Σχολικός εκφοβισμός και μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας: Υφιστάμενες

πολιτικές, ρόλος της σχολικής ηγεσίας, απόψεις των μαθητών και προτάσεις
καταπολέμησής του.

1
Περιεχόμενα
Περιεχόμενα.............................................................................................................................2
Εισαγωγή..................................................................................................................................3
Κεφάλαιο 1: Εννοιολογική Αποσαφήνιση βασικών όρων........................................................4
1.1. «Σχολικός Εκφοβισμός»....................................................................................................4
1.1.1. Χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού και των εμπλεκόμενων..................................5
1.2. Εθνοπολιτισμική ετερότητα και αλλοεθνείς μαθητές.........................................................6
1.2.1. Εννοιολογική Αποσαφήνιση της έννοιας «Ρατσισμός».....................................................7
Κεφάλαιο 2: Μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας................................................................8
2.1. Σχολικός εκφοβισμός και μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας......................................8
Κεφάλαιο 3: Αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού..........................................................10
3.1. Αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού σε σχολικό επίπεδο............................................10
3.2. Αντιμετώπιση σχολικού εκφοβισμού σε επίπεδο οικογένειας.............................................10
3.3. Αντιμετώπιση φαινομένου από την πλευρά της πολιτείας..................................................11
4. Συμπέρασμα.......................................................................................................................11
5. Βιβλιογραφικές αναφορές...................................................................................................12

2
Εισαγωγή
Ήδη από την δεκαετία του 80, τόσο η χώρα μας όσο όλες οι χώρες διακρίνονται για
τον πολυπολιτισμικό τους χαρακτήρα. Η πολιτισμική διαφορετικότητα εντοπίζεται
και στο σχολικό περιβάλλον. Πλέον οι σχολικές τάξεις διακρίνονται από την
ποικιλομορφία τους καθώς πολλοί μαθητές προέρχονται από διαφορετικά
πολιτισμικά περιβάλλοντα. Ωστόσο, οι πολιτισμικά διαφορετικοί μαθητές στην
προσπάθεια τους να ενταχθούν στον χώρο του σχολείου, βιώνουν συχνά την
αντίφαση αλλά και συγκρούσεις με την κυρίαρχη πολιτισμική ομάδα. Πολλές είναι
και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αλλοεθνείς μαθητές όχι μόνο
περιθωριοποιούνται, βιώνοντας την απόρριψη, αλλά βιώνουν και σχολικό εκφοβισμό
λόγω της πολιτισμικής τους καταβολή.

Το συγκεκριμένο φαινόμενο συμβαίνει σκόπιμα αλλά και για πολύ καιρό, όπως
επίσης μπορεί να γίνει είτε από ένα άτομο- θύτη- είτε από μια ομάδα ατόμων με
σκοπό την πρόκληση σωματικής βλάβης αλλά και την ταπείνωση του αποδέκτη-
θύματος. Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί μια μορφή κακομεταχείρισης αλλά και
κακοποίησης μεταξύ μαθητών και έγκειται στην συστηματική τάση επιβολής του
θύτη έναντι του θύματος

Όπως διαπιστώθηκε από την βιβλιογραφική ανασκόπηση των ερευνητικών

δεδομένων που έχουν συλλεχθεί κατά καιρούς φαίνεται ότι το φαινόμενο του
σχολικού εκφοβισμού έχει άμεση σχέση με την εθνοπολιτισμκή διαφορετικότητα
λόγω των στερεοτυπικών αντιλήψεων, της ξενοφοβίας αλλά και του ρατσισμού σε
σχέση με την ετερότητα. Η προκατάληψη όσο και ο ρατσισμός έχουν την βάση τους
στον φόβο αλλά και την ξενοφοβία. Τόσο η ξενοφοβία, όσο και η προκατάληψη
έχουν σχέση με τον φόβο μιας πολιτισμικής ομάδας σε μια άλλη, λόγω της
ετερότητας από την οποία διακρίνονται. Αυτές είναι και οι αιτίες θυματοποίησης των
μαθητών από διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές.

Οι αλλοεθνείς μαθητές οι οποίοι είναι θύματα σχολικού εκφοβισμού αλλά και

ρατσισμού, μεγαλώνοντας τραυματίζονται συναισθηματικά ως αποτέλεσμα από
θύματα να μετατραπούν οι ίδιοι σε θύτες.

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια βιβλιογραφική ανασκόπηση του φαινομένου του

σχολικού εκφοβισμού και των μαθητών της μεταναστευτικής βιογραφίας. Για τον
σκοπό αυτό η εργασία διορθώνεται σε επιμέρους κεφάλαια από τα οποία αρχικά

3
γίνεται εννοιολογική αποσαφήνιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού αλλά
και του ρατσισμού και ύστερα παρουσιάζονται τα ερευνητικά δεδομένα σε σχέση με
τον σχολικό εκφοβισμό αλλά και τους μαθητές της μεταναστευτικής βιογραφίας.
Τέλος, παρουσιάζονται προτάσεις καταπολέμησής του φαινομένου αυτού.

Κεφάλαιο 1: Εννοιολογική Αποσαφήνιση βασικών όρων

1.1. «Σχολικός Εκφοβισμός»

Σε σχέση με την διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί όροι σε
σχέση με τον σχολικό εκφοβισμό, οι οποίοι διαφοροποιούνται σε σχέση με το
περιεχόμενο και είναι οι εξής: αποκλίνουσα συμπεριφορά, παραβατική συμπεριφορά
και αντικοινωνική συμπεριφορά. Η μεγάλη ποικιλία στους ορισμούς αυτούς, φαίνεται
να υπάρχει λόγω της εξελικτικής πορείας σε σχέση με την κοινωνική αλλά και
πολιτική διάσταση του φαινομένου. (Θάνος, 2009).

Οι ψυχολόγοι, κάνοντας χρήση της βίας στον σχολικό χώρο δηλώνουν όχι μόνο τις
καταστροφικές και επιθετικές πράξεις αλλά και τις απειλές και την πρόκληση
σύγχυσης ανάμεσα στους μαθητές. Η βία ενέχει μέσα της, τόσο λεκτικές, όσο και
σωματικές συμπεριφορές αλλά και διαδικασίες οι οποίες θέτουν στο περιθώριο έναν
μαθητή και τον επηρεάζουν ψυχολογικά αλλά και συναισθηματικά. (Lee, 2006) Ο
σχολικός εκφοβισμός. Η σχολική βίας ορίζεται ως οποιαδήποτε συμπεριφορά που
προσβάλλει το εκπαιδευτικό έργο του σχολείου ή το κλίμα σεβασμού ή δυσχεραίνει το
στόχο του σχολείου να παραμένει απαλλαγμένο από ενέργειες που στρέφονται κατά
προσώπων ή περιουσίας ή σχετίζονται με ναρκωτικά, όπλα, διαρρήξεις ή αταξία»
(Center of the Prevention of School Violence, 2002 στο Τσαγκαρίδου,2012:15)

Αρκετοί είναι αυτοί, οι οποίοι συγχέουν την βία με τον εκφοβισμό. Ωστόσο, θα
πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η βία αποτελεί μια μεγαλύτερη έννοια του εκφοβισμού.
(Νικολάου, 2013: 52) Ο Olweus (1997: 496) διαχωρίζει την έννοια του «πειράγματα»
από τον σχολικό εκφοβισμό. Στον χώρο του σχολείου συχνά συμβαίνουν πειράγματα
σε φιλικό επίπεδο μεταξύ συμμαθητών τα οποία είναι επαναλαμβανόμενα. Ωστόσο,
όταν το πείραγμα αποκτήσει την μορφή επίθεσης και προσβολής τότε παύει να είναι
πείραγμα, αλλά σχολικός εκφοβισμός.

4
Σύμφωνα με τον Κοντογιάννης, (2014: 2) οι μαθητές οι οποίοι υφίστανται τον
σχολικό εκφοβισμό όταν σκόπιμα και κατ΄επανάληψη θυματοποέιται ένας μαθητής.
Η σκοπιμότητα του σχολικού εκφοβισμού έγκειται στο γεγονός της πρόκλησης
βλάβης ή και τραυματισμού είτε με την χρήση σωματικής βίας είτε με την χρήση
λεκτικής βίας με ύβρεις και προσβολές.

Ο σχολικός εκφοβισμός συνιστά μια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς η οποία έχει

σοβαρές συνέπειες στα άτομα που τον υφίστανται. Όπως αναφέρει ο Κοντογιάννης,
(2014: 2) το συγκεκριμένο φαινόμενο συμβαίνει σκόπιμα αλλά και για πολύ καιρό,
όπως επίσης μπορεί να γίνει είτε από ένα άτομο- θύτη- είτε από μια ομάδα ατόμων με
σκοπό την πρόκληση σωματικής βλάβης αλλά και την ταπείνωση του αποδέκτη-
θύματος. Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί μια μορφή κακομεταχείρισης αλλά και
κακοποίησης μεταξύ μαθητών και έγκειται στην συστηματική τάση επιβολής του
θύτη έναντι του θύματος. (Lee, 2004: 17-19)

1.1.1. Χαρακτηριστικά του σχολικού εκφοβισμού και των εμπλεκόμενων

Ο Olweus (1993) ήταν και ο πρώτος ο οποίος διερεύνησε το φαινόμενο του σχολικού
εκφοβισμού ως ένα κυρίαρχο είδος συμπεριφοράς και επιβολής ως προς τα πιο
αδύναμα παιδία. Ο σχολικός εκφοβισμός γίνεται συνήθως μεταξύ των συμμαθητών,
της ίδιας τάξης αλλά και του ίδιου φύλου. (Χατζηγεωργίου & Αντωνίου,2014) Ο
ελάχιστος αριθμός είναι τα δύο άτομα αλλά οι εμπλεκόμενοι συνήθως από την
πλευρά του θύτη είναι πολλοί περισσότεροι.

Από τα βασικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου φαινομένου είναι η διαφορά σε

σχέση με την σωματική και την ψυχική δύναμη ανάμεσα στους θύτες και τα θύματα,
όπως επίσης και η στοχευόμενη πρόκληση βλάβης του θύτη με σκοπό την
χειραγώγηση του. (Χατζηγεωργίου & Αντωνίου,2014) Σημαντικό είναι να τονιστεί
σε αυτό το σημείο ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο έχει
διάρκεια στον χρόνο.

Ο «θύτης» είναι το άτομο το οποίο ασκεί την επιθετική συμπεριφορά και εκφοβίζει
τα «θύματα» του με διαφόρους τρόπους χωρίς να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αιτία
για αυτή του την συμπεριφορά. (Albuquerque et al., 2018: 278). Συχνά τα άτομα τα
οποία είναι οι θύτες είναι επιθετικοί αλλά και έχουν παρορμητική συμπεριφορά
απέναντι τόσο στην ίδια την οικογένεια όσο και το σχολικό τους περιβάλλον. Οι

5
θύτες είναι γενικά άτομα τα οποία έχουν γόητρο αλλά και είναι δημοφιλής στις
ομάδες των ομηλίκων τους. (Albuquerque et al., 2018: 278). Από την άλλη πλευρά,
όπως αναφέρουν τα ερευνητικά δεδομένα, οι θύτες μπορεί να είναι και άτομα
ανασφαλή, γεμάτα άγχος αλλά και φοβίες τις οποίες τις οποίες τις εκδηλώνουν μέσα
από την επιθετικότητα και την παρορμητικότητα τους. (Albuquerque et al., 2018:
278).

Πολλές φορές τα άτομα τα οποία λειτουργούν και ως θύτες έχουν μεγαλώσει σε ένα
δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, από το οποίο έχουν εισπράξει επιθετικές
συμπεριφορές από τους γονείς και έχουν αναπτύξει εχθρότητα προς το σύνολο της
κοινωνίας. (Rigby, 2007: 50). Οι θύτες πολλές φορές δεν νιώθουν οίκτο και πόνο για
τα θύματα τους, και έχουν μεγάλο κίνδυνο εμφάνισης επιθετικής συμπεριφοράς και
στην ενήλική ζωή.

Από την άλλη πλευρά, τα θύματα είναι άτομα ανασφαλή, αγχώδη και φοβισμένα. Το
προφίλ τους έγκειται σε παιδία ευαίσθητα, χωρία να μπορούν να αντιδράσουν σε
οποιαδήποτε λεκτική ή και σωματική επίθεση. (Rigby, 2007: 50) Διακατέχονται από
ανασφάλεια αλλά και βιώνουν σε μεγάλο βαθμό το αίσθημα της αποτυχίας μέσα
τους, και νιώθουν ντροπή. Στον χώρο του σχολείο, πρόκειται κατά κύριο λόγο για
άτομα τα οποία είναι μοναχικά αλλά και δεν έχουν κανέναν φίλο. Χαρακτηρίζονται
ήδη από μικρή ηλικία από ευαισθησία όπως επίσης και από ανασφάλεια σε σχέση με
την εξωτερική τους εμφάνιση. Το άγχος και το αίσθημα της μειονεξίας αυξάνεται
μετά από τον εκφοβισμό που δέχονται ενώ τους διακατέχει το αίσθημα του φόβου σε
μόνιμη βάση. Είναι στενά συνδεδεμένοι με την οικογένεια τους, κυρίως όμως με την
μητέρα τους. (Houbre, Tarquinio, Thuillier & Hergott, 2006: 183).

1.2. Εθνοπολιτισμική ετερότητα και αλλοεθνείς μαθητές.

Η εθνοπολιτισμική ετερότητα σχετίζεται με την διαφορετικότητα των ταυτοτήτων
των ατόμων και αποτελεί μέρος της συνολικής πολιτισμικής ταυτότητας του ατόμου
και σχετίζεται άμεσα με το κοινωνικό αλλά και το οικονομικό της περιβάλλον.
(Νικολάου, 2013: 53) Η εθνοπολιτισμική ετερότητα αφορά στην διαφορετικότητα
των πολιτισμικών ταυτοτήτων αναδεικνύοντας κατά αυτόν τον τρόπο στην γλώσσα,
τον πολιτισμό, την εθνικότητα αλλά και την διαφορετική θρησκεία του κάθε ατόμου.
(Μπελέση, 2009: 74) Η εθνοπολιτισμικά άτομα μέσα σε ένα περιβάλλον

6
διαμορφώνουν την ταυτότητα τους με τρόπο ώστε να είναι λειτουργικός αλλά και να
υπάρχει μια ομαλή συμβίωση.

Για τα σύγχρονα δεδομένα της κοινωνίας, η εθνοπολιτισμική διαφορετικότητα

συνιστά πλέον κανόνα. (Χριστοφή, 2015: 25) Η εγκατάσταση πολλών και
διαφορετικών πληθυσμών μέσα σε μια κοινωνία έχει ως αποτέλεσμα την συνύοαρξη
πολλών και διαφορετικών πολιτισμών και κατά συνέπεια διαφορετικών πολιτισμικών
ταυτοτήτων.

Η εμφάνιση της πολιτισμικής πολυμορφίας έχει επηρεάσει σημαντικά και τον χώρο
του σχολείου καθώς στην σχολική κοινότητα υπάρχει πλέον ποικιλομορφία με την
ένταξη αλλοεθνών μαθητών. (Νικολάου, 2013: 54). Ωστόσο, οι πολιτισμικά
διαφορετικοί μαθητές στην προσπάθεια τους να ενταχθούν στον χώρο του σχολείου,
βιώνουν συχνά την αντίφαση αλλά και συγκρούσεις με την κυρίαρχη πολιτισμική
ομάδα. Πολλές είναι και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αλλοεθνείς μαθητές όχι
μόνο περιθωριοποιούνται, βιώνοντας την απόρριψη, αλλά βιώνουν και σχολικό
εκφοβισμό λόγω της πολιτισμικής τους καταβολής. (Μπελέση, 2009: 72).

Είναι λογικό πολλές φορές οι αλλοεθνείς μαθητές να έχουν μια αμυντική στάση σε
σχέση με την είσοδο τους στο νέο σχολικό πλαίσιο. Πολλές φορές νιώθουν αμηχανία
καθώς δεν γνωρίζουν επαρκώς την γλώσσα της χώρας υποδοχής αλλά και στην
προσπάθεια τους να διαφυλάξουν την πολιτισμική τους ταυτότητα αρνούνται να
ενταχθούν στο νέο σχολικό πλαίσιο. (Μπελέση, 2009: 72).

1.2.1. Εννοιολογική Αποσαφήνιση της έννοιας «Ρατσισμός»

Πρώτου γίνει η συσχέτιση ανάμεσα στον σχολικό εκφοβισμό αλλά και στους μαθητές
της μεταναστευτικής βιογραφίας, κρίνεται απαραίτητο να γίνει εννοιολογική
αποσαφήνιση της έννοιας του ρατσισμού. Ο ρατσισμός, όπως και ο σχολικός
εκφοβισμός αποτελεί ένα διαχρονικό φαινόμενο το οποίο έχει σχέση με την ιστορία
των εθνών. Όπως αναφέρει ο Παπαδημητρίου (2002:39) αποτελεί «ένα δόγμα
συμφώνα με το οποίο οι ανθρώπινες ιδιότητες και ικανότητες είναι φυλετικά
προσδιορισμένες. Το ανθρώπινο γένος είναι διαιρεμένο σε ‘φυλές’ οι οποίες βρίσκονται
μεταξύ τους σε σχέση ‘ανωτερότητας’ ή ‘κατωτερότητας’ ανάλογα με τα κληρονομικού
χαρακτήρα βιολογικά τους γνωρίσματα»

7
Η έννοια της προκατάληψης ανήκει στο εννοιολογικό φάσμα του ρατσισμού καθώς
αποτελεί μια αρνητική οπτική ανάμεσα σε άλλες πολιτισμικές ομάδες. Ειδικότερα,
τόσο η προκατάληψη όσο και ο ρατσισμός έχουν την βάση τους στον φόβο αλλά και
την ξενοφοβία. Τόσο η ξενοφοβία, όσο και η προκατάληψη έχουν σχέση με τον φόβο
μιας πολιτισμικής ομάδας σε μια άλλη, λόγω της ετερότητας από την οποία
διακρίνονται. (Παπαδημητρίου, 2002)

Κεφάλαιο 2: Μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας

2.1. Σχολικός εκφοβισμός και μαθητές μεταναστευτικής βιογραφίας

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι ευρέως διαδομένο καθώς όπως
αποδεικνύεται από τα ερευνητικά δεδομένα, ένα ποσοστό περίπου 11% ανάμεσα σε
μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θυματοποίουνται σε συχνή βάση. (Strohmeier,
Spiel & Gradinger, 2008: 276). Η έρευνα των Strohmeier et al. (2008) αποσκοπούσε
να αποσαφηνίσει την σχέση μεταξύ τους χολικού εκφοβισμού αλλά και των
αλλοεθνών μαθητών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε μαθητές δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης στην Αγγλία σε 66 μαθητές. Από τους 66 μαθητές, οι 32 δήλωσαν πως
είχαν υποστεί σχολικό εκφοβισμό ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων
αποτελούσαν μαθητές ασιατικής καταγωγής.

Παρόμοια αποτελέσματα είχε και η έρευνα των Rigby (2017: 3-7) ανάμεσα σε 280
μαθητές στην Αυστραλίας, όπου βρέθηκε ότι οι αλλοεθνείς μαθητές είχαν υποστεί
σχολικό εκφοβισμό. Στα ελληνικά δεδομένα, η έρευνα των Ψάλτη και Κωνσταντίνου
(2007: 332) αποσκοπούσε στην διερεύνηση της σχέσης μεταξύ του σχολικού
εκφοβισμού και των μαθητών μεταναστευτικής βιογραφίας. Από την έρευνα
προκύπτει ότι οι αλλοεθνείς μαθητές ήταν πιο συχνά τα θύματα του σχολικού
εκφοβισμού και η εθνοπολιτισμική ταυτότητα αποτέλεσε την βάση αυτής της
επίθεσης. Παρόμοια αποτελέσματα είχε και η έρευνα των Nikolaou και Samsari
(2016: 1-12) οι οποίοι βρήκαν ότι ένα ποσοστό περίπου 14,8% των θυμάτων του
σχολικού εκφοβισμού ήταν μαθητές από διαφορετικές χώρες.

Ωστόσο, όταν αναφερόμαστε σε σχολικό εκφοβισμό κυρίως σε μαθητές από

διαφορετικά εθνοπολιτισμκα περιβάλλοντα αναφερόμαστε κυρίως στην περίπτωση
του ρατσισμού. (Θάνος, 2016) Σημαντικό σε αυτό το σημείο είναι να αναφερθεί ότι οι

8
αλλοεθνείς μαθητές –θύματα δεν αποτελούν αυτοί καθ’άυτοί στόχο αλλά η εθνική
τους ταυτότητα ως σύνολο. Ωστόσο σύμφωνα με την Psalti (2012: 150) οι αλλοεθνείς
μαθητές οι οποίοι είναι θύματα σχολικού εκφοβισμού αλλά και ρατσισμού,
μεγαλώνοντας τραυματίζονται συναισθηματικά ως αποτέλεσμα από θύματα να
μετατραπούν οι ίδιοι σε θύτες.

Τα ερευνητικά δεδομένα σε σχέση με τον σχολικό εκφοβισμό αλλά και τους μαθητές
της μεταναστευτικής βιογραφίας είναι ποικίλα. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα
των Eslea και Mukhtar (2000) οι μαθητές οι οποίοι προέρχονται από την Ασία
αποτελούν και τα πιο συχνά θύματα του εκφοβισμού. Από την άλλη πλευρά, τα
ερευνητικά δεδομένα των Larochette, Murphy και Craig (2010) καταλήγουν στο
συμπέρασμα ότι οι αλλοεθνείς μαθητές είναι θύματα βίας και εκφοβισμού λόγω του
χαμηλού οικονομικού τους επιπέδου αλλά και λόγω του χρώματος τους.

Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα του Νικολάου (2013: 58-59) οι αλλοεθνείς

μαθητές είναι αυτοί οι οποίοι θυματοποιούνται σε μεγαλύτερη βάση λόγω της
χαμηλής οικονομικής τους θέσης. Η έρευνα των Νικολάου και Χριστοφή (2014: 154-
156) κατέληξε στο γεγονός της άμεση συσχέτισης του φαινομένου του σχολικού
εκφοβισμού και της εθνοπολιτισμικής ετερότητας λόγω των στερεοτυπικών θέσεων
που επικρατούν τόσο στο σχολείο αλλά κυρίως στον χώρο της οικογένειας και
διαπορούν τους μαθητές. Είναι γεγονός, ότι πολλοί γονείς είναι αυτοί οι όποιοι
καλλιεργούν στερεοτυπικές συμπεριφορές στα παιδία τους σε σχέση με τους
αλλοδαπούς μαθητές.

Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τους Samsari και Nikolaou (2015: 1-3) η εθνική
μειονότητα των μαθητών από την Αλβανία ήταν από τις ομάδες οι οποίες ήταν συχνά
θύματα σχολικού εκφοβισμού λόγω της καταγωγής τους.

Από την παραπάνω βιβλιογραφική ανασκόπηση των ερευνητικών δεδομένων που

έχουν συλλεχθεί κατά καιρούς φαίνεται ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού
έχει άμεση σχέση με την εθνοπολιτισμκή διαφορετικότητα λόγω των στερεοτυπικών
αντιλήψεων, της ξενοφοβίας αλλά και του ρατσισμού σε σχέση με την ετερότητα. Οι
κύριες αιτίες για την θυματοποίηση των μαθητών της μεταναστευτικής βιογραφίας
είναι η καταγωγής τους, όπως επίσης και το χαμηλό οικονομικό τους επίπεδο αλλά
και η φυλή, το χρώμα και η θρησκεία τους.

9
2.2.Απόψεις γηγενών μαθητών σε σχέση με το φαινόμενο του εκφοβισμού
Πολλά είναι και τα ερευνητικά δεδομένα σε σχέση με τις απόψεις γηγενών μαθητών
στο θέμα του εκφοβισμού μαθητών από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα.
Αρχικά, σύμφωνα με την έρευνα των Smith κ.ά, (2012) οι γηγενείς μαθητές πολλές
φορές κρίνουν τους μαθητές της μεταναστευτικής βιογραφίας με βάση την καταγωγή
τους, και αυτό αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα σε σχέση με την θυματοποίηση
τους. Σύμφωνα με τις έρευνες των Tolsma κ.ά. (2013) πολλά περιστατικά
εκφοβισμού σημειωθήκαν σε σχολεία με μαθητές τόσο γηγενείς όσο και αλλοδαπούς.

Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα των Oldenburg κ.ά.,
(2015) αρκετοί είναι και οι γηγενείς μαθητές οι οποίοι έχουν θυματοποίηθεί από
επίσης γηγενείς μαθητές στην προσπάθεια τους να βοηθήσουν μαθητές της
μεταναστευτικής βιογραφίας οι οποίοι και αυτοί με την σειρά τους έχουν πέσει
θύματα εκφοβισμού. Είναι φανερό, πως και οι γηγενείς μαθητές συχνά
θυματοποίουνται στην προσπάθεια τους να βοηθήσουν άλλα θύματα του εκφοβισμού.

Τέλος, σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα του Κοντογιάννη, (2014) οι γηγενείς

μαθητές πολλές φορές λαμβάνουν από την ίδια την οικογένεια αρνητικές αντιλήψεις
και συμπεριφορές σε σχέση με τους μαθητές από διαφορετικές πολιτισμικές
καταβολές. Μάλιστα, αρκετοί είναι και οι γονείς, οι οποίοι συμβουλεύουν τα παιδία
τους να μην κάνουν παρέα με αλλοεθνείς μαθητές και να μην κάθονται μαζί τους.

Κεφάλαιο 3: Αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, όπως διαπιστώσαμε είναι ένα φαινόμενο με
πολλές και διαφορετικές πλευρές. Το σχολικό περιβάλλον, η πολιτεία αλλά και το
οικογενειακό περιβάλλον μπορούν βοηθήσουν σε σχέση με την καταστολή του
φαινομένου.

3.1. Αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού σε σχολικό επίπεδο

Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι υπεύθυνο σε σχέση με την καταστολή του
φαινόμενου, εφαρμόζοντας εκπαιδευτικά προγράμματα με βάση τα οποία κανένας
μαθητής δεν μένει στο περιθώριο και δεν στιγματίζεται. Το ίδιο το σχολείο, αλλά
κατά κύριο λόγο οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί είναι υπεύθυνοι για την ευαισθητοποίηση
της σχολικής κοινότητας σε σχέση με το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού αλλά
και του ρατσισμού. Μέσα από την διεξαγωγή ομιλιών αλλά και συνελεύσεων σε

10
θέματα τα οποία αφορούν τις επιπτώσεις του σχολικού φαινομένου και του
ρατσισμού, οι μαθητές θα ευαισθητοποιηθούν και θα αποκτήσουν σημαντικές
γνώσεις σε σχέση με το φαινόμενο. (Βεργίδης & συν., 2014: 245-246)

Σημαντική είναι και η επιμόρφωση της εκπαιδευτικής κοινότητας σε θέματα

αναγνώρισης της βίας ανάμεσα στους μαθητές αλλά και σχέση με τους μαθητές οι
οποίοι νιώθουν μοναξιά. Το πιο σημαντικό είναι το σχολείο να απορρίπτει και να
καταδικάζει κάθε μορφή βίας και επιθετικότητας αλλά και ξενοφοβικών αντιλήψεων.
Είναι σημαντικό να προωθεί την ισότητα, τον σεβασμό, την αλληλοδιαδοχή αλλά και
την δημοκρατία όπως επίσης και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο εκπαιδευτικός θα
πρέπει να είναι ξεκάθαρος σε σχέση με τους κανόνες που θέτει, οριοθετώντας την
συμπεριφορά των μαθητών . Ακόμα, οι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί οι οποίοι θα πρέπει
να είναι σε θέση να παρατηρούν αλλά και να αντιλαμβάνονται τα φαινόμενα της βίας
ανάμεσα στους μαθητές. (Κοντογιάννης, 2014: 8-10) Οι εκπαιδευτικοί ακόμη θα
πρέπει να ενθαρρύνουν το διάλογο αλλά και να συμμετέχουν με τους μαθητές σε
συζήσεις σε σχέση με τα ανθρωπινά δικαιώματα αλλά και την ισότητα σε σχέση με
την διαφορετικότητα.

3.2. Αντιμετώπιση σχολικού εκφοβισμού σε επίπεδο οικογένειας

Η οικογένεια αποτελεί από τους πιο σημαντικούς φορείς σε σχέση με την
κοινωνικοποίηση του ατόμου. Η στενή συνεργασία ανάμεσα στα μέλη του σχολείου
αλλά και της οικογένειας είναι επιτακτική ώστε να μειωθούν τα φαινόμενα του
σχολικού εκφοβισμού. Η επικοινωνία, τόσο μεταξύ των μελών της οικογένειας, όσο
ανάμεσα και στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς είναι σημαντική ώστε και οι δύο
πλευρές να είναι ενήμερες σε σχέση με τις δράσεις του παιδιού στο σχολείο και στο
οικογενειακό περιβάλλον. Οι γονείς θα πρέπει να αντιλαμβάνονται την συμπεριφορά
του παιδιού τους, και να το ενθαρρύνουν να μιλά ανοιχτά για κάθε τι το οποίο το
προβληματίζει χωρίς να κάνουν χρήση αυταρχικών μεθόδων διαπαιδαγώγησης.

3.3. Αντιμετώπιση φαινομένου από την πλευρά της πολιτείας

Κρίνεται σημαντική η αντιμετώπιση του φαινομένου από την πλευρά της πολιτείας.
Όπως αναφέρει ο Μπελογιάννης, (2009) το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει
να έχει στην διάθεση του όλα τα στοιχεία των αλλοεθνών μαθητών με σκοπό όχι
μόνο την αποτελεσματικότερη διαχώριση της σχολικής τάξεις αλλά και την παροχή

11
βοήθειας με σκοπό την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας αλλά και την ένταξη τους
στην κοινωνία.

4. Συμπέρασμα
Η εμφάνιση της πολιτισμικής πολυμορφίας έχει επηρεάσει σημαντικά και τον χώρο
του σχολείου καθώς στην σχολική κοινότητα υπάρχει πλέον ποικιλομορφία με την
ένταξη αλλοεθνών μαθητών. Πολλές φορές οι αλλοεθνείς μαθητές αμηχανία καθώς
δεν γνωρίζουν επαρκώς την γλώσσα της χώρας υποδοχής αλλά και στην προσπάθεια
τους να διαφυλάξουν την πολιτισμική τους ταυτότητα αρνούνται να ενταχθούν στο
νέο σχολικό πλαίσιο. Ωστόσο, μέσα από τα ερευνητικά μέσα, οι αλλοεθνείς μαθητές,
γίνονται συχνά θύματα σχολικού εκφοβισμού, λόγω των πολιτισμικών τους
καταβολών. Από την παραπάνω βιβλιογραφική ανασκόπηση των ερευνητικών
δεδομένων που έχουν συλλεχθεί κατά καιρούς φαίνεται ότι το φαινόμενο του
σχολικού εκφοβισμού έχει άμεση σχέση με την εθνοπολιτισμκή διαφορετικότητα
λόγω των στερεοτυπικών αντιλήψεων, της ξενοφοβίας αλλά και του ρατσισμού σε
σχέση με την ετερότητα. Οι κύριες αιτίες για την θυματοποίηση των μαθητών της
μεταναστευτικής βιογραφίας είναι η καταγωγής τους, όπως επίσης και το χαμηλό
οικονομικό τους επίπεδο αλλά και η φυλή, το χρώμα και η θρησκεία τους.

5. Βιβλιογραφικές αναφορές
Ελληνικές

Βεργίδης, Δ., Παναγιωτόπουλος, Γ., & Μωυσίδου, Ε. (Επιμ.) (2014). Η Βία στο
Σχολικό Περιβάλλον-Μια διαδρομή στα σχολεία της Περιφερειακής Διεύθυνσης,
Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας

Θάνος, θ., (2009). Ποσοτικά και Ποιοτικά Χαρακτηριστικά της Σχολικής

Παραβατικότητας. Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας Παιδική Παραβατικότητα και
Σχολείο. Ρέθυμνο, 04/2009.

Θάνος, Θ. Β. (2016). Αποκλίνουσα και παραβατική συμπεριφορά των μαθητών στο

σχολείο. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη.

Κοντογιάννης, Μ. (2014). Ενδοσχολική βία (school bullying)- Θυματοποίηση

(victimization) στο χώρο του σχολείου. Εντοπισμός & αντιμετώπιση. Πανελλήνιο
Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2014(2), 1-13

12
Μπελέση, Δ. (2009). Πολιτισμική ετερότητα και διαπολιτισμική μάθηση στο σχολείο.
Μια πρόταση διαπολιτισμικής διδακτικής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
(Διδακτορική διατριβή).

Νικολάου, Γ. (2013). Σχολικός εκφοβισμός και εθνοπολιτισμική ετερότητα. Στο: Η.

Κουρκούτας & Θ. Θάνος (Επιμ.), Σχολική βία και παραβατικότητα. Ψυχολογικές,
κοινωνιολογικές, παιδαγωγικές διαστάσεις. Ενταξιακές προσεγγίσεις και
παρεμβάσεις (σσ.51-78). Αθήνα: Τόπος

Νικολάου, Γ., & Χριστοφή Μ. (2014). Η Αποκλίνουσα Συμπεριφορά στον

Εθνοπολιτισμικά Ετερογενή Σχολικό Χώρο. Επιστημονική Επετηρίδα του
Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 26,
136-162.

Τσαγκαρίδου, Α., (2012). Η σχολική και εφηβική βία. Κοινωνιολογική διερεύνηση.

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Παπαδημητρίου, Ζ., (2002) ‘Μεταμοντέρνα αδιέξοδα’ Θεσσαλονίκη, Παρατηρητης.

Χριστοφή, Μ. (2015). Εθνοπολιτισμική ετερότητα και αποκλίνουσα συμπεριφορά
των μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα-Οι απόψεις των
εκπαιδευτικών και των μαθητών.

Χατζηγεωργίου, Σ. & Αντωνίου, Α.-Σ. (2014). Ο ρόλος συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών προσωπικότητας (νευρωτισμού, εσωστρέφειας) στο φαινόμενο του
σχολικού εκφοβισμού. Στα Πρακτικά του 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Επιστημών
Εκπαίδευσης, 20-22 Ιουνίου. Αθήνα: ΕΚΠΑ, Τομέας Ειδικής Παιδαγωγικής και
Ψυχολογίας Π.Τ.Δ.Ε. & Κέντρο Μελέτης Ψυχοφυσιολογίας και Εκπαίδευσης.

Ξενόγλωσσες

Albuquerque, C., Rodrigues, C., Andrade, A., Campos, S., Cunha, M., & Bica, I.
(2018, November). School Bullies and Bullying Behaviors. 4 th International
Conference on Health and Health Psychology, Portugal, The European Proceedings of
Social & Behavioural Sciences, (277-286).

Eslea, M., & Mukhtar, K. (2000). Bullying and racism among Asian schoolchildren in
Britain. Educational Research, 42(2), 207-217
Houbre, B., Tarquinio, C., Thuillier, I., & Hergott, E. (2006). Bullying among
students and its consequences on health. European Journal of Psychology of
Education, 21(2), 183-208.
Larochette, A.-C., Murphy, A. N., & Craig, W. M. (2010). Racial Bullying and
Victimization in Canadian School-Aged Children: Individual and School Level
Effects. International School Psychology Association, 31(4), 389- 408.

13
Lee, R. C., Tiley, C.E., & White, J.E.(2009). The Place2Be: Measuring the
effectiveness of a primary school-based therapeutic intervention in England and
Scotland. Counselling and Psychotherapy Research 9 ,151-159.

Lee, C. (2004). Preventing Bullying in Schools. London: Paul Chapman Publishing

Nikolaou, G., & Samsari, E. (2016). Attitudes of native and immigrant students
towards school bullying in Greece. Multicultural Education Review, 8(3)

Olweus, D. (1993).Bullying at school: what we know and what we can do. Oxford:
Blackwell

Oldenburg, B., Bosman, R. & Veenstra, R. (2015). Are elementary school teachers
prepared to tackle bullying? School Psychology International, 37

Psalti, A. (2012). Bullies, victims, and bully-victims in Greek schools: Research data
and implications for practice. Hellenic Journal of Psychology, 9, 132-157

Rigby, K. (2007). Bullying in schools and what to do about it. Australia: ACER Press

Samsari, E., & Nikolaou, G. (2015, June-July). Creating a positive and supportive
school climate: The impact of Greek teachers’ attitudes about cultural diversity and
school bullying. In Conference Proceedings of International Conference Cultural
Diversity, Equity and Inclusion: Intercultural Education in 21st century and beyond,
Ioannina, (1-9)

Smith, P.K., Thompson, F. & Bhatti, S. (2012). Ethnicity, Gender, Bullying and
Cyberbullying in English secondary school pupils.

Strohmeier, D., Spiel, C., & Gradinger, P. (2008). Social relationships in multicultural
schools: Bullying and victimization. European Journal of Developmental Psychology,
5(2), 262-285.

Tolsma, J., Deurzen, I., Stark T. H. & Veenstra, R. (2013) Who is bullying whom in
ethnically diverse primary schools? NetworksScinece Direct 35(1)

14