãn Khoa Ñieàm
ñaõ duøng moät “Ñaát Nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi” ñeå theå hieän tö töôûng “Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân
daân”.
Haõy phaân tích vaø chöùng minh.
BAØI LAØM
Ñaát nöôùc – hai tieáng thieâng lieâng aáy vang leân töï saâu thaúm taâm hoàn ta vöøa cao caû, trang troïng,
vöøa xieát bao bình dò, gaàn guõi. Hình töôïng Ñaát nöôùc ñaõ khôi nguoàn cho bieát bao hoàn thô caát caùnh.
Vaên hoïc khaùng chieán 1945 – 1975 trong maïch chaûy ngaàm daït daøo, maõnh lieät cuûa cuoäc soáng khoâng
chæ baét ñöôïc nhöõng aâm vang naùo nöùc cuûa thôøi ñaïi maø coøn khaéc taïc neân töôïng ñaøi ngheä thuaät Ñaát

83
nöôùc thaät neân thô, cao ñeïp. Ñaát nöôùc thaät neân thô, cao ñeïp. Ñaát nöôùc hoùa thaân trong moät maûnh
hoàn queâ Kinh Baéc ñaäm ñaø maøu saéc vaên hoùa daân gian, tình töù, dòu daøng maø quaèn quaïi döôùi goùt giaøy
xaâm löôïc trong thô Hoaøng Caàm; Ñaát nöôùc töôi ñeïp maø ñau thöông vôùi söùc vöôn khoûe khoaén “ruõ buøn
ñöùng daäy saùng loøa” soáng ñoäng hieän hình leân trong thô Nguyeãn Ñình Thi… Töø chieán tröôøng Bình Trò
Thieân khoùi löûa, tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm laø tieáng ca soâi noåi nhieät
tình caát leân töø traùi tim tuoåi treû xuoáng ñöôøng tranh ñaáu, trong ñoù nhöõng trang thô khaéc hình Ñaát
nöôùc laø nhöõng noát nhaïc trong treûo, xanh töôi nhaát, rung ñoäng loøng ngöôøi nhaát, ñöôïc toûa saùng döôùi
moät caùi nhìn môùi meû ñaày tính phaùt hieän cuûa thi nhaân. Xuyeân suoát ñoaïn trích Ñaát nöôùc, tö töôûng
“Ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” nhuaàn nhuïy trong hình thöùc “Ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi” nhö moät sôïi
chæ ñoû taïo neân maïch chaûy ñaèm saâu, tha thieát cuûa caûm xuùc nhaø thô.
Giaûn dò nhö moät leõ töï nhieân, moät vaàng traêng coå tích huyeàn aûo gôïi leân trong theá giôùi “ngaøy xöûa
ngaøy xöa”, moät ñieäu hoàn meàm maïi trong saùng vuùt ngaân töï traùi tim noàng naøn yeâu thöông cuûa meï
trong nhöõng lôøi ru ñong ñaày vaønh noâi… taát caû thaám vaøo taâm hoàn moãi con ngöôøi töï bao giôø. Doøng
nöôùc ngoït ngaøo cuûa tình meï taém maùt hoàn ta, öôm leân maûnh ñaát taâm hoàn ta nhöõng haït gioáng toát
laønh ñaàu tieân ñeå töø ñoù naûy maàm xanh töôi vöôn leân ñoùn nhaän naéng gioù cuûa cuoäc ñôøi. Theá giôùi tuoå i
thô – theá giôùi cuûa trí töôûng töôïng bay boång aáy, thaät kì dieäu, gaén boù saâu xa töïa nhö trôû thaønh hôi
thôû, thaønh maùu thòt nuoâi döôõng taâm hoàn. Vaø cuõng chaúng bieát töï bao giôø, tình yeâu queâ höông ñaát
nöôùc ñaäm ñaø, töø vaønh noâi cuûa meï, thaønh hình trong ta töï trong tieàm thöùc… Vaên hoïc daân gian noùi
chung, ca dao thaàn thoaïi noùi rieâng chính laø linh hoàn daân toäc. Coù theå noùi ñaây laø boä phaän vaên hoïc
trong saùng, giaøu söùc soáng nhaát vaø cuõng bieåu hieän roõ neùt nhaát ñieäu hoàn daân toäc – moät ñieäu hoàn hoàn
haäu, töôi duyeân vaø ñaèm thaém. Vaø khoâng ai khaùc chính nhaân daân – taäp theå nhöõng ngöôøi lao ñoäng –
trong quaù trình lao ñoäng caûi taïo thieân nhieân, laø taùc giaû cuûa neàn vaên hoïc daân gian doài daøo saùng taïo
aáy. Vôùi nhöõng xöùc ñoäng chaân thaønh maõnh lieät cuûa moät hoàn thô naûy nôû töø nguoàn söõa daân gian daït
daøo, vôùi söï caûm hieåu saâu saéc cuûa moät thanh nieân trí tueä coù voán vaên hoùa saâu roäng, phong phuù ñang
tröïc tieáp traûi nghieäm trong cuoäc ñaáu tranh soâi noåi, quyeát lieät cuûa nhaân daân döôùi möa bom baõo ñaïn
cuûa keû thuø. Nguyeãn Khoa Ñieàm tìm veà vôùi coäi nguoàn “ca dao, thaàn thoaïi” ñeå baät leân aùnh saùng tö
töôûng “Ñaát nöôùc cuûa nhaân daân”, vöøa ñoäc ñaùo môùi meû, vöøa theå hieän caùi nhìn chính xaùc, toaøn dieän, coù
chieàu saâu cuûa nhaø thô veà ñaát nöôùc, veà nhaân daân. Tö töôûng chuû ñaïo aáy thaám nhuaàn töø caûm xuùc ñeán
vieäc söû duïng chi tieát ngheä thuaät baøi thô. Ñi suoát ñoaïn trích, ta baét gaëp moät theá giôùi vöøa gaàn guõi,
thaân quen, vöøa kì dieäu saâu xa khôi daäy hoàn ñaát nöôùc. Vaø chöông II cuûa baûn tröôøng ca “Maët ñöôøng
khaùt voïng” ñöôïc taém ñaãm, ñöôïc bao boïc bôûi baàu khoâng khí vaên hoùa daân gian gaén boù maùu thòt vôùi
moãi taâm hoàn, trong ñoù aâm höôûng “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” laø noát nhaïc chuû ñaïo ngaân vang suoát baûn
ñaøn “ñaát nöôùc”.
Khi ta lôùn leân Ñaát Nöôùc ñaõ coù roài
Ñaát nöôùc coù trong nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa”… meï thöôøng hay keå
Ñaát Nöôùc baét ñaàu vôùi mieáng traàu baây giôø baø aên
Ñaát Nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc
Nhöõng caâu thô môû ñaàu ñoaïn trích, thaät töï nhieân vaø saâu laéng, noùi vôùi ta bao ñieàu giaûn dò maø cuõng
thaät thieâng lieâng, thaät thaám thía. Moät theá giôùi coå tích, truyeàn thuyeát xöa nhö uøa veà, soáng daäy trong
taâm hoàn ngöôøi ñoïc: caâu chuyeän Traàu Cau vôùi tình ngöôøi noàng haäu, thuûy chung, bieåu töôïng ñaïo lí
saùng ñeïp yeâu thöông cuûa daân toäc; söï tích Thaùnh Gioùng nhö khuùc anh huøng ca traùng leä töï haøo, bieåu
töôïng söùc maïnh thaàn kì cuûa nhaân daân Vieät Nam töø buoåi bình minh non treû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc.
Hôi thô traûi daøi, traàm laéng ngaân nga nhö tieáng loøng ñaát nöôùc doäi veà töï thuôû naøo, gôïi daäy quaù trình
sinh thaønh vaø toàn taïi cuûa ñaát nöôùc. Neáu nhö trong coå tích, truyeàn thuyeát xöa, nhaân daân laø nhöõng
coâ Taám, nhöõng chaøng Thaïch Sanh… hay hoùa thaân trong veû ñeïp Thaùnh Gioùng, Soï Döøa… thì treân trang
thô Nguyeãn Khoa Ñieàm, nhaân daân hieän leân thaân thöông, gaàn guõi qua daùng hình cuûa baø, cuûa meï, cuûa
“daân mình”. Coøn ñaát nöôùc, khoâng phaûi laø moät hình ngöôøi khoång loà xa laï, hay laø moät khaùi nieäm tröøu
töôïng maø laø nhöõng gì giaûn dò, thaân thieát trong cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa moãi con ngöôøi. Ñaát nöôùc
hieän hình töø caâu chuyeän coå tích cuûa meï, mieáng traàu cuûa baø ñeán caùi keøo, caùi coät trong nhaø, haït gaïo
ta aên haøng ngaøy. Taát caû nhöõng vaät thaân quen, bình dò aáy trong ñôøi soáng vaät chaát, cuøng vôùi nhöõng
phong tuïc taäp quaùn trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân daân: aên traàu, troàng tre, buùi toùc sau ñaàu, caùch
ñaët teân ngöôøi…, caû ñeán tình yeâu cuûa con ngöôøi (“cha meï thöông nhau baèng göøng cay muoái maën”) ñeàu
laøm neân khuoân maët daân toäc – moät daân toäc nghóa tình, ñaèm thaém nhö trong caâu ca dao gôïi leân trong
ta:

84
 Tay naâng cheùn muoái, ñóa göøng
Göøng cay, muoái maën xin ñöøng queân nhau
Chaát daân gian, hoàn daân toäc nhö thaám vaøo töøng caâu töøng chöõ. Ñaát nöôùc baét nguoàn töø nhöõng caùi
haøng ngaøy gaàn guõi, laïi laø nhöõng caùi beàn vöõng saâu xa, ñaõ hình thaønh vaø toàn taïi töø ngaøn xöa trong
ñôøi soáng daân toäc; töø nhöõng phong tuïc taäp quaùn xa xöa nhö khoâng coù tuoåi, laïi laø söï tieáp noái thieâng
lieâng, aám ñöôïm qua nhieàu theá heä. Ñoù chính laø chieàu saâu vaên hoùa – lòch söû cuûa ñaát nöôùc theå hieän
ngay trong cuoäc soáng gaàn guõi haøng ngaøy cuûa nhaân daân. Coù theå noùi, baèng nhöõng hình töôïng cuï theå,
sinh ñoäng giaøu söùc khôi gôïi. Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ döa ra ñònh nghóa môùi meõ, ñoäc ñaùo veà ñaát nöôùc.
Nhöõng caâu thô môû ñaàu nhö khuùc daïo thieát tha ñöa ngöôøi ñoïc vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa ñoaïn thô,
vöøa gaàn guõi, thaân quen, vöøa huyeàn aûo dieäu kì töï xa xöa.
Khoâng nhöõng theá, ñaát nöôùc trong thô Nguyeãn Khoa Ñieàm coøn gaén vôùi kæ nieäm rieâng tö cuûa moãi
con ngöôøi, bieán thaønh maùu thòt cuûa moãi ngöôøi. Taùch Ñaát vaø Nöôùc thaønh hai yeáu toá, nhaø thô soi chieáu
moái quan heä Ñaát Nöôùc vôùi khoâng gian vaø thôøi gian, vôùi lòch söû vaø hieän taïi. Ñaát Nöôùc laø maûnh ñaát
quen thuoäc, gaén boù vôùi moãi con ngöôøi:
Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng
Nöôùc laø nôi em taém.
Ñaát Nöôùc coøn laø nuùi soâng röøng beå bao la, laø khoâng gian sinh toàn vaø phaùt trieån cuûa bao theá heä
ngöôøi Vieät. Vaø thaät thieâng lieâng, Ñaát Nöôùc laø chöùng nhaân ghi daáu kæ nieäm tình yeâu:
Ñaát Nöôùc laø nôi ta hoø heïn
Ñaát Nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaàm.
Caâu thô theå hieän ngoøi buùt taøi hoa, tinh teá cuûa thi nhaân. Ta nhö laéng nghe aâm ñieäu baøi ca dao
“khaên thöông nhôù ai” dìu daët trong baøi thô. Kæ nieäm ñeïp ñeõ, xuùc ñoäng cuûa tình yeâu nhö khôi daäy
xoân xao, laáp laùnh moãi doøng thô, aån ñaèng sau ñoù laø bieát bao xao xuyeán, baâng khuaâng cuûa “caùi thuôû
ban ñaàu löu luyeán aáy”. Vì theá, aán töôïng veà söï gaén boù thaân thieát vôùi moãi caù nhaân cuûa ñaát nöôùc caøng
khaéc ghi saâu ñaäm.
Nhöõng caâu thô sau laïi thaám nhuaàn chaát daân gian nhôø caùch söû duïng linh hoaït, choïn loïc chaát lieäu
vaên hoùa daân gian:
Ñaát laø nôi “con chim phöôïng hoaøng bay veà hoøn nuùi baïc”
Nöôùc laø nôi “con caù ngö oâng mong nöôùc bieån khôi”
Theo maïch suy töôûng, taùc giaû tieáp tuïc caûm nhaän ñaát nöôùc ôû bình dieän lòch söû vôùi huyeàn thoaïi
Laïc Long Quaân vaø AÂu Cô “ñeû ra ñoàng baøo ta trong boïc tröùng”, truyeàn thuyeát Huøng Vöông vôùi ngaøy
gioã toå. Nhöõng caâu thô gôïi caûm xuùc trang troïng, thieâng lieâng khi höôùng veà nguoàn coäi cha oâng. Nhöõng
giaù trò truyeàn thoáng, phong tuïc, vaên hoùa beàn vöõng aáy taïo neân maïch ngaàm chaûy töø quaù khöù, noái lieàn
hieän taïi vaø töông lai:
Nhöõng ai ñaõ khuaát
Nhöõng ai baây giôø
Yeâu nhau vaø sinh con ñeû caùi
Daën doø con chaùu chuyeän mai sau
Haøng naêm aên ñaâu laøm ñaâu
Cuõng bieát cuùi ñaàu nhôù ngaøy gioã toå.
Caûm nhaän ñaát nöôùc, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ phaùt hieän moái quan heä bieän chöùng giöõa con ngöôøi
vaø ñaát nöôùc, taïo neân söï “haøi hoøa, noàng thaém”:
Trong anh vaø em hoâm nay
Ñeàu coù moät phaàn ñaát nöôùc
Moät “ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi” ñi vaøo taâm hoàn con ngöôøi töø thuôû trong noâi, moät “ñaát nöôùc
cuûa nhaân daân” gaén boù gaàn guõi, thieâng lieâng trong cuoäc soáng haøng ngaøy, ñaát nöôùc ñaõ quaán quyeän
trong hôi thôû, maùu thòt moãi ngöôøi. Nhöõng caâu thô ñang töø tính chaát ñoäc thoaïi, höôùng noäi chuyeån
sang ñoái thoaïi, ñaët ra traùch nhieäm cuûa moãi caù nhaân ñoái vôùi ñaát nöôùc.
Em ôi em Ñaát Nöôùc laø maùu xöông cuûa mình
Phaûi bieát gaén boù vaø san seû
Phaûi bieát hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû
Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi…
Caâu thô duø laø hình thöùc meänh leänh, nhöng vôùi gioïng ñieäu thieát tha, vôùi caûm xuùc maõnh lieät baät
leân töï traùi tim, töø söï caûm hieåu saâu saéc veà ñaát nöôùc, ñieäu thô coù söùc cuoán huùt, thoâi thuùc maïnh meõ,
taùc ñoäng ñeán taâm hoàn vaø trí tueä ngöôøi ñoïc. Moãi con ngöôøi gaén boù maùu thòt vôùi ñaát nöôùc neân phaûi
85
bieát baûo veä, giöõ gìn ñaát nöôùc, hôn nöõa phaûi hi sinh vì ñaát nöôùc khi vaän meänh daân toäc laâm nguy ñeå
maûnh ñaát maõi maûi maøu môõ, xanh töôi nhöõng khuùc haù t töï do nhö ngöôøi con gaùi trong baøi thô Queâ
Höông cuûa Giang Nam: “Nay yeâu queâ höông vì trong töøng naém ñaát/ coù moät phaàn xöông thòt cuûa em
toâi”. Trong hoaøn caûnh ñaát nöôùc ñang goàng mình döôùi möa bom baõo ñaïn cuûa keû thuø, nhöõng vaàn thô
cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm caøng coù söùc lay ñoïng saâu xa loøng ngöôøi, khôi daäy trong moãi ngöôøi ngoïn löûa
yeâu thöông, chieán ñaáu, hy sinh bôûi traùch nhieäm vôùi ñaát nöôùc chính laø traùch nhieäm vôùi chính baûn
thaân mình, vôùi truyeàn thoáng vaên hoùa ngaøy xöa cuûa nhaân daân. Nhöõng caâu thô vieát veà chính trò maø
khoâng khoâ khan chính vì “phaùt khôûi töï trong loøng” thi nhaân, thaám nhuaàn caûm xuùc daït daøo höùng
khôûi vaø noùi vôùi ta bieát bao ñieàu thieâng lieâng veà ñaát nöôùc, veà traùch nhieäm baûn thaân ñoái vôùi ñaát nöôùc.
Ñi suoát ñoaïn thô vaø nhaäp saâu vaøo caûm xuùc nhaø thô, tö töôûng “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” caøng saùng
leân raïng rôõ. Ñaát nöôùc ñöôïc nhìn töø phöông dieän ñòa lí, lòch söû vaên hoùa trôû neân trang troïng, ñeïp ñeõ
laï thöôøng.
Nhöõng caâu thô nhö traûi roäng maõi cuøng caùi nhìn, toaøn caûnh thieân nhieân ñaát nöôc töø Baéc xuoáng
Nam, töø bieån leân röøng. Ñoâi maét thi nhaân töôûng nhö muoán oâm troïn nhöõng caûnh quan mó leä, kì thuù
cuûa non soâng:
Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng coøn goùp cho Ñaát Nöôùc nhöõng nuùi Voïng Phu
Caëp vôï choàng yeâu nhau goùp neân hoøn Troáng Maùi
Goùt ngöïa cuûa Thaùnh Gioùng ñi qua coøn traêm ao ñaàm ñeå laïi
Chín möôi chín con voi goùp mình döïng ñaát toå Huøng Vöông
Nhöõng con roàng naèm im goùp doøng soâng xanh thaúm
Ngöôøi hoïc troø ngheøo goùp cho Ñaát Nöôùc mình nuùi Buùt, non Nghieân
Con coùc, con gaø queâ höông cuøng goùp cho Haï Long thaønh thaéng caûnh
Nhöõng ngöôøi daân naøo ñaõ goùp teân OÂng Ñoác, OÂng Trang, Baø Ñen, Baø Ñieåm.
Voán vaên hoùa daân gian saâu roäng traûi ra treân moãi trang thô vôùi nhöõng phaùt hieän môùi meû, saâu saéc
vaø tinh teá cuûa nhaø thô. Nhöõng chaát lieäu daân gian nhö coå tích, truyeàn thuyeát… töø söï tích nuùi Voïng
Phu ñeán hoøn Troáng Maùi, töø chuyeän Thaùnh Gioùng ñeán söï tích chín möôi chín con voi quaây quaàn
thuaàn phuïc nôi ñaát Toå Huøng Vöông, töø nhöõng söï tích veà nuùi Buùt, non Nghieân, thaéng caûnh Haï Long
hay nhöõng ñòa danh Nam Boä… moãi danh lam thaéng caûnh töôi ñeïp cuûa ñaát nöôùc gaén vôùi truyeàn thuyeát
rieâng, taïo neân moät theá giôùi coå tích huyeàn dieäu. Nhöng coù leõ neùt saâu saéc hôn, taøi hoa hôn caû chính ôû
caùi nhìn “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” neân moãi caûnh quan ñeát nöôùc ñeàu in daáu hình daùng con ngöôøi:
nhöng ngöôøi vôï nhôù choàng, caëp vôï choàng yeâu nhau, ngöôøi hoïc troø ngheøo, nhöõng ngöôøi daân naøo …, caû
ñeán nhöõng con vaät gaàn guõi thaân quen cuûa cuoäc soáng con ngöôøi (con coùc, con gaø queâ höông) cuõng goùp
phaàn toâ ñieåm veû ñeïp daùng hình ñaát nöôùc, nhaân daân khoâng chæ baèng nhöõng sinh hoaït cuûa mình, caét
nghóa caùc truyeàn thuyeát maø coøn saùng taïo ra danh lam thaéng caûnh ñeïp ñeõ, mang hoàn thieâng nuùi
soâng, daân toäc. Thieân nhieân ñaát nöôùc hieän leân chính laø moät phaàn maùu thòt, taâm hoàn cuûa nhaân daân.
Töø ñoù, taùc giaû khaùi quaùt, naâng leân nhö moät suy tö giaøu chaát trieát luaän:
Vaø ôû ñaâu treân khaép ruoäng ñoàng goø baõi
Chaúng may moät daùng hình, moät ao öôùc, moät loái soáng oâng cha
OÂi Ñaát Nöôùc sau boán nghìn naêm ñi ñaâu ta cuõng thaáy
Nhöõng cuoäc ñôøi ñaõ hoùa nuùi soâng ta.
Vöôït qua thôøi gian ñaèng ñaüng, nhìn xa vaøo boán ngaøn naêm ñaát nöôùc, coù beà daày lòch söû haøo huøng
cuûa ñaát nöôùc nhö soáng daäy. Ca dao xöa noùi veà noãi nhôù queâ höông qua nhöõng chi tieát thaät bình dò
cuûa böõa côm ñaïm baïc vaø boùng daùng ngöôøi thöông daàm söông daõi naéng.
Anh ñi anh nhôù queâ nhaø
Nhôù canh rau muoáng, nhôù caø daàm töông
Nhôù ai daõi naéng daàm söông
Nhôù ai taùt nöôùc beân ñöôøng hoâm nao
Nhìn laïi lòch söû daøi laâu cuûa ñaát nöôùc, ta thöôøng khaéc ghi caùc trieàu ñaïi, ngôïi ca nhöõng anh huøng
ghi danh trong trang söû vaøng cuûa daân toäc.
Nhöng caûm quan “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” nhö sôïi chæ ñoû xuyeân suoát, chi phoái caùi nhìn lòch söû
cuûa nhaø thô. Nhaân daân laø ngöôøi saùng taïo ra ñaát nöôùc, chieán ñaáu baûo veä ñaát nöôùc. Nhöõng cuïm töø laáy
ra trong ca dao, tuïc ngöõ: “nuoâi caùi cuøng con”, “giaëc ñeán nhaø ñaøn baø cuõng ñaùnh” taïo cho lôøi thô söï
nhuaàn nhuïy hoøa quyeän raát gôïi caûm. Noát nhaán cuûa khuùc ca ca ngôïi nhaân daân chính laø baät leân ñieåm
saùng ngôøi trong phaåm chaát nhaân daân:

86
 Hoï ñaõ soáng vaø cheát
Giaûn dò vaø bình taâm
Khoâng ai nhôù maët ñaët teân
Nhöng hoï ñaõ laøm ra Ñaát Nöôùc.
Nhaân daân, trong quan nieäm Nguyeãn Khoa Ñieàm, laø taäp theå nhöõng ngöôøi anh huøng voâ danh. Hoï
soáng giaûn dò, cheát bình taâm, chieán ñaáu khoâng phaûi ñeå laïi doøng teân cho lòch söû maø vì moät leõ thieâng
lieâng, bình dò vaø cao caû: baûo veä ñaát nöôùc. Caâu thô ngaén, coâ ñuùc nhöng laïi chính laø söï doàn neùn cuûa
caûm xuùc taùc giaû, aån chöùa bieát bao xuùc ñoäng chaân thaønh tröôùc nhöõng hi sinh thaàm laëng, nhöõng ñoùng
goùp lôùn lao cuûa nhöõng ngöôøi voâ danh, hieàn laønh vaø giaûn dò.
Vôùi caùi nhìn ñaày tính phaùt hieän, taùc giaû nhaán maïnh vai troø cuûa nhaân daân. Nhaân daân, baèng maùu
xöông cuûa mình ñaõ chieán ñaáu baûo veä gìn giöõ ñaát nöôùc, hoï laø nhöõng anh huøng chieán traän. Nhaân daân,
baèng lao ñoäng saùng taïo ñaõ döïng xaây ñaát nöôùc, giöõ gìn vaø truyeàn laïi cho caùc theá heä Vieät Nam moïi
giaù trò vaên hoùa, vaät chaát tinh thaàn: töø haït luùa vôùi neàn vaên minh luùa nöôùc, ngoïn löûa taïo neân böôùc
tieán cuûa loaøi ngöôøi ñeán nhöõng cuûa caûi tinh thaàn quyù baùu nhö phong tuïc taäp quaùn, gioïng noùi cha oâng,
teân xaõ, teân laøng… hoï laø nhöõng anh huøng vaên hoùa. Nhaân daân ñaõ aáp iu qua nhieàu theá heä nhöng phaåm
chaát cao ñeïp ñuùc keát trong nhöõng caâu ca dao, tuïc ngöõ ñi vaøo loøng ngöôøi, deã thuoäc deã nhôù. Ñoù laø caùi
goác cuûa moïi tình caûm ñeïp, tình yeâu thöông, theå hieän trong caâu ca dao hoùm hænh:
Yeâu em töø thuôû trong noâi
Em naèm em khoùc, anh ngoài anh ru
Ñoù laø söï quyù troïng coâng söùc lao ñoäng:
Caàm vaøng maø loäi qua soâng
Vaøng rôi khoâng tieác, tieác coâng caàm vaøng
Ñoù coøn laø tinh thaàn baát khuaát quaät cöôøng vaø loøng caêm thuø giaëc saâu saéc:
Thuø naøy aét haún coøn laâu
Troàng tre neân gaäy, gaëp ñaâu ñaùnh queø
Söû duïng linh hoaït saùng taïo chaát lieäu ca dao cuûa vaên hoïc daân gian, döôøng nhö coù moät söï ñoàng
ñieäu vaø gaëp nhau trong taâm hoàn cha oâng ngaøn xöa vaø theá heä hieän taïi. Phaûi thaáu hieåu, traân troïng
giaù trò vaên hoùa daân toäc thì taùc giaû môùi coù caùi nhìn saâu saéc, môùi meû aáy trong quan nieäm “ñaát nöôùc
cuûa nhaân daân”.
Caûm höùng thô doàn daäp daâng traøo ñeán ñænh ñieåm töø ñoù baät leân ñieåm saùng coát loõi trong quan nieäm
ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm.
Ñeå Ñaát Nöôùc naøy laø Ñaát Nöôùc Nhaân daân
Ñaát Nöôùc cuûa Nhaân daân, Ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi.
Ñoaïn trích kheùp laïi baèng hình aûnh doøng soâng ñöa nöôùc töø nhöõng phöông trôøi xa taém maùt taâm
hoàn ta vaø veû ñeïp cuûa thieân nhieân, con ngöôøi ñaát Vieät “gôïi traêm maøu treân traêm daùng soâng xuoâi”.
Phaûi chaêng ñoù cuõng chính laø doøng soâng cuûa truyeàn thoáng lòch söû chaûy veà töï ngaøn xöa, töø ñoù boài ñaép
phuø sa cho taâm hoàn muoân theá heä? Vaø lôøi thô keát rung ñoäng loøng ngöôøi bôûi noù baät leân töø söï xuùc ñoäng
chaân thaønh cuûa traùi tim thi só: “Ta ngheïn ngaøo ñaát nöôùc Vieät Nam ôi!”. Caùi “ngheïn ngaøo” cuûa nhaø
thô thaät ñaùng quyù, ñaùng traân troïng, ñoù laø keát tinh cuûa nhöõng caûm xuùc maõnh lieät vaø suy tö, chieâm
nghieäm saâu saéc veà ñaát nöôùc, veà vai troø to lôùn vaø veû ñeïp cao caû cuûa nhaân daân, laø tieáng loøng chaân
thaønh cuûa caû theá heä höôùng tôùi nguoàn coäi daân toäc, tôùi truyeàn thoáng vaên hoùa, lòch söû vöõng beàn maø
nhaân daân laø ngöôøi saùng taïo, baûo toàn vaø truyeàn laïi cho con chaùu mai sau.
Coù theå goïi Ñaát Nöôùc laø moät tuøy buùt thô cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm, trong ñoù taùc giaû khoâng ñôn
thuaàn vieát theo doøng chaûy caûm xuùc maø coøn huy ñoäng vaøo thô kho hieåu bieát doài daøo trong tính toång
hôïp veà ñòa lí, lòch söû, vaên hoùa daân gian maø taâm ñieåm laø vaên hoïc daân gian. Ñoaïn trích ñöôïc xaây döïng
theo phöông thöùc luaän ñeà, chaát “tö duy loâ-gích” deã laøm thô maát ñi chaát “töôi xanh nhöïa soáng”, khoâ
khan, chæ taùc ñoäng vaøo lí trí. Hôn nöõa vôùi voán kieán thöùc phong phuù toång hôïp khieán thô deã sa vaøo
öôùc leä, khoâ cöùng nhö moät baøi dieãn ca xaõ hoäi hoïc. Nhöng khoâng! Vieát veà ñaát nöôùc, veà moät nguoàn
maïch caûm höùng lôùn cuûa thi ca noùi chung vaø thô caùch maïng noùi rieâng, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ chieát
xuaát chaát lieäu vaên hoùa daân gian, ñöa vaøo ngoân ngöõ thô nhöõng chi tieát hieän thöïc gaàn guõi, phoå bieán,
khoâng chæ quen thuoäc trong nhaän thöùc maø coøn coù söùc lay ñoäng tình caûm saâu xa ñoái vôùi moïi taâm hoàn
Vieät Nam. Vieäc söû duïng khaù daøy, ñaäm nhöng cuõng raát linh hoaït saùng taïo nguoàn vaên hoïc daân gian
taïo neân theá giôùi thô bình dò, gaén boù maùu thòt vôùi taâm hoàn ngöôøi ñoïc vaø deã ñi vaøo loøng ngöôøi bôûi
ngoân ngöõ daân gian hoàn haäu, trong saùng. Chính saùch söû duïng ngoân ngöõ naøy taïo saéc ñieäu thaåm mó vaø

87
khoâng khí rieâng cho ñoaïn thô, ñoàng thôøi theå hieän roõ neùt tö töôûng “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” bôûi nhaân
daân ñaõ saùng taïo ra neàn vaên hoïc daân gian giaøu söùc soáng, thaân quen gaàn guõi vôùi moãi ngöôøi daân ñaát
Vieät.
Maët khaùc, chính caûm xuùc chaân thaønh maõnh lieät cuûa thi nhaân mang laïi cho ñoaïn thô aâm höôûng
tha thieát, ngaân vang, vôùi nhieàu gioïng ñieäu: luùc thì noàng nhieät say meâ, khi laïi traàm laéng nhö troø
chuyeän, taâm tình veà nhöõng nhaän thöùc, caûm xuùc veà ñaát nöôùc, nhaân daân. Moãi chi tieát, hình aûnh ñöa
ra ñeàu thaám nhuaàn taâm hoàn nhaø thô, khi thì laø caûm nhaän rieâng tö, luùc laïi chöùa chan caûm xuùc nhö
moät hoài öùc, moät kæ nieäm. Söï keát hôïp haøi hoøa chaát tröõ tình vaø gioïng chính luaän taïo cho ñoaïn thô veû
ñeïp rieâng ñoäc ñaùo, thô khoâng xa laï maø ñi vaøo loøng ngöôøi baèng tieáng noùi tình caûm xuùc ñoäng chaân
thaønh maø vaãn theå hieän chaát trí tueä. Nhöõng traûi nghieäm baûn thaân cuûa moät nhaø thô – chieán só laên
mình trong khoùi löûa chieán tranh cuøng vôùi voán vaên hoùa saâu roäng vaø tình caûm yeâu thöông ñaát nöôùc,
traân troïng ca ngôïi nhaân daân ñaõ toûa saùng tö töôûng, taâm hoàn thi nhaân.
Cuøng vieát veà ñeà taøi ñaát nöôùc, thô ta choáng Mó khoâng chæ keá tuïc truyeàn thoáng yeâu nöôùc töø vaên hoïc
giai ñoaïn tröôùc vaø tröïc tieáp nhaát laø thô ca choáng Phaùp maø coøn coù ñoùng goùp laøm phong phuù, saâu saéc
theâm nguoàn caûm höùng daït daøo naøy. Nguyeãn Traõi tröôùc kia töøng thaáy ñöôïc vai troø “laät thuyeàn môùi
bieát daân nhö nöôùc”, Phan Boäi Chaâu töøng vieát “daân laø daân nöôùc, nöôùc laø nöôùc daân”, nhöng phaûi ñeán
Nguyeãn Khoa Ñieàm, tö töôûng “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” môùi theå hieän roõ neùt vaø ñöôïc naâng leân thaønh
caûm höùng ngheä thuaät cuûa thô ca choáng Mó. Baèng nhöõng khaùm phaù, phaùt hieän veà chieàu saâu vaên hoùa
– lòch söû ñaát nöôùc, veà söï gaén goù giöõa truyeàn thoáng qua khöù vaø hieän taïi, vôùi con ñöôøng ñi rieâng: con
ñöôøng cuûa vaên hoïc daân gian gaàn guõi, kì dieäu, tö töôûng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm thaám vaøo töøng hình
töôïng, ngoân ngöõ vôùi moái lieân töôûng, töôûng töôïng phong phuù, ñoäc ñaùo vaø thoâng minh. Coù theå noùi ñaày
laø phaàn tinh tuùy nhaát, saâu saéc nhaát trong tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm.
Vaên hoïc choáng Mó cuõng coù nhöõng caûm nhaän saâu saéc veà nhaân daân, ñaët neàn taûng cho loøng yeâu
nöôùc: Nguyeãn Duy suy nghó veà nhaân daân qua moät Hôi aám oå rôm hay hình töôïng Tre Vieät Nam, coøn
Thanh Thaûo trong tröôøng ca Nhöõng ngöôøi ñi tôùi bieån ñaõ vieát leân nhöõng lôøi ca xuùc ñoäng nhaát veà
nhaân daân:
Vaø cöù theá nhaân daân thöôøng ít noùi
Nhö meï toâi laëng leõ suoát ñôøi
Vaø cöù theá nhaân daân cao voøi voïi
Hôn caû nhöõng ngoâi sao coâ ñoäc giöõa trôøi
Nhöng coù leõ Ñaát Nöôùc cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm vôùi nhaïc ñieäu “Ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi” ñeå
saùng leân tö töôûng “ñaát nöôùc cuûa nhaân daân” raát ñoäc ñaùo laø noát nhaïc ngaân vang trong baûn hoøa ñieäu
cuûa thô ca khaùng chieán, theå hieän taâm hoàn caûm xuùc thi nhaân tröôùc veû ñeïp vaên hoùa daân toäc, tö töôûng
aáy ñeán nay coøn töôi nguyeân giaù trò cuûa noù bôûi traùnh nhieäm “hoùa thaân cho daùng hình xöù sôû” laø vaán
ñeà muoân ñôøi cuûa thô ca vaø cuoäc soáng.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn ñaàu cuûa baøi thô Ñaát Nöôùc – trích tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng
cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm.
Khi ta lôùn leân Ñaát Nöôùc ñaõ coù roài
……………………………………
Laøm neân ñaát nöôùc muoân ñôøi.
BAØI LAØM
Caûm höùng veà ñaát nöôùc, veà taàm voùc daùng töï haøo cuûa noù laø moät caûm höùng voán quen thuoäc cuûa thô
ca hieän ñaïi giai ñoaïn töø 1945 ñeán 1975. Baát cöù ai cuõng nhaän ra raèng töø sau Caùch maïng thaùng Taùm,
daân toäc, toå quoác ñaõ thöïc söï lôùn maïnh cuûa Thaùnh Gioùng. Ñoù chính laø hieän thöïc, laø tieàn ñeà thaåm myõ
caát caùnh cho nhöõng doøng caûm xuùc ñaùng traân troïng veà voùc daùng cuûa con ngöôøi Vieät Nam, ñaát nöôùc
Vieät Nam. Laø moät nhaø thô treû, tröôûng thaønh trong thôøi kì choáng Mó cöùu nöôùc, naëng tình vôùi non
soâng, ngöôøi trí thöùc Nguyeãn Khoa Ñieàm cuõng goùp rieâng moät tieáng noùi cuûa mình ñeå khaúng ñònh söï
lôùn daäy aáy.
OÂng vieát tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng maø aâm ñieäu chính laø nhöõng lôøi ngôïi ca, nhöõng suy
nghieäm saâu laéng veà ñaát nöôùc, veà thôøi ñaïi. Duø môùi meû, tieáng thô cuûa oâng veà chuû ñeà quen thuoäc naøy
cuõng ñaõ khaúng ñònh moät nhaân daùng, moät caùch nghó, caùch nhìn môùi. Ñoïc ñoaïn trích töø caâu ñaàu ñeán
caâu Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi… ta deã daøng hình dung ñieàu aáy.

88
 Ñieåm raát môùi cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm laø ñeà caäp ñeán moät ñeà taøi raát khaùi quaùt, neáu khoâng muoán
noùi laø tröøu töôïng, ñeà taøi ñaát nöôùc, nhöng nhöõng hình aûnh thô, chaát lieäu cuï ñeå döïng neân taàm voùc ñoù
laïi raát cuï theå, gaàn guõi. Ñeå noùi leân söï hieän höõu cuûa ñaát nöôùc naøy ôû chieàu saâu cuûa thôøi gian, chieàu
roäng cuûa khoâng gian, trong ñoaïn môû ñaàu, oâng ñaõ taäp trung söû duïng raát nhieàu hình aûnh heát söùc cuï
theå, gaàn guõi ñaày thaân thöông nhöng laïi coù söùc lieân töôûng maõnh lieät vaø tính khaùi quaùt cao. Ñoù laø
ñoaïn töø caâu thô thöù nhaát ñeán caâu Ñaát Nöôùc coù töø ngaøy ñoù. Ñaëc bieät, oâng noái keát ñeå taïo neân maïch
thô noùi veà söï hieän höõu cuûa ñaát nöôùc baèng ñieäp töø Coù. Ñieäp töø naøy ñaõ noái keát nhöõng hình aûnh töôûng
chaúng lieân quan gì vôùi nhau thaønh moät khoái khoâng theå taùch rôøi, khaúng ñònh söï hieän höõu vöøa coù
tính truyeàn thoáng vöøa ñaày aân tình saâu naëng cuûa ñaát nöôùc nhö moät neùt rieâng khoâng theå hoøa laãn. Ta
haõy nghe nhaø thô boäc loä suy nghó cuûa mình.
Khi ta lôùn leân Ñaát Nöôùc ñaõ coù roài
Ñaát Nöôùc coù trong nhöõng caùi “ngaøy xöûa ngaøy xöa…” meï thöôøng hay keå.
Ñaát Nöôùc baét ñaàu vôùi mieáng traàu baây giôø baø aên
Ñaát Nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre maø ñaùnh giaëc
Toùc meï thì bôùi sau ñaàu
Cha meï thöông nhau baèng göøng cay muoái maën
Caùi keøo, caùi coät thaønh teân
Haït gaïo phaûi moät naéng hai söông xay, giaõ, daàn, saøng
Ñaát Nöôùc coù töø ngaøy ñoù…
Ñoïc ñoaïn thô, ta khoâng theå khoâng chuù yù ñeán nhöõng hình aûnh thô ñaày söùc lieân töôûng cuûa taùc giaû
veà söï hieän höõu cuûa ñaát nöôùc. Moãi hình aûnh laïi gôïi moät goùc ñoä hieän höõu nhaèm khaúng ñònh neùt rieâng
khoâng troän laãn cuûa ñaát nöôùc naøy. Vôùi hình aûnh, vôùi ngoân ngöõ Ngaøy xöûa ngaøy xöa moät ngoân ngöõ môû
ñaàu cho nhöõng caâu chuyeän coå tích, hình aûnh ngöôøi baø – nhaø thô muoán noùi raèng ñaát nöôùc naøy ñaõ toàn
taïi töø laâu ñôøi, toàn taïi töø thuôû Mang göôm ñi giöõ nöôùc – Nghìn naêm thöông nhôù ñaát Thaêng Long,
caùi thuôû Nam quoác sôn haø. Töø ñoù, ñaát nöôùc lôùn leân vôùi nhöõng phong tuïc, coát caùch cuûa moät daân toäc
ñaäm tình, ñaäm nghóa nhöng cuõng saün saøng xaû thaân khi toå quoác laâm nguy. Thaân thöông gaàn guõi bieát
bao khi ñaát nöôùc hieän höõu vöøa thaät nhoû nhoi, laïi vöøa thaät tình caûm nôi mieáng traàu baây giôø baø aên.
ÔÛ ñaây, söùc lieân töôûng thaät saùng taïo, ñaày aép nhöõng neùt ñeïp veà phong tuïc, taäp quaùn, baûn saéc queâ
höông:
Toùc meï thì bôùi sau ñaàu
Cha meï thöông nhau baèng göøng cay muoái maën
ÔÛ ñoù, coù nhöõng baøn tay, nhöõng traùi tim, nhöõng con ngöôøi caàn cuø chòu thöông, chòu khoù, lam luõ
caàn cuø, moät naéng hai söông. Ñaëc bieät ôû ñoù, coù söï toàn taïi, hieän höõu coù khi phaûi ñöôïc ñaùnh ñoåi baèng
maùu xöông, moà hoâi, nöôùc maét cuûa caû moät daân toäc luoân caàn phaûi Ruõ buøn ñöùng daäy töï khaúng ñònh
mình.
Haït gaïo phaûi moät naéng hai söông xay, giaõ, daàn, saøng
Ñaát Nöôùc coù töø ngaøy ñoù…
Cuõng trong ñoaïn thô naøy, ngoaøi hình aûnh laø vieäc söû duïng nhöõng töø xöng hoâ taïo neân moät quan
heä tình caûm ñaày maùu thòt cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Döôøng nhö vôùi caùch goïi naøy, taát caû nhö quaây
quaàn, hoäi tuï, ñoaøn keát, chaâu tuaàn chung moät doøng maùu, moät huyeát thoáng Roàng – Tieân. Ñoù laø töø meï,
töø cha, töø baø, daân mình… quaù ñoãi ngoït ngaøo trong nhöõng caùch xöng hoâ ñaèm thaém, mang ñaày baûn
saéc Vieät Nam aáy. Chuùng taïo neân moät phong vò, moät söùc gôïi ñaày thaåm myõ veà ñaát nöôùc, con ngöôøi
Vieät Nam, thaân aùi, thuûy chung, giaøu truyeàn thoáng, giaøu tình nghóa, ñaïo lí laøm ngöôøi. ÔÛ ñoaïn hai,
taùc giaû laïi ngaãm nghó, chieâm nghieäm veà nhöõng ñieàu ñaõ taïo neân ñaát nöôùc, höôùng ngöôøi ñoïc ñeán nhöõng
ñònh nghóa raát rieâng, raát chung veà ñaát nöôùc.
Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng
Nöôùc laø nôi em taém
Ñaát nöôùc laø nôi ta hoø heïn
Ñaát nöôùc laø nôi em ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaèm
Ñònh nghóa aáy vöøa thaät ñoäc ñaùo laïi vöøa giaøu chaát suy töôûng. Hoùa ra ñaát nöôùc khoâng phaûi laø moät
caùi gì cao xa, tröøu töôïng. Noù toàn taïi nôi moïi ngöôøi, nôi anh, nôi em, nôi tình yeâu, nôi em ñaõ troùt
ñaùnh rôi chieác khaên trong noãi nhôù thaàm. Ñaát nöôùc nhö vaäy leõ naøo khoâng laø hình aûnh thieâng lieâng,
ñaày traân troïng vaø khaêng khít vôùi moãi chuùng ta?

89
 ÔÛ ñaây, söï khaêng khít laïi caøng khaêng khít hôn khi hình aûnh ñaát nöôùc aáy hieän leân qua nhöõng
truyeàn thuyeát loäng laãy maø saâu laéng. Ñoù laø nôi coù Con chim phöôïng hoaøng bay veà hoøn nuùi baïc – con
caù ngö oâng ngoùng nöôùc bieån khôi, laø nôi Laïc Long Quaân vaø Aâu Cô sinh ra traêm tröùng, môû mang bôø
coõi veà bieån, veà röøng.
Ñaát laø nôi chim veà
Nöôùc laø nôi roàng ôû
Laïc Long Quaân vaø Aâu Cô
Ñeû ra ñoàng baøo ta trong boïc tröùng
Ñoù laø nôi bieát giöõ gìn ñaïo nghóa Uoáng nöôùc nhôù nguoàn nhö giöõ gìn con ngöôi cuûa maét mình.
Daën doø con chaùu chuyeän mai sau
Haèng naêm aên ñaâu, laøm ñaâu
Cuõng bieát cuùi ñaàu nhôù ngaøy gioã Toå
Ñoù laø nôi moïi ngöôøi khoâng tieác maùu xöông cuøng ñoaøn keát nhaát trí ñeå hoùa thaân cho daùng hình xöù
sôû, ñeå Laøm neân Ñaát Nöôùc muoân ñôøi. Ñaát nöôùc aáy coøn bieát öôùc mô, coøn bieát khao khaùt, coøn bieát soáng
vaø aáp uû baèng hôi thôû bình yeân, loøng nhaân aùi:
Khi hai ñöùa caàm tay
Ñaát Nöôùc trong chuùng ta haøi hoøa noàng thaém
Khi chuùng ta caàm tay moïi ngöôøi
Ñaát Nöôùc, veïn troøn, to lôùn
Mai naøy con ta lôùn leân
Con seõ mang Ñaát Nöôùc ñi xa
Ñeán nhöõng thaùng ngaøy mô moäng
Coù theå khaúng ñònh raèng, söùc maïnh cuûa ñoaïn thô laø do coù raát nhieàu hình aûnh, phong phuù, ña
daïng. Taát caû laïi ñöôïc dieãn taû vôùi moät gioïng thô heát söùc töï nhieân, khoâng oàn aøo cuûa hình thöùc thô –
vaên xuoâi, thô töï do khieán cho hieäu quaû thaåm myõ caøng lôùn. Ñieàu ñaùng noùi laø töø nhöõng hình aûnh ñoù,
vôùi söùc suy töôûng lo laéng cuûa moät trí thöùc treû khaû naêng gôïi môû, vang ngaân, lieân töôûng cuûa thô caøng
lôùn. Noù ñuû söùc ñeå khaùi quaùt moät caùch ñaày ñuû taàm voùc, theá ñöùng, daùng ñöùng cuûa moät Ñaát nöôùc trong
chieàu höôùng aáy thaät traàm laéng, ñaùng töï haøo veà chieàu saâu lòch söû, chieàu daøi vaø chieàu saâu cuûa thôøi
ñaïi. Ñoù laø moät khoái thoáng nhaát cuûa quaù khöù, hieän taïi, töông lai. Moät veû ñeïp noùi nhö Toá Höõu:
Ta ñöùng ñaây maét nhìn boán höôùng
Troâng laïi nghìn xöa troâng tôùi mai sau
Troâng Baéc troâng Nam troâng caû ñòa caàu.
Khoâng nghi ngôø gì nöõa, ñoaïn trích cuûa tröôøng ca Maët ñöôøng khaùt voïng xöùng ñaùng laø moät khuùc
ca söû thi, hoaønh traùng ñaày chaát thô veà queâ höông, ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Vieät Nam.

CHÖÔNG 5: XUAÂN QUYØNH

ÑEÀ: Caûm nhaän baøi thô Soùng cuûa Xuaân Quyønh.
BAØI LAØM
Laø moät trong nhöõng ngöôøi vieát thô tình coù söùc haáp daãn nhaát trong thô Vieät Nam töø ñaàu thaäp
kæ 60 (cuûa theá kæ XX), Xuaân Quyønh chinh phuïc baïn ñoïc baèng moät tieáng noùi dung dò, chaân thaønh vöøa
giaøu tröïc caûm vöøa laéng saâu traûi nghieäm. Tình yeâu qua ngoøi buùt Xuaân Quyønh in ñaäm daáu aán moät caùi
toâi phuï nöõ noàng naøn, taùo baïo maø voâ cuøng tha thieát, chaân thaønh: “Khoâng só dieän ñaâu, neáu toâi yeâu
ñöôïc moät ngöôøi - Toâi seõ yeâu anh ta hôn anh ta yeâu toâi nhieàu laém - Toâi yeâu anh daãu ngaøn laàn cay
ñaéng...” (Thô vieát cho mình vaø cho nhöõng ngöôøi con gaùi khaùc). Soùng thöôøng ñöôïc xem laø baøi thô
tình thuoäc loaïi hay nhaát cuûa taùc giaû, ra ñôøi naêm 1967. Soùng cuøng moät soá baøi thô veà ñeà taøi tình yeâu
cuûa Xuaân Dieäu, Cheá Lan Vieân, Löu Quang Vuõ, Baèng Vieät,... laøm thaønh moät maïch chaûy thaät ngoït
ngaøo trong thô ca khaùng chieán höøng höïc löûa chieán ñaáu: Noù cho thaáy yù thöùc veà caùi toâi rieâng tö beân
caïnh caùi ta coäng ñoàng, baùo hieäu nhu caàu môû roäng quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi maø vaên hoïc
töø sau naêm 1975 seõ coi laø moät trong nhöõng noäi dung ñoåi môùi coù yù nghóa quan thieát nhaát.
90
 Nhan ñeà baøi thô ñaõ coù yù nghóa ñònh höôùng veà moät hình töôïng xuyeân suoát, do ñoù, ngöôøi ñoïc deã
bò aùm aûnh raèng noù chæ coù theå tìm ñeán theå thô 5 chöõ vôùi caùch ngaét nhòp bieán hoaù linh hoaït,...
Thöïc ra, nhòp ñieäu cuûa soùng coù theå ñöôïc dieãn taû nhö Xuaân Dieäu töøng laøm, vôùi theå thô töï do,
daøo daït vaø ñaày tính taïo hình:
Anh khoâng xöùng laø bieån xanh
Nhöng anh muoán em laø bôø caùt traéng
Bôø caùt daøi phaúng laëng
Soi aùnh naéng pha leâ...
Bôø ñeïp ñeõ caùt vaøng
Thoai thoaûi haøng thoâng ñöùng
Nhö laëng leõ mô maøng
Suoát ngaøn naêm beân soùng...
(Bieån - Xuaân Dieäu)
Nhöng quaû ñuùng laø theå nguõ ngoân raát thích hôïp ñeå baét vaøo nhòp soùng. Chaúng haïn luïc baùt, bò
raøng buoäc bôûi nieâm luaät vaø soá chöõ 6 - 8, neân coù khi noùi soùng tình lôi laû maø khoâng “lôi laû” ñöôïc töø
hình thöùc caâu thô ñeán nhòp ñieäu:
Soùng tình döôøng ñaõ xieâu xieâu
Xem trong aâu yeám coù chieàu laû lôi.
(Truyeän Kieàu - Nguyeãn Du)
Nam Traân, moät thi só thô môùi, duø ñaõ chuyeån caâu thô töø thaát ngoân sang luïc baùt cho meàm maïi
hôn, thì con soùng oâng taïo ra vaãn laø nhöõng con soùng khuoân khoå:
Thuyeàn nan ñuûng ñænh sau haøng phöôïng
Coâ gaùi Kim Luoâng yeåu ñieäu cheøo
Toâi xuoáng thuyeàn coâ coâ chaúng bieát
Raèng thô thaáy ñeïp phaûi tìm theo

Ñaêm ñaêm maét moûi vì cheøo

Thuyeàn coâ coøn quaãy soùng gieo giöõa doøng
Bieát khoâng coâ hôõi, bieát khoâng
Cheøo coâ coøn quaãy soùng loøng coøn xao.
(Hueá, ñeïp vaø thô)
Caùch gieo vaàn ôû nhöng caâu luïc baùt ñaõ meàm, coù söùc toaû lan vaø ñong ñöa hôn so vôùi theå thaát
ngoân bôûi taäp trung nhieàu aâm môû, nhöng vaãn laø yù nieäm “soùng loøng”.
Bieån cuûa Xuaân Dieäu coù yù thöùc taïo hình soùng baèng loái ñieäp aâm, gieo vaàn, nhöng ñoù laø con soùng
trong hình dung, mô töôûng: “Anh xin laøm soùng bieác”.
Vaäy, caùi ñaëc saéc trong baøi thô cuûa Xuaân Quyønh laø gì?
Chaéc chaén khoâng phaûi ôû caùch laáy soùng ñeå noùi chuyeän tình yeâu vì ñieàu naøy caùc cuï ñaõ laøm töï
ñôøi naøo! Cuõng khoâng nhaát thieát raèng taïo ñöôïc moät nhòp ñieäu soùng baèng theå thô 5 chöõ maø söï phaân
tích veà nhòp, gieo vaàn coù theå ñöôïc thöïc hieän deã daøng (vì ñaây laø moät theå thô deã söû duïng, deã bieán hoaù;
hôn nöõa, caùi meàm maïi, töï nhieân, linh hoaït cuûa noù ñaõ ñöôïc khai thaùc raát nhieàu töø thôøi thô môùi nhö
Tieáng thu - Löu Troïng Lö, Chuøa Höông - Nguyeãn Nhöôïc Phaùp,...).
Coù leõ caùi khaùc bieät ñaùng keå nhaát ôû ñaây laø con soùng cuûa Xuaân Quyønh ñöôïc nhìn baèng nhaõn
quan phuï nöõ vaø taùc giaû cuõng laø ngöôøi möôïn soùng ñeå boäc baïch tình yeâu cuûa ngöôøi phuï nöõ thaønh coâng
nhaát: thi só ñaõ taïo hình moät con soùng mang tính nöõ. Cuõng phaûi löu yù ñieàu naøy: Soùng ñöôïc in trong
taäp Hoa doïc chieán haøo, naêm 1967 - thôøi ñieåm cuoäc chieán tranh choáng Mó cöùu nöôùc dieãn ra aùc lieät vaø
tình yeâu löùa ñoâi thuaàn tuyù chöa phaûi laø ñeà taøi phoå bieán cuûa thô ca, nhaát laïi laø tieáng noùi cuûa moät caùi
toâi caù nhaân ñích thöïc, khao khaùt kieám tìm baûn theå vaø khaúng ñònh phaùi tính. Gaàn nhö moät “boâng
hoa laï”, Soùng ngay laäp töùc coù ñöôïc söùc soáng töï nhieân trong loøng baïn ñoïc.
Khoå thô môû ñaàu roõ raøng khoâng phaûi chæ nhaèm taïo hình töôïng soùng (Xuaân Dieäu cuõng laøm ñieàu
naøy) maø höôùng tôùi caét nghóa “baûn theå soùng”, cuõng ñoàng thôøi laø “baûn theå tình yeâu”, laø doøng noäi taâm
ñaày xaùo troän cuûa keû ñang yeâu:
Döõ doäi vaø dòu eâm
OÀn aøo vaø laëng leõ.

91
 Ñaëc tính cuûa soùng ñöôïc Xuaân Quyønh khaùi quaùt thaät giaûn dò maø cuõng thaät aán töôïng vì noù chöùa
ñöïng nhöõng nhaän thöùc baát ngôø: baûn theå soùng hoaù ra goàm bao nhieâu ñoái cöïc, töôûng maâu thuaãn hoaù
ra thoáng nhaát, luaân chuyeån khoâng ngöøng ñeå maõi vaãn laø mình. Giöõa caùc ñoái cöïc, nhaø thô ñaët moät
lieân töø tinh teá: “vaø”. “Vaø” chöù khoâng phaûi “maø”, bôûi “döõ doäi” khoâng ñoái laäp vôùi “dòu eâm”, “oàn aøo”
khoâng ñoái laäp vôùi “laëng leõ”, hôn nöõa töø thaùi cöïc naøy, soùng luoân coù theå chuyeån sang thaùi cöïc khaùc.
Nhöõng töø ngöõ ñaët ra ngoaøi vaên caûnh laø ñoái nghóa, nhöng ôû ñaây, laïi laø hai maët cuûa moät thöïc theå, taïo
hình con soùng soáng ñoäng. Nhöng vì laø con soùng nöõ tính, neân noù khoâng huyû dieät, khoâng ñe doaï, caøng
khoâng phaûi con soùng thaàn, maø laø con soùng thô, soùng yeâu, cho neân noù ñoå veà baûn naêng ngöôøi phuï nöõ
muoân ñôøi. “Dòu eâm”, “laëng leõ laø ñieåm rôi, ñieåm döøng cuûa nhòp vaø cuõng laø cuûa nhaän thöùc. Traät töï töø
ôû hai caâu ngôõ deã daøng hoaùn ñoåi, thöïc ra laïi khoâng theå.
Töï saâu xa, soùng laø moät baûn theå mang khaùt voïng:
Soâng khoâng hieåu noåi mình
Soùng tìm ra taän beå.
Ngöôøi ta tranh caõi khaù nhieàu xem “Soùng khoâng hieåu noåi mình” hay “Soâng khoâng hieåu noåi
mình” hôïp lí hôn. Thöïc chaát, moät vaên baûn thô luoân coù ñaëc tính cuûa moät vaên baûn ña nghóa, môû ra
nhieàu caùch ñoïc thuù vò baát ngôø (bôûi theá môùi xuaát hieän quan nieäm: taùc phaåm laø moät cuoäc giao tieáp
giöõa vaên baûn vaø ngöôøi ñoïc, taùc phaåm nhö moät quaù trình. Vôùi caùch hieåu thöù nhaát, soùng - mình - beå
laø moät haønh trình traên trôû töï beân trong, ñeå tìm ngay ñeán caùi roäng lôùn. Noãi traên trôû naøy döõ doäi hôn
vaø yù chí maïnh meõ boäc loä töø “tham voïng” ñöôïc hieåu. Haønh trình soùng coøn ñöôïc quy chieáu veà baûn chaát
rieâng cuûa thi só, ngheä só. Caùch hieåu naøy baét ñaàu töø chính vieäc tìm mình, ñoïc mình maø leân ñöôøng.
Coøn soâng - soùng (mình) - beå laïi laø moät “boä ba” trong ñoù soùng tìm mình, ñaõ phaûi qua nhöõng vaáp vaùp,
nhöõng ngaên trôû, roài vöôït thoaùt giôùi haïn. Boä ba quan heä naøy chaéc chaén seõ taïo yù nghóa môùi cho hình
töôïng. Thöïc chaát, baûn theå soùng laø khoâng ñoåi (duø ôû soâng, hay beå) nhöng noù caàn moät khoâng gian thöïc
- söï - laø - mình ñeå coù theå boäc loä ñöôïc ñaày ñuû baûn theå ñoù. Nhö vaäy, soùng laø baûn theå, “soâng”, “beå” laø
nhöõng khaùch theå khoâng gian ñeå con soùng töï öùng chieáu mình. Haønh trình tìm kieám naøy khoâng deã
daøng (caùc ñoäng töø hieåu, tìm ra taän, caùch phuû ñònh khoâng hieåu cho thaáy moät noäi taâm nhieàu thao thöùc,
moät yù thöùc daùm traû giaù cho haønh ñoäng vöôït khoâng gian). Bao giôø söï töï yù thöùc veà khoâng gian toàn taïi
cuõng keøm theo khaùt voïng phaù vôõ noù, böùt thoaùt khoûi noù, cho duø coù theå phaûi chaáp nhaän raïn nöùt. “Soùng
tìm ra taän beå” ñaõ khoâng chæ laø chuyeän töø boû moät khoâng gian chaät choäi, tìm ñeán tình yeâu roäng lôùn,
phoùng khoaùng maø coøn laø haønh trình tìm ñöôïc khoâng gian ñuùng nhaát vôùi söï toàn taïi cuûa baûn theå
mình. Chuyeän “soùng” ôû ñaây döôøng nhö roäng hôn chuyeän tình yeâu. Nhöng caùi yù gôïi môû naøy ñöôïc noùi
baèng gioïng töï söï cuûa tình yeâu neân khoâng heà leân gaân, göôïng gaïo: tình yeâu laøm naûy sinh nieàm da
dieát veà moät khoâng gian roäng lôùn - nôi nhöõng quan heä nhieàu chieàu cuûa caùi toâi rieâng tö caù theå ñöôïc
phaùt loä vaø caùi lôùn lao ñem laïi cho noù yù thöùc saâu saéc hôn veà mình.
Duø vaäy, vôùi tuoåi treû, baên khoaên saâu thaúm nhaát, döõ doäi nhaát veà baûn theå chaúng theå naøo naèm
ngoaøi khao khaùt tình yeâu, thöù tình caûm kì laï khieán moãi caù nhaân töï phaù vôõ caùi toâi cuûa mình, nhaäp
vaøo moät caùi toâi khaùc ñeå ñöôïc “laø mình” troïn veïn:
OÂi con soùng ngaøy xöa
Vaø ngaøy sau vaãn theá
Noãi khaùt voïng tình yeâu
Boài hoài trong ngöïc treû.
Roõ raøng, chuyeän “ngaøy xöa”, “ngaøy xöa”, laø chuyeän veà baûn theå, laø ngoïn nguoàn vaø caên coát cuûa
söï soáng. Doøng chaûy thôøi gian minh chöùng cho söï vónh haèng cuûa khaùt voïng tình yeâu, cuûa soùng. Con
ngöôøi, töø A-ñam - E-va, ñaõ khôûi sinh baèng tình yeâu, toàn taïi baèng tình yeâu, vaø maõi boài hoài bôûi hai
tieáng ñoù, nhaát laø noãi “boài hoài trong ngöïc treû”. Baûn theå soùng boãng nhaäp vaøo baûn theå ngöôøi khi nhaân
vaät em boãng nhaän ra mình mang khaùt voïng tình yeâu, nhöng ñoù laø moät haønh trình chöa ñeán ñích:
mang traùi tim yeâu, con ngöôøi boãng döng khao khaùt muoán nhaän thöùc ñaày ñuû veà mình, veà theá giôùi
quanh mình, veà giaù trò cuûa söï soáng. Töø “soùng” coù theå gôïi ra nhieàu bieåu töôïng khaùc nhau, trong ñoù
con soùng - tình yeâu chæ laø moät quy öôùc quen thuoäc. Veà khía caïnh naøy, Xuaân Quyønh khoâng taïo nghóa
môùi cho hình töôïng soùng. Vaäy phaûi chaêng duøng haønh trình soùng nhö haønh trình nhaän thöùc baûn theå
ñeå ñi ñeán moät caùch caét nghóa tình yeâu môùi laø neùt ñaëc saéc cuûa nöõ thi só.
Caûm xuùc thô laøm xuaát hieän moät quan heä töông chieáu: em - soùng. Töø khoå 3, em seõ song haønh
cuøng vôùi soùng, khoâng chæ song haønh vì töông hôïp, maø coù luùc em vaø soùng hoaø nhaäp hoaøn toaøn. Tröôùc
khoâng gian bieån meânh moâng roäng lôùn, ngöôøi giaø hay nghó veà söï hö voâ, nhoû beù cuûa kieáp ngöôøi; keû

92
traùng chí huøng taâm “Muoán vöôït beå Ñoâng theo caùnh gioù - Muoân truøng soùng baïc tieãn ra khôi” (Phan
Boäi Chaâu); keû ña caûm laïi thaáy “Vaéng caùnh buoàm moät chuùt cuõng coâ ñôn” (Höõu Thænh); ngöôøi öa trieát
lí nghó veà moät “bieån lôùn cuoäc ñôøi saâu thaúm”, muoán coù anh vaø em “caén chung haït muoái ñôøi” - vöøa laø
tình vöøa laø nghóa (Vuõ Quaàn Phöông); ôû moät phöông trôøi khaùc, Huy-goâ xoùt xa cho nhöõng kieáp ñôøi
“trong ñaùy laïnh vuøi tan” - coäi nguoàn caûm xuùc vaãn laø aùm aûnh hö voâ nhöng bi traùng. Xuaân Quyønh
“tröôùc muoân truøng soùng beå”, nghó moät caùch cuï theå vaø giaûn dò: “Em nghó veà anh, em” nhöng yù thô
khoâng caïn heïp maø môû ra vöøa gaàn guõi, vöøa voâ taän bôûi vì “anh - em” ñaõ ñöôïc taïo moät quan heä môùi
nhôø caâu thô tieáp theo: “Em nghó veà bieån lôùn - Töø nôi naøo soùng leân?”. Caâu hoûi “Töø nôi naøo soùng leân?”
nheï lôi nhö hôi thôû, töôûng baâng quô maø hoaù ra baän bòu loøng ngöôøi. Vaãn laø öôùc muoán truy tìm ñeán
taän cuøng baûn theå: Con ngöôøi töø ñaâu ñeán? Noù seõ ñi ñeán ñaâu? Tình yeâu töø nôi naøo ñaõ lôùn leân nhö vaäy?
Cho neân, caét nghóa veà tình yeâu nghóa laø... khoâng caét nghóa:
Soùng baét ñaàu töø gioù
Gioù baét ñaàu töø ñaâu?
Em cuõng khoâng bieát nöõa
Khi naøo ta yeâu nhau
Neáu coù theå tìm ra ñöôïc “gioù baét ñaàu töø ñaâu”, thì cuõng chæ laø tìm ra theo caùch cuûa khoa hoïc töï
nhieân. Coøn caùc ngoïn gioù laøm lan daäy soùng tình laïi khaùc. Chaúng haïn ôû caâu ca dao: “Gioù sao gioù maùt
sau löng - Daï sao daï nhôù ngöôøi döng theá naøy” thì gioù baét ñaàu töø ñaâu? Vaø nhö theá, thieân nhieân bí
aån, cuõng nhö tình yeâu - thuoäc tính ngöôøi - bao giôø chaû aån maät, khoù doø: “Em cuõng khoâng bieát nöõa...”.
Caùch caét nghóa naøy khoâng phaûi môùi meû vì Xuaân Quyønh tieáp böôùc tieàn nhaân khaúng ñònh quy luaät
“tình yeâu laø bí aån” (chöa noùi ñeán vieäc ngöôøi ta seõ coøn tìm moïi caùch bí aån hoaù noù leân nöõa) maø ñieåm
môùi chính laø ôû caùch noùi cuûa moät ngöôøi phuï nöõ ñaày tröïc caûm vaø thaønh thaät. Thöû so saùnh vôùi Xuaân
Dieäu chaúng haïn: vöøa quaû quyeát “Laøm sao caét nghóa ñöôïc tình yeâu!” roài laïi tìm caùch traû lôøi “theá laø
yeâu” (“Coù nghóa gì ñaâu moät buoåi chieàu - Noù chieám hoàn ta baèng naéng nhaït - Baèng maây nheø nheï, gioù
hiu hiu” – “Vì sao?”) - nghóa laø caûm xuùc Xuaân Dieäu bò chi phoái bôûi loâ gích duy lí. Xuaân Quyønh baét
ñaàu töø quan saùt töï nhieân (chuyeän soùng, gioù) roài laéc ñaàu “Em cuõng khoâng bieát nöõa”. Maáy chöõ “cuõng
khoâng”, “nöõa” chính laø caùch noùi “raát con gaùi”. Neáu laøm theo caùch laäp luaän cuûa Xuaân Dieäu, thì Xuaân
Quyønh phaûi ñaûo hai caâu döôùi leân treân, khoå thô seõ raát lí tính, tænh taùo vaø thaäm chí hôi...voâ duyeân
nöõa. Caâu thô cuoái lôi ra nhöõng thanh baèng, mô hoà nhö hôi thôû nheï, tieáng buoâng hôi, nhöng ngaàm
aån moät nieàm haïnh phuùc ñöôïc caûm nhaän tình yeâu ñang thì hieän taïi.
Vaø vì theá maø aøo aït moät con soùng yeâu, moät con soùng nhôù, soùng thöùc ñaày khao khaùt muoán traøn
daâng thaân theå, vaø ñuùng laø ôû ñaây nhö coù moät “thaân theå - soùng”:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc
Coù theå noùi ñaây laø khoå thô hay nhaát, soáng ñoäng nhaát cuûa baøi thô. Noù laø khoå thô khoâng chæ cuûa
(veà) caûm xuùc, maø ñaëc bieät hôn, noù töôïng hình moät thaân theå soùng ñang daït daøo haïnh phuùc, coàn caøo
noãi nhôù nhung vaø khao khaùt. Khoâng gian “döôùi loøng saâu”, “treân maët nöôùc” maát ñi tính khaùi quaùt,
trôû neân cuï theå, thaân thieát nhö caên phoøng haïnh phuùc khi noù daãn ñeán moät lieân töôûng ngaãu höùng ñaày
höõu lí: con soùng “khoâng nguû ñöôïc”. Ñaâu phaûi vì tieáng soùng maø bieát con soùng thöùc! Phaûi laø con soùng
thao thöùc maø ngöôøi phuï nöõ thuôû xöa ñaõ töøng boäc baïch '”Ñeâm naèm löng chaúng beùn giöôøng - Troâng
cho tôùi saùng ra ñöôøng gaëp anh” (ca dao). Hoaøn toaøn coù theå tin con soùng “khoâng nguû ñöôïc” laø con
soùng cuoän traøo cöûa caû taâm theå vaø thaân theå, con soùng nhôù traøn ngaøy, ñeâm, traøn khoâng gian, thôøi
gian. Thô traøn doøng theo nhòp hoái thuùc cuûa noãi nhôù. Nhöõng töông phaûn taïo moät hình töôïng soáng
ñoäng. Loái ñieäp töø cuõng goùp phaàn taïo hình con soùng xoâ bôø daøo daït. Em vaø soùng ñeán ñaây hoaø laøm moät
ñeå roài laïi taùch ra trong quan heä song chieáu vöøa töông ñoàng vöøa khaùc bieät: “Loøng em nhôù ñeán anh -
Caû trong mô coøn thöùc”. Con soùng thöùc vì nhôù, coøn em vì nhôù, thöùc caû trong nhöõng giaác mô. “Soùng
thöùc” vaãn coøn lí tính. Nhöng “em mô” ñaõ laø moäng mò, laø tieàm thöùc, voâ thöùc. Xuaân Quyønh noái daøi ñôøi
soáng baèng giaác mô, vaø baèng caùch ñoù, phaù tan khoaûng caùch thöïc - moäng. Lí tính vaø phi lí hoaø hôïp
nhau ôû nhöõng choã nhö vaäy, nhöõng caùch noùi nhö vaäy, vaø noù ñuùng vôùi baûn chaát cuûa tình yeâu. Tröôùc
kia, Nguyeãn Du cuõng ñaõ dieãn taû tuyeät hay traïng thaùi yeâu meâ say ñaém “Chaäp chôøn côn tænh côn meâ”.

93
Khoâng phaûi söï taùo baïo naøo cuõng chöùng toû moät tình yeâu chaân chính, nhöng tình yeâu chaân chính
khoâng theå thieáu meâ say, cuoàng nhieät.
Soùng vaø em töông ñoàng, töông thích, vöøa phaûn chieáu laãn nhau vöøa boài ñaép cho nhau. Moái quan
heä ñoù coøn ñöôïc bieåu hieän caû trong caùch noùi, vaø nhaát laø söï goái truøng leân nhau cuoàn cuoän. Chaúng haïn,
töø khoå 1, con soùng coøn ñöùng rieâng nhö moät thöïc theå, khoå 2 ñaõ coù gioïng “em” (“OÂi con soùng ngaøy
xöa...”), coù lieân töôûng “ngöïc treû - ngöïc soùng”; ñeán khoå 3 thì “em” ôû theá chuû ñoäng, ñoái dieän: “tröôùc
muoân truøng soùng beå”. Hoaù ra “soùng” chæ laø moät caùi côù ñeå em “nghó veà anh, em”, nhöng laïi ñoàng thôøi
phaûi nghó veà “bieån lôùn”, “soùng leân”. Khoå 4 tieáp luïc vôùi nhöõng “tra vaán”, “nghi vaán” veà soùng: “Soùng
baét ñaàu töø gioù - Gioù baét ñaàu töø ñaâu?” nhöng roài khoâng sao taùch ñöôïc khoûi chuyeän anh - em: “Khi naøo
ta yeâu nhau”. Khoå 5: con soùng nhôù bôø khoâng nguû ñöôïc cuõng laø em nhôù anh thöùc caû trong mô.
Töø ñaàu ñeán caâu “Caû trong mô coøn thöùc”, töø ngöõ, yù töôûng truøng ñieäp, aøo aït. Neáu muoán phaân
taùch roõ raøng hoaøn toaøn coù theå laäp moät baûng töông chieáu soùng - em. (taàn soá xuaát hieän, söï hoaùn ñoåi
vò trí, chöùc naêng cuûa töø ngöõ, chaúng haïn coù khi “soùng” laø chuû töø, coù khi “em” laø chuû töø, “soùng” laø boå
ngöõ,...) seõ thaáy moät hình töôïng “soùng - em” quaán beän raát thuù vò.
Maáy khoå thô tieáp theo cho thaáy moät Xuaân Quyønh “giaø” hôn, trieát lí hôn, thaáp thoaùng neùt lo
aâu vaø neáu xeùt ôû söùc taïo hình, gôïi hình, ngoân töø thô khoâng daøo daït nhö nhöõng khoå ñaàu. Cuõng bôûi
Xuaân Quyønh khoâng chæ laø moät phuï nöõ hieän ñaïi, maø coøn mang ñaäm baûn saéc phuï nöõ phöông Ñoâng,
cho neân nhaø thô luoân quan nieäm tình yeâu gaén vôùi loøng chung thuyû:
Daãu xuoâi veà phöông baéc
Daãu ngöôïc veà phöông nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh - moät phöông.
Chuyeän cuøng nhau “leân baéc ngöôïc nam”, “leân thaùc xuoáng gheành” thì coù töø thôøi... ca dao. Nhöng
coi “anh”, nhö caùi la baøn trong haønh trình xuoâi ngöôïc nhieàu baát traéc, thì ñoù phaûi laø moät ngöôøi göûi
nieàm tin troïn veïn ôû tình yeâu. Hôn nöõa, söï chung thuyû naøy khoâng ñeán töø “yù thöùc traùch nhieäm”, töø
caùi nghóa vôï choàng, maø laø moät söï chung thuyû cuûa tình yeâu, chung thuyû ñeán caû töøng yù nghó. Neáu
“nghó” laø traïng thaùi thöôøng tröïc (cuõng nhö “nhôù”) thì “höôùng veà anh” gioáng nhö moät xaùc tín.
Bôûi vì nhìn vaøo soùng:
ÔÛ ngoaøi kia ñaïi döông
Traêm ngaøn con soùng ñoù
Con naøo chaúng tôùi bôø
Duø muoân vôøi caùch trôû
ñeå thaáy söï thuyû chung troïn veïn.
Ñoù chính laø nieàm tin boàng boät, trong saùng vaø maõnh lieät cuûa tuoåi treû maø Xuaân Quyønh nhieàu
laàn nhaéc ñeán: “Tay ta naém laáy tay ngöôøi - Daãu qua traêm nuùi nghìn ñoài cuõng qua”,...
Nhöng söï nhaïy caûm cuûa ngöôøi phuï nöõ seõ xui khieán öôùc voïng lôùn lao luoân ñi keøm nhöõng thoaùng
lo aâu, huoáng chi baûn tính Xuaân Quyønh voán caû lo:
Cuoäc ñôøi tuy daøi theá
Naêm thaùng vaãn ñi qua
Nhö bieån kia daãu roäng
Maây vaãn bay veà xa.
Khoâng phaûi lo veà söï höõu haïn cuûa tình yeâu, maø ngaïi veà caùi mong manh, ngaén nguûi cuûa ñôøi
ngöôøi: cuoäc ñôøi töôûng laø daøi, nhöng trong doøng thôøi gian chaûy troâi baát taän, giöõa trôøi bieån bao la, con
ngöôøi coù theå chæ laø moät thoaùng phuø vaân. Bieån lôùn nhöng coøn nhöõng khoâng gian lôùn hôn bieån. Hoaù
ra caû thôøi gian (cuoäc ñôøi) khoâng gian (bieån caû) vaãn cöù laø höõu haïn so vôùi khaùt voïng soáng vaø yeâu cuûa
con ngöôøi. Laøm sao ñeå yeâu nhau cho ñuû?
Laøm sao ñöôïc tan ra
Thaønh traêm con soùng nhoû
Giöõa bieån lôùn tình yeâu
Ñeå ngaøn naêm coøn voã.
Ñaây laø khaùt voïng ñaõ coù töø huyeàn thoaïi, khi naøng tieân caù gaëp bi kòch tình yeâu thì tan thaønh
boït soùng ñeå hoaù thaân vaøo vónh cöûu.
Xuaân Quyønh hay bò aùm aûnh veà thôøi gian vaø cuøng vôùi noù, laø aùm aûnh veà söï maát maùt cuûa tuoåi
treû, söï phoâi pha cuûa tình yeâu (“Toâi ñaõ bieát thôøi gian roài cuõng heát - Hoâm nay non mai coû seõ giaø”, “Toâi

94
chaúng noùi ñieàu chi veà vónh vieãn”, “Bao ngaøy thaùng ñi veà treân maùi toùc - Chæ em laø ñaõ khaùc vôùi em
thoâi”). Trong noãi lo aâu mang tính ngöôøi aáy, nieàm tin vaøo tình yeâu caøng chaùy boûng. Yeâu ñeå “ñöôïc lan
ra”, ñöôïc thaønh traêm, thaønh ngaøn con soùng, ñeå vöôït khoûi moïi giôùi haïn khoâng gian, thôøi gian maø
tröôøng toàn cuøng tình yeâu... Khaùt voïng tan, ñoù laø khaùt voïng voâ haïn hoaù caùi meânh moâng cuûa noäi taâm,
baát töû hoaù caùi höõu haïn cuûa thaân theå. Tình yeâu ñi töø nhöõng yù nghó, nhöõng baên khoaên roài thaønh höõu
hình vôùi nhöõng caûm xuùc thaân theå ñeán ñaây boãng “sieâu thaêng” trôû thaønh khaùt voïng chung cuûa con
ngöôøi. “Tan” laø hoaø vaøo vónh cöûu, cuõng laø moät tình yeâu vò tha bôûi noù khoâng ñi cuøng yù ñoà chieám höõu.
Chính ôû ñaây, noù tìm ñöôïc söùc maïnh. Ñeán khoå cuoái naøy, caûm xuùc thô aøo aït trôû laïi, “soùng” vaø “em” ñaõ
khoâng coøn muoán taùch chia ñeå ñoái saùnh maø “em” muoán “tan” thaønh soùng vaø bieån lôùn ñaõ laø tình yeâu,
tan thaønh soùng cuõng laø tan trong tình yeâu Sau naøy, Vi Thuyø Linh seõ dieãn ñaït “baïo lieät” hôn, caù tính
hôn “em yeâu anh ñeán tan vaøo anh”. Ñoù cuõng laø moät söï hoaø nhaäp troïn veïn. Nhö vaäy tình yeâu luoân laø
khaùt voïng phaù vôõ nhöõng giôùi haïn ñeå kieám tìm moái giao hoaø tuyeät ñoái, khi maø noãi khaéc khoaûi, hoang
mang vaãn coøn ñoù; caøng khaéc khoaûi, hoang mang caøng tieát loä tính chaát ñam meâ cuûa tình yeâu (nhö
Xuaân Dieäu dieãn ñaït “Coù theå naøo qua Vaïn Lí Tröôøng Thaønh - Cuûa hai vuõ truï chöùa ñaày bí maät”, nhö
chính Xuaân Quyønh taâm nieäm “Bieát yeâu anh caû khi cheát ñi roài”).
Baøi thô Soùng khai trieån hình töôïng soùng trong söï töông öùng vôùi em taïo thaønh moät caáu truùc
song song, nhöng suy cho cuøng chính laø moät haønh trình truy vaán baûn theå: baûn theå cuûa caùi toâi tröõ
tình trong khaùt voïng ñöôïc baát töû hoaù, vónh cöûu hoaù cuøng tình yeâu. Vaø noù caûm ñoäng saâu xa ôû choã:
hình nhö caùi “nguyeân töû” taïo thaønh con ngöôøi chính laø tình yeâu, nhö caâu thô cuûa Uyùt -man: “töøng
nguyeân töû cuûa em cuõng thuoäc veà anh”. Vôùi ai maø töøng “nguyeân töû ngöôøi “ thuoäc veà tình yeâu, keû ñoù
seõ laø ngöôøi haïnh phuùc.

ÑEÀ: Hieåu vaø nghó veà baøi thô Soùng cuûa Xuaân Quyønh.
BAØI LAØM
1. - Xuaân Quyønh (1942 - 1988) laø caây buùt nöõ tieâu bieåu nhaát cuûa neàn thô Vieät Nam giai ñoaïn
sau naêm 1945. Taùc phaåm cuûa Xuaân Quyønh raát phong phuù, ña daïng veà ñeà taøi, caûm höùng. Thô Xuaân
Quyønh cuoán huùt ngöôøi ñoïc baèng veû ñeïp nöõ tính vôùi taâm hoàn nhaïy caûm, tinh teá, traùi tim giaøu yeâu
thöông, giaøu khaùt voïng bao boïc, chôû che vaø baûn tính nhaãn naïi, vò tha,...
- Xuaân Quyønh ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng ngöôøi vieát thô tình hay nhaát trong neàn thô
Vieät Nam hieän ñaïi. Thô tình Xuaân Quyønh toaùt leân veû ñeïp töï nhieân, dung dò, vöøa taù o baïo, maïnh meõ
vöøa ñaèm thaém, dòu daøng. Hình töôïng ngöôøi phuï nöõ trong thô chò luoân ñöôïc khaéc hoaï vôùi söï chaân
thaønh vaø maõnh lieät trong khaùt voïng tình yeâu; vôùi taám loøng traân troïng, naâng niu haïnh phuùc cuûa ñôøi
thöôøng; vôùi bao noãi khaéc khoaûi, aâu lo vaø caû meàm hi voïng, tin töôûng... Nhieàu baøi thô tình Xuaân
Quyønh in ñaäm daáu aán taâm hoàn cuûa moät ngöôøi phuï nöõ töøng neám traûi khoâng ít gian nan, thöû thaùch;
töøng vöôït qua nhieàu laän ñaän, gian truaân nhöng chöa bao giôø naûn böôùc treân haønh trình kieám tìm
haïnh phuùc: Nuùi cao, beå roäng, soâng daøi – Toâi ñi khaép choán tìm ngöôøi toâi yeâu; Toâi ñaõ ñi ñeán taän cuøng
xöù sôû – ñeán taän cuøng ñau ñôùn, ñeán tình yeâu…; chöa bao giôø nguoäi taét nieàm tin vaøo söùc maïnh kì dieäu
cuûa tình yeâu: Ñoù tình yeâu em muoán noùi cuøng anh - Nguoàn goác cuûa muoân vaøn khaùt voïng - Loøng toát
ñeå duy trì söï soáng - Cho con ngöôøi thöïc söï ngöôøi hôn,...
2. Soùng ñöôïc coi laø baøi thô tình ñaëc saéc cuûa Xuaân Quyønh. Taùc giaû ñaõ döïa treân moät hình töôïng
quen thuoäc ñeå saùng taïo kieåu caáu töù ñoäc ñaùo - hình töôïng caëp ñoâi soùng vaø em. Chuû theå tröõ tình ñaõ
hoaù thaân vaøo caëp hình töôïng naøy ñeå khaùm phaù, theå hieän theá giôùi taâm hoàn phong phuù, phöùc taïp cuûa
ngöôøi phuï nöõ trong tình yeâu. Hai hình töôïng soùng vaø em khi thì taùch ñoâi, khi thì hoaø nhaäp taïo neân
söï soi chieáu, ñoàng ñieäu khieán caûm xuùc nhö ñöôïc nhaân leân gaáp nhieàu laàn. Nhòp ñieäu cuûa nhöõng con
soùng bieån luoân voâ cuøng nhöõng con soùng tình yeâu daøo daït...
- Coù theå chia baøi thô thaønh ba phaàn:
+ Hai khoå thô ñaàu: Thoå loä khaùt voïng tình yeâu.
+ Naêm khoå thô tieáp: Khaùm phaù nhöõng cung baäc caûm xuùc phong phuù, phöùc taïp cuûa tình yeâu.
+ Hai khoå thô cuoái: Baøy toû mong öôùc veà moät tình yeâu baát töû.
3. Hình töôïng soùng ñöôïc mieâu taû vôùi nhieàu ñoái cöïc: döõ doäi, dòu eâm, oàn aøo, laëng leõ... Ñoù cuõng laø
aån duï cho traùi tim tình yeâu chöùa ñöïng bao nhieâu cung baäc, traïng thaùi caûm xuùc... Tình yeâu phong
phuù, phöùc taïp, bí aån neân hieán daâng vaø ñoùn nhaän ñeàu khoâng phaûi laø ñieàu deã daøng, ñôn giaûn. Coù leõ
vì theá maø nhöõng con soùng quaû quyeát töø boû doøng soâng chaät heïp, tìm veà bieån lôùn:
95
 Soâng khoâng hieåu noåi mình
Soùng tìm ra taän beå
Khaùt voïng “daán thaân” baát chaáp con ñöôøng xa thaúm tìm ra taän beå theå hieän quan nieäm hieän
ñaïi, ñoäc ñaùo cuûa Xuaân Quyønh veà tình yeâu. Ngöôøi phuï nöõ trong thô chò khoâng cam chòu, nhaãn nhuïc
maø maïnh meõ, taùo baïo treân haønh trình ñi tìm tình yeâu, haïnh phuùc. Caâu thô in ñaäm daáu aán rieâng
cuûa taâm hoàn nhaø thô nhöng cuõng laø tieáng loøng cuûa con ngöôøi muoân thuôû.
OÂi con soùng ngaøy xöa
Vaø ngaøy sau vaãn theá
Noãi khaùt voïng tình yeâu
Boài hoài trong ngöïc treû
- Treân doøng thôøi gian voâ taän, nhöõng con soùng vaãn luoân töø soâng tìm veà vôùi bieån. Vaø töï ngaøn
xöa ñeán maõi ngaøn sau, traùi tim con ngöôøi khoâng nguoâi khao khaùt tình yeâu. Khaùt voïng aáy ñöôïc nhaø
thô naâng leân thaønh coäi nguoàn cuûa söï soáng.
4. Ñoái dieän vôùi khoâng gian ñaïi döông bao la, saâu thaúm, nhaø thô caûm nhaän töø nhòp ñieäu cuûa
nhöõng con soùng nhieàu cung baäc caûm xuùc cuûa traùi tim ñang yeâu. Soùng khôi leân nieàm mong öôùc tìm
veà vôùi ngoïn nguoàn cuûa tình yeâu - tìm lôøi ñaùp cho caâu hoûi - tình yeâu, ñieàu kì dieäu aáy ñöôïc khôûi ñaàu
töø ñaâu? Nhöng ñoù cuõng laø caâu hoûi chöa bao giôø coù ñöôïc caâu traû lôøi roõ raøng, raønh maïch:
Soùng baét ñaàu töø gioù
Gioù baét ñaàu tuø ñaâu?
Em cuõng khoâng bieát nöõa
Khi naøo ta yeâu nhau
- Caâu chuyeän veà ngoïn nguoàn cuûa soùng hoaø nhaäp cuøng caâu chuyeän tình yeâu moät caùch töï nhieân.
Khoâng theå lí giaûi ñöôïc taän cuøng nguoàn goác cuûa nhöõng con soùng tình yeâu nhöng chuû theå tröõ tình vaãn
caûm nhaän saâu saéc söï hieän dieän cuûa tình yeâu. Caâu thô vang leân vôùi chaát gioïng ñaày nöõ tính, treû trung,
nuõng nòu: Em cuõng khoâng bieát nöõa - Khi naøo ta yeâu nhau... Lôøi “thuù nhaän” thaønh thöïc aáy chöùa ñöïng
nieàm haïnh phuùc yeâu vaø ñöôïc yeâu.
- Trong nhòp ñieäu cuûa soùng aån chöùa caû noãi nhôù nhung da dieát. Qua caùch noùi cuûa Xuaân Quyønh,
traïng thaùi caûm xuùc quen thuoäc naøy vaãn mang yù vò rieâng. Noãi nhôù oâ m truøm caû khoâng gian voâ cuøng
cuûa ñaïi döông döôùi loøng saâu... treân maët nöôùc, traûi suoát caû thôøi gian voâ taän: OÂi con soùng nhôù bôø -
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc vaø chieám lónh troïn veïn theá giôùi voâ bieân cuûa taâm hoàn:
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc
- Noãi nhôù ñaõ bieán thaønh nieàm khaéc khoaûi khieán traùi tim tình yeâu boài hoài, thao thöùc ñeán caû
trong giaác nguû! Taâm traïng naøy cuõng laø moät neùt rieâng cuûa tình yeâu trong thô Xuaân Quyønh. Ñaáy cuõng
laø noãi nieàm muoân thuôû trong taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ ñang yeâu.
- Möôïn hình töôïng soùng, nhaø thô coøn theå hieän nieàm tin maõnh lieät vaøo söùc maïnh cuûa tình yeâu
chung thuyû:
Daãu xuoâi veà phöông baéc
Daãu ngöôïc veà phöông nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh - moät phöông
Thaáp thoaùng sau hình aûnh nhöõng con soùng xuoâi veà phöông baéc... ngöôïc veà phöông nam laø
daùng daáp ngöôøi phuï nöõ vaát vaû, laän ñaän, gian truaân maø can ñaûm treân haønh trình kieám tìm haïnh
phuùc: “Nuùi cao beå roäng soâng daøi - Toâi ñi khaép choán tìm ngöôøi toâi yeâu”. Daãu neám traûi baáy nhieâu “xuoâi,
ngöôïc” giöõa doøng ñôøi, traùi tim yeâu vaãn chan chöùa nieàm tin vaøo söùc maïnh cuûa tình yeâu. Xuaân Quyønh
ñaõ möôïn quy luaät baát bieán cuûa töï nhieân ñeå khaúng ñònh nieàm tin maõnh lieät aáy. Baát chaáp khoâng gian
meânh moâng cuûa bieån caû, nhöõng con soùng cuoái cuøng seõ tìm veà voã vaøo bôø caùt. Vöôït leân taát caû nhöõng
gian nan, cay ñaéng, ngöôøi phuï nöõ trong thô Xuaân Quyønh seõ tôùi ñöôïc beán bôø haïnh phuùc!
5. Nhaïy caûm tröôùc nhöõng ñoåi thay, bieán ñoäng cuûa cuoäc ñôøi, ngöôøi phuï nöõ trong thô Xuaân
Quyønh cuõng yù thöùc saâu saéc veà söï höõu haïn cuûa ñôøi ngöôøi vaø giôùi haïn cuûa tình yeâu: Cuoäc ñôøi tuy daøi
theá - Naêm thaùng vaãn ñi qua. Nhöng caøng thaám thía quy luaät khaéc nghieät aáy bao nhieâu, nhaø thô
caøng khao khaùt höôùng tôùi moät tình yeâu baát töû.
Laøm sao ñöôïc tan ra
Thaønh traêm con soùng nhoû

96
 Giöõa bieån lôùn tình yeâu
Ñeå ngaøn naêm coøn voã
Vaãn laø nhöõng con soùng ñaõ giuùp Xuaân Quyønh tìm thaáy “pheùp maøu” ñeå tình yeâu hoaù thaønh vónh
cöûu. Soùng voã bôø roài tan vaøo bieån lôùn vaø trong loøng bieån, soùng seõ laïi hoài sinh. Con ngöôøi coù theå vöôït
leân moïi giôùi haïn baèng söï daâng hieán heát mình cho tình yeâu, söï hoaø nhaäp troïn veïn vôùi cuoäc ñôøi roäng
lôùn.
6. Khoâng phaûi laø nhaø thô ñaàu tieân tìm thaáy söï töông ñoàng giöõa tình yeâu vaø bieån caû nhöng
hình töôïng soùng laø saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa Xuaân Quyønh. Nhöõng con soùng bieån hoaø quyeän vôùi nhöõng
con soùng loøng daøo daït voã trong suoát caû baøi thô. Soùng mang tính caùch, taâm hoàn cuûa moät ngöôøi phuï
nöõ töøng traûi nhieàu laän ñaän trong tình yeâu maø vaãn taùo baïo, duõng caûm, ñaèm thaém, thuyû chung vôùi
khaùt voïng yeâu thöông; thieát tha gaén boù vôùi cuoäc ñôøi... Doøng caûm xuùc tröõ tình khi thì ñöôïc theå hieän
giaùn tieáp qua lôøi “töï baïch” cuûa soùng, khi thì ñöôïc giaõi baøy, thoå loä tröïc tieáp qua lôøi taâm tình cuûa “em”
- phong phuù, ña daïng, thaäm chí coù luùc taûn maïn maø vaãn thoáng nhaát...
7. Theå thô naêm chöõ, caùch ngaét nhòp linh hoaït vaø loái keát caáu töông xöùng, truøng ñieäp... ñaõ dieãn
taû thaønh coâng nhòp ñieäu cuûa soùng - töø luùc khôûi nguoàn vôùi haønh trình tìm ra taän beå ñeán khi keát thuùc
vôùi nieàm vui tôùi ñích: Con naøo chaúng tôùi bôø - Duø muoân vôøi caùch trôû... Xuaân Quyønh ñaõ tìm ñöôïc caùch
noùi rieâng vöøa hoàn nhieân, chaân thaät, giaøu nöõ tính vöøa maïnh meõ, saéc saûo ñeå theå hieän nhöõng traïng
thaùi tình caûm phöùc taïp vaø ñaày bí aån trong traùi tim tình yeâu vaø haønh trình kieám tìm haïnh phuùc cuûa
con ngöôøi.

ÑEÀ: Caûm nhaän veà hình töôïng soùng, hình töôïng em trong baøi thô Soùng cuûa Xuaân
Quyønh.
BAØI LAØM
Xuaân Quyønh, teân ñaày ñuû laø Nguyeãn Thò Xuaân Quyønh, sinh ngaøy 6 thaùng 10 naêm 1942 taïi xaõ
La Kheâ, huyeän Hoaøi Ñöùc, tænh Haø Taây. Xuaân Quyønh xuaát thaân trong moät gia ñình coâng chöùc, moà
coâi meï töø nhoû, ôû vôùi baø noäi. Thaùng 2 naêm 1955, Xuaân Quyønh ñöôïc tuyeån vaøo Ñoaøn Vaên coâng nhaân
daân Trung öông vaø ñöôïc ñaøo taïo thaønh dieãn vieân muùa. Baø ñaõ nhieàu laàn ñi bieåu dieãn ôû nöôùc ngoaøi vaø
döï Ñaïi hoäi thanh nieân sinh vieân theá giôùi naêm 1959 taïi Vieân (aùo). Töø naêm 1962 ñeán 1964, baø hoïc
Tröôøng boài döôõng nhöõng ngöôøi vieát vaên treû (khoaù I) cuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam. Sau khi hoïc xong,
laøm vieäc taïi baùo Vaên ngheä, baùo Phuï nöõ Vieät Nam. Baø laø hoäi vieân töø naêm 1967, uyû vieân Ban Chaáp
haønh Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam khoaù III. Naêm 1973, baø keát hoân vôùi nhaø vieát kòch, nhaø thô Löu Quang
Vuõ. Töø naêm 1978 ñeán luùc maát baø laø bieân taäp vieân Nhaø xuaát baûn Taùc phaåm môùi. Xuaân Quyønh maát
ngaøy 29 thaùng 8 naêm 1988 trong moät tai naïn giao thoâng cuøng vôùi Löu Quang Vuõ vaø con trai uùt Löu
Quyønh Thô. Baø ñöôïc taëng Giaûi thöôûng Nhaø nöôùc veà vaên hoïc ngheä thuaät naêm 2001.
Coù theå xem Xuaân Quyønh laø nöõ só vieát nhieàu vaø hay nhaát veà ñeà taøi tình yeâu trong thô ca Vieät
Nam hieän ñaïi. Ñôøi coù nhieàu traéc aån nhöng Xuaân Quyønh hoàn haäu ngaãm suy ñeå bieán thaønh nhöõng
trieát lí chaân thaønh maø saâu saéc.
Bieån, bôø vaø soùng... laø ñeà taøi lôùn cuûa thô ca. Ñöùng tröôùc bieån, con ngöôøi nhaän dieän ra mình ñuû
ñaày nhaát: nhoû beù, yeáu ôùt, mong manh; nhöng tình caûm con ngöôøi tröôùc bieån bao giôø cuõng chaân thaät
vaø ñaém say. Bieån, bôø, soùng laø bieåu töôïng muoân thuôû cuûa tình yeâu vì trong tình yeâu coù bao nhieâu bí
hieåm. Xuaân Quyønh thöôøng choïn hình aûnh naøy ñeå töï thuù tình yeâu cuûa mình.
Xuaân Quyønh vieát baøi Soùng vaøo moät ngaøy cuoái thaùng, cuoái naêm (29-12-1967). Ñoù laø thôøi khaéc
maø con ngöôøi treân nhaân gian ñang ñi ño ñeám laïi nhöõng naác thang veà tieàn taøi, ñòa vò, danh lôïi...
Rieâng Xuaân Quyønh moät mình thaû böôùc chaân treân baõi bieån Dieâm Ñieàn muøa ñoâng ñeå ñi ño laïi ñoä chín
cuûa traùi caám tình yeâu. Tuoåi 25, chò töøng coù nhöõng traûi nghieäm cuûa tình yeâu nhöng chò chöa thoaû
loøng. Chò muoán kieám tìm moät caùi gì nöõa cuûa tình yeâu ñích thöïc ñeå hieán daâng cho tình yeâu, cho ñôøi.
1. Caûm nhaän chung veà baøi thô
- Baøi thô vieát veà moät hình aûnh kì vó muoân ñôøi nhaát cuûa bieån: soùng. Töø ñoù nhaø thô kí thaùc noãi
nieàm cuûa mình veà tình yeâu, veà loøng khao khaùt vaø söï hieán daâng cho tình yeâu.
- Baøi thô song haønh hai hình aûnh: Soùng vaø Em. Em laø nhaân vaät tröõ tình, Soùng laø ñoái töôïng
tröõ tình. Soùng laø tình yeâu cuûa bieån ñôøi, em laø nhaân vaät cuûa tình yeâu aáy. Em khaùm phaù veà soùng, veà
tình yeâu. Em yeâu vaø em khao khaùt daâng hieán mình thaønh con soùng nhoû cho tình yeâu cuûa bieån ñôøi.

97
 - Caû baøi thô xoân xao moät aâm vang cuûa soùng. Tieáng soùng voã ñeàu xuyeân suoát laøm neân nhòp
chung cuûa baøi thô. Loái thô 5 chöõ ñeàu ñeàu nhö tieáng soùng voã vaøo nhau laøm neân söï voâ hoài voâ taän cuûa
soùng, cuûa bieån.
2. Hình töôïng Soùng
- Soùng coù hai maët raát ñoái nghòch nhau: “Döõ doäi” vaø “oàn aøo” nhöng laïi “dòu eâm” vaø “laëng leõ”.
- Bôûi theá, “Soâng khoâng hieåu noåi mình”, soùng ñaõ “tìm ra taän beå”. Chæ coù con “soùng beå” môùi laø
soùng, chæ coù “beå”, con soùng môùi laø chính mình.
- Con soùng “baét ñaàu töø gioù”, con soùng coù soùng cuûa “loøng saâu”, coù “con soùng treân maët nöôùc”, con
soùng cuõng “nhôù bôø” vaø noù cuõng “ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc”. Con soùng cuõng “xuoâi veà phöông Baéc”,
cuõng “ngöôïc veà phöông Nam” - ôû ngoaøi ñaïi döông xa xoâi, traêm ngaøn con soùng ñeàu “nhôù bôø” duø coù
“muoân vaøn caùch trôû”.
Nhaän xeùt: Thô vieát veà soùng, veà bôø, veà bieån khaù nhieàu, khaù hay nhöng laàn ñaàu tieân trong thô
ca Vieät Nam, ta coù moät hình töôïng veà soùng khaù hoaøn chænh. Con soùng ñöôïc nhaân caùch hoaù trôû thaønh
moät nhaân vaät coù tính caùch, coù nguoàn soáng, coù phöông höôùng, coù khao khaùt vaø ñam meâ. Hình töôïng
soùng bieåu hieän cho tình yeâu: vöøa döõ doäi laïi dòu eâm; vöøa oàn aøo nhöng laëng leõ; soùng coù nhôù thöông,
böôn baû kieám tìm, coù khaùt khao vaø traøn ñaày söï daâng hieán.
3. Hình töôïng Em
- Nhaø thô khoâng caàn ñeán soùng ñeå laøm moät aån duï cho mình. Hình aûnh Em duø töông ñoàng
nhöng hieän höõu trong baøi thô, song haønh, hoaø nhaäp cuøng hình töôïng Soùng.
- Em trong baøi thô laø tuoåi treû ñang mang ñaày “khaùt voïng tình yeâu”. Tình yeâu cuûa “em” huyeàn
dieäu voâ cuøng: “em cuõng khoâng bieát nöõa - Khi naøo ta yeâu nhau”; Em nhôù ñeán anh maø “Caû trong mô
coøn thöùc” vaø ñi ñeán traêm neûo, em chæ coù “Höôùng veà anh moät phöông”. Cuoái cuøng, hình töôïng Em cuûa
baøi thô laø nieàm khao khaùt hieán daâng baèng söï hoaù thaân kì dieäu: “Laøm sao ñöôïc tan ra - Thaønh traêm
con soùng nhoû” cho “bieån lôùn cuûa tình yeâu”.
Em laø nhaân vaät tröõ tình cuûa baøi thô. Em khaùm phaù soùng, hoaø nhaäp, song haønh vaø cuoái cuøng
laø söï hoaù thaân thaønh soùng trong khaùt voïng voâ bôø.
- Hình töôïng Em chính laø hình aûnh ngöôøi phuï nöõ môùi vôùi tình yeâu maõnh lieät, chaân thaät vaø
thaúng thaén. Tình yeâu cuûa hoï duø coù nhöõng traéc aån nhöng da dieát vaø hoàn haäu, ñaày khaùt khao vaø daâng
hieán.
4. Keát luaän
- Trong khí theá thô choáng Mó vôùi nguùt trôøi chaát söû thi huøng traùng thì tieáng thô cuûa Xuaân
Quyønh nhö tieáng loøng traéc aån vôùi tình yeâu ñaém say vaø chaân thaät, maõnh lieät vaø hoàn haäu.
- Caû baøi thô laø aâm vang cuûa tieáng soùng; ñoù cuõng laø aâm vang cuûa hoàn ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam
giöõa nguùt ngaøn bom ñaïn vaãn khoâng queân thoån thöùc traùi tim rieâng cuûa mình.
LIEÂN HEÄ
BIEÅN VAØ EM
Rì raøo tieáng soùng voã nghe em
Gioù hiu hiu thoåi thaät eâm ñeàm
Xa xa chim bay töøng ñaøn nhoû
Ai ngoài ai nhôù daùng hình em...

Hoaøng hoân vöøa xuoáng treân bieån vaéng

Caù luoân ñuoåi nhau nheï tung taêng
Sao loøng toâi thoaûng nghe naëng tróu
Nhôù ñoâi maét “Ngöôøi”, ñeïp töïa traêng

Nhôù moät buoåi chieàu treân bieån naøy

Gioù ñöa haït caùt nheï nheï bay
Vôøn treân maù em, hay hay ñoù...
Em ñuøa vôùi soùng thaät vui say...
(Xuaân Quyønh)

THUYEÀN VAØ BIEÅN

Em seõ keå anh nghe

98
Chuyeän con thuyeàn vaø bieån

“Töø ngaøy naøo chaúng bieát

Thuyeàn nghe lôøi bieån khôi
Caùnh haûi aâu, soùng bieác
Ñöa thuyeàn ñi muoân nôi

Loøng thuyeàn nhieàu khaùt voïng

Vaø tình bieån bao la
Thuyeàn ñi hoaøi khoâng moûi
Bieån vaãn xa… coøn xa

Nhöõng ñeâm traêng hieàn töø

Bieån nhö coâ gaùi nhoû
Thì thaàm göûi taâm tö
Quanh maïn thuyeàn soùng voã

Cuõng coù khi voâ côù

Bieån aøo aït xoâ thuyeàn
(Vì tình yeâu muoân thuôû
Coù bao giôø ñöùng yeân? )

Chæ coù thuyeàn môùi hieåu

Bieån meânh moâng nhöôøng naøo
Chæ coù bieån môùi bieát
Thuyeàn ñi ñaâu, veà ñaâu

Nhöõng ngaøy khoâng gaëp nhau

Bieån baïc ñaàu thöông nhôù
Nhöõng ngaøy khoâng gaëp nhau
Loøng thuyeàn ñau - raïn vôõ
Neáu töø giaõ thuyeàn roài
Bieån chæ coøn soùng gioù”.

Neáu phaûi caùch xa anh

Em chæ coøn baõo toá!.
(Xuaân Quyønh)
BIEÅN
Anh khoâng xöùng laøm bieån xanh
Nhöng anh muoán em laø bôø caùt traéng
Bôø caùt daøi phaúng laëng
Soi aùnh naéng pha leâ...

Bôø ñeïp ñeõ caùt vaøng

Thoai thoaûi haøng thoâng ñöùng
Nhö laëng leõ mô maøng
Suoát ngaøn naêm beân soùng...

Anh xin laøm soùng bieác

Hoân maõi caùt vaøng em
Hoân thaät kheõ, thaät eâm
Hoân eâm ñeàm maõi maõi

Ñaõ hoân roài, hoân laïi

99
 Cho ñeán maõi muoân ñôøi
Ñeán tan caû ñaát trôøi
Anh môùi thoâi daøo daït...

Cuõng coù khi aøo aït

Nhö nghieán naùt bôø em
Laø luùc trieàu yeâu meán
Ngaäp beân cuûa ngaøy ñeâm

Anh khoâng xöùng laø bieån xanh

Nhöng cuõng xin laøm beå bieát
Ñeå haùt maõi beân gaønh
Moät tình chung khoâng heát

Ñeå nhöõng khi boït tung traéng xoaù

Vaø gioù veà bay toaû nôi nôi
Nhö hoân maõi ngaøn naêm khoâng thoaû
Bôûi yeâu bôø laém laém, em ôi!
(Xuaân Dieäu)

ÑEÀ: Phaân tích baøi thô Soùng cuûa Xuaân Quyønh.

BAØI LAØM
I. MOÄT VAØI LÖU YÙ ÑEÀ HIEÅU THEÂM VEÀ TAÙC GIAÛ, TAÙC PHAÅM
1. Xuaân Quyønh teân khai sinh laø Nguyeãn Thò Xuaân Quyønh, sinh ngaøy 6/10/1942 taïi laøng La
Kheâ huyeän Hoaøi Ñöùc thaønh phoá Haø Ñoâng, nay thuoäc Haø Noäi vaø maát ngaøy 29/8/1988 trong moät tai
naïn giao thoâng. Baø sôùm tham gia hoaït ñoäng vaên ngheä, ngay töø 1955, Xuaân Quyønh ñöôïc tuyeån vaøo
laøm dieãn vieân muùa cuûa Ñoaøn Vaên coâng nhaân daân Trung öông. Töø 1963, Xuaân Quyønh laø bieân taäp
vieân baùo Vaên ngheä vaø sau 1980, chuyeån sang laøm bieân taäp taïi Nhaø xuaát baûn Taùc phaåm môùi, Uyû vieân
Ban chaáp haønh Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam khoaù III.
2. Xuaân Quyønh laøm thô khi coøn laø dieãn vieân ca muùa. Caùc saùng taùc trong thôøi kì naøy ñöôïc taäp
hôïp döôùi tieâu ñeà Choài bieác, phaûn aùnh khaùt voïng hoàn nhieân töôi treû ñaùnh daáu moät caùch nhìn môùi
treân vaên ñaøn, in chung vôùi Caåm Lai thaønh taäp thô mang teân Tô taèm – Choài bieác. Baø tham gia caùc
chuyeán ñi phuïc vuï tuyeán löûa Vónh Linh, Quaûng Bình vaø ñöôøng Tröôøng Sôn maø keát quaû cuûa chuyeán
ñi gian khoå naøy laø caùc taäp thô Hoa doïc chieán haøo (1968), Gioù Laøo caùt traéng (1974) vôùi nhöõng caûm
xuùc chaân thaønh veà söùc maïnh cuûa chieán tranh nhaân daân vaø veû ñeïp cuûa nhöõng con ngöôøi trong tuyeán
löûa. Cuoäc soáng ñôøi thöôøng qua nhöõng neùt thaân quen gaàn guõi vôùi moïi ngöôøi, vôùi nhöõng suy ngaãm veà
ñaát nöôùc sau chieán tranh phaûn aùnh qua caùc taäp thô Lôøi ru treân maët ñaát (1978 ), Töï haùt (1984), Saân
ga chieàu em ñi (1984), Hoa coû may (1989).
Xuaân Quyønh noåi leân nhö moät göông maët thô nöõ tieâu bieåu cuûa theá heä nhaø thô choáng Mó cöùu
nöôùc vôùi moät chaát thô tröõ tình môùi meû töôi maùt. Thô cuûa baø laø tieáng noùi hoàn nhieân trung thöïc, giaøu
loøng nhaân aùi vôùi nhöõng khaùt khao veà moät haïnh phuùc ñôøi thöôøng, ñoà ng thôøi cuõng laø tieáng loøng cuûa
nhöõng ngöôøi phuï nöõ luoân coù khaùt voïng gia ñình bình yeân. Phong caùch Xuaân Quyønh theå hieän roõ nhaát
trong maûng ñeà taøi vieát veà tình yeâu maø ôû ñoù phaåm chaát thuyû chung luoân laø yeâu caàu ñaàu tieân, laø söï
chung vai gaùnh vaùc nhöõng. vaát vaû lo toan cuûa cuoäc soáng ñôøi thöôøng, laø nieàm vui ñöôïc chia seû song
cuõng laø tình yeâu maõnh lieät, soâi noåi, daït daøo tình caûm yeâu thöông. Qua ñoù caùi toâi tröõ tình hieän ra
ñaèm thaém, ñaày ñam meâ khaùt voïng.
Xuaân Quyønh coøn saùng taùc moät soá truyeän cho thieáu nhi ñöôïc in thaønh taäp Muøa xuaân treân caùnh
ñoàng (1981), vaø caùc taäp thô cho thieáu nhi nhö Chôø traêng, Baàu trôøi trong quaû tröùng (1982) theå hieän
tình yeâu tha thieát raát ñoãi chaân thaønh cuûa ngöôøi meï ñoái vôùi treû em Xuaân Quyønh laø moät hoàn thô ñaày
nhieät huyeát, vôùi khao khaùt tình caûm maõnh lieät chaân thaønh vaø gioïng thô nhuaàn nhò, töôi taén. Baø
ñöôïc taëng Giaûi thöôûng Nhaø nöôùc veà vaên hoïc ngheä thuaät naêm 2001.
3. Soùng laø baøi thô xuaát saéc cuûa Xuaân Quyønh, ñöôïc saùng taùc naêm 1967, khi baø ñi thöïc teá veà
vuøng bieån Dieâm Ñieàn (Thaùi Bình) vaø ñaõ ñöôïc in trong taäp Hoa doïc chieán haøo. Baøi thô cho thaáy moät
100
taâm hoàn khaùt khao kieám tìm haïnh phuùc aån chöùa trong moät tieáng loøng ñaày traéc aån, suy tö song cuõng
raát chaân thaønh tha thieát.
II. PHAÂN TÍCH
1. Baøi thô Soùng cuûa Xuaân Quyønh ñöôïc vieát tröôùc 1975, sau moät moái tình khoâng thaønh. Moác
thôøi gian saùng taùc cuûa baøi thô Soùng cho thaáy khaùt voïng yeâu ñöông trong hoaøn caûnh chieán tranh,
khao khaùt cuoäc soáng bình yeân. Xuaân Quyønh laø ngöôøi bieát yeâu thöông voâ cuøng nhöng cuõng bieát caêm
thuø chaùy boûng.
Hình töôïng cô baûn cuûa baøi thô laø hình töôïng soùng vaø hình töôïng em.
Hình töôïng soùng laø moät tìm toøi ngheä thuaät ñoäc ñaùo cuûa Xuaân Quyønh. Ñieàu ñoù theå hieän qua
soùng laø hình aûnh aån duï cuûa taâm traïng ngöôøi con gaùi ñang yeâu, soùng laø söï hoaù thaân cuûa hình töôïng
em chuû theå tröõ tình, soùng laø söï phaân thaân cuûa chuû theå tröõ tình em ñeå taïo ra söï nhaäp vai vöøa keå vöøa
ñoái ñaùp.
Moái quan heä giöõa hai hình töôïng soùng vaø em ñöôïc theå hieän trong baøi thô vöøa ñöôïc taùch ra ñeå
taïo hieäu quaû chieáu öùng, ñoái saùnh, vöøa ñöôïc keát hôïp vôùi nhau ñeå taïo ra söï coäng höôûng, lan toaû. Tính
ñaëc saéc vaø ñoäc ñaùo cuûa hình töôïng soùng maø Xuaân Quyønh vaø nhieàu nhaø thô khaùc löïa choïn laø bôûi soùng
laø moät hieän töôïng thieân nhieân huøng vó mang tính vónh cöûu, bôûi soùng coù nhöõng caùch thöùc bieåu hieän
khaùc thöôøng, luùc döõ doäi, luùc yeân bình, phuø hôïp ñeå dieãn taû taâm traïng con ngöôøi ñang yeâu, bôûi soùng
coù aâm vang nhö laø tieáng noùi cuûa taïo hoaù vôùi con ngöôøi. Trong vaên chöông nhöõng töø gheùp coù söï keát
hôïp giöõa töø soùng vôùi caùc töø khaùc ñeå chæ taâm traïng, tình caûm nhö soùng tình, soùng thu ba, soùng loøng
cuûa con ngöôøi cuõng thöôøng ñöôïc nhieàu nhaø vaên nhaø thô söû duïng.
Hình töôïng soùng cuøng vôùi nhòp ñieäu cuûa baøi thô laø nhöõng neùt ñaëc saéc cuûa baøi thô naøy. Nhòp
ñieäu cuûa baøi thô ñöôïc theå hieän ôû aâm höôûng daït daøo, nhòp nhaøng, ôû nhòp ñieäu moâ phoûng nhòp soùng
bieån trieàn mieân, voâ taän. Nhòp ñieäu cuûa baøi thô ñöôïc taùi hieän qua theå thô naêm chöõ vôùi caùch ngaét
nhòp linh hoaït, phoùng tuùng, caùch phoái aâm töø söï keát hôïp ña daïng cuûa caùc vaàn baèng - traéc nhaèm theå
hieän aâm ñieäu cuûa soùng bieån.
AÂm ñieäu chung cuûa baøi thô laø aâm ñieäu cuûa nhöõng con soùng bieån ñeâm ngaøy xoân xao treân bieån
roäng, trong gioù loäng, laø aâm ñieäu cuûa noãi loøng ngöôøi con gaùi ñang ngaäp traøn khao khaùt yeâu ñöông, laø
söï keát hôïp cuûa söï rung ñoäng giöõa tình vaø caûnh, giöõa soùng loøng vaø soùng bieån… taïo ra söï hoaø hôïp theå
hieän khaùt voïng tình yeâu vónh haèng cuûa con ngöôøi.
2. Khoå thô môû ñaàu baøi Soùng cho thaáy traïng thaùi taâm lí ñaëc bieät cuûa moät taâm hoàn khao khaùt
yeâu ñöông khoâng thoaû maõn vôùi caùi taàm thöôøng nhoû heïp, ñoàng thôøi cuõng cho thaáy caùc traïng thaùi
khaùc thöôøng, vöøa ñoái laäp vöøa khaúng ñònh cuûa taâm hoàn ngöôøi con gaùi ñang yeâu, khao khaùt yeâu ñöông
nhöng chuû ñoäng trong tình yeâu chöù khoâng thuï ñoäng hay nhaãn nhuïc chòu ñöïng.
Trong khoå thô “OÂi con soùng ngaøy xöa/ Vaø ngaøy sau vaãn theá/Noãi khaùt voïng tình yeâu / Boài hoài
trong ngöïc treû”, taùc giaû ñaõ ñöa ra moät söï so saùnh giöõa soùng bieån cuûa ñaát trôøi vaø tình yeâu cuûa con
ngöôøi. Ñieåm chung giöõa soùng bieån vaø tình yeâu laø nhöõng hieän töôïng vónh haèng muoân thuôû, laø nhöõng
hieän töôïng töï nhieân, hoàn nhieân song raát khoù giaûi thích, ñaày nhöõng baát ngôø, khoù hieåu. Tình yeâu cuõng
töïa hoà nhö soùng bieån, ñeán/ ñi, oàn aøo/ laëng leõ, dòu eâm/ döõ doäi, vöøa hieän roõ tröôùc maét vöøa bí aån khaùc
thöôøng.
Khoå thô “Soùng baét ñaàu töø gioù/ Gioù baét ñaàu töø ñaâu? Em cuõng khoâng bieát nöõa/ Khi naøo ta yeâu
nhau” nhö laø caùch thöùc lí giaûi tình yeâu cuûa Xuaân Quyønh. Qua caùch lí giaûi thoâng minh vaø ñaày nöõ tính
ñoù tình yeâu hieän ra töï nhieân vaø voâ tö. Tình yeâu laø quaù trình chuyeån hoaù tình caûm giöõa ngöôøi con
trai vaø ngöôøi con gaùi, laø söï töï nguyeän vaø khoâng ñôn phöông.
Moät bieåu hieän quan troïng theå hieän tình yeâu, theå hieän phaåm chaát yeâu, ñoù laø söï nhôù nhung khi
xa caùch. Noãi nhôù aáy ñöôïc taùc giaû theå hieän trong khoå thô sau ñaây: “Con soùng döôùi loøng saâu/ Con
soùng treân maët nöôùc/ OÂi con soùng nhôù bôø/ Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc” laø noãi nhôù trong tình yeâu khi
xa caùch, noãi nhôù dai daúng, thöôøng xuyeân, thöôøng tröïc. Noãi nhôù ñoù theå hieän caû trong khoâng gian laãn
trong thôøi gian, caû khi thöùc laãn khi nguû, coàn caøo, khoâng queân, khoâng yeân. Noãi nhôù aáy gioáng nhö
nhöõng con soùng trieàn mieân, luùc ôû ngaàm döôùi saâu, luùc noåi treân maët nöôùc, nhöng luùc naøo cuõng daït daøo
voâ taän.
Khoå thô “Soùng baét ñaàu töø gioù/ Gioù baét ñaàu töø ñaâu?/ Em cuõng khoâng bieát nöõa/ Khi naøo ta yeâu
nhau” cho thaáy trong tình yeâu, luoân coù moät vaán ñeà ñöôïc ñaët ra, ñoù laø giaûi thích theá naøo laø tình yeâu
song laø moät caâu hoûi coù muoân vaøn ñaùp soá maø moãi caëp tình nhaân, moãi ngöôøi yeâ u nhau ñeàu coá gaéng
giaûi ñaùp, tröôùc heát laø cho mình vaø cho ngöôøi mình yeâu. Vôùi khoå thô treân ñaây Xuaân Quyønh cuõng ñöa

101
ra moät caùch giaûi thích, moät caùch caét nghóa tình yeâu theo caùch rieâng cuûa mình. Ñoù laø caùch caét nghóa
mang tính tröïc caûm, raát nöõ tính vaø cuõng raát Xuaân Quyønh. Caùch giaûi thích baét ñaàu ñi töø soùng maø coäi
nguoàn cuûa soùng theo Xuaân Quyønh laø baét ñaàu töø gioù. Nhöng khi phaûi traû lôøi tieáp Gioù baét ñaàu töø ñaâu,
thì thaät khoù ñöa ra ñöôïc lôøi giaûi ñaùp. Xuaân Quyønh tìm lôøi giaûi ñaùp aáy töø chính tình yeâu, töø chính
loâgíc cuûa traùi tim vaø ñaáy cuõng laø caùch suy luaän traøn ñaày nöõ tính. Bôûi leõ, nguoàn goác cuûa soùng, cuûa gioù
cuõng gioáng nhö nguoàn goác cuûa tình yeâu vöøa laø caùi raát cuï theå nhöng laïi cuõng raát tröøu töôïng, bôûi tình
yeâu bí aån vaø thieâng lieâng, kì laï voâ cuøng vaø caøng bí aån caøng thieâng lieâng thì noù caøng kì laï, caøng cao
quyù, caøng hieän ra veû ñeïp voâ ngaàn cuûa noù.
Caùch caét nghóa cuûa Xuaân Quyønh cho thaáy moät quy luaät phoå bieán trong tình yeâu nam nöõ, ñoù laø
töø tröïc caûm ñeán lí trí. Ngöôøi ta yeâu nhau tröôùc heát nhôø söï caûm nhaän baèng tröïc giaùc, baèng linh tính,
baèng moät söï caûm nhaän ñaëc bieät veà nhau maø thieáu ñi söï caûm nhaän tröïc giaùc aáy, tình yeâu chæ coøn laø
söï tính toaùn hôn thua, ñöôïc maát. Trong tình yeâu ngöôøi ta ñeán vôùi nhau töï nguyeän, khoâng ai baét
buoäc ai, ngöôøi ta chieám lónh taâm hoàn vaø tình caûm cuûa nhau baèng moät ñieåm gì ñaáy khoâng theå noùi ra
ñöôïc, baèng moät söï rung ñoäng saâu laéng naøo ñaáy trong taâm can khoâng dieãn taû thaønh lôøi ñöôïc, bôûi khi
ñaõ noùi ra ñöôïc baèng lôøi, nghóa laø baèng söï saép xeáp ngoân töø theo tö duy lí tính thì tình yeâu maát ñi veû
ñeïp thieâng lieâng bí aån cuûa noù. Söï quyeán ruõ cuûa tình yeâu chính laø ôû söï rung ñoäng bí aån, laø söï caûm
nhaän tröïc giaùc vöøa nhaïy beùn vöøa mong manh naøy. Vì theá khoâng ít ngöôøi ñaõ coi tình yeâu mang tính
chaát “thieân ñònh”, laø söï saép xeáp cuûa taïo hoaù.
Qua khoå thô treân cuûa baøi Soùng, Xuaân Quyønh ñaõ cho thaáy nhöõng veû ñeïp môùi cuûa tình yeâu nam
nöõ, trong ñoù noåi baät leân khaùt voïng ñöôïc yeâu ñöôïc soáng troïn veïn trong haïnh phuùc tình yeâu.
3. Hình töôïng soùng vaø em song haønh vôùi nhau taïo neân moät hieäu quaû ngheä thuaät giuùp cho baøi
thô coù theâm chieàu saâu suy tö. Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän qua caû hai hình töôïng boå sung cho nhau, nhaèm
dieãn taû saâu saéc hôn söï aùm aûnh cuûa tình yeâu keøm theo noãi nhôù khoân nguoâi cuûa ngöôøi tình thuyû chung
ñang ngaøy ñeâm mong ngoùng, raïo röïc ñôïi chôø. Noãi nhôù ngöôøi yeâu cuõng gioáng nhö con soùng nhôù bôø,
song khoâng chæ döøng ôû ñaáy, ngöôøi con gaùi coøn nhôù tôùi ngöôøi mình yeâu ngay caû trong traïng thaùi giaác
mô, caû trong moäng mò. Caû hai hình töôïng soùng vaø em keát hôïp vôùi nhau ñeå cuøng dieãn taû khaùt voïng
tình yeâu soâi noåi, tieáng loøng maõnh lieät cuûa ngöôøi con gaùi ñang yeâu, taïo ra tính chaát taùo baïo khaùc
thöôøng cho thaáy tình caûm thieát tha höôùng tôùi moät haïnh phuùc giaûn dò song voâ cuøng cao quyù, ñoù laø
ñöôïc coù anh, ñöôïc ôû beân anh, cuõng nhö con soùng caàn coù bôø ñeå tìm veà nhö moät choã döïa thì em luoân
caàn coù anh nhö moät ñieåm töïa tinh thaàn cho moïi hoaøn caûnh, cho moïi öôùc mô.
Hình töôïng soùng vöøa ñöôïc khaéc hoaï cuï theå vöøa mang tính bieåu töôïng. Soùng ñöôïc mieâu taû cuï
theå qua caùc traïng thaùi maâu thuaãn traùi ngöôïc nhau, nhö baûn thaân hieän töôïng soùng bieån trong töï
nhieân. Hình töôïng soùng döôøng nhö ñöôïc nhaân hoaù trôû thaønh bieåu töôïng vôùi caûm xuùc mang tính
ngöôøi, bieát noùi, bieát giaõi baøy. Soùng nhö coù tính caùch rieâng vôùi nhöõng traïng thaùi beân trong phong
phuù trôû thaønh hình thöùc dieãn taû söï bieán ñoåi noäi taâm cuûa ngöôøi con gaùi trong traïng thaùi say ñaém vôùi
tình yeâu. Tính cuï theå vaø tính bieåu töôïng hoaø quyeän vaøo nhau, boå sung cho nhau, goùp phaàn khaùm
phaù chieàu saâu noäi taâm cuûa chuû theå tröõ tình.
Hình töôïng soùng ñöôïc mieâu taû khaùc nhau qua caùc khoå thô khaùc nhau vaø lieân tuïc cuûa baøi thô.
Soùng ñöôïc theå hieän qua nhöõng neùt phaùt hieän, taïo neân tính chaát ña daïng khaùc thöôøng. Qua ñoù söï
lieân töôûng cuõng nhö khaû naêng gôïi môû suy tö veà bieån, veà soùng, veà gioù; veà tình ngöôøi vaø tình ñôøi ñöôïc
môû ra vaø lieân keát laïi, ôû nhöõng caáp ñoä nhaát ñònh taïo ra söùc haáp daãn cuûa hình töôïng, qua khaû naêng
lieân keát caùc khoå thô, taïo ra maïch thô quaùn xuyeán cuûa hình töôïng soùng.
4. Soùng laø hình aûnh bieåu töôïng cho taâm hoàn ngöôøi con gaùi, em laø caùi toâi tröõ tình cuûa nhaø thô.
Soùng vaø em taïo ra keát caáu song haønh cho baøi thô. Keát caáu ñoù taïo ra söï töông ñoàng, hoaø quyeän giöõa
hai hình töôïng tröõ tình. Soùng vaø em tuy hai maø moät, coù luùc phaân chia, coù luùc hoaø nhaäp ñeå taùi hieän
caùc phöông dieän khaùc nhau coù theå maâu thuaãn trong taâm hoàn ngöôøi con gaùi ñang chaùy boûng khaùt
voïng yeâu thöông, taïo ra chieàu saâu nhaän thöùc cho baøi thô.
Trong baøi Soùng, Xuaân Quyønh vöøa thoå loä tröïc tieáp vöøa möôïn hình töôïng soùng ñeå noùi veà tình
yeâu, vöøa töï hoûi töï chaát vaán mình, vöøa töï mình giaûi ñaùp nhöõng vaán ñeà ñaët ra vaø caûm nhaän ñöôïc töø
tình yeâu aáy. Ñieàu mong muoán vaø caûm nhaän saâu saéc nhaát cuûa nhaø thô laø moïi con soùng ñeàu ñeán ñöôïc
vôùi beán bôø cuûa noù. Duø muoân vôøi caùch trôû cuõng nhö tình yeâu cuûa ngöôøi con gaùi seõ coù ngaøy keát quaû.
Ñoàng thôøi baøi thô cuõng gôïi leân söï höõu haïn cuûa kieáp ngöôøi trong voâ haïn cuûa ñaát trôø i, nghóa laø moïi
söï noã löïc sôùm hay muoän cuõng daãn tôùi nhöõng keát quaû nhaát ñònh.

102
 Qua khoå thô cuoái cuøng cuûa baøi thô: “Laøm sao tan ñöôïc ra/ Thaønh traêm con soùng soùng nhoû/
Giöõa bieån lôùn tình yeâu/ Ñeå ngaøn naêm coøn voã”, Xuaân Quyønh muoán göûi gaém khaùt voïng ñöôïc soáng heát
mình trong tình yeâu ñoâi löùa, muoán ñöôïc maõi maõi soáng trong tình yeâu treû trung vónh vieãn, ôû ñoù taát
caû ñeàu chaân thaønh, hoàn nhieân vaø thaám ñaãm men say, muoán töø chaân trôøi nhoû heïp vöôn tôù i tình yeâu
bao la roäng lôùn, theo haønh trình luoân roäng môû, haønh trình khoâng giôùi haïn vaø khoâng bò kheùp kín.
5. Soùng vaø em laø hai hình töôïng tröõ tình caëp ñoâi song haønh taïo neân veû ñeïp keát caáu baøi thô
Soùng cuûa Xuaân,Quyønh.
Veû ñeïp veà maët keát caáu cuûa baøi thô laø söï song haønh, töông ñoàng giöõa soùng vaø em, hai hình
töôïng tröõ tình cuûa baøi thô. Hieåu roäng ra coù theå coi soùng maø ôû ñaây laø soùng nöôùc, laø soùng bieån vaø em
laø moät daïng soùng: soùng loøng, caû hai ñeàu coù ñaëc ñieåm chung laø khoâng bao giôø tónh taïi, bao giôø cuõng
chuyeån ñoäng vaø ñaëc bieät laø soùng loøng thöôøng chuyeån ñoäng maõnh lieät theo quy luaät tình yeâu. Hai
hình töôïng toân taïo cho nhau, boå sung cho nhau. Soùng nöôùc giuùp soùng loøng vöôït ra ngoaøi khuoân khoå
cuûa caùi toâi bình thöôøng, caùi toâi maø ai cuõng coù theå nhaän bieát baèng veû ngoaøi ñeå böôùc vaøo moät theá giôùi
môùi xa laï, bí aån vaø thieâng lieâng cuûa tình yeâu, cuõng gioáng nhö ngöôøi con gaùi ñang böôùc vaøo thôøi yeâu
ñöông, bao giôø cuõng thaáy xoán xang, xoân xao trong loøng, töïa hoà nhö soùng bieån trieàn mieân voã nhòp
treân bieån roäng voâ bôø. Söï ñoàng caûm cuûa ngöôøi con gaùi ñang yeâu vaø nhöõng con soùng trieàn mieân ñang
voã vaøo bôø aáy laø ñieàu deã nhaän thaáy vaø ñeàu coù giaù trò bieåu caûm nhö nhau.
Xuaân Quyønh qua caùc khoå thô laïi cho thaáy moät dieän maïo môùi cuûa soùng bieån, taïo ra söï bieán aûo
kì laï cuûa muoân vaøn con soùng ñeå töø ñoù duøng hình töôïng soùng bieån dieãn taû soùng loøng. Soùng bieån ñöôïc
nhaân hoaù, döôøng nhö cuõng coù taâm traïng khaùt khao, mong moûi moät tình yeâu, gioáng nhö ngöôøi con
gaùi ñang ñoái loøng mình vôùi bieån. Soùng vaø em soi chieáu cho nhau, qua soùng bieån, em laïi hieän hình
vôùi bao noãi khaùt khao mong ñôïi.
Cuõng nhö ngöôøi con gaùi ñang yeâu, soùng cuõng coù tính caùch rieâng, khoâng haøi loøng, khoâng thoaû
maõn, nhö tình yeâu laø söï vöôït troäi, laø söï böùt phaù khoûi nhöõng ñieàu raøng buoäc nhieàu khi chæ töï chính
mình. Caùc traïng thaùi khaùc nhau cuûa soùng nöôùc dieãn taû raát thaønh coâng caùc bieåu hieän qua nhöõng saéc
thaùi khaùc nhau cuûa tình yeâu ñoâi löùa. Caùc traïng thaùi ñoù theå hieän söï tinh nhaïy cuûa ngöôøi phuï nöõ, cho
thaáy caùc daïng thöùc khaùc nhau cuûa khaùt voïng tình yeâu maø cô baûn vaø tröôùc heát, tình yeâu laø söï nhaän
thöùc môùi veà baûn thaân, laø khaùt voïng vöôn leân, vöôn cao vaø vöôn xa.
Tình yeâu bao giôø cuõng raát roõ raøng song cuõng cöïc kì khoù hieåu, noù vöøa thieâng lieâng vöøa bí aån,
vaø chính söï thieâng lieâng bí aån ñoù laïi laø söùc maïnh loâi cuoán con ngöôøi, ñoøi hoûi em phaûi luoân luoân traên
trôû, luoân töï vaán baûn thaân, ñeå mong muoán khaùm phaù saâu hôn veà ñieàu bí aån thieâng lieâng ñaõ taïo ra
tình yeâu ñoâi löùa, tình yeâu cuûa söï ñoàng caûm, cuûa söï caûm nhaän tröïc giaùc kì laï. Caû em vaø soùng ñeàu tuaân
thuû quy luaät muoân ñôøi cuûa tình yeâu aáy, vaø soùng cuõng nhö em ñeàu xao xuyeán, boài hoài, ñeàu caûm thaáy
haïnh phuùc vì ñöôïc yeâu, ñöôïc soáng, nhöng khoâng bao giôø ñaït tôùi möùc ñoä cao nhaát, bôûi vì trong quy
luaät chung khi ñaït tôùi ñænh cao thì beân kia ñænh cao bao giôø cuõng laø vöïc thaúm. Em muoán vöôn tôùi
cuøng cuõng nhö soùng muoán voã bôø nhöng taát caû chæ laø khaùt voïng.
Tình yeâu bao giôø cuõng ñi lieàn vôùi noãi nhôù, nhôù moâng lung, nhôù mô hoà, nhöng raát da dieát, coàn
caøo. Yeâu nhau laø phaûi nhôù nhau, cuõng nhö con soùng nhôù bôø muoán lao vaøo bôø, muoán chaïm vaøo bôø.
Em, hoaù thaân cuûa caùi toâi, cuõng coù khaùt khao nhö vaäy, mang trong mình noãi nhôù trieàn mieân, nhö
con soùng ñi tìm bôø vaäy. Söï nhaän thöùc cuûa caùi toâi ôû ñaây raát roõ raøng vaø hoaøn toaøn chuû ñoäng, vaø ñoù
chính laø cuoäc haønh trình voâ taän cuûa con ngöôøi ñi tìm haïnh phuùc. Ñi tìm tình yeâu töùc laø ñaët chaân
leân con ñöôøng tìm kieám haïnh phuùc, cuõng nhö con soùng xoâ bôø ñeå töï keát thuùc cuoäc haønh trình mieân
man treân beå roäng cuûa mình. Hai hình töôïng gaén keát vôùi nhau, qua ñoù taïo neân söùc maïnh theå hieän
khaùt voïng cho nhau. Caû hai hoaø quyeän vaøo nhau, tuy laø hai nhöng thöïc chaát chæ laø moät, tuy laø moät
nhöng phaân thaân thaønh hai. Haønh trình cuûa tình yeâu laø nhö vaäy.
Caû hai hình töôïng soùng vaø em taïo neân keát caáu song haønh, taïo neân moái quan heä töông ñoàng,
goùp phaàn theå hieän saâu saéc caûm xuùc yeâu ñöông cuûa ngöôøi con gaùi. Qua ñoù, thaáy ñöôïc tình. caûm maõnh
lieät cuûa ngöôøi con gaùi vaø veû ñeïp ñaùng traân troïng cuûa con ngöôøi ñi tìm khaùt voïng haïnh phuùc.

ÑEÀ: Baøi “Soùng” cuûa Xuaân Quyønh coù ñoaïn:

“OÂi con soùng ngaøy xöa
(…) Caû trong mô coøn thöùc”.
Haõy phaân tích ñoaïn thô ñeå laøm noåi roõ söùc gôïi caûm phong phuù, baát ngôø cuûa hình töôïng
“soùng” trong söï lieân heä, ñoái saùnh vôùi nhaân vaät tröõ tình “em”.

103
 BAØI LAØM
Soùng laø baøi thô tình tuyeät buùt cuûa Xuaân Quyønh (1942-1988). Baøi thô ñöôïc vieát theo theå nguõ ngoân
goàm coù 38 caâu thô. Qua hình töôïng “soùng”, Xuaân Quyønh ñaõ theå hieän nieàm khao khaùt cuûa ngöôøi thieáu
nöõ muoán ñöôïc yeâu, ñöôïc soáng trong moät tình yeâu haïnh phuùc thuûy chung.
Boán khoå thô döôùi ñaây trích trong phaàn ñaàu baøi thô. Hình töôïng “soùng” trong söï lieân heä ñoái saùnh
vôùi nhaân vaät tröõ tình “em” ñaõ ñem ñeán cho taâm hoàn ta bao gôïi caûm phong phuù baát ngôø:
OÂi con soùng ngaøy xöa
………………………………
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.
Soùng laø hieän töôïng muoân ñôøi cuûa ñaïi döông bao la. Coøn vuõ truï, ñaát trôøi thì coøn coù ñaïi döông; ñaïi
döông coøn thì coøn “muoân truøng soùng beå”. Soùng laø söùc soáng vónh haèng, kì dieäu cuûa bieån, tröôøng toàn
trong doøng chaûy thôøi gian: “OÂi con soùng ngaøy xöa – vaø ngaøy sau vaãn theá”. Töø “oâi” caûm thaùn caát leân
ñaày xuùc ñoäng ngaây ngaát cuûa moät noãi nieàm. Soùng cuûa bieån cuõng nhö tình yeâu laø chuyeän muoân ñôøi cuûa
löùa ñoâi, laø “khaùt voïng” cuûa trai gaùi xöa nay. Soùng reo, soùng voã treân bieån caû meânh moâng cuõng nhö
“con soùng” tình yeâu bieán hoùa voâ cuøng, luùc thì “döõ doäi vaø dòu eâm”, luùc thì “oàn aøo vaø laëng leõ”, laøm cho
traùi tim tuoåi treû rung ñoäng, xao xuyeán, “boài hoài”:
Noãi khaùt voïng tình yeâu
Boài hoài trong ngöïc treû.
Hình töôïng “soùng” trong nhöõng vaàn thô ngoït ngaøo thieát tha ñaày gôïi caûm mang tính nhaân vaên.
“Tröôùc muoân truøng soùng beå” cuûa ñaïi döông meânh moâng, lôùp lôùp soùng lieân hoài, voâ taän, thieáu nöõ “boài
hoài” nghó veà quy luaät cuûa söï soáng, veà söï tröôøng toàn cuûa ñaïi döông, veà nguyeân nhaân kì dieäu naøo maø
coù “soùng leân”. Roài thieáu nöõ baâng khuaâng nghó veà moái nhaân duyeân cuûa mình, veà tình yeâu cuûa “em” vaø
“anh”. Ñieäp ngöõ: “Em nghó veà… Em nghó veà…”, keát hôïp vôùi caâu hoûi tu töø: “Töø nôi naøo soùng leân?” ñaõ
laøm cho gioïng thô noàng naøn, say ñaém, caûm xuùc baâng khuaâng trieàn mieàn daøo daït daâng leân. Hình
töôïng “soùng” vaø söï lieân töôûng phong phuù ñöôïc dieãn taû moät caùch thi vò:
Tröôùc muoân truøng soùng beå
Em nghó veà anh, em
Em nghó veà bieån lôùn
Töø nôi naøo soùng leân?
Hoûi soùng roài hoûi gioù: “Gioù baét ñaàu töø ñaâu?” Roài thieáu nöõ laïi töï hoûi traùi tim mình, töï hoûi loøng
mình: “Khi naøo ta yeâu nhau”. Ñoù laø taâm traïng cuûa “em”, cuûa baát cöù chaøng trai coâ gaùi naøo trong tình
yeâu. Vaø phaûi laø moái tình ñaàu môùi coù caâu hoûi aáy. Tình yeâu ñaõ ñeán vôùi “em” töï bao giôø, nhöng caùi khaéc
khoaûi “thaém laïi” cuûa hai taâm hoàn “anh” vaø “em”, ñaâu deã traû lôøi. OÂng chuùa thô tình Xuaân Dieäu ñaõ
vieát: “Laøm sao caét nghóa ñöôïc tình yeâu”… Tuy khoâng traû lôøi ñöôïc caâu hoûi: “Khi naøo ta yeâu nhau?”,
nhöng caùi khoaûnh khaéc thaàn tieân cuûa moái tình ñaàu maõi maõi ñöôïc ghi saâu trong loøng ngöôøi:
Caùi thuôû ban ñaàu löu luyeán aáy
Nghìn naêm chöa deã ñaõ ai queân?
(Theá Löõ)
Söùc gôïi caûm cuûa hình töôïng “soùng” thaät phong phuù vaø baát ngôø. Soùng toàn taïi trong traïng thaùi
“ñoäng”, trong moïi khoâng gian “döôùi loøng saâu” hay “treân maët nöôùc”, taàng taàng lôùp lôùp “muoân truøng
soùng beå”. Coù soùng ngaàm vaø nhaáp nhoâ soùng bieác. Soùng ñöôïc nhaân hoùa, soùng thao thöùc suoát ñeâm ngaøy
trong moïi thôøi gian: “Soùng nhôù bôø”, trong moïi traïng thaùi: “Soùng khoâng nguû ñöôïc”. Soùng ñöôïc caûm
nhaän baèng thính giaùc, baèng thò giaùc, baèng tri giaùc vaø caû baèn g taâm hoàn. Hình töôïng “soùng” caøng trôû
neân thô moäng gôïi caûm:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc.
Caáu truùc song haønh, ñoái xöùng: “döôùi loøng saâu // treân maët nöôùc”, “ngaøy // ñeâm”, nhôù bôø // khoâng
nguû ñöôïc” vaø ñieäp ngöõ “con soùng” ñaõ laøm cho ngoân ngöõ thô caân xöùng haøi hoøa, aâm ñieäu, nhaïc ñieäu
thô nhòp nhaøng, uyeån chuyeån, say ñaém vaø ngoït ngaøo. Nhaïc cuûa thô, vò ngoït tình yeâu nhö ñöôïc hoø a
quyeän trong khoâng gian, trong thôøi gian, vaø caû trong loøng ngöôøi.
Xuaân Quyønh coù luùc möôïn “thuyeàn” vaø “bieån” laøm aån duï ñeå noùi leân noãi nhôù thöông cuûa löùa ñoâi:

104
 Nhöõng ngaøy khoâng gaëp nhau
Bieån baïc ñaàu thöông nhôù
Nhöõng ngaøy khoâng gaëp nhau
Loøng thuyeàn ñau raïn rôõ…
(Thuyeàn vaø bieån)
Töø hieän töôïng “soùng nhôù bôø”, nöõ só lieân töôûng ñeán noãi nhôù “em nhôù ñeán anh”, moät noãi nhôù da
dieát, trieàn mieân, boài hoài khoân xieát keå, caû trong coõi thöïc vaø caû trong mô, trong yù thöùc vaø caû trong
tieàm thöùc:
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.
Soùng laø quy luaät vaän ñoäng cuûa vuõ truï, cuûa ñaïi döông. Töôûng töôïng “soùng nhôù bôø” roài lieân heä, ñoái
saùnh vôùi “em”, vôùi noãi nieàm “loøng em nhôù anh…” thaät baát ngôø, thuù vò. Ca dao noùi nhieàu veà noãi nhôù
cuûa trai gaùi laøng queâ. Coù noãi nhôù day döùt khoân nguoâi: “Nhôù ai nhôù maõi theá naøy? – Nhôù ñeâm queân
nguû, nhôù ngaøy queân aên”. Coù noãi nhôù boàn choàn, ngaån ngô: “Nhôù ai boåi hoåi boài hoài – Nhö ñöùng ñoáng
löûa, nhö ngoài ñoáng than”. Qua ñoù, ta môùi caûm thaáy noãi nhôù cuûa “em”, nhaân vaät tröõ tình trong baøi
thô Soùng: “Loøng em nhôù ñeán anh – Caû trong mô coøn thöùc” laø saâu saéc, baát ngôø, môùi meû.
Naêm 1962, thi só Xuaân Dieäu vieát baøi thô tình “Bieån”, trong ñoù hình töôïng “soùng” laø aån duï veà
chaøng trai ña tình, yeâu say ñaém, noàng nhieät:
Anh xin laøm soùng bieác
Hoân maõi caùt vaøng em
Hoân thaät kheõ thaät eâm
Hoân eâm ñeàm maõi maõi…
Baøi thô “Bieån” laø moät thöû thaùch lôùn ñoái vôùi Xuaân Quyønh. 5 naêm sau, baøi Soùng ra ñôøi, aån duï
“soùng” noùi veà thieáu nöõ trong moái tình ñaàu vôùi bao phaåm chaát toát ñeïp. Ñoù laø saùng taïo, coù theå noùi laø
“baát ngôø”.
Ngöôøi thieáu nöõ trong baøi thô Soùng ñaõ “töï haùt” veà noãi khao khaùt ñöôïc yeâu thöông, ñöôïc soáng thuûy
chung trong tình yeâu haïnh phuùc. Hình töôïng “soùng” gôïi leân bao caûm xuùc maïnh meõ, noàng naøn, phong
phuù vaø baát ngôø. Soùng thaät maõnh lieät. Em thaät noàng naøn say meâ bôûi leõ vôùi em thì tình yeâu laø “khaùt
voïng”.

ÑEÀ: “Soùng” laø baøi thô tình tieâu bieåu cuûa Xuaân Quyønh, theå hieän moät taâm hoàn luoân luoân
traên trôû, khaùt khao ñöôïc yeâu thöông gaén boù.
Anh (chò) haõy phaân tích khoå thô döôùi ñaây ñeå laøm saùng toû nhaän ñònh treân:
Con soùng döôùi loøng saâu
(…) Höôùng veà anh moät phöông.
BAØI LAØM
Soùng cuûa Xuaân Quyønh (1942-1988) laø moät baøi thô tình raát ñeïp. Veû ñeïp cuûa moät taâm hoàn khao
khaùt yeâu thöông trong moái tình ñaàu raïo röïc cuûa thieáu nöõ. Veû ñeïp cuûa nhaïc; nhaïc cuûa loøng cuõng laø
nhaïc cuûa thô, nhaïc cuûa soùng reo, soùng voã. Veû ñeïp cuûa men say tình aùi ñöôïc caát leân thaønh lôøi ca ngoït
ngaøo, tha thieát bieát bao:
Con soùng döôùi loøng saâu
…………………………
Höôùng veà anh moät phöông.
1.- Hình töôïng “soùng” ñaày thi vò. Baát cöù ôû ñaâu, duø ôû “döôùi loøng saâu” hay ôû “treân maët nöôùc”, thì
soùng vaãn “nhôù bôø”. Duø caû trong ngaøy vaø trong ñeâm daøi vaéng veû, soùng vaãn “khoâng nguû ñöôïc”. Caùc
ñoäng töø – vò ngöõ: “nhôù bôø”, “khoâng nguû ñöôïc” ñaõ ñöôïc nöõ só duøng raát ñaét tinh teá vaø bieåu caûm, ñem
ñeán cho ta bao caûm xuùc ñeïp veà tình yeâu:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc.
Noãi nhôù aáy raát maõnh lieät. Duø ôû khoâng gian naøo “döôùi loøng saâu” hay “treân maët nöôùc”, duø ôû thôøi
gian naøo “ngaøy” cuõng nhö “ñeâm”, soùng vaãn “nhôù bôø”, soùng vaãn boàn choàn, thao thöùc “khoâng nguû ñöôïc”.
Laáy khoâng gian vaø thôøi gian ñeå “ño” noãi nhôù cuûa em, taùc giaû ñaõ theå hieän moät caùch saâu saéc moät taâm

105
hoàn luoân luoân traên trôû, khao khaùt ñöôïc yeâu thöông. Soùng ñaõ ñöôïc nhaân hoùa mang hoàn em vaø tình
em. Töø caûm “oâi” xuaát hieän trong ñoaïn thô nhö moät tieáng loøng chaán ñoäng rung leân: “oâi con soùng nhôù
bôø…”.
Töø hieän töôïng soùng voã xoân xao suoát ñeâm ngaøy treân ñaïi döông, nöõ só lieân töôûng ñeán tình caûm cuûa
thieáu nöõ:
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.
“Caû trong mô” vaø caû khi “coøn thöùc”, trong thöïc vaø trong moäng, em vaãn “nhôù ñeán anh”. Hình boùng
chaøng trai – ngöôøi tình ñaõ choaùn ngôïp taâm hoàn coâ gaùi. Yeâu laø söï hoøa hôïp nhaäp hai taâm hoàn. Soùng
treân ñaïi döông laø bieåu töôïng cho söï soáng muoân ñôøi, cuõng nhö tình yeâu cuûa “em” ñoái vôùi “anh” maõi
maõi laø noãi khao khaùt nhôù thöông, mong ñôïi, trong khoâng gian, trong thôøi gian, vaø “caû trong mô coøn
thöùc”. Xuaân Quyønh ñaõ coù moät caùch noùi môùi meõ, moät caùch dieãn ñaït ñoäc ñaùo khi theå hieän noãi nhôù
trong tình yeâu, cuûa “em”. Ta haõy trôû veà vôùi ca dao:
Nhôù ai em nhöõng khoùc thaàm,
Hai haøng nöôùc maét ñaàm ñaàm nhö möa.
Hay:
“Nhôù ai boåi hoåi boài hoài,
Nhö ñöùng ñoáng löûa, nhö ngoài ñoáng than”.
Hay:
Nhôù ai nhôù maõi theá naøy?
Nhôù ñeâm queân nguû, nhôù ngaøy queân aên.
Qua ñoù, ta môùi caûm thaáy caùi yù vò ñaäm ñaø cuûa ngoân töø, caùi caûm xuùc noàng chaùy cuûa taâm hoàn thieáu
nöõ: “Loøng em nhôù ñeán anh – Caû trong mô coøn thöùc”.
2.- Tình yeâu luoân luoân ñoái dieän vôùi bao thöû thaùch, trong ñoù coù söï caùch trôû veà thôøi gian vaø khoâng
gian. Söï caùch trôû aáy ñaõ laøm cho taâm hoàn thieáu nöõ, taâm hoàn “em” theâm ñeïp, ñinh ninh lôøi theà nguyeàn
“traêm naêm taïc moät chöõ ñoàng ñeán xöông” (Truyeän Kieàu). Löùa ñoâi ngaøy xöa, vôùi söùc maïnh cuûa tình
yeâu, hoï quyeát taâm vöôït qua moïi thöû thaùch “tam töù nuùi cuõng treøo, nguõ luïc soâng cuõng loäi, thaát baùt ñeøo
cuõng qua” ñeå ñöôïc soáng döôùi moät maùi aám haïnh phuùc ñôø i ñôøi beân nhau. Vôùi “em” thì duø ñi ñaâu, duø
coù leân thaùc xuoáng gheành, “daãu xuoâi veà phöông Baéc – daãu ngöôïc veà phöông Nam” trong bom ñaïn
thôøi chieán tranh choáng Mó (1967), loøng em vaãn “höôùng veà anh moät phöông”, höôùng veà “anh”, ngöôøi
maø “em” thöông nhôù, ñôïi chôø:
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh moät phöông.
Caùc ñieäp ngöõ: “daãu xuoâi veà”, “daãu ngöôïc veà”, “phöông” (phöông Baéc, phöông Nam, moät phöông)
ñaõ lieân keát vôùi caùc töø ngöõ: “Em cuõng nghó”, “höôùng veà anh” laøm cho nieàm tin ñôïi chôø trong tình yeâu
ñöôïc khaúng ñònh moät caùch maïnh meõ. Chöõ “moät” trong caâu thô “höôùng veà anh moät phöông” ñaõ theå
hieän moät tình yeâu saét son thuûy chung.
Coù theå noùi, ñoaïn thô treân ñaây laø moät aâm vang cuûa tieáng soùng, laø moät khuùc taâm tình cuûa thieáu nöõ
“traên trôû, khaùt khao ñöôïc yeâu thöông gaén boù”. Traùi tim cuûa thieáu nöõ noàng haäu vaø ñaèm thaém bieát
bao! Soùng nhôù bôø, em nhôù anh laø quy luaät muoân ñôøi cuûa töï nhieân, cuûa söï soáng vaø tình yeâu. Xuaân
Quyønh ñaõ vieát neân nhöõng vaàn thô nguõ ngoân coù nhaïc ñieäu ngaân vang tha thieát, coù hình töôïng soùng
vaø hình töôïng em raát ñeïp. Caùc aån duï vaø lieân töôûng ñaày tính nhaân vaên. Caáu truùc song haønh (caâu 1
vôùi 2, caâu 3, 4 vôùi caâu 7, 8) vaø caùc ñieäp ngöõ (soùng, daãu… veà, phöông) ñaõ taïo neân aâm ñieäu trieàn mieân,
lieân hoài nhö tieáng soùng voã xoân xao, boài hoài trong loøng “em”.
“Yeâu laø cheát ôû trong loøng moät ít?” – Khoâng! Vôùi Xuaân Quyønh, thì tình yeâu laø “khaùt voïng”, ñaõ laøm
cho thieáu nöõ hoàn haäu hôn, cao quyù hôn. Bôûi leõ:
Tình yeâu laø theá, em ôi!
Hai ngöôøi maø hoùa moät ngöôøi traêm naêm…
(Laï chöa? – Toá Höõu)

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng “Soùng” trong baøi thô cuøng teân cuûa Xuaân Quyønh. Anh (chò)
caûm nhaän ñöôïc gì veà taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ trong tình yeâu qua baøi thô naøy?
BAØI LAØM

106
 Xuaân Quyønh laø moät trong nhöõng nhaø thô vieát veà tình yeâu hay nhaát cuûa neàn vaên hoïc Vieät Nam
hieän ñaïi. Chò ñaõ ñeå laïi nhieàu baøi thô tình ñaëc saéc: Thuyeàn vaø bieån, Daãu em bieát raèng anh trôû laïi,
Töï haùt, Hoa coû may, Thô tình cuoái muøa thu… trong ñoù baøi thô Soùng ngay töø khi ra ñôøi ñaõ ñöôïc nhieàu
theá heä thanh nieân öa thích. Soùng laø hình töôïng trung taâm cuûa baøi thô ñaõ goùp phaàn dieãn taû söùc soáng,
nieàm khaùt khao maõnh lieät cuûa taâm hoàn nhaø thô veà tình yeâu, veà cuoäc soáng.
Soùng hieän leân nhö moät hình töôïng hai nghóa: vöøa laø con soùng thaät ngoaøi bieån caû, vöøa laø hình
aûnh töôïng tröng cho noãi khaùt khao haïnh phuùc, khaùt voïng tình yeâu cuûa ngöôøi phuï nöõ trong baøi:
“Em”.
Neùt ñaëc saéc ñaàu tieân cuûa baøi thô laø aâm ñieäu, töï noù taïo thaønh moät hình töôïng soùng. Theå thô naêm
chöõ cuûa baøi thô raát phuø hôïp vôùi nhòp ñieäu taâm traïng cuûa ngöôøi con gaùi ñang yeâu. Baøi thô goàm möôøi
khoå, chæ coù moät khoå hai caâu, caùc khoå coøn laïi: moãi khoå boán caâu. AÂm ñieäu cuûa baøi thô chuû yeáu ñöôïc
theå hieän baèng thanh baèng; caùc thanh traéc chieám moät tæ leä raát thaáp. Chính ñaëc ñieåm naøy ñaõ taïo neân
söï nhòp nhaøng cho aâm ñieäu, noù vöøa moâ phoûng ñöôïc nhòp ñieäu cuûa soùng bieån vöøa moâ phoûng nhòp ñieäu
cuûa taâm hoàn. Maø xeùt ñeán cuøng caùi chính ôû ñaây laø nhòp cuûa taâm hoàn, nhòp cuûa moät taâm traïng tha
thieát yeâu thöông. Nhòp ñieäu vaøo – ra, ñeàu ñeàu, voâ taän cuûa con soùng coøn ñöôïc taïo neân baèng nhöõng
ñoái saùnh lieân tieáp phaân thaønh hai cöïc: döõ doäi – dòu eâm, oàn aøo – laëng leõ, soâng – beå, ngaøy xöa – ngaøy
nay; loøng saâu – maët nöôùc, ngaøy – ñeâm, xuoâi – ngöôïc, phöông Baéc – phöông Nam, ñaïi döông – bôø,
daøi – roäng, soùng nhoû – bieån lôùn.
Soùng laø bieåu töôïng cuûa hình aûnh ngöôøi con gaùi, ñam meâ vaø khao khaùt tình yeâu, laø bieå u töôïng
cuûa söï soáng maõnh lieät, cuûa moät tình yeâu muoân ñôøi, moät tình yeâu vónh cöûu.
Taïi sao nhaø thô duøng hình töôïng soùng ñeå boäc loä loøng mình?
Ñoù laø do söï truøng hôïp ñeán laï luøng giöõa nhöõng traïng thaùi taâm hoàn vôùi nhöõng ñaëc tính cuûa soùng
söï töông ñoàng giöõa nhòp ñieäu cuûa töï nhieân, cuûa ñôøi soáng vôùi nhòp ñieäu cuûa tình caûm, cuûa theá giôùi
khaùt khao con ngöôøi. Cuõng khoâng phaûi ngaãu nhieân maø nhieàu nhaø thô ñaõ duøng hình töôïng bieån, soùng
ñeå noùi leân söï maõnh lieät, noãi khaùt khao, söï daâng ñaày, nieàm soâi suïc, meâ ñaém cuûa söï soáng, cuûa tình
yeâu (Xuaân Dieäu – Bieån; Xuaân Quyønh – Thuyeàn vaø bieån). Con soùng “döõ doäi vaø dòu eâm”, “oàn aøo vaø laëng
leõ” cuõng laø taâm tình cuûa ngöôøi phuï nöõ ñang yeâu. Ñoù laø traïng thaùi ñoái nghòch nhöng laïi laø söï thaät
cuûa nhöõng bí aån taâm hoàn. Veû ngoaøi bình laëng chöùa ñöïng nhöõng söùc maïnh aån taøng, nhöõng khaùt khao
maïnh meõ. Veû ngoaøi soâi suïc, döõ doäi che phuû moät traùi tim ñaèm thaém, nhaân haäu, yeâu meán vaø chôû che.
Chính caùi bí aån kì laï ñoù, noù khôi daäy nhöõng khaùt voïng lôùn lao: Soùng tìm ra taän beå, vöôït nhöõng giôùi
haïn chaät choäi, con soùng môùi thöïc söï tìm thaáy mình, töùc nhaän thöùc ñöôïc söùc maïnh, noãi khaùt khao,
nieàm soâi suïc cuûa mình, cuõng nhö ngöôøi con gaùi, khi ñoái dieän vôùi tình yeâu môùi hieåu noåi mình, hieåu
ñöôïc giaù trò mình nhaän thöùc ñöôïc mình, caûm nhaän heát ñöôïc söùc maïnh cuøng khaùt voïng tình yeâu cuûa
mình.
Vaø cuõng chaúng khaùc gì vôùi soùng, khaùt voïng tình yeâu cuûa loaøi ngöôøi maõi maõi toàn taïi, maõi maõi laø
chuyeän cuûa muoân ñôøi: “OÂi con soùng ngaøy xöa. Vaø ngaøy sau vaãn theá, Noãi khaùt voïng tình yeâu, Boài hoài
trong ngöïc treû”.
Soùng vaø söùc maïnh cuûa soùng laø noãi bí aån muoân ñôøi, cuõng nhö quy luaät cuûa tình yeâu, moät quy luaät
khoâng theå naøo caét nghóa, quy luaät cuûa muoân ñôøi: Tình yeâu laø gì? Baét ñaàu töø ñaâu? Vì sao yeâu nhau:
“Soùng baét ñaàu töø gioù, Gioù baét ñaàu töø ñaâu. Em cuõng khoâng bieát nöõa, khi naøo ta yeâu nhau”.
Soùng töôïng tröng cho noãi nhôù. Soùng nhôù bôø. Moät noãi nhôù chieám kín caû khoâng gian, choaùn ñaày
taâm hoàn: “Loøng em nhôù ñeán anh. Caû trong mô coøn thöùc”. Soùng coøn laø töôïng tröng cuûa loøng chung
thuûy: “Con naøo chaúng tôùi bôø. Duø muoân vôøi caùch trôû”. Cuõng nhö loøng em: “nôi naøo em cuõng nghó,
Höôùng veà anh – moät phöông”.
Con soùng, hình töôïng trung taâm cuûa baøi thô ñaõ theå hieän noãi khaùt khao, nieàm ñam meâ tình yeâu,
caùi vónh haèng, voâ bieân, noãi bí aån, söï maõnh lieät vaø loøng chung thuûy ñoái vôùi tình yeâu cuøng nieàm mong
muoán soáng chaân thaät, heát mình troïn veïn vì tình yeâu: “Laøm sao ñöôïc tan ra, Thaønh traêm con soùng
nhoû, Giöõa bieån lôùn tình yeâu, Ñeå ngaøn naêm coøn voã”.
Soùng trong baøi thô khoâng chæ laø soùng theo nghóa ñen, maø con laø söï vaän ñoäng cuûa taâm hoàn con
ngöôøi. Ngöôøi con gaùi trong baøi thô cuõng nhö con soùng vaäy. Hoï khao khaùt tình yeâu, moät tình yeâu
maïnh meõ roäng lôùn ñaèm thaém, thieát tha, moät tình yeâu töï nhieân, raát bình thöôøng, raát ñôøi vaäy. Tình
yeâu aáy cuõng thaät roõ raøng vaø giaûn dò: con soùng khaùt khao tôùi bôø, nhö em mong coù anh. Vaø chính tình
yeâu maõnh lieät vaø giaûn dò aáy laïi laø daáu hieäu cuûa moät tình yeâu vónh haèng, muoân thuôû cuûa nhöõng traùi
tim ñaày mong muoán yeâu thöông.

107
 Xuaân Quyønh laø nhaø thô cuûa tình yeâu. Hoàn thô cuûa Xuaân Quyønh luoân töï boäc loä nhöõng khaùt voïng,
nhöõng say ñaém raïo röïc, nhöõng suy tö day döùt, traên trôû cuûa loøng mình trong tình yeâu. Coù theå thaáy
roõ ñaëc ñieåm cuûa Xuaân Quyønh qua baøi thô Soùng. Ngöôøi ñoïc yeâu vaø thuoäc thô chò coù leõ vì hoï tìm thaáy
nhieàu noãi nieàm tha thieát, nhieàu öôùc voïng trong saùng, nhieàu nieàm vui vaø khoå ñau cuûa tình yeâu trong
thô chò. Maø ñieàu ñoù chæ coù ôû nhöõng nhaø thô bieát vaø daùm giöõ laáy caùi rieâng cuûa mình, vaø baèng caùch
ñoù taïo neân söï caùch taân, söï phong phuù cho thô, nhaát laø thô tình yeâu.

ÑEÀ: Thaáy gì ôû hình töôïng “Soùng” trong baøi thô cuøng teân cuûa Xuaân Quyønh?
BAØI LAØM
Xuaân Quyønh vieát baøi thô Soùng khi chò môùi 25 tuoåi – caùi tuoåi ñaày caêng söùc soáng, daït daøo tình yeâu.
Vì vaäy, ñoái dieän vôùi “soùng”, chò nhìn thaáy raát roõ tình yeâu ñang traøo daâng trong traùi tim phuï nöõ cuûa
mình – moät traùi tim khao khaùt yeâu ñöông, mong muoán ñöôïc yeâu vaø ñöôïc soáng trong tình yeâu vónh
vieãn. Vaø raát töï nhieân, chò ñaõ baét gaëp “soùng” nhö gaëp chính mình, ñaõ tìm ra trong hình aûnh “soùng”
nhöõng aâm vang cuûa nhòp ñaäp traùi tim mình. Ñöùng tröôùc bieån, traùi tim phuï nöõ Xuaân Quyønh tuoân
chaûy thaønh nhöõng soùng – thô – tình yeâu, vaø nhöõng ñôït “soùng tình” aáy cöù daäp deành suoát baøi thô, khi
thì “dòu eâm laëng leõ”, luùc laïi “oàn aøo döõ doäi” trong “khaùt voïng boài hoài” vaø trong noãi “nhôù bôø khoâng nguû
ñöôïc”. Caùi nhaïc ñieäu eâm eâm aáy ru ta, ñöa ta veà vôùi vöông quoác cuûa tình yeâu, gaây aán töôïng maïnh meõ
bôûi moät aån duï toaøn baøi: Soùng! Soùng khoâng ñöôïc mieâu taû baèng maøu saéc, ñöôøng neùt maø ñöôïc veõ leân
baèng aâm ñieäu, nhaïc ñieäu cuûa tình yeâu. Caùi taøi cuûa Xuaân Quyønh laø chæ baèng nhaïc ñieäu ñaõ veõ leân ñuùng
hình aûnh cuûa soùng bieån, vaø caøng ñuùng hôn, laø soùng tình trong loøng ngöôøi phuï nöõ treû ñang khao khaùt
yeâu ñöông. Nhaïc ñieäu cuûa baøi thô, töï noù, ñaõ coù giaù trò truyeàn caûm maïnh meõ.
Nhöng ñoái dieän vôùi “soùng” laø ñeå nhaän ra chính mình. Vì vaäy, beân caïnh hình töôïng “soùng” coøn coù
“em” – hình aûnh cuûa ngöôøi phuï nöõ ñang yeâu: Xuaân Quyønh! Ñaây laø hai hình aûnh soùng ñoâi xoaén xuyùt
laáy nhau, soi chieáu vaøo nhau, coäng höôûng: “soùng” chính laø noãi loøng cuûa “em” vaø “em” laø hieän thaân
cuûa “soùng”. “Soùng vaø caùi Toâi (em) ñoàng hieän, tuy hai maø moät, tuy moät maø hai” trong toaøn baøi thô
cuõng nhö trong töøng caëp khoå thô khieán cho chuû ñeà ñöôïc boäc loä ñöôïc boäc loä roõ raøng vaø thaám thía:
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.

Nôi naøo em cuõng nghó

Höôùng veà anh – moät phöông
Con naøo chaúng tôùi bôø
Duø muoân vôøi caùch trôû.
Thô tình ñaït ñeán nhöõng ñieàu noùi treân cuõng ñaùng traân troïng laém roài. Nhöng neáu chæ coù theá thì
cuõng chöa phaûi laø taát caû hoàn thô Xuaân Quyønh. ÔÛ ngoøi buùt thô nöõ naøy, coù nhieàu khaùm phaù môùi laï vaø
nhieàu phaùt hieän tinh teá trong tình yeâu cuûa giôùi mình.
Tröôùc heát, ñoù laø moät tình yeâu thaät laø… phuï nöõ trong ñôøi thöôøng cuûa hoï, töø cöïc naøy sang cöïc khaùc:
Döõ doäi vaø dòu eâm
OÀn aøo vaø laëng leõ
Nhöng ñoù khoâng phaûi laø moät tình yeâu trong khuoân khoå nhoû heïp, chaät choäi, bôûi khi “soùng khoâng
hieåu noåi mình” thì döùt khoaùt “soùng tìm ra taän beå” ñeå ñeán vôùi moät tình yeâu roäng lôùn, cao ñeïp hôn.
Nhöõng ai töøng quan nieäm moät thöù tình yeâu taàm thöôøng nhoû beù chaéc cuõng phaûi giaät mình tröôùc yù
thô naøy. Ñaây laø moät söï phaùt hieän, moät khaùm phaù môùi meû veà tình yeâu cuûa giôùi mình ñoàng thôøi cuõng
laø moät ñoùng goùp cuûa Xuaân Quyønh trong lónh vöïc thô tình: chò ñaõ yù thöùc ñöôïc moät caùch roõ raøng veû
ñeïp cao quyù cuûa tình yeâu ngöôøi phuï nöõ – vaø haún laø coù chò trong ñoù!
Ngöôøi ta thöôøng khen thô tình Xuaân Quyønh tinh teá. Ñieàu ñoù laø ñuùng, vaø ta deã daøng tìm thaáy
trong Soùng nhöõng khoå thô nhö theá:
Soùng baét ñaàu töø gioù
Gioù baét ñaàu töø ñaâu?
Em cuõng khoâng bieát nöõa
Khi naøo ta yeâu nhau.

108
 Caùi ñieàu maø Xuaân Dieäu tröôùc kia ñaõ noùi nhö toång keát moät chaân lí “laøm sao caét nghóa ñöôïc tình
yeâu?” thì nay Xuaân Quyønh laïi phaùt hieän ra, nhöng baèng tröïc caûm, baèng taát caû loøng mình, nhö moät
lôøi “thuù nhaän” thaønh thaät, hoàn nhieân maø yù nhò, saâu saéc.
Nhöng ngöôøi ñoïc thích nhaát thô tình Xuaân Quyønh laø ôû söï chaân thaønh, noàng aám nhieàu khi ñeán
chaùy boûng trong tình yeâu cuûa chò. Ngöôøi phuï nöõ “nhôù ñeán anh” – caû trong mô coøn thöùc” aáy, tröôùc
sau vaãn laø ngöôøi phuï nöõ vôùi moät öôùc voïng khieâm toán cuûa ñôøi thöôøng:
Laøm sao ñöôïc tan ra
Thaønh traêm con soùng nhoû
Giöõa bieån lôùn tình yeâu
Ñeå ngaøn naêm coøn voã
Öôùc voïng khieâm nhöôøng laø vaäy maø sao khoâng ngaên noåi nhöõng bi kòch cuûa tình yeâu?

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng “Soùng” trong baøi thô cuøng teân cuûa Xuaân Quyønh vaø caûm nhaän
veà taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ trong tình yeâu qua baøi thô.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
- Ñeà taøi tình yeâu trong thô ca noùi chung vaø trong thô Xuaân Quyønh noùi rieâng.
- Soùng – moät baøi thô tình noåi tieáng cuûa Xuaân Quyønh.
- Hình töôïng soùng theå hieän nhöõng traïng thaùi ngöôøi phuï nöõ trong tình yeâu thaám ñaãm chaát tröõ
tình trong saùng.
II.- Thaân baøi.
1.- Hình töôïng “Soùng” ñöôïc taùi hieän qua nhaïc ñieäu baøi thô.
a.- Hình töôïng Soùng ñi: taû nhöõng caûm xuùc, nhöõng saéc thaùi tình caûm vöøa phong phuù ña daïng, vöøa
thieát tha soâi noåi cuûa moät traùi tim ñang raïo röïc yeâu ñöông.
b.- Hình töôïng soùng hieän leân qua nhòp ñieäu nheï nhaøng, luùc soâi noåi doàn daäp, luùc dòu eâm saâu laéng
nhö nhòp soùng ngoaøi bieån khôi, cuõng laø nhòp cuûa nhöõng con soùng tình caûm cuûa moät traùi tim khao
khaùt yeâu ñöông.
c.- Nhaø thô söû duïng theå thô 5 chöõ vôùi nhöõng doøng thô lieàn maïch ít ngaét nhòp, söï trôû ñi trôû laïi
hoài hoaøn cuûa hình töôïng soùng, bieän phaùp ñieäp töø ngöõ, ñieäp caáu truùc , nhöõng töø laùy… ñaõ taïo neân nhaïc
ñieäu cuûa nhöõng con soùng, ñôït soùng lieân tieáp goái leân nhau luùc traøn leân soâi noåi, luùc laéng laïi dòu eâm.
2.- Hình töôïng soùng mang yù nghóa bieåu töôïng cho tình yeâu vaø taâm traïng nhaân vaät tröõ tình (ngöôøi
phuï nöõ) trong baøi thô.
a.- Soùng laø bieåu töôïng cho söï bí aån trong tình yeâu, bieåu töôïng cho nieàm khaùt khao moät tình yeâu
lôùn, moät tình yeâu maõnh lieät.
- Khoå thô thöù nhaát theå hieän hai traïng thaùi cuûa soùng cuõng laø hai traïng thaùi cuûa tình yeâu töôûng
nhö ñoái laäp nhöng raát thoáng nhaát (döõ doäi – dòu eâm; oàn aøo – laëng leõ). Ñoù laø söï bí aån cuûa tình yeâu.
Cuõng nhö soùng, con ngöôøi tìm ñeán “bieån lôùn tình yeâu” ñeå hieåu mình hôn (Soùng khoâng hieåu noåi
mình/ Soùng tìm ra taän beå).
- Khoå thô thöù hai laø söï phaùt hieän söï töông ñoàng giöõa soùng vaø quy luaät muoân thuôû cuûa tình yeâu.
Soùng “ngaøy xöa” vaø soùng “ngaøy sau” vaãn theá gioáng nhö “noãi khaùt voïng tình yeâu/ boài hoài trong ngöïc
treû”.
- Khoå thô thöù ba vaø thöù tö taùc giaû duøng ñeå caét nghóa veà nguoàn goác cuûa soùng vaø nôi baét ñaàu cuûa
tình yeâu. Caùi hay cuûa ñoaïn thô laø söï ñaàu haøng cuûa nhaän thöùc, laø söï baát löïc trong loâ -gích lí trí (Em
cuõng khoâng bieát nöõa/ Khi naøo ta yeâu nhau).
b.- Soùng laø bieåu töôïng cho noãi nhôù trong tình yeâu cuûa ngöôøi phuï nöõ.
- Con soùng thao thöùc ôû moïi chieàu khoâng gian, thôøi gian cuõng nhö: “Loøng em nhôù ñeán anh/ Caû
trong mô coøn thöùc”.
- Nhaø thô duøng lieân töôûng ñan caøi ñeå ñoàng nhaát “soùng” vaø “em”.
c.- Soùng laø bieåu töôïng cho söï thuûy chung trong tình yeâu cuûa ngöôøi phuï nöõ.
- Nhaø thô söû duïng keát caáu: daãu… thì… cuøng vôùi nhöõng ñoái laäp (xuoâi – ngöôïc, Baéc - Nam) ñeå khaúng
ñònh: “Nôi naøo em cuõng nghó/ Höôùng veà anh moät phöông”.
- Ngoaøi vieäc khaúng ñònh tình yeâu chung thuûy, Xuaân Quyønh coøn muoán ñeà caäp ñeán nhöõng thöû thaùch
trong tình yeâu. Tình yeâu cho ta söùc maïnh vöôït qua thöû thaùch vaø qua thöû thaùch tình yeâu caøng theâm
beàn vöõng.

109
 d.- Soùng laø bieåu töôïng cho nhöõng traên trôû, lo aâu trong coõi loøng ngöôøi phuï nöõ ñang yeâu. Ñoù laø noãi
lo aâu veà caùi höõu haïn cuûa ñôøi ngöôøi, cuûa tình yeâu.
… Cuoäc ñôøi tuy daøi theá
Naêm thaùng vaãn ñi qua
Nhö bieån kia daãu roäng
Maây vaãn bay veà xa
e.- Soùng laø bieåu töôïng cho khaùt voïng maõnh lieät muoán baát töû hoùa tình yeâu.
- Nhöõng thô söû duïng nhöõng ñaïi löôïng lôùn coù tính öôùc leä (traêm, ngaøn) cuøng vôùi nhöõng hình aûnh
thuoäc veà voâ bieân (bieån, soùng).
- Khaùt voïng cuûa taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ ñang yeâu thaät maõnh lieät. Ñoù laø khaùt voïng cuûa muoân ñôøi,
muoân ngöôøi, khaùt voïng mang giaù trò nhaân baûn saâu saéc, cao ñeïp.
III.- Keát baøi.
- Soùng laø moät hình töôïng khoâng môùi nhöng trôû neân raát ñeïp, moät veû ñeïp raát rieâng trong caûm
nhaän cuûa hoàn thô Xuaân Quyønh.
- Baèng hình töôïng soùng, Xuaân Quyønh ñaõ noùi ñöôïc nhöõng ñieàu giaûn dò maø lôùn lao cuûa taâm hoàn
ngöôøi phuï nöõ ñang yeâu.
- Khaùt voïng tình yeâu ñöôïc göûi vaøo soùng khaùt voïng thaønh thöïc, khaån thieát, noàng naøn vaø raát nhaân
vaên.

Ñeà: Hình töôïng soùng trong baøi thô Soùng cuûa Xuaân Quyønh.
BAØI LAØM
Soùng laø bieåu hieän traïng thaùi cuûa traùi tim yeâu. Neáu nhö ôû treân, “khaùt voïng tình yeâu” ñöôïc bieåu
hieän thoâng qua söï môû roäng chieàu kích khoâng gian (soâng – beå) thì ôû khoå thô naøy, tình yeâu ñöôïc bieåu
hieän baèng söï môû roäng chieàu kích thôøi gian coù xu höôùng khaúng ñònh (ngaøy xöa, ngaøy sau vaãn theá).
Haønh trình cuûa soùng töø soâng ra bieån, cuõng gioáng nhö haønh trình cuûa traùi tim töï böùt khoûi söï bình
laëng cuûa nhöõng qui öôùc thöôøng ngaøy ñeå höôùng ñeán cuoäc ñôøi roäng lôùn maø ôû ñoù, moãi caù nhaân ñeàu ñöùng
tröôùc nhieàu chieàu thoån thöùc:
Tröôùc muoân truøng soùng beå
Em nghó veà anh
Em nghó veà bieån lôùn
Töø khi naøo soùng leân?
Höôùng veà ngöôøi yeâu vaø höôùng veà chính mình, ñoái dieän Soùng cuõng laø ñoái dieän nhöõng thöû thaùch
cuoäc ñôøi. Haøng loaït caâu hoûi khoâng lôøi ñaùp, nhöng laïi laø caùi ñích trong khaùt voïng cuûa chuû theå tröõ
tình:
Khi naøo ta yeâu nhau
“Khi naøo” aáy laø bao giôø? Caâu hoûi cuõng chính laø lôøi höùa heïn, nieàm mong khaùt vaäy thoâi!
Moái quan heä baéc caàu vaø nhaân quaû (soùng – gioù) cuõng nhö tình yeâu laø nhöõng ñieàu chaúng deã gì caét
nghóa ñöôïc ngoïn ngaønh, chæ bieát raèng:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc
Hình töôïng soùng ñöôïc chuyeån hoaù töø ñoái töôïng nhaän thöùc sang phöông tieän môû roäng chieàu kích
cuûa khaùt voïng tình yeâu. “Döôùi loøng saâu” hay “treân maët nöôùc”, luùc aâm thaàm kín ñaùo, luùc hoái haû traøo
daâng, soùng vaø noãi nhôù song haønh vaø trôû thaønh nieàm thao thöùc. Soùng töôïng hình cho khaùt voïng tình
yeâu, soùng coøn laø aån duï cuûa noãi nhôù khaéc khoaûi trong tình yeâu. Noãi nhôù aáy coù theå ñöôïc xuaát phaùt baát
cöù nôi naøo, nhöng chæ duy nhaát höôùng veà moät ñích, cuõng nhö moät neùt phaåm chaát cuûa tình yeâu: laø xu
höôùng khaúng ñònh tính vónh haèng duy nhaát cuûa noù. Soùng vöøa nhö ñoái töôïng khaùch quan, laïi vöøa
nhö söï phaân thaân maõnh lieät cuûa chuû theå tröõ tình. Chính vì theá, hình töôïng soùng ñöôïc xem nhö hình
töôïng song ñoâi vôùi hình töôïng em trong quan heä ñoái saùnh. Möùc ñoä cuûa “nhôù” giöõa Soùng vaø “em” ñöôïc
phaân bieät raát roõ: “khoâng nguû ñöôïc” vaø “trong mô coøn thöùc” laø khaùc nhau veà chaát. Soùng cuûa thieân

110
nhieân nhôù bôø nhôù beán cöù voã khoân nguoâi, neân coøn coù theå xem nhö “soùng thöùc”, coøn noãi nhôù cuûa chuû
theå tröõ tình laø tieáng goïi töø tieàm thöùc, thöôøng tröïc ñaáy maø sao quaù xa xoâi. Haønh tung cuû a soùng vì
theá ñöôïc xem nhö nhöõng caùch thöùc, phöông tieän nhaän thöùc veà tình yeâu cuûa chuû theå tröõ tình tröôùc
ranh giôùi giöõa höõu haïn vôùi voâ bieân, giöõa hieän thöïc vaø aûo giaùc.
“Soùng” vaø “em” trong baøi thô cuûa Xuaân Quyønh ñöôïc theå hieän qua nhieàu moái töông quan thaåm myõ:
- Quan heä giöõa toaøn theå vaø boä phaän (soâng – beå);
- Quan heä giöõa caùc chieàu kích (chieàu kích khoâng gian: xuoâi – ngöôïc, chieàu kích thôøi gian: ngaøy –
ñeâm, chieàu kích möùc ñoä: loøng saâu – maët nöôùc).
Nhöng Soùng vaø “em” chæ laø moät, trong söï quaán quyùt hoøa tan vaø khao khaùt voâ bôø. Soùng ñoái saùnh
vôùi khaùt khao tình yeâu vaø haïnh phuùc cuûa chuû theå tröõ tình. Ñoù cuõng laø noäi dung trieát lyù trong hai
khoå thô cuoái cuûa baøi thô: trieát lyù nhaân sinh, khaùt voïng yeâu vaø soáng cuûa thi só Xuaân Quyønh.
Tình yeâu khoâng chæ laø khaùi nieäm, noù coøn laø moät traïng thaùi caûm xuùc ñaëc bieät cuûa con ngöôøi, maø
bieåu hieän cuûa noù laø muoân hình muoân veû. Thi só Xuaân Dieäu vieát:
Yeâu laø cheát ôû trong loøng moät ít
Cöù cho söï “cheát” ñoù laø “moät ít”, nhöng moät ít laø bao nhieâu, vaø cheát ñöôïc bieåu hieän nhö theá naøo –
ñieàu aáy thieát töôûng chæ ngöôøi ñang yeâu môùi bieát. Nhöng cuõng khoâng haún theá, bôûi nhaø thô Cheá Lan
Vieân ñaõ töøng vieát:
Tình yeâu laøm ñaát laï hoaù queâ höông
Caùi “queâ höông” aáy toàn taïi vaø bieåu hieän trong söï ñoàng hoaù, tan chaûy tuyeät ñoái cuûa tình yeâu, khieán
cho moïi nhaän thöùc veà cuoäc soáng (cuûa nhöõng ngöôøi ñang yeâu) ñeàu ôû trong moät “sinh quyeån” dieäu
huyeàn vaø thaùnh thieän, giao hoøa vaø gaén keát saâu xa. Coù leõ Soùng trong quan nieäm tình yeâu cuûa Xuaân
Quyønh cuõng trong qui luaät aáy.
Saùng taùc vaên hoïc thöôøng gaén lieàn vôùi nhu caàu löïa choïn phaïm vi ñeà taøi vaø chaát lieäu theå hieän.
Trong baøi thô, Xuaân Quyønh ñaõ söû duïng soùng nhö moät bieåu töôïng ngheä thuaät ñoäc ñaùo. Soùng vöøa laø
bieân ñoä traøo daâng cuûa caûm xuùc, soùng khoâng döøng laïi duø ñaõ gaëp beán bôø, soùng vöøa laø aån duï nieàm khao
khaùt maõnh lieät phía nhöõng chaân trôøi môùi laï cuûa tình yeâu… Chaát lieäu soùng vöøa gôïi hình vöøa gôïi caûm.
Coù leõ vì theá, vôùi töôïng hình cuûa soùng, Xuaân Quyønh ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc moät nhaän thöùc
rieâng veà tình yeâu vaø haïnh phuùc, nhö laø moät khaùt voïng soáng toät cuøng vaø da dieát khoân nguoâi.

Ñeà: Baøi thô Soùng cuûa Xuaân Quyønh ñaõ cho em hieåu veà tieáng thô, tieáng loøng cuûa moät nöõ
só. Haõy trình baøy nhöõng aán töôïng ñaäm nhaát trong caûm nhaän cuûa em.
BAØI LAØM
Van-gooc, nhaø hoïa só thieân taøi ñaõ töøng taâm söï vôùi ngöôøi em trai: döôøng nhö suoát cuoäc ñôøi naøy,
ta vaãn chöa ñeán ñöôïc vôùi tình yeâu ñích thöïc. Tình yeâu cuûa ta laø söï tìm kieám, röôït ñuoåi maø khoâng
bao giôø coù ñöôïc. Ñeå roài cuoái cuøng, ta tìm ñeán caùi cheát trong söï coâ ñôn vaø laïnh leõo, trong khaùt voïng
tình yeâu coøn maõi xa rôøi.
Ñoù laø nhöõng lôøi boäc baïch chaân thaønh cuûa moät ngöôøi hoïa só – moät ngöôøi laøm ngheä thuaät. Nhaø thô
cuõng laø moät ngöôøi laøm ngheä thuaät vaø tình yeâu laø maïch nguoàn cuûa moïi caûm xuùc, moïi vaàn thô. Vôùi
nhöõng ngöôøi thô thì tình yeâu laïi caøng ñaëc saéc, vöøa mang caùi tình chung laïi vöøa nhaïy caûm trong
khaùt voïng kieám tìm. Vaø Soùng cuûa Xuaân Quyønh laø moät baøi thô nhö theá – moät baøi thô vôùi maáy möôi
doøng nhöng ñeå laïi nhieàu aán töôïng saâu ñaäm. Qua hình aûnh cuûa soùng, nhaø thô lieân töôûng tôùi tình yeâu
nhö laø moät khaùt voïng muoân ñôøi cuûa tuoåi treû. Töø ñoù, baøi thô laøm noåi baät yù nghóa cao ñeïp cuûa tình
yeâu trong taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ thôøi hieän ñaïi.
Xuaân Quyønh laø moät nhaø thô nöõ, moät ngöôøi ñaõ moät laàn thaát baïi trong tình yeâu, töùc laø ñaõ moät laàn
ñau khoå. Chò cuõng laø moät ngöôøi laøm ngheä thuaät – moät thieân nga treân saøn dieãn, chính vì leõ ñoù maø
söï khaùt khao tình yeâu luoân luoân chaùy boûng, vaø söï kieám tìm khoâng bao giôø döøng laïi. Moät laàn thaát
baïi laø moät laàn con tim haèn saâu veát thöông hoài nieäm ñeå roài khao khaùt ñöôïc yeâu ñöôïc buø ñaép, ñöôïc
soáng heát mình vì tình yeâu.
Em ñaâu nghó beân anh laø maõi maõi
Hoâm nay ñaây mai coù theå xa roài.
Lo laéng trong tình yeâu ngaén nguûi, Xuaân Quyønh tìm ñeán bieån khôi ñeå san seû taâm traïng ñeå roài töø
treân nhöõng gôïn soùng laên taên, Xuaân Quyønh phaùt hieän ôû soùng moät hình töôïng bieåu tröng ñaày ñuû cho
khao khaùt cuûa mình, cho nhöõng mong muoán thaàm kín trong loøng. Soùng chính laø dö ba cuûa traùi tim
bieån caû vaø soùng cuõng chính laø soùng loøng maïnh meõ vaø daït daøo cuûa Xuaân Quyønh.

111
 Döõ doäi vaø dòu eâm
OÀn aøo vaø laëng leõ.
Soùng trong tình yeâu cuûa Xuaân Quyønh mang ñaày nhöõng khaùt voïng, khaùt voïng khaùm phaù tình yeâu
vaø giaûi ñaùp ñöôïc aån soá cuûa tình yeâu.
Hai caâu thô môû ñaàu cho caûm xuùc laïi chæ toaøn caëp tính töø vôùi söï traùi ngöôïc nhau, ñoái choïi nhau.
Soùng laø nhö theá, coù luùc döõ doäi ñoù roài eâm ñoù, luùc oàn roài chôït laëng nhö chính tình yeâu cuûa em, luùc soâi
noåi, daït daøo, laïi coù luùc im, laëng, nheï nhaøng vôùi noãi nieàm rieâng. Tính chaát cuûa soùng hieän höõu ngay
treân caâu chöõ höõu hình, coøn tình em laïi voâ hình trong söï khaùm phaù, tìm kieám.
Töøng ñôït soùng daøo leân raïo röïc nhö chính tình em cuoàn cuoän tìm kieám tình anh. Ñeå roài khoâng
chòu ñöôïc caùi taàm thöôøng, nhoû nhoi cuûa khung trôøi beù nhoû, cuûa moät tình yeâu vò kyû, Xuaân Quyønh ñaõ
ñeå côn soùng loøng traøo ra nôi bieån caû meânh moâng ñeå tìm ñeán moät tình yeâu lôùn lao hôn, moät khaùt
voïng muoán giaûi nghóa ñöôïc tình yeâu.
Soâng khoâng hieåu noåi mình
Soùng tìm ra taän beå
Vôùi Xuaân Quyønh, khoâng coù con soùng ngaøy hoâm qua cuõng nhö khoâng coù con soùng ngaøy hoâm nay.
Chæ coù tình em khao khaùt tìm ñeán vôùi tình anh:
OÂi con soùng ngaøy xöa
Vaø ngaøy sau vaãn theá
Noãi khaùt voïng tình yeâu
Boài hoài trong ngöïc treû
Boán caâu thô nhö mang caû noãi nieàm cuûa taâm traïng daáy leân caû söï boài hoài, chôø ñôïi vaø tìm kieám tìm
tình yeâu ñích thöïc. Khaùt voïng tình yeâu aáy laø khaùt voïng aån mình trong loàng ngöïc treû trung, laø caûm
xuùc doàn neùn trong baát kyø con tim naøo coøn ñaäp.
OÂi, nhöõng con soùng aáy, cöù daøo leân maõi khoâng thoâi, cöù muoán kieám tìm beán bôø tình yeâu vaø haïnh
phuùc. Tröôùc bieån caû meânh moâng, Xuaân Quyønh traûi loøng mình cuøng soùng theå hieän söï nhôù nhung rung
theo cung baäc cuûa tim mình.
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Soùng thì luoân maõi tuaàn hoaøn, cöù daâng leân roài laïi xuoáng cuøng bieån caû. Tröôùc caùi baát bieán, hieån
nhieân cuûa vuõ truï, Xuaân Quyønh tìm ñöôïc cho mình ñònh nghóa tình yeâu: yeâu laø nhôù, laø khao khaùt gaëp
maët ngöôøi mình yeâu. Soùng khoâng bao giôø ngöøng daøo daït cuõng nhö tình em, tình ta vaø tình yeâu cuûa
tuoåi treû, khoâng bao giôø lòm taét.
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc
Chöa coù ai ñaèm thaém ñeán theá, maõnh lieät ñeán theá nhö Xuaân Quyønh.
Soùng khoâng bao giôø ngöøng nghæ, coù leõ khoâng bao giôø nguû, nhö tình em luoân maõi daït daøo trong
coõi tieàm thöùc saâu kín maø vaãn luoân nhôù tình anh.
Nhöõng tính chaát, hình aûnh cuûa soùng nhö töøng maûnh maøu saùng toái veû neân böùc tranh cuûa moät tình
yeâu. Böùc tranh maø tröôùc ñaây thi nhaân töøng ñaõ caàm coï veõ thöû. Taùo baïo maïnh meõ ñaày nam tính nhö
Xuaân Dieäu:
Anh xin laøm soùng bieác
Hoân maõi caùt vaøng em
Ñeå:
Ñeán tan caû ñaát trôøi
Anh môùi thoâi daøo daït
Ñoù chæ laø ngoïn soùng maïnh meõ ñaày nam tính, laø hình aûnh cuûa ngöôøi con trai taùo baïo, quyeát lieät.
Vaäy maø ôû ñaây soùng loøng cuûa ngöôøi phuï nöõ maïnh baïo trong caùi rieâng ñaày nöõ tính. Coù leõ, ñöùng tröôùc
bieån caû bao la, Xuaân Quyønh tìm ñöôïc nhöõng caûm xuùc saùng taïo thaät môùi meû. Neáu tröôùc ñoù chính laø
hình aûnh cuûa thuyeàn vaø bieån.
Chæ coù thuyeàn môùi hieåu
Bieån meânh moâng döôøng naøo
Chæ coù bieån môùi bieát
Thuyeàn ñi ñaâu veà ñaâu
112
 Ñeå roài:
Neáu phaûi caùch xa anh
Em chæ coøn baõo toá
(Thuyeàn vaø bieån)
Thì trong Soùng cuûa Xuaân Quyønh, noù laïi daït daøo trong moät höôùng tìm kieám khaùc. Thuyeàn vaø bieån
laø noãi khaùt khao tình yeâu haïnh phuùc, laø söï ñau ñôùn vôùi caùc xa xoâi, caùch trôû, laø khaùt khao muoán ñöôïc
gaàn nhau. Soùng laïi ñaët trong moät töông quan môùi, noù cuõng chính laø noãi khao khaùt cuûa tuoåi treû nhöng
laïi mang söï chín chaén hôn cuûa moät traùi tim ñaõ töøng traûi. Ñoù chính laø söï khao khaùt ñaày ñuû veà moät
tình yeâu löùa ñoâi haïnh phuùc, laø söï hieán daâng taát caû cho tình yeâu cuûa mình, khoâng ñaày chaát höôûng
thuï nhö thô tình cuûa Xuaân Dieäu. Tình yeâu cuûa “soùng” laø moät tình yeâu cao thöôïng vaø ñeïp ñeõ vaø cuõng
chính laø vì leõ ñoù, baøi thô noåi baät leân vôùi yù nghóa cao ñeïp cuûa tình yeâu.
Söï khao khaùt tình yeâu khoâng döøng laïi ôû noãi nieàm khaùt khao ñöôïc yeâu vaø haïnh phuùc maø noù ñeïp
hôn do söï hy sinh, daønh troïn mình cho tình yeâu, luoân höôùng veà ngöôøi yeâu vôùi loøng thuûy chung son
saét:
Daãu xuoâi veà phöông baéc
Daãu ngöôïc veà phöông nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh – moät phöông
Hai cuïm töø ñoái laäp: “daãu xuoâi, daãu ngöôïc; phöông baéc, phöông nam” veõ neân caùi caùch trôû thaät xa
vôøi cuûa khoâng gian vaø thôøi gian ñeå roài nhaán xuoáng maïnh meõ “nhöng”, ñoái laäp taát caû, vöôït xa caùi
ñaèng ñaüng cuûa khoâng gian vaø thôøi gian “baïc beõo”, em luoân höôùng veà anh. Phöông trôøi rieâng aáy chính
laø phöông ñaày söùc soáng vaø ñaày aùnh saùng ñeïp.
Tình yeâu cuûa ngöôøi con gaùi mang tieát ñieäu rieâng thaät ñoäc ñaùo. Yeâu khoâng phaûi chæ laø ñeán vôùi tình
yeâu maø coøn phaûi hieåu baûn chaát tình yeâu vaø soáng cho tình yeâu ñoù. Chính vì leõ ñoù, Soùng coøn laø baûn
tình ca tuyeät giöõa “cuoäc ñôøi tuy daøi theá” vaø “naêm thaùng vaãn ñi qua”. Maëc cho thieân nhieân, vuõ truï
vaàn vuõ ñeán ñaâu thì em vaãn muoán tình yeâu cuûa chuùng ta laø baát bieán.
Laøm sao ñöôïc tan ra
Thaønh traêm con soùng nhoû
Giöõa bieån lôùn tình yeâu
Ñeå ngaøn naêm coøn voã
Khao khaùt maõnh lieät sao! ÔÛ ñaây Xuaân Quyønh khoâng vò kyû maø tình yeâu cuûa chò hay noùi ñuùng hôn
laø khaùt voïng tình yeâu cuûa tuoåi treû vöôn ñeán caùi cao ñeïp nhaát chính laø heát mình daâng hieán vôùi tình
yeâu. Taùch mình ra thaønh haøng traêm ñôït soùng nhoû giöõa bieån lôùn tình yeâu ñeå cuøng bieån caû, cuøng anh
haùt maõi khuùc tình yeâu, voã maõi baøi thô tình tuyeät dieäu.
Tình yeâu ñeïp laø theá, khoâng chæ bieát yeâu, bieát soáng vôùi moïi cung baäc cuûa tình yeâu maø coøn phaûi
bieát heát mình cho tình yeâu, chung thuûy, saét son, baát dieät vónh haèng… yeâu chính laø söï khôûi ñaàu cho
doøng nhòp ñaäp ñaày thaêng traàm cuûa traùi tim, coù ñau khoå vaø coù haïnh phuùc vôùi tình yeâu.
Xuaân Quyønh ñaõ tìm ñöôïc caùi nhìn môùi meû maø saâu saéc, ñaày yù vò. Cuøng vôùi nhòp thô vôùi caâu thô
naêm chöõ, Soùng cuûa Xuaân Quyønh nhö traøo leân, laën xuoáng, caâu chöõ luùc laïi daït daøo cuoàn cuoän, luùc im
laëng voâ bôø – ñoäc ñaùo laø nhö theá vaø ñieàu ñoù goùp phaàn daãn ñeán söï thaønh coâng cuûa baøi thô.
Neáu soùng laø nhòp ñaäp traùi tim cuûa bieån thì anh chính laø nhòp ñaäp traùi tim em. Tình yeâu Xuaân
Quyønh thaät maïnh meõ, quyeát lieät luoân ñaët trong söï khao khaùt, tìm kieám.Vaø quaû thöïc, qua hình töôïng
cuûa ngoïn soùng, con soùng, Xuaân Quyønh ñaõ laøm moät söï lieân töôûng raát thô, raát ñôø i ñeán tình yeâu cuûa
mình, cuõng chính laø khaùt voïng muoân ñôøi cuûa tuoåi treû. Vaø baøi thô laéng ñoïng laïi trong bao traùi tim
con ngöôøi, khoâng laãn loän trong cung baäc tình yeâu naøo khaùc cuõng bôûi soùng chan chöùa nhöng yù nghóa
thaät cao ñeïp cuûa tình yeâu.
Nuùi cao, bieån roäng soâng daøi
Toâi ñi khaép choán tìm ngöôøi toâi yeâu
(Xuaân Quyønh)
Con ñöôøng ñeán vôùi tình yeâu cuûa moãi ngöôøi coù nhöõng khaùc bieät. Ñeán vôùi tình yeâu laø ñaõ khoù, ñeå
roài coá gaéng giöõ laáy tình yeâu laïi laø moät chuyeän khoù hôn gaáp boäi. Vaø phaûi chaêng thô tình Xuaân Quyønh
noùi chung vaø Soùng noùi rieâng chính laø lôøi giaûi ñaùp?

113
 … Soùng ngoaøi kia vaãn voã mieân man, daøo daït vaø soùng cuûa Xuaân Quyønh cuõng maõi xoâ bôø duø ñaõ töø
laâu con tim cuûa nöõ só ñaõ ngöøng nhòp ñaäp. Phaûi chaêng ñoù laïi laø söï thaùch thöùc caû thôøi gian vaø quy luaät
voán nghieät ngaõ cuûa cuoäc ñôøi.

Ñeà: Bình luaän veà tình yeâu bieåu hieän qua baøi Soùng cuûa Xuaân Quyønh.
BAØI LAØM
Neáu cuoäc ñôøi ví nhö moät vöôøn hoa thì tình yeâu laø maät ngoït, nhöõng gioït maät tinh tuyù nhaát maø
con ngöôøi nhö nhöõng con ong chaêm chæ, caû moät ñôøi tìm kieám vaø chaét chiu traân troïng. Cuoäc ñôøi baét
ñaàu töø khi naøo vaø tình yeâu töø ñaâu maø coù thaät khoù bieát roõ nhöng con ngöôøi bieát tình yeâu laøm cho
cuoäc soáng ñôøi ñeïp ñeõ hôn leân. Chính vì theá baát chaáp thôøi gian, vaên chöông cuûa moïi thôøi ñaïi vaãn ñeà
caäp ñeán tình yeâu – moät chuû ñeà maõi maõi giöõ ñöôïc söï haáp daãn, töôi môùi nhö thuôû ban ñaàu. Khoâng theå
noùi nhaø vaên hay nhaø thô naøo thaønh coâng nhaát veà ñeà taøi naøy bôûi leõ tình yeâu chæ coù theå caûm nhaän
baèng traùi tim vaø moãi ngöôøi ñeàu coù caùch nhìn nhaän tình yeâu khaùc nhau. Song trong neàn vaên hoïc Vieät
Nam, xeáp caïnh nhöõng ngoøi buùt laõng töû haøo hoa ña tình cuûa Xuaân Dieäu, Nguyeãn Bính… thô tình cuûa
Xuaân Quyønh ñöôïc xem nhö laø tieáng noùi ñaïi dieän cuûa phuï nöõ veà tình yeâu ñaõ ñaït ñeán ñoä say noàng.
Ñaëc bieät vôùi baøi thô Soùng, caûm nhaän veà tình ñöôïc Xuaân Quyønh ñaåy leân möùc cao nhaát bôûi leõ: Qua
hình aûnh cuûa soùng nhaø thô lieân töôûng tôùi tình yeâu nhö laø moät khaùt voïng muoân ñôøi cuûa tuoåi treû. Töø
ñoù baøi thô laøm noåi baät yù nghóa cao ñeïp cuûa tình yeâu.
Caùi thuûa ban ñaàu löu luyeán aáy
Nghìn naêm ñaâu deã maáy ai queân.
Tình yeâu – moät khaùi nieäm chaúng coøn xa laï gì vôùi nhaân loaïi, noù ñöôïc xem laø gam maøu chuû ñaïo
trong caùi saéc maøu laõng maïn cuûa taâm hoàn. Baát kyø ai cuõng coù theå yeâu vaø ñöôïc yeâu, tình yeâu khoâng
phaân bieät tuoåi taùc bôûi chính baûn thaân noù toàn taïi baát chaáp thôøi gian. Nhöng nhaéc ñeán tình yeâu, ngöôøi
ta thöôøng nhaéc ñeán tuoåi treû, coù leõ vì tuoåi treû vaø tình yeâu thöôøng keát hôïp ñeå taïo neân muøa xuaân cho
ñôøi ngöôøi ngaén nguûi. Khi vieát baøi thô Soùng, Xuaân Quyønh cuõng ñang vaøo ñôït thanh xuaân, chính vì
theá caûm höùng chuû ñaïo cuûa baøi thô laø tình yeâu noàng chaùy cuûa moät thieáu nöõ “laàn ñaàu rung ñoäng noãi
thöông yeâu”. Ñöùng tröôùc bieån caû meânh moâng, nhìn nhöõng con soùng ngaøy qua ngaøy noái tieáp nhau voã
bôø, khoâng meät moûi, khoâng ngôi nghæ, Xuaân Quyønh ñaõ lieân töôûng ñeán tình yeâu, moät tình yeâu vónh
cöûu vaø “khoâng giaø”.
Coù theå noùi Xuaân Quyønh khoâng phaûi laø nhaø thô ñaàu tieân duøng hình töôïng soùng laøm bieåu töôïng
cho tình yeâu. Coøn nhôù Xuaân Dieäu ñaõ töøng vieát:
Anh xin laøm soùng bieác
Hoân maõi caùt vaøng em
Xuaân Quyønh ñaõ khoâng duøng hình töôïng soùng ñeå dieãn taû nhöõng caûm giaùc maïnh meõ, ñaày khaùt
khao chaùy boûng “nghieàn naùt bôø em” (Bieån) nhö cuûa Xuaân Dieäu, Xuaân Quyønh, ñi vaøo chieàu saâu taâm
töôûng, phaân tích nhöõng ñaëc tính, traïng thaùi cuûa Soùng ñeå boäc loä tình yeâu cuûa ngöôøi con gaùi ñaèm
thaém, dòu daøng maø cuõng raát ñoåi noàng naøn, chaùy boûng. Caû baøi thô, nhaø thô ñaõ duøng hình aûnh so
saùnh lieân hoaøn “soùng” laøm hình töôïng ngheä thuaät trung taâm ñeå boäc loä nhöõng suy nghó thaàm kín cuûa
mình veà tình yeâu cao ñeïp nôi ngöôøi con gaùi!
Döõ doäi vaø dòu eâm
OÀn aøo vaø laëng leõ.
Baøi thô môû ñaàu nhö nhöõng aâm thanh phaùt ra töø traùi tim ñang rung ñoäng, nhöõng cung baäc cuûa
caûm xuùc ñöôïc laéng nghe vaø ñaëc taû. Coù theå noùi ñoù laø nhöõng ñaëc tính ngaøn ñôøi cuûa soùng, coù luùc döõ doäi,
coù luùc dòu eâm, nhöng ñeán vôùi Xuaân Quyønh, ñieàu töôûng nhö bình thöôøng aáy laïi trôû thaønh bieåu hieän
ñaàu tieân cuûa tình yeâu vôùi “em” bieán ñoåi lieân tuïc, nhieàu taâm traïng, nhieàu öu tö, coù luùc töôûng chöøng
maâu thuaãn nhau. Nhöõng caëp töø ñoái laäp ñöôïc Xuaân Quyønh söû duïng ñeå mieâu taû caùi ñoái cöïc cuûa tình
yeâu, nhöõng cung baäc khaùc nhau, nhöõng saéc maøu tinh teá maø ngöôøi con gaùi caûm nhaän khi yeâu:
Soâng khoâng hieåu noåi mình
Soùng tìm ra taän beå
Doøng soâng chaät heïp khieán con soùng muoán tìm ñeán bieån caû ñeå ñöôïc vaãy vuøng. Moät tình yeâu khoâng
chaáp nhaän söï nhoû beù taàm thöôøng, coâ ñôn maø chæ muoán vöôn ñeán moät chaân trôøi yeâu thöông xa roäng.
Ai baûo raèng con gaùi khoâng yeâu chaùy boûng. Tình yeâu cuûa ngöôøi con gaùi nhö nhöõng ñôït soùng ngaàm
khoâng cuoàn cuoän treân maët beå maø xao ñoäng döôùi loøng saâu, chaùy boûng nhöõng khaùt khao maõnh lieät.

114
 Bôûi leõ “khoâng hieåu noåi mình” maø soùng – em phaûi vöôn ñi xa vôùi khaùt voïng hieåu mình vaø hieåu
tình yeâu cuûa mình.
Tröôùc muoân truøng soùng beå
Em nghó veà anh, em
Em nghó veà bieån lôùn
Töø nôi naøo soùng leân
Soùng baét ñaàu töø gioù
Gioù baét ñaàu töø ñaâu?
Haøng loaït caâu hoûi tu töø ñöôïc söû duïng ñan xen vôùi ñieäp töø “Em nghó” ñaõ môû ra cuoäc haønh trình
tìm kieám coäi nguoàn tình yeâu cuûa Xuaân Quyønh. Noù nhö daáu chaám hoûi lôùn cöù xoaùy saâu vaøo suy nghó
vaø khaùt voïng khaùm phaù tình yeâu cuûa ngöôøi con gaùi. Ñöùng tröôùc bieån caû bao la, ngöôøi con gaùi muoán
vöôn ñeán taàm xa maø tìm hieåu tình yeâu cuûa mình ñeå khaúng ñònh vò trí, söï toàn taïi beàn vöõng cuûa tình
yeâu aáy giöõa vuõ truï bao la. Coù theå noùi ñaây khoâng nhöõng chæ laø neùt trong saùng thô ngaây cuûa moät thieáu
nöõ maø coøn theå hieän moät taâm hoàn ñaõ töøng khaéc khoaûi trong tình yeâu vaø khaùt voïng muoân ñôøi cuûa tuoåi
treû. Chæ coù tuoåi treû vôùi lyù töôûng soáng cao ñeïp, vôùi tình yeâu maõnh lieät vaø taâm hoà n trong saùng môùi coù
ñöôïc moät khaùt voïng taùo baïo nhö theá.
OÂi con soùng ngaøy xöa
Vaø ngaøy sau vaãn theá
Noãi khaùt voïng tình yeâu
Boài hoài trong ngöïc treû
Cuõng nhö con ngöôøi muoân ñôøi vaãn muoán giöõ tuoåi xuaân thì tình yeâu maõi maõi mong chôø söï treû
trung cuûa tuoåi treû. Noù laø caû moät quaù trình laâu daøi tìm kieám vaø chinh phuïc. Noù ñoøi hoûi con ngöôøi
phaûi coù khaùt voïng soáng maïnh meõ vaø moät nieàm tin vöõng chaéc. Nhö Xuaân Quyønh ñaõ töï theå hieän mình
trong baøi thô, thaät phaán khôûi vaø töï tin, ngöôøi con gaùi ñaõ töï ñi tìm lôøi giaûi ñaùp cho coäi nguoàn tình
yeâu cuûa mình. Moät tình yeâu nhö theá, bieát khaùm phaù, tìm kieám nhöõng giaù trò cao ñeïp môùi laø tình
yeâu ñích thöïc vaø coù yù nghóa.
Nhöng roài cuõng nhö bao ngöôøi con gaùi khaùc, Xuaân Quyønh ñaõ khoâng tìm thaáy caâu traû lôøi cho söï
tìm kieám cuûa mình, nhöng thay vaøo söï suy nghó ban ñaàu khoâng phaûi laø söï thaát voïng bi quan maø:
Em cuõng khoâng bieát nöûa
Khi naøo ta yeâu nhau.
Yeâu quaù caùi laéc ñaàu nheø nheï, nuõng nòu aâu yeám aáy. Ngöôøi con gaùi cho duø khaùt voïng ñeán theá naøo
vieäc tìm hieåu tình yeâu vaãn khoâng giaáu ñöôïc neùt dòu daøng, duyeân daùng, ñaùng yeâu cuûa mình cuõng nhö
thô tình cuûa Xuaân Quyønh, daãu coù luùc chaùy boûng löûa khaùt voïng vaãn theå hieän neùt duyeân thaàm raát nöõ
tính cuûa mình.
Ñoïc Soùng ngöôøi ta nhö caûm nhaän ñöôïc nhöõng côn soùng loøng traøo daâng chan chöùa trong traùi tim
“em”, töø luùc baét ñaàu nhöõng rung ñoäng ñaàu tieân cho ñeán khi daàn caûm nhaän ñaày ñuû veà tình yeâu laø caû
moät chuoãi nhöõng baên khoaên, khaùt khao mong öôùc. Caû baøi thô cöù daäy leân moät khaùt voïng tình yeâu
chaùy boûng nhö moät boâng hoa ñang khoe saéc khoe höông, heù môû daàn töøng neùt ñeïp thanh khieát trong
taâm hoàn chuû theå tröõ tình. Vaø coù theå noùi noãi nhôù ñöôïc ñeà caäp ñeán trong baøi thô laø ñænh ñieåm trong
söï bieåu hieän tình yeâu vaø theå hieän taâm hoàn:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Laïi trôû veà vôùi hình aûnh con soùng, Xuaân Quyønh möôïn caùi coàn caøo töøng ñôït cuûa soùng ñeå raát töï
nhieân, dieãn taû taâm traïng cuûa mình:
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.
Baøi thô nhö ngöng ñoïng giöõa khoå thô chæ coù hai caâu maø chan chöùa noãi nhôù, röng röng doøng caûm
xuùc. Con soùng nhôù bôø thì ngaøy ñeâm khoâng nguû coøn em nhôù anh thì trong mô coøn thöùc, khoâng phaân
bieät ñöôïc caû hieän thöïc vaø caùi huyeàn dieäu ñaõ dieãn taû noãi nhôù da dieát ñeán chaùy loøng cuûa Xuaân Quyønh.
Coù theå noùi noãi nhôù chính laø thöôùc ño, laø minh chöùng soáng ñoäng nhaát cho tình yeâu, vaø ngöôøi con gaùi
khi yeâu laø heát mình vaø nhôù nhung mong ngoùng.
Nhöõng ngaøy khoâng gaëp nhau
Bieån baïc ñaàu thöông nhôù.
115
 Ñeán vôùi noãi nhôù, tình yeâu ñaõ ñöôïc keát tinh vaø laáp laùnh veû ñeïp huyeàn dieäu, noù khoâng cuï theå roõ
raøng nhöng cao trong saùng vaø cao ñeïp, xuaát phaùt töø traùi tim vaø chæ coù traùi tim môùi caûm nhaän ñöôïc.
Neáu nhö noãi nhôù laø thöôùc ño tình yeâu nôi ngöôøi con gaùi thì taám loøng thuûy chung son saét trong
tình yeâu chính laø bieåu hieän cao nhaát, ñeïp ñeõ nhaát cuûa tình yeâu.
Daãu xuoâi veà phöông Baéc
Daãu ngöôïc veà phöông Nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh moät phöông
Neáu thieân nhieân coù Ñoâng, Taây, Nam, Baéc thì ngöôøi con gaùi khi yeâu chæ coù moät phöông duy nhaát:
Phöông anh, phöông cuûa tình yeâu. Xuaân Quyønh ñaõ lo löôøng nhöõng khoù khaên trôû ngaïi sau ñoù môùi
baøy toû taám loøng mình. Ñieàu ñoù cho thaáy taám loøng beàn chaët cuûa ngöôøi phuï nöõ trong tình yeâu nhö
moät chaân lyù baát di baát dòch. Vaø hôn theá nöûa tình yeâu son saét thuûy chung bao ñôøi nay ñaõ laø neùt ñeïp
truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Phuï nöõ Vieät Nam, theå hieän moät tình yeâu troïn veïn, bieát cho ñi chöù khoâng
chæ caàn nhaän.
Töø choã khaúng ñònh loøng thuûy chung, yù thô Xuaân Quyønh thaùch thöùc caû söï voâ haïn cuûa töï nhieân.
Cuoäc ñôøi tuy daøi theá
Naêm thaùng vaãn ñi qua
Nhö bieån kia daãu roäng
Maây vaãn bay veà xa
Vaø ñeå roài tình yeâu nôi ngöôøi con gaùi khi ñaõ chín muoài ñöôïc naâng leân moät taàm cao môùi, lôùn lao
vaø cao ñeïp:
Laøm sao ñöôïc tan ra
Thaønh traêm con soùng nhoû
Giöõa bieån lôùn tình yeâu
Ñeå ngaøn naêm coøn voã.
Khaùt voïng tình yeâu, noãi nhôù nieàm thöông cuøng bao chaét chiu vun ñaép cho tình yeâu ñaõ ñöôïc Xuaân
Quyønh naâng leân thaønh moät khaùt voïng tình yeâu vónh cöõu: ñöôïc tan ra, ñöôïc hoøa nhaäp caùi rieâng vaøo
caùi chung ñeå baát töû hoaù tình yeâu, ñeå ñöôïc toàn taïi vónh haèng vôùi tình yeâu cuûa mình. Tình yeâu giôø ñaây
ñaõ khoâng con laø nhöõng ñoøi hoûi, mong chôø, noù ñaõ hoaù thaân thaønh moät tình yeâu lôùn, gioáng nhö con
soùng kia seõ tan ra trong bieån lôùn ñeå vónh haèng baát dieät. Nöõ só keát thuùc baøi thô vaãn baèn g moät caâu
hoûi, caâu hoûi cuûa khaùt voïng, maõi maõi laø khaùt voïng nhö khaùt voïng muoân ñôøi cuûa tuoåi treû. Tình yeâu
hoøa nhaäp daâng hieán taïo neân moät lyù töôûng soáng cao ñeïp ñaùng caûm phuïc.
Ngöôøi con gaùi naøo khi yeâu laïi khoâng say ñaém vaø khao khaùt ñöôïc yeâu noàng naøn. Xuaân Quyønh ñaõ
saùng taùc Soùng, ñaõ hoaù thaân vaøo soùng ñeå boäc loä taâm traïng, tình yeâu rieâng cuûa mình maø cuõng laø tình
yeâu chung cuûa nhöõng ngöôøi con gaùi thôøi hieän ñaïi. Coù theå noùi Soùng laø moät bieåu hieän môùi vaø cao ñeïp
cuûa taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ.

Ñeà: Haõy phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi Soùng cuûa Xuaân Quyønh:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc

Daãu xuoâi veà phöông baéc

Daãu ngöôïc veà phöông nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh – moät phöông

ÔÛ ngoaøi kia ñaïi döông

Traêm ngaøn con soùng ñoù
Con naøo chaúng tôùi bôø
Duø muoân vôøi caùch trôû

116
 BAØI LAØM
Trong caùc nhaø thô Vieät Nam hieän ñaïi, Xuaân Quyønh xöùng ñaùng ñöôïc goïi laø nhaø thô cuûa tình yeâu.
Chò vieát nhieàu, vieát hay veà tình yeâu. Trong ñoù coù hai taùc phaåm noåi tieáng; Thuyeàn vaø bieån vaø Soùng.
Caû hai baøi thô ñeàu duøng hình thöùc aån duï ñeå noùi veà tình yeâu ñoâi löùa. Thi phaåm Soùng, in trong taäp
Hoa doïc chieán haøo, xuaát baûn 1968, dieãn taû caûm xuùc, taâm traïng, saéc thaùi tình caûm vöøa phong phuù
vöøa phöùc taïp, vöøa soâi noåi tha thieát cuûa moät traùi tim phuï nöõ ñang khaùt khao yeâu thöông. Vaø ñoaïn
thô ñeå laïi aán töôïng saâu saéc nhaát laø ñoaïn mieâu taû noãi nhôù da dieát trong söï ñoàng haønh cuøng chia seû
cuûa hai nhaân vaät thô – “soùng” vaø “em”:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc

Daãu xuoâi veà phöông baéc

Daãu ngöôïc veà phöông nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh – moät phöông

ÔÛ ngoaøi kia ñaïi döông

Traêm ngaøn con soùng ñoù
Con naøo chaúng tôùi bôø
Duø muoân vôøi caùch trôû
Tình yeâu laø moät ñeà taøi muoân thuôû cuûa thô ca. Nhieàu nhaø thô noåi tieáng ñaõ vieát veà tình yeâu vôùi
caûm höùng maõnh lieät, in ñaäm daáu aán taâm hoàn, tö töôûng vaø phong caùch ngheä thuaät cuûa mình. Hình
töôïng “soùng” trong baøi thô cuûa Xuaân Quyønh voán chaúng xa laï gì vôùi caùc nhaø thô vieát veà tình yeâu kim
coå. Xuaân Dieäu trong Bieån cuõng duøng hình töôïng “bieån” – chaøng trai vaø “bôø” – coâ gaùi. ÔÛ Soùng cuûa
Xuaân Quyønh thì ngöôïc laïi. Sôû dó coù söï khaùc nhau aáy laø do taùc giaû cuûa Soùng laø nöõ – chuû theå tröïc tieáp
chi phoái hình töôïng thô vaø caùc taùc giaû thì luoân luoân choïn nhöõng hình töôïng sinh ñoäng gaén vôùi mình.
Song song toàn taïi vôùi “soùng” laø “em” – nhaân vaät toâi tröõ tình cuûa thi só. Hai nhaân vaät thô naøy tuy
hai maø nhö moät, coù luùc phaân ñoâi ra ñeå soi chieáu vaøo nhau laøm noåi baät söï töông ñoàng, coù luùc laïi hoøa
nhaäp ñeå taïo aâm vang, söï coäng höôûng. “Soùng” vaø “em” nhö noát nhaïc cuûa moät baûn nhaïc cöù taáu leân du
döông khuùc haùt cuûa nhöõng cung baäc tình yeâu. ÔÛ ñoaïn thô treân, “soùng” vaø “em” song song, ñoàng haønh
ñeå cuøng thao thöùc, cuøng khaùt khao.
Tình yeâu thöôøng ñöôïc bieåu hieän baèng nhieàu traïng thaùi tình caûm vaø noãi nhôù laø moät daïng tieâu bieåu
nhaát. Noãi nhôù thuoäc veà quaù khöù, daønh tình caûm cho nhöõng caùi gì ñaõ töøng gaén boù gaàn guõi thaân thieát.
Ngöôøi ta nhôù queâ höông, nhôù cha meï, baïn beø vaø ñaëc bieät laø nhôù boùng hình ngöôøi thaân yeâu. Ñaây laø
noãi nhôù da dieát, coù nhöõng bieåu hieän ñaëc bieät vaø khoâng deã gì buø ñaép. Ñaây laø noãi nhôù cuûa traùi tim
ñang ñöôïc Xuaân Quyønh dieãn taû:
Con soùng döôùi loøng saâu
Con soùng treân maët nöôùc
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc.
Noãi nhôù traøn ngaäp khoâng gian “döôùi loøng saâu” vaø “treân maët nöôùc”, traûi daøi doïc thôøi gian ngaøy
laãn ñeâm. Hình aûnh con soùng khoâng ñöôïc mieâu taû baèng nhöõng neùt cuï theå maø khieán ngöôøi ñoïc xuùc
ñoäng tröôùc noãi day döùt, khaùt khao “tôùi bôø” cuûa noù. Coù ñöôïc ñieàu ñoù coù leõ laø nhôø vaøo aâm ñieäu thô. Vaø
nhòp thô trong caû taùc phaåm naøy chính laø nhòp soùng daït daøo, traên trôû, naùo nöùc ñeán möùc ñoä maõnh
lieät. Keå caû nhan ñeà baøi thô thì thi só söû duïng möôøi moät laàn töø “soùng”. Coøn rieâng töø “con soùng” ñöôïc
nhaéc laïi saùu laàn. Chæ trong maáy caâu thô treân hình aûnh “con soùng” ñaõ trôû ñi trôû laïi ba laàn. Ñieàu ñoù
khieán “soùng” luoân hieån hieän khoâng nhöõng trong caâu chöõ maø sau caâu chöõ ñeå laøm xuùc ñoäng loøng ngöôøi.
Caâu thô nguõ ngoân chæ goàm naêm tieáng maø “con soùng” ñaõ chieám tôùi hai tieáng, theá nhöng cuõng khoâng
laøm ngöôøi thöôûng thöùc thaáy chaùn. Bôûi leõ soùng cuûa Xuaân Quyønh mang nhöõng ñaëc ñieåm caàn coù cuûa

117
moät con soùng tình yeâu. Noù khoâng “gôïn tí” laên taên nhö soùng baâng khuaâng nhö “Soùng gôïn traøng giang
buoàn ñieäp ñieäp” cuûa Huy Caän. Nöõ thi só söû duïng caëp töø “döôùi” vaø “treân” ñoái laäp ôû hai caâu thô. Vaø caùi
caëp töø maâu thuaãn aáy ñaõ taïo neân moät khoaûng khoâng gian roäng, maø trong khoaûng troáng meânh moâng
aáy chöùa ñaày noãi nhôù bôø cuûa nhöõng “con soùng”. Noãi nhôù thì cöù coàn caøo, day döùt khieán cho con soùng
“Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc”. Ca dao xöa ñaõ töøng noùi nhieàu veà noãi nhôù vaø ñaây laø moät tình caûm töông
töï nhö theá:
Nhôù ai boåi hoåi boài hoài
Nhö ñöùng ñoáng löûa, nhö ngoài ñoáng than.
Theá nhöng noãi nhôù ñöôïc dieãn taû qua hình töôïng con soùng nhôù bôø “Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc”
vaãn chöa thoûa. Do ñoù, nhaø thô phaûi boäc loä caûm xuùc cuûa mình qua noãi nhôù tröïc tieáp cuûa “em”:
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.
Ñoàng haønh vaø caûm thoâng vôùi noãi nhôù cuûa “soùng”, “em” cuõng queân caû thôøi gian tuaàn hoaøn, queân
caû nghæ ngôi ñeå “nhôù ñeán anh”. Cuõng nhö noãi nhôù “bôø” cuûa “soùng”, noãi nhôù “anh” cuûa “em” laøm cho
chuùng ta xuùc ñoäng. Nhöng caâu thô “Caû trong mô coøn thöùc” thì döôøng nhö bò cho laø voâ lyù, khoâng phuø
hôïp vôùi quy luaät sinh hoïc cuûa giaác nguû. “Em” ñaõ ñi vaøo giaác mô, vaøo moät theá giôùi aûo, vaäy maø em vaãn
nhö thao thöùc, traèn troïc vì noãi nhôù anh. Vaø ta cuõng hieåu laø caâu thô khoâng heà voâ lyù, khoâng traùi quy
luaät naøo caû vì tình yeâu vaø noãi nhôù xöa nay coù tuaân theo quy luaät naøo ñaâu. Noãi nhôù trong thô Xuaân
Quyønh thaät gheâ gôùm. Noù khoâng chæ hieån hieän ôû cuoäc soáng ñôøi thöôøng maø coøn saùng taùc töø cuûa Xuaân
Quyønh thaät ñaëc saéc. Noãi nhôù laø moät thöù tình caûm ñeïp ñeõ, theå hieän quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Noù
ñaõ goùp cho vaên chöông nhieàu aùnh thô hay. Haøn Maëc Töû coù yù thô:
Khi xa caùch khoâng gì baèng thöông nhôù.
Hay “oâng vua thô tình”, Xuaân Dieäu ñaõ töøng vieát:
Anh nhôù tieáng. Anh nhôù hình. Anh nhôù aûnh
Anh nhôù em, anh nhôù laém! Em ôi!
Noãi nhôù cuûa thô Xuaân Dieâu coàn caøo: “nhôù hình”, “nhôù aûnh” chöù khoâng chæ ñôn thuaàn laø “nhôù hình
aûnh”. Nhöng caûm ñoäng, aán töôïng hôn caû vaãn laø “Loøng em nhôù ñeán anh, caû trong mô coøn thöùc”. AÅn
ñaèng sau caâu thô Xuaân Quyønh laø moät traùi tim phuï nöõ nhaân haäu, thuûy chung. Caâu thô aám aùp vaø toûa
saùng. Noù laøm raïng ngôøi yù thô vaø tình yeâu – thöù tình caûm voán raát thieâng lieâng, cao quyù vaø vaãn ñöôïc
toân thôø. Nguyeãn Ñình Thi trong moät baøi thô ñaõ vieát:
Anh vaãn yeâu em nhö löûa döõ
Nhö gioù muøa xuaân quaït dòu hieàn.
Tình yeâu thaät maõnh lieät. Coøn vôùi Xuaân Quyønh, tình yeâu cuûa ngöôøi con gaùi thaät dung dò. Ñoù chæ
laø moät mô öôùc giaûn ñôn hôïp vôùi quy luaät cuõng nhö soùng chæ khaùt khao ñöôïc tôùi bôø. Cuõng phaûi noùi
raèng, Xuaân Quyønh raát maïnh baïo, caát cao tieáng noùi yeâu thöông khoâng heà giaáu gieám. Ñaáy laø moät ñieàu
hieám thaáy trong vaên hoïc Vieät Nam tính cho tôùi thôøi kyø cuûa Xuaân Quyønh. Ñieàu ñoù taïo cho thô cuûa
chò söùc soáng môùi meû vaø beàn bæ vôùi thôøi gian.
Noãi nhôù cuûa soùng cuõng nhö nhaân vaät “em” thaät nhieàu, khieán cho ngöôøi ñoïc caûm ñoäng. Soùng thì
“Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc” coøn em thì “Caû trong mô coøn thöùc”. Ñeán khoå thô theo noãi nhôù meânh
mang trong khoâng gian vaø traûi daøi trong thôøi gian:
Daãu xuoâi veà phöông Baéc
Daãu ngöôïc veà phöông Nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh – moät phöông.
Neáu noãi nhôù ôû ñoaïn thô tröôùc meânh mang khoâng coù giôùi haïn thì ôû ñoaïn thô naøy noù ñaõ coù moät
giôùi haïn ñòa lyù. Duø coù ñi ñaâu, “phöông baéc” hay “phöông nam” thì em cuõng luoân nghó veà anh. Tuy coù
giôùi haïn nhöng caùi giôùi haïn baéc – nam aáy lôùn quaù. Thi só laïi duøng bieän phaùp tu töø ñieäp ngöõ, töø “daãu”
ñöôïc laëp laïi hai laàn nhaán maïnh theâm lôøi cuûa “em”. Phaûi coi laø ñaëc bieät, vieäc Xuaân Quyønh duøng
nhöõng caëp töø ñoái laäp: “xuoâi” vaø “ngöôïc”, “baéc” vaø “nam”. Bôûi laï luøng thay, ngöôøi ta thöôøng noùi laø
xuoâi veà nam vaø ngöôïc veà baéc. Coøn thi só Xuaân Quyønh thì traùi laïi “xuoâi veà phöông baéc”, “ngöôïc veà
phöông nam”. AÁy laø moät thuû phaùp ngheä thuaät ñoäc ñaùo cuûa taùc giaû. Nhaø thô muoán taïo neân caùi gì ñoù
khaùc vôùi cuoäc soáng thöôøng nhaät ñeå chöùng toû tình yeâu cao caû cuûa “em”. Nhöng tình yeâu aáy cuõng raát
ñôn giaûn, bình dò nhö bao ngöôøi con gaùi khaùc; “em” luoân höôùng veà moät phöông – nôi coù anh hieän
höõu. Noùi leân cung baäc noãi nhôù vôùi söï song haønh ñan caøi cuûa “soùng” vaø “em”, Xuaân Quyønh nhö muoán

118
môû roäng theâm noãi nhôù vaø nieàm khaùt khao gaén boù, thuûy chung baèng quy luaät töï nhieân trong quan
heä “soùng” vaø “bôø”:
ÔÛ ngoaøi kia ñaïi döông
Traêm ngaøn con soùng ñoù
Con naøo chaúng tôùi bôø
Duø muoân vôøi caùch trôû.
Duø ôû nôi bieån roäng meânh moâng traûi qua baõo toá, thì soùng vaãn tôùi bôø. Soùng cöù maõi xoâ bôø vaø ngaøy
ñeâm vaãn haùt khuùc ca veà bieån. Xuaân Quyønh naâng hình aûnh thô cuûa mình leân möùc ñoä cao hôn, ñoâng
ñaûo hôn veà soá löôïng. Taát caû ñeàu öôùc ao ñöôïc gaëp bôø. ÔÛ nhöõng ñoaïn thô treân taùc giaû ñaõ mieâu taû bao
khoù khaên cuûa con soùng vaø noãi ñau khoå maø soùng thaät nheï nhaøng: “Con naøo chaúng tôùi bôø”. Nhaø thô
duøng hình aûnh thieân nhieân laøm nhaân vaät tröõ tình trong taùc phaåm cuûa mình nhö thieân nhieân cuõng
soáng ñoäng bôûi ñöôïc nhöõng quy luaät ñaõ coù töï muoân ñôøi chi phoái. Soùng “Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc”
trong noãi nhôù bôø thì nay ñaõ caäp beán – beán bôø cuûa haïnh phuùc yeâu thöông. Ñaõ coù nhieàu nhaø thô vieát
veà tình yeâu. Nhöng coù leõ chæ coù Xuaân Quyønh daùm caát cao tieáng noùi khaún g ñònh leõ ñöông nhieân cuûa
chuyeän tình yeâu. Thi só möôïn hình aûnh ngaøn con soùng ñeå noùi leân ñieàu ñoù: “Con naøo chaúng tôùi bôø”.
Caâu thô nheï nhaøng maø thaám thía. Noù theå hieän khaùt voïng yeâu thöông, khaùt voïng cuûa moät traùi tim
phuï nöõ say meâ noàng thaém. Soùng vaø bôø gaëp nhau, hoøa hôïp, gaén boù, maø söï hoøa hôïp aáy laïi coù khaû
naêng taïo neân haïnh phuùc. Soùng vaø bôø theå hieän quan heä gaén boù cuûa löùa ñoâi luoân khao khaùt tìm ñeán
haïnh phuùc Xuaân Dieäu trong baøi thô Bieån vieát ôû ñoä tuoåi naêm möôi nhöng vaãn daït daøo, soâi noåi nhö
tình yeâu ban ñaàu khi söû duïng hai hình aûnh soùng vaø bôø gaén boù trong moät moái quan heä khaêng khít:
Anh xin laøm soùng bieác
Hoân maõi caùt vaøng em
Hoân thaät kheõ thaät eâm
Hoân eâm ñeàm maõi maõi
ÔÛ khoå thô cuûa mình, Xuaân Quyønh muoán noùi ñeán haïnh phuùc trong tình yeâu khoâng deã gì ñaït ñöôïc.
Nhöng neáu bieát vöôït qua gian khoå thì seõ ñöôïc ñeàn ñaùp xöùng ñaùng. Thô tình cuûa Xuaân Quyønh chöùa
ñöïng tình caûm ñeïp, aân tình, thuûy chung. Vaäy ñaáy, thô Xuaân Quyønh, nhö moïi ngöôøi ñeàu bieát, laø tieáng
loøng cuûa moät taâm hoàn luoân khao khaùt tình yeâu, gaén boù heát mình vôùi cuoäc soáng, haïnh phuùc vaø ñôøi
thöôøng. Chính nhöõng phaåm chaát aáy ñaõ khieán thô Xuaân Quyønh dung dò maø vaãn ñeïp, ñaùng traân troïng.
Phaûi noùi raèng, ngoân ngöõ trong thô Xuaân Quyønh nhieàu saùng taïo, ñaëc bieät laø trong baøi Soùng. Taùc giaû
vaän duïng nhieàu bieän phaùp tu töø quen thuoäc nhö: ñieäp töø, ñoái laäp… nhöng ñaõ laøm neân nhöõng neùt môùi
meû ñoäc ñaùo raát Xuaân Quyønh. Ñeán Xuaân Quyønh, thô Vieät Nam hieän ñaïi môùi coù ñöôïc moät tieáng noùi
baøy toû tröïc tieáp nhöõng khaùt voïng tình yeâu vöøa chaân thaät vöøa maõnh lieät soâi noåi cuûa moät traùi tim phuï
nöõ. Xuaân Quyønh ñaõ ra ñi vónh vieãn nhöng thô nguõ ngoân töï do maø gioïng thô giaøu chaát töï truyeän,
taâm tình. Thô Xuaân Quyønh aám aùp nhö caâu chuyeän ngaøy xöa nhöng vaãn mang saéc hieän ñaïi cuûa tình
yeâu ngaøy nay.

Ñeà: Caûm nhaän cuûa anh (chò) veà baøi thô Soùng cuûa nhaø thô Xuaân Quyønh.
BAØI LAØM
Ñaõ coù bao nhieâu ngöôøi ñaõ yeâu, bao nhieâu ngöôøi ñang yeâu vaø bao nhieâu thô vieát veà tình yeâu treân
theá giôùi naøy! Vaäy maø moãi ngaøy laïi môùi. Tình yeâu khoâng coù tuoåi, thô tình laïi caøng khoâng coù tuoåi bao
giôø. Treân theá giôùi coù bieát bao nhaø thô tình noåi tieáng: Rimbaub, Verlaine roài Pushkin, Byron vaø moãi
ngöôøi moät veû, moät saéc thaùi. Töø thuôû thô Ñöôøng, thô Toáng, töø thôøi Nguyeãn Du roài Theá Löõ, Xuaân Dieäu
vaø chuùng ta ngaøy nay, tình yeâu vaãn laø caùi gì khieán ngöôøi ta ñam meâ, khaùt khao. Xuaân Quyønh nhaø
thô cuûa noãi nieàm yeâu ñöông, vôùi baøi Soùng ñaõ theå hieän ñöôïc nhieàu cung baäc tình yeâu. Baøi thô cuûa
Xuaân Quyønh chaùy leân tình yeâu noàng naøn cuûa tuoåi treû vaø khaùt voïng cuûa con ngöôøi ñeá n vôùi tình yeâu.
Tình yeâu trong thô Xuaân Quyønh khoâng coøn döøng laïi ôû quaù ñoä tình yeâu buoåi ñaàu giaûn ñôn, hoø heïn,
non nôùt, ngoït ngaøo maø laø tình yeâu haïnh phuùc gaén vôùi cuoäc soáng chung.
Trong nhöõng ñoaïn ñaàu cuûa baøi thô, nhaø thô mieâu taû “soùng” vôùi nhöõng saéc thaùi, nhöõng cung baäc
khaùc nhau ñeå roài töø ñoù noùi tôùi qui luaät cuûa tình yeâu. Tình yeâu laø söï dung hoøa nhöõng saéc thaùi tình
caûm töôûng chöøng nhö ñoái laäp. Tình yeâu coù qui luaät töï nhieân cuûa noù maø lyù trí khoâng giaûi thích ñöôïc.
Ngöôøi ta tìm ñeán vôùi tình yeâu, soi mình vaøo tình yeâu ñeå nhaän ra baûn thaân mình:
Döõ doäi vaø dòu eâm
OÀn aøo vaø laëng leõ

119
 Soùng khoâng hieåu noåi mình
Soùng tìm ra taän beå
Boán caâu thô môû ñaàu baøi thô chaúng coù caâu chöõ naøo dính daùng ñeán tình yeâu, nhöng ñoïc khoå thô
leân thì bao truøm taát caû laïi laø caûm xuùc yeâu ñöông. Döôøng nhö tình yeâu aån naùu ñaèng sau caâu chöõ aáy.
Coù gì thaät laø xoân xao nhieät thaønh maø thaät laø traàm laéng. “Döõ doäi”, “oàn aøo” ñeå roài “dòu eâm”, “laëng leõ”
tình yeâu laø ôû ñaáy vaø tình yeâu laø nhö theá. Töôûng nhö ñoái laäp töôûng nhö maâu thuaãn maø laïi laø thoáng
nhaát trong taâm traïng yeâu ñöông. Ñaâu chæ laø soùng, laø nöôùc – hoàn ngöôøi ñang yeâu ñoù vaø tình yeâu thì
maõi laø caùi gì ngöôøi ta khoâng hieåu noåi:
OÂi con soùng ngaøy xöa
Vaø ngaøy sau vaãn theá
Noãi khaùt voïng tình yeâu
Boài hoài trong ngöïc treû.
Khoå thô naøy laø söï khai trieån töù thô tröôùc. Bao nhieâu theá heä ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc haønh trình
ñau khoå, vui söôùng nhöõng nieàm xoùt xa cuøng haïnh phuùc ngaäp traøn – taát caû ñeàu vì khaùt voïng tình
yeâu. Thuôû Adam – Eva, thuôû con ngöôøi moâng muoäi vaø hieän ñaïi tình yeâu laø ñieåm saùng vónh cöûu cho
con ngöôøi höôùng tôùi maø soáng, chieán ñaáu, lao ñoäng. Coù gì treân coõi ñôøi naøy thay theá ñöôïc traùi tim
cuõng nhö tình yeâu coù bao giôø khoâng coøn nöûa!
Ta baét gaëp trong baøi thô moät tình yeâu khoûe khoaéng, hoàn nhieân. Tình yeâu cuûa tuoåi treû ngaäp traøn
söùc soáng voâ bôø beán. Khoâng phaûi laø tình yeâu noâng noåi non nôùt cuûa buoåi ñaàu giaûn ñôn hoø heïn, khoâng
phaûi laø thöù tình yeâu bi luî theâ löông “yeâu laø cheát ôû trong loøng moät ít” nhö thô Xuaân Dieäu tröôùc Caùch
maïng, maø ñaây laø moät tình yeâu daùm soáng, daùm yeâu, tình yeâu chan chöùa, tình yeâu nhieät thaønh. Chaúng
phaûi voâ côù khi Xuaân Dieäu laáy hình töôïng “soùng” ñeå töôïng tröng cho tình yeâu cuûa mình:
Soùng baét ñaàu töø gioù
…
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc
Ñaây laø thô tình cuûa ngöôøi ñang yeâu chôù khoâng phaûi laø thô tình cuûa ngöôøi nhìn ngöôøi khaùc yeâu,
bôûi chæ coù ngöôøi ñang yeâu môùi dieãn taû nhöõng xuùc caûm tình yeâu ñuùng nhö vaäy. Noãi nhôù nhung, roài
nôi tình yeâu ñeán coù ai bieát ñöôïc yeâu khi naøo vaø coù ai bieát ñöôïc soùng töø ñaâu ñeán! Xuaân Quyønh noùi hoä
taâm traïng ñang yeâu cuûa bao ngöôøi:
OÂi con soùng nhôù bôø
Ngaøy ñeâm khoâng nguû ñöôïc.
Hình aûnh “soùng” töôïng tröng raát ñoäc ñaùo maø voâ cuøng saâu laéng. Chæ coù con soùng môùi ñeâm ngaøy
traøo daâng, traùi tim yeâu ñeâm ngaøy cuõng vaäy. Caùi hoàn haäu, caùi ñaém say, caùi tình tha thieát nhaát ñöôïc
bieåu hieän baèng hình töôïng thô naøy. Laáy soùng ñeå noùi noãi nhôù, noùi tình yeâu thì khoâng haún chæ coù
Xuaân Quyønh nhöng quaû laø ñeán Xuaân Quyønh thì hình töôïng thô naøy trôû neân môùi meû bao nhieâu. Con
soùng aáy coù tình yeâu, coù nieàm nhôù nhung nhöng laïi mang theâm söï nhaân haäu, dòu daøng cuûa ngöôøi phuï
nöõ vaø ñaây laø baûn saéc rieâng cuûa Xuaân Quyønh. Noãi nhôù nhung cuûa con soùng cuõng laø noåi nhôù nhung
cuûa bao ngöôøi khaùc nhôù ngöôøi mình yeâu. Taâm traïng nhôù nhung cuûa Xuaân Quyønh cuõng laø taâm traïng
cuûa bao ngöôøi ñang yeâu:
Loøng em nhôù ñeán anh
Caû trong mô coøn thöùc.
Cuoäc soáng cuûa Xuaân Quyønh cuõng gioáng nhö cuoäc soáng cuûa bao ngöôøi khaùc, haïnh phuùc cuûa Xuaân
Quyønh cuõng laø haïnh phuùc cuûa bao ngöôøi khaùc:
Daãu xuoâi veà phöông Baéc
Daãu ngöôïc veà phöông Nam
Nôi naøo em cuõng nghó
Höôùng veà anh – moät phöông.
Ñoïc khoå thô choùt laøm ta nghó veà nhöõng caâu thô khaùc cuûa Xuaân Quyønh:
Em trôû veà ñuùng nghóa traùi tim em
Laø maùu thòt ñôøi thöôøng ai chaúng coù
Bieát ngöøng ñaäp luùc cuoäc ñôøi khoâng coøn nöûa
Nhöng bieát yeâu anh caû khi cheát ñi roài.
(Töï haùt)

120
 Coù gì raát gaàn guõi giöõa nhöõng caâu thô aáy vì caû hai khoå thô – tuy khoâng cuøng baøi – nhöng laø söï
khaúng ñònh tình yeâu. Moät tình yeâu ñeïp thì bao giôø cuõng laø moät tình yeâu bieát vöôït qua nhöõng khoù
khaên, thöû thaùch, bieát ñaáu tranh ñeå baûo veä nhöõng öôùc mô, nhöõng khaùt voïng chaân chính, bieát tin
töôûng vaøo töông lai cuûa cuoäc soáng, tin töôûng vaøo haïnh phuùc cuûa mình vaø cuûa moïi ngöôøi. Vaø moät tình
yeâu thuûy chung son saét thì bao giôø noãi nhôù cuõng coù moät ñieåm döøng – ñoù laø ngöôøi mình yeâu:
ÔÛ ngoaøi kia ñaïi döông
Traêm ngaøn con soùng ñoù
Con naøo chaúng tôùi bôø
Duø muoân vaøn caùch trôû
Cuoäc ñôøi tuy daøi theá
Naêm thaùng vaãn ñi qua
Nhö bieån kia daãu roäng
Xuaân Quyønh yù thöùc ñöôïc nhöõng vaát vaû nhoïc nhaèn trong cuoäc haønh trình ñeán vôùi haïnh phuùc,
nhöng laø ngöôøi coù traùi tim lôùn neân Xuaân Quyønh laïi coù nieàm tin maõnh lieät vaøo tình yeâu. Ñaáy laø söùc
maïnh tình yeâu trong thô Xuaân Quyønh, caùi söùc maïnh maø chaúng phaûi tình yeâu naø o cuõng coù ñöôïc –
söùc maïnh cuûa nieàm tin. Tin yeâu roài khoâng phaûi heát öôùc mô, daãu taän cuøng con ñöôøng kia laø haïnh
phuùc, vaø Xuaân Quyønh ñaõ ñi heát con ñöôøng ñoù maø chò vaãn öôùc mô. Nieàm tin trong thô chò lôùn lao bao
nhieâu thì öôùc mô cuõng lôùn lao baáy nhieâu:
Laøm sao ñöôïc tan ra
Thaønh traêm con soùng nhoû
Giöõa bieån lôùn tình yeâu
Ñeå ngaøn naêm coøn voã.
Öôùc mô tình yeâu laø vónh cöûu, giaác mô öôùc cuõng mang hình boùng cuûa ngöôøi tình nhaân ñaém say. ÔÛ
ñaây, Xuaân Quyønh coù gì raát gaàn guõi vôùi Bieån cuûa Xuaân Dieäu. Chaát ñam meâ maõnh lieät toaùt ra töø töøng
caâu chöõ khi Xuaân Dieäu vieát:
Ñaõ hoân roài hoân laïi
Cho ñeán maõi muoân ñôøi
Ñeán tan caû ñaát trôøi
Anh môùi thoâi daøo daït.
Nhöng Xuaân Dieäu coøn coù moät ngaøy seõ “thoâi daøo daït” coøn Xuaân Quyønh thì “ngaøn naêm coøn voã”.
Vaãn caùi chaát ñam meâ maõnh lieät aáy nhöng theâm vaøo ñoù laø söï laéng ñoïng suy tö. Tình yeâu trong thô
Xuaân Quyønh coù theâm chieàu saâu cuûa söï hoøa nhaäp tuyeät ñoái. Nhö vaäy, ai daùm baûo tình yeâu trong thô
Xuaân Quyønh non nôùt, giaûn ñôn, ngoït ngaøo? Tình yeâu trong thô chæ laø noãi khaùt khao, laø söï kieám tìm
ñeán caùi thaùnh thieän cuûa mình. Tình yeâu trong thô Xuaân Quyønh chaát chöùa chieàu saâu taâm hoàn, laø
tình yeâu haïnh phuùc vôùi cuoäc soáng chung. Tình yeâu cuûa Xuaân Quyønh cuõng laø tình yeâu saâu laéng cuûa
bao ngöôøi khaùc ñaõ yeâu, ñang yeâu vaø saép yeâu.
Ñaày ñuû saéc thaùi cuûa taâm traïng ngöôøi ñang yeâu: noãi khaùt khao, nieàm ñam meâ baát taän, noãi cuøng
söï soâi noåi vaø suy tö laéng ñoïng roài caû öôùc mô. Xuaân Quyønh ñaõ dieãn taû thaät tinh teá vaø taøi hoa trong
baøi thô Soùng. Sau naøy ta seõ coøn baét gaëp moät Xuaân Quyønh tha thieát, moät Xuaân Quyønh noàng naøn,
moät Xuaân Quyønh nhaân haäu trong nhieàu baøi thô tình nöûa, nhöng roõ raøng ôû baøi Soùng, Xuaân Quyønh
ñaõ boäc loä khaù ñaày ñuû phong caùch thô cuûa mình. Giöõa nhöõng naêm chieán tranh ñaày maùu löûa, thô tình
Xuaân Quyønh laøm ngöôøi ta tin vaøo söï soáng, tin vaøo con ngöôøi hôn nöûa. Thô tình Xuaân Quyønh mang
laïi khoaûng bình yeân cho taâm hoàn ngöôøi ñoïc, mang laïi tình yeâu cho ñoâi löùa ñang yeâu.

CHÖÔNG 6: THANH THAÛO

ÑEÀ: Caûm nhaän baøi thô Ñaøn ghi-ta cuûa Lor-ca (Thanh Thaûo).
HÖÔÙNG DAÃN
1. Thanh Thaûo laø moät trong nhöõng nhaø thô tieâu bieåu cuûa theá heä thô treû thôøi kì khaùng chieán
choáng Mó. Xuaát hieän ôû nhöõng naêm cuoái cuoäc khaùng chieán, thô Thanh Thaûo laø tieáng noùi trung thöïc,

121
ñaày yù thöùc traùch nhieäm vaø giaøu suy tö cuûa theá heä treû tröôùc Toå quoác vaø nhaân daân, trong cuoäc chieán
ñaáu quyeát lieät cuûa daân toäc vì ñoäc laäp vaø thoáng nhaát Toå quoác. Sau naêm 1975, Thanh Thaûo tieáp tuïc coù
nhieàu thaønh töïu saùng taùc ôû caû thô tröõ tình vaø tröôøng ca. Vôùi nhöõng tìm toøi, caùch taân ngheä thuaät
ñaùng chuù yù. Taùc phaåm cuûa Thanh Thaûo maïnh ôû söùc suy nghó, khaû naêng lieân töôûng, caûm höùng trieát
luaän cuøng vôùi nhöõng tìm toøi saùng taïo trong caáu truùc, hình aûnh thô giaøu tính bieåu töôïng.
2. Coi troïng xöù meänh cuûa thô vaø nhaø thô, trong saùng taùc cuûa mình, Thanh Thaûo töøng ngôïi ca
nhöõng nhaø thô lôùn, giaøu nghóa khí vaø taøi naêng saùng taïo. OÂng ñaõ taùi hieän hình aûnh Nguyeãn Ñình
Chieåu, Cao Baù Quaùt trong caùc tröôøng ca Nhöõng nghóa só Caàn Giuoäc, Ñeâm treân caùt. Ñaøn ghi ta cuûa
Lor-ca ñöôïc Thanh Thaûo saùng taùc naêm 1979 (in trong taäp Khoái vuoâng ru-bích - 1985) laø söï suy töôûng
cuûa Thanh Thaûo veà con ngöôøi, ngheä thuaät, caùi cheát vaø söï baát töû cöûa Pheâ -ñeâ-ri-coâ Gar-xi-a Lor-ca -
nhaø thô lôùn cuûa Taây Ban Nha theá kæ XX, ngheä só vaø nhaø caùch taân thi ca, bò boïn phaùt xít Phraêng-coâ
saùt haïi naêm 1936.
3. Trong phaàn ñaàu baøi thô, moät khoâng gian Taây Ban Nha ñaëc thuø, nhaát laø khoâng gian mieàn
queâ An-ña-lu-xi-a yeâu daáu cuûa Lor-ca ñaõ ñöôïc gôïi leân, giöõa khoâng gian aáy laø hình töôïng ngöôøi ngheä
só laõng du Lor-ca vôùi taâm hoàn phoùng khoaùng, tha thieát yeâu ngöôøi, yeâu ñôøi. Ñaát nöôùc Taây Ban Nha
ñöôïc gôïi ra qua hai bieåu töôïng: tieáng ñaøn ghi ta vaø aùo choaøng ñoû. Tieáng ñaøn baäp buøng ñöôïc chuyeån
thaønh hình aûnh thò giaùc: tieáng ñaøn boït nöôùc, coøn aùo choaøng ñoû laø hình aûnh nhöõng ñaáu só trong caùc
cuoäc ñaáu boø toùt - moät neùt ñoäc ñaùo trong sinh hoaït vaên hoaù cuûa Taây Ban Nha. Choïn hai bieåu töôïng
aáy, Thanh Thaûo muoán gôïi ra hai neùt noåi baät veà con ngöôøi vaø ñaát nöôùc Taây Ban Nha: Taâm hoàn phoùng
khoaùng soâi noåi, giaøu chaát tröõ tình vaø loøng quaû caûm, chaát maïo hieåm, phieâu löu cuûa caùc hieäp só. Treân
caùi neàn khoâng gian Taây Ban Nha ñaëc tröng aáy hieän ra hình aûnh cuûa ngöôøi ngheä só laõng du Lor-ca:
Ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc - vôùi vaàng traêng cheánh choaùng - treân yeân ngöïa moûi moøn. Nhieàu chi
tieát, hình aûnh trong phaàn ñaàu baøi thô ñöôïc Thanh Thaûo ruùt ra töø nhöõng yù thô, caâu thô cuûa chính
Lor-ca. Nhöng ñaây khoâng phaûi söï tieáp nhaän ñôn giaûn maø laø saùng taïo laïi ñeå taïo ra moät Lor-ca cuûa
rieâng Thanh Thaûo. Nhöõng chöõ: ñi lang thang, vaàng traêng cheánh choaùng, yeân ngöïa moûi moøn taïo ra
hình aûnh ngöôøi ngheä só haùt rong, noù cuõng gôïi leân chaát daân gian trong thi ca vaø ngheä thuaät cuûa Lor-
ca - moät ngheä só caùch taân nhöng döïa treân söï khai thaùc raát saâu truyeàn thoáng daân gian. Nhöng taïi
sao laïi ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc? ÔÛ ñaây taùc giaû ñaõ caûm nhaän veà moät quy luaät cuûa saùng taïo
ngheä thuaät: nhöõng ngöôøi ngheä só lôùn, ñaëc bieät laø nhöõng nhaø caùch taân, nhöõng ngöôøi ñi tieân phong
bao giôø cuõng laø ngöôøi coâ ñoäc. Hoï ñoäc boä treân haønh tình tìm kieám cuûa mình; hôn nöõa nhìn roäng ra
söï saùng taïo ñích thöïc naøo maø chaúng trong traïng thaùi coâ ñôn. Ñoaïn tieáp theo laø noùi veà caùi cheát cuûa
Lor-ca bôûi boïn phaùt xít phraêng-coâ. Hình aûnh aùo choaøng beâ beát ñoû gôïi leân khoâng khí kinh hoaøng, söï
khuûng boá taøn baïo cuûa boïn phaùt xít. Maøu ñoû cuûa aùo choaøng ôû ñoaïn naøy laø maøu ñoû cuûa maùu. Baøi thô
khoâng tröïc tieáp mieâu taû caùi cheát cuûa Lor-ca maø laïi theå hieän baèng tieáng ñaøn:
tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan
tieáng ghi ta roøng roøng
maùu chaûy
Caùi cheát ñeán vôùi Lor-ca thaät ñoät ngoät:
Lor-ca bò ñieäu veà baõi baén
chaøng ñi nhö ngöôøi moäng du,
söï ñoät ngoät aáy cuõng ñöôïc theå hieän trong caáu truùc khoå thô, vôùi söï chuyeån maïch ñoät ngoät cuûa hình
aûnh. ÔÛ ba doøng thô ñaàu (Tieáng ghi ta naâu... laù xanh bieát maáy), tieáng ñaøn ghi ta môû ra nhöõng veû ñeïp
ñeán say ñaém cuûa con ngöôøi vaø thieân nhieân, ñaát nöôùc Taây Ban Nha, thì ngay laäp töùc chuyeån thaønh
bieåu töôïng cuûa caùi cheát, cuûa noãi ñau xoùt vôùi hình aûnh: Boït nöôùc vôõ tan, roøng roøng maùu chaûy. Nhöõng
aâm ñieäu khaùc nhau cuûa tieáng ñaøn ñaõ ñöôïc chuyeån hoaù thaønh nhöõng maøu saéc, hình khoái khieán cho
noù hieän ra nhö moät söï soáng, moät sinh theå maø ngöôøi ta coù theå caûm nhaän baèng nhieàu giaùc quan. Ñaây
laø söï vaän duïng thuû phaùp “töông giao” chuyeån ñoåi caûm giaùc maø caùc nhaø thô töôïng tröng, ñaëc bieät laø
Bau-de-lai-re öa thích söû duïng. Moãi maøu saéc maø tieáng ghi ta gôïi ra laïi dieãn taû moät khía caïnh naøo
ñoù veà cuoäc soáng ñaát nöôùc Taây Ban Nha, veà Lor-ca: tieáng ghi ta naâu, tieáng ghi ta laù xanh gôïi ra hình
aûnh baàu trôøi, thieân nhieân vaø con ngöôøi - caùc coâ gaùi cuûa ñaát nöôùc Taây Ban Nha (coù ngöôøi cho raèng
“coâ gaùi aáy” laø chæ An-na Ma-ri-a, ngöôøi yeâu cuûa Lor-ca). Coøn tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan, tieáng
ghi ta roøng roøng maùu chaûy laø hình aûnh bieåu töôïng veà caùi cheát cuûa Lor-ca.
Bieåu töôïng ñaøn ghi ta trong phaàn ñaàu baøi thô khoâng chæ ñöôïc theå hieän baèng nhöõng hình aûnh
nhö vöøa phaân tích ôû treân maø coøn baèng chuoãi aâm thanh tieáng ñaøn ñöôïc gôïi ra qua haøng loaït caâu thô

122
vôùi nhieàu bieán thaùi aâm saéc, nhòp ñieäu khaùc nhau taïo thaønh moät doøng aâm thanh khi thì baäp buøng,
meàm maïi khi laïi doàn daäp, xoái xaû, tuoân traøo, vôõ tung (ôû nhöõng caâu dieãn taû caùi cheát cuûa Lor-ca).
Ñoaïn tieáp theo cuûa baøi thô laø suy töôûng cuøng noãi ñau xoùt cuûa taùc giaû veà caùi cheát cuûa Lor-ca:
khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
hai caâu thô naøy coù nhieàu caùch caûm nhaän. Neáu lieân heä vôùi caâu thô ñeà töø – cuõng chính laø moät caâu thô
cuûa Lor-ca: Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn. Coù theå hieåu tieáng ñaøn cuõng chính laø taâm hoàn taøi
naêng cuûa Lor-ca vaãn toàn taïi vónh vieãn, khoâng ai choân caát maø cuõng khoâng theå choân caát ñöôïc tieáng
ñaøn.
Noãi ñau xoùt, tieác thöông cuûa taùc giaû tröôùc caùi cheát cuûa Lor-ca ñöôïc bieåu hieän baèng hình aûnh
aån duï: gioït nöôùc maét vaàng traêng - long lanh trong ñaùy gieáng. Ñaây cuõng laø nhöõng hình aûnh ñöôïc taïo
laäp theo caùch xeáp choàng, ñoàng hieän, laøm nhoeø môø caùc ñöôøng vieàn ñeå taïo nhöõng lieân töôûng nhieàu
chieàu. Hai caâu thô gôïi ra hình aûnh vaàng traêng trong ñaùy gieáng long lanh nhö gioït nöôùc maét lôùn cöûa
caû trôøi ñaát, cuûa ñaát nöôùc Taây Ban Nha, cuûa moïi ngöôøi baøy toû noãi tieác thöông, ñau xoùt tröôùc caùi cheát
cuûa nhaø ngheä só Lor-ca.
Phaàn cuoái baøi thô goàm hai khoå laø suy töôûng, trieát luaän cuûa Thanh Thaûo veà söï giaûi thoaùt cuûa
Lor-ca, veà caùi cheát vaø söï tröôøng cöûu cuûa ngöôøi ngheä só, cuõng laø veà soá phaän cuûa thi ca, ngheä thuaät.
Ñöôøng chæ tay ñaõ ñöùt laø daáu hieäu cuûa söï keát thuùc moät cuoäc ñôøi, laø soá phaän maø moãi ngöôøi khoâng theå
traùnh khoûi. Coøn doøng soâng roäng voâ cuøng laø doøng soâng cuûa cuoäc ñôøi, hay laø doøng soâng ranh giôùi giöõa
coõi thöïc vaø coõi vónh haèng? Nhaø ngheä só Lor-ca khoâng theå vöôït qua ñöôïc soá meänh cuûa mình, nhöng
oâng laïi coù theå vöôït qua doøng soâng ngaên caùch, ñeå ñeán ñöôïc bôø beân kia cuûa söï tröôøng cöûu, vónh haèng.
Nhaø ngheä só aáy ñaõ vöôït sang bôø beân kia treân chính con thuyeàn ngheä thuaät cuûa mình, ñöôïc hình
töôïng hoaù baèng chieác ghi ta maøu baïc - caùi maøu nöûa thöïc nöûa hö, laáp laùnh aùnh saùng traéng ñeå daãn
vaøo coõi khaùc vôùi coõi thöïc. Neáu ôû phaàn treân Lor-ca bò baát ngôø ñöa ñeán baõi baén, chaøng ñi nhö ngöôøi
moäng du, nghóa laø döôøng nhö khoâng bieát gì, khoâng quan taâm ñeán caùi cheát ñang ñoùn ñôïi mình ôû phía
tröôùc, thì ñeán ñaây, Lor-ca ñaõ chuû ñoäng ñoùn nhaän soá meänh cuûa mình: khoâng laù buøa hoä meänh naøo coù
theå cöùu ñöôïc chaøng khoûi caùi cheát, Lor-ca ñaõ neùm laù buøa vaøo xoaùy nöôùc, ñeå cho soá phaän cuûa mình
cuoán theo doøng xoaùy cuûa cuoäc ñôøi, neùm traùi tim mình vaøo khoaûng laëng yeân baát chôït cuûa doøng xoaùy
döõ doäi, cuoän traøo aáy. Baøi thô keát thuùc baèng söï laäp laïi doøng thô li-la li-la li-la ñaõ moät laàn vang leân ôû
ngay phaàn ñaàu.
Töø yù nghóa töôûng moä veà Lor-ca, baøi thô cuûa Thanh Thaûo coøn vöôn tôùi nhöõng suy töôûng, trieát
lí veà soá phaän ngöôøi ngheä só trong thôøi ñaïi cuûa mình veà vaän meänh cuûa thi ca, ngheä thuaät. Ñaây cuõng
laø yù töôûng ñöôïc taùc giaû ñaët ra trong nhieàu baøi thô, tröôøng ca veà caùc nhaø thô, nhaø vaên Vieät Nam vaø
theá giôùi, nhö Cao Baù Quaùt, Nguyeãn Ñình Chieåu, L. A-ra-goâng, B. Ba-stô-naéc.
4. Trong Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca, Thanh Thaûo ñaõ vaän duïng moät soá thuû phaùp cuûa chuû nghóa
töôïng tröng. Vì theá, ñeå caûm nhaän ñöôïc baøi thô caàn bieát vaøi neùt cô baûn veà chuû nghóa töôïng tröng
trong thô.
Nhaø thô Phaùp J. Mo-ri-aùt - ngöôøi ñaõ neâu thuaät ngöõ “chuû nghóa töôïng tröng” (1866), khaúng
ñònh raèng thi ca töôïng tröng bieåu hieän tröôùc heát “nhöõng tö töôûng nguyeân thuyû”, noù laø keû thuø cuûa
“söï moâ taû khaùch quan”. Hình töôïng laø ña nghóa, baát ñònh, noù ghi nhaän söï toàn taïi cuûa “khu vöïc bí
aån”, cuûa “nhöõng caùi voâ hình vaø nhöõng theá löïc ñònh meänh”.
(Theo Laïi Nguyeân AÂn, 150 thuaät ngöõ vaên hoïc)
Chuû nghóa töôïng tröng laø moät traøo löu ngheä thuaät muoán vöôït qua chuû nghóa laõng maïn, noù
khoâng döøng laïi ôû vieäc dieãn taû tröïc tieáp tình caûm, caûm xuùc cuûa chuû theå, cuõng nhö hình aûnh tröïc tieáp
cuûa theá giôùi xung quanh qua söï caûm nhaän, tri giaùc vaø göûi gaém cuûa chuû theå. Thô laõng maïn laø söï thoå
loä cuûa traùi tim, cuûa khaùt voïng khaúng ñònh caù tính, ñoái laäp thöïc taïi vôùi lí töôûng. Coøn thô töôïng tröng
laø khaùt voïng tìm kieám caùi bí aån saâu kín ñaèng sau caùc söï vaät, hieän töôïng, caûm giaùc, noù höôùng tôùi caùc
yù nieäm sieâu caûm giaùc, tôùi caùi voâ thöùc. Thô töôïng tröng noùi baèng bieåu töôïng ña nghóa, noù giaáu ñi caùi
ñöôïc bieåu ñaït ôû ñaèng sau caùi bieåu ñaït, töùc laø caùch gôïi baèng nhöõng aùm thò. Caùc nhaø thô töôïng tröng
ñaëc bieät coi troïng söùc maïnh, söùc gôïi cuûa nhaïc tính, cuûa aâm thanh. Va-le-ri noùi: “Thô laø söï ngaäp
ngöøng vónh vieãn giöõa aâm thanh vaø yù nghóa”. Veà caáu truùc, thô töôïng tröng khoâng döïa treân nguyeân
taéc ñoái ngaãu hay song song cuûa thô coå ñieån, cuõng khoâng theo traät töï tuyeán tính trong thô laõng maïn,
maø taïo döïng moät caáu truùc thô phi tuyeán tính, giaùn caùch, ñoàng hieän, nhoeø môø veà khoâng gian vaø thôøi
gian. Thô töôïng tröng laø moät böôùc tieán trong tö duy ngheä thuaät treân haønh trình thô cuûa nhaân loaïi

123
maëc duø cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp cöïc ñoan, ñöa thô tôùi choã hình thöùc chuû nghóa phi giao tieáp vôùi
ñoäc giaû.
Söï vaän duïng thi phaùp töôïng tröng trong baøi thô cuûa Thanh Thaûo, taäp trung ôû hai bieåu hieän
chính: saùng taïo nhöõng bieåu töôïng vaø nhaïc tính. Trong Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca coù nhieàu hình aûnh
mang yù nghóa bieåu töôïng, nhöng bieåu töôïng trung taâm cuûa baøi thô, thu huùt vaøo noù moïi hình aûnh
khaùc, laø ñaøn ghi ta – hay chính xaùc hôn laø tieáng ñaøn ghi ta. ÔÛ ñaây, ñaøn ghi ta khoâng coøn laø moät
hình aûnh caây ñaøn cuï theå naøo duø laø caây ñaøn cuûa Lor-ca, maø laø moät bieåu töôïng ngheä thuaät mang nhieàu
nghóa. Ñaøn ghi ta gôïi ra hình aûnh ñaát nöôùc Taây Ban Nha (ngöôøi ta cuõng goïi caây ñaøn naøy laø Taây
Ban caàm), vaên hoaù daân gian, ñaëc bieät laø vuøng An-ña-lu xi-a töôi ñeïp vaø thaân thuoäc cuûa Lor-ca, vôùi
truyeàn thoáng daân ca phong phuù. Ñaøn ghi ta cuõng laø bieåu töôïng cuûa chính Lor-ca, vôùi taâm hoàn phoùng
khoaùng, tình yeâu say ñaém vôùi ñaát nöôùc vaø con ngöôøi, caû söï soáng vaø caùi cheát baát ngôø, söï baát töû cuûa
moät taøi naêng lôùn, ñaày söùc saùng taïo. Ñaøn ghi ta cuõng laø bieåu töôïng cuûa thi ca, ngheä thuaät, naûy sinh
vaø gaén boù vôùi cuoäc soáng con ngöôøi, ñaát nöôùc, cuõng chòu moät soá phaän ñau ñôùn, nhöng cuõng seõ tröôøng
cöûu, khoâng theá löïc ñen toái naøo coù theå huyû dieät ñöôïc. Gaén lieàn vôùi bieåu töôïng trung taâm aáy laø moät
loaït nhöõng hình aûnh bieåu töôïng khaùc: aùo choaøng ñoû, gioït nöôùc maét - vaàng traêng, laù buøa, ñöôøng chæ
tay, doøng soâng.
Nhaïc tính cuõng laø moät yeáu toá, taïo neân söùc cuoán huùt vaø aùm aûnh cuûa baøi thô, tính nhaïc khoâng
chæ ôû hai caâu thô dieãn taû aâm thanh cuûa tieáng ñaøn: li-la li-la li-la ôû phaàn ñaàu vaø caâu keát cuûa baøi thô
maø coøn ôû aâm höôûng cuûa toaøn baøi, gôïi aâm höôûng cuûa tieáng ñaøn khi thì say söa, soâi noåi, khi thì ñau
ñôùn quaën thaét. Baøi thô keát thuùc baèng caâu thô li-la li-la li-la vang leân nhö moät doøng aâm thanh baát
taän, coøn ngaân maõi cuûa tieáng ñaøn Lor-ca. Khoâng chæ ôû caâu thô naøy maø trong toaøn baøi, söùc maïnh aùm
gôïi cuûa aâm nhaïc ñaõ ñöôïc phaùt huy cao ñoä (coá nhieân ñaây laø aâm nhaïc cuûa ngoân ngöõ thô), vaø ñoù cuõng
laø moät bieåu hieän ñaëc tröng cuûa thi phaùp thô töôïng tröng.

ÑEÀ: Phaân tích baøi thô Ñaøn ghi-ta cuûa Lor-ca (Thanh Thaûo).
HÖÔÙNG DAÃN
Ñöôïc chuù yù treân thi ñaøn töø nhöõng naêm cuoái cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Mó cöùu nöôùc, thô
Thanh Thaûo chöùa ñöïng nhieàu suy tö nghieâm tuùc veà theá heä mình, veà quyeàn töï veä chính ñaùng cuûa daân
toäc. Caùi toâi coâng daân nhieät huyeát töï bieåu loä qua nhöõng caâu hoûi mang chieàu saâu nhaän thöùc ñaõ traùnh
cho thô oâng söï oàn aøo deã daõi. Töø khi ñaát nöôùc hoaø bình roài ñoåi môùi, Thanh Thaûo vaãn giöõ nguyeân ñöôïc
nieàm say meâ vôùi thô vaø vaãn laø taùc giaû ñöôïc baïn ñoïc chôø ñôïi. Coù theå nhaän ra hai ñoái töôïng thaåm mó
maø oâng tha thieát nhaát: ñoù laø nhöõng taâm hoàn phoùng khoaùng, yeâu töï do, thanh cao, baát khuaát vaø
nhöõng caùi ñeïp laëng thaàm beù nhoû maø xieát bao kì dieäu – caùi ñeïp giaûn dò nhö Töï nhieân, voâ tö nhö Töï
nhieân: “nhöõng gioït söông laën vaøo coû - qua naéng gaét, qua baõo toá - vaãn giöõ laïi caùi maùt laønh ñaày söùc
maïnh - vaãn long lanh bình thaûn tröôùc vaàng döông » (Buøng noå cuûa muøa xuaân). Nhöng Thanh Thaûo
coøn tha thieát hôn vôùi vieäc kieám tìm nhöõng khaû naêng bieåu ñaït môùi meû, hieäu quaû hôn cho thô. Trong
xu höôùng vaän ñoäng tích cöïc, maïnh meõ cuûa caû neàn vaên hoïc Vieät Nam töø sau naêm 1975, Thanh Thaûo
thuoäc soá nhöõng ngöôøi coù nhieàu noã löïc theå nghieäm caùch taân thô taùo baïo, ñaày taâm huyeát. Naêm 1985,
oâng cho xuaát baûn taäp Khoái vuoâng ru bích vaø nhaän ñöôïc söï quan taâm roäng raõi cuûa coâng chuùng. Teân
taäp thô khoâng chæ theå hieän moät quan nieäm veà tính ña chieàu cuûa cuoäc soáng maø coøn laø caùch hình dung
cuûa taùc giaû veà caáu truùc thô: moät moâ hình môû, khöôùc töø moïi khuoân maãu oån ñònh, quen thuoäc ñeå giaûi
phoùng caûm xuùc vaø töôûng töôïng (trong troø chôi ru bích, ngöôøi chôi töï do xoay chuyeån caùc oâ maøu ñeå
thöû nghieäm nhöõng phöông aùn maø mình choïn, cuoái cuøng tìm ra ñöôïc cô cheá vaän haønh thoáng nhaát
cuûa chuùng). Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø moät thi phaåm thaønh coâng, keát tinh nhieàu noã löïc tìm toøi saùng
taïo cuûa thô Thanh Thaûo theo höôùng hieän ñaïi hoaù. Baøi thô möôïn caây ñaøn, ñuùng hôn, tieáng ñaøn, ñeå
dieãn taû nhaân caùch cao ñeïp cuøng soá phaän oan khuaát cuûa ngöôøi ngheä só Taây Ban Nha taøi hoa ñaõ khieán
oâng ngöôõng moä vaø xuùc ñoäng saâu saéc. Lor-ca ñöôïc toân vinh laø “con hoaï mi” cuûa thô ca Taây Ban Nha
theá kæ XX. Thô oâng raát giaøu chaát nhaïc daân gian vuøng An-ña-lu-xi-a vaø chaéc chaén tình yeâu aâm nhaïc
ñaõ xui khieán thi nhaân laøm ngöôøi du ca töï nguyeän ñeå haùt leân cuøng caây ñaøn nhöõng veû ñeïp thô cuûa
cuoäc ñôøi. Thanh Thaûo ñaõ coá gaéng khaéc hoaï hình töôïng Lor-ca thi só - ca só trong moät baøi thô vöøa
doài daøo nhaïc tính, vöøa coù daùng daáp moät ca khuùc, khoâng chæ coù hình aûnh caây ñaøn maø coøn caû nhöõng
lôøi thô moâ phoûng caùch ñeäm ñaøn, hình aûnh, vaø aâm thanh tieáng ñaøn ghi ta Tieáng ñaøn boït nöôùc, tieáng
ghi ta naâu, tieáng ghi ta laù xanh, li-la li-la li-la).

124
 Vieäc khai thaùc caùc ñaëc tính cuûa nhöõng loaïi hình ngheä thuaät khaùc ñeå laøm giaøu theâm khaû naêng
thô ñaõ ñöôïc bieát ñeán töø laâu nhöng khi ñieàu naøy trôû thaønh yù thöùc töï giaùc veà buùt phaùp thì nhaát ñònh
noù phaûi ñöôïc daãn ñöôøng bôûi moät quan nieäm saùng taïo môùi meû: hình thöùc phaûi mang tính noäi dung,
hình thöùc phaûi laø moät noäi dung cuûa söï saùng taïo. Ngoaøi daùng daáp ca khuùc vaø ít nhieàu caû loái dieãn taáu
ghi ta, nhaø thô Vieät Nam coøn ñöa vaøo nhieàu chi tieát, hình aûnh, yù thô cuûa chính Lor-ca ñeå môû ra
moät tröôøng nghóa “lieân vaên baûn” roäng raõi (ví duï nhöõng caâu trong baøi Ghi nhôù: “Khi naøo toâi cheát -
haõy vuøi xaùc toâi cuøng caây ñaøn - döôùi lôùp caùt”, hình aûnh “traùi chanh vaøng nho nhoû” vaø lôøi ñeà nghò
“Haõy neùm traùi chanh nho nhoû aáy - vaøo gioù” trong baøi Than thôû veà caùi cheát). Vôùi Ñaøn ghi ta cuûa Lor-
ca, Thanh Thaûo ñaõ taïo ra hình thöùc “lai gheùp” thô - nhaïc thaät ñoäc ñaùo.
Söï ñoàng caûm saâu saéc giöõa ngöôøi laøm thô vaø ñoái töôïng caûm xuùc theå hieän ñaàu tieân ôû khaû naêng
hoaø nhaäp. Chæ qua maáy neùt chaám phaù ban ñaàu, baøi thô ngay laäp töùc gôïi ñöôïc hình töôïng Lor-ca treân
caùi “neàn” ñaëc tröng cuûa vaên hoaù Taây Ban Nha:
nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc
Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét
li-la li-la li-la
ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc
vôùi vaàng traêng cheánh choaùng
treân yeân ngöïa moûi moøn.
Traät töï töø vaø hình aûnh khoâng keát hôïp theo nguyeân taéc taû thöïc raønh roõ cuûa loâ gích lí tính
thoâng thöôøng maø nhö ngaãu höùng, nhö phi lí. Tính baát thöôøng naøy coù theå ñöa ñeán nhieàu caùch “dieãn
dòch” khaùc nhau nhöng chaéc chaén seõ coù moät aán töôïng chung veà hình töôïng ngöôøi ngheä só coâ ñôn maø
kieâu haõnh treân con ñöôøng thaêm thaúm cuûa töï do vaø caùi ñeïp. Haønh trình aáy ñoái laäp vôùi baïo löïc vaø
xieàng xích cuõng nhö “tieáng ñaøn boït nöôùc” (töôïng tröng cho caùi beù nhoû / phuø du hay giaûn dò maùt laønh)
ñoái laäp vôùi “aùo choaøng ñoû gaét” (töôïng tröng cho tai hoïa / cheát choùc). Trong töông quan ñoái laäp naøy,
soá phaän ngöôøi ngheä só thaät mong manh:
Taây Ban Nha
haùt ngheâu ngao
boãng kinh hoaøng
aùo choaøng beâ beát ñoû
Lor-ca bò ñieäu veà baõi baén
chaøng ñi nhö ngöôøi moäng du.
Giaây phuùt bi phaãn nhaát trong cuoäc ñôøi Lor-ca ñöôïc taùi hieän thaät ngaén goïn vaø ñaëc saéc: tieáng
haùt “ngheâu ngao” - tieáng haùt voâ tö, voâ haïi laïi ñöa ñeán haäu quaû taøn khoác: “aùo choaøng beâ beát ñoû”. Söï
baát coâng naøy, toäi aùc naøy naèm ngoaøi caùi ñeïp, khoâng bao giôø thuoäc veà caùi ñeïp neân laøm sao Lor-ca
hieåu? Phaûn öùng cuûa chaøng (“kinh hoaøng”, “ñi nhö ngöôøi moäng du”) laø noãi xoùt xa ngaøn ñôøi tröôùc tình
theá khoâng theå töï veä cuûa nhöõng ngheä só nhö chaøng khi “bò ñieäu veà baõi baén”. Nhòp ñieäu ñöùt gaõy cuûa
nhöõng caâu thô naøy laøm buøng noå caûm xuùc ôû ngöôøi ñoïc, noù neùn moät tieáng keâu bi phaãn khoâng sao caát
thaønh lôøi chính vì caùi veû moäng du kia.
Vaãn loái keát hôïp töø phoùng tuùng maø coâ ñuùc, Thanh Thaûo daønh cho ñoäc giaû moät bieân ñoä theânh
thang cuûa lieân töôûng, töôûng töôïng: Taây Ban Nha (khoâng coù ñònh ngöõ “aùo choaøng ñoû gaét”) coù cuøng yù
nghóa vôùi “Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét” ôû treân hay laø moät Taây Ban Nha thaân yeâu maø Lor-ca caát
lôøi ca ngôïi? Chieác “aùo choaøng beâ beát ñoû” laø noãi “kinh hoaøng” cuûa Lor-ca hay cuûa caû daân toäc chaøng
ñang chìm trong cuoäc noäi chieán ñaãm maùu?
Thanh Thaûo ñaõ töøng vieát: “Lor-ca laø nhaø thô cuûa nhöõng giaác mô, cuûa nhöõng linh caûm nhoi
nhoùi, moät nhaø thô coù theå bieán nhöõng giaác mô thaønh nhòp ñieäu, coù theå bieán nhöõng linh caûm thaønh
ngoân töø. Lor-ca sieâu thöïc moät caùch töï nhieân, vaø hieän thöïc moät caùch töï nhieân”. Vôùi Ñaøn ghi ta cuûa
Lor-ca, Thanh Thaûo ñaõ noã löïc laøm cuoäc kieám tìm nhòp ñieäu quyeán ruõ cuûa nhöõng giaác mô, nhöõng xuùc
caûm haân hoan vaø ñau ñôùn, buoàn phieàn vaø dòu daøng maø chaøng thi só Taây Ban Nha kí thaùc vaøo nhöõng
baøi ca saâu thaúm “thaät saâu, saâu hôn nhieàu so vôùi taát caû caùc gieáng saâu vaø moïi vuøng bieån bao quanh
theá giôùi, saâu hôn nhieàu so vôùi con tim hieän taïi taïo ra noù vaø so vôùi tieáng haùt noù haùt leân, laø vì noù haàu
nhö voâ taän” (Lor-ca). Ñaây laø nhöõng vaàn thô Lor-ca töøng vieát veà caây ñaøn ghi ta:
Caây ñaøn ghi ta
caát tieáng thôû than.
Nhöõng coác röôïu ban mai

125
 soùng saùnh ñoå traøn.
Caây ñaøn ghi ta
baét ñaàu lôøi ai oaùn.
Doã noù nín ñi
phoûng coù ích gì
Chaúng theå naøo
laøm caây ñaøn im tieáng.
Noù van væ
nhö doøng nöôùc saâu thoån thöùc
nhö gioù thôû daøi
treân ñænh tuyeát laïnh baêng.
Noù khoùc cho nhöõng chuyeän xa xaêm.
Khoùc cho caùt mieàn Nam khoâ khan noùng chaùy
keâu ñoøi caønh traø baïch ñoùa trinh nguyeân
Khoùc cho muõi teân bay khoâng tôùi ñích,
khoùc buoåi chieàu hoâm daøi maõi chaúng bình minh,
khoùc cho con chim non vöøa guïc cheát,
môùi ñaäu treân caønh giaây phuùt ñaàu tieân.
Ôi ghi ta!
Traùi tim ngöôi töû thöông
döôùi naêm ñaàu kieám saéc.
Taâm hoàn Lor-ca xao ñoäng ñaày traøn moäng mò vaø linh caûm. Nhöng laøm theá naøo ñeå dieãn giaûi noù?
Chaéc chaén, cuõng chæ coù theå tìm ñeán thöù ngoân töø moäng mò, ñaày traøn linh caûm nhö theá, nhö baøi thô
cuûa Thanh Thaûo.
Ñaøn ghi ta, vôùi Lor-ca, coù leõ khoâng chæ laø moät nhaïc cuï thaân thieát, laø tình yeâu thi só daønh cho
aâm nhaïc, maø coøn laø ñònh meänh: “khi toâi cheát, haõy choân toâi vôùi caây ñaøn”. Hôn caû ñònh meänh, nhaø
thô Vieät Nam Thanh Thaûo caûm nhaän noù laø taâm hoàn, laø linh hoàn cuûa thi só Lor-ca. Noù chính laø söï
baát dieät (“nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc”, “ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc”).
Mieâu taû aâm thanh, ôû daïng ñôn giaûn, laø söï moâ phoûng. ÔÛ moät möùc cao hôn, laø söï moâ phoûng
baèng hình dung veà nhöõng tính chaát. Ví duï: “'Trong nhö tieáng haïc bay qua - Ñuïc nhö tieáng suoái môùi
sa nöûa vôøi” (Truyeän Kieàu), nhöõng hình dung duø raát ñeïp, vaãn nhaèm “minh hoïa”, “moâ phoûng” cho caùi
“trong”, “ñuïc” cuûa aâm thanh. Nhöng caûm nhaän cuûa Thanh Thaûo ñaõ nghieâng veà caûm nhaän cuûa giaác
mô, khoâng caàn moät söï töông ñöông trong hieän thöïc, noù ñaày dö ba vaø söùc gôïi lieân töôûng:
- nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc
- tieáng ghi ta naâu
baàu trôøi coâ gaùi aáy
rieâng ghi ta laù xanh bieát maây
rieâng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan
rieâng ghi ta roøng roøng
maùu chaûy
Nhöõng ñieäp khuùc taïo hình aâm nhaïc baèng chính nhòp ñieäu, vaø baèng hình aûnh (boït nöôùc, troøn
boït nöôùc vôõ tan, roøng roøng, maùu chaûy) baèng maøu saéc (naâu, xanh bieát maáy), baèng lieân töôûng (Taây
Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét; baàu trôøi coâ gaùi aáy). Söï keát hôïp ngaãu höùng caùc töø ngöõ thöôøng thaáy trong
loái thô töôïng tröng cuõng laø söï keát hôïp cuûa kieåu tö duy aâm nhaïc. Ñaëc bieät, vôùi “tieáng ghi ta roøng roøng
- maùu chaûy”, aâm nhaïc ñaõ thaønh thaân phaän. Noù laø tieáng van væ than khoùc cuûa “traùi tim töû thöông”
trong thô Lor-ca, noù chính laø ñònh meänh nghieät ngaõ cuûa ngöôøi ngheä só yeâu töï do vaø caùi ñeïp - ngöôøi
chieán só kieân cöôøng ñaõ cheát döôùi tay phaùt xít. Thanh Thaûo ñaõ töôïng tröng hoaù aâm thanh:
khoâng ai choân caát tieáng ñaøn.
Tieáng ñaøn trôû thaønh linh hoàn, hôn theá, thaønh caû thaân theå, thaønh moät sinh theå, moät thaân
phaän... (Caâu thô laøm ta lieân töôûng ñeán caâu thô Nguyeãn Du thaùc lôøi Thuùy Kieàu noùi veà leõ töû sinh:
“Thaùc laø theå phaùch, coøn laø tinh anh”). Boïn phaùt xít coù theå gieát Lor-ca nhöng laøm sao gieát ñöôïc tieáng
thô, tieáng ñaøn ngöôøi ngheä só aáy ñeå laïi trong loøng daân chuùng? “Khoâng ai choân caát tieáng ñaøn” vì ñoù
laø ñieàu khoâng theå. Keû thuø muoán xoaù teân tuoåi Lor-ca nhö ñaõ heøn haï vuøi xaùc oâng trong moät naám moà
voâ danh naøo ñoù nhöng chuùng laøm sao choân ñöôïc tieáng ñaøn maõi coøn “thôû than”, “ai oaùn”, “van væ” vaø

126
“khoùc” cuøng con tim nhöõng ngöôøi daân Taây Ban Nha bò töôùc ñoaït töï do, bò ñaåy vaøo loaïn li binh löûa !
Sau khi Lor-ca bò thuû tieâu, coù nguoàn tin noùi raèng boïn phaùt xít ñaõ bí maät quaêng xaùc oâng xuoáng gieáng.
Caâu thô naøy ít nhieàu gôïi laïi chi tieát ñoù. Ñieàu quan troïng maø Thanh Thaûo khaúng ñònh ôû ñaây chính
laø chaân lí veà söï baát töû: coù theå gieát cheát con ngöôøi nhöng khoâng theå tieâu dieät ñöôïc khaùt voïng soáng
cuûa con ngöôøi. Khaùt voïng aáy Lor-ca ñaõ “phoå” vaøo tieáng ñaøn vaø giôø ñaây noù vaãn ñang leân tieáng, ñang
sinh soâi maõnh lieät baèng söùc soáng töï nhieân khoâng gì chaën noåi: “tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang”. Coù bao
nhieâu laàn Thanh Thaûo ñaõ duøng “coû” töôïng tröng cho söï baát khuaát, cho söùc soáng tröôøng toàn (Daáu
chaân qua traûng coû, Coû vaãn moïc,...). “Coû hoang” laø thöù voâ danh, chaúng chuùt cao sang quyù phaùi nhöng
khaû naêng sinh toàn thì thaät phi thöôøng. So saùnh tieáng ñaøn Lor-ca vôùi “coû moïc hoang” laø moät so saùnh
laï nhöng hôïp lí, nhaát quaùn trong buùt phaùp taïo hình töôïng tröng hoaù cuûa baøi thô.
Hình aûnh “gioït nöôùc maét vaàng traêng - long lanh trong ñaùy gieáng” tuy coù thaáp thoaùng gôïi laïi
caùi cheát oan khuaát cuûa Lor-ca nhöng aán töôïng noåi baät vaãn laø moät veû ñeïp cao khieát, raïng ngôøi. Pheùp
tænh löôïc (boû bôùt töø) laøm cho moái lieân keát giöõa caùc hình aûnh trôû neân linh ñoäng, bieán aûo vaø tröôøng
lieân töôûng cuûa ngöôøi ñoïc ñöôïc kích thích maïnh. “Gioït nöôùc maét” cuûa ai? Lor-ca? Nhaân daân Taây Ban
Nha? Hay Thanh Thaûo? “Gioït nöôùc maét” nhö “vaàng traêng” hay “gioït nöôùc maét” laø “vaàng traêng”?
Hay caû hai? Loâ gích ngöõ phaùp coù veû bò phaù vôõ nhöng aán töôïng veà noãi ñau vaø veû ñeïp maø hình aûnh
thô chuyeån taûi thì raát töï nhieân, saâu saéc. Theâm nöõa, hoaøn toaøn coù theå coi hình aûnh “gioït nöôùc maét
vaàng traêng” nhö moät aån duï töôïng tröng raát giaøu söùc gôïi caûm cuûa huyeàn thoaïi: gioït nöôùc maét hoaù ra
vaàng traêng, gioït nöôùc maét laø caùi ñeïp thieân nhieân vónh cöûu, laø tình yeâu,... Nhieàu baïn ñoïc Vieät Nam
haún seõ nhôù laïi nhöõng gioït nöôùc maét coù khaû naêng giaûi oan, taùi sinh tình yeâu vaø caùi ñeïp nhö vaäy
(chaúng haïn: Gioït nöôùc maét trong caùc truyeàn thuyeát Tröông Chi, Mò Chaâu - Troïng Thuyû). Töø kí öùc
vaên hoaù vaø töø cuoäc ñôøi Lor-ca, Thanh Thaûo taïo döïng moät huyeàn thoaïi khaùc:
Lor-ca bôi sang ngang
treân chieác ghi ta maøu baïc.
“Ñöôøng chæ tay ñaõ ñöùt”, ñònh meänh nghieät ngaõ ñaõ caét ngang söï soáng cuûa Lor-ca, chaøng trôû veà
vôùi töï nhieân, veà vôùi theá giôùi vónh haèng trong daùng veû ngheä só cuûa mình. Trong theá giôùi sieâu thoaùt
aáy, caây ghi ta cuûa chaøng thaønh con thuyeàn ñeïp vaø huyeàn bí. Noù phaûi laø “chieác ghi ta maøu baïc”.
Ngöôøi Vieät chuùng ta hay noùi ñeán söï taåy röûa, vaø “nöôùc” hoaëc “soâng”, gaén vôùi söï taåy röûa naøy bôûi qua
caùi cheát, Lor-ca tìm moät söï bình yeân. Nhöng phía sau chaøng laø nhöõng gì chaøng ñaõ thöông yeâu, khao
khaùt. Giaõ töø theá naøo ñaây?
chaøng neùm laù buøa coâ gaùi Di-gan
vaøo xoaùy nöôùc
chaøng neùm traùi tim mình
vaøo laëng yeân baát chôït
li-la li-la li-la
Giaây phuùt cuoái cuøng thi só chæ hieän dieän duy nhaát baèng traùi tim - cuõng laø laù buøa, laø ñònh meänh
- ñaõ trôû thaønh chaøng Ñan-koâ, ñeå aâm thanh vang nhòp ñaäp con tim maõi ñaày höông thôm vôùi ñieäp
khuùc “li-la li-la li-la…” (li-la coøn laø teân moät loaøi hoa xöù Taây Ban Nha). Giaác mô “tieáng ñaøn boït nöôùc”,
giaác mô aâm thanh “li–la li-la li-la” vöøa ngaân vang nhaïc vöøa ñoïng höông sieâu thöïc.
Baøi thô coøn veõ leân hình aûnh moät haønh trình ngheä só: “ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc vôùi vaàng
traêng cheánh choaùng - treân yeân ngöïa moûi moøn »; ngöôøi thi só - chieán só haùt ngheâu ngao “bò ñieäu veà
baõi baén”, “ñi nhö ngöôøi moäng du”, nhöng linh hoàn chaøng - tieáng ghi ta aáy - thì hoaù maøu saéc, thanh
aâm, maùu chaûy,... Theo böôùc chaân laõng töû, theo caâu thô laõng töû, ngöôøi ñoïc chöùng kieán moät söï soáng
Lor-ca, caùi cheát Lor-ca vaø söï baát dieät Lor-ca. Ñoù laø huyeàn thoaïi veà moät con ngöôøi, moät ngheä só moät
chieán só, veà moät xöù sôû vaø veà chính ngheä thuaät, aâm nhaïc, thi ca,...
Baøi thô ñem ñeán moät aâm höôûng laï bôûi caáu truùc truøng ñieäp, gôïi caûm vaø moät khoâng gian laï.
Khoâng gian laï ñöôïc taïo döïng khoâng phaûi chæ laø hình aûnh Lor-ca vôùi Taây Ban Nha, nôi maøu aùo
choaøng ñoû gaét cuûa caùc voõ só ñaáu boø toùt ñaõ laø neùt vaên hoaù khoâng theå thieáu, maø coøn laø nhöõng lieân
töôûng thô mang tính sieâu thöïc: “nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc”, “vaàng traêng cheánh choaùng”, “tieáng ghi
ta naâu”, “tieáng ghi ta xanh bieát maáy”, “baàu trôøi coâ gaùi” Di-gan, “tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy”,...
Thanh Thaûo chöa ñi ñeán söï phi lí huyeàn hoaëc, baøi thô vaãn coøn nhöõng caâu thô nhieàu lí tính:
“tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang”. Caâu thô naøy laøm nhôù moät caâu thô cuûa Cheá Lan Vieân: “Coû beân trôøi
xanh moät saéc Ñaïm Tieân”. Cuõng chaïm ñeán caùi hoang ñöôøng, nhöng caùi hoang ñöôøng, moäng mò ôû

127
Thanh Thaûo coøn bò níu giöõ bôûi ngoân töø tuyeán tính khi theâm moät töø “nhö” chaën ngang söï töï do vaø
laøm giôùi haïn lieân töôûng thô.
Duø vaäy, veà cô baûn trong toaøn boä baøi thô, ngoân ngöõ ñaõ nhaäp vaøo nhöõng giaác mô, nhöõng côn
moäng, nhaäp vaøo aâm nhaïc,... Giöõa nhieàu baøi thô “tænh ruïi, tænh khoâ, tænh nhö saùo...” cuûa taäp Khoái
vuoâng ru bích, Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø moät khuùc nhaïc ñaãm chaát tröõ tình, cheánh choaùng aùnh saùng,
höông thôm. Caûm giaùc “tan chaûy”, trong söï soáng töôûng töôïng, coù leõ laø caûm giaùc ñeïp nhaát khi ñoïc
thi phaåm naøy. Noù cuõng laø caûm giaùc maø nhieàu baøi thô cuûa Lor-ca ñem laïi, duø chæ laø qua baûn dòch.
“Tan chaûy” nghóa laø hoaù thaân, ñoàng nhaäp, laø chæ coù theå thaáu heát baèng im laëng - nhö chính Lor-ca
ñònh nghóa:
Ñoù laø moät im laëng uoán löôïn,
moät im laëng
nôi löôùt qua nhöõng thung luõng vaø nhöõng voïng aâm
moät im laëng uoán cong nhöõng vaàng traùn
xuoáng maõi taän maët ñaát.
(Im laëng, trong taäp Thô Lor-ca, baûn dòch cuûa Dieãm Chaâu, nguoàn: tienve.com)

ÑEÀ: Noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa baøi thô Ñaøn ghi-ta cuûa Lor-ca (Thanh Thaûo).
HÖÔÙNG DAÃN

Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm thô Vieät Nam ñaõ moät laàn caùch taân. Söï caùch taân aáy cho ra ñôøi
“moät thôøi ñaïi môùi trong thi ca”. Sau Caùch maïng thaùng Taùm, thô Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät boä
phaän lôùn trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ñaát nöôùc. Trong caû hai cuoäc chieán tranh, thô ñaõ trôû thaønh
söùc maïnh tinh thaàn cuûa con ngöôøi Vieät Nam.
Tuy vaäy, bôûi quaù baän bòu vôùi chieán tranh, neàn vaên hoïc cuûa daân toäc döôøng nhö daãm chaân taïi
choã veà maët thi phaùp. Bôûi theá, chieán tranh keát thuùc, caùc ngheä só cuûa chuùng ta baét ñaàu nghó ñeán söï
ñoåi môùi, caùch taân vaên hoïc. Trong khoaûng töø 1980-1985, taát caû caùc theå loaïi vaên hoïc baét ñaàu coù söï
chuyeån höôùng ñeå tìm ñeán söï ñoåi môùi, trong ñoù coù thô.
Thanh Thaûo laø moät göông maët ñaày taâm huyeát cho söï ñoåi môùi thô Vieät. OÂng ñi tìm kieám nhöõng
nhaân caùch taøi hoa, nhöõng nhaân caùch baát khuaát, nhöõng suy nghó phoùng khoaùng nhö Cao Baù Quaùt,
Nguyeãn Ñình Chieåu, Pa-xteùc-naéc, Lor-ca..., hay oâng ñeán vôùi nhöõng ngöôøi voâ danh, laëng thaàm maø
baát dieät. OÂng cho ñoù laø nhöõng “gioït söông laën vaøo laù coû”, “vaãn long lanh bình thaûn tröôùc vaàng döông”
(Buøng noå cuûa muøa xuaân).
Thanh Thaûo traên trôû, theå nghieäm nhöõng caùch vieát môùi, kieám tìm nhöõng thi lieäu môùi, ngoân töø
môùi ñeå giaûi phoùng söï kieàm toaû cuûa thô tröôùc caûm xuùc soâi traøo.
Theo Thanh Thaûo, caáu truùc cuûa thô phaûi laø Khoái vuoâng ru-bích. Ñoù laø khuoân hình khöôùc töø
khuoân maãu coù saün ñeå giaûi phoùng cho söï raøng buoäc cuûa caûm xuùc trong thi töù, môû roäng chaân trôøi töôûng
töôïng cho thô.
Thanh Thaûo ñaõ thaønh coâng. Thô oâng ñaõ ñöôïc coâng luaän chuù yù vaø ñoùn nhaän.
Pheâ-ñeâ-ri-coâ Gar-xi-a Lor-ca laø nhaø thô, nhaø soaïn kòch noåi tieáng cuûa Taây Ban Nha. Do ñöôïc
uoáng, taém trong doøng suoái vaên hoaù daân gian Taây Ban Nha neân saùng taùc cuûa Lor-ca mang ñaäm chaát
Taây Ban Nha. Lor-ca ñaõ haùt leân söùc soáng baát dieät cuûa moät daân toäc cao thöôïng vaø taøi hoa. 19-8-1936,
Lor-ca bò phe phaùt xít Phraêng-coâ thuû tieâu trong cuoäc noäi chieán ñaãm maùu. Ngöôõng moä Lor-ca, Thanh
Thaûo vieát baøi thô naøy vaø in trong taäp Khoái vuoâng ru-bích.
1. Caûm nhaän chung veà baøi thô
a. Baøi thô vieát veà ngöôøi ngheä só - chieán só Lor-ca; baøy toû söï ngöôõng moä cuûa nhaø thô veà ngöôøi
anh huøng, ngöôøi ngheä só cuûa ñaát nöôùc Taây Ban Nha.
b. Hình aûnh xuyeân suoát baøi thô laø tieáng ñaøn: tieáng ñaøn “boït nöôùc”, “tieáng ghi ta naâu”, “tieáng
ghi ta laù xanh”, “tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan”, tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy”, “tieáng ñaøn
nhö coû moïc hoang”.
c. Keû thuø gieát ñöôïc Lor-ca nhöng khoâng gieát ñöôïc tieáng ñaøn ghi ta. Tieáng ñaøn ñaõ bieán thaønh
ñau thöông thuø haän, bieán thaønh bi phaãn vaø söùc maïnh. Tieáng ñaøn vaø traùi tim cuûa ngöôøi ngheä só ñaõ
hoaù thaân vaøo nhau, trôû thaønh khuùc haùt muoân ñôøi: li-la li-la li-la!
2. Noäi dung

128
 - Baøi thô laø baûn nhaïc veà khuùc ñôøi bi phaãn cuûa Lor-ca. Vieát veà Lor-ca, Thanh Thaûo choïn hình
aûnh tieáng ñaøn ghi ta laøm bieåu töôïng. Vieát veà tieáng ñaøn, maëc nhieân taùc phaåm phaûi ñöôïc theå hieän
baèng caùc yeáu toá aâm nhaïc. Yeáu toá aâm nhaïc trong baøi thô ñöôïc taïo neân bôûi caùc yeáu toá giai ñieäu vaø tieát
taáu.
- Lor-ca laø ngheä só haùt leân tieáng haùt cuûa daân toäc mình ñeå giaõi baøy nhöõng khaùt voïng, mô öôùc,
ñam meâ cuûa moät daân toäc töï do, phoùng khoaùng. Caû baøi thô laø tieáng ñaøn ghi ta ñang haùt, ñang roû
maùu, ñang tan ra trong khoâng gian, ñang laéng laïi trong taâm töôûng cuûa nhöõng ai yeâu thích töï do.
Tieáng ñaøn trong baøi thô hieän leân vôùi nhieàu cung baäc, nhieàu maøu saéc, nhieàu aâm vang. Noù chaát chöùa
khaùt voïng töï do, öôùc mô phoùng ñaõng; Noù ngheïn ngaøo trong ñau thöông, bi phaãn, noù roû maùu trong
cuoäc ñôøi, noù lang thang ñi khaép moïi nôi treân traùi ñaát ñeå roài cuoái cuøng ngöôøi ngheä só aáy “Neùm laù buøa
coâ gaùi Di-gan vaøo xoaùy nöôùc”, “Neùm traùi tim mình vaøo laëng yeân baát chôït” vaø trôû thaønh baát töû.
- Taây Ban Nha laø queâ höông cuûa caây ñaøn ghi ta (Taây ban caàm). Tieáng ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca
laø aâm höôûng ñaát nöôùc Taây Ban Nha, tieáng cuûa taâm hoàn con ngöôøi Taây Ban Nha haøo hoa vaø duõng
khí, tieáng cuûa khaùt voïng vaø nieàm tin. Tieáng ñaøn trong baøi thô mang ñaäm saéc thaùi vaên hoaù Taây Ban
Nha - neàn vaên hoaù hieäp só vaø ngheä só.
3. Ngheä thuaät
- Thanh Thaûo laø nhaø thô coù loái vieát môùi laï. Buùt phaùp töôïng tröng ñöôïc nhaø thô söû duïng xuyeân
suoát baøi thô.
- Töôïng tröng laø moät tröôøng phaùi cuûa thô ca Phaùp vaø chaâu AÂu ôû nhöõng theá kæ XVIII - XIX.
Thô töôïng tröng ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu lôùn vôùi nhöõng teân tuoåi laãy löøng nhö Boâ -ñô-le, Veùc-
len... Hoï trôû thaønh nhöõng coät moác cuûa thô ca nhaân loaïi.
Thô töôïng tröng baøy toû nhöõng yù töôûng, khaùt voïng qua nhöõng hình aûnh mang tính öôùc leä. Caùc
nhaø thô töôïng tröng laáy söï töông ñoàng, haøi hoaø giöõa con ngöôøi vôùi vuõ truï laøm tieâu chí cuûa vieäc phaûn
aùnh.
Ñoïc thô töôïng tröng, ngöôøi ñoïc seõ “thieáu ñi moät chuùt roõ raøng nhöng ñöôïc theâm nhieàu mô
moäng”. Moãi taùc phaåm vieát theo loái töôïng tröng seõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc söï kích thích vaø lieân töôûng
raát saâu xa vaøo söï theå hieän.
- Thanh Thaûo ñaõ trieät ñeå söû duïng buùt phaùp töôïng tröng vaøo baøi thô. Nhöõng hình aûnh trong
baøi thô ñaày chaát gôïi laøm taêng theâm ñoä môû cuûa söï tieáp nhaän: Ñoù laø söï laï hoaù caùc yeáu toá coù saün baèng
vieäc giaáu ñi nhöõng ñieàu ñöôïc hieåu:
- Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét
- Taây Ban Nha haùt ngheâu ngao
- aùo choaøng beâ beát ñoû
- baàu trôøi coâ gaùi aáy
- gioït nöôùc maét vaàng traêng
long lanh trong ñaùy gieáng
- ñöôøng chæ tay ñaõ ñöùt
- doøng soâng roäng voâ cuøng
- Nhöng caùc hình aûnh laïi luoân luoân ñöôïc hieåu ra moät caùch phong phuù hôn nhôø söï chuyeån ñoåi
caûm giaùc:
- tieáng ghi ta boït nöôùc
- tieáng ghi ta naâu
- tieáng ghi ta laù xanh
- tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy
- Phaàn cuoái cuûa baøi thô, thi só ñaõ baøy toû söï ngöôõng moä cuûa mình vôùi Lor-ca qua söï baát töû maõnh
lieät cuûa tieáng ñaøn. Nhöõng caâu thô khoâng chæ laø hình aûnh maø laø caûm xuùc, laø duõng khí. Nhöõng caâu
thô vaät vaõ trong nhòp ñieäu, trong aâm vang, trong caâu chöõ.
4. Nhaän xeùt chung
- Thöïc ra, vieát theo loái töôïng tröng, söï öôùc leä ñeå caùc hình aûnh taïo söï doàn neùn veà caûm xuùc ñaõ
laø buùt phaùp coå xöa cuûa nhaø thô phöông Ñoâng. Nhöng vôùi caùc nhaø thô töôïng tröng cuûa phöông Taây
thì ñaây laø ñieàu môùi. Thô töôïng tröng chaâu AÂu ñaõ keát hôïp ñöôïc caùi öôùc leä doàn neùn nhöng laïi coù ñoä
môû voâ cuøng veà caûm xuùc bôûi noù khoâng bò raøng buoäc vaøo tính öôùc leä nhö thô Ñöôøng luaät cuûa Trung
Quoác hay thô hai cö cuûa Nhaät Baûn. Caùc hình aûnh ñöôïc thaû söùc voâ bôø vì thô khoâng bò raøng buoä c ôû

129
nieâm, luaät vaø soá caâu, soá chöõ. Ñaây chính laø söùc maïnh cuûa thô töôïng tröng chaâu AÂu - ta ñaõ töøng gaëp
ôû thô Xuaân Dieäu, Haøn Maëc Töû, Nguyeãn Ñình Thi...
- Thanh Thaûo ñaõ vieát veà tieáng ñaøn cuûa ngöôøi ngheä só taøi hoa Lor-ca, ngöôõng moä veà cuoäc ñôøi
naøy, nhaân caùch naøy. Tieáng ñaøn laø aâm vang trong taâm hoàn ngöôøi ngheä só - hình aûnh bi phaãn cuûa
cuoäc ñôøi Lor-ca laø baûn anh huøng ca veà moät daân toäc taøi hoa vaø khí phaùch, haøo hoa vaø bi traùng. Hình
töôïng Lor-ca vaø caây ñaøn nhö moät töôïng ñaøi ñöôïc ñaët treân caùi phoâng vó ñaïi: neàn vaên hoaù Taây Ban
Nha.
- Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø baûn ñaøn ghi ta baèng thô veà khuùc ñôøi bi phaãn ñau thöông nhöng
oanh lieät cuûa ngöôøi ngheä só - chieán só Taây Ban Nha hieán mình cho khaùt voïng töï do. Baøi thô coù caùch
thöùc, aâm ñieäu vaø buùt phaùp khaù ñoäc ñaùo, laï luøng nhöng vaãn gaàn guõi vaø hoàn nhieân vôùi baïn ñoïc. Ñieàu
ñoù noùi leân söï caùch taân thô Vieät Nam laø moät yeâu caàu taát yeáu ñeå thô ca chuùng ta hoaø nhaäp ñöôïc vaøo
neàn thô hieän ñaïi cuûa theá giôùi nhöng khoâng maát ñi baûn saéc rieâng cuûa daân toäc.

ÑEÀ: Nhöõng yeáu toá taïo neân nhaïc tính trong baøi Ñaøn ghi ta cuûa Lor-Ca (Thanh Thaûo).
BAØI LAØM
Thanh Thaûo laø nhaø thô thuoäc lôùp caùùc nhaø thô tröôûng thaønh trong khaùng chieán choáng Mó. Thô
Thanh Thaûo laø tieáng noùi chaân thöïc cuûa moät caùi toâi coâng daân ñaày nhieät huyeát nghieâng veà suy tö trieát
luaän vaø taâm tình. Moät neùt ñaëc saéc khaùc trong thô Thanh Thaûo laø thô oâng daønh moái quan taâm ñaëc
bieät coù nhöõng con ngöôøi coù nghóa khí, nhaân caùch saùng ngôøi duø soá phaän coù theå ngang traùi maø Ga-xi-
a Lor-ca laø moät trong soá ñoù. Baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø moät thi phaåm ñeå laïi aán töôïng maïnh
meõ veà söï ñoäc ñaùo treân caû hai phöông dieän noäi dung tö töôûng vaø ngheä thuaät theå hieän. Moät trong
nhöõng caùi “laï” cuûa baøi thô laø nhaïc tính!
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø baøi thô ruùt trong taäp Khoái vuoâng ru-bích cuûa Thanh Thaûo, saùng taùc
naêm 1985. Baøi thô theå hieän söï ngöôõng moä vaø loøng caûm thöông saâu saéc cuûa Thanh Thaûo ñoái vôùi Lor-
ca - ngöôøi ngheä só vó ñaïi cuûa nhaân daân Taây Ban Nha. Beân caïnh ñoù, baøi thô coøn thu huùt ngöôøi ñoïc ôû
nhaïc tính raát ñoäc ñaùo cuûa noù.
Töø xöa, song song vôùi ñònh ñeà “thi trung höõu hoïa” bao giôø cuõng laø “thi trung höõu nhaïc”. Nhaïc
ôû ñaây chính laø nhaïc tính cuûa thô, laø “phaàn caûm xuùc ñaõ ñöôïc ñieäu thöùc hoaù” (Chu Vaên Sôn). Ngaân
nga caû trong vaø ngoaøi moãi tieáng thô, nhaïc thöïc söï laø phaàn hoàn, laø hôi thôû cuûa thô ca vaø luoân laø moät
thaùch thöùc vôùi ngöôøi caàm buùt moãi khi saùng taùc moät thi phaåm. ÔÛ baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca,
Thanh Thaûo ñaõ vöôït qua ñöôïc ñieàu ñoù ñeå taïo neân moät thi phaåm giaøu nhaïc tính, ñeå laïi aán töôïng saâu
ñaäm vôùi ngöôøi ñoïc. Nhaïc tính cuûa baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca ñöôïc taïo neân töø caáu truùc baûn nhaïc
cuûa baøi thô, töø söï laëp laïi cuûa hình aûnh “tieáng ñaøn” vaø töø hình thöùc theå hieän cuûa vaên baûn ngoân töø.
Taát caû ñaõ goùp phaàn taïo neân moät thi phaåm raát giaøu nhaïc tính.
Nhaïc tính cuûa baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca tröôùc heát ñöôïc taïo neân töø caáu truùc nhö moät baûn
nhaïc cuûa baøi thô.
nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc
Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét
li-la li-la li-la.
Hình aûnh tieáng ñaøn boït nöôùc cuøng aâm ñieäu du döông ngoït ngaøo nhö ñöa ngöôøi ñoïc vaøo nhöõng
giai ñieäu cuûa moät baûn nhaïc. Ñaëc bieät vôùi söï xuaát hieän cuûa caâu thô “li-la li-la li-la”, ngöôøi ñoïc coù caûm
giaùc nhö hai caâu môû ñaàu taùc phaåm laø khuùc daïo ñaàu cuûa moät baûn nhaïc, ñeå roài töø sau chuoãi aâm thanh
li-la li-la li-la aáy, caát leân nhöõng giai ñieäu, lôøi haùt ñaàu tieân. Ñaùng chuù yù hôn nöõa, baøi thô môû ñaàu
baèng “li la li-la li-la” vaø keát thuùc cuõng baèng caâu thô ñoù “li-la li-la li-la”. Noù taïo cho baøi thô caáu truùc
nhö moät baûøn nhaïc thöïc söï. “Li-la li-la li-la” voán laø chuoãi aâm thanh dieãn taû tieáng ñaøn ghi ta cuûa Lor-
ca. Noù nhö chuoãi noát ñaøn buoâng do ngöôøi ñeäm ñaøn löôùt qua haøng daây ñeå keát thuùc phaàn daïo ñaàu, baét
ñaàu vaøo phaàn chính cuûa nhaïc phaåm. Vaø chính chuoãi aâm thanh aáy cuõng kheùp laïi nhaïc phaåm ñoù, taïo
ra moät hôïp aâm maõi ngaân nga trong loøng ngöôøi ñoïc. Caáu truùc taùc phaåm nhö moät baûn nhaïc nhö vaäy
sao khoâng theå taïo neân moät thi phaåm giaøu nhaïc tính nhö Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca chöù?
Beân caïnh caáu truùc baøi thô nhö moät baûn nhaïc, nhaïc tính trong Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca coøn ñöôïc
taïo neân töø söï laëp laïi cuûa moät loaït hình aûnh tieáng ñaøn maø cuï theå ôû ñaây laø tieáng ghi ta:
tieáng ghi ta naâu
baàu trôøi coâ gaùi aáy

130
 tieáng ghi ta laù xanh bieát maáy
tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan
tieáng ghi ta roøng roøng
maùu chaûy.
Ñieäp khuùc “tieáng ghi ta... tieáng ghi ta” taïo cho ngöôøi ñoïc nhö ñang ñöôïc thöôûng thöùc nhöõng
giai ñieäu daäp dìu quen thuoäc cuûa moät baûn nhaïc maø moãi laàn laëp laïi, giai ñieäu aáy laïi mang moät neùt
luyeán laùy, moät söï traàm boång khaùc nhau. Tieáng ñaøn ghi ta hay chính hình töôïng Lor-ca - ngheä só cuûa
tieáng ñaøn ñoù ñaõ mang laïi nhaïc tính giaøu coù nhö vaäy cho baøi thô?
Beân caïnh caáu truùc nhö moät baûn nhaïc, söï laëp laïi cuûa haøng loaït hình aûnh tieáng ñaøn laø hình thöùc
theå hieän cuûa vaên baûn ngoân töø raát giaøu nhaïc tính. Caû baøi thô töø ñaàu ñeán cuoái nhö moät nhaïc phaåm.
Caû baøi thô khoâng heà coù moät daáu caâu maø chæ ñöôïc keát thuùc baèng daáu ba chaám ôû caâu thô cuoái cuøng.
Nhöõng chöõ ñaàu doøng cuûa baøi thô khoâng vieát hoa, tröø moät danh töø rieâng duy nhaát “Taây Ban Nha”,
ñieàu ñoù taïo cho caûm xuùc lieàn maïch töø ñaàu ñeán cuoái töïa moät nhaïc phaåm khoâng döùt. Theâm vaøo ñoù baøi
thô ñöôïc vieát theo theå thô töï do vôùi raát nhieàu caâu ngaén daøi ñan xen khieán noù caøng gioáng moät thi
phaåm vôùi nhöõng lôøi haùt daøi ngaén, vôùi nhöõng aâm thanh traàm boång. Taát caû caùc yeáu toá hình thöùc theå
hieän vaên baûn ngoân töø ñaõ taïo neân moät Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca raát giaøu nhaïc tính.
Nhö vaäy, vôùi caùc yeáu toá caáu truùc vaên baûn nhö moät ca khuùc, söï laëp laïi lieân tieáp hình aûnh tieáng
ñaøn vaø hình thöùc theå hieän ñoäc ñaùo cuûa vaên baûn ngoân töø ñaõ laøm neân nhaïc tính raát aán töôïng trong
baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca.
Ñoïc baøi thô, ngöôøi ñoïc khoâng theå khoâng töï hoûi, phaûi chaêng ngay töø nhan ñeà cuûa baøi thô Ñaøn
ghi ta cuûa Lor-ca ñaõ ñem ñeán cho baøi thô nhaïc tính phong phuù ñeán vaäy? Ñieàu ñoù coù leõ xuaát phaùt töø
Lor-ca - hình töôïng chính cuûa thi phaåm laø moät ngheä só - nhaïc só ñi khaép ñaát nöôùc Taây Ban Nha vôùi
moät caây ñaøn ghi-ta, haùt leân nhöõng khaùt voïng cuûa nhaân daân mình? Caâu traû lôøi coù leõ vaãn ñeå ngoû cho
ngöôøi ñoïc suy ngaãm.
Nheï nhaøng, doàn neùn maø laéng ñoïng suy tö. Thi phaåm Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca thöïc söï nhö moät
baûn nhaïc du döông maø raát ñoãi bi huøng veà cuoäc ñôøi vaø soá phaän ñaày oan traùi cuûa Ga-xi-a Lor-ca -
ngöôøi ngheä só vó ñaïi cuûa nhaân daân Taây Ban Nha. Kheùp laïi baøi thô maø trong loøng ngöôøi ñoïc cöù maõi
ngaân nga nhöõng giai ñieäu nhö theá coù leõ laø nhôø taøi naêng cuûa Thanh Thaûo - moät nhaïc só - moät thi só.

ÑEÀ: “Thô Thanh Thaûo daønh moái quan taâm ñaëc bieät cho nhöõng ngöôøi coù nghóa khí,
coù nhaân caùch nhöng soá phaän laïi ngang traùi”. Phaân tích ñoaïn thô sau trong baøi thô Ñaøn
ghi ta cuûa Lor-ca ñeå laøm saùng toû yù kieán treân:
khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
gioït nöôùc maét vaàng traêng
long lanh trong ñaùy gieáng.
(Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca - Thanh Thaûo)
BAØI LAØM
Thanh Thaûo laø moät trong nhöõng nhaø thô tieâu bieåu cuûa neàn vaên hoïc Vieät Nam giai ñoaïn 1975
- 2000. “Thô Thanh Thaûo daønh moái quan taâm ñaëc bieät cho nhöõng ngöôøi coù nghóa khí, coù nhaân caùch
nhöng soá phaän coù theå ngang traùi”. Ñieàu naøy theå hieän raát roõ qua ñoaïn thô sau:
khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
gioït nöôùc maét vaàng traêng
long lanh trong ñaùy gieáng.
Thô laø hình thaùi ngheä thuaät tinh vi, cao quyù, ngöôøi laøm thô phaûi coù tö töôûng, tình caûm maõnh
lieät. Thanh Thaûo saùng taùc baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laáy boái caûnh cuûa ñaát nöôùc Taây Ban Nha
luùc baáy giôø. Ñoù laø moät ñaát nöôùc ñang bò phaùt xít Phraêng-coâ chieám ñoùng. Neàn ngheä thuaät cuûa ñaát
nöôùc Taây Ban Nha luùc naøy ñang coù söï trì treä, keùm ñoåi môùi. Trong hoaøn caûnh aáy, ngöôøi ngheä só yeâu
töï do Ga-xi-a Lor-ca ñaõ cuøng caây ñaøn cuûa mình ñi khaép ñaát nöôùc Taây Ban Nha haùt leân khuùc haùt yeâu
töï do cuûa daân toäc mình. Gar-xi-a Lor-ca ñaõ gaëp söï phaûn ñoái maïnh meõ cuûa chính quyeàn phaùt xít
Phraêng-coâ. Chuùng gieát oâng roài quaêng maát xaùc. Caûm thöông tröôùc soá phaän cuûa ngöôøi ngheä só chaân
chính - Lor-ca, Thanh Thaûo ñaõ saùng taùc Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca. Ñoaïn thô treân thuoäc phaàn thöù ba
cuûa baøi thô.
131
 Neáu tröôùc ñoù laø hình aûnh cuûa ngöôøi ngheä só Taây Ban Nha hieän leân ñôn ñoäc trong boái caûnh
chính trò cuûa ñaát nöôùc Taây Ban Nha: Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét vaø caùi cheát ñaày bi phaãn cuûa
Lor-ca “tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy” thì ôû ñoaïn thô naøy. Thanh Thaûo khaúng ñònh nieàm tin vaøo
söùc soáng baát dieät cuûa ngheä thuaät Lor-ca, cuøng nhöõng caùch taân ngheä thuaät cuûa oâng, caûm thöông cho
soá phaän cuûa ngöôøi ngheä só chaân chính Lor-ca:
khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
Khi Lor-ca cheát ngöôøi ngheä só ñaõ nhaén nhuû moïi ngöôøi: Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn.
Laø moät ngöôøi ngheä só chaân chính, taâm huyeát vôùi ngheä thuaät, Lor-ca muoán ngöôøi ñôøi sau haõy bieát
vöôït qua oâng ñeå ñem ñeán cho thô ca nhöõng saùng taïo ngheä thuaät môùi. Nhöng vì quaù yeâu meán, traân
troïng taøi naêng vaø nhaân caùch saùng ngôøi cuûa Lor-ca maø ngöôøi ñôøi sau ñaõ khoâng ñem choân caát tieáng
ñaøn cuûa Lor-ca. Traùi laïi muoán tieáng ñaøn aáy coøn soáng maõi vôùi thôøi gian. “Tieáng ñaøn” trong caâu thô
töôïng tröng cho nhöõng caùch taân ngheä thuaät cuûa Lor-ca. Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang. Nghóa laø noù
coù söùc soáng maïnh meõ, maõnh lieät, khoâng coù söùc maïnh naøo coù theå huûy dieät ñöôïc.
Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang laø moät hình aûnh so saùnh giaûn dò, nhöng laïi giaøu giaù trò bieåu caûm.
“Tieáng ñaøn” hay chính laø ngheä thuaät cuûa Lor-ca gioáng nhö loaøi coû moïc hoang, coù moät söùc soáng maõnh
lieät, nhanh choùng tan toûa ra khaép nôi vaø khoâng gì coù theå huûy dieät ñöôïc. Thanh Thaûo bieát nhöõng
vaàn thô naøy ñeå baøy toû söï traân troïng cuûa mình vôùi ngheä thuaät vaø cuoäc ñôøi cuûa Lor-ca. Maët khaùc,
Thanh Thaûo coøn khaúng ñònh söï tröôøng toàn cuûa ngheä thuaät Lor-ca. OÂng mong muoán ñieàu aáy, ñeå cho
“tieáng ñaøn” aáy seõ coøn maõi trong loøng ngöôøi daân Taây Ban Nha noùi chung vaø ngöôøi Vieät Nam noùi
rieâng:
gioït nöôùc maét vaàng traêng
long lanh trong ñaùy gieáng
Caâu thô söû duïng hình aûnh töôïng tröng noùi leân noãi xoùt thöông cuûa chính Thanh Thaûo daønh cho
Lor-ca. Nöôùc maét laø bieåu töôïng cuûa caûm xuùc leân cao ñeán ñænh ñieåm. Maø caûm xuùc cuûa Thanh Thaûo ôû
ñaây laø söï ñau xoùt, tieác thöông ñeán toät cuøng tröôùc soá phaän ngang traùi cuûa ngöôøi ngheä só Lor-ca. Thanh
Thaûo nuoái tieác ngöôøi ngheä só taøi naêng aáy vaø cuõng luyeán tieác caû neàn ngheä thuaät cuûa Lor-ca. Cuøng laø
nhaø thô, phaûi chaêng vì theá maø Thanh Thaûo coù ñöôïc söï ñoàng caûm saâu saéc vôùi Lor-ca? Vöôït qua khoâng
gian vaø thôøi gian, Thanh Thaûo tìm ñeán ñaát nöôùc Taây Ban Nha xa xoâi ñeå gaëp gôõ moät taâm hoàn ñoàng
ñieäu. Gioït nöôùc maét cuûa Thanh Thaûo laø “gioït nöôùc maét vaàng traêng” moät gioït nöôùc maét saùng trong
nôi ñaùy gieáng. Lor-ca maát ñi, ñeå laïi söï thöông tieác cho taát caû ngöôøi daân Taây Ban Nha. Thanh Thaûo
cuõng vaäy “gioït nöôùc maét vaàng traêng” aáy phaûi chaêng khoâng chæ cuûa rieâng Thanh Thaûo maø cuûa taát caû
nhöõng ai yeâu quyù Lor-ca?
Khoå thô treân trong baøi Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca ñaõ chöùng minh moái quan taâm cuûa Thanh Thaûo
daønh cho ngöôøi ngheä só Lor-ca. Ñoù laø söï traân troïng, ngôïi ca neân ngheä thuaät cuûa Lor-ca ngôïi caù nhaân
caùch cuûa Lor-ca. Beân caïnh ñoù laø söï xoùt thöông cho soá phaän ngang traùi cuûa ngöôøi ngheä só coù taø i naêng,
coù nhaân caùch nhö Lor-ca. Vieäc baøy toû thaùi ñoä traân troïng vaø söï tieác thöông aáy caøng chöùng toû Thanh
Thaûo laø moät nhaø thô ñaày nhaân caùch. Phaûi coù nhaân caùch cao ñeïp, con ngöôøi ta môùi deã daøng ñoàng
caûm vôùi nhöõng soá phaän khaùc.
Thanh Thaûo noùi rieâng vaø caùc nhaø thô Vieät Nam noùi chung, luoân mang trong taâm hoàn mình
moät söï ñoàng caûm saâu saéc, coù nhö vaäy, taùc phaåm cuûa hoï môùi trôû neân yù nghóa.
Noùi toùm laïi, boán caâu thô trong baøi Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca ñaõ theå hieän taám loøng thöông taøi,
troïng taøi cuûa Thanh Thaûo ñoái vôùi Lor-ca moät ngöôøi ngheä só coù nhaân caùch saùng ngôøi, laø moät baøi thô
giaøu yù nghóa. Qua baøi thô, ta hieåu ñöôïc taám loøng ñoái vôùi nhöõng con ngöôøi coù nghóa khí, cuõng nhö
taøi naêng, söï saùng taïo ngheä thuaät cuûa nhaø thô Thanh Thaûo.

ÑEÀ: “Nguoàn maïch môùi” maø nhaø thô Thanh Thaûo ñaõ “khôi” qua baøi thô Ñaøn ghi ta
cuûa Lor-ca.
HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI
A. Veà kó naêng
Baøi vieát phaûi laø moät vaên baûn nghò luaän vaên hoïc hoaøn chænh, trình baøy maïch laïc, troâi chaûy,
khoâng maéc loãi chính taû, ngöõ phaùp.
B. Veà kieán thöùc
1. Hieåu ñuùng vaán ñeà ñaët ra ôû ñeà baøi.

132
 “Nguoàn maïch môùi” maø Thanh Thaûo ñaõ “khôi” ñoù chính laø noùi veà söï saùng taïo ngheä thuaät cuûa
Thanh Thaûo - moät nhaø thô ham tìm toøi, caùch taân. Vieát veà ñeà taøi ngöôøi ngheä só (ñeà taøi quen thuoäc),
Thanh Thaûo ñaõ coù caùch xöû lí ngheä thuaät raát rieâng, raát ñoäc ñaùo, taïo neân moät thi phaåm coù “söï phaùt
minh veà hình thöùc, khaùm phaù veà noäi dung” (theo lôøi Leâoânit Leâoânoâp)
2. Chæ ra vaø phaân tích, ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng saùng taïo cuûa Thanh Thaûo trong baøi thô
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca.
* Söû duïng thi lieäu
- Thanh Thaûo ñaõ nhaäp caûm vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa Lor-ca roài löïa choïn nhöõng thi lieäu ñaày
aùm aûnh, gôïi caûm töø theá giôùi ngheä thuaät aáy ñöa vaøo baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca cuûa mình. Ñoù laø
nhöõng thi lieäu: Ñaøn ghi ta, yeân ngöïa, vaàng traêng, chaøng kò só, böôùc chaân lang thang, aùo choaøng ñoû,
coâ gaùi Di-gan, laù buøa hoä meänh, hoa töû ñinh höông…
- Thanh Thaûo ñaõ xöû lí nhöõng thi lieäu ñöôïc löïa choïn moät caùch saùng taïo: Nhöõng thi lieäu naøy
ñöôïc laáy töø nhieàu vaên baûn khaùc nhau cuûa thô Lor-ca, chuùng voán rôøi raïc nhöng khi ñi vaøo baøi thô
cuûa Thanh Thaûo chuùng ñöôïc “laøm môùi” trôû neân hoaø hôïp, aên yù. Taát caû coäng höôûng ngöõ nghóa vôùi
nhau, cuøng nhau laøm soáng daäy theá giôùi ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa Lor-ca, taùi hieän soá phaän bi thaûm cuûa
Lor-ca, ngôïi ca veû ñeïp cuûa ngöôøi ngheä só vó ñaïi soáng trong moät thôøi ñaïi bieán ñoäng vaø söùc soáng maïnh
meõ, baát dieät cuûa ngheä thuaät, cuûa thô ca.
(Thanh Thaûo ñaõ taùi taïo vaø taùi sinh thi lieäu ñöôïc söû duïng töø theá giôù i ngheä thuaät cuûa Lor-ca
baèng taøi naêng vaø taám loøng ñoàng caûm, ngöôõng moä Lor-ca)
* Söû duïng theå thô töï do vôùi loái dieãn ñaït caâu thô khoâng vieát hoa ñaàu doøng, nhòp ñieäu phoùng
khoaùng, lieân töôûng baát ngôø, ngoân töø môùi meû: caûm xuùc thô lieàn maïch, noái keát ñöôïc caùc bieåu töôïng,
hình aûnh thô trong moät chænh theå ngheä thuaät haøi hoaø, gôïi môû.
* Xaây döïng caáu truùc baøi thô ñaày ngaãu höùng: thô - ca khuùc (thi phaåm - nhaïc phaåm).
- Nhaäp caáu truùc ca khuùc vaøo baøi thô: maïch keå chuyeän (coát töï söï) hieän ra qua caáu truùc cuûa moät
ca khuùc. Thanh Thaûo ñaõ vaän duïng phöông thöùc cuûa nhaïc ñeå laøm thô raát thaønh coâng.
- Moâ phoûng loái tieát taáu cuûa nhaïc (moâ phoûng chuoãi aâm thanh: li-la li-la li-la). Thanh Thaûo ñaõ
“khaûm” tieáng nhaïc vaøo ngoân töø, hình aûnh thô ñeå aâm nhaïc ñeán cuøng vôùi thi aûnh, vôùi ngoân töø vaø taïo
neân söùc gôïi voâ cuøng lôùn.
3. Söï saùng taïo aáy laø keát quaû moái ñoàng caûm saâu saéc cuûa Thanh Thaûo vôùi Lor-ca. Ñaây
phaûi chaêng laø söï coäng höôûng cuûa nhöõng khaùt voïng saùng taïo ngheä thuaät. Thanh Thaûo ñaõ baéc nhòp
caàu tri aâm ñeán Lor-ca vaø khaúng ñònh ñöôïc yù nghóa ñaëc bieät cuûa tieáng noùi tri aâm trong vaên chöông.
Vaø nhôø Thanh Thaûo maø ngöôøi ñoïc chuùng ta hieåu hôn veà Lor-ca.

ÑEÀ: Neâu caûm nhaän cuûa em veà hình töôïng Lor-ca trong baøi thô “Tieáng ñaøn ghi ta cuûa
Lor-ca” cuûa Thanh Thaûo.
BAØI LAØM
Lor-ca laø nhaø thô loãi laïc, laø chieán só tieân phong choáng phaùt xít cuûa Taây Ban Nha trong theá kæ
XX. Ngaøy 19-8-1936, oâng ñaõ bò boïn phaùt xít Phraêng-coâ saùt haïi daõ man.
Thanh Thaûo ñaõ nhaéc laïi caâu thô cuûa Lor-ca “Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn” vöøa laø ñeà töø
cho baøi thô, vöøa nhö nguyeän caàu cho linh hoàn Lor-ca, nhaø ngheä só taøi ba.
Lor-ca ñaõ nhieàu naêm ngoài vaét veûo treân yeân ngöïa, maëc aùo choaøng ñoû nhö caùc löïc só ñaáu boø toùt,
khoaùc chieác ñaøn ghi ta sau löng ñi rong ruoåi ngöôïc xuoâi khaép ñaát nöôùc Taây Ban Nha ñeå söu taàm daân
ca, ñeå hoïc taäp nhöõng ñieäu haùt ñoàng queâ daân daõ. Tieáng ñaøn cuûa chaøng ngheä só cöù söu taàm daân ca, ñeå
hoïc taäp nhöõng ñieäu haùt ñoàng queâ daân daõ. Tieáng ñaøn cuûa chaøng ngheä só cöù “tan” ra nhö boït nöôùc.
Caùc hình aûnh “aùo choaøng ñoû gaét”, “vaàng traêng cheách choaùng”, “yeân ngöïa moûi moøn” vaø caùc töø laùy
lang thang, ñôn ñoäc, cheách choaùng moûi moøn phoái aêm vôùi tieáng ñaøn “li-la li-la li-la” nhö tan ra trong
khoâng trung, ñaõ gôïi leân bao lieân töôûng veà nhaø thô thieân taøi, veà nhaïc só Lor-ca xa xoâi thuôû aáy:
Nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc
Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét
Li-la li-la li-la
Ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc
Vôùi vaàng traêng cheách choaùng
Treân yeân ngöïa moûi moøn
133
 Khoå thô thöù hai, thöù ba taùi hieän laïi giaây phuùt “kinh hoaøng” khi Lor-ca ngöôøi chieán só ñaáu tranh
cho töï do ñaõ bò boïn phaùt xít Phraêng-coâ daãn ra phaùp tröôøng saùt haïi. Chaøng ngheä só “ñi nhö ngöôøi
moäng du” giöõa baày aùc quyû, tieáng haùt ngheâu ngao vaø tieáng ñaøn cuûa chaøng “boãng kinh hoaøng”, “ñöùt
ngang giaây”, chæ coøn laïi, chæ nhìn thaáy “aùo choaøng beâ beát ñoû”.
Lor-ca ñaõ ngaõ xuoáng tröôùc laøn ñaïn cuûa beø luõ phaùt xít daõ man, ñaõ ñeå laïi moät “baàu trôøi” thöông
nhôù meânh moâng cho “coâ gaùi aáy”, cho ngöôøi yeâu (naøng An-na Ma-ri-a)! “Tieáng ghi ta naâu”, “tieáng ghi
ta laù xanh” laø bieåu töôïng cho moät taâm hoàn ngheä só mang moät tình yeâu tha thieát vaø yeâu ñôøi, gaén boù
vôùi queâ höông, vôùi nhaân daân. Sau loaït ñaïn cuûa quaân thuø, moät taøi naêng ñaõ bò huûy dieät; tieáng ñaøn bò
“vôõ tan” nhö boït nöôùc, bò “ñöùt ngang daây”, vôùi bao maùu ñoû chaûy “roøng roøng”. Thanh Thaûo qua caùc
aån duï, so saùnh, töôïng tröng vaø ñieäp ngöõ ñaõ taïo neân nhöõng vaàn thô giaøu hình töôïng vaø bieåu caûm,
boäc loä noãi tieác thöông Lor-ca, moät thieân taøi bò caùi aùc saùt haïi. Ñieäp ngöõ “tieáng ghi ta” boán laàn vang
leân nhö tieáng noùi, tieáng naác ngheïn nghaøo:
Tieáng ghi ta naâu
Baàu trôøi coâ gaùi aáy
Tieáng ghi ta laù xanh bieát maáy
Tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan
Tieáng ghi ta roøng roøng
Maùu chaûy
Phaàn cuoái baøi thô (13) caâu, Thanh Thaûo duøng loái noùi phuû ñònh ñeå khaúng ñònh moät chaân lí, ñeå ca
ngôïi söï baát töû cuûa ngöôøi ngheä só. Khoâng ai coù theå choân caát ñöôïc tieáng ñaøn? Saéc ñeïp cuûa giai nhaân,
taøi naêng ngheä só coù theá löïc naøo coù theå “choân caát” ñöôïc? Coù gì nhieàu baèng coû? Coù gì xanh baèng coû?
Coù gì soáng maõnh lieät baèng coû treân maët ñaát bao la? Vaø vaàng traêng thì Vónh haèng cuøng vuõ truï meânh
moâng. Lor-ca cuõng vaäy. Cuoäc ñôøi chæ coù 38 muøa xuaân nhöng taøi naêng vaø tinh thaàn cuûa nhaø thô, nhaø
ngheä só maõi maõi baát dieät nhö tieáng ñaøn ghi ta, nhö coû xanh treân thaûo nguyeân, nhö vaàng traêng treân
baàu trôøi laáp laùnh soi ñaùy gieáng. Thô Thanh Thaûo tuy haïn cheá veà vaàn ñieäu, nhöng anh ñaõ taïo neân
ñöôïc moät soá hình aûnh, moät soá ñöôøng neùt ñaày aán töôïng ñeå khaúng ñònh Lor-ca “thaùc laø theå phaùch, coøn
laø tinh anh”:
Khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
Gioït nöôùc maét vaàng traêng
Long lanh trong ñaùy gieáng
Taøi saéc cuûa naøng Kieàu coøn maõi trong taâm hoàn nhöõng chaøng Kim trong coõi ñôøi. Tieáng ñaøn, tieáng
haùt “thaäm hay” cuûa anh Tröông Chi vaãn coøn thoån thöùc taâm hoàn thieáu nöõ gaàn xa. Tieáng ñaøn dieäu
huyeàn cuûa coâ Caàm maø thi haøo Nguyeãn Du ñaõ nhaéc tôùi trong baøi thô chöõ Haùn “Long Thaønh caàm giaû
ca” vaãn coøn vang voïng khaép 36 phoá phöôøng Haø Noäi hoâm nay vaø ngaøy mai! Hình nhö Thanh Thaûo
ñaõ “nghó tôùi” nhöõng taøi naêng vaø thaân phaän ñaày bi kòch aáy khi vieát nhöõng doøng thô treân ñaây?
Khi soá phaän ñaõ heát, “ñöôøng chæ tay ñaõ ñöùt”, Lor-ca böôùc sang theá giôùi beân kia, ñaõ “bôi sang
ngang” doøng soâng vôùi chieác ghi ta “maøu baïc”. Chaøng ngheä só ñaõ boû laïi ñôøi, “neùm laïi” tình yeâu vaø soá
phaän mình vaøo “xoaùy nöôùc” cuoäc ñôøi ñaày maùu vaø nöôùc maét ñeå ra ñi. Vaø aâm thanh “li-la li-la li-la”
dieäu huyeàn cuûa tieáng ñaøn ghi ta cöù vang voïng maõi, cöù “roøng roøng – maùu chaûy” maõi, ñeå laïi bao ñau
ñôùn tieác thöông trong loøng ngöôøi.
Lor-ca nhö moät löïc só ñaáu boø toùt. Lor-ca aùo choaøng beâ beát maùu ñoû treân phaùp tröôøng. Lor-ca ñaõ ñi
vaøo coõi baát töû vaø ñeå laïi tieáng ñaøn ghi ta. Ñoù laø caáu töù cuûa baøi thô, cuõng laø hình töôïng Lor-ca qua baøi
thô cuûa Thanh Thaûo maø chuùng ta ñaõ caûm nhaän ñöôïc.
Baøi thô “Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca” laø tieáng khoùc thöông, laø tình ñoàng ñieäu lieân taøi cuûa moät nhaø thô
xöù Quaûng mieàn Trung Vieät Nam göûi tôùi höông hoàn nhaø thô xöù sôû Greâ-na-ña beân trôøi Aâu. Coù nhöõng
caâu thô cuûa Thanh Thaûo caát leân tieáng khoùc “roøng roøng maùu chaûy”…

ÑEÀ: Phaân tích caûm höùng töø caùi cheát bi thaûm cuûa nhaø thô lôùn Taây Ban Nha trong baøi
thô “Ñaøn Ghi ta cuûa Lor-ca” cuûa Thanh Thaûo.
HÖÔÙNG DAÃN
Caûm höùng töø caùi cheát bi thaûm cuûa nhaø thô lôùn Taây Ban Nha.
Baøi thô ñöôïc gôïi caûm höùng töø caùi cheát bi thaûm cuûa Lor-ca (1898-1936). Lor-ca laø nhaø thô lôùn Taây
Ban Nha, moät trong nhöõng taøi naêng saùng choùi cuûa vaên hoïc thôøi hieän ñaïi. OÂng ñaõ ca ngôïi, coå vuõ

134
nhaân daân trong cuoäc ñaáu tranh choáng caùc theá löïc phaûn ñoäng, ñoøi quyeàn soáng chính ñaùng cuûa con
ngöôøi vôùi ngheä thuaät môùi meû, gaây aûnh höôûng to lôùn trong nhaân daân. Hoaûng sôï tröôùc ñieàu ñoù, naêm
1936, cheá ñoä phaûn ñoäng thaân phaùt xít ñang naém quyeàn ñaõ baét giam vaø baén cheát oâng. Teân tuoåi cuûa
Lor-ca trôû thaønh moät bieåu töôïng, laø ngoïn côø taäp hôïp caùc nhaø vaên hoùa Taây Ban Nha vaø treân theá giôùi
trong cuoäc chieán ñaáu choáng chuû nghóa phaùt xít, baûo veä vaên hoùa daân toäc vaø vaên minh nhaân loaïi . Lor-
ca coù moät caâu thô noåi tieáng: Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn . Caùi cheát bi thaûm aáy vaø caây ñaøn
kì dieäu naøy ñaõ khôi nguoàn caûm höùng cho Thanh Thaûo vieát baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca.

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng trung taâm xuyeân suoát trong baøi thô “Ñaøn Ghi ta cuûa Lor-
ca” cuûa Thanh Thaûo.
HÖÔÙNG DAÃN
Hình töôïng trung taâm xuyeân suoát taùc phaåm: Tieáng ñaøn ghi ta
Neáu caùi cheát bi thaûm cuûa Lor-ca gaây caûm xuùc maïnh cho Thanh Thaûo thì tieáng ñaøn ghi ta cuûa
Lor-ca ñaõ trôû thaønh hình töôïng trung taâm xuyeân suoát baøi thô cuûa oâng. Bôûi Lor-ca laø moät nhaø thô
lôùn, moät ngheä só lôùn, vaø caùi bieåu tröng cho ngöôøi ngheä só aáy khoâng gì ñuùng hôn chính laø tieáng ñaøn
cuûa oâng, tieáng ñaøn ghi ta truyeàn thoáng cuûa daân toäc Taây Ban Nha. Tieáng ñaøn ghi ta laø göông maët,
laø cuoäc ñôøi, laø taøi naêng vaø phaåm chaát ngheä só cuûa Lor-ca, in ñaäm daáu aán rieâng cuûa ngöôøi ngheä só taøi
hoa vaø khí phaùch, nhöng cuõng phaûng phaát hoàn daân toäc Taây Ban Nha trong ñoù. Hình töôïng tieáng
ñaøn ñöôïc Thanh Thaûo xaây döïng raát ñoäc ñaùo, coâng phu vaø saùng taïo, tuy ít nhieàu coù nhuoám maøu saéc
töôïng tröng vaø sieâu thöïc maø oâng hoïc taäp ôû chính nhaø thô Gar-xi-a Lor-ca.
Baøi thô veà nhaø thô lôùn Taây Ban Nha:
- Khoå 1: Tieáng ñaøn du ca cuûa ngöôøi ngheä só lang thang.
- Khoå 2 vaø 3: Lor-ca bò ñieäu veà baõi baén, tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy.
- Khoå 4: Tieáng ñaøn gôïi thöông caûm veà caùi cheát theâ thaûm cuûa nhaø thô chieán só nhöng ñoù laïi laø
tieáng ñaøn baát töû cuûa ngöôøi anh huøng trong loøng daân toäc vaø nhaân loaïi.
- Khoå 5: Söï sieâu thoaùt cuûa Lor-ca: “tieáng ghi ta naâu” ñaõ thaønh “chieác ghi ta maøu baïc”, thaønh con
thuyeàn ñöa Lor-ca bôi sang ngang, qua doøng soâng sinh töû ñeán theá giôùi vónh haèng.
- Khoå 6: Söï töï giaûi thoaùt, söï lìa boû taát caû cuûa Lor-ca, nhöng linh hoàn baát töû cuûa oâng vaãn ca haùt,
maõi maõi haùt ca, vaø tieáng ñaøn ghi ta kì dieäu aáy vaãn vang leân thaùnh thoùt: li-la li-la li-la…

ÑEÀ: Caûm nhaän veà ñoaïn thô sau trong baøi thô “Ñaøn Ghi ta cuûa Lor-ca” cuûa Thanh
Thaûo:
Khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
Gioït nöôùc maét vaàng traêng
Long lanh trong ñaùy gieáng
HÖÔÙNG DAÃN
Khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
Gioït nöôùc maét vaàng traêng
Long lanh trong ñaùy gieáng
- Hình aûnh hoaùn duï: khoâng ai choân caát tieáng ñaøn vaø hình aûnh so saùnh: tieáng ñaøn nhö coû moïc
hoang gôïi thöông caûm veà caùi cheát theâ thaûm cuûa nhaø thô chieán só trong tay boïn phaùt xít, khi ñaát
nöôùc coøn chìm trong söï thoáng trò daõ man cuûa chuùng. Ñaëc bieät hình aûnh gioït nöôùc maét vaàng traêng laø
moät hình töôïng thô sieâu thöïc ña nghóa baét nguoàn töø moät söï vieäc thöïc: Keû thuø sau khi baén nhaø thô
ñaõ vöùt xaùc oâng xuoáng gieáng ñeå phi tang. Neáu söû duïng buùt phaùp hieän thöïc thì chæ dieãn taû ñöôïc ñau
thöông vaø toäi aùc nhöng Thanh Thaûo coøn muoán noùi nhieàu hôn: tình thöông, söï cao caû, söï toûa saùng.
Nöôùc maét vaàng traêng laø nöôùc maét thöông tieác vaàng traêng hay nöôùc maét saùng ñeïp vaø vónh cöõu nhö
vaàng traêng? Coù leõ laø caû hai. Gieáng nöôùc, nôi keû thuø vöùt xaùc oâng, laïi laø nôi toûa saùng long lanh, taâm
hoàn oâng nhö coù vaàng traêng soi vaøo, söï daäp vuøi chuyeån hoùa thaønh thaêng hoa, söï theâ thaûm chuyeån
hoùa thaønh söï toân vinh. Vaø ñoù laø chieán thaéng, laø söï baát töû cuûa ngöôøi anh huøng.
- Khoå thô ñaõ hoäi tuï ñöôïc caû caùi cheát bi thaûm vaø tieáng ñaøn kì dieäu cuûa Lor-ca, nhöõng hình töôïng
thô saùng taïo, caùch taân ñaõ ca ngôïi ñöôïc tieáng ñaøn baát töû cuûa ngöôøi ngheä só Taây Ban Nha, ñeå noùi leân
moät chaân lí: ngheä thuaät cuûa nhaân daân seõ tröôøng toàn vónh cöûu.
135
 ÑEÀ: Saùng taïo môùi cuûa Thanh Thaûo trong Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca
BAØI LAØM
Thanh Thaûo laø ngoøi buùt ham caùch taân (Chu Vaên Sôn). Khoái vuoâng ru-bích laø moät taäp thô tieâu
bieåu cho tinh thaàn aáy. Trong Khoái vuoâng ru-bích coù ñaøn Ghi ta cuûa Lor-ca, laø moät baøi thô hay vieát
veà Ga-xi-aLor-ca (1898-1936), moät nhaø thô lôùn cuûa Taây Ban Nha.
Lor-ca ñaõ ca ngôïi, coå vuõ nhaân daân trong cuoäc ñaáu tranh vôùi theá löïc phaûn ñoäng giaønh quyeàn soáng
cho mình vôùi moät ngheä thuaät môùi meû, ñaõ bò boïn phaùt xít baét giam vaø baén cheát. Teân tuoåi cuûa oâng
thaønh bieåu töôïng ngoïn côø taäp hôïp caùc nhaø vaên tieán boä treân theá giôùi ñaáu tranh choáng chuû nghóa phaùt
xít, baûo veä vaên hoùa daân toäc vaø vaên minh nhaân loaïi. Lor-ca ñaõ coù moät caâu thô noåi tieáng khi toâi cheát
haõy choân toâi vôùi caây ñaøn ghi ta, chính caâu thô naøy ñaõ khôi nguoàn caûm höùng cho Thanh Thaûo vieát
baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca (baøi thô, nhö chuùng ta ñaõ thaáy ñeà töø laø caâu thô cuûa G. Lor-ca).
Môû ñaàu baøi thô laø moät hình töôïng, moät nguoàn töø laï: nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc. Nhö moät ngheä só
du ca Di-gan, Lor-ca ñi ñeán ñaâu cuõng caàm treân tay caây ñaøn ghi ta espagnol, ñaëc saûn aâm nhaïc cuûa
daân toäc Taây Ban Nha. Ñoù cuõng laø caây ñaøn lia (lyre), caây ñaøn thô cuûa Lor-ca. Nhöng vì sao tieáng ñaøn
laïi nhö boït nöôùc? Phaûi chaêng vì tieáng ñaøn ñaõ noåi leân troøn tròa, treû trung, nhaûy nhoùt, nôû buøng roài
laïi tan ñi, tan laïi roài laïi nôû buøng nhö boït nöôùc maø moät côn möa raøo to laøm naûy leân treân maët saân
(Trôøi möa bong boùng phaäp phoàng – ca dao Vieät Nam). Hình aûnh nhaø thô chieán só nhö moät ñaáu só
boø toùt maø laø moät ngheä só lang thang vaø cuõng nhö nhieàu ngheä só lôùn, nhieàu thieân taøi cuûa nhaân loaïi,
chaøng coâ ñôn, chaøng ñi veà mieàn ñôn ñoäc. Chính laø mieàn lí töôûng, lí töôûng cuûa con ngöôøi, cuûa ngheä
thuaät, laø mieàn maø khoâng maáy keû daán thaân vaø cuõng khoâng deã tìm ngöôøi ñoàng ñieäu. Treân con ñöôøng
aáy coù vaàng traêng cheánh choaùng, cheánh choaùng nhö taâm traïng cuûa chaøng ngöôøi ñang ngaây ngaát say,
say ñôøi, say ngheä thuaät, say thô, say lyù töôûng. Con ñöôøng aáy cuõng laø con ñöôøng daøi, con ñöôøng gian
khoå vaø ñau khoå. Hình aûnh hö caáu, aån duï ñaõ noùi leân ñieàu aáy. Ngay trong ñau khoå, hình aûnh Lor-ca
ñaõ laø moät hình töôïng ñoäc ñaùo, raát Lor-ca, raát Taây Ban Nha maø raát nhaân ñaïo, raát thôøi ñaïi maø raát
muoân thuôû.
Caùi cheát cuûa Lor-ca laø moät cuù soác cuûa Taây Ban Nha. Baét ñaàu töø ñaây, baøi thô noùi veà caùi cheát aáy.
Hình aûnh thöïc gaây aán töôïng maïnh aùo choaøng beâ beát ñoû, hình aûnh thöïc gôïi nhieàu caûm xuùc, lieân
töôûng chaøng ñi nhö ngöôøi moäng du.
Vaø lieàn ñoù laø moät loaït hình aûnh töôïng tröng, so saùnh, aån duï maø ta phaûi huy ñoäng nhieàu ñeå lieân
töôûng, ñeå caûm thuï, ñeå ñoàng saùng taïo vôùi taùc giaû: Tieáng ghi ta naâu gôïi leân maøu cuûa chieác ñaøn Taây
Ban Nha vaãn vang leân aâm thanh veû ñeïp cuûa thieân nhieân vaø con ngöôøi maø taâm hoàn Lor-ca höôùng
tôùi ngay caû tröôùc hoïng suùng quaân thuø. Tieáng ghi ta laù xanh, maøu cuûa söï soáng, cuûa tình yeâu.
Tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan laø tieáng ca ñeïp nhöng ñaõ bò ñaäp vôõ, ñaõ vôõ oøa trong caùi ñeïp.
Tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy nhö nhöõng gioït maùu roøng roøng roû xuoáng töø traùi tim bò baén (gôïi
nhôù ñeán tieáng ñaøn cuûa naøng Kieàu boán daây roû maùu naêm ñaàu ngoùn tay).
Maáy khoå thô tieáp theo laø nhöõng hình aûnh caùi cheát. Hình aûnh hoaùn duï (khoâng ai choân caát tieáng
ñaøn), hình aûnh so saùnh (tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang) gôïi thöông caûm veà caùi cheát theâ thaûm cuûa nhaø
thô chieán só trong tay boïn phaùt xít khi ñaát nöôùc coøn chìm trong söï thoáng trò daõ man cuûa chuùng.
Ñaëc bieät hình aûnh gioït nöôùc maét vaàng traêng laø moät hình töôïng thô sieâu thöïc ña nghóa baét nguoàn töø
moät söï vieäc thöïc: Keû thuø sau khi baén nhaø thô ñaõ vöùt xaùc oâng xuoáng gieáng ñeå phi tang. Neáu söû duïng
buùt phaùp hieän thöïc thì chæ dieãn taû ñöôïc ñau thöông vaø toäi aùc nhöng Thanh Thaûo coøn muoán noùi nhieàu
hôn: tình thöông, söï cao khieát, söï toûa saùng. Nöôùc maét vaàng traêng laø nöôùc maét thöông tieác vaàng
traêng hay laø nöôùc maét saùng ñeïp vaø vónh cöûu nhö vaàng traêng, nhöõng gioït nöôùc maét anh huøng, nhö
trong caâu vaên cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu (Nöôùc maét anh huøng lau chaúng raùo) vaàng traêng hay laø söï
hoùa thaân, söï thaêng hoa cuûa taâm hoàn ngöôøi lieät só nhö Khoaûng trôøi hoá bom cuûa Laâm Thò Myõ Daï (Ñeâm
ñeâm taâm hoàn em toûa saùng/ Nhöõng vì sao ngôøi choùi lung linh). Gieáng nöôùc, nôi keû thuø vöùt xaùc anh,
laïi laø nôi toûa saùng long lanh taâm hoàn anh nhö coù vaàng traêng soi vaøo. Söï daäp vuøi chuyeån hoùa thaønh
söï thaêng hoa, söï theâ thaûm chuyeån hoùa thaønh söï toân vinh. Vaø ñoù laø chieán thaéng, laø söï baát töû cuûa
ngöôøi anh huøng.
Caùi cheát nhö moät ñònh meänh (ñöôøng chæ tay laø ñöôøng cuûa soá meänh). Vaø sau ñoù laø moät loaït nhöõng
hình aûnh taû thöïc dieãn taû söï sieâu thoaùt cuûa G. Lor-ca. Doøng soâng roäng kia laø doøng soâng sinh töû, beân
kia soâng laø theá giôùi khaùc, theá giôùi cuûa hö voâ nhöng cuõng laø theá giôùi cuûa vónh haèng. Lor-ca ñaõ ñi qua
doøng soâng aáy, chieác ghi ta ñaõ trôû thaønh con thuyeàn ñöa anh, chieác ghi ta ñaõ chuyeån töø maøu naâu

136
sang maøu baïc, töùc laø töø thöïc sang hö, töø döông sang aâm nhö moät söï hoùa thaân (maøu naâu ôû treân ñaõ
trôû thaønh moät chi tieát ngheä thuaät ñöôïc chuaån bò tröôùc nhö moät söï eùm quaân, hieän thöïc hoùa moät caùch
tinh teá, ñieäu ngheä tính hoâ öùng, tính heä thoáng cuûa ngoân ngöõ vaên chöông.
Khoå thô cuoái cuøng laø söï giaûi thoaùt, söï lìa boû taát caû cuûa G. Lor-ca, nhöõng chi tieát baét nguoàn töø thô
G. Lor-ca nhö laù buøa cuûa coâ gaùi Di-gan – laù buøa hoä meänh, nhöng taát caû ñeàu ñi qua laø söï saùng taïo
cuûa Thanh Thaûo.
Lor-ca ñoät ngoät lìa boû traùi tim ñaäp roän raøng nhòp ñaäp cuûa söï soáng ñeå vaøo coõi hö voâ im laëng nhöng
cuõng laø coõi chieâm ngöôõng traàm maëc nhöõng linh hoàn baát töû, Linh hoàn baát töû cuûa Lor-ca vaãn ca haùt,
maõi maõi laø ca haùt li-la li-la li-la… laø bieåu töôïng töôïng thanh cuûa tieáng haùt aáy, cuõng laø teân moät loaøi
hoa ñeïp.
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca cuûa Thanh Thaûo laø moät baøi thô noùi veà caùi cheát, söï hy sinh cuûa nhaø thô,
nhaø thô tieán boä cuûa Taây Ban Nha G. Lor-ca. Taùc giaû khoâng duøng buùt phaùp taû thöïc, cuõng khoâng duøng
buùt phaùp töï söï tröõ tình ñôn giaûn maø duøng moät loaïi hình töôïng töôïng tröng sieâu thöïc môùi laï.
Baøi thô coù keát caáu cuûa moät ca khuùc vöøa coù khuùc ñieäu vöøa phoùng khoaùng, giaøu tính nhaïc theå hieän
ñuùng phaåm chaát taâm hoàn cuûa G. Lor-ca, moät nhaø thô hieän ñaïi, moät ngheä só nhieàu taøi naêng. Nhieàu
chaát lieäu cuûa baøi thô chöùng toû taùc giaû hieåu saâu thô G. Lor-ca, moät thöù thô giaøu tính daân toäc Taây Ban
Nha nhöng cuõng giaøu tính nhaân loaïi.
Vaø laøm ñöôïc taát caû nhöõng caùi ñoù, Thanh Thaûo ñaõ chöùng toû laø moät caây buùt thô ñöông ñaïi ñaày taøi
naêng maø ñaëc ñieåm noåi baät nhaát laø söï saùng taïo caùch taân.

ÑEÀ: Haõy neâu caûm nhaän cuûa anh (chò) veà baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca cuûa nhaø thô
Thanh Thaûo.
BAØI LAØM
Toâi ñaõ yeâu baøi thô naøy baèng tình yeâu nguyeân thuûy cuûa moät chaøng trai môùi lôùn, vì caùi chaát laõng
töû cöù hieän ra treân töøng doøng thô. Töôûng nhö Thanh Thaûo ñaõ thaät söï coù nhöõng khoaûnh khaéc hoùa
thaân, nhaäp vai ñeå soáng taän cuøng chaát ngheä só cuûa G. Lor-ca. Trong moät taäp thô maø anh töøng tuyeân
boá: Toâi thích tænh ruïi, tænh khoâ, tænh nhö saùo… thì baøi thô nhö moät hieän höõu ñoái laäp cuûa Khoái vuoâng
ru-bic. Nhöng ñeán giôø, ngaãm kyõ laïi thì baøi thô vaãn raát tænh vì ñaõ ñem laïi cho ngöôøi ñoïc moät chaân
dung thaät nhaát, roõ nhaát veà G. Lor-ca – nhaø thô nhaïc só taøi hoa cuûa xöù sôû boø toùt vaø ñaáu só.
Thanh Thaûo laø ngöôøi coù bieät taøi aùm aûnh ngöôøi khaùc baèng caùi tænh ruïi nhö khoâng, khi vieát nhöõng
caâu thô töôûng khoâng coù gì maø neáu muoán baét chöôùc anh vieát thöû nhö vaäy thì chaúng khaùc naøo naøng
Ñoâng Thi baét chöôùc Taây Thi nhaên maët ñeå töï bieán mình thaønh ngôù ngaån. Töø moät Ñeâm treân caùt vieát
veà Cao Baù Quaùt baét ñaàu vôùi nhöõng maét caù nguû meâ trong ñieän Thaùi Hoøa – moät aån duï ñeå hieän leân sau
ñoù moät nhaân vaät ñaày suy tö veà thôøi ñaïi, raát xöa maø raát môùi – cho ñeán moät noãi nieàm ta nhö chuù
ngheù theøm ñaùm coû trong moät baøi thô nho nhoû Ñaát Cuø Traâu cuõng vaãn laø moät aån öùc ñöôïc dieãn taû moät
caùch raát quaùi theo kieåu Thanh Thaûo. Daøi doøng nhö vaäy vì sau naøy toâi môùi ñoïc anh nhieàu ñeå nghieäm
ra, coøn luùc aáy duø raát ngaïo maïn hay pheâ baäy baï vaøo caùc trang thô cuûa caùc tieàn boái nhöõng lôøi cheâ
phaïm thöôïng (taát nhieân chaúng loaïi tröø anh), toâi ñaõ phaûi ghi ngay moät chöõ Hay! Beân leà trang saùch
ngay khi vöøa ñoïc nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc… AÙm aûnh saéc ñoû gaét, aâm thanh li-la li-la li-la cöù theo
toâi suoát moät thôøi gian daøi (sau naøy toâi môùi kòp hieåu li-la coøn laø teân moät loaøi hoa theo tieáng Taây Ban
Nha). Ñeå roài, theo böôùc chaân chaøng laõng töû, theo caâu thô laõng töû, toâi chöùng kieán moät söï soáng G.
Lor-ca ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc, ñi nhö ngöôøi moäng du, toâi thaû hoàn theo tieáng ghi ta naâu,
tieáng ghi ta laù xanh bieát maáy, tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan, tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy.
Töôûng chöøng toâi thaáy roõ G. Lor-ca ñoái dieän vôùi hoïng suùng maø taâm hoàn coøn maõi mieát höôùng veà baàu
trôøi coâ gaùi aáy, khoâng maøng caùi cheát caän keà. Toâi theo tieáng ghi ta, theo haønh trình Lor-a bôi sang
ngang treân chieác ghi ta maøu baïc… Taát caû laøm thaønh moät caûm tính thô khoâng theå caét nghóa cho ñeán
taän baây giôø ñaõ hai möôi naêm troâi qua vaãn coøn nguyeân veïn. Gioït nöôùc maét vaàng traêng laøm neân phuùt
thaêng hoa aâm thanh baát dieät li-la li-la li-la cöù ngaân maõi, hoøa quyeän caû maøu saéc, aâm thanh, aùnh
saùng, söï soáng thaønh moät theå thoáng nhaát. Ñònh meänh – laù buøa troâi vaøo xoaùy nöôùc kheùp laïi moät cuoäc
ñôøi ngöôøi chieán só choáng phaùt xít kieân cöôøng, chaøng neùm traùi tim mình vaøo laëng im baát chôït, nhöng
tieáng ñaøn – hoàn thô vaãn nhö lan toûa treân doøng soâng cuoäc soáng vónh cöûu, maø moãi gioït – aâm thanh
aáy tan hoøa thaønh saéc li-la tìm maõi maøu töôûng voïng.
Thanh Thaûo ñaõ töøng vieát: Lor-ca laø nhaø thô cuûa nhöõng giaác mô, cuûa nhöõng linh caûm nho nhoùi,
moät nhaø thô coù theå bieán nhöõng giaác mô thaønh nhòp ñieäu, coù theå bieán nhöõng linh caûm thaønh ngoân

137
töø. Lor-ca sieâu thöïc moät caùch töï nhieân, vaø hieän thöïc moät caùch töï nhieân (Lor-ca trong toâi – Maõi maõi
laø bí maät, NXB. Lao ñoäng, 2004). Moät nhaø thôø ñaõ coù moät Lor-ca trong loøng nhö vaäy, neân Ñaøn ghi
ta cuûa Lor-ca coù theå xem nhö laø moät cuoäc gaëp gôõ ñeïp taïo thaønh phuùt buøng noå cuûa naêng löôïng saùng
taïo Thanh Thaûo. Vôùi nhöõng baøi thô nhö vaäy, döôøng nhö moïi lôøi bình giaûi boãng thaønh… voâ duyeân.

ÑEÀ: Trình baøy caûm nhaän vaø aán töôïng cuûa anh (chò) veà Lor-ca.
BAØI LAØM
Toâi khoâng muoán nhìn thaáy maùu! (Que no quiero verla!). Lor-ca ñaõ thaûn thoát keâu leân trong moät
baøi thô ñònh meänh cuûa mình, baøi Bi ca cho Ignacio Sanchez Mejias. Nhöng maùu ñaõ chaûy traøn chæ
moät naêm sau khi baøi thô tuyeät taùc naøy ra ñôøi, vaø maùu ñoù chính laø cuûa Lor-ca. Nhaø thô ñaõ khoâng
nhìn thaáy maùu mình chaûy traøn treân ñaát Taây Ban Nha. Nhöng toaøn theá giôùi ñaõ thaáy, vaø ñaõ keâu
ngheïn leân caâu thô Toâi khoâng muoán nhìn thaáy maùu!.
Linh caûm veà moät caùi cheát ñöôïc baùo tröôùc luoân aùm aûnh Lor-ca, vaø chính hoï ñaõ trôû thaønh moät
trong nhöõng ñoäng löïc lôùn nhaát cuûa thô oâng. Tình yeâu, söï cheát vaø caùi ñeïp laø ba noãi aùm aûnh lôù n trong
thô Lor-ca, noù hoaùn ñoåi nhau, caùi naøy laø tieàn ñeà cho caùi kia, keát thaønh moät voøng troøn vónh haèng.
Lor-ca ñaõ chaáp nhaän vaø toân vinh söï cheát nhö ñaõ chaáp nhaän vaø toân vinh tình yeâu, caùi ñeïp vì oâng ñaõ
thaáy trong caùi ñeïp coù söï cheát cuõng nhö trong caùi cheát coù tình yeâu. Trong baøi thô Baøi ca moäng du,
khi hai ngöôøi baïn meâ man treøo leân lan can ca tít, lan can cuûa vaàng traêng – nôi nöôùc gieo vang doäi,
hoï treøo leân vaø ñeå laïi phía sau nhöõng veät maùu, veät nöôùc maét, ñeå laïi phía sau caû cuoäc ñôøi hoï ñeå ñi tôùi
taän cuøng khaùt voïng cuûa mình, tình yeâu cuûa mình, caùi ñeïp cuûa ñôøi vaø caùi cheát cuûa mình. Hình aûnh
cuoái cuøng maø hoï nhìn thaáy laø moät naøng Di-gan ñong ñöa, moùc noái vaøo nhuõ baêng vaàng traêng maø
ñong ñöa, hình aûnh roõ nhaát cuûa caùi ñeïp vaø söï cheát hoøa troän vaøo nhau, nhöng:
Ñeâm boãng döng thaân thieát
Nhö moät choán queâ naøo
Ñaùm daân phoøng say xæn
Ñaäp vaøo cöûa oàn aøo
Caùi hình aûnh quaù xoaøng xónh aáy boãng döng thaønh bieåu töôïng cuûa ñôøi soáng, boãng döng thaân thieát
ñeán ngheïn ngaøo töôùc ñoâi maét saép kheùp laïi vónh vieãn cuûa nhaø thô. Trong nhöõng baøi thô ñeïp nhaát,
du döông nhaát Lor-ca thænh thoaûng vaãn coù nhöõng cuù rôi nhö theá, nhöõng cuù rôi khieán ta phaûi chôùi
vôùi hai tay mình mong ghì sieát laáy ñôøi soáng, tình yeâu vaø caùi ñeïp, ghì sieát maø caûm nhaän moät caùch
da thòt raèng mình ñang oâm ghì caùi cheát. Lor-ca laø nhaø thô cuûa nhöõng giaác mô, cuûa nhöõng linh caûm
nhoi nhoùi, moät nhaø thô coù theå bieán nhöõng giaác mô thaønh nhòp ñieäu, coù theå bieán nhöõng linh caûm
thaønh ngoân ngöõ. Lor-ca sieâu thöïc moät caùch töï nhieân, vaø hieän thöïc moät caùch töï nhieân. Naêng löôïng
saùng taïo trong oâng nhieàu tôùi möùc döôøng nhö oâng phoùng buùt laø thaønh thô, môû mieäng laø thaønh nhöõng
khuùc romance, ballad… Khi toâi cheát – haõy choân toâi vôùi caây ñaøn ghi ta, caây ñaøn ghi ta ôû ñaây gioáng
nhö caây ñaøn lyre, laø bieåu töôïng cuûa thi ca, khôûi phaùt vaø giöõ nhòp cho thô ca, chöù khoâng ñôn giaûn
nhö coù nhaïc só ôû ta nhaàm noù laø caây ñaøn ghi ta – cuûa victo Hara hay caây ñaøn ghi ta, cuûa ñaïi ñoäi ba.
Lor-ca muoán ñöôïc cheát töû teá treân giöôøng mình, muoán ñöôïc naèm trong ñaát cuøng vôùi caây ñaøn thô cuûa
mình, nhöng söï taøn baïo laïi khoâng muoán vaäy. Bôûi boïn phaùt xít laø gioáng ruoài nhaëng, chuùng laø caùi
cheát mang hình con nhaëng, caùi cheát ñeû tröùng vaøo veát thöông nhö moät caâu thô tuyeät vôøi cuûa Lor-ca
ñaõ chæ chính xaùc. Maø nhöõng veát thöông nhö theá coù quaù nhieàu trong thô Lor-ca, noù song haønh vôùi
hình aûnh moät chaøng kî só coâ ñôn con ngöïa ñen, vaàng traêng ñoû, vôùi hình aûnh naøng Di-gan nhö ngoïn
löûa xanh xanh thaân hình, xanh toùc. Vaø Lor-ca hoûi: Haù anh khoâng thaáy veát thöông toâi – Töø ngöïc leân
tôùi coå? Khi Lor-ca caàm treân tay caây ñaøn thô cuûa mình, chaøng nhö moät toreto (ñaáu só) böôùc vaøo ñaáu
tröôøng trong cuoäc chieán moät maát moät coøn vôùi con – boø – toùt – ñònh – meänh, moät con boø coâ ñôn vôùi
traùi tim cao thöôïng. Chaøng saün saøng cheát tröôùc caëp söøng oai duõng cuûa con boø troïng danh döï aáy, vôùi
nhöõng veát thöông boác chaùy nhö maët trôøi. Ñau ñôùn thay, chaøng ñaõ phaûi cheát vì nhöõng con nhaëng ñeû
tröùng vaøo veát thöông, chaøng ñaõ bò aùm saùt, aùm haïi moät caùch leùn luùt vaø heøn haï. Döôøng nhö khoâng
theå phaân bieät ñöôïc cuoäc ñôøi cuûa Lor-ca vôùi thô cuûa oâng, bôûi chuùng quyeän chaët vaøo nhau, vaø thô Lor-
ca chính laø cuoäc ñôøi cuûa oâng, ñuùng ñeán töøng caâu thô, töøng giaây phuùt moät. Toâi nhôù, laàn ñaàu tieân toâi
ñöôïc ñoïc moät soá baøi thô Lor-ca, qua baûn dòch cuûa Hoaøng Höng, nhöõng baûn dòch ñöôïc baïn beø cheùp
tay truyeàn cho nhau, toâi ñaõ caûm nhaän veà Lor-ca nhö vaäy, vaø baây giôø, sau 40 naêm, toâi vaãn caûm nhaän
nhö theá. Lor-ca laø moät cô quan cuûa thieân nhieân ñöôïc sinh ra ñeå laøm thô, nhö caâu noùi cuûa M. Gorki
veà X. EÂ-xeâ-nhin. Vaø caùi cô – quan – thô ñoù hoaït ñoäng cho tôùi phuùt nhöõng vieân ñaïn phaùt xít gaêm vaø

138
ngöïc noù. Nhöng tröôùc caùi ngaøy bi thaûm cuûa naêm 1936, Lor-ca ñaõ ñoùn tröôùc ñònh meänh cuûa mình töø
laâu laém, vaø ñoùn baèng taát caû nhöõng baøi thô cuûa mình. Vì theá, coù leõ caùi cheát ñoái vôùi Lor-ca khoâng ñoät
ngoät, duø noù ñoät ngoät vôùi toaøn theá giôùi. OÂng ñaõ bình thaûn ñi tôùi caùi cheát, treân tay laø caây ñaøn thô,
moät caây ghi ta maøu baïc. Töø nhöõng caûm nhaän mô hoà, bò ngaét quaõng nhöng cuõng daøi laâu aáy, vaøo naêm
1979 toâi ñaõ vieát baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca. Caû baøi thô baät leân nhôø moät caâu thô cuûa Lor-ca daãn
daét: Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn, vaø chính laø qua thô Lor-ca maø toâi hình dung ra caùi cheát
cuûa oâng.
“khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn” – F. G. Lor-ca
Nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc
Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét
Li-la li-la li-la
Ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc
Vôùi vaàng traêng cheánh choaùng
Treân yeân ngöïa moûi moøn
Taây Ban Nha
Haùt ngheâu ngao
Boãng kinh hoaøng
AÙo choaøng beâ beát ñoû
Lor-ca bò ñieäu veà baõi baén
Chaøng ñi nhö ngöôøi moäng du
Tieáng ghi ta naâu
Baàu trôøi coâ gaùi aáy
Tieáng ghi ta laù xanh bieát maáy
Tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan
Tieáng ghi ta roøng roøng maùu chaûy
Khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
Gioït nöôùc maét vaàng traêng
Long lanh trong ñaùy gieáng
Ñöôøng chæ tay ñaõ ñöùt
Doøng soâng roäng voâ cuøng
Lor-ca bôi sang ngang
Treân chieác ghi ta maøu baïc
Chaøng neùm laù buøa coâ gaùi Di-gan
Vaøo xoaùy nöôùc
Chaøng neùm traùi tim mình
Vaøo laëng yeân baát chôït
Li-la li-la li-la…
Thanh Thaûo
(ruùt trong taäp thô Khoái vuoâng ru-bích)
Neáu laù buøa coâ gaùi Di-gan töôïng tröng cho caùi ñeïp huyeàn bí coù theå traán an moïi xoaùy nöôùc hung
döõ nhaát, thì tình yeâu cuûa Lor-ca – chính laø traùi tim oâng – laïi coù theå laøm taâm hoàn chuùng ta khoâng
theå naøo yeân ñöôïc, khoâng theå laïnh vaø laëng ñöôïc. Lor-ca ñaõ mang caùi ñeïp, tình yeâu ñeán giaùp maët vôùi
söï cheát, hoøa vaøo söï cheát ñeå môû ra nhöõng neûo ñöôøng kyø aûo cho cuoäc soá ng, cho taâm hoàn con ngöôøi.
Khi nhöõng con nhaëng phaùt xít ñeû tröùng vaøo veát thöông, nhöõng caùi tröùng cuûa söï huûy dieät, thì Lor-ca
laïi öôm nhöõng haït – gioáng – thô cuûa mình vaøo taän trong loøng söï cheát, ñeå cuoäc soáng coù theå nôû hoa
töø ñoù.
Ñaát nöôùc Taây Ban Nha xinh ñeïp vôùi nhöõng traän ñaáu boø röïc löûa, vôùi tieáng ghi ta say loøng ñaõ ñi
vaøo trong thô cuûa Gar-xi-a Lor-ca, nhaø thô nhaân daân, ngöôøi chieán só choáng phaùt xít. Söï hy sinh anh
huøng cuûa oâng tröôùc hoïng suùng cuûa boïn phaùt xít Phraêng-coâ ñaõ ñeå laïi nhieàu tieác thöông cho nhaân daân
Taây Ban Nha. Söùc aùm aûnh cuûa nhöõng baøi thô ñaày chaát laõng töû cuûa ngöôøi ngheä só Taây Ban Nha aáy
ñaõ gaëp gôõ vôùi hoàn thô Thanh Thaûo laøm neân baøi thô ñoäc ñaùo Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca trong taäp thô
Khoái ru-bích.

139
 Tröôùc heát caàn phaûi thaáy khoâng phaûi ngaãu nhieân maø Thanh Thaûo laïi choïn hình töôïng ñaøn ghi ta
gaén vôùi giaây phuùt cuoái cuøng cuûa F. G. Lor-ca. Bôûi leõ ngöôøi chieán só naøy ñaõ duøng tieáng ghi ta caát leân
lôøi ca tranh ñaáu choáng laïi chuû nghóa phaùt xít. Ñaøn ghi ta laø taâm hoàn Lor-ca, laø khí phaùch kieân
cöôøng cuûa nhöõng ngöôøi chieán só yeâu töï do, hoøa nhòp traùi tim mình vôùi quaàn chuùng nhaân daân. Bôûi
vaäy, noãi xuùc ñoäng cuûa Thanh Thaûo laøm neân caûm höùng cuûa baøi thô cuõng baét ñaàu töø caâu thô cuûa Lor-
ca: Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn ghi ta.
Vieát veà moät nhaø thô hieän ñaïi, moät ngöôøi con cuûa ñaát nöôùc Taây Ban Nha, Thanh Thaûo ñaõ döïng
neân moät chaân dung baèng thô soáng ñoäng. Khoâng gian môû ñaàu baøi thô laø nhöõng bieåu töôïng ñaëc tröng
cuûa vaên hoùa xöù sôû nhöõng traän ñaáu boø, hieän höõu taát caû chaát say phoùng cuoàng ngheä só:
Nhöõng tieáng ñaøn boït nöôùc
Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét
Li-la li-la li-la
Ñi lang thang veà mieàn ñôn ñoäc
Vôùi vaàng traêng cheánh choaùng
Treân yeân ngöïa moûi moøn…
Caùi ñoäc ñaùo cuûa baøi thô naøy chính laø ôû nhöõng thuû phaùp hieän ñaïi maø hình aûnh khoâng heà caàu kyø
xa laï vaãn giuùp ngöôøi ñoïc hình dung chaát Taây Ban Nha khoân g troän laãn. Thanh Thaûo coù loái dieãn ñaït
caâu thô khoâng vieát hoa ñaàu doøng, taïo maïch thô lieân tuïc, xaâu chuoãi vôùi nhau ñeå noái keát caùc bieåu
töôïng ñaày söùc aùm aûnh: ñaát nöôùc cuûa nhöõng laøn ñieäu ghi ta – Taây Ban caàm, cuûa aùo choaøng matador
– ñaáu só, cuûa nhöõng giaác mô hieäp só, cuûa chaøng Ñoân Ki-hoâ-teâ ñaõ cuoán huùt ngöôøi ñoïc baèng chaát men
say cheánh choaùng caû vaàng traêng. Khoâng chæ coù theá, ghi ta cuûa chaøng ngheä só coøn vang nhöõng aâm
ñieäu raát laï li-la li-la li-la goïi veà saéc tím cuûa hoa töû ñinh höông, aâm thanh vaø maøu saéc hoøa quyeän,
dìu dòu veû ñeïp cuûa moät noãi buoàn tröõ tình. Baøi thô cuoán ngöôøi ñoïc vaøo caùi aâm höôûng Li-la ngaân maõi
khoâng döùt aáy. Ñoù cuõng laø nhöõng gì ñaõ xuaát hieän trong thô Lor-ca, ca ngôïi moät ñaát nöôùc Taây Ban
Nha töôi ñeïp vaø haøo hieäp vôùi khaùt voïng coâng lyù, töï do. Taây Ban Nha cuûa thôøi Lor-ca coøn laø ñaát nöôùc
soâi suïc nhöõng cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa phaùt xít, ghi ta cuûa Lor-ca caát leân lôøi ca tranh ñaáu:
Ghi ta baàn baät khoùc – Khoâng theå naøo – daäp taét (thô Lor-ca). Bôûi vaäy dieãn taû khoaûnh khaéc ngöôøi
chieán só aáy bò boïn phaùt xít saùt haïi, Thanh Thaûo cuõng ñaõ döïng neân baàu khoâng gian kinh hoaøng
nhöõng aán töôïng cheát choùc: Taây Ban Nha haùt ngheâu ngao – boãng kinh hoaøng – aùo choaøng beâ beát ñoû
– Lor-ca bò ñieäu veà baõi baén – chaøng ñi nhö ngöôøi moäng du… Nhöõng caâu thô tieáp noái dieãn taû toät cuøng
cho caûm giaùc ñau ñôùn uaát ngheïn tröôùc söï taøn baïo cuûa boïn ñoäc taøi phaùt xít:
Tieáng ghi ta naâu
Baàu trôøi coâ gaùi aáy
Tieáng ghi ta laù xanh bieát maáy
Tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan
Tieáng ghi ta roøng roøng
Maùu chaûy…
Ñieäp khuùc doàn daäp qua nhòp thô Thanh Thaûo nhö ñaõ loät taû ñöôïc caùi baøng hoaøng caêm phaãn trong
baûn ghi ta bi traùng! Maøu naâu cuûa ñaát, cuûa laøn da raùm naéng, maøu xanh cuûa laù, cuûa baàu trôøi nhö
töông phaûn gay gaét vaø döõ doäi vôùi maøu ñoû roøng roøng maùy chaûy. Caûm giaùc vôõ oøa ñau ñôùn uaát ngheïn
trong tieáng ghi ta troøn boït nöôùc vôõ tan. Noãi kinh hoaøng trong caûm giaùc maát maùt cuõng nhaân leân gaáp
boäi, noãi ñau nhö xeù loøng khi hình dung ra caûnh keû thuø saùt haïi ngöôøi ngheä só tranh ñaáu cho töï do.
Nhöõng caâu thô tieáp theo nhö ñaëc taû cho moät söï soáng khaùc, maõnh lieät, aâm thaàm maø baát töû:
Khoâng ai choân caát tieáng ñaøn
Tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang
Gioït nöôùc maét vaàng traêng
Long lanh trong ñaùy gieáng.
Ñoaïn thô taùi hieän khoaûnh khaéc keû thuø cuûa Lor-ca heøn haï thuû tieâu chaøng, neùm xaùc xuoáng gieáng,
nhöng qua hình töôïng aâm thanh tieáng ñaøn ta nhaän ra moät söùc soáng maõnh lieät vaãn tieáp tuïc. Caûm
giaùc bi traùng hieän höõu qua nhöõng lieân töôûng veà coû moïc hoang, gioït nöôùc maét vaàng traêng, ñaùy gieáng
taïo caûm giaùc troáng vaéng sau söï hy sinh anh duõng cuûa Lor-ca. Thanh Thaûo raát coù yù thöùc khi so saùnh
tieáng ñaøn vôùi coû moïc hoang ñeå caûm nhaän veà söùc lan toûa cuûa söï soáng maõnh lieät khoâng gì coù theå huû y
hoaïi ñöôïc. Coù khoaûng laëng sau aùnh saùng vaàng traêng nhöng ñuû dieãn taû noãi tieác thöông long lanh
trong ñaùy gieáng, nôi keû thuø töôûng coù theå vuøi choân tinh thaàn töï do baát töû cuûa Lor-ca.

140
 Vì leõ ñoù, nhöõng caâu thô cuûa Thanh Thaûo ñaõ taùi hieän söï soáng cuûa Lor-ca thaät kyø dieäu vaø xuùc ñoäng,
con ngöôøi ñaõ hoùa thaân vaøo aâm thanh cuûa ñaøn ghi ta, tan chaûy hoøa cuøng doøng soâng baát taän.
Lor-ca bôi sang ngang
Treân chieác ghi ta maøu baïc
Chaøng neùm laù buøa coâ gaùi Di-gan
Vaøo xoaùy nöôùc
Chaøng neùm traùi tim mình
Vaøo laëng yeân baát chôït
Li-la li-la li-la…
Nhöõng caâu thô dieãn taû moät haønh trình ñoái maët vôùi ñònh meänh cuûa ngöôøi ngheä só taøi hoa ngöôøi
Taây Ban Nha, nhö moät thaùi ñoä bình thaûn tröôùc soá phaän. Laù buøa – ñònh meänh, traùi tim laëng yeân ñeå
laøm neân moät söï soáng tröôøng toàn vöôït qua vaø vuùt leân vang ñoäng khaép khoâng gian. Khuùc ñaøn töï do
aáy laïi vang leân: li-la li-la li-la… tieáng ñaøn mang teân loaøi hoa theo tieáng Taây Ban Nha nhö moät söï
soáng laëng leõ toûa höông, hieän höõu giöõa cuoäc ñôøi. Hai laàn Thanh Thaûo duøng ñoäng töø neùm ñeå dieãn taû
nhaèm laøm noåi baät leân veû ñeïp cuûa con ngöôøi töø laâu daùm coi khinh caùi cheát, bôûi caùi cheát do keû thuø
gaây ra cuõng khoâng theå ngaên caûn tö töôûng, taâm hoàn Lor-ca hoøa vaøo vôùi söï soáng baát töû cuûa nhaân daân.
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø moät baøi thô hay cuûa Thanh Thaûo, khoâng chæ ñaõ taïo döïng chaân dung
ngöôøi ngheä só – chieán só Gar-xi-a Lor-ca moät caùch trung thöïc, maø coøn khieán ngöôøi ñoïc caûm nhaän roõ
veû ñeïp taâm hoàn, tính caùch ñaäm chaát Taây Ban Nha cuûa Lor-ca. Baøi thô giaøu nhaïc ñieäu, ngôõ nhö
chính taùc giaû ñaõ ñeå loøng mình ñoàng ñieäu vôùi söï soáng Lor-ca trong giôø phuùt ñoái maët vôùi hoïng suùng
quaân thuø. Tieáng ñaøn aáy, söùc soáng aáy vaãn ngaân vang nhöõng tieáng li-la li-la li-la ñeå hieän höõu soáng
ñoäng hình aûnh moät Lor-ca vôùi chieác ghi ta maøu baïc, vaãn rong ruoãi treân haønh trình daân toäc Taây Ban
Nha, haùt leân baøi ca tranh ñaáu, baøi ca tình yeâu söï soáng. Phuùt gaëp gôõ cuûa nhaø thô Vieät Nam Thanh
Thaûo vôùi Lor-ca ñaõ laøm neân moät baøi thô coøn noùn hoåi hôi thôû cuoäc soáng hieän ñaïi, ca ngôïi ngöôøi chieán
só trong ñoäi nguõ ñaáu tranh vì töï do coâng lyù, quyeát khoâng cuùi ñaàu tröôùc caùc theá löïc baïo taøn.

ÑEÀ: Caûm nhaän vaø suy nghó veà baøi thô ÑAØN GHI TA CUÛA LOR-CA
A. TRI THÖÙC ÑOÏC - HIEÅU
I. VEÀ TAÙC GIAÛ
- Thanh Thaûo teân khai sinh laø Hoà Thaønh Coâng, sinh naêm 1946, queâ ôû huyeän Moä Ñöùc, tænh
Quaûng Ngaõi. Sau khi toát nghieäp Khoa Ngöõ vaên, Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäi, oâng tham gia
khaùng chieán choáng Mó ôû chieán tröôøng mieàn Nam. Töø sau naêm 1975, Thanh Thaûo chuyeân hoïat ñoäng
vaên ngheä. Nhöõng naêm gaàn ñaây, ngoaøi saùng taùc thô, oâng coøn vieát baùo, tieåu luaän, pheâ bình,...
Tröôûng thaønh trong phong traøo thô treû nhöõng naêm cuoái cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Mó cöùu
nöôùc, tieáng thô Thanh Thaûo ñaõ noåi baät laø tieáng noùi rieâng trung thöïc cuûa moät theá heä caàm suùng töï
giaùc tröôùc vaän meänh daân toäc vaø lòch söû. Thô oâng nghieâng veà suy tö, trieát luaän. Sau naêm 1975, Thanh
Thaûo daønh nhieàu taâm huyeát cho vieäc ñoåi môùi thô, laøm môùi hình thöùc bieåu ñaït cuûa thô, caù ch taân caáu
truùc thô. Nhöõng taùc phaåm thaønh coâng cuûa oâng coù söï gia taêng chaát nghó, caûm höùng phaân tích - trieát
luaän treân moät caáu truùc thô linh ñoäng maø laïi keát dính bôûi maïch lieân töôûng phoùng tuùng, töï do. Naêm
2001, oâng ñöôïc taëng Giaûi thöôûng Nhaø nöôùc veà vaên hoïc vaø ngheä thuaät.
- Taùc phaåm chính: Nhöõng ngöôøi ñi tôùi bieån (tröôøng ca, 1977), Daáu chaân qua traûng coû (thô,
1978), Nhöõng ngoïn soùng maët trôøi (tröôøng ca, 1981), Khoái vuoâng ru-bích (thô, 1985) , Töø moät ñeán
moät traêm (thô, 1988), Coû vaãn moïc (tröôøng ca, 2002),...
II. VEÀ TAÙC PHAÅM
- Baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca ruùt trong taäp Khoái vuoâng ru-bích. Taäp thô sau khi ñöôïc xuaát
baûn ñaõ thu huùt söï quan taâm ñaëc bieät cuûa ñoâng ñaûo ngöôøi yeâu thô. Teân taäp thô cuõng bieåu hieän quan
nieäm saâu saéc, ñoäc ñaùo cuûa taùc giaû veà caáu truùc thô: Ru-bích laø caáu truùc cuûa thô, duø beà maët caùc oâ maøu
coù hoãn loaïn nhöng taát caû vaãn tuaân theo quy luaät cuûa söï vaän haønh cuûa noù. Caáu truùc cuûa thô, theo
Thanh Thaûo, cuõng vaäy. Thanh Thaûo ñaõ thieát laäp ñöôïc traät töï cho nhöõng lieân töôûng bay boång, töï do
döôøng nhö coù veû hoãn loaïn. Töø taäp Khoái vuoâng ru-bích, ngöôøi ñoïc caøng theo doõi saùt sao haønh trình
daán thaân vöôn theo yeâu caàu hieän ñaïi hoaù thô Vieät cuûa Thanh Thaûo.
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laáy caûm höùng tröïc tieáp töø nhöõng phuùt giaây bi traùng trong cuoäc ñôøi nhaø
thô Taây Ban Nha Pheâ-ñeâ-ri-coâ Gar-xi-a Lor-ca (1898 - 1936) - moät taøi naêng saùng choùi cuûa vaên hoïc
hieän ñaïi Taây Ban Nha theá kæ XX. Lor-ca vöøa noàng nhieät coå vuõ nhaân daân Taây Ban Nha ñaáu tranh

141
vôùi moïi theá löïc aùp cheá, ñoøi quyeàn soáng chính ñaùng vöøa thuùc ñaåy maïnh meõ nhöõng caùch taân trong caùc
lónh vöïc ngheä thuaät. Duø luoân luoân bò caùi cheát ñe doïa nhöng Lor-ca vaãn haùt leân baèng thô söùc soáng
maõnh lieät cuûa daân toäc mình. Thô Lor-ca gaén boù maùu thòt vôùi maïch nguoàn vaên hoaù daân gian Taây Ban
Nha hoàn nhieân, phoùng khoaùng. Thô oâng raát giaøu chaát nhaïc daân gian An-ña-lu-xi-a (Thanh Thaûo ñaõ
khaéc hoïa phaåm chaát naøy trong baøi thô giaøu nhaïc tính moâ phoûng caùch ñeäm ñaøn vaø aâm thanh tieáng
ñaøn ghi ta: “li-la li-la li-la”). Nhaân caùch ngheä só cuûa oâng ñöôïc nhieàu ngöôøi ngöôõng moä qua caâu môû
ñaàu baøi thô Ghi nhôù: “khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn”. Lor-ca bò boïn phaùt xít Phraêng-coâ gieát
haïi trong thôøi gian ñaàu cuoäc noäi chieán ôû Taây Ban Nha, ngaøy 19/8/1936. Teân tuoåi Lor-ca töø ñoù trôû
thaønh moät bieåu töôïng, laø ngoïn côø taäp hôïp caùc nhaø vaên hoaù Taây Ban Nha vaø theá giôùi chieán ñaáu choáng
chuû nghóa phaùt xít, baûo veä vaên hoaù daân toäc vaø vaên minh nhaân loaïi.
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca tieâu bieåu cho kieåu tö duy thô cuûa Thanh Thaûo: giaøu suy tö traên trôû veà
caùc vaán ñeà xaõ hoäi vaø thôøi ñaïi; maõnh lieät, phoùng tuùng trong caûm xuùc; khöôùc töø loái bieåu ñaït cuoäc soáng
moät caùch deã daõi.
- Vaên baûn baøi thô trong SGK ruùt töø taäp Khoái vuoâng ru-bích, NXB Taùc phaåm môùi, Haø Noäi,
1985.
III. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CAÀN LÖU YÙ:
Thô töï do: hình thöùc thô phaân bieät vôùi thô caùch luaät ôû choã khoâng bò raøng buoäc vaøo caùc quy taéc
coá ñònh veà soá caâu, soá chöõ, nieâm luaät, ñoái, vaàn. Thô töï do khaùc thô vaên xuoâi ôû choã vaên baûn coù phaân
doøng tuyø theo nhu caàu cuûa tieát taáu - nhòp ñieäu, khoâng theo moät theå thöùc naøo caû. Noù coù theå laø hôïp
theå, phoái xen caùc ñoaïn thô laøm theo caùc theå khaùc nhau hoaëc hoaøn toaøn töï do (Ñoaïn trích Ñaát Nöôùc
cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm, Ñaát nöôùc cuûa Nguyeãn Ñình Thi, Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca cuûa Thanh Thaûo).
Khoå thô trong thô tuï do cuõng luoân thay ñoåi. Caâu thô trong thô töï do coù theå coù moät chöõ hoaëc chín,
möôøi chöõ, thaäm chí nhieàu hôn, tuyø yeâu caàu cuûa nhòp ñieäu. Noù coù theå ñöôïc saép xeáp nhö baäc thang,
cuõng coù theå xen nhau caâu ngaén, caâu daøi.
Thô töï do xuaát hieän ñaùnh daáu söï phaùt trieån cuûa yù thöùc thô khi nhaø thô khoâng muoán goø mình
theo moät khuoân maãu, hình thöùc coá ñònh coù saün naøo ñoù.

B – PHAÂN TÍCH – CAÛM NHAÄN

1. Caáu truùc cuûa baøi thô
Ñaây laø moät baøi thô khoâng deã hieåu ngay khi tieáp xuùc laàn ñaàu. Veà boá cuïc vaên baûn, baøi thô laø
moät maïch lieân töôûng daøn thaønh saùu khoå thô vaø caâu cuoái “li-la li-la li-a” - phoûng theo aâm thanh tieáng
ñaøn ghi ta. Caùc khoå thô coù ñoä daøi ngaén khoâng nhö nhau (ba khoå thô ñaàu - moãi khoå coù saùu caâu, ba
khoå thô sau – moãi khoå boán caâu), chöõ ñaàu cuûa moãi caâu khoâng vieát hoa, khoâng coù daáu chaám heát baøi
thô keát laïi baøi thô laø aâm thanh tieáng ñaøn ghi ta nhö ñang vang voïng “li-la li-la li-la”. Nhöng xem
kó, ru-bích-thô naøy coù caáu truùc nhö sau: Treân caùi “phoâng” khoâng gian vaên hoaù ñaäm baûn saéc Taây Ban
Nha (tieáng ñaøn boït nöôùc, aùo choaøng ñoû gaét, vaàng traêng cheánh choaùng, yeân ngöïa moûi moøn) ñöôïc khaéc
hoïa baèng nhaïc, baèng maøu saéc, baèng thô, hình töôïng Lor-ca noåi baät. Ñoù laø moät kò só ñôn ñoäc lang
thang, moät ca só daân gian, “haùt ngheâu ngao” cuøng “tieáng ñaøn boït nöôùc”. Tieáp ñoù laø aán töôïng saâu ñaäm
qua haøng loaït hình aûnh vaø ngoân töø môùi meû veà caùi cheát ñaày bi phaãn cuûa Lor-ca. Cuoái cuøng laø suy
nghó cuûa taùc giaû veà söï baát töû cuûa tieáng ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca.
2. Hình töôïng Lor-ca huyeàn thoaïi
Hình töôïng Lor-ca ñöôïc caûm nhaän ôû nhieàu caáp ñoä, nhieàu khía caïnh khaùc nhau: moät ngheä só töï
do vaø coâ ñôn, moät caùi cheát oan khuaát vaø bi phaãn, moät taâm hoàn baát dieät. Ñaây laø hình töôïng bi traùng
veà moät ngheä só chaân chính trong moâi tröôøng baïo löïc thoáng trò. Neáu ôû khoå thô treân, Thanh Thaûo
khaéc hoïa hình töôïng Lor-ca - ngheä só töï do vaø coâ ñôn - treân neàn khoâng gian vaên hoaù ñaëc tröng Taây
Ban Nha thì ôû hai khoå thô tieáp theo (töø caâu 7 ñeán caâu 18), oâng taùi hieän giaây phuùt bi thaûm nhaát
trong cuoäc ñôøi Lor-ca. ÔÛ hai khoå thô naøy, moãi hình aûnh thô ñeàu coù ñoä môû cho söï tieáp nhaän daân chuû
cuûa ngöôøi ñoïc. Caùi cheát ñoät ngoät ñeán (aùo choaøng beâ beát ñoû) vôùi ngöôøi ngheä só yeâu töï do, yeâu ñôøi, yeâu
ngheä thuaät khieán tieáng ñaøn nhö vôõ oaø Tieáng ghi ta naâu, tieáng ghi ta laù xanh bieát maáy, tieáng ghi ta
troøn boït nöôùc vôõ tan, tieáng ghi ta roøng roøng - maùu chaûy). Haøng loaït hình aûnh ñöôïc taùc giaû saép xeáp
lieàn nhau vôùi vieäc söû duïng caùc bieän phaùp ngheä thuaät (nhaân caùch hoaù, hoaùn duï, so saùnh, chuyeån ñoåi
caûm giaùc theo thuyeát töông giao,... ) ñeàu xoay quanh moät truïc tö töôûng: laøm soáng laïi huyeàn thoaïi veà
moät con ngöôøi - ngheä só - chieán só, veà xöù sôû Taây Ban Nha, veà aâm nhaïc vaø thi ca.
3. Nieàm tin maõnh lieät vaøo söï baát töû cuûa tieáng ñaøn Lor-ca

142
 Nhö ôû muïc A.II. phaàn Tri thöùc ñoïc - hieåu ñaõ neâu, baøi thô Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laáy caûm höùng
tröïc tieáp töø nhöõng phuùt giaây bi traùng trong cuoäc ñôøi ngöôøi ngheä só Taây Ban Nha taøi hoa. Caùi cheát
bi thaûm cuûa Lor-ca laø söï kieän gaây chaán ñoäng lôùn khoâng chæ ôû Taây Ban Nha maø coøn vôùi toaøn theá
giôùi, khoâng chæ vôùi thôøi ñoù maø coøn aâm vang tôùi mai sau. Nhaân caùch thanh cao baát khuaát, taâm hoàn
phoùng khoaùng yeâu töï do cuûa Lor-ca laø nhöõng “chaát ngöôøi” maø Thanh Thaûo kieám tìm traân troïng.
Nhaø thô muoán phuïc sinh thôøi khaéc bi traùng ñoù ñeå baát töû hoaù bieåu töôïng ngheä thuaät Lor-ca qua nhieàu
chi tieát, hình aûnh, yù thô maø oâng hoïc taäp ôû chính Lor-ca, do vaäy, môû ra tröôøng nghóa “lieân vaên baûn”.
Di chuùc cuûa Lor-ca “khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn” ñöôïc Thanh Thaûo vöøa laáy laøm ñeà töø cho
baøi thô, vöøa toâ ñaäm theâm vôùi nieàm xoùt xa kieâu haõnh “khoâng ai choân caát tieáng ñaøn - tieáng ñaøn nhö
coû moïc hoang”. ÔÛ ñaây ta laïi gaëp coû trong heä thoáng hình aûnh bieåu töôïng laøm neân theá giôùi thô cuûa
Thanh Thaûo. Soáng trong coõi thô Thanh Thaûo, coû töôïng tröng cho söï ñôn sô, khieâm nhöôøng, daân daõ
nhöng coù söï soáng maõnh lieät, tröôøng toàn. Coû laø bieåu töôïng cuûa tuoåi treû, tuoåi xuaân. Ñöa coû vaøo yù thô
naøy, Thanh Thaûo muoán baát töû hoaù tieáng ñaøn Lor-ca, ngheä thuaät Lor-ca, nhaân phaåm ngheä só Lor-ca.
Ñaáy laø caùi ñeïp khoâng theå huyû dieät, noù seõ soáng, seõ coøn ñöôïc truyeàn tuïng maõi, giaûn dò vaø kieân cöôøng
nhö “coû moïc hoang”.
Coù leõ yù thô chöa döøng ôû ñoù. Noãi xoùt xa cuûa taùc giaû coøn haøm chöùa caû nieàm tieác nuoái tröôùc söï
dang dôû cuûa khaùt voïng caùch taân ôû ngöôøi ngheä só Taây Ban Nha taøi hoa aáy. Suy tö ñoù ñoïng laïi thaønh
hình aûnh ñeïp maø buoàn ñeán taän ñaùy loøng, gôïi nhöõng suy tö ña chieàu trong loøng ngöôøi ñoïc: “gioït nöôùc
maét vaàng traêng – long lanh trong ñaùy gieáng”. Hình aûnh ñoù nhaéc ñeán toäi aùc cuûa boïn thoáng trò thaân
phaùt xít trong vieäc thuû tieâu vaø neùm xaùc Lor-ca xuoáng gieáng. Döôøng nhö Thanh Thaûo muoán ñeå haøng
loaït hình aûnh mang khuynh höôùng töôïng tröng hoaù “ñöôøng chæ tay ñaõ ñöùt” (aån duï veà soá phaän, veà
ñònh meänh nghieät ngaõ), “doøng soâng roäng”, “bôi sang ngang”, “ghi ta maøu baïc” (aån duï veà coõi cheát,
nôi sieâu thoaùt) töï chuùng kích thích söï lieân töôûng nhieàu chieàu ôû ngöôøi ñoïc. Caùc haønh ñoäng “neùm laù
buøa”, “neùm traùi tim mình” cuõng coù yù nghóa töôïng tröng cho moät söï ñoàng caûm cuûa nhaø thô veà vieä c
Lor-ca giaõ töø taát caû, ñöôïc giaûi thoaùt thöïc söï khoûi nhöõng raøng buoäc vaø heä luïy traàn gian...
4. Tính nhaïc cuûa baøi thô
Ñaøn ghi ta cuûa Lor-ca laø moät baøi thô doài daøo nhaïc tính. Tính nhaïc cuûa baøi thô ñöôïc hình thaønh
töø caùc yeáu toá sau: vaàn vaø nhòp, caùc thuû phaùp laùy töø, ñieäp töø, söï keát hôïp ngaãu höùng caùc töø ngữ; nhöõng
töø moâ phoûng aâm thanh tieáng ñaøn ghi ta; chuoãi aâm “li-la li-la li-la” luyeán laùy (sau hai caâu ñaàu gôïi
lieân töôûng tieáng vang sau ca khuùc môû ñaàu vaø keát thuùc baøi thô gôïi lieân töôûng ca khuùc ñaõ ñöôïc dieãn
taáu xong). Ñöa nhaïc vaøo baøi thô töôûng nieäm Lor-ca chaéc laø Thanh Thaûo muoán bieåu loä loøng kính
troïng vaø thaùi ñoä ngöôõng moä cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi ngheä só ñaïi dieän cho tinh thaàn töï do vaø khaùt
voïng caùch taân ngheä thuaät cuûa theá kæ XX.

ÑEÀ: Trình baøy caûm nhaän veà baøi thô Ñaøn Ghi-ta cuûa Lorca cuûa Thanh Thaûo.

BAØI LAØM
1.- P.G Lor-ca laø nhaø thô noåi tieáng cuûa Taây Ban Nha theá kyû XX. Thô oâng gaén vôùi maïch nguoàn vaên
hoùa daân gian. Cuoäc ñôøi ngheä só cuûa oâng loàng trong cuoäc ñôøi chieán suoát ñôøi phuïng söï daân toäc mình vaø bò
gieát haïi bôûi baøn tay cuûa boïn xít Phaêng-coâ.
Trong naám moà voâ danh naøo ñoù, nhöng hình aûnh cuûa oâng vaãn baát töû trong loøng
nhaân daân Taây Ban Nha. Ñaëc bieät, ngöôøi ta coøn nhôù ñeán oâng qua caâu thô noåi tieáng trong baøi “Ghi
nhôù”: Khi toâi cheát haõy choân toâi vôùi caây ñaøn…
Laáy caûm höùng töø hình töôïng con ngöôøi coù nhaân caùch cao ñeïp, ngöôøi vaãn ñöôïc xem laø moät ngheä só duø
bò aùm aûnh veà caùi cheát nhöng vaãn haùt leân baèng thô veà söùc soáng maõnh lieät cuûa daân toäc mình. Bôûi theá, khi
vieát baøi thô naøy, Thanh Thaûo vì loøng ngöôõng moä neân saùng taïo treân cô sôû cuûa yù thöùc khai saâu hình töôïng
Lor-ca - ngöôøi ngheä só lang thang Thanh Thaûo ñaõ raát chuù yù ñeán vaán ñeà nhaïc tính cho baøi thô cuûa anh.
- Thanh Thaûo theå hieän hình thöùc baøi thô qua kieåu caâu “tröôøng –ñoaûn cuù” taïo söï thay ñoåi lieân tuïc veà nhòp
ñieäu. Chính ñieàu ñoù goùp moät phaàn taïo neân nhaïc tính cho baøi thô.
- Nhöõng moâ phoûng aâm thanh li-la li-la li-la cuûa ñaøn ghi ta taïo neân - nhaïc tính vui tai nhö boäc loä
söï ñoàng caûm saâu saéc vôùi ngöôøi ngheä só “lang thang” Lor-ca.
- AÂm höôûng baøi thô giaøu nhaïc tính vaø hình thöùc toå chöùc vaên baûn cuõng coù daùng daáp nhö vaäy.

143
 - Taùc giaû söû duïng nhieàu töø laùy, ñieäp töø laïi boá cuïc trong nhöõng caâu thô daøi ngaén ñaày ngaãu höùng
cuõng ñaõ taïo neân tieát taáu giaøu tính nhaïc.
Thanh Thaûo coá gaéng taïo cho baøi thô nhieàu tính nhaïc nhö theá, nhö laø laøm tieàn ñeà cho ñieäu hoàn
cuûa mình deã tuoân chaûy vaøo theá giôùi taâm hoàn vaø ñôøi soáng cuûa Lor-ca trong khaùt voïng ñoàng caûm lôùn
lao vôùi hình töôïng maø mình ngöôõng moä.
2.- Hình töôïng Lor-ca ñöôïc Thanh Thaûo khaéc hoïa treân caùi neàn cuûa daân toäc Taây Ban Nha baèng
nhöõng neùt ñaëc tröng. Chæ caàn nghe caâu thô “Taây Ban Nha aùo choaøng ñoû gaét”, ngöôøi ñoïc seõ lieân töôûng
vaø hình dung ngay ñeán nhöõng chaøng duõng só ñaáu boø toùt vôùi taám “aùo choaøng ñoû” nhö nhöõng chieán
binh ñaày quaû caûm vaø haøo hoa cuøng vaên hoùa du muïc chaâu aâu noùi chung vaø Taây Ban Nha noùi rieâng
qua boùng daùng cuûa coâ Di-gan. Qua caâu thô aáy, ta thaáy taùc giaû ñaõ daønh söï traân troïng cuûa mình ñoái
vôùi moät neùt vaên hoùa cuûa Taây Ban Nha - queâ höông ñaõ nuoâi döôõng…taâm hoàn ngöôøi ngheä só chieán só
Lor-ca.
Nhöõng khoâng gian vaên hoùa ñaäm ñaø baûn saéc Taây Ban Nha cuõng ñöôïc Thanh Thaûo kheùo leùo nhaéc
ñeán nhö ñeå gôïi nhôù ñeán Lor-ca trong loøng mình. Haøng loaït caùc hình aûnh “vaàng traêng”, “yeân ngöïa”
vaø ñaëc bieät laø “coâ gaùi Di-gan” keát hôïp vôùi söï moâ phoûng noát nhaïc “li-la” laøm ta lieân töôûng ñeán loaøi
hoa “töû ñinh höông” ngaøo ngaït maø Taây Ban Nha goïi noù laø hoa “li-la”.
Taùi döïng nhöõng ñaëc tröng vaên hoùa Taây Ban Nha, Thanh Thaûo vaø treân caùi neàn vaên hoùa aáy; ngöôøi
ñoïc nhaän ra hình töôïng Lor-ca laø moät kò só “Lang thang veà mieàn ñôn ñoäc”; moät ngheä só ñaém say vôùi
vôùi neàn vaên hoùa daân gian cuûa daân toäc mình vaø “ngheâu ngao haùt” treân yeân ngöïa “moûi moøn” cuøng vôùi
“vaàng traêng cheánh choùang”. Ñeå roài cuøng “tieáng ñaøn boït nöôùc” chaøng kò só “ñôn ñoäc” vaø ngheä só “lang
thang” cuøng giai ñieäu “li-la li-la li-la”dieäu vôïi.
Ñoaïn thô giaøu hình aûnh vaø laø nhöõng hình aûnh ñeïp veû ñeïp daân gian, keát hôïp vôùi tieát taáu traàm laéng
vaø hình aûnh dieäu vôïi xa xaêm gôïi buoàn, nhö döï baùo moät nieàm ñau cuûa soá phaän ngöôøi ngheä só Lor-ca.
Thaønh coâng cuûa ñoaïn thô chính laø ôû ñieàu ñoù. Hình töôïng Lor-ca hieän leân ôû saùu doøng thô ñaàu vöøa mang
tính caùch cuûa moät ngheä só “lang thang” vöøa mang daùng daáp cuûa moät chieán só daân toäc. Veû ñeïp cuûa hình
töôïng naøy gaây aán töôïng moät phaàn nhôø vaøo taøi naêng cuûa Thanh Thaûo taùi döïng ñöôïc nhöõng hình aûnh
veà khoâng gian ñaäm maøu saéc daân gian Taây Ban Nha ngaøy aáy.
3. Khoå 2, 3: Giaây phuùt bi phaãn cuûa cuoäc ñôøi Lor-ca.
Ta gaëp ôû ñaây moät söï ñoái laäp ñeán teâ loøng laø hình aûnh ngöôøi ngheä só lang thang vôùi taâm hoàn töï do
phoùng khoùang “haùt ngheâu ngao” hieàn hoøa giöõa loøng ñaát meï yeâu thöông Taây Ban Nha, vôùi hình aûnh
“aùo choaøng beâ beát boû” vì bò theá löïc taøn baïo “ñieäu veà baõi baén” keát lieãu moät con ngöôøi, maø suoát ñôøi con
ngöôøi ñoù soáng vì yeâu thöông, vì Toå quoác mình. Daùng ñi “nhö ngöôøi moäng du” ñaõ boäc loä noãi ngôõ ngaøng
raát ngheä só, raát con ngöôøi nhöng cuõng raát ö chieán só khoâng soáng quyø. Thanh Thaûo ñaõ moâ taû caùi daùng
ñi aáy thaät hay, thaät taøi vaø thaät caûm thoâng, ngöôõng moä vaø xoùt xa.
Nhaø thô ñaõ nhaân hoùa, tieáng ñaøn ghi ta cuõng bieát ñau, cuõng quaën mình vaø roøng roøng “maùu chaûy”
nhö thaân xaùc con ngöôøi. Lor-ca ñaõ ra ñi vaø thaønh naám moà voâ danh, nhöng cuoäc ñôøi ngöôøi ngheä só daân
toäc vaãn vaø maõi maõi nhö khuùc ca, nhö tieán ñaøn ghi ta du döông giai ñieäu queâ höông, xöù sôû. Ngöôøi ngheä
só chieán só moäng du veà coõi cheát nhöng taâm hoàn, nhaân caùch vaãn tröôøng toàn vôùi xöù sôû Taây Ban Nha, vôùi
nhöõng chaøng duõng haøo hoa vaø duõng maõnh treân löng con “boø toùt” hung haõn. Tieáng ñaøn ghi ta cuûa Lor-
ca khoâng chæ laøm cho ta yeâu quyù maø boït nöôùc voâ tình kia cuõng “vôõ tan” xao ñoäng vaø tieáng ñaøn vang
voïng cho “laù xanh bieát maáy”. Laù xanh kia laø aån duï cho nhöõng theá heä sau “xanh caønh tróu quaû” tình
yeâu Toå quoác vaø tình yeâu daân toäc mình. Nhöõng hình thöùc nhaân hoùa aån duï moät laàn nöõa ñaõ baát töû R G
Lor-ca.
Ñuùng laø aâm nhaïc ñaõ thaønh thaân phaän, tieáng ñaøn ñaõ thaønh linh hoàn vaø caû thaân theå nöõa.
Toùm laïi cuoäc ñôøi cuûa Lor-ca ñeïp nhö baøi thô treân löng ngöôøi du muïc vaø cheát cuõng bi traùng nhö moät töù
thô ñeïp veà tình yeâu, veà caùi ñeïp, caùi bi, caùi cao caû vaø caû veà noãi ñau…
Hai khoå thô taäp trung khaéc hoïa caùi cheát ñaày bi phaãn vaø oan uoång cuûa moät ngöôøi con cuûa daân toäc
Taây Ban nha - Lor-ca. Hai khoå thô xaây döïng treân söï ñoái laäp giöõa caùi ñeïp, caùi cao caû vaø tình yeâu
thöông vôùi caùi taøn baïo, xaáu xa vaø ñôùn heøn; giöõa moät beân laø con ngöôøi yeâu caùi ñeïp, moät beân laø theá
löïc huyû dieät caùi ñeïp.
4.- Nieàm tin veà söï baát töû cuûa tieáng ñaøn Lor-ca
Tieáng ñaøn aáy töôïng tröng cho ngheä thuaät cuûa Lor-ca. 13 doøng thô cuoái cuûa baøi thô, Thanh Thaûo söû duïng
nhieàu bieän phaùp so saùnh aån duï vaø töôïng tröng ñeå moâ taû vaø khaéc ñaäm nieàm tin naøy. Tieáng ñaøn töôïng tröng
cho tình yeâu töï do vaø caùi ñeïp maø suoát cuoäc ñôøi Lor-ca soáng vaø cheát vì noù. “Haõy choân toâi beân caây ñaøn” nhö moät

144
tuyeân ngoân veà leõ soáng vaø cuoäc ñôøi cuûa Lor-ca beân ñôøi soáng vaên hoùa daân gian. Söï gaén boù maùu thòt aáy laøm neân
nhaân phaåm Lor-ca vaø taïo nieàm caûm höùng cho Thanh Thaûo vieát neân baøi thô ñoäc ñaùo naøy.
Hình aûnh tuy khoâng lôùn lao khi so saùnh “tieáng ñaøn nhö coû moïc hoang”. Vaâng, coû tuy nhoû theá nhöng
ñaâu ñaâu ta cuõng thaáy coû, söùc soáng cuûa coû laø baát dieät maø khieâm nhöôøng, nhöng ñoù laø söùc cuûa söï baát dieät.
Ñeán khi nhaø thô ñaõ töôïng tröng hoùa vaø laõng maïn hoùa tieáng ñaøn cuûa Lor-ca ñôøi soáng cuûa Lor-ca nhö “gioït
nöôùc maét vaàng traêng” thaät ñau thöông maø bay boång, thaät gaàn guõi maø dieäu vôïi xa vôøi: “gioït nöôùc maét
vaàng traêng long lanh trong ñaùy gieáng” vaø trôû thaønh moät gioït nöôùc khaùc thöôøng long lanh aùnh saùng, coù
yù nghóa töôïng tröng cho söï baát töû. Noù nhö khoaûng caùch giöõa traàn theá vaø thieân ñaøng giöõa khoå ñau vaø
haïnh phuùc giöõa caùi cheát vaø söï soáng giöõa söï mong manh maø cuï theå, nhö gioït nöôùc maét hoùa hình thaønh
töø söï töôi saùng cuûa vaàng traêng. Doøng soâng laø doøng ñôøi, laø doøng chaûy mieân vieãn aùm aûnh kieáp ngöôøi Lor-
ca ñaõ bôi qua doøng soâng aùnh saùng - doøng soâng traêng huyeàn dieäu cuûa chuû nghóa daân toäc. Vaâng, söï giaõ töø
nhaân theá cuûa Ror-ca thaät bi thöông maø bi huøng. Baát töû coù theå cuõng chæ sinh ra töø ñoù? Lor-ca khoâng chæ
laø nieàm ñau vaø töï haøo cuûa nhaân daân Taây Ban Nha, maø coøn caûm hoùa nhöõng con ngöôøi yeâu chuoäng caùi
ñeïp, söï töï do vaø tình yeâu Toå quoác - daân toäc. Thanh Thaûo, nhaø thô Vieät Nam tröôûng thaønh trong chieán
tranh choáng Myõ ñaõ ngöôõng moä vaø traân troïng Lor-ca laø moät ví duï veà söï ñoàng caûm vaø ngöôõng moä aáy.
Traùi tim cuûa Lor-ca traùi tim hieän thaân cuûa tieáng haùt veà söùc soáng maõnh lieät cuûa daân toäc mình: giai ñieäu
vaø aâm thanh tieáng ñaøn ghi ta li-la li-la li-la keát thuùc baøi thô - cöù mieân man, cöù du döông vaø u hoøai, aùm
aûnh nhöõng traùi tim nhaân haäu khi nghó veà Lor-ca.
Thanh Thaûo ñaõ mang ñeán cho ngöôøi ñoïc baøi thô giaøu nhaïc tính, trong saùng, phoùng khoùang vaø
nhieàu tu töø aån duï taïo nhöõng hình aûnh thô theo loái keát hôïp cuûa thô töôïng tröng taïo söï lieân töôûng
phong phuù, laøm ngôøi saùng veà söï baát töû trong vieäc mieâu taû cuoäc ñôøi vaø caùi cheát oan khuaát cuûa ngöôøi
ngheä só - chieán só Lor-ca.

CHÖÔNG 8: NGUYEÃN TUAÂN

ÑEÀ: Phaân tích ñaëc ñieåm noäi dung, ñaëc ñieåm ngheä thuaät cuûa phaàn trích tuyø buùt
Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân.
HÖÔÙNG DAÃN
I. NHÖÕNG TRI THÖÙC BOÅ TRÔÏ
1. Veà taùc giaû vaø thôøi ñieåm taùc phaåm ra ñôøi
- Nguyeãn Tuaân (1910 - 1987) sinh ra trong moät gia ñình nhaø nho khi Haùn hoïc ñaõ taøn. Queâ
oâng ôû laøng Moïc, nay thuoäc phöôøng Nhaân Chính, quaän Thanh Xuaân, Haø Noäi. Nguyeãn Tuaân laø nhaø
vaên lôùn, moät ngheä só suoát ñôøi ñi tìm caùi ñeïp. OÂng coù moät vò trí quan troïng vaø ñoùng goùp khoâng nhoû
ñoái vôùi vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi.
Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø laø baøi tuyø buùt ñöôïc in trong taäp tuyø buùt Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân, xuaát
baûn laàn ñaàu naêm 1960. Thieân tuyø buùt naøy theå hieän roõ neùt ñaëc saéc cuûa phong caùch Nguyeãn Tuaân.
Vieäc löïa choïn ñeà taøi vieát veà soâng Ñaø thôøi ñieåm ñoù cuõng laø moät baûn lónh, vì hoài aáy töø Quyønh Nhai
sang Than Uyeân chöa coù ñöôøng saù thuaän lôïi. Nhaø vaên phaûi xin moät con ngöïa vaø moät daân quaân, ñi
theo ñöôøng moøn ñeán ba ngaøy khoâng gaëp ngöôøi ñi ngöôïc.
2. Veà phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân
a. Ñeà taøi
Nguyeãn Tuaân thöôøng choïn nhöõng ñeà taøi ñoäc ñaùo, khaùc thöôøng, ít ñöôïc ñeà caäp tôùi trong vaên
hoïc saùng taùc tröôùc oâng. Soâng Ñaø cuøng vôùi vuøng nuùi röøng huøng vó mieàn Taây Baéc nöôùc ta vaø con ngöôøi
nôi ñaây ñaõ gôïi caûm höùng ñaëc bieät cho nhaø vaên trong nhöõng chuyeán ñi khoaûng 1958 - 1960. Môû ñaàu
thieân buùt kí, nhaø vaên cho bieát: “Toâi cuõng töï nhaän thaáy mình laø moät ngöôøi ñang tìm vaøng ôû quanh
Soâng Ñaø, ñi tìm caùi thöù vaøng cuûa maøu saéc soâng nuùi Taây Baéc vaø nhaát laø caùi thöù vaøng möôøi mang saün
trong taâm trí taát caû nhöõng con ngöôøi ngaøy naøy ñang nhieät tình gaén boù vôùi coâng cuoäc xaây döïng cho
Taây Baéc theâm saùng söûa töôi vui vaø vöõng beàn”.
145
 b. Caûm höùng ngheä thuaät
Nguyeãn Tuaân vieát trong thieân buùt kí: “Con Soâng Ñaø thaät döõ thaät lôùn vaø lôùn hôn nöõa laø nhöõng
ngöôøi lao ñoäng chôû ñoø keùo ñoø thaéng caùi thieân nhieân khoâng bình thöôøng cuûa moät con soâng Taây Baéc
hieåm trôû”. Ngöôøi laùi ñoø laø nhaân vaät trung taâm cuûa buùt kí. Veà phong caùch, Nguyeãn Tuaân coù thieân
höôùng choïn nhöõng ñoái töôïng phi thöôøng, tìm caùi ñeïp trong caùi phi thöôøng, khaùc thöôøng. Gôïi caûm
höùng ñaëc bieät cho Nguyeãn Tuaân ôû caùc ñoái töôïng mieâu taû ñaëc bieät naøy laø tính chaát ñænh cao cuûa
chuùng. Nhöõng maãu ngöôøi ñöôïc nhaø vaên ca ngôïi thöôøng laø caùc ngheä só baäc thaày, caùc quaùn quaân ñaït
kæ luïc ñænh cao trong lónh vöïc soáng vaø hoaït ñoäng rieâng cuûa hoï. Ví duï, trong chuyeän laùi thuyeàn vöôït
thaùc treân soâng thì ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø ñaït ñöôïc taøi ngheä cuûa caùc baäc quaùn quaân, caùc ngheä só baäc
thaày töôûng nhö khoâng moät ai coù theå ñieâu luyeän, taøi ba hôn hoï ñöôïc. Trong phaàn tuyø buùt tröôùc ñoaïn
trích, Nguyeãn Tuaân keå veà thaân theá cuûa ngöôøi laùi ñoø: “Treân doøng Soâng Ñaø, oâng xuoâi oâng ngöôïc hôn
moät traêm laàn, chính tay giöõ laùi ñoä saùu chuïc laàn cho nhöõng chuyeán thuyeàn then ñuoâi eùn saùu cheøo...
Soâng Ñaø, ñoái vôùi oâng laùi ñoø aáy, nhö moät tröôøng thieân anh huøng ca maø oâng ñaõ thuoäc ñeán caû nhöõng
caùi chaám than chaám caâu vaø nhöõng ñoaïn xuoáng doøng”. Ngöôøi laùi ñoø naøy ñaõ quen thuoäc vôùi hieåm nguy
cuûa gheành thaùc ñeán noãi “cuõng nhö ngöôøi Meøo (ngöôøi Moâng) keâu moûi chaân khi giaãm leân ñoàng baèng
thieáu doác thieáu ñeøo”, oâng baûo raèng: “Chaïy thuyeàn treân khuùc soâng khoâng coù thaùc, noù deã daïi tay daïi
chaân vaø buoàn nguû”. Moät söï giôùi thieäu raát haáp daãn, raát gôïi veà chaân dung ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø.
c. Ngheä thuaät dieãn taû
Nguyeãn Tuaân cuõng laø ngheä só baäc thaày trong theå tuyø buùt, moät theå loaïi vaên hoïc maø oâng ñaõ
choïn löïa cho caû cuoäc ñôøi vieát vaên cuûa mình. Neáu tuyø buùt laø kí söï, laø theå loaïi coù tính chaát ghi cheùp
bao goàm caû tö lieäu khaûo saùt, nghieân cöùu veà ñoái töôïng thì caùc buùt kí trong Soâng Ñaø cuûa oâng laø quaùn
quaân, ñænh cao trong söï phong phuù, beà boän, ngoån ngang cuûa tö lieäu. Neáu tuyø buùt cho pheùp söï töï do
trong caùc lieân töôûng, so saùnh, trong caùi nhìn ña dieän, nhieàu chieàu, caùi nhìn coù tính chaát khaûo cöùu tæ
mæ veà ñoái töôïng, cho pheùp nhöõng chaân trôøi roäng môû nhaát cuûa saùng taïo töø ngöõ môùi, caùch dieãn ñaït
môùi laï, khoâng laëp laïi thì quaû Nguyeãn Tuaân laø baäc thaày coù moät khoâng hai cuûa loái vaên tuyø buùt. Nguyeãn
Tuaân ñaõ döïng cho mình moät laâu ñaøi tuyø buùt ñaëc saéc vaø laø chuùa teå cuûa toaø laâu ñaøi ñoù.
II. PHAÂN TÍCH
1. Ñaëc ñieåm veà noäi dung
Nhö teân goïi cuûa thieân tuyø buùt ñaõ ghi roõ, nhaân vaät chính cuûa taù c phaåm naøy laø ngöôøi laùi ñoø
soâng Ñaø. Nguyeãn Tuaân taän duïng theá maïnh cuûa theå vaên tuyø buùt maø oâng taïo ra ñeå giôùi thieäu ngöôøi
laùi ñoø - ngheä só baäc thaày, quaùn quaân ñænh cao trong ngheà cheøo laùi, vöôït thaùc gheành. Ñoàng thôøi, oâng
cuõng chöùng toû taøi ngheä tuyø buùt baäc thaày cuûa mình khi ñaëc taû taøi ngheä cuûa ngöôøi laùi ñoø. Nhöng ñeå
caûm nhaän ñöôïc taøi ngheä tuyeät vôøi cuûa moät ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø thì phaûi ñaët ngheà cheøo laùi naøy vaøo
moät hieän thöïc soâng Ñaø döõ doäi, nghieät ngaõ töôûng nhö cuõng ñoäc nhaát voâ nhò treân ñôøi.
a. Soâng Ñaø, moät thaùch ñoá cho caùc ngheä só laùi ñoø
Chôû ñoø doïc treân soâng Ñaø laø moät ngheà nhö daønh rieâng cho nhöõng ai coù baûn lónh, coù yù chí, coù
taøi naêng. Ñöøng hi voïng tìm söï thanh nhaøn, yeân oån treân doøng soâng, nôi ngöôøi laùi ñoø haèng ngaøy phaûi
ñöông ñaàu vôùi nhöõng “cuoäc thuyû chieán”, taïi “maët traän Soâng Ñaø”, nôi thaùc nöôùc vaø ñaù luoân luoân phoái
hôïp vôùi nhau ñeå tieâu dieät nhöõng con thuyeàn thieáu tay laùi baûn lónh, taøi ba.
Nguyeãn Tuaân ñaëc taû, cöïc taû söï döõ doäi, hieåm aùc cuûa soâng Ñaø baèng moät toång theå caùc thuû phaùp
ngheä thuaät khaùc nhau. Nhaø vaên quan saùt doøng soâng töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. OÂng ñi doïc soâng
Ñaø, taän maét quan saùt nhöõng ñoaïn thaùc gheành nguy hieåm nhaát, oâng ñaõ bay treân maùy bay ngang
quaõng soâng Ñaø nhìn xuoáng vaø cuõng muoán “ñöa oáng quay phim leân taøu bay “ñeå” phaûn aùnh leân caùi döõ
tôïn vaø caùi lôùn cuûa Soâng Ñaø, cuûa thaùc Soâng Ñaø”; coù nhöõng caûnh oâng döïng laïi theo lôøi keå cuûa ngöôøi
laùi ñoø. Khoâng phaûi nhaø vaên khoâng nhìn thaáy veû thô moäng cuûa doøng soâng naøy, chính oâng vieát ñaây
laø con soâng “hung baïo vaø tröõ tình”, nhöng oâng vaãn nhaán maïnh nhieàu hôn ñeán khía caïnh “hung baïo”
cuûa noù. Ñaây laø thuû phaùp ñoái laäp trong vaên hoïc. Ñeå caûm nhaän heát taàm voùc “ngheä só” cuûa ngöôøi laùi ñoø
soâng Ñaø duõng caûm, caàn thaáy ñöôïc söï döõ doäi cuûa doøng soâng. Ñoái thuû caøng cao cöôøng thì chieán thaéng
caøng veû vang.
Ñeå taùc ñoäng maïnh vaøo trí töôûng töôïng cuûa ngöôøi ñoïc, Nguyeãn Tuaân vaän duïng thuû phaùp nghe
vaø nhìn, ñaëc bieät laø nhìn, laø quan saùt. Tieáng gaàm reùo cuûa thaùc nöôùc soâng Ñaø raát ña daïng, tuyø theo
moãi khuùc soâng. Nghe tieáng gaàm reùo naøy, ta coù caûm töôûng nhö ñaây laø moät con ngöôøi vôùi ñuû cung baäc
saéc thaùi cuûa tình caûm. “Tieáng nöôùc thaùc nghe nhö laø oaùn traùch gì, roài laïi nhö laø van xin, roài laïi nhö
laø khieâu khích, gioïng gaèn maø cheá nhaïo”. Coù luùc, con soâng gaàm theùt, cuoàng noä “nhö tieáng moät ngaøn

146
con traâu moäng ñang loàng loän giöõa röøng vaàu röøng tre nöùa noå löûa, ñang phaù tuoâng röøng löûa, röøng löûa
cuøng gaàm theùt vôùi ñaøn traâu da chaùy buøng buøng”. Moät söï lieân töôûng baát ngôø maø hôïp lí: thöû töôûng
töôïng khi coù haøng ngaøn con traâu moäng ñang bò boûng giöõa röøng tre nöùa chaùy noå loáp ñoáp thì söùc maïnh
phaù hoaïi, söï hung tôïn cuûa chuùng ñeán möùc ñaùng sôï nhö theá naøo.
Quan saùt soâng Ñaø töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau laø moät neùt ñaëc bieät cuûa buùt phaùp Nguyeãn Tuaân.
Nhaø vaên coâng phu tìm ñöôïc moät ñieåm nhìn thaät ñoäc ñaùo vaø baát ngôø. Ví duï: oâng taû “caùi huùt nöôùc” ôû
quaõng Taø Möôøng Vaùt phía döôùi Sôn La. Nhöõng caùi huùt nöôùc “gioáng nhö caùi gieáng beâ toâng thaû xuoáng
soâng ñeå chuaån bò laøm moùng caàu”. Thaät ñaùng sôï vì caû nhöõng beø goã röøng cuõng bò caùi gieáng huùt aáy noù
loâi tuoät xuoáng, noùi gì ñeán nhöõng con thuyeàn mong manh beù nhoû sô yù. Ñeå truyeàn laïi caûm giaùc laï luøng
sôï haõi cho baïn ñoïc, nhaø vaên töôûng töôïng moät nhaø quay phim ngoài döôùi ñaùy gieáng höôùng maùy quay
phim ngöôïc leân mieäng gieáng – caùi huùt nöôùc ñoù maø quay caûnh caû khoái nöôùc trong nhö pha leâ ñang
aäp xuoáng ngöôøi quay phim.
Con soâng Ñaø veà muøa xuaân coù nhöõng neùt tröõ tình, gôïi caûm. “Con Soâng Ñaø tuoân daøi tuoân daøi
nhö moät aùng toùc tröõ tình, ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban hoa
gaïo thaùng hai vaø cuoàn cuoän muø khoùi nuùi Meøo ñoát nöông xuaân”. Tuy vaäy, ñoái vôùi ngöôøi laùi ñoø, khoâng
theå noùi nhieàu ñeán söï thô moäng, tröõ tình. Soâng Ñaø hung döõ, nguy hieåm hôn moät chuù ngöïa baát kham
nhieàu laàn. Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø ñaõ khuaát phuïc ñöôïc thaùc döõ baèng taøi ngheä sieâu vieät cuûa mình. Thaùc
vaùch ñaù baøy “thaïch traän” treân soâng. “Ñaùm taûng ñaùm hoøn chia laøm ba haøng chaën ngang treân soâng
ñoøi aên cheát caùi thuyeàn, moät caùi thuyeàn ñôn ñoäc khoâng coøn bieát luøi ñi ñaâu ñeå traùnh moät cuoäc giaùp laù
caø coù ñaù daøn traän ñòa saün”. Nhaø vaên cuõng cöïc taû cuoäc chieán ñaáu giaùp laù caø giöõa coøn soâng vaø ngöôøi
laùi ñoø.
b. Cuoäc chieán ñaáu haèng ngaøy cuûa ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø
Nguyeãn Tuaân vieát: “Cuoäc soáng cuûa ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø quaû laø moät cuoäc chieán ñaáu haèng ngaøy
vôùi thieân nhieân, moät thöù thieân nhieân Taây Baéc coù nhieàu luùc troâng noù thaønh ra dieän maïo vaø taâm ñòa
moät thöù keû thuø soá moät”. Chính vì theá, oâng vieát Soâng Ñaø.
- Tính chaát döõ doäi, baïo lieät cuûa soâng Ñaø laø do söï phoái hôïp giöõa nhöõng thaùc nöôùc cheo leo hieåm
trôû vaø caùc taûng ñaù ngaàm ñaù noåi taïo thaønh. Cuoäc chieán ñaáu cuûa ngöôøi laùi ñoø tröôùc heát vaø chuû yeáu laø
phaù ñöôïc “binh phaùp cuûa thaàn soâng thaàn ñaù”, thöïc chaát laø naém vöõng quy luaät caáu taïo vaø vaän haønh
cuûa luoàng thaïch, thaùc ñaù.
- Traän chieán ñaáu cuûa thaùc nöôùc vaø ñaù (maø nhaø vaên goïi laø thaïch traän) ñöôïc mieâu taû trong thieân
tuyø buùt naøy gioáng nhö moät traän chieán ñöôïc baøi trí raát coâng phu, hieåm ñoäc. “Ñaùm taùng ñaùm hoøn chia
laøm ba haøng chaën ngang treân soâng ñoøi aên cheát caùi thuyeàn”. Ñeå vöôït qua ba voøng vaây naøy, ñoøi hoûi
söï bình tónh, tænh taùo, saùng suoát vaø caû khaû naêng chòu traän. Coù nhöõng luùc soùng tung cao, ñaùnh maïnh
vaøo haï boä ngöôøi laùi ñoø khieán oâng naûy ñom ñoùm maét. Nhöng söï bình tónh, tænh taùo, phong ñoä cuûa
ngöôøi laùi ñoø ñaõ giuùp anh vöôït qua boán cöûa töû ñeå ñeán moät cöûa sinh cuûa thaïch traän ôû voøng vaây thöù
nhaát.
ÔÛ caùc voøng vaây thöù hai vaø thöù ba, theá traän cuûa thaùc vaø ñaù ôû moãi voøng vaây ñeàu coù neùt rieâng,
khoâng laëp laïi. Ví duï nhö cöûa sinh ôû voøng vaây thöù nhaát naèm laäp lôø phía taû ngaïn soâng thì cöûa sinh ôû
voøng vaây thöù hai laïi naèm ôû phía höõu ngaïn soâng, ñeán chaëng thöù ba, caû hai beân taû, höõu ngaïn soâng
ñeàu laø cöûa töû vaø cöûa sinh laïi naèm ôû chính giöõa soâng. Töïa hoà nhö doøng soâng cuõng nhö moät keû xaûo
quyeät, thaâm hieåm, ñaët baãy tieâu dieät ngöôøi laùi ñoø, hay noùi baèng ngoân ngöõ cuûa tieåu thuyeát Tam quoác
dieãn nghóa, baøy theá traän nhöû quaân ñòch vaøo ñeå tieâu dieät. Neáu thuyeàn lao ñuùng vaøo cöûa sinh thì ngöôøi
laùi ñoø chieán thaéng vaø ngöôïc laïi thì söï thaát baïi coù theå phaûi traû baèng sinh maïng. Ngöôøi laùi ñoø “coù töï
do, vì ngöôøi laùi ñoø aáy ñaõ naém ñöôïc caùi quy luaät taát yeáu cuûa doøng nöôùc Soâng Ñaø”; ngöôøi laùi ñoø luoân
chieán thaéng. Vaø cuõng gioáng nhö caùc ngheä só chaân chính, caùc quaùn quaân voâ ñòch, caùc taøi ngheä baäc
thaày, ngöôøi laùi ñoø khoâng xem ngheà chôû ñoø soâng Ñaø cuûa mình laø vieäc laøm phi phaøm. Vôùi hoï, ñaây laø
coâng vieäc haèng ngaøy. Sau chaëng ñöôøng vöôït thaùc gheành, ñeán quaõng soâng nöôùc thanh bình, nhöõng
ngheä só laùi ñoø aáy chæ noùi veà nhöõng chuyeän cuoäc soáng haèng ngaøy. “Ñeâm aáy nhaø ñoø ñoát löûa trong hang
ñaù, nöôùng oáng côm lam vaø toaøn baøn taùn veà caù anh vuõ, caù daàm xanh, veà nhöõng caùi haàm caù hang caù
muøa khoâ noå nhöõng tieáng to nhö mìn boäc phaù roài caù tuùa ra ñaày traøn ruoäng. Cuõng chaû thaáy ai baøn
theâm moät lôøi naøo veà cuoäc chieán thaéng vöøa qua nôi cöûa aûi nöôùc ñuû töôùng döõ quaân tôïn vöøa roài. Cuoäc
soáng cuûa hoï laø ngaøy naøo cuõng chieán ñaáu vôùi Soâng Ñaø döõ doäi, ngaøy naøo cuõng giaønh laáy caùi soáng töø
laáy caùi soáng töø tay nhöõng caùi thaùc, neân noù cuõng khoâng coù gì laø hoài hoäp ñaùng nhôù”. Söï thanh thaûn
sau nhöõng thöû thaùch soáng coøn cuõng laø moät khía caïnh ngheä só, quaùn quaân cuûa ngöôøi laùi ñoø. Neáu ta

147
lieân töôûng ñeán baøi thô Taây Tieán, thaáy ngay laø thuû phaùp töông phaûn cuõng ñöôïc taùc giaû buùt kí söû duïng
thaønh coâng. “Theá laø heát thaùc. Doøng soâng vaën mình vaøo moät caùi beán caùt coù hang laïnh. Soùng thaùc xeøo
xeøo tan trong trí nhôù. Soâng nöôùc laïi thanh bình. Ñeâm aáy nhaø ñoø ñoát löûa trong hang ñaù, nöôùng oáng
côm lam vaø toaøn baøn taùn veà caù anh vuõ caù daàm xanh...”.
c. Soâng Ñaø “ tröõ tình”
Soâng Ñaø cuõng coù luùc thô moäng, eâm ñeàm. Sau muøa nöôùc luõ, caùi muøa maø nöôùc soâng ñuïc ngaàu seõ
ñeán muøa xuaân, doøng soâng xanh maøu ngoïc bích quyù phaùi chöù khoâng xanh maøu xanh canh heán” cuûa
soâng Gaàm, soâng Loâ. Baèng thöïc teá quan saùt, nhaø vaên cöïc löïc baùc boû teân goïi cuûa ngöôøi Phaùp aùp ñaët
cho soâng Ñaø laø “doøng soâng Ñen” (Rivieøre Noire). Vôùi nhaø vaên, duø theá naøo ñi nöõa, duø soâng Ñaø deã
thay ñoåi tính neát, doøng soâng naøy vaãn luoân luoân “gôïi caûm”, laø coá nhaân ñoái vôùi oâng.
Nhöõng trang vieát veà veû ñeïp nguyeân sô, coå kính cuûa soâng Ñaø thuoäc loaïi nhöõng trang vieát taøi
hoa nhaát, ñaäm chaát thô nhaát trong baøi tuyø buùt: “Thuyeàn toâi troâi treân Soâng Ñaø. Caûnh ven soâng ôû ñaây
laëng tôø. Hình nhö töø ñôøi Lí ñôøi Traàn ñôøi Leâ, quaõng soâng naøy cuõng laëng tôø ñeán theá maø thoâi. Thuyeàn
toâi troâi qua moät nöông ngoâ nhuù leân maáy laù ngoâ non ñaàu muøa. Maø tònh khoâng moät boùng ngöôøi. Coû
gianh ñoài nuùi ñang ra nhöõng noõn buùp. Moät ñaøn höôu cuùi ñaàu ngoán buùp coû gianh ñaãm söông ñeâm. Bôø
soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû. Bôø soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa”.
2. Ñaëc ñieåm veà ngheä thuaät
- Theå tuyø buùt cho pheùp moät söï töï do roäng raõi nhaát trong vieäc bao quaùt tö lieäu vaø töï do ñoäc
thoaïi cuûa taùc giaû. Trong phaïm vi tö lieäu, Nguyeãn Tuaân coù luùc vì trung thaønh vôùi nguyeân taéc “ñænh
cao” cuûa oâng maø khoâng ngaàn ngaïi ñi tôùi cuøng kieät cuûa loái vaên tö lieäu khaûo cöùu ñieàu tra ñeán noãi coù
caûm töôûng laø sau thieân tuyø buùt naøy, khoâng coù moät nhaø vaên naøo coù theå tìm toøi ñöôïc tö lieäu naøo hôn
oâng khi khaûo veà soâng Ñaø. Nhöng cuõng chính vì vaäy maø nhieàu luùc ñoïc oâng, ngöôøi ñoïc coù caûm töôûng
“soát ruoät” vì tö lieäu beà boän.
Theå tuyø buùt cuõng cho nhaø vaên moät söï töï do voâ bôø trong suy ngaãm, lieân töôûng, so saùnh. Nhaø
vaên ñaõ huy ñoäng moät kho tri thöùc phong phuù vôùi voán hoïc vaán uyeân baùc, moät voán soáng ña daïng, moät
khaû naêng quan saùt tinh nhaïy, moät trí töôûng töôïng phoùng tuùng trong vieäc duøng neân moät theá giôùi
ngheä thuaät veà soâng Ñaø kì vó, hoaønh traùng.
- Ñoïc Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø cuõng nhö caùc thieân tuyø buùt khaùc cuûa Nguyeãn Tuaân, deã coù caûm giaùc
baát ngôø: baát ngôø tröôùc moät caùch taû caûm giaùc raát ñoäc ñaùo: töôûng töôïng moät ngöôøi quay phim caàm maùy
quay bò huùt xuoáng “caùi huùt” cuûa soâng Ñaø, ngoài döôùi ñaùy quay ngöôïc leân nhö caûm giaùc ngöôøi xem “laáy
gaân” ghì chaët laáy gheá; baát ngôø tröôùc moät söï so saùnh (ví duï veà chuyeän coù quaõng soâng Ñaø vaùch ñaù cheït
loøng soâng nhö moät caùi yeát haàu “Ngoài trong khoang ñoø qua quaõng aáy ñaùng muøa heø maø cuõng thaáy
laïnh, caûm thaáy mình nhö ñöùng ôû heø moät caùi ngoõ maø ngoùng voïng leân moät khung cöûa soå naøo treân caùi
taàng nhaø thöù maáy naøo vöøa taét phuït ñeøn ñieän”); baát ngôø tröôùc söï lieân töôûng (ñeå noùi veà söï vaéng laëng
cuûa nhöõng ñoaïn soâng Ñaø ban ñeâm, oâng “thaáy theøm ñöôïc giaät mình vì moät tieáng coøi xuùp-leâ cuûa moät
chuyeán xe löûa ñaàu tieân ñöôøng saét Phuù Thoï - Yeân Baùi - Lai Chaâu”. Chuù yù: Ñeán nay vaãn chöa coù tuyeán
ñöôøng saét aáy); baát ngôø tröôùc loái taïo töø môùi ñaëc saéc vaø laø sôû tröôøng cuûa nhaø vaên (Ví duï: thaïch traän,
maøu xanh canh heán, bôø soáng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû, maøu naéng thaùng ba Ñöôøng thi,...). Ñaëc
saéc cuûa tuyø buùt Nguyeãn Tuaân coøn tieáp tuïc ñöôïc nghieân cöùu, phaân tích, nhöng coù theå khaúng ñònh
raèng nhaø vaên ñaõ taïo döïng ñöôïc moät phong caùch rieâng ñaëc saéc, ñoäc ñaùo cuûa mình trong lòch söû vaên
hoïc Vieät Nam hieän ñaïi.
Ngoân ngöõ tuyø buùt cuûa Nguyeãn Tuaân ñaày saùng taïo, moät trong nhöõng nhaân toá ñem laïi söï haáp
daãn cho ngöôøi ñoïc.
Ñoïc Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, chuùng ta theâm yeâu ñaát nöôùc töôi ñeïp, huøng vó ngaøn ñôøi cuûa ta,
chuùng ta theâm hieåu nhöõng kì tích lao ñoäng saùng taïo cuûa nhaân daân ta. Ta khoâng theå khoâng noùi lôøi
bieát ôn Nguyeãn Tuaân ñaõ giuùp ta nuoâi döôõng ñöôïc tình caûm toát ñeïp ñoù.

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng ngöôøi laùi ñoø qua baøi tuøy buùt “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø” cuûa
Nguyeãn Tuaân.
BAØI LAØM
Nguyeãn Tuaân laø moät trong nhöõng caây buùt tieâu bieåu cuûa vaên xuoâi hieän ñaïi. Moãi taùc phaåm cuûa oâng
laø moät baøi ca veà caùi ñeïp cuûa cuoäc soáng, cuûa con ngöôøi, vôùi tö töôûng, tình caûm gaén boù vôùi ñaát nöôùc
queâ höông. Nguyeãn Tuaân ñöôïc ngöôøi ñoïc ñaëc bieät chuù yù veà phong caùch ngheä thuaät raát rieâng vaø raát
148
ñoäc ñaùo cuûa oâng. Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, ñoù laø moät baøi tuøy buùt, cuõng laø moät baøi thô baèng vaên xuoâi ñaõ
theå hieän ñöôïc nhöõng neùt tieâu bieåu veà phong caùch ñoù.
Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø tröôùc heát laø moät taùc phaåm vieát veà moät con ngöôøi vaø moät con soâng. Nhöng
döôùi ngoøi buùt ñaày höùng thuù vaø taøi hoa cuûa oâng moïi caûnh vaät thieân nhieân ñeàu trôû thaønh nhöõng coâng
trình mó thuaät, con ngöôøi ñeàu trôû thaønh nhöõng ngheä só ñieâu luyeän cuûa mình.
Baèng söï tieáp caän quan saùt vaø khaû naêng moâ taû cuøng vôùi moät kho chöõ nghóa voâ cuøng giaøu coù, chuaån
xaùc Nguyeãn Tuaân ñaõ döïng leân nhöõng böùc tranh heát söùc soáng ñoäng, nhöõng hình töôïng kì vó giaøu söùc
haáp daãn trong thieân tuøy buùt raát ñoäc ñaùo naøy.
Ngöôøi laùi ñoø treân soâng Ñaø trong taùc phaåm, tröôùc heát laø moät oâng giaø 70 tuoåi ñaõ giaønh moät phaàn
lôùn ñôøi mình cho ngheà laùi ñoø doïc treân soâng Ñaø. Ñoù laø moät ngöôøi laùi ñoø laõo luyeän: “Treân doøng soâng
Ñaø, oâng xuoâi, oâng ngöôïc hôn moät traêm laàn roài, chính tay giöõ laùi ñoä saùu chuïc laàn…” trong thôøi gian
hôn chuïc naêm laøm caùi ngheà ñaày nguy hieåm vaø gian khoå naøy.
Ñaây laø moät con ngöôøi töøng traûi, hieåu bieát, raát thaønh thaïo trong ngheà laùi ñoø, vaø ñaõ ñaït ñeán trình
ñoä “baèng caùch laáy maét vaø nhôù tæ mæ nhö ñoùng ñaùnh vaøo loøng ñaát taát caû nhöõng luoàng nöôùc cuûa taát caû
nhöõng con thaùc hieåm trôû”. Nguyeãn Tuaân tieáp tuïc baøy toû söï khaâm phuïc cuûa mình ñoái vôùi con ngöôøi
naøy, “Soâng Ñaø, ñoái vôùi oâng laùi ñoø aáy, nhö moät tröôøng thieân anh huøng ca maø oâng ñaõ thuoäc ñeán caû
nhöõng daáu chaám than, chaám caâu vaø caû nhöõng ñoaïn xuoáng doøng”. Thaät laø moät caùch so saùnh “raát vaên
chöông” ñaày thuù vò vaø cuõng “raát laø Nguyeãn Tuaân”.
Hình töôïng ngöôøi laùi ñoø vôùi “caùi ñaàu baïc quaéc thöôùc aáy ñaët treân moät thaân hình cao to goïn quaùnh
nhö chaát söøng, chaát mun” vaø nhöõng caùnh tay vaãn laø caùnh tay cuûa moät “chaøng trai”, “treû traùng quaù”,
Nguyeãn Tuaân ñaõ goïi ñoù laø moät thöù “vaøng möôøi”. OÂng ñaõ ñöùng tröôùc nhöõng thaùch thöùc cuûa con soâng
Ñaø vôùi nhöõng theá löïc cuûa nhöõng baõi ñaù gheâ gôùm, nhöõng caïm baãy ñaày kinh hoaøng: “Ngoaët khuùc soâng
löôïn, thaáy soùng boït ñaõ traéng xoùa cuûa moät chaân trôøi ñaù. Ñaù ôû ñaây töø ngaøn naêm vaãn mai phuïc heát
trong loøng soâng, hình nhö moãi laàn coù chieác thuyeàn naøo xuaát hieän ôû quaõng aàm aàm maø quaïnh hòu naøy,
moãi laàn coù chieác naøo nhoâ vaøo ñöôøng ngoaët soùng laø moät soá hoøn beøn nhoåm caû daäy ñeå voà laáy thuyeàn”.
Vaø moät mình moät thuyeàn oâng ñaõ giao chieán nhö moät duõng só: “… hai tay giöõ maùi cheøo khoûi bò haát
leân khoûi soùng traän ñòa phoùng thaúng vaøo mình. Maët nöôùc hoø la vang daäy quanh mình, uøa vaøo maø beû
gaãy caùn cheøo, voõ khí treân caùnh tay mìn”, vaø soùng nöôùc “thuùc vaøo goái buïng vaø hoâng thuyeàn. Coù luùc
chuùng ñoäi caû thuyeàn leân. Nöôùc baùm laáy thuyeàn nhö ñoà vaät tuùm thaét löng oâng ñoø ñoøi laät ngöõa mình
ra giöõa traän nöôùc vang trôøi thanh la naõo baït”. Coù luùc töôûng nhö oâng laùi ñoø bò nhaán chìm döôùi doøng
soâng… Caùc mieâu taû chaân thöïc vaø taùo baïo naøy cho thaáy söùc maïnh gheâ gôùm cuûa doøng thaùc hung döõ ñoái
vôùi con ngöôøi, chæ caàn loùa maét, lôõ tay moät chuùt laø phaûi traû giaù baèng sinh maïng cuûa mình.
Nhöng duõng caûm vaø gan daï chöa ñuû, maø caùi quan troïng hôn laø taøi ngheä cuûa ngöôøi caàm laùi ñeå laùi
con ñoø ñeán möùc ñieâu luyeän vaø ngheä thuaät. Taùc giaû ñaõ so saùnh ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø vôùi ngöôøi laùi xe
lao xuoáng doác ñeøo tuy raát nguy hieåm nhöng ngöôøi laùi xe coøn coù phanh chaân, phanh tay, coù tieán leân,
luøi laïi “coøn nhö caùi thuyeàn maø lao xuoáng thaùc thì chaû coù caùi phanh naøo caû, chæ coù lao ñi chöù khoâng
luøi laïi, khoâng lao truùng tim luoàng nöôùc thì thuyeàn quay ngang maø uïp, chöù khoâng coù luøi gì caû…” Vaãn
baèng phöông phaùp so saùnh, nhöng vôùi nhöõng hình aûnh raát taùo baïo, khôi gôïi laï luøng, taùc giaû ñaõ taû
soâng Ñaø thieân bieán vaïn hoùa, moãi choã nhö coù moät caùi baãy nguy hieåm rieâng, ñoø i hoûi ngöôøi laùi ñoø phaûi
coù moät caùch öùng phoù rieâng. Coù choã thì nöôùc soâng “reo leân nhö ñun soâi moät traêm ñoä muoán haát tung
ñaø moät caùi thuyeàn ñang phaûi ñoùng vaøo moät caùi naép aám nöôùc ñang soâi khoång loà”. “Coù luoàng nöôùc ñi
laàm vaøo thì cheát ngay”. Laïi coù nhöõng “huùt nöôùc” xoaùy saâu nhö loøng gieáng “caùi huùt noù luùt xuoáng,
thuyeàn troàng ngay caây chuoái ngöôïc roài vuït bieán ñi”…
Thaät laø moät doøng soâng Ñaø ñaày hieåm trôû, ñaày gian nan cho con ngöôøi. Theá nhöng, “oâng laùi ñoø coá
neùn veát thöông, hai chaân vaãn keïp chaët laáy caùi cuoáng laùi…”. Maëc duø maët “meùo beäch ñi” vì nhöõng ñoøn
hieåm, “nhöng treân caùi thuyeàn saùu bôi cheøo, vaãn nghe roõ tieáng chæ huy ngaén goïn tænh taùo cuûa ngöôøi
caàm laùi”.
Roõ raøng qua caùch mieâu taû ñeán toät cuøng söï döõ doäi cuûa con soâng, Nguyeãn Tuaân nhaèm ñeán moät muïc
ñích lôùn: ca ngôïi söï duõng caûm, taøi trí cuûa con ngöôøi, ca ngôïi söï chieán thaéng vó ñaïi cuûa oâng laùi ñoø, ñaõ
vöôït bao thaùc gheành, soùng to gioù caû ñöa con ñoø veà ñeán beán bình yeân, khoâng phaûi chæ moät laàn, maø
haøng traêm laàn, suoát 15 naêm laøm ngöôøi laùi thuyeàn vöôït soâng Ñaø. Cuoäc ñoï söùc giöõa con ngöôøi ñaõ chieán
thaéng; trôû veà cuoäc soáng thanh bình: “theá laø heát thaùc. Doøng soâng vaën mình vaøo moät caùi beán caùt coù
hang laïnh (…). Soâng nöôùc laïi thanh bình. Ñeâm aáy nhaø ñoø ñoát löûa trong hang ñaù, nöôùng oáng côm
lam…”

149
 Caûm höùng laõng maïn ñaäm ñaø trong saùng, lan toûa trong töøng caâu vaên taû thöïc, taïo cho ñoaïn vaên
moät söùc loâi cuoán khoâng theå cöôõng noåi. Ñoù laø moät baøi ca veà lao ñoäng, veà con ngöôøi lao ñoäng.
Sau möôøi naêm laøm ngheà laùi ñoø, caû sau khi ñaõ thoâi ngheà vaøi chuïc naêm, treân ngöïc ngöôøi laùi ñoø vaãn
coøn “baàm tuï” moät “cuû khoai naâu”, vôùi Nguyeãn Tuaân, “ñoù cuõng laø caùi hình aûnh quyù giaù cuûa moät thöù
huaân chöông lao ñoäng sieâu haïng”.
Caûm ôn nhaø vaên Nguyeãn Tuaân ñaõ cho chuùng ta thöôûng thöùc moät coâng trình ngheä thuaät ñaày saùng
taïo. Ngoaøi vieäc cung caáp cho chuùng ta nhöõng kieán thöùc vaø tri thöùc veà cuoäc soáng, veà vaên hoùa vaø lòch
söû ñòa lí, veà ngoân ngöõ… taùc phaåm ñích thöïc aáy coøn laø moät khoái kieán truùc thaåm mó ñoäc ñaùo, giuùp ta
caûm thuï ñöôïc caùi ñeïp moät caùch saâu saéc. Caùi ñeïp huøng vó cuûa thieân nhieân cuûa taïo hoùa vaø ñaëc bieät laø
caùi ñeïp cuûa con ngöôøi cuï theå, con ngöôøi lao ñoäng: Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø.
Nguyeãn Tuaân ñích thöïc laø moät ngheä só taøi hoa baäc thaày trong vieäc ngôï i ca nhöõng con ngöôøi lao
ñoäng gian lao nguy hieåm, nhöng ñaày vinh quang.

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng con Soâng Ñaø trong baøi tuøy buùt “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø” cuûa
Nguyeãn Tuaân.
BAØI LAØM
OÂi nhöõng doøng soâng baét nöôùc töø ñaâu
Maø khi veà ñeán Ñaát Nöôùc mình thì baét ñaàu leân caâu haùt
Ngöôøi ñeán haùt khi cheøo ñoø, keùo thuyeàn vöôït thaùc
Gôïi traêm maøu treân traêm daùng soâng xuoâi…
(Ñaát Nöôùc – Nguyeãn Khoa Ñieàm)
Toå quoác ta coù traêm nuùi nghìn soâng huøng vó. Coù bieát bao vaàn thô ñeïp vieát veà soâng nuùi queâ höông.
Ñoaïn thô treân ñaây gôïi leân trong loøng ta tình yeâu soâng nuùi. Trong ñoù coù Ñaø Giang, maø ngöôøi xöa ñaõ
ngôïi ca:
Chuùng thuûy giai ñoâng taåu,
Ñaø Giang ñoäc baéc löu.
Soâng Ñaø ngaøy nay ñaõ cho nhaân daân ta nguoàn thuûy ñieän to lôùn, ñaõ ñem aùnh saùng ñeán moïi mieàn
ñaát nöôùc thaân yeâu gaàn xa. Caùch ñaây gaàn naêm möôi naêm (1960), nhaø vaên Nguyeãn Tuaân ñaõ vieát taùc
phaåm “Soâng Ñaø” ca ngôïi caûnh saéc thieân nhieân traùng leä kì thuù, con ngöôøi Taây Baéc coù bao phaåm chaát
cao quyù, ñaùng yeâu. Baøi tuøy buùt “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø” laø moät trong soá 15 baøi cuûa taùc phaåm “Soâng
Ñaø”, laø moät “tôø hoa”, “trang hoa” ñích thöïc. Noù ñaõ theå hieän moät caùch tuyeät ñeïp phong caùch ngheä
thuaät cuûa Nguyeãn Tuaân: uyeân baùc, taøi hoa, ñoäc ñaùo. Beân caïnh hình aûnh oâng laùi ñoø laø hình töôïng
con soâng Ñaø ñöôïc Nguyeãn Tuaân noùi ñeán vôùi taát caû tình yeâu soâng nuùi queâ höông.
Soâng Ñaø huøng vó, vöøa hung döõ, vöøa thô moäng. Nguyeãn Tuaân coi Soâng Ñaø nhö moät “coá nhaân”, moät
coá nhaân “choác dòu daøng ñaáy, roài choác laïi baún tính vaø gaét goûng thaùc luõ ngay ñaáy”.
Soâng Ñaø hung baïo laém thaùc nhieàu gheành: “Ñöôøng leân Möôøng Leã bao xa – Traêm baûy caùi thaùc,
traêm ba caùi gheành” (Ca dao). Nguyeãn Tuaân nhö moät nhaø thaùm hieåm – du lòch ñi xa bieát nhieàu, ñeán
sôn cuøng thuûy taän cho ta bieát Ly Tieân vaø Baû Bieân Giang laø hai caùi teân xa xöa cuûa Ñaø Giang. OÂng
keå cho ta bieát teân haøng traêm con thaùc döõ, nhöõng caùi teân laø laï hay hay: thaùc En, thaùc Giaêng, Moù
Toâm, Moù Naøng, Suoái Hoa, Hoùt Gioù, Haùt Looùng, thaùc Tieáu… Nhaø vaên cho bieá t töø thaùc Tieáu trôû xuoáng,
soâng Ñaø eâm aû, bình yeân, vì theá ñoàng baøo Thaùi môùi coù caâu tuïc ngöõ: “Qua thaùc Tieáu traûi chieáu maø
naèm”.
ÔÛ phía treân trung löu soâng Ñaø, ñoâi bôø vaùch ñaù döïng thaønh cao vuùt. Loøng soâng ñuùng ngoï môùi coù
aùnh maët trôøi, coù ñoaïn loøng soâng bò “cheït” nhö caùi yeát haàu. Coù quaõng con nai con hoå ñaõ coù laàn voït töø
bôø naøy sang bôø kia. Tieáng gheành thaùc soâng Ñaø nghe thaät gheâ rôïn. ÔÛ gheành Haùt Looùng “nöôùc xoâ ñaù,
ñaù xoâ soùng, soùng xoâ gioù, cuoàn cuoàn luoàng gioù guøn gheø suoát naêm…”. Nhöõng caùi huùt nöôùc ôû Taø Möôøng
Vaùt, nöôùc keâu “aëc aëc” nhö roùt daàu soâi vaøo, huùt nöôùc xoaùy tít ñaùy, phía treân löø löø nhöõng caùnh quaï
ñaøn. Tieáng thaùc roáng nghe caøng sôï. Nghe “nhö laø oaùn traùch…, nhö laø van xin…, nhö laø khieâu khích,
gioïng gaèn maø cheá nhaïo”. Tieáng thaùc roáng nhö tieáng roáng cuûa moät ngaøn con traâu moäng ñang loàng
loän giöõa röøng vaàu, röøng tre nöùa noå löûa! Taû thaùc gheành soâng Ñaø, ngoøi buùt cuûa Nguyeãn Tuaân raát bieán
hoùa, giaøu oùc töôûng töôïng. Luùc thì oâng söû duïng kó thuaät ñieän aûnh, aâm nhaïc, hoäi hoïa, luùc thì oâng saùng
taïo neân nhöõng nhaân hoùa, nhöõng so saùnh, lieân töôûng raát “ñaét” ñeå mieâu taû, taùi hieän vaø caûm nhaän tính
chaát hung döõ cuûa thaùc, gheành Ñaø Giang. Nguyeãn Tuaân ví soâng Ñaø nhö moät keû coù “dieän maïo vaø taâm
ñòa” nham hieåm, xaûo quyeät, ñoäc aùc ñaõ baøy ra bao truøng vi “thaïch traän”, daøy ñaëc “cöûa töû”, la lieät

150
“boong ke chìm vaøo phaùo ñaøi ñaù noåi”, nhöõng oâng töôùng ñaù traán giöõ “oai phong laãm lieät” coù boä maët
“xanh leø” ñaùng sôï, saün saøng “beû gaõy caùn cheøo”, “baét cheát” nhöõng chieác thuyeàn ñi qua. Nguyeãn Tuaân
taû caûnh oâng laùi ñoø giao tranh vôùi thaàn soâng, thaàn ñaù, qua ba truøng vi thaïch traän nôi “cöûa aûi nöôùc”,
ñaõ cöïc taû tính hung döõ cuûa soâng Ñaø, ñem ñeán cho ta nhieàu caûm giaùc maïnh.
Ñoïc tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, ta bieát theâm veû ñeïp tröõ tình thô moäng cuûa con soâng mieàn Taây
Baéc naøy. Daùng hình soâng Ñaø meàm maïi xinh ñeïp ñöôïc Nguyeãn Tuaân ví vôùi “moät aùng toùc mun daøi
ngaøn ngaøn vaïn vaïn saûi”, hoaëc “tuoân daøi tuoân daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình, ñaàu toùc chaân toùc aån hieän
trong maây trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban hoa gaïo thaùng hai”. Moät caùch so saùnh taøi hoa, phong tình.
Nöôùc soâng Ñaø thay ñoåi boán muøa, nhöng ñeïp nhaát laø muøa xuaân vaø muøa thu: “Muøa xuaân doøng xanh
ngoïc bích (…); Muøa thu nöôùc soâng Ñaø löø löø chín ñoû nhö da maët ngöôøi baàm ñi vì röôïu böõa”.
Soâng Ñaø ñaâu chæ nhieàu thaùc gheành maø coøn coù nhöõng quaõng, nhöõng khoâng gian, nhöõng caûnh saéc
ñaày thô moäng. Phía treân trung löu, caûnh soâng Ñaø “laëng lôø”; hình nhö töø ñôøi Lí, ñôøi Traàn, ñôøi Leâ
“quaõng soâng naøy cuõng laëng lôøi ñeán theá maø thoâi”. Coù nhöõng caûnh hoang vu, hoang sô kì laï: “Bôø soâng
hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû. Bôø soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa”. Caâu vaên xuoâi
cuûa Nguyeãn Tuaân mang veû ñeïp coå kính hoa leä nhö hai veá song quan trong moät baøi phuù löu thuûy kieät
taùc. Coù luùc oâng duøng buùt phaùp chaám phaù “ñieåm nhaõn” ñeå laøm noåi baät nhöõng neùt ñeïp thieân nhieân
höõu tình cuûa con soâng Ñaø xa laï maø meán thöông. Laø maøu xanh cuûa nhöõng nöông ngoâ xuaân ñaàu muøa.
Laø nhöõng ñoài giang ñaày “noõn buùp”. Laø nhöõng con höôu röøng “thô ngoä” ngaång ñaàu nhung khoûi aùng
coû söông. Laø ñaøn caù daàm xanh quaãy voït leân maët soâng “buïng traéng nhö baïc rôi thoi”. Laø chuoàn chuoàn
böôm böôùm ôû bôø baõi soâng Ñaø ñem laïi cho ngöôøi ñi röøng nieàm vui “nhö thaáy naéng gioøn tan sau kì
möa daàm, vui nhö noái laïi chieâm bao ñöùt quaõng”. Laø caûnh soâng Ñaø cuoái trung löu eâm ñeàm “löõng lôø
nhö nhôù thöông nhöõng hoøn ñaù thaùc xa xoâi”, hoaëc “con soâng nhö ñang laéng nghe nhöõng gioïng noùi
eâm eâm cuûa ngöôøi xuoâi”…
Coù nhaø pheâ bình vaên hoïc ñaõ nhaän xeùt tuøy buùt Soâng Ñaø laø loaïi “tuøy buùt – buùt kí”. Ñoïc tuøy buùt
Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, ta tieáp nhaän ñöôïc bao kieán thöùc môùi laï veà ñòa lí, lòch söû, vaên hoùa, phong tuïc
veà moät xöù sôû, moät doøng soâng, veà caûnh vaø ngöôøi Taây Baéc… chæ noùi veà thô ca, ta thaáy ñöôïc moât Nguyeãn
Tuaân raát saønh ñieäu, taøi hoa vaø uyeân baùc. Hai caâu thô “ñeà töø” maø ít ngöôøi bieát ñöôïc xuaát xöù ca ngôïi
veû ñeïp neân thô cuûa soâng nöôùc, veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa Ñaø Giang: “Ñeïp vaäy thay tieáng haùt treân doøng
soâng”, vaø “Chuùng thuûy giai ñoâng taåu – Ñaø Giang ñoäc baéc löu”. Cuõng nhö con soâng Tröôøng Giang
beân Trung Quoác, con soâng Ñaø cuûa ta cuõng mang veû ñeïp “Ñöôøng thi” nhö moät caâu thô tuyeät buùt cuûa
Lí Baïch hôn 1.300 naêm veà tröôùc:
Yeân hoa tam nguyeät haù Döông Chaâu.
Luùc thì Nguyeãn Tuaân nhaéc laïi caâu ca noùi veà chuyeän thaàn Soâng, thaàn Nuùi tranh giaønh ngöôøi ñeïp
nhö daãn hoàn ta trôû veà huyeàn thoaïi: “Nuùi cao soâng haõy coøn daøi – Naêm naêm baùo oaùn ñôøi ñôøi ñaùnh
ghen”. Thi só Taûn Ñaø vôùi Nguyeãn Tuaân laø ñoâi baïn vong nieân. Ta baét gaëp hai caâu thô Taûn Ñaø trong
baøi tuøy buùt, thaät laø thuù vò.
Daûi soâng Ñaø boït nöôùc leânh beânh
Bao nhieâu caûnh baáy nhieâu tình.
Qua ñoù, ta caøng caûm thaáy, tình soâng nuùi cuõng laø tình tri aâm tri kæ.
Noùi veà truyeàn thoáng yeâu nöôùc anh huøng cuûa ñoàng baøo Taây Baéc “xöù thieâng lieâng röøng nuùi ñaõ anh
huøng”, nhaø vaên ñaõ khoâng queân choïn hai caâu thô cuûa Nguyeãn Quang Bích – baäc só phu kieân cöôøng
choáng Phaùp cuoái theá kæ XIX – ñeå ñöa vaøo baøi kí:
Loøng trung khoâng nôõ boû Taây Chaâu
Giöõ laáy Thao Ñaø daûi thöôïng löu.
Trang vaên cuûa Nguyeãn Tuaân coù luùc töôûng nhö hoäi tuï tinh hoa vaên hoùa coå kim Ñoâng Taây. Taâm
hoàn ngöôøi ñoïc nhö ñöôïc naâng leân moät taàm cao nhaân vaên, trí tueä ñöôïc khôi daäy, trôû neân böøng saùng
vaø giaøu coù. Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø ñuùng laø moät giai phaåm maø Nguyeãn Tuaân ñaõ goùp vaøo, laøm ñeïp
theâm vöôøn hoa vaên ngheä Vieät Nam.
Ai ñaõ töøng ñoïc Vang boùng moät thôøi chaéc caûm nhaän ñöôïc caùi saéc saûo, lòch laõm, taøi hoa cuûa Nguyeãn
Tuaân khi oâng noùi veà thö phaùp, veà uoáng traø, chôi ñeøn trung thu… cuûa nhöõng nhaø nho thuôû tröôùc. Maø
loøng theâm thö thaùi töï haøo veà baûn saéc toát ñeïp cuûa neàn vaên hoùa Vieät Nam ñöôïc keát tinh trong taâm
hoàn daân toäc qua haøng nghìn naêm.
Ñoïc tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø, ta vui thuù thaáy Nguyeãn Tuaân ñaõ “ñeà thô vaøo soâng nöôùc”. OÂng
ñaõ khaùm phaù söï vaät – con soâng Ñaø – ôû phöông dieän vaên hoùa, ngheä thuaät, ñaõ mieâu taû, nhaän dieän con

151
ngöôøi – oâng laùi ñoø – ôû phöông dieän taøi hoa, ngheä só. Taû caûnh thì bieán hoùa trong boán muøa, trong moïi
thôøi gian. Noùi veà thaùc gheành thì ña thanh, phöùc ñieäu, baèng taát caû caûm giaùc tinh teá, bao lieân töôûng
ñaày thi vò, vôùi bao caûm giaùc maïnh ñaày maøu saéc vaø goùc caïnh vôùi moät kho töø ngöõ giaøu coù, saùng taïo.
Vaên cuûa Nguyeãn Tuaân ñuùng laø nhöõng gioït maät cuûa con ong yeâu hoa, caàn maãn vaø saùng taïo, ñem
thôm thaûo cho ñôøi. Caâu vaên xuoâi raát ñeïp, luùc thì vang voïng aâm ba cuûa thaùc gheành, luùc thì meâ nh
mang dö vò cuûa höông nguoàn hoa nuùi.
Ñoïc Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø ta yeâu theâm con ngöôøi Vieät Nam caàn cuø, duõng caûm, ta töï haøo veà nuùi
soâng Toå quoác nguy nga, traùng leä. Soâng Ñaø quaû laø quaø taëng cuûa thieân nhieân, laø hoàn thieâng ñaát Vieät.

ÑEÀ: Moät trong nhöõng neùt phong caùch ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Tuaân laø nhìn con ngöôøi
ôû phöông dieän taøi hoa ngheä só.
Haõy phaân tích nhaân vaät ngöôøi laùi ñoø trong tuøy buùt “Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø” ñeå laøm saùng
toû nhaän ñònh treân.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
- Giôùi thieäu nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân, trong ñoù, caàn toâ
ñaäm caùch nhìn ñoäc ñaùo cuûa oâng veà cuoäc soáng vaø con ngöôøi, ñaëc bieät laø thieân höôùng khaéc hoïa con
ngöôøi ôû phöông dieän ñeà cao nhöõng phaåm chaát taøi hoa ngheä só.
- Khoâng chæ trong nhöõng saùng taùc tröôùc 1945, theå hieän chaân dung con ngöôøi taøi hoa ngheä só nhö
moät nhu caàu chôi ngoâng vôùi cuoäc ñôøi moät nhu caàu ñoái laäp vôùi boïn ngöôøi phaøm phu tuïc töû ñaày raãy
trong xaõ hoäi, maø trong saùng caùch saùng taùc sau Caùch maïng, caùi nhìn mang tính quan nieäm aáy ôû
Nguyeãn Tuaân döôøng nhö vaãn heát söùc nhaát quaù. Tuy nhieân, giôø ñaây, ñoái vôùi oâng khaéc hoïa chaân dung
nhöõng con ngöôøi taøi hoa ngheä só trong cheá ñoä môùi laï mang moät muïc ñích cao ñeïp khaùc: toân vinh
Taøi naêng vaø Lao ñoäng.
II.- Thaân baøi.
- Sô löôïc vaøi neùt veà theá giôùi nhaân vaät taøi hoa ngheä só cuûa Nguyeãn Tuaân.
Ñoái vôùi Nguyeãn Tuaân, phaåm chaát ngheä só taøi hoa khoâng chæ laø ñoäc quyeàn cuûa nhöõng ngöôøi laø
ngheä thuaät. Ai soáng ñeïp, soáng vôùi moät yù thöùc vaên hoùa cao ñoái vôùi cuoäc soáng caù theå cuõng ñeàu xöùng
ñaùng ñöôïc ñöùng trong theá giôùi cuûa nhöõng con ngöôøi taøi hoa ngheä só.
Ñöông nhieân hoï phaûi laø ngöôøi ñam meâ, heát mình vôùi coâng vieäc vaø caû vieäc… chôi nöõa. Cho neân
nhaân vaät cuûa Nguyeãn Tuaân coù thaät nhieàu nhöõng con ngöôøi ngheä só taøi hoa: ngöôøi uoáng traø, ngöôøi
ñaùnh côø, ngöôøi laøm ñeøn keùo quaân, ngöôøi ñaùnh thô, thaû thô, ngöôøi vieát chöõ ñeïp, ngöôøi giaõ gioø, ngöôøi
laøm coám, ngöôøi laùi ñoø…
- Nhöng con ngöôøi ngheä só taøi hoa trong taùc phaåm cuûa Nguyeãn Tuaân döôøng nhö chæ boäc loä phaåm
chaát naøy trong nhöõng hoaøn caûnh thaät khaùc thöôøng, nhöõng thôøi ñieåm thaät ñaëc bieät. Chính vì theá maø
Huaán Cao thì phaûi cho chöõ trong nhaø nguïc (Chöõ ngöôøi töû tuø), moät ngöôøi laùi ñoø thì ñoái vôùi Nguyeãn
Tuaân, cuõng phaûi laø ngöôøi laùi ñoø cuûa soâng Ñaø chöù khoâng phaûi laø nhöõng doøng soâng khaùc.
- Soâng Ñaø hung baïo vaø tröõ tình, caùi “doøng thaùc huøm beo ñang hoàng hoäc teá maïnh treân song ñaù”
kia môùi chính laø nôi ñeå cho ngöôøi ngheä só thoaùt hieåm, leo gheành, vöôït thaùc ñöôïc boäc loä taøi naêng cuûa
mình.
- Chaúng hieåu voâ tình hay höõu yù maø taùc giaû cuûa thieân buùt kí laïi taïo moät töông phaûn ñeán nhöôøng
aáy giöõa soâng Ñaø vôùi oâng laùi ñoø? Chæ bieát, ñoái tòch vôùi doøng soâng hung baïo vaø nham hieåm vôùi muoân
vaøn caïm baãy cuûa nhöõng gheành ñaù, huùt nöôùc, thaùc döõ, ñaù ngaàm… ngöôøi laùi ñoø chæ coù moät con thuyeàn
ñôn ñoäc, moûng maûnh, nhöng oâng laïi laø ngöôøi naém chaéc binh phaùp cuûa thaàn soâng, thaàn ñaù, töøng traûi
kinh nghieäm ñoø giang soâng nöôùc, tænh taùo saéc laïnh giöõa nguy nan… Chính vì theá, cho duø “maët nöôùc
hoø reo vang daäy… uøa vaøo maø beû gaãy caùn cheøo”, cho duø “soùng nöôùc nhö theá quaân lieàu maïng vaøo saùt
naùch vaø ñaù traùi, maø thuùc goái vaøo buïng vaø hoâng thuyeàn” roài “ñaùnh hoài luøng, ñaùnh ñoøn tæa, ñaùnh ñoøn
aâm”, cho duø “taát caû ñaù töï nghìn naêm vaãn mai phuïc döôùi loøng soâng chæ chôø cô hoäi laø vuøng daäy ñoøi aên
cheát caùi thuyeàn” thì kieâu haõnh treân soâng nöôùc gheâ gôùm, döõ daèn vaãn laø moät oâng ñoø aáy. Cuoái cuøng,
caùi söùc maïnh vó ñaïi vaø hoang daõ kia cuõng phaûi chòu khuaát phuïc tröôùc trí tueä cuûa con ngöôøi. AÁy cuõng
laø taøi hoa chöù sao?
- Nhöng oâng laùi ñoø chieán thaéng soâng Ñaø khoâng chæ baèng söùc maïnh, trí tueä, maø coøn baèng caû nhöõng
haønh vi raát ngheä só chæ coù ôû con ngöôøi. Ngöôøi ñoïc chaéc khoâng theå queân ñöôïc nhöõng chi tieát: oâng ñoø
“naém chaët laáy caùi bôøm soùng ñuùng luoàng roài, oâng ñoø ghì cöông laùi, baùm chaéc laáy luoàng nöôùc ñuùng maø
152
phoùng nhanh vaøo cöûa sinh, maø laùi mieát moät ñöôøng cheùo veà phía cöûa ñaù aáy”. Khi töôûng töôïng caùi cöû
chæ naém chaët laáy bôøm soùng, caùi daùng ñieäu laùi mieát moät ñöôøng cheùo toaùt leân bao nhieâu veû hoàn nhieân
vaø cuõng thaät haøo hoa nöõa, chaúng bieát laø ngöôøi ñoï c neân daønh söï trìu meán cuûa mình cho oâng laùi ñoø
hay cho Nguyeãn Tuaân hay cho caû hai? Vaø ngöôøi ñoïc cuõng khoâng queân caùi caûnh “ñeâm aáy nhaø ñoø ñoát
löûa trong hang ñaù, nöôùng oáng côm lam vaø toaøn baøn taùn veà caù daàm xanh, veà nhöõng caùi haàm caù, hang
caù muøa khoâ noå nhöõng tieáng to nhö mìn boäc phaù roài caù tuoân ra ñaày traøn ruoäng”. Caùi thanh thaûn, hoàn
nhieân ñöôïc nhö theá giöõa trôøi ñaát cuõng laø moät bieåu hieän cuûa phaåm chaát ngheä só.
- Ngöôøi laùi ñoø aáy laø ai? Coù phaûi oâng chính laø muoân nghìn nhöõng con ngöôøi lao ñoäng voâ danh vaãn
aâm thaàm, beàn bæ vaø ñam meâ heát mình trong coâng vieäc thöôøng ngaøy trong cuoäc soáng naøy? Coù phaûi
oâng cuõng chính laø Nguyeãn Tuaân, ngöôøi ngheä só lao ñoäng caät löïc treân doøng soâng chöõ? Vaø, cuõng nhö
oâng laùi ñoø vaäy thoâi, ñeå saùng taïo ñöôïc nhöõng trang vaên saùng ngôøi veû ñeïp ñoäc ñaùo, uyeân baùc, taøi hoa.
Nguyeãn Tuaân cuõng ñaõ töøng traûi qua bao khoù nhoïc khoå haïnh cuûa ngheà nghieäp mình?
- Treân moãi doøng cuûa thieân tuøy buùt nhö cuõng ñang coù moät cuoäc ñua tranh vôùi taïo hoùa maø Nguyeãn
Tuaân tung heát voán lieáng taøi hoa, uyeân baùc cuûa mình?
III.- Keát baøi.
Theå hieän caùi tö theá ñaày kieâu haõnh cuûa con ngöôøi tröôùc thieân nhieân, Nguyeãn Tuaân nhö muoán göûi
vaøo ñoù moät ñoùng goùp rieâng: veû ñeïp taøi hoa ngheä só. Maø cuõng khoâng heà theá, caùi thieân höôùng döôøng
nhö ñaõ khaù oån ñònh veà phong caùch naøy haún ñaõ ñöôïc thoåi vaøo caùi khoâng khí haøo saûng cuûa thôøi ñaïi
maø aùnh leân moät neùt môùi ñeå hình töôïng ngöôøi laùi ñoø boãng trôû thaønh bieåu töôïng tuyeät ñeïp cuûa Lao
ñoäng vaø Con ngöôøi.

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng nhaân vaät oâng laùi ñoø trong baøi tuøy buùt “Ngöôøi laùi ñoø Soâng
Ñaø” cuûa Nguyeãn Tuaân.
BAØI LAØM
Vôùi “Soâng Ñaø” Nguyeãn Tuaân ñaõ ñeà thô vaøo soâng nuùi Taây Baéc. Vaø Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, moät
trong 15 baøi tuøy buùt cuûa kieät taùc “Soâng Ñaø” ngaøo ngaït höông saéc nhö moät caønh hoa lan giöõa muøa
xuaân töôi ñeïp. Hai hình töôïng ñaày chaát thô ñoàng hieän trong baøi tuøy buùt laø hình töôïng con soâng Ñaø
vaø hình aûnh ngöôøi laùi ñoø, ñuùng laø “möôøi phaân veïn möôøi”.
Töø Vang boùng moät thôøi ñeán Soâng Ñaø, moät haønh trình 20 naêm coû leõ, cuï Nguyeãn ñaõ “xeâ dòch” ñeå
ñi tìm thöù “vaøng möôøi” coøn tieàm aån trong loøng ngöôøi ñoù ñaây. Vaø moät trong haøng trieäu ñoäc giaû, ta
caøng caûm thaáy saâu saéc hôn bao giôø heát “moät trong nhöõng neùt phong caùch ngheä thuaät cuûa Nguyeãn
Tuaân laø nhìn con ngöôøi ôû phöông dieän taøi hoa ngheä só”. AÁn töôïng aáy caøng roõ neùt khi ta tieáp caän tuøy
buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø.
1.- Theá giôùi nhaân vaät treân trang vaên cuûa Nguyeãn Tuaân thaät ñaùng yeâu voâ cuøng. Moät cuï Keùp, loâng
maøy baïc, toùc baïc, raâu baïc, thaáp thoaùng giöõa vöôøn lan “nguyeän ñem caùi quaõng ñôøi xeá chieàu cuûa moät
nhaø nho ñeå phuïng söï hoa thôm coû quyù” (Höông Cuoäi). Moät cuï AÁm thöùc daäy luùc môø saùng, mang phong
thaùi “moät trieát nhaân ngoài tính böôùi ñi cuûa thôøi gian”. Trong aám traø pha ngon, cuï ñaõ “nhaän thaáy coù
moät muøi thô vaø moät vò trieát lí” (Cheùn traø söông). Moät Huaán Cao töû tuø chaân vöôùng xieàng, coå mang
goâng, vung buùt vieát leân taám luïa baïch nhöõng chöõ nhö roàng bay phöôïng muùa, theå hieän “nhöõng caùi
hoaøi baõo tung haønh cuûa moät ñôøi con ngöôøi” (Chöõ ngöôøi töû tuø) … Vaø hình aûnh oâng laùi ñoø ngöôøi Thaùi
(Taây Baéc) coù “tay laùi ra hoa”. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi cöïc kì taøi hoa mang coát caùch ngheä só.
2.- Döôùi ngoøi buùt cuûa Nguyeãn Tuaân, oâng laùi ñoø soâng Ñaø hieän leân trong taàm voùc moät ngöôøi lao
ñoäng bình dò maø phi thöôøng, taâm hoàn vaø phong thaùi mang coát caùch taøi hoa ngheä só. Cuõng nhö traêm
nghìn ngöôøi laùi ñoø “cheøo thuyeàn vöôït thaùc” khaùc, oâng laùi ñoø soâng Ñaø naøy coù “tay laùi ra hoa” ñaõ töøng
vöôït qua bao truøng vaây thaïch traän, giao phong sinh töû vôùi “luõ ñaù nôi aûi nöôùc”. Sau hôn möôøi naêm
cheøo ñoø vaø chæ huy moät con thuyeàn coù 6 maùi cheøo ñaõ ngöôïc xuoâi soâng Ñaø traêm chuyeán, chôû da traâu,
xöông hoå, cheø, caùnh kieán veà xuoâi, oâng naém vöõng töøng con thaùc, caùi gheành, naém chaéc binh phaùp thaàn
soâng, thaàn ñaù. Böôùc vaøo caùi tuoåi 70, ñaàu toùc baïc traéng, thaân hình oâng laùi ñoø vaãn ñeïp nhö moät pho
töôïng taïc baèng ñaù caåm thaïch. Nöôùc da aùnh leân chaát söøng chaát mun. Caùnh tay raén chaéc treû traùng.
Caëp maét tinh anh, nhaõn löïc nhìn xa vôøi vôïi. Treân ngöïc cuûa oâng noåi leân moät soá “cuû naâu” thöông tích
treân “chieán tröôøng soâng Ñaø” maø Nguyeãn Tuaân ngöôõng moä goïi laø “thöù Huaân chöông lao ñoäng sieâu
haïng”.
3.- Veû ñeïp taøi hoa ngheä só cuûa oâng laùi ñoø laø söï taøi ba duõng maõnh cuûa moät vò thuyeàn tröôûng daøy
daïn thuûy chieán. Chaát taøi hoa ngheä só cuûa oâng laùi ñoø laø ôû baûn lónh chieán ñaáu vaø tinh thaàn duõng caûm

153
phi thöôøng. Caûnh vöôït thaùc cuûa oâng laùi ñoø ñaõ theå hieän roõ veû ñeïp vaø coát caùch aáy. ÔÛ truøng vaây thöù
nhaát, oâng laùi ñoø xung traän vôùi khí theá ngheânh chieán quyeát thaéng: “Thaïch traän daøn baøy vöøa xong
thì caùi thuyeàn vuït tôùi”. Caûnh hoãn chieán aùc lieät dieãn ra. Nhöõng hoøn ñaù “beä veä oai phong laãm lieät”
ñöôïc nöôùc thaùc “reo hoø laøm thanh vieän” lieàu maïng xoâng vaøo “ñaù traùi maø thuùc goái vaøo buïng vaø hoâng
thuyeàn”. OÂng ñaõ bình tónh “hai tay giöõ maùi cheøo khoûi bò haát leân khoûi soùng”. Luùc bò soùng thaùc ñaùnh
mieáng ñoøn hieåm ñoäc “boùp chaët laáy haï boä” ñau ñieán, nhöng vò thuyeàn tröôûng “hai chaân vaãn keïp chaët
laáy cuoáng laùi”, tieáng chæ huy cuûa oâng vaãn “goïn ngaén tænh taùo” ñöa con thuyeàn thoaùt hieåm. Thaät laø
cao cöôøng bieát bao!
Truøng vaây thöù hai voâ cuøng hieåm trôû, coù nhieàu cöûa töû: “Doøng thaùc huøm beo ñang hoàng hoäc teá maïnh
treân soâng ñaù”. OÂng laùi ñoø taán coâng ngay “naém chaët ñöôïc caùi bôøm soùng” cho con thuyeàn “phoùng nhanh
vaøo cöûa sinh”. Boïn töôùng ñaù, ñöùa thì “oâng traùnh maø raûo bôi cheøo leân”, ñöùa thì bò “oâng ñeø saán leân maø
chaët ñoâi ra ñeå môû ñöôøng tieán”. Thaèng ñaù töôùng thaát baïi thaûm haïi “tiu nghæu caùi maët xanh leø thaát
voïng”.
Truøng vaây thöù ba, beân phaûi beân traùi ñeàu laø “luoàng cheát”. Thaàn soâng coøn boá trí “boïn ñaù haäu veä”
cuûa con thaùc hoøng “baét cheát” caùi thuyeàn. OÂng laùi ñoø möu trí “phoùng thaúng con thuyeàn”, “choïc thuûng”
truøng vaây roài “vuùt qua coång ñaù caùnh môû caùnh kheùp”. Chieác thuyeàn nhö moät muõi teân tre “vuùt, vuùt”
xuyeân nhanh qua hôi nöôùc. Theá laø heát thaùc. Soâng nöôùc laïi thanh bình.
Qua ñoù, ta thaáy oâng laùi ñoø oai phong laãm lieät nhö moät vò töôùng, trí duõng song toaøn, quyeát ñoaùn
vaø quyeát thaéng. Ñoù laø veû ñeïp taøi hoa ngheä só cuûa oâng laùi ñoø ñöôïc Nguyeãn Tuaân khaùm phaù vaø ca ngôïi.
Nhöõng aån duï, so saùnh, nhaân hoùa ñöôïc taùc giaû söû duïng saùng taïo gôïi leân caûm giaùc maõnh lieät ñaày aán
töôïng. Caûnh vöôït thaùc laø baøi ca chieán traän haøo huøng. Vôùi nieàm haøo höùng boác cao, cuï Nguyeãn ñaõ
tung vaøo cuoäc ñoï trí ñua taøi cuûa oâng laùi ñoø vôùi thaàn soâng, thaàn ñaù nôi thaùc gheành Ñaø Giang caû caùi
kho ngoân töø giaøu coù cuûa mình, vaø vaän duïng con maét kó thuaät cuûa nhieàu ngaønh hoïc quaân söï, kieán
thöùc voõ thuaät… Caâu vaên co duoãi, daøi ngaén, bieán hoùa… haáp daãn laï thöôøng.
4.- Veû ñeïp taøi hoa ngheä só cuûa oâng laùi ñoø coøn ñöôïc theå hieän trong nhöõng luùc ngöøng cheøo nghæ
ngôi. Sau moät ngaøy giao tranh döõ doäi vôùi thaàn soâng, thaàn ñaù, oâng laùi ñoø cuøng caùc baïn cheøo nghæ
trong hang ñaù. Luùc ngöøng cheøo, hoï chaúng baøn taùn moät lôøi naøo veà cuoäc chieán thaéng vöøa qua nôi “cöûa
aûi nöôùc ñuû töôùng döõ quaân tôïn” vöøa roài. Raát ung dung vaø thanh thaûn, oâng laùi ñoø vöøa nöôùng oáng côm
lam, vöøa keå chuyeän veà caù anh vuõ, veà caù daàm xanh, veà nhöõng hang caù muøa khoâ noå nhöõng tieáng to
nhö mìn boäc phaù roài caù tuùa ra ñaày traøn ruoäng. Nhöõng caâu chuyeän raát ñôøi thöôøng nhöng phaûn aùnh
moät ñôøi soáng taâm hoàn gaén lieàn vôùi soâng nöôùc raát dung dò maø taøi hoa, caàn lao maø ngheä só.
Tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø ñích thöïc laø trang hoa, tôø hoa. Nguyeãn Tuaân ñaõ khaùm phaù ra bao
veû ñeïp kì thuù trong thieân nhieân vaø con ngöôøi, ñaõ nhìn söï vaät ôû phöông dieän vaên hoùa ngheä thuaät,
nhìn con ngöôøi ôû phöông dieän taøi hoa ngheä só. Maïch vaên töï do theo doøng caûm xuùc lai laùng. OÂng laùi
ñoø trong baøi tuøy buùt laø moät saùng taïo ngheä thuaät saùng böøng leân veû ñeïp nhaân vaên. Treân caùi meânh
mang cuûa “Daûi soâng Ñaø boït nöôùc leânh beânh”, vaø giöõa lôùp lôùp truøng truøng vaây thaïch traän “nöôùc xoâ
ñaù, ñaù xoâ soùng, soùng xoâ gioù, cuoàn cuoän luoàng gioù guøn gheø”, ta thaáy oâng laùi ñoø ngöôøi Thaùi quaéc thöôùc
vaø con thuyeàn 6 tay cheøo ñang duõng maõnh baêng baêng löôùt qua. OÂng laùi ñoø laø moät baøi ca veà lao ñoäng
vaø söï soáng. Hình aûnh oâng ñeïp quaù, moät veû ñeïp Taây Baéc nhö ñang “ñeà thô vaøo soâng nöôùc” Ñaø Giang.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn vaên sau trong baøi tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân:
“Thuyeàn toâi troâi treân soâng Ñaø… noù khaùc haún nhöõng con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån
treân doøng treân”.
BAØI LAØM
Töø Vang boùng moät thôøi (1940) ñeán Soâng Ñaø (1960), con ñöôøng saùng taïo vaên chöông cuûa Nguyeãn
Tuaân ñaõ traûi qua 20 naêm troøn. Tuøy buùt “Soâng Ñaø” laøm cho chaân dung vaên hoïc cuûa Nguyeãn Tuaân
theâm töôi saùng, raïng rôõ. Vôùi 15 tuøy buùt vaø moät baøi thô phaùc thaûo, “Soâng Ñaø” ñaõ khaúng ñònh vò trí
veû vang cuûa Nguyeãn Tuaân trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, toâ ñaäm moät phong caùch ngheä
thuaät uyeân baùc, ñoäc ñaùo vaø taøi hoa ñeå ta theâm yeâu meán töï haøo.
Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø ruùt trong taäp tuøy buùt Soâng Ñaø theå hieän caù tính saùng taïo cuûa Nguyeãn Tuaân
treân moät taàm cao phaùt trieån môùi. Laø nhaø vaên cuûa nhöõng tính caùch phi thöôøng, Nguyeãn Tuaân phaùt
hieän, mieâu taû con ngöôøi Taây Baéc mang bao phaåm chaát tuyeät ñeïp maø oâng goïi ñoù laø “chaát vaøng möôøi”
cuûa taâm hoàn. Laø moät con ngöôøi yeâu thieân nhieân tha thieát, oâng noùi veà caûnh saéc soâng Ñaø vôùi nhöõng
154
phaùt hieän heát söùc tinh teá vaø ñoäc ñaùo veà nuùi vaø soâng, veà coû caây treân moät vuøng ñaát nöôùc bao la, huøng
vó vaø thô moäng.
Buùt phaùp cuûa Nguyeãn Tuaân raát bieán hoùa. Luùc thì oâng mieâu taû soâng Ñaø “hung baïo vaø tröõ tình”
qua caëp maét oâng laùi ñoø duõng caûm taøi hoa. Luùc thì oâng nhaéc ñeán soâng Ñaø nhö moät “coá nhaân” sau
nhöõng ngaøy daøi ôû röøng ñi nuùi “theøm choã thoaùng”, vaø khi gaëp laïi con soâng “vui nhö thaáy naéng gioøn
tan sau kì möa daàm, vui nhö noái laïi chieâm bao ñöùt quaõng”. Coù luùc Nguyeãn Tuaân töø treân taøu bay
nhìn xuoáng Ñaø Giang baâng khuaâng doõi theo daùng hình cuûa noù “tuoân daøi tuoân daøi nhö moät aùng toùc
tröõ tình…”. Coù luùc oâng laïi troâi theo con ñoø eâm eâm xuoâi doøng ñeå thaêm thuù vaø taän höôûng veû ñeïp hoang
sô, kì thuù maø nhieàu ngöôøi trong chuùng ta theøm khaùt. Nhaø vaên ñang mieâu taû hay ñang taâm tình.
Ñaây laø moät ñoaïn tuøy buùt ñeïp, gôïi taû veû ñeïp hoang sô, thô moäng cuûa mieàn trung löu Soâ ng Ñaø, moät
baøi thô tröõ tình baèng vaên xuoâi hieám coù:
“Thuyeàn toâi troâi treân soâng Ñaø. Caûnh ven soâng ôû ñaây laëng tôø… vaø con soâng ñang troâi nhöõng con
ñoø mình nôû chaïy buoàm vaûi noù khaùc haún nhöõng con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån treân doøng
treân”.
1.- Neáu trong caûnh vöôït thaùc, Nguyeãn Tuaân tung ra moät voán töø ngöõ phong phuù, chính xaùc, môùi
laï ñeå dieãn taû cuoäc chieán giöõa oâng ñoø vôùi thaàn soâng, thaàn ñaù coù ñuû quaân ñoâng, töôùng döõ, baèng moät
gioïng vaên maïnh meõ, nhòp vaên gaáp nhö thaùc gaàm, soùng reùo, thì ñeán ñoaïn vaên naøy gioïng vaên, nhòp
ñieäu thay ñoåi haún: nheï nhaøng, laâng laâng, mô maøng. Veû ñeïp thô moäng, eâm ñeàm cuûa Ñaø Giang ôû
quaõng trung löu ñöôïc dieãn taû ñaày chaát thô. Ñoù laø quaõng soâng töø thaùc Tieáu trôû xuoáng, nhö moät caâu
tuïc ngöõ Thaùi ñaõ noùi: “Qua thaùc Tieáu traûi chieáu maø naèm” – môùi coù veû eâm ñeàm thô moäng aáy. Caâu vaên
toaøn thanh baèng dieãn taû con thuyeàn eâm aùi, nheï nhaøng troâi xuoâi: “Thuyeàn toâi troâi treân soâng Ñaø…”.
Moät khoâng gian ngheä thuaät “laëng lôø” nhö ru “oâng khaùch Soâng Ñaø” vaøo giaác moäng phieâu du. Caùi yù
“laëng lôø”ñöôïc nhaán ñi nhaán laïi nhö öôùp höông röøng gioù nuùi vaøo hoàn ngöôøi maø laéng nghe, maø caûm
nhaän, maø thöôûng ngoaïn: “Caûnh ven soâng ôû ñaây laëng tôø. Hình nhö töø ñôøi Lí ñôøi Traàn ñôøi Leâ, quaõng
soâng naøy cuõng laëng tôø ñeán theá maø thoâi”. Ngöôïc thôøi gian moät thieân nieân kæ veà tröôùc, hai tieáng “laëng
tôø” daãn ngöôøi ñoïc trôû veà vôùi “maáy traêm naêm thaáp thoaùng moäng bình yeân” (Hoaøng Caàm). Ñaõ coù caùi
“phaúng laëng tôø” cuûa con soâng trong coå thi: “Traéng xoùa traøng giang phaúng laëng tôø” neân môùi coù caùi
“laëng tôø” eâm nhö ru cuûa soâng Ñaø maø Nguyeãn Tuaân caûm meán.
2.- Mô maøng nhìn doøng soâng, nghe nöôùc eâm troâi “laëng tôø”, oâng khaùch soâng Ñaø baâng khuaâng nhìn
xa, nhìn gaàn caûnh ven soâng. Bao truøm caûnh vaät laø moät maøu xanh hoang sô, hoàn nhieân. Cuõng thaáy
nöông ngoâ “nhuù leân maáy laù ngoâ non ñaàu muøa”, ñaõ coù daáu aán cuûa con ngöôøi in treân maøu xanh môõ
maøng aáy, nhöng thaät voâ cuøng ngaïc nhieân “maø tònh khoâng moät boùng ngöôøi”. Chæ coù ñoài gianh noái
tieáp ñoài gianh truøng ñieäp vôùi nhöõng “noõn buùp” ngon laønh. Hình aûnh ñaøn höôu xuaát hieän treân maøu
xanh baùt ngaùt nhöõng ñoài gianh laø moät neùt veõ taøi hoa laøm cho böùc tranh thieân nhieân soâng Ñaø ñöôïm
maøu “hoang daïi” vaø “coå tích”. Khoâng phaûi chuù nai vaøng ngô ngaùc trong caùi xaøo xaïc cuûa laù thu rôi
thuôû naøo maø ôû ñaây chæ coù: “Coû gianh ñoài nuùi ñang ra nhöõng noõn buùp. Moät ñaøn höôu cuùi ñaàu ngoán
buùp coû gianh ñaãm söông ñeâm”. Chæ coù Nguyeãn Tuaân môùi coù caùi nhìn “xanh non” aáy, môùi coù caùch noùi,
caùch taû ñoäc ñaùo aáy; oâng ñaõ thaû hoàn mình vaøo caûnh vaät, maø yeâu meán, naâng niu. Caâu vaên cuûa oâng
töôûng nhö laø hai veá cuûa moät caâu song quan trong baøi phuù löu thuûy:
Bôø soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû;
Bôø soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa
Nguyeãn Tuaân so saùnh khoâng phaûi ñeå cuï theå hoùa söï vaät maø laø tröøu töôïng hoùa, thô moäng hoùa caûnh
vaät. “Bôø tieàn söû”, “noãi nieàm coå tích tuoåi xöa” laø chöõ cuûa nhaø vaên baäc thaày veà ngoân ngöõ naøy. Nguyeãn
Tuaân khoâng döïa vaøo tröïc giaùc ñeå so saùnh, oâng ta ñaõ duøng töôûng töôïng ñeå taïo neân nhöõng lieân töôûng,
nhöõng so saùnh ñaày chaát thô vaø raát kì thuù, gieo vaøo taâm hoàn ngöôøi ñoïc bao caûm xuùc, ñeå cuøng oâng taän
höôûng caùi veû ñeïp “hoang daïi” vaø “hoàn nhieân” cuûa Ñaø Giang.
Roài töø trong caùi khoâng gian “hoang daõ” aáy cuûa ñoâi bôø soâng Ñaø, Nguyeãn Tuaân khao khaùt soáng,
khao khaùt “theøm” moät aâm vang cuûa thôøi ñaïi. Töø giaác mô cuûa “bôø tieàn söû” chuyeån sang giaác mô veà
moät töông lai huy hoaøng qua moät tieáng coøi taøu kì dieäu… Trong moäng töôûng coù nhieàu say meâ: “Chao
oâi thaáy theøm ñöôïc giaät mình vì moät tieáng coøi xuùp leâ cuûa moät chuyeán xe löûa ñaàu tieân ñöôøng saét Phuù
Thoï – Yeân Baùi – Lai Chaâu”. OÂng yeâu soâng Ñaø vôùi caùi “hoàn nhieân”, “hoang daïi” cuûa noù, ñaõ “nhìn
soâng Ñaø nhö moät coå nhaân”, oâng coøn “theøm” aùnh saùng cuûa thôøi ñaïi chieáu roïi ñoâi bôø Ñaø Giang, ñöa
ngöôøi ñoïc cuøng oâng bay leân cuøng “ngoïn gioù ngaøy mai thoåi laïi…”. Chaát laõng maïn trong vaên Nguyeãn
Tuaân dìu dòu trong höông hoa “böõa tieäc thaïch lan höông” thuôû naøo, chæ ñuû cho ta mô öôùc veà moät

155
vieãn caûnh… Ñoù laø dö vò, laø nhaõ thuù maø ta caûm nhaän ñöôïc qua tieáng coøi xuùp-leâ mô maøng. Cuoäc ñoái
thoaïi giöõa oâng khaùch soâng Ñaø vaø con höôu thô ngoä ñích thöïc laø moät baøi thô tröõ tình kì dieäu, moät
giaác mô chaäp chôøn chôi vôi trong caùi laëng tôø cuûa ven soâng. Caùi tónh laëng cuûa khoaûnh khaéc giao caûm
thaàn tieân giöõa oâng khaùch soâng Ñaø vôùi ñaøn höôu nuùi ñaõ leân ñeán ñænh ñieåm. Treân caùi neàn xanh cuûa
coû söông, höôu chaêm chaêm nhìn ngöôøi nhö doø hoûi. Loøng ngöôøi vaø taïo vaät cuøng rung ñoäng: “con höu
thô ngoä ngaång ñaàu nhung khoûi aùng coû söông, chaêm chaêm nhìn toâi löø löø troâi treân moät muõi ñoø”. Höôu
nhìn ngöôøi maø ngô ngaùc… Ngöôøi nhìn ñaøn höôu maø laâng laâng chìm vaøo moäng töôûng. Khoâng moät
tieáng ñoäng nhoû. Caû moät khoâng gian ngheä thuaät trôû neân tónh laëng, thieâng lieâng, nhieäm maøu. Höôu
hoûi ngöôøi hay ngöôøi töï hoûi? Moät giaû ñònh vöøa thöïc vöøa moäng aûo, sieâu thöïc maø laõng maïn. Töø coõi
moäng maø trôû veà thöïc taïi vôùi bao noãi boài hoài: Höôu veånh tai, nhìn toâi khoâng khôùp maét maø nhö hoûi
mình baèng caùi tieáng noùi rieâng cuûa con vaät laønh: “hôõi oâng khaùch soâng Ñaø, coù phaûi oâng cuõng vöøa nghe
thaáy moät tieáng coøi söông?”. Coù theå noùi nhöõng neùt veõ cuûa Nguyeãn Tuaân veà ñaøn höôu nuùi laø nhöõng
neùt veõ taøi hoa, ñoäc ñaùo, ñaõ gôïi taû caùi veû ñeïp hoàn nhieân hoang daïi cuûa ñoâi bôø con soâng Ñaø, ñaõ taïo
neân chaát thô, chaát moäng aûo, daøo daït trong loøng ngöôøi vaø thieân nhieân taïo vaät. Caâu chöõ raát coù duyeân
gôïi leân caùi hoàn cuûa caûnh vaät: “Con höôu thô ngoä”, “ngaång ñaàu nhung”, “aùng coû söông”, “chaêm chaêm
nhìn”, “Con vaät laønh”, “tieáng coøi söông…”. Nguyeãn Tuaân ñaõ nhìn thieân nhieân vôùi caùi nhìn phaùt hieän
ôû nhöõng chi tieát, daùng veû mang tính thaåm mó taøi hoa.
Caûnh bieán ñoåi neân caâu vaên Nguyeãn Tuaân cuõng co duoãi bieán hoùa. Moät tieáng ñoäng nhoû cuûa con caù
daàm xanh nhö laøm cho oâng khaùch soâng Ñaø chôït tænh moäng. Möôïn caùi ñoäng ñeå taû caùi tónh ñöôïc vaän
duïng saùng taïo, môû ra moät khoâng gian ngheä thuaät môùi. Caù quaãy, ñaøn höôu vuït bieán, caù voït leân maët
soâng “buïng traéng nhö baïc rôi thoi”. Nhö moät ñoaïn phim chuyeån caûnh töø tónh qua ñoäng ñeå roài tónh
laëng hôn. Höôu nuùi vuït bieán, caù buïng traéng vöôït leân roài rôi xuoáng, laën xuoáng; tröôùc maét du khaùch
chæ coøn laø moät maøu xanh cuûa nöôùc, maøu xanh cuûa coû gianh ñoài nuùi. Caâu vaên “Ñaøn caù daàm xanh quaãy
voït leân maët soâng buïng traéng nhö baïc rôi thoi” laø moät caâu vaên ñeïp, coù aâm thanh, coù maøu saéc, coù caùi
nghe thaáy, coù vaät nhìn thaáy, coù ñieàu caûm thaáy. Hình aûnh so saùnh “ñaøn caù… buïng traéng nhö baïc rôi
thoi” ñaày chaát thô vöøa gôïi taû saéc traéng (nhö baïc), vöøa chæ roõ daùng hình thon daøi (nhö thoi) cuûa ñaøn
caù daàm xanh.
3.- Caù quaãy… ñaøn höôu vuït bieán… vaø oâng khaùch soâng Ñaø chôït tænh moäng, trôû veà thöïc taïi, vôùi con
ñoø troâi xuoâi, eâm aùi, laëng tôø. Voán laø moät nhaø vaên taøi hoa, uyeân baùc, nhöõng caâu vaên, caâu thô coå kim
ñoâng taây, oâng “giaét ñaày mình”, vui thì oâng ñöa duyeân, buoàn thì oâng ngaâm ngôïi. Taûn Ñaø vôùi Nguyeãn
Tuaân laø ñoâi baïn vong nieân. Chöa coù thi só naøo vieát nhieàu vaø vieát hay veà nuùi Taûn soâng Ñaø nhö Nguyeãn
Khaéc Hieáu. Coù traêng phaûi coù röôïu, cuõng nhö coù caûnh ñeïp thì phaûi ngaâm thô. Nguyeãn Tuaân coi soâng
Ñaø laø “coá nhaân”, neân laáy thô thi só Taûn Ñaø maø ngaâm vònh, maø ngaém caûnh ñeïp Ñaø Giang, hoûi coù coøn
nhaõ thuù naøo baèng? Taûn Ñaø coù ba baøi thô tröôøng thieân cuøng chung moät gioïng ñieäu: “Thö ñöa ngöôøi
tình nhaân khoâng quen bieát” (1918), “Thö traùch ngöôøi tình nhaân khoâng quen bieát” (1921), “Thö laïi
traùch ngöôøi tình nhaân khoâng quen bieát” (1926). Nguyeãn Tuaân chæ trích hai caâu trong baøi thô thöù
hai, trích 2 caâu hay nhaát, ñích ñaùng nhaát, laïi vöøa hôïp caûnh, hôïp tình, oâng vieát:
“Thuyeàn toâi troâi treân “daûi soâng Ñaø boït nöôùc leânh beânh – bao nhieâu caûnh baáy nhieâu tình” cuûa “moät
ngöôøi tình nhaân chöa quen bieát” (Taûn Ñaø). Vieäc trích daãn Thô Taûn Ñaø ôû ñaây coøn mang moät yù nghóa
“tri aâm”, “Röôïu ngon khoâng coù baïn hieàn” ñeå cuøng nhau “ñoái töûu”. Cuõng nhö coù caûnh ñeïp maø thieáu
baïn thì caùi tình yeâu hoa thöôûng nguyeät ñaõ giaûm ñi ít nhieàu nhaõ thuù. Ñoïc thô baïn, ngaâm thô baïn
trong luùc naøy, Nguyeãn Tuaân xem nhö baïn ñang cuøng mình ngoài treân con thuyeàn troâi treân “daûi soâng
Ñaø boït nöôùc leânh beânh…” mô maøng taâm tình vaø thöôûng ngoaïn. Ñoù laø taøi töû, laø taøi hoa. Ñoù laø tri aâm,
tri kæ.
Caøng veà xuoâi, soâng Ñaø caøng roäng theâm ra, doøng soâng meânh moâng hôn, eâm nheï hôn. Nhìn doøng
soâng nöôùc chaûy “löõng lôø”, nhaø vaên caûm thaáy noù “nhö nhôù thöông nhöõng hoøn ñaù thaùc xa xoâi ñeå laïi
treân thöôïng nguoàn Taây Baéc”. Doøng soâng vaãn “löõng lôø” eâm troâi “nhö ñang laéng nghe nhöõng gioïng
noùi eâm eâm cuûa ngöôøi xuoâi, vaø con soâng ñang troâi nhöõng con ñoø mình nôû chaïy buoàm vaûi noù khaùc haún
nhöõng con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån treân doøng treân”, “Con ñoø mình nôû chaïy buoàm vaûi”,
“Con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån”, laø nhaän xeùt, laø caùch taû, laø caùch duøng töø raát ñoäc ñaùo cuûa
Nguyeãn Tuaân. Moãi caâu, moãi chöõ ñeàu phaû linh hoàn vaøo doøng soâng, vaøo con ñoø, vaøo caûnh vaät. Nhöõng
so saùnh aån duï, nhöõng nhaân hoùa trong ñoaïn vaên naøy cho thaáy moät tình yeâu soâng nuùi thieát tha, moät
caùi nhìn ñaèm thaém noàng haäu, moät caùi laéng nghe trìu meán yeâu thöông. Nguyeãn Tuaân nhö ñang môû
roäng loøng mình, taâm hoàn mình vôùi doøng soâng, ñeå cuøng vôùi noù maø “laéng nghe”, maø nhôù thöông,nhöõng

156
aâm vang, nhöõng nhòp soáng aám aáp cuûa cuoäc ñôøi. Ta caûm thaáy coù moät doøng soâng ñang eâm troâi, ñang
löõng lôø trong taâm hoàn mình, baùt ngaùt meânh moâng… Vaên Nguyeãn Tuaân khoâng chæ ñem ñeán cho ta
bao nhaõ thuù maø coøn ñeå laïi nhieàu dö vò, dö ba laø vaäy!
Nguyeãn Tuaân yeâu soâng Ñaø, yeâu Taây Baéc, yeâu moät trôøi hoa ban, yeâu moät saéc ñaøo Toâ Hieäu, yeâu moät
oâng laùi ñoø duõng maõnh taøi ba, luùc vöôït thaùc cuõng nhö luùc ngoài trong hang ñaù nöôùng oáng côm lam…
Baùc Nguyeãn yeâu caùi laëng tôø cuûa doøng soâng, yeâu ñaøn höôu röøng thô ngoä, yeâu moät tieáng caù daàm xanh
quaãy, voït leân maët soâng “buïng traéng nhö baïc rôi thoi”. Taùc giaû “Soâng Ñaø” coøn yeâu vaø say meâ ngaém
“con ñoø ñuoâi eùn thaét mình daây coå ñieån” cuûa ngöôøi Thaùi, “con ñoø mình nôû chaïy buoàm vaûi” cuûa ngöôøi
Kinh, ngöôøi Möôøng… Yeâu soâng Ñaø, yeâu caûnh saéc soâng Ñaø, yeâu Taây Baéc, vôùi Nguyeãn Tuaân, vôùi chuùng
ta, chính laø tình yeâu soâng nuùi, yeâu con ngöôøi Vieät Nam caàn cuø, nhaân haäu, duõng caûm, taøi ba…
Ñoaïn vaên treân ñaây chæ laø moät ñoaïn ngaén trong baøi tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø, chæ noùi veà moät
neùt ñeïp – veû ñeïp thô moäng – cuûa Ñaø Giang ôû quaõng trung löu. Tuy vaäy, ta vaãn caûm ñöôïc caùi hay,
caùi ñeïp trong vaên Nguyeãn Tuaân. Moät chaát thô toûa roäng, man maùc. Moät ngoøi buùt nhieàu khaùm phaù,
saùng taïo vaø kieán taïo trong taïo hình döïng caûnh, trong duøng chöõ, ñaët caâu. Nhöõng so saùnh, aån duï vaø
lieân töôûng raát gôïi. Ñaây laø moät ñoaïn hay vaø ñeïp noùi veà höông saéc ñaát nöôùc. Chaát taøi hoa, taøi töû, caùi
beà theá ñoäc ñaùo, saéc saûo vaø uyeân baùc cuûa phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân ñeå laïi daáu aán treân
“trang hoa”, “tôø hoa” naøy… Ngöôøi ñoïc vaãn caûm thaáy mình trôû thaønh “oâng khaùch soâng Ñaø” ñang cuøng
con thuyeàn nheï troâi treân Ñaø Giang cuøng vôùi Baùc Nguyeãn say meâ ngaém caûnh ñeïp cuûa höông nuùi, hoa
ngaøn vaø laéng nghe tieáng caù daàm xanh quaãy treân caùi löõng lôø cuûa doøng soâng “daûi soâng Ñaø boït nöôùc
leânh beânh…”.

ÑEÀ: Chöùng minh raèng thieân nhieân trong Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø (trích) (Nguyeãn Tuaân)
laø con Soâng Ñaø “hung baïo”.
HÖÔÙNG DAÃN
Thieân nhieân: Con Soâng Ñaø “hung baïo”.
Soâng Ñaø ñöôïc nhaø vaên xaây döïng thaønh moät “nhaân vaät” coù maët suoát töø ñaàu ñeán cuoái thieân tuøy buùt,
taïo neân giaù trò ñoäc ñaùo cuûa taùc phaåm naøy. Döôùi ngoøi buùt taøi hoa vaø uyeân baùc cuûa Nguyeãn Tuaân, Soâng
Ñaø khoâng coøn laø moät coân soâng voâ tri, voâ giaùc, maø laø moät “nhaân vaät” coù caù tính, coù taâm traïng, coù
hoaït ñoäng thaät phong phuù vaø phöùc taïp. Taùc giaû ñaõ nhaän xeùt khaùi quaùt: ñaây chính laø con soâng Taây
Baéc hung baïo vaø tröõ tình. Hai ñaëc ñieåm hung baïo vaø tröõ tình naøy ñöôïc nhaø vaên trieån khai trong
suoát caû baøi tuøy buùt.
(1) Caùi hung baïo cuûa con Soâng Ñaø khoâng chæ ôû nhöõng con thaùc, maø coøn ôû quang caûnh huøng
vó vôùi veû huyeàn bí, hoang sô cuûa doøng soâng chaûy giöõa ñieäp truøng röøng nuùi Taây Baéc. Nhö moät
nhaø quay phim laø laõo luyeän, vöøa cho ngöôøi xem thaáy bao quaùt khung caûnh Soâng Ñaø, thænh thoaûng
taùc giaû laïi döøng laïi, cho khaùn giaû nhöõng pha “caän caûnh” thaät tieâu bieåu veà söï hung döõ cuûa con soâng
naøy.
Ñaáy laø nhöõng caûnh thaät hieám thaáy nhö caûnh ñaù bôø soâng döïng vaùch thaønh, chæ khi naøo ñeán giöõa
tröa, maët trôøi roïi ñuùng ñænh ñaàu, choã aáy môùi coù aùnh naéng. Caùch so saùnh treân taïo ñöôïc aán töôïng khaù
ñaäm neùt veà vaùch ñaù döïng ñöùng vôùi ñoä cao hun huùt khoân cuøng. Coù choã vaùch ñaù thaønh cheït loøng Soâng
Ñaø nhö moät caùi yeát haàu: Vì theá, doøng chaûy cuûa con soâng bò thu laïi raát heïp: heïp ñeán möùc ñöùng beân
naøy bôø nheï tay neùm hoøn ñaù qua beân kia vaùch, heïp ñeán möùc coù quaõng con nai con hoå ñaõ coù laàn voït
töø bôø naøy sang bôø kia. AÁn töôïng veà ñoä cao vaø thaúng cuûa vaùch ñaù bôø soâng vaø doøng chaûy nhoû heïp caøng
ñöôïc toâ ñaäm theâm qua moät chi tieát tieâu bieåu vaø loái lieân töôûng baát ngôø – thieân nhieân hoang sô gaàn
vôùi ñôøi soáng hieän ñaïi cuûa con ngöôøi: Ngoài trong khoang ñoø qua quaõng aáy, ñang muøa heø maø cuõng
thaáy laïnh, caûm thaáy mình nhö ñöùng ôû heø moät caùi ngoõ maø… ngoùng voïng leân moät khung cöûa soå naøo
töø caùi taàng nhaø thöù maáy naøo vöøa taét phuït ñeøn ñieän. Nhaø vaên chaúng nhöõng söû duïng thò giaùc maø coøn
keát hôïp söû duïng caùc giaùc quan khaùc vôùi nhöõng so saùnh thaät môùi meû, taùo baïo. Vaùch thaønh döïng ñöùng
gôïi leân söï hieåm trôû, huøng vó, loøng soâng heïp laïi giaùn tieáp gôïi ñöôïc söùc chaûy gheâ gôùm, döõ daèn cuûa thaùc
luõ.
(2) Tính chaát hung baïo coøn theå hieän qua caùi döõ daèn cuûa gheành soâng vôùi söï hôïp söùc cuûa gioù,
cuûa soùng vaø cuûa ñaù. Döôøng nhö chuùng phoái hôïp vôùi nhau moät caùch chaët cheõ ñeå taêng theâm söùc maïnh
uy hieáp, ñe doïa con ngöôøi: quaõng maët gheành Haùt Looùng, daøi haøng caây soá, nöôùc xoâ ñaù, ñaù xoâ soùng,
soùng xoâ gioù, cuoàn cuoän luoàng gioù guøn gheø suoát naêm nhö luùc naøo cuõng ñoøi nôï xuyùt baát cöù ngöôøi laùi
ñoø Soâng Ñaø naøo toùm ñöôïc qua ñaáy. ÔÛ ñaây, moät phaàn caâu vaên nhö bò chaët ñöùt ra thaønh nhieàu khuùc
157
ngaén, goïn, dieãn ñaït baèng ñieäp töø, ñieäp caáu truùc vaø taêng tieán, taïo nhòp ñieäu khaån tröông, doàn daäp,
gaáp gaùp nhö söï chuyeån ñoäng cuûa gioù to vaø soùng lôùn.
(3) Hung baïo hôn nöõa laø nhöõng caùi huùt nöôùc khuûng khieáp: treân soâng boãng coù nhöõng caùi huùt
nöôùc gioáng nhö caùi gieáng beâ toâng thaû xuoáng xoâng ñeå chuaån bò laøm moùng caàu. Vì nöôùc bò huùt quaù
maïnh neân phaùt ra nhöõng aâm thanh ñöôïc nhaân caùch hoùa nhö nöôùc thôû vaø keâu nhö cöûa coáng caùi bò
saëc do nöôùc beân trong vaø ngoaøi coáng cheânh nhau quaù nhieàu, phaùt ra tieáng keâu aëc aëc gheâ sôï. Ñeå toâ
ñaäm theâm söï nguy hieåm cuûa caùi huùt nöôùc, nhaø vaên ñaõ phoái hôïp giöõa “taû” vaø “keå”. ÔÛ ñaây, yeáu toá töï
söï goùp phaàn quan troïng kích thích trí töôûng töôïng cuûa ngöôøi ñoïc. Neáu caâu vaên neâu treân thieân veà taû
thì hai caâu döôùi thieân veà keå: Nhieàu beø goã röøng ñi ngheânh ngang voâ yù… ôû khuyûnh soâng döôùi.
(4) Soâng Ñaø coøn hung baïo ôû nhöõng thaùc nöôùc. Nhieàu thaùc nöôùc nhö baøy saün theá traän, saün
saøng chaën ñaùnh, tieâu dieät ngöôøi laùi ñoø, laùi maûng, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng ai xuoâi doøng. ÔÛ nhöõng nôi
naøy, Soâng Ñaø ñöôïc moâ taû nhö coù caû moät baày thuûy quaùi vöøa hung haêng, baïo ngöôïc, vöøa nham hieåm,
xaûo quyeät. Luùc thì thaùc nöôùc khieâu khích, cheá nhaïo, khi thì hoø laø, gaàm theùt, nhö tieáng moät ngaøn
con traâu moäng ñang loàng loän giöõa röøng vaàu tre nöûa noå löûa, ñang phaù luoâng röøng löûa, röøng löûa cuøng
gaàm theùt vôùi ñaøn traâu da chaùy buøng buøng. Thaùc nöôùc caøng ñöôïc nhaân theâm söùc maïnh, söùc coâng phaù,
taêng theâm moái nguy hieåm ñoái vôùi nhaø ñoø vì söï goùp maët cuûa haøng ngaøn taûng ñaù to, nhoû. Moãi hoøn ñaù
ñöôïc khaéc hoïa nhö moät quaùi vaät töø ngaøn naêm vaãn kieân trì mai phuïc nôi ñaây ñeå baøy thaïch traän trong
loøng soâng. Moãi laàn thaáy moät con thuyeàn naøo nhoâ vaøo ñöôøng ngoaët soùng laø chuùng laäp töùc nhoåm caû
daäy ñeå voà laáy thuyeàn. Taùc giaû ñeå döïng daäy vaø thoåi söï soáng vaøo cho nhöõng hoøn ñaù voâ tri giaùc, khieán
ngöôøi ñoïc hình dung chuùng cuõng taùo tôïn, hung baïo nhö moät luõ giaëc ñieân cuoàng. Döôùi ngoøi buùt cuûa
ngöôøi ngheä só ngoân töø, veû ñeïp man daïi, söùc maïnh huyeàn bí cuûa Soâng Ñaø ñaõ hieän ra ôû nhieàu goùc ñoä
khaùc nhau. Ñaáy chính laø tieàm naêng to lôùn cuûa Ñaø giang seõ ñöôïc con ngöôøi chinh phuïc. Ñaáy laø “vaøng
traéng” quyù baùu cuûa ñaát nöôùc chuùng ta. Chính vì vaäy, Nguyeãn Tuaân noùi tôùi hình aûnh cuûa nhöõng tuoác
bin thuûy ñieän. Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø nhaø vaên nghó tôùi vai troø, vò trí cuûa Soâng Ñaø trong söï nghieäp
coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc.

ÑEÀ: Chöùng minh raèng thieân nhieân trong Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø (trích) (Nguyeãn Tuaân)
laø con soâng Ñaø “tröõ tình”.
HÖÔÙNG DAÃN
Con Soâng Ñaø “tröõ tình”.
Soâng Ñaø ñaâu chæ hung baïo, maø coøn laø moät doøng soâng tuyeät vôøi thô moäng. Ñaëc bieät, töø maïn Thaùc
Bôø veà xuoâi, Soâng Ñaø chæ coøn veû dòu daøng nhö baát kì moät doøng soâng naøo ôû vuøng ñoàng baèng. Bôûi vaäy,
beân caïnh tính hung baïo, Nguyeãn Tuaân raát chuù troïng khaéc hoïa tính tröõ tình cuûa doøng soâng naøy. Voán
vaên hoùa, voán töø vöïng giaøu coù, trí töôûng töôïng bay boång cuûa nhaø vaên thaû söùc tung hoaønh, taïo neân
nhöõng ñoaïn vaên möôït maø nhö nhöõng doøng thô.
(1) Ñeå khaéc hoïa tính tröõ tình, dòu daøng cuûa doøng soâng, tröôùc heát Nguyeãn Tuaân mieâu taû Soâng
Ñaø moät caùch bao quaùt baèng moät caâu vaên ñaày hình aûnh vaø nhòp ñieäu: Con Soâng Ñaø tuoân daøi tuoân
daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình, ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban
gaïo thaùng hai vaø cuoàn cuoän muø khoùi nuù Meøo ñoát nöông xuaân . Coù theå coi ñaây laø moät böùc tranh toång
theå veà Soâng Ñaø, luùc ñaàu chaûy ngoaèn ngoeøo giöõa ñieäp truøng nuùi ñaù vaø ñaïi ngaøn Taây Baéc nhöng khi
veà daàn ñeán mieàn trung du, Ñaø giang chaûy eâm aû thaúng doøng?
(2) Taùc giaû ngaém nhìn Soâng Ñaø ôû nhieàu thôøi gian, nhieàu khoâng gian khaùc nhau. Vôùi tình
caûm trieàu meán thieát tha, nhaø vaên ñaõ phaùt hieän ñöôïc moät caùch tinh teá maøu saéc cuûa doø ng soâng bieán
ñoåi theo töøng muøa. Xuaân veà, Ñaø giang xanh ngoïc bích, töùc laø maøu xanh raát ñeïp, vöøa trong xanh laïi
vöøa oùng aùnh, chöù khoâng xanh nhö maøu xanh canh heán. Khi thu sang, nöôùc Soâng Ñaø moät veû ñeïp
rieâng. Chính vì theá, Nguyeãn Tuaân böïc boäi khi boïn thöïc daân cöôùp nöôùc laïi goïi moät caùch thoâ baïo Soâng
Ñaø laø doøng soâng Ñen – soâng coù maøu ñen (rivieøre Noire).
(3) Taùc giaû ñaõ daønh nhöõng ñoaïn vaên hay nhaát taû caûnh vaät ven Soâng Ñaø. Ñeå toân theâm tính tröõ
tình cuûa doøng soâng, nhaø vaên söû duïng nhieàu hình aûnh trong saùng gôïi caûm vaø ñaày chaát thô. Nhòp ñieäu
caâu vaên luùc thì hoái haû, mau leï do caùch ngaét caâu vaø dieãn ñaït theo loái ñieäp (Bôø Ñoâng Ñaø, chuoàn chuoàn
böôm böôùm treân Soâng Ñaø) ñeå dieãn taû nieàm sung söôùng ñang traøo daâng trong loøng taùc giaû; luùc thì
chaäm raõi, nhö taõi ra ñeå dieån taû caùi vaéng laëng raát neân thô cuûa con soâng naøy: Caûnh ven soâng ôû ñaây
laëng tôø… nhö moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa. Hình aûnh moät bôø tieàn söû, moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa
coù söùc khôi gôïi saâu xa, khaéc hoïa ñöôïc veû ñeïp hoang sô, toàn taïi nhö vónh haèng cuûa thieân nhieân. Vôùi
158
caùch lieân töôûng vaø ví von aáy, döôøng nhö Soâng Ñaø coøn coù veû ñeïp cuûa moät con soâng beàn bæ chaïy qua
bao thaùng naêm lòch söû, mang daáu tích vaên hoùa ngaøn xöa cuûa daân toäc.
Hôn nöõa, vôùi moät tình yeâu thieân nhieân Taây Baéc tha thieát, taùc giaû nhìn Soâng Ñaø nhö moät coá
nhaân…

ÑEÀ: Chöùng minh raèng con ngöôøi trong Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø (trích) (Nguyeãn Tuaân) laø
OÂng laùi ñoø taøi naêng.
HÖÔÙNG DAÃN
Con ngöôøi: OÂng laùi ñoø taøi naêng.
Treân caùi neàn con Soâng Ñaø “hung baïo vaø tröõ tình”, Nguyeãn Tuaân khaéc hoïa ñaäm neùt hình töôïng
ngöôøi laùi ñoø trí duõng, taøi hoa vôùi moät tình caûm yeâu quyù vaø khaâm phuïc.
(1) OÂng laùi ñoø sinh ra beân bôø Soâng Ñaø. OÂng coù ngoaïi hình vaø nhöõng toá chaát khaù ñaëc bieät: thaân
hình cao to, goïn quaùnh nhö chaát söøng chaát mun, tay leâu ngheâu, chaân khuyønh khuyønh, gioïng aøo aøo
nhö tieáng nöôùc tröôùc maët gheành soâng, nhôõn giôùi voøi voïi nhö luùc naøo cuõng mong moät caùi beán xa naøo
trong söông muø… Ñaây laø moät böùc phaùc thaûo chaân dung theå hieän ñöôïc thaàn thaùi ngöôøi laùi ñoø, ñoàng
thôøi nhaán maïnh oâng laø con ngöôøi ñaõ gaén boù vôùi ngheà soâng nöôùc töø nhieàu naêm. Vì theá, nhöõng ñaëc
ñieåm cuûa coâng vieäc ñaõ hieån hieän raát roõ qua daùng hình oâng.
(2) Sau haøng chuïc naêm xuoâi ngöôïc, oâng laùi hieåu bieát töôøng taän veà doøng soâng thöôøng traùi tính
traùi neát naøy. Tuy ñaõ nghæ ñoø, oâng vaãn nhôù tæ mæ nhö ñoùng ñanh vaøo loøng taát caû nhöõng luoàn nöôùc
cuûa taát caû nhöõng con thaùc hieåm trôû, vaãn naém chaéc binh phaùp cuûa thaàn soâng thaàn ñaù, thuoäc quy luaät
phuïc kích cuûa luõ ñaù nôi aûi nöôùc hieåm trôû, vaãn bieát roõ töøng cöûa töû, cöûa sinh treân nhöõng “thaïch traän”
Soâng Ñaø.
(3) OÂng laùi ñoø coøn laø moät ngöôøi coù taøi ngheä ñaëc bieät trong ngheà leo gheành vöôït thaùc. Ñeå
laøm noåi baät ñaëc ñieåm quan troïng naøy, taùc giaû ñaõ taïo ra moät cuoäc vöôït thaùc coù moät khoâng hai, baèng
voán töø vöïng giaøu coù vaø kieán thöùc uyeân baùc veà nhieàu lónh vöïc, ñaëc bieät laø lónh vöïc quaân söï vaø voõ
thuaät. ÔÛ ñoù, oâng laùi ñoø xuaát hieän nhö moät vieân töôùng taû xung höõu ñoät trong moät traän ñoà baùt quaùi,
nhieàu cöûa nhieàu voøng, moãi voøng ñeàu coù nhöõng vieân töôùng ñaù döõ daèn, nham hieåm ñoøn ñaùnh. Ngöôøi
laùi ñoø chæ caàn coù moät sô suaát nhoû thì trong nhaùy maét, con ñoø seõ bò vôõ chìm trong loøng thaùc.
Tröôùc maët ngöôøi laùi ñoø laø moät traän ñòa hieåm nguy vôùi nhöõng thaùc nöôùc vaø ñaù ngaàm. Ñeå taêng
theâm thanh theá aùp ñaûo con thuyeàn, ñaïo quaân thaùc ñaù roáng leân nhö tieáng moät ngaøn con traâu moäng
ñang loàng loän. Chuùng hung haêng, döõ tôïn baøy thaïch traän treân soâng: khi thì chuùng aån naáp mai phuïc,
khi thì löøa mieáng ñaùnh du kích, quay voøng taäp haäu. Ñaù to, ñaù nhoû nham hieåm phoái hôïp vôùi soùng
nöôùc hung döõ ñoøi aên cheát caùi thuyeàn. Maët nöôùc hoø la, xoâng tôùi ñònh beû gaõy caùn cheøo – vuõ khí cuûa
nhaø ñoø. Nhöng treân caùi thuyeàn saùu bôi cheøo vaãn nghe roõ tieáng chæ huy ngaén goïn tænh taùo cuûa ngöôøi
caàm laùi. Neùn chòu caùi ñau theå xaùc do cuoäc vaät loän vôùi soùng thaùc, oâng laùi ñieàu khieån con thuyeàn laàn
löôït qua truøng vi thaïch traän, chieán thaéng thaùc döõ baèng nhöõng ñoäng taùc taùo baïo maø voâ cuøng chuaån
xaùc: Doøng thaùc huøm beo ñang hoàng hoäc teá maïnh treân soâng ñaù… oâng ñeø saán leân maø chaët ñoâi ra ñeå
môû ñöôøng tieán.

ÑEÀ: Chöùng minh raèng con ngöôøi trong Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø (trích) (Nguyeãn Tuaân) laø
OÂng laùi ñoø taøi hoa.
HÖÔÙNG DAÃN
OÂng laùi ñoø taøi hoa.
(1) Nguyeãn Tuaân chuù yù toâ ñaäm neùt taøi hoa, ngheä só ôû oâng laùi. Cuõng nhö nhöõng nhaân vaät chính
dieän khaùc, oâng laùi ñoø ñöôïc nhaø vaên mieâu taû nhö laø moät ngheä só – coù nghóa laø raát thuaàn thuïc, ñieâu
luyeän – trong ngheà leo gheành vöôït thaùc. Theo Nguyeãn Tuaân, neùt taøi hoa, ngheä só cuûa con ngöôøi
khoâng chæ theå hieän trong hoaït ñoäng saùng taïo ngheä thuaät maø coøn theå hieän ôû nhieàu lónh vöïc khaùc
nhau. Ñoái vôùi baát kì coâng vieäc gì, khi ñaït tôùi trình ñoä kheùo leùo, ñieâu luyeän, con ngöôøi seõ boäc loä neùt
taøi hoa.
(2) OÂng laùi ñoø xöùng ñaùng ñöôïc coi laø moät ngheä só coøn vì oâng coù taâm hoàn phong phuù, cao ñeïp.
Khi vöôït qua thaùc luõ, moïi vieäc vaát vaû, nguy hieåm xeøo xeøo tan trong trí nhôù nhöõng ngöôøi laùi ñoø. Hoï
coi vieäc ñoái maët vôùi soùng nöôùc hung baïo, hieåm nguy laø chuyeän thöôøng nhaät, thöôøng tình, khoâng coù
gì ñaùng noùi. Khi ñoát löûa trong hang ñaù, nöôùng oáng côm lam, hoïc chæ baøn veà caù daàm xanh, caù anh

159
vuõ... OÂng laùi ñoø cuõng nhö ñoàng nghieäp cuûa mình coøn gaén boù thieát tha vôùi laøng baûn queâ höông. Hoï
thöôøng treo bu gaø troáng coù boä loâng ñeïp vaø gioïng gaùy hay ôû ñuoâi thuyeàn ñeå ñi ñöôøng xa, qua bôø naøy
beán khaùc, coù tieáng gaø gaùy ñem theo, noù ñôõ nhôù nöông ruoäng baûn möôøng mình…
Nhö vaäy, vôùi Nguyeãn Tuaân, chuû nghóa anh huøng ñaâu chæ ôû nôi giaùp maët vôùi quaân thuø, maø coù theå
xuaát hieän haèng ngaøy trong cuoäc soáng lao ñoäng cuûa nhöõng con ngöôøi bình thöôøng giaûn dò, khoâ ng teân
tuoåi, ôû ngay caû nhöõng nôi xa xoâi, heûo laùnh cuûa Toå quoác. Cuoäc soáng lao ñoäng cuûa ngöôøi laùi ñoø voâ danh
nôi hoang vu kia xöùng ñaùng laø moät thieân anh huøng ca lao ñoäng.

ÑEÀ: Ñaëc ñieåm cuûa phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân trong tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng
Ñaø .
HÖÔÙNG DAÃN
Ñaëc ñieåm cuûa phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Tuaân.
- Tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø ñaõ theå hieän roõ neùt caùc ñaëc ñieåm cuûa phong caùch ngheä thuaät
Nguyeãn Tuaân.
* Khaùm phaù, phaùt hieän söï vaät ôû phöông dieän vaên hoùa, thaåm mó: con soâng Ñaø tuoân daøi tuoân daøi
nhö moät aùng toùc tröõ tình.
* Nhìn con ngöôøi ôû phöông dieän taøi hoa ngheä só: oâng laùi ñoø ñöôïc mieâu taû nhö moät duõng töôùng taøi
naêng nhöng coù phong thaùi cuûa moät ngheä só taøi hoa.
* Toâ ñaäm nhöõng neùt phi thöôøng, tuyeät vôøi cuûa caûnh vaät, con ngöôøi: con Soâng Ñaø hung baïo, hieåm
aùc, oâng laùi ñoø taøi hoa.
* Vaän duïng tri thöùc cuûa nhieàu ngaønh vaên hoùa ngheä thuaät khaùc nhau veà ñoái töôïng saùng taùc ñeå taïo
hình töôïng: con Soâng Ñaø hung baïo vaø nhöõng traän thuûy chieán cuûa oâng laùi ñoø ñöôïc ghi laïi baèng kieán
thöùc cuûa vaên chöông, hoäi hoïa, ñieän aûnh, ñòa lyù, lòch söû, quaân söï, voõ thuaät.
- Ngoân ngöõ trong taùc phaåm:
* Töø ngöõ saéc saûo in ñaäm daáu aán rieâng. Ngöõ nghóa, ngöõ ñieäu bieán ñoåi, chuyeån hoùa: soùng thaùc xeøo
xeøo tan trong trí nhôù, naéng roøn tan, noãi nieàm coå tích tuoåi xöa, ñeà thô vaøo soâng nöôùc … Taùc giaû coøn
saùng taïo nhöõng töø ngöõ môùi, coâ ñoïng, giaøu yù nghóa: luoân gaân, luoân tim, bôøm soùng…
* Dieãn taû ña daïng, nhieàu goùc caïnh. Caâu thaät ngaén phoái hôïp vôùi caâu thaät daøi: ñoaïn taû chaëng cuoái
vöôït voøng vaây thöù ba, ñang vieát caâu chaát choàng yù (… Cöûa ngoaøi, cöûa trong, laïi cöûa trong cuøng,
thuyeàn… xuyeân nhanh, vöøa xuyeân vöøa…) ñaõ keát laïi baèng moät caâu raát goïn, bieåu thò yù hoaøn thaønh: Theá
laø heát thaùc.
* Coù khi vöøa theå hieän maët hung döõ vöøa gôïi leân khía caïnh thô moän g cuûa ñoái töôïng mieâu taû, vöøa
neùm ra nhöõng chi tieát raát töï nhieân, khoâng trau chuoát (con soâng ñaùnh ñoøn hieåm ñoäc nhaát vôùi con
ñoø) vöøa chaét loïc nhöõng chi tieát, nhöõng hình aûnh raát tröõ tình, raát thô (ven Soâng Ñaø laëng tôø).

ÑEÀ: Tuøy buùt Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø laø veû ñeïp vaø söùc soáng cuûa Taây Baéc, con ngöôøi Taây
Baéc ñöôïc taùi hieän baèng moät taám loøng, moät taøi naêng raát Nguyeãn Tuaân. Em nghó nhö theá
naøo veà nhaän ñònh ñoù?
BAØI LAØM
Caûnh vaät vaø cuoäc soáng cuûa baát cöù vuøng ñaát naøo khi ñöôïc choïn löïa ñeå trôû thaønh ñoái töôïng tuøy buùt
cuûa Nguyeãn Tuaân thì noù y heät moät haït ngoïc. Haït ngoïc naøy ñöôïc moät ngöôøi naëng hoàn vôùi soâng nuùi,
nöôùc non, coäng vôùi söï taøi hoa, moät baøn tay ñöôïc meänh danh laø nhaø kó thuaät ngoân töø, nhöõng nhaän
xeùt tình teá maøi duõa, tæa toùt. Chuùng trôû thaønh nhöõng ñòa danh, nhöõng nôi choán ñaùng töï haøo cuûa Toå
quoác, ñaát nöôùc Vieät Nam. Tuøy buùt Soâng Ñaø vôùi Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø chính laø moät trong nhöõng haït
ngoïc ñoù, moät haït ngoïc Taây Baéc giaøu coù veà taøi nguyeân vôùi söï baøi trí tuyeät vôøi: nuùi soâng dieãm leä, hoa
trôøi, ñaù, thaùc. Ñaëc bieät vôùi doøng Ñaø giang: Tuoân daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình… aån hieän trong maây
trôøi Taây Baéc bung nôû hoa ban hoa gaïo vôùi chaát vaøng möôøi cuûa noù laø veû ñeïp cuûa con ngöôøi Taây Baéc,
ñaõ thöïc söï gaây nhöõng aán töôïng vöøa thaät thieát tha vôùi thaät nhieàu caûm xuùc thaåm myõ.
Roõ raøng, vôùi Soâng Ñaø, Nguyeãn Tuaân ñaõ chöùng toû söï hoäi nhaäp cuûa moät nhaø vaên ñaõ töøng Van boùng
moät thôøi vôùi caùch maïng, vôùi thôøi ñaïi. ÔÛ ñoù, vaãn laø moät Nguyeãn Tuaân taøi hoa, uyeân baùc coù thieân
höôùng theå hieän nhöõng aán töôïng ñaäm neùt, maõnh lieät, toâ ñaäm caùi phi thöôøng nôi nhöõng caùi bình
thöôøng, nhöõng con ngöôøi bình dò. ÔÛ ñoù, vaãn laø daùng veû cuûa moät neùt buùt caån thaän ñeán chính xaùc vôùi
töøng töø, töøng chöõ, töøng caâu. ÔÛ ñoù, vaãn laø moät Nguyeãn Tuaân vôùi söùc lieân töôûng ña daïng ñeán phong
phuù, saéc saûo.
160
 Môû ñaàu tuøy buùt laø hình aûnh Ñaø giang vôùi nhöõng bieán ñoåi, nhöõng tieát taáu coù khi traùi ngöôïc. Ñòa
hình, söï baøy bieän cuûa taïo hoùa laøm neân moät soâng Ñaø kì vó, ñeïp vôùi söï hung baïo maõnh lieät. Vaø moät
soâng Ñaø laëng lôø, hoang vaéng, ñeïp nhö moät aùng toùc tröõ tình, hoàn nhieân, mô moäng, coå kính nhö moät
baøi Ñöôøng thi, moät noãi nieàm coå tích. Vôùi Nguyeãn Tuaân, khuùc haùt soâng Ñaø laø khuùc haùt dòu cuûa baûn
tình ca Taây Baéc ñaém say loøng ngöôøi, vöøa laø khuùc quaân haønh, ñieäu traàm huøng, soâi noåi cuûa moät nhòp
haønh quaân. ÔÛ caû hai goùc ñoä, veû ñeïp soâng Ñaø ñeàu ñöôïc ñoâi maét tinh teá, baøn tay ñieäu ngheä cuûa Nguyeãn
Tuaân taùi hieän moät caùch saùng taïo, ñaày ngaãu höùng.
Khi nhìn soâng Ñaø ôû chaëng döõ doäi, hung baïo nhaát cuûa noù, oâng khaùi quaùt moät lieân töôûng ñaày hình
aûnh, baát ngôø gôïi aán töôïng. Ñoù laø moät soâng Ñaø coù taâm ñòa cuûa moät baø meï keá. Ñeå laøm roõ tính chaát
naøy, oâng ñaõ taäp trung buùt löïc vôùi raát nhieàu nhöõng caùch thöùc, nhöõng bieän phaùp lieân töôûng ngheä thuaät
töø nhaân hoùa ñeán aån duï, töø cöôøng ñieäu ñeán so aùnh, ví von, loái moâ taû gaây aán töôïng ñeå ñaëc taû thaùc, ñaù
soâng Ñaø. Thaùc, ñaù soâng Ñaø nhôø vaäy hoùa thaân thaønh nhöõng chöùng nhaân sinh ñoäng nhaát veà moät soâng
Ñaø hung baïo. Ñaàu tieân laø aâm thanh cuûa thaùc nöôùc vôùi thaät nhieàu nhöõng cung baäc. Khi thì coù gioïng
oaùn traùch khi van xin, khi khieâu khích, gioïng gaèn maø cheá nhaïo. Theá roài, khi bò chaën bôûi nhöõng thaùc
ñaù, thaùc nöôùc roáng leân nhö tieáng moät ngaøn con traâu moïng ñang loàng loän giöõa röøng vaàu röøng tre
nöùa noå löûa, ñang phaù tuoân röøng löûa cuøng gaàm theùt vôùi ñaøn traâu da chaùy buøng. Roõ raøng vieäc caû nhaän
nhö vaäy khoâng theå laø vieäc caûm nhaän cuûa moät ngöôøi chæ moät sôùm moät chieàu ôû vôùi soâng Ñaø. Caûm
nhaän ñaày maøu saéc, aâm ñieäu ñoù chæ xuaát phaùt töø traùi tim yeâu soâng Ñaø tha thieát, ñaày quyù troïng cuûa
Nguyeãn Tuaân. Sinh thôøi, oâng voán thích ngao du tôùi sôn cuøng thuûy taän. Soâng Ñaø vôùi ñaù, thaùc cuûa noù
ñaõ thöïc söï haáp daãn oâng. Ta haõy nghe oâng taû ñaù nuùi soâng Ñaø. Ñoù quaû laø moät böùc tranh hoaønh traùng,
ñaày cung baäc: Ñaù ôû ñaây töø ngaøn naêm vaãn mai phuïc heát trong loøng soâng… Maët hoøn ñaù naøo troâng cuõng
ngoã ngöôïc, nhaên nhuùm, meùo moù. Ñaù nhö baøy thaïch traän treân soâng. Coù theå noùi ñaây laø ñoaïn theå hieän
roõ nhaát phong caùch mieâu taû cuûa Nguyeãn Tuaân. OÂng vaän duïng toång hôïp caùc tri thöùc töø quaân söï ñeán
voõ thuaät, töø caùch nhìn cuûa ñieän aûnh ñeán myõ thuaät, veõ ra tröôùc maét ta moät traän thuûy chieán giöõa ñaù
vaø thuyeàn ñaày aán töôïng döõ doäi vaø boäi phaàn sinh ñoäng, loät taû ñöôïc ñænh ñieåm chaát hung baïo cuûa soâng
Ñaø. Chaúng haïn thaïch traän daøy baøy vöøa xong thì caùi thuyeàn vuït tôùi. Phoái hôïp vôùi ñaù, nöôùc thaùc reo
hoø laøm thanh vieän cho ñaù, nhöõng hoøn ñaù beä veä oai phong laãm lieät… Maët soâng trong tích taéc loøa saùng
leân nhö moät cöûa beå ñom ñoùm röøng uøa xuoáng maø chaâm löûa vaøo ñaàu soùng. Ñoaïn vaên theå hieän moät trí
töôûng töôïng vôùi söùc lieân töôûng thaät phong phuù. ÔÛ ñaây, taâm hoàn oâng nhö bay löôïn baèng ñoâi caù nh
meânh moâng cuûa töôûng töôïng. Theá nhöng, duø vaäy, noù khoâng tuøy tieän. Noù ñöôïc baét nguoàn töø söï quan
saùt söï vaät moät caùch chính xaùc, tæ mæ, töôøng taän ñeán töøng chi tieát. Soùng nöôùc ñöôïc lieân töôûng thaät
phoùng khoaùng, thaät saùng taïo baèng hình aûnh: nhö theá quaân lieàu maïng vaøo saùt naùch maø ñaù traùi, maø
thuùc goái vaøo buïng, vaøo hoâng thuyeàn. Nöôùc xoâ thuyeàn thì gioáng nhö ñoâ vaät tuùm thaét löng oâng ñoø ñoøi
laät ngöûa mình ra giöõa traän nöôùc vang trôøi thaïch la naïo baït… Loái lieân töôûng, so saùnh, töôûng töôïng
ñoù mang daáu aán Nguyeãn Tuaân ñeán möùc khoâng theå laãn loän. Ñoù laø caùi raát Nguyeãn Tuaân theå hieän ñeán
möùc ñaäm neùt trong hình aûnh moät doøng soâng Ñaø hung baïo.
ÔÛ goùc ñoä thöù hai, taùc giaû hình dung noù tuoân daøi nhö moät toùc tröõ tình. Gioïng vaên ôû ñoaïn naøy eâm
ñeàm, möôït maø nhö moät baøi Ñöôøng thi coå ñieån. Taùc giaû goïi ñoù laø söï gôïi caûm coá nhaân. Laàn löôït, töø
nhieàu goùc ñoä, aån hieän moät doøng Ñaø giang ñeïp ñeán möùc hoang töôûng. Moät soâng Ñaø cuûa muøa xuaân
cuoàn cuoän muø khoùi nuùi Meøo ñoát nöông xuaân. Luùc ñoù, soâng coù maøu xanh ngoïc bích (chöù khoâng phaûi
maøu xanh canh heán cuûa soâng Gaâm, soâng Loâ). Sang thu, soâng Ñaø löø löø caùi maøu ñoû giaän döõ ôû moät
ngöôøi baát maõn, böïc boäi (…) baàm ñi vì böõa röôïu.
Ñaëc bieät, trong caûm nhaän thaåm myõ cuûa oâng, soâng Ñaø boäc loä neùt tröõ tình saâu laéng nhaát laø veû yeân
laëng ñeán hoang sô cuûa doøng soâng. Veû ñeïp hoang daïi, coå tích ñoù ñöôïc nhaân leân baèng chaát thô, trí
töôûng töôïng cuûa Nguyeãn Tuaân. Baèng nieàm thöông voâ haïn cuûa moät traùi tim ngheä só vaø trí tueä cuûa
moät nhaø khaûo coå hoïc, Nguyeãn Tuaân nöûa nhö muoán löu giöõ laïi taát caû nhöõng gì goïi laø nguyeân thuûy
cuûa doøng soâng laïi nöûa muoán coù moät ñoåi thay vaên minh naøo ñoù cho vuøng ñoài nuùi voán hoang sô naøy.
Ta haõy nghe ñoaïn vaên coù theå noùi laø hay nhaát, maãu möïc nhaát cuûa moät ngöôøi suoát ñôøi tìm kieám caùi
ñeïp. Ñoaïn vaên nhö ngoït meàm, tan trong ñaàu löôõi cuûa nhöõng ngöôøi caûm nhaän. Neáu ñeå yù kyõ seõ thaáy
duø laø vaên xuoâi, Nguyeãn Tuaân cuõng raát chuù yù ñeán caáu truùc baèng – traéc ñeå taêng nhaïc ñieäu, taïo caûm
giaùc meàm maïi ñeå boäc loä chaát thô, chaát tröõ tình cuûa soâng Ñaø: Thuyeàn troâi troâi treân soâng Ñaø, saùu
thanh baèng coäng tôùi töø troâi khieán cho soâng nhö taêng theâm veû hoang daïi, eâm ñeàm ñeán söông khoùi.
Thuyeàn toâi troâi treân soâng Ñaø. Caûnh ven soâng ôû ñaây laën g lôø. Hình nhö töø ñôøi Lyù, ñôøi Traàn, ñôøi Leâ
quaõng soâng naøy cuõng laëng tôø ñeán theá maø thoâi. Thuyeàn toâi troâi qua moät nöông ngoâ môùi nhuù leân maáy

161
laù ngoâ non ñaàu muøa. Maø tònh khoâng moät boùng ngöôøi. Coû gianh ñoài nuùi ñang ra nhöõ ng non buùp. Moät
ñaøn höôu cuùi ñaàu ngoán buùp coû gianh ñaãm söông ñeâm. Bôø soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû. Bôø
soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích ngaøy xöa. Chao oâi, thaáy theøm ñöôïc giaät mình vì moät tieáng
coøi xuùp-leâ cuûa moät chuyeán xe löûa ñaàu tieân ñöôøng saét Phuù Thoï – Yeân Baùi – Lai Chaâu. Con höôu thô
ngoä ngaång ñaàu nhung khoûi aùng coû söông, chaêm chaêm nhìn toâi löø löø troâi treân muõi ñoø. Höôu veånh tai
nhìn toâi khoâng chôùp maét maø nhö hoûi mình baèng caùi tieáng noùi rieâng cuûa laønh: Hôõi oâng khaùch soâng
Ñaø, coù phaûi oâng vöøa nghe thaáy moät tieáng coøi söông. Ví bôø soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû, hoàn
nhieân nhö moät nieàm coå tích ngaøy xöa… laø nhöõng caùch ví von ñaày saùng taïo cuûa moät baäc kó thuaät ngoân
töø ñaày duïng coâng trong buùt phaùp. Caûm nhaän nhö vaäy, tröôùc kia cuõng laø caûm nhaän cuûa ngöôøi thô
moät laàn ñeán vôùi soâng Ñaø. Vaâng! Ñoù laø Taûn Ñaø. Vaø trong caùi doøng bieät li tuoân doøng leä kia ôû Theà non
nöôùc coù neùt naøo cuûa soâng Ñaø moät laàn hoäi ngoä khoâng?
Daûi soâng Ñaø boït nöôùc leânh beânh
Bao nhieâu caûnh, baáy nhieâu tình
Trong boái caûnh aáy, vôùi taám loøng Bieät nhôõn lieân taøi, Nguyeãn Tuaân ñaõ döïng leân treân soâng Ñaø moät
töôïng ñaøi kì vó ñeán thaùch thöùc hoùa coâng. Vôùi buùt phaùp cuûa mình, treân doøng soâng coù khi döõ doäi ñeán
taøn baïo, khoác lieät, hieän leân söøng söõng daùng veû cuûa ngöôøi laùi ñoø lai Chaâu. Baèng chính baøn tay khoái
oùc vaø traùi tim, nhöõng veát seïo ñöôïc Nguyeãn Tuaân lieân töôûng laø nhöõng taám huy chöông chieán coâng,
ngöôøi laùi ñoø ñaõ trôû thaønh nhöõng ngöôøi ngheä só taøi hoa. Ngöôøi ngheä só aáy ñaõ chaám nhöõng neùt loãi laïc
nhaát cuûa mình treân böùc tranh hoaønh traùng soâng Ñaø vaø döôùi con maét cuûa ngöôøi luoân muoán phaùt hieän
veû ñeïp, chaát taøi hoa ngheä thuaät nôi nhöõng cuoäc ñôøi ñoâi khi bình dò ñeán bình thöôøng. Nguyeãn Tuaân
ñaõ moâ taû cuoäc vöôït thaùc cuûa ngöôøi laùi ñoø nhö moät laø moät vieân duõng töôùng giöõa traän tieàn, lao vaøo
sinh töû baùt quaùi cuûa traän ñoà ñaù thaùc, döõ doäi, khoác lieät. ÔÛ ñaây, ta gaëp laïi Nguyeãn Tuaân ôû Vang boùng
moät thôøi, Chuøa ñaøn… Roõ raøng, chuû nghóa duy myõ cuûa Nguyeãn Tuaân tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm laø
moät kieåu duy myõ khoâng bieân giôùi, khoâng giai caáp. Nguyeãn Tuaân nhaän ra ôû ngöôøi ñao phuû ngheä thuaät
cheùm treo ngaønh traùc vieät. Laïi nhaän ra buùt löïc, thieân löông nôi teân töû toäi. Chieâu tuyeát laõng maïn cho
moät ngöôøi phaûi haønh khaát vì thuù uoáng traø. Caùi ngoùn buùt chì ma quaùi cuûa moät gaõ cöôùp ngang taøng…
vaø vôùi caûm höùng ngôïi ca ngöôøi laùi ñoø Lai Chaâu, ñaây cuõng laø dòp ñeå taøi hoa cuûa Nguyeãn Tuaân troå
nhöõng ñöôøng khaéc chaïm. Duø vaäy, ñieåm ñaùng quyù ôû ñaây, Nguyeãn Tuaân khoâng rôi vaøo kieåu duy mó coù
khi hôi cöïc ñoan, choùi tai tröôùc caùch maïng. Haønh trình aáy ñaõ coù moät loái reõ ñeå hoøa nhaäp vôùi thôøi
ñaïi. Qua cuoäc ñôøi cuûa ngöôøi laùi ñoø voâ danh nhöng ngheä só, taøi hoa treân thaùc ñaù soâng Ñaø, Nguyeãn
Tuaân muoán khaúng ñònh raèng: chuû nghóa anh huøng khoâng chæ coù ôû chieán tröôøng. Noù aån hieän trong
moãi ngöôøi, ôû cuoäc soáng ñôøi thöôøng maø vì möu sinh hoï phaûi ñoái maët ñaøm taâm vôùi thieân nhieân. Chuû
nghóa duy myõ ñoù cuûa Nguyeãn Tuaân sau caùch maïng chính laø moät caùch noùi khaùc, caùch noùi cuûa Nguyeãn
Tuaân veà moät thöù chuû nghóa anh huøng caùch maïng ñang nôû roä töøng ngaøy, töøng giôø treân töøng thôù ñaát
Vieät Nam. Ñoù laø chaát vaøng möôøi nuoâi döôõng vaø saûn sinh ra khoâng bieát bao ngöôøi ñoå moà hoâi, nöôùc
maét vì Toå quoác naøy.
Tonxtoi coù noùi raèng: Khi moät nhaø vaên môùi xuaát hieän, caâu ñaàu tieân maø toâi seõ hoûi anh ta laø, anh
ñaõ mang ñöôïc gì môùi cho vaên hoïc. Nguyeãn Tuaân khoâng phaûi laø moät nhaø vaên môùi, nhöng nhöõng
ñoùng goùp cuûa oâng cho neàn vaên hoïc caùch maïng coøn non treû laø nhöõng ñoùng goùp cuûa keû môû ñöôøng. OÂng
ñaõ ñaët nieàm saùng cho moät doøng tuøy buùt maø sau nay seõ tuoân chaûy baát taän – doøng tuøy buùt maø caûm
höùng tröõ tình chuû yeáu laø ngôïi ca ñaát nöôùc, con ngöôøi Vieät Nam. Vaø chính oâng, vôùi soâng Ñaø, ñaõ chöùng
minh raèng, coù moät veû ñeïp chính ôû nhöõng nôi nhöõng con ngöôøi giaûn dò, bình taâm. Coù moät thöù chuû
nghóa anh huøng nôi nhöõng cuoäc soáng ñôøi thöôøng. Hoï goùp phaàn taïo neân veû hoaønh traùng, söï ña daïng
cuûa chuû nghóa anh huøng Vieät Nam thôøi ñaïi môùi, noùi nhö Nguyeãn Khoa Ñieàm trong Tröôøng ca Maët
ñöôøng khaùt voïng:
Hoï ñaõ soáng vaø cheát
Giaûn dò vaø bình taâm
Khoâng ai nhôù maët ñaët teân
Nhöng hoï ñaõ laøm ra Ñaát Nöôùc.

162
 CHÖÔNG 9: HOAØNG PHUÛ NGOÏC TÖÔØNG
ÑEÀ: Chaát thô trong “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng?” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
BAØI LAØM
Buùt kí laø moät theå loaïi kí vaên hoïc ghi laïi söï vieäc, con ngöôøi, caûnh vaät maø nhaø vaên maét thaáy tai
nghe nhöng buùt kí khoâng chæ phaûn aùnh nhöõng söï kieän khaùch quan maø coù nhöõng nhaän xeùt, suy nghó,
lieân töôûng vaø nhaát laø caûm xuùc, do ñoù buùt kí coù chaát tröõ tình. Tuy nhieân, tuøy theo phong caùch cuûa
töøng taùc giaû maø yeáu toá tröõ tình ñoù coù theå laø ñaäm ñaëc, xuyeân suoát hay ñieåm xuyeát giöõa nhöõng yeáu toá
thuyeát minh, töï söï, nghò luaän…
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng laø moät trong nhöõng nhaø vaên chuyeân veà buùt kí. Neùt ñaëc saéc trong phong
caùch ngheä thuaät cuûa oâng laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa tröõ tình vaø chính luaän, söû thi hoùa lòch söû
vaø khaùm phaù chieàu saâu vaên hoùa cuûa ñoái töôïng. Chaát tröõ tình trong buùt kí cuûa oâng xuyeân thaám vaøo
taát caû vaø thaêng hoa thaønh chaát thô cuûa ngoân ngöõ.
Chaát thô laø moät phaåm chaát toång hôïp ñöôïc taïo neân töø nhieàu yeáu toá caûm xuùc, caùi ñeïp, trí töôûng
töôïng, tính chaát cuûa cuoäc soáng vaø nhaïc ñieäu cuû a ngoân ngöõ… Khoù coù theå taùch caùc yeáu toá naøy khoûi
nhau bôûi noù hoøa quyeän vôùi nhau, trong töøng hình aûnh, töø ngöõ, caâu vaên, ñoaïn vaên.
Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Laø baøi buùt kí maø Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ vieát baèng taát caû tình
yeâu say ñaém vôùi soâng Höông ñeïp vaø dòu daøng, vôùi Hueá coå kính vaø thô moäng.
Ñoaïn môû ñaàu vôùi nhöõng khu vöôøn coå, nhöõng kí öùc veà Nguyeãn Du ñaõ gôïi caûm xuùc veà moät vuøng ñaát
coù veû ñeïp saâu laéng (thanh khieát, coå kính, coù taùc duïng nhö moät khuùc daïo ñaàu cuûa moät baûn ñaøn hay
baøi ca thô moäng).
Moãi ñoaïn vaên laø moät chaét loïc tinh tuùy veà haønh trình, veà daùng veû, veà veû ñeïp vôùi nhöõng töø ngöõ gôïi
caûm, dieãn taû tình yeâu say ñaém cuûa con ngöôøi vôùi doøng soâng “Soâng Höông ñaõ soáng moät nöûa cuoäc ñôøi
cuûa mình nhö moät coâ gaùi Digan phoùng khoaùng vaø ma daïi”. “Soâng Höông khi veà ñoàng baèng ñaõ thay
ñoåi tính caùch, soâng nhö ñaõ cheá ngöï baûn naêng ôû ngöôøi con gaùi ñeå mang moät saéc ñeïp dòu daøng vaø trí
tueä, trôû thaønh phuø sa cuûa moät vuøng vaên hoùa xöù sôû”.
Vôùi lieân töôûng kì thuù, dieãm tình, taùc giaû ví soâng Höông nhö moät ngöôøi con gaùi ñeïp ñöôïc ngöôøi
tình mong ñôïi ñeán ñaùnh thöùc. Nhöõng caâu vaên ñeïp, ñaày maøu saéc vaø aán töôïng. “Soâng höông vaãn ñi
trong dö vang cuûa Tröôøng Sôn”, “Saéc nöôùc trôû neân xanh thaém”, “noù troâi ñi giöõa hai daãy ñoài söøng
söõng nhö nhöõng thaønh quaùch”. “Doøng soâng nhö taám luïa, vôùi nhöõng chieác thuyeàn xuoâi ngöôïc nhoû beù
vöøa baèng con thoi, nhöõng ngoïn ñoài naøy taïo neân nhieàu maûng phaûn quang nhieàu maøu saéc”, “Sôùm xanh,
tröa vaøng, chieàu tím”.
Ñeán ngoaïi vi thaønh Hueá, soâng Höông laïi coù veû ñeïp traàm maëc nhö nhöõng röøng thoâng u tòch vaø
nhöõng laêng taåm ñoà soä phong kín nieàm kieâu haõnh aâm u.
Ñoaïn taû soâng Höông chaûy vaøo thaønh phoá, taùc giaû saùng taïo nhöõng hình aûnh ñaày aán töôïng “chieác
caàu traùng in treân neàn trôøi, uoán moät caùnh cung raát nheï”. Taùc giaû söû duïng roäng raõi ñaëc saéc nhöõng
pheùp tu töø gôïi caûm voán laø sôû tröôøng cuûa thô nhö so saùnh keát hôïp vôùi nhaân hoùa, aån duï: “Doøng soâng
meàm haún ñi nhö moät tieáng vaâng khoâng noùi ra cuûa tình yeâu, khuùc quanh tröôùc khi ra bieån, nhö moät
noãi vaán vöông caû moät chuùt laúng lô kín ñaùo cuûa tình yeâu”. Nhöõng chi tieát veà phong tuïc, leã hoäi cuõng
trôû thaønh hoïa, thaønh nhaïc, thaønh tình, nghóa laø thaønh thô. “Traêm nghìn caùnh hoa ñang boàng beành
vaøo nhöõng ñeâm hoäi raèm thaùng baûy töø ñieän Hoøn Cheùn trôû veà boãng ngaäp ngöøng nhö muoán ñi, muoán
ôû, chao nheï treân maët nöôùc nhö nhöõng vaán vöông cuûa moät noãi loøng”.
Thi trung höõu nhaïc ñoù laø nhaïc cuûa loøng, trong vaên cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng cuõng coù nhaïc, gôïi
nhôù nhaïc “Ñieäu chaûy laëng lôø cuûa noù (soâng Höông) khi ngang qua thaønh phoá. Ñuùng laø ñieäu slow tình
caûm daønh rieâng cho Hueá”. Nhöõng caâu vaên traûi daøi, uyeån chuyeån, du döông maø töï nhieân, nhuaàn nhò
nhö doøng soâng, doøng nhaïc ñeïp, moät “Ñanuyp xanh” trong vaên.
Trí töôûng töôïng thaät phong phuù trong nhöõng lieân töôûng so saùnh, nhöõng hoài töôûng ñaày hình aûnh
kì thuù “Soâng Neâ-va vôùi nhöõng phieán baêng troâi nhanh nhö nhöõng chieác thuyeàn cuûa nhöõng chuù chim
haûi aâu” (Chim haûi aâu ñöùng treân baêng - NBS).
Veû ñeïp cuûa ñoaïn vaên taêng leân trong töøng chi tieát, ñeán chi tieát cuoái thì thaêng hoa cao nhaát, ñeïp
nhaát. Taùc giaû lí giaûi teân doøng soâng baèng huyeàn thoaïi ñaày chaát thô khieán cho doøng soâng voán coù caùi

163
teân thô caøng thô hôn: Höông laø thôm, thôm cuûa ngaøn hoa, cuûa nöôùc naáu traêm loaïi hoa ñoå xuoáng,
laøm thôm ñeán caû töøng hôi ñaát.
Buùt kí cuoán huùt ngöôøi ñoïc moät phaàn ôû vieäc, ôû trí thöùc, söï vieäc laï, trí thöùc môùi nhöng neáu chæ coù
theá, baøi buùt kí seõ khoâng hôn moät baøi baùo vaø noù nhanh qua ñi maø khoâng ñoïng laïi trong loøng ngöôøi.
Buùt kí cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng khoâng gioáng nhö theá, noù ñaày chaát lieäu quyù, theå hieän moät voán
soáng, voán vaên hoùa phong phuù, nhaát laø veà Hueá. Hôn theá noù coøn maõi, ngaân maõi vì noù ñaày chaát thô.
Chaát thô aáy gaén vôùi nhieàu yeáu toá, baét ñaàu töø nhieàu nguoàn nhöng yeáu toá quan troïng nhaát, nguoàn lôùn
lao, daøo daït nhaát laø tình yeâu, tình yeâu tha thieát vôùi doøng soâng, vôùi Hueá, vôùi ñaát nöôùc cuûa taùc giaû.

ÑEÀ: Veû ñeïp cuûa con soâng Höông ôû thöôïng nguoàn maø em caûm nhaän ñöôïc qua baøi tuøy
buùt “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
HÖÔÙNG DAÃN
Veû ñeïp cuûa soâng Höông ôû thöôïng nguoàn.
Mang tính löôõng theå, soâng Höông vöøa huøng vó “moät baûn tröôøng ca cuûa röøng giaø, raàm roä giöõa
boùng caây ñaïi ngaøn, maõnh lieät qua nhöõng gheành thaùc, cuoän xoaùy nhö côn loác vaøo nhöõng ñaùy vöïc
thaåm”, vöøa mang veû ñeïp “dòu daøng vaø say ñaém giöõa nhöõng daëm daøi choùi loïi maøu ñoû cuûa hoa ñoã
quyeân röøng”. Tính löôõng theå cuûa doøng soâng Höông ôû thöôïng nguoàn vöøa “phoùng khoaùng vaø man daïi”
nhö moät nöûa cuoäc ñôøi coâ gaùi Di-gan, bieåu loä “söùc maïnh baûn naêng ôû ngöôøi con gaùi”, vöøa mang saéc ñeïp
dòu daøng vaø trí tueä trôû thaønh ngöôøi meï phuø sa cuûa moät vuøng vaên hoùa xöù sôû”.
Doøng chaûy cuûa soâng Höông ôû thöôïng nguoàn laø “cuoäc haønh trình gian truaân” khoâng keùm phaàn kì
laï vaø bí maät, vì noù ñaõ ñoùng kín laïi ôû cöûa röøng vaø neùm chìa khoùa trong nhöõng hang ñaù döôùi chaân
nuùi Kim Phuïng”.
Nguyeãn Tuaân ñaõ töøng taû tieáng thaùc soâng Ñaø “nhö oaùn traùch… nhö van xin… nhö khieâu khích,
gioïng gaèn maø cheá nhaïo”, coù luùc nhö tieáng roáng cuûa moät ngaøn con traâu moäng “ñang loàng loän giöõa
röøng vaàu röøng tre nöùa noå löûa”… Ñoù laø nhöõng aán töôïng voâ cuøng saâu saéc maø baùc Nguyeãn ñaõ gieo vaøo
loøng ta khi ñoïc baøi kí “Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø”. Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng cuõng thaät taøi hoa khi oâng ñaõ
saùng taïo neân nhöõng lieân töôûng, nhöõng so aùnh, aån duï vaø nhaân hoùa mieâu taû veû ñeïp löôõng theå ñaày tính
nhaân vaên cuûa doøng soâng Höông giöõa ñaïi ngaøn Tröôøng Sôn. Taùc giaû ñaõ nhaéc kheõ moïi ngöôøi “neáu chæ
maõi meâ nhìn ngaém khuoân maët kinh thaønh cuûa noù… seõ khoâng hieåu moät caùch ñaày ñuû baûn chaát cuûa
soâng Höông vôùi cuoäc haønh trình gian truaân maø noù ñaõ vöôït qua…”. Suy töôûng aáy ñaõ laøm cho nhöõng
lieân töôûng maø taùc giaû neâu leân theâm phaàn rung ñoäng thaám thía.

ÑEÀ: Veû ñeïp cuûa con Soâng Höông töø ngaõ ba Tuaàn ñeán chaân ñoài Thieân Muï maø em caûm
nhaän ñöôïc qua baøi tuøy buùt “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
HÖÔÙNG DAÃN
Soâng Höông töø ngaõ ba Tuaàn ñeán chaân ñoài Thieân Muï.
Vöôït qua caùnh ñoàng Chaâu Hoùa ñaày hoa daïi, soâng Höông nhö ngöôøi con gaùi ñeïp ñang “nguû mô
maøng” ñöôïc ñaùnh thöùc bôûi “ngöôøi tình mong ñôïi”. Soâng Höông ñaõ “chuyeån doøng moät caùch lieân tuïc”
khi vöøa ra khoûi röøng. Noù nhö noân noùng ñi tôùi gaëp ngöôøi tình – thaønh phoá töông lai cuûa noù. Noù ñaõ
“voøng nhöõng khuùc quanh ñoät ngoät”. Noù ñaõ “uoán mình theo nhöõng ñöôøng cong thaät meàm…”. Con soâng
Höông ñöôïc nhaân hoùa nhö ñang laøm duyeân ñang muùa löôïn. Soâng Höông luùc thì troâi theo höôùng sang
Taây Baéc voøng qua baõi Nguyeät Bieàu, Löông Quaùn. Roài noù “ñoät ngoät veõ moät hình cung thaät troøn veà
phía Ñoâng Baéc oâm laáy chaân ñoài Thieân Muï, xuoâi daàn veà Hueá”. Doøng chaûy cuûa soâng Höông qua caùc
ñòa danh ngaõ ba Tuaàn, ñieän Hoaøn Cheùn, Ngoïc Traûn, baõi Löông Bieàu, Löông Quaùn, Voïng Caûnh, Tam
Thai, Löïu Baûo,… ñöôïc taùc giaû veõ ra, nhaéc laïi moät caùch chính xaùc theå hieän nhöõng kieán thöùc veà ñòa lyù,
vaên hoùa tinh töôøng. Ngöôøi ñoïc coù luùc ngôõ laø oâng ñaõ töøng nhieàu naêm thaùng du ngoaïn ngöôïc xuoâi vôùi
con thuyeàn nhoû boàng beành trong ñieäu Nam ai, Nam bình treân doøng soâng Höông thô moäng.
OÂng yeâu doøng soâng queâ meï, oâng bieát roõ daùng hình vaø nhöõng ñöôøng neùt uoán löôïn cuûa noù. Cuõng
nhö Toá Höõu ñaõ caûm meán thoát leân: “Höông Giang ôi, qua tim ta vaãn ngaøy ñeâm töï tình”. OÂng noùi veà
saéc nöôùc cuûa doøng soâng Höông laø “xanh thaúm”, daùng hình cuûa noù “meàm nhö taám luïa”, söï taáp naäp
roän raøng cuûa noù laø “nhöõng chieác thuyeàn xuoâi ngöôïc chæ beù baèng con thoi”. OÂng say meâ thöôûng thöùc
göông soâng laáp laùnh “sôùm xanh, tröa vaøng, chieàu tím” döôùi aùnh phaûn quang nhieàu maøu saéc treân neàn
trôøi Taây Nam thaønh Hueá.

164
 Giöõa ñaùm quaàn sôn loâ xoâ, giöõa nhöõng laêng taåm ñoà soä cuûa caùc vua chuùa nhaø Nguyeãn, giöõa nhöõng
röøng thoâng u tòch, soâng Höông mang veû ñeïp “traàm maëc… nhö trieát lí, nhö coå thi”… Taùc giaû nhaéc laïi
moät vaàn thô coå, thaät ñaéc ñòa, gôïi leân khoâng khí, khung caûnh “u tòch” vaø “traàm maëc” cuûa nhöõng röøng
thoâng, cuûa doøng soâng, nhöõng thaønh quaùch vaø nhöõng ñoài nuùi loâ xoâ ôû ñaây. Ai ñaõ töøng moät laàn ñeán
thaêm thuù Khieâm Laêng (laêng cuûa vua Töï Ñöùc) môùi caûm nhaän ñöôïc caùi ñeïp cuûa caûnh vaät maø taùc giaû
noùi ñeán:
Boán beà nuùi phuû maây phong.
Maûnh traêng thieân coå, boùng tuøng vaïn nieân.
Saép ñeán thaønh phoá meán thöông, maët nöôùc soâng Höông trôû neân mô maøng, “phaúng laëng” trong
tieáng chuoâng chuøa Thieân Muï ngaân nga, giöõa “baùt ngaùt tieáng gaø” cuûa nhöõng xoùm laøng trung du.
Moät laàn nöõa ta ñöôïc thöôûng thöùc moät ñoaïn tuøy buùt maø chaát thô lai laùng boài hoài. Nhöõng lieân töôûng
vaø suy töôûng, nhöõng so saùnh vaø nhaân hoùa, nhöõng kieán thöùc veà ñòa lí, veà vaên hoùa, veà thi ca ñöôïc taùc
giaû vaän duïng taøi hoa khi noùi veà veû ñeïp quyeán ruõ cuûa soâng Höông ñoaïn töø ngaõ ba Tuaàn ñeán chaân ñoài
Thieân Muï.

ÑEÀ: Veû ñeïp cuûa con soâng Höông töø ngoaïi oâ Kim Long ñeán Coàn Heán maø em caûm nhaän
ñöôïc qua baøi tuøy buùt “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
HÖÔÙNG DAÃN
Soâng Höông töø ngoaïi oâ Kim Long ñeán Coàn Heán.
Ñeán vuøng ngoaïi oâ Kim Long, giöõa nhöõng bieàn baõi xanh bieá c, soâng Höông “vui töôi haún leân” khi
noù ñaõ nhìn thaáy chieác caàu traéng cuûa thaønh phoá “in ngaàn treân baàu trôøi, nhoû nhaén nhö nhöõng vaønh
traêng non”. Coàn Giaõ Vieân vaø Coàn Heán ôû ñaàu vaø cuoái thaønh phoá nhö hai cuø lao xanh ñaõ laøm cho doøng
Höông uoán cong “meàm haún ñi nhö moät tieáng vaâng khoâng noùi ra cuûa tình yeâu”. Taùc giaû lieân töôûng
ñeán soâng Xen cuûa Pa-ri, soâng Ña-nuyùp cuûa Bu-ña-peùt, ñeå noùi leân veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa soâng Höông laø
noù “naèm ngay giöõa loøng thaønh phoá yeâu quyù cuûa mình”; noù ñaõ giöõ cho Hueá “trong toång theå vaãn giöõ
nguyeân daïng moät ñoâ thò coå, traûi doïc hai bôø soâng”. Nhöõng nhaùnh soâng ñaøo mang nöôùc Höông Giang
toûa ñi khaép ñoâ thò, nhöõng caây ña, caây cöøa coå thuï, nhöõng aùnh löûa chaøi “laäp loøe” nôi xoùm thuyeàn xuùm
xít tong ñeâm söông, … ñaõ laøm cho coá ñoâ Hueá töïa nhö “moät linh hoàn moâ teâ xöa cuõ maø khoâng moät
thaønh phoá hieän ñaïi naøo coøn nhìn thaáy ñöôïc”.
Laàn thöù hai, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng lieân töôûng, so saùnh veà löu toác cuûa soâng Neâ -va nôi thaønh
phoá Leâ-nin-graùt nöôùc Nga vôùi soâng Höông. Hình aûnh con chim haûi aâu coù moät chaân ñaäu treân chieác
thuyeàn baêng löôùt qua tröôùc cung ñieän Peâ-teùc-bua nhö moät khaùm phaù nhieàu ngoä nghónh; taùc giaû mô
öôùc ñöôïc “hoùa laøm moät con chim nhoû co moät chaân treân con taøu thuûy tinh ñeå ñi ra bieån”. Con soâng
Höông khi gaëp kinh thaønh xöa, hai hoøn ñaûo Giaõ Vieân vaø Coàn Heán ñaõ laøm cho noù “troâi ñi chaäm,
thöïc chaäm, cô hoà chæ coøn laø moät maët hoà yeân tónh”.
Nhìn nhöõng doøng soâng, nhöõng doøng nöôùc chaûy, taùc giaû nhaéc laïi tieáng khoùc cuûa nhaø trieát hoïc Hi
Laïp hôn hai ngaøn naêm veà tröôùc ñeå neâu leân suy ngaãm veà doøng chaûy cuoäc ñôøi, veà söï bieán chuyeån
khoâng ngöøng cuûa vaïn vaät. Roài oâng laïi nghó veà “ñieäu chaûy laëng lôø” cuûa soâng Höông, quyù troïng coi ñoù
laø “ñieäu slow tình caûm daønh rieâng cho Hueá”. Hình aûnh “haøng traêm nghìn aùnh hoa ñaêng boàng beành
vaøo nhöõng ñeâm hoäi raèm thaùng Baûy töø ñieän Hoøn Cheùn troâi veà” , vaø söï “ngaäp ngöøng nhö muoán ñi
muoán ôû, chao nheï treân maët nöôùc nhö nhöõng vaán vöông cuûa moät noãi loøng” ñaõ noùi leân thaät thô veû ñeïp
moäng mô cuûa soâng Höông – baøi thô tröõ tình cuûa coá ñoâ Hueá.
Söï ngaäp ngöøng vaán vöông aáy laø veû ñeïp cuûa Höông Giang maø nhieàu nhaø thô ñaõ caûm nhaän, trong
ñoù, Thu Boàn ñaõ coù laàn rung caûm:
Con soâng duøng daèng, con soâng khoâng chaûy
Soâng chaûy vaøo loøng neân Hueá raát saâu.
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ gieo chöõ leân nhöõng vöôøn hoa, nhöõng caùnh ñoàng maøu môõ; maø trong
ñoù moãi so saùnh, nhaân hoùa vaø lieân töôûng veà doøng chaûy soâng Höông ñoaïn ñi qua Hueá töïa nhö hoa traùi
ngoït thôm ñaõ theå hieän moät buùt löïc vaø taàm cao trí tueä cuûa nhaø vaên sôû tröôøng veà buùt kí, tuøy buùt. OÂng
ñaõ daønh cho soâng Höông caû moät taám loøng yeâu meán vaø quyù troïng ñaëc bieät.

ÑEÀ: Veû ñeïp cuûa con soâng Höông töø ñoaïn Soâng Höông rôøi khoûi Kinh thaønh ra ñi maø
em caûm nhaän ñöôïc qua baøi tuøy buùt “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc
Töôøng.
165
 HÖÔÙNG DAÃN
Soâng Höông rôøi khoûi Kinh thaønh ra ñi.
Ñoaïn noùi veà soâng Höông rôøi khoûi Kinh thaønh ra ñi ñöôïc Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng dieãn taû baèng
moät ngoøi buùt ngheä thuaät raát ñoãi haøo hoa phong tình. OÂng ñaõ nhaân hoùa soâng Höông “trôû thaønh moät
ngöôøi taøi nöõ ñaùnh ñaøn luùc ñeâm khuya”. OÂng cho bieát nhaïc coå ñieån Hueá ñaõ sinh thaønh treân maët nöôùc
Höông Giang… OÂng cho hay, thi haøo Nguyeãn Du ñaõ töøng oâm aáp “moät phieán traêng saàu” trong bao
naêm leânh ñeânh treân doøng soâng Höông. Moät ngheä nhaân giaø, chôi ñaøn heát nöûa theá kæ ñaõ chæ ñích
danh hai caâu thô “Trong nhö tieáng haïc bay qua – ñuïc nhö tieáng suoái môùi sa nöûa vôøi” mang ñieäu
nhaïc cung ñình Töù ñaïi caûnh. Soâng Höông rôøi khoûi Kinh thaønh “löu luyeán ra ñi giöõa maøu xanh bieác
cuûa tre truùc vaø cuûa nhöõng vöôøn cau vuøng ngoaïi oâ Vó Daï”, roài noù laïi ñoåi doøng ñoät ngoät gaëp laïi thaønh
phoá laàn cuoái ôû goùc thò traán Bao Vinh xöa coå “nhö söïc nhôù laïi moät ñieàu gì chöa kòp noùi”; phaûi chaêng
khuùc löôïn naøy, soâng Höông “coù caùi gì raát laï vôùi töï nhieân vaø raát gioáng con ngöôøi”. Taùc giaû cho raèng
ñoù laø “noãi vöông vaán, caû moät chuùt laúng lô kín ñaùo cuûa tình yeâu”. Vaø oâng ñaõ so saùnh soâng Höông vôùi
naøng Kieàu trong ñeâm tình töï; oâng daãn buoâng hai caâu thô cuûa Nguyeãn Du ñeå noùi veà söï löu luyeán chí
tình vôùi lôøi theà tröôùc khi veà bieån caû. Thaät khoâng coù söï so saùnh naøo hay hôn khi noùi veà con soâng
mang tình ngöôøi, tình son saét chung thuûy cuûa löùa ñoâi. “Coøn non, coøn nöôùc, coøn daøi – Coøn veà, coøn
nhôù…”, lôøi theà cuûa löùa ñoâi, lôøi theà cuûa doøng soâng ñaõ trôû thaønh gioïng hoø daân gian cuûa xöù Hueá. Saâu xa
hôn nöõa, lôøi theà aáy laø taám loøng ngöôøi daân Chaâu Hoùa xöa maõi maõi chung tình vôùi queâ höông xöù sôû
thaân thöông.
Ñeán vôùi Hueá moäng mô laø ñeán vôùi soâng Höông, ñeán vôùi tieáng chuoâng chuøa Thieân Muï, ñeán vôùi
tieáng gaø Bao Vinh, laø ñeán vôùi laêng taåm ñeá vöông, ñeán vôùi nhöõng con ngöôøi thuûy chung troïn tình
troïn nghóa, laø ñeán vôùi nhöõng baøi ca ñieäu hoø daân gian dòu ngoït.
Taùc giaû baøi tuøy buùt “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng?” ñaõ noùi hoä loøng ta nhöõng tình caûm saâu saéc, toát
ñeïp aáy.

ÑEÀ: Phaân tích baøi kí “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng?” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
BAØI LAØM
1.- Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng sinh naêm 1937 ôû Hueá, queâ goác ôû Quaûng Trò. Sau khi toát nghieäp Ñaïi
hoïc Saøi Goøn, Ñaïi hoïc vaên khoa Hueá oâng veà daïy hoïc ôû Tröôøng Quoác hoïc Hueá, tích cöïc tham gia phong
traøo yeâu nöôùc choáng Mó ôû Tröôøng Quoác hoïc Hueá, tích cöïc tham gia phong traøo yeâu nöôùc choáng Mó –
Nguïy… Töø sau 1975 oâng chuû yeáu hoaït ñoäng vaên ngheä ôû Hueá.
Tuy coù laøm thô, song theå loaïi saùng taùc chuû yeáu cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng laø theå kí (buùt kí, tuøy
buùt). Caùc taùc phaåm chính:
- Vaên xuoâi: Ngoâi sao treân ñænh Phuù Vaên Laâu (1971); Raát nhieàu aùnh löûa (1979); Ai ñaõ ñaët teân cho
doøng soâng (1986); Hoa traùi quanh toâi (1995); Ngoïn nuùi aûo aûnh (1999)…
- Thô: Nhöõng daáu chaân qua thaønh phoá (1976); Ngöôøi haùi phuø dung (1992).
Vaên xuoâi cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng coù söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa tröõ tình vaø chính luaän,
höôùng tôùi khaùm phaù chieàu saâu vaên hoùa cuûa ñoái töôïng. Bôûi vaäy tuøy buùt, buùt kí cuûa oâng vöøa giaøu chaá t
trí tueä vöøa giaøu chaát thô, noäi dung thoâng tin veà vaên hoùa, lòch söû raát phong phuù.
2.- Baøi kí Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Ñöôïc Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng hoaøn thaønh ôû Hueá ngaøy 4-
1-1981 vaø ñöôïc in trong taäp saùch cuøng teân. Taäp buùt kí goàm 8 baøi kí, theå hieän tình yeâu saâu saéc ñoái
vôùi thieân nhieân ñaát nöôùc, vôùi truyeàn thoáng vaên hoùa, lòch söû laâu ñôøi cuûa daân toäc. Taùc phaåm ñöôïc theå
hieän baèng moät ngoøi buùt vôùi nhöõng lôøi vaên thaät ñeïp, thaät sang.
Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Laø baøi kí ñaày chaát thô, ca ngôïi con soâng Höông vaø caûnh vaät soâng
Höông – con soâng gaén boù vôùi lòch söû, vaên hoùa cuûa Hueá vaø cuõng laø cuûa daân toäc.
Veû ñeïp ñaäm neùt nhaát cuûa soâng Höông thô moäng tröõ tình. Tröôùc khi daïo böôùc vaøo thaønh phoá Hueá,
noù ñi giöõa loøng Tröôøng Sôn nhö moät coâ gaùi Di-gan phoùng khoaùng vaø man daïi; khi ñi ra khoûi röøng
soâng Höông nhanh choùng mang veû ñeïp dòu daøng vaø trí tueä, dòu daøng vaø say ñaém – saéc nöôùc xanh
thaúm meàm nhö moät taám luïa, uoán mình theo nhöõng ñöôøng cong, meàm nhö moät tieáng vaâng khoâng noùi
ra cuûa tình yeâu; soâng Höông ñi qua loøng thaønh phoá Hueá thaät chaäm cô hoà chæ coøn laø moät maët hoà yeân
tónh vaø trong khoaûnh khaéc chuøng laïi cuûa soâng nöôùc aáy soâng Höông ñaõ trôû thaønh moät taøi nöõ ñaùnh

166
ñaøn luùc ñeâm ñaõ khuya. Tröôùc khi rôøi kinh thaønh veà bieån caû, soâng Höông nhö ngöôøi con gaùi duøng
daèng chia tay ngöôøi yeâu vôùi bao noãi vöông vaán vaø caû moät chuùt laúng lô kín ñaùo…
Khoâng chæ laáp laùnh veû ñeïp thô moäng, soâng Höông coøn soi boùng lòch söû haøo huøng, oanh lieät vaø bi
traùng cuûa xöù Hueá – cuûa ñaát nöôùc qua chieàu daøi thôøi gian: noù laø doøng soâng bieân thuøy cuûa ñaát nöôùc
caùc vua Huøng; noù laø Linh Giang chieán ñaáu oanh lieät baûo veä bieân giôùi toå quoác Ñaïi Vieät qua nhöõng
theá kæ trung ñaïi; noù veû vang soi boùng Kinh thaønh Phuù Xuaân cuûa ngöôøi anh huøng Nguyeãn Hueä; noù
soáng heát lòch söû bi traùng ñaãm maùu cuûa nhöõng cuoäc khôûi nghóa suoát theá kæ XIX; noù ñi vaøo thôøi ñaïi
Caùch maïng thaùng Taùm vôùi nhöõng chieán coâng rung chuyeån.
Soâng Höông coøn ñöôïc taùc giaû nhìn nhaän nhö ngöôøi meï phuø sa cuûa moät vuøng vaên hoïc xöù sôû. Soâng
Höông gaén lieàn vôùi bao thaønh quaùch traàm maëc; laø nôi sinh thaønh toaøn boä neàn aâm nhaïc coå ñieån Hueá;
laø ngoïn nguoàn vaø moâi tröôøng nuoâi döôõng ñeå gioïng hoø daân gian vang voïng… Vôùi veû ñeïp tröõ tình, soân g
Höông ñaõ thaønh doøng soâng thi ca cuûa daân toäc. Noù trôû neân baát taän vaø khoâng bao giôø töï laëp laïi mình
trong nguoàn caûm höùng cuûa caùc ngheä só: töø xanh bieác thöôøng ngaøy noù ñaõ trôû thaønh doøng soâng traéng
– laù caây xanh trong caùi nhìn cuûa Taûn Ñaø; töø tha thöôùt mô maøng noù chôït huøng traùng leân nhö kieám
döïng trôøi xa trong khí phaùch cuûa Cao Baù Quaùt: töø noãi quan hoaøi trong hoàn thô cuûa Baø Huyeän Thanh
Quan noù ñoät ngoät khôûi thaønh söùc maïnh phuïc sinh trong thô Toá Höõu. Ñaëc bieät taùc giaû coøn nhaän ra
caùi aâm höôûng saâu thaúm cuûa Hueá, cuûa soâng Höông treân moãi trang Kieàu: doøng soâng ñaùy nöôùc in trôøi
vaø noäi coû thôm, naéng vaøng khoùi bieác, noãi u hoaøi cuûa döông lieãu, nhöõng muøa thu quan san, nhöõng
vaàng traêng thaém thieát… Soâng Höông quaû thöïc laø Kieàu, raát Kieàu…
Vaø ôû moät chieàu saâu baøi kí cho thaáy doøng soâng Höông ñaõ in boùng veû ñeïp taâm hoàn cuûa con ngöôøi
vuøng ñaát nöôùc coå kính naøy. Doøng Höông giang thô moäng gaén vôùi beà daøy lòch söû, vaên hoùa Hueá chính
laø taám göông phaûn chieáu taâm hoàn con ngöôøi xöù Hueá: dòu daøng, saâu laéng, kín ñaùo maø cuõng thaät baát
khuaát kieâng cöôøng; raát ña tình maø cuõng thaät chung tình…
Toùm laïi, Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Laø moät baøi ca vôùi moät tình yeâu say ñaém, töï haøo cuûa taùc
giaû veà thieân nhieân, lòch söû, vaên hoùa, con ngöôøi xöù Hueá vaø cuõng laø cuûa daân toäc Vieät Nam… Taùc phaåm
laø baøi ca veà veû ñeïp thô moäng cuõng laø cuûa daân toäc Vieät Nam… Taùc phaåm laø baøi ca veà veû ñeïp thô moäng
cuûa caûnh saéc thieân nhieân soâng Höông vaø nhöõng suy caûm veà beà daøy lòch söû, beà daøy vaên hoùa, veû ñeïp
taâm hoàn con ngöôøi cuûa xöù Hueá.
Baøi kí raát giaøu chaát trí tueä vaø chaát vaên hoùa. Taùc giaû ñaõ vaän duïng caùi nhìn, kieán thöùc cuûa nhieàu
lónh vöïc ñeå khaùm phaù, phaûn aùnh ñoái töôïng nhö: Ñòa lí, lòch söû, aâm nhaïc, thô ca… Ñaëc bieät baèng goùc
nhìn vaên hoùa ña chieàu taùc giaû ñaõ khaùm phaù chieàu saâu vaên hoùa cuûa soâng Höông – cuûa xöù Hueá.
Taùc phaåm söû duïng cao ñoä ngheä thuaät nhaân hoùa, mó leä hoùa, thi vò hoùa… maïch vaên coù söï lieân töôûng
maïnh meõ, tö duy khoaùng ñaït, ngoân ngöõ trong saùng taïo ñeïp ñeõ…
Baøi kí mang ñaëc ñieåm cuûa moät aùng tuøy buùt bôûi haønh vaên phoùng tuùng, nhaân vaät chính laø caùi toâi
ñaày caûm xuùc cuûa taùc giaû, chaát tröõ tình ñaäm ñaëc.

ÑEÀ: Phaân tích Haønh trình ñi tìm veû ñeïp cuûa soâng Höông trong ñoaïn “Ai ñaõ ñaët teân cho
doøng soâng?” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
HÖÔÙNG DAÃN
Haønh trình ñi tìm veû ñeïp cuûa soâng Höông nôi ñaàu nguoàn.
- Nhaø vaên ñaõ nhaän ra söùc soáng maõnh lieät, man daïi (ñöôïc ví nhö coâ gaùi Di-gan) nhöng cuõng coù luùc
“dòu daøng vaø say ñaém” mang moät taâm hoàn töï do, trong saùng cuûa soâng Höông.
- Veà vôùi thöôïng nguoàn, soâng Höông coù moái quan heä maät thieát vôùi ñaïi ngaøn Tröôøng Sôn huøng vó.
Caûnh doøng soâng ôû ñaây ñöôïc taùc giaû khaéc hoïa vôùi nhieàu hình aûnh ñaày aán töôïng. Soâng Höông töïa nhö
“moät baûn tröôøng ca cuûa röøng giaø” vôùi nhieàu tieát taáu traàm huøng, döõ doäi.
- Theo Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng, neáu chæ maûi meâ ngaém nhìn soâng Höông ôû Kinh thaønh maø khoâng
chuù yù tìm hieåu doøng soâng töø ñaàu nguoàn thì seõ khoâng theå caûm nhaän heát veû ñeïp trong chieàu saâu cuûa
soâng nöôùc Höông Giang.

Haønh trình ñi tìm veû ñeïp cuûa soâng Höông ôû vuøng ñoàng baèng vaø nôi con soâng chaûy vaøo
thaønh phoá.
- Haønh trình xuoâi doøng cuûa doøng soâng ñöôïc xem laø haønh trình tìm laïi tình nhaân cuûa moät con gaùi
trong caâu chuyeän tình yeâu nhuoám maøu coå tích.

167
 - Trong haønh trình chaûy xuoâi veà ñoàng baèng, nhaø vaên ñaõ nhaän ra söï thay ñoåi veà tính caùch cuûa
soâng Höông. Bôûi leõ tröôùc khi trôû thaønh ngöôøi tình thuûy chung cuûa coá ñoâ, doøng soâng ñaû traûi qua moät
haønh trình ñaày gian truaân vaø nhieàu thöû thaùch.
- Giöõa “caùnh ñoàng Chaâu Hoùa ñaày hoa daïi”, soâng Höông laø coâ gaùi ñeïp nguû mô maøng, nhöng ngay
sau khi ra khoûi vuøng röøng nuùi, töïa nhö naøng tieân ñöôïc ñaùnh thöùc töø giaác nguû ñaïi ngaøn, soâng Höông
boãng böøng leân söùc treû cuûa phoá phöôøng vaø nieàm khaùt khao cuûa tuoåi thanh xuaân.
- Veà thaønh phoá, döôøng nhö laø luùc soâng Höông tìm laïi ñöôïc chính mình. Soâng Höông “vui töôi
haún leân giöõa nhöõng bieàn baõi xanh bieác cuûa vuøng ngoaïi oâ Kim Long”. Naèm ngay giöõa loøng thaønh
phoá, soâng Höông coù vò trí nhö soâng Xen cuûa Pa-ri, soâng Ña-nuyùp cuûa Bu-ña-peùt…
- Hai buùt phaùp keå vaø taû ñöôïc keát hôïp nhuaàn nhuyeãn vaø taøi hoa trong ñoaïn vaên ñaõ laøm noåi baät
moät soâng Höông ñeïp bôûi söï phoái caûnh kì thu giöõa noù vôùi thieân nhieân xöù Hueá.
- Nhaø vaên söû duïng nhieàu ñieåm nhìn cuûa caùc loaïi hình ngheä thuaät khaùc nhau ñeå mieâu taû soâng
Höông. Döôùi con maét cuûa hoäi hoa, soâng Höông vaø nhöõng chi löu cuûa noù taïo nhöõng ñöôøng neùt thaät
tinh teá laøm neân veû ñeïp coå kính cuûa coá ñoâ. Qua caûm nhaän cuûa aâm nhaïc, soâng Höông “ñeïp nhö ñieäu
slow”, chaäm raõi, saâu laéng, tröõ tình.
- Ñoaïn soâng Höông rôøi thaønh phoá laø moät ñoaïn tuyeät buùt cuûa nhaø vaên – Xuoáng ñoàng baèng, nhaø
vaên nhaän ra soâng Höông coù söï thay ñoåi veà tính caùch. Söùc maïnh baûn naêng ôû ngöôøi con gaùi nôi thöôïng
nguoàn ñaõ ñöôïc cheá ngöï ñeå mang moät saéc ñeïp dòu daøng vaø trí tueä, trôû thaønh moät ngöôøi meï phuø sa
choán ñoàng baèng.

Haønh trình ñi tìm lôøi giaûi veà huyeàn thoaïi cuûa doøng soâng, yù nghóa nhan ñeà cuûa baøi kí.
- Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Laø moät trong nhöõng taùc phaåm buùt kí ñaëc saéc cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc
Töôøng, neùt ñaëc saéc trong saùng taùc cuûa nhaø vaên laø ôû söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa chaát trí tueä vaø
tính tröõ tình, giöõa nghò luaän saéc beùn vôùi tö duy ña chieàu ñöôïc toång hôïp töø voán kieán thöùc saâu roäng
veà trieát hoïc, vaên hoùa, lòch söû, ñòa lí… Taát caû söï toång hoøa aáy laïi ñöôïc dieãn ñaït baèng moät hình thöùc
ngoân töø trong saùng, ñeïp ñeõ.
- Traûi qua nhöõng thaêng traàm cuûa lòch söû, soâng Höông ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp vôùi lòch söû ñaáu tranh
baûo veä vuøng bieân giôùi phía Nam cuûa Toå quoác Ñaïi Vieät thôøi trung ñaïi. Roài “noù veû vang soi boùng kinh
thaønh Phuù Xuaân cuûa ngöôøi anh huøng Nguyeãn Hueä” vaøo theá kæ XVIII.
- Soâng Höông cuõng laø chöùng nhaân cuûa giai ñoaïn lòch söû ñaày bi traùng cuûa theá kæ XIX, vaø trong
giai ñoaïn haøo huøng nhaát cuûa coâng cuoäc ñaáu tranh giaønh laïi ñoäc laäp cho daân toäc, noù chöùng kieán nhöõng
rung chuyeån lôùn lao cuûa ñaát nöôùc qua Caùch maïng thaùng Taùm vaø caû hai cuoäc chieán tranh veä quoác vó
ñaïi cuûa daân toäc Vieät Nam trong theá kæ XX.
- Phaàn cuoái cuûa ñoaïn trích, taùc giaû ñöa ngöôøi ñoïc trôû veà vôùi nhöõng baûn anh huøng ca ghi daáu vinh
quang töø thuôû noù coøn laø moät doøng soâng bieân thuøy xa xoâi cuûa ñaát nöôùc caùc vua Huøng.

ÑEÀ:
Qua baøi kí cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng veà soâng Höông, anh (chò) phaùt bieåu caûm xuùc
cuûa mình veà veû ñeïp cuûa doøng soâng aáy.
HÖÔÙNG DAÃN
- Coá ñoâ xöa ngöï treân bôø doøng Höông, con soâng maø cho ñeán nay chaúng ai bieát taïi sao laïi mang caùi
teân aáy. Caùi teân khoâng ñöôïc ñaët döïa vaøo maøu saéc cuûa nöôùc (nhö soâng Hoàng) maø laïi döïa vaøo tinh teá
töø muøi vò cuûa noù. Doøng soâng nhö daûi luïa, laëng leõ troâi trong söï yeân bình, ñöôïc ñaùnh thöùc bôûi baøi buùt
kí taøi hoa cuûa nhaø vaên Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
- Con soâng ñöôïc ví nhö moät coâ gaùi Di-gan yeâu chuoäng töï do, phoùng khoaùng trong traéng… soáng heát
mình cho nhöõng ñaïo lí cao ñeïp. Khaùc vôùi soâng Ñaø, soâng Höông thieân veà tính nöõ, daãu cho ñaâu ñoù
trong ñaïi ngaøn röøng giaø, doøng soâng khoâng ít laàn daäy thaùc.
- Soâng Höông laø linh hoàn cuûa thaønh phoá Hueá, maûnh ñaát ngaøn naêm vaên vaät, moät trong nhöõng caùi
noâi vaên hoùa cuûa daân toäc. Caù tính cuûa soâng Höông taïo neân daùng veû rieâng cho ñaát kinh thaønh.
- Laø moät trong soá ít nhöõng con soâng duy nhaát thuoäc veà moät thaønh phoá, soâng Höông goùp phaàn
quan troïng laøm neân daùng veû rieâng cho ñaát kinh kì. Tröôùc heát laø töï muøi thôm cuû a noù. Theo truyeàn
thuyeát nhôø höông thôm ñöôïc caát giöõ trong laøn nöôùc khi chaûy qua nhöõng röøng döông xæ thôm ngaøo
ngaït choán thöôïng nguoàn, soâng Höông ñaõ mang ñeán cho moïi ngöôøi chuùt höông vò nuùi röøng tinh khieát
xa xoâi.

168
 - Soâng Höông ñeïp vì ñaõ chu du qua nhieàu vuøng ñaát coù phong caûnh ñeïp. Nhöõng ñòa hình cao (Voïng
Caûnh, Tam Thai, Löïu Baûo) treân bôø soâng laø nhöõng ñieåm chieâm ngaém veû ñeïp thaàn tieân cuûa doøng soâng.
Nhöõng thaønh quaùch, ñeàn ñaøi, laêng taåm, chuøa chieàn,… laø nhöõng daáu aán con ngöôøi taïo döïng ñeå laøm
taêng theâm veû dieäu kì cho doøng soâng yeâu quyù vaø tieáng hoø treân soâng trong maøn söông khoùi laõng ñaõng
caøng ñieåm toâ theâm veû aûo huyeàn cuûa khung caûnh tónh laëng kinh thaønh.
- Coù söï haøi hoøa, phoái gaëp kì laï cuûa con ngöôøi vaø thieân nhieân beân doøng Höông. Con soâng khoâng
chæ mang ñeán veû ñeïp maø coøn taïo nguoàn saùng taïo voâ bieân trong loøng ngheä só. Nhöõng kieán truùc coå xöa
ít nhieàu ñöôïc laáy caûm höùng töø daùng veû traàm tö cuûa doøng soâng. Nhöõng caâu hoø man maùc treân soâng,
nhöõng con thuyeàn xuoâi maùi treân soâng keå caû con thuyeàn chôû aùnh traêng trong thô Haøn Maëc Töû hay
caùi con soâng duøng daèn khoâng chaûy trong thô Thu Boàn, caû caùi ñeâm taøn Beán Ngöï day döùt trong lôøi
nhaïc buoàn… cuõng laø caûm höùng baát taän phoâi thai töø veû ñeïp doøng soâng aáy.
- Con soâng gaén vôùi nhöõng chieán tích haøo huøng cuûa daân toäc trong cuoäc tröôøng chinh môû coõi döïng
nöôùc. Töïa caùi ñoøn gaùnh gaùnh hai ñaàu ñaát nöôùc, moïi söùc naëng cuûa baát kì moät söï kieän troïng ñaïi naøo
cuõng ñeàu ñoå xuoáng ñoâi vai cuûa kinh thaønh Hueá, cuûa doøng soâng Höông. Töø thôøi vua Huøng ñeán thôøi
Trònh Nguyeãn phaân tranh, cho ñeán khi Nguyeãn Hueä cöôõi voi ra Baéc vaø cuoäc ñaáu tranh giaønh ñoäc
laäp thaùng Taùm naêm 1945, vua Baûo Ñaïi thoaùi vò… soâng Höông theo suoát haønh trình lôùn lao cuûa daân
toäc.
- Caùi ñeïp cuûa soâng Höông coøn laø caùi ñeïp töï thaân. Veû quyeán ruõ cuûa laøn nöôùc trong xanh ñeá n voâ
ngaàn, söï tónh laëng khi mieân man chaûy qua thaønh phoá vôùi nhöõng nhòp caàu vaét qua Baïch Hoå, Traøng
Tieàn ñöôïm maøu coå kính… khieán du khaùch bao ñôøi nao loøng.
- Treân haønh trình laõng du tìm veà vôùi bieån, doøng soâng nhieàu laàn ñoåi höôùng, moãi laàn ñeàu coù duyeân
côù vaø cöù moãi laàn nhö vaäy, döôøng nhö soâng loä noãi vaán vöông khi tieáp tuïc leân ñöôøng. Nhòp chaûy cuûa
doøng Höông laø vuõ ñieäu Slow cuûa nöôùc. Böôùc chaân soâng trong nhöõng khoaûng khaéc phieâu boàng ngaân
vang bao neùt nhaïc. “Soâng Höông ñaõ trôû thaønh moät ngöôøi taøi nöõ ñaùnh ñaøn luùc ñeâm khuya”.
- Chaûy troâi, chaûy troâi vaø cöù theá. Doøng ñôøi thay ñoåi. Thôøi gian thay ñoåi. Caûnh vaät thay ñoåi… nhöng
vaãn coøn ñoù boùng daùng kinh kì in hình coâ thieáu nöõ saéc nöôùc höông trôøi. Maøu thuûy chung cuûa doøng
Höông vaãn laø noãi nieàm day döùt muoân ñôøi. Coù chuùt nuoái tieác thoaûng qua, nhöng söï soáng ñaâu ñoù vaãn
neo ñaäu treân beán bôø phieâu laõng. Haønh trình cuûa con soâng laø haønh trình cuûa con ngöôøi. Söï soáng cuûa
noù laø söï soáng cuûa moät taâm hoàn, moät daân toäc tha thieát yeâu thöông vaø khao khaùt ñöôïc yeâu thöông.

ÑEÀ: Anh (chò) coù caûm nghó gì khi ñoïc buùt kí “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng?” cuûa Hoaøng
Phuû Ngoïc Töôøng?
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Sinh ra taïi Hueá, ñöôïc hít thôû khoâng khí Hueá, nöôùc soâng Höông hoøa vaøo moùn aên thöùc uoáng ñeå
lôùn khoân moãi ngaøy neân Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng naëng nôï vôùi Hueá (Hoïc sinh tham khaûo tieåu söû cuûa
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñeå vieát theâm).
II. 1.- Soâng Höông giöõa ñaát trôøi Thöøa Thieân.
+ “Giöõa loøng Tröôøng Sôn, soâng Höông ñaõ soáng moät nöûa cuoäc ñôøi cuûa mình nhö moät coâ gaùi Di-
gan phoùng khoaùng maø man daïi”. Khôûi nguoàn cuûa moät con soâng ñöôïc vieát baèng thöù ngoân ngöõ nhaân
hoùa, vaø so saùnh vôùi hình aûnh soáng ñoäng: “Coâ gaùi Di-gan”. Ngöôøi con gaùi Di-gan thích ca muùa, ñôøi
soáng du cö… nhö doøng soâng Höông “qua nhöõng gheành thaùc, cuoän xoaùy nhö côn loác vaøo nhöõng ñaùy
vöïc bí aån…”. Hình aûnh moät phaàn soâng Höông giöõa röøng nuùi huøng vó naèm veà höôù ng taây tænh Thöøa
Thieân “Cuõng coù luùc dòu daøng vaø say ñaém giöõa nhöõng daëm daøi choùi loïi maøu ñoû cuûa hoa ñoã quyeân
röøng”. Caùi huøng traùng, caùi ñeïp hoang daïi ñaõ ñöôïc mieâu taû baèng lôøi choïn loïc, trau chuoát vaø coâ ñoïng
nhaèm kheâu gôïi trí töôûng töôïng cuûa ngöôøi ñoïc.
+ “Giöõa caùnh ñoàng Chaâu Hoùa ñaày hoa daïi… uoán mình theo nhöõng ñöôøng cong meàm maïi… oâm laáy
chaân ñoài Thieân Muï…, saéc nöôùc trôû neân xanh thaúm vaø töø ñoù noù troâi ñi giöõa hai daûi ñoài söøng söõng
nhö thaønh quaùch”. Veõ ra nhieàu böùc tranh ñeïp cuûa doøng soâng Höông tröôùc khi vaøo thaønh phoá ; tranh
boät maøu soâng Höông vaø giöõa ñoâi bôø ñaày hoa daïi; tranh sôn thuûy veõ soâng Höông giöõa nhöõng daõy ñoài…
ôû vuøng trung du, maø “nhöõng ngoïn ñoài naøy taïo neân nhöõng maûng phaûn quang nhieàu maøu saéc treân neàn
trôøi taây nam thaønh phoá”, “sôùm xanh, tröa vaøng, chieàu tím” nhö ngöôøi Hueá thöôøng mieâu taû” . Caùi
nhìn tinh teá cuûa nhaø vaên vaø ngöôøi daân Hueá vôùi doøng soâng.
+ “Soâng Höông vui töôi haún leân giöõa nhöõng beán baõi xanh bieác cuûa vuøng ngoaïi oâ Kim Long”. Qua
caàu Baïch Hoå, “soâng Höông naèm ngay giöõa loøng thaønh phoá yeâu quyù cuûa mình”. Nhaø vaên ñaõ so saùnh

169
vò trí vaø neùt ñeïp cuûa soâng vôùi caùc con soâng Xan (Seine) naèm giöõa Paris (thuû ñoâ nöôùc Phaùp), soâng
Ña-nuyùp (Danube) giöõa thuû ñoâ Bu-ña-peùt) cuûa Hung-ga-ri (Hungary). Söï so saùnh aáy vöøa laøm taêng
neùt ñeïp vöøa giôùi thieäu söï thuaän lôïi cuûa giao thoâng ñöôøng thuûy, baùo hieäu neùt vaên hoùa soáng cuûa thuû
ñoâ moät thôøi, tröôùc khi xuoâi veà bieån caû.
2.- Soâng laø soâng cuûa Trôøi – Ñaát töï nhieân, nhöng khi coù böôùc chaân ngöôøi thì “hieån nhieân laø soâng
Höông ñaõ soáng nhöõng theá kæ quang vinh vôùi nhieäm vuï lòch söû cuûa noù… Trong saùch ñòa dö cuûa
Nguyeãn Traõi, noù mang teân laø Linh Giang”.
+ Doøng Höông ngaøy xöa thuoäc nöôùc Laâm Aáp (Chieâm Thaønh). Naêm 1301, Thöôïng Hoaøng Traàn
Nhaân Toân (ñaõ ñi tu) qua Chieâm Thaønh xem phong caûnh, coù öôùc gaû huyeàn Traân coâng chuùa cho vua
Chieâm laø Cheá Maân. Cheá Maân daâng taëng hai chaâu OÂ vaø Rí. Vua Anh Toâng thu nhaän vaø ñoåi thaønh
Thuaän chaâu vaø Hoùa chaâu vaøo naêm 1907 (theo Vieät Nam söû löôïc – Traàn Troïng Kim).
+ Linh Giang ñaõ cuøng chieán thuyeàn ñôøi haäu Traàn choáng laïi quaân Chieâm Naêm 1470, Leâ Thaùnh
Toâng trò toäi Traø Toaøn daùm quaáy nhieãu Hoùa chaâu.
+ Sau naøy, tröôùc khi maát, Nguyeãn Hoaøng cuõng daën ngöôøi con thöù saùu laø Nguyeãn Phuùc Nguyeân
raèng: “Ñaát Thuaän, Quaûng naøy beân baéc thì coù nuùi Hoaønh Sôn, soâng Linh Giang, beân nam thì coù nuùi
Haûi Vaân vaø nuùi Bi Sôn thaät laø moät nôi ñeå cho ngöôøi anh huøng duïng voõ. Vaäy ta phaûi thöông yeâu
nhaân daân, luyeän taäp quaân só ñeå maø gaây döïng cô nghieäp veà muoân ñôøi”. (Vieät Nam söû löôïc – Traàn
Troïng Kim – trang 239-294): vò trí quan troïng veà maët chieán löôïc cuûa soâng naøy.
+ Theá kæ XIX, soâng naùo nöùc ñoùn anh huøng Nguyeãn Hueä hai laàn ra baéc phuø Leâ dieät Trònh, ñaùnh
ñuoåi quaân Thanh; sau ñoù thì chöùng kieán caùc cuoäc khôûi nghóa choáng xaâm löôïc, treân soâng phaùt ra
gioïng hoø man maùc:
Ñoø töø Ñoâng Ba ñoø qua ñaäp ñaù,
Ñoø töø Vyõ Daï thaúng ngaõ ba Sình
Lôø ñôø boùng ngaõ traêng cheânh,
Tieáng hoø xa voïng nhaén tình nöôùc non
3.- Hình thaønh ñôøi soáng vaên hoùa treân beán döôùi thuyeàn.
+ Soâng Höông töø thöôïng nguoàn ñoå veà xuoâi, “noù baét gaëp tieáng chuoâng chuøa Thieân Muï ngaân nga
taän bôø beân kia, giöõa nhöõng xoùm laøng trung du baùt ngaùt tieáng gaø…”; Nhöõng doøng vaên gôïi nhôù ñeán
neùt vaên hoùa taâm linh cuûa ngöôøi Vieät neùt vaên hoùa chuøa chieàn.
+ “Nieàm kieâu haõnh aâm u cuûa nhöõng laêng taåm ñoà soä toûa lan khaép caû moät vuøng thöôïng löu”: Luùc
soáng thì ôû cung ñieän hoaøng thaønh, luùc cheát thì laêng taåm laø nôi vua chuùa nguû giaác nghìn naêm. Taát
caû ñeàu laø taøi saûn kieán truùc taïo neân ñaëc tröng vaên hoùa vaät chaát cuûa daân toäc.
+ “Toâi nhôù laïi con soâng Höông cuûa toâi, chôït thaáy quyù ñieäu chaûy laëng lôø cuûa noù… coù theå caûm nhaän
ñöôïc baèng thò giaùc qua traêm nghìn caùnh hoa ñaêng boàng beành vaøo nhöõng ñeâm hoäi raèng thaùng Baûy…”.
Moät böùc tranh taâm linh ñaày maøu saéc môû roäng loøng bao dung ñoä löôïng trong trieát lí soáng töø bi cuûa
ñaïo Phaät ñaõ thaám vaøo coát tuûy cuûa daân toäc: “Thaùng Baûy ngaøy raèm xaù toäi vong nhaân”.
+ Ñaõ noùi ñeán vaên hoùa thì khoâng theå thieáu aâm nhaïc, thô ca. Nhaø vaên caûm nhaän doøng chaûy töø
ñieän Hoøn Cheùn qua thaønh phoá Hueá “soâng Höông ñaõ trôû thaønh ngöôøi taøi nöõ ñaùnh ñaøn luùc ñeâm khuya”
vaø roài theâm, “coù moät doøng thi ca veà soâng Höông… khoâng bao giôø töï laëp laïi mình trong caûm höùng cuûa
caùc ngheä só”. Nhöõng doøng vaên nheï nhaøng aáy gôïi môû ñeå ngöôøi ñoïc nhôù laïi doøng nhaïc cung ñình, khuùc
Nam ai, Nam bình vaø gioïng hoø Maùi nhì, Maùi ñaåy… ñaày aép tình soâng nöôùc, tình ngöôøi:
Nuùi Ngöï Bình tröôùc troøn sau meùo
Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong
Moät mình em ñöùng giöõa loøng thuyeàn
Döôùi nöôùc treân traêng
Bieát ai trao duyeân taâm söï, ngoû taám loøng vôùi ai?
- Khoâng chæ coù Nguyeãn Du, Cao Baù Quaùt, Baø Huyeän Thanh Quan, Toá Höõu… maø coøn raát nhieàu nhaø
thô vieát veà soâng Höông laõng maïn, tình töù nhö Haøn Maëc Töû:
Thuyeàn ai ñaäu beán soâng traêng ñoù
Coù chôû traêng veà kòp toái nay
Vaø roài coù moät doøng taân nhaïc noái tieáp nhaïc cung ñình, Maùi nhì, Maùi ñaåy vôùi nhöõng nhaïc só taøi
hoa nhö Leâ Hoaøng Long, Döông Thieäu Tröôùc, Phaïm Duy, Phaïm Ñình Chöông….
Vaø caû ñeán vaên hoùa aåm thöïc vôùi nhöõng moùn aên töø buùn, cheø… cho ñeán baùnh noåi tieáng khaép naêm
chaâu.

170
 III.- Cuoái baøi buùt kí laø phaàn toùm taét keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå veà thaønh coå Hoùa chaâu, ghi laïi
huyeàn thoaïi ngöôøi daân laøng Thaønh Trung ñaõ naáu caû traêm thöù rau thôm laáy nöôùc ñoå hoøa vaøo nöôùc
soâng ñeå cho laøn nöôùc thôm tho maõi. Coù theå coù huyeàn thoaïi khaùc nöõa ñeå traû lôøi caâu hoûi Ai ñaõ ñaët
treân cho doøng soâng? Nhöng vôùi nhöõng gì qua lôøi vaên duyeân daùng, ñaày chaát trí tueä cuûa Hoaøng Phuû
Ngoïc Töôøng thì doøng soâng ñaõ töï noù ñaët teân cho mình roài!

ÑEÀ:
Phaân tích tuøy buùt Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
BAØI LAØM
Neáu ngöôøi Haø Noäi töï haøo coù con soâng Hoàng ñoû naëng phuø sa, thì ngöôøi Hueá cuõng töï haøo khi coù
doøng soâng Höông thô moäng chaûy qua thaønh phoá Hueá coå kính vôùi nhöõng laêng taåm, ñeàn ñaøi. Con soâng
aáy ñaõ chöùng kieán bao söï ñoåi thay cuûa lòch söû, söï thaêng traàm cuûa cuoäc soáng. Doøng nöôùc cuûa con soâng
Höông aáy ñaõ töôùi maùt cho caûnh vaät cuõng nhö con ngöôøi nôi xöù Hueá naøy. Vì theá, ngöôøi Hueá raát töï
haøo veà con soâng aáy noù mang ñaëc tröng cuûa Hueá laø nieàm töï haøo kieâu haõnh cuûa nhöõng con ngöôøi xöù
Hueá. Coù leõ cuõng vì ñieàu ñoù maø soâng Höông cuõng ñaõ ñi vaøo thô ca, nhaïc hoïa raát tröõ tình vaø saâu laéng.
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng, moät ngöôøi con xöù Hueá ñaõ bao laàn ngaém con soâng Höông roài moät laàn baát
chôït moät laàn thaéc maéc, ai ñaõ ñaët teân cho con soâng naøy laø soâng Höông nhæ? Noãi baên khoaêng aáy ñöôïc
oâng theå hieän trong tuøy buùt Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng. Baèng ngoøi buùt tröõ tình saâu laéng, theå hieän
roõ phong caùch theå loaïi cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng. Taùc phaåm theå hieän söï uyeân baùc taøi hoa cuûa chuû
theå saùng taïo trong caùi nhìn lieân töôûng cuøng vôùi nhöõng trieát luaän saâu saéc veà quan heä giöõa doøng soâng
vaø lòch söû, doøng soâng vôùi thi ca nhaïc hoïa, doøng soâng vaø con ngöôøi xöù Hueá.
Môû ñaàu Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ giôùi thieäu söï ñoäc ñaùo, ñaëc bieät vaø ñaày aán töôïng cuûa con soâng
Höông. Noù laø con soâng duy nhaát cuûa thaønh phoá. Tröôùc khi veà vuøng chaâu thoå eâm ñeàm, con soâng thô
moäng aáy ñaõ vöôït qua bao thaùc gheành, cuoän xoaùy. Mang tính löôõng theå, soâng Höông vöøa huøng vó nhö
moät baûn tröôøng ca cuûa röøng giaø, raàm roä giöõa boùng caây ñaïi ngaøn, maõnh lieät qua nhöõng gheành thaùc
cuoän xoaùy nhö côn loác vaøo nhöõng ñaùy vöïc thaúm, theá nhöng cuõng coù nhöõng luùc doøng soâng Höông trôû
neân dòu daøng vaø say ñaém giöõa nhöõng daëm saøi choùi loïi maøu ñoû cuûa hoa ñoã quyeân röøng. Maøu xanh cuûa
nöôùc soâng vaø saéc ñoû choùi loïi cuûa hoa ñoå quyeân nhö hoøa vaøo nhau, nhöõng boâng hoa ñoû röïc nhö ñang
nghieâng mình soi boùng döôùi doøng nöôùc trong xanh aáy cuûa doøng soâng, caûnh ñeïp vaø neân thô. Soâng
Höông khoâng ñôn thuaàn laø doøng soâng nöõa khi ñöôïc taùc giaû lieân töôûng noù nhö moät coâ gaùi Di-gan
phoùng khoaùng khi noù ôû giöõa loøng Tröôøng Sôn, coù leõ röøng ñaõ hun ñuùc cho noù moät baûn lónh gan daï,
moät taâm hoàn töï do vaø trong saùng. Moät söï lieân töôûng ñoäc ñaùo vaø taùo baïo vôùi caùch so saùnh maïnh meõ
vaø ñaày baát ngôø. ÔÛ ñaây, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ xem con soâng nhö moät nhaân vaät tröõ tình khieán
cho chuùng ta caûm nhaän ñöôïc raèng soâng Höông coù söùc soáng maõnh lieät, hoang daïi nhöng dòu daøng vaø
say ñaém. Thoaùt khoûi röøng giaø, soâng Höông nhanh choùng mang moät saéc ñeïp dòu daøng trí tueä, trôû
thaønh ngöôøi meï phuø sa cuûa caû moät vuøng vaên hoùa xöù sôû. Doøng chaûy cuûa soâng Höông ôû ñaàu nguoàn laø
cuoäc haønh trình gian truaân khoâng keùm phaàn kyø laï vaø bí maät, vì noù ñaõ ñoùng kín cöûa röøng vaø neùm
chìa khoùa trong nhöõng hang ñaù döôùi chaân nuùi Kim Phöôïng.
Döôøng nhö coù söï gaëp gôõ giöõa Nguyeãn Tuaân vaø Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng, caû hai khi mieâu taû con
soâng ñeàu xem noù nhö moät chuû theå tröõ tình. Khi mieâu taû con soâng Ñaø, Nguyeãn Tuaân ñaõ vieát nhö oaùn
traùch… nhö van xin… nhö khieâu khích, gioïng gaèn maø cheá nhaïo, coù luùc nhö tieáng cuûa haøng ngaøn con
traâu moäng ñang loàng loän giöõa röøng vaàu röøng tre nöùa ñoå löûa… Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng cuõng theá, thaät
taøi hoa khi mieâu taû soâng Höông ñaõ khoâng ngaàn ngaïi khi söû duïng buùt phaùp ngheä thuaät so saùnh, lieân
töôûng, aån duï vaø nhaân hoùa veà veû ñeïp löôõng theå ñaày tính nhaân vaên cuûa doøng soâng Höông giöõa ñaïi
ngaøn Tröôøng Sôn. Taùc giaû ñaõ nhaéc kheõ moïi ngöôøi neáu chæ maõi ngaém nhìn khuoân maët kinh thaønh
cuûa noù… seõ khoâng hieåu moät caùch ñaày ñuû baûn chaát cuûa soâng Höông vôùi cuoäc haøn h trình gian truaân
maø noù ñaõ vöôït qua… suy töôûng aáy ñaõ laøm cho nhöõng lieân töôûng maø taùc giaû neâu leân theâm phaàn rung
ñoäng thaám thía.
Vöôït qua caùnh ñoàng Chaâu Hoùa ñaày coû daïi, soâng Höông nhö ngöôøi con gaùi ñeïp ñang nguû mô maøng
ñöôïc ñaùnh thöùc bôûi ngöôøi tình mong ñôïi. Soâng Höông ñaõ chuyeån doøng moät caùch lieân tuïc khi vöøa ra
khoûi röøng. Noù nhö noân noùng ñi tôùi gaëp ngöôøi tình – thaønh phoá töông lai cuûa noù. Noù ñaõ voøng nhöõng
khuùc quanh ñoät ngoät. Noù ñaõ uoán mình theo nhöõng ñöôøng cong thaät meàm… Con soâng Höông nhö
ñöôïc nhaân hoùa nhö ñang laøm duyeân, ñang muùa löôïn. Soâng Höông luùc thì troâi theo höôùng Nam Baéc
theo ñieäu Hoøn Cheùn, vaáp phaûi Ngoïc Traûn, luùc thì chuyeån sang höôùng sang Taây Baéc voøng qua baõi

171
Nguyeät Bieåu, Löông Quaùn. Roài noù ñoät ngoät veõ moät hình cung thaät troøn veà phía Ñoâng Baéc oâm laáy
chaân ñoài Thieân Muï xuoâi daàn veà Hueá. Doøng chaûy cuûa doøng soâng Höông qua caùc ñòa danh ngaõ ba
Tuaàn, ñieän Hoøn Cheùn, Ngoïc Traûn, baõi Löông Bieåu, Löông Quaùn, Voïng Caûnh, Tam Thai, Löïu Baûo…
ñöôïc taùc giaû veõ ra, nhaéc laïi moät caùch chính xaùc theå hieän kieán thöùc veà ñòa lyù, vaên hoùa tinh töôøng.
Ngöôøi ñoïc nhieàu luùc cöù ngôõ laø oâng ñaõ töøng nhieàu naêm thaùng ñi du ngoaïn ngöôïc xuoâi vôùi con thuyeàn
nhoû boàng beành trong ñieäu Nam ai, Nam bình treân doøng soâng Höông thô moäng.
OÂng yeâu doøng soâng queâ meï, oâng bieát roõ daùng hình vaø nhöõng ñöôøng neùt uoán löôïn cuûa noù. Cuõng
nhö Toá Höõu ñaõ caûm meán thoát leân Höông Giang ôi, qua tim ta vaãn ngaøy ñeâm töï tình. OÂng noùi veà saéc
nöôùc cuûa Höông Giang laø xanh thaúm daùng hình cuûa noù meàm nhö taám luïa, söï taáp naäp roän raøng cuûa
noù laø nhöõng chieác thuyeàn xuoâi ngöôïc chæ beù baèng nhöõng con thoi. OÂng say meâ thöôûng thöùc göông
soâng laáp laùnh sôùm xanh tröa vaøng, chieàu tím döôùi aùnh phaûn quang nhieàu maøu saéc treân neàn trôøi Taây
Nam thaønh Hueá.
Giöõa ñaùm quaàn sôn loâ xoâ, giöõa nhöõng laêng taåm ñoà soä cuûa vua chuùa nhaø Nguyeãn giöõa nhöõng röøng
thoâng u tòch, soâng Höông mang veû ñeïp traàm maëc… nhö trieát lí, nhö coå thi… taùc giaû nhaéc laïi moät vaàn
thô coå, thaät ñaéc ñòa gôïi leân khoâng khí, khung caûnh u tòch vaø traàm maëc cuûa nhöõng röøng thoâng, cuûa
doøng soâng, nhöõng thaønh quaùch vaø nhöõng ñoài nuùi loâ xoâ ôû ñaây. Ai ñaõ töøng moät laàn ñeán thaêm thuù
Khieâm Laõng (laêng vua Töï Ñöùc) môùi caûm nhaän ñöôïc caùi ñeïp cuûa caûnh vaät maø taùc giaû noùi ñeán:
Boán beà nuùi phuû maây phong
Maûnh traêng thieân coå, boùng tuøng vaïn nieân
Saép ñeán thaønh phoá meán thöông, maët nöôùc con soâng Höông trôû neân mô maøng, phaúng laëng trong
tieáng chuoâng chuøa Thieân Muï ngaân nga, giöõa baùt ngaùt tieáng gaø cuûa nhöõng xoùm laøng.
Moät laàn nöõa ta ñöôïc thöôûng thöùc moät ñoaïn tuøy buùt maø chaát thô lai laùng, boài hoài. Nhöõng lieân
töôûng vaø suy töôûng, nhöõng so saùnh vaø nhaân hoùa, nhöõng kieán thöùc veà ñòa lyù, veà vaên hoùa veà thi ca
ñöôïc taùc giaû vaän duïng taøi hoa khi noùi veà veû ñeïp quyeán ruõ cuûa soâng Höông ñoaïn töø ngaõ ba Tuaàn ñeán
chaân ñoài Thieân Muï.
Ñeán vuøng ngoaïi oâ Kim Long, giöõa nhöõng baõi bieån xanh bieác, soâng Höông vui töôi haún leân khi noù
nhìn thaáy chieác caàu traéng cuûa thaønh phoá in ngaàn treân baàu trôøi, nhoû nhaén nhö nhöõng vaønh traêng
non. Coàn Giaõ Vieân vaø Coàn Heán ôû ñaàu vaø cuoái thaønh phoá nhö hai cuø lao xanh ñaõ laøm cho doøng Höông
uoán cong meàm haún ñi nhö moät tieáng vaâng khoâng noùi ra cuûa tình yeâu. Taùc giaû lieân töôûng ñeán soâng
Xen cuûa Pa-ri, soâng Ña-nuùp cuûa Bu-ña-peùt, ñeå noùi leân veû ñoäc ñaùo cuûa soâng Höông laø noù naèm ngay
giöõa loøng thaønh phoá yeâu quyù cuûa mình, noù ñaõ giöõ cho Hueá trong toång theå vaãn giöõ nguyeân daïng moät
ñoâ thò coå, traûi doïc hai bôø soâng. Nhöõng nhaùnh soâng ñaøo mang nöôùc Höông Giang toûa ñi khaép ñoâ thò,
nhöõng caây ña, caây cöøa coå thuï, nhöõng aùnh löûa chaøi laäp loøe nôi xoùm thuyeàn xuùm xít trong ñeâm söông…
ñaõ laøm cho coá ñoâ Hueá töïa nhö moät linh hoàn moâ teâ xöa xuõ maø khoâng moât thaønh phoá hieän ñaïi naøo
coøn nhìn thaáy ñöôïc.
Laàn thöù hai, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng lieân töôûng so saùnh veà löu toác cuûa soâng Neâ-va nôi thaønh phoá
Leâ-nin-grat nöôùc Nga vôùi soâng Höông. Hình aûnh con chim haûi aâu co moät chaân ñaäu treân chieác thuyeàn
baêng löôùt qua cung ñieän Peâ-teùc-bua nhö moät khaùm phaù nhieàu ngoä nghónh. Taùc giaû mô öôùc ñöôïc hoùa
laøm moät con chim nhoû co moät chaân treân con taøu thuûy tinh ñeå ñi ra bieån . Con soâng Höông khi gaëp
kinh thaønh xöa, hai hoøn ñaûo Giaõ Vieân vaø coàn Heán ñaõ laøm cho noù troâi ñi chaäm, thöïc chaäm, cô hoà chæ
coøn laø moät maët hoà yeân tónh.
Nhìn nhöõng doøng soâng, nhöõng doøng nöôùc chaûy, taùc giaû nhaéc laïi tieáng khoùc cuûa nhaø trieát hoïc Hy
Laïp hôn hai ngaøn naêm veà tröôùc ñeå neâu leân suy nghó doøng chaûy cuûa cuoäc ñôøi, veà söï bieán chuyeån
khoâng ngöøng cuûa vaïn vaät. Roài oâng laïi nghó veà ñieäu chaûy laëng lôø cuûa soâng Höông, quyù troïng coi ñoù
laø ñieäu slow tình caûm daønh rieâng cho Hueá. Hình aûnh haøng traêm nghìn aùnh hoa ñaêng boàng beành
vaøo nhöõng ñeâm hoäi raèm thaùng Baûy töø ñieäu hoøn Cheùn troâi veà vaø söï ngaäp ngöøng nhö muoán ñi muoán
ôû, chao nheï treân maët nöôùc nhö nhöõng vaán vöông cuûa noãi loøng ñaõ noùi leân thaät thô veû ñeïp moäng mô
cuûa soâng Höông - baøi thô tröõ tình cuûa coá ñoâ Hueá.
Söï ngaäp ngöøng vaán vöông aáy laø veû ñeïp cuûa Höông Giang maø nhieàu nhaø thô ñaõ caûm nhaän, trong
ñoù Thu Boàn ñaõ coù laàn rung caûm.
Con soâng duøng daèng, con soâng khoâng chaûy
Soâng chaûy vaøo loøng neân Hueá raát saâu.
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ gieo chöõ leân nhöõng vöôøn hoa, nhöõng caùnh ñoàng maøu môõ trong ñoù moãi
so saùnh, nhaân hoùa vaø lieân töôûng veà doøng soâng Höông ñi qua Hueá töïa nhö hoa thôm traùi ngoït ñaõ theå

172
hieän moät buùt löïc vaø taàm cao trí tueä cuûa nhaø vaên sôû tröôøng veà buùt kyù, tuøy buùt. OÂng ñaõ daønh cho soâng
Höông caû moät taám loøng yeâu meán vaø quyù troïng ñaëc bieät.
Ñoaïn noùi veà soâng Höông rôøi khoûi kinh thaønh ra ñi ñöôïc Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng dieãn taû baèng
moät ngoøi buùt ngheä thuaät raát ñoãi haøo hoa phong tình. OÂng ñaõ nhaân hoùa soâng Höông thaønh moät ngöôøi
taøi nöõ ñaùnh ñaøn luùc ñeâm khuya. OÂng cho bieát nhaïc coå ñieån Hueá ñaõ ñöôïc sinh thaønh treân maët nöôùc
Höông Giang… OÂng cho hay, thi haøo Nguyeãn Du ñaõ töøng oâm aáp moät phieán traêng saàu trong bao naêm
leânh ñeânh treân doøng soâng Höông. Moät ngheä nhaân giaø, chôi ñaøn heát nöûa theá kyû ñaõ chæ ñích danh hai
caâu thô Trong nhö tieáng haïc bay qua – Ñuïc nhö tieáng suoái môùi sa nöûa vôøi mang ñieäu nhaïc cung
ñình Töù ñaïi caûnh. Soâng Höông rôøi khoûi kinh thaønh löu luyeán ra ñi giöõa maøu xanh bieác cuûa tre truùc
vaø cuûa nhöõng vöôøn cau vuøng ngoaïi oâ Vó Daï, roài noù laïi ñoåi doøng ñoät ngoät gaëp laïi thaønh phoá laàn cuoái
ôû goùc thò traán Baûo Vinh xöa coå nhö söïc nhôù laïi moät ñieàu gì chöa kòp noùi, phaûi chaêng khuùc löôïn naøy,
soâng Höông coù caùi gì raát laï vôùi töï nhieân vaø raát gioáng con ngöôøi. Taùc giaû cho raèng ñoù laø noãi vöông
vaán, caû moät chuùt laúng lô kín ñaùo cuûa tình yeâu. Vaø oâng ñaõ so saùnh soâng Höông vôùi naøng Kieàu trong
ñeâm trình töï, oâng daãn buoâng hai caâu thô cuûa Nguyeãn Du ñeå noùi söï löu luyeán chí tình vôùi lôøi theà
tröôùc khi veà bieån caû. Thaät khoâng coù söï so saùnh naøo hay hôn khi noùi veà con soâng mang tình ngöôøi,
tình son saét thuûy chung cuûa löùa ñoâi coøn non, coøn nöôùc, coøn daøi – Coøn veà, coøn nhôù… lôøi theà cuûa löùa
ñoâi, lôøi theà cuûa doøng soâng ñaõ trôû thaønh gioïng hoø daân gian cuûa xöù Hueá. Saâu xa hôn nöõa, lôøi theà aáy
laø taám loøng ngöôøi daân Chaâu Hoùa xöa maõi maõi chung tình vôùi queâ höông xöù sôû thaân thöông.
Ñeán vôùi Hueá moäng mô laø ñeán vôùi soâng Höông, ñeán vôùi tieáng chuoâng chuøa Thieân Muï ñeán vôùi tieáng
gaø Bao Vinh, laø ñeán vôùi laêng taåm ñeá vöông, ñeán vôùi nhöõng con ngöôøi thuûy chung troïn tình troïn
nghóa, laø ñeán vôùi lôøi ca ñieäu hoø daân gian dòu ngoït.
Taùc giaû baøi tuøy buùt Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Ñaõ noùi hoä loøng ta nhöõng tình caûm saâu saéc toát
ñeïp aáy.
Baøi tuøy buùt ñaõ theå hieän moät buùt phaùp ngheä thuaät ñoäc ñaùo, taøi hoa vaø phong tình cuûa Hoaøng Phuû
Ngoïc Töôøng. Taùc giaû ñaõ taïo neân chaát thô quyeán ruõ laøm say loøng ngöôøi. Nhöõng tri thöùc veà ñòa lyù,
vaên hoùa, thi ca, aâm nhaïc cuûa oâng ñaõ chung ñuùc thaønh trang vaên tuyeät buùt.

ÑEÀ: Phaân tích buùt kí “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng?” cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
BAØI LAØM
I.- TAÙC GIAÛ.
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng laø moät trí thöùc yeâu nöôùc, oâng queâ goác Quaûng Trò nhöng soáng, hoïc taäp vaø
hoaït ñoäng ôû Hueá neân taâm hoàn thaám ñaãm chaát vaên hoùa Hueá.
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng laø moät trong soá raát ít nhaø vaên vieát buùt kí noåi tieáng ôû nöôùc ta vaøi chuïc
naêm nay. Buùt kí cuûa oâng haáp daãn ngöôøi ñoïc ôû taám loøng nhaân vaên saâu saéc, trí tueä uyeân baùc vaø chaát
Hueá thô huyeàn hoaëc, quyeán ruõ. Ñoù laø nhöõng trang vieát taøi hoa, taøi töû, taøi tình.
II.- TAÙC PHAÅM.
1.- Giôùi thieäu.
Ai ñaõ ñaët treân cho doøng soâng? laø taùc phaåm cuøng teân taäp buùt kí xuaát baûn vaøo naêm 1986 cuûa Hoaøng
Phuû Ngoïc Töôøng sau hai taäp buùt kí Ngoâi sao treân ñænh Phu Vaên Laâu (1971), raát nhieàu aùnh löûa
(1979). Taùm buùt kí trong taäp saùch vaãn ñöôïc Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng vieát vôùi caûm höùng ngôïi ca vaø
aâm höôûng söû thi bôûi ngöôøi yeâu nöôùc Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng luoân tri aân vôùi söï hi sinh cao caû vaø
nhöõng chieán coâng anh huøng cuûa nhaân daân. Nhöng ñieàu ñaëc bieät ôû Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng, loøng yeâu
nöôùc, tinh thaàn daân toäc coøn gaén vôùi tình yeâu saâu saéc ñoái vôùi thieân nhieân vaø truyeàn thoáng vaên hoùa
cuûa daân toäc. OÂng ñaëc bieät traân troïng say meâ vaên hoùa vaø lòch söû cuûa maõnh ñaát queâ höông. Baèng
gioïng vaên ñeïp, traàm laéng tha thieát, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ vieát veà doøng soâng queâ höông, veà hoa
traùi quanh oâng vôùi moät tình caûm gaén boù saâu naëng “Lôùn leân ôû Hueá, khoâng luùc naøo toâi khoâng caûm
thaáy thaønh phoá naøy nhö moät khu vöôøn thaân maät cuûa mình” (Hoa traùi quanh toâi).
Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Laø buùt kí tröõ tình saâu laéng, theå hieän roõ phong caùch theå loaïi cuûa
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng. Taùc phaåm theå hieän söï uyeân baùc taøi hoa cuûa chuû theå saùng taïo trong caùi nhìn
lieân töôûng cuøng vôùi nhöõng trieát luaän saâu saéc veà quan heä giöõa doøng soâng vaø lòch söû, doøng soâng vôùi
thi ca nhaïc hoïa, doøng soâng vaø con ngöôøi xöù Hueá.
2.- Noäi dung.
Thieân buùt kí laø cuoäc haønh trình ñi tìm coäi nguoàn doøng soâng Höông thô moäng. Ñoàng haønh cuøng
nhaân vaät “toâi” trong taùc phaåm, ngöôøi ñoïc môùi bieát nhöõng böôùc thaêng traàm cuû a doøng soâng Höông

173
trong haønh trình ñaày gian truaân cuûa noù “Tröôùc khi veà ñeán vuøng chaâu thoå eâm ñeàm, noù ñaõ laø moät baûn
tröôøng ca cuûa röøng giaø, raàm roä giöõa boùng caây ñaïi ngaøn, maõnh lieät qua nhöõng gheành thaùc, cuoäc xoaùy
nhö côn loác vaøo nhöõng ñaùy vöïc bí aån, vaø cuõng coù luùc noù trôû neân dòu daøng vaø say ñaém giöõa nhöõng
daøn baøi choùi loïi maøu ñoû cuûa hoa ñoã quyeân röøng”. Baèng söùc töôûng töôïng mieân man keát hôïp vôùi tö duy
nghieân cöùu, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ cung caáp cho ngöôøi ñoïc nhieàu tri thöùc lòch söû, ñòa lí phong
phuù veà söï hình thaønh soâng Höông töø nguoàn ra bieån. “Giöõa loøng Tröôøng Sôn, soâng Höông ñaõ soáng
moät nöûa cuoäc ñôøi mình”, “ra khoûi vuøng nuùi, soâng Höông ñaõ chuyeån doø ng moät caùch lieân tuïc… töø ngaõ
ba Tuaàn, soâng Höông theo höôùng nam baéc qua ñieän Hoøn Cheùn, vaáp Ngoïc Traûn, noù chuyeån höôùng
sang Taây Baéc, voøng qua theàm ñaát baõi Nguyeät Bieàu, Löông Quaùn roài ñoät ngoät veõ moät hình cung thaät
troøn veà phía ñoâng baéc, oâm laáy chaân ñoài Thieân Muï, xuoâi daàn veà Hueá”. Ngöôøi ñoïc caûm thaáy nhaän thöùc
cuûa mình ñöôïc thoûa maõn trong söï tra cöùu tæ mæ vaø nghieâm tuùc nhöõng thoâng tin khoa hoïc ñòa lí cuûa
taùc giaû.
Neáu tö duy nghieân cöùu chuû yeáu cung caáp nhöõng döõ kieän, nhöõng tri thöùc veà doøng soâng thì tö duy
ngheä thuaät giuùp nhöõng tri thöùc ñoù trôû neân meàm maïi hôn. Hình töôïng doøng soâng ñöôïc dieãn ñaït baèng
nhöõng hình aûnh so saùnh, nhöõng lieân töôûng taøi tình ñoäc ñaùo “soâng Höông ñaõ soáng moät nöûa cuoäc ñôøi
cuûa mình nhö moät coâ gaùi Di-gan phoùng khoaùng vaø man daïi; doøng soâng meàm nhö taám luïa; soâng
Höông ñaõ trôû thaønh moät ngöôøi taøi nöõ ñaùnh ñaøn luùc ñeâm khuya…”. Coù theå thaáy baûn lónh cuûa nhaø vaên
vaø phong caùch caù nhaân cuõng ñaõ ñöôïc bieåu hieän thoâng qua nhöõng lieân töôûng. Söï keát hôïp giöõa tri thöùc
khoa hoïc vôùi nhöõng hö caáu taøi tình thoâng qua thuû phaùp nhaân caùch hoùa, ñeå roài doøng soâng Höông
khoâng coøn laø moät söï vaät voâ tri voâ giaùc nöõa maø noù trôû thaønh moät nhaân vaät coù taâm hoàn coù söùc soáng
maõnh lieät nhö con ngöôøi trong nhöõng böôùc thaêng traàm cuûa cuoäc ñôøi.
Töø phöông dieän hình töôïng taùc giaû, nhöõng trieát luaän veà doøng soâng trong moái quan heä vôùi lòch söû
cho thaáy moät chuû theå saùng taïo am hieåu saâu saéc lòch söû. Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ laät tìm trong tö
lieäu lòch söû nhöõng söï kieän coù lieân heä vôùi doøng soâng vaø oâng ñaõ thaáy “soâng Höông ñaõ soáng nhöõng theá
kæ vinh quang vôùi nhieäm vuï lòch söû cuûa noù”. Doøng soâng nhö ngöôøi duõng só traán giöõ bieân thuøy ñaõ
nhieàu laàn chieán ñaáu oanh lieät baûo veä bieân giôùi phía Nam cuûa Toå quoác Ñaïi Vieät, roài veû vang soi boùng
kinh thaønh Phuù Xuaân cuûa ngöôøi anh huøng Nguyeãn Hueä, cuøng soáng nhöõng giaây phuùt haøo huøng cuûa
hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Mó, ñeå cuoái cuøng trôû veà soáng cuoäc soáng bình thöôøng, laø
ngöôøi con gaùi dòu daøng cuûa ñaát nöôùc. Vôùi lòch söû, soâng Höông ñaõ laø moät chöùng nhaân, ñieàu ñoù ñaõ
khieán thaønh phoá Hueá mang moät söùc haáp daãn veà vaên hoùa vaø du lòch coù taàm quoác gia vaø quoác teá.
Taát nhieân, soâng Höông khoâng chæ laø doøng soâng cuûa lòch söû bôûi veû ñeïp traàm maëc nhö trieát lí, nhö
coå thi maø coøn laø caûm höùng muoân ñôøi cuûa thi ca, nhaïc hoïa. Trong moái quan heä vôùi vaên chöông, doøng
soâng aáy khoâng bao giôø töï laëp laïi mình trong caûm höùng cuûa ngöôøi ngheä só. Töø trong thô Nguyeãn Du,
Baø Huyeän Thanh Quan, Cao Baù Quaùt, Taûn Ñaø, Ñoaøn Phuù Töù, Toá Höõu… doøng soâng hieän leân vôùi nhöõng
hình daùng vaø maøu saéc khaùc nhau trong moïi cung baät cuûa caûm xuùc. Nhöõng ñoaûn thi maø taùc giaû trích
daãn cuøng vôùi nhöõng teân tuoåi cuûa aâm nhaïc vaø thi ca cho thaáy doø ng soâng vôùi veû ñeïp dieäu kì ñeå daønh
rieâng cho caûm höùng ngheä thuaät vaø tri thöùc.
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ vieát veà doøng soâng vôùi taám loøng öu aùi, vôùi tình yeâu saâu saéc, thuûy
chung… Trong moái quan heä vôùi con ngöôøi, doøng soâng aáy laø doøng soâng – ñôøi ngöôøi. Vôùi xöù sôû ñaõ sinh
thaønh vaø cöu mang noù, soâng Höông ñaõ tri aân baèng doøng nöôùc maùt laønh vaø phuø sa maøu môõ ñeå hoa
traùi cuûa nhöõng khu vöôøng An Hieân ngoït laønh, cho nhöõng ngoâi laøng ven soâng trôû thaø nh ngoâi laøng
thôm tho cuûa Hueá. Buùt kyù Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Qua taøi naêng vaên chöông cuûa Hoaøng Phuû
Ngoïc Töôøng ñaõ taïo neân moät aán töôïng ñeïp trong loøng ñoäc giaû. Soâng Höông khoâng chæ ñeïp bôûi veû ñeïp
hoang sô maø trong saùng trong ñieäu chaûy löõng lôø maø coøn ñeïp bôûi moät huyeàn thoaïi chöùa ñöïng chieàu
saâu cuûa taâm linh “vì yeâu quyù con soâng xinh ñeïp cuûa queâ höông con ngöôøi ôû hai beân bôø soâng ñaõ naáu
nöôùc traêm loaøi hoa ñoå xuoáng soâng ñeå laøn nöôùc thôm tho maõi”.
Trong buùt kí Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Caùi nhìn lieân töôûng cuøng nhöõng trieát luaän saâu saéc
cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ taïo ra moät hình töôïng ngheä thuaät ñeïp – hình töôïng doøng soâng. Vôùi
Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng, “soâng Höông nhö noãi hoaøi voïng veà moät caùi ñeïp naøo ñoù chöa ñaït tôùi ôû ñôøi”
(Söû thi buoàn), noù laø “Doøng soâng cuûa thôøi gian ngaân vang, cuûa söû thi vieát giöõa maøu coû laù xanh bieác,
veû ñeïp cuûa doøng soâng ñoåi saéc khoâng ngöøng döôùi aùnh naéng vaø trong muøi höông troán tìm cuûa hoa traùi
trong vöôøn” (Hoa traùi quanh toâi). Nhöng neáu nhö nhöõng lieân töôûng, so saùnh ñoäc ñaùo cuûa taùc giaû taïo
cho ngöôøi ñoïc nhöõng aán töôïng ñeïp veà doøng soâng thieân nhieân thì caûm thöùc thôøi gian cuûa Hoaøng Phuû

174
Ngoïc Töôøng trong buùt kí laïi ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhaän thöùc veà chieàu saâu vaên hoùa vaø veû ñeïp taâm
hoàn cuûa con ngöôøi xöù sôû nôi doøng soâng ñi qua.
Ñoïc Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Ta môùi caûm nhaän ñöôïc vaên hoùa lòch söû ñi qua coøn in boùng treân
doøng soâng thô moäng. Doøng chaûy cuûa doøng soâng khoâng ñôn thuaàn laø doøng nöôùc töø nguoàn ra bieån maø
noù laø doøng chaûy cuûa thôøi gian, thôøi gian hoaøi nieäm cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
Trong doøng chaûy cuûa thôøi gian hoaøi nieäm, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng nhaän ra hình boùng cuûa doøng
Höông treân moãi trang Kieàu doøng soâng ñaùy nöôùc in trôøi vaø nhöõng noäi coû thôm, naéng vaøng khoùi bieác,
noãi u hoaøi cuûa döông lieãu vaø saéc ñeïp cuûa hoa traø mi, nhöõng muøa thu quan san, nhöõng vaàng traêng
thaém thieát… Baèng thuû phaùp so saùnh, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng nhìn thaáy doøng soâng, vaø thaønh phoá
cuûa noù nhö caëp tình nhaân lí töôûng cuûa Truyeän Kieàu: tìm kieám vaø ñuoåi baét, haøo hoa vaø ñam meâ, thi
ca vaø aâm nhaïc. OÂng cuõng khaùm phaù ra baûn ñaøn theo suoát ñôøi Kieàu laáy caûm höùng töø nhöõng naêm
thaùng Nguyeãn Du leânh ñeânh treân soâng nöôùc vôùi moät phieán traêng saàu, vaø töø tieáng nöôùc rôi baùn aâm
cuûa nhöõng maùi cheøo khuya. Khoâng chæ trong buùt kí Ai ñaõ ñaët treân cho doøng soâng? Maø ôû Hoa traùi
quanh toâi, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng cuõng nhaéc ñeán “aâm höôûng xöù Hueá” trong moãi trang Kieàu, noù cho
thaáy Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng coù nhöõng nghieàn ngaãm vôùi Truyeän Kieàu vaø Nguyeãn Du. Söï nhaïy caûm
cuøng khaû naêng quan saùt tinh teá luoân thöôøng tröïc trong taøi naêng vaên chöông Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng.
Trong Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Khoâng gian noäi taâm ñöôïc nuoâi döôõng baèng thôøi gian hoaøi
nieäm. Dieän maïo quaù khöù cuûa doøng soâng hieän ra moät caùch roõ neùt treân haønh trình hoaøi nieäm cuûa nhaø
vaên coå kim quaán quyùt ñan caøi. Khi böôùc vaøo doøng chaûy cuûa thôøi gian hoaøi nieäm, ngöôøi ñoïc khoâng
coøn nhaän ra ñaâu laø ñieåm nhìn cuûa hieän taïi bôûi nhaø vaên khoâng chæ ra giôùi haïn thôøi gian khi môû ñaàu
vaø keát thuùc taùc phaåm. Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng baét ñaàu nhöõng doøng cuûa Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng?
Baèng thôøi gian Xuaân, Haï, Thu, Ñoâng, toâi vaãn thöôøng leân thaêm vöôøn An Hieân cuûa chò Tuøng ôû Kim
Long vaø keát thuùc baèng moät huyeàn thoaïi veà doøng soâng Höông.
3.- Keát luaän.
Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng? Nhìn ôû phöông dieän thôøi gian ngheä thuaät ñaõ hieän leân boùng daùng
caùi toâi thöù hai cuûa taùc giaû. Moät con ngöôøi luoân hoaøi voïng quaù khöù ñeå naâng niu nhöõng giaù trò tinh
thaàn. Töø hình töôïng doøng soâng, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ laøm noåi baät veû ñeïp vaên hoùa, lòch söû vaø
taâm hoàn con ngöôøi moät vuøng ñaát coå kính cuûa ñaát nöôùc.

CHÖÔNG 10: TOÂ HOAØI

ÑEÀ: Phaân tích phaàn trích truyeän ngaén Vôï choàng A Phuû cuûa Toâ Hoaøi.
HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI
1. Toâ Hoaøi (sinh naêm 1920) laø moät caây ñaïi thuï cuûa neàn vaên xuoâi hieän ñaïi Vieät Nam. Sinh
tröôûng trong moät gia ñình laøm ngheà thuû coâng, ÔÛ queâ ngoaïi – laøng Nghóa Ñoâ (thuoäc phuû Hoaøi Ñöùc,
tænh Haø Ñoâng cuõ), nay laø phöôøng Nghóa Ñoâ, quaän Caàu Giaáy, Haø Noäi. Queâ noäi oâng ôû thò traán Kim
Baøi, huyeän Thanh Oai (nay thuoäc Haø Noäi). Toâ Hoaøi chæ hoïc heát baäc Tieåu hoïc, roài phaûi laøm nhieàu
ngheà tröôùc khi caàm buùt. Töø khoaûng naêm 1940 ñeán Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945, Toâ Hoaøi ñaõ
saùng taùc khaù nhieàu taùc phaåm thuoäc nhieàu theå loaïi (truyeän ngaén, tieåu thuyeát, truyeän ñoàng thoaïi, hoài
kí) vôùi hai ñeà taøi chính: truyeän loaøi vaät vaø truyeän veà cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi daân ngheøo, thôï thuû
coâng ôû vuøng queâ ven thaønh. Naêm 1943, oâng gia nhaäp Hoäi Vaên hoaù cöùu quoác do Ñaûng Coäng saûn thaønh
laäp. Sau Caùch maïng thaùng Taùm vaø trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng Phaùp, oâng laøm baùo vaø hoaït
ñoäng vaên ngheä chuû yeáu ôû khu Vieät Baéc. Naêm 1957, khi Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp, oâng
laøm Toång thö kí, roài Phoù Toång thö kí trong nhieàu naêm. OÂng coøn laø Chuû tòch Hoäi Vaên ngheä Haø Noäi
(1966 - 1996).

175
 Toâ Hoaøi laø nhaø vaên coù söùc saùng taïo raát doài daøo vaø beàn bæ. Ñeán nay, oâng ñaõ cho ra ñôøi gaàn 200
ñaàu saùch vôùi nhieàu theå loaïi: tieåu thuyeát, truyeän ngaén, buùt kí, hoài kí, truyeän vaø kòch cho thieáu nhi,
kòch baûn phim, kinh nghieäm saùng taùc,...
OÂng laø moät trong nhöõng nhaø vaên haøng ñaàu cuûa neàn vaên hoïc hieän ñaïi Vieät Nam. Saùng taùc cuûa
oâng theå hieän voán hieåu bieát phong phuù veà ñôøi soáng, caû noâng thoân, thaønh thò, mieàn nuùi, ñöôïc taùi hieän
vôùi caûm quan hieän thöïc ñôøi thöôøng, nghieâng veà sinh hoaït, phong tuïc.
Toâ Hoaøi ñöôïc Nhaø nöôùc taëng Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc vaø ngheä thuaät naêm 1996.
2. Cuoái naêm 1952, nhaø vaên Toâ Hoaøi ñi cuøng boä ñoäi vaøo giaûi phoùng Taây Baéc. Trong chuyeán ñi
daøi taùm thaùng, nhaø vaên ñaõ soáng vôùi ñoàng baøo caùc daân toäc ít ngöôøi töø khu caên cöù du kích treân nuùi
cao ñeán caùc baûn laøng môùi giaûi phoùng. Chuyeán ñi ñaõ giuùp cho nhaø vaên hieåu bieát saâu hôn veà cuoäc soáng
vaø con ngöôøi mieàn nuùi, ñaõ ñeå laïi cho nhaø vaên nhöõng kæ nieäm saâu saéc, tình caûm thaém thieát vôùi ngöôøi
vaø caûnh Taây Baéc. Taäp Truyeän Taây Baéc, maø Vôï choàng A Phuû laø moät truyeän ngaén trong ñoù, laø keát
quaû toát ñeïp cuûa chuyeán ñi aáy. Taùc phaåm ñaõ ñöôïc taëng giaûi Nhaát cuûa Hoäi Vaên ngheä Vieät Nam 1954
- 1955.
3. Vôï choàng A Phuû laø truyeän ngaén ñaëc saéc nhaát trong taäp Truyeän Taây Baéc, cuõng laø moät trong
nhöõng truyeän ngaén hay nhaát cuûa vaên xuoâi Vieät Nam giai ñoaïn khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp.
Taùc phaåm laø böùc tranh chaân thöïc veà cuoäc soáng vaø soá phaän ñau khoå cuûa ngöôøi noâng daân ngheøo mieàn
nuùi döôùi aùch aùp böùc cuûa caùc theá löïc phong kieán vaø thöïc daân, ñoàng thôøi laø moät baøi ca veà söùc soáng vaø
khaùt voïng töï do cuûa con ngöôøi mieàn nuùi, laø hình aûnh con ñöôøng giaûi phoùng vaø cuoäc ñoåi ñôøi cuûa hoï
nhôø caùch maïng.
Truyeän keå veà soá phaän cuûa Mò vaø A Phuû vôùi hai ñoaïn ñôøi ôû Hoàng Ngaøi vaø ôû Phieàng Sa, cuõng laø
hai phaàn cuûa taùc phaåm (SGK chæ ñöa vaøo phaàn moät, cuõng laø phaàn ñaëc saéc hôn caû cuûa truyeän).
Truyeän Vôï choàng A Phuû giaøu giaù trò hieän thöïc vaø tinh thaàn nhaân ñaïo saâu saéc. Giaù trò hieän
thöïc theå hieän taäp trung ôû söï taùi hieän cuoäc soáng ñaày ñau khoå cuûa nhöõng ngöôøi daân ngheøo mieà n nuùi
döôùi aùch aùp böùc cuûa boïn chuùa ñaát phong kieán. Tö töôûng nhaân ñaïo theå hieän ôû söï caûm thoâng vôùi nhöõng
khoå ñau, traân troïng nhöõng veû ñeïp caû theå chaát vaø tinh thaàn, ñaëc bieät laø khaúng ñònh khaùt voïng soáng,
khaùt voïng töï do vaø söùc soáng maõnh lieät cuûa nhöõng con ngöôøi ngheøo khoå duø bò ñaåy vaøo caûnh ngoä ñen
toái, khoán cuøng.
a. Soá phaän ñau khoå cuûa Mò vaø A Phuû trong nhaø thoáng lí Paù Tra
Mò laø coâ gaùi treû, ñeïp, yeâu ñôøi, ñang trong nhöõng ngaøy xuaân, khaùt khao tình yeâu thì bò A Söû
baét veà laøm vôï, ñeå tröø moùn nôï maø cha meï Mò khi cöôùi nhau ñaõ vay cuûa thoáng lí Paù Tra - boá cuûa A
Söû. Cuoäc soáng cuûa Mò trong nhaø thoáng lí Paù Tra laø caûnh soáng cuûa moät keû noâ leä caû veà tinh thaàn vaø
theå xaùc, chæ coù coâng vieäc naëng nhoïc trieàn mieân, khoâng coù töï do, khoâng coù tình yeâu. Hình aûnh coâ Mò
luùc naøo cuõng cuùi maët, buoàn röôøi röôïi, khoâng noùi, luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa vaø hình aûnh
caên buoàng cuûa Mò aâm u, taêm toái chæ coù caùi cöûa soå loã vuoâng baèng baøn tay troâng ra cuõng chæ thaáy traêng
traéng, khoâng bieát laø söông hay laø naéng, laø nhöõng hình aûnh ñaày söùc aùm aûnh veà cuoäc ñôøi Mò trong
nhaø thoáng lí Paù Tra. Söï ñaày aûi trieàn mieân laïi coäng theâm vôùi aùch aùp cheá cuûa thaàn quyeàn ñaõ laøm cho
Mò teâ lieät caû veà tinh thaàn, khoâng nghó ngôïi gì nöõa, keå caû vieäc nghó veà quaù khöù cuõng nhö yù nghó veà
caùi cheát.
A Phuû cuõng laø moät soá phaän coù nhieàu neùt töông ñoàng vôùi Mò laø ñöùa treû moà coâi töø nhoû lôùn leân
nhö caùi caây röøng ñaày söùc soáng. A Phuû khoeû maïnh, cöôøng traùng, lao ñoäng gioûi, ham thích töï do, thích
laøm nhöõng coâng vieäc khoù khaên, naëng nhoïc vaø nguy hieåm. Nhöng chaøng trai ngheøo aáy cuõng khoâng
thoaùt khoûi aùch aùp böùc cuûa boïn chuùa ñaát: chæ vì daùm ñaùnh laïi A Söû maø anh bò baét veà laøm ngöôøi ôû
suoát ñôøi cho nhaø thoáng lí Paù Tra. Caûnh xöû kieän laï luøng, taøn baïo, maø A Phuû phaûi quyø suoát ñeâm ñeå
chòu ñoøn, vaø nhöõng lôøi chöûi ruûa; caûnh A Phuû bò troùi ñöùng vaøo coïc trong beáp, suoát maáy ngaøy chôø cheát
chæ vì khi ñi chaên boø ñaõ ñeå hoå voà maát moät con boø, ñoù laø nhöõng chi tieát coù söùc toá caùo maïnh meõ aùch
aùp böùc taøn baïo mang tính chaát trung coå cuûa theá löïc thoáng trò ôû mieàn nuùi tröôùc ñaây.
b. Söùc soáng tieàm taøng, söï troãi daäy maïnh meõ cuûa khaùt voïng soáng, khaùt voïng töï do ôû
Mò vaø A Phuû.
Khoâng döøng laïi ôû söï toá caùo aùch thoáng trò taøn baïo cuûa theá löïc phong kieán mieàn nuùi, ngoøi buùt
cuûa Toâ Hoaøi coøn taäp trung, phaùt hieän, ca ngôïi veû ñeïp vaø söùc soáng cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng cuøng
khoå ôû mieàn nuùi, cuøng vôùi khaùt voïng tình yeâu haïnh phuùc, khaùt voïng töï do ôû hoï. Coâ Mò khi môùi bò baét
veà nhaø Paù Tra ñaõ troán veà nhaø mình, quyeát aên laù ngoùn töï töû chöù khoâng chaáp nhaän vieäc bò eùp laøm vôï
A Söû. Nhöng vì thöông cha meï ñaõ giaø, khoâng theå traû ñöôïc moùn nôï maø coâ laïi nuoát nöôùc maét trôû laïi

176
nhaø thoáng lí. Coøn A Phuû, söùc soáng maïnh meõ, tinh thaàn töï do cuõng ñöôïc boäc loä ngay trong caûnh nhaân
vaät xuaát hieän, trong cuoäc ñaùnh laïi A Söû. Söùc soáng aáy cuõng ñöôïc bieåu loä baèng söï gan goùc, khoâng keâu
reân, im lìm nhö taûng ñaù trong suoát caùi ñeâm chòu ñoøn cuûa cuoäc xöû kieän ôû nhaø Paù Tra.
Söùc soáng tieàm taøng, söï troãi daäy maïnh meõ cuûa khaùt voïng soáng, khaùt voïng tình yeâu ôû Mò ñöôïc
boäc loä maõnh lieät trong moät ñeâm muøa xuaân. Khung caûnh muøa xuaân vôùi nhöõng saéc maøu röïc rôõ, tieáng
treû con cöôøi ñuøa, ñaëc bieät laø tieáng saùo goïi baïn tình, roài khoâng khí böõa röôïu ngaøy Teát ôû nhaø Paù Tra
vaø nhaát laø taùc ñoäng cuûa men röôïu: Mò leùn laáy huõ röôïu, cöù uoáng öïc töøng baùt, roài say, taát caû nhöõng
taùc nhaân aáy ñaõ ñaùnh thöùc söùc soáng vaø khaùt voïng töôûng nhö ñaõ luïi taøn trong cô theå vaø tinh thaàn cuûa
Mò. Söï thöùc tænh cuûa Mò gioáng nhö moät söï soáng laïi, baét ñaàu töø söï thöùc daäy trong tieàm thöùc nhöõng
hoài öùc, kæ nieäm quaù khöù, roài Mò soáng vôùi tieáng saùo trong loøng, yù thöùc veà thôøi gian ñaõ trôû laïi, cuøng
vôùi noù laø khaùt voïng soáng vaø yù thöùc veà thaân phaän cuûa mình. Töø yù thöùc daãn tôùi haønh ñoäng: Mò xaén
theâm mieáng môõ ñeå thaép ñeøn, quaán laïi toùc, ruùt vaùy hoa ñi chôi. Mò vaãn soáng vôùi nhöõng khaùt khao
chaùy boûng theo tieáng saùo ñöa mình ñeán nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi ngay caû khi thaân xaùc bò
A Söû troùi ñöùng vaøo coät nhaø.
Söùc soáng vaø nieàm khao khaùt haïnh phuùc, tình yeâu, töï do ôû Mò trong caùi ñeâm tình muøa xuaân aáy
ñaõ bò A Söû daäp taét moät caùch phuõ phaøng. Nhöng roài moät dòp khaùc, noù laïi buøng leân maïnh meõ, trong
haønh ñoäng taùo baïo caét daây troùi giaûi thoaùt cho A Phuû vaø giaûi thoaùt cho chính mình khoûi kieáp soáng
noâ leä ôû nhaø Paù Tra. Luùc ñaàu, A Phuû bò troùi, Mò vaãn thaûn nhieân nhö moät ngöôøi ñaõ quaù quen vôùi
nhöõng caûnh ngang traùi trong nhaø Paù Tra. Nhöng roài moät ñeâm, qua aùnh löûa beáp, nhìn sang thaáy moät
doøng nöôùc maét laáp laùnh boø xuoáng hai hoõm maù ñaõ xaùm ñen laïi – bieåu hieän cuûa söï ñau ñôùn tuyeät voïng
cuûa chaøng trai gan goùc, khoeû maïnh, thì Mò chôït xuùc ñoäng, traøo leân moät noãi ñoàng caûm vôùi thaân phaän
cuûa A Phuû, roài tình thöông ñaõ thaéng moïi noãi sôï haõi ôû Mò, keå caû yù nghó neáu mình cöùu A Phuû, saùng
mai ra coù theå Mò bò troùi thay vaøo ñoù, cuõng khoâng laøm cho coâ thaáy sôï. Tình thöông vaø söï ñoàng caûm
giai caáp ñaõ daãn ñeán haønh ñoäng taùo baïo: Mò caét daây troùi cöùu A Phuû vaø khaùt voïng soáng ñaõ buøng leân
ôû Mò, coâ ñaõ chaïy theo A Phuû ñeå giaûi thoaùt cuoäc ñôøi mình.
4. Thaønh coâng cuûa taùc phaåm gaây ñöôïc aán töôïng saâu saéc laø ôû ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät.
Nhaân vaät vöøa mang tính tieâu bieåu cho taàng lôùp giai caáp vöøa coù ñöôïc nhöõng neùt caù tính khaù roõ. A
Phuû thì maïnh meõ, gan goùc maø boäc tröïc, caû tin, chaát phaùc. Mò giaøu söùc soáng nhöng traàm laéng hôn,
coù moät ñôøi soáng noäi taâm soâi noåi döôùi veû ngoaøi laëng leõ.
Ngheä thuaät mieâu taû taâm lí nhaân vaät saéc saûo, tinh teá, nhaát laø ôû nhaân vaät Mò. Nhöõng ñoaïn mieâu
taû dieãn bieán trong taâm hoàn Mò, söï thöùc tænh cuûa loøng ham soáng vaø khaùt voïng haïnh phuùc cuûa Mò, laø
nhöõng ñoaïn vaên ñaëc saéc. Ñieàu naøy caøng coù yù nghóa khi ñaët trong tình hình chung cuûa vaên xuoâi thôøi
khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp, maø ngheä thuaät mieâu taû taâm lí chöa phaûi ñaõ ñöôïc chuù yù ñuùng
möùc. Ngheä thuaät traàn thuaät cuûa Toâ Hoaøi trong Vôï choàng A Phuû cuõng raát thaønh coâng. Maëc duø söû
duïng caùch traàn thuaät töø ngoâi thöù ba, nhöng ôû nhieàu ñoaïn, ngöôøi traàn thuaät ñaõ nhaäp vaøo taâm traïng,
yù nghó, ngoân ngöõ cuûa nhaân vaät, chuyeån ñieåm nhìn töø beân ngoaøi vaøo beân trong (tieâu bieåu laø ôû hai
caûnh: ñeâm xuaân Mò - muoán ñi chôi vaø caûnh ñeâm Mò caét daây troùi cöùu A Phuû). Söï keát hôïp caùc phöông
thöùc keå vôùi mieâu taû, bieåu caûm moät caùch töï nhieân vaø thích hôïp, giuùp cho taù c giaû vöøa môû roäng ñöôïc
thôøi gian, söï kieän taùi hieän ñöôïc quaù khöù cuûa nhaân vaät, ñoàng thôøi laïi döïng ñöôïc nhieàu böùc tranh sinh
hoaït, phong tuïc vaø laøm hieän leân caû theá giôùi noäi taâm cuûa nhaân vaät. Ngheä thuaät töï söï cuûa Toâ Hoaøi
coøn taïo söùc haáp daãn ôû vieäc saùng taïo tình huoáng vaø söû duïng nhöõng chi tieát ngheä thuaät ñaëc saéc (chaúng
haïn nhö tieáng saùo trong ñeâm tình muøa xuaân, doøng nöôùc maét cuûa A Phuû trong ñeâm Mò caét daây troùi
cöùu A Phuû).
Vôï choàng A Phuû coøn loâi cuoán ngöôøi ñoïc bôûi chaát thô trong saùng vôøi vôïi. Chaát thô aáy toaùt leân
töø chuû ñeà cuûa taùc phaåm, töø taâm hoàn ñoân haäu, chaát phaùc cuûa hai nhaân vaät chính vaø thaám ñöôïm trong
nhöõng böùc tranh thieân nhieân nhieàu maøu saéc vaø ñöôøng neùt uyeån chuyeån, haøi hoaø nhöõng caûnh sinh
hoaït, phong tuïc giaøu chaát tröõ tình cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi,...

ÑEÀ: Hieåu vaø nghó veà nhaân vaät Mò trong truyeän ngaén Vôï choàng A Phuû cuûa Toâ Hoaøi.
BAØI LAØM
Vôï choàng A Phuû laø moät truyeän ngaén trong taäp Truyeän Taây Baéc cuûa nhaø vaên Toâ Hoaøi, taùc
phaåm ñöôïc giaûi nhaát veà truyeän cuûa Hoäi vaên ngheä Vieät Nam naêm 1955. Ñaây laø taùc phaåm tieâu bieåu
cuûa vaên xuoâi veà ñeà taøi mieàn nuùi thôøi kì choáng Phaùp. Thoâng qua soá phaän cuûa A Phuû vaø Mò, nhaø vaên
Toâ Hoaøi ñaõ ñem ñeán cho chuùng ta moät söï nhaän thöùc ñuùng ñaén, ñaày ñuû veà toäi aùc cuûa boïn thöïc daân

177
phong kieán cuõng nhö veà ñôøi soáng taêm toái khoå nhuïc cuûa nhöõng ngöôøi daân lao ñoäng Meøo treân nuùi cao
vuøng Taây Baéc. Töø thaân phaän ngheøo khoå vaø söùc maïnh tieàm aån trong moãi con ngöôøi lao ñoäng ôû ñaây
taùc phaåm ñaõ theå hieän moät caùch chaân thöïc, sinh ñoäng quaù trình thöùc tænh, con ñöôøng ñeán vôùi caù ch
maïng vaø trôû thaønh löïc löôïng ñaùng tin caäy cuûa Ñaûng trong söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc, giaûi phoùng
giai caáp cuûa ngöôøi noâng daân mieàn nuùi. Qua ñoù taùc phaåm ca ngôïi yù nghóa nhaân ñaïo ñeïp ñeõ cuûa söï
nghieäp giaûi phoùng con ngöôøi raø khoûi aùch aùp böùc boùc loät.
Vôùi Vôï choàng A Phuû, nhaø vaên Toâ Hoaøi ñaõ coù nhöõng thaønh töïu trong quaù trình saùng taïo, khaéc
hoïa nhaân vaät, ñaëc bieät laø nhaân vaät Mò, moät nhaân vaät trung taâm ñaõ ñeå laïi trong taâm töôûng ngöôø i
ñoïc nhieàu aán töôïng saâu saéc.
Cuoäc ñôøi cuûa Mò ñöôïc mieâu taû moät caùch chaân thöïc, sinh ñoäng trong taùc phaåm, ñaõ trôû thaønh soá
phaän ñieån hình cho nhöõng ngöôøi phuï nöõ vuøng cao. Nhöõng noãi baát haïnh maø Mò ñaõ phaûi neám traûi
trong nöûa ñaàu cuoäc ñôøi vaø nieàm haïnh phuùc coù ñöôïc sau khi gaëp aùnh saùng caùch maïng coù theå tìm thaáy
trong caùc taùc phaåm vieát veà ñeà taøi naøy cuûa moät soá nhaø vaên khaùc nhö Nguyeãn Tuaân, Ma Vaên Khaùng...
Tuy vaäy, nhaân vaät Mò cuûa Toâ Hoaøi vaãn coù daùng daáp rieâng theå hieän taøi naêng saùng taïo cuûa moät caây
buùt vaên xuoâi töøng traûi, giaøu caûm xuùc, saéc saûo vaø raát möïc tinh teá.
Mò laø moät coâ giaùo Meøo coù nhan saéc nhöng laïi sinh ra trong moät gia ñình ngheøo khoù. Nghòch
lí aáy ñaõ taïo ra söï tích Mò trôû thaønh con daâu gaït nôï nhaø thoáng lí Paù Tra.
Nhöõng thaùng ngaøy soáng laøm daâu trong nhaø thoáng lí laø nhöõng thaùng ngaøy ñôùn ñau voâ keå! “Ñeâm
naøo Mò cuõng khoùc”. Coù luùc Mò ñaõ ñònh aên laù ngoùn ñeå töï töû nhöng thöông boá seõ phaûi gaùnh chòu haäu
quaû veà caùi cheát cuûa mình, Mò khoâng ñaønh loøng, laïi thoâi. Mò khoâng ñaønh cam chòu kieáp soáng aáy bôûi
Mò ôû laâu trong caùi khoå Mò quen roài. Nhieàu luùc Mò töôûng mình “cuõng nhö con traâu, con ngöïa”, nhöng
con traâu con ngöïa coøn coù luùc ñeâm noù coøn ñöôïc ñöùng nghæ chaân, nhai coû “coøn ñaøn baø con gaùi trong
nhaø naøy thì vuøi ñaàu vaøo vieäc caû ñeâm caû ngaøy...”. Vaø cuoäc ñôøi cuûa ngöôøi phuï nöõ ñaùng thöông aáy töôûng
nhö chìm ngaäp trong caùi voøng quay voâ taän cuûa coâng vieäc ñi nöông, beû baép, haùi cuûi, bung ngoâ, xe ñay,
deät vaûi, coõng nöôùc, cheû cuûi... khoâng bieát bao giôø môùi thoaùt ra ñöôïc. Bôûi theá neân “luùc naøo cuõng vaäy,
duø quay sôïi, thaùi coû ngöïa, deät vaûi, cheû cuûi hay ñi coõng nöôùc döôùi khe suoái leân, coâ aáy cuõng cuùi maët,
maët buoàn röôøi röôïi” vaø “Moãi ngaøy Mò caøng khoâng noùi, luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”. “Cuoäc
ñôøi cuûa Mò cuõng ñaønh ñeå chín tuoåi xuaân trong caùi buoàng “kín mít”, coù moät chieác cöûa soå moät loã vuoâng
baèng baøn tay. Luùc naøo troâng ra cuõng chæ thaáy traêng traéng, khoâng bieát laø söông hay laø naéng. Vaø Mò
nghó raèng mình ñaønh ngoài trong caùi loã vuoâng aáy maø troâng ra, ñeán bao giôø cheát thì thoâi”. Nhöng cuoäc
soáng voán theo quy luaät rieâng cuûa noù. Tuoåi treû, tình yeâu cuoäc soáng, tình yeâu löùa ñoâi luoân laø nguoàn
sinh löïc doài daøo, laø khaùt voïng muoân thuôû cuûa con ngöôøi. Khaùm phaù ñöôïc loøng yeâu ñôøi, yeâu cuoäc soáng
aån saâu döôùi noãi khoå ñau cuûa My laø söï theå hieän chieàu saâu trong caùch khai thaùc taâm lí vaø tình caûm
nhaân vaät cuûa nhaø vaên Toâ Hoaøi.
Nhöõng ñeâm tình muøa xuaân laïi ñeán vôùi Hoàng Ngaøi. Ngoaøi ñaàu nuùi laáp loù ñaõ coù tieáng ai thoåi
saùo ruû baïn ñi chôi. Mò nghe tieáng saùo voïng laïi boài hoài tha thieát... Sau böõa côm Teát cuùng ma, sau böõa
tieäc röôïu beân beáp löûa, caû nhaø thoáng lí Paù Tra, ñi chôi Teát. Coøn laïi moät mình, Mò khoâ ng nguoâi nhôù
veà thôøi thieáu nöõ. “Ngaøy tröôùc Mò thoåi saùo gioûi...”. Coù bieát bao nhieâu ngöôøi meâ, ngaøy ñeâm ñaõ thoåi saùo
ñi theo Mò heát nuùi naøy sang nuùi khaùc... “Nhôù laïi, chæ thaáy nöôùc maét öùa ra”. Maø tieáng saùo goïi baïn
yeâu vaãn lô löûng bay ngoaøi ñöôøng:
Anh neùm pao, em khoâng baét
Em khoâng yeâu, quaû pao rôi roài...
Tieáng saùo raäp rôøn bay nhö moät nieàm thoâi thuùc. Ñaõ bao naêm nay Mò khoâng ñi chôi Teát vaø A
Söû choàng Mò cuõng khoâng bao giôø cho ñi. Hoâm nay, boãng nhieân Mò muoán ñi chôi vaø baét ñaàu söûa soaïn:
“Mò quaán laïi toùc, Mò vôùi tay laáy caùi vaùy hoa vaét ôû phía trong vaùch”. Nhöng A Söû ñaõ veà kia! Sau caâu
hoûi coäc loác: “Maøy muoán ñi chôi aø?” haén khoâng noùi theâm moät lôøi naøo, haén böôùc laïi “naém Mò, laáy thaét
löng troùi hai tay Mò. Noù xaùch caû moät thuùng sôïi ñay ra troùi ñöùng Mò vaøo coät nhaø. Toùc Mò xoõa xuoáng,
A Söû quaán luoân toùc leân coät, laøm cho Mò khoâng cuùi, khoâng nghieâng ñöôïc ñaàu nöõa”. Suoát ñeâm aáy Mò
bò troùi ñöùng nhö theá. Giöõa côn ñau ñôùn veà theå xaùc, trong boùng toái daøy ñaëc, luùc tænh luùc meâ Mò vaãn
traøn treà tha thieát nhôù, vaãn nghe tieáng saùo ñöa Mò ñi theo nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi. “Em
khoâng yeâu quaû pao rôi roài. Em yeâu ngöôøi naøo, em baét pao naøo…”.
Vôùi moái ñoàng caûm saâu saéc vôùi nhöõng noãi baát haïnh maø nhaân vaät phaûi neám traûi cuõng nhö vôùi
nieàm khaùt khao tình yeâu maø nhaân vaät mô öôùc, Toâ Hoaøi ñaõ coù nhöõng trang vieát giaøu chaát hieän thöïc
nhöng cuõng raát tröõ tình, ñaèm thaém, thieát tha laøm xuùc ñoäng bieát bao coõi loøng ngöôøi ñoïc!

178
 Trong taän cuøng cuûa noãi ñau ñôùn veà theå xaùc, trong noãi nhuïc nhaèn cuûa kieáp soáng laøm daâu gaït
nôï, nhaân vaät Mò vaãn coøn caû moät nieàm khaùt khao bay boång cuûa taâm hoàn. Phaûi chaêng chính caùi phaàn
laønh maïnh, khoûe khoaén aáy cuûa taâm hoàn ñaõ giuùp Mò soáng qua bieát bao ñeâm daøi tuûi nhuïc, eâ cheà, cay
ñaéng. Nhöõng ñeâm laïnh, buoàn vaø khoâng nguû ñöôïc... Cho ñeán caùi ñeâm ñaùng nhôù, khi Mò ra ngoài hô
löûa, luùc ngoïn löûa baäp buøng saùng leân, cuõng laø luùc Mò nhìn thaáu ñoâi maét cuûa A Phuû. “Moät doøng nöôùc
maét laáp laùnh boø xuoáng hai hoõm maù ñaõ xaùm ñen laïi”. Doøng nöôùc maét cuûa con ngöôøi xa laï bò troùi ñöùng
kia ñaõ coù söùc truyeàn caûm maïnh meõ, thöùc tænh Mò. Mò chôït nhôù laïi caùi ñeâm mình cuõng bò troùi ñöùng
vaøo coät nhaø nhö theá kia, cuõng “nöôùc maét chaûy xuoáng mieäng, xuoáng coå, khoâng bieát lau ñi ñöôïc nhö
theá. Vaø cuõng nhö laàn tröôùc, moãi khi yù thöùc soáng troãi daäy thì Mò laïi nghó ñeán caùi cheát, nhöng laàn
naøy khoâng phaûi laø caùi cheát cuûa Mò maø laïi laø caùi cheát oan öùc, voâ lí cuûa moät ngöôøi khaùc. “Trôøi ôi, noù
baét troùi ñöùng ngöôøi ta ñeán cheát, noù baét mình cheát cuõng thoâi, noù baét troùi ñeán cheát ngöôøi ñaøn baø ngaøy
tröôùc cuõng ôû caùi nhaø naøy. Chuùng noù thaät ñoäc aùc. Cô chöøng naøy chæ ñeâm mai laø ngöôøi kia cheát, cheát
ñau, cheát ñoùi, cheát reùt, phaûi cheát. Ta laø thaân ñaøn baø noù ñaõ baét ta veà trình ma nhaø noù roài thì chæ coøn
bieát ñôïi ngaøy ruõ xöông ôû ñaây thoâi... Ngöôøi kia vieäc gì maø phaûi cheát theá A Phuû...”. Mò khoâng theå thaûn
nhieân vaø caâm laëng ñöôïc nöõa. Loøng traéc aån ñaõ thoâi thuùc Mò haønh ñoäng caét daây troùi giaûi thoaùt cho A
Phuû. Mò khoâng sôï hình phaït cuûa thoáng lí, khoâng sôï phaûi cheát thay cho A Phuû vì cheát ñoái vôùi Mò laø
moät söï giaûi thoaùt. Mò voán vaën nghó theá. Nhöng ñeán khi A Phuû chaïy ñi roài thì Mò nhö böøng tænh. Mò
khoâng muoán cheát nöõa maø Mò muoán soáng, phaûi soáng vaø “Mò cuõng vuït chaïy ra” theo A Phuû. Giaûi thoaùt
cho A Phuû, Mò cuõng giaûi thoaùt luoân cho chính mình. Caû hai chaïy baêng baêng trong ñeâm toái trong hôi
gioù thoác laïnh buoát ñeå thoaùt ra khoûi nhaø thoáng lí Paù Tra, ñeå ñi tìm söï soáng bôûi caû hai ñeàu hieåu raèng
“ôû ñaây thì cheát maát” (lôøi cuûa Mò). Haønh ñoäng giaûi thoaùt quyeát lieät cuûa Mò coù nguyeân nhaân saâu xa maø
muoán lí giaûi moät caùch thoûa ñaùng, chuùng ta chæ coù theå lí giaûi laø bôûi phaàn baûn chaát toát ñeïp cuûa moät
taâm hoàn phuï nöõ giaøu tình caûm nhaân aùi, bôûi söï ñoàng caûm saâu saéc cuûa nhöõng ngöôøi cuøng chung moät
noãi ñau cuûa nhöõng kieáp ñôøi noâ leä. Haønh ñoäng aáy taïo neân böôùc ngoaët lôùn trong cuoäc ñôøi cuûa Mò vaø A
Phuû. Hoï thaønh vôï choàng vaø thoaùt khoûi baøn tay taøn ñoäc gôùm ghieác cuûa gia ñình thoáng lí. Giôø ñaây,
soáng vôùi A Phuû ôû Phieàng Sa, Mò môùi thaät thaáy “coù vôï coù choàng”. Tuy coù luùc Mò cuõng run sôï vì nghó
tôùi ma nhaø thoáng lí nhöng roài cuõng nhanh choùng queân ñi. Vôï choàng cuøng laøm luïng, chaêm chuùt cho
cuoäc soáng haøng ngaøy vaø mô töôûng tôùi töông lai. Giôø ñaây, ngoài tröôùc cöûa deät vaûi, Mò khoân g coøn cuùi
maët buoàn röôøi röôïi nhö xöa nöõa maø “Mò ngaång maët nhìn leân theo chieác thoi...”, aùnh saùng cuûa caùch
maïng ñaõ traøn ñeán Phieàng Sa, maûnh ñaát vôï choàng A Phuû ñang soáng ñaõ trôû thaønh khu du kích. Cuoäc
soáng coù taát baät hôn vì phaûi vöøa lo laøm luïng vöøa phaûi lo choáng laïi söï cöôùp boùc cuûa thaèng Taây nhöng
vaãn traøn ngaäp nieàm vui môùi. Caùi Teát ñaàu tieân cuûa hai vôï choàng naêm aáy chöùa chan haïnh phuùc. Muøa
xuaân aáy vöøa laø muøa xuaân cuûa thieân nhieân vöøa laø muøa xuaân cuûa söï ñoåi ñôøi, cuûa tình yeâu ñoâi löùa. Ñaõ
bao naêm soáng “luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”, ñaây laø naêm ñaàu tieân Mò böôùc ra ñeå ñoùn xuaân,
ñeå ñöôïc chôi vaø ñöôïc haùt:
Em muoán yeâu anh
Anh khoâng yeâu
Em boû anh khoâng ñöôïc.
Vaø A Phuû ñaùp laïi:
Trôøi heát roài em aï
Em khoâng coù loøng thì thoâi
Em coù loøng thì veà.
Hoï möôïn lôøi ca, ñieäu haùt ñeå baøy toû noãi loøng saâu kín, haïnh phuùc cuûa mình. Mò quen daàn vôùi
cuoäc soáng môùi vaø queân ñi noãi sôï. Mò bieát ôn A Chaâu ñaõ mang ñeán cho vôï choàng Mò moät nieàm tin vaø
söùc maïnh môùi...
Töø moät ngöôøi phuï nöõ noâ leä, baát haïnh Mò ñaõ trôû thaønh moät con ngöôøi coù baûn lónh vaø töï tin vaøo
baûn thaân mình, coù yù thöùc roõ reät veà giai caáp, veà keû thuø. Quaù trình phaùt trieån tính caùch cuûa nhaân vaät
Mò töø moät coâ gaùi yeáu ñuoái tröôùc baïo löïc trôû thaønh moät du kích, haêm hôû baøn chuyeän ñaùnh Taây, cöùu
ngöôøi giaø, treû con, cöùu baûn laøng laø caû moät söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa nhöõng quy luaät taâm lí vaø
haønh ñoäng rieâng phuø hôïp vôùi nhöõng bieán chuyeån cuûa lòch söû trong thôøi ñieåm cuï theå aáy. Neáu nhö
tröôùc kia, trong vaên hoïc ñaõ töøng coù moät Taùm Bính taøn taï trong kieáp giang hoà, moät chò Daäu tieà m
taøng söùc maïnh phaûn khaùng nhöng vaãn khoâng traùnh khoûi ñöôïc caùi tieàn ñoà toái ñen nhö möïc thì giôø
ñaây, nhaân vaät Mò cuûa Toâ Hoaøi töø trong toái taêm khoå ñau ñaõ vöôn tôùi haøo quang haïnh phuùc. Ñoù laø

179
moät nhaân vaät tieàm taøng söùc soáng maõnh lieät ñöôïc moâ taû moät caùch chaân thaät, sinh ñoäng trong quaù
trình phaùt trieån theo chieàu höôùng ñi leân, chieàu höôùng vöôn tôùi töông lai cuûa hieän thöïc ñôøi soáng.
Nhaân vaät Mò ñaõ thu huùt ngöôøi ñoïc baèng chính caùi söùc soáng tieàm taøng maø maõnh lieät aáy. Toâ
Hoaøi ñaõ raát thaønh coâng khi xaây döïng nhaân vaät naøy. Moät coâ Mò xinh ñeïp, taøi hoa, yeâu ñôøi, hieáu thaûo,
ham soáng maø phaûi luoân luoân nghó ñeán caùi cheát vì ñaõ khoâng ñöôïc soáng cho ra soáng. Moät coâ Mò caâm
laëng, kheùp kín maø luoân luoân buøng noå nhöõng haønh ñoäng choáng ñoái maïnh meõ. Maâu thuaãn nhöng laïi
thoáng nhaát, töï nhieân, hôïp lí. Ngöôøi ñoïc coù ñöôïc caûm giaùc aáy laø nhôø caùch keå chuyeän sinh ñoäng, keát
caáu hình töôïng chaët cheõ, phaùt trieån taâm lí, tính caùch hôïp lí vaø nhaát laø nhôø nhöõng chi tieát ngheä
thuaät coù söùc gôïi taû, bieåu caûm cao: moät loã cöûa soå vuoâng baèng baøn tay “môø môø, traêng traéng” soi roïi
cuoäc ñôøi toái taêm cuûa coâ con daâu gaït nôï nhaø thoáng lí; moät tieáng saùo goïi baïn tình ñeâm xuaân löûng lô,
boài hoài, tha thieát nhö giuïc giaõ, nhö goïi môøi; nhöõng voøng daây troùi taøn nhaãn, nhöõng doøng nöôùc maét
khoå ñau, tuyeät voïng...
Ñoïc Vôï choàng A Phuû, ta nhôù, ta yeâu moät coâ Mò ôû Hoàng Ngaøi caøng bò ñoïa ñaøy, ñau khoå caøng
khao khaùt vöôn leân moät cuoäc soáng toát laønh, moät coâ Mò tieàm taøng söùc soáng maõnh lieät ñeå coù theå hieåu
hôn, yeâu hôn moät coâ Mò du kích ôû Phieàng Sa coù baûn lónh, töï tin vaø yeâu ñôøi.
Toùm laïi, vôùi keát caáu ngheä thuaät chaët cheõ, hôïp loâgíc ñôøi soáng trong vieäc xaây döïng nhaân vaät,
nhaát laø nhaân vaät Mò, Toâ Hoaøi ñaõ laøm ngöôøi ñoïc xuùc ñoäng thaät söï khi ñi vaøo theá giôùi cuûa ngöôøi daân
mieàn nuùi, ñoàng thôøi qua taùc phaåm, Toâ Hoaøi cuõng laøm toûa leân aùnh saùng nhaân baûn giuùp ta thaáy ñöôïc
neùt ñeïp trong taâm hoàn cuõng nhö hoaøn caûnh soáng ñaùng thöông cuûa nhaân daân Taây Baéc.

ÑEÀ: Söùc soáng tieàm taøng cuûa nhaân vaät Mò trong truyeän “Vôï choàng A Phuû”.
BAØI LAØM
Vôï choàng A Phuû (1953), Mieàn Taây (1967), Vöø A Dính (1962)… laø nhöõng taùc phaåm noåi tieáng cuûa
Toâ Hoaøi vieát veà phong tuïc, caûnh saéc vaø con ngöôøi mieàn Taây cuûa Toå Quoác ta. Toâ Hoaøi ñaõ töøng noùi:
“Toâi coi Vieät Baéc, Taây Baéc cuõng nhö moät queâ höông ñeà taøi cuûa toâi…” (Vaên ngheä soá 14/10/1995). Taäp
truyeän “Taây Baéc” laø moät neùt son choùi loïi ñaàu tieân cuûa söï nghieäp vaên chöông Toâ Hoaøi vieát veà ñeà taøi
mieàn Taây. Moät chuyeán ñi daøi, Toâ Hoaøi theo boä ñoäi vaøo giaûi phoùng Taây Baéc (1952), oâng ñaõ vieát thaønh
coâng taùc phaåm Truyeän Taây Baéc, trong ñoù coù truyeän Vôï choàng A Phuû. Qua truyeän ngaén naøy, Toâ Hoaøi
ñaõ phaûn aùnh noãi thoáng khoå vaø söï vuøng daäy cuûa ngöôøi Meøo ôû Taây Baéc, moät loøng quyeát taâm ñi theo
khaùng chieán ñeå giaønh laáy tình yeâu, haïnh phuùc.
Nhöõng trang vieát veà Mò – moät trong hai nhaân vaät chính cuûa truyeän laø voâ cuøng caûm ñoäng. Mò tuy
bò chaø ñaïp, bò giaøy xeùo trong beå khoå cuoäc ñôøi, nhöng coâ ñaõ coù moät söùc soáng tieàm taøng kì laï!
Mò laø moät coâ gaùi treû vaø ñeïp, duyeân daùng, hieáu thaûo, thoåi saùo hay, “coù bieát bao nhieâu ngöôøi meâ,
ngaøy ñeâm ñaõ thoåi saùo ñi theo Mò”. Nhaø ngheøo, naêm naøo boá Mò cuõng phaûi traû nôï laõi moät nöông ngoâ
cho thoáng lí Paù Tra. Boá ñaõ giaø, Mò thöông boá laém. Coâ ñaõ noùi vôùi boá: “Con nay ñaõ bieát cuoác nöông
ngoâ, con phaûi laøm nöông ngoâ giaû nôï thay cho boá. Boá ñöøng baùn con cho nhaø giaøu”. Moùn nôï truyeàn
kieáp maø boá Mò vay cuûa thoáng lí nhö moät oan traùi cuoäc ñôøi. Mò ñaõ bò A Söû – con trai thoáng lí ñaùnh
löøa baét veà cuùng trình ma. Mò trôû thaønh con daâu gaït nôï… Ñau xoùt quaù! “Chao oâi! Theá laø cha meï aên
baïc cuûa nhaø giaøu töø kieáp tröôùc, baây giôø ngöôøi ta baét baùn con tröø nôï. Khoâng theå laøm theá naøo khaùc
ñöôïc roài!”. Tieáng than cuûa boá Mò noùi leân moät söï thaät cay ñaéng: Mò laø con daâu gaït nôï cuûa thoáng lí
Paù Tra – ñieàu ñoù nhö moät ñònh meänh bi thaûm!
Nhöõng naêm ñaèng ñaüng laøm daâu gaït nôï, Mò bò ñoái xöû heát söùc taøn teä, chaúng khaùc gì moät con vaät.
Phaûi laøm quaàn quaät quanh naêm, suoát thaùng. Leân nuùi haùi thuoác phieän, giaët ñay, xe ñay, ñi nöông beû
baép, luùc haùi cuûi bung ngoâ, luùc naøo Mò cuõng phaûi gaøi moät boù ñay trong caùnh tay ñeå töôùc thaønh sôïi.
Mò chaúng khaùc naøo con traâu, con ngöïa nhaø thoáng lí. Khoå cöïc quaù chöøng: “Con ngöïa, con traâu laøm
coøn coù luùc, ñeâm noù coøn ñöôïc ñöùng gaõi chaân, ñöùng nhai coû, ñaøn baø con gaùi nhaø naøy thì vuøi vaøo vieäc
laøm caû ñeâm caû ngaøy”.
Tuoåi treû, saéc ñeïp cuûa Mò bò töôùc ñoaït, vuøi daäp. Coâ nhö moät ñoùa hoa röøng choùng heùo taøn, luùc naøo
cuõng “cuùi maët, maët buoàn röôøi röôïi”. Buoàng Mò ôû nhö moät caùi chuoàng nhoát thuù, kín mít, toái om, chæ
coù moät loã nhoû baèng baøn tay, nhìn ra ngoaøi “chæ thaáy traêng traéng, khoâng bieát laø söông hay laø naéng”.
Ñau khoå quaù “Mò nghó raèng mình cöù chæ ngoài trong caùi loã vuoâng aáy maø troâng ra, ñeán bao giôø cheát
thì thoâi!”. Noãi aùm aûnh aáy thaät gheâ sôï. Mò nhö moät linh hoàn cheát.

180
 Cöù töôûng raèng Mò cam chòu soá phaän. Nhöng coâ ta ñaõ heát söùc vuøng vaãy coá thoaùt khoûi caùi daây oan
nghieät cuûa soá phaän. Haøng maáy thaùng lieàn, ñeâm naøo Mò cuõng khoùc. Mò troán veà nhaø, troøng maét ñoû
hoe. Gaëp boá “Mò quyø laïy, uùp maët xuoáng ñaát, nöùc nôû”. Laàn ñaàu tieân, Mò phaûn khaùng laïi soá phaän tuûi
nhuïc, haùi laù ngoùn toan aên ñeå töï töû. Nhöng Mò cheát ñi, ai seõ laøm nöông ngoâ giaû ñöôïc nôï thoáng lí, khi
boá Mò ñaõ “oám yeáu quaù roài”. Thöông boá, Mò “khoâng ñaønh loøng cheát”. Mò böng maët khoùc, neùm naém laù
ngoùn xuoáng ñaát “ñaønh trôû laïi nhaø thoáng lí”, cam chòu kieáp ngöïa traâu, soáng luøi luõi nhö con ruøa trong
xoù cöûa. Bieát bao muøa xuaân troâi qua! Bieát bao nhieâu nöôùc maét Mò ñaõ chaûy xuoáng. Cuõng nhö bao ngöôøi
ñaøn baø khaùc trong nhaø thoáng lí “moät ñôøi con ngöôøi chæ bieát ñi theo ñuoâi con ngöïa cuûa choàng”. Mò
cam chòu soá phaän: “ôû leâu trong caùi khoå, Mò quen khoå roài”… Mò thaáy mình chæ laø con traâu, con ngöïa
“chæ bieát aên coû, bieát ñi laøm maø thoâi!”. Moät ñôøi con gaùi, moät kieáp ngöôøi bò vuøi daäp ñeán teâ daïi nhö theá
thì söï ñau khoå ñaõ toät cuøng roài!
Moät baát ngôø khaùc laïi ñeán vôùi ngöôøi ñoïc. Laàn thöù hai, Mò laïi vuøng daäy. Ngaøy Teát ñeán, Mò ñaõ leùn
laáy huõ röôïu “uoáng öøng öïc töøng baùt” roài say, “lòm maët” ngoài xem boïn nhaûy ñoàng, ngöôøi haùt, nhöng
“loøng Mò thì ñang soáng veà ngaøy tröôùc”. Con gaùi vuøng reûo cao, ai maø chaúng uoáng röôïu? Chaéc laø Mò
ñaõ töøng uoáng röôïu, nhöng caùch uoáng röôïu “öøng öïc töøng baùt” thì ñaây laø laàn ñaàu tieân. Mò uoáng cho
queân heát moïi ñau khoå? Mò uoáng cho haû giaän? Hay Mò möôïn baùt röôïu ñeå thöùc tænh loøng mình soáng
laïi cuøng vôùi muøa xuaân, vôùi nhöõng ñeâm tình muøa xuaân thôøi con gaùi? Neáu nhöõng naêm thaùng ñaõ qua,
beáp löûa vaø ngoïn löûa ñaõ söôûi aám loøng Mò, ñaõ laøm nguoâi ñi, vôi ñi bao ñau nhuïc cuoäc ñôøi, thì giôø ñaây,
tieáng saùo, tieáng haùt cuûa trai gaùi Meøo tha thieát goïi baïn tình ñaõ khôi daäy trong loøng Mò bao khao
khaùt:
Anh neùm pao, em khoâng baét
Em khoâng yeâu, quaû pao rôi roài…
Mò ñaõ töï yù thöùc veà mình. Mò thaáy loøng phôi phôùi, vui söôùn g nhö thôøi con gaùi böôùc vaøo nhöõng
ñeâm tình muøa xuaân. Mò thaáy mình “treû laém… vaãn coøn treû”. Mò thaáy mình coâ ñôn. Mò phaûi ñi chôi.
Bao nhieâu coâ gaùi khaùc ñaõ coù choàng vaãn ñi chôi. Thaät laø voâ lí, hôn nhöõa Mò thaáy mình vôùi A Söû
“khoâng coù loøng vôùi nhau maø vaãn phaûi ôû vôùi nhau”. Mò khoùc. Mò thöông mình ñau khoå. Mò gheâ tôûm
thaèng A Söû “coøn muoán rình baét maáy ngöôøi con gaùi nöõa veà laøm vôï…” Mò muoán aên laù ngoùn cho cheát
ngay! Moät söùc soáng tieàm taøng trong loøng Mò nhö hoøn than hoàng aâm æ chaùy. Baïo löïc, Mò cuõng chaúng
sôï. Mò xaén môõ boû vaøo ñóa ñeøn cho saùng, roài coâ quaán laïi toùc, vôùi laáy vaùy hoa, ruùt theâm caùi aùo, chuaån
bò ñi chôi xuaân. Haønh ñoäng Mò dieãn ra tröôùc maét thaèng A Söû. Nhö thaùch thöùc. Khoâng theøm traû lôøi
khi haén hoûi: “Maøy muoán ñi chôi aø?”. Söï vuøng daäy cuûa Mò laàn naøy laïi phaûi traû giaù! Thaèng con trai
cuûa nhaø thoáng lí voâ cuøng taøn aùc ñaõ troùi ñöùng Mò trong buoàng toái baèng moät thuùng sôïi ñay vaø coøn
quaán caû toùc Mò leân coät, laøm cho coâ “khoâng cuùi khoâng nghieâng ñöôïc ñaàu nöõa”. Nhöng söùc soáng vaãn
tieàm aån trong loøng ngöôøi con gaùi Meøo naøy. Suoát ñeâm bò troùi ñöùng “daây troùi thít laïi, ñau nhöùc”, luùc
meâ luùc tænh, Mò “noàng naøn tha thieát nhôù” vaø coâ boài hoài: “Mò vaãn nghe tieáng saùo ñöa Mò ñi theo
nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi”. Taâm trí Mò chaäp chôøn “coù luùc vuøng böôùc ñi”, nhöng bò troùi, ñi
sao ñöôïc? Nghe tieáng ngöïa gaõi chaân, nhai coû “Mò thoån thöùc nghó mình khoâng baèng con ngöïa”.
Chuùng ta ñaõ töøng ñoïc truyeän thô Tieãn daën ngöôøi yeâu. Coâ gaùi Thaùi bò eùp duyeân ñau khoå than
thaân: “Ngaãm thaân em chæ baèng thaân con boï ngöïa – Baèng con chaãu chuoäc thoâi…”. Noãi cay ñaéng cuûa
Mò coøn gaáp traêm gaáp nghìn laàn nhö theá! Ñöôïc côûi troùi do moät söï tình côø, coâ laïi phaûi vaøo röøng haùi
laù thuoác, suoát ñeâm ngoài haàu haï, xoa thuoác daáu cho A Söû. Ñau eâ aåm, moûi quaù, Mò “guïc ñaàu naèm thieáp
ñi” laïi bò teân khoán kieáp “ñaïp chaân vaøo maët”. Toâ Hoaøi ñaõ ghi laïi moät caùch caûm ñoäng söï vuøng daäy laàn
thöù hai cuûa Mò vôùi bao vuøi daäp, ñau ñôùn eâ cheà! Mò vaãn chöa guïc ngaõ tröôùc soá phaän!
Laàn thöù ba, Mò laïi vuøng daäy. Hình nhö soá phaän cuûa Mò ñaõ gaén lieàn vôùi soá phaän cuûa A Phuû nhö
moät tieàn ñònh. Moät beân laø con daâu gaït nôï, moät beân laø keû phaïm toäi ñaùnh con quan. Caû hai ñeàu laø
con traâu, con ngöïa cuûa nhaø thoáng lí Paù Tra. Mò ñaõ bò A Söû troùi ñöùng. A Phuû vì toäi ñeå hoå baét maát boø
ñaõ bò Paù Tra troùi vaøo coïc baèng moät cuoän daây maây, “quaán töø chaân leân vai, chæ coøn coå vaø ñaàu hôi luùc
laéc ñöôïc”. Laøm sao baét ñöôïc con hoå? A Phuû nhaát ñònh bò theá maïng. Suoát maáy ngaøy ñeâm bò troùi “A
Phuû chæ ñöùng nhaém maét” Maù A Phuû ñaõ xaùm laïi. A Phuû saép cheát! Giöõa ñeâm khuya töø beáp löûa nhìn
sang, Mò nhìn nhöõng gioït nöôùc maét laên boø treân maù A Phuû maø xoùt xa, ñoäng loøng: “Trôøi ôi, noù baét
troùi ñöùng ngöôøi ta ñeán cheát…”. Mò caêm thuø nguyeàn ruûa cha con thoáng lí: “Chuùng noù thaät ñoäc aùc…
Ngöôøi kia vieäc gì maø phaûi cheát theá…”. Mò khoâng coøn bieát sôï haõi nöõa. Coâ ñaõ duøng dao nhoû caét luùc, caét
nuùt daây maây, côûi troùi cho A Phuû, cöùu thoaùt A Phuû. Nhö moät lôøi khích leä: “Ñi ngay!”. Mò ñaõ vuøng

181
chaïy theo A Phuû. Coâ ñaõ noùi: “A Phuû cho toâi ñi… ôû ñaây thì cheát maát!”. Löông taâm thöùc tænh. Mò cöùu
A Phuû vaø cuõng laø töï cöùu mình. Thaät laø döõ doäi vaø khuûng khieáp. Tình huoáng truyeän taïo neân tính bi
kòch cuûa soá phaän. Bao nhieâu maùu vaø nöôùc maét, Mò môùi giaønh ñöôïc töï do. Mò thöông ngöôøi, töï thöông
mình. Khaùt voïng veà töï do vaø haïnh phuùc, laø nguoàn söùc maïnh vuøng daäy cuûa Mò.
Troán khoûi Hoàng Ngaøi, Mò vaø A Phuû ñi suoát moät muøa möa, vöôït qua nhöõng trieàn nuùi ñaù tai meøo,
hoï neân vôï neân choàng khi ñeán khu du kích Phieàng Sa. Haønh ñoäng caét daây troùi cöùu A Phuû vaø cuøng A
Phuû chaïy troán laø ñieåm ñænh söï vuøng daäy cuûa Mò, laø söï theå hieän söùc soáng tieàm taøng cuûa ngöôøi con
gaùi Meøo trong truyeän ngaén Vôï choàng A Phuû. Khaùt voïng veà töï do, haïnh phuùc, veà quyeàn soáng cuûa con
ngöôøi ñaõ cho nhaân vaät Mò nhieàu söùc maïnh ñeå vuøng daäy. Söùc soáng tieàm taøng cuûa Mò ñaõ khaúng ñònh
moät chaân lí: Baïo löïc khoâng ñeø beïp ñöôïc khaùt voïng töï do! Söùc soáng tieàm taøng cuûa Mò mang tính ñieån
hình saâu saéc, theå hieän moät caùch cuï theå, chaân thöïc vaø soáng ñoäng cho söï vuøng daäy cuûa ngöôøi Meøo treân
con ñöôøng ñi tìm haïnh phuùc, töï do vaø hoï ñaõ ñeán vôùi caùch maïng vaø khaùng chieán.
Nhaân vaät Mò ñöôïc nhaø vaên Toâ Hoaøi mieâu taû vaø khaùm phaù trong chieàu saâu taâm hoàn, trong nhöõng
bieán thaùi “thaêng traàm, gaáp khuùc” cuûa taâm traïng. Mieâu taû thaønh soâng söùc soáng tieàm taøng cuûa nhaân
vaät Mò, ngoøi buùt ngheä thuaät cuûa Toâ Hoaøi ñaõ laøm cho truyeän ngaén Vôï choàng A Phuû saùng böøng giaù trò
nhaân ñaïo. Ngöôøi ñoïc maõi maõi thaám thía veà caùi giaù cuûa tình yeâu tuoåi treû vaø haïnh phuùc, töï do.

ÑEÀ: Nhaân vaät Mò trong truyeän “Vôï choàng A Phuû” laø moät thaønh coâng cuûa Toâ Hoaøi trong
vieäc xaây döïng con ngöôøi thöùc tænh. Haõy chöùng minh nhaän ñònh aáy?
BAØI LAØM
Truyeän Vôï choàng A Phuû trong taùc phaåm Truyeän Taây Baéc (1953) laø thaønh coâng toát ñeïp ñaàu tieân
cuûa Toâ Hoaøi sau Caùch maïng thaùng Taùm. Qua cuoäc ñôøi tuûi nhuïc ñau khoå cuûa Mò vaø A Phuû, hai noâ leä
cuûa thoáng lí Paù Tra ôû Hoàng Ngaøi, Toâ Hoaøi ñaõ phaûn aùnh noãi thoáng khoå cuûa ngöôøi Meøo trong cheá ñoä
cuõ vaø söï vuøng daäy cuûa hoï ñeå giaønh laáy töï do, haïnh phuùc, moät loøng ñi theo Caùch maïng vaø khaùng
chieán.
Nhaân vaät Mò trong truyeän vôï choàng A Phuû laø moät thaønh coâng cuûa Toâ Hoaøi trong vieäc xaây döïng
con ngöôøi thöùc tænh.
1.- Con ngöôøi thöùc tænh trong vaên hoïc laø nhöõng nhaân vaät töøng neám traûi nhieàu cay ñaéng, tuûi nhuïc
vaø ñau khoå; traûi qua nhöõng naêm daøi bò aùp böùc boùc loät, bò chaø ñaïp giaøy xeùo maø trôû thaønh con ngöôøi
gaàn nhö voâ caûm voâ hoàn, soáng trong traïng thaùi nhaãn nhuïc, cam chòu cho thaân phaän mình. Cuoái cuøng,
con ngöôøi thöùc tænh daàn daàn “hoài sinh”, töï yù thöùc veà quyeàn soáng vaø quyeàn laøm ngöôøi cuûa mình, phaûn
khaùng aùp böùc, baát coâng giaønh laáy töï do vaø haïnh phuùc, xaây döïng moät cuoäc soáng coù yù nghóa. Cuøng vôùi
nhaân vaät A Phuû, ta thaáy roõ nhaân vaät Mò laø “con ngöôøi thöùc tænh” giaøu yù nghóa nhaân vaên.
2.- Cuoäc ñôøi Mò ñaày bi kòch. Mò xinh ñeïp, thoåi saùo hay, nhieàu chaøng trai Meøo meâ “ngaøy ñeâm ñaõ
thoåi saùo ñi theo Mò”. Nhöng haïnh phuùc tuoåi xuaân khoâng ñeán vôùi ngöôøi con gaùi ñaùng thöông naøy. Meï
Mò ñaõ maát. Nhaø ngheøo, boá Mò ñaõ giaø. Moùn nôï truyeàn kieáp, moãi naêm phaûi ñem noäp laõi cho chuû nôï
moät nöông ngoâ ñaõ trôû thaønh sôïi daây oan nghieät ñoái vôùi Mò. Mò ñaõ bò A Söû (con trai thoáng lí Paù Tra)
“cöôùp ñöôïc” ñem veà cuùng trình ma. Boá Mò chæ coøn bieát caát lôøi than trong nöôùc maét: “Chao oâi! Theá
laø cha meï aên baïc cuûa nhaø giaøu töø kieáp tröôùc, baây giôø ta baét baùn con tröø nôï. Khoâng theå laøm theá naøo
khaùc ñöôïc roài!”.
Vôùi Mò, kieáp con daâu gaït nôï ñau khoå, tuûi nhuïc voâ cuøng. Ñeâm naøo Mò cuõng khoùc. Töï thöông cho
soá phaän mình, Mò phaûi cheát, Mò phaûi töï töû baèng laù ngoùn haùi ñöôïc ôû trong röøng – Hình aûnh Mò: “hai
troøng maét coøn ñoû hoe”, quyø laïi, uùp maët xuoáng ñaát, nöùc nôû, hình aûnh boá Mò “cuõng khoùc” caát lôøi than…
ñaõ cho thaáy moät bi kòch ñaày nöôùc maét! Mò muoán aên laù ngoùn töï töû vaø Mò khoâng cam chòu laøm kieáp
noâ leä trong thaân phaän con daâu gaït nôï. Mò muoán ñöôïc soáng trong moät cuoäc ñôøi ñaùng soáng, soáng coù yù
nghóa laøm ngöôøi. Soáng trong noâ leä vaø tuûi nhuïc thì töï töû coøn hôn. Phaûn khaùng aáy tuy tieâu cöïc, nhöng
cho thaáy Mò ñaõ yù thöùc veà nhaân phaåm cuûa mình. YÙ thöùc veà nhaân phaåm, phuû ñònh thöïc taïi ñen toái laø
bieåu hieän cuûa con ngöôøi thöùc tænh.
Mò muoán cheát maø khoâng cheát ñöôïc. Mò cheát nhöng nôï quan vaãn coøn, boá Mò ñaõ giaø yeáu quaù roài.
Ai coù theå laøm nöông ngoâ giaû ñöôïc nôï thoáng lí! Mò chæ coøn bieát khoùc. Mò phaûi neùm naém laù ngoùn xuoáng
ñaát. “Mi khoâng ñaønh loøng cheát… Mò ñaønh phaûi trôû laïi nhaø thoáng lí”. Mò cam chòu kieáp noâ leä con daâu
gaït nôï vì Mò thöông boá. Mò hieáu thaûo vaø giaøu hi sinh bieát bao!

182
 3.- Quaù trình thöùc tænh cuûa con ngöôøi thöùc tænh laø nhöõng naêm daøi ñen toái, laø nhöõng thaùng ngaøy
tuûi nhuïc ñaéng cay. Mò cuõng vaäy. Nôi Mò ôû laø moät caùi buoàng kín mít nhö caùi chuoàng nhoát thuù, chæ coù
moät loã vuoâng baèng baøn tay troâng ra… Coù luùc Mò nghó raèng mình cöù chæ ngoài trong caùi loã vuoâng aáy
maø troâng ra “ñeán bao giôø cheát thì thoâi”. Nhan saéc, tuoåi xuaân cuûa Mò bò töôùc ñoaït, bò giaøy xeùo, bò chaø
ñaïp. Mò bò boác loät taøn nhaãn, phaûi laøm quaàn quaät quanh naêm. Leân nuùi haùi thuoác phieän, beû baép, haùi
cuûi, bung ngoâ… luùc naøo cuõng gaøi moät boù ñay trong tay ñeå töôùc thaønh sôïi. Coù luùc laïi thaáy Mò quay sôïi
beân taûng ñaù tröôùc cöûa, caïnh taøu ngöïa. Boù ñay aáy, taûng ñaù aáy nhö caùi xieàng, caùi xích, caùi thoøng loïng
oan nghieät ñoái vôùi Mò. Mò bò aùp böùc maø trôû neân teâ lieät daàn. Khoâng nghó ñeán vieäc aên laù ngoùn töï töû
nöõa. Mò “töôûng mình cuõng laø con traâu, cuõng laø con ngöïa”. Mò “cuùi maët”, “maët buoàn röôøi röôïi”. Mò
cam chòu “ôû laâu trong caùi khoå, Mò quen khoå roài”. Gaàn nhö voâ caûm voâ hoàn, laâu daàn “Mò caøng khoâng
noùi, luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”. Thaân phaän Mò coù khaùc naøo coâ gaùi Thaùi bò eùp duyeân trong
truyeän thô “Tieãn daën ngöôøi yeâu”:
Ngaãm thaân em chæ baèng thaân con boï ngöïa
Baèng con chaãu chuoäc thoâi…
Caûm thaáy kieáp mình, thaân phaän mình nhö con traâu, con ngöïa, con ruøa, con boï ngöïa, con chaãu
chuoäc, coù nghóa laø cheùn ñaéng cay cuûa cuoäc ñôøi ñaõ uoán caïn, chæ coøn soáng trong teâ lieät, nhaãn nhuïc vaø
cam chòu. Chaúng phaûi ñôøi Mò ñaõ luïi taøn?
4.- Con ngöôøi thöùc tænh ñöôïc hoài sinh khoâng chæ vôùi ngoaïi caûnh maø coøn töï taâm hoàn mình, yù thöùc
mình. Mò ñaõ thöùc tænh vôùi nhöõng ñeâm tình muøa xuaân ôû Hoàng Ngaøi. Teát ñeán, muøa xuaân laøng Meøo
laøm cho hoa thuoác phieän “ñoû au” theâm röïc rôõ, nhöõng chieác vaùy hoa phôi treân moûm ñaù xoøe nhö con
böôùm saëc sôõ. Nhöõng cuoäc vui chôi cuûa trai gaùi, treû con nhö ñaùnh pao, ñaùnh quay, thoåi saùo, thoåi kheøn
vaø nhaûy muùa dieãn ra naùo nhieät treân saân tröôùc nhaø. Vaø tieáng saùo tieáng kheøn “ruû baïn ñi chôi” laøm
cho Mò “thieát tha boåi hoåi”. Mò nhaåm theo tieáng haùt, tieáng saùo voïng laïi:
… Ta khoâng coù con trai con gaùi
Ta ñi tìm ngöôøi yeâu…
Tieáng saùo lay goïi, thöùc tænh taâm hoàn Mò. Mò leùn laáy huõ röôïu, “cöù uoáng öøng öïc töøng baùt”. Uoáng
cho tan noãi haän! Uoáng cho vôi ñi bao ñau khoå chöùa chaát trong loøng! Say “lòm maët”, Mò “soáng veà ngaøy
tröôùc”. Mò nhôù laïi thôøi con gaùi, Mò thoåi saùo bao ngöôøi meâ. Tieáng saùo goïi baïn tình ñaõ nhaäp vaøo hoàn
Mò, “tai Mò vaêng vaúng tieáng saùo…”. Mò ñaõ thaät söï hoài sinh vaø hoài xuaân. Mò töï yù thöùc laø “Mò treû laém.
Mò vaãn treû”. Mò caûm thaáy “phôi phôùi”, trong loøng “ñoät nhieân vui söôùng” nhö nhöõng ñeâm Teát ngaøy
tröôùc thôøi con gaùi. Mò muoán ñi chôi Teát. Khao khaùt ñöôïc soáng trong tình yeâu haïnh phuùc nhö ngoïn
löûa buøng chaùy taâm hoàn Mò.
Mò ñöôïc thöùc tænh veà caûnh ngoä. Mò thaáy voâ lí, baát coâng ñeán taøn nhaãn, ñeán cay ñaéng. Bao nhieâu
ngöôøi coù choàng cuõng ñi chôi ngaøy Teát. Mò vôùi A Söû “khoâng coù loøng vôùi nhau maø vaãn phaûi ôû vôùi
nhau!”. Thaät laø trôù treâu! Mò muoán aên laù ngoùn cho cheát. Mò öùa nöôùc maét. Tieáng saùo goïi baïn yeâu ñang
“löûng lô bay” ngoaøi ñöôøng. Ñoù laø taâm lí cuûa Mò trong ñeâm tình muøa xuaân. Tieáng saùo lay tænh. Mò
ñang “vuøng vaãy” coá thoaùt caûnh ngoä ñau khoå vaø tuûi nhuïc!
Mò ñaõ phaûn khaùng, ñaõ haønh ñoäng. Xaén môõ boû vaøo ñóa ñeøn cho saùng. Vôùi tay laáy vaùy hoa, ruùt
theâm caùi aùo, quaán laïi toùc. Mò “saép ñi chôi”. Haønh ñoäng Mò ngang nhieân dieãn ra tröôùc maét thaèng A
Söû. Mò chaúng theøm traû lôøi caâu hoûi cuûa haén: “Maøy muoán ñi chôi aø?”. Mò ñaõ bò thaèng A Söû troùi vaøo coät
buoàng baèng caû moät thuùng sôïi ñay, laøm cho Mò “khoâng cuùi, khoâng nghieâng ñaàu ñöôïc nöõa”. Maëc duø
luùc meâ, luùc tænh, luùc khaép ngöôøi “bò daây troùi thít laïi, ñau nhöùc”, nhöng Mò vaãn “noàng naøn tha thieát
nhôù”, “vaãn nghe tieáng saùo ñöa Mò ñi theo nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi”. Ñieàu ñoù cho thaáy, Mò
ñöôïc thöùc tænh veà tình yeâu, veà haïnh phuùc, loøng khao khaùt cuûa Mò raát maõ nh lieät. Ñeâm tình muøa xuaân
cho thaáy ngoøi buùt phaân tích taâm lí vaø haønh ñoäng Mò, con ngöôøi thöùc tænh cuûa Toâ Hoaøi raát tinh teá,
saâu saéc. Trang vaên thaám ñöôïm tinh thaàn nhaân vaên ñaëc saéc.
5.- Mò coù bò ngaõ guïc tröôùc soá phaän ñen toái tuûi nhuïc khoâng? Con ma nhaø thoáng lí, uy quyeàn cuûa
Paù Tra, boä maët ñoäc aùc cuûa A Söû, vaø moùn nôï truyeàn kieáp, taát caû ñaõ thít chaët Mò baèng nhöõng sôïi daây
oan nghieät voâ hình. Sau ñeâm bò troùi aáy, Mò moãi ngaøy moät teâ daïi ñi. Mò “chæ coøn bieát, coøn ôû vôùi ngoïn
löûa”. Ñeâm naøo, Mò cuõng “thöùc söôûi löûa suoát ñeâm”. Mò vaø A Phuû “gaëp nhau” taïi nhaø thoáng lí nhö moät
tieàn ñònh. Ngöôøi con daâu gaït nôï. Ngöôøi vì toäi ñaùnh con quan maø trôû thaønh ngöôøi “vay nôï, ôû nôï”. Caû
hai ñeàu laø con traâu, con ngöïa cuûa nhaø thoáng lí. Mò ñaõ bò A Söû troùi ñöùng suoát ñeâm baèng moät thuùng
sôïi ñay. A Phuû vì toäi ñeå hoå baét maát moät con boø maø bò Paù Tra troùi vaøo coïc baèng moät cuoän maây, “troùi
183
cho ñeán cheát”… A Phuû bò troùi ñaõ maáy ngaøy ñeâm. Moãi ñeâm, nghe tieáng phuø phuø thoåi beáp, A Phuû “môû
maét”…; thaáy ngoïn löûa söôûi buøng leân, A Phuû “tröøng maét”. Mò nhìn sang, roài “thaûn nhieân” thoåi löûa, hô
tay. Cho duø “neáu A Phuû laø caùi xaùc cheát ñöùng ñaáy, cuõng theá thoâi”. Taâm hoàn Mò ñaõ heùo haét, ñaõ taøn
luïi, ñaõ giaù laïnh vaø teân daïi ñi ñeán cuøng cöïc! Thaät ñaùng sôï.
Nhöng roài caûnh ngoä, tình thöông vaø loøng caêm thuø ñaõ thöùc tænh yù thöùc Mò, taâm hoàn Mò. Qua
“ngoïn löûa baäp buøng”, Mò “leù maét troâng sang”. Mò xuùc ñoäng khi nhìn thaáy “moät doøng nöôùc maét laáp
laùnh boø xuoáng hai hoõm maét ñaõ xaùm ñen laïi” cuûa A Phuû. Mò nhôù laïi ñeâm naêm tröôùc, A Söû cuõng troùi
ñöùng Mò nhö theá. Mò kheõ thoát leân lôøi than: “Trôøi ôi!...”. Mò nguyeàn ruûa cha con thoáng lí: “Chuùng noù
thaät ñoäc aùc”. Bao caûnh thöông taâm ñoàng hieän trong taâm hoàn Mò: “Noù baét troùi ñöùng ngöôøi ta ñeán
cheát, noù baét mình cheát cuõng thoâi, noù baét troùi ñeán cheát ngöôøi ñaøn baø ngaøy tröôùc cuõng ôû caùi nhaø naøy”.
Mò töï thöông caûnh ngoä mình, thöông A Phuû treân bôø vöïc thaúm, khi töû thaàn ñaõ goõ cöûa: “Cô chöøng naøy
chæ ñeâm mai laø ngöôøi kia cheát, cheát ñau, cheát ñoùi, cheát reùt, phaûi cheát”. Mò nghó ñeán thaân phaän mình,
töôûng nhö laø cam chòu: “Ta laø thaân ñaøn baø, noù ñaõ baét ta veà trình ma nhaø noù roài thì chæ coøn bieát ñôïi
ngaøy ruõ xöông ôû ñaây thoâi…”. Mò yù thöùc ñöôïc, A Phuû khoâng theå cheát, “vieäc gì maø phaûi cheát theá”. Con
ñöôøng thöùc tænh cuûa con ngöôøi thöùc tænh laø con ñöôøng voøng, coù luùc ngaäp ngöøng do döï, coù luùc quyeát
lieät. Mò cuõng theá, Mò töôûng töôïng A Phuû troán thoaùt, Mò seõ bò theá maïng treân caùi coïc oan nghieät aáy!
Ñaùm than vaïc haún löûa. Hình nhö boùng toái cho Mò söùc maïnh, “trong tình caûnh naøy, laøm sao Mò cuõng
khoâng thaáy sôï…”.
Haønh ñoäng cuûa con ngöôøi thöùc tænh laø “haønh ñoäng töï phuû ñònh, haønh ñoäng töï giaûi thoaùt”
(J.P.Sartre). Mò ñaõ toan aên laù ngoùn ñeå töï töû, ñoù laø ra leänh: “Ñi ngay!”. Roài Mò ñöùng laëng trong boùng
toái. Ñoù laø “khoaûnh khaéc bi kòch”. ÔÛ laïi ñòa nguïc, laø cheát trong ñau ñôùn nhö ngöôøi ñaøn baø noï. Chaïy
troán coøn coù theå soáng! Mò noùi lieân tieáp hai caâu nhö keâu cöùu vaø ñuoåi chaïy theo A Phuû: “A Phuû cho toâi
ñi… ÔÛ ñaây thì cheát maát…”. Mò vaø A Phuû dìu nhau cuøng chaïy troán ñeán Phieàn Sa khu du kích. Phieàn
Sa laø choán nöông thaân cho hoï. Caùch maïng vaø khaùng chieán môùi laø ñaát höùa, ñaát thaùnh cho ngöôøi thöùc
tænh. Mò caét daây troùi cöùu A Phuû cuõng laø töï caét daây troùi ñeå giaûi thoaùt mình. Nhö con chim soå loàng,
Mò töø boùng toái vöôn tôùi tôùi aùnh saùng, töø noâ leä tuûi nhuïc maø giaønh ñöôïc töï do, haïnh phuùc, cuøng vôùi A
Phuû neân vôï neân choàng, roài trôû thaønh chieán só du kích.
Mò laø nhaân vaät thöùc tænh. Toâ Hoaøi ñaõ phaân tích tinh teá, saâu saéc moïi bieán thaùi veà taâm lí vaø haønh
ñoäng Mò trong quaù trình thöùc tænh vôùi taát caû tình thöông xoùt vaø ñoàng caûm saâu saéc. Mò laø nhaân vaät
thöùc tænh coù söùc phaûn khaùng vaø söùc soáng tieàm taøng. Nhaân vaät Mò ñaõ goùp phaàn theå hieän giaù trò nhaân
ñaïo cuûa truyeän Vôï choàng A Phuû.
Vaø ta caøng thaám thía veà caùi giaù cuûa töï do. Caùi muøi vò cuûa töï do laø “caùi vò ngoït ngaøo vaø coù muøi
tanh ñoàng” nhö Heâ-min-gueâ ñaõ noùi.

ÑEÀ: Phaân tích dieãn bieán taâm lí cuûa nhaân vaät Mò trong “ñeâm tình muøa xuaân”, Mò muoán
ñi chôi nhöng bò A Söû troùi ñöùng vaøo coät (Vôï choàng A Phuû cuûa Toâ Hoaøi).
HÖÔÙNG DAÃN
1.- Mò ñaõ böôùc vaøo caùi ñeâm ñaùng ghi nhôù aáy, thoaït tieân, nhö moät taâm hoàn caâm laëng. Caùi coâ Mò
xöa kia treû ñeïp, khao khaùt yeâu ñöông vaø cuõng ñaõ ñöôïc yeâu ñöông, coâ Mò aáy töôûng nhö ñaõ chìm haún
vaøo dó vaõng. Chæ coøn moät ngöôøi ñaøn baø “khoâng noùi, luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”, ngöôøi ñaøn
baø bò caàm tuø trong moät nguïc thaát tinh luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”, ngöôøi ñaøn baø bò caàm tuø
trong moät nguïc thaát tinh thaàn (hình aûnh caùi buoàn coù moät cöûa soå loã vuoâng baèng baøn tay, luùc naøo
troâng ra cuõng chæ thaáy môø môø traêng traéng). Ñaõ bao naêm roài, ngöôøi ñaøn baø aáy chaúng bieát ñeán muøa
xuaân, chaúng ñi chôi Teát.
2.- Vaäy maø vaøo ñuùng caùi ñeâm tình muøa xuaân naêm aáy, Mò thoát nhieân laïi muoán ñi chôi, vaø ñaõ söûa
soaïn ñi chôi thöïc söï. Vì sao vaäy? Khoù coù theå cho laø taïi ñaát trôøi. Thôøi tieát muøa xuaân naêm naøo chaúng
ñaïi loaïi laø nhö theá.
Lí giaûi söï ñoät bieán khaùc thöôøng cuûa Mò trong ñeâm aáy, laø moät thöû thaùch thaät söï ñoái vôùi Toâ Hoaøi.
Haõy xem baèng caùch naøo maø nhaø vaên vöôït qua thöû thaùch.
- Vôùi moät ngöôøi nhö Mò, muoán ñi chôi nghóa laø muoán phaù phaùch, nghóa laø noåi loaïn. Cuõng vôùi moät
ngöôøi nhö Mò ñeå coù theå noåi loaïn, thì phaûi coù caùi gì coù khaû naêng laøm queân ñi hieän taïi ñeå soáng trôû veà
nhöõng thaùng naêm xöa.

184
 Caùi ñoù laø men röôïu maø Teát naêm aáy, Mò ñaõ leùn “uoáng öïc töøng baùt”. “Roài say, Mò lòm maët ngoài ñaáy…
nhöng loøng Mò thì ñang soáng veà ngaøy tröôùc”… Roõ nhaát laø tieáng saùo. Moãi laàn tieáng saùo trôû laïi truyeän
laø moãi laàn noù ñöôïc bieán ñoåi ñi töø aâm thanh cuûa hieän taïi daàn daàn thaønh tieáng cuûa nhöõng muøa xuaân
tröôùc. Töø choã ôû ngoaøi Mò, ôû xa Mò, daàn daàn nhö tieáng ai môøi goïi, hoàn ai chôø ñôïi ngoaøi ñöôøng, ñeå
cuoái cuøng raäp rôøn trong ñaàu ngöôøi thieáu phuï. Tieáng saùo dìu hoàn Mò hay laø böôùc ñi cuûa hoàn Mò ñöôïc
ghi daáu baèng tieáng saùo.
- Nhö theá laø söùc soáng, loøng ham soáng ñaõ thöùc daäy trong loøng ngöôøi thieáu phuï.
Nhöng söï vöôït khoûi hoaøn caûnh hieän taïi cuûa nhaân vaät khoâng heà ñôn ñieäu, deã daøng.
Moät thôøi gian daøi, Mò soáng trong söï giao tranh giöõa qua khöù vaø hieän taïi. Quaù khöù ñaåy ñöa ñi,
hieän taïi trí níu laïi. (Neân loøng phôi phôùi maø Mò vaãn theo quaùn tính böôùc vaøo buoàng, ngoài xuoáng
giöôøng, troâng ra caùi cöûa soå loã vuoâng môø môø traêng traéng. Vaø loøng ham soáng traøo daäy ñaàu tieân trong
yù nghóa muoán cheát ngay chöù khoâng buoàn nhôù laïi…).
Nhöng söùc soáng cöù lôùn daàn, söùc aùm aûnh cuûa tuoåi xuaân cöù maïnh daàn, cho tôùi khi noù döôøng nhö
chieám troïn taâm hoàn Mò. Phaûi tôùi luùc ñoù, Mò môùi haønh ñoäng nhö moät keû moäng du, khoâng thaáy, khoâng
nghe A Söû noùi.
3.- Roài Mò bò A Söû troùi trong traïng thaùi mô hoà. Maõi veà sau, Mò môùi caûm thaáy caùi hieän taïi taøn
khoác khi vuøng böôùc ñi maø tay chaân khoâng cöïa ñöôïc. Nhöng neáu caùi mô khoâng ñeán moät laàn, ngay töùc
khaéc thì söï tænh ra cuõng vaäy. Laïi moät giai ñoaïn chaäp chôøn nöõa giöõa hôi röôïu, tieáng saùo vôùi caùi ñau
nhöùc cuûa daây troùi vaø tieáng chaân ngöïa ñaïp vaøo vaùch. Nhöng baây gôø thì theo chieàu ngöôïc laïi, tænh daàn
ra, ñau ñôùn daàn leân, teâ daïi daàn ñi ñeå daàn daàn trôû laïi vôùi vò trí cuûa con ruøa luøi luõi trong xoù cöûa.
4.- Moät laøn soùng tình caûm ñaõ tan ñi, khoâng laøm thay ñoåi maûy may ñôøi Mò. Nhöng caùi gì Toâ Hoaøi
ñaõ vieát veà ñeâm hoâm aáy vaãn ñaày yù nghóa. Noù cho thaáy: thöù nhaát, söùc soáng cuûa con ngöôøi duø bò giaãm
ñaïp, ñeø neùn ñeán ñaâu cuõng vaãn khoâng bò maát ñi. YÙ nghóa aáy khieán ta theâm tin, theâm yeâu meán con
ngöôøi. Thöù hai, cheá ñoä phong kieán laø cheá ñoä buoäc troùi, giam haõm choáng laïi con ngöôøi vaø söï soáng.
Cheá ñoä aáy ñaùng caêm thuø, leân aùn caû töø phía nhaân danh quyeàn soáng cuûa con ngöôøi. Moät tình tieát ngheä
thuaät giaàu chaát nhaân ñaïo vaø chaát thô.

ÑEÀ: Phaân tích nhaân vaät Mò trong truyeän “Vôï choàng A Phuû” cuûa Toâ Hoaøi.
BAØI LAØM
Toâ Hoaøi laø nhaø vaên Haø Noäi, sinh naêm 1920, töï hoïc maø thaønh taøi. Khi böôùc vaøo tuoåi “xöa nay
hieám”, oâng ñaõ coù gaàn 200 taùc phaåm. Trang vaên xuoâi cuûa oâng giaøu chaát thô; oâng vieát hay veà phong
tuïc sinh hoaït, coù taøi taû caûnh vôùi loái keå chuyeän sinh ñoäng, hoùm hænh, ñaäm ñaø. OÂng vieát thaønh coâng
veà truyeän thieáu nhi, veà ñeà taøi mieàn nuùi. Deá meøn phieâu löu kí, Truyeän Taây Baéc, Tuoåi treû Hoaøng Vaên
Thuï, Mieàn Taây… laø nhöõng taùc phaåm ñaëc saéc cuûa oâng ñöôïc baïn ñoïc gaàn xa yeâu thích.
Naêm 1952, Toâ Hoaøi theo boä ñoäi vaøo giaûi phoùng Taây Baéc, moät chuyeán ñi daøi hôn nöûa naêm. OÂng
ñaõ vieát truyeän Vôï choàng A Phuû, qua ñoù noùi leân söï thoáng khoå cuûa ngöôøi Meøo ôû Taây Baéc vaø söï vuøng
daäy cuûa hoï ñeå giaønh laáy töï do, haïnh phuùc, moät loøng quyeát taâm ñi theo khaùng chieán.
Truyeän goàm coù hai phaàn: 1.- Mò vaø A Phuû ôû Hoàng Nhaøi; 2.- Mò vaø A Phuû ôû khu di kích Phieàng
Sa. Phaàn thöù nhaát laø caûm ñoäng nhaát, khi taùc giaû noùi veà bi kòch vaø söï vuøng daäy cuûa nhaân vaät Mò.
1.- Cuoäc ñôøi cuûa Mò ñaày nöôùc maét. Khi Mò bieát cuoác nöông, thì meï Mò maát ñaõ laâu roài, boá Mò ñaõ
giaø. Moùn nôï truyeàn kieáp ñang ñeø naëng leân taâm hoàn Mò. Naêm naøo hai boá con Mò cuõng phaûi traû nôï
laõi moät nöông ngoâ cho thoáng lí Paù Tra. Mò laøm nöông gioû, thoåi saùo hay, nhieàu chaøng trai meâ, ngaøy
ñeâm thoåi saùo ñi theo Mò. Haïnh phuùc, tình yeâu vaø tuoåi xuaân cuûa Mò ñaõ bò chaø ñaïp. Mò ñaõ bò thaèng A
Söû, con trai Paù Tra baét coùc ñem veà “cuùng trình ma”. Mò trôû thaønh con daâu gaït nôï nhaø thoáng lí. Boá
Mò chæ coøn bieát khoùc vaø caát lôøi than: “Chao oâi! Theá laø cha meï aên baïc cuûa nhaø giaøu töø kieáp tröôùc,
baây giôø ngöôøi ta baét baùn con tröø nôï. Khoâng theå laøm theá naøo khaùc ñöôïc roài!”.
Mò laø con daâu gaït nôï cuûa nhaø thoáng lí Paù Tra töø caùi teát aáy… Boá Mò ñaõ giaø, ñaõ khoå laïi caøng coâ ñôn
khi Mò trôû thaønh con traâu, con ngöïa nhaø thoáng lí. Nhö moät nuï hoa xuaân chöa kòp nôû ñaõ bò heùo taøn,
Mò ñau khoå quaù chöøng “Maët buoàn röôøi röôïi”. Nôi Mò ôû laø moät caùi buoàng “kín mít” chæ coù moät oâ cöûa
soå baèng baøn tay, nhìn ra ngoaøi chæ thaáy traêng traéng, khoâng bieát laø söông hay naéng! Mò phaûi laøm
quaàn quaät suoát ñeâm ngaøy, luùc haùi cuûi, luùc bung ngoâ, luùc ñi nöông, luùc naøo cuõng gaøi moät boù ñay trong

185
caùnh tay ñeå töôùc thaønh sôïi. Bao giôø cuõng theá, suoát naêm suoát ñôøi nhö theá! Ñau khoå quaù, Mò nhö keû
voâ caûm voâ hoàn, ngaøy “Caøng khoâng noùi, luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”.
Bao muøa xuaân ñaõ troâi qua, Mò töôûng mình cuõng nhö con traâu con ngöï a “chæ bieát vieäc aên coû, bieát
ñi laøm maø thoâi!”. Nhö moät linh hoàn cheát “Mò cuùi maët khoâng nghó ngôïi nöõa”. Hình aûnh Mò cuùi maët
quay sôïi ñay beân taûng ñaù, ñaày aùm aûnh, gôïi leân trong loøng ta nhieàu thöông xoùt meânh moâng veà moät
kieáp ngöôøi oan khoå – con daâu gaït nôï!
2.- Mò laø moät ngöôøi con hieáu thaûo, giaøu ñöùc hi sinh. Haøng thaùng trôøi, ñeâm naøo Mò cuõng khoùc. Mò
khoâng muoán laøm kieáp con daâu gaït nôï. Mò phaûi aên laù ngoùn ñeå töï töû. Mò troán veà nhaø, quyø laïy boá “uùp
maët xuoáng ñaát, nöùc nôû”. Mò cheát nhöng nôï quan vaãn coøn, boá ñaõ giaø, ñaõ oám yeáu quaù roài, laáy ai laøm
nöông ngoâ giaû ñöôïc nôï? Mò khoâng nôõ cheát! Mò khoâng theå cheát! Thöông boá ñaõ giaø yeáu. Mò cheát thì
boá Mò “coøn khoå hôn bao nhieâu laàn baây giôø nöõa”. Quaúng naém laù ngoùn xuoáng ñaát, Mò nghe boá noùi,
böng maët khoùc, Mò ñaønh trôû laïi nhaø Thoáng lí, cam chòu moïi cay cöïc, ñau khoå. Thöông cha maø Mò
nhaän heát moïi ñau khoå vaøo mình. Loøng hieáu thaûo, ñöùc hi sinh cuûa ngöôøi con gaùi vuøng reûo cao thaät
laø ñeïp, ñaùng quyù troïng.
3.- Cöù töôûng raèng “ôû laâu trong caùi khoå, Mò quen khoå roài”. Nhöng Mò coøn treû. Teát laïi ñeán, ngoaøi
ñaàu nuùi ñaõ coù ai ñoù “thoåi saùo ruû baïn ñi chôi”. Nghe tieáng saùo voïng laïi. Mi “Thieát tha boài hoài”. Nhöõng
ñeâm tình muøa xuaân ñaõ tôùi. Mò nhaåm thaàm baøi haùt cuûa ngöôøi ñang thoåi saùo:
… Ta khoâng coù con trai con gaùi
Ta ñi tìm ngöôøi yeâu
Mò “noåi loaïn” leùn laáy huõ röôïu “cöù uoáng öøng öïc töøng baùt”. Mò say, ngoài lòm maët… Mò nhôù laïi thôøi
con gaùi. Mò thaáy loøng mình “phôi phôùi trôû laïi”, roài ñoät nhieân “vui söôùng nhö nhöõng ñeâm teát ngaøy
tröôùc”. Tieáng saùo, tieáng haùt goïi baïn tình cuûa trai gaùi laøng Meøo ñaõ “ñaùnh thöùc” bao noãi khaùt khao veà
tình yeâu vaø haïnh phuùc cuûa ngöôøi phuï nöõ baát haïnh naøy! Mò coù yù thöùc maõnh lieät: “Mò treû laém. Mò vaãn
coøn treû. Mò muoán ñi chôi…”. Coù bieát bao ngöôøi coù choàng cuõng ñi chôi ngaøy teát. Mò cay ñaéng nghó
ñeán thaân phaän mình: “A Söû vôùi Mò khoâng coù loøng vôùi nhau maø vaãn phaûi ôû vôùi nhau”. Nöôùc maét Mò
öùa ra. Neáu coù naém laù ngoùn trong tay, Mò seõ aên cho cheát ngay! Tieáng saùo goïi baïn yeâu laïi laøm cho
loøng Mò boài hoài:
Anh neùm pao, em khoâng baét
Em khoâng yeâu, quaû pao rôi roài.
Mò xaén môõ boû theâm vaøo ñóa ñeøn cho saùng. Mò quaán laïi toùc. Mò vôùi tay laáy caùi vaùy hoa… nhöõng
haønh ñoäng aáy dieãn ra ngay tröôùc maët thaèng A Söû. Mò phaûi traû giaù ñau ñôùn. Thaúng A Söû ñaõ troùi
ñöùng Mò suoát ñeâm trong buoàng baèng moät thuùng sôïi ñay. Haén coøn quaán luoân toùc leân coät, laøm cho Mò
“khoâng cuùi, khoâng nghieâng ñaàu ñöôïc nöõa”. Suoát ñeâm, Mò “luùc meâ, luùc tænh”. Mò sôï quaù, cöïa quaäy
“xem mình coøn soáng hay cheát”. Coù luùc Mò “vuøng böôùc ñi” chaäp chôøn theo tieáng saùo, nhöng chaân tay
ñang bò troùi “ñau khoâng cöïa ñöôïc”, “ñau nhöùc”, “ñau döùt töøng maõnh thòt”. Nghe tieáng ngöïa nhai coû,
gaõi chaân, Mò ñau khoå thoån thöùc “nghó mình khoâng baèng con ngöïa”.
Toâ Hoaøi mieâu taû taâm traïng, phaân tích taâm lí cuûa Mò moät caùch saâu saéc tinh teá qua tieáng saùo ñeâm
tình muøa xuaân. Mò khao khaùt tình yeâu, khao khaùt haïnh phuùc bieát bao! Mò coù moät söùc soáng tieàm
taøng maõnh lieät. OÂng ñaõ vaïch traàn boä maët gheâ tôûm cuûa thaúng A Söû vaø chæ roõ: vieäc baét Mò laøm con
daân gaït nôï laø moät teä naïn xaõ hoäi voâ cuøng daõ man. Haønh ñoäng “noåi loaïn” cuûa Mò ñaõ cho thaáy khoâng
coù uy quyeàn naøo, con ma naøo coù theå laøm luïi taøn ñöôïc, vuøi daäp ñöôïc noãi khaùt khao tình yeâu, haïnh
phuùc trong loøng ngöôøi phuï nöõ treû, ngöôøi con daâu gaït nôï.
4.- Nhôø moät chuyeän tình côø maø Mò ñöôïc soáng soùt, khoâng bò cheát ruõ xöông trong buoàn nhö ngöôøi
ñaøn baø noï. Mò moãi ngaøy moät teâ daïi haún ñi. Ñeâm muøa ñoâng ôû vuøng nuùi Hoàng Ngaøi daøi vaø laïnh. Mò
buoàn chæ chôïp maét ñöôïc töøng luùc, roài laïi thöùc söôûi aám suoát ñeâm. Mò soáng trong taâm traïng coâ ñôn
“chæ bieát chæ coøn ôû vôùi ngoïn löûa”. Mò vaø A Phuû nhö hai soá kieáp tieàn ñònh cuøng traûi qua bao ñau khoå
daäp vuøi. A Phuû, moät keû töù coá voâ thaân, vì toäi ñaùnh con quan maø bò ñaùnh troùi, bò laøng baét phaït vaï 100
ñoàng baïc traéng, trôû thaønh ngöôøi vay nôï, keû ôû nôï, phaûi laøm con traâu con ngöïa cho nhaø thoáng lí “ñôøi
naøy, ñôøi con, ñôøi chaùu” cuûa A Phuû cuõng phaûi theá! Hoïa voâ ñôn chí! Röøng ñoäng, A Phuû ñi chaên boø ñeå
hoå keùo veà baét maát moät con. Thoáng lí Paù Tra maéng chöûi A Phuû laø “quaân aên cöôùp laøm maát boø tao!”
Paù Tra troùi ñöùng A Phuû vaøo coïc baèng moät cuoän daây maây troùi ñeán cheát neáu khoâng baét ñöôïc hoå veà! Bò
troùi ñöùng suoát maáy ngaøy ñeâm, hai hoõm maù cuûa A Phuû ñaõ “xaùm ñen laïi”. Nöûa ñeâm, qua aùnh löûa, Mò

186
“leù maét troâng sang” thaáy keû chòu naïn roài xuùc ñoäng nghó: “cô chöøng naøy chæ ñeâm mai laø ngöôøi kia
cheát, cheát ñau, cheát ñoùi, cheát reùt, phaûi cheát”. Roài Mò thöông thaân phaän mình, thöông ngöôøi ñaøn baø
ngaøy tröôùc bò troùi ñeán cheát ôû nhaø naøy! Mò caêm thuø nguyeàn ruûa cha con thoáng lí: “Chuùng noù thaät ñoäc
aùc!”. Mò vöøa lo vöøa sôï phaûi theá maïng vaøo caùi coïc aáy moät khi A Phuû troán thoaùt. Nghó theá, trong tình
caûnh naøy “laøm sao Mò cuõng khoâng thaáy sôï…”. Beáp löûa taøn, nhaø toái böng, Mò nhö coù theâm söùc maïnh.
Mò ñaõ duøng dao nhoû caét luùa, caét nuùt daây maây, côûi troùi cho A Phuû. Moät caûnh döõ doäi, khuûng khieáp
dieãn ra. Nhö ra leänh, Mò giuïc A Phuû: “Ñi ngay!” roài Mò ngheïn laïi. A Phuû vuøng chaïy! Mò ñöùng laëng
trong boùng toái, Mò baêng ñi noùi thôû trong hôi gioù thoác laïnh buoát: “A Phuû cho toâi ñi!... ôû ñaây thì cheát
maát!”. A Phuû chæ kòp noùi vôùi ngöôøi ñaøn baø cheâ choàng vöøa caét daây troùi cöùu mình: “Ñi vôùi toâi!”. Mò vaø
A Phuû dìu ñôõ nhau chaïy troán khoûi Hoàng Ngaøi “caùi ñeâm hoâm aáy, ñeâm gì?”. Ñoù laø caùi ñeâm haõi huøng
maø raát ñaùng nhôù ñoái vôùi Mò vaø A Phuû.
Haønh ñoäng Mò caét daây troùi cöùu A Phuû roài cuøng chaïy troán laø moät tình huoáng döõ doäi phaûn aùnh
böôùc nhaõy voït veà yù thöùc vaø taâm lí cuûa nhaân vaät Mò. Mò vöøa thöông mình, vöøa thöông ngöôøi, Mò caêm
thuø caùi aùc ñaõ chaø ñaïp leân cuoäc ñôøi mình. Mò caét daây troùi cöùu A Phuû cuõng laø caét ñöùt sôïi daây oan
nghieät ñaõ bieán con ngöôøi thaønh noâ leä suùc vaät nhuïc nhaõ, ñau thöông. Mò ñaõ giaønh ñöôïc töï do vaø haïnh
phuùc. Mò vaø A Phuû neân vôï neân choàng. Mò coù moät söùc soáng tieàm taøng kì laï!
Nhaân vaät Mò trong truyeän Vôï choàng A Phuû laø moät thaønh coâng cuûa Toâ Hoaøi. Mò laø moät coâ gaùi
duyeân daùng, hieáu thaûo giaøu tình thöông vaø coù moät söùc soáng tieàm taøng maïnh meõ. Tính caùch Mò ñöôïc
mieâu taû trong quaù trình phaùt trieån theo quy luaät cuoäc soáng. Mò chæ bieát khoùc, Mò aên laù ngoùn… Mò
laàm luõi… Mò khao khaùt haïnh phuùc, tình yeâu. Taâm hoàn Mò ñöôïc hoài sinh, ñöôïc ñaùnh thöùc cuøng muøa
xuaân cuøng tieáng saùo goïi baïn tình trong ñeâm tình muøa xuaân. Mò bò troùi, bò vuøi daäp. Mò ñaõ vuøng leân
caét daây troùi cöùu A Phuû roài cuøng chaïy troán. Ñoù laø trang ñôøi ñaày maùu vaø nöôùc maét cuûa Mò, laø bi kòch
vaø söï vuøng daäy cuûa ngöôøi con gaùi trong thaân phaän con daâu gaït nôï ôû vuøng reûo cao ngaøy xöa. Cuoäc ñôøi
cuûa Mò ñaõ töø ñau thöông, noâ leä trôû thaønh con ngöôøi haïnh phuùc, töï do.
Söï ñoåi ñôøi cuûa Mò ñaõ toâ ñaäm giaù trò nhaân ñaïo cuûa truyeän Vôï choàng A Phuû. Töø tuûi nhuïc cay ñaéng
cuûa kieáp con daâu gaït nôï. Mò ñaõ vuøng daäy giaønh ñöôïc töï do, haïnh phuùc. Caùi höông vò cuoäc ñôøi aáy thaät
ñaùng quyù vaø saùng giaù bieát bao! Toâ Hoaøi ñaõ daønh cho nhaân vaä t Mò söï caûm thöông saâu saéc ñaày tình
ngöôøi.

ÑEÀ: Ngaøy Teát, Mò muoán ñi chôi xuaân nhöng bò A Söû troùi ñöùng vaøo coät nhaø. Toâ Hoaøi
vieát tieáp.
“Trong boùng toái, Mò ñöùng im laëng, nhö khoâng bieát mình ñang bò troùi. Hôi röôïu coøn
noàng naøn, Mò vaãn nghe tieáng saùo ñöa Mò ñi theo nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi: “em
khoâng yeâu, quaû pao rôi roài. Em yeâu ngöôøi naøo, em baét pao naøo…”. Mò vuøng böôùc ñi. Nhöng
tay chaân ñau khoâng cöïa ñöôïc, Mò khoâng nghe tieáng saùo nöõa. Chæ nghe tieáng chaân ngöïa
ñaïp vaøo vaùch. Ngöïa vaãn ñöùng yeân, gaõi chaân, nhai coû. Mò thoån thöùc nghó mình khoâng baèng
con ngöïa”.
Phaân tích ñoaïn vaên treân, neâu roõ caûm nhaän cuûa anh (chò) veà nhaân vaät Mò (soá phaän, söùc
soáng) vaø veà ngoøi buùt mieâu taû tinh teá, saâu saéc cuûa Toâ Hoaøi.
BAØI LAØM
I.- Môû baøi.
Neáu ñoaïn ñôøi soáng trong ñòa nguïc traàn gian ôû Hoàng Ngaøi laø söï giao tranh aâm ó quyeát lieät giöõa soá
phaän bi thaûm vaø söùc soáng tieàm taøng cuûa Mò, thì caûnh Mò bò A Söû troùi ñöùng vaøo coät nhaø trong boùng
toái coù theå xem nhö laø hình aûnh thu nhoû coâ ñuùc vaø thaám thía cuûa cuoäc giao tranh ñoù. Chæ coù ñieàu noù
laïi dieãn ra trong taâm traïng chaäp chôøn nöûa meâ, nöûa tænh cuûa coâ gaùi, vaø Toâ Hoaøi, nhö ñaõ nhaäp thaân
vaøo nhaân vaät ñeå vieát neân moät ñoaïn vaên thaät tinh teá, saâu saéc: “Trong boùng toái… khoâng baèng con
ngöïa”.
II.- Thaân baøi.
1.- Giöõa ñoaïn vaên laø moät caâu raát ngaén, chæ coù boán chöõ: Mò vuøng böôùc ñi. Treân laø aâm thanh
tieáng saùo, döôùi laø tieáng chaân ngöïa. “Mò vuøng böôùc ñi” nhö moät caùi baûn leà kheùp môû hai theá giôùi,
hai taâm traïng: theá giôùi cuûa öôùc mô vôùi tieáng saùo raäp rôøn trong ñaàu vaø theá giôùi cuûa hieän thöïc vôùi
tieáng chaân ngöïa ñaïp vaøo vaùch; taâm traïng cuûa moät coâ Mò ñang meâ man chaäp chôøn theo tieáng saùo goïi
187
baïn tình vaø taâm traïng cuûa moät coâ Mò ñaõ tænh ñang “thoån thöùc nghó mình khoâng baèng con ngöïa”.
Thaät coâ ñuùc maø thaám thía. Kieäm lôøi maø haøm chöùa nhieàu yù nghóa.
2.- Tieáng saùo: öôùc mô – söùc soáng cuûa Mò.
“Mò vuøng böôùc ñi”. Caâu vaên ngôõ nhö khoâng ñuùng maø laïi raát ñuùng, laïi tinh teá vaø saâu saéc. Laøm sao
Mò coù theå vuøng böôùc ñi khi ñaõ bò troùi baèng caû moät thuùng sôïi ñay? Nhöng Mò ñaõ vuøng böôùc ñi nhö
moät keû moäng du, nhö khoâng bieát mình ñang bò troùi. Bôûi Mò ñang soáng vôùi öôùc mô, baèng öôùc mô chöù
khoâng soáng vôùi hieän thöïc, baèng hieän thöïc. Mò ñang soáng vôùi tieáng saùo cuûa nhöõng ñeâm tình muøa
xuaân ngaøy tröôùc, ñang muoán tìm laïi tuoåi treû, tuoåi xuaân, tình yeâu, haïnh phuùc cuûa mình. Hôi röôïu coøn
noàng naøn, trong ñaàu Mò vaãn raäp rôøn tieáng saùo ñöa Mò ñi theo nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi.
“Em khoâng yeâu, quaû pao rôi roài…”. Chính caùi tieáng saùo aáy ñaõ goïi Mò vuøng böôùc ñi veà vôùi cuoäc soáng
thaät cuûa mình ñaõ bò cöôùp maát trong caùi ñòa nguïc traàn gian naøy. Môùi bieát söùc soáng cuûa coâ tieàm taøng,
maõnh lieät ñeán nhöôøng naøo. Söùc soáng aáy khieán coâ queân ñi taát caû hieän thöïc xung quanh, khoâng thaáy,
khoâng nghe A Söû noùi, khoâng bieát caû mình ñang bò troùi! Chæ coøn bieát coù tieáng saùo, chæ coøn soáng vôùi
tieáng saùo, meâ man chaäp chôøn trong tieáng saùo. Xaây döïng neân caùi taâm traïng meâ man nhö moät keû
moäng du ñi theo tieáng saùo. Toâ Hoaøi ñaõ noùi leân raát roõ vaø saâu saéc caùi söùc soáng maõnh lieät ñang traøo
daâng trong loøng coâ luùc baáy giôø. Vaø tieáng saùo ñaõ thaønh moät bieåu tröng saâu saéc vaø gôïi caûm cho öôùc
mô vaø söùc soáng cuûa Mò.
3.- Tieáng chaân ngöïa: hieän thöïc – soá phaän cuûa Mò.
“Mò vuøng böôùc ñi”. Nhöng tay chaân ñau khoâng cöïa ñöôïc. Tieáng saùo taét ngay, öôùc mô tan bieán, vaø
hieän thöïc traàn truïi, phuû phaøng hieän ra: chæ coøn nghe tieáng chaân ngöïa ñeïp vaøo vaùch. Mò ñaõ tænh haún
khi daây troùi thít chaët laïi, ñau nhöùc, vaø cay ñaéng nhaän ra soá phaän cuûa mình khoâng baèng con ngöïa.
Caùi daây troùi kia chæ laøm ñau theå xaùc, nhöng caùi tieáng chaân ngöïa naøy môùi thöïc söï xoaùy saâu vaøo noãi
ñau tinh thaàn cuûa Mò khi noù gôïi leân moät söï so saùnh thaät nghieät ngaõ, xoùt xa: thaân phaän con ngöôøi
maø khoâng baèng thaân traâu ngöïa?! Tieáng chaân ngöïa ñaõ thaønh moät bieåu tröng giaøu yù nghóa cho hieän
thöïc vaø soá phaän cuûa Mò.
4.- Ngoøi buùt mieâu taû tinh teá, saâu saéc cuûa Toâ Hoaøi.
- Tinh teá trong mieâu taû taâm traïng nhaân vaät ôû hai caûnh ñoái laäp nhau: meâ man chaäp chôøn theo
tieáng saùo nhö moät keû moäng du daãn ñeán haønh ñoäng “vuøng böôùc ñi”; tænh laïi vaø cay ñaéng xoùt xa “thoån
thöùc nghó mình khoâng baèng con ngöïa” – hai taâm traïng aáy tieáp noái nhau trong söï phaùt trieån bieän
chöùng ñeå hoaøn chænh chaân dung vaø soá phaän nhaân vaät.
- Saâu saéc trong nhöõng chi tieát giaøu yù nghóa, ñaëc bieät laø hai bieåu tröng “tieáng saùo” vaø “tieáng chaân
ngöïa” ñoái laäp nhau vaø ñaày aán töôïng.
III.- Keát baøi.
Ñoaïn vaên ngaén maø baät noåi ñöôïc böùc tranh toái – saùng cuûa nhaân vaät (soá phaän vaø söùc soáng) moät
caùch sinh ñoäng, gôïi caûm vaø coù chieàu saâu, khieán ta caøng hieåu theâm nhaân vaät, buùt phaùp Toâ Hoaøi vaø
nhaát laø taám loøng ñoàng caûm yeâu thöông cuûa nhaø vaên ñoái vôùi nhaân vaät cuûa mình. Ñoù laø moät trong
nhöõng ñoaïn vaên hay nhaát, in ñaäm phong caùch Toâ Hoaøi trong truyeän ngaén naøy.

ÑEÀ: Phaân tích hai nhaân vaät Mò vaø A Phuû giai ñoaïn ôû Hoàng Ngaøi (trong “Vôï choàng A
Phuû” cuûa Toâ Hoaøi) ñeå laøm noåi baät giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm.
BAØI LAØM
Taây Baéc laø taäp truyeän ngaén cuûa Toâ Hoaøi ñöôïc nhaän Giaûi thöôûng cuûa Hoäi Vaên hoïc – Ngheä thuaät
1954 – 1955. Trong taäp Taây Baéc, Vôï choàng A Phuû laø truyeän ngaén ñaëc saéc hôn caû. Thoâng qua cuoäc
ñôøi vaø soá phaän cuûa Mò vaø A Phuû, nhaø vaên döïng laïi quaõng ñôøi taêm toái, ñau khoå cuûa ngöôøi daân mieàn
nuùi tröôùc Caùch maïng, neâu cao khaùt voïng soáng vaø vaïch ra con ñöôøng giaûi phoùng cho hoï. Ñoù chính laø
giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm.
Cuoäc ñôøi cuûa Mò vaø A Phuû coù hai giai ñoaïn gaén vôùi hai caûnh ñôøi saùng – toái ñoái choïi nhau. Giai
ñoaïn ñaàu khi ôû Hoàng Ngaøi, Mò vaø A Phuû ñeàu laø noâ leä cho nhaø thoáng lí Paù Tra. Ñoù laø quaõng ñôøi taêm
toái, bò ñoái xöû nhö con traâu, con ngöïa. Giai ñoaïn sau, khi ôû Phieàng Sa laø moät cuoäc soáng khaùc haún, Mò
vaø A Phuû ñaõ ñoåi ñôøi, ñöùng leân chieán ñaáu ñeå baûo veä mình, baûo veä ñaát nöôùc. Nhö vaäy, khi phaûn aùnh
hieän thöïc, taùc phaåm Vôï choàng A Phuû ñaõ choïn hai ñeà taøi chính: ñeà taøi veà cuoäc soáng bò aùp böùc, tuûi
nhuïc cuûa ngöôøi daân mieàn nuùi döôùi cheá ñoä noâ leä thöïc daân vaø cuøng vôùi noù laø boä maët taøn baïo cuûa boïn
188
“thoå ti lang ñaïo; cuoái cuøng laø ñeà taøi veà söï thöùc tænh cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc vuøng cao Taây Baéc vuøng
daäy chieán ñaáu ñeå giaûi phoùng vaø töï giaûi phoùng.
Tröôùc heát, Vôï choàng A Phuû laø moät böùc tranh chaân thöïc veà soá phaän bi thaûm cuûa ngöôøi daân ngheøo
mieàn nuùi döôùi aùch aùp böùc cuûa boïn chuùa ñaát phong kieán thöïc daân ñöôïc phaûn aùnh qua cuoäc ñôøi Mò vaø
A Phuû.
Mò laø moät coâ gaùi treû ñeïp, giaøu loøng yeâu ñôøi, chaêm chæ vaø hieáu thaûo. Mò ñaõ töøng ñöôïc yeâu vaø coù
nhöõng ñeâm tình muøa xuaân haïnh phuùc. Nhöng vì moùn nôï truyeàn kieáp cuûa cha meï maø Mò bò cöôùp veà
laøm con daâu gaït nôï cho nhaø Thoáng lí Paù Tra. Mò bò bieán thaønh noâng noâ, bò chaø ñaïp caû veà nhaân
phaåm laãn theå xaùc. Quaõng ñôøi soáng trong nhaø Thoáng lí laø moät quaõng ñôøi ñau thöông, taêm toái. AÙch
aùp cheá naëng neà ñaõ bieán moät coâ gaùi hoàn nhieân, ña caûm thaønh hieän thaân cuûa söï nhaãn nhuïc, cam chòu.
Mò soáng caâm laëng laàm luõi, quanh naêm vuøi ñaàu vaøo nhöõng coâng vieäc khoå sai. Mò coøn bò raøng buoäc bôûi
meâ tín thaàn quyeàn. Moät khi ñaõ ñem ra “cuùng trình ma” thì ngöôøi ñaøn baø phaûi tuaân theo söï troùi buoäc
voâ hình suoát caû moät ñôøi. Cho neân, bieát khoå, bieát nhuïc, bieát mình bò ñaøy ñoïa maø khoâng daùm phaûn
khaùng choáng laïi söï ñaøy ñoïa khoå nhuïc aáy. Hôn nöõa, nhöõng con ngöôøi nhö Mò thaät beù nhoû tröôùc theá
löïc taøn baïo cuûa cöôøng quyeàn.
Bò giam haõm trong “ñòa nguïc traàn gian” cuûa nhaø thoáng lí Paù Tra, Mò cheát daàn, cheát moøn theo
ngaøy thaùng, Mò “luùc naøo cuõng cuùi maët, maët buoàn röôøi röôïi”, “luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”.
Bò caàm tuø trong nguïc thaát tinh thaàn, Mò khoâng coøn nhôù ñeán caû tuoåi cuûa mình nöõa, Mò ñang bò teâ
lieät daàn caû veà caûm giaùc laãn yù thöùc, taâm hoàn, tình caûm. Caùi aùc cuûa boïn thoáng trò laø khoâng nhöõng boù c
loät, ñaøy ñoïa con ngöôøi veà vaät chaát, theå xaùc maø coøn gieát cheát daàn ôû con ngöôøi nhöõng giaù trò nhaân
baûn toát ñeïp. Con ngöôøi bò bieán thaønh coâng cuï, thaønh nhöõng con vaät chòu söï sai khieán.
Mò vaø A Phuû ñeàu laø noâ leä trong nhaø Thoáng lí. Nhöng con ñöôøng ñeán nhaø Thoáng lí thì moãi ngöôøi
moät kieåu. Mò vì moùn nôï truyeàn kieáp maø phaûi thaønh noâ leä coøn A Phuû voán khoâng nôï naàn gì nhaø Thoáng
lí nhöng cuõng khoâng thoaùt ñöôïc, vaãn rôi vaøo caûnh noâ leä.
A Phuû laø moät thanh nieân ngheøo suoát ñôøi laøm thueâ, laøm möôùn. Cha meï cheát trong moät traän dòch
ñaäu muøa. Chính cuoäc soáng cuøng khoå aáy ñaõ hun ñuùc ôû A Phuû moät söùc soáng maïnh meõ, loøng ham chuoäng
töï do vaø moät tính caùch gan goùc cuøng taøi naêng lao ñoäng ñaùng quyù. A Phuû laø ñöùa con cuûa nuùi röøng,
hoàn nhieân, trung thöïc. Chæ vì daùm ñaùnh con quan maø bò baét, bò ñaùnh ñaäp taøn nhaãn, bò phaït vaï vaø
trôû thaønh noâ leä cho nhaø Thoáng lí. Cuoäc ñôøi A Phuû vaø caûnh xöû kieän quaùi ñaûn, laï luøng ñaõ môû ra moät
khía caïnh khaùc trong giaù trò hieän thöïc cuûa taùc phaåm: trong xaõ hoäi phong kieán mieàn nuùi tröôùc Caùch
maïng, chaân lí, leõ phaûi bao giôø cuõng thuoäc veà “con quan”, thuoäc veà keû giaøu, keû maïnh, keû thoáng trò.
Ngöôøi ngheøo phaûn khaùng laïi söï baát coâng thì bò ñaùnh ñaäp, bò töôùc quyeàn töï do, bò bieán thaønh noâ leä,
khoâng chæ suoát ñôøi maø ñôøi con ñôøi chaùu cuõng khoâng thoaùt ñöôïc. Hôn nöõa, nhöõng huû tuïc naëng neà
ngaøn ñôøi laø hieän thaân aùch aùp cheá kieåu trung coå mieàn nuùi. Nhöõng huû tuïc ñoù ñaõ ñaåy bieát bao ngöôøi
ngheøo vaøo thaûm caûnh cuûa söï cuøng cöïc ñoùi khoå. Nhöõng huû tuïc aáy vöøa tieáp tay vöøa laø coâng cuï cho boïn
phong kieán thoáng trò ñaày aûi ngöôøi daân, chaø ñaïp leân nhaân phaåm cuûa hoï. Vieät A Phuû bò baét laøm noâ leä
cho nhaø Thoáng lí Paù Tra caøng taêng theâm söùc toá caùo cuûa taùc phaåm.
Heát ngaøy naøy qua ngaøy khaùc, A Phuû phaûi laøm vieäc caät löïc, chaên daét ñaøn boø, ngöïa ñoâng haøng maáy
chuïc con. Chaúng may moät con boø bò hoå aên thòt, A Phuû bò troùi ñöùng vaøo coät chôø cheát. Trong tay boïn
thoáng trò, tính maïng con ngöôøi thaät khoâng baèng moät con vaät.
Cuoäc ñôøi noâ leä khoå ñau cuûa Mò vaø A Phuû laø ñieån hình cho thaân phaän ngöôø i daân ngheøo mieàn nuùi
döôùi cheá ñoä cuõ. Baàn cuøng hoùa con ngöôøi, chaø ñaïp leân nhaân phaåm, ñoái xöû vôùi con ngöôøi khoâng baèng
con vaät, ñoù laø baûn chaát cuûa cheá ñoä “thoå ti lang ñaïo”.
Giaù trò hieän thöïc cuûa taùc phaåm coøn theå hieän trong nhöõng noäi dung mieâu taû boä maët taøn baïo cuûa
boïn chuùa ñaát phong kieán vaø beø luõ thöïc daân. Ñieàu naøy ñöôïc taùc giaû theå hieän saâu saéc qua hình aûnh
cha con Thoáng lí Paù Tra trong moái quan heä vôùi Mò vaø A Phuû.
Nhaø Paù Tra giaøu coù, nhieàu nöông, nhieàu baïc, nhieàu thuoác phieän. Haén laøm giaøu baèng boùc loät söùc
lao ñoäng, baèng cheá ñoä lao dòch, baèng cho vay laõi naëng roài baét ngöôøi ta laøm noâ leä ñeå tröø nôï. Cha con
Thoáng lí coøn raát nhaãn taâm. Toâ Hoaøi ñaõ nhieàu laàn noùi ñeán caûnh ñaùnh ngöôøi, troùi ngöôøi cuûa Paù Tra
vaø A Söû baèng nhöõng chi tieát raát thöïc: “A Söû laàm lì troùi ñöùng Mò vaøo coät nhaø, toùc Mò xoõa xuoáng, A
Söû cuoán luoân toùc leân coät roài y taét ñeøn, ñoùng cöûa laïi”. Caùi kó caøng, raønh reõ trong töøng ñoäng taùc bieåu
hieän söï taøn aùc ñeán thaûn nhieân cuûa A Söû. Mò phaûi thöùc suoát ñeâm xoa thuoác daáu cho A Söû, moãi laàn
buoàn nguû qua thieáp ñi, “A Söû beøn ñaïp chaân vaøo maët Mò”, Thoáng lí Paù Tra thì quyeát ñònh troùi A Phuû
189
cho ñeán cheát, maø troùi nhö theá naøo? A Phuû phaûi töï tay mang daây, choân coïc cho Thoáng lí quaán daây
troùi töø chaân leân ñaàu. Khoâng chæ taøn aùc thaûn nhieân, chuùng coøn phaûn daân, haïi nöôùc, chuùng caáu keát
vôùi thöïc daân ñeå laøm giaøu, ñeå boùc loät, aùp böùc ngöôøi daân. Döôùi thôøi phong kieán thöïc daân, boïn lang
ñaïo, chuùa ñaát ôû vuøng cao maëc söùc laøm möa, laøm gioù.
Phaûn aùnh hieän thöïc khoán khoå cuûa nhaân daân Taây Baéc, Toâ Hoaøi khoâng toâ veõ, khoâng noùi quaù söï
thaät. Taát caû ñeàu ñöôïc hieän leân nhö moät böùc tranh chaân thöïc, soáng ñoäng. Taøi naêng vaø cuõng laø ñoùng
goùp cuûa Toâ Hoaøi laø ñaõ laøm cho böùc tranh hieän thöïc veà mieàn nuùi cao Taây Baéc trôû neân heát söùc phong
phuù vôùi nhöõng chi tieát sinh ñoäng veà cuoäc soáng con ngöôøi. Ñoù laø nhôø Toâ Hoaøi coù moät thôøi gian ñi
thöïc teá, cuøng aên cuøng soáng vôùi nhaân daân neân môùi coù ñöôïc moät voán thöïc teá ñaùng quyù nhö theá.
Khi vieát veà ñoàng baøo Taây Baéc, ngoøi buùt Toâ Hoaøi theå hieän moät tình thaàn nhaân ñaïo roõ reät. Nhaø
vaên caûm thoâng saâu saéc vôùi noãi khoå cuûa nhöõng kieáp ngöôøi traâu ngöïa nhö Mò vaø A Phuû, ñöùng veà phía
hoï ñeå phaûn aùnh, ñaáu tranh. Nhöng saâu saéc hôn caû laø nhaø vaên ñaõ phaùt hieän ñöôïc nhöõng phaåm chaát
quyù giaù – ñoù laø söùc soáng, laø khaùt voïng töï do vaãn coøn tieàm taøng trong ñaùy saâu taâm hoàn cuûa nhöõng
con ngöôøi noâ leä nhö Mò. Caùi söùc soáng tieàm taøng aáy cuøng vôùi khaùt voïng maõnh lieät aáy khi coù cô hoäi
seõ buøng leân. Caùch nhìn cuûa Toâ Hoaøi trong taùc phaåm heát söùc nhaân baûn. Taùc giaû ñaõ doàn buùt löïc taäp
trung khaéc hoïa dieãn bieán taâm lí hoài sinh cuûa Mò. Ñoù laø vaøo moät ñeâm tình muøa xuaân, “Mò leùn laáy huõ
röôïu uoáng öøng öïc töøng baùt moät”. Mò soáng vôùi quaù khöù tuoåi xuaân cuûa mình. “Trong ñaàu Mò raäp rôøn
tieáng saùo dìu Mò ñi theo nhöõng cuoäc chôi”. “Mò thaáy phôi phôùi trôû laïi”. “Mò coøn treû. Mò vaãn coøn treû
laém, Mò muoán ñi chôi”. Giöõa luùc loøng ham soáng troãi daäy maõnh lieät nhaát, A Söû ñaõ phuõ phaøng daäp
taét. Nhöng nhöõng giaây phuùt troãi daäy aáy coù yù nghóa thöùc tænh ñeå daãn tôùi haønh ñoäng caét daây troùi cöùu
A Phuû ôû ñoaïn sau ñoù.
Tröôùc caûnh A Phuû bò troùi, baét gaëp “doøng nöôùc maét laáp laùn h boø xuoáng hai hoõm maù ñaõ xaùm ñen”,
Mò thoát leân trong loøng: “Trôøi ôi! Noù baét troùi ngöôøi ta ñeán cheát. Chuùng noù thaät ñoäc aùc”. Gioït nöôùc
maét tuyeät voïng cuûa A Phuû ñaõ ñaùnh thöùc tình thöông traéc aån trong Mò, cuøng vôùi söï phaûn khaùng aâm
æ ñaõ daãn Mò ñeán haønh ñoäng taùo baïo: caét daây troùi cöùu A Phuû roài sau ñoù, vuøng chaïy theo A Phuû. Ñaây
laø haønh ñoäng cöùu ngöôøi vaø töï cöùu mình cuûa Mò.
Nhaø vaên ñaõ raát thaáu hieåu noãi khoå cöïc cuûa ngöôøi daân mieàn nuùi, töø ñoù thaáy ñöôïc söï thöùc tænh, söï
vuøng daäy cuûa hoï, tröôùc tieân laø thoaùt khoûi daây troùi cuûa cöôøng quyeàn vaø thaàn quyeàn. Roài hoï döøng laïi
ôû Phieàn Sa, thaønh vôï choàng vaø ñi theo caùch maïng.
Quaù trình giaùc ngoä caùch maïng cuûa vôï choàng A Phuû tieâu bieåu cho con ñöôøng ñeán vôùi Ñaûng, ñeán
vôùi caùch maïng cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc ít ngöôøi ôû mieàn nuùi Taây Baéc. Toâ Hoaøi khi taùi hieän böùc tranh
hieän thöïc vôùi nhöõng neùt baûn chaát cuûa noù, khoâng theå khoâng mieâ u taû quaù trình vaän ñoäng mang tính
quy luaät cuûa cuoäc soáng. Ñaáy cuõng laø giaù trò nhaân ñaïo saâu saéc vaø tieán boä cuûa Vôï choàng A Phuû.

ÑEÀ: Qua hai nhaân vaät Mò vaø A Phuû, haõy neâu giaù trò hieän thöïc vaø nhaân ñaïo cuûa taùc
phaåm Vôï choàng A Phuû cuûa Toâ Hoaøi.
BAØI LAØM
Vôï choàng A Phuû laø moät trong ba taäp trong Truyeän Taây Baéc (in naêm 1954) cuûa nhaø vaên Toâ Hoaøi.
Taùc phaåm keå veà cuoäc ñôøi cuûa ñoâi vôï choàng treû ngöôøi Meøo laø Mò vaø A Phuû. Mò bò baét veà laøm con daâu
tröø nôï cho nhaø thoáng lí. A Phuû vì daùm ñaùnh A Söû, con trai Thoáng lí neân phaûi laøm ñaøy tôù ñeå tröø tieàn
phaït vaï. Cuøng caûnh ngoä ñau khoå, Mò ñaõ cöùu A Phuû. Hai ngöôøi troán khoûi nhaø Paù Tra, tìm ñeán taän
Phieàn Sa, thaønh vôï, thaønh choàng, cuøng nhau xaây döïng cuoäc ñôøi môùi. Ñöôïc caùn boä caùch maïng giaùc
ngoä, Mò cuøng A Phuû trôû thaønh du kích baûo veä khu giaûi phoùng.
Ñaây laø taùc phaåm coù giaù trò hieän thöïc vaø nhaân ñaïo ñaùng keå. Thoâng qua soá phaän Mò vaø A Phuû, nhaø
vaên ñaõ döïng laïi quaõng ñôøi ñau khoå, toái taêm cuûa ngöôøi daân mieàn nuùi tröôùc caùch maïng vaø phaûn aùnh
quaù trình ñeán vôùi caùch maïng cuûa hoï.
Döôùi thôøi thöïc daân phong kieán, boïn lang baïo chuùa ñaát ôû vuøng cao maëc söùc laøm möa laøm gioù.
Chuùng naèm trong tay quyeàn löïc cuûa haønh chính, taäp tuïc vaø thaàn linh. Chuùng coù quyeàn sinh, quyeàn
saùt. Bôûi theá tính maïng ngöôøi daân bò coi nhö coû raùc. Ñieån hình cho taàng lôùp thoáng trò mieàn nuùi ñöôïc
mieâu taû trong truyeän laø cha con teân thoáng lí Paù Tra vôùi tính caùch baïo ngöôïc vaø loái soáng pheø phôõn
treân moà hoâi nöôùc maét ngöôøi ngheøo.

190
 Cuõng nhö bao teân chuùa ñaát khaùc, thoáng lí Paù Tra coù ñuû moïi thuû ñoaïn hieåm ñoäc trong vieäc aùp böùc,
boùc loät daân chuùng, ñaåy hoï vaøo caûnh baàn cuøng ñeå roài maëc nhieân trôû thaønh noâ leä cuûa haén. Mò vaø A
Phuû laø naïn nhaân trong bao naïn nhaân khaùc cuûa cha con haén.
Mò voán laø moät coâ gaùi mang ñaày ñuû phaåm chaát toát ñeïp cuûa phuï nöõ vuøn g cao. Ñeïp ngöôøi, ñeïp neát,
Mò ñöôïc nhieàu trai baûn yeâu meán. Cuoäc soáng, tuoåi thanh xuaân, höùa heïn vôùi coâ bao ñieàu toát laønh.
Nhöng chæ vì moùn nôï cuûa cha meï coâ vay thoáng lí töø ngaøy cöôùi cho ñeán luùc meï coâ cheát vaãn chöa traû
ñöôïc neân Mò phaûi ñem thaân laøm con daâu tröõ nôï cho nhaø thoáng lí. Laø ngöôøi nhöng coâ bò coi nhö moät
thöù ñoà vaät voâ tri, voâ giaùc ñeå tính ra tieàn tröø vaøo soá nôï.
Nhöõng ngaøy Mò soáng vôùi cha con teân thoáng lí laø chuoãi daøi ñau thöông vaát vaû. Danh nghóa laø daâu
nhaø quan nhöng thöïc chaát coâ laø ñaày tôù khoâng coâng, bò coi reû hôn caû con traâu, con ngöïa. Suoát ngaøy
nai löng ra laøm quaàn quaät, ñeâm ñeán coâ laïi phaûi thöùc haàu haï thaèng choàng taøn aùc.
Ñau khoå, cöïc nhoïc ñaõ cöôùp maát tuoåi xuaân cuûa Mò, bieán coâ thaønh keû nhaãn nhuïc, cam chòu. Coâ gaùi
Meøo xinh ñeïp, hoàn nhieân, ña tình, ña caûm thuôû naøo ñaõ cheát. Chæ coøn laïi ngöôøi ñaøn baø “luùc naøo cuõng
vaäy… cuõng cuùi maët buoàn röôøi röôïi… ngoài ngay sôïi gai beân taûng ñaù tröôùc cöûa, caïnh taøu ngöïa…”. Mò
aâm thaàm “luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”.
Mî khoâng nhöõng bò ñoïa ñaøy veà theå xaùc maø coøn bò ñeø neùn veà tinh thaàn, Mò chaùn soáng nhöng
khoâng ñöôïc cheát. Vì coâ cheát thì moùn nôï truyeàn kieáp kia vaãn coøn laø ngöôøi cha giaø caøng ñau khoå hôn.
Cuoäc ñôøi Mò bò raøng coät baèng quyeàn löïc, bò troùi buoäc baèng taäp tuïc meâ tín laâu ñôøi cuûa ngöôøi daân mieàn
nuùi.
Caùch ñoái xöû baát coâng, taøn baïc cuûa cha con teân thoáng lí laøm cho Mòn ngaäp chìm trong ñau khoå
trieàn mieân. Coâ laëng leõ ra vaøo nhö moät caùi boùng, khoâng moät ngöôøi baïn chia seû taâm tình. Coâ chæ coøn
bieát laøm baïn vôùi ngoïn löûa “trong nhöõng ñeâm ñoâng daøi vaø buoàn”. Thaân xaùc Mò, taâm hoàn Mò laïnh leõo,
troáng vaéng, “neáu khoâng coù beáp löûa söôûi kia thì Mò cuõng ñeán cheát heùo”.
Ngoïn löûa laø ngöôøi baïn duy nhaát giuùp coâ xua bôùt phaàn naøo boùng toái u aùm ñang vaây phuû cuoäc ñôøi
coâ. Khoâng coù baïn beø caûm thöông vôùi noãi khoå cuûa mình, phaûi tìm ñeán ngoïn löûa, coi noù laø baïn. Khoå
bieát chöøng naøo!.
Bao naêm qua, Mò bò ñoïa ñaøy trong nhaø thoáng lí, moïi caûm xuùc cuûa coâ haàu nhö teâ lieät. Tinh thaàn
phaûn khaùng cuõng vaäy. Baây giôø Mò ñaõ nghó raèng mình laø con traâu, con ngöïa cuûa nhaø giaøu, chæ bieát
aên coû vaø ñi laøm thoâi. Con traâu, con ngöïa nhaø giaøu ñeâm coøn ñöôïc nghæ, coøn coâ khoâng luùc naøo ngôùt
vieäc. Tröôùc kia, coâ phaûn khaùng döõ doäi baèng caùch ñònh aên laù ngoùn töï töû, giôø coâ khoâng nghó ñeán
chuyeän cheát nöõa vì quaù quen vôùi caùi khoå roài, vì cho raèng soáng maø nhö cheát. Ñôøi Mò cöù theá laëng leõ
troâi ñi. Vôùi Mò, cuoäc soáng chaúng coøn nghóa lyù, khoâng coøn gôïi cho coâ yù thöùc gì veà quaù khöù, hieän taïi,
töông lai. Caùi aùc cuûa boïn thoáng lí laø ñaõ gieát cheát phaàn toát ñeïp cuûa con ngöôøi.
Cuoäc ñôøi A Phuû, ngöôøi con trai Meøo cuõng khoâng keùm phaàn chua xoùt. Khoûe maïnh, ngang taøng,
phoùng khoaùng, laøm nöông gioûi, saên thuù taøi, A Phuû ñöôïc bao coâ gaùi say meâ, ao öôùc. Nhöng haïnh phuùc
khoâng ñeán vôùi chaøng trai ngheøo khoå, moà coâi aáy. Vì daùm ñaùnh baïi traêm ñoàng baïc traéng, phaûi ñi ôû
tröø nôï laøm traâu ngöïa cho nhaø thoáng lí: “Ñôøi maøy, ñôøi con, ñôøi chaùu maøy tao cuõng baé t theá, bao giôø
heát nôï tao môùi thoâi”.
Ngaøy naøy qua thaùng khaùc, A Phuû phaûi laøm vieäc caät löïc, chaên daét baày boø ñoâng maáy chuïc con.
Khoâng may moät con boø bò hoå aên thòt, A Phuû bò troùi ñöùng vaøo coät chôø cheát, khoâng ñöôïc aên, khoâ ng
ñöôïc uoáng.
Con ngöôøi khí phaùch ngang taøng nhö A Phuû maø phaûi laëng leõ khoùc cho thaân phaän tuûi nhuïc cuûa
mình: “hai maét A Phuû cuõng vöøa môû. Moät doøng nöôùc maét laáp laùnh boø xuoáng hai hoõm maù ñaõ xaùm ñen
laïi”. Chuùt yù thöùc phaûn khaùng trong anh ñaõ bò hieän thöïc phuõ phaøng daäp taét.
Ngoøi buùt nhaø vaên toû ra saéc saûo trong vieäc mieâu taû con ngöôøi vaø cuoäc soáng vuøng cao. Cha con teân
thoáng lí vaø luõ tay sai laø hieän thaân cuûa giai caáp thoáng trò taøn aùc, voâ nhaâ n ñaïo. Boïn lyù dòch, quan
laøng, thoáng quaûn… lôïi duïng chuyeän A Phuû ñaùnh A Söû ñeå keùo ñeán nhaø thoáng lí xöû kieän vaø aên coã “suoát
töø tröa cho ñeán heát ñeâm”. Maáy chuïc ngöôøi “huùt thuoác phieän raøo raøo”. Cöù moãi ñôït chuùng huùt xong A
Phuû laïi phaûi quyø ra giöõa nhaø ñeå ngöôøi nhaø thoáng lí xoâ ñeán ñaùnh: “cöù nhö theá suoát chieàu, suoát ñeâm,
caøng huùt caøng tænh, caøng ñaùnh caøng chöûi, caøn huùt…”.
Giaù trò hieän thöïc cuûa truyeän ngoaøi vieäc taùi hieän ñoaïn ñôøi khoå aû i cuûa nhöõng ngöôøi noâ leä coøn noùi
leân moät söï thaät xoùt xa: ngöôøi daân bò aùp böùc, ñeø neùn quaù laâu seõ bò teâ lieät tinh thaàn phaûn khaùng, seõ

191
bò ñaàu ñoäc bôûi taâm lyù noâ leä. Baïo löïc caáu keát vôùi thaàn quyeàn, vôùi meâ tín dò ñoan laøm cho hoï khoâng
caát ñaàu daäy noåi.
Nhöng trong cuoäc ñôøi, moïi caùi ñeàu coù giôùi haïn. Coù aùp böùc, coù ñaáu tranh Mò vaø A Phuû cuõng nhö
bao ngöôøi khaùc seõ vuøng leân töï giaûi phoùng, giaønh quyeàn laøm ngöôøi töï do. Ñoaïn ñôøi sau cuûa vôï choàng
A Phuû chöùng minh qua luaät muoân ñôøi aáy.
Trong giaù trò hieän thöïc cuûa taùc phaåm ñaõ aån chöùa giaù trò nhaân ñaïo saâu xa. Coù caêm thuø giai caáp
thoáng trò vaø xaõ hoäi baát coâng, taùc giaû môùi leân tieáng toá caùo maõnh lieät. Coù caûm thöông soá phaän ñau
khoå cuûa con ngöôøi, taùc giaû môùi vieát neân nhöõng trang saùch gaây xuùc ñoäng maïnh meõ nhö vaäy.
Nhöng nhaø vaên khoâng ñeå nhaân vaät cuûa mình bò doàn vaøo theá tuyeät voïng. Ñieàu kì dieäu laø daãu trong
cuøng cöïc theá naøo chaêng nöõa thì moïi theá löïc toäi aùc cuõng khoâng huûy dieät ñöôïc söùc soáng con ngöôøi.
Caùch nhìn nhaän cuûa Toâ Hoaøi trong taùc phaåm naøy heát söùc nhaân baûn. Lay laét, ñoùi khoå, nhuïc nhaõ, Mò
vaãn soáng aâm thaàm, tieàm taøng, maõnh lieät. Töø trong saâu thaúm taâm hoàn ngöôøi con gaùi bò ñoïa ñaøy kia
vaãn aâm æ, le loùi moät ngoïn löûa yeâu ñôøi, ham soáng. Muøa xuaân veà, Mò leùn uoáng röôïu vaø “loøng Mò thì
ñang soáng veà ngaøy tröôùc. Tai Mò vaêng vaúng tieáng saùo goïi baïn ñaàu laøng… Mò thaáy phôi phôùi trôû laïi,
trong loøng ñoät nhieân vui söôùng nhö nhöõng ñeâm Teát ngaøy tröôùc. Mò treû laém, Mò vaãn coøn treû, Mò
muoán ñi chôi…”. Nhöng roài thöïc taïi ñen toái ñaõ coá tình daäp taét tieáng saùo thieát tha vaø hình aûnh muøa
xuaân röïc rôõ. Phaûn öùng töï phaùt ban ñaàu cuûa Mò khoâng theå giaûi phoùng ñöôïc cuoäc ñôøi coâ nhöng nhöõng
giaây phuùt troãi daäy aáy coù yù nghóa thöùc tænh. Gioáng nhö ñoám löûa aâm æ trong ñaùm tro than, coù ngaøy seõ
buøng chaùy döõ doäi.
Ngaøy aáy ñaõ ñeán vôùi Mò tröôùc caûnh A Phuû bò troùi, “Nhìn thaáy tình caûnh nhö theá, Mò chôït nhôù laïi
ñeâm naêm tröôùc A Söû troùi Mò, Mò cuõng phaûi troùi ñöùng theá kia. Nhieàu laàn khoùc, nöôùc maét chaûy xuoáng
mieäng, xuoáng coå, khoâng bieát lau ñi ñöôïc. Trôøi ôi, noù baét troùi ñöùng ngöôøi ta ñeán cheát, noù baét mình
cheát cuõng thoâi, noù baét trôøi ñeán cheát ngöôøi ñaøn baø ngaøy tröôùc cuõng ôû caùi nhaø naøy… Cô chöøng naøy chæ
ñeâm mai laø ngöôøi kia cheát, cheát ñau, cheát ñoùi, cheát reùt, phaûi cheát. Ta thaân ñaøn baø, noù ñaõ baét ta veà
trình ma nhaø noù roài thì chæ coøn bieát ñôïi ngaøy ruõ xöông ôû ñaây thoâi… ngöôøi kia vieäc gì maø phaûi cheát
theá…”.
Mò khoâng caàm loøng ñöôïc tröôùc caûnh con ngöôøi saép bò huûy dieät. Mî ñoäng loøng thöông, thöông
ngöôøi, thöông thaân, Mò nhôù ñeán nhöõng khoå sôû, haõi huøng maø mình ñaõ phaûi chòu ñöïng suoát maáy naêm
qua. Gioït nöôùc maét ñau khoå cuûa A Phuû nhö gioït nöôùc laøm traøn bình nöôùc ñaõ ñaày. Noù thöùc tænh noãi
ñau laéng chìm trong loøng Mò. Caûm thöông soá phaän A Phuû, loøng caêm thuø cha con teân thoáng lí ñoäc aùc
buøng leân, laán aùt noãi sôï haõi, daãn Mò ñeán haønh ñoäng taùo baïo ngoaøi yù thöùc: Caét daây troùi cöùu A Phuû.
Ñaây laø haønh ñoäng boäc phaùt song noù laø keát quaû taát yeáu cuûa moät quaù trình bò doàn neùn, böùc xuùc veà
maët tinh thaàn, baây giôø ñaõ ñeán luùc giaûi thoaùt. Mò caét daây troùi cho A Phuû cuõng laø caét ñöùt nhöõng daây
troùi voâ hình ñaõ coät chaët coâ vaøo quaõng ñôøi tuûi nhuïc baáy laâu nay. Coâ vuït chaïy theo A Phuû bôûi coâ yù
thöùc ñöôïc söï soáng coøn cuûa mình: “ÔÛ ñaây thì cheát maát”. Mò ñaõ chaïy theo tieáng goïi maõnh lieät cuûa töï
do, giaûi phoùng mình ra khoûi nanh vuoát cha con teân thoáng lí.
Hai con ngöôøi cuøng caûnh ngoä ñaõ “laúng laëng dìu nhau lao chaïy xuoáng doác nuùi” boû thaät xa caùi ñòa
nguïc giam caàm, ñaøy ñoïa hoï maáy naêm trôøi. Töø trong caùi cheát, hoï vuøng daäy tìm leõ soáng, laøm laïi cuoäc
ñôøi.
Chaïy troán khoûi Hoàng Ngaøi, thoaùt khoûi aùch aùp böùc cuûa thoáng lí Paù Tra, vôï choàng A Phuû laïi gaëp
phaûi keû thuø môùi khoâng keùm phaàn nguy hieåm laø giaëc Phaùp. Chuùng laø luõ cöôùp nöôùc ñoàng thôøi cöôùp caû
moïi thöù vaø quyeàn töï do ñöôïc soáng laøm ngöôøi, chaúng khaùc gì boïn cöôøng haøo aùc baù mieàn nuùi.
Chuùng caøn leân nuùi cao, ñoát nhaø, cöôùp cuûa, baét ngöôøi. A Phuû bò chuùng cöôùp maát ñoâi heo, bò ñaùnh,
bò ñi phu khieâng ñaù xaây ñoàng… A Phuû caêm thuø, chöûi bôùi giaëc Phaùp vaø ñaõ nhaän thöùc ñöôïc raèng mình
laø ngöôøi töï do, cuûa caûi bò chuùng cöôùp ñi laø moà hoâi, nöôùc maét cuûa mình. Phaûi nhôù laáy ñeå maø traû thuø.
Soáng ôû Phieàn Sa, vôï choàng A Phuû môùi thöïc söï ñöôïc laøm ngöôøi. Hoï ñöôïc caùn boä A Chaâu giaùc ngoä
caùch maïng, töø moät chaøng trai ngheøo khoå, noâ leä, A Phuû ñaõ trôû thaønh moät du kích duõng caûm, töï tin.
Anh thöïc söï trôû thaønh choã döïa tinh thaàn cuûa Mò. Soáng beân A Phuû, Mò daàn daàn heát lo sôï, coâ vöõng
tin vaøo cuoäc soáng môùi vaøo khaùng chieán. Ñöôïc ñöùng leân ñaùnh laïi keû thuø aùp böùc mình trong tö caùch
mình laø con ngöôøi, yù thöùc aáy môùi thöïc söï coù yù nghóa nhaân ñaïo.
Quaù trình giaùc ngoä caùch maïng cuûa vôï choàng A Phuû tieâu bieåu cho con ñöôøng ñeán vôùi Ñaûng, vôùi
caùch maïng cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc ít ngöôøi ôû mieàn nuùi nöôùc ta. Qua taùc phaåm, nhaø vaên giaùn tieáp
khaúng ñònh chæ coù caùch maïng môùi giaûi phoùng con ngöôøi ra khoûi aùch aùp böùc, baát coâng, giuùp con ngöôøi
192
vöôn tôùi cuoäc soáng töï do, haïnh phuùc, cuoäc soáng laøm ngöôøi. Toâ Hoaøi khi taùi hieän böùc tranh hieän thöïc
vôùi nhöõng baûn chaát cuûa noù khoâng theå khoâng mieâu taû quaù trình vaän ñoäng, quy luaät cuûa cuoäc soáng.
Ñaáy laø giaù trò nhaân ñaïo saâu xa cuûa taùc phaåm.
Qua vieäc mieâu taû soá phaän cuûa hai nhaân vaät Mò vaø A Phuû, nhaø vaên ñaõ laøm soáng laïi tröôùc maét
ngöôøi ñoïc caû quaõng ñôøi taêm toái, cô cöïc cuûa ngöôøi daân mieàn nuùi döôùi aùch thoáng trò daõ man cuûa boïn
quan laïi, chuùa ñaát phong kieán. Ñoàng thôøi khaúng ñònh chæ coù söï vuøng daäy cuûa baûn thaân theo daãn daét
cuûa caùch maïng môùi giaûi phoùng ñöôïc con ngöôøi ra khoûi kieáp ngöïa traâu, noâ leä. Ñoù chính laø giaù trò hieän
thöïc vaø nhaân ñaïo to lôùn cuûa taùc phaåm. Giaù trò naøy giuùp truyeän ñöùng vöõng tröôùc thöû thaùch cuûa thôøi
gian vaø vaãn ñöôïc nhieàu theá heä baïn ñoïc yeâu thích.
BAØI LAØM 2
Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945 thaønh coâng ñaõ ñem ñeán cho vaên ngheä só nöôùc ta moät cuoäc taùi
sinh nhieäm maøu. Caùc nhaø vaên, nhaø thô ñaõ ñöùng leân döôùi ngoïn côø caùch maïng, vôùi yù thöùc coâng daân
saâu saéc, tích cöïc saùng taùc phuïc vuï xaõ hoäi môùi. Toâ Hoaøi laø moät trong nhöõng nhaø vaên hieän thöïc sôùm
ñeán vôùi cuoäc soáng lôùn cuûa nhaân daân. Trong khaùng chieán choáng Phaùp, oâng ñaõ cuøng boä ñoäi tham gia
chieán dòch Taây Baéc giaûi phoùng ñoàng baøo ôû ba tænh Sôn La, Lai Chaâu, Hoaøng Lieân Sôn. Tröôùc maét
Toâ Hoaøi baáy giôø laø moät theá giôùi môùi vôùi nhöõng phong caûnh môùi, con ngöôøi môùi, vaán ñeà xaõ hoäi môùi.
Ngoøi buùt cuûa oâng vöôn ra khoûi laøng Nghóa Ñoâ beù nhoû ñeå höôùng ñeán mieâu taû, taùi hieän moät vuøng ñaát
heát söùc phong phuù vaø cuõng heát söùc kì laï cuûa ñaát nöôùc: vuøng Taây Baéc. Vaø cuõng nhö nhieàu nhaø vaên,
nhaø thô khaùc, Toâ Hoaøi ñaõ traên trôû “nhaän ñöôøng” vaø reøn luyeän cho mình moät theá giôùi quan vaø nhaân
sinh môùi, xaùc ñònh moät phöông phaùp saùng taùc môùi phuø hôïp vôùi thôøi ñaïi. Keát quaû cuûa nhöõng chuyeán
ñi vaø nieàm traên trôû nhaän ñöôøng aáy laø taùc phaåm Truyeän Taây Baéc goàm ba truyeän Cöùu ñaát cöùu möôøng,
Möôøng giôn vaø Vôï choàng A Phuû, Truyeän Taây Baéc chöùa ñöïng giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo
thoâng qua vieäc mieâu taû cuoäc ñôøi vaø soá phaän cuûa hai nhaân vaät trung taâm laø Mò vaø A Phuû.
Trong Vôï choàng A Phuû, Toâ Hoaøi keå veà cuoäc ñôøi ñaày gian truaân vaø ñau khoå cuûa hai vôï choàng ngöôøi
Meøo laø Mò vaø A Phuû. Hoï voán laø nhöõng ngöôøi noâ leä trong nhaø thoáng lí Paù Tra; Mò bò baét veà laøm con
daâu gaït nôï, A Phuû vì daùm ñaùnh baïi con trai nhaø thoáng lí neân cuõng phaûi laøm ngöôøi ôû ñeå ñeàn toäi vôùi
chuû. Trong caûnh ngoä toái taêm aáy, hoï ñaõ gaëp gôõ, ñoàng caûm vaø giuùp nhau thoaùt khoûi nhaø Paù Tra tìm
ñeán vuøng Phieàng Sa. Taïi ñaây hoï ñaõ trôû thaønh vôï choàng. Giöõa luùc boïn lính Phaùp ñeán ñaùnh phaù vaø
cöôùp boùc ôû Phieàng Sa, caùn boä cuûa Ñaûng ñaõ tìm ñeán ñeå giuùp ñoàng baøo caùc daân toäc töï baûo veä cuoäc soáng
cuûa mình. Mò vaø A Phuû gaëp A Chaâu, moät caùn boä cuûa Ñaûng, keát laøm anh em roài thaønh ñoäi vieân du
kích. Nhôù laïi thôøi ñieåm saùng taùc Vôï choàng A Phuû, nhaø vaên Toâ Hoaøi vieát: “Caâu chuyeän Vôï choàng A
Phuû cuûa toâi ñaõ xaây döïng ñöôïc baèng maét thaáy tai nghe vaø caûm nghó veà nhöõng con ngöôøi vaø söï vieäc
aáy trong cuoäc chieán ñaáu giaûi phoùng queâ höông cuûa caùc daân toäc thieåu soá anh em ôû bieân giôù i Taây Baéc
cuûa ñaát nöôùc”.
Qua caâu noùi ñoù, chuùng toâi ñaõ nhaän thaáy giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm ñaõ
ñöôïc nhaø vaên Toâ Hoaøi xaây döïng moät caùch coù yù thöùc.
Giaù trò hieän thöïc cuûa Vôï choàng A Phuû theå hieän tröôùc heát ôû vieäc trình baøy chaân thöïc cuoäc soáng
ñau thöông, taêm toái ñaày bi kòch cuûa ngöôøi daân mieàn nuùi Taây Baéc döôùi aùch phong kieán naëng neà vaø
söï boùc loät cuûa thöïc daân Phaùp. Giaù trò hieän thöïc cuûa taùc phaåm coøn gaén lieàn vôùi söï toá caùo, vaïch traàn
toäi aùc cuûa boïn phong kieán (thoáng lí, thoå ly, lang ñaïo) ôû vuøng cao.
Hình töôïng nhaân vaät Mò laø töôïng tröng cho caùi ñeïp bò vuøi daäp. Coâ gaùi treû trung, xinh ñeïp nhö
moät boâng hoa cuûa nuùi röøng ñoù bò A Söû cöôùp veà laøm daâu. Trong ngoâi nhaø gioáng nhö moät tuø nguïc ñoù,
Mî suoát ngaøy “luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù cöûa”. Soá phaän cuûa Mò chaúng khaùc naøo soá phaän cuûa
kieáp ngöïa traâu vì giaù trò cuûa con ngöôøi khoâng ñöôïc xem troïng, con ngöôøi chæ nhö moät caùi maùy ñeå
laøm vieäc. Thaäm chí, Toâ Hoaøi vieát “con ngöïa, con traâu laøm coøn coù luùc, ñeâm noù coøn ñöôïc ñöùng gaõi
chaân, ñöùng nhai coû, ñaøn baø con gaùi nhaø naøy thì vuøi vaøo vieäc caû ñeâm laãn ngaøy”. Leõ ra trong cuoäc
soáng bình thöôøng nhöõng ngöôøi con gaùi nhö Mò phaûi ñöôïc vui chôi, ñi döï hoäi heø, tìm thaáy tình yeâu
vaø haïnh phuùc cho mình. Nhöng ngöôïc laïi, ñeán ngaøy Teát, A Söû laïi ñi chôi vôùi baïn trai, coøn Mò thì bò
troùi ñöùng trong buoàng toái.
Cuøng chung nghòch caûnh vôùi Mò laø A Phuû, nhaân vaät trung taâm thöù hai cuûa truyeän. Neáu Mò laø
hình töôïng töôïng tröng cho caùi ñeïp bò vuøi daäp thì A Phuû töôïng tröng cho söï soáng, söùc lao ñoäng vaø
loøng khao khaùt töï do cuûa con ngöôøi bò kìm haõm. A Phuû chaïy nhanh nhö con ngöïa, bieát ñuùc löôõi caøy,
löôõi cuoác, caøy böøa raát gioûi vaø saên boø toùt raát thaønh thaïo. Leõ ra con ngöôøi ñoù phaûi ñöôïc töï do giöõa nuùi
193
röøng ñeå phaùt huy söùc maïnh cuûa mình. Nhöng chæ vì A Phuû baát bình, phaûn öùng, ñaùnh laïi A Söû, keû
ñaõ phaù vôõ cuoäc vui ngaøy Teát, maø A Phuû ñaõ bò baét veà laøm keû noâ leä trong nhaø thoáng lí. ÔÛ ñaây anh
phaûi ñi ñoát röøng, saên boø toùt, baãy hoå, chaên ngöïa quanh naêm. Moät laàn ñeå cho hoå aên thòt maát moät con
boø maø A Phuû bò thoáng lí troùi ñöùng suoát maáy ngaøy trong goùc nhaø. Hình töôïng A Phuû theå hieän moät
cuoäc soáng bò troùi buoäc, töôïng tröng cho söùc lao ñoäng bò boùc loät vaø ñeø neùn.
Giaù trò hieän thöïc cuûa truyeän ngaén Vôï choàng A Phuû khoâng chæ boäc loä qua vieäc trình baøy chaân thöïc
cuoäc soáng ñaày bi kòch cuûa nhaân daân mieàn nuùi Taây Baéc noùi chung, ñoàng baøo daân toäc H’Moâng noùi
rieâng maø coøn theå hieän qua vieäc khaùc hoïa nhöõng boä maët taøn baïo cuûa cha con thoáng lí Paù Tra vaø A
Söû cuûa boïn lyù dòch, quan laïi, thoáng quaûn. Ñaây laø nguyeân nhaân tröïc tieáp gaây neân noãi khoå cuûa nhöõng
ngöôøi daân thaáp coå, beù mieäng nhö Mò vaø A Phuû. Boä maët taøn baïo cuûa chuùng khoâng chæ hieän ra qua
nhöõng haønh ñoäng ñaùnh ñaäp daõ man ñoái vôùi keû aên ngöôøi ôû trong nhaø maø coøn qua nhöõng lôøi nguyeàn
ruûa raát thaâm hieåm: “ñôøi maøy, ñôøi con, ñôøi chaùu maøy tao cuõng baét theá, bao giôø heát nôï tao môùi thoâi”.
Coù leõ ñoù khoâng chæ laø lôøi nguyeàn ruûa cuûa moät hai caù nhaân maø coøn laø lôøi nguyeàn ruûa cuûa caû moät cheá
ñoä xaõ hoäi. Bao giôø coøn cheá ñoä xaõ hoäi ñoù thì vaãn coøn nhöõng keû aùc nhö Paù Tra vaø nhöõng naïn nhaân
cuûa haén nhö Mò vaø A Phuû.
Xaõ hoäi phong kieán Vieät Nam voán ñaõ laïc haäu, noùi veà nguyeân nhaân cuûa nhöõng bi kòch maø ngöôøi
daân mieàn nuùi phaûi chòu ñöïng, Toâ Hoaøi cho raèng ñöùng ñaèng sau theá löïc phong kieán taïi choã laø boùng
daùng cuûa quaân ñoäi xaâm löôïc töø Phöông Taây traøn ñeán. Trong böùc tranh hieän thöïc cuûa taùc phaåm Vôï
choàng A Phuû hình aûnh giaëc Phaùp hieän leân nhö laø choã döïa, laø theá löïc maø boïn phong kieán vuøng cao
saün saøng caâu keát ñeå duy trì aùch thoáng trò cuûa chuùng. Ngöôøi ñaân Taây Baéc chæ coù theå soán g ñöôïc moät
cuoäc ñôøi aám no, haïnh phuùc khi naøy chaám döùt ñöôïc caû hai theá löïc treân ñaây. Vaán ñeà aùp böùc giai caáp
gaén lieàn vôùi vaán ñeà aùp böùc daân toäc laø moät neùt caên baûn taïo neân giaù trò hieän thöïc cuûa Vôï choàng A
Phuû.
Gaén lieàn vôùi giaù trò hieän thöïc cuûa Vôï choàng A Phuû laø giaù trò nhaân ñaïo xuaát phaùt töø caùi nhìn, taám
loøng, tình thöông yeâu, noãi xuùc ñoäng.. cuûa nhaø vaên Toâ Hoaøi tröôùc soá phaän cuûa Mò vaø A Phuû trong
truyeän ngaén naøy. Nhaø vaên baøy toû söï thoâng caûm vôùi noãi ñau khoå cuûa ngöôøi phuï nöõ bò gaû baùn nhö moät
thöù haøng hoùa. Choã naøo nhaø vaên mieâu taû noãi ñau cuûa Mò laø ôû choã ñoù ngoøi buùt cuûa oâng cuõng run leân
vì xuùc ñoäng. Toâ Hoaøi vieát: “Ñôøi ngöôøi daân baø laáy choàng nhaø giaøu ôû Hoàng Ngaøi thì chæ bieát ñi theo
ñuoâi con ngöïa cuûa choàng”. Mò chôït nhôù laïi caâu chuyeän ngöôøi ta vaãn keå: “Ñôøi tröôùc ôû nhaø thoáng lí Paù
Tra coù moät ngöôøi troùi vôï trong nhaø ba ngaøy, roài ñi chôi, khi veà nhìn ñeán thì vôï cheát roài. Nhôø theá,
Mò sôï quaù, Mò cöïa quaäy xem mình coøn soáng hay cheát. Coå tay, ñaàu, baép chaân bò daây troùi xieát laïi, ñau
ñöùt töøng maûnh thòt”. Ñoïc ñeán ñaây ta nhôù laïi caâu thô cuûa Nguyeãn Du: “Ñau ñôùn thay phaän ñaøn baø”.
Ñoù laø noãi ñau cuûa thaân xaùc, coøn noãi ñau tinh thaàn? Trong hoaøn caûnh bò troùi buoäc. Mò nghó raèng
mình ñaønh ngoài trong moät nhaø tuø chaät heïp nhìn qua moät loã vuoâng maø troâng ñôïi cho ñeán bao giôø
cheát môùi thoâi. Duø vaäy, khaùt voïng laøm ngöôøi haïnh phuùc khoâng bao giôø luïi taøn trong loøng Mò. Nghe
tieáng saùo thoåi trong röøng, Mò tha thieát nhôù laïi nhöõng ngaøy xuaân töôi ñeïp cuûa mình vaø traøn treà moät
loøng ham soáng. Ngoøi buùt nhaân ñaïo cuûa Toâ Hoaøi ñaõ khoâng döûng döng vôùi khaùt voïng ñoù cuûa Mò.
Giaù trò nhaân ñaïo cuûa Vôï choàng A Phuû coøn coù theå tìm thaáy qua vieäc nhaø vaên taùi hieän quaù trình
thöùc tænh caùch maïng cuûa nhöõng ngöôøi bò aùp böùc. Nhö treân ñaõ noùi, trong taùc phaåm naøy, chuû ñeà giaûi
phoùng daân toäc gaén lieàn vôùi chuû ñeà giaûi phoùng giai caáp noâng daân vaø giaûi phoùng phuï nöõ. Mî vaø A Phuû
gaëp nhau trong moät hoaøn caûnh thaät eùo le, hoï laø nhöõng soá phaän ñang ñöùng beân bôø vöïc thaúm. Hai
nhaân vaät aáy ñaõ khaùng cöï laïi caùi cheát, khaùng cöï laïi soá phaän ñeå giöõ laïi cuoäc soáng. Trong böôùc ñöôøng
cuøng quaãn, veû ñeïp cuûa Mò laïi hieän ra khoâng chæ baèng khuoâng maët maø caû trong taâm hoàn. Ñieàu ñoù boäc
loä roõ nhaát qua thaùi ñoä cuûa Mò ñoái vôùi A Phuû: moät thaùi ñoä vò tha, cuøng gaùnh chòu khoå ñau. Tình yeâu
cuûa hoï ñaõ ñeán töø vieäc chia seû soá phaän chung ñoù. Chính Toâ Hoaøi cuõng nhaän xeùt: “caùi bieåu hieän côûi
troùi cho A Phuû chæ xaûy ra trong khoaûnh khaéc nhöng khoaûnh khaéc coù yù nghóa quyeát ñònh vaø toàn taïi
ñôøi ñôøi”. Mò côûi troùi cho A Phuû roài tìm ñeán khu du kích cuûa nhöõng laøng H’Moâng heûo laùnh vuøng
Phieàn Sa. Ñöôïc A Chaâu giaùc ngoä, hoï tham gia ñoäi du kích choáng Phaùp, trôû thaønh nhöõng ngöôøi töï
tin vaøo söùc maïnh cuûa chính mình. Vôï choàng A Phuû ñaõ töøng ñaáu tranh töï phaùt vöôn ñeán ñaáu tranh
töï giaùc, töø nhöõng phaûn öùng coù tính chaát baûn naêng ñeán söï phaûn khaùng coù yù thöùc, nhaát laø khi nhaän
ra ñöôïc nguyeân nhaân ñau khoå cuûa mình vaø loøng daï cuûa keû thuø. Coù theå noùi, qua hình töôïng Mò vaø A
Phuû, Toâ Hoaøi ñaõ xaây döïng ñöôïc nhöõng nhaân vaät coù tính caùch bieán ñoåi theo quaù trình cuûa caùch maïng.

194
 Giaù trò Vôï choàng A Phuû khoâng taùch rôøi vôùi ñöôøng loái caùch maïng vaø chính saùch daân toäc cuûa Ñaûng
Coäng Saûn laø giaûi phoùng nhöõng ngöôøi lao ñoäng bò aùp böùc boùc loät, giaûi phoùng moïi söùc soáng vaø veû ñeïp
bò caùc theá löïc ñen toái kìm haõm, troùi buoäc.
Taùc phaåm Vôï choàng A Phuû laø moät böôùc tieán trong vieäc nhaän thöùc, khaùm phaù hieän thöïc khaùng
chieán, ñoàng thôøi cuõng laø moät böôùc tieán trong vieäc theå hieän chuû nghóa nhaân ñaïo theo nhaân sinh quan
caùch maïng. Giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo cuûa noù ñöôïc hoøa quyeän trong moät chaát thô trong
saùng, maøu saéc daân toäc ñaäm ñaø vaø vaên phong giaøu tính taïo hình. Vôùi Vôï choàng A Phuû noùi rieâng,
Truyeän Taây Baéc noùi chung, Toâ Hoaøi ñaõ goùp phaàn ñoåi môùi veà ñeà taøi mieàn nuùi, thöïc söï böôùc vaøo vaên
hoïc vôùi nhöõng hình aûnh phong phuù, töôi ñeïp vaø chaân thöïc. Vôï choàng A Phuû tieân baùo nhöõng thaønh
töïu töông lai trong saùng taùc veà ñeà taøi mieàn nuùi cuûa moät lôùp nhaø vaên sung söùc xuaát hieän sau Caùch
maïng thaùng Taùm nhö Nguyeãn Ngoïc, Noâng Quoác Chaán, Ma Vaên Khaùng, Vi Hoàng…

CHÖÔNG 11: KIM LAÂN

ÑEÀ: Caûm nhaän truyeän ngaén Vôï nhaët cuûa nhaø vaên Kim Laân.
BAØI LAØM
Kim Laân teân khai sinh laø Nguyeãn Vaên Taøi, ngöôøi laøng Phuø Löu, huyeän Töø Sôn, tænh Baéc Ninh.
Vì gia ñình khoù khaên, oâng chöa ñöôïc hoïc heát baäc Tieåu hoïc. Nhöng oâng laø ngöôøi Kinh Baéc, laø con ñeû
cuûa neàn vaên hoaù Kinh Baéc coù beà daøy lòch söû laâu ñôøi, neân raát ñoãi taøi hoa. Kim Laân coù bieät taøi vieát
truyeän ngaén. OÂng chuû yeáu vieát veà noâng thoân vaø ngöôøi noâng daân. OÂng hieåu saâu saéc caûnh ngoä, taâm
söï, öôùc mô cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo raát gaàn guõi vôùi sinh hoaït cuûa oâng - nhöõng con ngöôøi
gaén boù tha thieát vôùi queâ höông vaø caùch maïng.
Vôï nhaët laø truyeän ngaén xuaát saéc nhaát cuûa Kim Laân, ruùt töø taäp Con choù xaáu xí. Vôï nhaët coù tieàn
thaân laø truyeän Xoùm nguï cö vieát ngay sau Caùch maïng thaùng Taùm (baûn thaûo chöa in, sau naøy taùc giaû
vieát laïi).
1. Taùc giaû toå chöùc thieân truyeän xoay quanh moät tình huoáng thaät ñoäc ñaùo vaø laáy luoân tình
huoáng aáy ñaët teân cho taùc phaåm: Vôï nhaët.
Ñoù laø tình huoáng Traøng laáy ñöôïc vôï, laïi coù vôï “theo” nöõa. Chuyeän aáy ôû ngöôøi khaùc, ôû hoaøn
caûnh khaùc, thì chaúng coù gì ñaëc bieät. Nhöng ôû anh cu Traøng, trong hoaøn caûnh cuûa anh ta, thì thaät laï
luøng, thaäm chí khoù tin laø coù thöïc.
Moät ngöôøi nhö Traøng thì töôûng chaúng coù ngöôøi ñaøn baø naøo theøm nhìn ñeán, nhaát laø laïi say meâ
ñeán möùc “theo khoâng” veà. Vì anh ta xaáu trai “quai haøm baïnh ra”, “boä maët thoâ keäch”, “ñaàu troïc nhaün
chuùi veà ñaèng tröôùc. Hình nhö nhöõng lo laéng, chaät vaät trong moät ngaøy ñeø xuoáng caùi löng to roäng nhö
löng gaáu”. Ñaõ theá, anh ta laïi coù caùi taät “vöøa ñi vöøa tuûm tæm cöôøi”, “vöøa ñi vöøa noùi”, “laûm nhaûm than
thôû” moät mình. Nghóa laø coù tính dôû hôi, thaàn kinh khoâng bình thöôøng, cho neân môùi trôû thaønh ñoái
töôïng “ñuøa côït” cuûa luõ treû ranh trong xoùm nguï cö “Ñöùa tuùm ñaèng tröôùc, ñöùa tuùm ñaèng sau, ñöùa keùo,
ñöùa loâi chaân khoâng cho ñi. Traøng chæ ngöûa maët leân cöôøi heành heäch”.
Xaáu trai maø laïi ngheøo vaø laø daân nguï cö. Hai meï con rau chaùo nuoâi nhau trong “caùi nhaø vaéng
teo ñöùng ruùm roù treân maûnh vöôøn moïc loån nhoån nhöõng buùi coû daïi”.
Nhöng moät ñieàu coøn laï hôn nöõa laø Traøng laïi laáy vôï ngay giöõa naïn ñoùi khuûng khieáp - muøa xuaân
naêm 1945. Caùi ñoùi chaúng ôû ñaâu xa, noù ñaõ traøn ñeán caùi xoùm nguï cö cuûa meï con Traøng roài: “Nhöõng
gia ñình töø nhöõng vuøng Nam Ñònh, Thaùi Bình, ñoäi chieáu luõ löôït boàng beá daét díu nhau leân xanh xaùm
nhö nhöõng boùng ma, vaø naèm ngoån ngang khaép leàu chôï. Ngöôøi cheát nhö ngaû raï”. Cho neân nhöõng
ngöôøi daân trong xoùm nguï cö nhìn Traøng daét ngöôøi vôï “theo” veà maø lo laéng cho anh ta: “OÂi chao!
Giôøi ñaát naøy coøn röôùc caùi cuûa nôï ñôøi veà. Bieát coù nuoâi noåi nhau soáng qua ñöôïc caùi thì naøy khoâng?”.
Baø cuï Töù, meï Traøng cuõng vaäy, con laáy ñöôïc vôï, möøng thì coù möøng, nhöng lo cuõng thaät lo: “Bieát
raèng chuùng noù coù nuoâi noåi nhau soáng qua ñöôïc côn ñoùi khaùt naøy khoâng?”.
Tình huoáng aáy ñöôïc taùc giaû dieãn ñaït baèng thaùi ñoä ngaïc nhieân cuûa moïi ngöôøi. Ngaïc nhieân vì
khoâng tin, khoâng theå tin ñöôïc?

195
 Khi anh cu Traøng vaø ngöôøi ñaøn baø ñi vaøo trong ngoõ, caû xoùm nguï cö chaïy ra ngöôõng cöûa, vöøa
nhìn theo vöøa baøn taùn. Hoï ngô ngaùc ñaët cho nhau nhöõng caâu hoûi maø khoâng bieát traû lôøi sao: “Ai ñaáy
nhæ?... Hay laø ngöôøi döôùi queâ baø cuï Töù môùi leân?”; “Chaû phaûi...”; “Quaùi nhæ?”.
Ñeán khi bieát Traøng coù vôï theo veà thì “cöôøi leân rung ruùc”. Anh cu Traøng maø cuõng coù vôï ö!
Chuyeän kì laï quaù laøm cho hoï phaûi baät cöôøi.
Baø cuï Töù cuõng khoâng ngôø ñöôïc. Thaáp thoaùng nhìn thaáy ngöôøi ñaøn baø laï ñöùng trong nhaø mình,
ngay ñaàu giöôøng thaèng con mình, baø cuï “ñöùng söõng laïi” giöõa saân, raát ngaïc nhieân: “Quaùi sao laïi coù
ngöôøi ñaøn baø naøo ôû trong aáy nhæ?”; “Sao laïi chaøo mình baèng u?”; “Khoâng phaûi con caùi Ñuïc maø. Ai
theá nhæ?”.
Ñeán anh cu Traøng cuõng ngaïc nhieân. Chuyeän dieãn ra nhanh choùng vaø deã daøng quaù khieán chính
anh ta cuõng chöa tin laø coù thaät: “Nhìn thò ngoài ngay giöõa nhaø, ñeán baây giôø haén vaãn coøn ngôø ngôï
nhö khoâng phaûi theá. Ra haén ñaõ coù vôï roài ñaáy ö?”.
Moät tình huoáng, caøng ngaãm nghó, caøng thaám thía noãi tuûi nhuïc cuûa thaân phaän con ngöôøi vaø toäi
aùc cuûa boïn ñeá quoác Phaùp, Nhaät. Noù ñaõ haï giaù con ngöôøi ñeán möùc reû maït theá ö: Chæ maáy baùt baùnh
ñuùc maø laáy ñöôïc vôï, maø coù vôï theo veà! Con ngöôøi coù hôn gì caùi rôm caùi raùc, coù theå nhaët ñöôïc nôi xoù
chôï, ñaàu ñöôøng.
Tình huoáng cuûa truyeän cuõng laøm baät noåi moät chuû ñeà coù giaù trò nhaân baûn saâu saéc cuûa taùc phaåm:
nieàm khao khaùt haïnh phuùc gia ñình cuûa ngöôøi daân lao ñoäng ñaõ chieán thaéng söï ñe doaï gheâ gôùm cuûa
naïn ñoùi vaø noãi aùm aûnh khuûng khieáp cuûa caùi cheát.
Noùi theá chöù, luùc ñaàu, Traøng khoâng phaûi khoâng sôï. Khi ngöôøi ñaøn baø theo anh ta veà thaät, anh
ta cuõng “chôïn”, nghó: “thoùc gaïo naøy ñeán caùi thaân mình cuõng chaû bieát coù nuoâi noåi khoâng, laïi coøn ñeøo
boøng”. Nhöng tuoåi treû baát chaáp taát caû, “haén taëc löôõi moät caùi: - Chaäc, keä!”.
Ñeán khi, treân ñöôøng veà nhaø, ñi cuøng ngöôøi ñaøn baø ñaõ thöïc söï thaønh vôï cuûa mình roài thì, trong
moät luùc, anh ta “hình nhö queân heát nhöõng caûnh soáng eâ cheà, taêm toái haè ng ngaøy, queân caû caùi ñoùi khaùt
gheâ gôùm ñang ñe doaï, queân caû nhöõng thaùng ngaøy tröôùc maët”. “Moät caùi gì môùi meû, laï laém, chöa töøng
thaáy [...] noù oâm aáp, môn man khaép da thòt [...] töïa hoà nhö coù baøn tay vuoát nheï treân soáng löng”.
Nhöng baø cuï Töù thì khoâng theå deã daøng xua ñuoåi noãi aùm aûnh cuûa caùi ñoùi, caùi cheát nhö theá ñöôïc.
Noù cöù hieän hình leân vôùi baø moät caùch gheâ sôï theo “muøi ñoát ñoáng raám”, “thoaûng vaøo kheùt leït” vaø
“tieáng hôø khoùc ngoaøi xoùm loït vaøo tæ teâ luùc to luùc nhoû”. Vì caû moät ñôøi traûi nghieäm, baø bieát raát roõ theá
naøo laø caùi ngheøo, caùi ñoùi noù chöa bao giôø chòu buoâng tha gia ñình baø moät giôø, moät phuùt naøo: “Baø laõo
nghó ñeán oâng laõo, nghó ñeán ñöùa con gaùi uùt. Baø laõo nghó ñeán cuoäc ñôøi cöïc khoå daøi daèng daëc cuûa mình.
Vôï choàng chuùng noù laáy nhau, cuoäc ñôøi chuùng noù lieäu coù hôn boá meï tröôùc kia khoâng?”…
Tuy vaäy, baø cuï vaãn coá queân ñi noãi lo trong loøng mình vaø khoâng muoán laøm maát nieàm vui cuûa
caùc con:
- “ÖØ thoâi thì caùc con ñaõ phaûi duyeân phaûi kieáp vôùi nhau, u cuõng möøng loøng…”.
- “Nhaø ta thì ngheøo con aï. Vôï choàng chuùng maøy lieäu maø baûo nhau laøm aên. Roài ra may maø oâng
giôøi cho khaù... Bieát theá naøo hôû con, ai giaøu ba hoï, ai khoù ba ñôøi? Coù ra thì roài con caùi chuùng maøy veà
sau”.
Ngöôøi daân lao ñoäng, duø cöïc khoå theá naøo, duø laâm vaøo tình caûnh bi ñaùt ñeán theá naøo, cuõng khoâng
bao giôø maát heát tin töôûng ôû töông lai.
Nhaát laø buoåi saùng hoâm sau. Coù leõ aùnh saùng vaø khoâng khí maùt meû cuûa moät ngaøy môùi cuõng laøm
cho moïi ngöôøi caûm thaáy töôi vui, tin töôûng hôn chaêng? Traøng thì khoâng noùi laøm gì, nhöng baø cuï Töù
“cuõng nheï nhoõm töôi tænh khaùc ngaøy thöôøng, caùi maët buûng beo u aùm cuûa baø raïng rôõ haún leân”. Moïi
ngöôøi ñeàu haêng haùi doïn deïp, queùt töôùc nhaø cöûa, saân vöôøn, tin raèng “thu xeáp nhaø cöûa cho quang queû,
neàn neáp thì cuoäc ñôøi hoï coù theå khaùc ñi, laøm aên coù cô khaám khaù hôn”.
Nieàm tin cuûa hoï coù veû vu vô theá thoâi: “Ai giaøu ba hoï, ai khoù ba ñôøi”, vaäy maø heát söùc vöõng
chaéc. Hoï chöa giaùc ngoä caùch maïng, cuõng khoâng heà bieát ñeán pheùp bieän chöùng veà moái quan heä giöõa
hieän taïi vaø töông lai. Ñaây laø nieàm tin cuûa nhöõng con ngöôøi chæ vì mieáng côm manh aùo haèng ngaøy,
maø soáng heát mình vôùi cuoäc soáng, vì theá, tin ôû cuoäc soáng, tin ôû töông lai. Ta hieåu vì sao, traûi qua
tröôøng kì lòch söû, nhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo khoå naøy phaûi chòu ñöïng hôn baát cöù taàng lôùp xaõ hoäi
naøo khaùc, moïi thöù tai hoaï giaùng xuoáng: chieán tranh xaâm löôïc, aùch phong kieán, thöïc daân, haïn haùn,
baõo luït vaø caùc thöù dòch beänh,... Vaäy maø hoï vaãn coù theå laø taùc giaû cuûa nhöõng truyeän coå tích coù oâng Buït
xuoáng cöùu ngöôøi hoaïn naïn, coù anh daân chaøi ngheøo khoå laáy ñöôïc coâng chuùa; taùc giaû cuûa nhöõng vai heà

196
vôùi tieáng cöôøi heát söùc saûng khoaùi treân saân khaáu cheøo vaø cuûa haøng traêm truyeän cöôøi vaãn coøn soáng
maõi cho ñeán ngaøy nay.
2. Caû thieân truyeän chæ xoay quanh ba nhaân vaät: Traøng, vôï Traøng vaø baø cuï Töù. Caû ba ñeàu ñöôïc
khaéc hoaï raát ñaäm neùt, chaân thöïc vaø sinh ñoäng. Cuøng ñöôïc ñaët tröôùc moät tình huoáng chung, nhöng
moãi ngöôøi laïi coù nhöõng phaûn öùng taâm lí rieâng raát khaùc nhau.
Traøng thì roõ ra laø moät chaøng trai thaät thaø, nhöng vuïng veà, thoâ keäch. Ñi cuøng vôùi vôï veà nhaø,
anh ta khoâng giaáu noåi veû “phôùn phôû khaùc thöôøng” laïi “tuûm tæm cöôøi nuï moät mình vaø hai maét thì
saùng leân laáp laùnh”. Anh ta muoán noùi vôùi vôï moät vaøi caâu “roõ tình töù” maø chaúng bieát noùi theá naøo, “cöù
luùng ta luùng tuùng, tay noï xoa vaøo tay kia”.
Trong khi chò vôï “roùn reùn, e theïn”, laïi lo laéng nöõa: “hai con maét tö löï”, “maët baàn thaàn”, thì
anh ta toû ra noùng loøng soát ruoät. Ñôïi maõi meï chöa veà, anh ta gaét leân: “Sao hoâm nay baø laõo veà muoän
theá khoâng bieát?”. Ñeán khi troâng thaáy meï, anh ta “reo leân nhö moät ñöùa treû” vaø laät ñaät chaïy ra.
Ñaây laø moät chaøng trai tuy khoâng coøn ít tuoåi, nhöng hình nhö chöa bao giôø bieát suy nghó moät
ñieàu gì nghieâm chænh, neân vaãn noâng noåi, ngôø ngheäch, trong oùc coù nhieàu thaéc maéc raát ngôù ngaån:
Thaáy vôï khoâng vui, anh ta khoâng hieåu: “Quaùi sao noù laïi buoàn theá nhæ?”. Nhìn meï lau nöôùc maét, anh
ta cuõng laáy laøm laï: “Chaùn quaù, chaúng ñaâu vaøo ñaâu töï nhieân cuõng khoùc!”.
Hoaù ra con ngöôøi naøy, phaûi coù vôï roài môùi thöïc söï tröôûng thaønh, nghóa laø môùi bieát suy nghó
nghieâm chænh veà traùch nhieäm cuûa mình ñoái vôùi cuoäc ñôøi. AÁy laø buoåi saùng hoâm sau ngaøy coù vôï “chaép
hai tay sau löng löõng thöõng böôùc ra saân”, thaáy nhaø cöûa, saân vöôøn ñöôïc meï vaø vôï queùt töôùc, thu doïn
saïch seõ, “Boãng nhieân haén thaáy haén thöông yeâu gaén boù vôùi caùi nhaø cuûa haén laï luøng. Haén ñaõ coù moät
gia ñình. Haén seõ cuøng vôï sinh con ñeû caùi ôû ñaáy [...]. Baây giôø haén môùi thaáy haén neân ngöôøi”.
Vôï Traøng thì töø caùi laàn gaëp Traøng ôû nhaø kho vaø chôï tænh ñeán khi thaønh vôï cuûa Traøng, thaùi
ñoä, cöû chæ, cung caùch aên noùi bieán ñoåi haún: “Traøng nom thò hoâm nay khaùc laém, roõ raøng laø ngöôøi ñaøn
baø hieàn haäu ñuùng möïc khoâng coøn veû gì chao chaùt, choûng loûn nhö maáy laàn Traøng gaëp ôû ngoaøi tænh”.
Thöïc ra khi ôû chôï, chæ vì ñoùi quaù maø chò phaûi trô treõn, lieàu lónh nhö theá. Ñaõ vì mieáng aên thì
coøn só dieän gì nöõa maø giöõ gìn, e theïn:
“- Hoâm aáy leo leûo caùi moàm heïn xuoáng, theá maø maát maët...
- Chaû hoâm aáy thì hoâm nay vaäy. Naøy haõy ngoài xuoáng aên mieáng giaàu ñaõ.
- Coù aên gì thì aên, chaû aên giaàu...
- Ñaáy, muoán aên gì thì aên...
- AÊn thaät nhaù! ÖØ aên thì aên sôï gì.
Theá laø thò ngoài saø xuoáng, aên thaät. Thò caém ñaàu aên moät chaëp boán baùt baùnh ñuùc lieàn chaúng
chuyeän troø gì”.
Nhöng khi ñaõ theo Traøng veà laøm vôï anh ta roài, chò khoâng khoûi lo nghó: Söï lieàu lónh cuûa mình
seõ phaûi traû giaù theá naøo ñaây? Chuyeän aên ñôøi ôû kieáp chöù coù phaûi troø ñuøa ñaâu! Bieát anh ta theá naøo, gia
ñình, nhaø cöûa anh ta ra sao? Nhìn caùi nhaø anh ta vaéng teo, ruùm roù, chò “neùn moät tieáng thôû daøi”.
Vaøo haún trong nhaø roài, thò vaãn “ngoài môùm xuoáng meùp giöôøng... hai tay oâm khö khö caùi thuùng, maët
baàn thaàn”.
Nhöng khi thaáy meï choàng hieàn laønh, coù tình caûm thaät söï vôùi daâu con, thì chò cuõng yeân loøng.
Vaø ñaõ laø naøng daâu thaät roài thì phaûi toû ra laø ngöôøi neát na, ñöùng ñaén, cuõng bieát tu chí laøm aên...
Coøn baø cuï Töù thì taâm traïng khoâng ñôn giaûn. Ngöôøi giaø neân giaø u kinh nghieäm. Giaøu traûi
nghieäm thì hay lo nghó cho neân “Loøng ngöôøi meï ngheøo khoå aáy coøn hieåu ra bieát bao nhieâu cô söï”:
Laøm meï maø khoâng lo ñöôïc gì cho con. Nay noù laáy ñöôïc vôï thì cuõng möøng. Nhöng bieát chuùng noù coù
nuoâi noåi nhau qua côn ñoùi khaùt naøy khoâng? Khoå noãi, coù ñoùi khaùt thì ngöôøi ta môùi laáy ñeán con mình.
Caøng nghó caøng ai oaùn, xoùt thöông cho con vaø caøng tuûi cho phaän laøm meï cuûa mình.
Nhöng chính caûnh ngoä aáy ñaõ gaén boù baø cuï vôùi naøng daâu môùi trong tình thöông yeâu.
- “Con ngoài xuoáng ñaây. Ngoài xuoáng ñaây cho ñôõ moûi chaân”.
- “Naêm nay thì ñoùi to ñaáy. Chuùng maøy laáy nhau luùc naøy, u thöông quaù...
Baø cuï ngheïn lôøi khoâng noùi ñöôïc nöõa, nöôùc maét cöù chaûy xuoáng roøng roøng”.
Vì thöông con, neân baø cuï coá giaáu ñi nhöõng lo aâu buoàn tuûi vaø nhöõng gioït nöôùc maét, ñeå ñoäng
vieân con baèng “toaøn chuyeän vui”, vôùi gioïng thaân maät hoà hôûi:
- “Traøng aï. Khi naøo coù tieàn ta mua laáy ñoâi gaø. Tao tính raèng caùi choã ñaàu beáp kia laøm caùi
chuoàng gaø thì tieän quaù. Naøy ngoaûnh ñi ngoaûnh laïi chaû maáy maø coù ngay ñaøn gaø cho maø xem…”.
- “Chuùng maøy ñôïi u nhaù. Tao coù caùi naøy hay laém cô...”.

197
 - “Cheø ñaây... Cheø khoaùn ñaây, ngon ñaùo ñeå cô”.
- “Caùm ñaáy maøy aï, hì. Ngon ñaùo ñeå, cöù thöû aên maø xem. Xoùm ta khoái nhaø coøn chaû coù caùm maø
aên ñaáy!”.
Ñaõi con daâu môùi baèng chaùo caùm, thaät toäi nghieäp! Nhöng ñuùng laø hoài aáy, bieát bao ngöôøi ñaõ
cheát ñoùi vì khoâng coù chaùo caùm maø aên.
3. Truyeän Vôï nhaët dieãn ra treân boái caûnh laø naïn ñoùi khuûng khieáp naêm 1945, maø noùi nhö taùc
giaû truyeän Ñoâi maét, “coù leõ ñeán naêm 2000, con chaùu chuùng ta vaãn coøn keå laïi cho nhau nghe ñeå ruøng
mình”.
Naïn ñoùi in treân moãi göông maët, len loûi vaøo moãi yù nghó, thaám vaøo moïi chi tieát. Noù laø moät chuû
ñeà cuûa taùc phaåm, laø tình huoáng cuûa truyeän, laø khoâng khí truøm leân caùc trang saùch. Taùc giaû khoâng
bao giôø queân khôi gôïi leân caùi khoâng khí aáy. Vì chæ coù trong baàu khoâng khí u aùm cuûa caùi ñoùi bao phuû
leân nhöõng xoùm chôï xaùc xô heo huùt, nhöõng daõy phoá ngheøo luùp xuùp, toái taêm, nhöõng boùng ngöôøi ñoäi
chieáu daät dôø ñi laïi laëng leõ nhö nhöõng boùng ma, vôùi tieáng tæ teâ khoùc hôø vaø muø i ñoát ñoáng raám kheùt
leït thoaûng ñöa tôùi töø nhöõng nhaø coù ngöôøi cheát ñoùi, thì nhöõng tình caûm yeâu thöông giöõa meï vaø con,
giöõa vôï vaø choàng, giöõa nhöõng con ngöôøi cuøng caûnh ngoä vaø nieàm tin ôû söï soáng, ôû töông lai cuûa nhöõng
ngöôøi daân lao ñoäng ngheøo khoå nhö vôï choàng Traøng, nhö baø cuï Töù môùi thaät lung linh nhö aùnh sao
giöõa trôøi ñeâm... Naïn ñoùi coù haï giaù hoï ñeán theá naøo thì hoï vaãn giöõ vöõng ñöôïc phaåm chaát ngöôøi. Ñoù laø
nhaân tính beàn chaéc khoâng gì tieâu dieät ñöôïc ôû ngöôøi daân lao ñoäng.
Toâi cho raèng, ñoù laø yù nghóa tö töôûng saâu saéc maø Kim Laân muoán ñem ñeán cho Vôï nhaët.

ÑEÀ: Phaân tích truyeän ngaén Vôï nhaët cuûa nhaø vaên Kim Laân.
HÖÔÙNG DAÃN
I. GIÔÙI THIEÄU
1. Taùc giaû
- Nhaø vaên Kim Laân (1920 - 2007) queâ ôû Baéc Ninh, chæ ñöôïc hoïc heát tieåu hoïc roài ñi laøm thôï.
Nhöng Kim Laân ñaõ ñeán vôùi vaên chöông - ngheä thuaät baèng söï thieân baåm, baèng con ñöôøng caùch maïng.
Nhaø vaên Nguyeân Hoàng noùi veà oâng: “… Kim Laân moät loøng ñi veà vôùi ñaát, vôùi ngöôøi, vôùi nhöõng thuaàn
haäu nguyeân thuyû cuûa con ngöôøi Vieät Nam”.
- Kim Laân chuû yeáu vieát veà noâng thoân vaø nhöõng ngöôøi noâng daân. OÂng thaáu hieåu vaø caûm thoâng
saâu saéc vôùi caûnh ngoä cuûa hoï, hieåu nhöõng khaùt voïng, nieàm tin cuûa hoï vaøo cuoäc soáng. Taùc phaåm cuûa
Kim Laân treân moät phöông dieän naøo ñoù coù theå xem laø “Caåm nang laøm ngöôøi vôùi ñaát nöôùc”.
2. Veà naïn ñoùi naêm 1945: Ñaây laø moät tai hoïa khuûng khieáp nhaát cuûa daân toäc ta trong maáy
theá kæ. Do phaùt xít Nhaät baét daân ta nhoå luùa troàng ñay cuøng vôùi chính saùch caám vaän hai mieàn Baéc
Nam neân chæ trong hôn hai thaùng, hai trieäu ngöôøi töø Quaûng Trò trôû ra cheát ñoùi theâ thaûm. Coù nhieàu
gia ñình, nhieàu doøng hoï, nhieàu xoùm laøng ñaõ bò xoaù soå trong naïn ñoùi.
Naïn ñoùi veà sau naøy cuõng ñöôïc khaù nhieàu taùc giaû vieát ñeán nhö moät noãi kinh hoaøng: Nam Cao,
Toâ Hoaøi, Nguyeãn Ñình Thi, Nguyeân Hoàng...
3. Taùc phaåm: Truyeän ngaén Vôï nhaët voán laø tieåu thuyeát Xoùm nguï cö ñöôïc Kim Laân vieát sau
Caùch maïng, nhöng do hoaøn caûnh khaùng chieán, phaûi ñi nhieàu neân bò maát baûn thaûo. Sau naøy (1956)
oâng vieát laïi caâu chuyeän aáy vôùi dung löôïng truyeän ngaén. Taùc phaåm ñöôïc in trong taäp truyeän Con choù
xaáu xí xuaát baûn naêm 1962.
4. Toùm taét coát truyeän: Anh cu Traøng ôû xoùm nguï cö ngheøo kieát xaùc boãng döng “nhaët” ñöôïc
coâ vôï chæ baèng moät caâu hoø vôù vaån vaø boán baùt baùnh ñuùc. Taát caû vì naïn ñoùi khuûng khieáp ñang traøn veà
khaép nôi nhö moät côn gioù ñoäc laøm heùo ruõ taát caû. Daân xoùm nguï cö toø moø ngaïc nhieân, baûn thaân Traøng
thì vui aùt buoàn, coâ vôï khoâng teân khoâng hoï thì beõ baøng xaáu hoå, baø cuï Töù (meï cuûa Traøng) thì vöøa buoàn
vöøa lo, vöøa möøng vöøa thöông con...
Nhöng saùng mai daäy, caên nhaø cuûa Traøng ñaõ ñoåi khaùc: saïch seõ tinh töôm hôn. Traøng nguû daäy
muoän hôn moïi ngaøy, vöôn vai trong naéng sôùm. Ba ngöôøi ngoài vaøo maâm chaùo aên vôùi caây chuoái thaùi
moûng chaám muoái. Baø cuï Töù laïi coøn môøi con daâu aên traùng mieäng thöù “cheø khoaùn” (chaùo caùm ñaéng
ngaét). Coâ con daâu keå vôùi meï choàng veà hình aûnh noâng daân Thaùi Nguyeân, Baéc Giang ñaùnh troáng phaát
côø ñi cöôùp kho thoùc cuûa Nhaät. Ngoaøi ñình, troáng thu thueá vaãn doàn daäp nhöng trong oùc Traøng chæ
nghó ñeán ñaùm ngöôøi ñoùi vaø laù côø bay phaáp phôùi.
II. PHAÂN TÍCH
1. Tình huoáng truyeän
198
 - Tình huoáng truyeän khoâng coù gì gay caán nhöng noù chöùa söï laï luøng. Anh Traøng mang theo
moät ngöôøi ñaøn baø veà laøm vôï giöõa caùi buoåi ñoùi khaùt ñeán cheát ngöôøi. Xoùm nguï cö ngaïc nhieân, baø cuï
Töù lo laéng, coøn “choâng vôï haøi” thì coù veû phôûn phô.
- Taát caû chæ taïi caùi ñoùi. Caùi ñoùi nhö moät côn gioù ñoäc thoåi ñeán ñaâu laø “ngöôøi cheát nhö ngaû raï”
ra ôû ñoù. Xoùm nguï cö moïi ngaøy ñoâng vui laø theá, nay æu xìu xô xaùc, moãi ngöôøi nhö boùng ma vaät vôø.
Töøng ñoaøn ngöôøi töø caùc vuøng Nam Ñònh, Thaùi Bình vöïa luùa boãng luõ löôït boàng beá daét díu nhau leân
ñi kieám vieäc laøm. Nhöõng caùi thaây naèm coøng queo veä ñöôøng, khoâng khí vaån leân muøi aåm thoái.
Naïn ñoùi laøm cho ngöôøi ñaøn baø maát caû nhaân caùch, trôû neân cong côùn, chua chaùt, khoâng coøn bieát
xaáu hoå ñeå kieám mieáng aên cho soáng ngöôøi.
- Xöa nay, döïng vôï gaû choàng laø chuyeän ñaïi söï cuûa gia ñình, doøng hoï. Theá maø trong côn gioù
ñoäc cuûa naïn ñoùi, ngöôøi ñaøn baø vì mieáng aên soáng ngöôøi ñaõ trôû thaønh “vôï nhaët” cuûa moät anh chaøng
dôû hôi. Caùi tình huoáng aáy chöùa söï ñau thöông, chöùa caû noãi ñau cuûa ñaïo laøm ngöôøi, nhöng maët khaùc
noù chöùa caû khaùt voïng laøm ngöôøi, khaùt voïng soáng. Giöõa baõo toá cuûa bieån ñôøi, nhöõng thaân ngöôøi keát
laïi vôùi nhau thaønh beø maûng ñeå cuøng nhau choáng cheøo vaø toàn taïi.
Ñoù chính laø haït gioáng cuûa cuoäc soáng ñang ñöôïc gieo ngay cöûa töû cuûa cuoäc ñôøi. Chung quy laïi,
tình huoáng aáy mang caû moät trieát lí soáng saâu saéc.
2. Nhaân vaät: Toaøn truyeän coù 3 nhaân vaät chính nhö ba chieàu cuûa khoâng gian cuoäc soáng.
a. Nhaân vaät Traøng: Traøng laø moät anh chaøng dôû hôi, ngheøo, khoâng coù cô hoäi laáy ñöôïc vôï. Ñoät
nhieân laïi coù ngöôøi theo khoâng veà laøm vôï anh ta. Vaø ñoù laø tình huoáng eùo le cuûa caâu chuyeän. Vì ñoùi
maø ngöôøi ñaøn baø theo veà laøm vôï anh chaøng ñaåy xe boø ngheøo sau moät böõa baùnh ñuùc ôû chôï.
Giaù trò nhaân vaên cuûa taùc phaåm khoâng chæ theå hieän ôû söï xoùt xa cho thaân phaän con ngöôøi, toá
caùo toäi aùc cuûa caùc theá löïc ñaõ gaây ra naïn ñoùi thaûm khoác cho caû moät daân toäc.
Taùc giaû xaây döïng moät nhaân vaät anh Traøng vöøa ñaùng yeâu, ñaùng thöông vöøa ñaùng traân troïng.
- Ñaùng yeâu ôû caùi veû hoàn nhieân, thôm thaûo (cho ngöôøi ñaøn baø aên, thaân thieát vôùi luõ treû con...).
- Ñaùng thöông: Ngheøo, laáy vôï trong moät caûnh ngoä thaät eùo le (ñoùi ñeán noãi chaúng bieát coù nuoâi
noåi mình khoâng maø laïi coøn ñeøo boøng - theå hieän qua noãi “chôøn chôïn” cuûa anh, noãi xoùt xa cuûa daân
laøng vaø söï tuûi thaân cuûa ngöôøi meï...).
- Ñaùng traân troïng ôû khaùt voïng haïnh phuùc, ôû loøng thöông ngöôøi...
Qua nhaân vaät naøy taùc giaû theå hieän nieàm traân troïng vaø caûm thoâng vôùi khaùt voïng vaø öôùc mô
haïnh phuùc cuûa con ngöôøi.
b. Ngöôøi ñaøn baø laøm vôï nhaët khoâng teân khoâng hoï, khoâng queâ, khoâng taøi saûn... taùc giaû goïi laø
“thò”, anh cu Traøng goïi laø “ñaèng aáy”. Chæ moät vaøi hoâm ñoùi khaùt maø thò troâng veû tieàu tuî: “Hoâm nay
thò raùch quaù, aùo quaàn taû tôi nhö toå ñæa, thò gaày soïp haún ñi, treân caùi khuoân maët löôõi caøy xaùm xòt chæ
coøn thaáy hai con maét”. Thò cong côùn, chao chaùt, khoâng ñôïi môøi chaøo “saø xuoáng, aên thaät. Thò caém
ñaàu aên moät chaëp boán baùt baùnh ñuùc”... Thò khoâng coøn xaáu hoå. Thò vôù laáy caâu noùi ñuøa dôû hôi cuûa Traøng
maø chaïy theo veà laøm vôï.
Ñieàu ñaùng noùi laø treân ñöôøng veà nhaø Traøng, tính caùch cuûa thò thay ñoåi nhanh choùng. Töø chao
chaùt, cong côùn thò trôû neân yù töù; töø khoâng bieát xaáu hoå, thò ñaõ bieát ngöôïng nguøng, beõn leõn. Thò chæ
daùm ngoài vaøo meùp giöôøng cuûa Traøng vaø chaøo hoûi baø cuï Töù moät caùch leã pheùp, khieâm nhöôøng.
Saùng hoâm sau, Traøng nguû daäy muoän hôn vaø thaáy taát caû ñaõ khaùc: ñoáng quaàn aùo raùch röôùi ñaõ
ñöôïc phôi hong, ñoáng muøn raùc ñaõ ñöôïc queùt hoùt, ang nöôùc caïn ñöôïc ñong ñaày, caû khu vöôøn, nhaø saïch
seõ trong naéng sôùm. Coù baøn tay ngöôøi vôï, gia ñình ñaõ trôû neân ñoåi khaùc.
c. Baø cuï Töù - moät ngöôøi meï ñang khaùt khao con mình coù vôï - töøng traûi ñôøi nhöng do caùi ngheøo
chöa bao giôø buoâng tha neân baø ñaønh cam phaän. Naïn ñoùi cheát ngöôøi nhöng con baø laáy ñöôïc vôï. Baø
lo “chuùng noù coù nuoâi noåi nhau soáng qua ñöôïc côn ñoùi khaùt naøy khoâng”, baø töï nhuû coù theá hoï môùi laáy
con baø, baø tuûi vì leõ ra laáy vôï cho con phaûi coù ít maâm côm...
Taâm traïng cuûa baø cuï Töù raát phöùc taïp nhöng taát caû ñoù laø tình thöông, moät tình thöông ai oaùn,
buoàn tuûi ngaäm nguøi pha laãn lo aâu cuûa moät ngöôøi meï.
- Luùc ñaàu baø ngaïc nhieân ñeán noãi baø phaûi “ñöùng söõng laïi” khi thaáy söï xuaát hieän cuûa moät ngöôøi
ñaøn baø xa laï trong ngoâi nhaø mình. Vì theá haøng loaït nhöõng caâu hoûi luaån quaån trong ñaàu baø: “Quaùi,
sao laïi coù ngöôøi ñaøn baø naøo ôû trong aáy nhæ? Ngöôøi ñaøn baø naøo laïi ñöùng ngay ñaàu giöôøng thaèng con
mình theá kia? Sao laïi chaøo mình baèng u? Khoâng phaûi con caùi Ñuïc maø. Ai theá nhæ?”: Vì ngaïc nhieân,
phaân vaân neân böôùc chaân cuûa baø laõo cuõng “laäp caäp”. Khi ñaõ vaøo trong nhaø, baø cuï Töù laïi caøng ngaïc
nhieân hôn khi nghe thaáy tieáng ngöôøi ñaøn baø xa laï chaøo mình baèng u.

199
 - Khi hieåu ra baø tuûi phaän: “Baø laõo cuùi ñaàu nín laëng” roài baø tuûi hôøn, xoùt thöông: “Chao oâi, ngöôøi
ta döïng vôï gaû choàng cho con laø luùc trong nhaø aên neân laøm noåi, nhöõng mong sinh con ñeû caùi môû maët
sau naøy. Coøn mình thì…”. Ñoù laø noãi ñaéng cay cuûa ngöôøi meï ngheøo thöông con. Roài baø lo laéng: Bieát
raèng chuùng noù coù nuoâi noåi nhau soáng qua ñöôïc côn ñoùi khaùt naøy khoâng?”. Baø daën doø con trai con
daâu trong noãi tuûi hôøn, xoùt con cuûa ngöôøi meï ngheøo.
- Baø hi voïng, öôùc ao: Saùng hoâm sau, baø cuï Töù thaät khaùc vôùi ngaøy hoâm qua, ngöôøi ñoïc thaáy baø
“nheï nhoõm, töôi tænh khaùc ngaøy thöôøng, caùi maët buûng beo u aùm cuûa baø raïng rôõ haún leân”. Cuøng vôùi
naøng daâu, baø cuï xaêm xaén thu doïn, queùt töôùc nhaø cöûa. Ngöôøi meï töøng traûi vaø nhaân haäu aáy ñaõ baèng
moïi caùch nhen nhoùm moät nieàm vui nieàm hi voïng cho daâu con cuûa mình. Baø cuï noùi toaøn chuyeän vui,
toaøn chuyeän sung söôùng veà sau naøy. Baø daën Traøn g nuoâi gaø ñeå “chaû maáy maø coù ngay ñaøn gaø cho maø
xem”. Baø coá gaéng taïo nieàm vui baèng noài cheø caùm... Baø meï laø ngöôøi noùi nhieàu nhaát veà ngaøy mai, veà
töông lai...
3. Ngheä thuaät
Truyeän ngaén Vôï nhaët theå hieän moät chieàu saâu cuûa söï phaûn aùnh hieän thöïc vôùi
nhöõng phöông thöùc ngheä thuaät giaø daën.
- Tröôùc tieân, caùi hay nhaát cuûa truyeän laø tình huoáng, tình huoáng laø taøi naêng cuûa nhaø vaên ôû theå
loaïi truyeän ngaén.
Truyeän ngaén nhö moät laùt caét phaûi mang bieåu tröng cuûa tö töôûng neân tình huoáng laø yeáu toá
quyeát ñònh laøm neân truyeän.
Tình huoáng cuûa truyeän ngaén naøy vöøa laï luøng, ñoät ngoät nhöng laïi haøm chöùa söï taát yeáu quy
luaät. Tình huoáng “vôï nhaët” giaûn dò, töï nhieân nhöng chöùa ñöïng nhöõng trieát lí saâu xa cuûa cuoäc ñôøi.
Söï theå hieän dieãn bieán taâm lí nhaân vaät cuõng laø moät ñaëc saéc cuûa Kim Laân. Caùc nhaân vaät trong
truyeän cuûa Kim Laân noùi chung vaø Vôï nhaët noùi rieâng ñeàu coù nhöõng dieãn bieán ña chieàu veà taâm lí
nhöng laïi ñöôïc bieåu hieän moät caùch moäc maïc, giaûn dò. Ba nhaân vaät nhö ba chaân cuûa caùi ñaàu rau nhoùm
leân “ngoïn löûa ngöôøi” giöõa caùi thaûm thöông ñen toái cuûa bieån ñôøi ñeå xua ñi heát thaûy nhöõng gì khoâng
caàn coù. Moãi nhaân vaät hieän dieän ñeàu chöùa trong ñoù nhöõng chieàu saâu cuûa tình ngöôøi. Truyeän ngaén
dieãn taû noãi ñau gheâ gôùm cuûa nhaân loaïi nhöng laïi vieát ôû daïng pha haøi. Ñoù chính laø nieàm khaùt voïng
maõnh lieät veà haïnh phuùc gia ñình, nieàm tin baát dieät vaøo cuoäc soáng töông lai cuûa con ngöôøi.

ÑEÀ: So saùnh hình töôïng nhaân vaät baø cuï Töù trong Vôï nhaët cuûa Kim Laân vaø nhaân vaät
ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
BAØI LAØM
Ngöôøi meï Vieät Nam xöa nay luoân coù nhöõng phaåm chaát toát ñeïp, maø ñaëc bieät trong nhöõng hoaøn
caûnh khoù khaên, nhöõng phaåm chaát aáy caøng böøng saùng maïnh meõ hôn nhö vì sao trong ñeâm toái. Baø
cuï Töù trong taùc phaåm Vôï nhaët vaø nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa
cuõng vaäy, tuy caû hai nhaân vaät ôû hai hoaøn caûnh khaùc nhau ñöôïc hai nhaø vaên nhìn ôû nhöõng goùc caïnh
khaùc nhau, nhöng, chæ coù moät maãu soá chung cho taám loøng cao ñeïp cuûa nhöõng ngöôøi meï.
Baø cuï Töù, ngay töø nhöng böôùc chaân ñaàu tieân baø böôùc vaøo thieân truyeän Vôï nhaët, Kim Laân ñaõ
veõ neân moät ngöôøi meï giaø yeáu gaàn ñaát xa trôøi. Coù leõ vì cuoäc soáng ngheøo khoù chaät vaät neân caùi neùt lam
luõ ñaõ in haèn leân caùi daùng ñi “vöøa ñi vöøa laåm baåm tính toaùn gì trong mieäng” cuûa baø. Khoâng tính toaùn
sao ñöôïc khi maø cuoäc soáng vaát vaû cuûa meï con daân nguï cö aáy khoâng coù gì ñaûm baûo. Khoâng tính toaùn
sao ñöôïc khi maø naïn ñoùi kinh hoaøng 1945 queùt qua vaø ñem ñi hai trieäu ñoàng baøo thaân yeâu, caûnh
töôïng nhöng ngöôøi haøng xoùm cheát nhö ngaû raï baøy ra tröôùc maét moãi ngaøy. Khoù khaên laø theá, ñoùi khoå
laø theá, aáy vaäy maø khi con trai ñem veà moät ngöôøi phuï nöõ xa laï, baø vaãn ñoàn g yù nhaän naøng laøm daâu.
Chæ coù tình thöông con tha thieát vaø taám loøng bao dung traéc aån môùi coù theå khieán ngöôøi ta haønh ñoäng
nhö vaäy.
Ñaõ töø raát laâu roài, hai meï con Traøng vaø baø cuï Töù nöông nhau maø soáng, laøm thueâ kieám caùi aên
ñaép ñoåi qua ngaøy. Cho ñeán moät ngaøy, soá phaän ñaåy ñöa cho Traøng “nhaët” ñöôïc vôï. Nhôù caùi ngaøy
Traøng ñöa naøng daâu môùi veà ra maét meï, baø cuï ngaïc nhieân laém, “sao laïi coù ngöôøi ñaøn baø naøo ôû trong
aáy nhæ”, “laïi chaøo mình baèng u!”. Nhöng khi bieát moïi chuyeän, baø laõo laïi “cuùi ñaàu nín laëng”. Baø thöông
con, lieäu raèng chuùng noù coù qua khoûi hay khoâng? Naïn ñoùi nhö moät löôõi dao treo lô löûng tröôùc maët,
theâm moät ngöôøi laø theâm moät phaàn gaùnh naëng, lieäu roài ñoâi vôï choàng son aáy coù vöôït qua ñöôïc soùng
gioù cuoäc ñôøi? Caùi ngheøo khieán baø tuûi thaân, ñoùn naøng daâu môùi maø chaúng coù laáy moät leã vaät hay moät
maâm côm töôm taát. Baø chaúng coù gì ñeå cho hai con laøm hoài moân caû, baø chæ coù theå cho hai con nieàm

200
tin vaø söï laïc quan tin vaøo töông lai. Caû cuoäc ñôøi baø taûo taàn hi sinh vì con, nay noù laäp gia ñình, baø
cuõng möøng loøng, chung vui vì haïnh phuùc cuûa con. Kim Laân thaät taøi tình khi khaéc hoïa hình töôïng
nhaân vaät ngöôøi meï toäi nghieäp naøy. Baø lo cho con töøng li töøng tí, coá laøm cho cuoäc soáng cuûa ñoâi vôï
choàng töôi saùng leân. Ñænh ñieåm cuûa taám loøng ngöôøi meï aáy laø khi böõa côm “nhò hæ” ñoùn naøng daâu
môùi. Böõa côm ngaøy ñoùi thaät thaûm haïi vôùi caùi meït raùch laøm maâm, nieâu chaùo loõng boõng, moät ñóa muoái
vaø luøm rau chuoái thaùi roái. Baø sôï raèng, baáy nhieâu khoâng ñuû ñeå ñoùn tieáp con daâu, sôï con phaûi laâm vaøo
caûnh khoù xöû, baø ñaõ bí maät chuaån bò moät noài chaùo caùm ñeå cöùu nguy. Chính tình yeâu thöông con ñaõ
khieán baø chu ñaùo ñeán theá. Chæ laø moät noài chaùo caùm, nhöng noù chöùa ñaày aêm aép tình caûm maø ngöôøi
meï ngheøo ñaùng thöông daønh cho con. Caùi caùch baø töôi cöôøi môøi chaøo “cheø khoaùn ñaây, ngon ñaùo ñeå”
ñaõ ñeå laïi aán töôïng maïnh trong loøng ngöôøi ñoïc. Baø bieát ñoù chæ laø caùm heo, laø thöù cho loaøi suùc vaät,
nhöng caùi ñoùi khoâng cho baø ñöôïc pheùp löïa choïn, baø noùi ñoù laø cheø khoaùn ñeå xua ñi caùi tuûi hôøn, caùi
xoùt xa chua chaùt cho böõa côm thaûm haïi. Nhöng roài baø bieát khoâng theå phuû nhaän caùi thöïc taïi phuõ
phaøng, baø vaãn cöôøi ñon ñaû “caùm ñaáy maøy aï... xoùm ta khoái nhaø chaû coù caùm maø aên ñaáy”. Xen laãn caùi
tuûi laø söï töï haøo, baø coá truyeàn cho con nieàm tin ñeå con laïc quan maø soáng. Ñoù laø moät böõa aên phi nhaân
tính, ngöôøi ñoïc nhö caûm thaáy caùi vò ñaéng chaùt nôi ñaàu löôõi, mieáng caùm baõ ra chaùt xít, ngheïn böù
trong coå hoïng khi chöùng kieán böõa aên cuûa hoï, nhöng, trong loøng laïi thaáy nhö lan toûa moät vò ngoøn
ngoït - vò ngoït cuûa tình yeâu thöông giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, cuûa tình maãu töû thieâng lieâng voâ bôø beán.
Cuõng nhö baø cuï Töù, ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuõng laø moät ngöôøi
meï, vaø cuõng coù tình thöông con nhö vaäy. Baø cuï Töù vì thöông con maø chaáp nhaän naøng daâu môùi, lo
cho con qua khoûi naïn ñoùi raäp rình thì ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi cuõng vì lo cho töông lai cuûa con maø
cam chòu kieáp soáng treân chieác thuyeàn vôùi ngöôø i choàng vuõ phu, coát ñeå nuoâi saáp con ñeán ngaøy chuùng
tröôûng thaønh. Neáu baø cuï Töù xuaát hieän vôùi caùi daùng veû loïng khoïng, mieäng laåm baåm tính toaùn ñieàu
gì thì ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi laïi xuaát hieän döôùi caùi daùng veû döôøng nhö ñang buoàn nguû, vôùi göông
maët meät moûi vaø taùi ngaét sau moät ñeâm thöùc traéng. Coù leõ cuoäc soáng khoù khaên khoå cöïc cuûa moät ngöôøi
ñaøn baø haøng chaøi vuøng ven bieån ñaõ ñoïng treân töøng noát roã khuoân maët muï, in haèn leân thaân hình
khaéc khoå thoâ keäch cuûa muï. Caùi thaân hình lam luõ aáy khoâng chæ chòu söï vuøi daäp cuûa soáng bieån - soùng
ñôøi maø coøn phaûi höùng chòu nhöõng ñoøn roi tôùi taáp cuûa ngöôøi ñaøn oâng maø muï goïi laø choàng. Ñau ñôùn
laø theá, nhöng khi Ñaåu khuyeân muï li dò, muï laïi khoâng ñoàng yù. Muï thaø bò phaït tuø chöù kieân quyeát
khoâng boû choàng. Caùi söï ñôøi ñaâu chæ ñôn giaûn boû choàng laø xong nhö theá. Muï sôï raèng neáu khoâng coù
laõo ñaøn oâng thì caùi gia ñình muï, con caùi muï seõ ñi veà ñaâu? Muï thöông con, muï ñaõ daønh caû ñôøi vì con,
tieáp tuïc soáng treân thuyeàn ñeå coá nuoâi naëng saáp con treân döôùi chuïc ñöùa. Muï ñaâu theå vì haïnh phuùc caù
nhaân cuûa mình maø ñeå con muï bô vô khoâng cha, löông taâm ngöôøi meï khoâng cho pheùp muï laøm ñieàu
ñoù. “Ñaøn baø ôû thuyeàn chuùng toâi phaûi soáng cho con chöù khoâng theå soáng cho mình nhö ôû treân ñaát
ñöôïc?... Caâu noùi cuûa muï nhö moät laøn gioù thoåi qua taâm trí ngöôøi ñoïc. Thaät caûm ñoäng bieát bao tình
maãu töû thieâng lieâng! Khi con coøn nhoû, muï vaãn chòu ñöïng nhöõng traän ñoøn roi cuûa choàng. Con lôùn,
muï xin choàng ñöôïc ñöa leân bôø maø ñaùnh, ñeå khoâng laøm toån thöông taâm hoàn non nôùt cuûa con. Muï
cam chòu taát caû, chaáp nhaän taát caû ñeå lo cho con. Muï sôï thaèng Phaùc laøm dieàu daïi doät vôùi boá noù, phaïm
vaøo troïng toäi cuûa luaân lí xaõ hoäi. Caùi caùch muï laïy noù thaät ñaùng thöông. Nöôùc maét muï tuoân rôi laõ chaõ,
ñoïng trong töøng noát roã, nhöõng gioït nöôùc maét chaùy boûng cuûa taám loøng ngöôøi meï. Muï khoùc vì thöông
con vaø baát löïc khoâng theå xoùa ñi söï thuø haän cuûa con vôùi boá noù. Noãi ñau töø nhöõng raän ñoøn roi cuûa
ngöôøi choàng thaät chaúng ñaùng laø bao so vôùi noãi ñau thaúm saâu trong taâm can cuûa ngöôøi meï khi nhìn
ñöùa con caàm chieác thaét löng quaät vaøo giöõa khuoân ngöïc traàn cuûa boá noù. Roài caùi haïnh phuùc cuûa muï
cuõng thaät ñôn sô vaø giaûn dò, ñoù laø khi con muï ñöôïc aên no. Chæ laø moät böõa aên nhöng ñoái vôùi muï noù
raát coù yù nghóa. Ñoâng con, nhaø laïi ngheøo, muï chæ coá gaéng lo cho con caùi muï ñöôïc ñaày ñuû vaät chaát,
nhöng döôøng nhö ñieàu ñoù laø quaù khoù ñoái vôùi ngöôøi meï toäi nghieäp. Chæ nhöõng ai laøm meï môùi coù theå
hieåu ñöôïc caùi nieàm haïnh phuùc voâ bôø beán khi nhìn con aên aáy. Muï ñaõ laáy nieàm ñau cuûa con laøm nieàm
ñau cuûa mình, laáy caùi vui cuûa con laøm nieàm vui cuûa mình. Chính tình yeâu thöông ñoái vôùi con ñaõ giuùp
muï chòu ñöïng ñöôïc nhöõng traän ñoøn cuûa laõo ñaøn oâng, tieáp tuïc gìn giöõ con thuyeàn gia ñình nhieàu luùc
troøng traønh cuûa muï.
Muï nhôù ngaøy xöa khi muï coøn treû, laõo ñaøn oâng baáy giôø thaät hieàn laønh chaát phaùc vaø chaúng ñaùnh
ñaäp muï bao giôø. Cuõng vì gia ñình quaù ñoâng con maø nhaø laïi ngheøo, laõo ñaøn oâng aáy caûm thaáy beá taéc
khoâng coù loái thoaùt neân ñaõ tìm loái ñi cho mình baèng caùch ñaùnh ñaäp vôï con. Chung quy cuõng vì laõo
khoå quaù roài. Laõo ñaùnh vôï nhöng mieäng vaãn reân ræ caùch ñau ñôùn, laõo ñaùnh vôï nhöng hai haøm raêng
vaãn nghieán ken keùt vaø maét laõo vaãn toû ra söï tuyeät voïng. Laõo ñaùnh vôï nhö ñaùnh vaøo caùi ngheøo caùi

201
khoå cuûa laõo, ñeå vôi bôùt nhöõng noãi buoàn ñau khoå cöïc cuûa cuoäc ñôøi vaát vaû. Ngöôøi ñaøn baø bieát ñieàu ñoù.
Maëc duø laõo khoâng noùi ra, nhöng muï vaãn bieát nhöõng noãi khoå taùm trong loøng laõo. Vaø muï caén raêng
chòu ñöïng töøng traän ñoøn roi cuûa laõo. Muï muoán giaûi thoaùt cho laõo, nhöng muï chaúng theå laøm ñöôïc gì
ngoaøi vieäc ñeå cho laõo ñaùnh vaø öôùc gì muï ñeû ít ñi hoaëc gia ñình muï coù ñöôïc moät chieác thuyeàn roäng
hôn. Chính söï khoan dung ñaõ cho muï coù ñöôïc söùc maïnh ñeå coù haønh ñoäng cao ñeïp nhö vaäy. Söï chòu
ñöïng cuûa muï khoâng heà xuaát phaùt töø söï yeáu ñuoái, nhöng laø bieåu hieän cuûa taâm hoàn maïnh meõ raén roûi
daùm ñöông ñaàu vôùi khoù khaên ñeå lo cho töông lai cuûa con vaø thoâng caûm cho ngöôøi choàng ñaùng thöông
hôn ñaùng traùch.
Ta cuõng nhìn thaáy ñöôïc loøng khoan dung nhö vaäy cuûa baø cuï Töù trong Vôï nhaët. Nhôù caùi caùch
baø ñoùn naøng daâu môùi, thaät nheï nhaøng maø dòu daøng taâm lí: Theâm moät ngöôøi laø theâm moät phaàn khoù
khaên, huoáng hoà ngöôøi phuï nöõ kia lai lòch khoâng roõ raøng, khoâng coù gia ñình cuõng chaúng coù choán
nöông thaân, thaäm chí ñeán caùi teân cuõng khoâng coù. Bieát vaäy nhöng vì loøng khoan dung, baø ñaõ chaáp
nhaän maø cho ñoù laø moät caùi duyeân may. Caâu noùi ñaàu tieân vôùi con daâu, baø nheï nhaøng goïi con xöng u
nghe thaät thaân maät gaàn guõi. Trong thôøi buoåi khoù khaên, baø vaãn laøm theo nhöõng ñieàu cao ñeïp oâng
cha ta ñaõ daïy “Laù laønh ñuøm laù raùch” maø cöu mang ngöôøi phuï nöõ xa laï. Nhôø söï khoan dung aáy, Kim
Laân ñaõ chöùng minh cho ngöôøi ñoïc thaáy raèng cho duø hoaøn caûnh coù ñen toái bao nhieâu, cuoäc ñôøi coù
soùng gioù bao nhieâu ñi chaêng nöõa thì tình ngöôøi vaãn luoân toàn taïi vaø toûa saùng, soi roïi cho nhöõng con
ngöôøi baát haïnh ñeán vôùi nhau maø tìm veà haïnh phuùc. Ñoái vôùi ngöôøi vôï nhaët, taám loøng bao dung cuûa
baø cuï Töù thaät voâ cuøng yù nghóa. Caùi gaät ñaàu cuûa baø ñaõ cho thò moät gia ñình, moät choán nöông thaân,
ñeå thò thaáy raèng cuoäc soáng naøy thaät yù nghóa, ñeå thò tìm ra caùi haïnh phuùc maø thò khao khaùt.
Nhöõng lôøi baø noùi vôùi naøng daâu môùi laø nhöõng lôøi töø taän ñaùy tim ngöôøi meï ngheøo thöông con,
baø chaû coù gì cho con ngoaøi nieàm tin vaø söï laïc quan vaøo ngaøy mai. “Ai giaøu ba hoï, ai khoù ba ñôøi”, baø
truyeàn cho con nieàm hi voïng vaøo cuoäc soáng sau naøy. Trong böõa aên ngaøy ñoùi, tröôùc hieän thöïc phuõ
phaøng nhö theá nhöng baø vaãn luoân vui veû, vöøa aên vöøa keå chuyeän laøm aên gia caûnh. Baø noùi toaøn nhöõng
chuyeän vui, toaøn nhöõng chuyeän sung söôùng veà sau, naøo laø mua gaø, laøm chuoàng gaø roài chaû maáy choác
maø coù ngay ñaøn gaø. Roài baø goïi chaùo caùm laø cheø khoaùn vaø töôi cöôøi ñon ñaû môøi chaøo. Baø ñaõ laøm taát
caû ñeå cho con nieàm tin vaøo töông lai, nieàm laïc quan maø soáng qua nhöõng ngaøy ñoùi. Tröôùc caùi hieän
thöïc phuõ phaøng, baø vaãn khoâng kìm ñöôïc nöôùc maét, nhöng vaãn coá gaéng khoâng ñeå cho con troâng thaáy.
Sau khi nghe con daâu keå veà vieäc ngöôøi daân phaù kho thoùc baø ñaõ cuøng con “buoâng ñuõa ñöùng daäy”.
Chính nieàm tin vaø söï laïc quan cuûa baø cuï ñaõ laøm böøng leân söùc soáng cuûa hoï, giuùp hoï vöôn leân nôi vöïc
thaúm cuûa caùi cheát, ñeå roài “trong oùc Traøng vaãn thaáy ñaùm ngöôøi ñoùi vaø laù côø ñoû bay phaáp phôùi”. Hoï
ñaõ tìm ñöôïc söï giaûi thoaùt cho mình nhö caùi laäp luaän ai giaøu ba hoï ai khoù ba ñôøi cuûa baø meï noâng daân
tuy ngheøo khoå nhöng giaøu nghò löïc.
Neáu nhö con ñöôøng cuûa baø cuï Töù laø ñöùng leân cuøng con trai giaønh laïi söï soáng thì con ñöôøng
cuûa ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi laø chaáp nhaän soá phaän. Muï bieát tröôùc maët muï laø moät quaõng ñöôøng daøi
ñaày khoù khaên, nhöng muï vaãn khoâng ngaàn ngaïi daán böôùc tôùi. Muï nhôù coù nhöõng luùc gia ñình muï hoøa
thuaän eâm aám, chính nhöõng phuùt giaây aáy khieán muï vöõng tin vaøo töông lai. Tuy con ñöôøng muï choïn
ñaày nhöõng khoù khaên khoâng heà deã daøng ñeå vöôït qua, nhöng traù i tim muï bieát raèng ñoù chính laø con
ñöôøng ñuùng ñaén cuûa muï.
Hai ngöôøi meï, baø cuï Töù vaø ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi; tuy ñöôïc ñaët ñeå döôùi nhöõng tình huoáng
khaùc nhau vôùi nhöõng söï löïa choïn khaùc nhau, nhöng caû hai ñeàu tieâu bieåu cho ngöôøi meï Vieät Nam vôùi
nhöõng ñöùc tính cao ñeïp, tình maãu töû thieâng lieâng, saün saøng hi sinh vì con. Taám loøng aáy vaàn luoân
luoân böøng saùng trong moïi hoaøn caûnh. Ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi khoâng teân, cuõng nhö bao ngöôøi ñaøn
baø vuøng bieån khaùc, coù caùi nhìn thaáu hieåu leõ ñôøi, thaát hoïc nhöng voâ cuøng saéc saûo. Baø cuï Töù vôùi baûn
naêng sinh toàn maõnh lieät laïi laø hình aûnh ñaïi dieän cho ngöôøi meï noâng daân ngheøo, yeâu thöông con,
taám loøng nhaân haäu vaø nieàm tin vaøo töông lai töôi saùng. Caû hai nhaân vaät ñeàu laø nhöõng con ngöôøi
nhoû beù, bò vuøi daäp döôùi ñaùy xaõ hoäi, nhöng khoâng vì theá maø hoï buoâng xuoâi. Chính nhöõng phaåm chaát
taát ñeïp cuøng vôùi söùc soáng tieàm taøng maõnh lieät trong taâm hoàn cuøng tình thöông con voâ bôø beáp ñaõ
khieán hoï trôû neân nhöõng ngöôøi phuï nöõ maïnh meõ, ñem ngoïn haûi ñaêng tình yeâu thöông thaép saùng cho
cuoäc ñôøi ñaày baõo taùp.

ÑEÀ: Phaân tích giaù trò nhaân ñaïo trong taùc phaåm Vôï nhaët cuûa Kim Laân.
HÖÔÙNG DAÃN
Giaù trò nhaân ñaïo cao caû.
202
 Treân cô sôû cuûa giaù trò hieän thöïc saâu saéc maø coù giaù trò nhaân ñaïo cao caû; treân bôø vöïc thaúm cuûa caùi
cheát, trong boùng toái cuûa soá phaän bi thaûm laïi loùe saùng tình ngöôøi cao ñeïp vaø söùc soán g kì dieäu cuûa con
ngöôøi.
- Tình thöông yeâu giai caáp, söï cöu mang laãn nhau cuûa nhöõng ngöôøi ngheøo khoå ñöôïc theå hieän raát
cao ñeïp vaø caûm ñoäng qua taám loøng baø cuï Töù ñoái vôùi con trai vaø con daâu. Baø khoùc vì thöông con trai
vaø con daâu, baø “möøng loøng”, baø hi voïng cuõng vì thöông chuùng noù. Tình thöông aáy doàn vaøo caâu noùi
töø ñaùy loøng baø: “Chuùng maøy laáy nhau luùc naøy, u thöông quaù…”. Vöôït leân tình thöông con – nhaát laø
ñoái vôùi ngöôøi ñaøn baø laï boãng nhieân thaønh con daâu môùi – ñoù laø tình thöông yeâu giai caáp cuûa nhöõng
ngöôøi ngheøo khoå. Baø goïi thò laø “con”, toân troïng thò, noùi chuyeän thaân maät vôùi thò ngaøy ñeâm ñaàu gaëp
maët. Vaø saùng hoâm sau, baø coá taïo ra nieàm vui cho con trai vaø con daâu vui. Chi tieát noài chaùo caùm thaät
caûm ñoäng trong böõa côm ngaøy ñoùi ñoùn daâu môùi. Khoâng chæ laø taám loøng ngöôøi meï thöông con maø
trong tình thöông aáy coøn coù caû ñöùc vò tha cao caû. Suoát caû cuoäc ñôøi ngheøo khoå, nhöng baø khoâng heà
nghó ñeán mình. Ñoù laø veû ñeïp taâm hoàn cuûa nhöõng ngöôøi lao ñoäng – ñaèng sau manh aùo raùch laø moät
taám loøng vaøng!
- Nieàm khaùt khao toå aám gia ñình ñöôïc theå hieän chaân thöïc vaø coù chieàu saâu qua taâm traïng nhaân
vaät Traøng. Kim Laân noùi raát ñuùng: “Nhöõng ngöôøi ñoùi, hoï khoâng nghó ñeán caùi cheát, maø nghó ñeán caùi
soáng”. Nhöng ñaây khoâng chæ laø caùi soáng vaät chaát ñeå toàn taïi, maø coøn laø cuoäc soáng tinh thaàn, tình
caûm – toå aám gia ñình. Söùc soáng con ngöôøi thaät kì dieäu: töø treân bôø vöïc thaåm cuûa caùi cheát, hoï ñaõ daùm
khaùt khao ñeán toå aám gia ñình, ñeán moät cuoäc soáng ñích thöïc vaø cao ñeïp cuûa con ngöôøi. Nhaân ñaïo
bieát bao vaø cuõng nhaân vaên bieát maáy! Ñaây laø noäi dung ñoäc ñaùo vaø caûm ñoäng nhaát cuûa taùc phaåm. Cho
neân, tuy “chôïn” khi nghó “thoùc gaïo naøy ñeán caùi thaân mình cuõng chaû bieát coù nuoâi noåi khoâng, laïi coøn
ñeøo boøng”, nhöng Traøng vaãn “Chaëc, keä!” vaø daãn vôï veà nhaø. Anh vöøa xaáu hoå laïi vöøa töï haøo khi ñöa
vôï ñi qua xoùm nguï cö, bôûi vì coù “moät caùi gì môùi meû, laï laém, chöa töøng thaáy” daâng leân “oâm aáp, môn
man khaép da thòt…”; vaø nhaát laø, trong buoåi saùng ñaàu tieân khi coù vôï, Traøng thaáy cuoäc ñôøi mình boãng
nhieân thay ñoåi haún: “Haén thaáy thöông yeâu gaén boù vôùi caùi nhaø cuûa haén laï luøng”, “moät nguoàn vui
söôùng, phaán chaán ñoät ngoät traøn ngaäp trong loøng”, “baây giôø haén môùi thaáy haén neân ngöôøi, haén thaáy
haén coù boån phaän phaûi lo laéng cho vôï con sau naøy”. Bôûi vì Traøng ñaõ coù moät gia ñình, vaø trong caùi
buoåi saùng ñaàu tieân aáy, anh ñaõ ñöôïc taém mình trong aùnh saùng haïnh phuùc cuûa toå aám gia ñình. Ñaây
laø ñoaïn vaên traøn ñaày caûm höùng nhaân ñaïo vôùi nhöõng phaùt hieän saâu saéc vaø tinh teá veà taâm traïng nhaân
vaät cuûa Kim Laân.

ÑEÀ: Phaân tích giaù trò nhaân ñaïo cuûa truyeän Vôï nhaët cuûa Kim Laân.
BAØI LAØM
Vôï nhaët laø moät truyeän ngaén ñoäc ñaùo, ñaëc saéc cuûa Kim Laân. Truyeän keå veà chuyeän anh cu Traøng
nhaø ngheøo ôû xoùm nguï cö ñaõ nhaët ñöôïc vôï khi traän ñoù ñang dieãn ra kinh khuûng, ngöôøi cheát ñoùi ñaày
ñöôøng.
Truyeän ngaén ñaõ phaûn aûnh noãi ñau khoå vaø nieàm khao khaùt soáng, khao khaùt haïnh phuùc cuûa ngöôøi
ngheøo, qua ñoù noùi leân soá phaän con ngöôøi trong xaõ hoäi cuõ, caùi ñeâm tröôùc khi caùch maïng buøng noå. Giaù
trò lôùn nhaát cuûa truyeän Vôï nhaët laø giaù trò nhaân ñaïo.
Cho ñeán nay trong neàn vaên hoïc hieän ñaïi Vieät Nam chöa coù taùc phaåm naøo vieát veà traän ñoùi naêm
AÁt Daäu – 1945 thaät hay, thaät xuùc ñoäng nhö truyeän ngaén Vôï nhaët cuûa Kim Laân. Caûm höùng nhaân ñaïo
daøo daït töø ñaàu truyeän ñeán cuoái truyeän.
1.- Truyeän Vôï nhaët ñaõ phaûn aùnh noãi ñau khoå toät cuøng cuûa nhaân daân ta, cuûa ngöôøi ngheøo trong
traän ñoùi naêm AÁt Daäu. Ñoaøn ngöôøi töø nhöõng vuøng Nam Ñònh, Thaùi Bình, ñoäi chieáu luõ löôït boàng beá
daét díu nhau leân “xanh xaùm nhö nhöõng boùng ma” naèm ngoån ngang khaép caùc leàu chôï. Quaï ñen ñaäu
treân nhöõng ngoïn caây bay vuø leân “nhö nhöõng ñaùm maây ñen” treân neàn trôøi. Muøi gaây cuûa xaùc ngöôøi
vaãn leân khaép xoùm chôï. Ngöôøi cheát ñoùi nhö ngaû raï. Saùng naøo cuõng ba boán caùi thaây naèm coøng queo
beân ñöôøng!
Ñoùi vaø cheát ñoù ñaâu chæ rieâng ai! Meï con Traøng, caùi nhaø “vaéng teo ñöùng ruùm roù” treân maûnh vöôøn
ñaày coû daïi. Cöûa nhaø laø moät taám pheân raùch. Nieâu baùt, xoáng aùo vöùt böø boän caû treân giöôøng, döôùi ñaát.
Cô ngôi aáy ñaõ laøm cho naøng daâu môùi thaát voïng “neùn moät tieáng thôû daøi”. Baø cuï Töù “maët buûng beo u
aùm”. Anh cu Traøng “böôùc meät moûi”, caùi ñaàu “troïng nhaün chuùi veà ñaøng tröôùc” vôùi bao lo laéng chaät

203
vaät. Ñaùm treû con xoùm chôï, tröôùc ñaây tinh nghòch theá, giôø ñaây chuùng noù “ngoài uû ruõ döôùi nhöõng xoù
ñöôøng khoâng buoàn nhuùc nhích”. Tröôùc nhaø kho treân tænh coù maáy chò con gaùi “ngoài veâu ra”. Ñaëc bieät
nhaân vaät “thò”, caùi ñoùi ñaõ cöôùp ñi taát caû. Khoâng hoï teân, tuoåi taùc, khoâng gia ñình, anh em. Khoâng
queâ höông baûn quaùn. Hình haøi tieàu tuïy, xô xaùc ñaùng thöông. AÙo quaàn “taû tôi nhö toå ñóa”. Thò “gaày
soïp haúng ñi”, khuoân maët löôõi caøy “xaùm xòt”, chæ coøn thaáy hai con maét. Con ñöôøng phía tröôùc cuûa thò
laø vöïc thaúm, laø cheát ñoùi. Caùi ñoùi ñaõ cöôùp ñi cuûa thò taát caû. Chæ nghe Traøng noùi “muoán aên gì thì aên”,
thaáy anh ta voã voã vaøo tuùi khoe “rích boá cu”, hai con maét “truõng hoaùy” cuûa thò töùc thì “saùng leân”.
Tình tieát thò caém ñaàu aên moät chaëp boán baùt baùnh ñuùc, troâng coù veû thoâ loã, nhöng khoâng ñaùng cheâ,
traùi laïi raát ñaùng thöông. Thò ñang ñoùi, thò ñaõ nhòn ñoùi nhieàu ngaøy, thò caàn ñöôïc aên, thò caàn ñöôïc
soáng. Kim Laân raát nhaân haäu khi noùi veà thò, khi noùi veà söï ñoùi khaùt cuûa ngöôøi ngheøo.
Caùi xoùm ngö cuï caøng veà chieàu “caøng xô xaùc, heo huùt”, nhaø cöûa “uùp suùp, toái om”, nhöõng khuoân maët
“hoác haùc u toái”. Böõa côm ñoùn naøng daâu môùi cuûa baø cuï Töù laø moät noài chaùo caùm. Ngöôøi con gaùi giöõa
traän ñoùi nhö moät thöù vöùt ñi, coù theå “nhaët” ñöôïc. Thò laáy choàng khoâng moät quaû cau, khoâng moät laù
traàu, chaúng coù “quan taùm tieàn cheo, quan naêm tieàn cöôùi, laïi ñeøo buoàng cau”. Veà nhaø choàng, ñöùng
tröôùc meï choàng, naøng daâu môùi “kheùp neùp”, “cuùi maët xuoáng tay vaân veâ taø aùo ñaõ raùch bôït”. Toái taân
hoân “tieáng khoùc tæ teâ” cuûa nhöõng gia ñình coù ngöôøi môùi cheát ñoù voïng ñeán theâ thieát naõo nuøng. Saùng
tinh mô tieáng troáng thuùc thueá doäi leân töøng hoài “doàn daäp, voäi vaõ”. Baèng nhöõng chi tieát raát hieän thöïc,
raát ñieån hình, Kim Laân ñaõ theå hieän tình caûm xoùt thöông, lo aâu cho soá phaän cuûa ngöôøi ngheøo khoå
tröôùc hoaïn naïn, tröôùc naïn ñoùi ñang hoaønh haønh. Ñaùng quyù hôn nöõa, oâng ñaõ ñöùng veà phía nhaân daân,
veà phía ngöôøi ngheøo vaïch traàn vaø toá caùo toäi aùc cuûa Nhaät – Phaùp baét troàng ñay, baét ñoùng thueá, boùc
loät daân ta ñeán taän xöông tuûy, gaây ra traän ñoùi naêm AÁt daäu laøm hôn hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi.
2.- Truyeän Vôï nhaët ñaõ bieåu loä moät taám loøng traân troïng ñoái vôùi haïnh phuùc cuûa con ngöôøi. Caùch
keå cuûa Kim Laân raát hoùm hænh veà tình huoáng anh cu Traøng nhaët ñöôïc vôï vaø nhöõng tình tieát xoay
quanh naøng daâu môùi. Chæ moät vaøi caâu “taàm phô taàm phaøo”, Traøng ñaõi thò 4 baùt baùnh ñuùc theá maø
haén nhaët ñöôïc vôï! Nhaët ñöôïc vôï nhöng haén cuõng phaûi lieàu: “Chaëc, keä!”. Haén nghó thoùc gaïo naøy nuoâi
thaân coøn khoù, laïi coøn “ñeøo boøng”. Treân ñöôøng daãn vôï môùi nhaët ñöôïc veà nhaø xin pheùp meï giaø, anh
cu Traøng vui nhö môû côø trong buïng. Kim Laân taû ñoâi maét vaø nuï cöôøi cuûa anh con trai cuïc mòch naøy
ñeå laøm noåi baät nieàm haïnh phuùc môùi nhaët ñöôïc vôï. Traøng “phôûn phô khaùc thöôøng”. Haén “tuûm tæm
cöôøi nuï”. Hai maét “saùng leân laáp laùnh”. Coù luùc caùi maët haén “cöù veânh leân töï ñaéc vôùi mình”.
Hình aûnh Traøng vaø thò ñi beân nhau troâng “hay ñaùo ñeå”. Traøng khoe hai haøo daàu, roài cöôøi hì hì,
bò thò “phaùt ñaùnh ñeùt” vaøo löng vôùi caâu maéng yeâu: “Khæ gioù”. Traøng ngheånh coå thoåi taét phuït ngoïn
ñeøn con, bò thò maéng: “Chæ ñöôïc caùi theá laø nhanh. Dô!”. Nhöõng tình tieát aáy raát hay noùi leân tình yeâu
maïnh hôn caùi cheát.
Caûnh meï choàng gaëp naøng daâu môùi thaät voâ cuøng caûm ñoäng. Vöôït qua phong tuïc taäp quaùn aê n hoûi
cöôùi xin, chaúng coù daêm ba maâm, baø cuï Töù thöông ngöôøi ñaøn baø xa laï, thöông con vaø thöông mình,
baø nhaän naøng daâu môùi: “ÖØ thoâi thì caùc con ñaõ phaûi duyeân phaûi kieáp vôùi nhau, u cuõng möøng loøng”.
Tình thöông cuûa baø meânh moâng, baø nghó “Ngöôøi ta coù gaëp böôùc khoù khaên, ñoùi khoå naøy, ngöôøi ta môùi
laáy ñeán con mình. Maø con mình môùi coù vôï ñöôïc…”. Baø dòu daøng yeâu thöông goïi naøng daâu môùi laø
“con”. Loøng ñaày thöông xoùt, baø noùi vôùi hai con: “Naêm nay thì ñoùi to ñaáy. Chuùng maøy laáy nhau luùc
naøy u thöông quaù…”. Qua ñoù, ta caøng hieåu saâu hôn caùi leõ ñôøi. Nhaân daân lao ñoäng ngheøo khoå ñöùng
tröôùc tai hoïa, hoï ñaõ döïa vaøo nhau, san seû tình thöông, san seõ vaät chaát cho nhau ñeå vöôït qua moïi
thöû thaùch, höôùng tôùi ngaøy mai vôùi nieàm tin vaø hi voïng: “Ai giaøu ba hoï, ai khoù ba ñôøi…”. Ngöôøi ñoïc
caûm thaáy ngoïn ñeøn “vaøng ñuïc” chieáu saùng trong maùi leàu ñeâm taân hoân cuûa vôï choàng Traøng laø ngoïn
ñeøn hi voïng vaø haïnh phuùc aám no.
Böõa chaùo caùm ñoùn naøng daâu môùi laø moät chi tieát mang giaù trò nhaân ñaïo tieâu bieåu nhaát trong
truyeän Vôï nhaët. Baø cuï Töù goïi laø “cheø khoaùn… ngon ñaùo ñeå”. Baø töï haøo noùi vôùi hai con laø “xoùm ta
khoái nhaø coøn chaû coù caùm maø aên ñaáy”. Trong böõa chaùo caùm, baø noùi toaøn chuyeän vui, chuyeän sung
söôùng veà sau naøy. Caûnh gia ñình meï con voâ cuøng “ñaàm aám hoøa hôïp” haïnh phuùc. Sau naøy, vôï choàng
con caùi Traøng coù theå coù nhöõng böõa côm nhieàu thòt caù ngon laønh hôn, nhöng hoï khoâng bao giôø coù theå
queân ñöôïc böõa chaùo caùm buoåi saùng hoâm aáy. Vò chaùo caùm “ñaéng chaùt” maø laïi ngoït ngaøo chöùa ñöïng
bao tình thöông cuûa meï. Kim Laân soáng gaàn guõi ngöôøi nhaø queâ, oâng hieåu saâu saéc taâm lí, tình caûm
cuûa hoï. OÂng ñaõ laøm cho nhöõng theá heä mai haäu bieát caùi ñaéng chaùt trong cuoäc ñôøi cuûa oâng cha, caûm

204
nhaän ñöôïc caùi höông ñôøi, caùi tình thöông cuûa loøng meï… maø khoâng moät thöù cao löông mó vò naøo coù
theå saùnh taøy?
3.- Kim Laân ñaõ daønh nhöõng tình caûm toát ñeïp nhaát, noàng haäu nhaát veà söï ñoåi ñôøi cuûa ngöôøi daân
caøy Vieät Nam. Möøng cho anh cu Traøng coù vôï, boïn treû con tinh nghòch reo leân: “choàng vôï haøi”. Vieäc
Traøng coù vôï, daân nguï cö xoùm chôï caûm thaáy “coù moät caùi gì laï luøng vaø töôi maùt thoåi vaøo cuoäc soáng ñoùi
khaùt, taêm toái cuûa hoï”. Baø cuï Töù vui söôùng vì con trai ñaõ coù vôï, baø nhö treû laïi, nheï nhoõm, töôi tænh
“raïng rôõ haún leân”. Vôï Traøng trôû thaønh ngöôøi ñaøn baø “hieàn haäu ñuùng möïc”. Traøng nhö töø moät giaác
moäng böôùc ra. Anh nguû daäy caûm thaáy “eâm aùi löûng lô”. Haïnh phuùc ñeán quaù baát ngôø. Vieäc haén coù vôï
sau moät ngaøy moät ñeâm maø haén “vaãn ngôõ ngaøng nhö khoâng phaûi”.
Söï ñoåi ñôøi coøn ñöôïc theå hieän ôû caûnh vaät. Meï vaø vôï Traøng ñaõ daäy sôùm, queùt töôùc thu doïn laïi nhaø
cöûa, saân ngoõ. Tieáng choåi queùt saøn saït. Hai caùi ang nöôùc ñöôïc kín nöôùc ñaày aêm aép. Ñoáng raùc muøn
tung hoaønh ngay loái ñi ñaõ ñöôïc hoùt saïch. Meï choàng, naøng daâu môùi, con trai, ai cuõng muoán goùp phaàn
söûa sang toå aám gia ñình haïnh phuùc. Hoï khoâng nghó ñeán caùi cheát maø höôùng veà söï soáng, veà haïnh
phuùc vaø söï ñoåi ñôøi. Traøng caûm thaáy haén ñaõ “neân ngöôøi”, haén thaáy haén coù boån phaän phaûi lo laéng cho
vôï con sau naøy!
Moät chi tieát raát hay laø vôï Traøng sau khi nghe tieáng troáng thuùc thueá ñaõ baùo tin ôû maïn Thaùi
Nguyeân, Baéc Giang, ngöôøi ta khoâng noäp thueá, ngöôøi ta phaù kho thoùc cuûa Nhaät chia cho ngöôøi ñoùi.
Coøn anh cu Traøng thaáy trong oùc mình “laù côø ñoû bay phaáp phôùi”. Caùch maïng saép ñeán. Naïn ñoùi seõ bò
ñaåy luøi. Hình aûnh laù côø ñoû cuoái truyeän Vôï nhaët khoâng chæ toâ ñaäm giaù trò nhaân ñaïo maø coøn taïo neân
aâm höôûng laïc quan ñaày chaán ñoäng, nhö moät döï caûm veà ngaøy mai aám no, haïnh phuùc.
Haïnh phuùc cuûa Traøng vaø nieàm vui cuûa meï giaø tuy muoän maèn nhöng ñaùng quyù vaø ñaùng traân troïng
bieát bao! Coå kim ñoâng taây ñaõ coù ai nhaët ñöôïc vôï? Caùi ñoùi do boïn Nhaät, Phaùp gaây ra ñaõ cöôùp ñi taát
caû, tính maïng vaø phaåm giaù con ngöôøi. Moät söï thaät ñöôïc khaúng ñònh: nieàm khao khaùt tình yeâu vaø
haïnh phuùc, khao khaùt soáng maïnh hôn caùi cheát. Caùi vò ñôøi ngoït ngaøo vaø tình ngöôøi aám aùp ñaõ toûa
saùng giaù trò nhaân ñaïo truyeän Vôï nhaët maø ta traân troïng.

ÑEÀ: Phaân tích giaù trò hieän thöïc trong taùc phaåm Vôï nhaët cuûa Kim Laân.
HÖÔÙNG DAÃN
Giaù trò hieän thöïc saâu saéc.
Kim Laân laø moät nhaø vaên cuûa noâng thoân, raát hieåu ngöôøi noâng daân, laïi laø ngöôøi trong cuoäc cuûa caùi
naïn ñoùi khuûng khieáp naøy, neân oâng ñaõ döïng leân trong Vôï nhaët moät böùc tranh coâ ñuùc maø ñaày ñuû, khaùi
quaùt maø cuï theå, khaéc saâu thaønh aán töôïng roõ neùt:
- Böùc tranh toaøn caûnh veà naïn ñoùi khuûng khieáp naêm 1945 vôùi caûnh ngöôøi ñoùi “boàng beá, daét díu
nhau xanh xaùm nhö nhöõng boùng ma, vaø naèm ngoån ngang khaép leàu chôï”, “boùng nhöõng ngöôøi ñoùi daät
dôø ñi laïi laëng leõ nhö nhöõng boùng ma”, vaø sau ñoù laø “ngöôøi cheát nhö ngaû raï”, “thaây naèm coøng queo
beân ñöôøng”, “khoâng khí vaån leân muøi gaây cuûa xaùc ngöôøi”, roài “muøi ñoát ñoáng raám ôû nhöõng nhaø coù
ngöôøi cheát theo gioù thoaûng vaøo kheùt leït” vaø “tieáng hôø khoùc tæ teâ trong ñeâm khuya”… Caùi ñoùi ñaõ traøn
ñeán xoùm nguï cö, uøa vaøo gia ñình anh Traøng, buûa vaây vaø ñe doïa soá phaän töøng con ngöôøi, khoâng tröø
moät ai.
- Böùc tranh veà soá phaän nhöõng con ngöôøi treân bôø vöïc thaúm cuûa naïn ñoùi: ÔÛ xoùm nguï cö laø “nhöõng
khuoân maët hoác haùc u toái” trong “cuoäc soáng ñoùi khaùt”, “khoâng nhaø naøo coù aùnh ñeøn, löûa”, ñeán caû treû
con cuõng “ngoài uû ruõ döôùi nhöõng xoù ñöôïc khoâng buoàn nhuùc nhích”. Trong gia ñình Traø ng thì baï cuï Töù
giaø laõo khoâng laøm ñöôïc gì, anh con trai ñaåy xe boø thueâ ñeå kieám soáng qua ngaøy, ngöôøi con daâu “aùo
quaàn raùch nhö toå ñæa, gaày soïp haún ñi, hai con maét truõng hoaùy, caùi ngöïc gaày leùp nhoâ haún leân”… Soá
phaän cuûa hoï coù khaùc gì “caùi nhaø vaéng teo ñöùng ruùm roù treân maûnh vöôøn moïc loån nhoån nhöõng buùi coû
daïi” vaø böõa côm ngaøy ñoùi vôùi noài chaùo caùm “ñaéng chaùt vaø ngheïn böù trong coå”…
- Coù moät hieän thöïc tuy chöa roõ neùt nhöng ñaõ hieän ra ôû cuoái truyeän trong yù nghó cuûa Traøng: “caûnh
nhöõng ngöôøi ngheøo ñoùi aàm aàm keùo nhau ñi treân ñeâ Soäp. Ñaèng tröôùc coù laù côø ñoû to laém”. Ñoaøn ngöôøi
khi phaù kho thoùc Nhaät vaø laù cô cuûa Vieät Minh. Ñaây laø hieän thöïc nhöng cuõng laø öôùc mô cuûa nhöõng
ngöôøi nhö Traøng.
- Naïn ñoùi khuûng khieáp, soá phaän bi thaûm cuûa nhöõng ngöôøi ñoùi vaø laù côø caùch maïng laø nhöõng maët
chuû yeáu nhaát cuûa hieän thöïc luùc baáy giôø ñöôïc Kim Laân phaûn aùnh baèng nhöõng neùt baûn chaát ñaõ laøm
205
neân giaù trò hieän thöïc saâu saéc cuûa taùc phaåm, nhö chöùng tích vaên hoïc veà moät söï kieän lòch söû khoâng
theå naøo queân.

ÑEÀ: Phaân tích giaù trò ñoäc ñaùo cuûa tình huoáng truyeän maø Kim Laân ñaõ taïo döïng trong
taùc phaåm Vôï nhaët.
BAØI LAØM
Noùi ñeán ngheä thuaät truyeän ngaén, ngöôøi ta thöôøng coi ba yeáu toá sau ñaây laø cô baûn nhaát: tình
huoáng truyeän, nhaân vaät truyeän vaø caùch traàn thuaät.
Coù nhieàu truyeän ngaén, söï saùng taïo tình huoáng ñoùng vai troø then choát. Ñaët vaøo tình huoáng aáy,
nhaân vaät truyeän boäc loä saâu saéc taâm lí, tính caùch. Tö töôûng cuûa thieân truyeän cuõng nhôø theá maø ñöôïc
theå hieän ñaäm ñaø. Vaø xoay quanh tình huoáng aáy, caùc tình tieát cuõng trôû neân haáp daãn.
Truyeän Vôï nhaët cuûa Kim Laân thuoäc loaïi taùc phaåm nhö theá.
Tình huoáng cuûa Vôï nhaët theå hieän ngay ôû teân truyeän. Moät anh noâng daân “nhaët” ñöôïc vôï. Maø naøo
anh ta coù baûnh bao haáp daãn gì: vöøa ngheøo, vöøa xaáu trai, laïi laø daân nguï cö. Vaäy maø chæ “taàm phô
taàm phaøo” maáy caâu maø coù vôï theo veà.
Söï haáp daãn cuûa tình huoáng truyeän tröôùc heát laø ôû ñoù. Nhö moät nghòch lí, noù gaây ngaïc nhieân cho
moïi ngöôøi trong xoùm nguï cö, cho baø cuï Töù, meï Traøng, vaø cho caû baûn thaân Traøng laø keû ñaõ “nhaët”
ñöôïc vôï.
“… ngöôøi trong xoùm laï laém: Hoï ñöùng caû trong ngöôõng cöûa nhìn ra baøn taùn…” Ñeán khi hieåu ra laø
Traøng coù vôï theo veà, thì hoï laïi caøng ngaïc nhieân hôn nöõa. Ngöôøi thì “cöôøi leân rung ruùc” Ngöôøi laïi lo
duøm cho anh ta “OÂi chao! Giôøi ñaát naøy coøn röôùc caùi cuûa nôï ñôøi veà. Bieát coù nuoâi noåi nhau soáng qua
ñöôïc caùi thì naøy khoâng?”
Baø cuï Töù hieåu tình caûnh con mình hôn ai heát neân caøng khoù tin Traøng coù vôï. Thaáy coù ngöôøi ñaøn
baø ñöùng ngay ôû ñaàu giöôøng con mình, baø cuï cöù ngô ngaùc töï hoûi: “Quaùi sao laïi coù ngöôøi ñaøn baø naøo
ôû trong aáy nhæ? Sao laïi chaøo mình baèng u? Ai theá nhæ?” Baø cuï laøm sao hieåu noåi. Ngheøo nhö con baø
ai ngöôøi ta theøm laáy maø coù vôï ñöôïc. Vaû laïi trôøi laøm ñoùi khaùt theá naøy, nuoâi thaân chaúng noåi, laáy gì
nuoâi vôï nuoâi con?
Baûn thaân Traøng cuõng laáy laøm laï cho mình. Nhìn vôï, ngoài ngay giöõa nhaø, anh ta “vaãn coøn ngôø
ngôï nhö khoâng phaûi theá. Ra haén ñaõ coù vôï roài ñaáy ö?”
Ñuùng laø moät tình huoáng thaät laï. Nhöng khi hieåu ra roài thì laïi thaáy coù gì ñaùng ngaïc nhieân ñaâu.
Caùi lí do deã hieåu bieát bao, nhöng cuõng buoàn tuûi bieát bao, toäi nghieäp bieát bao! Ñieàu naøy, baø cuï Töù gaàn
heát ñôøi ngöôøi phaûi laøm baïn vôùi caùi ngheøo môùi thaät söï thaám thía: “Baø laõo cuùi ñaàu nín laëng. Baø laõo
hieåu roài. Loøng ngöôøi meï ngheøo khoå aáy coøn hieåu ra bieát bao nhieâu cô söï, vöøa ai oaùn vöøa xoùt thöông
cho soá kieáp ñöùa con mình. Chao oâi, ngöôøi ta döïn g vôï gaû choàng cho con laø luùc trong nhaø aên neân laøm
noåi, nhöõng mong sinh con ñeû caùi môû maët sau naøy. Coøn mình thì… Trong keõ maét keøm nheøm cuûa baø
cuï ræ xuoáng hai doøng nöôùc maét… Bieát raèng chuùng noù coù nuoâi noåi nhau cho soáng qua ñöôïc côn ñoùi
khaùt naøy khoâng?”
Loøng baø cuï ngoån ngang traêm moái: vöøa möøng vöøa lo, vöøa vui vöøa tuûi. Möøng vui vì duø sao con mình
cuõng coù vôï, ñieàu maø boån phaän laøm meï baø ñaõ khoâng lo noåi cho con: “öø thoâi thì caùc con ñaõ phaûi duyeân
phaûi kieáp vôùi nhau, u cuõng möøng loøng…”. Nhöng lo buoàn, tuûi nhuïc vì “ngöôøi ta coù gaëp böôùc khoù khaên,
ñoùi khoå naøy, ngöôøi ta môùi laáy ñeán con mình. Maø con mình môùi coù vôï ñöôïc…”.
Nhö theá laø tình huoáng truyeän ñaõ laøm boäc loä saâu saéc taâm traïng, tính caùch caùc nhaân vaät. Baø cuï Töù
do töøng traûi nhieàu neân taâm lí dieãn bieán phöùc taïp hôn caû. Coøn Traøng thì lo ít, vui nhieàu. Môùi ñaàu
cuõng “chôïn”, nhöng lieàn sau ñoù chaëc löôõi “keä!”. Treân ñöôøng ñöa vôï veà nhaø, thaáy ngöôøi ta toø moø nhìn
ngoù, “haén laïi laáy vaäy laøm thích yù laém, caùi maët cöù veânh leân töï ñaéc vôùi mình”. Nieàm vui aùt haún noãi
lo, ñeán noãi anh ta khoâng hieåu ñöôïc taïi sao vôï laïi buoàn, meï laïi khoùc: “Chaùn quaù, chaúng ñaâu vaøo ñaâu
töï nhieân cuõng khoùc”.
Boãng nhieân “nhaët” ñöôïc vôï, haïnh phuùc ñeán vôùi Traøng quaù lôùn vaø quaù ñoät ngoät. Maõi ñeán saùng
hoâm sau anh ta vaãn coøn thaáy “trong ngöôøi eâm aùi löûng lô nhö ngöôøi vöøa ôû trong giaác mô ñi ra”. Vaø
cuøng vôùi nieàm vui, yù thöùc veà boån phaän, veà traùch nhieäm ñoái vôùi caùi toå aám cuûa mình, cuõng naûy sinh.
Anh ta thaáy thöông yeâu gaén boù vôùi moïi ngöôøi vôùi caùi nhaø, caùi saân, khoaûnh vöôøn cuûa mình moät caùch

206
laï luøng. “moät nguoàn vui söôùng, phaán chaán ñoät ngoät traøn ngaäp trong loøng. Baây giôø haén môùi thaáy haén
neân ngöôøi”.
Buoàn tuûi nhaát laø taâm traïng cuûa ngöôøi vôï Traøng “nhaët” ñöôïc. Laáy choàng laø chuyeän thieâng lieâng laø
söï phoù thaùc caû cuoäc ñôøi mình cho ngöôøi ñaøn oâng maø mình yeâu quyù. Vaäy maø chò ta naøo coù bieát Traøng
laø ai, toát xaáu theá naøo ñaâu. Chæ moät caâu hoø baâng quô vaø maáy caùi baùt baùnh ñuùc rieâu cuûa laø theo ngay
veà. Caùi ñoù ñaõ ñaåy ngöôøi ñaøn baø ñeán choã chaúng coøn bieát xaáu hoå laø gì, maát heát yù thöùc töï troïng, thaáy
mình khoâng hôn gì caùi rôm caùi raùc, ngöôøi ta coù theå “nhaët” ñöôïc nôi ñaàu ñöôøng, xoù chôï…
Taùc giaû Vôï nhaët quaû ñaõ saùng taïo ñöôïc moät tình huoáng truyeän thaät ñoäc ñaùo. Moät tình huoá ng vöøa
raát hieän thöïc, vöøa mang nhieàu yù nghóa bieåu töôïng saâu saéc.
Leân aùn toäi aùc cuûa boïn ñeá quoác Nhaät, Phaùp ñaõ gaây ra cho nhaân daân ta naïn ñoùi khuûng khieáp muøa
xuaân naêm 1945, ñaõ laø ñeà taøi cuûa haøng loaït taùc phaåm thô vaên sau Caùch maïng thaùng Taùm 1945 (Thô
Vaên Cao, truyeän ngaén, tieåu thuyeát cuûa Nguyeân Hoàng, Toâ Hoaøi, Nguyeãn Ñình Thi…). Vôùi Vôï nhaët,
Kim Laân ñaõ giaûi quyeát ñeà taøi aáy moät caùch rieâng vöøa voâ cuøng caûm ñoäng, vöøa buoäc ngöôøi ñoïc phaû i suy
nghó nhöùc nhoái, day döùt maõi, lôùp thanh thieáu nieân ngaøy nay ñoïc chaéc khoâng theå töôûng töôïng noåi
caùi giaù cuûa con ngöôøi ñaõ coù luùc reû maït ñeán theá. Nghóa laø khoâng baèng con vaät. Caùi Tí cuûa chò Daäu
trong Taét ñeøn cuûa Ngoâ Taát Toá vaãn coøn cao giaù hôn nhieàu. Chæ vaøi baùt baùnh ñuùc maø thaønh vôï haún
hoi, thaân phaän con ngöôøi nhö theá coù hôn gì coû raùc. Boïn phaùt xít thöïc daân ñaõ töøng ñaåy nhaân daân ta
ñeán noâng noãi nhö theá ñaáy. Lôøi keát toäi cuûa Vôï nhaët thaät laø ngaén goïn saâu saéc thaám thía bieát bao!
Nhöng chuû ñeà cuûa Vôï nhaët khoâng chæ coù theá. Tình huoáng truyeän ñaõ ñaët nhaân vaät keà beân nanh
vuoát cuûa caùi cheát. Moät khoâng khí cheát choùc cöù len loûi trong taùc phaåm vôùi muøi khoùi kheùt leït cuûa
nhöõng ñoáng raám trong nhaø coù ngöôøi cheát lan tôùi vaø tieáng hôø khoùc ngoaøi xoùm loït vaøo tæ teâ luùc to luùc
nhoû… Nhöng qua taâm traïng cuûa caùc nhaân vaät, nhaát laø Traøng vaø baø cuï Töù, thaáy ngöôøi daân lao ñoäng
tin ôû söï soáng, vaãn hy voïng ôû töông lai, cuõng khao khaùt moät toå aám gia ñình ñeå ñöôïc thöông yeâu nhau
vaø cuøng chia seû vui buoàn, ñeå coù boån phaän vôùi nhau cuõng nhö coù traùch nhieäm vôùi ñôøi…
Ñoù laø baûn chaát laïc quan cuûa nhaân daân lao ñoäng. Moät chuû nghóa laïc quan khoâng coù caên cöù gì roõ
reät “Ai giaøu ba hoï, ai khoù ba ñôøi” vaãn toàn taïi dai daúng ôû nhöõng con ngöôøi luoân soáng heát mình vôùi
cuoäc soáng trong lao ñoäng vaø ñaáu tranh ñeå sinh toàn. Nieàm tin töôûng laïc quan aáy cuoái cuøng ñaõ gaëp
ñöôïc aùnh saùng cuûa caùch maïng vôùi laù côø Vieät Minh bay phaáp phôùi baùo hieäu cuoäc ñoåi ñôøi vó ñaïi cuûa
daân toäc ñang saép söûa.

ÑEÀ: Phaân tích tình huoáng truyeän “Vôï nhaët” cuûa Kim Laân, töø ñoù neâu leân giaù trò hieä n
thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm.
HÖÔÙNG DAÃN
a.- Môû baøi.
- Giôùi thieäu taùc giaû, taùc phaåm:
+ Kim Laân laø nhaø vaên moät loøng moät daï ñi veà vôùi “ñaát”, vôùi “ngöôøi”, vôùi “thuaàn haäu nguyeân thuûy”
cuûa cuoäc soáng noâng thoân.
+ Naïn ñoùi naêm 1945 ñaõ ñi vaøo nhieàu trang vieát cuûa caùc nhaø vaên, nhaø thô trong ñoù coù Vôï nhaët
cuûa Kim Laân.
- Nhaän xeùt khaùi quaùt:
+ Vôï nhaët xaây döïng tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo.
+ Qua tình huoáng truyeän, taùc phaåm theå hieän giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo saâu saéc.
b.- Thaân baøi.
1.- Boái caûnh xaây döïng tình huoáng truyeän.
- Boái caûnh naïn ñoùi khuûng khieáp naêm 1945 maø keát quaû laø hôn hai trieäu ngöôøi cheát.
- Caùi cheát hieän hình trong taùc phaåm taïo neân moät khoâng khí aûm ñaïm, theâ löông. Nhöõng ngöôøi
soáng luoân bò caùi cheát ñe doïa.
2.- Trong boái caûnh aáy, Traøng, nhaân vaät chính cuûa taùc phaåm “nhaët” ñöôïc vôï. Ñoù laø moät tình huoáng
ñoäc ñaùo.
- ÔÛ Traøng hoäi tuï nhieàu yeáu toá khieán nguy cô “eá” vôï.

207
 + Ngoaïi hình xaáu, thoâ.
+ Tính tình coù phaàn khoâng bình thöôøng.
+ AÊn noùi coäc caèn, thoâ loã.
+ Nhaø ngheøo, ñi laøm thueâ nuoâi mình vaø meï giaø.
+ Naïn ñoùi ñe doïa, caùi cheát ñeo baùm.
- Traøng laáy vôï laø laáy cho mình theâm moät tai hoïa (theo loâ-gích töï nhieân).
- Vieäc Traøng laáy vôï laø moät tình huoáng baát ngôø.
+ Caû xoùm nguï cö ngaïc nhieân.
+ Baø cuï Töù cuõng heát söùc ngaïc nhieân.
+ Baûn thaân Traøng coù vôï roài vaãn coøn “ngôø ngôï”.
- Tình huoáng truyeän baát ngôø nhöng raát hôïp lí.
+ Neáu khoâng phaûi naêm ñoùi khuûng khieáp thì “ngöôøi ta” khoâng theøm laáy moät ngöôøi nhö Traøng.
+ Traøng laáy vôï theo kieåu “nhaët” ñöôïc.
3.- Giaù trò hieän thöïc: tình caûnh theâ thaûm cuûa con ngöôøi trong naïn ñoùi.
- Caùi ñoùi doàn ñuoåi con ngöôøi.
- Caùi ñoùi boùp meùo caû nhaân caùch.
- Caùi ñoùi khieán cho haïnh phuùc thaät moûng manh, toäi nghieäp.
- Vôï nhaët coù söùc toá caùo maïnh meõ toäi aùc cuûa boïn thöïc daân, phaùt xít.
4.- Giaù trò nhaân ñaïo.
- Tình ngöôøi cao ñeïp theå hieän qua caùch ñoái xöû vôùi nhau cuûa caùc nhaân vaät.
+ Traøng raát traân troïng ngöôøi “vôï nhaët” cuûa mình.
+ Thieân chöùc, boån phaän laøm vôï, laøm daâu ñöôïc ñaùnh thöùc nôi ngöôøi “vôï nhaët”.
+ Tình yeâu thöông con cuûa baø cuï Töù.
- Con ngöôøi luoân höôùng ñeán söï soáng vaø luoân hi voïng, tin töôûng ôû töông lai:
+ Traøng laáy vôï laø ñeå duy trì söï soáng.
+ Baø cuï Töù, moät ngöôøi giaø laïi luoân mieäng noùi veà ngaøy mai vôùi nhöõng döï ñònh thieát thöïc taïo nieàm
tin cho daâu con vaøo moät cuoäc soáng toát ñeïp.
+ Ñoaïn keát taùc phaåm vôùi hình aûnh laù côø ñoû vaø ñoaøn ngöôøi phaù kho thoùc Nhaät.
c.- Keát baøi.
- Khaúng ñònh taøi naêng nhaø vaên qua vieäc xaây döïng tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo, haáp daãn.
- Khaúng ñònh giaù trò hieän thöïc vaø giaù trò nhaân ñaïo cuûa taùc phaåm.

ÑEÀ: Phaân tích Boái caûnh nhaët vôï trong truyeän “Vôï nhaët” cuûa Kim Laân vaø hình aûnh gia
ñình coù ngöôøi vôï nhaët trong truyeän “Vôï nhaët” cuûa Kim Laân.
HÖÔÙNG DAÃN
Boái caûnh nhaët vôï: Naïn ñoùi khuûng khieáp naêm 1945, khi daân ta reân xieát döôùi aùch Phaùp, Nhaät.
- Caùi ñoùi traøn veà xoùm nguï cö toài taøn gaây neân haäu quaû theâ thaûm: ngöôøi cheát thaây naèm coøng queo
beân ñöôøng, ngöôøi soáng chæ coøn laø nhöõng caùi boùng daät dôø laëng leõ nhö nhöõng boùng ma. Ñoù laø quang
caûnh chung. Mieâu taû cuï theå, truyeän cho thaáy moät ngöôøi ñaøn baø ñoùi ñeán gaàn cheát (gaày xoïp ñi, khuoân
maët xaùm xòt) vaø moät gia ñình phaûi aên thöù caùm ñaéng chaùt, ngheïn böù.
- Khoâng khí toái taêm, aûm ñaïm, theâ löông truøm leân laøng xoùm.
Môû ñaàu caâu chuyeän laø thôøi gian, khoâng gian moãi luùc moät toái hôn (Baét ñaàu laø “moãi chieàu, chaïng
vaïng maët ngöôøi”, roài “boùng chieàu nhaù nhem”, roài “caûnh toái saàm laïi” vaø cuoái cuøng laø “toái om”).
Caûnh neân vôï neân choàng cuõng thaûm thöông, toäi nghieäp: Boán baùt baùnh ñuùc – thöù baùnh bình daân,
reû tieàn – coi nhö laø leã aên hoûi (Nhôù laïi: baùt chaùo haønh laø “leã cöôùi” ñeå Thò Nôû – Chí Pheøo thaønh vôï
choàng). “Leã ñöa daâu” aâm thaàm trong caûnh chieàu heo huùt khoâng moät aùnh ñeøn, löûa; chæ coù tieáng quaï

208
gaøo theâ thieát. Cho ñeán buoåi toái haïnh phuùc ñaàu tieân ôû nhaø – coi nhö ñeâm taân hoân cuûa Traøng vaø ngöôøi
vôï nhaët – cuõng dieãn ra trong tieáng hôø khoùc ngöôøi cheát ngoaøi xoùm vaø muøi kheùt leït ñaày töû khí.
Baûn thaân vieäc nhaët ñöôïc vôï trong caûnh ñoùi – cheát nhö theá ñaõ laø nghòch caûnh khaùc thöôøng; roài
haïnh phuùc cuûa hoï cuõng buoàn baõ khaùc thöôøng. Nhöõng chuyeän “phi nhaân loaïi” nhö theá giaùn tieáp toá
caùo boïn thoáng trò doàn ñaåy nhaân daân ta vaøo caûnh thaûm saàu (YÙ toá caùo naøy roõ hôn qua tieáng troáng
thuùc thueá doàn daäp vaø lôøi baø meï Traøng: “Ñaèng thì noù baét gioàng ñay. Ñaèng thì noù baét ñoùng thueá”).

Gia ñình coù ngöôøi vôï nhaët.

a.- Anh Traøng.
- Hình daùng: xaáu (boä maët thoâ keäch, ñaàu troïc nhaün…).
- Hoaøn caûnh: quaù ngheøo (maëc caùi aùo naâu cuõ naùt, ôû caùi nhaø ruùm roù vôùi taám pheân raùch trong nhaø
vaø nhöõng buùi coû daïi ngoaøi vöôøn…), laïi laø daân nguï cö (thöôøng bò khinh reû).
- Taâm traïng: khaù phöùc taïp. Chôït vui, chôït buoàn (Vui khi ñöa veà qua loái xoùm: maët phôùn phôû, hai
maét saùng laáp laùnh. Tröôùc ñoù, khi chöa “nhaët” ñöôïc vôï thì hai con maét gaø gaø ñaém vaøo boùng chieàu.
Buoàn khi ñöa vôï veà ñeán nhaø thaáy caûnh nhaø quaïnh vaéng, böøa boän xô xaùc). Traøng vui vì hoaøn caûnh
baûn thaân gia ñình nhö vaäy maø boãng döng coù vôï. Nhöng anh cuõng buoàn vì khoâng bieát baø meï coù chaáp
nhaän khoâng vaø lieäu coù vöôït qua ñöôïc caùi ñoùi, caùi ngheøo khoâng.
Roài taâm traïng Traøng chuyeån bieán: Anh thaáy yeâu thöông, vui söôùng vaø ñieàu quan troïng hôn, anh
thaáy mình “neân ngöôøi”. Söï gaén boù trong caûnh khoå, moái yeâu thöông, haïnh phuùc gia ñình khieán Traøng
coù cuoäc soáng cuûa moät con ngöôøi coù traùch nhieäm (Tröôùc ñoù chaéc haún Traøng thöôøng uoáng röôïu moãi
ngaøy theå hieän trong daùng ñi “ngaät ngöôõng”, vaø cuõng chaúng gaén boù vun veùn gì vôùi caùi nhaø raùch naùt,
coâ quaïnh cuûa mình). Töø ñaây, con ngöôøi lao ñoäng ngheøo cöïc naøy höôùng tôùi moät töông lai bieán ñoåi toát
laønh (Trong oùc anh, hai laàn hieän ra laù côø ñoû raát to, raát ñeïp vaø ñaùm ngöôøi ñi phaù kho thoùc). Chieàu
xuoáng, xu theá taát yeáu cuûa Traøng laø nhaäp vaøo ñaùm ngöôøi cuøng khoå ñoù.
b.- Ngöôøi vôï.
Töø choã boáp chaùt, khaù chua ngoa ñaõ trôû neân hieàn haäu, chòu thöông chòu khoù trong vai troø naøng
daâu môùi.
c.- Baø meï Traøng.
Khi bieát con coù vôï, baø ñaõ ai oaùn xoùt thöông (khoâng bieát coù soáng ñöôïc qua côn ñoùi khaùt naøy). Roài
baø cuï möøng vì con coù gia ñình vaø môû roäng loøng thöông yeâu ñuøm boïc (qua lôøi chaáp nhaän con daâu vaø
khuyeân nhuû hai con). Hôn theá nöõa, ngöôøi meï giaøu loøng nhaân haäu naøy coøn vui söôùng khaùc thöôøng
(qua veû töôi tænh vaø khuoân maët voán buûng beo, u aùm ñaõ raïng rôõ haún leân). Töø ñoù giöõa hieän taïi xaùm
xòt, baø cuï Töù ñaõ hình dung ra moät töông lai khaù hôn (qua lôøi baøn chuyeän mua ñoâi gaø vaø seõ coù ñaøn
gaø).
Toùm laïi, chôùm vaøo haïnh phuùc nghieät ngaõ, baø meï giaø möøng möøng tuûi tuûi, muoán vun veùn trong
caûnh ngheøo coøn ngöôøi con trai döôøng nhö laïi höôùng tôùi cuoäc ñaáu tranh. Truyeän theå hieän tính nhaân
ñaïo ñoäc ñaùo: trong ñoùi khoå caän keà vôùi caùi cheát, con ngöôøi vaãn thöông yeâu ñuøm boïc nhau, vaãn muoán
gaây döïng haïnh phuùc. Tính nhaân ñaïo saâu xa coøn ôû choã: söï ñuøm boïc con ngöôøi ñaõ bieán ñoåi con ngöôøi,
laøm con ngöôøi NGÖÔØI hôn vaø muoán thay ñoåi hoaøn caûnh, cuoäc ñôøi. Cuoäc khôûi nghóa cuûa Vieät Minh,
cuûa nhöõng ngöôøi nhö vôï choàng Traøng caáp baùch phaûi ñeán (Ñeán moät baø giaø noâng daân cuõng hieåu toäi aùc
cuûa boïn xaâm löôïc baét daân ta nhoå luùa troàng ñay, baét ñoùng thueá; moät phuï nöõ ít hoïc – ngöôøi vôï nhaët –
cuõng bieát ñeán vieäc phaù kho thoùc, ñeán Vieät Minh).

ÑEÀ: Moät trong nhöõng saùng taïo ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa Kim Laân trong truyeän ngaén Vôï
nhaët laø ñaõ xaây döïng ñöôïc moät tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo vaø haáp daãn. Haõy phaân tích
truyeän Vôï nhaët ñeå chöùng minh cho yù kieán treân.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
Ñoái vôùi ngheä thuaät truyeän ngaén, taïo ra ñöôïc moät tình huoáng ñoäc ñaùo môùi laï laøm baät noåi vaán ñeà,
baät noåi taâm traïng, tö töôûng, tính caùch cuûa caùc nhaân vaät vaø chuû ñeà cuûa taùc phaåm laø moät ñieàu coù yù

209
nghóa then choát. Moät truyeän ngaén ñaëc saéc laø nhôø ñöôïc toå chöùc chung quanh moät tình huoáng nhö
theá, vaø Vôï nhaët cuûa Kim Laân laø moät tröôøng hôïp tieâu bieåu.
II.- Thaân baøi:
Vôï nhaët ñaõ taïo ra ñöôïc moät tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo vaø haáp daãn:
1.- Ñoù laø tình huoáng nhaân vaät Traøng, moät anh nhaø ngheøo xaáu xí, daân nguï cö (bò ngöôøi laøng coi
thöôøng), giöõa luùc ñoùi khaùt laïi laáy ñöôïc vôï.
- Ñoù laø moät ñieàu laï, vì hai lí do:
+ Ngöôøi nhö Traøng maø laáy ñöôïc vôï, thaäm chí coù vôï theo!
+ Thôøi buoåi ñoùi khaùt naøy, ngöôøi nhö Traøng, nuoâi thaân chaúng xong maø daùm laáy vôï.
Nhöng ñieàu töôûng khoâng theå naøo coù ñöôïc, laïi ñaõ xaûy ra, ñaõ trôû thaønh hieän thöïc. Bôûi vì, neáu khoâng
phaûi naêm ñoùi, ngöôøi ta khoâng ñoùi quaù, thì ai theøm laáy Traøng. Vaø ñaây laø “vôï nhaët”, coù cheo cöôùi gì
ñaâu. Naêm ñoùi theá naøo cuõng xong, coù theá ngöôøi nhö Traøng môùi laáy ñöôïc vôï.
- Tình huoáng naøy daãn ñeán söï ngaïc nhieân cuûa caû xoùm cö nguï, cuûa baø cuï Töù (meï Traøng) vaø cuûa
chính Traùng nöõa. Nhö vaäy, tình huoáng naøy ñaõ laøm cho caâu chuyeän coù theå trieån khai, phaùt trieån deã
daøng baèng caùc caûnh vôùi caùc chi tieát raát haáp daãn.
+ Caûnh xoùm nguï cö xì xaøo baøn taùn khi Traøng daãn vôï veà nhaø.
+ Caûnh buoåi toái baø cuï Töù gaëp ngöôøi con daâu ñöôïc anh con trai “nhaët veà” trong söï söõng sôø naøy ñeán
söï ngaïc nhieân khaùc…
+ Chuyeän coù vôï baát ngôø vôùi caû chính Traøng nöõa, khieán anh ta khoâng theå naøo tin noåi – trong buoåi
toái daãn vôï veà baùo cho meï bieát vaø ngay caû saùng hoâm sau khi ñaõ laø vôï choàng (“Nhìn thò ngoài ngay
giöõa nhaø, ñeán baây giôø haén vaãn coøn ngôø ngôï nhö khoâng phaûi theá. Ra haén ñaõ coù vôï roài ñaáy ö?”).
2.- Tình huoáng treân, ñoàng thôøi heát söùc eùo le. Ñoù laø chuyeän neân vui hay neân buoàn, neân möøng hay
neân lo?
- Chính ñieàu naøy laïi thuùc ñaåy cho caâu chuyeän tieáp tuïc phaùt trieån ñeå nhaø vaên coù theå khaéc hoïa taâm
traïng nhaân vaät phong phuù vaø tính caùch nhaân vaät roõ neùt hôn. Trong caùi tình huoáng heát söùc eùo le aáy,
ta thaáy moät söï xaùo troän buoàn tuûi, vui möøng, lo sôï ôû trong taâm traïng cuûa moïi ngöôøi.
+ Ngöôøi trong xoùm nguï cö möøng cho anh ta vaø cuøng lo cho anh ta.
+ Baø cuï Töù möøng cho con nhöng vöøa thöông vöøa tuûi, vöøa lo co con.
+ Chính Traøng cuõng vöøa vui vöøa “chôïn”: “thoùc gaïo naøy ñeán caùi thaân mình cuõng chaû bieát coù nuoâi
noåi khoâng, laïi coøn ñeøo boøng”.
- Tình huoáng treân daãn ñeán caùi haïnh phuùc thaät mong manh, toäi nghieäp cuûa ñoâi vôï choàn g vaø baø
meï ngheøo khoå. Haïnh phuùc cuûa ñoâi vôï choàng Traøng vaø nieàm vui cuûa baø cuï Töù cöù phaûi dieãn ra trong
moät khoâng khí aûm ñaïm cheát choùc, vôùi nhöõng tieáng hôø khoùc ngöôøi cheát ñoùi vaúng ñöa tôùi (“Giöõa söï
im laëng cuûa ñoâi vôï choàng môùi, coù tieáng ai hôø khoùc ngoaøi xoùm loït vaøo tæ leä luùc to luùc nhoû” ). Haïnh
phuùc cuûa hoï dieãn ra trong tieáng quaï keâu theâ thieát, trong tieáng khoùc theâ thaûm aáy. Vaø tieáp ñoù laø böõa
aên ñaàu tieân ñoùn naøng daâu môùi thaät toäi nghieäp: aên chaùo caùm. AÊn maø khoâng daùm nhìn nhau… Tình
huoáng ñoù ñaõ taïo caûm höùng, taïo caûnh, taïo chi tieát ñeå nhaø vaên coù theå vieát neân nhöõng trang thaät caûm
ñoäng veà caâu chuyeän “Vôï nhaët” raát hieän thöïc vaø cuõng raát nhaân ñaïo trong naïn ñoùi khuûng khieáp naêm
1945.
III.- Keát baøi.
- Tình huoáng “Vôï nhaët” ñoäc ñaùo vaø haáp daãn laø moät saùng taïo ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa nhaø vaên Kim
Laân.
- Tình huoáng aáy khoâng chæ taïo ñieàu kieän cho caâu chuyeän trieån khai vaø phaùt trieån deã daøng, toát
ñeïp, maø coøn goùp phaàn boäc loä saâu saéc chuû ñeà truyeän: nieàm khaùt khao toå aám gia ñình vaø tình thöông
giöõa nhöõng con ngöôøi ngheøo khoå ngay trong traän ñoùi khuûng khieáp nhaát.
ÑEÀ: Anh (chò) haõy neâu tình huoáng “nhaët” vôï trong truyeän Vôï nhaët cuûa Kim Laân, töø ñoù
nhaän xeùt veà thaùi ñoä cuûa nhaø vaên ñoái vôùi con ngöôøi vaø thöïc traïng xaõ hoäi ñöông thôøi ñöôïc
boäc loä qua tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo naøy.
HÖÔÙNG DAÃN

210
 Vieát veà naïn ñoùi aên naêm AÁt Daäu, Vôï nhaët cuûa Kim Laân laø moät truyeän ngaén ñaëc saéc nhaát, ñoäc ñaùo
nhaát trong neàn vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi.
Vôùi moät voán soáng phong phuù veà noâng thoâng vaø ngöôøi nhaø queâ, vôùi moät taám loøng nhaân haäu bao
dung, caâu chuyeän anh trai caøy thoâ keäch “nhaët” ñöôïc vôï, ñaõ ñöôïc taùc giaû keå laïi moät caùch caûm ñoäng,
ñaäm ñaø. Buùt phaùp phaân tích taâm lí nhaân vaät vaø xaây döïng tình tieát – coát truyeän ñaày kòch tính laø giaù
trò tö töôûng vaø ngheä thuaät ñích thöïc ñöôïc theå hieän qua tình huoáng “nhaët” cuûa anh cu Traøng.
1.- Toùm taét tình huoáng “nhaët” vôï:
Anh cu Traøng, moà coâi boá, ôû vôùi meï giaø taïi xoùm nguï cö. Nhaø ngheøo, haén laøm ngheà keùo xe boø thueâ.
Con maét “nhoû tí”, boä maët “thoâ keäch”, caùi ñaàu “troïc nhaün”, laïi coù taät “vöøa ñi vöøa noùi laûm nhaûm…”. Cöù
töôûng raèng haén seõ naèm suoâng ñeán giaø. Ai ngôø.. chæ “taàm phô taàm phaøo ñaâu coù hai baän”, moät caâu hoø
raát phong tình, boán baùt baùnh ñuùc ngoaøi chôï tình, chaúng cheo cöôùi gì theá maø haén ñaõ “nhaët” ñöôïc vôï.
Ñoù laø moät coâ gaùi, aùo quaàn raùch nhö toå ñæa, nhöng ñaõ “lieác maét cöôøi tít” laøm cho Traøng “thích laém”.
Traøng “nhaët” ñöôïc vôï khi traän ñoùi ñaõ vaø ñang dieãn ra voâ cuøng khuûng khieáp. Ngöôøi cheát ñoù nhö
ngaû raï. Töø ñaùm ngöôøi chaïy ñoùi “xanh xaùm nhö nhöõng boùng ma”. Muøi gaây cuûa xaùc ngöôøi… Quaï bay
vaãn treân neàn trôøi nhö nhöõng ñaùm maây ñen, “cöù gaøo leân töøng hoài theâ thieát”. Xoùm nguï cö “xaùc xô heo
huùt”. Traøng “nhaët” vôï maø caûm thaáy “chôïn” vì giöõa traän ñoùi, nuoâi caùi thaân mình coøn khoù maø “laïi coøn
ñeøo boøng”. Treân ñöôøng daãn “vôï môùi vôï mieác” veà nhaø, haén “phôùn phô” khaùc thöôøng, “tuûm tæm cöôøi
nuï”, “hai maét thì saùng leân laáp laùnh…” coøn thò thì “theøn theïn hay ñaùo ñeå”.
Traøng “nhaët” ñöôïc vôï ñaõ laøm cho caû xoùm nguï cö ngaïc nhieân. Luõ treû con cong coå gaøo leân: “Choàng
vôï haøi”. Coù ngöôøi “thôû daøi”, coù ngöôøi “thì thaàm” hoûi. Laïi coù ngöôøi “cöôøi leân rung ruùc”. Coù ngöôøi lo vaø
thöông cho Traøng: “Giôøi ñaát naøy coøn röôùc caùi cuûa nôï ñôøi veà”. Baø cuï Töù, meï Traøng laïi caøng ngaïc
nhieân khi thaáy moät ngöôøi ñaøn baø xa laï “ñöùng ngay ñaàu giöôøng” thaèng con trai mình. Baø vöøa tuûi
thaân, vöøa möøng vöøa lo: “Bieát raèng chuùng noù coù nuoâi noåi nhau soáng qua ñöôïc côn ñoùi khaùt naøy
khoâng”. Toái “taân hoân” cuûa Traøng ñaõ coù hai haøo daàu thaép saùng, nhöng “tieáng khoùc hôø tæ teâ” cuûa nhöõng
gia ñình môùi coù ngöôøi cheát ñoùi, nghe caøng roõ trong ñeâm khuya.
Meï choàng chæ coù moät noài chaùo caùm aên möøng naøng daâu môùi. Tieáng troáng thuùc thueá vaãn doäi leân
“doàn daäp voäi vaõ”. Vaø treân ñeâ Soäp nhöõng ngöôøi ñoùi aàm aàm keùo nhau ñi, phía tröôùc coù laù côø ñoû to laém!
2.- Thaùi ñoä cuûa nhaø vaên…
Tình huoáng “nhaët” vôï ñaõ ñöôïc Kim Laân saùng taïo neân baèng caûm höùng nhaân vaên saâu saéc.
a.- OÂng ñaõ daønh nhöõng tình caûm toát ñeïp nhaát ñoái vôùi con ngöôøi ngheøo khoå, hoaï n naïn. OÂng xoùt
thöông noãi ñau khoå cuûa daân toäc tröôùc thaûm hoïa naêm AÁt Daäu “ngöôøi cheát nhö ngaû raï”. OÂng aùi ngaïi
cho moät coâ gaùi bò naïn ñoùi cöôùp ñi gaàn heát. Khoâng coøn teân tuoåi. Khoâng coøn boá meï, anh chò em. Khoâng
gia ñình queâ höông. Maët “xaùm xòt”, ngöôøi “gaày soïp”, aùo quaàn raùch nhö toå ñæa. Ñoùi quaù, maát ñi veû
duyeân daùng, “caàm ñaàu aên moät chaëp boán baùt baùnh ñuùc”. Giaù trò, phaåm giaù cuûa ngöôøi con gaùi trôû neân
reû ruùng ñaùng thöông! Tröôùc maét thò laø vöïc thaúm, laø cheát ñoùi, thò phaûi “theo trai”, phaûi laáy Traøng…
Kim Laân nhaân haäu laém. OÂng ñaõ taû caëp maét, nuï cöôøi cuûa Traøng raát ñeïp, raát vui. OÂng ñaõ phaùt hieän
ra chuùt duyeân thaàm, neùt nöõ tính cuûa thò. Caùi “lieác maét cöôøi tít”, caâu maéng yeâu vaø caùi cuûng vaøo traùn
Traøng cuûa thò trong toái taân hoân, ñöôïc nhaø vaên dieãn taû ñaày yù vò. Haïnh phuùc ñeán vôùi Traøng, tuy muoän
maèn, tuy phaûi “nhaët” môùi coù vôï, nhöng ñaùng töï haøo vaø traân troïng bieát bao. Anh ñaõ mua hai haøo daàu
thaép saùng toái taân hoân, ñeå xua tan caùi toái taêm, ngheøo khoå, coâ ñoäc, ñeå möøng “vôï môùi vôï mieác”, ñeå soi
saùng haïnh phuùc töông lai. Tình tieát hai haøo daàu raát giaøu yù nghóa nhaân ñaïo.
Kim Laân ñaõ ca ngôïi nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa nhaân daân lao ñoäng. OÂng ñaõ taû gioït nöôùc maét
trong noãi lo, nieàm vui cuûa ngöôøi meï ngheøo khi nhaän naøng daâu môùi. Nieàm tin “ai giaøu ba hoï, ai khoù
ba ñôøi”; noài chaùo caùm ñaéng chaùt maø ngöôøi meï giaø goïi laø “cheø khoaùng ngon ñaùo ñeå”, nhöõng caâu
chuyeän vui, chuyeän sau naøy cuûa ngöôøi meï choàng noùi vôùi con trai vaø con daâu luùc aên chaùo caùm. Taát caû
theå hieän moät caùch caûm ñoäng tình thöông ngöôøi, nieàm tin ñoái vôùi con ngöôøi cuûa taùc giaû “vôï nhaët”.
b.- Ñoái vôùi thöïc traïng xaõ hoäi ñöông thôøi, thoâng qua tình huoáng Traøng “nhaët” vôï, Kim Laân caêm
thuø leân aùn vaø vaïch traàn toäi aùc cuûa Nhaät – Phaùp ñaõ baét daân ta nhoå luùc troàng ñay, vô veùt söu thueá,
gaây ra traän ñoùi kinh khuûng naêm AÁt Daäu 1945, laøm hôn hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi! Naïn ñoùi
ñaõ haï thaáp giaù trò con ngöôøi. Chaúng caàn cheo cöôùi, chæ caàn boán baùt baùnh ñuùc maø ngöôøi ta coù theå
“nhaët” ñöôïc vôï.

211
 Qua tình tieát khi troáng thuùc thueá doàn daäp doäi leân, thì naøng daâu môùi loan tin ôû maïn Baéc Giang,
Thaùi Nguyeân, ngöôøi ta khoâng chòu ñoùng thueá, coøn phaù kho thoùc cuûa Nhaät – chi cho ngöôøi ñoùi… Vaø
ñaùm ngöôøi ñoùi keùo ñi treân ñeâ Soäp, phía tröôùc laø laù côø ñoû to laém bay phaáp phôùi. Kim Laân ñaõ theå hieän
raát hay tình caûm cuûa haøng trieäu noâng daân Vieät Nam höôùng veà caùch maïng. Cöùu ñoùi, cöùu khoå, cöùu ñôøi
vaø ñem ñeán ñoäc laäp, töï do cho daân toäc chính laø söï xuaát hieän laù côø ñoû aáy. Qua hình aûn h laù côø ñoû, caûm
höùng nhaân ñaïo cuûa truyeän vôï nhaët ñaõ ñöôïc nhaân leân thaønh caûm höùng nhaân vaên tuyeät ñeïp.

CHÖÔNG 12: NGUYEÃN TRUNG THAØNH

ÑEÀ: Phaân tích truyeän ngaén “Röøng xaø nu” cuûa Nguyeãn Trung Thaønh.
BAØI LAØM
Moãi nhaø vaên, döôøng nhö ñeàu coù moät vuøng queâ saùng taùc. Ñoái vôùi Nguyeân Ngoïc, Taây Nguyeân huøng
vó nuùi non. Taây Nguyeân baát khuaát kieân cöôøng vôùi nhöõng ngöôøi boäc tröïc kieân trung moät loøng ñi theo
caùch maïng chính laø vuøng ñaát maø oâng gaén boù, traên trôû trong saùng taùc cuûa mình. Nhöõng naêm khaùng
chieán choáng Phaùp, oâng baùm truï ôû Taây Nguyeân ñeå roài vieát neân tieåu thuyeát Ñaát nöôùc ñöùng leân. Nhöõng
naêm ñaùnh Myõ, Nguyeân Ngoïc laïi trôû veà vôùi vuøng ñaát gian khoå naøy töø ñaàu nhöõng naêm saùu möôi, ngay
sau nhöõng ngaøy ñoàng khôûi cuûa caùch maïng mieàn Nam. Cuoäc chieán ñaáu anh huøng cuûa nhaân daân Taây
Nguyeân ñaõ khôi loøng caûm höùng cho oâng vieát truyeän ngaén Röøng xaø nu, moät truyeän ngaén xuaát saéc cuûa
vaên hoïc thôøi choáng Myõ.
Röøng xaø nu chæ laø moät truyeän ngaén nhöng dung löôïng hieän thöïc cuûa noù thaät laø lôùn lao. Ñoù laø baûn
anh huøng ca veà cuoäc chieán ñaáu anh huøng cuûa ñoàng baøo Taây Nguyeân vôùi söï tröôûng thaønh cuûa moät theá
heä caùch maïng môùi, treû trung, nhieät tình, möu trí vaø kieân cöôøng.
Taùc phaåm môû ñaàu baèng hình aûnh röøng xaø nu quanh laøng Xoâ Man cuûa ngöôøi Straù. Moät röøng xaø
nu baát chaáp ñaïn bom, vöôït leân söï huûy dieät taøn baïo cuûa keû thuø ñeå tieáp nhaän aùnh naéng maët trôøi duy
trì söï soáng cuûa mình, röøng xaø nu traøn treà söùc soáng cho duø ñaïi baùc cuûa boïn giaëc “ñaõ thaønh leä, moãi
ngaøy hai laàn, hoaëc buoåi sôùm vaø xeá chieàu, hoaëc ñöùng boùng vaøo xaåm toái, hoaëc nöûa ñeâm vaø trôû gaø gaùy”
doàn daäp naõ cheát choùc ñau thöông vaøo noù.
“Caû röøng xaø nu haøng vaïn caây khoâng coù caây naøo laø khoâng bò thöông. Coù nhöõng caây bò chaët ñöùt
ngang nöûa thaân mình. ÔÛ nhöõng veát thöông, nhöïa öùa ra, traøn treà, thôm ngaøo ngaït long lanh naéng
heø gay gaét, roài daàn daàn baàm laïi, ñen vaø ñaëc queänh thaønh töøng cuïc maùu lôùn. Coù nhöõng caây con vöøa
lôùn ngang taàm ngöïc laïi bò ñaïi baùc chaët ñöùt laøm ñoâi, naêm möôøi hoâm thì caây cheát. Nhöng cuõng coù
nhöõng caây vöôït leân ñöôïc cao hôn ñaàu ngöôøi, caønh laù xum xueâ nhö nhöõng con chim ñaõ ñuû loâng mao,
loâng vuõ. Ñaïi baùc khoâng gieát noåi chuùng, nhöõng veát thöông cuûa chuùng choùng laønh nhö moät thaân theå
cöôøng traùng. Chuùng vöôn leân raát nhanh, thay theá nhöõng caây ñaõ ngaõ. Cöù theá hai ba naêm nay röøng
xaø nu öôõng taám ngöïc lôùn cuûa mình ra, che chôû cho laøng…”.
Nguyeân Ngoïc mieâu taû röøng xaø nu baèng moät thöù ngoân ngöõ raát giaøu chaát thô, chaét loïc vaø tinh teá ôû
moät thöù ngoân ngöõ vöøa taû vöøa gôïi, môû ra nhöõng lieân töôûng phong phuù cho ngöôøi ñoïc. Hình aûnh röøng
xaø nu ôû ñaây vöøa laø hình aûnh thöïc cuûa moät röøng caây “ham aùnh saùng maët trôøi”, vöøa laø hình aûnh coù
nghóa töôïng tröng cho con ngöôøi Taây Nguyeân ñau thöông, baát khuaát, kieân cöôøng trong nhöõng ngaøy
ñoàng khôûi choáng Myõ. Buùt phaùp ñaëc taû phoái hôïp vôùi thuû phaùp nhaân caùch hoùa ñaõ phaùt huy toái ña hieäu
löïc cuûa noù. Röøng xaø nu hieän leân nhö moät ngöôøi baïn trung thaønh che chôû cho daân laøng Xoâ Man, nhö
nhöõng con ngöôøi ñeïp nhaát cuûa buoân laøng. Vaø coù theå noùi röøng xaø nu chính laø bieåu töôïng veà söùc soáng
baát dieät cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân, cuûa con ngöôøi Vieät Nam.
Taùi hieän chaân thöïc cuoäc chieán ñaáu kieân cöôøng cuûa nhaân daân Taây Nguyeân trong nhöõng ngaøy ñaùnh
Myõ, nhaø vaên taäp trung mieâu taû söï tröôûng thaønh cuûa moät theá heä tieáp noái, phaùt huy truyeàn thoáng anh
huøng cuûa cha oâng vaø qua ñoù nhaø vaên cuõng phaûn aùnh söï tröôûng thaønh cuûa nhaân daân Taây Nguyeân
trong cuoäc ñaáu tranh moät maát moät coøn vôùi keû thuø môùi laø ñeá quoác Myõ. Tieâu bieåu cho theá heä thanh
nieân ñoù laø Tnuù vaø Dít. Söï tröôûng thaønh cuûa hoï gaén lieàn vôùi cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Straù laøng
Xoâ Man.

212
 Tnuù moà coâi cha meï töø nhoû, ñöôïc daân laøng ñuøm boïc, nuoâi daïy khoân lôùn. Caäu beù Tnuù ñeán vôùi caùch
maïng ngay töø nhöõng ngaøy gian khoå, aùc lieät nhaát khi maø Myõ Dieäm ñang ngaøy ñeâm khuûng boá caùch
maïng ôû khaép moïi nôi. Chính Tnuù ñaõ chöùng kieán caûnh ñau thöông cuûa daân laøng. Boïn giaëc “treo coå
anh Xuùt leân caây vaû ñaàu laøng, gieát baø Nhan, chaët ñaàu coät toùc treo ñaàu suùng”, chæ vì hoï laø nhöõng ngöôøi
duõng caûm, daùm nuoâi daáu caùn boä caùch maïng. Ngaøy Tnuù vaøo röøng nuoâi caùn boä, tieáp nhaän tri thöùc, leõ
soáng ôû ñôøi qua söï chæ baûo cuûa anh caùn boä Quyeát. Duõng caûm, möu trí, lanh lôïi laø phaåm chaát toát ñeïp
cuûa Tnuù, “noù lieân laïc cho anh Quyeát töø xaõ leân huyeän. Khoâng bao giôø noù ñi ñöôøng moøn. Giaëc vaây caùc
ngaû ñöôøng noù leo leân moät caây cao nhìn quanh moät löôït roài xeû röøng maø ñi, loït taát caû voøng vaây. Qua
soâng noù khoâng thích loäi choã nöôùc eâm, cöù löïa choã thaùc maïnh maø bôi ngang, vöôït treân maët nöôùc, côõi
leân thaùc baêng baêng nhö moät con caù kình”. Moät laàn ñi lieân laïc, Tnuù bò giaëc phuïc kích, baét ñöôïc, chuùng
daãn em veà laøng, tra taán ñuû moïi caùch, löng Tnuù ngang doïc nhöõng veát dao cheùm nhöng Tnuù vaãn khoâng
khai baùo, chæ ñieàm tónh choû vaø buïng mình ñeå traû lôøi caâu hoûi cuûa keû thuø: “Coäng saûn ôû ñaây naøy”. Ñoù
khoâng phaûi laø caâu traû lôøi maø laø moät lôøi thaùch thöùc, duõng caûm! Vôùi lôøi thaùch thöùc aáy, Tnuù phaûi traû
giaù baèng ba naêm tuø.
Thoaùt nguïc Kon Tum trôû veà, Tnuù laø moät thanh nieân, tröôûng thaønh hôn veà nhaân caùch. Anh hieåu
roõ nhieäm vuï cuûa mình khi tieáp nhaän lôøi traêng troái cuûa anh Quyeát. Anh trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo
cuoäc chieán ñaáu cuûa daân laøng Xoâ Man. Anh thöïc hieän ngay lôøi daën cuûa anh Quyeát “chuaån bò giaùo,
maùc, vuï, röïa, teân, naù…” chuaån bò moïi thöù caàn thieát cho cuoäc chieán ñaáu saép tôùi. Vaø haïnh phuùc cuõng
ñeán vôùi anh trong nhöõng ngaøy ñoù. Mai, coâ baïn gaùi cuøng anh ñi lieân laïc trôû thaønh ngöôøi baïn ñôøi cuûa
anh.
Laïi moät thöû thaùch nöõa ñeán vôùi Tnuù: boïn giaëc ôû ñoàn Ñaéc Haø xuoáng laøng Xoâ Man truy baét anh, vôï
con anh sa vaøo tay chuùng. Khoâng theå caàm loøng tröôùc caûnh giaëc tra taán vôï con. Tnuù ñaønh phaûi ra
ñoái ñaàu vôùi boïn chuùng. Vaø trong cuoäc ñoái ñaàu naøy, phaåm chaát kieân cöôøng cuûa anh caøng saùng hôn
bao giôø heát. Giaëc baét Tnuù, chuùng ñoát möôøi ngoùn tay anh, “Möôøi ngoùn tay anh ñaõ trôû thaønh möôøi
ngoïn ñuoác”, raêng caén chaët moâi, khoâng moät tieáng keâu vang, Tnuù tröøng tröøng neùm caêm giaäm vaøo keû
thuø. Coù theå noùi Tnuù laø hình aûnh cuûa Taây Nguyeân ñau thöông, baát khuaát. Söï taøn baïo cuûa keû thuø ñaõ
leân tôùi toät ñænh vaø nhaân daân cuõng khoâng theå cam chòu soáng döôùi aùch taøn baïo ñoù. Cho neân, khi tieáng
theùt caêm giaän cuûa Tnuù vang leân, tieáng theùt nhö moät lôøi baùo hieäu trieäu daân laøng caàm vuõ khí ñöùng
leân, caû laøng Xoâ Man ñöùng daäy. “Tieáng gieát”, tieáng chaân ngöôøi ñaïp nhaø aøo aøo. Tieáng boïn lính keâu
thaát thanh… Söï vuøng daäy cuûa daân laøng ñaõ cöùu thoaùt Tnuù ñeå roài sau ñoù anh vaøo giaûi phoùng quaân ñi
giaûi phoùng cho nhaân daân, giaûi phoùng ñaát nöôùc vôùi moät nhaän ñònh saâu saéc hôn. Ñieàu naøy coù theå thaáy
roõ qua lôøi taâm söï cuûa Tnuù vôùi daân laøng sau “ba naêm ñi löïc löôïng”. Anh keå raèng anh gieát thaèng Duïc,
teân chæ huy ñoàn giaëc ôû Ñaéc Haø, keû ñaõ gieát vôï con anh, keû ñaõ gieo ñau thöông cho laøng Xoâ Man vaø
theo anh thaèng giaëc naøo “cuõng laø thaèng Duïc caû”. Roõ raøng, vôùi anh chieán só giaûi phoùng quaân Tnuù,
moái thuø chung cuûa Taây Nguyeân, cuûa ñaát nöôùc cuõng laø moái thuø cuûa gia ñình, cuûa queâ höông anh. Ñoù
laø moät nhaän thöùc saâu saéc, nhaän thöùc maø Tnuù ruùt ra ñöôïc töø noãi ñau cuûa baûn thaân, cuûa buoân laøng,
cuûa ñaát nöôùc vaø töø cuoäc chieán ñaáu cuûa queâ höông.
Cuøng theá heä cuûa Tnuù coøn coù Dít, coâ bí thö chi boä xaõ kieâm chính trò vieân xaõ ñoäi laøng Xoâ Nam. Ba
naêm tröôùc, ngaøy Tnuù ra ñi, Dít “coøn laø moät coâ beù khoâng coù aùo maëc, ñeâm laïnh khoâng nguû…”. Vaäy maø,
khi Tnuù trôû veà, coâ beù aáy ñaõ ñaûm traùch nhöõng coâng vieäc troïng yeáu nhaát cuûa laøng Xoâ Man. Söï tröôûng
thaønh kyø laï cuûa Dít khoâng phaûi ngaãu nhieân maø laø quaù trình reøn luyeän vöôït qua thöû thaùch. Luùc coøn
nhoû, Dít laø moät ñöùa beù lanh lôïi, raát gan daï. Laàn aáy, Dít bò giaëc baét, “Chuùng ñeå con beù ñöùng giöõa
saân, leân ñaïn toâm xoâng roài töø töø baén töøng vieân moät, khoâng baén truùng, ñaïn chæ söôït qua tai, seùm toùc,
caøy ñaát quanh hai baøn chaân nhoû cuûa Dít. Vaùy noù raùch töôït töøng maûng. Noù khoùc theùt leân nhöng roài
ñeán vieân thöù möôøi, noù chuøi nöôùc maét, töø ñoù im baët. Noù ñöùng laëng leõ giöõa boïn lính, cöù moãi vieân ñaïn
noå, caùi thaân hình maûnh deû cuûa noù giaät leân moät caùi, nhöng ñoâi maét noù vaãn nhìn boïn giaëc bình thaûn
laï luøng”. Khoâng chæ gan goùc, Dít coøn laø moät coâ beù cöông nghò. Chöùng kieán caùi cheát ñau thöông cuûa
chò Mai, Dít “laàm lì khoâng noùi gì caû, maét raùo hoaûnh trong khi moïi ngöôøi caû cuï giaø, ñeàu khoùc”. Cöù
theá Dít lôùn leân cuøng vôùi cuoäc ñaáu tranh cuûa laøng Xoâ Man. Trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo cuoäc chieán ñaáu
cuûa buoân laøng, Dít cuõng toû roõ laø ngöôøi coù baûn lónh, coù söùc thuyeát phuïc quaàn chuùng. Gaëp laïi Tnuù, Dít
khoâng khoûi xuùc ñoäng, nhìn anh vôùi “ñoâi maét môû to bình thaûn trong suoát”. AÁy vaäy, chò khoâng queân
traùch nhieäm cuûa mình khi hoûi “ñoàng chí coù giaáy khoâng?”, khi tuyeân boá döùt khoaùt “khoâng coù giaáy thì
khoâng ñöôïc, uûy ban phaûi baét thoâi” vaø sau khi xem kyõ giaáy cuûa Tnuù chò laïi noùi tieáp “sao anh veà coù

213
moät ñeâm thoâi”. Con ngöôøi Dít laø nhö vaäy ñoù, gan goùc, cöông nghò, khoâng keùm phaàn tha thieát vôùi
queâ höông, ñaønh raèng beà ngoaøi töôûng nhö chæ coù laïnh luøng bình thaûn.
Tnuù vaø Dít tieâu bieåu cho theá heä thanh nieân laøng Xoâ Man, töø loøng caêm thuø cuûa hoï ñeán vôùi cuoäc
chieán ñaáu cuûa daân toäc vaø chính trong cuoäc chieán ñaáu ñoù, hoï tröôûng thaønh. Söï tröôûng thaønh cuûa hoï
coù coäi nguoàn cuûa coù moät maët laø do töï hoï vöôït mình qua nhöõng thöû thaùch lôùn lao, maët khaùc laø do coù
söï dìu daét cuûa caùch maïng cuûa cha oâng. Ñaëc bieät söï tröôûng thaønh cuûa Tnuù vaø Dít ñöôïc Nguyeân Ngoïc
mieâu taû trong moái quan heä vôùi truyeàn thoáng anh huøng cuûa ngöôøi Straù. Cuï Meát chính laø ñaïi dieän cho
theá heä caùch maïng ñi tröôùc cuûa laøng Xoâ Man. Cuï laø pho söû doáng, laø choã döïa tinh thaàn cuûa daân laøng.
Tuy giaø nhöng “cuï vaãn quaéc thöôùc nhö xöa… ngöïc cuõng nhö moät taám xaø nu lôùn… tieáng noùi vaãn oà oà
vang trong loàng ngöïc”, vaãn saùng suoát ngaøy ñeâm laõnh ñaïo cuoäc chieán ñaáu cuûa buoân laøng. Coù leõ cuoäc
ñôøi cuï ñaõ neám traõi qua nhieàu ñau khoå, ñaõ thu löôïm ñöôïc nhieàu kinh nghieäm quyù baùu, cho neân cuï
luoân luoân nhaéc nhôû con chaùu nhôù tôùi quaù khöù ñau thöông baát khuaát cuûa queâ höông. Chöùng kieán caùi
cheát thaûm thöông cuûa Mai vaø söï baát löïc cuûa Tnuù tröôùc söï tra taán daõ man taøn baïo cuûa boïn thaèng
Duïc, cuï Meát caøng thaáu hieåu: ñoái vôùi keû thuø “chæ coù hai baøn tay traéng, chæ vôùi hai baøn tay khoâng” thì
khoâng theå naøo ñoái ñaàu vôùi chuùng ñöôïc, phaûi caàm vuõ khí ñöùng leân! Baøi hoïc naøy, cuï muoán truyeàn laïi
cho theá heä mai sau: “Nghe roõ chöa, caùc con, roõ chöa, nhôù laáy, ghi laáy. Sau naøy tao cheát roài, bay coøn
soáng phaûi noùi laïi cho con chaùu. Chuùng noù caàm suùng, mình phaûi caàm giaùo”. Lôøi cuï raønh reõ vang leân
trong aùnh löûa baäp buøng ôû nhaø öng.
Xaây döïng nhaân vaät cuï Meát nhö moät nhaân vaät huyeàn thoaïi, keát tinh nhieàu phaåm chaát toát ñeïp cuûa
con ngöôøi Taây Nguyeân, phaûi chaêng Nguyeân Ngoïc muoán khaúng ñònh vai troø cuûa theá heä ñi tröôùc ñoái
vôùi theá heä treû! Cuï Meát vöøa laø ngöôøi noái keát theá heä truyeàn thoáng, vôùi lòch söû queâ höông, vöøa laø ngöôøi
daãn daét theá heä thanh nieân trong cuoäc chieán ñaáu hieän taïi. Chính vì coù moät theá heä cha oâng nhö cuï
Meát maø theá heä cuûa Tnuù, cuûa Dít… coù söï tröôûng thaønh lôùn lao.
Vaø khoâng chæ coù lôùp ngöôøi nhö Tnuù, lôùp sau Tnuù nhö beù Heng, cuõng lôùn leân, lôùn leân cuøng vôùi cuoäc
chieán ñaáu aùc lieät cuûa laøng Xoâ Man. Vôùi nhaân vaät beù Heng, Nguyeân Ngoïc chæ phaùc hoïa vaøi ba ñöôøng
neùt mieâu taû ngoaïi hình nhöng cuõng ñuû taïo ra aán töôïng saâu saéc cho ngöôøi ñoïc. Tuoåi cuûa beù Heng, leõ
ra, laø tuoåi ñeán tröôøng vôùi nhöõng trang saùch, vôùi nhöõng troø chôi vui nhoän nhöng ñaát nöôùc coøn giaëc,
beù cuõng coøn nhoû, beù Heng ñaõ coù daùng veû cuûa “moät ngöôøi lính thaät söï. Noù ñoäi chieác muõ suïp xin ñöôïc
cuûa anh giaûi phoùng quaân naøo ñoù, maëc vaøo moät chieác aùo baø ba daøi pheát ñít, vaãn ñoùng khoá, suùng ñeo
cheùo ngang löng”. Hôn theá, Heng thuoäc töøng lôùp haàm baãy, hoá choâng, trôû thaønh ngöôøi lieân laïc nhö
Tnuù naêm xöa. Thaät laø töø haøo vaø tin töôûng vôùi moät lôùp ngöôøi nhö beù Heng! Lôùp ngöôøi aáy ñang lôùn
leân, tröôûng thaønh, xöùng ñaùng vôùi theá heä cha anh.
Ñoïc Röøng xaø nu coù caûm töôûng nhö ñöôïc xem moät boä phim veà soá phaän moät con ngöôøi vôùi bieát bao
söï kieän. Truyeän baét ñaàu töø hieän taïi töø caùi thôøi ñieåm anh chieán só giaûi phoùng quaân Tnuù ñaët chaân leân
maûnh ñaát queâ höông “sau ba naêm ñi löïc löôïng” roài ngöôïc doøng thôøi gian trôû veà quaù khöù. Quaù khöù
cöù hieän daàn leân trong söï hoài töôûng cuûa Tnuù, trong lôøi keå cuûa taùc giaû, trong lôøi keå cuûa cuï Meát. Nhöõng
maûng ñôøi quaù khöù, nhöõng maûng ñôøi hieän taïi, cöù ñan ngang, soi toû cho nhau ñeå caét nghóa söï tröôûng
thaønh cuûa theá heä Tnuù, söï tröôûng thaønh cuûa laøng Xoâ Man trong cuoäc chieán ñaáu vôùi keû thuø, ñeå laøm
noåi roõ chuû ñeà cuûa truyeän. Töø noãi ñau rieâng vaø noãi ñau chung, Tnuù vaø laøng Xoâ Man phaûi caàm vuõ khí
ñeå töï cöùu laáy mình, ñeå giaûi phoùng daân toäc vaø cuoäc chieán ñaáu anh huøng cuûa daân toäc ñaõ saûn sinh ra
moät theá heä treû keá tuïc xöùng ñaùng vôùi cha oâng. Chính caùi tö töôûng naøy ñaõ chi phoái keát caáu cuûa Röøng
xaø nu. Heä thoáng söï kieän trong truyeän, chuû yeáu ñöôïc toå chöùc theo söï phaùt trieån taâm lyù tính caùch
nhaân vaät trung taâm, chöù khoâng theo traät töï thôøi gian thoâng thöôøng. Toå chöùc söï kieän theo caùch ñoù,
nhaø vaên coù ñieàu kieän taäp trung mieâu taû nhöõng tình huoáng gay caán laøm noåi baät tính caùch nhaân vaät,
maët khaùc cuõng phuø hôïp vôùi yù nghóa chính luaän cuûa taùc phaåm. Hai laàn ñoái ñaàu tröïc tieáp vôùi keû thuø
laø hai laàn Tnuù theå hieän roõ phaåm chaát kieâng cöôøng cuûa anh, taát nhieân taùc phaåm naøy theå hieän ôû moãi
laàn coù khaùc nhau vaø coù söï phaùt trieån. Sa vaøo tay giaëc khi coøn laø moät caäu beù, Tnuù toû roõ ñöùc kieân
trung quaû caûm cuûa mình. Coøn laàn ñoái ñaàu vôùi keû thuø, Tnuù röïc saùng kieâng cöôøng baát khuaát tröôùc
boùng ñen taøn baïo cuûa keû thuø.
Khaéc hoïa tính caùch nhaân vaät, Nguyeân Ngoïc coù sôû tröôøng trong vieäc löïa choïn nhöõng chi tieát tieâu
bieåu coù yù nghóa khaùi quaùt cao, nhöõng chi tieát giaøu chaát taïo hình, giaøu chaát thô. Trong nhaän thöùc
cuûa ngöôøi ñoïc, söøng söõng hình aûnh cuï Meát vôùi nhöõng neùt khaéc chaïm raát taøi tình cuûa taùc giaû: moät cuï
Meát vôùi nhöõng neùt khaéc chaïm raát taøi tình cuûa taùc giaû: moät cuï Meát quaéc thöôùc, raâu daøi, maét saùng,
ngöïc caêng nhö moät caây xaø nu lôùn. Vaø cuõng xuùc ñoäng loøng ngöôøi moät cuï Meát aân tình vôùi chaùu con luùc
214
trôû tay chuøi hai gioït nöôùc maét lôùn khi laëng nhìn taám löng roäng cuûa Tnuù coøn ngang doïc nhöõng veát
thöông ñaõ thaønh seïo tím. Nhö vaäy nhaân vaät anh huøng trong Röøng xaø nu khoâng chæ rung caûm ngöôøi
ñoïc ôû söï vöôït leân hoaøn caûnh khoác lieät cuûa hoï maø coøn ôû nhöõng xuùc ñoäng, nhöõng tình caûm thaàm kín
nôi hoï.
Treân nhöõng trang vieát cuûa mình, Nguyeân Ngoïc thöôøng traûi nhöõng caûm xuùc tröõ tình cuûa oâng veà
con ngöôøi, ñaát nöôùc queâ höông. Gioïng vaên cuûa Röøng xaø nu ñaèm thaém chaát tröõ tình, khi traàm huøng
theo aùnh löûa chaäp chôøn ôû nhaø nhöng trong lôøi keå trang nghieâm xuùc ñoäng veà quaù khöù ñau thöông
cuûa cuï Meát, khi tha thieát tuoân chaûy theo doøng hoài töôûng veà ngöôøi thaân, theo doøng suy töôûng veà queâ
höông cuûa Tnuù… lôøi vaên cuûa Röøng xaø nu giaøu hình aûnh, giaøu nhòp ñieäu, nhieàu ñoaïn vaên trau chuoát,
oùng möôït nhö ngoân ngöõ cuûa moät baøi thô (ví duï: ñoaïn môû ñaàu taùc phaåm). Chính caùi veû cuûa lôøi vaên
ñaõ goùp phaàn taïo neân söùc haáp daãn cuûa taùc phaåm.
Röøng xaø nu laø chuyeän cuûa con ngöôøi nhöng qua ñoù ta thaáy soá phaän cuûa moät daân toäc. Töø caâu
chuyeän cuûa Tnuù vaø cuûa laøng Xoâ Man, taùc giaû noùi tôùi söï tröôûng thaønh cuûa caùch maïng mieàn Nam trong
nhöõng ngaøy tröôùc vaø sau ñoàng khôûi. Ñoïc Röøng xaø nu hoâm nay, vaãn thaáy aâm vang caùi haøo huøng cuûa
moät thôøi choáng Myõ, moät thôøi coù nhöõng con ngöôøi ñeïp nhö cuï Meát, nhö Tnuù, nhö Dít, nhö Mai…

ÑEÀ: Hình töôïng caây xaø nu trong taùc phaåm “Röøng xaø nu” cuûa Nguyeãn Trung Thaønh.
BAØI LAØM
Taây Nguyeân – maûnh ñaát huøng vó vaø thô moäng, vôùi nhöõng con ngöôøi noàng haäu yeâu thöông maø
kieân cöôøng baát khuaát, töø laâu ñaõ laø nguoàn caûm höùng cho bieát bao vaên nhaân ngheä só. Moãi ngöôøi ñeàu
tìm thaáy ôû maûnh ñaát naøy moät bieåu töôïng ñeïp cho taâm hoàn caát caùnh, ngoøi buùt thaêng hoa. Ngoïc Anh
coù Boùng caây Kônia nhö noãi loøng thoån thöùc thieát tha cuûa tình yeâu thuûy chung son saét, Thu Boàn coù
Baøi ca chim Chô-rao, ngaân vang khuùc haùt trong treûo noàng ñöôïm cuûa tình ngöôøi chieán thaéng… Coøn
Nguyeãn Trung Thaønh laïi ñem ñeán cho ta hình töôïng nhöõng Röøng xaø nu noái tieáp chaïy ñeán chaân trôøi
nhö söùc soáng beàn vöõng vaø baát dieät cuûa nhaân daân Taây Nguyeân trong coâng cuoäc choáng Mó cöùu nöôùc.
Ñoïc Röøng xaø nu, khoâng chæ nhöõng nhaân vaät nhö cuï Meát, Tnuù, Dít, Mai taïo neân aán töôïng saâu saéc
trong chuùng ta, maø coøn laø caây xaø nu – moät hình töôïng ñaëc saéc bao truøm toaøn boä thieân truyeän ngaén
naøy. Chính hình töôïng caây xaø nu taïo neân veû ñeïp huøng traùng, chaát söû thi laõng maïng cho caâu chuyeän
veà laøng Xoâ Man baát khuaát kieân cöôøng. Ñoù laø hình töôïng haøm chöùa nhieàu yù nghóa töôïng tröng. Qua
hình töôïng naøy, ngöôøi ñoïc coù theå thaáy roõ söùc soáng kieân cöôøng, söùc soán g maõnh lieät cuûa con ngöôøi Taây
Nguyeân noùi rieâng, cuûa con ngöôøi Vieät Nam noùi chung trong nhöõng ngaøy ñaùnh Mó. Khoâng phaûi ngaãu
nhieân maø Nguyeãn Trung Thaønh laïi mieâu taû thaät cuï theå, thaät chi tieát röøng xaø nu baèng moät thöù ngoân
ngöõ giaøu chaát thô, baèng nhöõng “lôøi coù caùnh” vôùi moät caûm xuùc say meâ maõnh lieät nhö ñaõ thaáy trong
taùc phaåm. Gaàn hai möôi laàn nhaø vaên ñaõ vieát veà xaø nu, döôøng nhö caây xaø nu tham döï vaøo taát caû
nhöõng sinh hoaït, nhöõng taâm tình, nhöõng buoàn vui cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân trong cuoäc chieán ñaáu
anh duõng cuûa hoï.
Caû moät caâu chuyeän daøi, ñau thöông, baát khuaát nhö moät baûn anh huøng ca veà cuoäc ñôøi Tnuù, cuoäc
ñôøi daân laøng Xoâ Man ñöôïc keå treân neàn chính cuûa hình töôïng caây xaø nu. Caây xaø nu, röøng xaø nu nhö
nhöõng con ngöôøi, nhöõng taâm hoàn, vöøa laø nhaân chöùng, vöøa tham gia vaøo baûn anh huøng ca, cuõng vöøa
chòu ñöïng moïi gian nan, vaát vaû, ñau thöông do toäi aùc cuûa keû thuø, nhöng baát chaáp taát caû, röøng xaø nu
vaãn vöôn mình cöôøng traùng, vaãn toàn taïi baát chaáp moïi ñau thöông: noù töôïng tröng cho khaùt voïng töï
do, khaùt voïng giaûi phoùng, cho phaåm chaát anh huøng vaø söùc soáng maõnh lieät cuûa daân laøng Xoâ Man,
cuûa nhaân daân Taây Nguyeân trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó.
Hình töôïng caây xaø nu hieän leân trong taùc phaåm ñaày chaát thô huøng traùng. Môû ñaàu vaø keát thuùc caâu
chuyeän laø hình aûnh “haøng vaïn caây xaø nu” “sinh soâi naåy nôû”, “röøng xaø nu öôõn taám ngöïc lôùn cuûa mình
ra, che chôû cho laøng”… “ñeán heát taàm maét cuõng khoâng thaáy gì khaùc ngoaøi nhöõng ñoài xaø nu noái tieáp
tôùi chaân trôøi”. Röøng xaø nu laø bieåu töôïng cho con ngöôøi. Caây ñöôïc mieâu taû nhö con ngöôøi trong söï
öùng chieáu vôùi con ngöôøi, gôïi ra nhöõng bieåu töôïng veà ñôøi soáng, soá phaän vaø phaåm caùch cuûa con ngöôøi
– caùc theá heä daân laøng Xoâ Man ñaùnh Mó.
Caây xaø nu ham aùnh saùng vaø khí trôøi, “noù phoùng leân raát nhanh ñeå tieáp laáy aùnh naéng”, cuõng nhö
Tnuù, nhö daân laøng Xoâ Man yeâu töï do. Röøng xaø nu cuõng nhö laøng Xoâ Man, chòu nhieàu ñau thöông bôûi
söï taøn aùc cuûa giaëc: “Caû röøng xaø nu haøng vaïn caây khoâng coù caây naøo khoâng bò thöông. Coù nhöõng caây

215
bò chaët ñöùng ngang nöûa thaân mình, ñoå aøo aøo nhö moät traän baõo. ÔÛ choã veát thöông, nhöïa öùa ra, traøn
treà, thôm ngaøo ngaït, long lanh naéng heø gay gaét, roài daàn daàn baàm laïi, ñen vaø ñaëc quyeän thaønh töøng
cuïc maùu lôùn”. Nhöng xaø nu coù söùc soáng thaät maõnh lieät, khoâng gì taøn phaù noåi: “Caïnh moät caây xaø nu
môùi ngaõ guïc, ñaõ coù boán naêm caây con moïc leân, ngoïn caây xanh rôøn, hình nhoïn muõi teân lao thaúng treân
baàu trôøi”, cuõng nhö caùc theá heä laøng Xoâ Man, lôùp naøy tieáp lôùp khaùc ñöùng leân. Anh Quyeát hi sinh thì
coù Tnuù, Mai: Mai ngaõ xuoáng giöõa tuoåi traøn ñaày söùc soáng, thì Dít lôùn leân raát nhanh ñeán khoâng ngôø,
trôû thaønh bí thö chi boä, chính trò vieân xaõ ñoäi: roài nhöõng beù Heng, theá heä tieáp theo cuûa Dít cuõng
ñang lôùn leân, tieáp tuïc cuoäc chieán ñaáu. Ñoàng thôøi, ngöôïc laïi, nhieàu choã mieâu taû con ngöôøi, nhaø vaên
ñaõ so saùnh vôùi caây xaø nu. Cuï Meát thì “ngöïc caêng nhö moät caây xaø nu lôùn”, veát thöông treân löng Tnuù
do giaëc tra taán thì “öùa ra moät gioït maùu ñaäm, töø saùng ñeán chieàu thì ñaëc quyeän laïi, tím thaãm nhö
nhöïa xaø nu”. Thuû phaùp aáy trong mieâu taû taïo neân moät söï hoøa nhaäp, töông öùng giöõa con ngöôøi vaø
thieân nhieân trong moät chaát thô haøo huøng, traùng leä. Nhaø vaên ñaõ ví cuï Meát “nhö moät caây xaø nu lôùn”
bôûi cuï laø ngöôøi hôn ai heát hieåu söï gaén boù cuûa caây xaø nu vaø maûnh ñaát ñang soáng, hieåu ñöôïc söùc maïnh
tieàm taøng baát khuaát cuûa röøng caây cuõng nhö daân laøng Xoâ Man: “Khoâng coù caây gì maïnh baèng caây xaø
nu ñaát ta. Caây meï ngaõ, caây con moïc leân. Ñoá noù gieát heát röøng xaø nu naøy!...”.
Caây xaø nu gaén boù vôùi con ngöôøi vaø cuoäc soáng daân laøng. Xaø nu khoâng chæ coù maët trong ñoaïn môû
ñaàu vaø keát thuùc, noù coøn hieän dieän trong suoát caâu chuyeän veà Tnuù vaø laøng Xoâ Man cuûa anh. Xaø nu coù
maët trong ñôøi soáng haèng ngaøy nhö ñaõ töï ngaøn ñôøi nay cuûa daân laøng: ngoïn löûa xaø nu trong moái beáp;
ñoáng löûa ôû nhaø roâng taäp hôïp caû daân laøng, ngoïn ñuoác xaø nu chaùy saùng soi nhöõng ñoaïn röøng ñeâm;
khoùi xaø nu hun taám baûng ñen cho anh Quyeát ñaït Tnuù vaø Mai hoïc chöõ…; xaø nu cuõng tham döï vaøo
nhöõng söï kieän quan troïng cuûa cuoäc soáng choáng Mó: ngoïn ñuoác xaø nu chaùy saùng trong tay cuï Meát vaø
taát caû daân laøng vaøo röøng laáy dao, maùc, duï, röïa ñaõ giaáu kó, chuaån bò cho cuoäc noåi daäy, vaø ñeâm ñeâm
laøng Xoâ Man thöùc, döôùi aùnh ñuoác xaø nu, maøi vuõ khí; giaëc ñoát hai baøn tay Tnuù baèng gieû taåm nhöïa xaø
nu…; cuõng ngoïn löûa töø caùc ñuoác xaø nu soi saùng röïc caùi ñeâm caû laøng noåi daäy, soi roõ xaùc möôøi teân lính
giaëc bò gieát ngoån ngang quanh ñoáng löûa lôùn giöõa saân laøng…
Caây xaø nu coøn laø ngöôøi chöùng kieán söï giaùc ngoä, söï hi sinh thaàm laëng, loøng duõng caûm, yù chí quaät
cöôøng cuûa daân laøng Xoâ Man: “Ñöùng treân ñoài xaø nu gaàn con nöôùc lôùn. Suoát ñeâm nghe caû röøng Xoâ Man
aøo aøo rung ñoäng. Vaø löûa chaùy khaép röøng…”. AÙnh löûa xaø nu soi saùng lôøi caên daën cuûa anh Quyeát: “Ngöôøi
coøn soáng phaûi chuyeån daùo, maùc, duï, röïa, teân, naù… Seõ coù ngaøy duøng tôùi”. Löûa xaø nu thöû thaùch yù chí
cuõng nhö loøng can ñaûm cuûa Tnuù: “khoâng coù gì ñöôïm baèng nhöïa xaø nu… Möôøi ñaàu ngoùn tay ñaõ thaønh
möôøi ngoïn ñuoác… Maùu anh maën chaùt ôû ñaàu löôõi…”. Caêm thuø trong anh chaùy giaàn giaät nhö nhöïa xaø
nu beùn nhaïy ñeå “baøn tay haän thuø” thaønh “baøn tay traû tuø” boùp cheát teân aùc oân döôùi ngaùch haàm.
Caâu chuyeän cuï Meát keå phaûng phaát phong vò anh huøng ca. Ñeâm keå chuyeän döôùi aùnh löûa xaø nu
chaéc cuõng gioáng nhö ñeâm giaø laøng thöôøng keå veà caùc baûn anh huøng ca truyeàn thoáng cuûa Taây Nguyeân.
Gioïng ñieäu söû thi cuûa Röøng xaø nu baét nguoàn töø ñoù. Caây xaø nu gaén vôùi quaù khöù, hieän taïi anh huøng,
gaén boù vôùi moïi sinh hoaït, phong tuïc vaø ñôøi soáng vaên hoùa cuûa daân toäc Taây Nguyeân, khieán cho caâu
chuyeän laøng Xoâ Man ñaùnh Mó lung linh saéc maøu huyeàn thoaïi nhö Ñam San, Xinh Nhaõ thuôû naøo…
Coù theå noùi hình töôïng xaø nu laø moâ típ chuû ñaïo cuûa taùc phaåm. Xaø nu trôû thaønh bieåu töôïng cho
cuoäc soáng vaø phaåm chaát cuûa daân laøng Xoâ Man. Ñoù laø moät saùng taïo ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa Nguyeãn
Trung Thaønh. Nhaø vaên ñaõ löïa choïn hình aûnh caây xaø nu vaø ñem laïi cho noù nhöõng yù nghóa môùi, nhöõng
veû ñeïp môùi ñeå döïng leân böùc tranh söû thi choáng Mó cuûa nhöõng con ngöôøi kieân cöôøng baát khuaát nôi
nuùi röøng huøng vó Taây Nguyeân.
ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng caây xaø nu trong truyeän ngaén “Röøng xaø nu” cuûa Nguyeãn
Trung Thaønh.
BAØI LAØM 1
Ñoïc truyeän ngaén Röøng xaø nu cuûa Nguyeãn Trung Thaønh, moät taùc phaåm ra ñôøi trong baõo taùp ñaáu
tranh choáng ñeá quoác Mó cuûa nhaân daân Taây Nguyeân, ai cuõng nhaän thaáy hình töôïng xaø nu laø hình
töôïng giaøu yù nghóa, bao truøm taùc phaåm. Xaø nu laø sinh khí, laø maïch hoàn, nhöïa soáng cuûa taùc phaåm.
Nguyeãn Trung Thaønh gaén boù saâu naëng vôùi Taây Nguyeân. Nhaø vaên muoán ñeå laïi tình caûm ñoù trong
caâu chuyeän veà laøng Xoâ Man ñaùnh Mó vôùi nhöõng taám göông, nhöõng cuoäc ñôøi saùng ñeïp, aùnh leân töø
cuoäc chieán ñaáu khoác lieät vôùi keû thuø xaâm löôïc. Taát caû tình caûm ñoù ñöôïc boäc loä trong truyeän ngaén
Röøng xaø nu.

216
 Môû ñaàu taùc phaåm, nhaø vaên taäp trung taùi hieän hình aûnh moät röøng xaø nu beân “con nöôùc lôùn ñaàu
laøng” vaø “naèm trong taàm ñaïi baùc cuûa ñoàn giaëc”: “Laøng ôû trong taàm ñaïi baùc cuûa ñoàn giaëc. Chuùng noù
baén ñaõ thaønh leä, moãi ngaøy hai laàn hoaëc buoåi saùng sôùm vaø xeá chieàu, hoaëc ñöùng boùng vaø xaåm toái, hoaëc
nöûa ñeâm vaø trôû gaø gaùy. Haàu heát ñaïn ñaïi baùc ñeàu rôi vaøo ñoài xaø nu caïnh con nöôùc lôùn”.
Caây xaø nu gaén boù vôùi ngöôøi Taây Nguyeân. Truyeän môû ra moä t cuoäc ñuïng ñoä lòch söû quyeát lieät giöõa
laøng Xoâ Man vôùi boïn Mó – Dieäm. Röøng xaø nu cuõng naèm trong cuoäc ñuïng ñoä aáy. Töø choã taû thöïc, raát
töï nhieân, hình aûnh xaø nu ñaõ trôû thaønh moät bieåu töôïng. Xaø nu hieän ra vôùi tö theá cuûa söï soáng ñang
ñoái dieän vôùi caùi cheát, söï sinh toàn ñoái dieän vôùi söï huûy dieät. Caùch môû cuûa caâu chuyeän thaät goïn gaøng,
coâ ñuùc maø vaãn ñaày uy nghi taàm voùc.
Raát nhieàu laàn taùc giaû nhaéc ñeán hai chöõ “xaø nu” (röøng xaø nu, ñoài xaø nu, goác xaø nu, caây xaø nu, löûa
xaø nu, khoùi xaø nu, nhöïa xaø nu…). Xaø nu trôû thaønh maûnh hoàn cuûa laøng Xoâ Man, cuûa Taây Nguyeân vaø
cao hôn, trôû thaønh hình töôïng ñaïi dieän cho chính Taây Nguyeân. Moãi ñaëc ñieåm cuûa xaø nu maø taùc giaû
noùi tôùi ñeàu coù theå hieåu theo yù nghóa aån duï, töôïng tröng cho con ngöôøi Taây Nguyeân.
Khi mieâu taû khaùi quaùt, Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ phaùt hieän ra: “Caû röøng xaø nu haøng vaïn caây
khoâng caây naøo laø khoâng bò thöông”. Vôùi caùi nhìn caän caûnh, quan saùt kó töøng caây xaø nu, taùc giaû ñaõ
chöùng kieán noãi ñau cuûa xaø nu: “Coù nhöõng caây bò chaët ñöùt ngang nöûa thaân mình ñoå aøo aøo nhö moät
traän baõo. ÔÛ choã veát thöông, nhöïa öùa ra, traøn treà, thôm ngaøo ngaït, long lanh naéng heø gay gaét”. Roài
“Coù nhöõng caây con vöøa lôùn ngang taàm ngöïc ngöôøi bò ñaïn ñaïi baùc chaët ñöùt laøm ñoâi. ÔÛ nhöõng caây ñoù,
nhöïa coøn trong, chaát daàu coøn loaõng, veát thöông khoâng laønh ñöôïc cöù loeùt maõi ra, naêm möôøi hoâm sau
thì caây cheát”. Caùc töø ngöõ: veát thöông, cuïc maùu lôùn. Loeùt maõi ra, cheát… laø nhöõng töø ngöõ dieãn taû noãi
ñau cuûa con ngöôøi. Nhaø vaên ñaõ mang noãi ñau cuûa con ngöôøi ñeå bieåu ñaït cho noãi ñau cuûa caây vaø ngöôïc
laïi.
Boïn giaëc ñi trong röøng nhö luõ coïp beo, chuùng ñoäi nhöõng “chieác muõ ñoû maøu maùu”, “löôõi leâ dính
maùu”. Laøng Xoâ Man soáng trong caûnh bò o eùp döõ doäi. Moïi ngöôøi bò luøa ñeán nhaø öng, quaàn chuùng bò
chaët ñaàu, bò treo coå, tieáng cöôøi “saèng saëc”, “daàn daät” cuûa luõ aùc oân, tieáng roi “vun vuùt”, tieáng ñaïn “choùi
tai”, tieáng gaäy saét neän “höø höï” xuoáng nhöõng thaân ngöôøi…
Nhöng taùc giaû khoâng ñeå cho xaø nu kheùp mình trong noãi ñau thaàm laëng. Nhaø vaên ñaõ phaùt hieän
ñöôïc söùc soáng maõnh lieät cuûa caây xaø nu, moät söùc soáng baát chaáp bom ñaïn: “Trong röøng ít coù loaïi caây
sinh soâi naûy nôû khoûe nhö vaäy”. Ñaây laø yeáu toá cô baûn ñeå xaø nu vöôït qua giôùi haïn cuûa söï soáng vaø caùi
cheát. Söï soáng toàn taïi ngay trong söï huûy dieät.
“Caïnh moät caây xaø nu môùi ngaõ guïc ñaõ coù boán naêm caây con moïc leân”. Taùc giaû söû duïng caùch noùi ñoái
laäp (ngaõ guïc – moïc leân; moät – boán naêm) ñeå khaúng ñònh moät khaùt voïng thaät cuûa söï soáng. Caây xaø nu
ñaõ töï ñöùng leân baèng söùc soáng maõnh lieät cuûa mình: “… caây con moïc leân, hình nhoïn muõi teân lao thaúng
leân baàu trôøi”. Xaø nu ñeïp moät veû ñeïp man daïi nhöng cuõng raát huøng traùng. Xaø nu khoâng nhöõng töï
bieát baûo veä mình maø coøn baûo veä söï soáng, baûo veä laøng Xoâ Man: “Cöù theá hai ba naêm nay, röøng xaø nu
öôõn taám ngöïc lôùn ra che chôû cho laøng”. Hình töôïng xaø nu chöùa ñöïng tinh thaàn quaû caûm, moät söï kieâu
haõnh cuûa vò trí ñöùng ñaàu trong baõo taùp chieán tranh. Hình töôïng caùnh röøng xaø nu “öôõn taám ngöïc lôùn
ra che chôû cho laøng” gôïi ra böùc tranh thieân nhieân hoaønh traùng chöùa ñöïng nguoàn caûm höùng söû thi
doài daøo. Caùi hay cuûa ñoaïn vaên chính laø ôû choã nhaø vaên ñaõ mieâu taû röøng xaø nu nhö moät sinh theå coù
hoàn, hoøa nhaäp vôùi tinh thaàn baát khuaát cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân noùi chung vaø laøng Xoâ Man noùi
rieâng.
Trong khi mieâu taû röøng xaø nu, caây xaø nu, nhaø vaên ñaõ söû duïng bieän phaùp nhaân hoùa nhö moät pheùp
tu töø chuû ñaïo. OÂng luoân laáy noãi ñau vaø veû ñeïp cuûa con ngöôøi laøm chuaån möïc ñeå noùi veà xaø nu khieán
xaø nu trôû thaønh moät aån duï cho con ngöôøi, moät bieåu töôïng cuûa Taây Nguyeân baát khuaát, kieân cöôøng.
Ngöôïc laïi, khi mieâu taû con ngöôøi, taùc giaû cuõng thöôøng so saùnh vôùi xaø nu. Cuï Meát coù boä ngöïc “caêng
nhö moät caây xaø nu lôùn”, tay “saàn suøi nhö voû caây xaø nu”. Cuï Meát chính laø caây xaø nu coå thuï hoäi tuï taát
caû söùc maïnh cuûa röøng xaø nu.
Caùc theá heä con ngöôøi laøng Xoâ Man cuõng töông öùng vôùi caùc theá heä caây xaø nu. Tnuù cöôøng traùng
nhö moät caây xaø nu ñöôïc toâi luyeän trong ñau thöông ñaõ tröôûng thaønh trong thöû thaùch vôùi baûn lónh
vaø nghò löïc phi thöôøng cuõng gioáng nhö xaø nu phoùng leân raát nhanh tieáp laáy aùnh maët trôøi. Caäu beù
Heng laø maàm xaø nu ñang ñöôïc caùc theá heä xaø nu trao cho nhöõng toá chaát caàn thieát ñeå saün saøng thay
theá trong cuoäc chieán cam go coøn coù theå phaûi keùo daøi “naêm naêm, möôøi naêm hoaëc laâu hôn nöõa”.

217
 Trong söï tieáp noái baát dieät, hình töôïng daân laøng Xoâ Man ñaõ ñöôïc hieän leân töø röøng caây xaø nu, caây
vaø ngöôøi chieáu öùng, toûa saùng, toân veû ñeïp laãn nhau. Caây xaø nu ham aùnh saùng cuõng nhö daân laøng yeâu
chuoäng töï do. Caây höùng chòu ñau thöông cuõng nhö daân laøng neám traûi bieát bao maát maùt. Neáu caây coù
söùc soáng maïnh meõ, baát dieät thì ngöôøi tröôùc bao ñau thöông vaãn khoâng guïc ngaõ. Khoâng coù söï taøn
baïo naøo tieâu dieät ñöôïc xaø nu cuõng nhö daân laøng Xoâ Man kieân ñònh vöõng vaøng tröôùc thöû thaùch ñeå
chieán ñaáu vaø chieán thaéng.
Ñeå khaéc hoïa hình töôïng röøng xaø nu, ngoaøi pheùp nhaân hoùa, taùc giaû söû duïng nguoàn caûm höùng söû
thi vôùi nhieàu thuû phaùp thöôøng thaáy trong caùc thieân anh huøng ca. Trong truyeän khoâng döôùi 20 laàn
nhaø vaên noùi ñeán xaø nu. Chaát söû thi cuûa truyeän seõ khoâng theå trôû thaønh gioïng ñieäu chính cuûa taùc
phaåm neáu thieáu ñi hình töôïng xaø nu ñöôïc khai thaùc töø nhieàu goùc ñoä, ñöôïc laëp laïi nhieàu laàn ñeán nhö
vaäy. Xaø nu coù maët moïi nôi, moïi luùc trong cuoäc soáng, trong chieán ñaáu cuûa con ngöôøi. Löûa xaø nu thoåi
côm. Ñuoác xaø nu soi cho Dít giaõ gaïo, soi ñöôøng cho daân laøng vaøo röøng laáy giaùo maùc. Goã xaø nu duøng
laøm baûng ñeå hoïc caùi chöõ. Möôøi ñaàu ngoùn tay Tnuù bò taåm daàu xaø nu ñoát chaùy nhö möôøi boù ñuoác lôùn,
ñeå roài “caû röøng xaø nu aøo aøo rung ñoäng”. Xaø nu coù maët trong ñôøi soáng, xaø nu tham döï vaøo nhöõng söï
kieän troïng ñaïi cuûa con ngöôøi. Xaø nu mang aâm höôûng söû thi vaø khí vò Taây Nguyeân raát roõ. Nhöõng lôùp
nghóa khaùc nhau ñöôïc ngöôøi ñoïc tieáp nhaän ôû hình töôïng röøng xaø nu chính laø nhôø caùch vieát vöøa keå,
vöøa taû, vöøa gôïi lieân töôûng, töôûng töôïng cuûa taùc giaû.
Caâu vaên môû ñaàu ñöôïc laëp laïi ôû cuoái taùc phaåm (ñöùng treân ñoài xaø nu aáy troâng ra ñeán heát taàm maét
cuõng khoâng thaáy gì khaùc ngoaøi nhöõng ñoài xaø nu noái tieáp tôùi chaân trôøi ) gôïi ra caûnh röøng xaø nu huøng
traùng, kieâu duõng vaø baát dieät, gôïi ra söï baát dieät, kieâu duõng vaø huøng traùng cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân
noùi rieâng vaø con ngöôøi Vieät Nam noùi chung trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó cöùu nöôùc vó ñaïi. AÁn
töôïng ñoïng laïi trong kí öùc ngöôøi ñoïc maõi maõi chính laø caùi baùt ngaùt cuûa caùnh röøng xaø nu kieâu duõng
ñoù.

BAØI LAØM 2
Nguyeãn Trung Thaønh laø buùt danh cuûa nhaø vaên Nguyeân Ngoïc trong khaùng chieán choáng Mó, cöùu
nöôùc. Truyeän Röøng xaø nu cuûa oâng vieát vaøo naêm 1965, laø moät truyeän ngaén xuaát saéc. Truyeän keå veà
cuoäc “ñoàng khôûi” cuûa daân laøng Xoâ Man ôû Taây Nguyeân. Cuï Meát, moät giaø laøng, moät thuû lónh quaân söï
ñaõ laõnh ñaïo daân laøng Xoâ Man maøi giaùo, maùc, duï, röïa… quaät khôûi ñöùng leân ñaùnh luõ aùc oân, tay sai cuûa
ñeá quoác Mó ñeå giaûi phoùng buoân laøng vaø nuùi röøng thieâng lieâng. Hoï ñaõ chieán ñaáu vì söï soáng coøn, vì
chaân lí caùch maïng ngôøi choùi: “Chuùng noù ñaõ caàm suùng, mình phaûi caàm giaùo!”.
Ngoaøi nhöõng nhaân vaät cho ta nhieàu aán töôïng nhö cuï Meát, Tnuù, Mai, Dít, beù Heng, anh Quyeát,…
thì hình töôïng caây xaø nu trong truyeän ngaén ñöôïc taùc giaû khaéc hoïa vaø ngôïi ca nhö moät duõng só oai
huøng.
Ngaøy aáy… caùch maïng mieàn Nam ñang traûi qua nhöõng naêm daøi ñen toái, ñaày thöû thaùch khoù khaên.
Luõ giaëc keùo tôùi, luøng suïc, phuïc kích, khoâng ñeâm naøo choù vaø suùng cuûa chuùng khoâng suûa vang caû röøng.
Buoân laøng bò bao vaây, daân laøng bò kìm keïp vaø khuûng boá daõ man. Ñaàu rôi maùu chaûy, tang toùc vaø ñau
thöông: giaëc treo coå anh Xuùt leân caây vaû ñaàu laøng; chuùng gieát baø Nhan, chaët ñaàu coät toùc treo ñaàu
suùng! Cuøng chung soá phaän, chung chòu ñau thöông vôùi daân laøng Xoâ Man laø röøng xaø nu naèm trong
taàm ñaïi baùc cuûa giaëc. Chuùng baén ngaøy, baén ñeâm, baén vaøo luùc saùng sôùm vaø xeá chieà u, hoaëc luùc ñöùng
boùng vaø saåm toái, hoaëc luùc nöûa ñeâm vaø trôû gaø gaùy. Tang toùc bao truøm röøng xaø nu. Haøng vaïn caây
“khoâng caây naøo khoâng bò thöông”. Ñaïn giaëc chaët ñöùt ngang thaân mình, “caây xaø nu ñoå aøo aøo nhö moät
traän baõo”; nhöïa caây ñoïng laïi, tuï laïi “baàm laïi ñen vaø ñaëc quyeän laïi thaønh töøng cuïc maùu lôùn”. Röøng
xaø nu chòu bao toån thaát naëng neà nhö con ngöôøi. Bieát bao caây non truùng ñaïn giaëc, veát thöông “cöù loeùt
maõi ra” sau naêm, möôøi hoâm thì caây cheát!
Gaàn 20 laàn, nhaø vaên noùi ñeán röøng xaø nu, ñoài xaø nu, caây xaø nu, caønh xaø nu, ngoïn vaø laù xaø nu,
nhöïa xaø nu, khoùi vaø löûa ñuoác xaø nu,… moãi laàn xuaát hieän, caây xaø nu mang moät daùng veû kì laï, taát caû
ñeàu mang yù nghóa töôïng tröng cho khí phaùch anh huøng vaø söùc soáng maõnh lieät cuûa daân laøng Xoâ Man,
cuûa nuùi röøng Taây Nguyeân kieân cöôøng baát khuaát!
Ngöôøi Straù ñaõ hieân ngang trong löûa ñaïn, ngöôøi tröôùc ngaõ, ngöôøi sau tieán leân. Röøng xaø nu cuõng
vaäy, caïnh moät caây bò baén ngaõ guïc ñaõ coù boán, naêm caây moïc leân, sinh soâi naûy nôû “ngoïn xanh rôøn,
hình nhoïn muõi teân lao thaúng leân baàu trôøi”. Neáu nhö caây Kônia coù boùng caây toûa rôïp nöông raãy vaø
loøng ngöôøi bieåu tröng cho söï thuûy chung tình nghóa, thì caây xaø nu laø moät loaïi caây “ham aùnh saùng
218
maët trôøi”, höông caây nhöïa caây “bay ra thôm môõ maøng”. Ba laàn Nguyeãn Trung Thaønh taïo neân nhöõng
hình aûnh so saùnh ñoäc ñaùo, kì vó ca ngôïi taàm voùc caây xaø nu: luùc thì ngoï n caây nhö moät muõi teân lao
thaúng leân baàu trôøi, luùc thì nhöõng caây con xaø nu môùi nhuù khoûi maët ñaát “nhoïn hoaét nhö nhöõng muõi
leâ”, luùc thì röøng xaø nu “öôõng taám ngöïc lôùn cuûa mình ra che chôû cho laøng”. Roõ raøng hình töôïng caây
xaø nu mang taàm voùc vaø khí phaùch cuûa moät duõng só ñích thöïc trong maùu löûa.
Coù luùc röøng xaø nu ñöôïc mieâu taû döôùi caëp maét cuûa Tnuù trong hai thôøi ñieåm chieàu vaø saùng, luùc anh
veà thaêm laøng vaø luùc anh laïi ra ñi. Sau ba naêm trôøi anh ñi “löïc löôïng”, ñi tìm nhöõng thaèng Duïc aùc
oân ñeå traû thuø, anh veà thaêm queâ, thaêm luõ laøng, gaëp laïi röøng xaø nu nhö gaëp laïi ngöôøi baïn chieán ñaáu,
anh boài hoài töï haøo vaø say meâ ngaém nhìn: “Ñöùng treân ñoài xaø nu aáy troâng ra xa, ñeán heát taàm maét
cuõng khoâng thaáy gì khaùc ngoaøi nhöõng ñoài xaø nu noái tieáp tôùi chaân trôøi”. Vaø buoåi saùng anh leân ñöôøng,
cuøng cuï Meát vaø Dít coøn coù röøng xaø nu truøng ñieäp tieãn anh vôùi bao trìu meán vaø löu luyeán. Anh ñaõ
mang theo hình boùng queâ höông ñeå ra ñi vôùi moät söùc maïnh môùi: “Ba ngöôøi ñöùng ôû ñaáy nhìn ra xa.
Ñeán huùt taàm maét cuõng khoâng thaáy gì khaùc ngoaøi nhöõng röøng xaø nu noái tieáp chaïy ñeán chaân trôøi”.
Hình töôïng röøng xaø nu ñem ñeán cho ta nhieàu lieân töôûng saâu saéc veà theá traän chieán tranh nhaân
daân, veà ngöôøi ngöôøi lôùp lôùp, veà bieåu töôïng “moät röøng caây, moät röøng ngöôøi”, veà söï hi sinh vaø ñoùng
goùp xöông maùu cuûa ñoàng baøo caùc daân toäc Taây Nguyeân trong khaùng chieán. Chính vì theá maø trong luùc
gaëp laïi Tnuù, cuï Meát ñaõ haøo huøng khaúng ñònh vôùi taát caû nieàm kieâu haõnh vaø thaùch thöùc: “Maøy coù ñi
qua choã röøng xaø nu gaàn con nöôùc lôùn khoâng? Noù vaãn soáng ñaáy, khoâng coù caây gì maïnh baèng caây xaø
nu ñaát ta. Caây meï ngaõ, caây con moïc leân. Ñoá noù gieát heát röøng xaø nu naøy!”.
Neùt ñaëc saéc cuûa truyeän ngaén Röøng xaø nu laø ngheä thuaät taû caûnh, taû ngöôøi raát ñoäc ñaùo. Röøng xaø
nu khoâng chæ laø caûnh saéc thieân nhieân huøng vó, khoâng chæ laø caûnh töôïng chieán tröôøng bi traùng, maø
coøn laø bieåu töôïng cho chí khí anh huøng cuûa ñoàng baøo Taây Nguyeân, cuûa nhaân daân mieàn Nam anh
huøng. Cuï Meát chaúng khaùc naøo duõng só trong söû thi “Baøi ca chaøng Ñam Saên!” Laø moät giaø laøng 60
tuoåi, quaéc thöôùc, raâu daøi tôùi ngöïc maét saùng, veát seïo cuûa chieán tích saùng boùng, cuï Meát ôû traàn “ngöïc
caêng nhö moät caây xaø nu lôùn”.
Noùi ñeán hình töôïng caây xaø nu khoâng theå khoâng noùi tôùi ngoïn löûa xaø nu. Taùc giaû ñaõ taïo neân ba
neùt veõ veà ngoïn löûa xaø nu, gôïi ra moät khoâng khí huyeàn thoaïi thieâng lieâng. Döôùi ngoïn löûa xaø nu, Tnuù
ñaõ ñoïc thö “tuyeät meänh” cuûa anh Quyeát göûi daân laøng Xoâ Man tröôùc luùc anh hi sinh. Laàn thöù hai,
hình aûnh ngoïn löûa xaø nu röïc chaùy treân möôøi ngoùn tay Tnuù, ñoù laø ngoïn löûa uaát haän, caêm thuø “maùu
keâu traû maùu, ñaàu van traû ñaàu” (Toá Höõu). Laàn thöù ba, aùnh löûa ñuoác xaø nu böøng saùng ñoû röïc, laáp loaùng
aùnh giaùo maùc, vôùi tieáng hoâ: “Cheùm! Cheùm heát” cuûa cuï Meát, ñaõ soi toûi xaùc möôøi teân giaëc, trong ñoù coù
thaèng Duïc aùc oân, naèm soùng soaøi giöõa vuõng maùu treân nhaø Öng. Caây xaø nu ñaõ chia ngoït seõ buøi vôùi
ñoàng baøo Xoâ Man trong nhöõng naêm daøi ñaùnh Mó vaø luõ tai sai baùn nöôùc!
Neáu nhö nhaø thô Thu Boàn laáy caùnh chim chô-rao, moät nhaø thô khuyeát danh ñaõ laáy caây Kônia
laøm bieåu töôïng cho loøng daân vaø söùc maïnh quaät khôûi cuûa nuùi röøng Taây Nguyeân huøng vó thì nhaø vaên
Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ thaønh coâng khaéc hoïa veû ñeïp traùng leä cuûa röøng xaø nu ñeå noùi leân khí phaùch
anh huøng cuûa daân laøng Xoâ Man, cuûa chuû nghóa anh huøng Vieät Nam. Hôi höôùng Taây Nguyeân, maøu
saéc thaàn kì, khoâng khí thieâng lieâng, phong vò nhöõng sinh hoaït truyeàn thoáng cuûa nuùi röøng vaø con
ngöôøi Taây Nguyeân ñöôïc theå hieän moät caùch haøo huøng qua hình töôïng röøng xaø nu vaäy.
Truyeän Röøng xaø nu laø moät thaønh coâng lôùn tieâu bieåu cho khuynh höôùng söû thi vaø caûm höùng laõng
maïn cuûa vaên hoïc Vieät Nam vieát veà ñeà taøi chieán tranh. Caûnh vaät vaø con ngöôøi ñöôïc chieáu saùng döôùi
ngoïn löûa thieâng lieâng thaàn kì. Noù ñaõ giuùp ngöôøi ñoïc soáng laïi moät thôøi kì lòch söû voâ cuøng ñau thöông
vaø oanh lieät cuûa daân toäc.

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng caây xaø nu vaø nhaân vaät Tnuù trong truyeän ngaén Röøng xaø nu
cuûa Nguyeãn Trung Thaønh.
HÖÔÙNG DAÃN
* Giôùi thieäu moät vaøi neùt ngaén veà taùc giaû, taùc phaåm.
- Nguyeãn Trung Thaønh laø buùt danh cuûa Nguyeân Ngoïc trong thôøi choáng Mó.
- Röøng xaø nu laø truyeän ngaén xuaát saéc veà ñeà taøi Taây Nguyeân, laàn ñaàu tieân xuaát hieän treân taïp chí
Vaên Ngheä Quaân giaûi phoùng mieàn Trung Trung boä, soá 2 naêm 1965.
* Giôùi thieäu noäi dung cuûa luaän ñeà.
219
 Truyeän keå veà cuoäc chieán ñaáu cuûa daân laøng Xoâ Man choáng Mó – Dieäm khaùt maùu, töø bí maät ñeán vuõ
trang vì chaân lí lòch söû vaø caùch maïng: “chuùng noù ñaõ caàm suùng, mình phaûi caàm giaùo”. Qua ñoù,
Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ saùng taïo neân hình töôïng caây xaø nu kì vó vaø nhaân vaät Tnuù mang taàm voùc
duõng só phi thöôøng.
* Phaân tích hình töôïng caây xaø nu.
a.- Caây xaø nu vaø nhöõng phaåm chaát cao quyù cuûa noù:
- Laø caûnh quang huøng vó: “Nhöõng ñoài xaø nu noái tieáp chaân trôøi”, “nhöõng röøng xaø nu noái tieáp chaïy
ñeán chaân trôøi”.
- Cuøng vôùi ngoâi nhaø Öng, nhöõng raãy luùa, caây pom chu, con nöôùc lôùn vaø röøng xaø nu, ñoài xaø nu gaén
boù thaân thieát vôùi cuoäc soáng vaø taâm hoàn cuûa ngöôøi Straù bao ñôøi nay.
- Trong bom ñaïn giaëc Mó, röøng xaø nu chòu bao ñau thöông “haøng vaïn caây khoâng coù caây naøo khoâng
bò thöông”; “coù nhöõng caây bò chaët ñöùt ngang nöûa thaân mình ñoå aøo aøo nhö moät traän baõo”; veát thöông
“baàm laïi, ñen vaø ñaëc queän thaønh töøng cuïc maùu lôùn”. Coù nhöõng caây con bò thöông, veát thöông “cöù
loeùt maõi ra, naêm möôøi hoâm thì caây cheát”.
- Caây xaø nu coù moät söùc soáng maõnh lieät, caïnh moät caây môùi ngaõ guïc “ñaõ coù boán naêm caây con moïc
leân, ngoïn xanh rôøn, hình nhoïn muõi teân lao thaúng leân baàu trôøi”.
Noù laø loaïi caây trong röøng “ham aùnh saùng maët trôøi” nhaát.
- Röøng xaø nu mang taàm voùc duõng só, hieân ngang vaø laãm lieät “öôõn taám ngöïc lôùn cuûa mình ra, che
chôû cho laøng”.
b.- YÙ nghóa thaãm mó cuûa hình töôïng caây xaø nu.
- Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ xaây döïng moät keát caáu truøng ñieäp hoaønh traùng, boùng daùng caây xaø nu
xuaát hieän töø ñaàu ñeán cuoái taùc phaåm, hôn 20 laàn ñöôïc noùi ñeán. Noù gaén lieàn vôùi moät cuoä c soáng maát
coøn, vôùi ñau thöông vaø söï quaät khôûi vuøng daäy chieán ñaáu cuûa daân laøng Xoâ Man. Noù ñaõ goùp phaàn bieåu
hieän chuû ñeà taùc phaåm: Loøng trung thaønh vôùi caùch maïng, khaùt voïng töï do vaø tinh thaàn baát khuaát
cuûa ñoàng baøo Taây Nguyeân trong choáng Mó.
- Nhieàu chi tieát ngheä thuaät mang yù nghóa töôïng tröng ñöôïc theå hieän baèng nhöõng so saùnh hoaëc
nhaân hoùa ñaëc saéc. Röøng xaø nu töôïng tröng cho theá traän chieán tranh nhaân daân, ngöôøi ngöôøi lôùp lôùp,
theá heä naøy ngaõ xuoáng töùc thì theá heä sau tieáp noái, quaät khôûi, hieân ngang ñöùng leân. Ngoïn xaø nu “hình
nhoïn muõi teân lao thaúng leân baàu trôøi”, caây xaø nu môùi nhuù khoûi maët ñaát “nhoïn hoaét nhö muõi leâ”; “hai
ba naêm nay röøng xaø nu öôõn taám ngöïc lôùn cuûa mình ra che chôû cho laøng”. Ñoù laø nhöõng hình aûnh kì
vó cho thaáy caây xaø nu, röøng xaø nu mang tö theá vaø taàm voùc duõng só anh huøng thaàn kì, khaúng ñònh
söùc maïnh voâ taän vaø voâ ñòch cuûa nuùi röøng vaø con ngöôøi Taây Nguyeân trong baõo taùp caùch maïng.
- Ngoïn löûa xaø nu xuaát hieän nhieàu laàn trong truyeän. Neáu nhö trong söû thi “Ra-ma-ya-na”, ngoïn
löûa thaàn A-nhi soi saùng vaø khaúng ñònh taám loøng trung trinh cuûa naøng Xi-ta, thì ôû trong “Röøng xaø
nu”, ngoïn löûa xaø nu laø moät bieåu töôïng raát kì dieäu. Döôùi ngoïn löûa xaø nu, Tnuù ñoïc thö tuyeät meänh cuûa
anh Quyeát, caùn boä Ñaûng hoaït ñoäng bí maät, göûi cho daân laøng Xoâ Man: ngoïn löûa soi saùng con ñöôøng
ñi tôùi: “Ngöôøi coøn soáng phaûi chuaån bò giaùo maùc, vuï, röïa, teân, naù…”. Ngoïn löûa xaø nu boác chaùy treân
möôøi ñaàu ngoùn tay Tnuù khoâng chæ noùi leân toäi aùc man rôï cuûa thaúng Duïc vaø beø luõ Mó – Dieäm khaùt
maùu, maø coøn chieáu saùng tinh thaàn trung nghóa, baát khuaát cuûa ñöùa con cuûa ngöôøi Straù thaân yeâu. Vaø
cuõng treân nhaø Öng, ñoát löûa xaø nu lôùn giöõa nhaø chaùy döõ doäi, löôõi maùc cuï Meát vaø cuûa caùc chieán só du
kích saùng loaùng, xaùc 10 teân giaëc ngoån ngang quanh ñoáng löûa ñoù. Chính töø ñeâm ñoù, “suoát ñeâm nghe
caû röøng Xoâ Man aøo aøo rung ñoäng – Vaø löûa chaùy khaép röøng”. Ngoïn löûa xaø nu! Ngoïn löûa chieán ñaáu vaø
chieán thaéng ñaõ laøm saùng böøng thieân truyeän, taïo neân veû ñeïp söû thi huyeàn thoaïi.
* Phaân tích nhaân vaät Tnuù:
a. – Tnuù laø moät con ngöôøi trung thaønh, möu trí, baát khuaát vaø voâ cuøng duõng caûm.
- Ngay töø thôøi coøn nhoû, Tnuù ñaõ cuøng Mai vaøo röøng tieáp teá, nuoâi giaáu anh Quyeát caùn boä Ñaûng
“naèm vuøng”, vaø hoïc chöõ Tnuù ñaõ ñi ba ngaøy ñöôøng tôùi nuùi Ngoïc Linh mang veà moät xaø leùt ñaày ñaù
traéng laøm phaán. Ñoù laø loøng “khaùt chöõ” ñeå vöôn leân laøm ngöôøi vaø vöôn tôùi aùnh saùng caùch maïng cuûa
anh, cuûa ngöôøi Straù queâ anh.
- Hoïc chöõ thì Tnuù khoâng baèng Mai, nhöng ñi giao lieân thì ñaàu anh “saùng laï luøng”. Giaëc vaây caùc
ngaû ñöôøng, Tnuù leo leân moät caây cao nhìn quanh moät löôït roài “xeù röøng maø ñi”, loït qua taát caû caùc voøng

220
vaây. Qua soâng, Tnuù löïa choã thaùc maïnh maø bôi ngang, côõi leân thaùc baêng baêng nhö moät con caù kình.
Tnuù bieát laø choã nöôùc maïnh giaëc “khoâng ngôø”. Thaät laø möu trí.
- Bò giaëc phuïc kích, hoïng suùng giaëc “chóa vaøo tai laïnh ngaét”, Tnuù nuoát luoân caùi thö bí maät cuûa
anh Quyeát göûi veà huyeän. Giaëc tra taán daõ man. Chuùng giaûi anh veà laøng, baét Tnuù khai ngöôøi naøo laø
coäng saûn. Anh ñaët tai leân buïng mình noùi: “ÔÛ ñaây naøy!”. Löng anh ñaày nhöõng veát dao cheùm cuûa luõ
giaëc. Tnuù ñaõ baát khuaát hieân ngang, trung thaønh voâ haïn vôùi caùch maïng. Anh coù bao giôø queân lôøi cuï
Meát daïy: “Caùn boä laø Ñaûng, Ñaûng coøn, nuùi nöôùc naøy coøn!”.
- Sau ba naêm bò tuø ôû nguïc Kon Tum, Tnuù vöôït nguïc trôû veà laøng. Caû laøng vui möøng ñoùn anh ôû nhaø
Öng. Tnuù ñoïc thö tuyeät meänh cuûa anh Quyeát cho caû laøng nghe. Laàn thöù hai anh laïi ñi ba ngaøy leân
nuùi Ngoïc Linh, khoâng laáy ñaù traéng laøm phaán maø mang veà moät guøi naëng ñaù maøi. Caû laøng Xoâ Man,
ngaøy thì phaùt raãy, ñeâm ñeâm maøi vuõ khí. Tnuù trôû thaønh chæ huy ñoäi du kích. Vôùi luõ giaëc, vôùi thaèng
Duïc aùc oân thì Tnuù laø “con coïp” neáu khoâng gieát sôùm, nay noù laøm loaïn röøng naøy roài!
Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ ñaët nhaân vaät vaøo moät tình huoáng khoác lieät nhaát ñeå toâ ñaäm tính caùch
anh huøng cuûa Tnuù. Thaèng Duïc keùo moät tieåu ñoäi veà laøng Xoâ Man. Ngoïn roi cuûa giaëc khoâng töø moät ai.
Tieáng keâu khoùc daäy laøng. Xaûo quyeät, nham hieåm, thaèng Duïc baét meï con Mai,vôùi aâm möu baét “coïp
caùi vaø coïp con” ñeå “duï coïp ñöïc”! Meï con Mai bò ñaùnh cheát baèng traän möa caây saét. Chæ coù hai baøn
tay khoâng, Tnuù nhaûy xoå vaøo luõ giaëc ñeå cöùu vôï con. “Hai caùnh tay roäng lôùn nhö hai caùnh lim chaéc
cuûa anh oâm chaët laáy meï con Mai”. Anh nguyeàn ruûa luõ giaëc laø “Ñoà aên thòt ngöôøi!”. Hai maét Tnuù laø
“hai cuïc löûa lôùn”. Tnuù bò giaëc baét, troùi baèng daây röøng. Thaèng Duïc aùc oân ñaõ duøng gieû taåm nhöïa xaø
nu tra taán anh. Möôøi ngoùn tay Tnuù ñaõ thaønh möôøi ngoïn ñuoác. Löûa chaùy trong loàng ngöïc, chaùy ôû
buïng! Maùu anh maën chaùt ôû ñaàu löôõi. Tnuù “caén naùt moâi” chòu ñöïng. Tnuù laãm lieät hieân ngang “khoâng
theøm keâu van!”. Khí phaùch hieân ngang baát khuaát cuûa Tnuù nhö moät khuùc traùng ca anh huøng mang
maøu saéc söû thi thaàn kì.
b.- Tnuù coù moät traùi tim suïc soâi caêm giaän vaø yeâu thöông.
- Cuï Meát vaø ñoäi du kích traøn leân nhaø Öng gieát heát saïch boïn aùc oân, cöùu soáng ñöôïc Tnuù. Veát thöông
laønh, ngoù naøo cuõng cuït moät ñoát, nhöng Tnuù coøn caàm ñöôïc giaùo, baén suùng ñöôïc, anh laïi ñi tìm caùch
maïng, gia nhaäp Giaûi phoùng quaân, ñi tìm Mó – Dieäm, ñeå traû thuø cho meï con Mai, cho baø con laøng Xoâ
Man. Anh ñaõ xoâng xuoáng haàm ngaàm ñoàn giaëc, khoâng duøng suùng, khoâng duøng dao, maø duøng hai baøn
tay, möôøi ngoùn tay cuït boùp coå thaèng chæ huy! Vôùi Tnuù, “chuùng noù ñöùa naøo cuõng laø thaèng Duïc!”. Tnuù
ra ñi ñaùnh giaëc vôùi yù thöùc “Ñi traû thuø maø khoâng sôï daøi laâu” (“Ñaát nöôùc” – Nguyeãn Khoa Ñieàm).
Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ mieâu taû nhòp chaøy giaõ gaïo noùi leân thaät xuùc ñoäng tình yeâu laøng cuûa Tnuù.
Töø xa, anh ñaõ nhaän ra “tieáng chaøy doàn daäp cuûa laøng anh”. Ñaõ ba naêm nay, “noãi nhôù day döùt loøng
anh chính laø tieáng chaøy ñoù”, tieáng chaøy “chuyeân caàn roän raõ” cuûa meï anh xa xöa, cuûa nhöõng ngöôøi
ñaøn baø vaø nhöõng coâ gaùi Straù, cuûa Mai vaø Dít, “töø ngaøy loït loøng anh ta ñaõ nghe thaáy tieáng chaøy aáy
roài”. Vì caêm giaän maø Tnuù ñi ñaùnh giaëc, vì yeâu thöông, vì nhôù laøng, nhôù tieáng chaøy giaõ gaïo nôi choân
nhau caét roán maø anh trôû veà thaêm laøng, chæ moät ñeâm thoâi, roài anh laïi ra ñi vôùi bao löu luyeán.
c.- Tnuù laø ngöôøi anh huøng cuûa boä toäc, cuûa queâ höông.
- Soá phaän vaø cuoäc ñôøi ñau thöông, baát khuaát cuûa Tnuù gaén lieàn vôùi vaän meänh soáng coøn cuûa daân
laøng Xoâ Man, laø nieàm töï haøo cuûa queâ höông. Nhö cuï Meát giaø laøng ñaõ noùi: “Noù ñaáy! Noù laø ngöôøi Straù
mình. Cha meï noù cheát sôùm, laøng Xoâ Man naøy nuoâi noù. Ñôøi noù khoå, nhöng buïng noù saïch nhö nöôùc
suoái laøng ta”.
- Tnuù laø moät nhaân vaät ñieån hình cho soá phaän vaø con ñöôøng cuûa nhaân daân trong cuoäc chieán ñaáu
vì töï do, vì thoáng nhaát Toå quoác. Nhaân vaät Tnuù ñaõ toâ ñaäm maøu saéc söû thi huyeàn thoaïi truyeän “Röøng
xaø nu” cuûa Nguyeãn Trung Thaønh.
* Moái quan heä giöõa thieân nhieân vôùi con ngöôøi.
- Röøng xaø nu, ñoài xaø nu, caây xaø nu, löûa xaø nu… ñöôïc mieâu taû vaø khaéc hoïa trong moái quan heä chaët
cheõ vôùi con ngöôøi. Cuøng toàn taïi, cuøng ñau thöông, cuøng toån thaát, cuøng nhuïc cuøng vinh… (“Röøng xaø
nu öôõng taám ngöïc lôùn cuûa mình ra che chôû cho laøng”; cuï Meát giaø laøng “ôû traàn ngöïc caên nhö moät caây
xaø nu lôùn”; nhöõng löôõi maùc, caây röïa saùng loaùng, xaùc möôøi teân lính giaëc ngoån ngang quanh ñoáng löûa
xaø nu lôùn treân nhaø Öng…).

221
 - Veû ñeïp cuûa thieân nhieân, veû ñeïp cao caû, trong saùng cuûa taâm hoàn, veû ñeïp baát khuaát, hieân ngang
cuûa chí khí con ngöôøi taïo neân chaát thô tröõ tình, chaát anh huøng ca traùng leä thaám ñaãm taùc phaåm
“Röøng xaø nu”.
- Theå hieän theá traän chieán tranh nhaân daân voâ ñòch cuûa nuùi röøng vaø caùc daân toäc Taây Nguyeân thôøi
ñaùnh Mó.
- Hình töôïng caây xaø nu laø moät saùng taïo ngheä thuaät ñoäc ñaùo, laø moät trong nhöõng trang vaên xuoâi
hay nhaát vieát veà caây coû trong neàn vaên xuoâi Vieät Nam thôøi hieän ñaïi.
- Caâu chuyeän veà cuoäc ñôøi vaø hình aûnh cuûa Tnuù, cuûa bao duõng só laøng Xoâ Man ñaõ taùi hieän khoâng
khí bi huøng cuûa moät giai ñoaïn lòch söû ñaùnh Mó thaéng Mó ñaày töï haøo cuûa daân toäc.
- “Röøng xaø nu” laø moät truyeän ngaén ñaëc saéc nhaát vieát veà ñeà taøi Taây Nguyeân. Noù laø bieåu töôïng chuû
nghóa anh huøng caùch maïng, keát tinh giaù trò ngheä thuaät cao, saùng ngôøi tính söû thi laøm rung ñoäng
loøng ngöôøi. Noù laø “caâu chuyeän moät ñôøi ñöôïc keå trong moät ñeâm” cuûa moät daân toäc, moät thôøi ñaïi oanh
lieät vaø bi traùng.

ÑEÀ: Nhaân vaät trong “Röøng xaø nu” cuûa Nguyeãn Trung Thaønh ñeàu laø nhöõng ngöôøi con
kieân cöôøng baát khuaát cuûa nuùi röøng Taây Nguyeân trong coâng cuoäc choáng Mó cöùu nöôùc,
nhöng moãi ngöôøi laïi mang nhöõng neùt rieâng, nhöõng veû ñeïp rieâng khoù queân. Phaân tích caùc
nhaân vaät cuï Meát, Tnuù, Dít ñeå laøm saùng toû ñieàu ñoù.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
Moãi nhaø vaên thöôøng coù moät vuøng ñaát rieâng. Vôùi Nguyeãn Trung Thaønh, ñoù laø Taây Nguyeân. Ta ñaõ
gaëp moät anh huøng Nuùp trong Ñaát nöôùc ñöùng leân thôøi choáng Phaùp, giôø ñaây ta laïi ñeán vôùi caùc nhaân
vaät cuï Meát, Tnuù, Dít trong Röøng xaø nu thôøi choáng Mó. Hoï ñeàu laø nhöõng ngöôøi con kieân cöôøng baát
khuaát cuûa nuùi röøng Taây Nguyeân huøng vó nhöng moãi ngöôøi laïi mang nhöõng neùt rieâng, nhöõng veû ñeïp
rieâng khoù queân.
II.- Thaân baøi.
Röøng xaø nu laø caâu chuyeän laøng Xoâ Man (Taây Nguyeân) choáng Mó. Truyeän coù nhieàu nhaân vaät nhöng
tieâu bieåu nhaát laø ba nhaân vaät: cuï Meát (giaø laøng), Tnuù (thanh nieân) vaø Dít (phuï nöõ). Ñoù laø hai theá heä
giaø – treû cuøng tieáp noái nhau ñöùng leân ñaùnh Mó (truyeän coøn heù môû cho ngöôøi ñoïc thaáy theá heä thöù ba
laø theá heä cuûa em Heng ñeå hoaøn thieän böùc tranh Taây Nguyeân choáng Mó).
Ba nhaân vaät noùi treân ñöôïc nhaø vaên mieâu taû sinh ñoäng, haáp daãn, trôû thaønh nhöõng aán töôïng laâu
beàn trong loøng ngöôøi ñoïc, bôûi vì, ôû möùc ñoä nhaát ñònh, hoï ñaõ ñöôïc ñieån hình hoùa, vöøa mang neùt chung
cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân ñaùnh Mó, laïi mang neùt rieâng in ñaäm tính caùch vaø phaåm chaát cuûa töøng
ngöôøi cuï theå.
A.- Neùt chung.
Neùt chung ôû ñaây laø phaåm chaát anh huøng. Hoï ñeàu laø nhöõng ngöôøi con kieân cöôøng baát khuaát cuûa
Taây Nguyeân, theå hieän ôû nhöõng ñieåm sau ñaây:
- Yeâu buoân laøng, yeâu nöôùc, caêm thuø giaëc saâu saéc.
- Quyeát taâm ñöùng leân ñaùnh giaëc ñeå baûo veä buoân laøng, baûo veä ñaát nöôùc.
- Kieân cöôøng, baát khuaát, duõng caûm taïo neân khí theá ñoàng khôûi choáng Mó. (Choïn nhöõng daãn chöùng
thaät tieâu bieåu cuûa ba nhaân vaät ñeå chöùng toû caùi neùt chung ñoù).
B.- Neùt rieâng.
Ñeàu anh huøng, kieân cöôøng, baát khuaát nhöng moãi ngöôøi laïi anh huøng theo caùi caùch rieâng, vaø söï
kieân cöôøng baát khuaát cuõng ñöôïc bieåu loä khaùc nhau tuøy theo tuoåi taùc, giôùi tính, cöông vò xaõ hoäi vaø
hoaøn caûnh rieâng cuûa töøng ngöôøi. Noù laøm neân ñaëc ñieåm rieâng vaø veû ñeïp rieâng cuûa töøng nhaân vaät.
1.- Cuï Meát: Giaø laøng, ngöôøi chæ huy, linh hoàn cuûa laøng Xoâ Man choáng Mó. Moät cuï giaø khoûe maïnh
quaéc thöôùc “nhö caây coå thuï giöõa buoân ngaøn”, “ngöïc voàng cao nhö thaân caây xaø nu löïc löôõng”, hai tay
raén chaéc nhö hai goïng kìm, tieáng noùi oà oà vang. Cuï chæ huy daân laøng xoâng vaøo gieát saïch boïn aùc oân
treân saøn nhaø roâng, ñoát leân ngoïn löûa ñoàng khôûi chaùy saùng khaép röøng Xoâ Man vôùi chaân lí giaûn dò
“chuùng noù ñaõ caàm suùng, mình phaûi caûm giaùo!...” Cuï coøn laø nieàm tin, ngöôøi toå chöùc, taäp hôïp daân laøng

222
ñoaøn keát choáng giaëc. Caùi ñeâm cuï keå veà cuoäc ñôøi cuûa Tnuù cho daân laøng nghe beân ngoïn löûa xaø nu baäp
buøng vöøa ñaàm aám, vöøa trang nghieâm, laïi vöøa coù gì linh thieâng nhö keå veà moät huyeàn thoaïi…
2.- Tnuù: Ngöôøi con öu tuù cuûa buoân laøng ñaõ ra ñi ñaùnh giaëc (giaûi phoùng quaân) ñeå traû thuø cho queâ
höông vaø cho baûn thaân mình. Neùt tính caùch chuû yeáu laø quyeát lieät, maïnh meõ, raát ñaëc tröng cho söï
kieân cöôøng baát khuaát cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân soáng giöõa nuùi röøng huøng vó. Caêm thuø thì nhö löûa
chaùy nguøn nguït (hai con maét nhö hai cuïc than ñoû, tay boùp naùt traùi vaû luùc naøo khoâng bieát), traû thuø
thì döùt khoaùt, laïnh luøng, tröøng phaït ñích ñaùng keû ñaõ tra taán mình (boùp cheát keû thuø baèng chính hai
baøn tay cuït). Cuoäc ñôøi vaø veû ñeïp rieâng cuûa nhaân vaät nhö ñöôïc keát tuï laïi trong hai baøn tay: baøn tay
haän thuø vaø baøn tay traû thuø. Ñoù laø hình aûnh “baøn tay Tnuù” ñoäc ñaùo vaø ñaày aán töôïng cuûa Nguyeãn
Trung Thaønh.
3.- Dít: Coâ gaùi treû giaøu nghò löïc, coù baûn lónh ñaõ tröôûng thaønh mau choùng trong phong traøo choáng
Mó ñeå trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo cao nhaát cuûa daân laøng Xoâ Man: bí thö chi boä vaø chính trò vieân xaõ
hoäi. Neùt tính caùch noåi baät laø gan daï (giaëc baén uy hieáp tinh thaàn,aùo quaàn raùch taû tôi maø vaãn bình
thaûn nhö khoâng) vaø kieân quyeát raén roûi (kieåm tra giaáy pheùp cuûa Tnuù raát kó) nhöng vaãn laø ngöôøi phuï
nöõ giaøu tình caûm, coù giôùi tính (caûm thaáy buøi nguøi khi Tnuù laïi phaûi ñi ngay).
III.- Keát baøi.
Ba nhaân vaät ñöôïc xaây döïng sinh ñoäng, haáp daãn, mang veû ñeïp rieâng cuûa töøng ngöôøi. Ba veû ñeïp
aáy laïi hoøa vaøo nhau ñeå laøm neân veû ñeïp chung cuûa con ngöôøi Taây Nguyeân choáng Mó. Hình aûnh cuï
Meát vaø Dít tieãn Tnuù leân ñöôøng ñaùnh giaëc ôû cuoái taùc phaåm chính laø söï keát tuï raát haøi hoøa veû ñeïp aáy
ñeå noù laéng saâu vaøo loøng ngöôøi ñoïc.

ÑEÀ: Phaân tích nhaân vaät Tnuù – moät duõng só phi thöôøng cuûa laøng Xoâ Man thôøi khaùng
chieán choáng Mó (Truyeän Röøng xaø nu cuûa Nguyeãn Trung Thaønh).
BAØI LAØM
Röøng xaø nu cuûa Nguyeãn Trung Thaønh laø moät kieät taùc vaên chöông thôøi choáng Mó in ñaäm khuynh
höôùng söû thi haøo huøng.
Trong theá traän chieán tranh nhaân daân thaàn kì cuûa laøng Xoâ Man, nhaân vaät Tnuù mang taàm voùc
moät duõng só phi thöôøng ñaõ ñeå laïi trong loøng ta nhieàu rung caûm vaø ngöôõng moä.
Coù theå noùi, nhaân vaät trung taâm cuûa truyeän Röøng xaø nu laø Tnuù. Trong nhaø öng, xung quanh beáp
löûa hoàng, moät ñeâm möa coù maët ñoâng ñuû luõ laøng, cuï Meát ñaët baøn tay chaéc nòch leân vai Tnuù giôùi thieäu:
“… noù ñi giaûi phoùng quaân ñaùnh giaëc, nay noù veà thaêm laøng moät ñeâm… Noù laø ngöôøi Straù mình. Cha
meï noù cheát sôùm, laøng Xoâ Man naøy nuoâi noù. Ñôøi noù khoå nhöng “buïng noù saïch nhö nöôùc suoái laøng ta”.
Tnuù voán laø moät chuù beù giaøu caù tính. ÔÛ trong röøng hoïc chöõ vôùi anh Quyeát, noù hoïc khoâng baèng Mai…,
noù noåi noùng “ñaäp beå caùi baûng nöùa…”, boû ra ngoài ngoaøi suoái suoát ngaøy, roài noù caàm moät hoøn ñaù “töï
ñaäp vaøo ñaàu, chaûy maùu roøng roøng”. Chöõ thì Tnuù hay queân, nhöng ñi röøng, ñi ñöôøng nuù i thì “ñaàu noù
saùng laï luøng”. Giaëc vaây raùp, phuïc kích, Tnuù treøo leân caây cao nhìn khaép moïi phía. “xeù röøng maø ñi,
loït taát caû caùc voøng vaây”. Vöôït soâng vöôït suoái, Tnuù löïa choã thaùc maïnh maø bôi ngang, noù “cöôõi leân
thaùc baêng baêng nhö moät con caù kình”, vaø Tnuù bieát, “qua choã nöôùc eâm thaúng Mó – Dieäm hay phuïc,
choã nöôùc maïnh noù khoâng ngôø!”. Khi chaúng may sa vaøo tay giaëc, hoïng suùng cuûa thaèng giaëc phuïc kích
“chóa vaøo tai laïnh ngaét”, Tnuù ñaõ nhanh trí “nuoát luoân caùi thö” cuûa anh Quyeát göûi veà huyeän trong
moät ngoïn laù dong. Löng Tnuù ngang doïc veát dao cheùm cuûa boïn giaëc, nhöng Tnuù baãn baát khuaát hieân
ngang. Ba naêm bò tuø trong nguïc Kon Tum, Tnuù ñaõ vöôït nguïc trôû veà. Tnuù ñaõ ñoïc thö tuyeät meänh cuûa
anh Quyeát göûi daân laøng Xoâ Man tröôùc luùc anh töû thöông. Anh Quyeát ñaõ daën? “Tnuù phaûi hoïc chöõ
gioûi, thay tui laøm caùn boä”. Laàn thöù hai, Tnuù laïi leân nuùi Ngoïc Linh, khoâng phaûi ñi laáy ñaù traéng veà
laøm phaán nhö ba naêm tröôùc, maø laø ñi laáy moät guøi ñaù maøi. Laøng Xoâ Man ñaõ chuaån bò khôûi nghóa:
phaùt raãy troàng pom-chu xanh caû nuùi röøng, ñeâm ñeâm caû laøng thöùc, maøi giaùo maùc Tnuù ñaõ trôû thaønh
chæ huy ñoäi du kích, laøm cho thaèng Duïc aùc oân loàng leân, gaàm leân. “Con coïp ñoù khoâng gieát sôùm, noù
laøm loaïn röøng nuùi naøy roài!”. Vôï con anh ñaõ bò giaëc baét, tra taán daõ man cho ñeán cheát. Tnuù cuøng ñoäi
du kích ruùt vaøo trong röøng, anh ñaõ nghieán raêng ‘böùt ñöùt haøng chuïc traùi vaû maø khoâng hay”. Ñoâi maét
cuûa anh trôû thaønh “hai cuïc maùu lôùn”. Thöông xoùt vaø caêm thuø toät ñoä, Tnuù khoâng kìm noåi loøng mình
nöõa, vôùi hai baøn tay khoâng, anh ñaõ nhaûy xoå vaøo luõ giaëc mong cöùu ñöôïc vôï con. Tnuù laø moät con ngöôøi
gang theùp. Luõ giaëc ñaõ troùi anh baèng daây röøng, duøng gieû taåm nhöïa xaø nu ñoát chaùy möôøi ñaàu ngoùn

223
tay Tnuù. Ngoïn löûa chaùy trong loàng ngöïc, chaùy ôû buïng. Maùu maën chaùt ôû ñaàu löôõi “chaùy, chaùy caû ruoät
ñaây roài! Anh Quyeát ôi? Chaùy, khoâng, Tnuù seõ khoâng keâu? Khoâng?”. Ngoïn löïa xaø nu vaø ñoä noùng cuûa
noù ñaõ soi saùng loøng trung thaønh voâ haïn, ñaõ toâi luyeän khí phaùch laãm lieät cuûa Tnuù leân taàm voùc phi
thöôøng vó ñaïi? Khi Tnuù theùt leân moät tieáng döõ doäi cuõng laø luùc tieáng chaân “raàm raäp” quanh nhaø öng,
nhieàu tieáng theùt döõ doäi hôn… Nhaø öng aøo aøo chuyeån ñoäng. Tieáng hoâ cuûa cuï Meát vang leân: “Cheùm!
Cheùm heát!”. Vaø löûa ñaõ chaùy khaép röøng…
Meï con Mai ñaõ bò giaëc gieát. Löng Tnuù ñaày veát dao cuûa giaëc cheùm. Möôøi ngoùn tay cuûa anh, ngoùn
naøo cuõng bò thaèng Duïc ñoát chaùy maát moät ñoát. Baø Nhan, anh Xuùt, anh Quyeát… nhöõng ngöôøi thaân yeâu
cuûa anh ñaõ bò giaëc gieát. Veát thöông laønh, Tnuù ñi tìm caùch maïng, ñi Giaûi phoùng quaân ñeå tìm dieät
nhöõng thaèng Duïc aùc oân, ñöùa thì ôû trong ñoán, ñöùa thì ngoan coá chui xuoáng haàm ngaàm…
Tnuù coøn coù moät taâm hoàn ñeïp, chaát phaùc, trong saùng. Taâm hoàn anh vaãn oâm aáp hình boùng queâ
höông. Sau ba naêm ñi Giaûi phoùng quaân ñaùnh giaëc veà thaêm laøng moät ñeâm, caùi goác caây beân ñöôøng gôïi
leân trong loøng anh moät kæ nieäm veà Mai, “kæ nieäm ñoù caét vaøo loøng anh moät nhaùt dao nöûa”. Tnuù yeâu
laøng, yeâu nhöõng hoá choâng, nhöõng giaøn thoø saéc laïnh cuûa laøng anh, yeâu con nöôùc maùt laïnh… Anh nhôù
nhaát laøng, nhôù day döùt loøng anh suoát ba naêm chính laø “tieáng chaøy chuyeân caàn, roän raõ cuûa nhöõng
ngöôøi ñaøn baø vaø nhöõng coâ gaùi Straù, cuûa meï anh ngaøy xa xöa, cuûa Mai cuûa Dít, töø ngaøy loït loøng anh
ñaõ nghe thaáy tieáng chaøy aáy roài…”.
Tnuù mang taàm voùc nhö moät duõng só trong söû thi. Loøng trung thaønh, khí phaùch anh huøng, tinh
thaàn laãm lieät baát khuaát cuûa Tnuù laøm chuùng ta ngöôõng moä; taâm hoàn chaát phaùc, trong saùng, thuûy
chung cuûa anh ñaõ laøm cho chuùng ta xuùc ñoäng, yeâu thöông. Nguyeãn Trung Thaønh xaây döïng nhaân vaät
Tnuù baèng taát caû söï chaét loïc taâm hoàn, töôûng nhö oâng khoâng vieát, oâng khoâng taû… maø hình nhö, oâng
laø moät ngheä só ñuùc töôïng Tnuù, moät anh huøng thôøi ñaïi baèng moät chaát lieäu sieâu kim loaïi!
Röøng xaø nu laø moät truyeän ngaén thaám ñaõm maøu saéc söû thi, huyeàn thoaïi. Hình thöùc keå chuyeän
qua nhaân vaät cuï Meát giaø laøng gôïi leân khoâng khí thieâng lieâng coå truyeàn. Maùi nhaø öng laø nôi tuï hoäi
cuûa daân laøng Xoâ Man, cuõng laø nôi ñeå hoï tröøng trò luõ aùc oân khaùt maùu, luõ tay sai Mó – Dieäm. Röøng
ñoäng, löûa chaùy, tieáng coàng aâm vang, ñaïi baùc giaëc, caây xaø nu ñoå aøo aøo nhö moät traän baõo, tieáng maøi
giaùo maùc… Taát caû thaät haøo huøng, bi traùng. “Röøng xaø nu” ñaõ neâu cao moät chaân lí caùch maïng: “Nghe
roõ chöa, caùc con, roõ chöa, nhôù laáy. Sau naøy tao cheát roài, bay coøn soáng phaûi noùi laïi cho con chaùu:
Chuùng noù ñaõ caàm suùng, mình phaûi caàm giaùo!”. Qua chuû ñeà aáy, caây xaø nu, Tnuù laø nhöõng ngöôøi daân
laøng Xoâ Man hieän leân mang taàm voùc duõng só, tieâu bieåu cho chuû nghóa anh huøng trong thôøi ñaïi Hoà
Chí Minh.

ÑEÀ: Phaân tích hình töôïng nhaân vaät Tnuù trong truyeän ngaén Röøng xaø nu cuûa Nguyeãn
Trung Thaønh. Anh (chò) coù suy nghó gì veà chi tieát baøn tay cuûa Tnuù?
BAØI LAØM
Hieän thöïc caùch maïng voâ cuøng phong phuù, soâi ñoäng laø nguoàn saùng taïo doài daøo cho ngöôøi ngheä só.
Gaén boù vôùi chieán tröôøng Taây Nguyeân trong hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Mó, Nguyeãn
Trung Thaønh coù moät voán soáng khaù phong phuù veà phong tuïc, taäp quaùn vaø cuoäc chieán ñaáu cuûa ñoàng
baøo nôi ñaây. Ñoù laø nguoàn tö lieäu quyù giaù ñeå nhaø vaên xaây döïng tieåu thuyeát Ñaát nöôùc ñöùng leân (1955)
vaø truyeän ngaén Röøng xaø nu (1965). Ñaëc ñieåm chung cuûa vaên hoïc Vieät Nam thôøi khaùng chieán choáng
xaâm löôïc laø phaûn aùnh xu theá taát yeáu cuûa lòch söû, cuûa hieän thöïc caùch maïng: nhaân daân duõng caûm
chieán ñaáu choáng ñoái keû thuø taøn baïo, lôùn maïnh, duø buoåi ñaàu coù maát maùt, hi sinh nhöng cuoái cuøng seõ
chieán thaéng. Röøng xaø nu theå hieän xu theá lòch söû aáy vaø laø moät baûn anh huøng ca veà con ngöôøi Taây
Nguyeân anh duõng, baát khuaát maø tieâu bieåu laø nhaân vaät Tnuù, moät chieán só trung kieân.
Boá meï maát sôùm neân Tnuù trôû thaønh ñöùa con chung cuûa daân laøng Xoâ Man, Tnuù ñöôïc cuï Meát daïy
baûo töø nhoû: Ñaûng coøn thì nuùi nöôùc naøy coøn. Sôùm ñöôïc giaùc ngoä, tieáp böôùc cha anh, Tnuù cuøng Mai
xung phong ñi nuoâi caùn boä. Ñaây laø vieäc laøm maïo hieåm vì anh Xuùt, baø Nhan ñeàu bò giaëc gieát haïi,
daùm ñöông ñaàu vôùi coâng vieäc nguy hieåm laø bieåu hieän cuûa tính caùch gan goùc, duõng caûm; vieäc laøm naøy
coøn bieåu hieän loøng nhieät tình caùch maïng, loøng thuûy chung son saét vôùi Ñaûng. Ñöôïc anh Quyeát daïy
chöõ, giaän mình hoïc chaäm, Tnuù ñaäp baûng roài boû ra suoái ngoài lì khoâng veà. Khi anh Quyeát doã daønh:
phaûi hoïc chöõ môùi laøm caùn boä gioûi thì Tnuù nghe ra lieàn deïp boû töï aùi vaø quyeát taâm hoïc taäp. Tröôùc ñoù,
Tnuù ñaõ ñi boä ba ngaøy ñöôøng ñeán taän nuùi Ngoïc Linh ñeå laáy ñaù traéng veà laøm phaán. Nhöõng haønh vi
aáy theå hieän moät tính caùch maïnh meõ, giaøu nghò löïc, loøng quyeát taâm saét ñaù, laø ngöôøi coù chí höôùng,
224
giaøu hoaøi baõo. Ñöôïc toâi luyeän vaø coù tieán boä neân anh Quyeát tin töôûng giao nhieäm vuï cho Tnuù laøm
giao lieân. Tnuù khoâng bao giôø ñi ñöôøng moøn maø caét ñöôøng röøng ñi, khi qua soâng Tnuù thöôøng loäi choã
nöôùc xieát, vì choã aáy boïn giaëc ít phuïc kích. Tnuù laø ñöùa con cuûa nuùi röøng nhanh nheïn, möu trí, duõng
maõnh, gan goùc. Nhöng coù laàn Tnuù rôi vaøo tay giaëc, ñang ngaäm laù thö Tnuù nuoát nhanh vaøo buïng. Bò
boïn giaëc tra taán taøn baïo nhöng Tnuù vaãn moät möïc khoâng khai nôi nuoâi giaáu caùn boä, löng anh haèn
nhöõng veát dao cheùm, Tnuù vaãn khaûng khaùi chæ vaøo buïng vaø thaùch thöùc: ôû ñaây naøy. Tröôùc muõi suùng
quaân thuø, Tnuù laø moät chieán só hieân ngang, kieân cöôøng, baát khuaát, ngôøi saùng moät taám loøng saét son
chung thuûy, trung thaønh vôùi Ñaûng, tinh thaàn saün saøng xaû thaân vì caùch maïng.
Tính caùch cuûa Tnuù ñöôïc mieâu taû trong quaù trình phaùt trieån. Môùi ñaàu laø caûm tình, ñöôïc giaùc ngoä
roài tham gia caùch maïng, daàn daàn Tnuù nhanh choùng ñöôïc toâi luyeän thaønh ngöôøi chieán só trung kieân,
anh duõng, quyeát lieät, saün saøng ñoái maët vaø vöôït qua nhöõng thöû thaùch nguy hieåm. AÂn tình thuûy chung
vôùi Ñaûng, tin töôûng vaøo Ñaûng. Ñoù laø nhöõng phaåm chaát, tính caùch ñaùng quyù cuûa ngöôøi chieán só naøy
vaø coù yù nghóa tieâu bieåu cho phaåm chaát coäng ñoàng cuûa ngöôøi Straù.
Ñeán tuoåi tröôûng thaønh, Tnuù coù ñôøi soáng tình caûm ñeïp nhöng soá phaän gaëp nhieàu ñau thöông, bi
kòch. Khi bò giaëc baét giam ôû Kon Tum, ba naêm sau Tnuù vöôït nguïc veà laøng, Mai ra ñoùn Tnuù taän ñaàu
laøng vaø caàm tay Tnuù giaøn giuïa nöôùc maét, tình caûm löùa ñoâi cuûa hoï ñaõ ñöôïc naûy nôû töø ñaây…
Tnuù coù moät gia ñình haïnh phuùc, nhöng queâ höông ñang bò keû thuø giaøy xeùo neân haïnh phuùc cuûa
anh thaät mong manh. Theo lôøi anh Quyeát daën tröôùc luùc hy sinh, Tnuù toå chöùc daân laøng chuaån bò
khaùng chieán. Nghe tin, boïn giaëc aäp vaøo laøng, thaèng Duïc muoán baét Tnuù ñeå daäp taét ngoïn löûa ñaáu
tranh. Baét khoâng ñöôïc Tnuù, chuùng heøn haï baét meï con Mai ñaùnh ñaäp raát daõ man. Naáp trong bìa
röøng nhìn caûnh vôï con nhö theá, loøng Tnuù ñau ñôùn nhö ngaøn veát dao cheùm. Noãi ñau thöông nguùt
ngaøn xen laãn vôùi nieàm caêm hôøn gheâ gôùm ñaõ laøm teâ daïi lí trí, ngoïn löûa trong tim ñaõ buøng leân aùnh
maét, ñoâi maét cuûa Tnuù luùc naøy laø hai cuïc löûa lôùn. Theo tình caûm baûn naêng, Tnuù vuøng chaïy ra ñeå cöùu
laáy vôï con. Nhöng caùnh chim ñaïi baøng leû loi aáy khoâng ñuû söùc che chôû cho vôï con. Tnuù laïi rôi vaøo
tay boïn giaëc vaø bò tra taán ñau ñôùn khuûng khieáp. Chæ moät ñeâm maø coù bieát bao nhieâu ñau ñôùn, maát
maùt choàng chaát. Ñau thöông döõ doäi nhöng laø moät chieán só, Tnuù khoâng reân laø, khoâng ngaõ guïc tröôùc
soá phaän, khoâng ñeå keû thuø khuaát phuïc, trong anh caøng ngôøi leân veû ñeïp baát khuaát, tinh thaàn gang
theùp. Ngoïn löûa do giaëc tra taán töø ñoâi baøn tay nhö ñoát chaùy loàng ngöïc, Tnuù ñaõ theùt leân moät tieáng,
tieáng theùt aáy doäi vaøo vaùch nuùi, noãi ñau cuûa anh nhö thaám vaøo soâng nuùi. Ñoù laø noãi ñau thöông lôùn
lao cuûa ngöôøi anh huøng. Roài töø röøng nuùi voïng ra haøng ngaøn tieáng theùt, tieáng gieát, tieáng böôùc chaân
treân saøn nhaø Öng aøo aøo, aùnh theùp töø nhöõng chieác röïa vung leân saùng loaùng, côn baõo löûa caùch maïng
ñaõ noåi leân ngaát trôøi. Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa cuï Meát daân laøng ñaõ ñöùng leân ñoøi keû thuø phaûi ñeàn toäi vaø
cöùu ñöôïc Tnuù. Tnuù khoâng tröïc tieáp chæ huy nhöng anh laø linh hoàn cuûa cuoäc ñoàng khôûi naøy. Anh
chính laø ngöôøi khôi doøng thaùc caùch maïng, chaâm ngoøi noå cho cuoäc chieán ñaáu. Noãi ñau vaø nieàm caêm
hôøn cuûa Tnuù cuõng chính laø cuûa daân laøng neân khi noù daâng ñeán cao traøo thì seõ buøng chaùy ngoïn löûa
ñaáu tranh döõ doäi.
Hai laàn rôi vaøo tay giaëc, hai laàn thöû thaùch tröôùc söï taøn baïo cuûa quaân thuø, Tnuù saùng ngôøi phaåm
chaát ngöôøi anh huøng: gan daï, baát khuaát, duõng caûm, saün saøng hy sinh cho söï nghieäp giaûi phoùng.
Toùm laïi tính caùch, phaåm chaát cao ñeïp cuûa Tnuù coù yù nghóa tieâu bieåu, ñaïi dieän cho coäng ñoàng. Soá
phaän ñau thöông cuûa anh gaén chaët vôùi soá phaän cuûa coäng ñoàng. Cuoäc ñôøi rieâng cuûa anh ñöôïc mieâu taû,
khaéc hoïa ñeå goùp phaàn laøm noåi roõ cuoäc ñôøi chung, phaåm chaát chung cuûa daân laøng. Do ñoù nhaân vaät
naøy mang ñaäm tính söû thi.
Sau cuoäc noåi daäy chieán ñaáu vaø chieán thaéng, daân laøng Xoâ Man ñaõ laäp laøng chieán ñaáu phong traøo
caùch maïng ñaõ tröôûng thaønh. Kìm neùn ñau thöông, Tnuù töø giaõ buoân laøng ra ñi tham gia löïc löôïng
caùch maïng. Khi trôû thaønh chieán só giaûi phoùng quaân, anh ñaõ ñi tìm giaëc maø ñaùnh, quyeát taâm tieâu
dieät saïch giaëc thuø ñeå röûa hôøn cho vôï cho con, cho buoân laøng. Tnuù ñaõ chieán ñaáu raát duõng caûm vaø laäp
nhieàu chieán coâng. Trong moät traän coâng ñoàn Tnuù ñaõ xoâng vaøo haàm giaëc vaø xieát coå thaèng Duïc baèng
ñoâi baøn ty cuït ngoùn. Tnuù coøn laø moät chieán só coù tinh thaàn kæ luaät cao, göông maãu: treân cho pheùp veà
moät ñeâm, Tnuù veà ñuùng moät ñeâm. YÙ thöùc kæ luaät laø veû ñeïp cuûa ngöôøi chieán só. Söï tröôûng thaønh cuûa
Tnuù phaûn aùnh cho töøng böôùc tröôûng thaønh ñi leân trong phong traøi ñaáu tranh caùch maïng cuûa ngöôøi
daân mieàn nuùi.
Trong nhöõng ngaøy ôû trong ñôn vò chieán ñaáu, Tnuù luoân nhôù veà buoân laøng cuûa mình, nhôù nhaát laø
tieáng chaøy roän raõ chuyeân caàn cuûa caùc chò, caùc meï ngöôøi Straù. Anh yeâu caùi maùng nöôùc maùt röôïi nôi

225
ñaàu laøng… ÔÛ xa veà, môùi ñeán ñaàu laøng böôùc chaân Tnuù nhö ríu laïi vì hoài hoäp, möøng rôõ, xuùc ñoäng… Tình
queâ höông cuûa Tnuù raát bình dò nhöng thaät saâu naëng, da dieát. Noãi vui möøng cuûa daân laøng khi chaøo
ñoùn anh veà thaêm cuõng laø bieåu hieän caûm ñoäng cuûa tình caûm baø con, xoùm laøng.
Nguyeãn Trung Thaønh ñaõ söû duïng buùt phaùp söû thi vaø buùt phaùp hieän thöïc ñeå xaây döïng hình töôïng
nhaân vaät Tnuù, coù nhöõng chi tieát raát chaân thaät, ñoäc ñaùo nhö baøn tay cuûa Tnuù. Ngoaøi ñoâi maét, baøn
tay laø boä phaän quan troïng cuûa cô theå, noù coù theå thuyeát minh cho moät cuoäc ñôøi: sung söôùng hay gian
nan, khoûe maïnh hay beänh taät. Baøn tay cuûa Tnuù moãi laàn ñöôïc mieâu taû laø mang theo moät yù nghóa.
Baøn tay cuûa Tnuù caàm ñaù ñaäp vaøo tay khi khoâng thuoäc chöõ laø baøn tay gan goùc, trung thöïc; baøn tay
chæ vaøo buïng ñaày thaùch thöùc tröôùc söï tra taán cuûa keû thuø laø baøn tay baát khuaát, quaû caûm, trung thaønh:
baøn tay Tnuù trong tay Mai laø baøn tay cuûa yeâu thöông, tình nghóa; baøn tay bò keû thuø ñoát chaùy laø baøn
tay ñau thöông, caêm hôøn; nhöng baøn tay cuït ngoùn ñaõ xieát coå thaèng Duïc laø baøn tay quaû baùo, baøn tay
cuûa chieán coâng.
Coù theå noùi baøn tay cuûa Tnuù ñaõ khaùi quaùt ñöôïc soá phaän, cuoäc ñôøi, phaåm chaát, tính caùch cuûa nhaân
vaät.
Tnuù laø nhaân vaät trung taâm cuûa caâu chuyeän. Qua nhaân vaät naøy nhaø vaên ñaõ phaûn aùnh ñöôïc coâng
cuoäc chieán ñaáu soâi ñoäng cuûa ñoàng baøo Taây Nguyeân trong khaùng chieán choáng Mó vaø nhaân vaät chieán
só naøy ñaõ goùp phaàn theå hieän chuû nghóa anh huøng caùch maïng mieàn Nam; yeâu queâ höông, yeâu gioáng
noøi thieát tha; loøng caêm thuø giaëc, yù chí baát khuaát, loøng quyeát taâm chieán ñaáu ñeán hôi thôû cuoái cuøng
ñeå baûo veä queâ höông ñaát nöôùc.
Thaønh coâng veà maët ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Trung Thaønh trong truyeän ngaén Röøng xaø nu laø döïng
caûnh taû caûnh cuõng nhö taû ngöôøi mang ñaäm tính söû thi haøo huøng. Beân caïnh thieân nhieân huøng vó laø
nhöõng ngöôøi con cuûa nuùi röøng anh duõng, baát khuaát giöõa moät taäp theå anh huøng. Taùc giaû taäp trung
xaây döïng laøm noåi baät nhaân vaät Tnuù ngöôøi anh huøng ñaïi dieän cho coäng ñoàng cho daân toäc trôû thaønh
moät maãu ngöôøi lí töôûng ñeïp ñeõ ñöôïc moïi theá heä chieâm ngöôõng ca ngôïi.

CHÖÔNG 13: NGUYEÃN THI

ÑEÀ: Phaân tích caùc nhaân vaät trong truyeän NHÖÕNG ÑÖÙA CON TRONG GIA ÑÌNH.
Truyeän ngaén ñaõ khaéc hoïa thaønh coâng hình töôïng nhöõng con ngöôøi trong moät gia ñình noâng
daân Nam Boä coù truyeàn thoáng yeâu nöôùc thöông nhaø, caêm thuø giaëc saâu saéc, thuyû chung son saét vôùi
caùch maïng, gaén boù maùu thòt vôùi queâ höông. Trong doøng soâng truyeàn thoáng gia ñình aáy, “moãi ngöôøi
moät khuùc”, khoâng ai gioáng ai, nhöng chung moät nguoàn nöôùc vaø “traêm soâng ñoå veà bieån, con soâng cuûa
gia ñình ta cuõng chaûy veà bieån”. Chuù Naêm chính laø khuùc thöôïng nguoàn.
1) Nhaân vaät chuù Naêm - hình töôïng keát tinh truyeàn thoáng cuûa moät gia ñình
Chuù Naêm xuaát hieän nhö con ngöôøi cuûa ñaát ñai, soâng nöôùc, keânh raïch, noàng naøn hôi thôû Nam
Boä. Chuù laø ngöôøi noâng daân töøng traûi “ñi ñaây ñi ñoù nhieàu” vaø cuõng “ham soâng ham beán”. Moãi lôøi noùi
cuûa chuù Naêm giaûn dò, moäc maïc, nhöng saâu xa yù nghóa, nhö ñuùc keát laïi moät nhaän xeùt coù tính trieát lí,
khoâng phaûi thöù trieát lí saùch vôû, maø laø trieát lí cuoäc dôøi. Chuù ví “Chuyeän gia ñình ta noù cuõng daøi nhö
con soâng, ñeå roài chuù chia cho moãi ngöôøi moät khuùc maø ghi vaøo ñoù”. Trong pheùp ví von moäc maïc, cuï
theå aáy, chuù Naêm muoán noùi raèng: con chaùu laø söï noái tieáp huyeát thoáng vaø truyeàn thoáng cuûa moät gia
ñình; muoán hieåu moät ngöôøi phaûi hieåu truyeàn thoáng vaø coäi nguoàn cuûa gia ñình sinh ra ngöôøi aáy.
Baûn thaân chuù Naêm cuõng laø ngöôøi chuoäng ñaïo nghóa, thöôøng tröïc trong chuù laø tinh thaàn “troïn
tình nhaø, veïn nghóa nöôùc”. Haøi loøng vôùi nhöõng lo toan, thu xeáp cuûa hai chaùu, chuù Naêm khen: “Vieäc
nhaø noù thu ñöôïc goïn thì vieäc nöôùc noù môû ñöôïc roäng, goïn beà gia theá, ñaëng beà nöôùc non”. aâm vang
trong lôøi chuù laø ñaïo lí cuûa ngöôøi daân nöôùc ta truyeàn laïi töø ngaøn xöa. Ñoïc truyeän, ta thaáy chuù Naêm
luoân höôùng veà truyeàn thoáng, vun ñaép beà daøy cho truyeàn thoáng, giöõ gìn cho truyeàn thoáng trong caâu
hoø vaø cuoán soå: “Chuù hay keå söï tích cuûa gia ñình vaø cuoái caâu chuyeän, theá naøo chuù cuõng hoø leâ n maáy
caâu”, “nhöõng caâu noùi veà cuoäc ñôøi cô cöïc cuûa chuù vaø nhöõng chieán coâng cuûa ñaát naøy”. Trong caâu hoø cuûa
chuù Naêm coù ñuû caû trôøi sao, soâng nöôùc, con ngöôøi, taám aùo, ngoïn ñeøn… nhö laø ngoïn nguoàn, laø hoàn
thieâng cuûa ñaát nöôùc, cuûa cha oâng ñang nhaäp vaøo chuù Naêm maø truyeàn ñeán caùc theá heä sau: “Theo töøng
226
caâu hoø, khi thì Vieät bieán thaønh taám aùo vaét quaøng hoaëc con soâng daøi caù loäi cuûa chuù, khi thì Vieät bieán
thaønh ngöôøi nghóa quaân Tröông Ñònh, ngoïn ñeøn bieån Goø Coâng, hoaëc ngoâi sao saùng ôû Thaùp Möôøi”.
Cuoán soå gia ñình trong tay chuù Naêm laø moät cuoán gia phaû ñaëc bieät, ôû ñoù moãi doøng, thaäm chí
moãi chöõ ñeàu coù maùu vaø nöôùc maét. Chuù Naêm laø ngöôøi thö kí trung thaønh, laø taùc giaû cuûa cuoán bieân
nieân söû aáy. Chöõ vieát cuûa chuù “loøng coøng”, lôøi vaên thoâ moäc, nhöng kó caøng, tæ mæ, chuù ghi laïi khoâng
thieáu moät chuùt naøo noãi ñau thöông cuûa töøng ngöôøi trong gia ñình vaø toäi aùc cuûa quaân giaëc. Ñoù laø vieäc
oâng noäi bò lính toång Phoøng baén vaøo giöõa buïng; chuyeän boïn lính chöûi baùc Hai moät caâu ngaøy baø noäi
bò chuùng ñaùnh ba roi; ngaøy thím Naêm bò baén beå xuoàng khi ñi roïc laù chuoái “cheát coøn maëc caùi quaàn
môùi, trong tuùi coøn hai ñoàng baïc”... Ñoù laø nhöõng baèng chöùng veà toäi aùc cuûa keû thuø vaø truyeàn thoáng
duõng caûm, can tröôøng cuûa doøng hoï trong chieán ñaáu. Chính theá heä treû nhö Chieán vaø Vieät seõ laø ngöôøi
vieát tieáp nhöõng trang môùi, veû vang cho truyeàn thoá ng, cho neân chuù Naêm môùi noùi: “Ñaây roài tao giao
cuoán soå gia ñình cho chò em baây”.
2) Nhaân vaät ngöôøi maù cuûa Vieät - hieän thaân cho truyeàn thoáng gia ñình
Ngoøi buùt Nguyeãn Thi coù laàn ñaõ laøm chöùc naêng ñieâu khaéc, taïc neân böùc töôï ng ñaøi baát huû veà
ngöôøi meï trong chieán tranh – Ngöôøi meï caàm Suùng. Trong caùc taùc phaåm cuûa Nguyeãn Thi, hình töôïng
ngöôøi maù, ngöôøi meï mang ñaäm chaát Nam Boä bao giôø cuõng gôïi caûm höùng saùng taïo maïnh meõ nhaát
cho oâng. Hoï laø moät nguoàn sinh löïc doài daøo, hoï sinh ra nhöõng ñöùa con ñeå noái tieáp huyeát thoáng, hoï
daïy con ñeå noái tieáp truyeàn thoáng, baûn thaân hoï laø hieän thaân cho truyeàn thoáng gia ñình ñeå caùc con
noi theo. Hoï coù theå ngaõ xuoáng vì bom ñaïn keû thuø, nhöng hoï seõ taùi sinh trong maùu thòt vaø soáng laïi
trong cuoäc ñôøi cuûa nhöõng ñöùa con. Hoï baát töû. Maù cuûa Vieät vaø Chieán trong thieân truyeän naøy laø ngöôøi
nhö vaäy. Tröôùc khi nhaäp nguõ, Chieán vaø Vieät ñeàu caûm thaáy maù trôû veà ngoài ñoù.
Nhöõng ngöôøi phuï nöõ noâng daân Nam Boä nhö maù Vieät sinh ra vaø lôùn leân trong maùu löûa cuûa hai
cuoäc chieán tranh khoác lieät, nhöõng ngöôøi nhö maù Vieät phaûi chaéc khoeû veà theå chaát vaø kieân cöôøng,
maïnh meõ veà maët tinh thaàn ñeå ñuû söùc choáng choïi vôùi gian nguy, khoù nhoïc. Haõy xem Nguyeãn Thi
khaéc hoïa böùc chaân dung ngöôøi phuï nöõ noâng daân Nam Boä aáy: “Maù bôi xuoàng thieät khoûe, ñaàu hôi cuùi
xuoáng, caùi noùn raùch möôùp ñeå loä caùi gaùy ño ñoû vaø ñoâi vai löï c löôõng […]. Xuoàng caëp beán, maët maù vaãn
ñoû röïc, caùi noùn raùch ñöôïc ngaû ra laøm quaït, löng aùo baø ba ñaãm moà hoâi ñaõ ñen laïi khoâng coøn thaáy baïc
nöõa […] tieáng chaân maù ñi bòch bòch vaøo nhaø. Laàn naøy maù rinh thuùng luùa leân moät mình vaø ñaët ngay
treân giöôøng nguû”. Ngöôøi maù aáy thaät taàn taûo, xoác vaùc: saùng saùng lôøi daën doø vöøa tôùi tai con thì maù vaø
xuoàng ñaõ ôû tít giöõa soâng. Chieàu chieàu maët coøn ñoû röïc vaø ñaãm moà hoâi ñaõ laïi bôi thuyeàn ñi, maõi canh
hai khuya khoaét maù môùi trôû laïi nhaø, ngöôøi söïc muøi luùa gaïo vaø moà hoâi, muøi cuûa ñoàng aùng vaø moät
naéng hai söông.
Treân ñaát nöôùc nhö ñaát nöôùc mình, ôû moät thôøi nhö thôøi kì choáng Mó cöùu nöôùc môùi coù theå coù
nhöõng ngöôøi maù nhö maù Vieät, môùi coù nghò löïc caén raêng neùn chaët ñau thöông ñeå soáng, nuoâi daïy, che
chôû cho ñaøn con vaø tieáp tuïc chieán ñaáu. Laøm meï laø moät nguoàn soáng maïnh meõ maø khoâng söï taøn baïo,
ñau thöông naøo khuaát phuïc noåi. Taän maét Chieán vaø Vieät chöùng kieán ngöôøi maù cuûa mình coá neùn ñau
khoâng rôi leä khi ba bò giaëc gieát, maõi “Chieàu hoâm ñoù veà tôùi nhaø maù môùi khoùc. Bao nhieâu naêm sau ñoù
cuõng vaäy, luùc naøo noùi ñeán chuyeän treân maù cuõng khoâng khoùc”. Neáu coù luùc naøo khoâng chòu noåi, leä öùa
ra, thì “maù chæ naèm khoùc chöù khoâng keå gì heát”. Bao nhieâu ñau thöông ngöôøi meï vuøi saâu vaøo coõi loøng,
töï mình gaùnh laáy.
Tình yeâu thöông khieán maù Vieät khoâng bieát sôï, khoâng chuøn böôùc. Tình thöông choàng, thöông
con ôû xöù sôû naøy thôøi chieán tranh hieän ra döôùi hình thöùc thaät döõ doäi, ñau ñôùn: moät ngöôøi vôï tay boàng
con, tay caép roå ñi theo thaèng giaëc ñoøi ñaàu choàng, moät ngöôøi meï hieân ngang ñoái ñaùp vôùi keû thuø maø
“hai baøn tay to baûn” vaãn “phuû leân ñaàu ñaøn con ñöùng neùp döôùi chaân”. Ñoù laø böùc töôïng ñaøi söøng söõng
maø Nguyeãn Thi ñaõ taïc neân trong taùc phaåm cuûa mình ñeå löu laïi maõi maõi hình töôïng ngöôøi meï ôû moät
xöù sôû ñau thöông, cuoäc soáng quaù nhieàu khoác lieät maø raát ñoãi kieân cöôøng, baát khuaát, heát söùc ñau
thöông maø cao caû.
3. Nhaân vaät Chieán - söï noái tieáp ngöôøi meï
Ñuùng nhö chuù Naêm ñaõ noùi, con soâng truyeàn thoáng cuûa gia ñình ví cho moãi ngöôøi moät khuùc,
nhöng vaãn lieàn moät doøng “con soâng cuûa gia ñình ta cuõng chaûy veà bieån”. Ngöôøi meï ngaõ xuoáng nhöng
doøng soâng truyeàn thoáng vaãn tuoân chaûy daøo daït. Vaø hình aûnh cuûa maù hieän hình trong söùc soáng cuûa
Chieán, con gaùi cuûa maù.
Chieán thöøa höôûng cuûa maù caû voùc daùng hình haøi vaø linh hoàn: “hai baép tay troøn vo saïm ñoû maøu
chaùy naéng..., thaân ngöôøi to vaø chaéc nòch”. Ñoù laø con ngöôøi sinh ra ñeå xoác vaùc, ñeå choáng choïi, chòu

227
ñöïng, ñeå chieán ñaáu vaø chieán thaéng. Trong caùi ñeâm tröôùc khi leân ñöôøng nhaäp nguõ chieán ñaáu, Chieán
môùi thaät söï gioáng maù. Chieán lo lieäu vieäc nhaø thaät chu ñaùo, troïn veïn y heät maù: naøo laø göûi uùt em ôû
ñaâu, nhaø cöûa, ruoäng nöông giao cho ai troâng nom, troàng haùi, göûi baøn thôø maù sang nhaø chuù Naêm...
Chò Chieán “noùi in nhö maù vaäy”, cuõng naèm vôùi thaèng uùt em treân giöôøng ôû trong buoàng noùi ra, höù moät
caùi “coùc” roài trôû mình. Trong thôøi gian ngaén nguûi ñeâm aáy, ba laàn Vieät phaûi thoát leân thaáy chò Chieán
gioáng in nhö maù, neáu coù gì khaùc thì ñoù laø chò Chieán “khoâng beû tay roài ñaäp vaøo baép veá than moûi”.
Chính Chieán töï caûm thaáy mình ñang laøm theo ñieàu maù nghó neân noùi vôùi caäu em: “Tao cuõng löïa yù
neáu maù con soáng chaéc maù tính vaäy, neân tao cuõng tính vaäy”. Trong giôø phuùt thieâng lieâng aáy, ngöôøi
meï soáng maõnh lieät trong taâm hoàn nhöõng ñöùa con chí hieáu: “Caû chò caû em cuøng nhôù ñeán maù. Hình
nhö maù cuõng ñaõ veà ñaâu ñaây Maù bieán theo aùnh ñom ñoùm treân noùc nhaø hay ñang ngoài döïa vaøo maáy
thuùng luùa maø caàm noùn quaït? Ñeâm nay, deã gì maù vaéng maët…”.
Laø con gaùi, Chieán coù söï kieân nhaãn ñeán gan lì cuûa ngöôøi töøng traûi cöïc khoå. Chieán ñaõ ngoài caû
ngaøy kieân nhaãn ñaùnh vaàn cuoán soå gia ñình maø moãi doøng thaám maùu vaø nöôùc maét ñeå nuoâi döôõng cho
mình khaùt voïng khoâng nguoâi - chieán ñaáu vaø traû thuø: “Tao ñaõ thöa vôùi chuù Naêm roài. Ñaõ laøm thaân
con gaùi ra ñi thì tao chæ coù moät caâu: Neáu giaëc coøn thì tao maát, vaäy aø!”. Laø ngöôøi chò, luùc naøo Chieán
cuõng nhöôøng nhòn em, töø vieäc lôùn ñeán vieäc nhoû. Trong caû truyeän ngaén naøy, chæ coù moät laàn Chieán
khoâng nhöôøng em, aáy laø laàn caû hai chò em tranh nhau nhaäp nguõ. Ngöôøi ñoïc deã daøng chaáp nhaän
haønh ñoäng “tranh hôn” naøy, noù khoâng traùi vôùi tính caùch cuûa Chieán. Haønh ñoäng aáy cuûa chò coøn boäc
loä moät yù nghó caûm ñoäng: Chieán chöa muoán em mình sôùm phaûi böôùc vaøo cuoäc chieán ñaáu gian khoå, aùc
lieät.
4. Nhaân vaät Vieät - töø tuoåi thô ñi thaúng ñeán chieán tröôøng
Nhaân vaät Vieät xuaát hieän nhieàu laàn treân nhöõng trang vieát cuûa Nguyeãn Thi. Vieät laø moät chaøng
trai, roài thaønh moät ngöôøi lính duõng caûm, nhöng daãu sao anh cuõng chæ laø moät chaøng trai môùi lôùn.
Trong gia ñình, Vieät vaãn laø moät caäu beù. Caùi chaát treû con, loäc ngoäc, voâ tö cuûa moät chaøng trai ñang
tuoåi aên, tuoåi lôùn cuûa Vieät boäc loä ôû söï hieáu ñoäng: suoát ngaøy Vieät maûi meâ baét eách, caâu caù, baén chim...,
luùc naøo cuõng coù caùi naù thun trong ngöôøi; Vieät hieáu thaéng, luùc naøo cuõng tranh hôn vôùi chò (töø vieäc
baét eách ñeán “veát ñaïn baén thaèng Mó treân soâng Ñònh Thuûy”...) . Thaät ra, Vieät khoâng phaûi laø ngöôøi
khoâng thöông yeâu chò, nhaát laø khi cha meï ñaõ maát caû. Nhöng coù moät ngöôøi chò hay nhöôøng nhòn nhö
chò Chieán thì Vieät khoâng theå khaùc ñöôïc. Cho ñeán khi nhaäp nguõ, chuaån bò thaønh ngöôøi lính, hay ñaõ
thaønh ngöôøi lính, Vieät vaãn loäc ngoäc, voâ tö, coù phaàn treû con nhö theá. Nghe chò Chieán lo toan, baøn
baïc vieäc nhaø nghieâm trang thì Vieät luùc “laên keành ra vaùn, cöôøi khì khì”, luùc laïi rình “chuïp moät con
ñom ñoùm uùp trong loøng tay”, “roài nguû queân luùc naøo khoâng bieát”. Vaøo boä ñoäi, caàm caây suùng ñaùnh giaëc
maø Vieät vaãn mang theo caây naù thun. Ñaëc bieät “treû con” laø anh khoâng daùm heù cho ai bieát mình coù
moät ngöôøi chò “Vieät giaáu chò nhö giaáu cuûa rieâng vaäy. Caäu ta sôï maát chò maø!”. Ñaùnh giaëc raát duõng
caûm, duøng thuû phaùo tieâu dieät xe boïc theùp cuøng “saùu thaèng Mó leû”, nhöng khi bò thöông laïc treân chieán
tröôøng Vieät laïi... sôï ma! (“Boùng ñeâm vaéng laëng vaø laïnh leõo bao troøn laáy Vieät, keùo theo ñeán caû con
ma cuït ñaàu vaãn ngoài treân caây xoaøi moà coâi vaø thaèng choûng thuït löôõi hay nhaûy nhoùt trong nhöõng ñeâm
möa ngoaøi vaøm soâng,...”. Sau nhöõng coá gaéng phi thöôøng, gaëp laïi anh Taùnh vaø ñoàng ñoäi, Vieät vöøa
khoùc vöøa cöôøi heät nhö moät ñöùa treû “khoùc ñoù roài cöôøi ñoù”...
Xaây döïng nhaân vaät Vieät hoàn nhieân vaø treû thô nhö theá, Nguyeãn Thi muoán noùi vôùi baïn ñoïc veà
moät theá heä treû Vieät Nam böôùc vaøo cuoäc chieán ñaáu raát sôùm nhö laø ñi thaúng töø tuoåi thô ñeán chieán
tröôøng. Theá heä treû aáy coù theå raát hoàn nhieân, treû con, voâ tö trong caùc moái quan heä gia ñình vaø xaõ hoäi
khaùc, nhöng cöïc kì nghieâm tuùc trong nhöõng suy nghó veà keû thuø, veà cuoäc chieán ñaáu choáng Mó xaâm
löôïc. Cho neân trong doøng soâng truyeàn thoáng cuûa gia ñình, coù leõ Vieät laø ngöôøi seõ ñi xa hôn caû. Khoâng
chæ vì Vieät laäp ñöôïc chieán coâng lôùn nhaát maø coøn vì Vieät laø ngöôøi luoân ôû tö theá chuû ñoäng tieán coâng,
tìm giaëc maø ñaùnh. Anh taân binh aáy chæ coù moät mình treân traän ñòa, hai tay ñau ñôùn, ñoâi maét khoâng
coøn nhìn thaáy gì vaãn quyeát soáng maùi vôùi keû thuø: “Treân ñôøi coù maøy, döôùi ñaát coù maøy, khu röøng naøy
coøn coù mình tao. Maøy coù baén tao thì tao cuõng baén ñöôïc maøy”. Trong moät traän ñoï leâ ôû röøng cao su,
nhìn thaáy boïn Mó soáng soùt thua thaùo chaïy, Vieät töï haøo nghó: “Maøy chæ gioûi gieát gia ñình tao, coøn ñoái
vôùi tao thì maøy laø thaèng chaïy”. Vieät laø hieän thaân cuûa söùc treû tieán coâng, laø hieän thaân cuûa ngaøy mai
chieán thaéng. Ngoøi buùt cuûa Nguyeãn Thi thaät tinh teá khi noùi veà söï tröôûng thaønh cuûa nhöõng ñöùa con
trong moät gia ñình coù truyeàn thoáng yeâu nöôùc thöông nhaø. Ñoaïn vaên taû chò em Chieán vaø Vieät khieâng
baøn thôø maù sang nhaø chuù Naêm laø moät ñoaïn tuyeät buùt cuûa Nguyeãn Thi. Moät khoâng khí thieâng lieâng
caûm ñoäng bao truøm leân caûnh vaät vaø con ngöôøi. Hai chò em khieâng baøn thôø maù nhö ñang ñôõ maù treân

228
ñoâi vai löïc löôõng cuûa tuoåi treû ñaõ tröôûng thaønh, böôùc ñi nhöõng böôùc vöõng chaéc treân con ñöôøng gian
nan maø tröôùc ñaây maù ñaõ choïn, cuøng maù ñi trong höông thôm cuûa ñaát ñai, hoa traùi queâ mình: “Hai
chò em khieâng maù baêng taét qua daõy ñaát caøy tröôùc cöûa, men theo chaân vöôøn thoaûng muøi hoa cam,
con ñöôøng hoài tröôùc maù vaãn ñi ñeå loäi heát ñoàng naøy sang böng khaùc”. Khoâng khí linh thieâng aáy ñaõ
bieán Vieät thaønh moät con ngöôøi khoân lôùn. Nghe tieáng chaân “bòch bòch” cuûa chò Chieán ôû phía sau,
“Vieät thaáy thöông chò laï. Laàn ñaàu tieân Vieät môùi thaáy loøng mình roõ nhö theá. Coøn moái thuø thaè ng Mó
thì coù theå rôø thaáy ñöôïc, vì noù ñang ñeø naëng ôû treân vai”. Ba maù vaø caû chuù Naêm coù theå vui loøng vì theá
heä chaùu con ñaõ vöôït leân ñau thöông ñeå tröôûng thaønh, böôùc tieáp, ñi xa hôn treân con ñöôøng caùch maïng
maø gia ñình ñaõ löïa choïn. Doøng soâng truyeàn thoáng cuûa gia ñình khoâng bao giôø caïn, vaãn daøo daït ñoå
veà bieån caû huøng vó, bao la...
* Thieân truyeän noùi veà nhöõng ngöôøi con trong moät gia ñình noâng daân Nam Boä coù truyeàn thoáng
yeâu nöôùc thöông nhaø, caêm thuø giaëc, thuyû chung son saét vôùi queâ höông, caùch maïng. Chính söï gaén boù
saâu naëng giöõa tình caûm gia ñình vôùi tình yeâu ñaát nöôùc, giöõa truyeàn thoâng gia ñình vôùi truyeàn thoáng
daân toäc ñaõ taïo neân söùc maïnh tinh thaàn to lôùn cuûa con ngöôøi Vieät Nam, daân toäc Vieät Nam trong cuoäc
khaùng chieán choáng Mó cöùu nöôùc. Noäi dung tö töôûng saâu saéc noùi treân ñöôïc theå hieän baèng moät buùt
phaùp ngheä thuaät giaø daën, ñieâu luyeän: traàn thuaät qua doøng hoài töôûng cuûa nhaân vaät, mieâu taû tính caùch
vaø taâm lí saéc saûo; ngoân ngöõ, phong phuù, tinh teá vaø ñaäm chaát Nam Boä.

ÑEÀ: Phaân tích truyeän ngaén “Nhöõng ñöùa con trong gia ñình” cuûa Nguyeãn Thi.
BAØI LAØM
Coù ngöôøi cho raèng Nguyeãn Thi ñuùng laø ñöùa con cuûa vuøng queâ ngheøo gaëp thôøi chinh chieán, ñöôïc
sinh ra ôû mieàn Baéc trong moät gia ñình gieo neo, vaát vaû, phaûi theo ngöôøi anh vaøo Saøi Goøn sinh soáng,
tröôûng thaønh vaø tham gia Caùch maïng ôû mieàn Nam vaøo naêm 1945.
Laên loän vôùi ngöôøi daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu, vaøo sinh ra töû, Nguyeãn Thi ñaõ thaám ñaãm chaát
Nam Boä töø theå chaát ñeán taâm hoàn. Cuøng vôùi baûn chaát saâu saéc cuûa ngöôøi daân ñaát Baéc, oâng ñaõ ñöa
chuùng vaøo nhöõng trang vaên. Bôûi vaäy, khi ñoïc nhöõng taùc phaåm cuûa oâng, nhieàu ngöôøi cho raèng:
“Nguyeãn Thi laø caây buùt coù bieät taøi phaân tích taâm lí con ngöôøi, coù khaû naêng nhaäp saâu vaøo noäi taâm
nhaân vaät cuûa mình…” taïo neân nhöõng hình töôïng gaân guoác, coù caù tính maõnh lieät, maø Nhöõng ñöùa con
trong gia ñình laø nhöõng trang vieát tieâu bieåu cuûa oâng veà bieät taøi aáy.
Truyeän keå veà ngöôøi lính giaûi phoùng teân Vieät bò thöông vaø bò thaát laïc ñoàng ñoäi trong moät traän
ñaùnh khoác lieät vôùi quaân Mó. Sau maáy ngaøy, anh ñöôïc ñoàng ñoäi cöùu, ñöa veà beänh vieän, nhaän ñöôïc thö
chò Chieán, roài nhôù laïi laàn chò Chieán cheát giaác vì bom Mó, roài nhôù laïi traän ñaùnh ñaãm maùu vôùi quaân
Mó khieán anh bò thöông naëng. Luùc tænh, Vieät boø leâ ñi kieám ñoàng ñoäi. Luùc meâ, Vieät nhôù laïi caûnh cha
bò giaëc chaët ñaàu, meï bò ñaïn phaùo gieát haïi; nhôù chuyeän cuøng vôùi chò Chieán giaønh nhau ñi boä ñoäi
tröôùc; nhôù chuyeän hai chò em cuøng lo vieäc gia ñình tröôùc luùc ra ñi… Vieät nhôù khoâng soùt moät chuyeän
gì veà nhöõng ñöùa con trong gia ñình cho tôùi khi anh Taùnh vaø ñoàng ñoäi tìm ra Vieät vaø ñöa veà beänh
vieän…
Veà ngheä thuaät, ngoân ngöõ trong toaøn truyeän ngaén laø ngoân ngöõ cuûa ngöôøi daân vuøng Nam Boä, keå caû
nhöõng ñoaïn mieâu taû veà caûnh, veà ngöôøi cuûa nhaø vaên:
- “… Vieät giaáu chò nhö giaáu cuûa rieâng vaäy. Caäu ta sôï maát chò maø caùi mieäng oáng loa cuûa Taùnh
khoâng bòt laïi ñöôïc…”: Taû taâm traïng: “… Vieät laéng nghe, ñuùng laø nhöõng con eách nhaùi buïng troøn vo,
maét thoài loài, hay ngoài lieám meùp keâu uoâm uoâm…”. Taû loaøi vaät: “… Ñuùng suùng cuûa ta roài! Vieät muoán
reo leân. Anh Taùnh chaéc ôû ñoù, ñôn vò mình ôû ñoù. Cha, noå döõ, phaûi chuaån bò löïu ñaïn xung phong
thoâi”: ñoäc thoaïi ngaén goïn theo phong caùch Nam Boä…
Toaøn truyeän, coù nhaân vaät Taùnh vaø moät soá ñoàng ñoäi, nhöng trong ñoaïn trích ñeå phaân tích chæ coù
moãi nhaân vaät Vieät xuaát hieän. Qua trí nhôù cuûa Vieät, nhieàu nhaân vaät khaùc trong gia ñình xuaát hieän.
Vaãn coù nhöõng ñoaïn vaên ghi ñoái thoaïi giöõa caùc nhaân vaät moät caùch giaûn dò, chaân thaät nhö ñang soáng
hieän höõu giöõa cuoäc ñôøi. Ñaây laø nhöõng hoài öùc ñaõ aên saâu vaøo töøng teá baøo, thôù thòt cuûa Vieät: Haõy ñoïc
laïi moät ñoaïn hoài öùc cuûa Vieät qua ngoøi buùt cuûa nhaø vaên:
- “Mình ñi ñaâu thì ba maù ñi theo ñoù chôù gì maø lo?
- Vaäy chöù ba maù khoâng theo con thì theo ai, nhöng maø cuõng phaûi tính cho ñaâu ra ñoù chôù. Ñem
baøn thôø sang gôûi chuù Naêm em coù öø khoâng?

229
 - ÖØ!... maø hoài ñoù maù doïn chi vaäy haû?
- Maù coù bieát maù cheát ñaâu maø daën.
Vieät saûi chaân ra giöôøng:
- Vaäy maø noùi nghe in nhö maù vaäy.”
Ñoaïn vaên ñoái thoaïi vöøa thoâng minh vöøa ngaây thô, thaät deã thöông ñeå dieãn taû tình caûm cuûa nhaân
vaät. Khoâng nhöõng theá, Nguyeãn Thi coøn thaønh thaïo trong söû duïng thaønh thaïo vaên ñoäc thoaïi:
- “… Vieät coøn ñaây! Vieät seõ tôùi phuï vôùi caùc anh!...”
- “… Vaäy laø ban ngaøy ñaõ ñeán. Muøi naéng coù theå ngöûi thaáy ñöôïc. Hai maét Vieät bò thöông thieät roài,
noù ñang söng leân cho neân ban ngaøy roài maø Vieät khoâng thaáy gì heát. Neáu giaëc tôùi thì laøm sao baén?...”
- “… Tao seõ chôø maøy! Treân trôøi coù maøy, döôùi ñaát coù maøy, caû khu röøng naøy coøn coù mình tao. Maøy
coù baén tao thì tao cuõng baén ñöôïc maøy…”.
Truyeän ngaén coù nhieàu ñoaïn vaên ñoäc thoaïi hay nhö nhöõng ñoaïn vaên ngaén treân. Chuùng raát phuø
hôïp vôùi nhöõng hoài öùc trong nhöõng cuoäc chieán ñaáu moät maát moät coøn vôùi keû thuø nhö E. Hemingway
ñaõ söû duïng ñoäc thoaïi trong haàu heát nhöõng taùc phaåm noåi tieáng cuûa oâng.
Truyeän phong phuù chi tieát, söï vieäc xaûy ra ñan cheùo nhau. Quaù khöù gaàn ñan cheùo quaù khöù xa, quaù
khöù xa ñan cheùo quaù khöù gaàn (quaù khöù gaàn: Vieät bò thöông, laïc ñôn vò; quaù khöù xa: Chuyeän xaûy ra
trong gia ñình, trong laøng xoùm Vieät; vaø hieän taïi: Vieät ñang ñieàu trò ôû beänh vieän vaø nhaän ñöôïc thö
chò Chieán). Moãi söï vieäc xaûy ra ñeàu coù xung ñoät, vaø ñöôïc giaûi quyeát hôïp lí, lieàn maïch truyeän…
Keû thuø xuaát hieän trong traän ñaùnh, coù bom ñaïn, xaùc Mó. Chuû yeáu nhaân vaät trong truyeän laø nhöõng
nhaân vaät cuøng tuyeán chính dieän. Vaø ai cuõng mang truyeàn thoáng yeâu thöông, choáng giaëc ngoaïi xaâm.
Ngöôøi gaàn guõi vôùi Vieät luùc naøy laø “anh Taùnh”, tieåu ñoäi tröôûng luoân quan taâm ñeán Vieät. Vöøa ñaùnh
giaëc vöøa tìm cöùu Vieät ngoaøi chieán tröôøng, vöøa chaêm soùc, nhaéc nhôû Vieät vieát thö cho chò. Theá nhöng
chuù Naêm môùi laø ngöôøi thaân thieát.
Chuù Naêm: yeâu queâ höông tha thieát: “… chuù keå chuyeän con soâng naøo ôû nöôùc ta cuõng ñeïp, laém nöôùc
baïc, nhieàu phuø sa, vöôøn ruoäng maùt meû cuõng sinh ra töø ñoù, loøng toát cuûa con ngöôøi cuõng sinh ra töø
ñoù…”.
Ñaát ñeû ra nöôùc, nöôùc ñeû ra ngöôøi. Ngöôøi thöông ñaát nöôùc laø leõ ñöông nhieân.
Chuù naêm ñi roäng, bieát nhieàu: “… Chaúng laø tröôùc kia chuù voán ñi beø cuõng ham soâng ham beán, neân
bieát nhieàu nôi”… “Nhöõng caâu hoø chuù thuoäc töø hoài ñi cheøo ghe möôùn ôû Saøi Goøn, luïc tænh”…
Laø ngöôøi lôùn duy nhaát coøn laïi giöõ rieàng moái gia ñình. Chuù quyù troïng gia ñình laém: “… Traêm soâng
ñoå veà moät bieån, con soâng cuûa gia ñình ta cuõng chaûy veà bieån, maø bieån thì roäng laém…”. Rieàng moái gia
ñình cuï theå laø ôû cuoán soå tay chuù ghi ñuû moïi chuyeän xaûy ra trong gia ñình, cho gia ñình. Chuù ghi ñuû
heát. Töø chuyeän “… Thím naêm bôi xuoàng ñi roïc laù chuoái bò ca-noâng Moû Caøy baén beå xuoàng, cheát coøn
maëc caùi quaàn môùi…” ñeán chuyeän “lính toång Phong… baén vaøo giöõa buïng oâng noäi”. Töø chuyeän baø noäi
bò lính quaän Sôn baét, ñaùnh ñeán chuyeän: “Thaèng Hai, con chuù Naêm… boø vaø ñaët traùi, laáy coát xong, boù
naêm caây suùng vaùc veà nhaø”… Chuù coøn möôïn caâu hoø ñeå göûi gaém loøng mình… “Luùc ñoù, gaân coå chuù noåi
ñoû leân, tay chuù ñaët leân vai Vieät, ñoâi maét chuù môû to, ñoïng nöôùc, nhìn thaúng vaøo maét Vieät, ñaàu chuù
laéc lö, nhaén nhuû, laøm nhö Vieät chính laø nôi cuï theå ñeå chuù göûi gaám nhöõng caâu hoø ñoù…”.
Coøn ba, maù Vieät thì sao?
Baét ñaàu töø cuoäc ñôøi con gaùi, “chieàu chieàu maù ñi laøm möôùn veà, vì khoâng tieàn ñi ñoø neân vaãn laáy
noùn laøm phao maø loäi qua soâng. Ba hoài ñoù coøn laø trai, caàm taàm voâng gaùc beán ñoø. Moät buoåi maù xin
giang xuoàng, ba nhöùt ñònh khoâng cho, maù lieàn phoùng xuoáng soâng, loäi. Xuoàng ba caëp beán thì maù cuõng
loäi tôùi bôø. Hai beân giaùp maët. Ba cöôøi heà heà, nhöng maù chaúng theøm doøm, hai maét höù moät caùi “coùc”
roài ñi thaúng”.
“… Chieàu hoâm ñoù maù gaùnh côm ñi taëng boä ñoäi “taàm voâng” thì laïi gaëp ba trong haøng nguõ ñoù”.
Tình yeâu neân choàng, neân vôï cuûa ba maù Vieät nhö vaäy ñoù. Nhöng hai ngöôøi thöông nhau voâ cuøng.
Ba cuõng ñaùnh Taây, “oâm ñeäm ñi nguû ngoaøi bôø bò lính Taây boùt Kinh Ngang baét chaët ñaàu”. Tình
thöông yeâu cuûa maù bieåu hieän caøng cao: “… tao cöù ñi theo caùi thaèng xaùch ñaàu maø ñoøi. Ñi töø aáp trong
tôùi aáp ngoaøi… Moät tay tao boàng em maøy, moät tay tao caép roå…”. Ñoøi ñöôïc ñaàu veà roài maù môùi khoùc
thöông ba maø chaúng keå gì heát.

230
 Maù thöông caùc con, thöông ba neân luoân luoân so saùnh vieäc laøm cuûa Vieät laø gioáng ba. Nhôø coù ba
maø maù daïn leân, moät mình nuoâi boán ñöùa con nhoû daïi. Maù cuõng anh huøng – nhôø chieác xuoàng, maù laøm
vieäc ñaàu taét maët toái ñeå nuoâi con, nhöng cuõng chôû ngöôøi ñi ñaáu tranh ôû treân quaän. Xuoàng bò ñaäp beå,
maù ñi chaân khoâng. Loäi sình tìm vieäc nuoâi con maø cuõng ñeå nghe ngoùng tình hình. Hình aûnh veà caùi
cheát cuûa maù cuõng thaät gan daï: … Maù vöøa môùi ñi ñaáu tranh ôû Moû Caøy veà, caø noâng noù baén ñuoåi theo.
Moät traùi rôi bòch treân loä, tröôùc maët maù, khoâng noå, maù ñeán doøm doøm roài boû luoân vaøo roå, caép veà. Moät
traùi khaùc ñaõ vaêng mieång truùng maù luùc maø veà tôùi ñaàu xoùm. Maù naèm xuoáng, traùi caø noâng leùp trong roå
rau coøn noùng hoåi, Maù cheát…”. Hôi cöôøng ñieäu trong mieâu taû, nhöng hình aûnh maù hi sinh thaät anh
huøng. Nhö ngaøy naøo maù doõng daïc buoâng caâu traû lôøi noåi tieáng khi keû thuø hoûi: “Vôï Tö Noâng ñaây!”…
Toùm laïi, meï Vieät raát yeâu thöông choàng: “Laáy choàng roài, maù laïi laën loäi thaêm choàng. Leân röøng
xuoáng bieån maù cuõng ñi, vai gaùnh chuïc döøa, moät ñaàu theâm naûi chuoái, moät ñaàu theâm vaøi reâ thuoác”.
Ñoù laø hình aûnh cuûa ngöôøi vôï laën loäi thaân coø ñeå lo laéng cho choàng. Vaø ñoàng thôøi, ñaáy cuõng laø ngöôøi
meï raát thöông con, doàn heát tình thöông cho con: “Vì mong cho con mau lôùn maø maù troâng töø caùch
con laøm tôùi mieáng côm con aên trong mieäng”.
Chò Chieán: Moät ngöôøi con hieáu thaûo, ngöôøi chò maãu möïc trong gia ñình, vaø laø ngöôøi con gaùi mang
truyeàn thoáng giaëc xaâm löôïc. Moät ngöôøi con hieáu thaûo khi chò giuùp meï laøm coâng vieäc trong nhaø ñeå
meï laøm möôùn nuoâi maáy chò em, ñeå meï coù thì giôø cuøng baø con ñaáu tranh. Sau khi hai chò em cuøng
ñaêng kí ñi boä ñoäi, moät mình Chieán lo suy nghó, thu xeáp nôi ñaët baøn thôø cuûa cha, meï. Chuaån bò böõa
côm cuùng cha meï tröôùc khi dôøi baøn thôø sang nhaø chuù Naêm.
Moät ngöôøi em, ngöôøi chò maãu möïc:
- Vieát thö cho chò Hai duø chò laø con nuoâi cuûa ba, maù… Luoân luoân nhöôøng nhòn em: nhöôøng em veà
coâng soi eách nhaùi, nhöôøng caû “veát ñaïn baén thaèng Mó treân soâng Ñònh Thuûy” ñoä naøo.
- Chieán luoân luoân hoûi yù em moät caùch kheùo leùo veà nhöõng coâng vieäc gia ñình caàn giaûi quyeát tröôùc
khi hai chò em cuøng leân ñöôøng.
- Chuyeän caên nhaø, baøn gheá… chuyeän thaèng UÙt:
“… Chò em mình ñi thì thaèng Uùt sang chuù Naêm, chuù nuoâi. Coøn caùi nhaø naøy ba maù laøm ra ñoù thì
cho caùc anh ôû xaõ möôïn môû tröôøng hoïc… Giöôøng vaùn cuõng cho xaõ möôïn laøm gheá hoïc, nghen?...
“… Baøn thôø maù gôûi ñaâu? Gôûi sang chuù Naêm cho thaèng UÙt coi chöøng hay laø chò Hai veà ñem ñi?”.
“… Chò Chieán ra ñöùng giöõa saân, keùo caùi khaên treân coå xuoáng… duøng caû thaân ngöôøi to vaø chaéc nòch
cuûa mình nhaác boång moät ñaàu baøn thô maù leân…”.
Chò Chieán gioûi vaø kheùo nhö vaäy neân ñaõ ñöôïc chuù Naêm khen:
“Khoân! Vieäc nhaø coù thu goïn ñöôïc thì vieäc nöôùc noù môû ñöôïc roäng, goïn beà gia theá, ñaëng beà nöôùc
non…”.
ÔÛ chieán tröôøng, luoân vieát thö lieân laïc ñoäng vieân em, nhöng tröôùc heát Chieán laø moät ngöôøi daân
bieát boån phaän. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän ôû choã hai chò em giaønh nhau ñi toøng quaân. Chieán ñaõ lí luaän:
“Tao lôùn tao môùi ñi, maày coøn nhoû, ôû nhaø phuï vôùi chuù Naêm, qua naêm haõy ñi”… “Hoài ñoù maù noùi cho
tao ñi, maày ôû nhaø laøm ruoäng vôùi maù, troïng troïng roài ñi sau”.
… Tao ñaõ thöa vôùi chuù Naêm roài. Ñaõ laøm thaân con gaùi ra ñi thì tao chæ coù moät caâu: neáu giaëc coøn
thì tao maát, vaäy aø!”. Tinh thaàn chieán ñaáu cuûa Chieán quaû raát cao.
Nguyeãn Vaên Vieät laø moät thanh nieân noâng thoân môùi lôùn, thaät thaø, chaát phaùc yeâu queâ nhaø, nhöõng
ngöôøi thaân, gaén boù vôùi ñoàng ñoäi, can ñaûm giöõa maët traän… Tröôùc heát Vieät laø ngöôøi tha thieát yeâu queâ
nhaø.
EÁch nhaùi keâu daäy leân – Vieät laéng nghe, ñuùng laø nhöõng con eách nhaùi buïng troøn vo, maét thoài loài,
hay ngoài lieám meùp keâu uoâm uoâm. ÔÛ queâ Vieät, nhöõng ñeâm nhö ñeâm nay, ñeøn soi nhaáp nhaùnh ñaày
ñoàng”. Töø tieáng eách keâu trong hieän taïi, tröôùc khi Vieät bò thöông, Vieät nhôù nhaø, queâ höông vôùi nhöõng
chi tieát cuï theå “Cöù trôøi maø döùt hoät”, Vieät ñaõ côûi traàn ra, hai chò em, hai caùi ñeøn soi, loùp ngoùp ñi”.
Vaø luùc naøo cuõng yeâu thöông nhöõng ngöôøi trong gia ñình, luùc coøn nhoû, ñaõ bieát yeâu thöông gia
ñình. Thöông Ba neân cuøng ñi ñoøi ñaàu ba. Thöông maù neân laøm theo lôøi daën cuûa maù: “Vieät aø, coi chöøng
nhaø nghe con!... Vieät aø, ra phuï maù nghe con!”. Luùc chuaån bò ra ñi thì cuøng chò chaêm lo, thu veùn coâng
vieäc gia ñình. “Vieät thöông chuù Naêm vì hoài ñoù chuù hay beânh Vieät. Chuù laø ngöôøi thaân gaàn nhaát vaø
lôùn nhaát coøn laïi cuûa gia ñình”… Khi bò thöông, Vieät nhôù chò Chieán, nhôù thuôû coøn nhoû hai chò em ñi
soi eách, nhôù tôùi chuyeän cuøng chò chaïy lon lon theo maù ñi ñoøi ñaàu ba. Nhôù vuï caõi nhau trong vieäc
231
toøng quaân, nhôù tôùi ñeâm naèm nghe chò baøn chuyeän thu xeáp nhaø cöûa, nhôù tôùi ngaøy hai chò em ñöa
baøn thôø meï sang nhaø chuù Naêm, Vieät “thaáy thöông chò laï”. Vieät nhôù tôùi chuù Naêm vì hoài ñoù chuù hay
beânh Vieät; nhieàu nhaát laø Vieät nhôù tôùi meï. Trong hoài öùc cuûa Vieät, hình cuûa ngöôøi meï luoân hieän ra.
Vieät nhôù tieáng chaân “maù ñi lòch bòch vaøo nhaø”. Vieät coøn nhôù caû muøi hoâi cuûa maù, roài coù luùc Vieät mô
öôùc ñöôïc maù xoa ñaàu nhö nhöõng ngaøy coøn beù. Vieät cuõng nhôù ñoàng ñoäi nhö in. “Nhöõng khuoân maët
anh em mình laïi hieän ra… Caùi caèm nhoïn hoaét cuû a anh Taùnh, nuï cöôøi vaø caùi nheo maét cuûa anh
Coâng…”.
Vaø cuoái cuøng Vieät caêm thuø giaëc vaø duõng caûm trong chieán ñaáu. Ñaây laø nhöõng ñoaïn moâ taû taâm lí
maø Nguyeãn Thi ñaõ vaän duïng ngheä thuaät vieát hoài öùc, nhöõng ñoaïn vaên ñoäc thoaïi ngaén hay nhaát. Nhaân
vaät naøo gaàn guõi vôùi Vieät cuõng mang loøng caêm thuø giaëc khoâng chæ nghó, noùi maø caû ôû haønh ñoäng.
Hoài nhoû, qua lôøi keå cuûa maù veà Vieät: “… Phaûi hoài ñoù tao khoâng níu laïi thì noù ñaõ baén maøy roài. Ñaàu
ba ôû döôùi ñaát khoâng löôïm, cöù nheø caùi ñaàu thaèng vöøa lieäng ñaàu maø ñaù” : gan lì, caêm thuø keû aùc töø nhoû.
Luùc ñi ñaùnh giaëc: “… Coøn moái thuø thaèng Mó thì coù theå rôø thaáy ñöôïc, vì noù ñang ñeø naëng ôû treân vai”:
Thuø vì ba thì bò chaët ñaàu, maù thì bò ñaïn ca noâng baén cheát.
Boán laàn ngaát ñi, tænh laïi ñeàu ñoù coù boùng daùng caêm thuø trong taâm tö, trong cöû chæ cuûa ngöôøi lính
bò thöông aáy: “… Ñôn vò cuûa Vieät ñaâu? Caùc anh ôû gaàn hay ôû xa? Khoâng tìm thaáy Vieät sao? Vieä t ñi
baùnh xe ôû tuoát ñaèng kia, xa laém, thuû phaùo ñaõ boå vaøo thuøng noù, chaéc noù chaùy roài, baây giôø Vieät ñi tìm
caùc anh ñaây!”. Coù caêm thuø môùi chieán ñaáu can ñaûm ñeán nhö vaäy. Coù caêm thuø môùi “… boø gaáp, qua
nhöõng caùi gì nöõa Vieät khoâng caàn bieát, queân caû khaép ngöôøi ñang ræ maùu, queân caû traän ñòa saét theùp
ngoån ngang maø thöông tích”… Quyeát vöôït qua ñau ñôùn cuûa theå xaùc ñeå tìm cho ra ñoàng ñoäi. “… Vieät
choäp suùng, leân ñaïn. Caû möôøi ngoùn tay khoâng ngoùn naøo coøn leân noåi. Vieät gheù raêng giöït maïnh cô baåm.
Moät vieân ñaïn leân noøng…” “…khi nghe thaáy tieáng ñoäng, Vieät cöù ñinh ninh laø giaëc, ñang chuaån bò baén
noù vaø chôø phuùt quyeát lieät nhaát cuûa ñôøi mình coi caùi cheát noù ra sao…” Saün saøng chaáp nhaän hi sinh
cho tôùi hôi thôû cuoái cuøng.
“Caùi saâu saéc cuûa Nam Cao, caùi chaâm bieám cuûa Nguyeãn Coâng Hoan, caùi môùi laï cuûa Traàn Ñaêng,
caùi tinh teá cuûa Buøi Hieån… ít nhieàu ñeàu coù daáu aán trong Nguyeãn Thi… Nguyeãn Thi cho toâi thaáy bao
nhieâu laø tình saâu nghóa naëng trong moät chöõ gia ñình, noù laø noãi nieàm saâu thaåm cuûa ngöôøi chieán só
ra traän laàn ñaàu…” (Phong Leâ)
Nguyeãn Thi coù moät taâm hoàn tha thieát, yeâu thöông vaø caêm thuø maõnh lieät. Ñieàu ñoù khieán cho
nhöõng trang vieát thaät giaøu coù veà hình töôïng vaø moãi hình töôïng ñeàu rung ñoäng chuùng ta saâu saéc…
yeâu thöông vaø caêm thuø, ñoù laø hai nguoàn söùc maïnh taïo tính caùch ñaëc bieät ngoan cöôøng cuûa nhaân vaät
Nguyeãn Thi… Söï hieåu bieát caën keõ taâm lí con ngöôøi, khaû naêng thaâm nhaäp vaøo doøng taâm söï cuûa nhaân
vaät ñeå quan saùt, phaùt hieän vaø phaân tích moät caùch tæ mæ, ñoàng thôø i thoâng qua ñoù maø daãn caâu chuyeän
moät caùch linh hoaït. “Nhöõng ñöùa con trong gia ñình” coù theå coi laø moät truyeän ngaén xuaát saéc cuûa
Nguyeãn Thi veà phöông dieän naøy”.

ÑEÀ: Phaân tích taâm lí vaø tính caùch nhaân vaät Chieán vaø Vieät trong taùc phaåm “Nhöõng ñöùa
con trong gia ñình” cuûa Nguyeãn Thi.
HÖÔÙNG DAÃN
Phaân tích taâm lí vaø tính caùch nhaân vaät Chieán.
Chieán sinh ra trong moät gia ñình coù truyeàn thoáng caùch maïng, cha meï cuûa Chieán bò keû thuø gieát
haïi raát daõ man. Chò sôùm gaùnh treân vai moái thuø saâu naëng.
- Chieán gioáng meï ôû tính gan goùc, chaêm chæ ñaûm ñang, bieát thu xeáp vieäc nhaø vieäc cöûa ñaâu vaøo ñaáy
tröôùc luùc leân ñöôøng. Chieán cuõng gioáng meï caû ôû ngoaïi hình “thaân ngöôøi to vaø chaéc nòch”, “baép tay
troøn vo saïm ñoû maøu naéng”. Nhaân vaät chuù Naêm nhaän xeùt: “Chieán laø moät ñöùa con gaùi khoâng khaùc meï
chuùt naøo”.
- Do traûi qua hoaøn caûnh bi thöông cuûa gia ñình, Chieán sôùm tröôûng thaønh, giaø daën tröôùc tuoåi. Chò
luoân töï haøo veà gia ñình vaø saün saøng chieán ñaáu ñeå baûo veä queâ höông.
- Chieán doàn tình thöông vaøo ñöùa em coâi cuùt, heát loøng chaêm soùc, nhöôøng nhòn em (töø vieäc ñi baét
eách ñeán chuyeän thaønh tích baén cheát teân lính Myõ). Ngoaïi tröø vieäc ñi boä ñoäi vaø khí phaùch thì khoâng
nhöôøng Vieät.

232
 Töø ngoân ngöõ ñeán cöû chæ, haønh ñoäng cuûa nhaân vaät Chieán ñeàu gôïi ra hình aûnh ngöôøi con gaùi Nam
Boä thaät thaø, chaát phaùc, duyeân daùng, ñaûm ñang, thaùo vaùt… Ñoù cuõng laø hình aûnh cuûa ngöôøi con gaùi
Vieät Nam noùi chung.

Phaân tích taâm lí vaø tính caùch nhaân vaät Vieät.

Vieät laø caäu con trai môùi lôùn, coù veû ñeïp rieâng cuûa ngöôøi con trai Nam Boä.
- Vieät hoàn nhieân trong saùng: göûi ngöôøi giöõ caùi naù thun khi ñi ñaùnh giaëc; thöông yeâu chò ñeán noãi
sôï maát chò neân giaáu thaät kó vieäc mình coù chò gaùi; khi bò thöông Vieät khoâng sôï cheát maø sôï boùng ñeâm,
sôï ma; tranh giaønh vieäc ñi soi eách ñeán vieäc laäp coâng, ñi boä ñoäi vôùi chò gaùi… Nguyeãn Thi chuù yù toâ ñaäm
tieáng cöôøi treû trung, trong treûo cuûa Vieät.
- Vieät thöông yeâu gia ñình, luoân traân troïng nhöõng kæ nieäm saâu naëng veà queâ höông, veà tuoåi thô:
thöông meï, thöông chò vaø chuù Naêm; cuøng chò chuyeån baøn thôø cha meï qua göûi chuù Naêm; khi bò thöông
naëng hình aûnh cuûa cha meï cöù chaäp chôøn aån hieän trong aùnh haøo quang kí öùc cuûa Vieät; … Taát caû nhöõng
ñieàu naøy goùp phaàn khaúng ñònh söï thöïc: chính söùc maïnh tinh thaàn to lôùn ñaõ giuùp Vieät vöôït qua caùi
cheát ñeå toàn taïi.
- Vieät mang trong mình phaåm chaát ngöôøi anh huøng: chieán ñaáu duõng maõnh “gan lì”, cuøng chò baén
chaùy taøu giaëc; duø bò thöông vaø kieät söùc nhöng vaãn coá gaéng chieán ñaáu. Vieät tieáp noái vaø laøm raïng rôõ
truyeàn thoáng ñaùnh giaëc cöùu nöôùc cuûa gia ñình. Chaúng phaûi ngaãu nhieân, Nguyeãn Thi (qua lôøi nhaân
vaät chuù Naêm) ví gia ñình Vieät vôùi hình aûnh moät con soâng maø moãi ngöôøi öùng vôùi moät khuùc cuûa con
soâng ñoù. Vieät vaø ngöôøi chò cuûa mình trôû thaønh khuùc soâng sau noái doøng soâng chaûy ra bieån lôùn.

ÑEÀ: Phaân tích nhöõng ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau cuûa hai nhaân vaät Vieät vaø Chieán
trong truyeän ngaén “Nhöõng ñöùa con trong gia ñình” cuûa Nguyeãn Thi.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Môû baøi.
Nhöõng ñöùa con trong gia ñình thuoäc soá nhöõng taùc phaåm xuaát saéc nhaát cuûa Nguyeãn Thi. Thaønh
coâng noåi troäi cuûa truyeän laø ngheä thuaät xaây döïng caùc tính caùch nhaân vaät vôùi caù tính ñaäm neùt, ñaëc
bieät laø hai nhaân vaät: Vieät vaø Chieán.
II.- Thaân baøi.
1.- Hai nhaân vaät coù nhieàu neùt gioáng nhau veà baûn chaát vì hoï ñeàu sinh ra vaø lôùn leân trong moät gia
ñình coù truyeàn thoáng yeâu nöôùc vaø caùch maïng:
- Thöông cha thöông meï, caêm thuø giaëc saâu saéc, cuøng moät yù chí caàm suùng ñaùnh giaëc traû truø cho
ba maù.
+ Giaønh nhau ghi teân toøng quaân.
+ Khieâng baøn thôø maù göûi sang nhaø chuù Naêm tröôùc khi leân ñöôøng nhaäp nguõ: “Naøo, ñöa maù sang…
ñeø naëng ôû treân vai”.
- Duõng caûm, gan goùc vaø töøng laäp ñöôïc nhieàu chieán coâng: baén taøu chieán giaëc treän soâng, phaù xe
taêng ñòch trong traän giaùp laù caø.
+ Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hai chò em tröôùc luùc leân ñöôøng ñaùnh giaëc:
- “Chuù Naêm noùi.. vaäy aø!”.
- Tuoåi ñôøi raát treû, ngaây thô nhö con treû:
+ Chò möôøi taùm, em möôøi baûy.
+ Giaønh nhau moïi thöù nhö treû con: trong vieäc baét eách, ghi teân toøng quaân, baén taøu chieán Mó.
2.- Nhaân vaät coù tính caùch khaùc nhau, moãi ngöôøi moät veû bôûi Chieán laø chò, Vieät laø em; Chieán laø nöõ,
Vieät laø nam:
- Chò kieân trì: ngoài ñaùnh vaàn cuoán soå gia ñình cuûa chuù Naêm.
Em hieáu ñoäng: thích baét eách, caâu caù, baén chim…
- Chò chöa heát tính treû con, coù luùc coøn tranh nhau hôn vôùi em nhöng vì thöông em neân cuoái cuøng
cuõng nhöôøng em: nhöôøng phaàn eách nhieàu, nhöôøng caû veát ñaïn baén taøu giaëc treân soâng Ñònh Thuûy.

233
 Em thì hieáu thaéng: coøn treû con hôn, laø em neân khoâng chòu nhöôøng.
- Chò ñaûm ñang, thaùo vaùt; khoân ngoan, giaø daën tröôùc tuoåi: lo toan vieäc nhaø chu ñaùo tröôùc khi leân
ñöôøng, khieán Vieät thaáy chò gioáng heät maù ngaøy tröôùc vaø chuù Naêm cuõng phaûi khen chò.
Em thì phoù maëc taát caû, öø aøo khi nghe chò baøn vieäc nhaø, roài “nguû queân luùc naøo khoâng bieát”, ñi boä
ñoäi vaãn giöõ chieác naù thun, ñaùnh giaëc khoâng sôï cheát nhöng laïi sôï ma…
- Chò laø coâ gaùi môùi lôùn, baét ñaàu thích soi göông, ñi ñaùnh giaëc vaãn coù caùi göông trong tuùi…
III.- Keát baøi.
Chieán vaø Vieät, hai nhaân vaät trung taâm cuûa truyeän Nhöõng ñöùa con trong gia ñình, baûn chaát coù
nhieàu neùt gioáng nhau, nhöng caù tính thì thaät phong phuù, moãi ngöôøi ñeàu mang neùt rieâng vaø caû hai
ñeàu ñaùng yeâu, ñaùng meán. Hoï mang nhöõng veû ñeïp tieâu bieåu cho theá heä treû mieàn Nam caàm suùng dieät
Mó, cöùu nöôùc cöùu nhaø.

ÑEÀ: Truyeän ngaén Nhöõng ñöùa con trong gia ñình laø saùng taùc xuaát saéc cuûa nhaø vaên
Nguyeãn Thi veà nhöõng ngöôøi noâng daân Nam Boä trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó laâu daøi
vaø gian khoå.
Anh (chò) haõy phaân tích hình töôïng hai chò em Chieán vaø Vieät ôû taùc phaåm naøy.
BAØI LAØM
Nhöõng ñöùa con trong gia ñình laø moät saùng taùc tieâu bieåu cuûa Nguyeãn Thi – caây buùt vaên xuoâi haøng
ñaàu cuûa vaên ngheä giaûi phoùng mieàn Nam trong nhöõng naêm choáng Mó.
Nhaân vaät chính trong thieân truyeän laø nhöõng thanh nieân löùa tuoåi möôøi taùm ñoâi möôi, vaø cuõng ñaõ
kòp thôøi trôû thaønh nhöõng chieán só xoâng pha traän maïc. Nhöng ñieàu baát ngôø laø duø theá, taùc giaû vaãn
theå hieän hoï chuû yeáu trong tö caùch nhöõng ñöùa con. Hoï, nhöõng thanh nieân aáy, quaû coù ñöôïc mieâu taû
nhieàu hôn trong quan heä vôùi anh em ñoàng ñoäi. Theá nhöng hoï vaãn ñöôïc mieâu taû nhieàu hôn trong
quan heä vôùi gia ñình.
Nhìn nhöõng chieán só trong taäp theå chieán ñaáu nhö nhöõng ñöùa con trong gia ñình, Nguyeãn Thi ñaõ
coù moät caûm xuùc ngheä thuaät lí thuù. Goùc nhìn aáy seõ cho pheùp nhaø vaên lí giaûi, caét nghóa phaåm chaát
cuûa con ngöôøi khoâng chæ trong moái quan heä ngang vôùi moät thôøi ñaïi, maø coøn trong moái quan heä doïc
vaø moät truyeàn thoáng, moät neáp nhaø.
Caûm höùng ngheä thuaät lí thuù aáy ñaõ tìm ñöôïc caùch bieåu hieän cuõng khoâng keùm phaàn lí thuù. Caâu
chuyeän ñöôïc thuaät laïi khoâng theo moät traät töï thôøi gian maø chuû yeáu laø nhòp theo doøng hoài töôûng
mieân man, ñöa noái cuûa moät chieán só treû teân laø Vieät, bò thöông, cöù lieân tuïc ngaát ñi roài laïi tænh laïi
trong hoaøn caûnh chæ coù moät mình giöõa moät chieán tröôøng meânh moâng boùng toái (anh khoâng nhìn thaáy
gì vì ñaõ bò thöông ôû maét) vaø vöøa trôû neân vaéng laëng haún sau moät traän ñoï leâ.
Truyeän noùi veà nhöõng ñöùa con cuûa moät truyeàn thoáng gia ñình yeâu nöôùc cuûa ngöôøi noâng daân Nam
Boä, taùc giaû ñaõ laøm roõ caùi truyeàn thoáng ñaõ sinh thaønh ra nhöõng ñöùa con.
Trong truyeän, truyeàn thoáng aáy ñöôïc hieän leân tröôùc heát qua hình aûnh chuù Naêm. Ñaây laø hình töôïng
cuûa con ngöôøi giöõ gìn truyeàn thoáng, baûo löu truyeàn thoáng, qua nhöõng caâu hoø thieát tha vaø meânh moâng
soâng nöôùc veà moät thôøi ngheøo cöïc maø anh duõng, haøo huøng qua cuoán soå gia ñình – maø thöïc chaát laø
moät cuoán gia phaû ñoäc ñaùo – ghi laïi nhöõng nôï maùu cuûa quaân giaëc vaø söï duõng caûm, kieân cöôøng cuûa
doøng hoï trong chieán ñaáu caùch maïng. Chuû yeáu cuõng vì leõ aáy maø taùc giaû ñaõ saùng taïo ra chi tieát: chò
em Chieán – Vieät röôùc baøn thôø maù ñaët taïi nhaø chuù Naêm tröôùc ngaøy leân ñöôøng ñi chieán ñaáu.
Coøn ngöôøi meï thì cuoäc ñôøi ñoù chính laø truyeàn thoáng. Ngöôøi meï naøy thuoäc vaøo soá nhöõng hình
töôïng phuï nöõ mang roõ daáu aán khaù rieâng cuûa phong caùch Nguyeãn Thi. Ñoù laø moät con ngöôøi raát phuï
nöõ nhöng khoâng heà maûnh mai, meàm yeáu maø ngöôïc laïi, baø khoûe chaéc veà theå chaá t vaø duõng caûm veà
maët tinh thaàn. Con ngöôøi aáy boäc loä phaåm chaát phuï nöõ cuûa mình ôû söï taûo taàn, xoác vaùc, ôû söùc chòu
ñöïng phi thöôøng, ôû khaû naêng ghìm neùn ñau thöông ñeå soáng, ñeå nuoâi naáng, che chôû, tranh ñaáu. Ngöôøi
meï noâng daân bình dò aáy, cuõng nhö moïi ngöôøi meï, laø hieän thaân cuûa yeâu thöông, cuûa söï heát loøng vôùi
choàng con. Nhöng ôû ñaây, caûm höùng cuûa Nguyeãn Thi veà tình yeâu cuûa ngöôøi meï laø caûm höùng veà moät
tình caûm coù söùc khieán con ngöôøi khoâng bieát sôï, khoâng chuøn böôùc. Boàng con, caép roã ñi theo thaèng
giaëc ñoøi ñaàu choàng, hieân ngang ñoái ñaùp vôùi keû thuø maø baøn tay to baûn vaãn phuû leân ñaàu ñaøn con ñöùng

234
neùp döôùi chaân – ñaây laø nhöõng hình aûnh coù giaù trò bieåu töôïng veà ngöôøi phuï nöõa ôû moät ñaát nöôùc nhö
ñaát nöôùc chuùng ta: quaù cöïc khoå nhöng raát ñoãi kieân cöôøng, heát söùc ñau thöông nhöng voâ cuøng cao caû.
Duø ngöôøi meï ñaõ maát, truyeàn thoáng aáy seõ tieáp tuïc soáng trong nhöõng ñöùa con.
Tröôùc heát, truyeàn thoáng aáy theå hieän ôû ngöôøi con gaùi, coâ Chieán. Chieán khoâng chæ mang voùc daùng
cuûa meï, vôùi khoå ngöôøi to chaéc. Chieán coøn mang caùi neát cuûa meï: gan goùc, thaùo vaùt, bieát tính toaùn,
xeáp ñaët, lo toan, noùi veà vieäc “nghe in nhö maù”. Ñoù ñuùng laø moät ñöùa con trong gia ñình, noái tieáp ñöôïc
truyeàn thoáng cuûa gia ñình.
Nhöng Chieán khoâng phaûi laø baûn sao cuûa meï. Coâ coù nhöõng neùt môùi cuûa theá heä sau: hoàn nhieân, vui
töôi, hay cöôøi, coøn chuù yù laøm ñoûm nöõa. Vaø ñieàu quan troïng hôn laø ngöôøi meï trong truyeän suoát ñôøi
khoâng caàm suùng vaø chæ quanh quaån ôû queâ nhaø. Chieán baén ñöôïc taøu giaëc töø khi coøn nhoû. Vaø ngöôøi
con gaùi aáy seõ ñi xa trong cuoäc ñôøi, vôùi moät yù nghó anh huøng khoâng keùm nam nhi: “Neáu giaëc coøn thì
tao maát, vaäy aø”.
Vieät – ngöôøi con trai – cuõng theá. Caäu thöøa höôûng ôû meï cha, töø khi coøn beù, caùi tính khoâng heà bieát
sôï, caùi thaùi ñoä coi vieäc ñaùnh giaëc cuõng töï nhieân nhö hít thôû khí trôøi, khoâng coù gì ñaùng phaûi phaân
vaân, ñaén ño.
Nhöng Vieät khoâng hoaøn toaøn gioáng Chieán. Vieät laø em, laïi laø em trai, ñang trong tuoåi aên, tuoåi
lôùn. Chính vì theá, nhaân vaät naøy mang raát nhieàu caùi duyeân daùng cuûa Nguyeãn Thi, Vieät anh huøng,
nhöng khoâng vì theá maø maát ñi daùng veû voâ tö, loäc ngoäc cuûa moät chaøng trai môùi lôùn. Nhöng duø coù
theá, thì Vieät vaãn laø khuùc soâng trong doøng soâng truyeàn thoáng cuûa gia ñình: ñi chieán ñaáu xa nhaát, laäp
coâng lôùn nhaát, vaø laø ngöôøi tieâu bieåu nhaát cho tinh thaàn chieán coâng caùch maïng.
Nhöõng ñöùa con trong gia ñình cuûa Nguyeãn Thi muoán noùi moãi con ngöôøi, moãi ñôøi ngöôøi trong moät
gia ñình phaûi laø moät khuùc soâng trong moät khuùc soâng truyeàn thoáng. Doøng soâng aáy chaûy troâi theo
thôøi gian, töø theá heä tröôùc sang theá heä sau, ñeå roài ñoå vaøo ñoå vaøo veû ñeïp vaø söùc maïnh meânh mang cuûa
Toå quoác, daân toäc vaø coù theå roäng lôùn hôn nöõa – loaøi ngöôøi.
Treân cô sôû cuûa yù töôûng treân, thieân truyeän quaû ñaõ cho ta hình dung thaáy: ñaõ coù moät doøng soâng
truyeàn thoáng gia ñình lieân tuïc chaûy töø nhöõng theá heä cha anh ñeán ñôøi hai chò em Chieán, Vieät.
Ñaáy laø moät doøng soâng maø khuùc thöôïng nguoàn ñaõ ñöôïc nhaø vaên cho thaáp thoaùng hieän ra qua hình
töôïng chuù Naêm.
Roài ñeán khi gaàn guõi hôn vôùi nhöõng ñöùa con – khuùc soâng ñôøi meï.
Nhöõng ñöùa con trong gia ñình, ñeán löôït mình, seõ tieáp böôùc cuûa nhöõng khuùc soâng tröôùc ñoù, keá
thöøa truyeàn thoáng ñöôïc cha anh ñoå vaøo cho khuùc soâng cuûa ñôøi mình. Nhöng hoï laø khuùc soâng sau, hoï
seõ chaûy xa hôn.
Nhöng ñoù khoâng phaûi laø doøng soâng ñôn ñoäc. Doøng soâng aáy seõ hoøa vaøo bieån caû. Cuõng gioáng nhö
nhöõng con ngöôøi trong gia ñình, hoï luoân gaén mình, gaén gia ñình mình vôùi soá phaän cuûa Toå quoác,
nhaân daân, caùch maïng. Ñoù laø hieän thaân cuûa söùc treû tieán coâng vaø ñoù cuõng laø hình aûnh cuûa ngöôøi noâng
daân Nam Boä trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó laâu daøi, gian khoå.

ÑEÀ: Phaân tích truyeän “Nhöõng ñöùa con trong gia ñình” cuûa Nguyeãn Thi.
HÖÔÙNG DAÃN
I.- Giôùi thieäu khaùi quaùt.
- Truyeän vieát naêm 1966, luùc Beán Tre ñaõ ñoàng khôûi, nhaân daân mieàn Nam ñaõ caàm vuõ khí ñaùnh laïi
Mó – Nguïy, giaønh quyeàn soáng vaø giaûi phoùng queâ höông. Chieán vaø Vieät lôùn leân trong caûnh tang toùc
cuûa gia ñình vaø trong cuoäc ñöùng daäy ñoàng khôûi vó ñaïi cuûa queâ nhaø.
- Nguyeãn Thi thuoäc lôùp nhaø vaên caàm suùng. OÂng hy sinh trong vò trí, tö theá chieán ñaáu giöõa muøa
xuaân tieán coâng vaø noåi daäy naêm 1968 trong traän ñaùnh vaøo Saøi Goøn. Tröôùc ñoù, oâng coù maët ôû nhöõng
vuøng chieán traän khoác lieät (Cuû Chi ñaát theùp…)
- Toùm taét truyeän:
Anh chieán só treû Vieät bò thöông naëng trong traän ñoï suùng vôùi lính Mó. Tænh daäy laàn ñaàu tieân vaøo
ban ñeâm, Vieät thaáy mình laïc ñôn vò, khaép ngöôøi anh ræ maùu giöõa traän ñòa ñaày xaùc giaëc. Vieät choäp
suùng, duøng raêng leân ñaïn, saün saøng chieán ñaáu. Tænh daäy laàn thöù hai, Vieät nhôù veà queâ nhaø, nhôù chuù
Naêm vôùi cuoán soå ghi chuyeän, ghi coâng gia ñình. Choaøng daäy laàn thöù ba, Vieät phaùt hieän hai maét
235
khoâng coøn nhìn thaáy gì, caû chín ngoùn tay ñeàu bò thöông. Anh nhôù ñeán caâu chuyeän maù keå vieäc ñi ñoøi
ñaàu ba bò gieát haïi thôøi ñaùnh Phaùp. Vieät tænh daä y laàn thöù tö vaøo ñeâm thöù hai. Nghe thaáy tieáng suùng
cuûa ta, Vieät chuaån bò löïu ñaïn vaø suùng ñeå hieäp ñoàng vaø raùng boø leát veà phía traän ñaùnh. Anh tieáp tuïc
nhôù laïi ngaøy tranh nhau cuøng chò Chieán toøng quaân. Roài hai chò em cuøng ñöôïc nhaäp nguõ moät laàn vaø
thu xeáp vieäc nhaø, khieâng baøn thôø maù ñi göûi ñeå yeân taâm ñi chieán ñaáu.
Sau ba ngaøy tìm kieám, maáy laàn chaïm suùng vôùi ñòch, tieåu ñoäi cuûa Vieät ñaõ gaëp ñöôïc anh.
II.- Noäi dung vaø ngheä thuaät.
1.- Nhaân vaät Vieät.
YÙ chí chieán ñaáu maïnh meõ vaø tình caûm ñaäm ñaø boäc loä khi Vieät bò thöông raát naëng, coá tìm veà ñoàng
ñoäi.
* Hoaøn caûnh vaø theå traïng: Vieät laïc ñôn vò giöõa röøng ñaày xaùc giaëc; chaân tay teâ daïi nhöùc nhoái;
khaép ngöôøi ræ maùu; mieäng teâ cöùng khoâng la leân ñöôïc; maét cuõng bò thöông, khoâng nhìn thaáy gì. Moãi
luùc Vieät caøng theâm kieät söùc.
* Tính caùch vaø taâm traïng.
+ Coá boø ñi tìm ñoàng ñoäi vaø saün saøng chieán ñaáu baèng khaåu suùng cuûa mình. Möôøi ngoùn tay khoâng
leân ñaïn ñöôïc. Vieät duøng raêng giaät cô baåm, ñöa ra moät vieân ñaïn leân noøng. Chi tieát naøy noùi leân tinh
thaàn chieán ñaáu, yù chí dieät giaëc ôû Vieät raát maïnh.
+ Nhôù veà queâ nhaø, nhôù chò, nhôù chuù Naêm, nhôù maù, nhôù ngaøy toøng quaân. Ñaëc bieät Vieät nhôù hình
aûnh maù raát raønh roõ (ngaøy maáy chò em theo maù ñi ñoøi ñaàu ba, ngaøy hai chò em khieâng baøn thôø maù
ñi göûi ñeå leân ñöôøng chieán ñaáu). Trong taâm töôûng Vieät, maù laø ngöôøi phuï nöõ lao ñoäng khoûe maïnh, xoác
vaùc, ñaûm ñang vieäc nhaø vieäc nöôùc (ñoâi vai löïc löôõng, ñoâi maét môû to, baép chaân troøn vo luoân dính sình
ñaát, hai baøn tay to baûn…).
Toùm laïi, Vieät ñaõ bò thöông, khoâng nhìn ñöôïc baèng con maét thöôøng anh ñaõ nhìn söï vieäc hieän taïi
vaø quaù khöù baèng con maét cuûa yù chí, cuûa taâm töôûng. Qua ñoù nhaân vaät boäc loä nghò löïc, yù chí, tinh thaàn
chieán ñaáu cao vaø tình yeâu thöông ñaäm ñaø, hoàn nhieân. Cuõng nhö chò, nhaân vaät treû naøy nhaäp nguõ
khoâng phaûi vì yù thích noâng noåi maø do chieàu saâu nhaân thöùc: ñi ñaùnh giaëc vì caêm thuø vaø yeâu thöông
saâu naëng. Tuy Vieät hay tranh giaønh vôùi chò nhöng bieát nghe lôøi chò (luùc hai chò em baøn vieäc nhaø),
thöông chò. Nhaân vaät naøy cuõng theå hieän neùt hoàn nhieân treû trung, thaäm chí coøn tính treû con (chi tieát
caùi naù thun theo Vieät ñi chieán ñaáu; khoâng muoán maát chò; ñang baøn vieäc nhaø maø nguû luùc naøo khoâng
bieát…).
Chính tình chò em, chuù chaùu, maù con, ñoàng ñoäi ñaõ tieáp söùc cho Vieät vöôït qua thöû thaùch, chieán
thaéng hoaøn caûnh khaéc nghieät, bi ñaùt.
2.- Nhaân vaät Chieán: hieän leân qua hoài öùc cuûa caäu em.
- Bieát lo toan, tính toaùn giaø daën hôn löùa tuoåi 20: coâ ñoùng vai troø moät ngöôøi chò vôùi loøng yeâu
thöông, nhöôøng nhòn; moät ngöôøi maù vôùi noãi lo tính khoân ngoan moïi maët; moät ngöôøi chieán só khaùt
khao chieán ñaáu, traû thuø.
- Coù tinh thaàn quyeát chieán cao (nhö teân cuûa coâ: Quyeát Chieán). Caâu noùi ñieån hình cuûa coâ vôùi em:
“Neáu giaëc coøn thì tao maát” – vaø coâ ñaõ trôû thaønh tieåu ñoäi tröôûng quaân ñòa phöông.
Toùm laïi, Chieán coù nhieàu neùt gioáng meï coâ (töø tính tình ñeán lôøi noùi), gioáng nhö nhöõng ngöôøi phuï
nöõ thôøi chieán phaûi ñöông ñaàu vôùi hoaøn caûnh thöông ñau, quyeát lieät. Chieán mang hình aûnh cuûa maù
trong mình, nhöng laïi khaùc hôn vì coâ ñaõ vöôn leân ñöôïc maïnh meõ vôùi khaåu suùng trong tay.
3.- Ñaëc saéc ngheä thuaät.
a.- Khai thaùc nhöõng neùt, khía caïnh dí doûm, daân daõ raát Nam Boä.
- Caùc chi tieát: Vieät “giaáu chò”, chuù Naêm ghi soå gia ñình; chò em giaønh nhau ñi boä ñoäi; caùi naù thun
theo Vieät ra traän; ngöôøi meï laáy noùn laøm phao loäi qua soâng…
- Caùc töø ngöõ: gioïng hoø ñuïc vaø töùc nhö gaø gaùy; Vieät ñaù traùi döøa xuoáng möông caùi ñuøng; Chieán höù
moät caùi “coùc”…
b.- Ñaët truyeän trong boái caûnh ñaëc bieät, khaùc thöôøng (moät mình Vieät troïng thöông, bò laïc),
hoaøn caûnh cuõng khaùc thöôøng (cuoäc chieán ñaáu quyeát lieät; Beán Tre laø maûnh ñaát ñoàng khôûi ñaàu tieân,
xaõ Ñònh Thuûy, queâ nhaø cuûa gia ñình Vieät laïi laø queâ höông cuûa cuoäc ñoàng khôi vuõ baõo, döõ doäi) neân
haønh ñoäng, tính caùch nhaân vaät boäc loä nhöõng neùt khaùc thöôøng (ngöôøi vôï caép roã ñi ñoøi ñaàu choàng; maù
236
Vieät boû traùi caø noâng – giaëc môùi baén, khoâng noå – vaøo roå, caép veà; hai chò em giaønh nhau ñi boä ñoäi,
roài cuøng leân ñöôøng moät laàn, ñeå laïi ñaèng sau taát caû nhaø cöûa vaø ñöùa em nhoû) ñoàng thôøi nhaân vaät vaãn
mang nhöõng tình caûm truyeàn thoáng toát ñeïp (tình thöông yeâu).
c.- Keát noái, troän laãn vieäc ñaùnh giaëc vaø sinh hoaït bình thöôøng ôû queâ nhaø.
Teân truyeän laø Nhöõng ñöùa con trong gia ñình, taùc giaû laïi keå chuyeän ôû chieán tröôøng. Noùi chuyeän
chieán tröôøng maø laïi taùi hieän chuyeän trong gia ñình.
Vieát nhö vaäy laø phaûn aùnh trung thöïc moät thôøi, treân maûnh ñaát kheùt noàng bom ñaïn, haàu nhö
khoâng coøn ranh giôùi giöõa tieàn phöông, maët traän vaø gia ñình, ñaùnh giaëc vaø sinh soáng. Baáy giôø, ôû ñoù,
soáng laø caàm suùng, laø chieán ñaáu; soáng laø phaûi ñöông ñaàu vôùi caùi cheát vaø thaéng caùi cheát.
KEÁT LUAÄN CHUNG.
Truyeän taùi hieän thöïc noùng boûng cuûa vuøng queâ raát ñoãi thaân thöông vôùi nhöõng ngöôøi con chaân chaát
hoàn nhieân mang quyeát taâm cao ñoä caàm suùng traû thuø nhaø nôï nöôùc, giaønh laïi cuoäc soáng.
Qua caùc nhaân vaät chính ta thaáy söùc maïnh truyeàn thoáng ñaáu tranh anh huøng cuûa gia ñình, queâ
höông, xöù sôû. Ñoàng thôøi moãi ngöôøi laïi goùp moät “khuùc soâng” xöùng ñaùng vaøo con soâng gia ñình kieân
cöôøng, taát caû ñoå vaøo, taïo ra bieån caû truyeàn thoáng daân toäc.

ÑEÀ: Maøu saéc Nam Boä trong truyeän “Nhöõng ñöùa con trong gia ñình” cuûa Nguyeãn Thi.
BAØI LAØM
Truyeän Nhöõng ñöùa con trong gia ñình cuûa Nguyeãn Thi laø khuùc traùng ca cuûa tuoåi treû mieàn Nam
anh huøng thôøi ñaùnh Mó.
Moät trong nhöõng neùt ñaëc saéc veà ngheä thuaät laø Nguyeãn Thi ñaõ taïo neân maøu saéc Nam Boä, moät daáu
aán tuyeät ñeïp maø ñoäc giaû deã daøng nhaän thaáy.
Maøu saéc Nam Boä bieåu hieän roõ nhaát laø ôû caûnh vaät ñöôïc mieâu taû, ôû söï vieäc ñöôïc noùi ñeán, ôû tính
caùch vaø ngoân ngöõ nhaân vaät ñöôïc khaéc hoïa (maù Tö Naêng, chuù Naêm, chò Chieán, Vieät…).
Caûnh töôïng chieán tröôøng ôû nôi naøo, ôû thôøi naøo chaúng gioáng nhau, nhöng döôùi ngoøi buùt cuûa Nguyeãn
Thi, chieán tröôøng sau tieáng bom reàn ñaïn reùo laïi coù neùt rieâng, raát Nam Boä. Giöõa ñoàng khoâng moâng
quaïnh “moät söï vaéng laëng nhö töø treân trôøi lao xuoáng…”, “tieáng deá gaùy u u cao vuùt maõi leân” giöõa ñeâm
saâu thaêm thaúm. Chính giöõa khoâng gian aáy, ngöôøi chieán só bò thöông naëng, laïc ñôn vò môùi caûm thaáy
roõ nhaát mình ñang trôû veà kæ nieäm tuoåi thô, mình ñang soáng giöõa queâ höông (moät nôi treân vuøng ñoàng
baèng Nam Boä): “Boùng ñeâm vaéng laëng vaø laïnh leõo bao truøm laáy Vieät, keùo theo ñeán caû con ma cuït ñaàu
vaãn ngoài treân caây xoaøi moà coâi vaø thaèng choûng thuït löôõi hay nhaûy nhoùt trong nhöõng ñeâm möa ngoaøi
voøm soâng, caùi maø Vieät vaãn nghe caùc chò noùi hoài ôû nhaø, Vieät naèm thôû doác…”.
Ngoâi nhaø maù Tö Naêng cuõng nhö haøng ngaøn haøng vaïn maùi nhaø cuûa baø con khaép vuøng Haäu Giang,
Tieàn Giang, Baïc Lieâu, Beán Tre… ôû caïnh caùc vaøm, caùc keânh, bao truøm bôûi maøu xanh cuûa raëng baàn,
cuûa khoùm ñöôùc, maø ngöôøi Baéc raát deã nhaän ra: “Nhaø day ra cöûa soâng, trong ñeâm vui naùo nöùc naøy,
ñom ñoùm töø ngoaøi raëng baàn cuõng keùo vaøo ñaày nhaø. Chuùng bay chôùp chôùp nhö doø treân noùc roài saø
xuoáng maët Vieät”.
Maøu saéc Nam Boä ñöôïc theå hieän ôû nhöõng vaät duïng, ôû caùi gia taøi cuûa maù Tö Naêng ñeå laïi. Ñoù laø
“naêm coâng ruoäng hoài tröôùc maáy chuù caáp cho ba maù” , laø “hai coâng mía ñeå daønh laøm ñaùm gioã ba maù”,
laø nhöõng thöù laøm aên cuûa nhaø noâng ngheøo khoù, lam luõ: noài, lu, cheùn, ñóa, cuoác, vaù, ñeøn soi maø chò em
Vieät seõ göûi laïi chuù Naêm, tröôùc khi ñi ñaùnh giaëc.
Caûnh ñeâm toøng quaân cuûa tuoåi treû vuøng ñoàng baèng Nam Boä vui nhö ngaøy hoäi, baø con coâ baùc caû xaõ
keùo ñeán, “ñeøn saùng röïc”, hai chò em Chieán vaø Vieät tranh giaønh nhau, laø m cho anh caùc boä “ñaõ caàm
vieát roài laïi ñaët xuoáng”, chuù Naêm phaûi “nheo maét nhìn” ñöùng ra phaân xöû: “Hai ñöùa chaùu toâi noù moät
loøng theo Ñaûng nhö vaäy, toâi cuõng möøng. Vaäy xin treân cöù ghi teân caû hai. Vieäc lôùn ta tính theo vieäc
lôùn, coøn vieäc thoûn moïn trong nhaø toâi thu xeáp khaéc xong”. Ñoù laø taám loøng, laø yù nghó, laø caùch noùi chaát
phaùc cuûa baø con coâ baùc nôi mieät vöôøn vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
Caûnh hoån chieán giöõa ta vaø giaëc, caûnh taán coâng nhö vuõ baõo cuûa quaân ta, qua söï laéng nghe, söï caûm
nhaän cuûa Vieät vöøa hoài tænh sau côn meâ cuõng mang neùt raát rieâng cuûa Nam Boä thôøi ñaùnh Mó: “Vieät
goùc daäy. Roõ raøng khoâng phaûi tieáng phaùo leånh laûng cuûa giaëc. Ñoù laø tieáng noå quen thuoäc, gom vaøo moät

237
choã, lôùn nhoû khoâng ñeàu, chen vaøo ñoù laø nhöõng daây suùng noå voâ hoài voâ taän. Suùng lôùn vaø suùng nhoû
quyeän vaøo nhau nhö tieáng moõ vaø tieáng troáng ñình ñaùnh daäy trôøi ñaát hoài Ñoàng Khôûi”.
Maøu saéc Nam Boä ñöôïc theå hieän roõ nhaát ôû tính caùch vaø ngoân ngöõ cuûa caùc nhaân vaät nhö maù Tö
Naêng, chuù Naêm, cuûa Chieán, Vieät.
Hình aûnh maù Tö Naêng daãn ñaøn con ñi ñoøi ñaàu ba, hình aûnh maù Tö Naêng hieân ngang, thaùch thöùc:
“Vôï Tö Naêng ñaây!” khi ñöùng tröôùc muõi suùng vaø lôøi haêm doïa cuûa luõ giaëc: “Vôï Tö Naêng ñaâu?”. Boïn
lính baén voït qua ñaàu maù, maù ñöa hai baøn tay to baûn phuû leân ñaàu ñaøn con ñang neùp döôùi chaân. Maù
cheøo xuoàng, maø ñi laøm thueâ, maø ñi ñaáu tranh chính trò, maù coi thöôøng caùi cheát, vì maù tin moät caùch
moäc maïc, giaûn dò raèng “ngöôøi cheát coù caùi vui cuûa ngöôøi cheát, neáu khoâng, ngöôøi ta sanh con ra laøm
gì?” Hình aûnh maù Tö Naêng laøm ta nhôù ñeán caâu noùi: “Coøn caùi lai quaàn cuõng ñaùnh” cuûa chò UÙt Tòch
trong “Ngöôøi meï caàm suùng”.
Caùi cuoán soå ghi bao vieäc “thoûn moûn” trong gia ñình baèng thöù chöõ “loøng coøng”. Chuyeän thím Naêm,
oâng noäi, baùc Hai, tía cuûa Vieät… bò giaëc gieát nhö theá naøo, caùc chieán tích cuûa oâng noäi, cuûa thaèng Hai,
cuûa chò em Vieät, chuù ñeàu ghi roõ. Cuoán soå aáy laø truyeàn thoáng caùch maïng cuûa gia ñình maù Tö Naêng,
cuõng laø cuûa haøng vaïn gia ñình noâng daân Nam Boä trong suoát ba möôi naêm trôøi ñaùnh Phaùp, ñaùnh Mó.
Nguyeãn Thi coù taøi söû duïng moät soá chi tieát ngheä thuaät baét nguoàn töø hieän thöïc cuoäc soáng, naâng leân
taàm khaùi quaùt, toâ ñaäm maøu saéc Nam Boä. Tieáng hoø cuûa chuù Naêm laø moät chi tieát ngheä thuaät ñaëc saéc,
ñoäc ñaùo cuûa Nguyeãn Thi taïo döïng neân. Gioïng hoø cuûa chuù Naêm “ñuïc vaø töùc nhö gaø gaùy”. Ñaõ nhieàu
laàn chuù caát gioïng hoø. Tröôùc böõa cuùng maù Tö Naêng, chò em Vieät Chieán saép leân ñöôøng ra traän, chuù
Naêm caát gioïng hoø: “Caâu hoø noåi leân giöõa ban ngaøy, baét ñaàu caát leân nhö moät hieäu leänh döôùi aùnh naéng
choùi chang, roài keùo daøi, töøng tieáng moät vôõ ra, nhaén nhuû, tha thieát, cuoái cuøng ngaét laïi nhö moät lôøi
theà döõ doäi”.
Chò Chieán gioáng maù nhö ñuùc. Chieán cuõng coù hai baép tay troøn vo saïm ñoû maøu chaùy naéng nhö maù.
Tieáng “coùc”, tieáng “nghen”, tieáng “öø”, tieáng chaân böôùc “bòch bòch” cuûa Chieán coù khaùc naøo maù, “in nhö
maù vaäy”. Baøn vieäc thu xeáp nhaø cöûa tröôùc khi ñi ñaùnh giaëc, nghe em noùi, Chieán “höù moät caùi “coùc” roài
trôû mình. May maø chò khoâng beû tay roài ñaäp vaøo baép veá than moûi” nhö maù. Chieán ñaûm ñang, sôùm
bieát lo lieäu, thöôøng nhöôøng nhòn em, chuù Naêm ñaõ heát lôøi ca ngôïi: “Khoâng! Vieäc nhaø noù thu ñöôïc goïn
thì vieäc nöôùc noù môû ñöôïc roäng, goïn beà gia theá, naëng neà nöôùc non”. Chieán coù tö theá hieâng ngang,
quyeát lieät nhö caùc o du kích vöôøn döøa Beán Tre: “Ñaõ laøm thaân con gaùi ra ñi thì tao chæ coù moät caâu:
Neáu giaëc coøn thì tao maát, vaäy aø”.
Vieät laø hình aûnh ñeïp nhaát, in ñaäm maøu saéc Nam Boä nhaát trong truyeän “Nhöõng ñöùa con trong
gia ñình”. Nuï cöôøi “loûn leûn”, hai goø maù “caêng möôùt nhö da traùi vuù söõa”, caùi naù thun cuûa tuoåi thô vaãn
mang theo khi ñi boä ñoäi, Vieät raát gioáng ba, moãi laàn nghe tieáng naù thun cuûa Vieät, maù Vieät laïi noùi:
“Ñoù, laïi gioáng caùi thaèng cha noù roài!”. Vieät hoàn nhieân, trong saùng hay tranh giaønh vôùi chò, nhöng laïi
“giaáu chò nhö giaáu cuûa rieâng” tröôùc ñoàng ñoäi. Duõng caûm trong chieán ñaáu, khoâng sôï giaëc nhöng laïi
sôï “thaèng choûng thuït löôõi”, “con ma cuït ñaàu”… Môùi hai tuoåi quaân ñaõ laäp coâng tieâu dieät moät xe boïc
theùp Mó; bò troïng thöông, laïc ñôn vò, naèm giöõa chieán tröôøng, tuy chæ coøn moät vieân ñaïn ñaõ leân noøng,
Vieät “vaãn saün saøng noå suùng”, “Treân trôøi coù maøy, döôùi ñaát coù maøy, caû khu röøng naøy coøn coù mình tao.
Maøy coù baén tao thì tao cuõng baén ñöôïc maøy”… Hình aûnh Vieät theo maù leân tôùi quaän “ñoøi ñaàu ba”, hình
aûnh Vieät trong ñeâm toøng quaân, trong caûnh cuøng chò gaùi khieâng baøn thôø maù sang göûi nhaø chuù Naêm
ñaõ laøm ta nhôù maõi, nhôù ñöùa con trai maù Tö Naêng, nhôù moät chaøng trai môùi lôùn vuøng mieät vöôøn ñoàng
baèng soâng Cöûu Long thôøi choáng Mó. Vieät laø hình boùng cuûa queâ höông; Vieät laø hieän thaân trong caâu
hoø cuûa chuù Naêm: “… khi thì Vieät bieán thaønh taám aùo vaù quaøng hoaëc con soâng daøi caù loäi cuûa chuù, khi
thì Vieät bieán thaønh ngöôøi nghóa quaân Tröông Ñònh, ngoïn ñeøn bieån Goø Coâng, hoaëc ngoâi sao saùng ôû
Thaùp Möôøi”.
Thôøi choáng Mó, tuoåi treû caû nöôùc ta nung naáu moät lôøi theà: “Ra ñi chæ moät lôøi theà – Chöa gieát heát
giaëc chöa veà queâ höông”. Vieät vaø chò gaùi khi khieâng baøn thôø maù ñi göûi cuõn g ñinh ninh moät lôøi theà:
“Naøo, ñöa maù sang ôû taïm beân nhaø chuù, chuùng con ñi ñaùnh giaëc traû thuø cho ba maù, ñeán chöøng naøo
nöôùc nhaø ñoäc laäp, con laïi ñöa maù veà”.
“Nhöõng ñöùa con trong gia ñình” ñaõ keát tinh ngheä thuaät cuûa ngoøi buùt Nguyeãn Thi. Ngheä thuaät keå
chuyeän, döïng caûnh, taïo hình, choïn chi tieát ñieån hình, phaân tích taâm lí nhaân vaät, caù bieät hoùa ngoân
ngöõ nhaân vaät… taát caû ñeàu mang maøu saéc vaø höông vò Nam Boä. Maøu saéc Nam Boä taïo neân hoàn coát

238
phong caùch ngoân ngöõ ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Thi trong “Ngöôøi meï caàm suùng” vaø “Nhöõng ñöùa con
trong gia ñình”.
Söï thaønh coâng ñoù ñaõ khaúng ñònh vò theá ñöôïc toân vinh cuûa Nguyeãn Thi laø “nhaø vaên cuûa ngöôøi
noâng daân Nam Boä thôøi choáng Mó”.

ÑEÀ: Coù yù kieán cho raèng: “Nguyeãn Thi laø nhaø vaên cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân Nam Boä”
trong thôøi kì aùc lieät cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Mó.
Qua truyeän ngaén “Nhöõng ñöùa con trong gia ñình”, haõy laøm saùng toû nhaän ñònh treân.
BAØI LAØM
Chuùng ta ñaõ ñöôïc hoïc vaø ñoïc nhöõng taùc phaåm cuûa Nguyeãn Thi vieát veà ñeà taøi ngöôøi noâng daân Nam
Boä trong cuoäc khaùng chieán choáng Mó. Trong caùc taùc phaåm aáy, Nguyeãn Thi ñaõ toû ra xöùng ñaùng laø
nhaø vaên cuûa ngöôøi noâng daân Nam Boä. Nhaø vaên thaät söï gaàn guõi vôùi ngöôøi noâng daân, ñaõ phaûn aùnh
vaø theå hieän ñuùng phaåm chaát, tính caùch cuûa ngöôøi noâng daân Nam Boä trong thôøi kì aùc lieät cuûa cuoäc
khaùng chieán choáng Mó. Truyeän ngaén Nhöõng ñöùa con trong gia ñình laø moät minh chöùng cho nhaän
ñònh ñoù.
Nguyeãn Thi sinh ra ôû Haûi Haäu (Nam Ñònh), nhöng coù moái duyeân raøng buoäc vôùi vuøng ñaát Nam
Boä vaø trôû thaønh caây buùt noùi leân tieáng noùi taâm tình cuûa mieàn naéng gioù. Sau nhöõng naêm thaùng laên
loän ôû Saøi Goøn kieám soáng, ñöôïc taäp keát ra Baéc, roài laïi trôû vaøo Nam saùt caùnh cuøng nhaân daân Nam Boä
trong cuoäc khaùng chieán, Nguyeãn Thi ñaõ coù moät voán hieåu bieát saâu saéc, coù söï ñoàng caûm vaø gaén boù maùu
thòt vôùi vuøng ñaát soâng nöôùc naøy.
Truyeän Nhöõng ñöùa con trong gia ñình keå veà söï tieáp noái cuûa nhieàu theá heä khaùc nhau trong moät
ñaïi gia ñình, cuøng moät chí nguyeän ñaùnh giaëc, heát giaëc Phaùp ñeán giaëc Mó. Theá heä tröôùc heát laø ba maù
cuûa Chieán, Vieät, vaø chuù Naêm, sau ñoù laø chò em Chieán vaø Vieät… ÔÛ moãi theá heä ñeàu ghi daáu aán rieâng
vaø truyeàn thoáng cuûa gia ñình.
Nhöõng ñöùa con trong gia ñình aáy, ñaàu tieân laø ba, maù, chuù Naêm. Ngöôøi coøn, ngöôøi maát, nhöng hoï
chính laø ñaïi dieän cho truyeàn thoáng ñeïp ñeõ cuûa cha oâng.
Trong gia ñình aáy, nhieàu ngöôøi ñaõ cheát vì bò giaëc gieát, coøn laïi chuù Naêm – moät ngöôøi “ñi ñaây ñi
ñoù nhieàu”, vaø ñaëc bieät laø “cuõng ham soâng ham beán”. Chuù Naêm chính laø cuoán gia phaû soáng cuû a gia
ñình, laø ñaïi dieän cho truyeàn thoáng gia ñình ñaùnh giaëc.
Trong caû truyeän, chæ coù chuù Naêm laø hay hoø nhaát. Chuù Naêm hoø khoâng hay, bôûi vì “gioïng hoø aáy ñaõ
ñuïc vaø töùc nhö gaø gaùy”, moãi khi chuù caát gioïng thì chò em Chieán ñeàu bòt mieäng cöôøi. Moãi khi caát
gioïng “ñoâi maét chuù môû to, ñoïng nöôùc, nhìn thaúng vaøo maét Vieät, ñaàu chuù laéc lö, nhaén nhuû, laøm nhö
Vieät chính laø nôi cuï theå ñeå chuù göûi gaém nhöõng caâu hoø ñoù… Vaø chuù chæ caát gioïng hoø khi “chuù keå söï
tích gia ñình vaø cuoái caâu chuyeän theá naøo chuù cuõng hoø leân maáy caâu, nhöõng caâu noùi veà cuoäc ñôøi cô cöïc
cuûa chuù vaø nhöõng chieán coâng cuûa ñaát naøy”. Theo tieáng hoø cuûa chuù, khi thì Vieät bieán thaønh taám aùo
vaù quaøng hoaëc con soâng daøi caù loäi cuûa chuù, khi thì Vieät bieán thaønh ngöôøi nghóa quaân Tröông Ñònh,
ngoïn ñeøn bieån Goø Coâng hoaëc ngoâi sao saùng ôû Thaùp Möôøi”. Qua nhöõng hình aûnh nhö “taám vaù quaøng”,
“soâng daøi caù loäi”… trong caâu hoø, ngöôøi nghóa quaân Tröông Ñònh, ngoïn ñeøn bieån Goø Coâng aáy ñaõ nhaéc
nhôû con chaùu nhôù veà ngoïn nguoàn, veà hoàn thieâng soâng nuùi cuûa cha oâng boán nghìn naêm nay.
Cuøng vôùi tieáng hoø, chuù Naêm coøn taïo neân aán töôïng cho ngöôøi ñoïc bôûi chi tieát: chuù coù moät cuoán soå
– ñoù laø bieân nieân söû cuûa caû gia ñình. Cuoán soå ñaëc bieät aáy laïi ñöôïc ghi baèng moät thöù chöõ cuõng ñaëc
bieät khoâng keùm. “Chöõ chuù loøng khoøng vì hoài ñi ñaùnh Taây, chuù môùi ñöôïc hoïc”. Cuoán soå coøn ñaëc bieät
vì noù ñöôïc cheùp baèng lôøi vaên moäc maïc, noù ghi laïi caû vieäc “thím Naêm vò baén beå xuoàng khi roïc laù
chuoái”, cheát coøn maëc quaàn môùi, trong tuùi coøn hai ñoàng baïc”, hay chuyeän oâng noäi ra naèm giaøn boø bò
lính baén cheát… Roài caën keõ hôn nöõa, ngaøy baø noäi bò chuùng ñaùnh: chính xaùc, caën keõ ñeán möùc ñaùnh ba
roi… chuù goïi ñaáy laø nhöõng vieäc “thoûn moûn”, nhöng ñoù chính laø nhöõng baèng chöùng xaùc thöïc nhaát veà
nôï maùu cuûa keû thuø ñoái vôùi vuøng ñaát vaø con ngöôøi choán naøy. Cuoán soå aáy, vôùi chuù Naêm laø moät baûo
vaät, chuù caát giöõ raát kó cang, ñeå truyeàn laïi cho caùc theá heä sau.
Beân caïnh chuù Naêm laø maù cuûa Chieán vaø Vieät, moät ngöôøi phuï nöõ maø caû cuoäc ñôøi daønh cho choàng
con vaø cho caùch maïng. Ñoù laø moät ngöôøi meï coù veû ñeïp maïnh meõ. “Caùi gaùy ñoû, ñoâi vai löïc löôïng, chieác
noùn raùch, taám aùo baø ba ñaãm moà hoâi…”. Choàng hoaït ñoäng caùch maïng, bò chaët ñaàu nhöng maù coá kìm
neùn khoâng ñeå rôi nöôùc maét: “Chieàu hoâm aáy, veà tôùi nhaø maù môùi khoùc… Bao nhieâu naêm sau ñoù cuõng
239
vaäy, luùc naøo noùi ñeán chuyeän treân, maù cuõng khoâng khoùc”. Maø neáu coù leä öùa ra thì “maù chæ naèm khoùc
chöù khoâng keå leå chi heát”. “Ba maøy bò Taây chaët ñaàu, tao cöù ñi theo caùi thaèng xaùch ñaàu maø ñoøi. Ñi töø
aáp trong ñeán aáp ngoaøi, noù qua soâng tao cuõng qua, noù veà quaän tao cuõng tôùi. Moät tay tay boàng em
maøy, moät tay caép roå…”. Caâu chuyeän veà caùi cheát cuûa ngöôøi thaân yeâu trong gia ñình cuõng ñöôïc keå baèng
caùc gioïng thaät hoàn nhieân… Söï yeâu thöông, tình nghóa ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ aáy cuõng ñöôïc theå hieän
moät caùch ñau ñôùn, vaø maïnh meõ döôøng aáy. Moät ngöôøi vôï tay boàng con, tay caép roå ñi theo giaëc ñeå ñoøi
ñaàu choàng. Moät ngöôøi meï daùm hieân ngang khoâng ai sinh ra laø ñeå ñöông ñaàu vôùi hieän thöïc khoác lieät
cuûa xöù naøy. Nguyeãn Thi ñaõ taïo neân moät hình töôïng bình thöôøng maø raát laï veà ngöôøi meï moäc maïc,
chaát phaùt, maïnh meõ ôû moät vuøng ñaát coù quaù nhieàu thöû thaùch khoác lieät.
Ngöôøi meï aáy, cuoái cuøng cuõng ngaõ xuoáng vì bom ñaïn cuûa keû thuø, cuûa chieán tranh taøn baïo. Truyeàn
thoáng cuûa gia ñình laïi ñöôïc boài theâm moät doøng maùu noùng cuûa tinh thaàn choáng giaëc ngoaïi xaâm.
Trong theá heä hieän taïi cuûa gia ñình coù Chieán vaø Vieät – nhöõng ñöùa con noái tieáp truyeàn thoáng veû
vang cuûa gia ñình. Chieán coù voùc daùng gioáng meï: “hai baép tay troøn vo saïm ñoû maøu chaùy naéng”, vaø
thaân hình thì “to vaø chaéc nòch”. Chieán khoâng chæ gioáng meï ôû hình thöùc beân ngoaøi maø coøn ôû caû tính
caùch maïnh meõ, xoác vaùc. Noùi ñeán gioáng maù, thì khoâng coù choã naøo Chieán gioáng maù nhö caùi ñeâm hai
chò em baøn tính vieäc nhaø ñeå ñi boä ñoäi. Töø caâu noùi khaúng khaùi vôùi chuù Naêm: “Ñaõ laøm thaân con gaùi
ra ñi thì tao chæ coù moät caâu: Neáu giaëc coøn, thì tao maát, vaäy aø”, ñeán nhöõng tính toaùn ñeå lo sao cho
chu ñaùo vieäc nhaø; töø vieäc göûi baøn thôø maù, thaèng UÙt sang nhaø chuù Naêm cho ñeán vieäc chi boä möôïn
nhaø, baøn gheá ñeå môû lôùp hoïc; töø vieäc hoâm nay, chò Chieán cuõng ôû naèm ôû buoàng trong vôùi thaèng UÙt
noùi ra cho ñeán caùi “coùc” roài trôû mình. Ñeán noãi coù tôùi ba laàn Vieät thaáy chò Chieán gioáng y nhö maù.
Chính chò Chieán ñeâm nay döôøng nhö ñang hoøa vaøo trong meï: “Tao löïa yù neáu maù coøn soáng, chaéc maù
cuõng tính vaäy”… trong caùi thôøi ñieåm linh thieâng aáy, ngöôøi meï hieän dieän roõ neùt nhaát trong nhöõng
ñöùa con cuûa mình: “Hình nhö maù cuõng ñaõ veà ñaâu ñaây. Maù bieán thaønh ñom ñoùm treân noùc nhaø hay
ñang ngoài döïa vaøo maáy thuùng luùa caàm noùn quaït”.
Chieán gioáng maù, ñoù laø ñieàu khoâng ai phuû nhaän, nhöng trong doøng chaûy cuûa doøng soâng gia ñình,
chò laø khuùc soâng sau, maø khuùc soâng sau bao giôø cuõng theá, cuõng ñi xa hôn, chaûy xa hôn. Chieán khaùc
meï khoâng phaûi laø ôû chieác giöôøng ôû trong tuùi maø trong töôûng töôïng cuûa Vieät, noù theo Chieán ra taän
chieán tröôøng cuõng khoâng phaûi laø caùi daùng treû trung “keïp moät nhuùm toùc mai boû vaøo mieäng”, hay tính
thích cöôøi. Ngöôøi meï tröôùc noãi ñau maát choàng chæ bieát kìm neùn, nuoát vaøo saâu thaúm taâm hoàn nhöõng
ñau ñôùn maát maùt. Chieán khoâng theå tröôûng thaønh, Chieán ñi boä ñoäi ñeå traû thuø nöôùc, ñoøi nôï nhaø vôùi
moät quyeát taâm saét ñaù: “Tao ñaõ thöa vôùi chuù Naêm roài. Ñaõ laø thaân con gaùi ra ñi thì tao chæ coù moät
caâu: Neáu giaëc coøn thì tao maát, vaäy aø”… Vôùi ngöôøi con gaùi aáy, yeâu thöông gaén lieàn vôùi caêm thuø, vaø
tình caûm aáy bieán thaønh nhöõng haønh ñoäng cuï theå laø: gieát giaëc, cöùu nöôùc. Ñoù laø lôøi theà saét ñaù, laø
quyeát taâm cuûa coâ gaùi treû, nhö chaân lí soáng ñau khoå nhöng haøo huøng cuûa caû moät thôøi ñaïi.
Nhaân vaät trung taâm cuûa truyeän laø Vieät, caäu em trai coøn mang nhieàu neùt tính caù ch treû con nhöng
cuõng laø moät ñöùa con raát ñoãi töï haøo trong gia ñình coù truyeàn thoáng ñaùnh giaëc.
Neùt noåi baät trong hình aûnh cuûa Vieät taïo neân aán töôïng trong loøng ngöôøi ñoïc ñoù chính laø caùi veû
“toäc ngoäc”, voâ tö cuûa moät caäu con trai ñang tuoåi aên tuoåi lôùn. Chieán nhöôøng nhòn bao nhieâu thì Vieät
laïi hay tranh giaønh baáy nhieâu. Vieät tranh vôùi chò töø vieäc ai baét ñöôïc eách nhieàu hôn ñeå moãi laàn chuù
Naêm laïi phaûi ñöùng ra ñeå phaân xöû, cho ñeán vieäc ai ñöôïc ñi boä ñoäi tröôùc. Trong caùi ñeâm trang troïng
tröôùc khi ñi boä ñoäi, maëc cho chò Chieán saép xeáp, tính toaùn, Vieät luùc thì “laên keành ra vaùn cöôøi khì
khì”, luùc laïi chuïp moät con ñom ñoùm trong baøn tay”. Vôùi caäu, ñi boä ñoäi laø muïc ñích lôù n nhaát ñaõ ñöôïc
thoûa maõn thì baây giôø taát caû nhöõng vieäc khaùc döôøng nhö khoâng ñaùng ñeå löu taâm. Caäu coøn mang tính
caùch treû con ngay khi ñaõ vaøo boä ñoäi. Chò Chieán mang ñi caùi göông, vaät tuøy thaân cuûa ngöôøi con gaùi,
thì Vieät ñi boä ñoäi nhöng laïi mang moät naù thun – moät troø chôi cuûa tuoåi thô.
Beân caïnh thaønh coâng trong vieäc xaây döïng nhöõng tính caùch ñieån hình cuûa ngöôøi noâng daân Nam
Boä, truyeän ngaén ngaøy coøn coù moät thaønh coâng ñaëc saéc trong vieäc löïa choïn caùch keå chuyeän maø chuùng
ta thöôøng goïi laø ngheä thuaät töï söï. Caâu chuyeän veà gia ñình ñöôïc thuaät laïi khoâng phaûi hoaøn toaøn theo
traät töï thôøi gian tuyeán tính maø chuû yeáu laø theo nhòp doøng hoài töôûng ñöùt ñoaïn cuûa Vieät khi Vieä t tænh
daäy roài laïi ngaát ñi vì bò thöông. Nguyeãn Thi ñaõ yù thöùc ñöôïc ñieåm maïnh cuûa loái traàn thuaät naøy. Noù
coù theå xoùa nhoøa nhöõng giôùi haïn cuûa khoâng gian vaø thôøi gian, noù coù theå ñi töø hieän taïi veà quaù khöù
trong doøng hoài töôûng cuûa nhaân vaät.

240
 Chaúng haïn, khi Vieät tænh daäy laàn thöù hai “luùc trôøi ñaõ laát phaát möa. Tieáng maùy bay taét haún, chæ
coøn hôi gioù laïnh luøa treân maù. EÁch nhaùi keâu daäy leân”. Tieáng keâu cuûa eách nhaùi daãn Vieät trôû veà vôùi kæ
nieäm cuûa nhöõng ngaøy chöa ñi boä ñoäi. Cöù trôøi döùt hoät Vieät ñaõ côûi traàn ra hai chò em hai caùi ñeøn soi
loùp ngoùp ñi. Cöôøi töø luùc ñi cho ñeán luùc veà. Töø nhöõng tieáng eách cuûa ñeâm möa, doøng hoài töôûng cuûa
nhaân vaät cöù mieân man. Caùc nhaân vaät cöù theá xuaát hieän, raát töï nhieân.
Caäu con trai mang caùi veû loäc ngoäc, voâ tö ñaùng yeâu aáy daùm xoâng vaøo ñaù caùi thaèng ñaõ gieát cha
mình. Lôùn hôn moät chuùt, Vieät ñaõ baén chaùy taøu cuûa Mó treân soâng Ñònh Thuûy, maø theo lôøi cuûa chuù
Naêm, ñeå coâng baèng, chuù ñaõ ghi teân caû hai chò em trong chieán coâng ñoù. Ñeán khi ñi boä ñoäi, bò thöông
vaøo maét, hai baøn tay ñau ñôùn, nhöng Vieät vaãn quyeát taâm soáng maùi vôùi keû thuø: “Treân trôøi coù maøy,
döôùi ñaát coù maøy, khu röøng naøy coøn coù mình tao. Maøy coù baén tao thì tao cuõng baén ñöôïc maøy”. Vieät
khoâng chòu luøi böôùc, khoâng chòu thaát baïi, moãi khoaûnh khaéc ñeàu laø yù thöùc ñöông ñaàu soáng cheát vôùi
keû thuø. Vieät giaûn dò, töï nhieân nhö caùnh ñoàng nöôùc, con soâng, caây coái cuûa xöù sôû naøy. Vaäy neân, duø laø
ñaùnh giaëc hay ñi baét eách hoaëc baén naù thun trong vöôøn chim, taát caû ñeàu hoàn haäu, chaát phaùc, bình
dò…
Nhöõng ñöùa con trong gia ñình laø caâu chuyeän cuûa moät gia ñình cuï theå cuûa ñoàng baøo Nam Boä,
nhöng qua ñoù taùc giaû ñaõ khaùi quaùt ñöôïc khoâng khí cuûa caû moät thôøi ñaïi, moät daân toäc trong hai cuoäc
khaùng chieán tröôøng kì choáng Phaùp vaø choáng Mó. ÔÛ ñaây, con ngöôøi ñaõ thích nghi vôùi hoaøn caûnh chieán
tröôøng, vaø ñieàu ñaùng quyù laø hoï khoâng bao giôø chòu khuaát phuïc, daãu coù phaûi hi sinh nhieàu theá heä
nhöng vaãn moät loøng moät daï kieân trung, quyeát ñaùnh giaëc ñeán hôi thôû cuoái cuøng.
Qua söï hoài töôûng cuûa nhaân vaät, gôïi laïi nhöõng caâu chuyeän ñôøi thöôøng cuûa moät gia ñình coù truyeàn
thoáng ñaùnh giaëc, Nguyeãn Thi muoán phaûn aùnh vaø ngôïi ca tinh thaàn baát khuaát, truyeàn thoáng ñaáu
tranh choáng giaëc ngoaïi xaâm cuûa daân toäc ta noùi chung vaø ñoàng baøo Nam Boä noùi rieâng. Trong taùc
phaåm, truyeàn thoáng aáy ñöôïc theå hieän moät caùch ñaëc tröng qua tính caùch cuûa nhöõng ngöôøi noâng daân
Nam Boä trong cuoäc chieán aùc lieät choáng giaëc Mó. Hoï “hoàn nhieân, vui ñôøi, boäc tröïc nhöng caêm thuø
nguøn nguït ñoái vôùi quaân cöôùp nöôùc – nhöõng con ngöôøi voâ cuøng gan goùc, döôøng nhö sinh ra ñeå caàm
suùng gieát giaëc, saün saøng cheát vì queâ höông mình, vì ñoàng baøo mình”.

CHÖÔNG 14:
NGUYEÃN MINH CHAÂU

ÑEÀ: Phaân tích truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
HÖÔÙNG DAÃN
Nguyeãn Minh Chaâu (1930 - 1989) thuoäc lôùp nhaø vaên tröôûng thaønh trong khaùng chieán choáng
Mó. Sinh ra trong moät gia ñình noâng daân xöù bieån ñaát Ngheä An, Nguyeãn Minh Chaâu vaøo boä ñoäi roài
ñaët “daáu chaân ngöôøi lính” cuûa mình leân nhöõng neûo ñöôøng Tröôøng Sôn.
Suoát cuoäc ñôøi caàm suùng, caàm buùt, Nguyeãn Minh Chaâu luoân traên trôû veà traùch nhieäm cuûa nhaø
vaên tröôùc soá phaän cuûa ñaát nöôùc, cuûa con ngöôøi.
Saùng taùc cuûa Nguyeãn Minh Chaâu coù hai thôøi kì: tröôùc vaø sau 1975.
Tröôùc 1975, saùng taùc cuûa Nguyeãn Minh Chaâu chuû yeáu veà ñeà taøi chieán tranh vôùi nhöõng taùc
phaåm mang khuynh höôùng söû thi vaø caûm höùng laõng maïn roõ neùt. Nhöõng taùc phaåm ñöôïc chuù yù nhieàu
nhaát laø Cöûa soâng, Daáu chaân ngöôøi lính, Maûnh traêng cuoái röøng...
Sau 1975, ñaëc bieät laø töø 1982, saùng taùc cuûa oâng chuyeån nhanh sang caûm höùng trieát luaän. Moãi
trang vieát cuûa oâng ñeàu coù söï “traên trôû, lo aâu cho soá phaän con ngöôøi”. Ñaëc bieät, thôøi gian Nguyeãn

241
Minh Chaâu soáng trong baïo beänh, vaên cuûa oâng caøng ñaày chaát theá söï. Phía sau moãi caâu chuyeän buoàn
vui cuûa cuoäc soáng maø oâng noùi ñeán ñeàu nghe roõ con tim nhaân haäu cuûa oâng thoån thöùc.
Do höôùng ngoøi buùt cuûa mình vaøo theá söï cuoäc ñôøi neân taùc phaåm cuûa Nguyeãn Minh Chaâu thöôøng
nhieàu taàng nghóa. Bôûi oâng tieáp caän ñôøi soáng töø nhieàu phöông dieän ñeå tìm cho baèng ñöôïc nhöõng trieát
lí nhaân sinh voán raát bình dò nhöng cuõng raát cao saâu.
II. KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN
1. Coát truyeän: Coù hai caâu chuyeän ñöôïc keå trong truyeän ngaén:
Chuyeän thöù nhaát: Chuyeän veà moät phoùng vieân teân Phuøng ñi saên aûnh lòch. Bình minh treân
bieån, anh chôùp ñöôïc moät caûnh “ñaét” trôøi cho: chieác thuyeàn löôùi voù in hình treân maët bieån trong naéng
hoàng ñeïp ñeán meâ hoàn nhö moät söï toaøn bích toaøn mó. Phuøng ngaây ngaát tröôùc nieàm haïnh phuùc aáy.
Nhöng chieác thuyeàn aáy vaøo bôø vaø töø chieác thuyeàn aáy chaûy xuoáng bôø moät noãi ñôøi theâ thaûm: cuoäc baïo
haønh khuûng khieáp cuûa ngöôøi choàng vôùi vôï - söï hung baïo suùc sinh vaø söï cam chòu ñeán nao loøng.
Chuyeän thöù hai: Chuyeän ôû toaø aùn huyeän. Coâng lí, nhaân chöùng ñaõ saün saøng ñeå giuùp ngöôøi
ñaøn baø xöù bieån thoaùt khoûi noãi ñôøi ñau ñôùn. Nhöng thaät baát ngôø, ngöôøi ñaøn baø ñaõ: “Con laïy quyù toaø...
Quyù toaø baét toäi con cuõng ñöôïc... ñöøng baét con boû noù”. Hoaù ra ñaèng sau noãi ñôøi khoán khoå kia laø moät
quy luaät soáng, moät chaân lí cuûa cuoäc soáng. Ngöôøi ñaøn baø treân thuyeàn bieån khoâng theå soáng maø thieáu
ngöôøi ñaøn oâng duø haén taøn aùc vaø thoâ baïo.
2. Chuyeän cuûa phoùng vieân Phuøng: Ñaèng sau moät veû ñeïp toaøn bích laø moät noãi ñôøi
khuûng khieáp.
a. Chieác thuyeàn ngoaøi xa: veû ñeïp toaøn bích
- Ñoù laø moät khoaûnh khaéc bình minh treân bieån: Trôøi ñaày muø, laùc ñaùc möa, Phuøng phaùt hieän ra
moät caûnh “ñaét” trôøi cho. Hình aûnh chieác thuyeàn treân bieån nhö moät “böùc tranh möïc Taøu thôøi coå: “Muõi
thuyeàn in moät neùt mô hoà loeø nhoeø vaøo baàu söông muø traéng nhö söõa coù pha ñoâi chuùt maøu hoàng hoàng
do aùnh maët trôøi chieáu vaøo. Taát caû khung caûnh aáy nhìn qua nhöõng caùi maét löôùi... y heät caùnh moät con
dôi, toaøn boä khung caûnh töø ñöôøng neùt ñeán aùnh saùng ñeà u haøi hoaø vaø ñeïp, moät veû ñeïp thöïc ñôn giaûn
vaø toaøn bích...”.
- Phuøng - moät phoùng vieân aûnh, moät ngöôøi luoân saên luøng, phaùt hieän khaùm phaù nhöõng veû ñeïp
trôû neân “boái roái”. Anh caûm töôûng vöøa “khaùm phaù thaáy caùi chaân lí cuûa söï toaøn thieän”. Anh baám maùy
lieân hoài vaø maõn nguyeän veà caùi “khoaûnh khaéc haïnh phuùc traøn ngaäp taâm hoàn mình, do caùi ñeïp tuyeät
ñænh cuûa ngoaïi caûnh vöøa mang laïi”.
b. Ñaèng sau böùc tranh “toaøn bích” aáy: moät noãi ñôøi
Cuõng ngay luùc aáy “chieác thuyeàn ngoaøi xa” ñaõ “ñaâm thaúng” vaøo bôø. Töø chieác thuyeàn chaûy ra
moät ñieàu khieán Phuøng coøn laï luøng hôn moïi söï laï luøng: Moät ngöôøi ñaøn baø maët roã, meät moûi, taùi ngaét...
vaø moät laõo ñaøn oâng vôùi maùi toùc toå quaï, chaân ñi chöõ baùt, ñoâi loâng maøy chaùy naéng ruû xuoáng hai con
maét ñaày veû ñoäc döõ.
- Laõo ñaøn oâng trôû neân hung döõ, huøng hoå, chaúng noùi chaúng raèng “truùt côn giaän nhö löûa chaùy
baèng caùch duøng chieác thaét löng quaät tôùi taáp vaøo löng ngöôøi ñaøn baø”. Laõo vöøa ñaùnh vöøa chöûi vôùi caùi
gioïng reân ræ ñau ñôùn: “Maøy cheát ñi cho oâng nhôø. Chuùng maøy cheát heát ñi cho oâng nhôø”.
- Ngöôøi ñaøn baø vôùi “taám löng aùo baïc pheách vaø raùch röôùi”, nöûa ngöôøi döôùi öôùt suõng ñaõ “cam
chòu, nhaãn nhuïc”. Muï khoâng heà keâu moät tieáng, khoâng choáng traû, cuõng khoâng tìm caùch chaïy troán.
- Phuøng kinh ngaïc ñeán möùc “trong maáy phuùt ñaàu, toâi cöù ñöùng haù moàm ra maø nhìn”. Thaèng
Phaùc (con trai cuûa hai vôï choàng thuyeàn chaøi) nhö moät vieân ñaïn treân ñöôøng lao tôùi ñích. Noù cöôùp
ñöôïc chieác thaét löng vaø ñaùnh traû vaøo ngöïc laõo ñaøn oâng. Laõo cho noù moät taùt ngaõ nhaøo roài laúng laëng
boû ñi veà thuyeàn, boû laïi sau löng baõi caùt hoang. Hai meï con ngöôøi ñaøn baø khoùc trong “ñau ñôùn, xaáu
hoå vaø nhuïc nhaõ”.
- Hoaù ra, noãi ñôøi aáy khoâng phaûi laø ñieàu baát chôït cuûa ngoä nhaän, lieàu lónh hay noùng giaän trong
va chaïm. Ñoù laø moät nhòp soáng, moät ñieäp khuùc haõi huøng cuûa moät gia ñình thuyeàn chaøi ñoâng con chaät
choäi, beá taéc. Phuøng quyeát ñònh ñöa vaán ñeà ra toaø aùn cho Ñaåu phaùn xöû.
3. Chuyeän ôû phieân toaø: Ngöôøi naém coâng lí cuûa xaõ hoäi khoâng hieåu ñöôïc nhöõng chaân lí cuoäc
ñôøi.
- Laàn thöù hai, ngöôøi ñaøn baø ñöôïc Ñaåu - oâng chaùnh aùn toaø aùn huyeän môøi ñeán phieân toaø ñeå “giaûi
quyeát” coâng vieäc gia ñình. Ñaåu giaän döõ vaø baát bình tröôùc haønh ñoäng baïo löïc gia ñình cuûa laõo ñaøn
oâng vaø phaùn baûo: “Ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän naëng. Caû nöôùc khoâng coù moät ngöôøi

242
choàng naøo nhö haén... toâi chæ muoán baûo ngay vôùi chò: Chò khoâng soáng noåi vôùi caùi laõo ñaøn oâng vuõ phu
aáy ñaâu!”.
Caû nhaân chöùng vaø phaùp luaät ñeàu noåi giaän; caû ngöôøi ñi saên tìm, naâng niu caùi ñeïp vaø oâng chaùnh
aùn caàm caân coâng lí ñeàu thoáng nhaát: phaûi boû “haén” - ngöôøi choàng vuõ phu.
- Nhöng caû hai ngöôøi (Phuøng vaø Ñaåu) ñaõ thaáy moät ñieàu ngaïc nhieân hôn caû moïi söï ngaïc nhieân
tröôùc ñoù.
Ngöôøi ñaøn baø “ñaõ nghó kó”. Töø söï laëng im, roùn reùn, e deø, sôï seät, “muï” ta ñaõ thay ñoåi thaùi ñoä,
“chaép tay laïi vaùi lia lòa”:
- Con laïy quyù toaø...
- Quyù toaø baét toäi con cuõng ñöôïc, phaït tuø con cuõng ñöôïc, ñöøng baét con boû noù.
Ngöôøi ñaøn baø trôû neân linh hoaït, nhanh nhaåu laïi coù veû töï tin vaøo ñieàu mình noùi: “caùc chuù ñaâu
coù phaûi laø ngöôøi laøm aên... cho neân caùc chuù ñaâu coù hieåu ñöôïc caùi vieäc cuûa caùc ngöôøi laøm aên lam luõ,
khoù nhoïc”.
Nhöng sau ñoù, “muï” ta trôû laïi vôùi caùi moûi meät, nhìn ra ngoaøi bôø phaù - nôi aáy coù ñöùa con gaùi
cuûa “muï” ñang chôø.
Ngöôøi ñaøn baø keå laïi “caên nguyeân, nguoàn coäi” cuûa vaán ñeà: “Laõo choàng toâi khi aáy hieàn laønh
laém... Giaù toâi ñeû ít ñi, hoaëc chuùng toâi saém ñöôïc moät chieác thuyeàn roäng hôn... nhöng caùi loãi chính laø
ñaùm ñaøn baø ôû thuyeàn ñeû nhieàu quaù, maø thuyeàn laïi chaät”. Ngöôøi ñaøn baø cam chòu moät caùch hoàn
nhieân: “Baát keå luùc naøo thaáy khoå quaù laø laõo xaùch toâi ra ñaùnh, cuõng nhö ñaøn oâng thuyeàn khaùc uoáng
röôïu... Giaù maø laõo uoáng röôïu... thì toâi coøn ñôõ khoå”.
Ngöôøi ñaøn baø trieát lí raát töï tin: “caùc chuù khoâng phaûi laø ñaøn baø, chöa bao giôø caùc chuù bieát nhö
theá naøo laø noãi vaát vaû cuûa ngöôøi ñaøn baø treân moät chieác thuyeàn khoâng coù ñaøn oâng... cuõng coù khi bieån
ñoäng soùng gioù chöù”.
Caû hai vò phoùng vieân vaø chaùnh aùn “vôõ oaø ra” trong oùc mình moät ñieàu raát ñôn giaûn nhö moät
chaân lí ñôøi thöôøng hoï baây giôø môùi hieåu: “treân thuyeàn phaûi coù moät ngöôøi ñaøn oâng... duø haén man rôï,
taøn baïo”.
Caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø xöù bieån aáy buoàn nhöng gaây aán töôïng maïnh vaøo hai ngöôøi: Phuøng
vaø Ñaåu - moät ngöôøi chæ thaáy caùi ñeïp moät chieàu vaø ngöôøi kia naém chaéc coâng lí laïi chöa hieåu caùi chaân
lí cuoäc soáng ngaøn ñôøi.
4. Nhöõng trieát luaän töø taùc phaåm
Truyeän ngaén mang raát nhieàu nhöõng trieát luaän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu. Söï kí thaùc cuûa ngöôøi
vieát vaøo taùc phaåm coù raát nhieàu vaán ñeà laøm cho truyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu coù laém taàng nghóa.
- Thoâng ñieäp thöù nhaát cuûa truyeän laø göûi nhöõng ngöôøi ngheä só ñang ñi tìm caùi ñeïp cho ngheä
thuaät. Haõy caûnh giaùc tröôùc nhöõng veû ñeïp toaøn bích, haõy bieát nhìn caùi ñeïp vôùi nhieàu chieàu, haõy ñôïi
chôø vôùi haønh trình cuûa caùi ñeïp.
- Thoâng ñieäp thöù hai göûi caùc vò bao coâng naém giöõ coâng lí cuûa cuoäc soáng: Haõy bieát ñeán nhöõng
chaân lí ñôøi thöôøng, moãi con ngöôøi laø moät soá phaän.
- Thoâng ñieäp vôùi ngöôøi ñoïc: Chieán tranh ñaõ qua nhöng nhö theá, cuoäc soáng cuûa con ngöôøi khoâng
phaûi ñaõ heát khoå. Coù nhöõng ñieàu ñau khoå cuûa con ngöôøi toàn taïi dai daúng truyeàn kieáp nhö ñoùi ngheøo,
laïc haäu... khoâng coù moät cuoäc chieán tranh naøo xoaù noåi.
- Chieác thuyeàn ngoaøi xa treân bieån mai naéng hoàng laø veû ñeïp toaøn bích. Nhöng coù nhöõng chieác
thuyeàn ngoaøi xa cuûa bieån ñôøi vaãn leânh ñeânh soùng nöôùc. Ñoù laø nhöõng ngöôøi ñaøn baø treân bieån khoå.
Con thuyeàn aáy khoâng theå thieáu moät caùi baùnh laùi: ngöôøi ñaøn oâng.

ÑEÀ: Caûm nhaän truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
HÖÔÙNG DAÃN
1. Phaùt hieän thöù nhaát cuûa ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh: veû ñeïp cuûa “chieác thuyeàn ngoaøi
xa”.
- Phaùt hieän thöù nhaát cuûa ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh ñaày thô moäng. Anh ñaõ “phuïc kích” maáy
buoåi saùng ñeå “choäp” ñöôïc moät caûnh thaät öng yù. Giaây phuùt aáy ñaõ tôùi ñoâi maét nhaø ngheà cuûa ngöôøi
ngheä só ñaõ phaùt hieän ra moät veû ñeïp “trôøi cho” treân maët bieån môø söông, veû ñeïp maø caû ñôøi baám maùy
coù leõ anh chæ coù dieãm phuùc baét gaëp ñöôïc moät laàn: tröôùc maët toâi laø moät böùc tranh möïc taøu cuûa moät
danh hoaï thôøi coå. Muõi thuyeàn in moät neùt mô hoà “nhoeø vaøo baàu söông muõ traéng nhö söõa coù pha ñoâi
chuùt maøu hoàng hoàng do aùnh maët trôøi chieáu vaøo. Vaøi boùng ngöôøi lôùn laãn treû con ngoài im phaêng phaéc
243
nhö töôïng treân chieác mui khum khum, ñang höôùng maët vaøo bôø. Taát caû khung caûnh aáy nhìn qua
nhöõng caùi maét löôùi... toaøn boä khung caûnh töø ñöôøng neùt ñeán aùnh saùng ñeàu haøi hoaø vaø ñeïp... toâi töôûng
chính mình vöøa khaùm phaù thaáy caùc chaân lí cuûa söï toaøn thieän, khaùm phaù thaáy caùi khoaûnh khaéc
trong ngaàn cuûa taâm hoàn.”. Nieàm haïnh phuùc cuûa ngöôøi ngheä só chính laø caùi haïnh phuùc cuûa khaùm phaù
vaø saùng taïo, cuûa söï caûm nhaän caùi ñeïp tuyeät dieäu. Döôøng nhö trong hình aûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa
giöõa trôøi bieån môø söông, anh ñaõ baét gaëp caùi taän Thieän, taän Mó, thaáy taâm hoàn mình nhö ñöôïc goät
röûa, trôû neân thaät trong treûo, tinh khoâi bôûi caùi ñeïp haøi hoaø, laõng maïn cuûa cuoäc ñôøi. Nhöng ñaây chæ
laø veû ñeïp cuûa “chieác thuyeàn ngoaøi xa” treân bieån sôùm môø söông.
2. Phaùt hieän thöù hai cuûa ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh: söï thöïc beân trong chieác thuyeàn.
Phaùt hieän thöù hai cuûa ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh laïi ñaày nghòch lí, noù baát ngôø vaø trôù treâu nhö
troø ñuøa quaùi aùc cuûa cuoäc soáng. Phuøng ñaõ töøng coù “caùi khoaûnh khaé c haïnh phuùc traøn ngaäp taâm hoàn
mình do caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh vöøa mang laïi”, anh ñaõ töøng chieâm nghieäm “baûn thaân caùi
ñeïp chính laø ñaïo ñöùc”. Vaäy maø hoaù ra ñaèng sau caùi ñeïp “toaøn bích, toaøn thieän” maø anh vöøa baét gaëp
treân maët bieån xa laïi chaúng phaûi laø “ñaïo ñöùc”, laø “chaân lí cuûa söï toaøn thieän”. Anh ñaõ chöùng kieán töø
chieác thuyeàn ngö phuû ñeïp nhö trong mô aáy böôùc ra moät ngöôøi ñaøn baø xaáu xí, meät moûi vaø cam chòu;
moät laõo ñaøn oâng thoâ keäch, döõ daèn, ñoäc aùc, coi vieäc ñaùnh vôï nhö moät phöông caùch ñeå giaûi toaû nhöõng
uaát öùc, khoå ñau. Hoaù ra ñaèng sau caùi veû ñeïp thô moäng cuûa “chieác thuyeàn ngoaøi xa” treân bieån sôùm
môø söông laø moät söï thöïc taøn nhaãn cuûa bi kòch gia ñình thuyeàn chaøi maø trong ñoù naïn baïo haønh phuï
nöõ ñang xaûy ra nhö côm böõa. Phuøng cay ñaéng nhaän ra moät ñieàu voâ cuøng saâu saéc vaø thaám thía: Veû
ñeïp nhìn töø xa, töø beân ngoaøi nhieàu khi thöôøng ñaùnh löøa ta.
3. Caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø ôû toaø aùn huyeän
Caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ôû toaø aùn huyeän laø caâu chuyeän veà söï thaät cuoäc ñôøi, noù
giuùp nhöõng ngöôøi nhö Phuøng vaø Ñaåu hieåu ñöôïc nguyeân do cuûa nhöõng ñieàu töôûng nhö voâ lí. Beà ngoaøi,
ñoù laø moät ngöôøi ñaøn baø quaù nhaãn nhuïc, cam chòu, bò choàng thöôøng xuyeân haønh haï, ñaùnh ñaäp thaät
khoán khoå “ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän naëng”, vaäy maø vaãn nhaát quyeát gaén boù vôùi laõo
vuõ phu aáy. Nhöng beân trong baø laø tình thöông voâ bôø ñoái vôùi nhöõng ñöùa con: “... ñaùm ñaøn baø haøng
chaøi ôû thuyeàn chuùng toâi caàn phaûi coù ngöôøi ñaøn oâng ñeå cheøo choáng khi phong ba, ñeå cuøng laøm aên
nuoâi naáng ñaëng moät saép con nhaø naøo cuõng treân döôùi chuïc ñöùa... phaûi soáng cho con chöù khoâng theå
soáng cho mình...”. Ñoù laø nguoàn goác moïi söï chòu ñöïng, hi sinh cuûa ngöôøi phuï nöõ aáy. Neáu hieåu söï vieäc
moät caùch ñôn giaûn, chæ caàn yeâu caàu baø ta boû choàng laø xong. Nhöng neáu nhìn vaán ñeà moät caùch thaáu
suoát seõ thaáy suy nghó vaø xöû söï cuûa baø laø khoâng theå khaùc ñöôïc. Trong khoå ñau trieàn mieân, ngöôøi ñaøn
baø aáy vaãn chaét loïc ñöôïc nhöõng nieàm haïnh nhoû nhoi: “Vui nhaát laø luùc ngoài nhìn ñaøn con toâi chuùng
noù ñöôïc aên no…”, “treân thuyeàn cuõng coù luùc vôï choàng con caùi chuùng toâi soáng hoaø thuaän, vui veû”; “OÂng
trôøi sinh ra ngöôøi ñaøn baø laø ñeå ñeû con, roài nuoâi con ñeán khi khoân lôùn...”. Qua caâu chuyeän cuûa ngöôøi
ñaøn baø caøng thaáy roõ: Khoâng theå deã daõi, ñôn giaûn trong vieäc nhìn nhaän moïi söï vieäc, hieän töôïng cuoäc
soáng, bôûi con ngöôøi luoân luoân laø moät thöïc theå phong phuù, phöùc taïp, nhieàu khi laïi coøn bí aån ñoái vôùi
chuùng ta.
4. Caùch xaây döïng coát truyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu
Neùt ñoäc ñaùo trong xaây döïng coát truyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu laø caùch taïo tình huoáng mang
yù nghóa khaùm phaù, phaùt hieän veà ñôøi soáng. ÔÛ truyeän naøy, taùc giaû ñaõ taïo ñöôïc nhieàu tình huoáng truyeän
nhö theá, ñöa ngöôøi ñoïc töø tình huoáng truyeän naøy sang tình huoáng truyeän khaùc, vöøa noái tieáp nhau
trong maïch truyeän laïi vöøa baát ngôø, ñoät ngoät, giuùp hoï nhaän ra baûn chaát cuûa söï vieäc moät caùch thuù vò,
thaám thía ñeå hieåu saâu saéc chuû ñeà cuûa taùc phaåm. Ñoù laø caùc tình huoáng sau ñaây:
- Phuøng phaùt hieän ra veû ñeïp cuûa “chieác thuyeàn ngoaøi xa” treân bieån sôùm môø söông.
- Sau ñoù, Phuøng laïi phaùt hieän ra söï thaät taøn nhaãn beân trong chieác thuyeàn.
- Caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø ôû toaø aùn huyeän giuùp Phuøng “vôõ leõ” ra nhieàu vaán ñeà coù yù nghóa
saâu saéc.
Caùc tình huoáng truyeän, cöù theá noái tieáp nhau trong maïch truyeän vaø Nguyeãn Minh Chaâu ñaåy
leân cao traøo, ngaøy caøng xoaùy saâu hôn nöõa ñeå phaùt hieän tính caùch con ngöôøi, phaùt hieän söï thaät cuoäc
ñôøi.
5. Ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän vaø ngoân ngöõ nhaân vaät trong truyeän
Ngöôøi keå chuyeän ôû ñaây laø nhaân vaät Phuøng hay noùi ñuùng hôn ñoù laø söï hoùa thaân cuûa taùc giaû vaøo
nhaân vaät Phuøng. Vieäc choïn ngöôøi keå chuyeän nhö theá ñaõ taïo ra moät ñieåm nhìn traàn thuaät thuaän lôïi,
taêng cöôøng khaû naêng khaùm phaù ñôøi soáng cuûa tình huoáng truyeän, lôøi keå chuyeän trôû neân khaùch quan,

244
chaân thaät, giaøu söùc thuyeát phuïc. Ngoân ngöõ nhaân vaät phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm, tính caùch cuûa töøng ngöôøi:
gioïng ñieäu laõo ñaøn oâng thaät taøn nhaãn vôùi nhöõng töø ngöõ ñaùy veû cuïc caèn, hung baïo; nhöõng lôøi cuûa
ngöôøi ñaøn baø thaät dòu daøng vaø xoùt xa khi noùi vôùi con, thaät ñôùn ñau vaø thaáu traûi leõ ñôøi khi noùi veà
thaân phaän cuûa mình; nhöõng lôøi cuûa Ñaåu ôû toaø aùn huyeän roõ laø gioïng ñieäu cuûa moät ngöôøi toát buïng,
nhieät thaønh,... Vieäc söû duïng ngoân ngöõ linh hoaït, saùng taïo ñaõ goùp phaàn khaéc saâu theâm chuû ñeà - tö
töôûng cuûa truyeän ngaén.

ÑEÀ: Quaù trình chuyeån bieán veà nhaän thöùc cuûa hai nhaân vaät Phuøng vaø Ñaåu trong
truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI
I. Môû baøi
- Nguyeãn Minh Chaâu ñöôïc meänh danh “laø ngöôøi môû ñöôøng tinh anh” cho coâng cuoäc ñoåi môùi
vaên hoïc. OÂng coù nhieàu taùc phaåm vieát veà ñôøi thöôøng khieán cho ngöôøi ñoïc phaûi traên trôû, day döùt:
Truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa – moät taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Nguyeãn Minh Chaâu ôû giai ñoaïn
saùng taùc thöù hai, ñöôïc vieát naêm 1983, trong hoaøn caûnh ñaát nöôùc ñang böôùc vaøo giai ñoaïn ñoåi môùi
xaõ hoäi vaø ñoåi môùi vaên hoïc.
- Coù theå noùi yù nghóa tö töôûng cuûa taùc phaåm ñaõ ñöôïc nhaø vaên theå hieän sinh ñoäng thoâng qua
quaù trình chuyeån bieán veà nhaän thöùc cuûa hai nhaân vaät Phuøng vaø Ñaåu tröôùc nhöõng khaùm phaù, phaùt
hieän cuûa hoï veà ngheä thuaät vaø ñôøi soáng.
II. Thaân baøi
* Thaät vaäy, ñeán vôùi truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa, chuùng ta gaëp ôû ñoù hai nhaân vaät coù
vai troø khoâng keùm phaàn quan troïng trong vieäc theå hieän tö töôûng chuû ñeà cuûa taùc phaåm:
Ngheä só, phoùng vieân nhieáp aûnh Phuøng vaø chaùnh aùn toøa aùn huyeän ôû moät vuøng bieån phaù laø anh
Ñaåu. Trong khaùng chieán choáng Mó, Phuøng vaø Ñaåu laø nhöõng chieán só ñaõ töøng chöùng kieán nhöõng ñau
thöông, maát maùt cuûa daân toäc tröôùc toäi aùc daõ man cuûa keû thuø. Khi ñaát nöôùc hoøa bình, caùc anh trôû veà
cuoäc soáng ñôøi thöôøng vaø ñaûm nhieäm nhöõng coâng vieäc khaùc nhau ñeå xaây döïng ñaát nöôùc. Duø coù khaùc
nhau veà coâng vieäc, nhöng ñieåm chung cuûa hai anh laø: say meâ vôùi coâng vieäc; coù loøng toát, beânh vöïc leõ
phaûi, baát bình vôùi caùi xaáu. Tuy nhieân, loøng toát cuûa caùc anh laïi ñöôïc theå hieän moät caùch chuû quan,
saùch vôû neân khi chaïm vaøo thöïc teá cuoäc soáng ñaày goùc caïnh, caùc anh môùi thaät söï “vôõ leõ” vaø “ngoä ra”
nhieàu ñieàu môùi meû vaø yù nghóa.
1. Tröôùc heát, laø quaù trình chuyeån bieán veà nhaän thöùc cuûa nhaân vaät Phuøng.
a. Vaøo truyeän, chuùng ta caûm nhaän ñöôïc ôû anh hình aûnh cuûa moät ngöôøi ngheä só ña caûm, nhaïy
beùn tröôùc thieân nhieân vaø con ngöôøi. Phuøng thöïc söï xuùc ñoäng vaø ngôõ ngaøng tröôùc veû ñeïp tinh khoâi
cuûa caûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa nôi vuøng phaù. Coù theå noùi giaây phuùt aáy “haïnh phuùc traøn ngaäp taâm
hoàn anh” do caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh mang laïi. Anh caûm thaáy “boái roái, trong traùi tim nhö
coù caùi gì boùp thaét vaøo...”. Trong thoaùng choác, anh “töôûng chính mình vöøa khaùm phaù thaáy caùi chaân
lí cuûa söï toaøn thieän, khaùm phaù thaáy caùi khoaûnh khaéc trong ngaàn cuûa taâm hoàn”. Ñoù laø hình aûnh con
thuyeàn khi ôû ngoaøi xa.
b. Nhöng roài, khi chieác thuyeàn ñaâm thaúng vaøo bôø, (choã Phuøng ñöùng), anh baét ñaàu nhaän ra
moät söï thaät traàn truïi, khaéc nghieät. Anh hoaøn toaøn baát ngôø tröôùc bi kòch trong gia ñình haøng chaøi:
ngöôøi choàng duøng daây thaét löng ñaùnh vôï moät caùch taøn baïo; ngöôøi vôï nhaãn nhuïc chòu ñöïng, khoâng
choáng traû; ñöùa con vì thöông meï maø phaûn öùng laïi cha. Tröôùc söï thaät aáy, Phuøng thaät söï ngôõ ngaøng,
ngaïc nhieân vaø phaãn noä. Vì caêm gheùt söï baát coâng, caêm phaãn tröôùc haønh vi taøn baïo cuûa ngöôøi choàng
ñaùnh vôï. Anh ñaõ saün saøng haønh ñoäng vì caùi thieän maø chaïy nhaøo ñeán ñeå can thieäp.
c. ÔÛ toøa aùn huyeän, sau khi nghe ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi noùi roõ lyù do khoâng chòu boû choàng,
thaùi ñoä baát bình cuûa anh ñoái vôùi ngöôøi ñaøn oâng vuõ phu vaø ngöôøi ñaøn baø cam chòu ñaõ laøm anh thay
ñoåi thaùi ñoä. Anh ñaõ hoûi chuyeän ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi baèng moät caâu hoûi vöøa toø moø vöøa thoâng caûm:
“Caû ñôøi chò coù luùc naøo thaät vui khoâng?”. Phuøng nhö “ngoä ra” moái quan heä giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc
ñôøi; vaø caùch nhìn nhaän söï vaät, söï vieäc trong cuoäc soáng caàn ña daïng, nhieàu chieàu.
2. Cuøng vôùi söï chuyeån bieán trong nhaän thöùc cuûa Phuøng, laø söï thay ñoåi trong suy
nghó, nhaän thöùc cuûa nhaân vaät Ñaåu.
a. Voán laø moät ngöôøi chaáp phaùp vaø ñeå baûo veä luaät phaùp, luùc ñaàu, Ñaåu ñaõ toû ra raát baát bình
tröôùc haønh vi cuûa ngöôøi ñaøn oâng vuõ phu. Anh ñaõ nhieàu laàn duøng caùc bieän phaùp giaùo duïc, raên ñe

245
ngöôøi choàng, nhöng khoâng coù hieäu quaû. Cho neân, anh ñaõ khuyeân ngöôøi vôï neân li hoân ñeå khoûi bò
haønh haï, ngöôïc ñaõi. Coù leõ, Ñaåu ñaõ tin raèng giaûi phaùp mình choïn cho chò ta laø ñuùng ñaén.
b. Nhöng sau buoåi noùi chuyeän vôùi ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ôû toøa aùn, thì moïi lí leõ cuûa anh ñeàu
bò ngöôøi ñaøn baø lam luõ, chaát phaùc “baùc boû”. Hoùa ra, loøng toát cuûa anh laø loøng toát phi thöïc teá. Anh baûo
veä luaät phaùp baèng söï thoâng hieåu saùch vôû neân tröôùc cuoäc soáâng ñích thöïc, anh coù theå noâng noåi, ngaây
thô. Ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi thaát hoïc, queâ muøa nhöng laïi thaät saâu saéc... Ñieàu ñoù ñaõ khieán “moät caùi
gì môùi vöøa vôõ ra...” trong ñaàu anh.
 Coù theå Ñaåu vöøa “ngoä” ra nhöõng nghòch lyù cuûa ñôøi soáng - nhöõng nghòch lí con ngöôøi buoäc
phaûi chaáp nhaän, phaûi truùt moät tieáng thôû daøi ñaày chua chaùt...Cuõng coù theå, anh baét ñaàu hieåu ra raèng:
muoán con ngöôøi thoaùt khoûi caûnh ñau khoå, taêm toái, caàn coù nhöõng giaûi phaùp thieát thöïc, chöù khoâng chæ
laø thieän chí hoaëc caùc lí thuyeát ñeïp ñeõ nhöng xa rôøi thöïc teá cuoäc soáng.
III. Keát baøi
- Toùm laïi, töø caâu chuyeän veà moät böùc aûnh ngheä thuaät vaø söï thaät cuoäc ñôøi ñaèng sau böùc aûnh aáy
maø Phuøng vaø Ñaåu ñaõ khaùm phaù phaùt hieän, cuõng nhö quaù trình chuyeån bieán trong nhaän thöùc cuûa hai
nhaân vaät. Chieác thuyeàn ngoaøi xa mang ñeán moät baøi hoïc ñuùng ñaén veà caùch nhìn nhaän cuoäc soáng vaø
con ngöôøi: phaûi coù moät caùch nhìn ña dieän, nhieàu chieàu ñeå phaùt hieän ra baûn chaát sau veû ngoaøi ñeïp
ñeõ cuûa hieän töôïng.
- Töø ñoù, truyeän coøn cho thaáy roõ moãi ngöôøi trong cuoäc ñôøi, nhaát laø ngöôøi ngheä só, khoâng theå
ñôn giaûn vaø sô löôïc khi nhìn nhaän cuoäc soáng vaø con ngöôøi; vaên hoïc ngheä thuaät caàn phaûi gaén boù vôùi
cuoäc soáng.

ÑEÀ: Caûm nhaän veà truyeän Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
BAØI LAØM
Nguyeãn Minh Chaâu thuoäc trong soá nhöõng nhaø vaên môû ñöôøng tinh anh vaø taøi naêng nhaát cuûa neàn
vaên hoïc ta hieän nay. Söï tinh anh vaø taøi naêng aáy tröôùc heát theå hieän ôû quaù trình ñoåi môùi tö duy ngheä
thuaät. Trong vaên hoïc caùch maïng tröôùc naêm 1975, thöôùc ño giaù trò chuû yeáu cuûa nhaân caùch laø söï coáng
hieán, hi sinh cho caùch maïng, laø caùc tieâu chuaån ñaïo ñöùc caùch maïng ñöôïc theå hieän chuû yeáu trong moái
quan heä vôùi keû thuø, vôùi ñoàng chí, ñoàng baøo. Sau naêm 1975, Nguyeãn Minh Chaâu laø moät trong soá
nhöõng nhaø vaên ñaàu tieân cuûa thôøi kì ñoåi môùi ñaõ ñi saâu khaùm phaù söï thaät ñôøi soáng ôû bình dieän ñaïo
ñöùc – theá söï. Khi laøm cho ngöôøi ñoïc yù thöùc veà söï thaät, coù khaû naêng nhìn thaúng vaøo söï thaät, phaùt
hieän nhieàu moái quan heä xaõ hoäi phöùc taïp, chaúng chòt, thì vaên chöông ñaõ ít nhieàu ñaùp öùng ñöôïc caùi
nhu caàu nhìn nhaän vaø hoaøn thieän nhieàu maët cuûa nhaân caùch con ngöôøi. Truyeän Chieác thuyeàn ngoaøi xa
laø phaùt hieän veà ñôøi soáng vaø con ngöôøi theo ñuùng höôùng ñoù. Bao nghòch lí ñôøi thöôøng ñöôïc môû ra: moät
ngöôøi tröôûng phoøng thoâng minh muoán coù tôø lòch “tónh vaät hoaøn toaøn”, nhöng thöïc teá khoâng theå töôùc
boû ñöôïc hình aûnh con ngöôøi; moät ngheä só saên ñöôïc caûnh thuyeàn vaø bieån thaät ñeïp thì chính töø caûnh ñoù
laïi xuaát hieän nhöõng caùi thaät xaáu; moät ngöôøi ñaøn baø bò choàng haønh haï voâ lí nhöng khoâng bao giôø muoán
töø boû keû ñoäc aùc aáy; nhöõng chieán só nhieät thaønh töøng chieán ñaáu theá naøo ñeå giaûi thoaùt cho moät ngöôøi
ñaøn baø baát haïnh… Ñaáy laø nhöõng minh chöùng sinh ñoäng cho caùch nhìn ña dieän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu,
nhö chính oâng töøng khaúng ñònh: “Nhaø vaên khoâng coù quyeàn nhìn söï vaät moät caùch ñôn giaûn, vaø nhaø vaên
caàn phaán ñaáu ñeå ñaøo xôùi baûn chaát con ngöôøi vaøo caùc taàng saâu lòch söû”.
– Coù theå phaân tích taùc phaåm theo keát caáu: hai phaùt hieän cuûa ngheä só nhieáp aûnh vaø caâu chuyeän
cuûa ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi.
Phaùt hieän thöù nhaát cuûa nhaân vaät ngheä só nhieáp aûnh ñaày thô moäng. Ñeå coù taám lòch ngheä thuaät veà
thuyeàn vaø bieån theo yeâu caàu cuûa tröôûng phoøng, Phuøng ñaõ tôùi moät vuøng bieån töøng laø chieán tröôøng cuõ
cuûa anh, ñaõ döï tính boá cuïc, ñaõ “phuïc kích” maáy buoåi saùng ñeå “choäp ñöôïc moät caûnh thaät öng yù. Giaây
phuùt aáy ñaõ tôùi, ñoâi maét nhaø ngheà cuûa ngöôøi ngheä só ñaõ phaùt hieän ra moät veû ñeïp “trôøi cho” treân maët
bieån môø söông, veû ñeïp maø caû ñôøi baám maùy coù leõ anh chæ coù dieãm phuùc baét gaëp ñöôïc moät laàn: tröôùc
maët toâi laø moät böùc tranh möïc taøu cuûa moät danh hoaï thôøi coå. Muõi thuyeàn in moät neùt mô hoà loøe nhoøe
vaøo baàu söông muø traéng nhö söõa coù pha ñoâi chuùt maøu hoàng hoàng do aùnh maët trôøi chieáu vaøo. Vaøi
boùng ngöôøi lôùn laãn treû con ngoài im phaêng phaéc nhö töôïng treân chieác mui khum khum, ñang höôùng
maët vaøo bôø. Taát caû khung caûnh aáy nhìn qua nhöõng caùi maét löôùi (…), toaøn boä khung caûnh töø ñöôøng
neùt ñeán aùnh saùng ñeàu haøi hoaø vaø ñeïp (…), toâi töôûng chính mình vöøa khaùm phaù thaáy caùi chaân lí cuûa

246
söï toaøn thieän, khaùm phaù thaáy caùi khoaûnh khaéc trong ngaàn cuûa taâm hoàn . Nieàm haïnh phuùc cuûa ngöôøi
ngheä só chính laø caùi haïnh phuùc cuûa khaùm phaù vaø saùng taïo cuûa söï caûm nhaän caùi ñeïp tuyeät dieäu.
Döôøng nhö khi thaáy hình aûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa giöõa trôøi bieån môø söông, anh ta ñaõ baét gaëp laïi
caùi taän Thieän, taän Mó, thaáy taâm hoàn mình nhö ñöôïc goät röûa, trôû neân thaät trong treûo, tinh khoâi bôûi
caùi ñeïp haøi hoaø, laõng maïn cuûa cuoäc ñôøi.
Phaùt hieän thöù hai cuûa nhaân vaät ngheä só nhieáp aûnh laïi ñaày nghòch lí, noù baát ngôø vaø trôù treâu nhö
troø ñuøa quaù cuûa cuoäc soáng. Phuøng ñaõ töøng coù caùi khoaûnh khaéc haïnh phuùc traøn ngaäp taâm hoàn mình,
do caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh vöøa mang laïi, anh ñaõ töøng chieâm nghieäm baûn thaân caùi ñeïp
chính laø ñaïo ñöùc, laïi chaúng phaûi laø ñaïo ñöùc, laø chaân lí cuûa söï hoaøn thieän. Anh ta chöùng kieán töø
chieác thuyeàn ngö phuû ñeïp nhö trong mô aáy böôùc ra moät ngöôøi ñaøn baø xaáu xí, meät moûi vaø cam chòu;
moät laõo ñaøn oâng thoâ keäch, döõ daèn, ñoäc aùc coi vieäc ñaùnh vôï nhö moät phöông caùch ñeå giaûi toûa nhöõng
uaát öùc, khoå ñau. Phuøng ñaõ töøng laø ngöôøi lính caàm suùng chieán ñaáu ñeå coù veû ñeïp thanh bình cuûa
thuyeàn bieån meânh moâng, anh khoâng theå chòu ñöôïc khi chöùng kieán caûnh laõo ñaøn oâng ñaùnh vôï moät
caùch voâ lí vaø thoâ baïo. Nhöng anh chöa kòp xoâng ra thì thaèng Phaùc, con laõo ñaøn oâng, ñaõ kòp tôùi ñeå
che chôû cho ngöôøi meï ñaùng thöông. Chæ ñeán laàn thöù hai, khi laïi phaûi chöùng kieán caûnh aáy, Phuøng
môùi theå hieän ñöôïc baûn chaát ngöôøi lính khoâng theå laøm ngô tröôùc söï baïo haønh cuûa caùi aùc… Laõo ñaøn
oâng ñaùnh traû, Phuøng bò thöông, anh ñöôïc ñöa veà traïm y teá cuûa toaø aùn huyeän, ôû ñoù coù chaùnh aùn Ñaåu,
baïn chieán ñaáu cuõ cuûa anh. Phuøng cay ñaéng nhaän thaáy nhöõng caùi ngang traùi, xaáu xa, nhöõng bi kòch
trong gia ñình thuyeàn chaøi kia ñaõ laø thöù thuoác röûa quaùi ñaûn laøm nhöõng thöôùc phim huyeàn dieäu maø
anh daøy coâng chuïp ñöôïc boãng hieän hình thaønh khuûng khieáp, gheâ sôï.
Caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ôû toaø aùn huyeän laø caâu chuyeän veà söï thaät cuoäc ñôøi, noù
giuùp nhöõng ngöôøi nhö Phuøng vaø Ñaåu hieåu ñöôïc nguyeân do cuûa nhöõng ñieàu töôûng nhö voâ lí. Beà ngoaøi
ñoù laø moät ngöôøi ñaøn baø quaù nhaãn nhuïc, cam chòu, bò choàng thöôøng xuyeân haønh haï, ñaùnh ñaäp thaät
khoán khoå ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän naëng, vaäy maø vaãn nhaát quyeát gaén boù vôùi laõo
ñaøn oâng vuõ phu aáy. Chæ qua nhöõng lôøi giaõi baøy thaät tình cuû a ngöôøi meï ñaùng thöông ñoù môùi thaáy
nguoàn goác moïi söï chòu ñöïng, hi sinh cuûa baø laø tình thöông voâ bôø ñoái vôùi nhöõng ñöùa con:
“… ñaùm ñaøn baø haøng chaøi ôû thuyeàn chuùng toâi caàn coù ngöôøi ñaøn oâng ñeå cheøo choáng khi phong ba, ñeå
cuøng laøm aên nuoâi naáng ñaëng moät saép con nhaø naøo cuõng treân döôùi chuïc ñöùa.. Phaûi soáng cho con chöù
khoâng theå soáng cho mình…”. Neáu hieåu söï vieäc moät caùch ñôn giaûn, chæ caàn yeâu caàu ngöôøi ñaøn baø boû
choàng laø xong. Nhöng neáu nhìn vaán ñeà moät caùch thaáu suoát seõ thaáy yù nghóa vaø xöû söï cuûa baø laø khoâng
theå khaùc ñöôïc. Trong khoå ñau trieàn mieân, ngöôøi ñaøn baø aáy vaãn chaét loïc ñöôïc nhöõng nieàm haïnh phuùc
nhoû nhoi: “Vui nhaát laø luùc ngoài nhìn ñaøn con toâi chuùng noù ñöôïc aên no”; “ôû treân thuyeàn cuõng coù luùc
vôï choàng con caùi chuùng toâi soáng hoaø thuaän, vui veû”.
Veà ngheä thuaät, neùt ñoäc ñaùo trong xaây döïng coát truyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu laø caùch taïo tình
huoáng mang yù nghóa khaùm phaù, phaùt hieän veà ñôøi soáng. Neáu coi tình huoáng laø söï kieän coù yù nghóa
boäc loä moái quan heä, boäc loä khaû naêng öùng xöû, thöû thaùch phaåm chaát, tính caùch, ñoâi khi taïo ra nhöõng
böôùc ngoaët trong tö töôûng, tình caûm, trong cuoäc ñôøi con ngöôøi, thì vôùi Phuøng, vieäc chöùng kieán laõo
ñaøn oâng ñaùnh vôï laø moät söï kieän nhö theá. Tröôùc ñoù, Phuøng nhìn ñôøi baèng con maét cuûa moät ngheä só.
Anh rung ñoäng, say meâ tröôùc veû ñeïp “trôøi cho” cuûa thuyeàn bieån sôùm mai. Chính trong giaây phuùt
taâm hoàn thaêng hoa nhöõng caûm xuùc laõng maïn nhaát, anh baát ngôø chöùng kieán ñoâi vôï choàng töø con
thuyeàn “thô moäng” böôùc xuoáng, roài laõo ñaøn oâng ñaùnh vôï moät caùch daõ man vaø voâ lí. Tình huoáng ñoù
ñöôïc laëp laïi moät laàn nöõa, Phuøng khoâng chæ chöùng kieán ngöôøi ñaøn baø nhaãn nhuïc chòu ñöïng maø coøn
thaáy ñöôïc thaùi ñoä, haønh ñoäng cuûa chò em thaèng Phaùc tröôùc söï hung baïo cuûa cha vôùi meï. Töø ñoù ñeán
cuoái truyeän, Phuøng ñaõ coù moät caùch nhìn ñôøi khaùc haún. Anh thaáy roõ nhöõng caùi ngang traùi trong gia
ñình thuyeàn chaøi aáy, hieåu saâu theâm tính caùch ngöôøi ñaøn baø, chò em thaèng Phaùc, hieåu saâu theâm baûn
chaát ngöôøi ñoàng ñoäi cuûa mình (Ñaåu) vaø hieåu theâm chính mình. Tình huoáng truyeän ñaõ ñöôïc Nguyeãn
Minh Chaâu ñaåy leân cao traøo vaø ngaøy caøng xoaùy saâu hôn nöõa ñeå phaùt hieän tính caùch con ngöôøi, phaùt
hieän söï thaät cuoäc ñôøi.
Hôn nöõa, ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän vaø ngoân ngöõ nhaân vaät trong truyeän ngaén naøy cuõng raát ñaùng
chuù yù. Ngöôøi keå chuyeän ôû ñaây laø nhaân vaät Phuøng, hay noùi ñuùng hôn, ñoù laø söï hoùa thaân cuûa taùc giaû
vaøo nhaân vaät Phuøng. Vieäc choïn ngöôøi keå chuyeän nhö theá ñaõ taïo ra moät ñieåm nhìn traàn thuaät saéc
saûo, taêng cöôøng khaû naêng khaùm phaù ñôøi soáng cuûa tình huoáng truyeän, lôøi keå chuyeän trôû neân khaùch
quan, chaân thaät, giaøu söùc thuyeát phuïc. Ngoân ngöõ caùc nhaân vaät phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm tính caùch cuûa
töøng ngöôøi: gioïng ñieäu laõo ñaøn oâng thaät thoâ bæ, taàn nhaãn vôùi nhöõng töø ngöõ ñaày veû tuïc taèn, hung baïo;

247
nhöõng lôøi cuûa ngöôøi ñaøn baø thaät dòu daøng vaø xoùt xa khi noùi vôùi con, thaät ñôùn ñau vaø thaáu traûi leõ ñôøi
khi noùi veà thaân phaän cuûa mình; nhöõng lôøi cuûa Ñaåu ôû toaø aù n huyeän roõ laø gioïng ñieäu cuûa moät ngöôøi
toát buïng, nhieät thaønh. Vieäc söû duïng ngoân ngöõ raát linh hoaït, saùng taïo nhö theá ñaõ goùp phaàn khaéc saâu
theâm chuû ñeà – tö töôûng cuûa truyeän ngaén.
Toùm laïi, töø caâu chuyeän veà moät böùc aûnh ngheä thuaät vaø söï thaät cuoäc ñôøi ñaèng sau böùc aûnh aáy,
truyeän Chieác thuyeàn ngoaøi xa mang ñeán moät baøi hoïc ñuùng ñaén veà caùch nhìn nhaän cuoäc soáng vaø con
ngöôøi: moät caùch nhìn ña dieän, nhieàu chieàu, phaùt hieän ra baûn chaát sau veû ngoaøi ñeïp ñeõ cuûa hieän
töôïng. ÔÛ ñaây laø soá phaän ñau ñôùn cuûa moät ngöôøi phuï nöõ, laø caûnh ngoä ngang traùi trong moät gia ñình
haøng chaøi hieän daàn leân qua böùc aûnh tuyeät ñeïp veà chieác thuyeàn trong söông sôùm. Töø ñoù, truyeän coøn
cho thaáy roõ moãi ngöôøi trong coõi ñôøi, nhaát laø ngöôøi ngheä só, khoâng theå ñôn giaûn vaø sô löôïc khi nhìn
nhaän cuoäc soáng vaø con ngöôøi.

ÑEÀ: Suy nghó cuûa anh (chò) veà truyeän Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
BAØI LAØM
Nguyeãn Minh Chaâu baét ñaàu vieát vaên töø naêm 1954, nhöng chæ thöïc söï khaúng ñònh ñöôïc taøi naêng cuûa
mình keå töø tieåu thuyeát Cöûa soâng (1967) vaø Daáu chaân ngöôøi lính (1972).
Taùc phaåm chính: Cöûa soâng (tieåu thuyeát, 1967), Nhöõng vuøng trôøi khaùc nhau (taäp truyeän ngaén,
1970), Daáu chaân ngöôøi lính (tieåu thuyeát, 1972), Löûa töø nhöõng ngoâi nhaø, Mieàn chaùy (tieåu thuyeát,
1977), Nhöõng ngöôøi ñi töø trong röøng ra (tieåu thuyeát 1982), Ngöôøi ñaøn baø treân chuyeán taøu toác haønh
(taäp truyeän 1983), Beán queâ (taäp truyeän ngaén, 1985), Maûnh ñaát tình yeâu (tieåu thuyeát, 1987), Coû lau
(taäp truyeän, 1989)… Ngoaøi truyeän ngaén, tieåu thuyeát , Nguyeãn Minh Chaâu coøn vieát lí luaän pheâ bình,
phaàn lôùn caùc baøi vieát ñöôïc taäp hôïp trong cuoán “Trang giaáy tröôùc ñeøn” (1994).
Nguyeãn Minh Chaâu – caây buùt vaên xuoâi haøng ñaàu cuûa neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, coù nhieàu
ñoùng goùp xuaát saéc cho vaên hoïc thôøi kì khaùng chieán choáng Mó. OÂng “keá tuïc xuaát saéc nhöõng baäc thaày
cuûa neàn vaên xuoâi Vieät Nam” ñoàng thôøi “môû ñöôøng röïc rôõ cho nhöõng caây buùt treû sau naøy” (Nguyeãn
Khaûi).
Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ ñöôïc giaûi thöôûng Boä Quoác Phoøng naêm 1984 – 1989 cho toaøn boä taùc phaåm
cuûa oâng vieát veà chieán tranh vaø ngöôøi lính; Giaûi thöôûng Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam (1988-1989) cho taäp
truyeän Coû lau. Naêm 2000, oâng ñöôïc nhaø nöôùc taëng Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc ngheä thuaät.
Truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa luùc ñaàu ñöôïc in trong taäp Beán queâ, sau ñöôïc Nguyeãn Minh Chaâu
laáy laøm teân chung cho moät tuyeån taäp truyeän ngaén (in naêm 1987). Chieán thuyeàn ngoaøi xa thuoäc giai
ñoaïn saùng taùc thöù hai, tieâu bieåu cho caûm höùng theá söï, caûm höùng trieát luaän veà nhöõng giaù trò nhaân baûn
ñôøi thöôøng cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
1. Truyeän ñöôïc toå chöùc xung quanh moät “tình huoáng nhaän thöùc” nhöng ñieàu maø Phuøng
vaø Ñaåu nhaän ra khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau.
Trong loaïi hình töï söï, tình huoáng truyeän gaén chaët vôùi dieãn bieãn cuûa coát truyeän. Tình huoáng
truyeän coù vai troø ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi vieäc theå hieän tính caùch, taâm lí, soá phaän nhaân vaät. Tình
huoáng truyeän laøm noåi hình, noåi saéc nhaân vaät vaø nhöõng vaán ñeà tö töôûng cuûa taùc phaåm. Taøi naêng cuûa
nhaø vaên boäc loä trong vieäc choïn vaø xöû lí tình huoáng.
Truyeän Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñöôïc toå chöùc xung quanh “tình huoáng nhaän thöùc”. Tình huoáng nhaän
thöùc laïi chuù troïng caét nghóa giaây phuùt con ngöôøi böøng tænh thaáu suoát chaân lí. ÔÛ truyeän naøy, ñieàu maø
Phuøng vaø Ñaåu nhaän ra khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau.
Phuøng ñöôïc giao nhieäm vuï ñi thöïc teá chuïp boå sung moät böùc aûnh caûnh bieån ñeïp ñeõ ñeå coù theå xuaát
baûn moät boä lòch ngheä thuaät. Nôi anh tôùi coù phong caûnh thô moäng. Chính söï kieân nhaãn, coâng phu
cuûa Phuøng ñaõ khieán anh chôùp ñöôïc caûnh trôøi cho toaøn boä khung caûnh vuøng ñaàm phaù mieàn trung “töø
ñöôøng neùt ñeán aùnh saùng ñeàu haøi hoaø vaø ñeïp, moät veû ñeïp thöïc ñôn giaûn vaø toaøn bích”. Phuøng thoûa
maõn vôùi hình aûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa thaáp thoaùng trong baàu söông muø traéng moät maøu söõa vaø
pha ñoâi chuùt maøu hoàng hoàng. Phuøng “töôûng chính mình vöøa khaùm phaù thaáy caùi chaân lí cuûa söï toaøn
thieän, khaùm phaù thaáy caùi khoaûnh khaùc trong ngaàn cuûa taâm hoàn”. Nhöng roài khi chieác thuyeàn ñaâm
thaúng vaø tröôùc choã anh ñöùng thì moät caûnh khaéc nghieät, lam luõ laám lem cuûa ñôøi thöôøng loä roõ. Phuøng
nhaän ra coù moät maâu thuaãn, nghòch lí ñang toàn taïi: giöõa caùi ñeïp vaãn coù caûnh soáng taêm toái, cöïc nhoïc.
Chieác thuyeàn tröôùc maët Phuøng giôø ñaây ñöôïc thay theá baèng hình aûnh ngöôøi ñaøn baø cam chòu ñaày
nhaãn nhuïc vaø ngöôøi ñaøn oâng huøng hoå, thoâ baïo. Phuøng ñöôïc soáng trong nhieàu caûm xuùc maïnh, töø ngôõ

248
ngaøng, ngô ngaùc ñeán caûm thoâng, roài thaám thía. Nieàm tin cuûa Phuøng lung lay.
Anh baét ñaàu ngoä ra moái quan heä giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc soáng.
Ñaåu, ngöôøi baïn chieán ñaáu naêm xöa cuøng Phuøng, nay laø chaùnh aùn cuûa moät toaø aùn caáp huyeän.
Ngöôøi ñaøn baø ñöôïc môøi ñeán Toaø aùn ñeå giaûi quyeát bi kòch gia ñình. Ñaåu keâu goïi hoaø thuaän vaø khuyeân
ngöôøi ñaøn baø toäi nghieäp ly hoân ñeå thoaùt khoûi nhöõng traän ñoøn naëng nheï cuûa gaõ vuõ phu kia. Ñaåu noùi
vôùi veû haøo höùng cuûa moät ngöôøi baûo veä coâng lí. Anh tin thieän chí cuûa mình seõ thay ñoåi chieàu höôùng
con ñöôøng ñôøi cuûa ngöôøi phuï nöõ laøng chaøi khoán khoå. Nhöng anh nhaàm. Anh chöa bao giôø thaáu heát
“noãi vaát vaû cuûa ngöôøi ñaøn baø treân moät chieác thuyeàn khoâng coù ñaøn oâng”. Kieán thöùc saùch vôû cuøng loøng
toát cuûa Ñaåu trôû neân voâ nghóa lí tröôùc caûnh huoáng nhaân sinh ñaày chua chaùt.
Chæ ñeán luùc naøy Ñaåu môùi hieåu ngöôøi phuï nöõ aáy duø bò ñaùnh ñaäp taøn baïo ñeán bao nhieâu ñi nöõa thì chò
ta cuõng buoäc phaûi chaáp nhaän vì caùc con. Lyù leõ thöïc teá cuûa ngöôøi ñaøn baø laøng chaøi ñaõ xoâ ñoå môù lí
thuyeát ñeïp ñeõ cuûa Ñaåu. Vò chaùnh aùn huyeän vuøng bieån vôõ ra nghòch lí cuûa cuoäc soáng.
2. Coù nhieàu nguyeân nhaân daãn tôùi tình traïng baïo löïc trong gia ñình haøng chaøi. Nguyeân
nhaân saâu xa laø caûnh soáng ngheøo khoå, taêm toái trieàn mieân. Nguyeân nhaân saâu tröïc tieáp laø
thoùi vuõ phu cuûa ngöôøi ñaøn oâng.
Tình traïng baïo löïc trong gia ñình caäu beù Phaùc ñem laïi noãi ñau khoå naëng neà cho ngöôøi phuï nöõ vaø
laøm toån thöông taâm hoàn cuûa ñöùa treû con vuïng daïi. Ngöôøi phuï nöõ vöøa bò haønh haï theå xaùc vöøa bò giaøy
voø tinh thaàn, vöøa cam chòu vöøa caûm thaáy baát oån vaø nôm nôùp lo sôï con caùi mình bò toån thöông. Ñöùa
treû chöùng kieán caûnh ngöôïc ñaõi cuûa cha mình, neân moät maët caêm gheùt cha vaø phaûn öùng maïnh meõ
tröôùc haønh ñoäng man rôï cuûa con ngöôøi aáy, maët khaùc ñaùnh maát nieàm tin vaøo cuoäc soáng hieän taïi.
Nguyeãn Minh Chaâu khoâng chæ xoùt xa thöông caûm ngöôøi phuï nöõ baát haïnh maø coøn leân aùn söï taøn
nhaãn thoâ baïo cuûa ngöôøi choàng trong moät gia ñình. Taùc giaû baùo ñoäng veà tình traïng baïo löï c ñang laøm
khoâ heùo taâm hoàn trong treûo. OÂng ngôïi ca veû ñeïp cuûa tình maãu töû, traân troïng khaùt voïng ñöôïc soáng
trong yeâu thöông, yeân bình cuûa treû em.
3. Thoùi vuõ phu cuûa ngöôøi ñaøn oâng laøng chaøi ñöôïc taùc giaû ñaët döôùi nhöõng phaùn xeùt raát
khaùc nhau cuûa Ñaåu, Phuøng, Phaùc vaø ngöôøi ñaøn baø.
Ñaåu nhìn söï vieäc qua laêng kính phaùp luaät vaø thaùi ñoä thieän chí cuûa mình. Phuøng nhìn döôùi goùc
cuûa ngöôøi ngheä só thaám thía leõ ñôøi sau khi thaâm nhaäp cuoäc soáng. Ngöôøi ñaøn baø töøng traûi vaø nhaân
haäu. Phaùc nhìn baèng con maét thô ngaây. Caùi nhìn hieän thöïc ña chieàu ôû Nguyeãn Minh Chaâu taïo neân
caáu truùc ñoái thoaïi cho thieân truyeän. Nhaø vaên buoäc chuùng ta phaûi suy nghó, phaûi nhaäp cuoäc.
4. Ñoaïn vaên cuoái taùc phaåm gôïi taû aán töôïng laï luøng cuûa nhaân vaät Phuøng “Tuy laø aûnh ñen traéng
nhöng moãi laàn ngaém kó, toâi vaãn thaáy hieän leân caùi maøu hoàng hoàng cuûa aùnh saùng söông mai luùc baáy
giôø toâi nhìn thaáy töø baõi xe taêng hoûng”, “vaø neáu nhìn laâu hôn, bao giôø toâi cuõng thaáy ngöôøi ñaøn baø aáy
ñang böôùc ra khoûi taám aûnh… hoaø laãn trong ñaùm ñoâng”. Nguyeãn Minh Chaâu ñeå cho Phuøng töï veõ
khuoân maët beân trong cuûa mình. Nhaø vaên toâ ñaäm taâm traïng phöùc hôïp ôû nhaân vaät. Böùc aûnh lòch aùm
aûnh ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh vaø cuõng nhôø noù maø anh luoân ñöôïc soáng laïi kæ nieäm, gaëp laïi maøn söông
hoàng hoàng thô moäng. Qua taâm tö cuûa Phuøng, Nguyeãn Minh Chaâu khaúng ñònh: ngöôøi ngheä só caàn
gaén boù vôùi cuoäc ñôøi, phaûi kieân trì tìm trong hieän thöïc veû ñeïp cuûa cuoäc soáng, ñoàng thôøi phaûi duõng
caûm ghi laïi nhöõng soá phaän, nhöõng caûnh ñôøi coøn lam luõ, cöïc khoå.
5. Qua söï ñoái laäp giöõa caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh maø phoùng vieân Phuøng vöøa
thu vaøo oáng kính vôùi hieän thöïc cuoäc soáng nhoïc nhaèn, cay cöïc cuûa ngöôøi daân chaøi, ta hieåu
ñöôïc duïng yù cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
Nguyeãn Minh Chaâu muoán nhaán maïnh ngheä thuaät khoâng ñöôïc pheùp xa caùch con ngöôøi, vaên chöông
phaûi noùi ñöôïc taän cuøng noãi khoå cuûa con ngöôøi ñeå maø töø ñoù tìm ra loái thoaùt thöïc teá cho nhöõ ng caûnh
ñôøi ñoùi ngheøo taêm toái. Nguyeãn Minh Chaâu khoâng chaáp nhaän caùi nhìn hôøi hôït beân ngoaøi, caøng khoâng
chaáp nhaän kieåu ngöôøi ñöùng ngoaøi cuoäc, ñöùng ôû treân cao ñeå phaùn xeùt.
Nhan ñeà taùc phaåm moät maët gôïi ra khoaûng caùch giöõa ngöôøi ngheä só vaø hieän thöïc, maët khaùc cho
ta bieát caùi muïc tieâu cuoái cuøng maø ngöôøi ngheä só caàn phaûi khaùm phaù vaø chieám lónh toaøn dieän. Nguyeãn
Minh Chaâu baøn tôùi tröôøng nhìn, naêng löïc nhìn ñôøi, nhìn ngöôøi cuûa ngheä só. Nhan ñeà coù yù nghóa bieåu
töôïng, bôûi vì noù hình töôïng hoùa tö töôûng chuû ñaïo cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
6. Gioïng ñieäu traàn thuaät cuûa taùc phaåm ña daïng.
Coù khaùch quan, ngaïc nhieân khi thuaät taû caûnh ñôøi, caûnh bieån; coù lo aâu khi taùi hieän lôøi thoaïi cuûa
ngöôøi ñaøn baø; coù xoùt thöông, caêm phaãn khi chöùng kieán caûnh ngöôøi ñaøn oâng ngöôïc ñaõi vôï con; coù day

249
döùt khaéc khoaûi khi thaáy ngöôøi phuï nöõ chöa tìm ñöôïc loái thoaùt naøo saùng suûa, coù traàm tónh khoan hoaø
vaø tænh taùo…

ÑEÀ: Trong truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa, Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ xaây döïng ñöôïc
moät tình huoáng truyeän mang yù nghóa khaùm phaù, phaùt hieän veà ñôøi soáng. Anh, chò
haõy laøm roõ ñieàu ñoù.
GÔÏI YÙ
1. Tình huoáng truyeän:
– Ngheä só nhieáp aûnh Phuøng ñi coâng taùc ôû moät vuøng bieån, nôi anh vaø ñoàng ñoäi ñaõ töøng chieán ñaáu
choáng keû thuø trong nhöõng naêm chieán tranh aùc lieät ñeå chuïp moät taám aûnh cho cuoán lòch saép in. Nhaø
ngheä só baét gaëp moät caûnh ñeïp nhö böùc tranh veõ, sau nhieàu ngaøy phuïc kích. Anh raát haïnh phuùc vì
khoâng deã gì baét gaëp theâm laàn nöõa.
– Theá nhöng nieàm vui chöa troïn, anh ñaõ phaûi chöùng kieán moät söï kieän nghòch lí traùi ngang cuûa
ñôøi thöôøng: caûnh ngöôøi choàng ñaùnh vôï thaät taøn nhaãn, roài ñöùa con trai ñaõ ñaùnh boá ñeå cöùu meï. Maáy
hoâm sau caûnh thöông taâm ñoù laïi tieáp dieãn.
2. Caùc nhaân vaät coù lieân quan ñeán tình huoáng:
– Tình huoáng ñöôïc taïo ra bôûi söï ñoái laäp giöõa veû ñeïp cuûa chieác thuyeàn ngoaøi xa vôùi caùi thaät ngang
traùi trong gia ñình ngöôøi thuyeàn chaøi:
+ Ngöôøi choàng: Voán laø ngöôøi ñaøn oâng thöông yeâu vôï nhöng gaùnh naëng cuoäc soáng ñaõ bieán anh
ta thaønh keû vuõ phu, man rôï, laáy vieäc ñaùnh ñaäp, haønh haï vôï ñeå traû thuø cuoäc soáng khoå cöïc.
+ Ngöôøi vôï: Vì thöông ñaøn con ñoâng ñuùc, thô daïi, nghó ñeán cuoäc soáng treân bieån caû meânh moâng
cuûa con caùi ñaõ nhaãn nhuïc chòu ñöïng söï ngöôïc ñaõi cuûa choàng maø khoâng heà bieát raèng chính thaùi ñoä
cuûa mình ñaõ laøm toån thöông taâm hoàn con treû.
+ Thaèng Phaùc: Ñöùa con trai lôùn thöông meï bò boá haønh haï taøn baïo ñaõ phaûn öùng quyeát lieät, ñöùa
con ñaõ giaèng chieác thaéc löng roài quaät thaúng vaøo ngöïc ngöôøi cha ruoät, duøng dao choáng laïi cha khi meï
noù laïi tieáp tuïc bò choàng ñaùnh.
– Phuøng vaø Ñaåu, nhöõng ngöôøi lính ñaõ töøng chieán ñaáu giaûi phoùng nhaân daân mieàn Nam baèng moät
lí töôûng saùng ngôøi, quan taâm ñeán nhaân daân nhöng caùi nhìn cuûa caùc anh quaù söùc ñôn giaûn. Khi nghe
ngöôøi ñaøn baø cöông quyeát khoâng boû choàng nhö lôøi khuyeân cuûa Ñaåu – quan toøa – thì Phuøng vaø Ñaåu
môùi chôït nhaän ra raèng: Ñaâu coù phaûi boû choàng laø xong chuyeän! Trong cuoäc soáng giöõa bieån caû bao la,
nhöõng ngöôøi phuï nöõ raát caàn phaûi coù moät ngöôøi ñaøn oâng töøng traûi ñeå cheøo choáng khi phong ba, ñeå
cuøng laøm aên nuoâi naáng ñaëng moät saép con nhaø naøo cuõng treân döôùi chuïc ñöùa, söï soáng cuûa hoï laø cho
con chöù khoâng phaûi cho mình.
3. YÙ nghóa phaùt hieän, khaùm phaù veà ñôøi soáng:
* Ñaåu hieåu ñöôïc nguyeân do vì sao ngöôøi ñaøn baø chaáp nhaän cuoäc soáng ba ngaøy moät traän nheï, naêm
ngaøy moät traän naëng, chöù nhaát ñònh khoâng chòu töø boû ngöôøi choàng ñoäc aùc laø vì tình maãu töû, ngöôøi
ñaøn baø soáng laø cho caùc con chöù khoâng phaûi cho mình.
* Phuøng trong aùnh maét ngöôøi ngheä só, anh chæ thaáy caùi ñeïp cuûa chieác thuyeàn ngoaøi xa chöù khoâng
thaáy ñöôïc söï thaät cuoäc ñôøi laïi ôû ngay tröôùc maét. Caâu chuyeän vôùi lôøi leõ moäc maïc cuûa ngöôøi ñaøn baø
xaáu xí ôû toøa aùn huyeän ñaõ giuùp anh hieåu hôn nhöõng ñieàu coù lí trong caùi nghòch lí cuûa gia ñình thuyeàn
chaøi ngheøo khoå, ñoâng con. Cuõng töø ñoù, Phuøng hieåu hôn tính caùch ngöôøi baïn thaân ñang laøm chaùnh
aùn vaø cuõng giuùp anh nhìn laïi chính mình ñeå hieåu mình hôn.

ÑEÀ: Phaân tích caùc nhaân vaät: Phuøng, ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi vaø ngöôøi choàng trong
truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
HÖÔÙNG DAÃN
a. Nhaân vaät Phuøng - ngöôøi keå chuyeän
Phuøng voán laø moät chieán só tham gia chieán tranh choáng Mó. Nhöng taïi sao nhaø vaên laïi muoán
nhaân vaät phoùng vieân aûnh naøy voán laø boä ñoäi - moät ngöôøi ñaõ chieán ñaáu vì söï nghieäp giaûi phoùng mieàn
Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Coù theå nghó raèng, tình huoáng truyeän chæ gaây ngôõ ngaøng, baát ngôø nhaát
cho moät ngöôøi xuaát thaân laø lính. Moät ngöôøi lính coù tinh thaàn chính nghóa. Tính caùch ngöôøi lính
boäc loä roõ khi anh caû hai laàn chöùng kieán caûnh laõo ñaøn oâng vuõ phu ñaùnh vôï ñeàu xoâng vaøo can thieäp,

250
khieán cho töø ñaáy baûn chaát chuyeän gaõ ñaøn oâng ñaùnh vôï boäc loä. Neáu khoâng coù chuyeän Phuøng ñaùnh laïi
laõo ñaøn oâng thì toaø aùn cuõng khoâng goïi ngöôøi vôï thöôøng chòu ñoøn ñoù ra ñeå giuùp ñôõ. Nhöng cuõng coù
theå coù moät lí do khaùc nöõa: moät ngöôøi lính thì deã nghó taèng khi söù meänh ñaùnh ñuoåi giaëc ngoaïi xaâm
ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh, cuoäc soáng döôùi cheá ñoä môùi trôû neân toaøn thieän, toaøn mó. Töø ñoù, môùi coù söï baát
ngôø khi anh chöùng kieán nhöõng taán bi kòch vaãn aâm thaàm aån naùu beân trong nhöõng con thuyeàn nhìn
töø xa voán raát ñeïp ñeõ vaø thô moäng kia. Neáu ta suy dieãn nhö vaäy laø ñuùng thì vaán ñeà cuûa truyeän ñaët
ra laø caùch maïng phaûi tieáp tuïc laøm nhieàu hôn nöõa ñeå ñem laïi cuoäc soáng haïnh phuùc cho con ngöôøi.
b. Nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø
Nhaân vaät naøy khoâng coù teân, cuõng nhö ngöôøi choàng chæ ñöôïc goïi laø “laõo ñaøn oâng”. Coù theå duïng
yù cuûa taùc giaû laø nhöõng soá phaän nhö theá coù theå gaëp deã daøng khaép nôi. Trong caùi nhìn cuûa ngöôøi keå
chuyeän: “Ngöôøi ñaøn baø traïc ngoaøi boán möôi moät thaân hình quen thuoäc cuûa ñaøn baø vuøng bieån, cao
lôùn vôùi nhöõng ñöôøng neùt thoâ keäch. Muï roã maët. Khuoân maët meät moûi sau moät ñeâm thöùc traéng keùo
löôùi, taùi ngaét vaø döôøng nhö ñang buoàn nguû”. Veà ngoaïi hình, nhö chính ngöôøi ñaøn baø töï keå veà mình
ñaõ noùi: “Töø nhoû tuoåi toâi ñaõ laø moät ñöùa con gaùi xaáu, laïi roã maët, sau moät baän leân ñaäu muøa”. Moät ngoaïi
hình nhö theá khoù hi voïng laáy ñöôïc ngöôøi choàng öng yù. Baûn thaân vieäc laáy choàng cuûa chò cuõng khoâng
phaûi laø vieäc bình thöôøng ôû caùi thôøi xöa cuõ aáy. Nhöng ngöôøi choàng thôøi coøn treû coøn hieàn laønh: “Cuõng
vì xaáu, trong phoá khoâng ai laáy, toâi coù mang vôùi moät anh con trai moät nhaø haøng chaøi giöõa phaù hay
ñeán nhaø toâi mua baû veà ñan löôùi. Laõo choàng toâi khi aáy laø moät anh con trai cuïc tính nhöng hieàn laønh
laém khoâng bao giôø ñaùnh ñaäp toâi. Vaäy ñaõ roõ laø hoaøn caûnh ñaõ thay ñoåi tính caùch. Vì ngheøo khoå, vì
ñoâng con, vì khoâng theå boû ngheà ñaõ quen bao ñôøi neân hoï baùm thuyeàn. Vaø nhöõng traän ñoøn dieãn ra vì
moät lí do khoâng lieân quan gì ñeán chò “Baát keå luùc naøo thaáy khoå quaù laø laõo xaùch toâi ra ñaùnh, cuõng nhö
ñaøn oâng thuyeàn khaùc uoáng röôïu... Giaù maø laõo uoáng röôïu... thì toâi coøn ñôõ khoå... Sau naøy con caùi lôùn
leân, toâi môùi xin ñöôïc vôùi laõo ñöa toâi leân bôø maø ñaùnh...”.
Caùch traû lôøi cuûa ngöôøi ñaøn baø tröôùc nhöõng ngaïc nhieân khoù hieåu cuûa Phuøng laø raát ñôn giaûn:
“Laø bôûi vì caùc chuù khoâng phaûi laø ñaøn baø, chöa bao giôø caùc chuù bieát nhö theá naøo laø noãi vaát vaû cuûa
ngöôøi ñaøn baø treân moät chieác thuyeàn khoâng coù ñaøn oâng...”. Traû lôøi caâu hoûi cuûa Ñaåu - ngöôøi caùn boä toaø
aùn: “treân thuyeàn phaûi coù moät ngöôøi ñaøn oâng... duø haén man rôï, taøn baïo?” laø moät caâu khaúng ñònh: “-
Phaûi - Ngöôøi ñaøn baø ñaùp - Cuõng coù khi bieån ñoäng soùng gioù chöù chuù?”.
Nhöõng caâu traû lôøi nhö nhöõng lôøi taâm söï cuûa ngöôøi ñaøn baø khieán cho Phuøng ñi heát töø ngaïc
nhieân naøy sang ngaïc nhieân khaùc. “Mong caùc chuù caùch maïng thoâng caûm cho, ñaùm ñaøn baø haøng chaøi
ôû thuyeàn chuùng toâi caàn phaûi coù ngöôøi ñaøn oâng ñeå cheøo choáng khi phong ba, ñeå cuøng laøm aên nuoâi
naáng ñaëng moät saép con nhaø naøo cuõng treân döôùi chuïc ñöùa. OÂng trôøi sinh ra ngöôøi ñaøn baø laø ñeå ñeû
con, roài nuoâi con cho ñeán khi khoân lôùn cho neân phaûi gaùnh laáy caùi khoå. Ñaøn baø ôû thuyeàn chuùng toâi
phaûi soáng cho con chöù khoâng theå soáng cho mình nhö ôû treân ñaát ñöôïc! Mong caùc chuù löôïng tình cho
caùi söï laïc haäu. Caùc chuù ñöøng baét toâi boû noù! - Laàn ñaàu tieân treân khuoân maët xaáu xí cuûa muï chôït öûng
saùng leân nhö moät nuï cöôøi - vaû laïi ôû treân chieác thuyeàn cuõng coù luùc vôï choàng con caùi chuùng toâi soáng
hoaø thuaän, vui veû”. Ngöôøi trong gia ñình thöông ngöôøi ñaøn baø vaø muoán giaûi thoaùt cho muï chính laø
ñöùa con trai teân Phaùc. Nhöõng ngöôøi meï sôï coù chuyeän khoâng hay neân ñaõ göûi caäu veà cho oâng ngoaïi
nuoâi. Chính baø cuõng khoâng muoán con can thieäp vaøo chuyeän boá ñaùnh meï.
Ñoaïn vaên treân ñaây ña nghóa, coù theå phaân tích töø nhieàu goùc ñoä. Töø goùc ñoä bình ñaúng giôùi, ta
thaáy baûn thaân ngöôøi phuï nöõ, do nhaän thöùc haïn cheá, cuõng töï chaáp nhaän söï thieät thoøi, gaùnh chòu noãi
khoå, khoâng bieát ñeán quyeàn soáng cho rieâng mình. Töø goùc ñoä ngheà nghieäp, laïi thaáy laø nhöõng ngheà
naëng nhoïc, nguy hieåm nhö haøng chaøi, raát caàn coù ñaøn oâng vôùi söùc maïnh cô baép ñeå cheøo choùng khi
coù phong ba, baõo toá nhö laø söï phaân coâng lao ñoäng töï nhieân. Chöøng naøo vaãn coøn ngheà nghieäp nhö
theá thì chöøng aáy, nhöõng gaõ ñaøn oâng vaãn coù quyeàn haønh haï phuï nöõ maø ngöôøi phuï nöõ vaãn saün saøng
chaáp nhaän. Coù theå ñaây laø thöïc teá toàn taïi ñaõ bao ñôøi trong xaõ hoäi ta, muoán giaûi phoùng ngöôøi phuï nöõ,
muoán ñem laïi bình ñaúng nam nöõ thì khoâng chæ coù tuyeân truyeàn maø caàn coù nhöõng bieän phaùp thöïc teá
veà kinh teá, luaät phaùp thì ngöôøi phuï nöõ môùi thöïc söï ñöôïc toân troïng trong gia ñình. Neáu khoâng thì
baûn thaân ngöôøi phuï nöõ cuõng khoâng muoán ñöôïc “giaûi phoùng”'.
Trong ñaàu cuûa ngöôøi chaùnh aùn huyeän coù “moät caùi gì vöøa môùi vôõ ra”, moät caùch hieåu môùi baát
chôït hay moät caùch nghó cuõ bò lung lay? Coù leõ laø caû hai. Nhaân vaät ngöôøi phuï nöõ töï keå veà mình neân
coù caùi chaân thöïc, töï nhieân, khoâng theå khoâng tin ñöôïc.
c. Nhaân vaät ngöôøi choàng

251
 Nhaân vaät gaõ ñaøn oâng - ngöôøi choàng - ñöôïc ngöôøi keå chuyeän taû laïi: “Taám löng roäng vaø cong
nhö löng moät chieác thuyeàn. Maùi toùc toå quaï. Laõo ñi chaân chöõ baùt, böôùc töøng böôùc chaéc chaén, haøng
loâng maøy chaùy naéng ruû xuoáng hai con maét ñaày veû ñoäc döõ luùc naøo cuõng nhìn daùn vaøo taám löng aùo baïc
pheách vaø raùch röôùi, nöûa thaân döôùi öôùt suõng cuûa ngöôøi ñaøn baø”. Ngöôøi ñaøn oâng loä roõ moät tính caùch
hoang daõ, ñaày baûn naêng, döõ daèn nhöng cuõng töø haén, toaùt ra söùc maïnh vöõng chaûi, moät choã döïa tin
caäy cuûa ngöôøi ñaøn oâng (daân) laøng chaøi. Nhöõng böôùc ñi vaø taám löng cuûa haén ñaõ noùi leân ñieàu ñoù.
Caûnh laõo haønh haï ngöôøi vôï vaø veû nhaãn naïi, cam chòu cuûa ngöôøi vôï gaây aán töôïng söûng soát cho
Phuøng. Thoâng thöôøng, chuyeän ñaùnh ñaäp nhö theá naøy laø boät phaùt, thöôøng dieãn ra ngay taïi choã; ñaèng
naøy, laõo daãn vôï leân bôø, choïn choã kín ñaùo sau chieác xe raø phaù mìn boû laïi ñeå ñaùnh vôï: “Hoï ñi ñeán beân
chieác xe raø phaù mìn. Ngöôøi ñaøn baø ñöùng laïi, ngöôùc maét nhìn ra ngoaøi maët phaù nöôùc choã chieác thuyeàn
ñaäu moät thoaùng, roài ñöa moät caùnh tay leân coù leõ ñònh gaõi hay söûa laïi maùi toùc nhöng roài laïi buoâng
thoõng xuoáng, ñöa caëp maét nhìn xuoáng chaân. Laõo ñaøn oâng laäp töùc trôû neân huøng hoå, maët ñoû gay, laõo
ruùt trong ngöôøi ra moät chieác thaét löng cuûa lính nguïy ngaøy xöa, coù veû nhö nhöõng ñieàu phaûi noùi vôùi
nhau hoï ñaõ noùi heát, chaúng noùi chaúng raèng laõo truùt côn giaän nhö löûa chaùy baèng caùch duøng chieác thaét
löng quaät tôùi taáp vaøo löng ngöôøi ñaøn baø, laõo vöøa ñaùnh vöøa thôû hoàng hoäc, hai haøm raêng nghieán ken
keùt, cöù moät nhaùt quaát xuoáng laõo laïi nguyeàn ruûa baèng caùi gioïng reân ræ ñau ñôùn: “Maøy cheát ñi cho oâng
nhôø. Chuùng maøy cheát heát ñi cho oâng nhôø! “. Ngöôøi ñaøn baø vôùi moät veû cam chòu ñaày nhaãn nhuïc,
khoâng heà keâu moät tieáng, khoâng choáng traû, cuõng khoâng tìm caùch chaïy troán”. Ñaùnh xong, laõo thaûn
nhieân trôû veà thuyeàn. “Laõo ñaøn oâng ñònh giaèng laïi chieác thaét löng nhöng chaúng ñöôïc nöõa, lieàn dang
thaúng caùnh cho thaèng beù hai caùi taùt khieán thaèng nhoû laûo ñaûo ngaõ duùi xuoáng caùt. Roài laõo laúng laëng
boû ñi veà phía bôø nöôùc ñeå trôû veà thuyeàn. Khoâng heà quay maët nhìn laïi, chæ coù taûng löng khum khum
vaø vaïm vôõ caøng coù veû cuùi thaáp hôn, nom laõo nhö moät con gaáu ñang ñi tìm nguoàn nöôùc uoáng, hai baøn
chaân chöõ baùt ñeå laïi nhöõng veát chaân to vaø saâu treân baõi caùt hoang vaéng”. Taám löng vaïm vôõ vaø böôùc
chaân ñi vöõng chaøi cuûa haén laïi ñöôïc ngöôøi keå chuyeän chuù yù. Laàn naøy, ngöôøi keå chuyeän so saùnh haén
vôùi con gaáu. Trong con ngöôøi naøy, coù hai maët traùi ngöôïc nhau cuøng toàn taïi. Caùi baûn naêng hoang daõ
ñem laïi ñau khoå cho ngöôøi vôï nhöng söùc voùc vöõng chaõi cuûa haén laïi coù theå chôû che cho caû gia ñình.
Daùng veû ngöôøi ñaøn baø chaïy theo haén leân thuyeàn thaät ñaëc taû “baát ngôø ngöôøi ñaøn baø buoâng ñöùa treû
ra, ñi thaät nhanh ra khoûi baõi xe taêng hoûng, ñuoåi theo laõo ñaøn oâng. Caû hai ngöôøi laïi trôû veà chieác
thuyeàn”. Chuyeän ñaùnh ñaäp vôï nhö côm böõa aáy taïo neân taán bi kòch caêng thaúng trong gia ñình. Ñeán
noãi thaèng beù Phaùc (raát coù theå teân nhaân vaät coù nghóa aån duï: Phaùc ôû ñaây laø chaát phaùc, phaùc thöïc cuõng
nhö Phuøng. Coù nghóa laø gaëp) saün saøng ñaùnh boá ñeå cöùu meï. Ngöôøi meï cho bieát “vì sôï thaèng beù coù theå
laøm ñieàu gì daïi doät ñoái vôùi boá noù, muï ñaõ phaûi göûi noù leân röøng nhôø boá mình nuoâi ñaõ nöûa naêm nay. ÔÛ
vôùi oâng ngoaïi, thaèng beù söôùng hôn ôû treân thuyeàn vôùi boá meï. Nhöõng heã rôøi ra laø noù troán veà. Thaèng
beù tuyeân boá vôùi caùc baùc ôû xöôûng ñoùng thuyeàn raèng noù coøn coù maët ôû döôùi bieån naøy thì meï noù khoâng
bò ñaùnh”. Caäu coøn nhoû, chöa hieåu heát cuoäc soáng phöùc taïp vôùi nhöõng maïch ngaàm neân phaûn öùng nhö
theá khoâng coù gì khoù hieåu. Ñaây cuõng laø moät bi kòch nöõa cuûa cuoäc soáng. Ñöùa con trai caêm thuø boá vì boá
ñaõ haønh haï meï nhöng chính meï laïi khoâng muoán ñöùa con giaûi thoaùt cho mình.
Nhìn chung, caùc nhaân vaät ñeàu noùi leân moät nghòch lí trôù treâu trong cuoäc soáng. Gaõ choàng vuõ
phu vaãn ñaùnh vôï khi thaáy khoå nhöng roài hoï vaãn chung soáng vôùi nhau, vaãn sinh vôùi nhau moät luõ
con; ngöôøi vôï vaãn caâm laëng haèng ngaøy, chaáp nhaän nhöõng traän ñoøn maø khoâng keâu ca, khoâng boû troán.
Nghòch lí nhö theá raát khoù giaûi thích neáu ta coù caùi nhìn cuoäc soáng hôøi hôït.
Caâu chuyeän ñöôïc khaùm phaù ñaõ aùm aûnh ngöôøi keå chuyeän - ngheä só nhieáp aûnh Phuøng. Keát luaän
laø moät thoâng ñieäp ngheä thuaät raát saâu saéc, ñaày tính trieát lí. Moãi laàn ngaém böùc aûnh veà chieác thuyeàn
ngoaøi xa, anh laïi nhö möôøng töôïng thaáy ngöôøi ñaøn baø thaân phaän raát trôù treâu: “Quaùi laï, tuy laø aûnh
ñen traéng nhöng moãi laàn ngaém kó, toâi vaãn thaáy hieän leân caùi maøu hoàng hoàng cuûa aùnh söông mai luùc
baáy giôø toâi nhìn thaáy töø baõi xe taêng hoûng, vaø neáu nhìn laâu hôn, bao giôø toâi cuõng thaáy ngöôøi ñaøn baø
aáy ñang höôùc ra khoûi taám aûnh, ñoù laø moät ngöôøi ñaøn baø vuøng bieån cao lôùn vôùi nhöõng ñöôøng neùt thoâ
keäch, taám löng aùo baïc pheách coù mieáng vaù, nöûa thaân döôùi öôùt suõng, khuoân maët roã ñaõ nhôït traéng vì
keùo löôùi suoát ñeâm. Muï böôùc nhöõng böôùc chaäm raõi, baøn chaân giaäm treân maët ñaát chaéc chaén, hoaø laãn
trong ñaùm ñoâng...”.

ÑEÀ: Ngheä thuaät keå chuyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu trong truyeän ngaén Chieác thuyeàn
ngoaøi xa.
HÖÔÙNG DAÃN

252
 Ngheä thuaät keå chuyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu
- Tình huoáng cuûa truyeän nhö ñaõ noùi coù khaû naêng boäc loä toát nhaát tính caùch caùc nhaân vaät.
- Ngöôøi keå chuyeän trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø nhaân vaät chính, Phuøng, ngöôøi ngheä só nhieáp
aûnh voán xuaát thaân laø lính. Nhöng coù luùc, ngöôøi keå chuyeän laïi laø ngöôøi ñaøn baø. Caùch keå nhö vaäy ñem
laïi söï chaân thöïc, sinh ñoäng cuûa lôøi keå. Caûnh ngöôøi choàng ñaùnh vôï, taát nhieân seõ chaân thöïc hôn neáu
nhìn töø goùc ñoä cuûa ngöôøi chöùng kieán vaø töø goùc nhìn ñoù, deã hieåu phaûn öùng cuûa ngöôøi chöùng kieán: “Taát
caû moïi vieäc xaûy ñeán khieán toâi kinh ngaïc ñeán möùc, trong maáy phuùt ñaàu, toâi cöù ñöùng haù moàm ra maø
nhìn. Theá roài chaúng bieát töø bao giôø, toâi ñaõ vöùt chieác maùy aûnh xuoáng ñaát chaïy nhaøo tôùi”. Ngöôøi keå
chuyeän vöøa keå söï vieäc, vöøa bình luaän, phaân tích taâm lí chính mình, ví duï “Chæ maáy lôøi maøo ñaàu aáy,
ngöôøi ñaøn baø ñaõ maát heát caùi veû ngoaøi khuùm nuùm, sôï seät. Ñieäu boä khaùc, ngoân ngöõ khaùc. Cuõng phaûi
noùi thaät, nhöõng lôøi aáy, nhaát laø ñaáy laïi laø lôøi moät ngöôøi ñaøn baø khoán khoå, khoâng phaûi deã nghe ñoái
vôùi chuùng toâi: Daàu maët haõy coøn treû, Ñaåu cuõng laø moät chaùnh aùn huyeän. Coøn toâi, moät ngöôøi ñaùng leõ
muï phaûi bieát ôn...”. Ñaây laø ngheä thuaät giuùp cho caâu chuyeän ñöôïc keå linh hoaït, sinh ñoäng, haáp daãn.
Khi ngöôøi vôï trong vai ngöôøi keå chuyeän thì vieäc lí giaûi söï nhaãn nhòn cuûa chò ta môùi chaân thöïc,
gaây ñöôïc baát ngôø cho ngöôøi nghe. Trong ñoaïn naøy, xen keõ lôøi keå cuûa “toâi”, töùc nhaân vaät Phuøng, vôùi
lôøi keå cuûa ngöôøi phuï nöõ. Chò ta töï keå veà mình, töï phaân tích taâm lí mình, töï ñaùnh giaù caùch haønh xöû
cuûa mình, caùch nghó cuûa ngöôøi phuï nöõ toû ra raát xöa cuõ neân gaây baát ngôø ngaïc nhieân, laøm suïp ñoå
nhöõng thaønh kieán cuõ cuûa Phuøng.
- Ngoân ngöõ nhaân vaät ñöôïc Nguyeãn Minh Chaâu raát quan taâm. Nhaân vaät ngöôøi choàng vuõ phu coù
thöù ngoân ngöõ raát töông hôïp vôùi caùi veû ngoaøi baûn naêng, döõ daèn cuûa y, goùp phaàn taïo hình nhaân vaät.
Trong truyeän y chæ noùi coù hai caâu, trong ñoù ñeàu coù nhöõng chöõ nhö gieát, cheát ñi, maøy, chuùng maøy:
“Cöù ngoài nguyeân ñaáy. Ñoäng ñaäy tao gieát caû maøy ñi baâ y giôø”, “Maøy cheát ñi cho oâng nhôø. Chuùng maøy
cheát heát ñi cho oâng nhôø!”.
Ngoân ngöõ cuûa ngöôøi vôï theå hieän söï nhaãn naïi, cam chòu cuûa ngöôøi phuï nöõ ñaõ bao naêm quen vôùi
baïo luïc gòa ñình. Ñaây laø moät ngöôøi lao ñoäng, quen noùi thaät, noùi thaúng yù nghó. Vì theá, khoâng phaûi deã
nghe ñoái vôùi Phuøng vaø Ñaåu, ngöôøi chaùnh aùn.

ÑEÀ: Phaân tích tình huoáng truyeän haáp daãn vaø caùc nhaân vaät trong truyeän ngaén Chieác
thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
HÖÔÙNG DAÃN
I. KIEÁN THÖÙC CHUNG VEÀ TAÙC GIAÛ, TAÙC PHAÅM
1. Taùc giaû
- Nguyeãn Minh Chaâu (1930 - 1989) queâ goác Ngheä An. OÂng laø moät trong nhöõng caây buùt ñi tieân
phong cuûa vaên hoïc Vieät Nam thôøi kì ñoåi môùi, nhö nhaø vaên Nguyeân Ngoïc ca ngôïi: “Nguyeãn Minh
Chaâu thuoäc trong soá nhöõng nhaø vaên môû ñöôøng tinh anh vaø taøi naêng nhaát cuûa vaên hoïc ta hieän nay”
(Lôøi môû ñaàu cuoäc hoäi thaûo nhaân ngaøy gioã ñaàu nhaø vaên Nguyeãn Minh Chaâu, baùo Vaên ngheä, 7-1990).
2. Taùc phaåm
- Truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø taùc phaåm xuaát saéc nhaát trong taäp truyeän cuøng teân. ÔÛ
ñaây, phong caùch töï söï - trieát lí cuûa nhaø vaên ñaäm neùt nhaát. Töø moät caâu chuyeän dung dò ñôøi thöôøng,
taùc giaû göûi gaém nhöõng chieâm nghieäm saâu saéc veà ngheä thuaät vaø cuoäc ñôøi khoâng chæ ôû nöôùc ta nhöõng
naêm 80 cuûa theá kæ tröôùc maø coøn mang yù nghóa phoå quaùt, laâu daøi.
II. PHAÂN TÍCH
1. Tình huoáng truyeän haáp daãn
a. Ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh sau nhieàu ngaøy vaát vaû, saên tìm ñaõ choäp ñöôïc moät böùc aûnh trôøi cho
mang moät veû ñeïp “ñôn giaûn maø toaøn bích” nôi ñaàm phaù ven bieån mieàn Trung. Anh ngôõ mình “vöøa
khaùm phaù thaáy caùi chaân lí cuûa söï toaøn thieän”. Cuõng taïi ñaây, ngöôøi ngheä só taän maét chöùng kieán caûnh
moät ngöôøi ñaøn baø daân chaøi bò choàng haønh haï, ñaùnh ñaäp taøn nhaãn, anh boãng nhaän ra moái quan heä
giöõa caùi ñeïp ngoaïi caûnh vaø soá phaän cöïc nhoïc cuûa con ngöôøi soáng giöõa caùi ngoaïi caûnh thô moäng aáy.
Vôùi ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh aáy, coù hình aûnh cuûa hai chieác thuyeàn: chieác thuyeàn nhìn xa thô moäng,
mô maøng, laõng maïn vaø chieác thuyeàn nhìn gaàn, nhìn trong chieàu saâu ñaãm chaát hieän thöïc, tróu naëng
daáu aán cuoäc ñôøi chieác thuyeàn theá söï ñaùng quan taâm, ñaùng suy nghó.
b. Vò thaåm phaùn huyeän luoân tin raèng luaät phaùp coâng baèng cuøng vôùi loøng toát vaø thieän chí cuûa
caù nhaân anh seõ laøm thay ñoåi soá phaän ngöôøi ñaøn baø laøng chaøi ñau khoå. Nhöng ngöôøi ñaøn baø töø choái
döùt khoaùt baèng moät lí leõ ñôn giaûn: “caùc chuù khoâng phaûi laø ñaøn baø, chöa bao giôø caùc chuù bieát theá naøo
253
laø noãi vaát vaû cuûa ngöôøi ñaøn baø treân moät chieác thuyeàn khoâng coù ñaøn oâng...”. Theá laø, trong ñaàu ngöôøi
caùn boä toaø aùn “coù moät caùi gì vöøa môù i vôõ ra” vaø anh hieåu ñöôïc moät chaân lí raèng: Cuoäc soáng thaät ña
daïng, phöùc taïp, khoâng phaûi bao giôø cuõng tuaân theo söï raønh maïch cuûa lí trí.
Vôùi hai tình huoáng truyeän baát ngôø, höôùng tôùi söï nhaän ra nhöõng quy luaät töï nhieân cuûa cuoäc
soáng, naèm ngoaøi lí trí hay söï mô hoà, taùc giaû muoán keùo hieän thöïc gaàn mình ñeå quan saùt, khaùm phaù,
suy ngaãm.
2. Caùc nhaân vaät
a. Nhaân vaät Phuøng, ngheä só nhieáp aûnh yeâu ngheà, say söa ñi tìm caùi ñeïp
- Phuøng laø con ngöôøi cuûa ngheä thuaät, yeâu ngheà vaø ñaïi dieän cho laêng kính ngheä thuaät ñoái dieän
tröôùc hieän thöïc cuoäc soáng. Anh thaät haïnh phuùc khi tìm ñöôïc moät caûnh “ñaét” trôøi cho. Anh baám “lieân
thanh” moät hoài gaàn heát moät phaàn tö cuoän phim. Anh saün saøng vöùt maùy ñeå can thieäp chuyeän baát
bình. Nhöng roài anh ñöùng laëng “ñöa maét ngô ngaùc nhìn ra” tröôùc caùch xöû lí cuûa ngöôøi ñaøn baø ñau
khoå.
- Daàn daàn Phuøng thöùc tænh moät chaân lí ngheä thuaät veà moái quan heä giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc
soáng, veà caùi ñeïp “toaøn thieän” cuûa ngheä thuaät.
b. Nhaân vaät Ñaåu, vò chaùnh aùn huyeän coù taám loøng nhaân haäu
- Anh laø moät quan toaø coù löông taâm ngheà nghieäp trong saùng vaø cuõng môùi quen nhìn nhaän cuoäc
soáng moät chieàu. Trong saâu thaúm loøng nhaân aùi cuûa mình, anh muoán giaûi thoaùt cho ngöôøi phuï nöõ ñau
khoå. Anh kieân trì laéng nghe lôøi taâm söï cuûa ngöôøi ñaøn baø vaø toân troïng yù nguyeän cuûa baø. Sau nhöõng
baát ngôø, anh ñaõ bình tónh, ñeå roài nhaän ra “moät caùi gì vöøa môùi vôõ ra” trong ñaàu.
- Nhaân vaät Ñaåu vöøa coù veû ñeïp cuûa con ngöôøi ñôøi thöôøng, vöøa mang chieàu saâu trieát lí maø nhaø
vaên muoán göûi gaém: Cuoäc soáng khoâng deã gì tuaân theo yù nghó chuû quan cuûa mình, muoán giaûi thoaùt
nhöõng ñau khoå cuûa con ngöôøi, giaûi phoùng phuï nöõ khoâng chæ baèng moät bieän phaùp giaûn ñôn.
c. Ngöôøi ñaøn baø vuøng bieån
- Tuoåi treû, ñoù laø ngöôøi phuï nöõ khoâng coù nhan saéc, vuïng veà. Baø gaëp phaûi ngöôøi choàng vuõ phu,
phaûi lao ñoäng vaát vaû ñeå nuoâi nhöõng ñöùa con treân chieác thuyeàn chaät heïp. Nhöng ngöôøi ñaøn baø aáy
vaãn tìm ñöôïc nieàm vui, tuy thaät ñôn sô maø yù nghóa: “Vui nhaát laø luùc ngoài nhìn ñaøn con toâi chuùng noù
ñöôïc aên no”. Töø nieàm vui ñaãm tình maãu töû cuûa ngöôøi meï nhö theá, baø ñaõ coá gaéng nhaãn nhuïc ñeå soáng,
soáng trong ñau khoå, ngheøo naøn. Ñoù laø moät con ngöôøi giaøu nghò löïc, giaøu ñöùc hi sinh, coù loøng vò tha
ñaùng quyù.
- Tröôùc toaø aùn vaø söï caên vaën cuûa ngöôøi khaùc - hai anh caùn boä coù chöùc vò vaø trình ñoä hôn haún
mình - ngöôøi ñaøn baø daân chaøi bình tónh, hoaït baùt noùi roõ caûnh ngoä cuûa mình, baøy toû döùt khoaùt nguyeän
voïng cuûa mình. Chính thaùi ñoä vaø nhöõng lôøi noùi aáy cuûa ngöôøi ñaøn baø vuøng bieån ñaõ giuùp cho hai caùn
boä nhaø nöôùc “ngoä” ra nhieàu ñieàu boå ích.
Töø caâu chuyeän veà moät böùc aûnh ngheä thuaät vaø söï thaät cuoäc ñôøi ñaèng sau böùc aûnh, truyeän ngaén
Chieác thuyeàn ngoaøi xa göûi tôùi baïn ñoïc trieát lí veà caùch nhìn nhaän cuoä c soáng vaø con ngöôøi: moät caùch
nhìn ña dieän, nhieàu chieàu ñeå phaùt hieän ra baûn chaát thaät söï sau veû ngoaøi ñeïp ñeõ hoaëc oaùi oaêm cuûa
hieän töôïng. Caùch xaây döïng tình huoáng truyeän, khaéc hoaï nhaân vaät, söû duïng ngoân ngöõ linh hoaït vöøa
töï söï vöøa mieâu taû, vöøa trieát lí ñaõ laøm neân chuû ñeà, yù nghóa taùc phaåm.

ÑEÀ: Suy nghó cuûa anh (chò) veà vaán ñeà ñoåi môùi quan nieäm ngheä thuaät veà cuoäc soáng -
con ngöôøi trong taùc phaåm Chieác thuyeàn ngoaøi xa (Nguyeãn Minh Chaâu).
BAØI LAØM
Nhö moät doøng soâng mieät maøi vaø caàn maãn, vaên hoïc daân toäc - vaên hoïc Vieät Nam töø ngaøn ñôøi
nay vaãn chaûy maõi vaø mang phuø sa töôùi maùt cho taâm hoàn daân toäc. Vöôït qua bao thaùc gheành, bieán coá,
vaên hoïc nöôùc nhaø ñaõ luoân coù nhöõng chuyeån bieán caàn thieát vaø ngaøy moät hoaøn thieän, phaùt trieån vöõng
chaéc hôn vôùi nhöõng ñoåi môùi quan troïng, tieâu bieåu laø thôøi kì hoaø bình sau naêm 1975. Ñaây laø moác
thôøi gian quan troïng theå hieän söï ñoåi môùi tö duy ngheä thuaät cuûa ngheä só Vieät Nam maø neàn taûng laø
söï ñoåi môùi yù thöùc, theå hieän roõ vaø saâu saéc qua caùc taùc phaåm trong thôøi kì naøy. Chieác thuyeàn ngoaøi
xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu laø moät minh chöùng tieâu bieåu veà söï ñoåi môùi quan nieäm ngheä thuaät veà cuoäc
soáng vaø con ngöôøi thoâng qua töøng thoâng ñieäp maø taùc giaû muoán göûi gaém. Ñoù chính laø caùi nhìn toaøn
dieän, saâu saéc vaø tieán boä hôn veà theá giôùi con ngöôøi vaø cuoäc soáng xung quanh - theá giôùi khoâng heà
“phaúng”!

254
 Trong quaù trình vaän ñoäng vaø phaùt trieån, vaên hoïc Vieät Nam luoân coù nhöõng quan nieäm ngheä
thuaät rieâng cho noù vaø cho töøng thôøi kì, quyeát ñònh ngaõ reõ vaø höôùng ñi chung, taïo neân söï thoáng nhaát
vaø saâu saéc cho neàn vaên hoïc. Ñeàu laø nhöõng yù kieán, tö töôûng veà cuoäc soáng xaõ hoäi vaø con ngöôøi qua caùi
nhìn, laêng kính rieâng cuûa ngheä thuaät, ñöôïc phaûn aùnh baèng ngheä thuaät rieâng töø phöông phaùp, duïng
yù ngheä thuaät phuø hôïp, nhöng ôû moãi thôøi kì öùng vôùi töøng giai ñoaïn lòch söû khaùc nhau, neàn vaên hoïc
Vieät Nam luoân coù nhöõng quan nieäm ngheä thuaät khoâng gioáng nhau sao cho phuø hôïp hoaøn caûnh, xu
theá. Nhöõng khi ñaát nöôùc laâm vaøo caûnh khoùi löûa, chieán tranh, vaên hoïc daâ n toäc phaùt trieån maïnh meõ
nhö moät “moùn aên tinh thaàn” phuïc vuï cho cuoäc khaùng chieán, höôùng veà nhöõng noäi dung, tö töôûng cao
caû, mang tính coäng ñoàng vôùi caûm höùng söû thi, anh huøng ca hoaønh traùng. Theá roài sau naêm 1975, hoaø
bình ñaõ ñöôïc laäp laïi, vaên hoïc cuõng vì theá maø chuyeån mình sang moät höôùng phaùt trieån khaùc vôùi
nhöõng ñoåi môùi veà quan nieäm ngheä thuaät. Chieán tranh luøi xa, caûm höùng chính luaän vôùi aâm höôûng
anh huøng ca cuõng daàn luøi xa maø thay vaøo ñoù laø caûm höùng trieát luaän veà theá söï, nhaân sinh ngaøy caøng
ñöôïc quan taâm, chuù troïng. Vôùi taùc phaåm Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu thì ñoù laø
nhöõng thoâng ñieäp veà cuoäc ñôøi, con ngöôøi vôùi nhöõng caùi nhìn ña chieàu vaø “gaáp khuùc”, saâu saéc hôn.
Qua taùc phaåm, khuoân maët ñôøi thöôøng cuûa cuoäc soáng hieän leân raát ñoãi chaân xaùc vaø caûm ñoäng, taùc giaû
ñaõ döïng leân cuoäc ñoái thoaïi daân chuû veà nhöõng vaán ñeà voâ cuøng bình dò nhöng ñaày tính nhaân vaên maø
moãi ngöôøi ñoïc nhö chuùng ta ñaây khoâng theå khoâng traên trôû vaø suy ngaãm.
Nguyeãn Minh Chaâu töøng khaúng ñònh: “Vaên hoïc vaø cuoäc soáng laø nhöõng voøng troøn ñoàng taâm maø
taâm ñieåm laø con ngöôøi”. Thaät vaäy, con ngöôøi khoâng nhöõng laø taùc giaû, laø ñoäc giaû cuûa vaên hoïc maø coøn
laø ñoái töôïng vaên hoïc höôùng ñeán, vaø töøng thôøi kì, möùc ñoä taäp trung seõ khaùc nhau. Thôøi kì trung ñaïi,
con ngöôøi caù nhaân chaúng heà ñöôïc öu aùi, chuù troïng trong nhöõng saùng taùc vaên chöông, vaên hoïc trung
ñaïi chæ coù choã cho nhöõng tình yeâu ñaát nöôùc, nieàm töï haøo daân toäc cuøng yù chí, hoaøi baõo to lôùn cuûa
nhöõng ñaáng nam nhi. Böôùc sang thôøi caän ñaïi, vaên hoïc môû roäng hôn vôùi nhöõng caûm xuùc caù nhaân,
nhöõng caùi toâi trôû mình vuøng daäy vôùi khao khaùt khaúng ñònh mình. Ñaát nöôùc hoaø bình vaø hoaø nhaäp
vaøo cuoäc soáng hieän ñaïi, nhaát laø töø sau naêm 1975 thì nhöõng ñieàu keå treân hoaù ra chöa ñaày ñuû. Vaên
hoïc daàn ñoåi môùi quan nieäm, tö töôûng, ñi saâu vaøo ñôøi soáng caù nhaân hôn, quan taâm ñeán soá phaän, caû
bi kòch cuûa con ngöôøi, vôùi nhöõng phaùt hieän, kieán giaûi khaùc nhau veà caùc vaán ñeà nhaân sinh giaøu yù
nghóa. Heä thoáng nhaân vaät trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñaõ theå hieän ñaày ñuû, roõ raøng quan ñieåm aáy.
Khoâng coù nhaân vaät phaûn dieän vôùi toäi aùc vaø nhaân vaät chính dieän theo meâ tín xöa: Phuøng, Ñaåu, Phaùc,
ngöôøi ñaøn baø, ngöôøi ñaøn oâng. Trong taùc phaåm, töøng nhaân vaät laø töøng con ngöôøi vôùi nhöõng maûng
saùng toái khaùc nhau, vôùi noäi taâm phöùc taïp, hoaøn caûnh khaùc bieät vaø ñoâi khi coù caû nhöõng haønh ñoäng
ñi ngöôïc vôùi baûn chaát. Ñoù laø ngöôøi ñaøn baø treân chieác thuyeàn ngoaøi xa - moät ngöôøi phuï nöõ kì laï chaáp
nhaän cho choàng haønh haï vaø moät möïc khoâng chòu li hoân; laø ngöôøi ñaøn oâng voán “hieàn laønh, cuïc tính”
boãng trôû neân “ñoäc döõ”, hung taøn ñoái xöû vôùi vôï con nhö theå keû thuø maø haønh haï chaúng nöông tay. Ñoù
laø Phaùc, moät ñöùa treû ngaây thô, trong saùng, thöông meï , quyeát taâm baûo veä meï nhöng laïi ñaùnh vaø coù
yù ñònh gieát caû cha ñeû mình. Hay ñoù laø Phuøng, moät phoùng vieân - ngheä só nhieáp aûnh vôùi khaùt khao
chaân chính ñoùng goùp moät taùc phaåm ñeå ñôøi, say meâ caùi ñeïp vaø Ñaåu - vò Bao Coâng phoá huyeän ñaày anh
minh, traùch nhieäm nhöng laïi ngoâ ngheâ, non nôùt tröôùc söï meânh moâng, daøi roäng cuûa cuoäc soáng. Moãi
nhaân vaät ñeàu coù nhöõng hoaøn caûnh caù nhaân raát khaùc nhau, suy nghó vaø öùng xöû khaùc nhau, ñoâi khi
laïi phöùc taïp, khoù hieåu vaø töôûng chöøng nhö raát voâ lí.
Theá nhöng thöïc chaát chöa haún ñaõ nhö theá, qua töøng doøng chöõ, töøng tình huoáng, söï thaät veà
nhöõng con ngöôøi trong taùc phaåm laïi hieän leân vôùi nhöõng goùc ñoä, hình aûnh khaùc nhau qua söï phaùt
hieän, kieán giaûi cuûa taùc giaû. Treân taát caû laø söï ñoàng caûm chung vôùi caùc nhaân vaät cho hoaøn caûnh cuûa
hoï - söï thaáu hieåu saâu saéc cuûa taùc giaû maø qua ñoù, Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ ñi saâu, phaùt hieän, ngôïi ca
vaø traân troïng nhöõng phaåm chaát cuûa hoï, ñi tìm chaát ngoïc aån giaáu beân trong taâm hoàn moãi con ngöôøi.
Vôùi Phuøng vaø Ñaåu thì ñoù laø söï traân troïng taøi naêng, phaåm chaát cuûa nhöõng con ngöôøi giaøu tình thöông
vaø traùch nhieäm, luoân muoán coáng hieán, phuïc vuï cho ñôøi, nhaát laø vôùi Phuøng - nhaân vaät tö töôûng trong
taùc phaåm. Taùc giaû traân troïng loøng ham meâ caùi ñeïp cuûa Phuøng khi ñöùng tröôùc moät “caûnh ñaét trôøi
cho”; “trong traùi tim nhö coù caùi gì boùp thaét vaøo”, caû khaùt voïng veà moät taùc phaåm ñeå ñôøi chaân chính
cuûa ngöôøi ngheä só. Coøn vôùi vôï choàng haøng chaøi, Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ thaät söï ñoàng caûm vôùi tình
caûnh eùo le cuûa hoï, beân caïnh ñoù laïi phaùt hieän nhöõng veû ñeïp khuaát laáp sau söï nghieät ngaõ, baát haïnh
cuûa cuoäc ñôøi. Moät ngöôøi ñaøn baø thoâ keäch, xaáu xí, nhaãn nhòn vaø cam chòu moät caùch voâ lí thaät ra laïi
laø moät ngöôøi voâ cuøng saâu saéc vôùi nhöõng phaåm chaát cao quyù. Tuy thaát hoïc nhöng sau lôøi taâm söï veà
caâu chuyeän baûn thaân, ngöôøi ñaøn baø laïi chöùng toû ñöôïc mình voâ cuøng thaáu hieåu leõ ñôøi hôn haún so vôùi

255
nhöõng con ngöôøi trí thöùc nhöng thieáu thöïc teá, traûi nghieäm nhö Phuøng vaø Ñaåu. YÙ thöùc hoaøn caûnh
baûn thaân hôn ai heát, ngöôøi ñaøn baø aáy hieåu roõ raèng chuû theå naøo chæ vì caù nhaân mình maø li hoân ngöôøi
choàng – ngöôøi ñaøn oâng ñaõ töøng cöu mang, baûo boïc cho soá kieáp lôõ laøng cuûa chò. Ngöôøi ñaøn baø yù thöùc
ñöôïc vai troø cuûa ngöôøi ñaøn oâng - truï coät gia ñình quan troïng nhö theá naøo, keå caû trong cuoäc soáng
thöôøng ngaøy vaø vôùi ñöùa con cuûa mình. Khaùc haún vôùi taát caû moïi ngöôøi xung quanh nhìn ngöôøi ñaøn
oâng vôùi bieát bao caêm giaän, khinh gheùt, chò ta nhìn con ngöôøi ñoäc döõ aáy vôùi ñoâi maét ngöôøi vôï heát söùc
chaân thaønh vôùi ngöôøi choàng bao naêm gaén boù vôùi mình. Chò hieåu vaø thoâng caûm cho söï thay ñoåi taâm
tính cuûa ngöôøi choàng, cam chòu, chaáp nhaän bò haønh haï ñeå choàng ñöôïc giaûi toûa. Vaø cao caû thay, ngöôøi
ñaøn baø aáy coù moät tình thöông con bao la, saâu saéc töïa bieån caû. Chò thöông soá phaän ngheøo naøn cuûa
nhöõng ñöùa con, lo laéng chuùng bò aûnh höôûng khi chöùng kieán caûnh baïo haønh töø chính gia ñình mình
maø quyeát ñònh ñeå choàng ñaùnh ñaäp treân bôø, thöông xoùt ñaày ñau ñôùn khi thaáy con mình – thaèng Phaùc
ñaùnh cha vaø coù yù ñònh gieát cha. Tình caûm, taám loøng cuûa ngöôøi meï ngheøo, baát haïnh thaät ñaùng quyù
vaø ñaùng traân troïng. Vaø cuõng ñoàng thôøi qua caâu chuyeän cuoäc ñôøi ngöôøi ñaøn vaø maø ngöôøi ñoïc coù cô hoäi
thaáu hieåu vaø ñoàng caûm hôn cho ngöôøi ñaøn oâng. Luùc naøy ñaây, hình aûnh ngöôøi ñaøn oâng ñaõ bôùt ñi phaàn
ñoäc döõ maø trôû neân vöøa ñaùng thöông, vöøa ñaùng traùch vì oâng ra cuõng laø moät naïn nhaân cuûa cuoäc soáng
ñoùi ngheøo, taêm toái. Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ thaät söï ñi saâu vaøo ñôøi soáng con ngöôøi, quan taâm saâu saéc,
ñoàng caûm, thaáu hieåu nhaân vaät vôùi taám loøng thieát tha. OÂng ñaõ göûi gaém lôøi nhaén nhuû veà caùch nhìn
vôùi nhöõng con ngöôøi khaùc nhau, ñöøng neân chæ qua beà ngoaøi maø ñaõ voäi ñaùnh giaù, keát luaän. Con ngöôøi
raát phöùc taïp vaø caàn coù nhöõng caùi nhìn ñaày ñuû, saâu saéc hôn.
Töø quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi - nhöõng caù theå trong cuoäc soáng, Nguyeãn Minh Chaâu
cuõng ñaõ ñoàng thôøi nhaén göûi quan ñieåm ngheä thuaät cuûa mình veà cuoäc soáng xaõ hoäi: Phöùc taïp, ñoâi khi
nghieät ngaõ vaø vaãn ñoøi hoûi caùi nhìn ña dieän, nhieàu chieàu. Cuoäc soáng cuõng nhö con ngöôøi, khoâng theå
ñaùnh giaù, nhìn nhaän vu vô qua nhöõng gì ñöôïc theå hieän ra beân ngoaøi. Böùc tranh veà chieác thuyeàn
ngoaøi xa - kieät taùc Phuøng tình côø ghi nhaän ñöôïc coù theå raát ñeïp, moät veû ñeïp “toaøn bích”, “caûm ñoäng”
nhö theå “chính laø ñaïo ñöùc” nhöng noù chöa phaûi laø cuoäc soáng vì thieáu ñi söùc soáng, hôi thôû chaân thöïc.
Ngoaøi xa, hình aûnh chieác thuyeàn treân neàn ngoaïi caûnh coù theå raát ñeïp, theá nhöng khi “ñaâm thaúng”
vaøo laïi laø caûnh töôïng cuûa naïn baïo haønh gia ñình voâ cuøng nghieät ngaõ vaø ñaày thöông xoùt. Nhöõng con
ngöôøi ñaõ thoâi baát ñoäng maø trôû neân cam chòu nhö ngöôøi ñaøn baø vaø hung taøn nhö ngöôøi ñaøn oâng, caû
ñöùa treû ngaây thô cuõng trôû neân taøn baïo. Hình aûnh con ngöôøi hieän leân thaät ñoái laäp vôùi nhöõng ñöôøng
neùt cao lôùn vaø thoâ keäch, meät moûi, maùi toùc nhö toå quaï, ñi chaân chöõ baùt, quaàn aùo raùch röôùi nhö hieän
thaân cho thöïc teá cuûa cuoäc soáng ñoùi ngheøo vaø ñaày taêm toái. Kinh khuûng nhaát vaãn laø hình aûnh cuûa naïn
baïo haønh gia ñình daõ man: “chaúng noùi chaúng raèng truùt côn giaän nhö löûa chaùy baèng caùch duøng chieác
thaét löng quaät tôùi taáp vaøo löng ngöôøi ñaøn baø, nghieán raêng ken keùt nguyeàn ruûa “chuùng maøy cheát heát
ñi cho oâng nhôø. Choàng ñaùnh vôï, roài con ñaùnh cha “döôùn thaúng ngöôøi vung chieác khoaù saét” vaøo cha
mình. Khoâng heà “traùng leân moät lôùp men tröõ tình” maø taùc giaû ñaõ chaúng ngaàn ngaïi mieâu taû chaân thaät
hình aûnh cuoäc soáng voâ cuøng khaéc nghieät vôùi nhöõng maâu thuaãn khoâng deã gì giaûi quyeát ñöôïc. Chieán
tranh ñaõ ñi qua, theá maø cuoäc soáng xaõ hoäi vaãn luoân toàn taïi nhöõng cuoäc chieán aâm æ buøng phaùt, tieáp
dieãn. Söï thaät trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø söï thaät maø khoâng phaûi baát kì taùc phaåm naøo cuõng coù
vaø theå hieän ñöôïc. Noù chöùng toû taùc giaû ñaõ coù nhöõng voán soáng, traûi nghieäm saâu saéc vì cuoäc ñôøi, con
ngöôøi. Vaø nhöõng söï thaät aáy, ñoâi khi laïi laø lí leõ cuoäc soáng maø con ngöôøi buoäc phaûi chaáp nhaän vaø ñoøi
hoûi söï giaûi quyeát töø thöïc teá cuoäc soáng. Taùc phaåm ñaõ mang ñeán caùi nhìn veà con ngöôøi, cuoäc soáng voâ
cuøng tieán boä, thoaùt li ra khoûi nhöõng söï goø boù, khuoân khoå cuûa saùch vôû thoâng qua söï töï yù thöùc cuûa
Ñaåu vaø ñaëc bieät laø Phuøng. Cuoäc soáng coù nhöõng baát haïnh maø con ngöôøi buoäc phaûi chaáp nhaän nhö
hoaøn caûnh gia ñình vôï choàng haøng chaøi vaø cuoäc soáng ñoøi hoûi nhöõng caùch giaûi quyeát maâu thuaãn töø
thöïc teá. Coù tri thöùc töø saùch vôû maø thieáu ñi tri thöùc cuoäc ñôøi thì con ngöôøi vaãn maõi ngoâ ngheâ tröôùc
cuoäc soáng. Quan ñieåm ngheä thuaät treân thaät söï laø caû moät phaùt hieän quan troïng cho neàn vaên hoïc nöôùc
nhaø sau naêm 1975.
Thaät xöùng ñaùng laø “moät trong nhöõng ngöôøi môû ñöôøng taøi naêng vaø tinh anh nhaát” (Nguyeân
Ngoïc) cho neàn vaên hoïc thôøi kì ñoåi môùi, saùng taùc cuûa Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ thaät söï chinh phuïc ngöôøi
ñoïc vaø ñoùng goùp quan troïng cho neàn vaên hoïc nöôùc nhaø thoâng qua söï ñoåi môùi ñuùng ñaén, tieán boä, saâu
saéc veà quan ñieåm ngheä thuaät. Taùc phaåm laø moät böùc thoâng ñieäp chaân thaønh, laø baøi hoïc veà caùch nhìn
nhaän cuoäc soáng vaø con ngöôøi trong cuoäc soáng ñoù. Con ngöôøi, cuoäc soáng chaúng heà ñôn giaûn maø luoân
ñoøi hoûi caùi nhìn toaøn dieän, ña chieàu ôû nhieàu goùc ñoä, khía caïnh khaùc nhau. Vaø cuõng chính quan nieäm
ñoù, taùc giaû cuõng ñoàng thôøi neâu caùc tö töôûng vaên hoïc vò nhaân sinh vaø phaûi gaén boù vôùi cuoäc soáng. Vaên

256
hoïc phaûi töø cuoäc soáng ñi ra, theå hieän cuoäc soáng chaân thöïc vaø ñaày ñuû nhöõng “khuoân maët ñôøi thöôøng”
duø cho coù xaáu xí, nhem nhuoác, vì coù theá môùi taïo neân ñöôïc “chaân - thieän – mó” - veû ñeïp vaø yù nghóa
cho moät taùc phaåm ngheä thuaät ñích thöïc. Thoâng qua ñoù, taùc giaû cuõng ñeà ra yeâu caàu cho ngöôøi saùng
taùc, ngheä só cuûa “hoâm nay”, ñoù laø khoâng ngöøng tìm toøi, saùng taïo, ñuùc keát kinh nghieäm nhaäp cuoäc
baèng tö töôûng chöù khoâng chæ bôûi loøng nhieät tình. Ngöôøi ngheä só saùng taïo coøn phaûi luoân coù yù thöùc ruùt
ngaén khoaûng caùch giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc soáng, ñeå cho ngheä thuaät khoâng coøn laø nhöõng yù nieäm xa
vôøi maø trôû neân thaät söï gaàn guõi vôùi ñôøi soáng hôn, giaøu yù nghóa hôn. Söï ñoåi môùi quan nieäm ngheä
thuaät veà cuoäc soáng vaø con ngöôøi thaät söï caàn thieát, caàn coù nhaän thöùc ñuùng ñaén ñeå vaên hoïc thaät söï laø
nhaân hoïc hôn.
Chieác thuyeàn ngoaøi xa thaät söï laø moät taùc phaåm coù yù nghóa vaø giaøu giaù trò nhaân vaên. Taùc phaåm
mang ñeán caùi nhìn “caän nhaân taâm” hôn veà cuoäc soáng, con ngöôøi, laø moät cuoäc ñoái thoaïi daân chuû ñaày
nhaân vaên veà nhöõng vaán ñeà cuoäc soáng böùc thieát vaø ñaùng suy ngaãm. Nhöõng phaùt hieän, saùng taïo cuûa
nhaø vaên thaät ñaùng quyù, nhaát laø söï ñoåi môùi quan nieäm ngheä thuaät veà cuoäc soáng vaø con ngöôøi. Böôùc
chuyeån mình cuûa vaên hoïc sau naêm 1975 thaät laø böôùc chuyeån mình ñuùng ñaén, goùp phaàn taïo neân
thaønh coâng röïc rôõ, ñoùng goùp vaøo neàn vaên hoïc nöôùc nhaø vaø ñöa vaên hoïc ñeán gaàn vôùi cuoäc soáng, con
ngöôøi hôn. Nguyeãn Minh Chaâu, ngöôøi môû ñöôøng taøi hoa vaø tinh anh seõ maõi ñöùng vöõng trong loøng
moïi theá heä baïn ñoïc.

ÑEÀ: Phaân tích nhaân vaät phoùng vieân Phuøng trong truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi
xa (Nguyeãn Minh Chaâu)
BAØI LAØM
Gaáp laïi trang vaên cuûa Nguyeãn Minh Chaâu, ngöôøi ñoïc khoâng chæ aán töôïng veà nhöõng trieát lí
nhaân sinh maø coøn khoâng nguoâi nhöõng thaéc maéc veà theá giôùi nhaân vaät sau nhöõng trang vieát aáy cuûa
oâng. Hoï thöôøng ñöôïc theå hieän qua ngoøi buùt phaân tích taâm lí saéc saûo cuûa nhaø vaên. Ñaëc bieät, moãi
nhaân vaät ôû caùc taùc phaåm ñeàu ñöôïc Nguyeãn Minh Chaâu khaùm phaù ôû moät goùc ñoä rieâng. Neáu laõo Khuùng
trong Phieân chôï Giaùt tieâu bieåu cho nhöõng khaùm phaù ôû ñeà taøi ngöôøi noâng daân, Nguyeät, Laõm trong
Maûnh traêng cuoái röøng gaén lieàn vôùi nhöõng thaønh töïu ôû ñeà taøi chieán tranh thì nhaân vaät Phuøng trong
Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø moät thaønh coâng ñöôïc khaùm phaù ôû goùc ñoä ñôøi tö - theá söï.
Chieác thuyeàn ngoaøi xa tieâu bieåu cho nhöõng saùng taùc thuoäc giai ñoaïn thöù hai trong söï nghieäp
vaên hoïc cuûa Nguyeãn Minh Chaâu. OÂng khaùm phaù con ngöôøi vaø hieän thöïc ña chieàu hôn. Taùc phaåm
ñöôïc hoaøn thaønh vaøo thaùng 8 naêm 1983, ñöôïc in trong taäp Chieác thuyeàn ngoaøi xa (l987). Caâu chuyeän
keå veà chuyeán ñi cuûa moät ngheä só nhieáp aûnh - Phuøng ñeán moät vuøng bieån vaéng ôû mieàn Trung ñeå chuïp
aûnh ngheä thuaät, qua ñoù nhaø vaên keå veà caâu chuyeän cuûa moät gia ñình haøng chaøi vaø boäc loä nhöõng suy
nghó saâu saéc veà moái quan heä giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc soáng. Chính vì vaäy, nhaân vaät trung taâm trong
taùc phaåm laø ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi. Song, ñoùng vai troø quyeát ñònh, khaùm phaù nhöõng nghòch lí vaø
veû ñeïp taâm hoàn cuûa con ngöôøi, khoâng ai khaùc laø nhaân vaät toâi - ngheä só Phuøng.
Nhaân vaät Phuøng ñöôïc khaùm phaù ôû veû ñeïp cuûa moät ngöôøi lính vaø cuûa moät ngöôøi ngheä só. Ñoù laø
moät con ngöôøi coù taâm hoàn tinh teá nhaïy caûm vôùi tình yeâu caùi ñeï p maõnh lieät ñoàng thôøi cuõng laø moät
taám loøng nhaân haäu, giaøu traùch nhieäm vôùi cuoäc ñôøi.
Tröôùc heát, Phuøng laø moät ngheä só chaân chính, nhaïy caûm vaø coù tình yeâu caùi ñeïp maõnh lieät. Ñieàu
ñoù ñöôïc theå hieän qua taâm hoàn tinh teá, vôùi nhöõng rung caûm raát maõnh lieät, luoân khao khaùt tìm kieám
caùi ñeïp hoaøn mó. Kieåu nhaân vaät naøy thöôøng thaáy trong caùc saùng taùc cuûa Nguyeãn Minh Chaâu. Ta baét
gaëp nhöõng con ngöôøi say meâ caùi ñeïp nhö Nhó trong taùc phaåm Beán queâ hay hoïa só trong truyeän ngaén
Böùc tranh. Trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa, Phuøng laø ngöôøi say meâ coâng vieäc vaø coù yù thöùc traùch nhieäm
vôùi ngheà nghieäp cuûa mình. Anh saün saøng boû haøng tuaàn ñeå saên luøng nhöõng böùc aûnh ñeïp. Phuøng loay
hoay maáy ngaøy maø khoâng chuïp ñöôïc böùc aûnh naøo öng yù. Anh ñaõ “phuïc kích” maáy buoåi saùng chæ ñeå
thu vaøo oáng kính moät khoaûnh khaéc “trôøi cho”. Vaø cuõng ôû vuøng bieån hoang sô naøy, Phuøng ñaõ chuïp
ñöôïc böùc aûnh ñích thöïc cuûa moät ñôøi lao ñoäng ngheä thuaät vaø phaùt hieän ñöôïc nhieàu ñieàu. Khoâng chi
vaäy, phaåm chaát ngheä só cuûa Phuøng coøn ñöôïc theå hieän qua caùch caûm nhaän veà cuoäc soáng, veà con ngöôøi
thaät saâu saéc. Ñaàu tieân, Phuøng ñaõ phaùt hieän ra söï ñoái laäp trong böùc tranh vuøng bieån. Phaùt hieän thöù
nhaát cuûa Phuøng ñaày veû thô moäng. Anh caûm nhaän ñöôïc veû ñeïp mô maøng, huyeàn aûo cuûa thieân nhieân
vuøng bieån vaø ñaëc bieät laø hình aûnh Chieác thuyeàn ngoaøi xa treân bieån sôùm môø söông. Töø goùc nhìn cuûa
moät hoaï só nhieáp aûnh, Phuøng haøi loøng veà nhöõng gì mình ñaõ kòp ghi laïi trong oáng kính. Böùc aûnh aáy
laø saùng taïo ñích thöïc cuûa moät ñôøi ngheä só, laø khoaûnh khaéc buøng phaùt cuûa nieàm ñam meâ saùng taïo.

257
“Muõi thuyeàn in moät neùt mô hoà loeø nhoeø vaøo baàu söông muø traéng nhö söõa coù pha ñoâi chuùt maøu hoàng
hoàng do aùnh maët trôøi chieáu vaøo. Vaøi boùng ngöôøi lôùn laãn treû con ngoài im phaêng phaéc nhö töôïng treân
chieác mui khum khum, ñang höôùng maët vaøo bôø...”. Phuøng ñaõ coù ñöôïc “khoaûng khaéc haïnh phuùc traøn
ngaäp taâm hoàn mình do caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh mang laïi”. Trong khoaûnh khaéc thaåm mó
ñoù, anh “töôûng chính mình vöøa khaùm phaù thaáy caùi chaân lí cuûa söï toaøn thieän, khaùm phaù thaáy caùi
khoaûnh khaéc trong ngaàn cuûa taâm hoàn. Song, traùi ngöôïc vôùi phaùt hieän thöù nhaát, phaùt hieän thöù hai
cuûa nhaân vaät Phuøng mang ñaày nghòch lí. Cuõng treân vuøng bieån ñoù, nhöõng boùng ngöôøi baát ñoäng “ngoài
im phaêng phaéc nhö töôïng”, laø saûn phaåm cuûa ngheä thuaät trôû thaønh sinh ñoäng, laø con ngöôøi cuûa cuoäc
ñôøi boän beà, phöùc taïp, khi con thuyeàn tieán vaøo bôø. Ngöôøi ngheä só phaûi taän maét chöùng kieán moät söï
thaät nghieät ngaõ, söï baïo haønh trong gia ñình haøng chaøi. Hình aûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa ñeïp “toaøn
bích” giôø ñaây khoâng coøn hieän höõu daãu Phuøng ñaõ taâm ñaéc vôùi quan nieäm “baûn thaân caùi ñeïp chính laø
ñaïo ñöùc”. Maëc duø khaùm phaù ra nhöõng ñoái laäp song Phuøng khoâng quay löng laïi vôùi söï thaät, cho duø
noù phuõ phaøng, traàn truïi. Anh ñaõ hai laàn chöùng kieán caûnh ngöôøi ñaøn oâng ñaùnh ñaäp vôï moät caùch phi
lí. Töø ñoù nhaán maïnh söï thay ñoåi trong caùch nhìn cuûa Phuøng veà ngheä thuaät vaø cuoäc soáng: Töø mô
moäng, bay boång ñeán söõng sôø, vôõ leõ; töø thöông haïi, baát bình ñeán caûm thoâng, thaáu hieåu. Ñoù cuõng chính
laø haønh trình ñi tìm baûn chaát ngheä thuaät, cuoäc soáng cuûa ngöôøi ngheä só. Bôûi vaäy, ôû Phuøng, hai phaåm
chaát ngheä só hoaø hôïp vôùi nhau: Ñoù laø söï tinh teá, nhaïy caûm vaø söï am hieåu, gaén boù vôùi con ngöôøi, vôùi
cuoäc soáng.
Beân caïnh ñoù, nhaân vaät Phuøng coøn laø moät ngöôøi lính coù taâm hoàn nhaân haäu, cao ñeïp. Anh laø
moät ngöôøi ñaõ töøng tham gia khaùng chieán choáng Mó. Tröôùc heát, Phuøng laø moät ngöôøi toân troïng leõ phaûi
vaø söï coâng baèng cuûa xaõ hoäi. Ñaây laø moät phaåm chaát quen thuoäc cuûa anh boä ñoäi Cuï Hoà. Tinh thaàn
chính nghóa vaø tính caùch cuûa anh ñöôïc boäc loä roõ khi caû hai laàn chöùng kieán ngöôøi ñaøn oâng ñaùnh vôï
Phuøng ñeàu xoâng vaøo can thieäp vaø ñaùnh laïi. Neáu khoâng coù Phuøng ñaùnh laïi ngöôøi choàng thì toaø aùn
cuõng khoâng goïi ngöôøi vôï thöôøng xuyeân phaûi chòu ñoøn aáy ra giuùp ñôõ. Phuøng cuøng vôùi Ñaåu ñaõ tha thieát
mong ñöôïc giuùp ñôõ ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ñaùng thöông, theå hieän tinh thaàn ñaáu tranh duõng caûm
cuûa anh. Saâu xa hôn, ñoù laø taám loøng nhaân haäu, cao ñeïp, duõng caûm beânh vöïc nhöõng con ngöôøi ñau
khoå, môû roäng hoàn mình ñeå laéng nghe “nhöõng vang ñoäng cuûa ñôøi”.
Nguyeãn Minh Chaâu xaây döïng Phuøng xuaát thaân töø moät ngöôøi lính laø voâ tình hay höõu yù? Ñaët
trong töông quan vôùi tình huoáng truyeän, xuaát thaân cuûa Phuøng döôøng nhö laø moät söï saép ñaët coù chuû
taâm cuûa nhaø vaên, phaûi chaêng moät ngöôøi lính thì deã daøng nghó raèng khi söù meänh ñaùnh ñuoåi giaëc
ngoaïi xaâm ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh, cuoäc soáng döôùi cheá ñoä môùi seõ trôû neân toaøn dieän, hoaøn mó. Töø ñoù, söï
töï nhaän thöùc cuûa Phuøng veà hieän thöïc cuoäc soáng ñaõ taïo neân baát ngôø cho ngöôøi ñoïc. Ñaèng sau caâu
chuyeän cuûa gia ñình haøng chaøi laø caû moät vaán ñeà nhaân sinh, maø ñeå nhaän ra ñöôïc ñieàu ñoù, caàn phaûi
coù caùi nhìn ña chieàu, ña dieän, saâu saéc nhö Phuøng. ÔÛ nhaân vaät naøy, ngöôøi ñoïc thaáy thaáp thoaùng boùng
daùng cuûa Hoä, cuûa Thöù, Ñoä,... trong saùng taùc cuûa Nam Cao. Hoï chính laø nhöõng hình töôïng thay nhaø
vaên noùi leân tö töôûng, tình caûm vaø nhöõng trieát lí saâu xa veà cuoäc soáng, veà con ngöôøi.
Nhaân vaät Phuøng thuoäc kieåu nhaân vaät töï nhaän thöùc. Anh hoäi tuï trong mình veû ñeïp cuûa moät
ngheä só chaân chính vaø veû ñeïp cuûa moät ngöôøi lính coù taâm hoàn nhaân haäu, cao ñeïp. Nguyeãn Minh Chaâu
ñaõ khaéc hoïa thaønh coâng nhaân vaät naøy trong moät tình huoáng ñaày nghòch lí vôùi ñieåm nhìn traàn thuaät
ñoäc ñaùo. Caâu chuyeän ñöôïc keå döôùi caùi nhìn cuûa Phuøng neân caøng gaàn guõi, chaân thöïc vaø saâu saéc hôn.
Neáu nhaân vaät toâi trong truyeän ngaén Böùc tranh töï thuù: “Trong con ngöôøi toâi coù caû roàng phöôïng raén
reát, thieân thaàn vaø aùc quyû” thì ôû Chieác thuyeàn ngoaøi xa, Phuøng laïi töï nhaän thöùc: “Tuy laø aûnh ñen
traéng nhöng moãi laàn ngaém kó, toâi vaãn thaáy hieän leân caùi maøu hoàng hoàng cuûa aùnh söông mai”. Caû hai
nhaân vaät, ñeàu laø ngöôøi lính, moät laø hoïa só, moät laø ngheä só nhieáp aûnh, ñeàu coù nhöõng khaùm phaù saâu
saéc veà hieän thöïc cuoäc soáng vaø con ngöôøi. Ñieàu ñoù theå hieän ñaäm neùt phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn
Minh Chaâu vaø taøi naêng xaây döïng nhaân vaät cuûa oâng.
Môû ra nhöõng baøi hoïc nhaân sinh sau moãi trang vieát, caùc nhaân vaät cuûa Nguyeãn Minh Chaâu mang
nhöõng thoâng ñieäp aáy göûi gaém nôi ngöôøi ñoïc ñeå con ngöôøi coù caùi nhìn toaøn dieän vaø saâu saéc hôn veà
cuoäc soáng. Vaên xuoâi Nguyeãn Minh Chaâu ñuùng nhö “moät thöù röôïu ngon maø khi ngaám phaûi say” (theo
GS. Phan Cöï Ñeä).

ÑEÀ: Caûm nhaän cuûa anh (chò) veà nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi trong truyeän ngaén
Chieác thuyeàn ngoaøi xa (Nguyeãn Minh Chaâu).
BAØI LAØM

258
 Nguyeãn Minh Chaâu ñöôïc meänh danh laø “ngöôøi môû ñöôøng tinh anh” cho neàn vaên xuoâi hieän ñaïi
Vieät Nam, ñaëc bieät laø giai ñoaïn sau 1975. Cuøng vôùi söï chuyeån mình cuûa xaõ hoäi sau chieán tranh, caùc
saùng taùc cuûa oâng nhanh choùng baét nhòp vôùi ñeà taøi theá söï vaø ñôøi tö trong vaên hoïc. Suoát cuoäc ñôøi caàm
buùt, oâng khoâng ngöøng traên trôû veà soá phaän nhaân daân vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi ngheä só. Truyeän ngaén
Chieác thuyeàn ngoaøi xa vôùi nhaân vaät trung taâm laø ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ñaõ theå hieän saâu saéc nieàm
öu tö aáy cuûa nhaø vaên.
Taùc phaåm Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñöôïc saùng taùc vaøo giai ñoaïn thöù hai trong söï nghieäp vaên hoïc
cuûa Nguyeãn Minh Chaâu. Ñaây laø moät truyeän ngaén xuaát saéc, hoaøn thaønh vaøo thaùng 8 naêm 1983. Cuøng
vôùi Böùc tranh, Beán queâ, Phieân chôï Giaùt, taùc phaåm Chieác thuyeàn ngoaøi xa tieâu bieåu cho phong caùch
vaø quan ñieåm ngheä thuaät cuûa Nguyeãn Minh Chaâu sau 1975.
Nhaân vaät coù vai troø raát quan troïng trong taùc phaåm töï söï. Noù nhö moät chieác chìa khoaù giuùp
ngöôøi ñoïc chieám lónh theá giôùi ngheä thuaät, noäi dung, tö töôûng cuûa taùc phaåm. Thoâng qua nhaân vaät,
nhaø vaên göûi vaøo ñoù soá phaän, tính caùch moät con ngöôøi, moät lôùp ngöôøi vaø chuû ñeà, tö töôûng cuûa taùc
phaåm. Bôûi vaäy nhaân vaät coù vò trí quan troïng ñoái vôùi söï nghieäp saùng taùc cuûa nhaø vaên. Ngöôøi ta
thöôøng nhôù teân taùc giaû bôûi teân tuoåi anh ta gaén vôùi nhöõng nhaân vaät quen thuoäc. Nhaéc tôùi Nguyeãn
Du ngöôøi ta khoâng theå queân Thuùy Kieàu. Nhôù veà Nam Cao, khoâng ai khoâng nhôù Chí Pheøo, laõo Haïc.
Ai bieát Toâ Hoaøi cuõng khoâng theå queân Mò vaø A Phuû,... Ñoái vôùi Nguyeãn Minh Chaâu caùc nhaân vaät cuûa
oâng ñöôïc ngöôøi ta nhôù ñeán bôûi noù in ñaäm nhöõng traên trôû cuûa oâng veà ngheä thuaät. Ñoù laø moät ngöôøi
lính trong Böùc tranh, laø anh Nhó tìm veà Beán queâ, laø ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ôû Chieác thuyeàn ngoaøi
xa. Ñaây laø nhaân vaät trung taâm cuûa truyeän ngaén, ñoàng thôøi laø nhaân vaät theå hieän saâu saéc nhaát tö
töôûng trieát lí, xoay quanh tình huoáng nhaän thöùc cuûa taùc phaåm.
Tröôùc heát ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ñöôïc giôùi thieäu raát ñoäc ñaùo. Tröôùc 1975, ngöôøi phuï nöõ trong
vaên Nguyeãn Minh Chaâu ñöôïc hieän leân vôùi caùi teân ñeïp vaø ngoaïi hình deã thöông xinh xaén. Döôøng
nhö ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø moät ñoái cöïc cuûa Nguyeät trong Maûnh
traêng cuoái röøng. Ngöôøi ñaøn baø aáy khoâng coù teân. Taùc giaû chæ duøng caùch noùi phieám ñònh ñeå goïi: “ngöôøi
ñaøn baø”, “muï”. Baø ta voâ danh nhö bao con ngöôøi voâ danh khaùc trong cuoäc ñôøi maø chuùng ta khoâng
bieát ñeán. Qua ñoù, Nguyeãn Minh Chaâu muoán khaúng ñònh soá phaän cuûa ngöôøi ñaøn baø naøy ñaõ ñöôïc theå
hieän moät caùch ñaày ñuû: vöøa mang yù nghóa phieám ñònh, vöøa mang yù nghóa xaùc ñònh. Caùch ñaët teân naøy
ñaõ töøng ñöôïc nhaø vaên Kim Laân söû duïng trong truyeän ngaén Vôï nhaët. Ngöôøi Vôï nhaët cuõng laø moät
ngöôøi ñaøn baø khoâng teân, thò cuõng nhö bao soá phaän, caûnh ngoä khaùc treân ñôøi giöõa naïn ñoùi cuøng cöïc.
Thò ñaïi dieän cho bieát bao con ngöôøi trong xaõ hoäi ñöông thôøi. Moät nhaø nghieân cöùu töøng noùi: “Qua
moät noãi loøng, moät caûnh ngoä, nhaø vaên muoán ñoái thoaïi vôùi baïn ñoïc moät vaán ñeà nhaân sinh”. Qua nhaân
vaät ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi, nhaø vaên heù môû soá phaän, cuoäc ñôøi cuûa moät con ngöôøi bình dò, laëng leõ
soáng trong doøng ñôøi chaúng laáy gì laø eâm ñeïp. Beân caïnh ñoù, Nguyeãn Minh Chaâu coøn giôùi thieäu veà
ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi qua ngoaïi hình cuûa baø ta. Ñoù laø moät ngoaïi hình ñaày aán töôïng. Neáu nhaân
vaät Nguyeät trong Maûnh traêng cuoái röøng caêng traøn söùc soáng cuûa moät thieáu nöõ, coâ xinh ñeïp, veû ñeïp
toaùt ra töøng ñöôøng neùt, noåi baät nhaát laø ñoâi goùt chaân hoàng hoàng thì nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø haøng
chaøi trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñöôïc khaéc hoïa: “traïc ngoaøi boán möôi”, “thaân hình quen thuoäc cuûa
ñaøn baø vuøng bieån, cao lôùn vôùi nhöõng ñöôøng neùt thoâ keäch. Muï roã maët. Muï khoâng coù ñöôïc veû vieân
maõn ñaày ñaën cuûa moät ngöôøi phuï nöõ töù tuaàn. Chaúng phaûi baø ta töï nhaän mình khi xöa laø moät ñöùa con
gaùi xaáu”. Nhöng khi ngoøi buùt cuûa Nguyeãn Minh Chaâu daàn daàn heù môû loä roõ nhöõng neùt ngoaïi hình
cuûa ngöôøi ñaøn baø, ngöôøi ñoïc hieåu ra: döôøng nhö ñaèng sau caùi veû beân ngoaøi xaáu xí, thoâ keäch kia laø caû
moät cuoäc ñôøi moät soá phaän ñaày ñau khoå, baát haïnh.
Khoâng chæ vaäy, soá phaän ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi coøn ñöôïc taäp trung mieâu taû qua hai caûnh cuûa
truyeän. Ñieàu ñaëc bieät ôû choã: ôû hai caûnh, ngöôøi ñaøn baø ñöôïc mieâu taû vôùi hai thaùi ñoä döôøng nhö laø ñoái
laäp. Cuoäc ñôøi ngöôøi ñaøn baø aáy laø söï noái tieáp cuûa nhöõng caûnh ngoä ñaùng thöông, ñau khoå maø caûnh
treân baõi bieån chæ laø moät trong soá aáy maø thoâi. Phaûi chaêng vì theá maø muï ta luoân giöõ thaùi ñoä cam chòu,
chaáp nhaän. Ñaèng sau söï cam chòu aáy laø vieäc quaù quen daãn ñeán taâm hoàn chai lì, söï phaûn khaùng bò
chaïy troán nhö Mò trong taùc phaåm cuûa Toâ Hoaøi hay coøn lí do naøo khaùc? Cuøng laø moät söï chòu ñöïng,
khoâng phaûn khaùng nhöng beân trong Mò, söùc soáng vaãn tieàm taøng coøn ngöôøi ñaøn baø ñaùng thöông naøy
chaáp nhaän soá phaän an baøi, chaáp nhaän cuoäc soáng hieän taïi, ñeán caû luùc cheát cuõng vaäy thoâi. Haønh ñoäng
“ñònh söûa laïi maùi toùc nhöng roài laïi buoâng thoõng” vöøa ñaùng thöông vöøa ñaùng giaän. Ñaùng thöông ôû
choã döôøng nhö baø ta ñaõ maát khaû naêng phaûn khaùng. Ñaùng giaän laø bôûi taïi sao ñaõ ñònh laøm roài laïi
thoâi, ñôn giaûn chæ laø vieäc söûa laïi toùc cuõng khoâng muoán laøm. Bôûi vaäy, khi bò choàng ñaùnh ñaäp haønh

259
haï, “ngöôøi ñaøn baø vôùi moät veû cam chòu ñaày nhaãn nhuïc, khoâng heà keâu moät tieáng, khoâng choáng traû,
cuõng khoâng tìm caùch troán chaïy” nhö moät söï an baøi cöûa soá phaän.
Neáu nhö caûnh ôû treân baõi bieån laø moät caûnh quen thuoäc trong cuoäc ñôøi thì caûnh ôû toaø aùn huyeän
coù leõ laø caûnh duy nhaát cuûa ñôøi ngöôøi ñaøn baø aáy, cuõng laø duy nhaá t ôû ngöôøi ñaøn baø nhen nhoùm thaùi
ñoä phaûn khaùng maõnh lieät, döùt khoaùt. Baø ta ñaõ töø choái söï giuùp ñôõ cuûa Ñaåu, thaäm chí van xin chính
quyeàn ñöøng baét mình boû choàng. Thaùi ñoä aáy khieán caû Phuøng vaø Ñaåu ñeàu laáy laøm ngaïc nhieân baát ngôø.
Nhöng, ngöôøi ñaøn baø ñaõ thaùo gôõ nhöõng thaét nuùt, hoà nghi baèng caâu chuyeän veà cuoäc ñôøi mình. Ngöôøi
ñaøn oâng chính laø choã döïa cuûa nhöõng ngöôøi haøng chaøi, nhaát laø khi bieån ñoäng, phong ba. Vôùi moät
ngöôøi phuï nöõ soáng vì con nhö baø ta thì ngöôøi choàng laø choã döïa caàn thieát ñeå nuoâi ñaøn con. Hôn theá,
theo lôøi cuûa ngöôøi ñaøn baø “cuõng coù luùc vôï choàng con caùi chuùng toâi soáng hoaø thuaän. vui veû”. Luùc ñoù,
“laàn ñaàu tieân treân khuoân maët xaáu xí cuûa muï chôït öûng saùng leân nhö moät nuï cöôøi”. Nuï cöôøi aáy thaät
hieám hoi, hieám hoi nhö thöù haïnh phuùc bình dò maø suoát cuoäc ñôøi ngöôøi ta tìm kieám, song môùi chæ
chaïm raát nheï, hieám hoi nhö theå chôït ñeán roài laïi chôït ñi trong suoát cuoäc ñôøi ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi.
Ñaèng sau thaùi ñoä kieân quyeát laø caû moät taám loøng vaø chieàu saâu suy nghó cuûa ngöôøi ñaøn baø. Baø ta raát
thaáu hieåu cuoäc ñôøi vaø cuõng thaáu hieåu soá phaän cuûa mình. Soá phaän cuûa baø ta laø söï chaép noái cuûa bieát
bao caûnh ngang traùi, eùo le nhö theá.
Nguyeãn Minh Chaâu khieán ta giaät mình: Lieäu raèng, sau khi ñaát nöôùc hoaø bình, thoáng nhaát, soá
phaän con ngöôøi coù phaûi thoaùt töø bi kòch naøy maø bò laïc vaøo moät bi kòch khaùc hay khoâng?
Ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ñöôïc Nguyeãn Minh Chaâu khaéc hoïa vôùi nhöõng veû ñeïp taâm hoàn cao quyù.
Neáu nhö nhaân vaät Nguyeät cuûa Maûnh traêng cuoái röøng laø saûn phaåm cuûa lí töôûng, cuûa laõng maïn, coù söï
thoáng nhaát giöõa neùt ñeïp beân ngoaøi vaø taâm hoàn beân trong thì ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi laø saûn phaåm
cuûa hieän thöïc ñôøi tö. Ngöôøi ñaøn baø khoâng ñeïp, baø ta xaáu xí thoâ keäch nhöng laïi coù moät taâm hoàn cao
ñeïp. Nhaø vaên ñaõ söû duïng bieän phaùp töông phaûn ñeå khaéc hoïa nhaân vaät cuûa mình. Ñieàu ñoù chöùng toû
ñoâi maét cuûa Nguyeãn Minh Chaâu ñaày aép tình thöông, söï caûm thoâng traân troïng vôùi nhöõng caûnh ñôøi
baát haïnh. Ta baét gaëp söï chia seû aáy trong vaên Nam Cao - nhaø vaên cuûa tình thöông. Song, xeùt ñeán
cuøng “nhaø vaên phaûi laø nhaø nhaân ñaïo töø trong coát tuûy” (Seâ -khoáp). Bôûi vaäy, ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi
döôùi con maét ña chieàu cuûa Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ theå hieän leân tröôùc maét ngöôøi ñoïc vôùi nhieàu veû
ñeïp.
Tröôùc heát, baø laø moät ngöôøi coù tình thöông yeâu con saâu saéc. Ngöôøi ñaøn baø saün saøng chaáp nhaän
taát caû: söï ñau khoå, nhuïc nhaõ vì nhöõng ñöùa con. Baø ta cam chòu söï haønh haï, ñaùnh ñaäp cuûa ngöôøi
choàng vuõ phu vì cuoäc soáng cuûa con, vì gia ñình haøng chaøi. Ñaëc bieät, ôû ngöôøi phuï nöõ aáy coù moät trieát
lí soáng ñaõ ñöôïc ñònh roõ: soáng vì con, cho con. Trieát lí aáy laø bieåu hieän cao quyù cuûa tình maãu töû thieâng
lieâng. Noù giaûn dò maø saâu saéc trong neùt ñeïp truyeàn thoáng, noù caøng ñaùng traân troïng hôn khi trong
hoaøn caûnh naøy, noù trôû thaønh söï hi sinh. Vôùi ngöôøi meï naøy, nhöõng ñöùa con laø ñieàu yù nghóa vaø quyù
giaù nhaát treân cuoäc ñôøi. Beân caïnh tình thöông con, baø coøn laø moät ngöôøi phuï nöõ nhaân haäu, bao dung,
ñoä löôïng. Thaùi ñoä cuûa baø ta vôùi choàng mình khoâng rieâng laø söï cam chòu maø saâu xa ñoù laø tình thöông.
Baûn chaát cuûa ngöôøi ñaøn oâng laø hieàn laønh, toát buïng nhöng do hoaøn caûnh soáng quaù khaéc nghieät neân
oâng ta trôû neân vuõ phu. Ngöôøi phuï nöõ laø ngöôøi duy nhaát caûm thoâng, chia seû, thaáu hieåu trong khi
ngöôøi khaùc leân aùn, pheâ phaùn. Ngöôøi phuï nöõ laø ngöôøi duy nhaát nhìn saâu saéc, toaøn dieän trong khi moïi
ngöôøi nhaát thôøi, noâng noåi. Ñaèng sau ñoù laø caùi nhìn ña dieän, ña chieàu cuûa Nguyeãn Minh Chaâu. OÂng
coù caùi gì ñoù raát gaàn vôùi Nam Cao. Nhìn con ngöôøi bò hoaøn caûnh laøm cho “tha hoaù” nhöng vaãn giöõ
ñöôïc baûn chaát löông thieän. Ñoù laø tö töôûng nhaân vaên tieán boä. Qua ñoù, ngöôøi ñoïc thaáy ôû ngöôøi phuï nöõ
söï cam chòu, nhaãn nhuïc nhöng khoâng ñaùng gheùt maø ñaùng ñöôïc seû chia, caûm thoâng. Baø ta ñaõ oâm noãi
ñau, nuoát noãi tuûi hôøn vaøo trong saâu thaúm taâm hoàn mình. Ñoàng thôøi, ngöôøi phuï nöõ haøng chaøi raát
giaøu baûn lónh soáng. Baø ta ñaõ giaûi quyeát bi kòch cuoäc ñôøi mình moät caùch ngaén goïn, saâu saéc. Trong
nhöõng ñau khoå trieàn mieân, baø vaãn chaét chiu ñöôïc nieàm vui, nieàm haïnh phuùc cho mình: “Vui nhaát laø
luùc ngoài nhìn ñaøn con toâi chuùng noù ñöôïc aên no”.
Ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi laø nhaân vaät trung taâm cuûa taùc phaåm, laøm thay ñoåi vò theá cuûa caùc nhaân
vaät: Phuøng vaø Ñaåu, moät nhaân chöùng vaø moät thaåm phaùn – laø nhöõng ngöôøi noùi ngöôøi khaùc nghe nhöng
ôû ñaây laïi laéng nghe ngöôøi phuï nöõ ñeå hieåu theâm veà leõ ñôøi, veà con ngöôøi maø hoï chöa töøng bieát. Ngöôøi
ñaøn baø töø moät bò can ñaõ trôû thaønh vò quan toaø coâng minh. Vôùi baø, tình thöông con vaø söï hi sinh laø
nguyeân taéc soáng.

260
 Vôùi soá phaän vaø tính caùch rieâng, ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ñaõ giuùp Nguyeãn Minh Chaâu theå hieän
saâu saéc tö töôûng, trieát lí ngheä thuaät cuûa mình. Ñoù laø nhaân vaät trung taâm cuûa taùc phaåm, cuõng laø moät
nhaân vaät ñaày aán töôïng ñeå laïi nhieàu caûm xuùc trong loøng ngöôøi ñoïc.

ÑEÀ: Veà nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø trong taùc phaåm “Chieác thuyeàn ngoaøi xa” cuûa Nguyeãn
Minh Chaâu.
BAØI LAØM
Veû ñeïp cuûa cuoäc soáng, cuûa moãi con ngöôøi caàn phaûi ñöôïc nhìn nhaän vaø ñaùnh giaù trong moïi moái
quan heä phöùc taïp, ña chieàu. Vaø caùi ñeïp, caùi maø moãi chuùng ta ñeàu mong muoán höôùng tôùi ñeå hoaøn
thieän nhaân caùch cuûa chính mình ñoâi khi tieàm aån trong caùi veû xuø xì, gai goùc maø khoâng phaûi ai vaø luùc
naøo cuõng coù theå nhaän ra ñöôïc. Ñoù chính laø vaán ñeà coù yù nghóa cô baûn ñöôïc toaùt leân töø Chieác thuyeàn
ngoaøi xa – moät taùc phaåm tieâu bieåu cho saùng taùc cuûa Nguyeãn Minh Chaâu trong thôøi kì ñoåi môùi. Veû
ñeïp cuûa taùc phaåm ñöôïc toaùt leân töø nhieàu yeáu toá trong ñoù coù ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät ñaëc bieät
laø nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø moät nhaân vaät ñeå laïi nhieàu aán töôïng trong loøng ngöôøi ñoïc.
Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñöôïc khai thaùc töø nhöõng tình huoáng mang yù nghóa nghòch lí: moät caûnh
bieån vaøo buoåi saùng nhö moät böùc tranh möïc taøu cuûa moät danh hoïa thôøi coå nhöng aån trong ñoù laïi laø
hình aûnh moät gia ñình thuyeàn chaøi ñaày bi kòch; moät ngöôøi phuï nöõ xaáu xí, thoâ keäch bò choàng ñaùnh
ñaäp, haét huûi nhöng vaãn quyeát gaén boù caû cuoäc ñôøi vôùi keû vuõ phu maø khoâng moät chuùt phaøn naøn. Caâu
chuyeän khoâng nhieàu nhaân vaät: moät anh tröôûng phoøng, moät hoïa só – Phuøng ñaõ töøng laø chieán só; moät
vò quan toøa cuõng ñaõ töøng vaøo sinh ra töû ñoái dieän vôùi caùi cheát; moät ngöôøi choàng vuõ phu, ñoäc aùc; moät
ñöùa beù coøi coïc thöông meï baèng moät thöù tình yeâu raát ngaây thô, trong saùng nhöõng cuõng khoâng ít ñaéng
cay – thaèng Phaùc… Moãi nhaân vaät ñöôïc hieän leân baèng nhöõng neùt buùt veõ chaân dung vaø tính caùch khaùc
nhau nhöng moãi ngöôøi laø moät soá phaän ñang troâi treân doøng ñôøi coøn bao noãi lo toan, nhoïc nhaèn. Trong
soá ñoù, nhaân vaät ngöôøi ñaøn baø coù leõ laø nhaân vaät ñeå laïi nhieàu dö vò xoùt xa, cay ñaéng, caûm phuïc trong
loøng ngöôøi ñoïc.
Taùc giaû chæ goïi nhaân vaät laø ngöôøi ñaøn baø moät caùch phieám ñònh. Coù leõ ñaây cuõng laø moät duïng yù
ngheä thuaät cuûa nhaø vaên. Tuy khoâng coù teân tuoåi cuï theå, moät ngöôøi voâ danh nhö bieát bao ngöôøi voâ
danh treân taát caû taäp trung vaø theå hieän ñaày ñuû nhaát. Caùch goïi teân nhaân vaät nhö theá vöøa cuï theå
nhöng laïi vöøa khaùi quaùt, vöøa phieám ñònh nhöõng laïi vöøa xaùc ñònh.
Ñoù laø moät ngöôøi ñaøn baø traïc ngoaøi 40 tuoåi, cao lôùn vôùi nhöõng ñöôøng neùt thoâ keäch, maët roã, “khuoân
maët meät moûi sau moät ñeâm thöùc traéng keùo löôùi, taùi ngaét vaø döôøng nhö ñang buoàn nguû”. Nhöõng chi
tieát mieâu taû ngoaïi hình ñaày aán töôïng aáy ñaõ döïng leân tröôùc maét ngöôøi ñoïc moät ngöôøi ñaøn baø vôùi moät
cuoäc ñôøi ñaày nhoïc nhaèn, lam luõ, nhaãn nhuïc nhö taát caû nhöõng ngöôøi ñaøn baø ôû vuøng bieån – nôi maø
con ngöôøi ta luoân phaûi ñoái dieän vôùi hieåm nguy, cuoäc soáng luoân phaûi ñaët trong voøng vaây cuûa söï ñoùi
khaùt, baáp beânh.
Caùch mieâu taû ngoaïi hình keát hôïp vôùi chi tieát: “… ñöa tay leân coù yù ñònh gaõi hay söûa laïi toùc nhöng
roài laïi buoâng thoõng xuoáng, ñöa caëp maét nhìn xuoáng chaân”, vaø tieáng quaùt cuûa ngöôøi ñaøn oâng: “Cöù
ngoài nguyeân ñaáy, ñoäng ñaäy tao gieát caû maøy ñi baây giôø”, nhö döï baùo cho ngöôøi ñoïc veà moät tính caùch,
moät soá phaän ñaày baát haïnh. Ñeå roài giöõa khung caûnh ñeïp nhö mô vaøo moät buoåi saùng khi maø Phuøng,
ngöôøi hoïa só cho raèng, khoâng coøn nôi nao coù theå ñeïp hôn aáy, ngöôøi ñaøn baø bò ngöôøi ñaøn oâng “duøng
caùi thaét löng quaät tôùi taáp”. Nhöng baø thaàm laëng chòu ñau ñôùn “vôùi moät veû cam chòu ñaày nhaãn nhuïc,
khoâng heà keâu moät tieáng, khoâng choáng traû, khoâng tìm caùch troán chaïy”. Maø ñaâu phaûi caûnh ñaùnh ñaäp
ñoù dieãn ra trong khoaûnh khaéc, ñoù laø côm böõa “ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän naëng”. AÁy
theá maø khi ñöôïc Ñaåu – vò chaùnh aùn huyeän, khuyeân neân boû ngöôøi choàng vuõ phu aáy, ngöôøi ñaøn baø aáy
“chaép tay vaùi lia lòa”, caàu xin “Quyù toøa baét toäi con cuõng ñöôïc, phaït tuø con cuõng ñöôïc, ñöøng baét con
boû noù”. Maø nguyeân do lí giaûi ñieàu ñoù laïi voâ cuøng baát ngôø: “Ñaùm ñaøn baø haøng chaøi ôû thuyeàn chuùng
toâi caàn phaûi coù moät ngöôøi ñaøn oâng ñeå cheøo choáng khi phong ba, ñeå cuøng ñi laøm aên nuoâi naáng moät
saép con, nhaø naøo cuõng treân döôùi chuïc ñöùa”.
Nhö vaäy, nhaø vaên ñaõ coù duïng yù taïo neân aán töôïng cho ngöôøi ñoïc veà hình aûnh ngöôøi ñaøn baø baèng
thuû phaùp ñoái laäp giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm, giöõa moät soá phaän baát haïnh vaø taám loøng nhaân haäu,
bao dung, thöông con hôn taát caû moïi thöù treân ñôøi. Vì thöông con, ngöôøi ñaøn baø aáy ñaõ phaûi chaáp
nhaän taát caû: söï ñaùnh ñaäp, söï ñoùi khaùt, söï nhuïc nhaõ… Vaø cuõng xuaát phaùt töø tình thöông con, ngöôøi
ñaøn baø aáy cho raèng: “Phaûi soáng cho con chöù khoâng phaûi soáng cho mình”. Trieát lí aáy giaûn dò maø saâu
261
saéc. Noù ñöôïc ñuùc keát, ñöôïc röùt ra töø chính cuoäc ñôøi nhoïc nhaèn, baát haïnh cuûa moät ngöôøi meï maø tình
thöông con, noãi ñau, ngay caû ñeán söï thaáu hieåu leõ ñôøi cuõng khoâng bao giôø ñeå loä ra ngoaøi. Ñoù laø moät
söï cam chòu nhaãn nhuïc, nhöng cuõng thaät ñaùng ñeå chia seû, caûm thoâng. Thaáp thoaùng trong ngöôøi ñaøn
baø aáy laø boùng daùng cuûa bieát bao ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam nhaân haäu, bao dung, giaøu loøng vò tha, ñöùc
hi sinh.
Lôøi giaûi baøy thaät tình, giaûn dò nhöng saâu xa aáy ôû toøa aùn huyeän chính laø caâu chuyeän veà söï thaät
cuoäc ñôøi maø nhöõng ngöôøi nhö Phuøng, nhö Ñaåu, chæ giaây phuùt aáy môùi thöïc söï hieåu ñöôïc nguyeân do
cuûa nhöõng ñieàu töôûng nhö voâ lí. Ngöôøi ñaøn baø aáy ñaõ giaûi quyeát bi kòch ñôøi mình moät caùch thaät ngaén
goïn, saâu saéc. Trong ñau khoå trieàn mieân, ngöôøi ñaøn baø aáy vaãn chaét loïc ñöôïc nieàm vui cuoäc soáng: “Vui
nhaát laø khi nhìn thaáy ñaøn con chuùng toâi ñöôïc aên no”. “OÂng trôøi sinh ra ñaøn baø laø ñeå ñeû con, roài nuoâi
con cho ñeán khi khoân lôùn”. Chính nhöõng lôøi giaõi baøy töø gan ruoät ngöôøi ñaøn baø aáy ñaõ thöùc tænh trong
Phuøng moät chaân lí: khoâng theå giaûn ñôn deã daõi trong vieäc nhìn nhaän moïi söï vieäc, hieän töôïng cuûa ñôøi
soáng. Anh ñaõ phaùt hieän ra beân trong ngöôøi ñaøn baø thoâ keäch aáy laø moät traùi tim nhaân haäu, moät veû
ñeïp taâm hoàn maø khoâng phaûi ai cuõng coù theå nhaän ra ñöôïc. Veû ñeïp aáy ñoái laäp hoaøn toaøn vôùi böùc tranh
caûnh bieån vaøo buoåi saùng, nhöng ñoù cuõng laø veû ñeïp, maø khoâng phaûi ai vaø luùc naøo cuõng khaùm phaù cho
heát ñöôïc.
Veû ñeïp cuûa ngöôøi ñaøn baø haáp daãn ngöôøi ñoïc chính laø tình yeâu con voâ bôø beán, laø nhöõng trieát lí
cuoäc ñôøi giaûn dò nhöng saâu saéc: “phaûi soáng cho con chöù khoâng phaûi soáng cho mình”. Chính söï giaûi
hoùa nhöõng bi kòch cuoäc ñôøi mình moät caùch roõ raøng, döùt khoaùt aáy ñaõ khieán caâu chuyeän vaø vò theá cuûa
caùc nhaân vaät thay ñoåi. Töø moät ngöôøi vôùi tö caùch laø thaåm phaùn huyeän, moät ngöôøi laøm chöùng, Phuøng
vaø Ñaåu ñaõ nhanh choùng trôû thaønh ngöôøi ñöôïc nghe, ñöôïc hieåu nhöõng leõ ñôøi maø tröôùc ñaây, caùc anh
chæ nhìn thaáy baèng caùi nhìn moät chieàu, deã daõi. Töø moät ngöôøi vôùi tö caùch laø bò can, ngöôøi ñaøn baø ñaõ
nhanh choùng trôû thaønh quan toøa, moät quan toøa coâng minh, luoân coi tình thöông con vaø söï hi sinh
laø nguyeân taéc soáng cuûa cuoäc ñôøi mình.
Kheùp nhöõng trang saùch keå veà cuoäc ñôøi moät ngöôøi ñaøn baø voâ danh treân vuøng bieån, nhöng dö aâm
cuûa caâu chuyeän vaãn cöù day döùt, aùm aûnh ngöôøi ñoïc. Laøm theá naøo ñeå soá phaän nhöõng ngöôøi ñaøn baø nhö
trong taùc phaåm Chieác thuyeàn ngoaøi xa thoaùt khoûi tình traïng bi kòch treân? Coù phaûi trong thôøi ñaïi
naøo con ngöôøi ta cuõng caàn phaûi coù söï thöông yeâu, loøng thoâng caûm, phaûi coù nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi?
Ñoù cuõng laø nhöõng thoâng ñieäp maø nhaø vaên muoán göûi ñeán cho moãi ngöôøi ñoïc tröôùc cuoäc soáng hoâm nay.

ÑEÀ: Anh (chò) haõy phaân tích ñoaïn vaên döôùi ñaây (trong truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi
xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu) ñeå thaáy loøng hi sinh cao caû cuûa ngöôøi phuï nöõ bò choàng haønh
haï.
“Ñaåu gaät ñaàu. Anh ñöùng daäy. Töï nhieân anh rôøi chieác baøn ñeán ñöùng vòn vaøo löng gheá ngöôøi ñaøn
baø ngoài, gioïng trôû neân ñaày giaän döõ, khaùc haún vôùi gioïng moät vò chaùnh aùn:
- Ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän naëng. Caû nöôùc khoâng coù moät ngöôøi choàng naøo nhö
haén. Toâi chöa hoûi toäi cuûa haén maø toâi chæ muoán baûo ngay vôùi chò: Chò khoâng soáng noåi vôùi caùi laõo ñaøn
oâng vuõ phu aáy ñaâu! Chò nghó theá naøo?
Ngöôøi ñaøn baø höôùng veà phía Ñaåu, töï nhieân chaáp tay laïi vaùi lia lòa:
- Con laïy quyù toøa…
- Sao, sao?
- Quyù toøa baét toäi con cuõng ñöôïc, phaït tuø con cuõng ñöôïc, ñöøng baét con boû noù…
(Löôïc moät ñoaïn: Coù theâm phoùng vieân, Ñaåy thay ñoäi thaùi ñoä, ñeå ngöôøi phuï nöõ toaøn quyeàn löïa
choïn. Ngöôøi phuï nöõ caûm ôn, coù veû noùng ruoät vì sôï con gaùi phaûi chôø laâu. Roài muï keå tieáp )
Töø nhoû tuoåi toâi ñaõ laø moät ñöùa con gaùi xaáu, laïi roã maët, sau moät baän leân ñaäu muøa. Hoài baáy giôø
nhaø toâi coøn khaù giaû, nhaø toâi tröôùc ôû trong caùi phoá naøy. Cuõng vì xaáu, trong phoá khoâng ai laáy, toâi coù
mang vôùi moät anh con trai moät nhaø haøng chaøi giöõa phaù hay ñeán nhaø toâi mua baû veà ñan löôùi. Laõo
choàng toâi khi aáy laø moät anh con trai cuïc tính nhöng hieàn laønh laém, khoâng bao giôø ñaùnh ñaäp toâi.
Ngöôøi ñaøn baù boãng cheùp mieäng, con maét nhö ñang nhìn suoát caû ñôøi mình:

262
 Giaù toâi ñeû ít ñi, hoaëc chuùng toâi saém ñöôïc moät chieác thuyeàn roäng hôn, töø ngaøy caùch maïng veà ñaõ
ñôõ ñoái khoå chöù tröôùc kia vaøo caùc vuï baéc, oâng trôøi laøm ñoäng bieån suoát haøng thaùng, caû nhaø vôï choàng
con caùi toaøn aên caây xöông roàng luoäc chaám muoái…”
HÖÔÙNG DAÃN
Giôùi thieäu sô löôïc veà Nguyeãn Minh Chaâu: Noåi tieáng töø tieåu thuyeát Cöûa soâng (1967), nhaø vaên
khoâng ngöøng traên trôû veà soá phaän cuûa ngöôøi daân vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi caàm buùt Töø ñaàu thaäp kæ
taùm möôi, oâng chuyeân vieát truyeän veà ñeà taøi trieát lí nhaân sinh.
Chieác thuyeàn ngoaøi xa keå veà ñôøi soáng lao khoå cuûa moät gia ñình chaøi löôùi ngheøo vaø söï hi sinh cao
caû cuûa ngöôøi vôï, ngöôøi meï giöõa caùt vaøng naéng chaùy vaø soùng bieån voâ tình.
+ Vò trí ñoaïn vaên: Ñoaïn vaên naèm ôû phaàn giöõa truyeän, sau khi muï bò choàng ñaùnh, ñöùa con trai
vì thöông meï maø ñaùnh laïi cha tröôùc maët ngöôøi daãn truyeän – phoùng vieân aûnh. Chính vì theá maø ñaây
laø laàn thöù hai muï ñöôïc toøa aùn trieäu taäp leân ñeå traû lôøi veà vieäc muï quyeát ñònh nhö theá naøo vôùi ngöôøi
choàng vuõ phu aáy.
+ Phaân tích:
Ñoaïn vaên ñöôïc vieát vôùi ngoân ngöõ keå giaûn dò, deã hieåu. Ñoaïn vaên coù hai nhaân vaät. Moãi nhaân vaät
ñöôïc dieãn taû baèng gioïng vaên phuø hôïp, lôøi vaên gôïi hình aûnh sinh ñoäng. Caû hai ñeàu noùi veà moät ngöôøi
coù lieân quan: ngöôøi choàng. Vôùi Ñaåu – chaùnh aùn thì laõo ñaøn oâng phaïm phaùp, coøn vôùi ngöôøi phuï nöõ
thì laõo ñaøn oâng aáy laø choàng cuûa muï.
Soáng vôùi nhöõng traän ñoøn: Qua lôøi cuûa chaùnh aùn Ñaåu: “Ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän
naëng. Caû nöôùc khoâng coù moät ngöôøi choàng naøo nhö haén”. Ñieàu aáy coù nghóa laø muï ñaõ töøng ñau ñôùn vì
ñoøn roi töø ngaøy naøy qua thaùng khaùc – Ngöôøi phuï nöõ chòu ñoøn kæ luïc tröôøng kì. Muï bò ñaùnh ñoøn tôùi
noãi chaùnh aùn Ñaåu phaûi caûnh caùo: “Chò khoâng soáng noåi vôùi caùi laõo ñaøn oâng vuõ phu aáy ñaâu!”. Chính
vì caûm nhaän nhö theá neân toøa môùi môøi muï leân ñeå hoûi yù kieán tröôùc. Coù leõ sau khi bieát yù kieán cuûa muï,
toøa môùi caên cöù vaøo ñoù laøm vieäc vôùi “laõo ñaøn oâng vuõ phu aáy”.
Thaùi ñoä cuûa ngöôøi phuï nöõ:
“chaáp tay laïi vaùi lia lòa:
Con laïy quyù toøa – Quyù toøa baét toäi con cuõng ñöôïc, phaït tuø con cuõng ñöôïc, ñöøng baét con boû noù…”.
Tröôùc thaùi ñoä tha thieát van xin aáy, ai nghe chaéc cuõng giaän, cuõng cho raèng ngöôøi phuï nöõ aáy ngu daïi.
Coù ñuùng muï laø ngöôøi phuï nöõ nhö theá chaêng?
Muï keå veà voùc daùng: “laø moät ñöùa con gaùi xaáu, laïi roå maët…”
Keå veà hoaøn caûnh: “Trong phoá khoâng ai laáy, toâi coù mang vôùi moät anh con trai moät nhaø haøng chaøi
giöõa phaù, hieàn laønh laém, khoâng bao giôø ñaùnh toâi. Nhö theá, muï ñaõ coù moät thôøi haïnh phuùc, moät gia
ñình aám cuùng…
Ñieàu gì ñaõ khieán “anh con trai hieàn laønh” trôû thaønh “laõo ñaøn oâng vuõ phu?”
Cuõng chính töø lôøi taâm söï cuûa muï: “- Giaù toâi ñeû ít ñi, hoaëc chuùng toâi saém ñöôïc moät chieác thuyeàn
roäng hôn…”. Theá laø ñuû roõ ñeå caûm thoâng ñöôïc vôùi thaùi ñoä tha thieát van xin cuûa muï. Caùi ngheøo ñaõ bieán
“anh con trai hieàn laønh” thaønh “laõo ñaøn oâng vuõ phu”. Laøm sao bình tónh cho ñöôïc khi thaáy ñaøn con
ñeán caû chuïc ñöùa soáng nheo nhoùc treân chieác thuyeàn con? Anh ta caêm giaän caùi ngheøo. Vaø theá laø chò
trôû thaønh caùi bò thòt ñeå anh truùt giaän…
Chò hieåu choàng mình maø cam chòu. Vaø cuõng vì thöông con neân “môùi xin ñöôïc vôùi laõo… ñöa… leân
bôø maø ñaùnh” vì sôï con chöùng kieán caûnh buoàn, vaø coù theå coù haønh ñoäng khoâng hay vôùi cha cuûa chuùng…
- Phaân tích caùc tình huoáng trong ñoaïn vaên trích chuùng ta môùi thaáy roõ söï hi sinh cao caû cuûa ngöôøi
vôï, ngöôøi meï trong hoaøn caûnh ngheøo.
Ñoù laø moät vaán ñeà trong nhieàu vaán ñeà nan giaûi cuûa xaõ hoäi.
Song song vôùi vieäc giaùo duïc cho moïi ngöôøi veà bình ñaúng giôùi tính, sinh ñeû coù keá hoaïch chính laø
giaûi quyeát vieäc thoaùt ngheøo cho ngöôøi daân…

ÑEÀ: Nhöõng ñoåi môùi trong caùch nhìn hieän thöïc cuoäc soáng cuûa Nguyeãn Minh Chaâu trong
taùc phaåm “Chieác thuyeàn ngoaøi xa”.
HÖÔÙNG DAÃN
263
 I.- Môû baøi.
- Giôùi thieäu Nguyeãn Minh Chaâu vaø vò trí môû ñöôøng trong coâng vieäc ñoåi môùi vaên hoïc sau naêm
1975.
- Truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø moät minh chöùng tieâu bieåu, theå hieän nhöõng ñoåi môùi cuûa
Nguyeãn Minh Chaâu trong caùch nhìn hieän thöïc. Taùc phaåm ñöôïc vieát trong giai ñoaïn saùng taùc thöù hai
cuûa nhaø vaên (nhöõng naêm 80).
II.- Thaân baøi.
1.- Giôùi thieäu vaøi neùt veà söï ñoåi thay cuûa Nguyeãn Minh Chaâu trong hai chaëng ñöôøng saùng taùc
(tröôùc vaø sau 1975). Ñoïc taùc phaåm Nguyeãn Minh Chaâu coù theå hình dung khaù roõ quaù trình vaän ñoäng
veà tö töôûng, tình caûm cuõng nhö traên trôû, tìm toøi ñoåi môùi caùch tieáp caän cuoäc soáng laø buùt phaùp saùng
taïo vôùi nhöõng ñoùng goùp ñaùng traân troïng. Sau chieán tranh, sau khoâng khí traùng ca coù phaàn lí töôûng
moät thôøi maø caû nöôùc höôùng ra maët traän, khi hoøa bình laäp laïi, moïi ngöôøi môùi coù ñieàu kieän bình taâm
ñeå nhìn roõ hôn nhöõng goùc khuaát cuûa ñôøi thöôøng, nhöõng phöùc taïp môùi naûy sinh trong ñôøi soáng con
ngöôøi.
2.- Ñieåm hieän dieän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu xuaát phaùt töø tình huoáng cuûa taùc phaåm (tình huoáng
nhaän thöùc).
a.- Ñoù laø caùi nhìn mang tính chaát khaùm phaù söï thaät.
Ñaèng sau böùc aûnh chuïp con thuyeàn raát ñeïp, caùi ñeïp ngoaïi caûnh tuyeät ñænh maø ngöôøi phoùng vieân
thu ñöôïc aån chöùa moät cuoäc soáng vaät loän vôùi nhöõng luoàng tö töôûng khaùc nhau maø khoâng gì thoûa hieäp
hay giaûi quyeát moät caùch giaûi quyeát ñöôïc moät deã daøng.
b.- Caùch nhìn veà con ngöôøi.
Nhaân vaät trung taâm trong taùc phaåm laø ngöôøi phuï nöõ. Trong con ngöôøi xaáu xí, laàm luïi cam chòu
aáy coøn coù moät con ngöôøi khaùc maø ta khoâng hay bieát. Chò coù caùi nhìn maø chæ ngöôøi trong cuoäc môùi
thaáy, caùi nhìn ñoù gaén vôùi thöïc teá: lo laéng cho soá phaän cuûa ñöùa con cho cuoäc leânh ñeânh treân bieån.
Nhö vaäy, sau chieán tranh trôû veà, quan taâm hôn ñeán ñôøi soáng caù nhaân cuûa con ngöôøi, Nguyeãn
Minh Chaâu ñaõ khaùm phaù ra nhöõng baõo toá cuûa cuoäc soáng gia ñình. Nhöng söï giaûi quyeát nhöõng maâu
thuaãn cuûa cuoäc soáng thöïc taïi (gia ñình ngöôøi daân chaøi) khoâng heà deã daøng. Bôûi vì söï vieäc, con ngöôøi
toân troïng nhöõng moái quan heä ña chieàu, heát söùc phöùc taïp.
c.- Caùi môùi trong caùch nhìn cuûa Nguyeãn Minh Chaâu: OÂng ñaõ thu nhoû oáng kính quay cuûa mình
trong phaïm vi cuoäc soáng gia ñình, moät noäi dieän heïp hôn nhöng laïi môû ra nhieàu ñieàu lôùn lao, saâu
saéc. Trong böùc tranh nhoû, chöùa ñöïng taát caû caùc vaán ñeà xaõ hoäi. So saùnh vôùi Maûnh traêng cuoái röøng –
truyeän ngaén vieát trong thôøi kì ñaáu tranh choáng Mó ôû mieàn Baéc 1970, luùc naøy con ngöôøi cuoäc soáng
mang veû ñeïp lí töôûng vì yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi. Nhaø vaên caàn khaúng ñònh söï chieán thaéng cuûa caùi ñeïp,
caùi thieän, caùi cao caû vôùi caùi xaáu xa, thaáp heøn… Tröôùc sau, Nguyeãn Minh Chaâu vaãn laø moät con ngöôøi
suoát ñôøi ñi saên tìm caùi ñeïp, tìm caùi “haït ngoïc” aån saâu trong taâm hoàn con ngöôøi ñoù laø “maûnh traêng
cuoái röøng”, laø “chieác thuyeàn ôû ngoaøi xa”, song ñaõ coù söï ñoåi thay trong caùch nhìn veà hieän thöïc vì cuoäc
soáng vaø taâm theá saùng taïo.
d.- Veà Ngheä thuaät, söï saùng taïo tình huoáng ñeå nhaân vaät va chaïm vôùi suy nghó cuûa caùc nhaân vaät
khaùc, cuõng gioáng nhö Böùc tranh, truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa tieáp tuïc söï khaùm phaù cuoäc soáng
ôû caùch nhìn ña dieän, phöùc taïp veà con ngöôøi. Veà nhöõng soá phaän, nhöõng caûnh ñôøi.
III.- Keát baøi.
Töø thieân höôùng khai thaùc hieän thöïc ñôøi soáng thuaän chieàu, moät chieàu tröôùc 1975, vôùi nhöõng taùc
phaåm ñaäm ñaø chaát laõng maïn caùch maïng vaø söû thi, nhöõng taùc phaåm ôû chaëng saùng taùc thöù hai cuûa
Nguyeãn Minh Chaâu trôû veà vôùi chuû nghóa hieän thöïc tænh taùo nhaèm khaùm phaù nhöõng phöùc taïp môùi
naûy sinh sau chieán tranh. Söï ñoåi môùi trong caùch nhìn hieän thöïc, khaùt voïng cuûa mình veà khaû naêng
taùc ñoäng kì dieäu cuûa vaên hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng vaø con ngöôøi; ñaët vaán ñeà veà moái quan heä giöõa vaên hoïc
vaø ñôøi soáng.

ÑEÀ: Caùch nhìn hieän thöïc cuoäc soáng cuûa Nguyeãn Minh Chaâu trong taùc phaåm Chieác
thuyeàn ngoaøi xa.
BAØI LAØM

264
 Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ mang ñeán nhöõng saùng taïo môùi cho neàn vaên hoïc tröôùc vaø sau 1975, khaúng
ñònh moät tay ngheà vöõng chaéc vaø coù söùc ñi xa: Daáu chaân ngöôøi lính (1972), Mieàn chaùy (1977), Nhöõng
ngöôøi töø trong röøng ra (1982), Ngöôøi ñaøn baø treân chuyeán taøu toác haønh (1983)…
Töø ñaàu thaäp kyû 80 trôû ñi, Nguyeãn Minh Chaâu laø moät trong nhöõng ngöôøi tieân phong cuûa söï nghieäp
ñoåi môùi neàn vaên xuoâi Vieät Nam. Tieâu bieåu cho söï ñoåi môùi naøy, coù theå keå ñeán taùc phaåm nhö: Böùc
tranh, Ngöôøi ñaøn baø treân chuyeán taøu, Haønh khaùch ôû xa queâ, Beán queâ, Phieân chôï Giaùp…
Quaù trình ñoåi môùi tö duy ngheä thuaät ôû Nguyeãn Minh Chaâu tröôùc heát theå hieän trong caùch nhìn
hieän thöïc. Truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa (1987) ñöôïc xem laø moät taùc phaåm tieâu bieåu cho caùch
nhìn ñoù.
Ñoïc taùc phaåm Nguyeãn Minh Chaâu, coù theå hình dung khaù roõ quaù trình vaän ñoäng tö töôûng tình
caûm cuõng nhö nhöõng tìm toøi, ñoåi môùi caùch tieáp caän ñôøi soáng vaø buùt phaùp saùng taïo, vôùi nhöõng ñoùng
goùp ñaùng traân troïng. Trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh, ñieàu ngöôøi ta caàn nhaát ôû con ngöôøi
(nhöõng chuaån möïc thöôùc ño giaù trò chuû yeáu cuûa nhaân caùch) laø söï coáng hieán, hi sinh cho Toå quoác. Con
ngöôøi ñöôïc ñaët trong nhöõng moái quan heä chuû yeáu (ñeå boäc loä nhöõng phaåm chaát ñaïo ñöùc caùch maïng)
vôùi keû thuø, vôùi ñoàng chí, vôùi nhaân daân.
Caùc taùc giaû thôøi chieán tranh ñaõ khaù trieät ñeå trong vieäc thi vò hoùa nhaân vaät ñeå khaún g ñònh nieàm
tin vaøo tính chaát “baát khaû chieán baïi” cuûa caùi ñeïp tinh thaàn, cuûa caùi thieän. Sau chieán tranh, sau
khoâng khí traùng ca, moïi ngöôøi coù ñieàu kieän bình taâm ñeå nhìn laïi, roõ hôn, kó hôn veà nhöõng goùc khuaát
cuûa ñôøi thöôøng nhöõng phöùc taïp môùi naûy sinh trong ñôøi soáng con ngöôøi, thaäm chí trong moãi baûn thaân
con ngöôøi. Trong ñoù coù caû chieàu saâu, söï chín chaén cuûa caùi nhìn quaù khöù haõy coøn aám noùng. Nguyeãn
Minh Chaâu ñaõ laøm coâng vieäc cuûa ngöôøi ñi khai phaù, môû ñöôøng vôùi nhöõng ngaõ reõ maø sau naøy, neàn
vaên hoïc seõ ñi qua. Taùc giaû vieát veà chieán tranh ñeå ñoái dieän vôùi hai vaán ñeà: hoài öùc ñeïp ñeõ vaø söï töï vaán
löông taâm. Böùc tranh laø moät ví duï. Baát haïnh vaãn coøn ñeo baùm tôùi hoøa bình, moät thöù khoå ñau khoâng
coù maøu khoùi suùng. Töø taùc phaåm naøy, nhaø vaên göûi gaém moät thoâng ñieäp khaån thieát cuøng vôùi nieàm tin
ôû khaû naêng thöùc tænh ñeå söï hoaøn thieän cuûa nhöõng lôùp son haøo nhoaùng cuûa danh voïng, laø nhöõng söï
thaät taøn nhaãn, nhöõng söï doái traù ngoït ngaøo, moät ñieàu thaát tính ñaõ khoeùt saâu theâm nhöõng maát maùt
töôûng nhö khoâng coøn nöõa.
Trong truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa, Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ ñeå cho ngöôøi ngheä só (tröôùc laø
ngöôøi lính) trôû veà vuøng ñaát töøng laø chieán tröôøng cuõ. Taïi ñaây anh ñaõ gaëp nhieàu ñieàu “trôù treâu vaø baát
ngôø”. Nhaø vaên taïo ñieåm nhìn hieän thöïc baèng caùch xaây döïng tình huoáng cho taùc phaåm. Ñaây laø “tình
huoáng nhaän thöïc”, neùt ñoäc ñaùo trong ngheä thuaät xaây döïng coát truyeän cuûa Nguyeãn Minh Chaâu. Caùch
taïo tình huoáng mang yù nghóa khaùm phaù, phaùt hieän ñôøi soáng. Tình huoáng ñoù laø söï kieän, ngöôøi ngheä
só trong giaây phuùt taâm hoàn thaêng hoa, baát ngôø chöùng kieán caûnh ñoâi vôï choàng töø con thuyeàn “thô
moäng” böôùc xuoáng, roài laõo ñaøn oâng ñaùnh vôï moät caùch taøn baïo. Tình huoáng naøy coøn ñöôïc laëp laïi moät
laàn nöõa. Noù coù yù nghóa boäc loä roõ moái quan heä, khaû naêng öùng xöû, thöû thaùch phaåm chaát tính caùch, con
ngöôøi taïo ra nhöõng böôùc ngoaët trong tö töôûng, tình caûm trong cuoäc ñôøi con ngöôøi, taïo ra nhöõng ñieàu
vôõ leõ, giuùp nhaø vaên nhìn saâu hôn vaøo hieän thöïc, vaøo con ngöôøi, trong tình huoáng aáy, laõo ñaøn oâng töï
loä dieän laø moät keû vuõ phu, ñoäc aùc, ngöôøi ñaøn baø thì cam chòu, nhaãn nhuïc. Tình huoáng aáy, buoäc Phuøng
phaûi coù moät caùch nhìn ñôøi khaùc haún: khoâng chæ baèng con maét moät ngheä só chæ bieát rung ñoäng say
meâ tröôùc veû ñeïp cuûa ngoaïi caûnh thuaàn tuùy”, cuûa caûnh bieån thuyeàn luùc sôùm mai. Ñoù laø caùi nhìn mang
tính söï thaät. Ñaèng sau böùc aûnh chuïp con thuyeàn raát ñeïp, caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh, moät veû
ñeïp ñôn giaûn vaø toaøn bích maø ngöôøi phoùng vieân ñaõ thu ñöôïc aån chöùa moät cuoäc soáng ñaày vaät loän
gioáng nhö trang vaên cuûa Nam Cao ngaøy tröôùc, maøn söông khoùi laõng maïn, thô moäng cuûa caûnh bieån
thuyeàn sôùm mai – thöù “aùnh traêng xanh huyeàn aûo” ban mai aáy ñaõ che ñaäy nhöõng caûnh thaät ra chæ
taàm thöôøng, xaáu xa (Traêng saùng – Nam Cao). Döôùi maøn söông laõng maïn, töø taâm hoàn nhaïy caûm vôùi
caùi ñeïp, con maét tinh teá nhaø ngheà cuûa moät ngöôøi nhieáp aûnh, con thuyeàn ngö phuû ñeïp nhö moät buùt
möïc taøu cuûa moät danh hoïa thôøi coå chæ laø thöù ngheä thuaät xa xoâi, laø caùi ñeïp mong manh, sieâu thöïc.
Phaûi chaêng caùi “chaân lí cuûa söï toaøn thieän”, caùi laøm neân “khoaûnh khaéc trong ngaàn” cuûa taâm hoàn vaãn
chæ laø ñieàu maø ta ñang tìm kieám, theo ñuoåi. Söï thöïc khoâng hieän leân ôû ñoù maø khoaûng khaéc ngay sau
ñoù. Theâm moät chuùt naùn laïi, thaät baát ngôø, chæ trong giaây phuùt, ngöôøi ñoù. Theâm moät chuùt naùn laïi,
thaät baát ngôø, chæ trong giaây phuùt, ngöôøi ngheä só vöøa thaáy ñöôïc caùi xa môø cuûa ngheä thuaät laïi chaïm
traùn ngay vôùi moät hieän thöïc traàn truïi. Söï cay ñaéng phuõ phaøng ñaõ thay theá cho nieàm haïnh phuùc traøn
ngaäp taâm hoàn. Töø chieác thuyeàn ngö phuû ñeïp nhö mô trong söông sôùm aáy böôùc ra moät ngöôøi ñaøn baø
xaáu xí, meät moûi vaø cam chòu; moät laõo ñaøn oâng thoâ keäch, döõ daèn, taøn nhaãn coi vieäc ñaùnh vôï nhö moät
265
phöông caùch ñeå giaûi toûa uaát öùc. Söï ngang traùi, xaáu xa, nhöõng bi kòch trong gia ñình thuyeàn chaøi kia
ñaõ laø moät thöù thuoác röûa quaùi ñaûn, laø nhöõng thöôùc phim huyeàn dieäu maø ngöôøi nhieáp aûnh daøy coâng
chuïp ñöôïc boãng hieän hình thaät khuûng khieáp.
Caâu hoûi maø ngöôøi ñoïc cuõng nhö nhaân vaät “toâi” ñaët ra laø: Nguyeân nhaân naøo khieán laõo ñaøn oâng
ñaùnh vôï? Vì sao ngöôøi ñaøn baø khoâng choáng ñôõ hay chaïy troán?
Hieän thöïc ñöôïc mieâu taû nhö moät caâu chuyeän coå tích maø keát thuùc khoâng coù haäu (khoâng coù söï giaûi
thoaùt cho moät bi kòch gia ñình, moät soá phaän baát haïnh).
Vôùi moät khaùch du lòch, baõi bieån ñeïp nhö laø nôi lí töôûng caàn ñeán. Nhöng nhöõng ngöôøi daân chaøi
luoân beân bieån, hoï quan taâm gì tôùi caùi ñeïp cuûa bieån? Cuõng nhö khaùch tham quan traàm troài tröôùc
nhöõng boâng tuyeát hieám hoi treân vuøng nuùi Ñaø Laït. AÅn ñaèng sau nhöõng boâng tuyeát traéng ngaàn ñeïp
ñeõ aáy laø noãi lo maát muøa cuûa ngöôøi noâng daân, laø söï reùt möôùt, laïnh coùng khoù choáng choïi vôùi thieân
nhieân khaéc nghieät. Cuoäc soáng ngöôøi daân chaøi vuøng bieån laø moät cuoäc möu sinh ñaày vaät loän, lam luõ.
Coù nhöõng khi trôøi bieån ñoäng suoát haøng thaùng, caû gia ñình vôï choàng con caùi phaûi toaøn aên caây xöông
roàng luoäc chaám muoái. Gia ñình hoï ñoâng con, laïi khoâng coù nôi ôû oån ñònh vì khoâng theå boû ngheà. Ñaøn
oâng thuyeàn khaùc thöôøng uoáng röôïu, coøn laõo choàng cuûa ngöôøi ñaøn baø naøy luùc naøo thaáy khoå quaù laïi
xaùch vôï ra ñaùnh nhö moät söï traû thuø cho soá kieáp. Thöïc teá ñoù quaû laø baøi toaùn khoù, maàm ñoäc aáy khoâng
phaûi thöù keû thuø nhö trong chieán tranh maø moät ngöôøi lính ñaõ töøng caàm suùng chieán ñaáu nhö nhaân
vaät Ñaåu coù theå giaûi quyeát hay thoûa hieäp, chaáp nhaän moät caùch deã daøng. Cuoäc soáng ngöôøi daân chaøi
vuøng bieån ñaày gioâng baõo. Con thuyeàn ngö phuû phaûi choáng choïi vôùi nhieàu soùng gioù cuûa bieån khôi
trong nhöõng ngaøy gioâng baõo. Nhöng coøn moät thöù gioâng baõo do chính con ngöôøi taïo ra, nghieät ngaõ
vaø cay ñaéng. Söùc taøn phaù, haäu quaû maø noù ñeå laïi thaät theâ thaûm khuûng khieáp, ñau xoùt khoâng keùm gì
gioâng baõo töï nhieân. Ñoù laø thöù gioâng baõo noåi leân töø loøng thuyeàn, töø trong con thuyeàn. Ñoù laø cuoäc soáng
ñoùi ngheøo, lam luõ maø chính con ngöôøi gaây ra cho con ngöôøi. Naïn baïo haønh trong gia ñình aáy seõ laøm
toån thöông nhöõng ñöùa treû, nhöõng taâm hoàn leõ ra phaûi ñöôïc nuoâi döôõng bôûi moät cuoäc soáng bình yeân,
haïnh phuùc. Töø caùi nhìn hieän thöïc mang tính chaát khaùm phaù, phaùt hieän, coù chieàu saâu, Nguyeãn Minh
Chaâu muoán pheâ phaùn caùi nhìn laõng maïn, moät chieàu vôùi cuoäc soáng. Nhaø vaên ñaët ra vaán ñeà traùch
nhieäm cuûa ngöôøi ngheä só, cuûa ngheä thuaät phaûi ñaøo saâu, phaûi khaùm phaù, nhaãn naïi vôùi thöïc teá, duø
thöïc teá aáy phuû phaøng (caûnh töôïng ñau xoùt; ngöôøi ñaøn oâng ñaùnh vôï, cuøng moät söï ñôøi phi lí: ngöôø i vôï
khoán khoå xin toøa ñöøng baét chò ta boû choàng).
Cuõng töø caùi nhìn hieän thöïc mang tính khaùm phaù aáy, truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñöa ra
caùch nhìn coù chieàu saâu cuûa nhaø vaên veà con ngöôøi, laøm caâu chuyeän gaây aán töôïng vang gôïi leân nhöõng
caûm nghó khaùc nhau veà caùc nhaân vaät.
Nhaân vaät trung taâm trong taùc phaåm laø ngöôøi phuï nöõ, moät ngöôøi khoâng coù teân tuoåi cuï theå, moät
ngöôøi ñaøn baø bình thöôøng nhö bao phuï nöõ daân chaøi khaùc nhöng soá phaän cuûa chò ñöôïc taùc giaû taäp
trung taùi hieän vaø ñöôïc ngöôøi ñoïc quan taâm nhaát.
Con ngöôøi xaáu xí (ngoaïi hình thoâ keäch), maët roã, luùc naøo cuõng xuaát hieän vôùi moät “khuoân maët meät
moûi” aáy, nhìn chò, ta thaáy caû cuoäc ñôøi lam luõ, nhoïc nhaèn. Nhöng trong con ngöôøi xaáu xí, laàm luõi,
cam chòu aáy coøn coù moät con ngöôøi khaùc maø Phuøng khoâng hay bieát. Chò coù caùi nhìn maø chæ ngöôøi
trong cuoäc môùi thaáy. Ngöôøi phuï nöõ coù leõ khoâng bao giôø nhaän thaáy ñöôïc veû ñeïp cuûa baõi bieån , cuûa con
thuyeàn nhöng ñaõ nhìn ra ñöôïc nguyeân nhaân laøm laõo choàng mình trôû neân ñoåi tính, traùi neát (vì cuoäc
soáng khoå quaù) ñeå maø tha thöù. Chò coù theå giaûi thoaùt mình khoûi bi kòch gia ñình baèng caùch li hoân vôùi
choàng, nhöng laïi coi baát haïnh cuûa mình laø leõ ñöông nhieân bôûi trong cuoäc möu sinh khoâng deã daøng
gì treân chieác thuyeàn kieám soáng ngoaøi bieån xa caàn coù moät ngöôøi ñaøn oâng khoûe maïnh, bieát ngheà, chæ
vì coù nhöõng ñöùa con caàn ñöôïc soáng vaø lôùn leân. Trong nhöõng chuoãi ngaøy cöïc nhoïc, lam luõ, chò cuõng
bieát chaét gaïn nieàm vui: “ÔÛ treân thuyeàn, cuõng coù luùc vôï choàng, con caùi chuùng toâi soáng hoøa thuaän, vui
veû”. “Vui nhaát laø luùc ngoài nhìn ñaøn con toâi, chuùng noù ñöôïc aên no”. Vaäy laø caùi vôõ ra trong ñaàu Ñaåu
(vò chaùnh aùnh mieàn bieån) vaø cuõng laø cuûa Phuøng laø: ngöôøi ñaøn baø khoâng phaûi laø khoâng mô ñeán moät
haïnh phuùc, khoâng nghó ñeán noãi khoå cöïc, tuûi nhuïc cuûa mình. Ñaèng sau caùi söï “laïc haäu” maø ngöôøi ñaøn
baø töï bieát laø caû moät söï thaáu hieåu leõ ñôøi, caû moät söï hi sinh ñaùng quyù. “Nhöng tình thöông con cuõng
nhö noãi ñau, cuõng nhö caùi söï thaâm traàm trong vieäc hieåu thaáu caùi leõ ñôøi hình nhö muï chaúng bao giôø
ñeå loä roõ reät ra beà ngoaøi”. Khoâng phaûi chò khoâng bieát chuyeän gia ñình mình laøm cho ngöôøi ngoaøi
cuõng baát bình, nhöng lieäu söï baát bình cuûa moïi ngöôøi coù ñem ñeán söï thay ñoåi naøo cho cuoäc soáng cuûa
chò? Caùi laõo ñaøn oâng taøn baïo ñoù, chò vaãn caàn laõo, vì cuoäc soáng cuûa nhöõng ñöùa con, vì chieác thuyeàn

266
treân bieån khoâng theå ñeå baøn tay moät ngöôøi ñaøn baø cheøo laùi. Caùi nhìn cuûa chò gaén boù vôùi thöïc teá: söï
lo laéng cho soá phaän nhöõng ñöùa con, cho cuoäc soáng leânh ñeânh treân thuyeàn.
Nhö vaäy, sau chieán tranh, trôû veà vôùi ñôøi soáng caù nhaân, vôùi thöïc teá ñôøi thöôøng cuûa cuoäc soáng con
ngöôøi, Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ khaùm phaù ra nhöõng baõo toá trong cuoäc soáng gia ñình. Nhöng söï giaûi
quyeát maâu thuaãn cuûa cuoäc soáng thöïc taïi (qua gia ñình ngöôøi daân chaøi) khoâng heà deã daøng. Khoâng chæ
ñôn giaûn laø khuyeân ngöôøi ñaøn baø li hoân, khoâng phaûi cöù goïi laõo choàng leân toøa ñeå giaùo duïc laø xong.
Caùi xaáu, caùi aùc trong con ngöôøi khoâng phaûi cöù khoâng thích laø coù theå loaïi boû ñi ñöôïc. Nhö laõo Khuùng
trong Phieân chôï Giaùt ñaõ nghó: cöù baùn con boø ñi laø boû ñöôïc caùi phaàn u toái cuûa mình. Nhöng laøm sao
coù theå ñöôïc. Coù vaán ñeà thuoäc veà caù nhaân (laõo choàng) nhöng cuõng coù vaán ñeà thuoäc veà caùi chung:
chuyeän mieáng côm manh aùo, vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng. Thöïc teá khoâng thuaän chieàu nhö ngöôøi ta
vaãn nghó, bôûi con ngöôøi toàn taïi trong nhöõng moái quan heä ña chieàu, heát söùc phöùc taïp. Nguyeãn Minh
Chaâu ñaõ thu nhoû oáng kính cuûa mình trong phaïm vi cuoäc soáng gia ñình – moät noäi dieän heïp hôn
nhöng laïi môû ra nhöõng ñieàu khoâng keùm phaàn lôùn lao, saâu saéc vaø caû nhöùc nhoái nöõa. Trong böùc tranh
nhoû aáy chöùa ñöïng caû moät vaán ñeà xaõ hoäi, vaán ñeà nhaân sinh.
Ñieàu thoáng nhaát trong haønh trình saùng taïo cuûa Nguyeãn Minh Chaâu luoân vaãn laø “noãi lo aâu sao
maø lôùn lao vaø ñaày khaéc khoaûi veà con ngöôøi” veà cuoäc soáng. Ñaây cuõng laø lí do maø Nguyeãn Minh Chaâu
moät ñôøi caàm buùt vôùi hi voïng. “Vaên hoïc sinh ra ñôøi ñeå gìn giöõ trong töøng con ngöôøi – moät caùi gì heát
söùc mong manh vaø luoân luoân run raåy… moät caùi gì ñoù thaät laø nhö vaäy, nhöng thieáu noù trong con ngöôøi
thì y raèng con ngöôøi aáy khoâng theå soáng giöõa quaàn theå loaøi ngöôøi ñöôïc, vaø trôû thaønh moät taïi hoïa cho
loaøi ngöôøi (Nhaät kyù – Nguyeãn Minh Chaâu).
Caùi maàm aùc trong con ngöôøi khoâng phaûi baây giôø môùi moïc ra, coù ai ñoù ñaõ noùi raèng chaát ñoäc naèm
ngay trong söï soáng. Laõo choàng laø moät nhaân vaät vöøa laø naïn nhaân cuûa cuoäc soáng khoán khoå, vöøa laø thuû
phaïm gaây neân bao ñau khoå cho chính ngöôøi thaân mình. Phaûi laøm sao ñeå naâng cao caùi phaàn thieän,
phaàn ngöôøi trong nhöõng keû thoâ baïo aáy.
Nhaø vaên trong haøng loaït taùc phaåm vieát sau naêm 1980 ñaõ ñoái chöùng vôùi raát nhieàu quan nieäm baûo
thuû, leäch laïc veà cuoäc ñôøi, con ngöôøi; veà vaên chöông, ngheä thuaät ñaõ töøng coù thôøi thoáng trò trong yù
thöùc xaõ hoäi, trong vaên chöông. Söï thaät nghieät ngaõ ñöôïc moâ taû trong Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñaõ xua
tan laøn khoùi laõng maïn, phuû leân hình aûnh töø laâu trôû neân quen thuoäc veà cuoäc soáng ngö phuû döôùi caùnh
buoàm môøi aûo ban mai, leân treân khoâng gian roäng lôùn cuûa bieån caû. “Cuøng vôùi Chieác thuyeàn ngoaøi xa,
Nguyeãn Minh Chaâu coøn haøng loaït taùc phaåm chöùa ñöïng yù nghóa roäng lôùn, saâu xa, noù khieán ta giaät
mình neáu quen nghó raèng cuoäc ñôøi ñaõ heát ñau thöông, noù khôi gôïi ngöôøi caàm buùt neân nhìn kó vaøo
nhöõng gì sau veû ñeïp beà ngoaøi ñeå nhôù tôùi traùch nhieäm cuûa ngöôøi ngheä só tröôùc cuoäc soáng, tröôùc con
ngöôøi.
Tö duy ngheä thuaät duø ñoåi môùi ñeán ñaâu thì cuõng khoâng theå vöôït qua nhöõng quy luaät cuûa chaân,
thieän, mó quy luaät nhaân baûn. Nhaø vaên chaân chính coù söù meänh khôûi nguoàn cho doøng soâng vaên hoïc
ñoå ra ñaïi döông nhaân baûn meânh moâng” (Laõ Nguyeân).
Tröôùc sau, Nguyeãn Minh Chaâu vaãn laø ngöôøi ñi saên tìm caùi ñeïp, tìm caùi haït ngoïc aån saâu trong
taâm hoàn con ngöôøi. Ñoù phaûi chaêng laø yù nghóa cuûa nhöõng bieåu töôïng nhö “maûnh traêng cuoái röøng”,
“chieác thuyeàn ngoaøi xa”? Coù söï ñoåi thay trong caùch nhìn cuûa nhaø vaên bôûi thöïc teá vaø taâm theá saùng
taïo cuûa nhaø vaên ñaõ khaùc tröôùc, bôûi cuoäc soáng hoøa bình khaùc vôùi cuoäc soáng chieán tranh.
Veà ngheä thuaät, ñieàu laøm neân thaønh coâng cuûa taùc phaåm nhö ñaõ noùi treân ñoù laø söï saùng taïo tình
huoáng ñeå caùc nhaân vaät töï theå hieän, tình huoáng laøm cho con ngöôøi phaûi thay ñoåi caùch nhìn, caùch
quan nieäm cuûa mình. Noù “ñöôïc Nguyeãn Minh Chaâu ñaåy leân cao traøo vaø ngaøy caøng xoaùy saâu hôn nöõa
ñeå phaùt hieän tính caùch con ngöôøi, söï thaät cuoäc ñôøi” (Ñaëng Hieån).
Taùc phaåm vaãn laø söï tieáp tuïc khaùm phaù cuoäc soáng nhö trong Böùc tranh, vôùi caùch nhìn ña dieän vaø
phöùc taïp. OÂng ñaõ nhìn cuoäc soáng ñôøi thöôøng vôùi moät moái quan taâm ñaëc bieät ñeå chæ ra nhöõng vaán ñeà
beân trong cuûa noù vaø laøm cho ngöôøi ñoïc cuõng phaûi nhìn söï vaät, cuoäc soáng, con ngöôøi theo kieå u cuûa
mình, töø ñoù cuøng suy nghó tìm ra caùch giaûi quyeát moät caùch thoûa ñaùng toùm laïi laø tìm ñoïc ra ñaùp soá
cho baøi toaùn nghòch lí cuûa cuoäc ñôøi.
Ñoïc vaên Nguyeãn Minh Chaâu, ngöôøi ñoïc bao giôø cuõng nhìn thaáy “ñoâi maét môû to, khaéc khoaûi, boàn
choàn, ñaày nghieâm khaéc” cuûa nhaø vaên nhìn vaøo noäi taâm vaø caû cuoäc ñôøi nhaân vaät. Vieát vaên, vôùi Nguyeãn
Minh Chaâu, luoân laø söï thöïc hieän khaùt voïng taùc ñoäng ñoái vôùi ñôøi soáng vaø con ngöôøi, laø ñaët ra nhöõng
vaán ñeà veà moái quan heä giöõa vaên hoïc vaø ñôøi soáng.
267
 ÑEÀ: Caùch nhìn nhaän cuoäc soáng vaø con ngöôøi cuûa Nguyeãn Minh Chaâu trong truyeän
ngaén “Chieác thuyeàn ngoaøi xa”.
BAØI LAØM
Coù nhöõng hình aûnh thoaït môùi nhìn thì ñeïp, thaäm chí laïi raát ñeïp, nhöng neáu nhìn kó beân trong,
ñi saâu vaøo baûn chaát cuûa noù thì hoaøn toaøn ngöôïc laïi. Cuoäc soáng nhieàu khi thöôøng “ñaùnh löøa” ta nhö
theá. Phaûi coù con maét tinh töôøng nhìn thaáu gan ruoät cuoäc soáng ñeå khaùm phaù, phaùt hieän thì môùi mong
tìm ra ñuùng baûn chaát cuûa noù. Chieác thuyeàn ngoaøi xa cuûa Nguyeãn Minh Chaâu laø moät truyeän ngaén
nhö vaäy.
Chieác thuyeàn ôû ngoaøi xa môùi troâng thaät ñeïp, vaø caøng ñeïp hôn trong maét ngöôøi ngheä só nhieáp
aûnh. Qua nhieàu laàn “phuïc kích”, hoâm nay anh môùi “choäp” ñöôïc moät caûnh thaät öng yù khi phaùt hieän
ra moät veû ñeïp “trôøi cho” treân maët bieån môø söông buoåi saùng: “… tröôùc maët toâi laø moät böùc tranh möïc
taøu cuûa moät danh hoïa thôøi coå. Muõi thuyeàn in moät neùt mô hoà loøe nhoøe vaøo baàu söông muø maøu traéng
nhö söõa coù pha ñoâi chuùt maøu hoàng hoàng do aùnh maët trôøi chieáu vaøo. Vaøi boùng ngöôøi laãn treû con ngoài
im phaêng phaéc nhö töôïng treân chieác mui khum khum, ñang höôùng maët vaøo bôø. Taát caû khung caûnh
aáy nhìn qua nhöõng caùi maét löôùi… toaøn boä khung caûnh töø ñöôøng neùt ñeán aùnh saùng ñeàu haøi hoøa vaø
ñeïp…”. Tröôùc veû ñeïp ñoù, anh töôûng nhö chính mình “vöøa khaùm phaù thaáy caùi chaân lí cuûa söï hoaøn
thieän, khaùm phaù thaáy caùi khoaûnh khaéc trong ngaàn cuûa taâm hoàn”. Döôøng nhö anh ñaõ baét gaëp caùi
taän Thieän, taän Mó trong hình aûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa giöõa trôøi bieån môø söông aáy…
Nhöng anh ñaõ laàm bôûi chính “caùi ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh vöøa mang laïi” ñaõ ñaùnh löøa anh.
Ñoù chæ laø caùi ñeïp cuûa chieác thuyeàn ôû ngoaøi xa giöõa trôøi bieån môø söông huyeàn aûo. Nhöng khi chieác
thuyeàn aáy ñeán gaàn giöõa cuoäc ñôøi traàn truïi gai goùc thì caùi ñeïp aáy laäp töùc bieán maát, vaø caùi xaáu, caùi aùc
hieän ra ngay, khoác lieät, phuõ phaøng! Anh ñaõ chöùng kieán töø chieác thuyeàn ngö phuû ñeïp nhö trong mô
aáy böôùc ra moät ngöôøi ñaøn baø xaáu xí, meät moûi vaø cam chòu; moät laõ o ñaøn oâng thoâ keäch, döõ daèn, ñoäc
aùc, coi vieäc ñaùnh vôï nhö laø moät phöông caùch ñeå giaûi toûa nhöõng uaát öùc, khoå ñau: “… laõo truùt côn giaän
nhö löûa chaùy baèng caùch duøng chieác thaét löng quaät tôùi taáp vaøo löng ngöôøi ñaøn baø, laõo vöøa ñaùnh vöøa
thôû hoàng hoäc, hai haøm raêng nghieáng ken keùt, cöù moãi nhaùt quaát xuoáng laïi nguyeàn ruûa baèng caùi gioïng
reân ró ñau ñôùn: “Maày cheát ñi cho oâng nhôø, chuùng maøy cheát ñi cho oâng nhôø!”. Ngay laäp töùc, ñöùa con
trai beù nhoû lao tôùi cöùu meï vaø traän aåu ñaû döõ doäi dieãn ra giöõa hai boá con treân baõi caùt… Laõo ñaøn oâng
laüng laëng boû veà thuyeàn, ngöôøi meï vöøa khoùc vöøa laïy ñöùa con roài oâm chaàm laáy noù, ñeå sau ñoù, thaät baát
ngôø, laïi buoâng ñöùa treû ra vaø ñi thaät nhanh, ñuoåi theo laõo ñaøn oâng trôû veà thuyeàn. Vaø chieác thuyeàn
boãng bieán maát nhö trong moät truyeän coå ñaày quaùi ñaûn ñem theo caùi hình aûnh ñeïp ñeõ cuûa noù boàng
beành trong söông muø buoåi saùng, chæ coøn ñeå laïi caùi dö vò xoùt xa cay ñaéng cuûa taán bi kòch gia ñình
nhaø thuyeàn chaøi khi choàng ñaùnh vôï khoâng thöông tieác, cha con ñaùnh nhau nhö keû thuø. Maø ñaâu phaûi
chæ moät laàn “Ba ngaøy moät traän nheï, naêm ngaøy moät traän naëng”, laõo loâi vôï leân bôø ñeå ñaùnh (theo lôøi
van xin cuûa muï ñeå khuaát maét luõ con caùi döôùi thuyeàn) cho boõ töùc, cho boõ gheùt, cho thoûa caùi maùu vuõ
phu trong ngöôøi laõo, cho söï baïo haønh cuûa caùi aùc ñöôïc thoûa theâ. Vaäy maø khi vò chaùnh aùnh huyeän quaû
quyeát: “Chò khoâng soáng noåi vôùi caùi laõo ñaøn oâng vuõ phu aáy ñaâu! Chò nghó theá naøo?”, thì thaät laï, ngöôøi
ñaøn baø baát haïnh ñaõ chaép tay vaùi lia lòa: “Con laïy quyù toøa…” roài traû lôøi raønh roït: “Quyù toøa baét toäi con
cuõng ñöôïc, phaït tuø con cuõng ñöôïc, ñöøng baét con boû noù…” Thaät khoâng theå naøo hieåu noåi vì sao muï laïi
traû lôøi nhö theá? Chính caâu noùi naøy ñaõ khieán ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh (bò laõo ñaøn oâng ñaùnh cho bò
thöông khi anh xoâng vaøo can thieäp vuï haén ñaùnh vôï ba hoâm sau) phaûi veùn laù maøn böôùc ra bôûi anh
caûm thaáy “gian phoøng nguû loàng loäng gioù bieån töï nhieân bò huùt heát khoâng khí, trôû neân ngoät ngaït quaù”.
Anh phaûi böôùc ra ñeå tröïc tieáp ñoái dieän vôùi ngöôøi ñaøn baø kì laï naøy, mong hieåu ñöôïc caùi ñieàu uaån khuùc
coøn chöùa chaát saâu kín trong ñaùy loøng muï… Vaø taïi caùi toøa aùn huyeän nhoû beù naøy, qua nhöõng ñieàu taâm
söï, giaõi baøy cuûa ngöôøi ñaøn baø, anh ñaõ hieåu ra nhöõng ñieàu thaät lôùn lao, saâu saéc cuûa cuoäc soáng, con
ngöôøi – nhöõng ñieàu maø neáu chæ soáng hôøi hôït, nhìn thoaùng qua thì khoâng theå naøo hieåu noåi. Vì sao
ngöôøi ñaøn baø khoán khoå aáy vaãn nhaát quyeát gaén boù vôùi laõo choàng vuõ phu? Nguoàn goác cuûa moïi söï chòu
ñöïng, hi sinh ñoù laø tình thöông voâ bôø ñoái vôùi nhöõng ñöùa con: “… ñaùm ñaøn baø haøng chaøi ôû thuyeàn
chuùng toâi caàn phaûi coù ngöôøi ñaøn oâng ñeå cheøo choáng khi phong ba, ñeå cuøng laøm aên nuoâi naáng ñaëng
moät saép con nhaø naøo cuõng treân döôùi chuïc ñöùa. OÂng trôøi sinh ra ngöôøi ñaøn baø laø ñeå ñeû con, roài nuoâi
con cho ñeán khi khoân lôùn cho neân phaûi gaùnh laáy caùi khoå. Ñaøn baø ôû thuyeàn chuùng toâi phaûi soáng cho
con chöù khoâng theå soáng cho mình nhö ôû treân ñaát ñöôïc!” Theá laø roõ. Neáu hieåu söï vieäc moät caùch ñôn

268
giaûn (nhö chính oâng chaùnh aùn ñaõ hieåu) thì chæ caàn yeâu caàu ngöôøi ñaøn baø boû choàng laø xong. Nhöng
neáu nhìn vaán ñeà moät caùch thaáu suoát seõ thaáy suy nghó vaø xöû söï cuûa baø laø khoâng theå khaùc ñöôïc. Vaû
laïi, trong khoå ñau trieàn mieân, ngöôøi ñaøn baø aáy vaãn chaét loïc ñöôïc nhöõng nieàm haïnh phuùc nhoû nhoi:
“Vui nhaát laø luùc ngoài nhìn ñaøn con toâi chuùng noù ñöôïc aên no…”, “treân thuyeàn cuõng coù luùc vôï choàng
con caùi chuùng toâi soáng hoøa thuaän, vui veû”. Nhöõng nieàm haïnh phuùc hieám coù aáy thaät ñaùng quyù bieát
bao trong cuoäc ñôøi tuûi cöïc, baát haïnh cuûa baø, vaø taùc giaû cuõng thaät tinh teá khi mieâu taû “laàn ñaàu tieân
treân khuoân maët xaáu xí cuûa muï chôït öûng saùng leân nhö moät nuï cöôøi”. Cuoäc soáng ña dieän, nhieàu chieàu,
con ngöôøi coù nhöõng noãi nieàm saâu kín beân trong, laøm sao coù theå hieåu moät caùch ñôn giaûn, deã daõi ñöôïc?
Vaø ñaâu phaûi chæ nhöõng con ngöôøi hoïc thöùc, xuaát chuùng, maø ngay caû ngöôøi lao ñoäng bình thöôøng nhö
ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi naøy cuõng nhö vaäy.
Nhaø vaên Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ vöôït qua ñöôïc caùi nhìn ñôn giaûn, deã daõi ñeå ñem ñeán cho ta moät
truyeän ngaén coù chieàu saâu nhaän thöùc vaø coù giaù trò phaùt hieän baèng nhöõng nghòch lí cuûa ñôøi thöôøng.
Chieác thuyeàn chæ ñeïp khi noù ôû ngoaøi xa trong söông muø boàng beành huyeàn aûo, nhöng khi noù ñeán gaàn
thì beân trong noù laïi boäc loä nhöõng caùi thaät xaáu xa cuûa cuoäc soáng con ngöôøi; vaø trong cuoäc soáng baát
haïnh cuûa ngöôøi ñaøn baø khoán khoå kia vaãn aùnh leân nhöõng neùt ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ lao ñoäng – cho
duø ñoù laø nhöõng neùt ñeïp cuûa söï aâm thaàm nhaãn nhuïc cam chòu khoâng ñaùng coù vaø khoâng neân coù cuûa
ngöôøi phuï nöõ trong thôøi ñaïi ngaøy nay. Ñoù chính laø cuoäc soáng thaät ñang dieãn ra ñaây ñoù treân ñaát
nöôùc ta – moät cuoäc soáng traàn truïi, gai goùc, nhöùc nhoái – nhöng raát deã bò che laáp bôûi moät veû ñeïp
thoaùng qua beân ngoaøi. Vaø khi nhaø vaên ñaõ vaïch ra caùi söï thaät cuûa cuoäc soáng ñoù thì cuõng töùc laø hoï ñaõ
ñaët ra nhöõng caâu hoûi böùc xuùc ñeå goùp phaàn thay ñoåi cuoäc soáng, hoaøn thieän nhaân caùch con ngöôøi.

CHÖÔNG 15:
LÖU QUANG VUÕ
ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn trích kòch Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt cuûa Löu Quang Vuõ.
HÖÔÙNG DAÃN
Löu Quang Vuõ (1948 - 1988), queâ goác ôû Ñaø Naüng, sinh taïi Phuù Thoï trong moät gia ñình trí
thöùc; cha laø nhaø vieát kòch Löu Quang Thuaän. Thieân höôùng vaø naêng khieáu ngheä thuaät sôùm boäc loä töø
nhoû, Löu Quang Vuõ laøm thô vaø sau ñoù, vieát kòch. Vôùi nhöõng vôû kòch gaây chaán ñoäng dö luaän nhö:
Soáng maõi tuoåi 17, Naøng Si-ta, Heïn ngaøy trôû laïi, Neáu anh khoâng ñoát löûa, Lôøi theà thöù 9, Khoaûnh khaéc
vaø voâ taän, Beänh só, Toâi vaø chuùng ta,... Löu Quang Vuõ khoâng chæ trôû thaønh moät hieän töôïng ñaëc bieät
cuûa saân khaáu kòch tröôøng nhöõng naêm 80 cuûa theá kæ XX maø coøn ñöôïc coi laø moät trong nhöõng nhaø
soaïn kòch taøi naêng nhaát cuûa neàn vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam hieän ñaïi. Naêm 2000, oâng ñöôïc taëng
Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc ngheä thuaät. (Xem theâm veà taùc giaû trong Tieåu daãn cuûa SGK).
Hai lôùp kòch:
- Lôùp kòch “Cuoäc ñoái thoaïi giöõa Hoàn vaø Xaùc”
+ Vai Hoàn Tröông Ba: ñoïc vôùi gioïng cuûa con ngöôøi cao khieát, muoán giöõ mình ñöôïc trong saïch,
nhöng sau ñoù laïi ñau khoå ñeán cöïc ñoä vaø thaáy khoâng theå chòu ñöïng ñöôïc nöõa. (Coù luùc nhö tuyeät voïng).
+ Vai Xaùc haøng thòt: ñoïc vôùi gioïng cuûa con ngöôøi traàn tuïc, ñôøi thöôøng, nhöng toû ra laán löôùt
hoàn Tröông Ba, sæ nhuïc hoàn Tröông Ba, roài laïi an uûi hoàn Tröông Ba.
- Lôùp kòch “Hoàn Tröông Ba vaø Ñeá thích”
Thöïc chaát cuûa maøn ñoái thoaïi naøy laø söï ñaáu tranh trong quan nieäm cuûa Tröông Ba vaø Ñeá Thích
veà yù nghóa söï soáng, mang tính trieát lí saâu saéc. Caùch ñoïc gioïng ñoïc cuûa töøng vai phaûi toaùt leân ñieàu
ñoù.

269
 Phaân tích cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt
Cuoäc ñoái thoaïi ñöôïc khôûi ñaàu töø hoàn Tröông Ba. Khi nhaän ra tình traïng khoâng aên nhaäp ngaøy
caøng roõ giöõa mình vaø thaân xaùc anh haøng thòt, hoàn Tröông Ba ñaõ naûy ra yù muoán thoaùt khoûi caùi thaân
xaùc thoâ loã, keành caøng maø baáy laâu nay noù vaãn phaûi truù nguï: Khoâng! Khoâng! Toâi khoâng muoán soáng
nhö theá naøy maõi! Toâi chaùn caùi choã ôû khoâng phaûi cuûa toâi naøy laém roài, chaùn laém roài! Caùi thaân theå
keành caøng, thoâ loã naøy, ta baét ñaàu sôï mi, ta chæ muoán rôøi xa mi töùc khaéc! Neáu caùi hoàn cuûa ta coù caùi
hình thuø rieâng nhæ, ñeå noù ñöôïc taùch ra khoûi caùi xaùc naøy, duø chæ moät laùt”. Nhöng yù muoán aáy cuûa hoàn
Tröông Ba ñaõ laäp töùc bò xaùc haøng thòt baùc boû, bôûi ñoù chæ laø aûo töôûng: Voâ ích, caùi linh hoàn môø nhaït
cuûa oâng Tröông Ba khoán khoå kia ôi, oâng khoâng taùch ra khoûi toâi ñöôïc ñaâu, duø toâi chæ laø thaân xaùc...
Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc ôû lôùp kòch naøy chöùa ñöïng nhieàu taàng nghóa. Hoàn Tröông Ba ban ñaàu
thì coi thöôøng thaân xaùc ngöôøi haøng thòt: Maøy khoâng coù tieáng noùi, maø chæ laø xaùc thòt aâm u ñui muø.
Nhöng tröôùc nhöõng chöùng cöù hieån nhieân maø xaùc ngöôøi haøng thòt ñöa ra, hoàn Tröông Ba ñaõ khoâng
theå khoâng thöøa nhaän vò trí cuûa thaân xaùc thaäm chí caû söï chi phoái cuûa noù ñeán taâm hoàn. Haõy ñoïc
nhöõng lôøi ñoái thoaïi sau ñaây:
Xaùc haøng thòt: Coù ñaáy! Xaùc thòt coù tieáng noùi ñaáy! OÂng ñaõ bieát tieáng noùi cuûa toâi roài, ñaõ luoân
luoân bò tieáng noùi aáy sai khieán. Chính vì aâm u, ñui muø maø toâi coù söùc maïnh gheâ gôùm, laém khi aùt caû
caùi linh hoàn cao khieát cuûa oâng ñaáy!
Hoàn Tröông Ba: Noùi laùo! Maøy chæ laø caùi voû beân ngoaøi, khoâng coù yù nghóa gì heát, khoâng coù tö
töôûng, khoâng coù caûm xuùc!
Xaùc haøng thòt: Coù thaät theá khoâng?
Hoàn Tröông Ba: Hoaëc neáu coù, thì chæ laø nhöõng thöù thaáp keùm, maø baát cöù con thuù naøo cuõng
coù ñöôïc: theøm aên ngon, theøm röôïu thòt...
Xaùc haøng thòt: Taát nhieân, taát nhieân. Sao oâng khoâng keå tieáp: khi oâng ôû beân nhaø toâi, khi oâng
ñöùng beân caïnh vôï toâi, tay chaân run raåy, hôi thôû noùng röïc, coå ngheïn laïi ñeâm hoâm ñoù, suyùt nöõa thì...
ÔÛ ñoaïn ñoái thoaïi naøy, Löu Quang Vuõ ñaõ ñeà caäp tôùi moät vaán ñeà raát caên baûn vaø laâu daøi cuûa trieát
hoïc: vaán ñeà tinh thaàn vaø vaät chaát, caùi gì coù tröôùc vaø moái quan heä giöõa hai maët ñoù. Töø maáy ngaøn
naêm nay, caùc nhaø trieát hoïc duy taâm vaãn coi tinh thaàn laø caùi coù tröôùc, coøn caùc nhaø duy vaät laïi cho
vaät chaát coù tröôùc, vaät chaát quyeát ñònh yù thöùc. Nhöng vaãn coù khoâng ít ngöôøi, tuy taùn thaønh quan
ñieåm duy vaät maø trong thöïc teá laïi suy nghó vaø haønh ñoäng moät caùch duy taâm, chuû quan: hoï xem
thöôøng ñôøi soáng vaät chaát, khoâng quan taâm ñeán nhu caàu töï nhieân cuûa con ngöôøi, ñeå maëc cho moïi
ngöôøi phaûi soáng trong ñieàu kieän thieáu thoán, khoå sôû, thaäm chí nheách nhaùc, khoâng coøn laø cuoäc soáng
cuûa con ngöôøi. Söï thaät hieån nhieân veà vai troø cuûa thaân xaùc ñaõ ñöôïc xaùc ngöôøi haøng thòt noùi ra moät
caùch thaät roõ raøng maø khoâng theå baùc boû: Toâi laø caùi bình ñeå chöùa ñöïng linh hoàn. Nhôø toâi maø oâng coù
theå laøm luïng, cuoác xôùi. OÂng nhìn ngaém trôøi ñaát, caây coái, nhöõng ngöôøi thaân... Nhôø coù ñoâi maét cuûa
toâi, oâng caûm nhaän theá giôùi naøy qua nhöõng giaùc quan cuûa toâi. Trong cuoäc ñoái thoaïi aáy, hoàn Tröông
Ba ban ñaàu toû ra coi thöôøng mieät thò xaùc haøng thòt, nhöng roài moãi luùc moät ñuoái lí luùng tuùng, khoâng
theå baùc boû nhöõng chöùng cöù hieån nhieân cuûa xaùc ngöôøi haøng thòt, neân chæ coøn bieát hoaëc naït noä: Im ñi,
hoaëc luùng tuùng bieän baïch: nhöng... nhöng. Caùi aûo töôûng cao ngaïo: khoâng ta vaãn coøn moät ñôøi soáng
rieâng: nguyeân veïn, trong saïch, thaúng thaén, cuõng bò xaùc haøng thòt cheá gieãu thaúng thöøng: Nöïc cöôøi
thaät! Khi oâng phaûi toàn taïi nhaø toâi chieàu theo nhöõng ñoøi hoûi cuûa toâi, maø coøn nhaän laø nguyeân veïn,
trong saïch, thaúng thaén!
Nhö vaäy traùi vôùi nhöõng quan nieäm duy taâm chuû quan, chæ quan taâm ñeán linh hoàn maø xem
thöôøng theå xaùc, Löu Quang Vuõ ñaõ cho thaáy vò trí cuûa theå xaùc trong söï soáng toaøn veïn vaø ñaày ñuû cuûa
con ngöôøi, leân tieáng caûnh tænh caùch haønh xöû vin vaøo caùi taâm hoàn laø quyù, khuyeân con ngöôøi ta soáng
vì phaàn hoàn, ñeå roài boû beâ cho thaân xaùc hoï maõi khoå sôû nheách nhaùc.

Cuoäc ñoái thoaïi giöõa Hoàn Tröông Ba vaø Ñeá Thích boäc loä nhöõng quan nieäm soáng vaø
caùch öùng xöû ôû moãi ngöôøi nhö theá naøo?
Cuoäc ñoái thoaïi cuoái cuøng vôùi Ñeá Thích laø ñieåm ñænh trong cao traøo cuûa vôû kòch, lôùp ñoái thoaïi
naøy haøm chöùa nhieàu trieát lí saâu saéc vaø coù söùc khaùi quaùt lôùn, môû roäng taàm tö töôûng cuûa vôû kòch.
Sau khi ñoát höông môøi Ñeá Thích xuoáng, hoàn Tröông Ba neâu ra yeâu caàu cuûa mình: Khoâng theå
beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo ñöôïc, toâi muoán ñöôïc laø toâi toaøn veïn. Caâu traû lôøi cuûa Ñeá
Thích thaät baát ngôø, ñaõ cho thaáy caùi bi kòch cuûa tình traïng khoâng ñöôïc soáng thöïc cuûa moïi ngöôøi, keå
töø Ngoïc Hoaøng laãn nhöõng oâng tieân treân trôøi cho ñeán con ngöôøi döôùi traàn gian: Theá oâng ngôõ taát caû

270
moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc laø mình toaøn veïn caû ö? Ngay caû toâi ñaây. ÔÛ beân ngoaøi, toâi ñaâu coù ñöôïc soáng theo
nhöõng ñieàu toâi nghó beân trong. Maø caû Ngoïc Hoaøng nöõa, chính ngöôøi laém khi cuõng phaûi khuoân eùp
mình cho xöùng vôùi danh vò Ngoïc Hoaøng. Döôùi ñaát treân trôøi ñeàu theá caû, nöõa laø oâng. Ñeá Thích nhaän
ra söï thaät ñaùng buoàn aáy veà chaáp nhaän noù nhö moät quy luaät phoå bieán, coøn hoàn Tröông Ba khoâng theå
chaáp nhaän tình traïng ñoù: Soáng nhôø vaøo ñoà ñaïc, cuûa caûi ngöôøi khaùc, ñaõ laø chuyeän khoâng neân. Ñaèng
naøy ñeán caùt thaân toâi cuõng phaûi soáng nhôø anh haøng thòt. OÂng chæ nghó ñôn giaûn laø cho toâi soáng,
nhöng soáng nhö theá naøo thì oâng chaúng caàn bieát! Hoàn Tröông Ba ñaõ döùt khoaùt choái boû cuoäc soáng nhôø
vaøo thaân xaùc ngöôøi khaùc, khoâng ñöôïc laø mình, saün saøng traû laïi xaùc ngöôøi haøng thòt cho linh hoàn
anh ta duø mình phaûi tan bieán vaøo trong coõi hö voâ. Tröôùc lôøi ñeà nghò cuûa Ñeá Thích: nhaäp vaøo xaùc cu
Tò, hoàn Tröông Ba ñaõ khoâng ñeå mình maéc sai laàm moät laàn nöõa. OÂng ñaõ hình dung ra caùi nghòch
caûnh trôù treâu cuõng khoâng keùm gì laàn tröôùc, neáu mình nhaäp vaøo thaân xaùc cu Tò - moät ñöùa treû chöa
ñaày möôøi tuoåi. Thaäm chí caùi bi kòch laàn naøy seõ coøn chua chaùt hôn: Ñeå roài, chaúng bao laâu nöõa, baø
nhaø toâi, baïn beø cuøng löùa vôùi toâi nhö baùc Tröôûng Hoaït laàn löôït naèm xuoáng, mình toâi vaãn phaûi soáng
suoát bao naêm thaùng daèng daëc. Mình toâi giöõa ñaùm ngöôøi haäu sinh. Nhöõng gì chuùng thích toâi gheùt,
nhöõng gì toâi thích chuùng chaúng öa. Toâi seõ nhö oâng khaùch ngoài dai ôû nhaø ngöôøi ta, moïi khaùch khöùa
ñaõ veà caû roài, mình vaãn daàm deà naùn laïi. Toâi seõ bô vô laïc loõng, hoaëc seõ trôû neân thaûm haïi ñaùng gheùt
nhö keû tham lam, moät keû lí ra phaûi cheát töø laâu maø vaãn coá soáng, cöù treû khoeû, cöù ngang nhieân höôûng
thuï moïi thöù loäc trôøi!”.
Töø choái lôøi ñeà nghò cuûa Ñeá Thích, hoàn Tröông Ba coøn ruùt ra töø nhöõng sai laàm cuûa oâng tieân
naøy (vaø cuõng coù moät phaàn sai laàm cuûa mình) moät trieát lí veà nhöõng sai laàm vaø vieäc söûa chöõa noù: Coù
nhöõng caùi sai khoâng theå söûa ñöôïc. Chæ coù caùch laø ñöøng bao giôø sai nöõa, hoaëc phaûi buø laïi baèng moät
vieäc ñuùng khaùc. Vieäc ñuùng coøn laøm kòp baây giôø laø laøm cu Tò soáng laïi. Coøn toâi, cöù ñeå toâi cheát haún!”.
Cuoäc ñoái thoaïi boäc loä nhöõng khaùc bieät trong quan nieäm vaø caùch haønh xöû cuûa hai nhaân vaät. Ñeá
Thích cuõng nhaän ra tình traïng veânh leäch, giöõa tinh thaàn vaø theå xaùc, Ngoïc Hoaøng, caùc vò tieân treân
trôøi cho ñeán ngöôøi thöôøng ôû choán nhaân gian. Nhöng oâng tieân naøy chaáp nhaän ñieàu ñoù nhö moät thöïc
teá phoå bieán, khoâng theå vaø khoâng muoán thay ñoåi noù. Bôûi theá maø Ñeá Thích ñaõ cho hoàn Tröông Ba
nhaäp vaøo xaùc haøng thòt, roài laïi coù saùng kieán ñònh cho nhaäp vaøo xaùc cu Tò, khi hoàn Tröông Ba choái
töø cuoäc soáng chung vôùi xaùc anh haøng thòt. Coøn hoàn Tröông Ba khi ñaõ nhaän ra nghòch caûnh “hoàn noï,
xaùc kia” thì döùt khoaùt khoâng chaáp nhaän tình traïng ñoù, maø muoán ñöôïc soáng thöïc laø mình, thaønh
thaät vôùi mình vaø vôùi moïi ngöôøi. Bôûi vaäy, hoàn Tröông Ba ñaõ löïa choïn cho mình caùi cheát, hoaøn toaøn
tan bieán vaøo coõi hö voâ, chöù khoâng chaáp nhaän tình traïng soáng giaû “hoàn noï, xaùc kia” nöõa.

Tính bi kòch vaø yù nghóa nhaân vaên cao caû trong söï löïa choïn cuûa Hoàn Tröông Ba ôû
cuoái vôû kòch.
Löïa choïn cho mình caùi cheát, cheát haún, tan vaøo trong coõi hö voâ, ñeå khoâng phaûi soáng giaû doái,
ñeå vaãn coøn moät oâng Tröông Ba laøm vöôøn hieàn laønh löông thieän, thanh cao trong taâm trí cuûa moïi
ngöôøi, ñoù laø söï löïa choïn ñau xoùt nhöng saùng suoát cao caû. ÔÛ cao traøo naøy cuûa vôû kòch, caâu hoûi “soáng
hay khoâng soáng” töøng day döùt Haêm-leùt cuûa Seách-xpi-a, nay laïi ñöôïc ñaët ra moät caùch böùc xuùc vaø thaám
thía vôùi nhaân vaät hoàn Tröông Ba. Neáu Haêm-leùt ñaõ löïa choïn soáng laø ñoái maët vôùi nhöõng theá löïc baïo
taøn, choáng laïi caùi aùc, duø coù phaûi hi sinh tính maïng, thì hoaøn caûnh cuûa Tröông Ba laïi buoäc nhaân vaät
phaûi chaáp nhaän caùi cheát ñeå baûo toaøn ñöôïc nhaân caùch nguyeân veïn cuûa mình, ñeå khoân g phaûi soáng giaû
doái bôûi vì: Khoâng theå soáng vôùi baát cöù giaù naøo ñöôïc... Coù nhöõng caùi giaù quaù ñaét, khoâng theá traû ñöôïc...,
Nhöng soáng theá naøy, coøn khoå hôn laø caùi cheát. Tröôùc Tröông Ba, laõo Haïc cuûa Nam Cao ñeå baûo toaøn
nhaân caùch cuûa moät ngöôøi cha, moät ngöôøi löông thieän cuõng ñaõ phaûi tìm ñeán caùi cheát ñau ñôùn baèng
baû choù. Cuoäc ñaáu tranh cuûa con ngöôøi vôùi hoaøn caûnh vaø vôùi chính mình ñeå ñöôïc soáng thöïc laø mình,
vaãn cöù laø moät cuoäc ñaáu tranh cam go vaø ñaày nhöõng bi kòch. Nhöng neáu khoâng coù nhöõng con ngöôøi
bi kòch aáy, thì lieäu loaøi ngöôøi coù coøn laø mình, laø nhaân loaïi nöõa khoâng?

Trieát lí nhaân sinh ôû vôû kòch.

Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt laø vôû kòch trieát lí, ñaët ra nhieàu vaán ñeà coù yù nghóa quan troïng,
phoå quaùt veà nhaân sinh. Trieát lí bao truøm cuûa ñoaïn trích, vaø cuõng laø cuûa vôû kòch laø: con ngöôøi caàn
ñöôïc soáng thöïc laø mình, vôùi cuoäc soáng ñaày ñuû caû linh hoàn vaø theå xaùc; nhöng trong thöïc teá, khoâng
phaûi bao giôø con ngöôøi cuõng coù theå ñaït ñöôïc nhö vaäy, nhieàu khi con ngöôøi bò ñaët vaøo tình caûnh
khoâng ñöôïc soáng thaät laø mình, phaûi ñaët tröôùc söï löïa choïn ñaày ñau ñôùn. Chuû ñeà chính coøn ñöôïc môû

271
roäng laøm cho saâu saéc vaø phong phuù theâm baèng nhöõng trieát lí naûy ra ôû nhöõng tình tieát, nhöõng ñoái
thoaïi cuûa caùc nhaân vaät trong moãi caûnh. Chaúng haïn, trong ñoaïn ñoái thoaïi cuûa hoàn Tröông Ba vôùi xaùc
ngöôøi haøng thòt ôû caûnh VII, gôïi ra trieát lí veà moái quan heä chi phoái laãn nhau cuûa tinh thaàn vaø theå
chaát: khoâng theå coù moät thöù tinh thaàn cao caû naèm ngoaøi ñôøi soáng theå chaát cuûa con ngöôøi vaø ñôøi soáng
thöïc theå, vaät chaát cuûa con ngöôøi cuõng caàn ñöôïc ñaùp öùng, caàn ñöôïc thöøa nhaän, bôûi noù cuõng laø moät
quyeàn töï nhieân, chính ñaùng. Coøn lôøi ñoái thoaïi cuûa hoàn Tröông Ba vôùi Ñeá Thích laïi neâu leân moät chaân
lí ñöôïc ruùt ra töø traûi nghieäm ñau xoùt cuûa chính nhaân vaät: Khoâng theå soáng vôùi baát cöù giaù naøo ñöôïc...
Coù nhöõng caùi giaù quaù ñaét, khoâng theå traû ñöôïc..., Nhöng soáng theá naøy, coøn khoå hôn laø caùi cheát.

ÑEÀ: Phaân tích ñoaïn trích kòch Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt cuûa Löu Quang Vuõ.
HÖÔÙNG DAÃN
I. NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN CHUÙ YÙ KHI TIEÁP CAÄN VAÊN BAÛN
1. Xaùc ñònh maâu thuaãn cô baûn ñeå hieåu ñöôïc dieãn bieán vaø söï phaùt trieån cuûa haønh ñoäng kòch: töø
maâu thuaãn giöõa Hoàn vaø Xaùc maø phaùt trieån thaønh maâu thuaãn giöõa Tröông Ba vaø gia ñình, giöõa
Tröông Ba vaø Ñeá Thích veà quan nieäm soáng. Cuoái cuøng daãn ñeán söï töø choái cuûa Tröông Ba nhaäp vaøo
xaùc cu Tò ñeå chaáp nhaän caùi cheát.
2. Töø ñoù, khaùi quaùt leân chuû ñeà cuûa vôû kòch (ñoaïn trích) vaø tìm nhöõng caâu noùi cuûa Hoàn Tröông
Ba ñeå chöùng minh cho chuû ñeà ñoù.
II. TÌM HIEÅU VAÊN BAÛN
A. TAÙC GIAÛ
Löu Quang Vuõ (1948 - 1988), queâ goác ôû Ñaø Naüng, sinh taïi Phuù Thoï trong moät gia ñình trí
thöùc; cha laø nhaø vieát kòch Löu Quang Thuaän. Thieân höôùng vaø naêng khieáu ngheä thuaät sôùm boäc loä töø
nhoû, Löu Quang Vuõ laøm thô vaø sau ñoù, vieát kòch. Vôùi nhöõng vôû kòch gaây chaán ñoäng dö luaän nhö:
Soáng maõi tuoåi 17, Naøng Si-ta, Heïn ngaøy trôû laïi, Neáu anh khoâng ñoát löûa, Lôøi theà thöù 9, Khoaûnh khaéc
vaø voâ taän, Beänh só, Toâi vaø chuùng ta,... Löu Quang Vuõ khoâng chæ trôû thaønh moät hieän töôïng ñaëc bieät
cuûa saân khaáu kòch tröôøng nhöõng naêm 80 cuûa theá kæ XX maø coøn ñöôïc coi laø moät trong nhöõng nhaø
soaïn kòch taøi naêng nhaát cuûa neàn vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam hieän ñaïi. Naêm 2000, oâng ñöôïc taëng
Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc ngheä thuaät. (Xem theâm veà taùc giaû trong Tieåu daãn cuûa SGK).
Hai lôùp kòch:
- Lôùp kòch “Cuoäc ñoái thoaïi giöõa Hoàn vaø Xaùc”
+ Vai Hoàn Tröông Ba: ñoïc vôùi gioïng cuûa con ngöôøi cao khieát, muoán giöõ mình ñöôïc trong saïch,
nhöng sau ñoù laïi ñau khoå ñeán cöïc ñoä vaø thaáy khoâng theå chòu ñöïng ñöôïc nöõa. (Coù luùc nhö tuyeät voïng).
+ Vai Xaùc haøng thòt: ñoïc vôùi gioïng cuûa con ngöôøi traàn tuïc, ñôøi thöôøng, nhöng toû ra laán löôùt
hoàn Tröông Ba, sæ nhuïc hoàn Tröông Ba, roài laïi an uûi hoàn Tröông Ba.
- Lôùp kòch “Hoàn Tröông Ba vaø Ñeá thích”
Thöïc chaát cuûa maøn ñoái thoaïi naøy laø söï ñaáu tranh trong quan nieäm cuûa Tröông Ba vaø Ñeá Thích
veà yù nghóa söï soáng, mang tính trieát lí saâu saéc. Caùch ñoïc gioïng ñoïc cuûa töøng vai phaûi toaùt leân ñieàu
ñoù.
B. PHAÂN TÍCH
1. Qua ñoaïn ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt, tìm haøm yù maø nhaø vieát
kòch muoán göûi gaém
YÙ nghóa cuûa ñoaïn ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt: Haønh ñoäng kòch ñaåy maâu
thuaãn, xung ñoät tôùi cao traøo. Moät ñoaïn vaên sinh ñoäng ñaày yù nghóa trieát lyù. Xaùc haøng thòt toû ra laán
löôùt hoàn Tröông Ba, sæ nhuïc hoàn Tröông Ba. Hoàn Tröông Ba ñau khoå ñeán cöïc ñoä vaø thaáy khoâng theå
chòu ñöïng ñöôïc nöõa.
- Xaùc haøng thòt: aån duï veà theå xaùc cuûa con ngöôøi.
- Hoàn Tröông Ba: aån duï veà linh hoàn cuûa con ngöôøi.
Cuoäc ñoái thoaïi giöõa xaùc haøng thòt vaø hoàn Tröông Ba laø cuoäc ñaáu tranh giöõa theå xaùc vaø linh
hoàn trong moät con ngöôøi. Theå xaùc vaø linh hoàn laø hai thöïc theå coù quan heä höõu cô vôùi nhau. Theå xaùc
coù tính ñoäc laäp töông ñoái cuûa noù, coù tieáng noùi cuûa noù, coù khaû naêng taùc ñoäng vaøo linh hoàn; linh hoàn
phaûi ñaáu tranh vôùi nhöõng ñoøi hoûi khoâng chính ñaùng cuûa theå xaùc ñeå hoaøn thieän nhaân caùch.
Haøm yù maø nhaø vieát kòch muoán göûi gaém chính laø: trong moät con ngöôøi hoàn vaø xaùc khoâng theå
taùch rôøi (lôøi Xaùc haøng thòt: “Ñaõ baûo chuùng ta tuy hai maø moät!”) vaø giöõa hai phaàn aáy caøng khoâng theå

272
thieáu söï haøi hoaø; vì vaäy vieäc hoàn Tröông Ba phaûi truù nguï trong xaùc haøng thòt laø moät bi kòch, moät
maâu thuaãn ñoøi hoûi phaûi coù caùch giaûi quyeát.
2. Nguyeân nhaân ñaõ khieán cho ngöôøi thaân cuûa Tröông Ba vaø caû chính Tröông Ba rôi
vaøo baát oån vaø phaûi chòu ñau khoå
- Nguyeân nhaân ñaõ khieán cho ngöôøi thaân cuûa Tröông Ba vaø caû chính Tröông Ba rôi vaøo baát oån
laø do hoàn Tröông Ba ñaõ phaûi soáng trong xaùc haøng thòt, vaø chính caùi xaùc haøng thòt ñoù ñaõ laøm thay
ñoåi con ngöôøi cuûa Tröông Ba laøm cho hoàn Tröông Ba giôø ñaây khoâng coøn laø cuûa Tröôøng Ba tröôùc kia
nöõa:
+ Mang xaùc haøng thòt, hoàn Tröông Ba trôû neân thoâ vuïng hôn (laøm gaõy caây trong vöôøn, gaõy
dieàu cuûa cu Tò,... ), bôûi baây giôø “oâng ñaâu coøn laø oâng, ñaâu coøn laø oâng Tröông Ba laøm vöôøn ngaøy xöa”
(lôøi vôï Tröông Ba).
+ Tröông Ba ngaøy caøng xa laï hôn vôùi nhöõng ngöôøi thaân: vôï muoán boû ñi ñeå “oâng ñöôïc thaûnh
thôi... vôùi coâ vôï ngöôøi haøng thòt”; chaùu gaùi noäi khoâng nhaän oâng vì “oâng noäi ñôøi naøo thoâ loã phuõ phaøng
nhö vaäy”, maø coøn ruûa oâng vaø ñuoåi oâng: “oâng xaáu laém, aùc laém! Cuùt ñi! Laõo ñoà teå, cuùt ñi!”: ngay caû con
daâu, ngöôøi thoâng caûm vôùi hoàn Tröông Ba hôn caû, cuõng thaáy boá choàng moãi ngaøy moät ñoåi khaùc daàn,
maát maùt daàn”. Ñaây chính laø dieàu ñau ñôùn nhaát cuûa hoàn Tröông Ba, laø bi kòch lôùn, laø maâu thuaãn ñaõ
ñöôïc ñaåy tôùi cao traøo.
- Thaùi ñoä cuûa Tröông Ba: Hoàn Tröông Ba cuõng nhaän ra nhöõng ñieàu ñoù oâng thaáy khoâng theå
soáng nhö theá ñöôïc nöõa, khoâng theå khuaát phuïc tröôùc theå xaùc vaø töï ñaùnh maát mình. Thaùi ñoä cuûa hoàn
Tröông Ba luùc naøy thaät roõ raøng, döùt khoaùt, quyeát lieät: “Nhöng leõ naøo ta laïi chòu thua maøy, khuaát
phuïc maøy vaø töï ñaùnh maát mình? “Chaúng coøn caùch naøo khaùc!” Maøy noùi nhö theá haû? Nhöng coù thaät
laø khoâng coøn caùch naøo khaùc? Khoâng caàn ñeán caùi ñôøi soáng do maøy mang laïi! Khoâng caàn!”. Vaø oâng
quyeát ñònh thaép höông goïi Ñeá Thích xuoáng ñeå baøn chuyeän naøy.
3. Söï khaùc nhau trong quan nieäm cuûa Tröông Ba vaø Ñeá Thích veà yù nghóa söï soáng
- Ñeá Thích quan nieäm veà söï soáng coøn ñôn giaûn: soáng chæ laø ñeå ñöôïc soáng vôùi haøm nghóa laø
khoâng cheát; cho neân Ñeá Thích môùi cho nhaäp hoàn Tröông Ba vaøo xaùc anh haøng thòt ñeå soáng, vaø baây
giôø laïi muoán giuùp Tröông Ba laàn thöù hai: nhaäp hoàn Tröông Ba vaøo xaùc cu Tò ñeå soáng. Söï soáng nhö
theá coøn coù yù nghóa gì?
- Chính vì Ñeá Thích quan nieäm hôøi hôït veà yù nghóa söï soáng neân Tröông Ba môùi traùch Ñeá Thích:
“oâng chæ nghó ñôn giaûn laø cho toâi soáng, nhöng soáng nhö theá naøo thì oâng chaúng caàn bieát. Lôøi traùch
ñaõ noùi leân moät quan nieäm ñuùng ñaén veà yù nghóa söï soáng: Soáng khoâng phaûi laø ñeå toàn taïi (khoâng cheát)
maø phaûi ñeå ñöôïc soáng trong moät cuoäc soáng coù yù nghóa: “soáng nhôø vaøo ñoà ñaïc, cuûa caûi ngöôøi khaùc, ñaõ
laø chuyeän khoâng neân, ñaèng naøy ñeán caùi thaân toâi cuõng phaûi soáng nhôø anh haøng thòt”; “OÂng töôûng toâi
khoâng ham soáng hay sao? Nhöng soáng theá naøy, coøn khoå hôn laø caùi cheát. Maø khoâng phaûi chæ moät
mình toâi khoå? Nhöõng ngöôøi thaân cuûa toâi seõ coøn phaûi khoå vì toâi!”. Chính vì theá maø Tröông Ba muoán
traû thaân xaùc naøy cho anh haøng thòt ñeå khoâng coøn caùi vaät quaùi gôõ mang teân “Hoàn Tröông Ba, da
haøng thòt” nöõa.
4. Tröông Ba kieân quyeát ñoøi traû xaùc cho anh haøng thòt vaø töø choái nhaäp vaøo xaùc cu
Tò
Tröôùc khi keát thuùc, taùc giaû coøn ñöa nhaân vaät vaøo cuoäc thöû thaùch cuoái cuøng, luùc ñoái maët vôùi caùi
cheát, tröôùc moät söï löïa choïn: nhaäp vaøo xaùc cu Tò, moät em haøng xoùm vöøa cheát. Hoàn Tröông Ba raát
thöông cu Tò vì ñoù laø moät ñöùa beù ngoan, baïn thaân cuûa caùi Gaùi, chaùu noäi yeâu quyù cuûa oâng. Nhöng oâng
khoâng theå taùi dieãn bi kòch soáng trong thaân xaùc möôïn cuûa ngöôøi khaùc: “Khoâng theå beân trong moät
ñaèng beân ngoaøi moät neûo ñöôïc. Toâi muoán ñöôïc laø toâi toaøn veïn”. Vì theá oâng ñaõ xin cho cu Tò ñöôïc soáng
laïi, coøn mình thì xin ñöôïc cheát.
Haønh ñoäng chaáp nhaän caùi cheát, traû laïi xaùc cho anh haøng thòt cuûa hoàn Tröông Ba laø moät haønh
ñoäng ñuùng ñaén, duõng caûm vaø ñaïo ñöùc. Töø tö töôûng trieát lí veà quan heä giöõa theå xaùc vaø linh hoàn, Löu
Quang Vuõ ñaõ ñi ñeán moät quan nieäm ñuùng ñaén veà caùch soáng: Soáng chaân thaät, soáng vì moïi ngöôøi, vì
haïnh phuùc vaø söï toát ñeïp cuûa con ngöôøi. Tröông Ba cheát nhöng hoàn Tröông Ba vaãn soáng, soáng trong
tình caûm cuûa moïi ngöôøi, soáng trong söï soáng maø khoâng caàn möôïn ñeán thaân xaùc cuûa ai.
5. Caûm nghó veà ñoaïn keát
Tröông Ba cheát, nhöng hoàn oâng vaãn coøn ñoù, “giöõa maøu xanh caây vöôøn”: “Toâi vaãn ôû lieàn ngay
beân baø ñaây, ngay treân baäc cöûa nhaø ta, trong aùnh löûa baø naáu côm, caàu ao baø vo gaïo, trong caùi côi baø

273
ñöïng traàu, con dao baø raãy coû… Khoâng phaûi möôïn thaân ai caû, toâi vaãn ôû ñaây, trong vöôøn caây nhaø ta,
trong nhöõng ñieàu toát laønh cuûa cuoäc ñôøi, trong moãi traùi caây caùi Gaùi naâng niu..
Ñoù laø söï baát töû cuûa linh hoàn trong söï soáng, trong loøng ngöôøi, toâ ñaäm theâm nhaân caùch cao
thöôïng cuûa Tröông Ba vaø khaéc saâu theâm tö töôûng nhaân vaên cao caû cuûa taùc phaåm. Ñaây laø moät ñoaïn
keát ñaày chaát thô vaø coù dö ba vôùi hình aûnh cuûa söï soáng vaãn naûy nôõ trong “vöôøn caây rung rinh aùnh
saùng”, “hai ñöùa treû cuøng aên na ngon laønh” vaø “gieo haït na xuoáng ñaát cho noù moïc thaønh caây môùi...”.
THAM KHAÛO
Ñænh cao cuûa tö töôûng trieát lí cuûa vôû kòch laø söï ñoái thoaïi giöõa linh hoàn vaø thaân xaùc. Cuoäc ñoái
thoaïi naøy cho thaáy con ngöôøi ta coù hai phaàn laø linh hoàn vaø theå xaùc, hai phaàn ñoù coù quan heä höõu cô
vôùi nhau. Linh hoàn coù cô sôû vaät chaát laø theå xaùc nhö nhaän thöùc lí tính phaûi baét ñaàu töø caûm tính, nhö
tình caûm hình thaønh töø nhöõng quan heä cuï theå trong ñôøi thöôøng, nhö caûm xuùc thaåm mó, döïa treân
caùc caûm quan, thò giaùc, thính giaùc... Theå xaùc cuõng coù tính ñoäc laäp töông ñoái cuûa noù, cuõng coù tieáng
noùi rieâng cuûa noù, coù nhu caàu töï nhieân, hôïp lí cuûa noù nhöng linh hoàn phaûi kieåm soaùt nhöõng nhu caàu
ñoù phaûi ñieàu chænh noù, thaêng hoa noù, vaø khi caàn phaûi kìm haõm noù , ñeø neùn noù, vaø neáu caàn nöõa, hi
sinh noù chöù khoâng theå phuû nhaän noù. Linh hoàn vaø theå xaùc laø moät theå thoáng nhaát trong ñoù linh hoàn
giöõ vò trí chuû ñaïo neân linh hoàn phaûi chòu traùch nhieäm cuoái cuøng veà haønh ñoäng cuûa theå xaùc , khoâng
theå thoaû maõn moïi nhu caàu ôû moïi möùc ñoä, moïi nôi moïi luùc roài ñoå traùch nhieäm cho theå xaùc. Cuoäc ñaáu
tranh giöõa linh hoàn vaø theå xaùc thöïc söï laø cuoäc ñaáu tranh trong baûn thaân con ngöôøi ñeå laøm chuû nhöõng
nhu caàu vaø ham muoán, nhaát laø khi bò hoaøn caûnh taùc ñoäng. ÔÛ ñaây, cuoäc ñaáu tranh naøy cuõng caûnh baùo
khaû naêng laán aùt cuûa theå xaùc, töùc cuûa nhöõng nhu caàu taàm thöôøng ñoái vôùi linh hoàn töùc laø ñoái vôùi khaùt
voïng soáng cao khieát.
Hôn nöõa vì theå xaùc coù tieáng noùi rieâng do thoùi quen, do cô ñoà, neân neáu linh hoàn cuûa ngöôøi naøy
möôïn theå xaùc cuûa ngöôøi kia thì raát phieàn, khoâng chæ phieàn veà maët hình thöùc nhö söï khoù nhaän cuûa
nhöõng ngöôøi chung quanh, cuõng khoâng chæ phieàn veà maët haønh chính, veà nhaân thaân phaùp lí, maø cao
hôn nöõa, noù gaây ra söï ñau khoå cho chính chuû theå. Ngöôøi möôïn linh hoàn hay möôïn thaân xaùc cuûa
ngöôøi khaùc ñeàu caûm thaáy nhö mình khoâng coøn laø mình nöõa. Maø khi mình ñaõ khoâng coøn laø mình
nöõa thì khaùc chi laø khoâng toàn taïi.

ÑEÀ: Bi kòch cuûa Tröông Ba trong ñoaïn trích kòch Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt cuûa
Löu Quang Vuõ.
HÖÔÙNG DAÃN
I. KIEÁN THÖÙC CHUNG VEÀ TAÙC GIAÛ, TAÙC PHAÅM
1. Taùc giaû
Löu Quang Vuõ (1948 - l988) laø moät trong nhöõng nhaø vieát kòch xuaát saéc nhaát cuûa nöôùc ta töø
sau 1975. Kòch Löu Quang Vuõ haáp daãn khoâng chæ baèng xung ñoät xaõ hoäi gay gaét mang tính thôøi söï
maø chuû yeáu ñaët ra nhieàu vaán ñeà coù tính phoå quaùt laâu daøi, noåi baät laø quan nieäm vaø khaùt voïng soáng
hoaøn thieän cho xaõ hoäi vaø con ngöôøi.
2. Taùc phaåm
Trong soá hôn 50 kòch baûn ñöôïc döïng, cuøng vôùi kòch baûn Toâi vaø chuùng ta, vôû Hoàn Tröông Ba,
da haøng thòt, saùng taùc naêm 1984, ñöôïc ñoïc, ñöôïc dieãn roäng raõi hôn hai möôi naêm ôû trong nöôùc vaø
ngoaøi nöôùc, ñeán ngaøy nay vaãn luoân haáp daãn, loâi cuoán ñoäc giaû vaø khaùn giaû.
Ñoaïn VII cuûa vôû kòch - vôùi caûnh nhaø Tröông Ba - taäp trung nhöõng giaù trò lôùn nhaát cuûa vôû
kòch.
II. PHAÂN TÍCH
OÂng Tröông Ba vaø cuoäc ñaáu tranh ñeå giaûi quyeát nhöõng xung ñoät cuûa moät soá phaän
bi kòch
a. Bi kòch thöù nhaát: cuoäc ñaáu tranh giöõa “hoàn Tröông Ba” vaø “xaùc haøng thòt”
Luùc ñaàu hoàn Tröông Ba toû veû coi khinh xaùc haøng thòt: “maøy khoâng coù tieáng noùi, maø chæ laø caùi
xaùc thòt aâm u ñui muø”. Nhöng xaùc haøng thòt ñaõ baùc laïi hoàn Tröông Ba, khaúng ñònh söùc maïnh cuûa
mình: “laém khi aùt caû caùi linh hoàn cao khieát cuûa oâng ñaáy”. Tieáp ñoù, caùi xaùc neâu cuï theå nhöõng nhu caàu
töï nhieân, mang tính baûn naêng cuûa con ngöôøi: “oâng ôû beân caïnh nhaø toâi, tay chaân run raåy... Haø haø,
caùi moùn tieát canh, coå huõ, khaáu ñuoâi vaø ñuû caùc thöù thuù vò khaùc khoâng laøm hoàn oâng laâng laâng caûm xuùc
sao?... Nhôø toâi maø oâng coù theå laøm luïng, cuoác xôùi. OÂng nhìn ngaém trôøi ñaát, caây coái”. Hoàn Tröông Ba

274
coá choáng laïi, toû yù coi thöôøng xaùc haøng thòt. Nhöng moãi luùc, hoàn bò doàn vaøo theá yeáu, xaùc laán tôùi gieãu
côït hoàn khieán hoàn Tröông Ba ñau ñôùn töôûng nhö tuyeät voïng.
Xaùc haøng thòt aån duï cho theå xaùc con ngöôøi. Hoàn Tröông Ba aån duï cho linh hoàn, taâm hoàn con
ngöôøi. Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt chính laø cuoäc ñaáu tranh giöõa linh hoàn
vaø theå xaùc con ngöôøi, töø ñoù khaúng ñònh moät trieát lí saâu saéc: Theå xaùc vaø linh hoàn con ngöôøi laø hai
thöïc theå coù quan heä höõu cô, khoâng theå veânh leäch, taùch rôøi. Xaùc coù söï soáng, nhu caàu mang tính baûn
naêng, hoàn mang baûn chaát thanh khieát, cao caû goùp phaàn ñieàu chænh ñeå xaùc hoaø hôïp, vöôn tôùi söï hoaøn
thieän nhaân caùch con ngöôøi. Trong cuoäc ñaáu tranh naøy, hoàn ñaõ thaát baïi, ñaåy oâng Tröông Ba vaøo bi
kòch thöù nhaát.
b. Bi kòch thöù hai: oâng Tröông Ba ñoái maët vôùi söï gheû laï nh, giaän hôøn cuûa nhöõng
ngöôøi thaân trong gia ñình
- Vôï Tröông Ba hôøn doãi vì “oâng ñaâu coøn laø oâng Tröông Ba laøm vöôøn ngaøy xöa”.
- Caùi Gaùi, ñöùa chaùu noäi, thaáy xaùc haøng thòt laán aùt hoàn Tröông Ba ñaõ töùc giaän heùt to leân: “Toâi
khoâng phaûi laø chaùu cuûa oâng... oâng noäi toâi cheát roài... Saùng qua, toâi ñeå yù luùc oâng chieát caây cam, baøn
tay gieát lôïn cuûa oâng laøm gaõy tieät caùi choài non... OÂng noäi ñôøi naøo thoâ loã, phuõ phaøng nhö vaäy!... oâng
xaáu laém, aùc laém! Cuùt ñi. Laõo ñoà teå...”.
- Chò con daâu, maëc duø raát thöông oâng Tröông Ba, nhöng thöïc theå linh hoàn oâng cöù môø daàn ñeå
xaùc haøng thòt hieån hieän tröôùc maét, khieán chò ñau loøng phaûi thuù nhaän: “Thaày baûo con: Caùi beân ngoaøi
laø khoâng ñaùng keå... nhöng thaày ôi, con sôï laém, bôûi con caûm thaáy, ñau ñôùn thaáy... moãi ngaøy thaày moät
ñoåi khaùc...”.
Taát caû moïi ngöôøi thaân yeâu ñaõ xa daàn oâng Tröông Ba vì hoàn oâng bò môø khuaát, chæ coù caùi xaùc
haøng thòt thoâ loã hieän höõu trong nhaø, gaây bieát bao phieàn toaùi chöôùng tai gai maét. Tröông Ba bò ñaåy
vaøo bi kòch ñau ñôùn thöù hai khieán oâng thoát leân: “Maøy ñaõ thaéng theá roài ñaáy, caùi thaân xaùc khoâng phaûi
cuûa ta aï”. Con ngöôøi voán nhaân haäu, taøi ba, dòu hieàn , yeâu vôï, quyù con chaùu bò ñaåy vaøo moät caûnh ngoä
coâ ñôn töôûng chöøng nhö tuyeät voïng. Xung ñoät ñeán cao traøo, ñoøi giaûi quyeát.
c. Tröông Ba tranh luaän vôùi tieân Ñeá Thích cuõng laø töï ñaáu tranh baûn thaân ñeå thoaùt
khoûi bi kòch, vöôn tôùi söï hoaøn thieän.
- OÂng gieãu côït caùi thaân xaùc, töï nhuû: “khoâng caàn ñeán caùi ñôøi soáng do maøy mang laïi! Khoâng
caàn!” roài thaép neùn höông môøi Ñeá Thích xuoáng.
- Moät cuoäc ñaáu tranh môùi dieãn ra giöõa hai ngöôøi:
+ Tröông Ba ñoøi traû laïi xaùc anh haøng thòt vì cöù phaûi soáng nhôø nhö theá naøy, khoâng theå soáng
ñöôïc.
+ Ñeá Thích ñònh giuùp Tröông Ba nhaäp hoàn vaøo xaùc thaèng cu Tò - ñöùa treû 10 tuoåi beân haøng
xoùm vöøa cheát. Tröông Ba caûm thaáy baát ngôø, roài laéc ñaàu khoâng chaáp nhaän vì sôï chæ caøng oaùi oaêm
hôn vaø xin cho cu Tò ñöôïc soáng laïi.
- Ñeá Thích phaân vaân, luùng tuùng giöõa ba höôùng: cho cuï Tò soáng laïi thì hoàn Tröông Ba khoâng
coù nôi truù nguï; cho xaùc Tröông Ba soáng laïi thì khoâng ñöôïc vì xaùc ñaõ tieâu tan; neáu ñeå Tröông Ba cheát
thì mình khoâng coù ai chôi côø... Tröông Ba ñaõ töøng böôùc giaûi thích, ñaáu tranh vôùi Ñeá Thích. Lí leõ
duy nhaát cuûa oâng laø: “Khoâng theå soáng vôùi baát cöù giaù naøo ñöôïc... soáng theá naøy, coøn khoå hôn caùi cheát”.
- Cuoái cuøng Ñeá Thích ñaønh chaáp nhaän lôøi ñeà nghò cuûa Tröông Ba. Cuoäc thaûo luaän giöõa hoàn
Tröông Ba vôùi Ñeá Thích vaø yeâu caàu ñöôïc cheát cuûa Tröông Ba theå hieän quan nieäm soáng ñuùng ñaén vaø
nhaân caùch cao thöôïng cuûa oâng. Ñoaïn kòch ñaåy xung ñoät leân ñænh ñieåm roài “côûi nuùt” moät caùch hôïp lí
vöøa giaøu tính nhaân vaên vöøa coù yù nghóa trieát lí saâu saéc. Hình töôïng nhaân vaät Tröông Ba coù yù nghóa
tö töôûng, coù taùc duïng giaùo duïc voâ cuøng saâu saéc, thieát thöïc.

ÑEÀ: Phaân tích vaø neâu caûm nghó veà trích ñoaïn kòch “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt” cuûa
Löu Quang Vuõ.
BAØI LAØM
Nhöõng naêm taùm möôi cuûa theá kæ XX, kòch cuûa Löu Quang Vuõ ñaõ laøm chaán ñoäng saân khaáu kòch
Vieät Nam thôøi ñoåi môùi.
Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt laø vôû kòch ñaëc saéc nhaát cuûa oâng, ñöôïc saùng taùc töø naêm 1981, nhöng
ba naêm sau (1984) môùi ñöôïc ra maét khaùn giaû. Vôû kòch ñöôïc saùng taïo töø moät truyeän coå tích cuøng teân,

275
qua ñoù, taùc giaû neâu leân moät vaán ñeà xaõ hoäi mang tính trieát lí saâu saéc: moái quan heä giöõa theå xaùc vaø
linh hoàn; con ngöôøi ta khoâng theå soáng nhôø, soáng göûi vaøo cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc.
Phaàn trích ñoaïn kòch laø cuoäc ñoái thoaïi giöõa linh hoàn vaø xaùc, giöõa hoàn Tröông Ba vaø nhöõng ngöôøi
thaân trong gia ñình, giöõa hoàn Tröông Ba vaø Ñeá Thích; cuoái cuøng laø caùi “cheát” cuûa hoàn Tröông Ba.
1.- Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt laø moät cuoäc ñoái thoaïi sinh ñoäng, ñaày yù
nghóa trieát lí. Lôùp kòch naøy coù 25 löôït lôøi. Xaùc haøng thòt thì moät ñieàu “oâng”, hai ñieàu “oâng”, nhöng
hoàn Tröông Ba, só nhuïc hoàn Tröông Ba ñuû ñieàu: xaùc haøng thòt cho bieát duø coù “aâm u ñui muø maø toâi
coù söùc maïnh gheâ gôùm, laém khi aùt caû caùi linh hoàn cao khieát cuûa oâng ñaáy”; sao oâng khoâng nhôù “Khi
oâng ñöùng caïnh vôï toâi, tay chaân run raåy, hôi thôû noùng röïc, coå ngheïn laïi…”; hoaëc “Chaúng leõ oâng khoâng
xao xuyeán chuùt gì? Haø haø, caùi moùn tieát canh, coå huõ, khaáu ñuoâi, vaø ñuû caùc thöù thuù vò khaùc khoâng laøm
hoàn oâng laâng laâng caûm xuùc sao?”.
Nghóa laø hoàn Tröông Ba ñaõ bò sa suùt, tha hoùa. Khi hoàn Tröông Ba töï haøo cho raèng mình coù moät
ñôøi soáng rieâng: “nguyeân veïn, trong saïch, thaúng thaén” thì xaùc haøng thòt chaâm bieám: “Nöïc cöôøi thaät!
Khi oâng phaûi toàn taïi nhôø toâi, chieàu theo nhöõng ñoøi hoûi cuûa toâi, maø coøn nhaän laø nguyeân veïn, trong
saïch, thaúng thaén!”.
Xaùc haøng thòt toû ra coi thöôøng hoàn Tröông Ba, töï kieâu töï ñaïi khaúng ñònh vò theá, vai troø quan
troïng cuûa mình. Naøo laø “toâi ñaõ cho oâng söùc maïnh”, hoaëc “Toâi laø caùi bình ñeå chöùa ñöïng linh hoàn”.
Naøo laø “Nhôø toâi maø oâng coù theå laøm luïng, cuoác xôùi… Nhôø coù ñoâi maét cuûa toâi, oâng caûm nhaän theá giôùi
naøy qua nhöõng giaùc quan cuûa toâi…”.
Xaùc haøng thòt thì thaàm: “Toâi raát bieát caùch chieàu chuoäng linh hoàn”; “Toâi bieát caàn phaûi ñeå cho tính
töï aùi cuûa oâng ñöôïc ve vuoát”…, “chuùng ta tuy hai maø moät!”.
Cuoäc ñoái thoaïi giöõa xaùc haøng thòt vaø hoàn Tröông Ba laø cuoäc ñaáu tranh giöõa theá xaùc vaø linh hoàn
cuøng toàn taïi trong moät con ngöôøi. Theå xaùc vaø linh hoàn coù quan heä höõu cô vôùi nhau, caû hai gaén boù
vôùi nhau ñeå cuøng soáng, cuøng toàn taïi. Theå xaùc coù tính ñoäc laäp töông ñoái cuûa noù, coù tieáng noùi cuûa noù,
coù khaû naêng taùc ñoäng vaøo linh hoàn, vì noù laø nôi truù nguï cuûa linh hoàn. Khi theå xaùc tieâu tan thì linh
hoàn cuõng maát. Khi linh hoàn “bay ñi” thì theå xaùc cuõng trôû veà caùt buïi. Nhôø coù linh hoàn ñaáu tranh, chi
phoái vôùi nhöõng ham muoán, nhöõng duïc voïng taàm thöôøng cuûa theå xaùc maø nhaân caùch ñöôïc hoaøn thieän,
taâm hoàn ñöôïc trong saùng.
Caâu noùi cuûa xaùc haøng thòt: “Toâi laø caùi bình ñeå chöùa ñöïng linh hoàn” ñaõ cho thaáy moái quan heä höõu
cô giöõa theå xaùc vaø linh hoàn, laøm cho yù nghóa aån duï cuûa ñoaïn ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vôùi xaùc
haøng thòt theâm cuï theå, saâu saéc.
2.- Töø khi soáng nhôø xaùc haøng thòt, hoàn Tröông Ba bò tha hoùa nhieàu: taùt con trai toùe maù u moàm
maùu muõi (baèng baøn tay, baèng söùc maïnh vaø söï taøn baïc cuûa xaùc haøng thòt). Hoàn Tröông Ba khaùc haún
ngaøy xöa, laøm vöôøn thì thoâ vuïng: ñaõ laøm “gaõy tieät caùi choài non” cuûa caây cam, ñaõ “giaãm leân naùt caû
caây saâm quyù môùi öôm”, ñaõ “laøm gaõy caû nan, raùch caû giaáy, hoûng maát caû caùi dieàu ñeïp” cuûa cu Tò.
Töø ngaøy mang xaùc haøng thòt, hoàn Tröông Ba soáng trong bi kòch, traûi qua nhieàu daèn vaët, ñau khoå:
vôï muoán boû ñi ñeå “oâng ñöôïc thaûnh thôi… vôùi coâ vôï ngöôøi haøng thòt”; caùi Gaùi, ñöùa chaùu noäi thì khinh
bæ, xua ñuoåi: “OÂng xaáu laém, aùc laém! Cuùt ñi! Laõo ñoà teå, cuùt ñi!”. Chò con daâu, ngöôøi thoâng caûm vaø
thöông hoàn Tröông Ba hôn caû, giôø ñaây tröôùc caûnh “tan hoang” cuûa gia ñình thì voâ cuøng lo sôï, ñau
ñôùn “thaáy… moãi ngaøy thaày moät ñoåi khaùc daàn, maát maùt daàn, taát caû nhö leäch laïc, nhoøa môø daàn ñeán
noãi coù luùc chính con cuõng khoâng nhaän ra thaày nöõa…”.
Tröôùc lôøi than khoùc cuûa ngöôøi con daâu, hoàn Tröông Ba teâ taùi, “maët laïnh ngaét nhö taûng ñaù”. Ngoài
moät mình, nhö söïc tænh, nhö baøng hoaøng: “Maøy ñaõ thaéng theá roài ñaáy, caùi thaân xaùc khoâng phaûi cuûa
ta aï, maøy ñaõ tìm ñöôïc ñuû moïi caùch ñeå laán aùt ta”.
Khoâng theå soáng göûi naèm nhôø maõi ñöôïc, khoâng theå bò leä thuoäc vaøo theå xaùc haøng thòt vaø töï ñaùnh
maát mình, hoàn Tröông Ba an uûi, thöùc tænh, ñoäng vieân mình: “Nhöng leõ naøo ta laïi chòu thua maøy,
khuaát phuïc maøy maø töï ñaùnh maát mình? … Coù thaät khoâng coøn caùch naøo khaùc ? Khoâng caàn ñeán caùi ñôøi
soáng do maøy mang laïi! Khoâng caàn!”.
Söï do döï bò ñaåy luøi, bò xua tan. Söï tænh ngoä cuûa hoàn Tröông Ba tuy muoän maèn nhöng thaät coù
nhieàu yù nghóa. Con ñöôøng töï giaûi thoaùt, linh hoàn ñaõ nhìn thaáy aùnh saùng.
3.- Cuoäc gaëp gôõ vaø ñoái thoaïi giöõa linh hoàn Tröông Ba vaø Ñeá Thích ñaõ ñaåy xung ñoät kòch leân cao
traøo, ñænh ñieåm. Phaûi tìm gaëp ngay Ñeá Thích, Hoàn Tröông Ba “ñöùng daäy, laäp caäp nhöng quaû quyeát,

276
ñeán beân coät nhaø, laáy moät neùn höông chaâm löûa, thaép leân”. Gaëp laïi ngöôøi baïn chôi côø ôû coõi trôøi, hoàn
Tröông Ba thoå loä bao noãi nieàm day döùt: “OÂng Ñeá Thích aï, toâi khoâng theå tieáp tuïc mang thaân anh
haøng thòt nöõa, khoâng theå ñöôïc!... Khoâng theå beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo ñöôïc. Toâi muoán
ñöôïc laø toâi toaøn veïn”.
Maëc duø ñaõ ñöôïc Ñeá Thích cho bieát caùi leõ trôøi, caùi leõ ñôøi laø töø Ngoïc Hoaøng ñeán ngöôøi traàn maét
thòt coù ai ñöôïc laø “mình toaøn veïn”, maø “phaûi khuoân eùp mình”… Vaû laïi, oâng ñaõ bò Nam Taøo “gaïch teân
khoûi soå”, thaân theå cuûa oâng “ñaõ tan röõa trong buøn ñaát” roài. Nhöng hoàn Tröông Ba phaân traàn, naøi næ,
noùi leân thaân phaän heøn keùm, soáng göûi naèm nhôø cuûa mình: “Soáng nhôø vaøo ñoà ñaïc, cuûa caûi ngöôøi khaùc,
ñaõ laø chuyeän khoâng neân, ñaèng naøy ñeán caùi thaân toâi cuõng phaûi soáng nhôø anh haøng thòt. OÂng chæ nghó
ñôn giaûn laø cho toâi soáng, nhöng soáng nhö theá naøo thì oâng chaúng caàn bieát!”. Hoàn Tröông Ba khoâng
muoán ñöôïc soáng trong thaân xaùc anh haøng thòt nöõa, cuõng khoâng muoán ñöôïc “nhaäp vaøo cu Tò” bôûi leõ
bao ñieàu phieàn toaùi, trôù treâu seõ dieãn ra, saâu xa hôn nöõa seõ “bô vô laïc loõng”, “ñaùng gheùt nhö keû tham
lam”. Thaät voâ lí, cöïc kì voâ lí, bôûi leõ “moät keû lí ra phaûi cheát töø laâu maø vaãn cöù soáng, cöù treû khoûe, cöù
ngang nhieân höôûng thuï moïi thöù loäc trôøi!”. Xöa nay, nhö ta ñaõ bieát, nhöõng keû uùy töû tham sinh, nhöõng
keû tham quyeàn coá vò ñeàu bò ñoàng loaïi coi khinh vaø cheâ cöôøi!.
Hoàn Tröông Ba tuy coù luùc tha hoùa sa suùt, nhöng giôø ñaây vaãn toû ra tænh taùo, ñaùng troïng. Chæ muoán
Ñeá Thích hoùa pheùp laøm cho hoàn haøng thòt ñöôïc “soáng laïi” vôùi thaân xaùc anh ta; chæ muoán vò tieân côø
hoùa pheùp laøm cho cu Tò ñöôïc soáng laïi vôùi meï noù, ñöôïc chôi vôùi baïn beø: “OÂng Ñeá Thích, vì con treû
oâng aï, vì con treû. OÂng haõy giuùp toâi laàn cuoái cuøng”… YÙ muoán aáy raát nhaân baûn vaø cao thöôïng.
Hoàn Tröông Ba caøng noùi caøng caàu khaån tha thieát: “Toâi ñaõ cheát roài, haõy ñeå toâi cheát haún!... Vieäc
ñuùng coøn laøm kòp baây giôø laø laøm cu Tò soáng laïi. Coøn toâi, cöù ñeå toâi cheát haún…”.
Caùi giaù cuûa söï soáng vaø cheát “ñaét quaù, khoâng theå traû ñöôïc”. Cho duø cheát laø heát, “khi ñöôïc tham
döï vaøo baát cöù noãi vui buoàn gì”, nhöng soáng göûi naèm nhôø thì “coøn khoå hôn laø caùi cheát”. Hoàn Tröông
Ba ñau ñôùn caûm thaáy xoùt xa: “Maø khoâng phaûi chæ moät mình toâi khoå! Nhöõng ngöôøi thaân cuûa toâi seõ
coøn phaûi khoå vì toâi!”. Cho duø coù ñöôïc cuoäc soáng, ñeå vui chôi thoûa thích, ñöôïc chôi côø vôùi Ñeá Thích,
nhöng hoàn Tröông Ba ñaõ phuû ñònh: “Neáu coøn tieáp tuïc soáng, toâi cuõng chaúng thích ñaùnh côø vôùi oâng
nöõa!... Khoâng coø gì chaùn baèng ñaùnh côø vôùi Tieân!”.
Hoàn Tröông Ba ñaõ beû gaõy caû boù höông do Ñeá Thích taëng, hoàn Tröông Ba nhaát quyeát muoán nhaûy
xuoáng soâng töï töû hoaëc ñaâm coå töï saùt ñeå ñöôïc cheát, ñeå taâm hoàn mình ñöôïc “trôû laïi thanh thaûn, trong
saùng nhö xöa…”.
YÙ töôûng cuûa hoàn Tröông Ba thaät cao thöôïng. Haønh ñoäng cuûa hoàn Tröông Ba theå hieän moät quan
nieäm soáng ñuùng ñaén, tích cöïc: khoâng theå soáng göûi vaøo thaân xaùc keû khaùc, khoâng theå soáng tha hoùa,
khoâng ñöôïc soáng dai, cöù coá baùm rieát vaøo ñôøi khi caùi soáng ñaõ maát heát yù nghóa. Khoâng theå soáng giaû
taïo ñeå mang lôïi loäc cho “boïn khoán kieáp”.
Hoàn Tröông Ba phuû ñònh caùi soáng cuûa mình, chòu caùi cheát ñeå cho cu Tò ñöôïc soáng, thuaän theo leõ
töï nhieân nhö laù vaøng ruïng xuoáng cho maàm non nhuù moïc, töôi xanh. Nhaân caùch cuûa hoàn Tröông Ba
cao ñeïp bieát bao, ñaùng troïng bieát bao! Baøi hoïc veà yù nghóa söï soáng vaø caùi cheát, baøi hoïc veà ñaïo lí vaø
nhaân caùch ñöôïc taùc giaû ñaët ra moät caùch saâu saéc vaø thaám thía!
4.- Ñoaïn keát vôû kòch Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt gôïi cho ñoäc giaû, khaùn giaû nhieàu baâng khuaâng.
Hoàn Tröôøng Ba khoâng theo Ñeá Thích veà trôøi ñeå chôi côø, maø laïi hoùa thaønh maøu xanh cuûa caây vöôøn,
vò thôm ngon cuûa traùi na, vaãn quaán quyùt vôùi ngöôøi thaân, gaàn guõi nôi baäc cöûa, trong aùnh löûa, nôi caàu
ao, trong côi traàu, con dao… cuûa vôï con thöông yeâu. Cho duø thaân caùt buïi laïi trôû veà caùt buïi, nhöng
hoàn Tröông Ba cao khieát vaãn baát töû trong coõi ñôøi. Caùi keát ñaày chaát thô aáy ñaõ laø m cho tö töôûng nhaân
vaên toûa saùng taùc phaåm.
Nhieàu thaäp kæ ñaõ troâi qua, baïn ñoïc ngaøy nay ñöôïc soáng trong söï ñoåi môùi toaøn dieän, trong khí theá
vöôn leân cuûa ñaát nöôùc vaø daân toäc, seõ coøn tìm thaáy nhieàu taàng yù nghóa thuù vò haøm aån trong vôû kòch
Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt. Hoàn Tröông Ba ñaõ vaø ñang ñaùnh thöùc chuùng ta.

ÑEÀ: Thoâng ñieäp Löu Quang Vuõ göûi ñeán ngöôøi ñoïc qua Hoài 7 vôû kòch “Hoàn Tröông Ba,
da haøng thòt”.
BAØI LAØM

277
 Trong truyeän coå daân gian nöôùc ta coù truyeän Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt. Töø coát truyeän cuûa
truyeän coå daân gian ñoù, Löu Quang Vuõ ñaõ phaùt huy naêng löïc saùng taïo ngheä thuaät, saùng taùc moät vôû
kòch lôùn göûi ñeán ngöôøi ñoïc nhöõng thoâng ñieäp veà baûn theå vaø caùch soáng cuûa con ngöôøi, cuï theå laø quan
heä giöõa theå xaùc linh hoàn vaø caùch soáng chaân thöïc, leõ soáng vì moïi ngöôøi.
Veà quan heä giöõa theå xaùc vaø linh hoàn, truyeän coå daân gian cuõng quan nieäm linh hoàn phaû i coù theå
xaùc thì môùi coù choã truù nguï vaø theå xaùc phaûi coù linh hoàn thì môùi soáng ñöôïc nhöng truyeän coå daân gian
tuyeät ñoái hoùa vai troø cuûa linh hoàn, coi nheï theå xaùc quaù neân khi Tröông Ba möôïn ñöôïc theå xaùc cuûa
ngöôøi baùn thòt thì Tröông Ba coi mình laø Tröông Ba 100% vaø khoâng baên khoaên gì veà hình daïng cuûa
mình, cuõng khoâng coù bieán ñoåi gì trong tính caùch…
Löu Quang Vuõ coù keá thöøa truyeän coå daân gian, oâng cuõng nhaán maïnh vai troø cao hôn cuûa linh hoàn
so vôùi theå xaùc. Tröông Ba khi soáng laïi trong thaân xaùc anh haøng thòt thì nhaän bieát mình laø Tröông
Ba (döïa vaøo kí öùc, tình caûm vaø yù thöùc töùc laø döïa vaøo phaàn hoàn cuûa mình). Vôï Tröông Ba sau khi
kieåm tra kí öùc cuûa Tröông Ba cuõng nhaän choàng; Tröông Hoaït, baïn cuûa Tröông Ba cuõng vaäy. Chò con
daâu thì caøng thöông cha choàng hôn, maëc duø luùc naøy oâng mang voùc hình khaùc vì thaáy ôû oâng ñöùc tính
nhaân haäu heät nhö cha choàng xöa.
Tuy nhieân, Löu Quang Vuõ khoâng döøng laïi ôû ñoù, oâng thaáy linh hoàn khoâng hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi
theå xaùc, oâng nhìn thaáy söï chi phoái cuûa thaân xaùc ñoái vôùi linh hoàn. Tröông Ba trong xaùc anh haøng
thòt, baét ñaàu thích aên tieát canh, uoáng röôïu, noùi to, tay chaân trôû neân thoâ vuïng: ñoäng vaøo caây laøm gaãy
choài non, chaân giaãm leân caû caây saâm quyù. Bò Lí tröôûng xöû ban ngaøy phaûi sang nhaø vôï anh haøng thòt,
Tröông Ba cuõng coù luùc bò xao ñoäng (ít ra laø ôû caûm giaùc) tröôùc cöû chæ thaân maät cuûa chò vôï anh ta vaø
phaûi töï ñaáu tranh ñeå thoaùt ra. Chính xaùc anh ñaõ noùi vôùi hoàn Tröông Ba: “Chính vì aâm u, ñui muø
maø toâi coù söùc maïnh gheâ gôùm, laém khi aùt caû caùi linh hoàn cao khieát cuûa oâng ñaáy”. Cuoäc tranh caõi giöõa
xaùc anh haøng thòt vaø hoàn Tröông Ba laø cuoäc ñaáu tranh giöõa linh hoàn vaø theå xaùc, cuoäc ñaáu tranh
trong baûn thaân con ngöôøi ñeå choáng laïi taùc ñoäng xaáu cuûa theå xaùc laøm tha hoùa linh hoàn.
Baûn thaân Tröông Ba cuõng töï thaáy nhieàu ñieàu phieàn toaùi vaø coù nguy cô töï ñaùnh maát mình. OÂng
caûm thaáy vöôùng víu xa laï trong thaân xaùc khaùc, chaùu gaùi noäi oâng khoâng nhaän oâng, vôï oâng muoán boû
ñi, con daâu thaáy oâng khoâng chæ khaùc laï veà thaân xaùc maø baét ñaàu khaùc caû veà tính tình. Tröông Ba
cuõng ñaõ phaûi töï noùi: “Maøy (thaân xaùc) ñaõ thaéng roài ñaáy, caùi thaân xaùc khoâng phaûi cuûa ta, maøy ñaõ tìm
ñuû moïi caùch ñeå laán aùt ta”. Tröông Ba ñaõ phaûi tieán haønh moät cuoäc ñaáu tranh vôùi xaùc anh haøng thòt,
ñaây laø cuoäc ñaáu tranh giöõa linh hoàn vaø theå xaùc trong moät con ngöôøi. Theå xaùc cuõng coù tieáng noùi rieâng
cuûa noù, nhu caàu rieâng cuûa noù, nhöõng nhu caàu naøy coù caùi chính ñaùng, coù caùi khoâng chính ñaùng, con
ngöôøi phaûi bieát tieát cheá, bieát ñeø neùn nhu caàu theå xaùc, thaäm chí phaûi hi sinh moät soá nhu caàu…
Tröôùc nhöõng phieàn toaùi vaø nguy cô tha hoùa do soáng trong thaân xaùc möôïn cuûa keû khaùc, Tröông
Ba muoán traû laïi thaân xaùc cho anh haøng thòt. Nhöng nhö theá coù nghóa laø Tröông ba laïi phaûi cheát.
Tröông Ba saün saøng cheát vì neáu soáng maø khoâng laø mình, maø maát daàn nhaân caùch, maø nhìn thaáy
nhöõng ngöôøi khaùc ñau khoå (ví duï chò vôï anh Haøng thòt, “chò ta thaät ñaùng thöông”, roài vôï, roài con,
roài chaùu… nhö ñaõ noùi treân), thì thaø cheát coøn hôn.
Luùc ñoù coù chaùu Tî chaúng may oám cheát, Ñeá Thích ñònh cho hoàn Tröông Ba nhaäp vaøo thaân xaùc
chaùu, thì chaùu Tî ñöôïc soáng laïi vôùi hoàn Tröông Ba, coøn hoàn Tröông Ba ñöôïc soáng trong thaân xaùc beù
boûng cuûa chaùu. Tröông Ba cuõng töø choái vì neáu theá, bi kòch soáng khoâng laø mình laïi tieáp dieãn soáng
gaây phieàn toaùi, ñau khoå cho nhöõng ngöôøi khaùc (tröôùc nhaát laø cho meï chaùu Tî roài ñeán vôï mình…).
Tröông Ba ñeà nghò Ñeá Thích duøng pheùp thieâng cöùu soáng cho chaùu Tî coøn mình chaáp nhaän caùi cheát.
Ñoù laø caùch duy nhaát ñeå hoàn Tröông Ba coù theå thanh thaûn – ôû theá giôùi beân kia. “Töø luùc toâi coù ñuû can
ñaûm ñi ñeán quyeát ñònh naøy, toâi boãng caûm thaáy mình laø Tröông Ba thaät, taâm hoàn toâi trôû laïi thanh
thaûn, trong saùng nhö xöa…
Tröông Ba cheát nhöng linh hoàn Tröông Ba vaãn soáng trong noãi nhôù cuûa moïi ngöôøi, soáng trong söï
soáng vaãn ñang sinh soâi cuûa caây coû, cuûa con ngöôøi… (Ñoaïn keát).
Toùm laïi, qua vôû kòch, Löu Quang Vuõ ñaõ saùng taïo neân moät tình huoáng aån duï coù söùc loâi cuoán vaø gôïi
suy nghó saâu saéc, göûi tôùi ngöôøi ñoïc thoâng ñieäp: “Trong con ngöôøi coù hai thöïc theå laø theå xaùc vaø linh
hoàn, hai thöïc theå ñoù coù quan heä höõu cô vôùi nhau nhöng cuõng coù tính ñoäc laäp töông ñoái vôùi nhau. Con
ngöôøi phaûi luoân luoân ñaáu tranh vôùi baûn thaân, ñieàu chænh, laøm chuû nhöõng nhu caàu, ham muoán ñeå coù
ñöôïc söï thoáng nhaát haøi hoøa giöõa linh hoàn vaø theå xaùc höôùng tôùi söï hoaøn thieän nhaân caùch. Ñoù laø soáng
thaønh thaät, soáng trong saïch, laø soáng vì moïi ngöôøi, khoâng theå soáng giaû doái, soáng baèng moïi giaù, soáng

278
treân söï ñau khoå cuûa ngöôøi khaùc…”. Tö töôûng trieát lí cuûa Löu Quang Vuõ, veà con ngöôøi, veà quan heä giöõa
linh hoàn vaø theå xaùc, veà caùch soáng vaø leõ soáng cuûa con ngöôøi vöøa bieän chöùng, vöøa laïc quan vaø cao
thöôïng. Ñieàu naøy cuøng vôùi taøi naêng saùng taïo ngheä thuaät cuûa taùc giaû ñaõ laøm cho vôû kòch coù giaù trò
nhaân vaên cao, vöôn tôùi taàm nhaân loaïi.

ÑEÀ: Phaân tích trích ñoaïn kòch “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt” cuûa Löu Quang Vuõ ñeå
laøm roõ tö töôûng vaø yù nghóa pheâ phaùn cuûa vôû kòch.
BAØI LAØM
Löu Quang Vuõ thoaït ñaàu ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán vôùi tö caùch nhaø thô. Nhöng veà sau, oâng gaây
ñöôïc tieáng vang vaø ñaëc bieät ñöôïc haâm moät vôùi tö caùch moät nhaø vieát kòch taøi ba. Nhöõng naêm taùm
möôi, kòch cuûa Löu Quang Vuõ ñaõ chieám lónh saøn dieãn cuûa raát nhieàu nhaø haùt.
Löu Quang Vuõ mang khaùt voïng ñöôïc baøy toû, muoán ñöôïc theå hieän taâm hoàn mình vaøo theá giôùi xung
quanh, muoán ñöôïc tham döï vaøo doøng chaûy maõnh lieät cuûa ñôøi soáng, ñöôïc trao göûi vaø daâng hieán. Khi
ñaát nöôùc böôùc vaøo thôøi kì vaän ñoäng ñoåi môùi, yù thöùc daân chuû trong ñôøi soáng xaõ hoäi ñaõ uøa vaøo vaên
hoïc. Hieän thöïc ñöôïc phaûn aùnh mang tính ña dieän, ña chieàu. Soá phaän con ngöôøi, vaán ñeà caù nhaân ñöôïc
khaùm phaù, theå hieän ñaày ñuû hôn, saâu saéc hôn. Khaùt voïng ñöôïc tham döï, ñöôïc trao göûi, daâng hieá n,
khaùt voïng veà caùi ñeïp, caùi thieän, veà söï hoaøn thieän nhaân caùch con ngöôøi vöøa laø yù thöùc coâng daân vöøa
trôû thaønh nhieät höùng ngheä só ôû Löu Quang Vuõ. Luùc aáy, vieát kòch chính laø hình thöùc coù ñieàu kieän
tham döï, “xung traän” tröïc tieáp.
Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt ñöôïc saùng taùc theo höôùng khai thaùc coát truyeän daân gian ñeå göûi gaém
nhöõng suy ngaãm veà nhaân sinh, veà haïnh phuùc, keát hôïp pheâ phaùn moät soá tieâu cöïc trong loái soáng hieän
thôøi. Truyeän daân gian gaây kòch tính sau khi hoàn Tröông Ba nhaäp vaøo xaùc anh haøng thòt daãn tôùi “vuï
tranh chaáp” choàng cuûa hai baø vôï phaûi ñöa ra xöû, baø Tröông Ba thaéng kieän ñöôïc ñöa choàng veà. Löu
Quang Vuõ khai thaùc tình huoáng kòch baét ñaàu ôû choã keát thuùc cuûa tích truyeän daân gian. Khi hoàn
Tröông Ba ñöôïc soáng “hôïp phaùp” trong xaùc anh haøng thòt, moïi söï caøng trôû neân raéc roái, eùo le ñeå roài
cuoái cuøng ñau khoå, tuyeät voïng khieán Hoàn Tröông Ba khoâng chòu noåi phaûi caàu xin Ñeá Thích cho mình
ñöôïc cheát haún. Xaây döïng tình huoáng vaø giaûi quyeát xung ñoät nhö vaäy, Löu Quang Vuõ ñaõ göûi gaém moät
trieát lí saâu saéc veà leõ soáng, leõ laøm ngöôøi: cuoäc soáng thaät ñaùng quyù, nhöng khoâng phaûi soáng theá naøo
cuõng ñöôïc. Neáu soáng vay möôïn, soáng chaép vaù, khoâng coù söï haøi hoøa giöõa veû ñeïp taâm hoàn, nhaân caùch
vaø nhu caàu vaät chaát thì con ngöôøi chæ gaëp bi kòch maø thoâi. Cuoäc soáng cuûa moãi con ngöôøi chæ thöïc söï
haïnh phuùc, chæ coù giaù trò khi ñöôïc soáng ñuùng laø mình, ñöôïc soáng töï nhieân trong moät theå thoáng nhaát.
Ñoù laø chuû ñeà tö töôûng chính cuûa vôû kòch.
Taøi naêng kòch cuûa Löu Quang Vuõ theå hieän treân nhieàu phöông dieän, tieâu bieåu nhaát laø taøi döïng
caûnh vaø döïng ñoái thoaïi. Kòch tính caêng ra trong nhöõng xung ñoät, nhöõng maâu thuaãn beân ngoaøi vaø
beân trong nhaân vaät. Ngoân ngöõ haønh ñoäng vaø ngoân ngöõ noäi taâm ñöôïc dieãn taû soáng ñoäng, lôøi thoaïi
thaám ñaãm trieát lí nhaân sinh.
Ñoaïn trích coù theå goïi laø “Thoaùt ra nghòch caûnh” laø caûnh cuoái, ñuùng vaøo luùc xung ñoät trung taâm
cuûa vôû kòch leân ñeán ñænh ñieåm. Sau maáy thaùng soáng trong tình traïng “beân trong moät ñaèng, beân
ngoaøi moät neûo”, nhaân vaät hoàn Tröông Ba ngaøy caøng trôû neân xa laï vôùi baïn beø, ngöôøi thaân trong gia
ñình vaø töï chaùn gheùt chính mình. Hoàn Tröông Ba caûm thaáy khoâng theå soáng trong “da” anh haøng
thòt, khoâng theå keùo daøi “nghòch caûnh” maõi ñöôïc. Hoàn muoán taùch ra khoûi caùi thaân xaùc keành caøng,
thoâ loã. Trong tình traïng aáy, nhaø vaên ñaõ saùng taïo khi döïng leân ñoaïn ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc ñeå
roài tröôùc söï gieãu côït, mæa mai cuûa xaùc anh haøng thòt, hoàn Tröông Ba caøng trôû neân ñau khoå, beá taéc.
Thaùi ñoä cö xöû cuûa ngöôøi thaân trong gia ñình caøng khieán hoàn tuyeät voïng. Hoàn Tröông Ba ñaõ chaâm
höông goïi Ñeá Thích, hai beân ñang ñoái thoaïi thì cu Tò cheát. Ñeá Thích gôïi yù ñeå hoàn rôøi xaùc anh haøng
thòt sang xaùc cu Tò. Nhöng hoàn Tröông Ba, sau moät “quaõng ñôøi” voâ cuøng thaám thía, hình dung ra
nhöõng “nghòch caûnh” khaùc khi phaûi soáng trong thaân xaùc moät ñöùa beù ñaõ quyeát ñònh xin cho cu Tò
ñöôïc soáng vaø mình ñöôïc cheát haún.
Ñuùng laø “nghòch caûnh” trôù treâu. Löu Quang Vuõ ñaõ döïng leân hai cuoäc ñoái thoaïi ñaëc saéc (ñoái thoaïi
giöõa hoàn vaø xaùc vaø ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø Ñeá Thích) cuøng nhöõng ñoái thoaïi hoã trôï khaùc (hoàn vôùi ngöôøi
vôï, vôùi caùi Gaùi, vôùi chò con daâu) ñeå ñaåy xung ñoät noäi taâm cuûa hoàn Tröông Ba leân ñeán taän cuøng töø ñoù
yù nghó tö töôûng, nhöõng trieát lí nhaân sinh ñöôïc phaùt bieåu moät caùch saâu saéc, thaám thía.

279
 Tröôùc khi dieãn ra cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc, nhaø vieát kòch ñaõ ñeå cho hoàn Tröông Ba “ngoài
oâm ñaàu moät hoài laâu roài vuït ñöùng daäy” vôùi moät lôøi ñoäc thoaïi ñaày khaån thieát:
“- Khoâng! Khoâng! Toâi khoâng muoán soáng nhö theá naøy maõi! Toâi chaùn caùi choã ôû khoâng phaûi laø cuûa
toâi naøy laém roài! Caùi thaân theå keành caøng, thoâ loã naøy, ta baét ñaàu sôï mi, ta chæ muoá n rôøi xa mi töùc
khaéc! Neáu caùi hoàn cuûa ta coù hình thuø rieâng nhæ, ñeå noù taùch ra khoûi caùi xaùc naøy, duø chæ moät laùt”.
Roõ raøng, hoàn Tröông Ba ñang ôû trong taâm traïng voâ cuøng böùc boái, ñau khoå. Nhöõng caâu caûm thaùn
ngaén, doàn daäp cuøng vôùi caùi öôùc nguyeän khaéc khoaûi cuûa hoàn ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Hoàn böùc boái bôûi
khoâng theå naøo thoaùt ra khoûi caùi thaân xaùc maø hoàn gheâ tôûm. Hoàn ñau khoå bôûi mình khoâng coøn laø
mình nöõa. Tröông Ba baây giôø ñaâu coøn laø moät ngöôøi laøm vöôøn chaêm chæ, heát loøng thöông yeâu vôï con,
quan taâm tôùi haøng xoùm laùng gieàng nhö ngaøy tröôùc. OÂng Tröông Ba ñöôïc moïi ngöôøi kính troïng ñaõ
cheát roài. Tröông Ba baây giôø vuïng veà, thoâ loã, phuõ phaøng laém. Ngöôøi ñoïc, ngöôø i xem caøng luùc caøng
ñöôïc thaáy roõ ñieàu ñoù qua caùc ñoái thoaïi vaø hoàn Tröông Ba cuõng caøng luùc rôi vaøo traïng thaùi ñau khoå,
tuyeät voïng.
Trong cuoäc ñoái thoaïi vôùi xaùc anh haøng thòt, hoàn Tröông Ba ôû vaøo theá yeáu, ñuoái lí bôûi xaùc noùi
nhöõng ñieàu maø duø muoán hay khoâng muoán hoàn vaãn phaûi thöøa nhaän. Ñoù laø caùi ñeâm khi oâng ñöùng
caïnh vôï anh haøng thòt vôùi “tay chaân run raåy”, “hôi thôû noùng röïc”, “coå ngheïn laïi” vaø “suyùt nöõa thì…”.
Ñoù laø caûm giaùc “xao xuyeán” tröôùc nhöõng moùn aên maø tröôùc ñaây hoàn cho laø “phaøm. Ñoù laø caùi laàn oâng
taùt thaèng con oâng “toùe maùu moàm maùu muõi”, … taát caû ñeàu laø söï thaät. Xaùc anh haøng thòt gôïi laïi taát caû
nhöõng söï thaät aáy khieán hoàn caøng caûm thaáy xaáu hoå, caûm thaáy mình ti tieän. Xaùc anh haøng thòt coøn
cöôøi nhaïo vaøo caùi lí leõ maø oâng ñöa ra ñeå nguïy bieän: “Ta vaãn coù moät ñôøi soáng rieâng: nguyeân veïn,
trong saïch, thaúng thaún…”. Trong cuoäc ñoái thoaïi naøy, xaùc thaéng theá neân raát heå haû tuoân ra nhöõng lôøi
thoaïi daøi vôùi chaát gioïng khi thì mæa mai cöôøi nhaïo, khi thì leân maët daïy ñôøi, chæ trích, chaâm choïc.
Hoàn chæ buoâng nhöõng lôøi thoaïi ngaén vôùi gioïng nhaùt göøng keøm theo nhöõng tieáng than, tieáng keâu.
Khoâng chæ ñau khoå, hoàn coøn xaáu hoå tröôùc nhöõng lôøi noùi coâng khai cuûa xaùc maø tröôùc ñoù hoàn ñaõ caûm
thaáy maø khoâng muoán noùi ra, khoâng muoán thöøa nhaän.
Noãi ñau khoå, tuyeät voïng cuûa hoàn Tröông Ba caøng ñöôïc ñaåy leân khi ñoái thoaïi vôùi nhöõng ngöôøi
thaân.
Ngöôøi vôï maø oâng raát möïc yeâu thöông giôø ñaây buoàn baõ vaø cöù nhaát quyeát ñoøi boû ñi. Vôùi baø “ñi ñaâu
cuõng ñöôïc… coøn hôn laø theá naøy”. Baø ñaõ noùi ra caùi ñieàu maø chính oâng cuõng ñaõ caûm nhaän ñöôïc: “oâng
ñaâu coøn laø oâng, ñaâu coøn laø oâng Tröông Ba laøm vöôøn ngaøy xöa”.
Caùi Gaùi, chaùu oâng giôø ñaây ñaõ khoâng caàn phaûi giöõ yù. Noù moät möïc khöôùc töø tình thaân (toâi khoâng
phaûi laø chaùu oâng… OÂng noäi toâi cheát roài). Caùi Gaùi yeâu quyù oâng noù bao nhieâu thì giôø ñaây noù khoâng theå
chaáp nhaän caùi con ngöôøi coù “baøn tay gieát lôïn”, baøn chaân “to beø nhö caùi xeûng” ñaõ laøm “gaõy tieät caùi
choài non”, “giaãm leân naùt caû caây saâm quyù môùi öôm” trong maûnh vöôøn cuûa oâng noäi noù. Noù haän oâng vì
oâng chöõa caùi dieàu cho cuï Tò maø laøm gaõy naùt khieán cu Tò trong côn soát meâ man cöù khoùc, cöù tieác, cöù
baét ñeàn. Vôùi noù “oâng noäi ñôøi naøo, thoâ loã, phuõ phaøng nhö vaäy”. Noãi giaän döõ cuûa caùi Gaùi ñaõ bieán thaønh
söï xua ñuoåi quyeát lieät: “OÂng xaáu laém, aùc laém! Cuùt ñi! Laõo ñoà teå, cuùt ñi!”.
Chò con daâu laø ngöôøi saâu saéc, chín chaén, hieåu ñieàu hôn leõ thieät. Chò caûm thaáy thöông boá choàng
trong tình caûnh trôù treâu. Chò bieát oâng khoå laém, “khoå hôn xöa nhieàu laém”. Nhöng noãi buoàn ñau tröôùc
tình caûnh gia ñình “nhö saép tan hoang ra caû” khieán chò khoâng theå baám buïng maø ñau, chò ñaõ thoát
thaønh lôøi caùi noãi ñau ñoù: “Thaày baûo con: Caùi beân ngoaøi laø khoâng ñaùng keå, chæ coù caùi beân trong,
nhöng thaày ôi, con sôï laém, bôûi con caûm thaáy, ñau ñôùn thaáy… moãi ngaøy thaày moät ñoåi khaùc daàn, maát
maùt daàn, taát caû cöù nhö leäch laïc, nhoøa môø daàn ñi, ñeán noãi coù luùc chính con cuõng khoâng nhaän ra thaày
nöõa…”.
Taát caû nhöõng ngöôøi thaân yeâu cuûa hoàn Tröông Ba ñeàu nhaän ra caùi nghòch caûnh trôù treâu. Hoï ñaõ
noùi ra thaønh lôøi bôûi vôùi hoï caùi ngaøy choân xaùc Tröông Ba xuoáng ñaát hoï ñau, hoï khoå nhöng “cuõng
khoâng khoå baèng baây giôø”.
Sau taát caû nhöõng ñoái thoaïi aáy, moãi nhaân vaät baèng caùch noùi rieâng, gioïng noùi rieâng mình ñaõ khieán
hoàn Tröông Ba caûm thaáy khoâng theå chòu noåi. Noãi cay ñaéng vôùi chính baûn thaân mình cöù lôùn daàn…
lôùn daàn, muoán ñöùt tung, muoán voït traøo. Ñaëc bieät sau haøng loaït caâu hoûi coù veû tuyeät voïng cuûa chò con
daâu: “Thaày ôi, laøm sao, laøm sao giöõ ñöôïc thaày ôû laïi, hieàn haäu, vui veû toát laønh nhö thaày cuûa chuùng
con xöa kia? Laøm theá naøo, thaày ôi?” thì döôøng nhö hoàn khoâng theå chòu ñöïng theâm ñöôïc nöõa.

280
 Nhaø vieát kòch ñaõ ñeå cho hoàn Tröông Ba coøn laïi trô troïi moät mình vôùi noãi ñau khoå, tuyeät voïng
leân ñeán ñænh ñieåm, moät mình vôùi nhöõng lôøi ñoäc thoaïi ñaày chua chaùt nhöng cuõng ñaày quyeát lieät:
“Maøy ñaõ thaéng theá roài ñaáy, caùi thaân xaùc khoâng phaûi cuûa ta aï… Nhöng leõ naøo ta laïi chòu thua maøy,
khuaát phuïc maøy vaø töï ñaùnh maát mình? “Chaúng coøn caùch naøo khaùc”! Maøy noùi nhö theá haû? Nhöng coù
thaät laø khoâng coøn caùch naøo khaùc? Coù thaät khoâng coøn caùch naøo khaùc? Khoâng caàn ñeán caùi ñôøi soáng
do maøy mang laïi! Khoâng caàn!”. Ñaây laø lôøi ñoäc thoaïi coù tính chaát quyeát ñònh daãn tôùi haønh ñoäng chaâm
höông goïi Ñeá Thích moät caùch döùt khoaùt.
Cuoäc troø chuyeän giöõa hoàn Tröông Ba vôùi Ñeá Thích trôû thaønh nôi taùc giaû göûi gaém nhöõng quan
nieäm veà haïnh phuùc, veà leõ soáng vaø caùi cheát. Hai lôøi thoaïi cuûa hoàn trong caûnh naøy coù moät yù nghóa ñaëc
bieät quan troïng:
“- Khoâng theå beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo ñöôïc. Toâi muoán ñöôïc laø toâi toaøn veïn…
- Soáng nhôø vaøo ñoà ñaïc, cuûa caûi ngöôøi khaùc ñaõ laø chuyeän khoâng neân, ñaèng naøy ñeán caùi thaân toâi
cuõng phaûi soáng nhôø anh haøng thòt. OÂng chæ nghó ñôn giaûn laø cho toâi soáng, nhöng soáng nhö theá naøo
thì oâng chaúng caàn bieát!”.
Ngöôøi ñoïc, ngöôøi xem coù theå nhaän ra nhöõng yù nghóa trieát lí saâu saéc vaø thaém thía qua hai lôøi
thoaïi naøy. Thöù nhaát, con ngöôøi laø moät theå thoáng nhaát, hoàn vaø xaùc phaûi haøi hoøa. Khoâng theå coù moät
taâm hoàn thanh cao trong moät thaân xaùc phaøm tuïc, toäi loãi. Khi con ngöôøi bò chi phoái bôûi nhöõng nhu
caàu baûn naêng cuûa thaân xaùc thì ñöøng chæ ñoå toäi cho thaân xaùc, khoâng theå töï an uûi, voã veà mình baèng
veû ñeïp sieâu hình cuûa taâm hoàn. Thöù hai, soáng thöïc söï cho ra con ngöôøi quaû khoâng heà deã daøng, ñôn
giaûn. Khi soáng nhôø, soáng göûi, soáng chaép vaù, khi khoâng ñöôïc laø mình thì cuoäc soáng aáy thaät voâ nghóa.
Nhöõng lôøi thoaïi cuûa hoàn Tröông Ba vôùi Ñeá Thích chöùng toû nhaân vaät ñaõ yù thöùc roõ veà tình caûnh trôù
treâu, ñaày tính chaát bi haøi cuûa mình, thaám thía noãi ñau khoå veà tình traïng ngaøy caøng cheânh leäch giöõa
hoàn vaø xaùc, ñoàng thôøi caøng chöùng toû quyeát taâm giaûi thoaùt nung naáu cuû a nhaân vaät tröôùc luùc Ñeá Thích
xuaát hieän.
Quyeát ñònh döùt khoaùt xin tieân Ñeá Thích cho cu Tò ñöôïc soáng laïi, cho mình ñöôïc cheát haún chöù
khoâng nhaäp hoàn vaøo thaân theå ai nöõa cuûa nhaân vaät hoàn Tröông Ba laø keát quaû cuûa moät quaù trình dieãn
bieán hôïp lí. Hôn nöõa, quyeát ñònh naøy caàn phaûi ñöa ra kòp thôøi vì cu Tò vöøa môùi cheát. Hoàn Tröông
Ba thöû hình dung caûnh hoàn cuûa mình laïi nhaäp vaøo xaùc cu Tò ñeå soáng vaø thaáy roõ “bao nhieâu söï raéc
roái” voâ lí laïi tieáp tuïc xaûy ra. Nhaän thöùc tænh taùo aáy cuøng tình thöông meï con cu Tò caøng khieán hoàn
Tröông Ba ñi ñeán quyeát ñònh döùt khoaùt. Qua quyeát ñònh naøy, chuùng ta caøng thaáy Tröông Ba laø con
ngöôøi nhaân haäu, saùng suoát, giaøu loøng töï troïng. Ñaëc bieät, ñoù laø con ngöôøi yù thöùc ñöôïc yù nghóa cuûa
cuoäc soáng.
Caùi cheát cuûa cu Tò coù yù nghóa ñaåy nhanh dieãn bieán kòch ñi ñeán choã “môû nuùt”. Döïng taû quaù trình
ñi ñeán quyeát ñònh döùt khoaùt cuûa nhaân vaät hoàn Tröông Ba, Löu Quang Vuõ ñaõ ñaûm baûo ñöôïc tính töï
nhieân, hôïp lí cuûa taùc phaåm.
Khoâng chæ coù yù nghóa trieát lí veà nhaân sinh, veà haïnh phuùc con ngöôøi, vôùi tinh thaàn chieán ñaáu
thaúng thaén cuûa moät ngheä só haêng haùi tham döï vaøo tieán trình caûi caùch xaõ hoäi, trong vôû kòch naøy noùi
chung vaø ñoaïn keát noùi rieâng, Löu Quang Vuõ muoán goùp phaàn pheâ phaùn moät soá bieåu hieän tieâu cöïc
trong loái soáng luùc baáy giôø. Thöù nhaát, con ngöôøi ñang coù nguy cô chaïy theo nhöõng ham muoán taàm
thöôøng veà vaät chaát, chæ thích höôûng thuï ñeán noãi trôû neân phaøm phu, thoâ thieån. Noùi nhö Cheá Lan
Vieân trong moät baøi thô ñaõ töøng caûnh baùo “muoán nuoâi soáng xaùc thaân ñem laøm thòt linh hoàn”. Thöù
hai, laáy côù taâm hoàn laø quyù, ñôøi soáng tinh thaàn laø ñaùng troïng maø chaúng chaêm lo thích ñaùng ñeán sinh
hoaït vaät chaát, khoâng phaán ñaáu vì haïnh phuùc toaøn veïn. Thöïc chaát ñaây laø bieåu hieän cuûa chuû nghóa
duy taâm chuû quan, cuûa söï löôøi bieáng, khoâng töôûng. Caû hai quan nieäm, caùch soáng treân ñeàu cöïc ñoan,
ñaùng pheâ phaùn. Ngoaøi ra, vôû kòch coøn ñeà caäp ñeán moät vaán ñeà cuõng khoâng keùm phaàn böùc xuùc, ñoù laø
tình traïng con ngöôøi phaûi soáng giaû, khoâng daùm vaø cuõng khoâng ñöôïc soáng laø baûn thaân mình. Ñaáy laø
nguy cô ñaåy con ngöôøi ñeán choã bò tha hoùa do danh vaø lôïi.
Löu Quang Vuõ ñaõ cheát moät caùch raát thöông taâm trong moät tai naïn giao thoâng. Khoaûng troáng maø
nhaø vieát kòch taøi ba aáy ñeå laïi trong neàn saân khaáu Vieät Nam laø khoâng theå laáp ñaày. Vôû kòch cuoái cuøng
ñöôïc Löu Quang Vuõ ñaët teân laø Chim saâm caàm khoâng cheát . Vôùi taát caû nhöõng gì ñeå laïi cho ñôøi thì
maõi maõi Löu Quang Vuõ khoâng cheát. Töø baáy ñeán nay, Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt vaø gaàn 50 vôû
kòch khaùc cuûa Löu Quang Vuõ vaãn ñöôïc daøn döïng vaø coâng dieãn. Nhöõng trieát lí veà cuoäc ñôøi, veà con
ngöôøi, veà xaõ hoäi… ñaët ra trong caùc vôû kòch luoân coù yù nghóa vôùi moïi ngöôøi, moïi thôøi.

281
 ÑEÀ: Taïi sao vôï cuûa Tröông Ba laïi ñoøi boû nhaø ra ñi? Anh (chò) thöû tìm lôøi giaûi ñaùp cho
caâu hoûi aáy baèng caùch phaân tích ñoaïn trích döôùi ñaây.
“(Hoàn Tröông Ba baàn thaàn nhaäp laïi vaøo xaùc haøng thòt. Treân saân khaáu, nhaân vaät Tröông
Ba bieán ñi. Chæ coøn laïi xaùc haøng thòt mang hoàn Tröông Ba ngoài laëng leõ beân choõng… Vôï
Tröông Ba vaøo)”.
VÔÏ TRÖÔNG BA: Caùi gaùi chöa veà haû oâng?
HOÀN TRÖÔNG BA: (thaån thôø) Chöa.
VÔÏ TRÖÔNG BA: Noù sang nhaø cu Tò töø sôùm. Cu Tò bò oám naëng.
HOÀN TRÖÔNG BA: OÁm naëng? Vaäy maø toâi khoâng bieát!
VÔÏ TRÖÔNG BA: OÂng baây giôø coøn bieát ñeán ai nöõa! Cu Tò oám thaäp töû nhaát sinh, töø ñeâm qua tôùi
giôø baét ñaàu meâ man, meï noù khoùc ñoû con maét. Khoå! Thaèng beù ngoan laø theá! Caùi Gaùi thöông baïn, ngô
ngaån caû ngöôøi… Khoâng hieåu thaèng beù coù qua khoûi ñöôïc khoâng, kheùo maø… (moät laùt). Caùi thaân toâi thì
sao trôøi laïi khoâng baét ñi cho raûnh!
HOÀN TRÖÔNG BA: Sao baø laïi noùi theá?
VÔÏ TRÖÔNG BA: (nghó ngôïi) Toâi noùi thaät ñaáy… oâng Tröông Ba aï, toâi ñaõ nghó kó: Coù leõ toâi phaûi
ñi…
HOÀN TRÖÔNG BA: Ñi ñaâu?
VÔÏ TRÖÔNG BA: Chöa bieát! Ñi caáy thueâ laøm möôùn ôû ñaâu cuõng ñöôïc… ñi bieät… (röng röng). Ñeå
oâng ñöôïc thaûnh thôi… vôùi coâ vôï ngöôøi haøng thòt… Coøn hôn laø theá naøy… (khoùc).
HOÀN TRÖÔNG BA: Baø! (sau moät hoài laâu) Sao laïi ñeán noâng noãi naøy?
VÔÏ TRÖÔNG BA: Toâi bieát, oâng laø ngöôøi heát loøng thöông yeâu vôï con… Chæ taïi baây giôø… (khoùc).
OÂng ñaâu coøn laø oâng, ñaâu coøn laø oâng Tröông Ba laøm vöôøn ngaøy xöa, oâng bieát khoâng: Thaèng caû ñaõ
quyeát ñònh döùt khoaùt seõ baùn khu vöôøn ñeå coù tieàn môû theâm voán lieáng cöûa haøng thòt.
HOÀN TRÖÔNG BA: Thaät sao? Khoâng ñöôïc!
VÔÏ TRÖÔNG BA: OÂng baûo khoâng ñöôïc nhöng toâi bieát roài söï theå seõ cöù daãn ñeán nhö vaäy, oâng seõ
ñaønh öng chòu nhö vaäy… Thoâi tuøy oâng, toâi chæ muoán oâng ñöôïc thaønh thôi sung söôùng… Toâi khoâng coøn
giuùp gì oâng ñöôïc, toát nhaát laø… laø… khoâng coù toâi nöõa, cuõng nhö khoâng coù khu vöôøn nöõa! (boû ra).
HOÀN TRÖÔNG BA: Baø! (ngoài xuoáng, tay oâm ñaàu).
HÖÔÙNG DAÃN
Tuy phaûn öùng gay gaét vieäc hoøa nhaäp taâm hoàn vaøo xaùc anh haøng thòt, nhöng chöa bieát phaûi ñoái
phoù ra sao vôùi lôøi keâu goïi “haõy veà vôùi toâi naøy!” cuûa xaùc haøng thòt thì vôï Tröông Ba vaøo.
1.- Veà hình thöùc, nhöõng caâu, nhöõng töø in nghieâng naèm trong hai daáu ngoaëc ñôn laø thaønh phaàn
phuï chuù nhaèm giaûi thích, gôïi yù höôùng daãn cho dieãn vieân khi dieãn xuaát. Ñoù laø ngoân ngöõ hình aûnh boå
sung tích cöïc cho ngoân ngöõ noùi khi dieãn xuaát.
2.- Vôï cuûa Tröông Ba noùi chuyeän vôùi oâng qua xaùc haøng thòt. Tieáng noùi thì chæ nghe, coøn cô theå
thì nhìn thaáy vaø suy nghó, so saùnh…
a.- AÁn töôïng veà anh haøng thòt, veà Tröông Ba luùc hai ngöôøi coøn soáng ñaõ khaéc saâu vaø o taâm trí cuûa
ngöôøi thaân, cuûa haøng xoùm. Nay, thaáy xaùc haøng thòt noùi naêng, hoaït ñoäng… duø mang hoàn Tröông Ba
nhöng ngöôøi ta vaãn giöõ aán töôïng laø anh haøng thòt. Laøm sao baø vôï cuûa Tröông Ba coù theå soáng vöôït
qua aán töôïng aáy khi xaùc haøng thòt vaãn ñaäp vaøo maét?
b.- Noùi chuyeän vôùi hoàn Tröông Ba veà chuyeän “Cu Tò bò oám thaäp töû nhaát sinh” nhöng thöïc ra vôï
Tröông Ba muoán baøy toû loøng mình cho Tröông Ba hieåu. Chuyeän cu Tò chæ laø caùi côù ñeå baø boäc loä thaùi
ñoä cuûa mình tröôùc söï soáng nhôø vaøo thaân xaùc ngöôøi khaùc cuûa hoàn Tröông Ba.
- Laø vôï, baø khoâng bieát phaûn öùng nhö theá naøo cho hôïp leõ ngoaøi söï ra ñi khi hoàn Tröông Ba mang
xaùc haøng thòt veà nhaø. Nhaân chuyeän cu Tò oám thaäp töû nhaát sinh baø ñaõ gôïi yù moät caùch kín ñaùo raèng
trong hoaøn caûnh trôù treâu naøy oâng trôøi baét caùi thaân cuûa baø ñi laø toát nhaát.
Taát nhieân moät ngöôøi teá nhò, trong saïch, ngay thaúng nhö hoàn Tröông Ba phaûi hoûi baø laø taïi sao,
vaø ñi tôùi choán naøo. Luùc naøy, baø heù loä nguyeân nhaân:
“- Ñi caáy thueâ laø möôùn ôû ñaâu cuõng ñöôïc… ñi bieät (röng röng). Ñeå oâng ñöôïc thaûnh thôi vôùi coâ vôï
ngöôøi haøng thòt… Coøn hôn laø theá naøy… (khoùc)”.
282
 Vôï cuûa Tröông Ba vaãn mang baûn chaát cuûa ngöôøi phuï nöõ, khoâng ghen nhö Hoaïn Thö nhöng vaãn
coøn maùu ghen. Laïi nöõa baø laø ngöôøi bieát hoaøn caûnh cuûa choàng hieän taïi vaø caûm thoâng cho oâng:
“- Toâi bieát, oâng voán laø ngöôøi heát loøng thöông yeâu vôï con… Chæ taïi baây giôø… (khoùc). OÂng ñaâu coøn laø
oâng, ñaâu coøn laø oâng Tröông Ba laøm vöôøn ngaøy xöa…”.
Laø phuï nöõ, baø nhaïy beùn nhaän ra chieàu höôùng cuûa söï ñoåi thay baát lôïi cho choàng, baát lôïi cho mình,
cho caû gia ñình. Khoâng theå xem nheï theå xaùc, khoâng theå xem nheï vaät chaát. Xaùc thòt coù nhu caàu, coù
tieáng noùi rieâng cuûa noù. Vaø roài noù seõ chi phoái taát caû.Caùi thoâ keäch, theøm aên ngon, theøm röôïu thòt…
cuûa xaùc haøng thòt seõ laán aùt vaø khoûa laáp söï trong saùng, thaúng thaén cuûa hoàn Tröông Ba.
Caùi ñau ñôùn nhaát laø baø thaáy, bieát raèng “oâng seõ ñaønh öng chòu nhö vaäy”, nhöng nhö lôøi taâm söï
cuûa baø vôùi oâng:
“… Toâi khoâng coøn giuùp gì oâng ñöôïc, toát nhaát laø… laø… khoâng coù toâi nöõa…”
- Tröông Ba ñang ñau khoå vì tình traïng soáng giaû, phaûi möôïn xaùc cuûa anh haøng thòt laøm choã truù
nguï cho taâm hoàn.
Vôï cuûa Tröông Ba thaáy roõ vaø cuõng ñang ñau khoå vì tình traïng soáng giaû ñoù.
Khoâng soáng thaät vôùi nhöõng gì mình voán coù thì theá naøo cuõng bò tha hoùa vaø cuõng bò ngöôøi ñôøi laùnh
xa.

ÑEÀ: Anh (chò) coù suy nghó gì sau khi xem ñoaïn trích vôû kòch “Hoàn Tröông Ba, da haøng
thòt” cuûa Löu Quang Vuõ döôùi ñaây.
ÑEÁ THÍCH: OÂng Tröông Ba… (ñaén ño raát laâu roài quyeát ñònh) vì loøng quí meán oâng, toâi seõ laøm cu
Tò soáng laïi, duø coù bò phaït naëng… Nhöng coøn oâng… roát cuoäc oâng muoán nhaäp vaøo thaân theå ai?
HOÀN TRÖÔNG BA: (sau moät hoài laâu) Toâi ñaõ nghó kó… (noùi chaäm vaø kheõ) Toâi khoâng nhaäp vaøo
hình thuø ai nöõa! Toâi ñaõ cheát roài haõy ñeå toâi cheát haún!
ÑEÁ THÍCH: Khoâng theå ñöôïc! Vieäc oâng phaûi cheát chæ laø vieäc laàm laãn cuûa quan thieân ñình. Caùi sai
aáy ñaõ ñöôïc söûa baèng caùch laøm cho hoàn oâng ñöôïc soáng.
HOÀN TRÖÔNG BA: Coù nhöõng caùi sai khoâng theå söûa ñöôïc. Chaép vaù göôïng eùp chæ caøng laøm sai
theâm. Chæ coù caùch laø ñöøng bao giôø sai nöõa, hoaëc phaûi buø laïi baèng moät vieäc ñuùng khaùc. Vieäc ñuùng coøn
laøm kòp baây giôø laø laøm cu Tò soáng laïi. Coøn toâi cöù ñeå toâi cheát haún.
ÑEÁ THÍCH: Khoâng! OÂng phaûi soáng, duø baát cöù giaù naøo.
HOÀN TRÖÔNG BA: Khoâng theå soáng vôùi baát cöù giaù naøo ñöôïc, oâng Ñeá Thích aï! Coù nhöõng caùi giaù
ñaét quaù, khoâng theå traû ñöôïc… Laï thaät, töø luùc toâi coù ñuû can ñaûm ñi ñeán quyeát ñònh naøy, toâi caûm thaáy
mình laïi laø Tröông Ba thaät, taâm hoàn laïi trôû laïi thanh thaûn, trong saùng nhö xöa…
ÑEÁ THÍCH: OÂng coù bieát oâng quyeát ñònh ñieàu gì khoâng? OÂng seõ khoâng coøn laïi moät chuùt gì nöõa,
khoâng ñöôïc tham döï vaøo baát cöù noãi vui buoàn gì! Roài ñaây, ngay caû söï aân haän veà quyeát ñònh naøy, oâng
cuõng khoâng coù ñöôïc nöõa.
HOÀN TRÖÔNG BA: Toâi hieåu. OÂng töôûng toâi khoâng ham soáng hay sao? Nhöng soáng theá naøy, coøn
khoå hôn laø caùi cheát. Maø khoâng phaûi chæ moät mình toâi khoå! Nhöõng ngöôøi thaân cuûa toâi seõ coøn phaûi
khoå vì toâi! Coøn laáy lí leõ gì khuyeân thaèng con toâi ñi vaøo con ñöôøng ngay thaúng ñöôïc? Cuoäc soáng giaû
taïo naøy coù lôïi cho ai? Hoïa chaêng chæ coù laõo lí tröôûng vaø ñaùm tröông tuaàn hæ haû thu lôïi loäc! Ñuùng, chæ
boïn khoán kieáp laø lôïi loäc.
ÑEÁ THÍCH: Toâi khoâng phaûi laø keû khoán kieáp… Toâi quyù meán oâng… toâi seõ chaúng bao giôø ñöôïc ñaùnh
côø vôùi oâng nöõa ö? Nhôø oâng ñaùnh côø vôùi toâi, ngöôøi treân ñôøi döôùi ñaát môùi mieát toâi cao côø nhö theá naøo!
Ngoaøi oâng ra, khoâng ai daùm ñoï côø vôùi toâi. OÂng chính laø leõ toàn taïi cuûa toâi.
HOÀN TRÖÔNG BA: Vì ñeå chöùng minh oâng toàn taïi maø toâi phaûi cöù tieáp tuïc cuoäc soáng khoâng phaûi
laø toâi ö? Khoâng, oâng phaûi toàn taïi laáy chöù!
ÑEÁ THÍCH: Nhöng khoâng ñaùnh côø. Ñeá Thích seõ khoâng coøn laø Ñeá Thích.
HOÀN TRÖÔNG BA: Ngöôøi ta ñaùnh côø laø ñeå reøn luyeän taâm trí, ñeå saûng khoaùi minh maãn hôn maø
soáng! Coøn oâng ñaùnh côø chæ ñeå chöùng toû mình laø tieân côø! Noùi thaät vôùi oâng: Neáu coøn tieáp tuïc soáng, toâi
cuõng chaúng thích ñaùnh côø vôùi oâng nöõa! Ñaùnh côø vôùi oâng chaùn laém! Khoâng coù gì chaùn baèng ñaùnh côø
vôùi tieân!

283
 ÑEÁ THÍCH: (suy nghó) Con ngöôøi döôùi haï giôùi caùc oâng thaät kì laï.
HOÀN TRÖÔNG BA: OÂng haõy traû lôøi ñi! OÂng coù giuùp toâi khoâng? Neáu oâng töø choái, toâi seõ… Toâi ñaõ
nhaát quyeát! OÂng phaûi giuùp toâi!
ÑEÁ THÍCH: Traû thaân xaùc naøy cho anh haøng thòt… vaø theá laø…
HOÀN TRÖÔNG BA: Khoâng coøn caùi vaät quaùi gôû mang teân “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt” nöõa.
(Löôït moät ñoaïn: Nam Taøo vaø Baéc Ñaåu hieän ra baùo cho Ñeá Thích bieát Ngoïc Hoaøng ñaõ tha cho
Ñeá Thích toäi nhaäp hoàn Tröông Ba vaøo xaùc haøng thòt vaø cho pheùp hoàn Tröông Ba ñöôïc tieáp tuïc soáng
trong xaùc anh naøy. Hoàn Tröông Ba khoâng chaáp nhaän soáng trong thaân xaùc ngöôøi khaùc, yeâu caàu moïi
ngöôøi sang nhaø chò Luïa baùo tin cu Tò ñöôïc soáng laïi, coøn mình thì quyeát cheát ñeå traû xaùc cho anh
haøng thòt. Tröôùc khi lìa ñôøi, Hoàn Tröông Ba daën doø, an uûi, vónh bieät vôï con…)

HÖÔÙNG DAÃN
I.- Giôùi thieäu Löu Quang Vuõ vaø vôû kòch Hoàn Tröông Ba da haøng thòt.
II.- Vò trí ñoaïn kòch: Luùc ñoái thoaïi vôùi xaùc haøng thòt, vôùi vôï, vôùi chaùu gaùi coù leõ Hoàn Tröông Ba
muoán giöõ vöõng baûn chaát nguyeân veïn, trong saùng, toát ñeïp cuûa mình. Khi ñoái thoaïi vôùi con daâu, coù leõ
Hoàn Tröông Ba ñaõ nhaän ra bi kòch ñang dieãn ra cho gia ñình oâng do chính ñôøi soáng giaû doái vaø vò
kæ, do suy nghó sai laàm mang laïi. Chính vì vaäy maø oâng thaép höông caàu Ñeá Thích xuaát hieän. Vaø moät
cuoäc ñoái thoaïi soøng phaúng giöõa Thaàn Thaùnh vaø Ngöôøi ñaõ dieãn ra veà caùch soáng toaøn veïn cuûa moät con
ngöôøi. Trong luùc tranh luaän, caû hai nghe caùi Gaùi baùo tin cho meï laø cu Tò cheát roài. Ñeá Thích muoán
chuyeån Hoàn Tröông Ba qua xaùc cu Tò, Ñeá Thích ñoàng yù, vaø hoûi laïi: “Nhöng coøn oâng… roát cuoäc oâng
muoán nhaäp vaøo thaân theå ai?”. Qua lôùp dieãn naøy, chuùng ta thaáy:
1.- Thaàn thaùnh cuõng sai laàm, qua lôøi cuûa Ñeá Thích: “Vieäc oâng phaûi cheát chæ laø moät sai laàm cuûa
quan thieân ñình. Caùi sai aáy ñaõ ñöôïc söûa baèng caùch laøm cho hoàn oâng ñöôïc soáng”. Nghe Ñeá Thích traàn
tình nhö theá, Hoàn Tröông Ba ñaõ ñaùp laïi: “Coù nhöõng caùi sai khoâng theå söûa ñöôïc. Chaép vaù vaø göôïng
eùp chæ laøm sai theâm. Chæ coù caùch laø ñöøng bao giôø sai nöõa, hoaëc phaûi buø laïi baèng moät vieäc ñuùng khaùc”.
Hoàn Tröông Ba ñaõ lí luaän ñuùng, ngay töø söï vieäc cuûa Tröông Ba. Tröông Ba phaûi cheát vì söï sai laàm
cuûa caùc thaàn quan treân thieân ñình. Töø sai laàm aáy, vaø vì tính haùo danh, muoán “ngöôøi treân trôøi, döôùi
ñaát môùi bieát toâi cao côø nhö theá naøo” neân Ñeá Thích môùi chaép vaù vaø göôïng eùp” cho hoàn Tröông Ba
nhaäp vaøo xaùc haøng thòt taïo neân noãi khoå khoâng chæ cho Tröông Ba maø coøn vôùi caû nhöõng ngöôøi thaân.
Cuõng vì ích kæ, haùo danh maø Ñeá thích quyeát phaïm moät sai laàm khaùc laø cho Hoàn Tröông Ba nhaäp
vaøo Cu Tò, neáu Hoàn Tröông Ba khoâng kòch lieät phaûn ñoái.
2.- Söï ñaáu tranh ñeå ñöôïc trôû veà vôùi luaät töï nhieân vaät naøo hoàn ñoù trong moät theå thoáng nhaát cuûa
Hoàn Tröông Ba:
+ Hoàn Tröông Ba xaùc ñònh vaán ñeà: “Toâi khoâng nhaäp vaøo hình thuø ai nöõa! Toâi ñaõ cheát roài, haõy ñeå
toâi cheát haún!” Theo luaät töï nhieân coù sanh thì coù töû.
+ Ñeá Thích thì buoäc “OÂng phaûi soáng, duø vôùi baát cöù giaù naøo…” – Vaø huø doïa: “OÂng seõ khoâng coøn laïi
moät chuùt gì nöõa…”: Thoûa maõn thuù vui vaø tính haùo danh.
+ Hoàn Tröông Ba laïi phaûi giaûi thích raèng cuõng ham soáng laém, nhöng soáng maø mình khoâng coøn
laø mình, baét ngöôøi thaân phaûi khoå vì mình thì ñoù laø caùi giaù khoâng theå traû ñöôïc. Vaø Hoàn Tröông Ba
ñaõ ñaët ngöôïc laïi vaán ñeà roài ñi ñeán keát luaän: “Cuoäc soáng giaû taïo naøy coù lôïi cho ai? Hoïa chaêng chæ coù
laõo lí töôûng vaø ñaùm tröông tuaàn hæ haû thu lôïi loäc! Ñuùng, chæ boïn khoán kieáp laø lôïi loäc”. Duø “boïn khoán
kieáp” ñaõ ñöôïc Hoàn Tröông Ba giaûi thích nhöng cuõng ñuïng chaïm ñeán töï aùi cuûa Ñeá Thích. Vaø xem ra
lôøi giaûi thích “Coù nhöõng caùi giaù ñaét quaù, khoâng theå traû ñöôïc…”, veà söï voâ lí laø phaûi soáng giaû taïo ñeå
ngöôøi khaùc (Ñeá Thích) toàn taïi, roài ñi ñeán quyeát ñònh: “Neáu coøn tieáp tuïc soáng, toâi cuõng chaúng thích
ñaùnh côø vôùi oâng nöõa! Ñaùnh côø vôùi oâng chaùn laém! Khoâng coù gì chaùn baèng ñaùnh côø vôùi tieân!” ñaõ laøm
thay ñoåi yù ñònh cuûa Ñeá Thích ñeå roài “khoâng coøn caù i vaät quaùi gôû mang teân Hoàn Tröông Ba, da haøng
thòt”.
III.- Moät ñoaïn kòch thaät coù yù nghóa cho nhöõng ai thích toàn taïi vaøo cuoäc soáng giaû taïo
cuûa keû khaùc.
- Thaáy roõ giaù trò cuûa luaät töï nhieân ñeå soáng thaät vôùi chính mình.

284
 ÑEÀ:
Trong vôû kòch Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt, nhaø vaên Löu Quang Vuõ coù vieát “Khoâng
theå beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo ñöôïc. Toâi muoán ñöôïc laø toâi toaøn veïn”. Haõy vieát
moät baøi vaên ngaén noùi leân suy nghó cuûa anh (chò) veà quan nieäm soáng neâu treân.
BAØI LAØM
Cuoäc soáng luoân toàn taïi hai maët: toát vaø xaáu. Con ngöôøi cuõng coù maët hoaøn thieän vaø maët chöa
hoaøn thieän. Vì theá, trong cuoäc soáng con ngöôøi khoâng ngöøng ñaáu tranh vöôn leân ñeå hoaøn thieän nhaân
caùch cuûa mình. Caâu noùi cuûa Tröông Ba trong vôû kòch noåi tieáng “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt” ñaõ
phaàn naøo noùi leân ñöôïc noäi dung aáy: “Khoâng theå beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo ñöôïc. Toâi
muoán ñöôïc laø toâi toaøn veïn).
“Beân trong” laø taát caû nhöõng gì khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc, ñoù laø suy nghó, tö töôûng, khaùt voïng,...
“Beân ngoaøi” laø taát caû nhöõng gì coù theå thaáy ñöôïc, caûm nhaän ñöôïc ñoù laø haønh ñoäng, caùch haønh xöû, öùng
xöû... “Toaøn veïn” - con ngöôøi laø theå thoáng nhaát coù söï hoøa hôïp giöõa theå xaùc vaø taâm hoàn, giöõa yù chí vaø
haønh ñoäng.
Soáng “beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo” nghóa laø soáng khoâng thöïc vôùi con ngöôøi cuûa
mình. Con ngöôøi bò chi phoái bôûi nhöõng nhu caàu baûn naêng cuûa thaân xaùc, chaïy theo nhöõng ham muoán
taàm thöôøng veà vaät chaát, chæ bieát höôûng thuï, thoaû maõn nhu caàu cuûa baûn thaân. Con ngöôøi voán laø moät
theå thoáng nhaát giöõa tinh thaàn vaø theå xaùc, vaø neáu khoâng soáng thaät vôùi chính mình, con ngöôøi seõ gaây
ra ñau khoå, tai hoaï cho gia ñình, cho nhöõng ngöôøi xung quanh, laøm cho chính mình bò toån thöông.
Nhö vaäy thì laøm sao coù theå mang ñeán haïnh phuùc cho nhöõng ngöôøi thöông yeâu xung quanh. Ví duï
nhö Tröông Ba, phaûi soáng nhôø thaân xaùc keû khaùc neân taâm hoàn bò tha hoùa, bò vaáy baån phaûi chaïy theo
nhöõng duïc voïng thaáp heøn. Hay nhieàu sinh vieân ngheøo tænh leû leân hoïc ñaïi hoïc ôû thaønh phoá, vì só dieän
vôùi baïn beø neân beà ngoaøi theå hieän söï khaù giaû, aên chôi baèng caùch löøa doái boá meï: xin tieàn hoïc phí ñeå
laáy tieàn ñi chôi. Moät thaày giaùo ôû Quaûng Ngaõi, ban ngaøy ñi daïy hoïc, ban ñeâm laø ñaïi ca cuûa moät baêng
cöôùp...Hieäu tröôûng Saàm Ñöùc Xöông mua daâm nöõ sinh... laø nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi gaây nhöùc nhoái
trong thôøi gian gaàn ñaây.
Ngöôøi coù loái soáng nhö vaäy laø ngöôøi khoâng ñaùng tin caäy. Bôûi vì baûn thaân nhöõng ngöôøi ñoù ñeàu
laø nhöõng keû soáng khoâng thaønh thöïc, nhöõng ngöôøi gian doái, caàn caûnh giaùc!
“Toâi muoán ñöôïc laø toâi toaøn veïn” laø moät ngöôøi hoaøn thieän, moät ngöôøi coù suy nghó vaø haønh ñoäng
ñoàng nhaát. Trong ngöõ caûnh naøy, moät ngöôøi toaøn veïn laø moät ngöôøi soáng thaät vôùi baûn thaân mình,
chaáp nhaän söï thaät veà baûn thaân mình. Soáng maø khoâng laøm haïi ñeán ngöôøi khaùc, soáng khoâng löøa loïc,
soáng khoâng doái traù, giaû taïo, hai maët.
Moãi moät ngöôøi khi ñöôïc sinh ra trong ñôøi ñeàu ñöôïc taïo hoùa ban cho theå xaùc vaø linh hoàn rieâng.
Theå xaùc vaø linh hoàn laø hai phaàn tuy khaùc nhau nhöng hôïp nhaát vôùi nhau vaø cuøng nhau toàn taïi hình
thaønh neân con ngöôøi. Vì vaäy haõy soáng laø chính mình, ñöøng bao giôø löøa doái baûn thaân hay ngöôøi khaùc,
cuõng ñöøng soáng chia ñoâi mình ra ñeå roài lôøi noùi, haønh ñoäng khoâng khôùp vôùi nhau: Haõy laø moät caùi toâi
toaøn veïn. Khoâng neân soáng nhôø vaû vaøo ngöôøi khaùc. Bôûi taï o hoaù sinh ra chuùng ta, cuoäc soáng naøy laø
cuûa chuùng ta, vì vaäy phaûi do chính ta quyeát ñònh. Khoâng ai coù theå quyeát ñònh neân soá phaän cho ta,
chính chuùng ta phaûi laøm neân soá phaän cuûa chính baûn thaân mình. Ñuùng vaäy khoâng baïn?
Caàn laøm gì ñeå ñeå thaät söï laø moät con ngöôøi toaøn veïn, ngay töø khi coøn treân gheá nhaø tröôøng,
baïn haõy luyeän taäp thoùi quen soáng coù cuøng moät suy nghó vaø haønh ñoäng, phaûi haøi hoøa giöõa suy nghó
vaø haønh ñoäng. Haõy soáng thaønh thaät vôùi coäng ñoàng soáng phaûi thaønh thaät vôùi chính baûn thaân mình!
Khoâng chæ coù yù nghóa trieát lí veà nhaân sinh, veà haïnh phuùc con ngöôøi, caâu noùi cuûa Löu Quang
Vuõ coøn muoán goùp phaàn pheâ phaùn moät soá bieåu hieän tieâu cöïc trong loái soáng luùc baáy giôø: Thöù nhaát, con
ngöôøi ñang coù nguy cô chaïy theo nhöõng ham muoán taàm thöôøng veà vaät chaát, chæ thích höôûng thuï ñeán
noãi trôû neân phaøm phu, thoâ thieån. Thöù hai, laáy côù taâm hoàn laø quyù, ñôøi soáng tinh thaàn laø ñaùng troïn g
maø chaúng chaêm lo thích ñaùng ñeán sinh hoaït vaät chaát, khoâng phaán ñaáu vì haïnh phuùc toaøn veïn. Caùch
soáng treân laø cöïc ñoan, ñaùng pheâ phaùn. Ngoaøi ra, caâu noùi coøn ñeà caäp ñeán moät vaán ñeà cuõng khoâng
keùm phaàn böùc xuùc, ñoù laø tình traïng con ngöôøi phaûi soáng giaû, khoâng daùm vaø cuõng khoâng ñöôïc soáng
laø baûn thaân mình. Ñaáy laø nguy cô ñaåy con ngöôøi ñeán choã bò tha hoùa do danh vaø lôïi.

285
 ÑEÀ: Phaân tích trích ñoaïn kòch “Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt” cuûa Löu Quang Vuõ .

HÖÔÙNG DAÃN LAØM BAØI

Veà maøn ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt:
Caùi cheát cuûa Tröông Ba laø caùi cheát voâ lí bôûi söï taéc traùch, caåu thaû cuûa Nam Taøo, bôûi lí do laø
caùc thaàn voäi ñi aên tieäc. Vieäc Nam Taøo vaø Baéc Ñaåu chaáp nhaän “söûa sai” theo lôøi khuyeân cuûa Ñeá Thích
laïi ñaåy Tröông Ba vaøo moät tình theá bi ñaùt hôn. Ñoù laø ñöôïc soáng nhöng khoâng coøn - laø mình nöõa maø
muoán soáng ñöôïc laïi phaûi nhôø vaøo thaân xaùc cuûa anh haøng thòt. Hoàn Tröông Ba khoâng theå naøo ñieàu
khieån ñöôïc thaân xaùc haøng thòt maø traùi laïi coøn bò thaân xaùc haøng thòt ruû reâ, loâi keùo vaøo caùi taàm
thöôøng, dung tuïc, bò thaân xaùc haøng thòt ñieàu khieån. Phaåm chaát nhaân haäu, trong saùng vaø ngay thaúng
cuûa hoàn Tröông Ba khoâng coøn choã truù nguï naøo khaùc ngoaøi thaân xaùc cuûa anh haøng thòt. Caùi thaân xaùc
haøng thòt chaúng nhöõng khoâng coi caùc phaåm chaát toát ñeïp cuûa hoàn Tröông Ba laø quyù giaù maø coøn tìm
moïi caùch ñeå laøm bieán chaát nhöõng caùi toát ñeïp aáy. Lí luaän cuûa thaân xaùc haøng thòt laø “Chaúng coøn caùch
naøo khaùc ñaâu” bôûi leõ caû thaân xaùc haøng thòt laãn linh hoàn Tröông Ba ñaõ cuøng hoaø vaøo nhau laøm moät
roài. Hoàn Tröông Ba nhaän ra caùc lí leõ “ti tieän” aáy, ñaõ noåi giaän choáng laïi, nhöng cuõng ñau ñôùn ngaäm
nguøi, bôûi leõ hoàn Tröông Ba khoâng theå soáng ngoaøi thaân xaùc haøng thòt ñöôïc. Ñoù laø noãi ñau tuyeät voïng.
Bò cheát baát ñaéc dó, nhöng ñöôïc soáng laïi cuõng rôi vaøo hoaøn caûnh baát ñaéc dó, oaùi oaêm, nghòch
caûnh, bôûi ñöôïc soáng laïi maø mình khoâng coøn laø mình nöõa, hoàn Tröông Ba thanh cao phaûi chung soáng
vôùi caùi taàm thöôøng, dung tuïc, khoâng nhöõng khoâng choáng choïi ñöôïc maø coøn bò dung tuïc hoaù, coøn bò
hoen oá. Nhö vaäy, khi chìm ñaém trong taàm thöôøng, dung tuïc thì caùi taàm thöôøng, dung tuïc coù cô hoäi
laán aùt, loaïi boû caùc phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi. Söï loaïi boû naøy ñöôïc dieãn ra töø töø, khoâng voäi vaõ,
nhöng chaéc chaén. Moãi ngaøy moät ít, caùi toát hao moøn ñi. Caùi aùc, caùi taàm thöôøng gaëm nhaám daàn caùi
toát laøm bieán ñoåi hoaøn toaøn caùi toát. Caùi toát chæ coøn caùch laø töï ñaáu tranh choáng laïi söï dung tuïc hoaù
aáy.
Nhan ñeà Hoàn Tröông Ba da haøng thòt gôïi môû aán töôïng veà moät con ngöôøi khoâng coøn laø chính
mình, moät tình huoáng oaùi oaêm, haøi höôùc maø ôû ñoù moät ngöôøi phaûi soáng döïa vaøo keû khaùc.
Ñoaïn trích trong SGK thuoäc caûnh 7, caûnh cuoái cuøng cuûa vôû kòch, nhöng vaãn mang ñöôïc daùng
daáp cuûa moät vôû kòch thu nhoû maø coù theå coi maøn ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc anh haøng thòt
laø phaàn thaét nuùt cuûa caâu chuyeän. Trong kòch, thaét nuùt gaén lieàn vôùi moät söï kieän ñoät bieán laø thay ñoåi
cuïc dieän kòch, thuùc ñaåy cuoäc ñaáu tranh trong kòch. Söï kieän thaét nuùt ôû ñaây laø hoàn Tröông Ba khoâng
theå ñieàu khieån ñöôïc thaân xaùc anh haøng thòt nöõa, hoàn Tröông Ba ñang maát daàn nhöõng phaåm chaát
toát ñeïp cuûa mình tröôùc kia, laø caùc phaûn öùng cuûa hoàn Tröông Ba choáng laïi theå xaùc anh haøng thòt.
Coù theå coi cuoäc ñaáu tranh giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc haøng thòt laø bieåu töôïng cho söï ñaáu tranh,
giaèng xeù giöõa hai con ngöôøi trong moät con ngöôøi, laø cuoäc ñaáu tranh giöõa con vaø ngöôøi trong moät con
ngöôøi, laø cuoäc ñaáu tranh giöõa phaàn xaùc vaø phaàn hoàn, giöõa tinh thaàn vaø theå xaùc.
Vieäc chuyeån töø toát sang xaáu cuûa hoàn Tröông Ba cuõng khoâng phaûi do anh ta phaûi khoaùc loát cuûa
anh haøng thòt, bôõi coù leõ anh haøng thòt cuõng khoâng hoaøn toaøn xaáu maëc duø anh ta choïn ngheà ñoà teå
ñeå sinh soáng, maø saâu saéc hôn laø söï bieán chaát cuûa con ngöôøi trong moät ñieàu kieän soáng môùi.
Trong daân gian vaãn noùi: ñi vôùi ma phaûi maëc aùo giaáy, hoaëc gaàn möïc thì ñen gaàn ñeøn thì raïng,
maø theo ñoù thì ñaùng leõ anh haøng thòt cuõng phaûi coù ñöôïc vaøi neùt toát naøo ñoù cuûa Tröông Ba vaø hieån
nhieân thì Tröông Ba cuõng phaûi xaáu ñi. Nhöng taùc giaû chæ cho thaáy moät chieàu, ñoù laø Tröông Ba caøng
ngaøy caøng ñaùnh maát mình. Caùch theå hieän nhö vaäy cuûa taùc giaû cho thaáy caùi xaáu ñang trôû thaønh hieän
töôïng phoå bieán traøn lan, laán aùt caùi toát. Caùi toát chöa ñuû söùc maïnh chinh phuïc caùi xaáu. Caùi toát vaø caùi
xaáu ñang trong tö theá giaèng co vôùi nhau maø nhaän thöùc cuûa ngöôøi xem seõ laø troïng taøi phaân ñònh
thaéng thua.
Khi nhaän thaáy mình ñaõ khaùc vôùi ngaøy xöa, mình ñaõ coù chuùt ít caùch soáng cuûa anh haøng thòt,
thì dieãn bieán taâm lí cuûa hoàn Tröông Ba buoàn raàu vì mình ñaõ töï ñaùnh maát mình. Quyeát taâm rôøi boû
caùi thaân xaùc maø mình ñöôïc möôïn ñeå taù hoàn vaøo, vieäc laøm ñoù cuûa hoàn Tröông Ba ñaõ taïo neân nuùt thaét
cuûa caâu chuyeän. YÙ nghóa cuûa vieäc laøm ñoù laø khaúng ñònh caùi toát bao giôø cuõng chieán thaéng, laø söï noã
löïc vöôït ra khoûi giôùi haïn cuûa chính mình, laø trôû laïi vôùi traïng thaùi haøi hoaø voán coù cuûa töï nhieân.
Qua vieäc hoàn Tröông Ba ñaáu tranh vôùi thaân xaùc anh haøng thòt, taùc giaû muoán noùi Tröông Ba
khoâng muoán keùo daøi söï soáng giaû taïo beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo. Tröông Ba caàn moät söï
hoaø hôïp giöõa hoàn vaø xaùc, moät söï toaøn veïn giöõa beân trong vaø beân ngoaøi. Tröông Ba muoán soáng moät
cuoäc ñôøi chaân thöïc, laø mình chöù khoâng phaûi laø nhaân vaät saém vai.
286
 Veà ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø nhöõng ngöôøi khaùc trong gia ñình.
Nhöõng ngöôøi trong gia ñình nhìn nhaän Tröông Ba trong thaân xaùc anh haøng thòt nhö moät keû
xa laï, khaùc vôùi Tröông Ba ngaøy coøn soáng, thaáy nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa Tröông Ba khoâng coøn
maø thay vaøo ñoù laø nhöõng thoùi xaáu oâng ta chöa töøng coù, thaáy Tröông Ba ñoåi khaùc toaøn boä.
Caùc thaønh vieân trong gia ñình Tröông Ba cuõng bò phaân thaønh hai phe toát - xaáu. Ñieån hình
cho caùi xaáu ôû ñaây chính laø con trai cuûa Tröông Ba, ngöôøi ñang theo ñuoåi loái soáng dung tuïc, taàm
thöôøng, chaïy theo duïc voïng caù nhaân, coøn caùi toát xuaát hieän qua ngöôøi vôï Tröông Ba, con daâu vaø ñöùa
chaùu gaùi. Vôï Tröông Ba ñau noãi ñau maát choàng, laïi ñau ñôùn hôn khi choàng ñöôïc soáng laïi maø khoâng
phaûi laø ngöôøi choàng xöa kia nöõa. Baø döï ñònh boû ñi, nhöôøng laïi cho baø haøng thòt ngöôøi choàng Tröông
Ba cuûa mình. Ngöôøi con daâu thoâng caûm vôùi hoaøn caûnh oaùi oaêm cuûa boá choàng nhöng söï xoùt thöông,
thoâng caûm cuõng chæ laøm cho hoàn Tröông Ba vaø nhöõng ngöôøi khaùc ñau ñôùn hôn maø thoâi. Ñænh ñieåm
cuûa cuoäc ñaáu tranh choáng laïi ñieàu phaûn töï nhieân maø Tröông Ba ñang phaûi chòu laø coâ chaùu gaùi. Coâ
gaùi khoâng chaáp nhaän caùi taàm thöôøng, dung tuïc, khoâng thöøa nhaän oâng noäi trong theå xaùc haøng thòt.
Thaùi ñoä vaø caùch thöùc ñaáu tranh cuûa caùc thaønh vieân trong gia ñình ñaõ giuùp hoàn Tröông Ba ñi tôùi löïa
choïn quan troïng, daãn tôùi phaûn khaùng quyeát lieät choái boû thaân xaùc haøng thòt.
Phaûn öùng cuûa caùc thaønh vieân trong gia ñình cuõng raát khaùc nhau, taïo ra söï phaùt trieån cuûa caâu
chuyeän. Nhöõng söï vieäc tieâu bieåu nhaát cho phaàn phaùt trieån naøy laø vieäc vôï Tröông Ba ñònh boû nhaø ra
ñi, ñeán moät nôi thaät xa ñeå khoûi phaûi soáng vôùi anh choàng trong khaùc, ngoaøi laï aáy. Con trai Tröông
Ba ñònh baùn maûnh vöôøn ñeå laáy tieàn ñaàu tö môû haøng baùn thòt. Caû gia ñình ñöùng tröôùc nguy cô tan
cöûa naùt nhaø.
Caùi Gaùi, chaùu noäi Tröông Ba laïi phaûn ñoái Tröông Ba kòch lieät, vì noù khoâng thích oâng noäi môùi,
oâng noäi coù caùi thaân xaùc cuûa anh haøng thòt, vì Tröông Ba ñaõ trôû neân dung tuïc taàm thöôøng khaùc vôùi
oâng noäi Tröông Ba cuûa noù tröôùc ñaây, vì noù khoâng chaáp nhaän nhöõng gì ngoaïi leä quaù söùc töôûng töôïng
cuûa noù.
Neáu ngöôøi con daâu coøn toû ra thoâng caûm vôùi boá choàng thì con coâ ta laïi phaûn ñoái quyeát lieät. Taùc
giaû ñeå cho moät ñöùa treû leân tieáng phaûn ñoái kòch lieät nhö vaäy vì nhaø vaên tin vaøo theá heä treû, vì ñöùa
chaùu gaùi raát coù baûn lónh, vì coâ beù hieåu raèng ngöôøi ñaõ maát thì khoâng theå soáng laïi, cho duø laø baèng
pheùp maøu naøo ñi nöõa.
Cuoäc ñaáu tranh giöõa caùi Gaùi vaø hoàn Tröông Ba taïo ra cao traøo cuûa maøn kòch, nghóa laø maâu
thuaãn giöõa hoàn Tröông Ba vaø thaân xaùc anh haøng thòt trôû neân gay gaét, ñöôïc ñaåy leân tôùi ñænh cao,
daãn tôùi quyeát ñònh rôøi boû thaân xaùc haøng thòt cuûa Tröông Ba. YÙ nghóa cuûa maøn cao traøo naøy laø söï
chieán thaéng caùi taàm thöôøng dung tuïc, laø söï khaúng ñònh khaùt voïng soáng thanh cao; khaùt voïng mình
luoân ñöôïc laø chính mình, khaúng ñònh phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi.

Veà ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø Ñeá Thích.

Ñeá Thích laø vò thaàn côø noåi tieáng vaø toát buïng. OÂng luoân muoán Tröông Ba ñöôïc soáng cho duø
phaûi möôïn thaân xaùc ngöôøi khaùc ñeå cuøng ñaùnh côø vôùi mình. Vieäc laøm cuûa Ñeá Thích do loøng toát nhöng
chæ toát cho rieâng mình, cho sôû thích caù nhaân mình. Vì toát buïng neân Ñeá Thích ñaõ taïo ra nghòch caûnh,
phaù vôõ quy luaät töï nhieân. Qua ñoù cho thaáy söï thieáu hieåu bieát saâu saéc veà con ngöôøi vaø xaõ hoäi con
ngöôøi neân vieäc giuùp Tröông Ba töôûng laø thieän chí hoaù ra laïi laøm haïi oâng ta.
Lí leõ maø Ñeá Thích ñöa ra ñeå thuyeát phuïc Tröông Ba laø “Döôùi ñaát treân trôøi ñeàu theá caû”. Song
Ñeá Thích khoâng hieåu ñöôïc moät chaân lí khaù ñôn giaûn, ñoù khoâng phaûi chæ laø soáng maø ñieàu quan troïng
laø soáng nhö theá naøo. Tröông Ba ñaõ chæ ra sai laàm ñoù cuûa Ñeá Thích: “oâng chæ nghó ñôn giaûn laø cho
toâi soáng, nhöng soáng nhö theá naøo thì oâng chaúng caàn bieát”. Nhö vaäy, loøng toát khi bò nhaän thöùc hôøi
hôït, khi bò ñaët khoâng ñuùng hoaøn caûnh thì caùi toát seõ maát ñi giaù trò ñích thöïc cuûa noù, thaäm chí coøn
ñaåy con ngöôøi vaøo nghòch caûnh cuoäc ñôøi. Loøng toát khoâng theå ñoàng haønh vôùi söï voâ taâm ñöôïc. Loøng
toát phaûi ñöôïc lí trí daãn ñöôøng thì môùi phaùt huy ñöôïc hieäu quaû.
Ñeá Thích taïi cho Tröông Ba moät cô hoäi taùi sinh nöõa, nhöng Tröông Ba ñaõ töø choái. Vieäc töø choái
naøy taïo ra tình huoáng côûi nuùt cuûa taán kòch, caùc maâu thuaãn ñöôïc giaûi quyeát, traïng thaùi cuoäc soáng laïi
trôû laïi caân baèng. Tröông Ba töø choái cô hoäi ngaøn naêm coù moät, cô hoäi trôøi cho aáy vì oâng khoâng muoán
taùi dieãn laïi taán bi kòch haøi höôùc trong khaùc ngoaøi laï nöõa, vì oâng muoán taùi sinh, keùo daøi söï soáng cho
moät ñöùa treû khaùc, vì Tröông Ba coù taám loøng nhaän haäu, maø qua thöïc teá traûi nghieäm oâng ñaõ ruùt ra

287
ñöôïc ñieàu caàn laøm vaø phaûi laøm. Neáu Tröông Ba chaáp nhaän lôøi ñeà nghò cuûa Ñeá Thích thì söï soáng môùi
cuûa oâng chæ coù lôïi cho boïn thoáng trò trong laøng.
Khoâng chaáp nhaän caùch soáng maø theo Tröông Ba thì “coøn khoå hôn laø caùi cheát”, Tröông Ba ñaõ
töø choái cô hoäi taùi sinh thöù hai. Vieäc laøm cuûa Tröông Ba khieán Ñeá Thích ngôõ ngaøng: “Con ngöôøi döôùi
haï giôùi caùc oâng thaät kì laï”. Söï kì laï naøy khoâng phaûi laø xa laï maø laø moät quy luaät töï nhieân cuûa trôøi
ñaát. Ñoù laø con ngöôøi phaûi soáng nhö chính noù. Cuoäc ñôøi con ngöôøi laø do con ngöôøi taïo ra chöù khoâng
phaûi laø moät söï ban phaùt aân hueä. Con ngöôøi trong cuoäc ñôøi seõ taïo döïng nhaân caùch vaø phaåm chaát cuûa
mình. Ñoù khoâng phaûi laø moät ñieàu giaûn ñôn, moät sôùm moät chieàu laøm ñöôïc maø laø moät quaù trình luoân
noã löïc vöôït leân baûn thaân mình.

Veà maøn keát.

Khi Tröông Ba chaáp nhaän caùi cheát ñeå daønh söï soáng cho moät ñöùa treû thì cuõng coù nghóa laø xaùc
anh haøng thòt cuõng cheát luoân. Ñieàu ñoù coù yù nghóa caùi dung tuïc taàm thöôøng phaûi maát ñi ñeå nhöôøng
choã cho nhöõng ñieàu toát ñeïp môùi naûy sinh. Cuoäc soáng laø moät söï luaân chuyeån khoâng ngöøng, caùi cuõ bò
ñaøo thaûi, caùi môùi, caùi tieán boä seõ thay theá. Tuaân theo töï nhieân, soáng trung thöïc vôùi chính mình, cuõng
laø caùch thöùc hoaøn thieän nhaân caùch.
Maøn keát cuûa vôû kòch khaúng ñònh söï chieán thaéng cuûa caùi toát, cuûa loøng nhaân töø. Caùi cheát cuûa
Tröông Ba, do ñoù, coù yù nghóa nhaân vaên. Tuy theå xaùc khoâng coøn, linh hoàn cuõng bay ñi, song söï hieän
dieän cuûa Tröông Ba ñaõ hoaù thaân vaøo caây coû, vaøo caùc vaät quen thuoäc giöõa nhöõng ngöôøi thaân. Caùi toát
ñeïp maø Tröông Ba coù ñöôïc, ñaõ ñöôïc baûo toaøn, ñöôïc nhaân leân baèng söï yeáu meán cuûa moïi ngöôøi. Cuoäc
soáng trôû veà vôùi nhòp ñieäu quen thuoäc cuûa noù, moïi caùi trôû laïi haøi hoaø, gia ñình trôû laïi quyõ ñaïo thanh
thaûn, bình yeân. Caùch keát thuùc nhö vaäy taïo ra söï laïc quan, taïo ra nieàm tin vaøo caùi toát, caùi thieän. Ñoù
cuõng laø lôøi göûi gaém naëng nghóa naëng tình cuûa Löu Quang Vuõ. Nieàm tin vaøo caùi toát, caùi thieän, caùi mó
seõ trôû thaønh ñoäng löïc giuùp moïi ngöôøi vöôït qua thöû thaùch. Cuoäc soáng seõ trôû neân hoaøn haû o vaø cuoäc
ñôøi cuûa moãi moät con ngöôøi seõ trôû neân toát ñeïp hôn.

Phaân tích ñoaïn cuoái cuøng cuûa vôû kòch (Caûnh VII vaø ñoaïn keát) Hoàn Tröông Ba, da haøng
thòt (Löu Quang Vuõ).
HÖÔÙNG DAÃN
1. Toùm taét dieãn bieán cuûa tình huoáng kòch trong ñoaïn trích
Ñoaïn trích theå hieän xung ñoät cô baûn cuûa vôû kòch (giöõa linh hoàn vaø thaân xaùc) leân ñeán ñænh ñieåm:
Sau maáy thaùng, hoàn oâng Tröông Ba nguï trong thaân xaùc anh haøng thòt, nhaân vaät hoàn Tröông Ba
ngaøy caøng trôû neân xa laï ñoái vôùi vôï, con, chaùu cuûa mình cuõng nhö baïn beø. Hoàn Tröông Ba töï thaáy
chaùn chính mình. Tình traïng bi kòch naøy dieãn bieán qua caùc böôùc sau:
– Hoàn Tröông Ba caûm thaáy khoâng theå tieáp tuïc soáng trong tình traïng naøy nöõa, muoán taùch khoûi
thaân xaùc anh haøng thòt thoâ loã.
– Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc caøng khieán hoàn Tröông Ba ñau khoå, tuyeät voïng vì phaûi chòu söï
laán löôùt cuûa thaân xaùc.
– Thaùi ñoä cuûa nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình cheâ traùch, xa laùnh khieán hoàn Tröông Ba caøng
hoang mang, beá taéc ñeå sôùm ñi ñeán quyeát ñònh giaûi thoaùt.
– Cuoäc gaëp gôõ vôùi tieân Ñeá Thích vaø quyeát ñònh cuoái cuøng cuûa hoàn Tröông Ba laø khöôùc töø cuoäc soáng
khoâng phaûi laø mình, chaám döùt: tình traïng trôù treâu “beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo”, traû laïi
thaân xaùc cho anh haøng thòt, xin cho cu Tò ñöôïc soáng.
2. Tình caûnh trôù treâu khi hoàn Tröông Ba nguï trong thaân xaùc anh haøng thòt
– Con ngöôøi laø moät thöïc theå thoáng nhaát coù söï haøi hoaø giöõa taâm hoàn vaø theå xaùc. Tình huoáng bi
kòch maø nhaân vaát hoàn Tröông Ba laâm vaøo ñoù laø taâm hoàn thanh cao cuûa oâng phaûi aån trong moät thaân
xaùc phaøm tuïc cuûa anh haøng thòt.
– Ñoaïn trích döïng leân cuoäc “ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc” töôûng töôïng coù tính aån duï laø ñoaïn kòch
sinh ñoäng giaøu yù nghóa trieát lí. Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn Tröông Ba vaø xaùc anh haøng thòt ñöôïc mieâu
taû nhö laø cuoäc ñaáu tranh giöõa hai maët tích cöïc vaø tieâu cöïc giöõa phaàn baûn naêng vaø lí trí trong baûn
theå moãi ngöôøi. Caùi “lí leõ... thaät ti tieän” cuûa xaùc anh haøng thòt aån chöùa trong ñoù moät haït nhaân hôïp
lí, moät söï thöïc maø nhaø vieát kòch Löu Quang Vuõ haøm yù pheâ phaùn, ñoù laø “troø chôi taâm hoàn” cuûa ngöôøi
ñôøi: “Nhöõng luùc moät mình moät boùng, oâng cöù vieäc nghó raèng oâng coù moät taâm hoàn beân trong cao khieát…
Laøm xong ñieàu xaáu gì oâng cöù vieäc ñoå toäi cho toâi ñeå oâng ñöôïc thanh thaûn... Taâm hoàn laø thöù laém só
288
dieän!”. Taùc giaû coøn maïnh daïn trong caû vieäc pheâ phaùn moät quan nieäm, moät thaùi ñoä töøng toàn taïi trong
moät thôøi gian nhaát ñònh, cuõng tö lôïi cuûa nhaân vaät xaùc anh haøng thòt: “Nhöõng vò laém chöõ nhieàu saùch
nhö caùc oâng laø hay vin vaøo côù taâm hoàn laø quyù, khuyeân con ngöôøi ta soáng vì phaàn hoàn, ñeå roài boû beâ
cho thaân xaùc hoï maõi khoå sôû, nheách nhaùc...”.
Löu Quang Vuõ pheâ phaùn söï thoaùi hoaù, tha hoaù trong moãi con ngöôøi, thaùi ñoä thieá u quan taâm ñeán
cuoäc soáng vaät chaát thöôøng nhaät, chính ñaùng cuûa con ngöôøi cuõng laø ñeå nhaèm khaúng ñònh moät quan
nieäm veà baûn luaät haøi hoaø, veà nhu caàu chính ñaùng cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng bình thöôøng.
– Caùi “haït nhaân hôïp lí” trong lí leõ cuûa anh haøng thòt maø hoàn Tröông Ba cho laø “thaät ti tieän”, trôù
treâu thay nhö ñaõ noùi treân, laø tình huoáng bi kòch maø hoàn Tröông Ba ñang gaëp, ñang laâm vaøo. Bôûi
linh hoàn Tröông Ba khoâng aên nhaäp vôùi theå xaùc anh haøng thòt neân chæ môùi maáy thaùng nguï trong
thaân xaùc laï maø hoàn Tröông Ba ñaõ ñoåi khaùc. OÂng khoâng coøn laø “oâng Tröông Ba laøm vöôøn ngaøy xöa”,
khoâng “coøn bieát ñeán ai nöõa” – nhö lôøi vôï oâng traùch moùc. Caùi Gaùi, chaùu noäi oâng, cuõng khoâng coøn
nhaän ra oâng vì oâng ñaõ trôû neân thoâ loã, phuõ phaøng luùc oâng chieát caây cam, “baøn tay... cuûa oâng laøm gaõy
tieät caùi choài non, chaân oâng to beø nhö caùi xeûng, giaãm leân naùt caû caây saâm quyù môùi öôm”, “oâng laøm gaõy
caû nan, raùch caû giaáy, hoûng maát caùi dieàu ñeïp maø cu Tò raát quyù . Ngay caû coâ con daâu ngaøy tröôùc voán
raát hieåu vaø thöông oâng cuõng buoäc loøng phaûi noùi thaät: “... laøm sao giöõ ñöôïc thaày ôû laïi, hieàn haäu, vui
veû, toát laønh nhö thaày cuûa chuùng con xöa kia?”. Chính baûn thaân hoàn Tröông Ba cuõng ñau khoå nhaän
ra tình traïng ñoù. Lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm cuûa nhaân vaät hoàn Tröông Ba sau ba cuoäc ñoái thoaïi vôùi ba
ngöôøi thaân (vôï, chaùu noäi, con daâu) heù loä cho ngöôøi ñoïc thaáy söï quyeát taâm cuûa oâng laø: khoâng khuaát
phuïc tröôùc theå xaùc, khoâng theå “töï ñaùnh maát mình!”.
3. Hoàn Tröông Ba quyeát ñònh giaûi thoaùt mình khoûi tình traïng “beân trong moät ñaèng,
beân ngoaøi moät neûo”.
– Haønh ñoäng hoàn Tröông Ba “ñöùng daäy, laäp caäp nhöng quaû quyeát, ñeán beân coät nhaø laáy moät neùn
höông chaâm löûa, thaép leân”... laø haønh ñoäng ñaùnh daáu moät söï chuyeån bieán coù tính böôùc ngoaët trong
tu töôûng cuûa nhaân vaät naøy, laø ñænh ñieåm cuûa xung ñoät kòch ñoøi hoûi caàn ñöôïc giaûi quyeát. Bôûi theá caùc
lôøi thoaïi vôùi tieân Ñeá Thích vöøa bieåu loä nhaän thöùc thaám thía veà tình traïng bi haøi kòch, vöøa chöùng toû
quyeát taâm töï giaûi thoaùt cuûa nhaân vaät hoàn Tröông Ba. Trong caùc lôøi thoaïi cuûa nhaân vaät naøy, caàn chuù
yù hai caâu sau: (1) “Khoâng theå beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät neûo ñöôïc. Toâi muoán ñöôïc laø toâi
toaøn veïn”; (2) “Soáng nhôø vaøo ñoà ñaïc, cuûa caûi ngöôøi khaùc, ñaõ laø chuyeän khoâng neân, ñaèng naøy ñeán caùi
thaân toâi cuõng phaûi soáng nhôø anh haøng thòt. OÂng chæ nghó ñôn giaûn laø cho toâi soáng, nhöng soáng nhö
theá naøo thì oâng chaúng caàn bieát!”. Ñaây cuõng laø ñoaïn kòch boäc loä nhöõng quan nieäm cuûa Löu Quang Vuõ
veà söï soáng vaø caùi cheát, nhöõng khao khaùt cuûa nhaø vieát kòch ñeå moãi ngöôøi ñöôïc laø mình troïn veïn,
ñöôïc soáng cuoäc soáng cuûa con ngöôøi vôùi nghóa ñaày ñuû nhaát cuûa töø naøy.
– Nhöng hoàn Tröông Ba ñaâu coù ñöôïc toaïi nguyeän ngay. Tieân Ñeá Thích voán yeâu quyù Tröông Ba vì
taøi ñaùnh côø, vaãn muoán hoàn Tröông Ba “phaûi soáng duø vôùi baát cöù giaù naøo”. Nhaân caùi cheát cuûa cu Tò,
tieân Ñeá Thích beøn nghó ra moät caùch seõ cho hoàn Tröông Ba nhaäp vaøo xaùc cu Tò. Hoàn Tröông Ba laïi
ñöùng tröôùc moät thöû thaùch – moät söï löïa choïn cuoái cuøng tröôùc luùc ñoái maët vôùi caùi cheát vónh vieãn: Nhaäp
vaøo xaùc cu Tò, moät caäu beù 10 tuoåi, baïn cuûa caùi Gaùi – chaùu noäi oâng, moät ñöùa beù ngoan maø oâng cuõng
raát yeâu quyù. Hoàn Tröông Ba quyeát khoâng ñeå tieân Ñeá Thích taùi dieãn sai laàm moät laàn nöõa. OÂng noùi
vôùi Ñeá Thích: “Coù nhöõng caùi sai khoâng theå söûa ñöôïc. Chaép vaù göôïng eùp chæ caøng laøm sai theâm. Chæ
coù caùch laø ñöøng bao giôø sai nöõa, hoaëc phaûi buø laïi baèng moät vieäc ñuùng khaùc. Vieäc ñuùng coøn laøm kòp
baây giôø laø laøm cu Tò soáng laïi. Coøn toâi, cöù ñeå toâi cheát haún...”.
Söï vieäc cu Tò cheát döôøng nhö laøm cho haønh ñoäng kòch tieán trieån nhanh hôn, ñeán choã “môû nuùt”.
Quyeát ñònh döùt khoaùt qua haønh ñoäng beû gaõy caû boù höông, xin tieân Ñeá Thích cho cu Tò ñöôïc soáng laïi,
cho mình ñöôïc cheát haún chöù khoâng nhaäp hoàn vaøo thaân theå ai nöõa cuûa nhaân vaät hoàn Tröông Ba laø
keát quaû cuûa moät quaù trình dieãn bieán hôïp loâgíc: Noù ñöôïc manh nha chuaån bò töø khi nhaân vaät töï yù
thöùc ñöôïc tình traïng bi haøi kòch cuûa hoaøn caûnh trôù treâu khi “beân trong moät ñaèng, beân ngoaøi moät
neûo”, noù caàn ñöa ra giaûi phaùp kòp thôøi do caùi cheát cuûa cu Tò. Döïng taû quaù trình hoàn Tröông Ba ñi
ñeán söï löïa choïn saùng suoát cuoái cuøng moät caùch taát yeáu, hôïp lí, töï nhieân nhö vaäy, Löu Quang Vuõ ñaõ
chöùng toû cho ngöôøi ñoïc thaáy taøi naêng xöû lí tình huoáng cuûa oâng; ñoàng thôøi, giuùp ngöôøi ñoïc nhaän thöùc
ñöôïc Tröông Ba laø con ngöôøi nhaân haäu, saùng suoát, coù loøng töï troïng, ñaëc bieät yù thöùc ñöôïc yù nghóa cuûa
cuoäc soáng.
4. Ngheä thuaät döïng caûnh, döïng ñoái thoaïi cuûa Löu Quang Vuõ qua ñoaïn trích

289
 – Nhö ñaõ noùi, Löu Quang Vuõ saùng taùc vôû Hoàn Tröông Ba, da haøng thòt theo höôùng khai thaùc coát
truyeän daân gian ñeå göûi gaém nhöõng suy nghó veà nhaân sinh, veà haïnh phuùc, keát hôïp pheâ phaùn moät soá
tieâu cöïc trong loái soáng ñöông thôøi. Nhöng taøi naêng saùng taïo cuûa nhaø vieát kòch laø ôû choã ñöa caùc nhaân
vaät trong truyeän daân gian aáy vaøo moät tình huoáng bi haøi kòch ñeå chuùng ñoái thoaïi vôùi nhau, töï ñaáu
tranh vôùi mình vaø vôùi hoaøn caûnh ñeå moãi nhaân vaät boäc loä ñeán taän cuøng caùch soáng, quan nieäm soáng,
qua ñoù, taùc giaû khaúng ñònh khaùt voïng hoaøn thieän nhaân caùch con ngöôøi. Caûnh hoàn Tröông Ba taùch
khoûi theå xaùc anh haøng thòt vaø cuoäc ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc, caûnh gaëp tieân Ñeá Thích laàn cuoái ñeå
ñi ñeán quyeát ñònh döùt khoaùt chaáp nhaän caùi cheát vónh vieãn laø nhöõng caûnh ñöôïc Löu Quang Vuõ duïng
coâng ngheä thuaät ñeå göûi gaém moät trieát lí saâu saéc veà leõ soáng, veà thaân phaän con ngöôøi: Cuoäc soáng thaät
ñaùng quyù nhöng khoâng phaûi soáng theá naøo cuõng ñöôïc; Neáu soáng vay möôïn, soáng chaép vaù thieáu nhaân
caùch, taâm hoàn ngheøo naøn hoaëc khoâng coù söï haøi hoaø giöõa veû ñeïp taâm hoàn vaø nhu caàu vaät chaát thì
con ngöôøi chæ gaëp bi kòch maø thoâi; Con ngöôøi chæ thöïc söï haïnh phuùc, cuoäc soáng chæ coù giaù trò khi hoï
ñöôïc soáng töï nhieân trong moät theå thoáng nhaát haøi hoaø.
– Qua ñoaïn trích naøy, ngöôøi ñoïc nhaän thaáy haønh ñoäng cuûa nhaân vaät hoàn Tröông Ba heát söùc phuø
hôïp vôùi hoaøn caûnh trôù treâu maø oâng ta ñang laâm vaøo moät caùch bi haøi kòch; lôøi noùi cuûa nhaân vaät naøy,
ñoäc thoaïi noäi taâm (trong lôùp ñoái thoaïi giöõa hoàn vaø xaùc) raát phuø hôïp vôùi tính caùch cuûa nhaân vaät
Tröông Ba ñaõ bò “bieán daïng” sau moät thôøi gian nguï trong thaân xaùc anh haøng thòt, ñoàng thôøi noù goùp
phaàn thuùc ñaåy böôùc phaùt trieån cuûa xung ñoät kòch ñeán choã caàn giaûi quyeát.

HEÁT

290