Arhitektura uzbanizam 39

Str. 13

Olga janjić montažni objekti u hrvatskoj

- Montažni sistemi čiji je osnovni materijal:

1. Beton / opeka
2. Materijali na bazi prerađenog drva
„Blažuj“ drvne pregrade !
Str. 14/15
a) TIP: ŠPIK „Spačva“ AKA Šumsko poljoprivredno industrijski kombinat Vinkovci
Jugoslavija“ iz Vinkovaca, u razradi grupe „Prefabrikati“ (glavni predstavnici ove
grupe stekli su iskustva i razvili svoj smisao za industrijsku produkciju u
poduzeću Jugomont, gdje su bili autori tipa JU 60 i 61.) , „Inženjering- projekta“
iz Zagreba
- NAKON PROTOTIPSKOG OBJEKTA NA ZAGREBAČKOM VELESAJMU, PRVI
SERIJSKI OBJEKTI SU MONTIRANI U PROLJEĆE 1965.G. U NASELJU
RETKOVAC, KRAJ ZAGREBA.
b) U 6. mjesecu 1966. u OGULINU je montiran prototip montažnog prizemnog
objekta sa dvostrešnim krovom, u izvedbi DIP OGULIN, a u razradi grupe
„PREFABRIKATI“. Osnovni materijal su okal- ploče.
c) Iz elemenata na bazi iverica, poduzeće „Drvomont“ iz Zagreba radi više tipova
manjih objekata. Osnovni konstruktivni element je okvir od jelovine sa
obostranom ivericom, sve ispunjeno mineralnom vunom i sa dvije bitumenske
ljepenke. Sastav se vrši umetkom ili perom, a dodatno je brtvljen sa plastičnim
kitom Unutarnja obrada su tapete ili polikolor. Podovi su klasični parket, plastični
pod na betonskoj podlozi. Kod ovog proizvođača se za svaku novu narudžbu
može mijenjati dimenzija, što se udaljava od osnovne spoznaje o ekonomičnosti
prefabriciranih elemenata.
3. Metal
Str.16
 a) Proljeće 1966 „interesantan pokušaj prefabrikacije od elemenata na bazi metalne
produkcije“ predstavlja prototipski objekt, montiran ovog proljeća kao proširenje
poslovnih prostorija Zagrebačkog velesajma. Polumontažni objekt, stambeni, ali
može biti i poslovni. Realizacija: ŠPIG, u sastavu: „Soko“, Mostar (čelična
konstrukcija), „Palk“, Šibenik (svi aluminijski elementi), „Inženjering-projekt“,
Zagreb- proizvodnja dokumentacija, a u zajednici sa kooperantima tehnologija i
organizacija građenja, „Gramat“, Zagreb- financiranje

Mirjana Likić: Uvođenje montažnih metoda građenja u SR BiH – Osvrt na montažni

sustav „Vranica“

Str. 28

„1963. naglo je porastao broj lakih montažnih objekata. Sistem lake montaže već je imao
izvjesne tradicije u SR BIH, ali poslije katastrofe u Skoplju, kad se javila potreba za što
bržom i jeftinijom izgradnjom, neka preduzeća su intenzivirala svoju proizvodnju.

Poduzeće „krivaja“ iz Zavidovića, izraslo je u velikog proizvođača montažnih kuća s

godišnjim kapacitetom 60000m2. Drugo mjesto zauzima poduzeće „Soko“ iz Mostara, s
kapacitetom cca 55000m2. Slijede: preduzeće „Standard“ iz Sarajeva sa 40000 m2, „Bosna“,
Ilijaš, sa 30000 m2 i niz drugih proizvođača sa znatno manjim kapacitetima. Naše
mogućnosti a i potrebe za ovakvim objektima daleko su veće nego što se obično misli.

1964. GP „Vranica“ iz Sarajeva počinje sa izgradnjom 694 stana po vlastitom sistemu

VRANICA (to je betonski sustav i za stambene komplekse)

U 1964. godini u SR BIH bio je u radu najviše montažnih objekata po sistemu

prefabrikovanog nosivog skeleta- sistem „Žeželj“

Živojin Vekić: Osvrt na razvoj i dostignuća proizvodnje lakih montažnih objekata u SR

BIH

Str. 29

„pojavljue se… potreba traženja novih razvojnih mogućnosti industrijalizacije

građevinarstva, a s tim i embrio ideje o montažnom građenju kod nas. Ova ideja se realizuje u
SR BIH tokom 1948. i 1949. godine puštanjem u pogon prve tvornice montažnih objekata u
zemlji. Kao osnova proizvodnje prvog pogona poslužila je licenca jednog, nešto
preinačenog, švedskog sistema lake montaže, tj. Usvojena je proizvodnja lakih
montažnih objekata na bazi drveta. Ovaj moment je precizno trasirao i usmjerio razvojni
put lake montaže u SR BIH ka proizvodnji lakih montažnih objekata na bazi drveta kao i na
bazi čelika. Relativno mala investiciona ulaganja za nabavku lakih montažnih objekata i
skromni zahtjevi u pogledu obezbjeđenja proizvodne opreme novih pogona, svakako su bili
presudni u pogledu orijentacije na laku montažu u SR BIH. Izgradnja lakih montažnih
objekata nije zahtjevala specijalne i skupe nove tvornice i nova postrojenja za proizvondnju
montažnih elemenata, kao ni specijalnu tešku mehanizaciju za potrebe transporta i montaže,
što je inače redovan slučaj kad se radi o proizvodnji svih vrsta krupnopanelnih i skeletnih
montažnih sistema, odnosno u teškoj montaži. Nove tvornice su fromirane, po pravilu,
odvajanjem u posebne pogone postojećih randih organizacija i redovno su opremane iz
postojećeg parka sredstava za proizvodnju, transport i montažu. Pored toga, kad se uzme u
obzir i činjenica da je SR BIH jaka sirovinska baza osnovnih materijala, drveta i čelika, onda
ovakakv razvojni put montažnog građenja predstavlja jedan sasvim normalan i logičan
proces.

S druge strane, postignuti rezultati na polju proizvodnje lakih montažnih objekata na teritorij
Republike kao i na teritoriji cijele zemlje, pa i u Skoplju (grad koji predstavlja specifičan i
rijedak primjer masovne montažne izgradnje), jasno govore da se u SR Bosni i Hercegovini
mnogo uradilo na unapređenju lakih montažnih objekata.

SISTEMI NA BAZI DRVETA: Najviše upotrebljvani materijali su drvo i razne vrste

poluproiz

na bazi drveta. Najčešće se upotrebljavaju „sendviči“ s izolacijama od heraklita, izolita

(mekog lesonita), a u novije vrijeme i staklene vune. Unutrašnja obloga elemenata radi se od
panel- ploča, raznih vrsta iverastih ploča, drvenih žaluzina, lejpljenice (šper ploče), lesonita i
drugoga, najčešće finalno obrađenih bojom ili tapetama. Vanjske obloge se rade od ravnog i
valovitog salonita, vodootporne ljepljenice „vagonke“, iverastih ploča, ponekad ali rijeđe od
lima i plastične materije, dok se u novije vrijeme kao finalna obrada vanjskih ploha
upotrebljava „teraplast“. Podovi se rade, uglavnom, na masivnim betonskim podlogama
(prizemni objekti) ili na konstrukciji od talpi (katni objekti), sa raznim podnim pločama od
plastične mase, tvrdog i mekog lesonita, brodarskim podom, raznim vrstama parketa i
drugim. Za pokrivanje krovne konstrukcije najviše se upotrebljava valoviti salonit, rijeđe
crijep, a vrlo rijetko ravni salonit i drugi materijali. U ovome sistemu temelji su redovno
izvedeni od monolitnog betona. Krovne konstrukcije najčešće su rješavane i izvođene kao
daščane rešetke. Karakterističan je momenat, da ni u najskorije vrijeme nije izveden nijedan
pokušaj da se potraži neko duhovitije, savršenije, i prvenstveno, ekonomski opravdanije
rješenje krovne konstrukcije. Instalacije su po pravilu izvođene naknadno, bez ikakvih
unaprijed predviđenih pretfabricionih radova. Bojadisarski radovi kao, uglavnom, i sva
finalna obrada elemenata, najčešće se izvode naknadno (pa i kad se radi sa tapetama). Prema
tome, još nije izvršen proces prenošenja cjelokupne finalne obrade elemenata u proizvodne
hale. Termička, akustička, protivpožarna i zaštita od insekata u ovih sistema ne može se
smatrati potpuno zadovoljavajućom. Ima slučajeva da se i o hidroizolaciji unutrašnjosti
vanjskih panoa (termoizolacije) nije vodilo dovoljno računa. (…) Također, ima slučajeva da
su se objekti u eksploataciji u termičkom pogledu pokazali lošim, iako su montažni elementi
bili predimenzionirani materijalom za izolaciju. Često bi se, pored evidentnog nedostatka
sposobne stručne radne snage, razlozi ovakvih nedostataka moli naći u nestručnom i
primitivno koncipiranom tzv. „tehnološkom pojednostavljenju i pojeftinjenju“ objekata, što je
kasnije, u eksploataciji, redovno dovodilo do poraznih rezultata. Stepen montaže, kao jedan
od najmjerodavnijih pokazatelja dostignuća u montažnom građenju uopšte, u najvećem broju
bio je prilično nizak. Naknadno izvođenje instalaterskih i većine finalnih radova, predstavlja
sigurno jedan od najpresudnijih momenata koji su direktno uticali na stepen montaže, koji je
ispod zadovoljavajućeg nivoa.

SISTEMI NA BAZI ČELIKA- montažni objekti na bazi čelika zasnivaju svoju konstruktivnu
koncepciju na čeličnom skeletu. (…) Za vanjsku oblogu fasadnih elemenata upotrebljavaju se
ravni i valoviti salonit, ravni i valoviti pocinčani lim, aluminijski lim, staklo, vodootporna
ljepljenica-šperploča, razne disperzione smješe za površinsku obradu „siporeksa“ i
„durisola“, ravni i valoviti poliester, „teraplast“ i dr.

STR. 31

PROIZVOĐAČI LAKIH MONTAŽNIH OBJEKATA: Poduzeće „Krivaja“ iz Zavidovića

se bavi proizvodnjom lakih montažnih objekata na bazi drveta. Poduzeće je među prvima
u zemlji počelo da serijski proizvodi spratne stambene objekte na bazi drvene konstrukcije.
Vikend kuća tip „Tajland“ je jedan od turističkih montažnih objekata. Konstrukcija počiva na
drvenom skeletu čije je prizemlje skoro sasvim otvoreno.
str. 32

Poduzeće „Bosnaport“ iz Sarajeva spada u red mlađih proizvođača lakih montažnih objekata
na bazi drveta, iako se još ranije afirmiralo proizvodnjom raznih tipova malih turističkih
objekata. Posebno su poznati tipovi kamp- kućica. Nedavnim proširenjem asortimana na više
vrsta lakih montažnih objekata omogućena je i proizvodnja stambenih objekata.

Str. 33

D: Pecovski, G. Angjušev: FABRIKA MONTAŽNIH STANOVA U SKOPJU

- Vlada i narod Sovjetskog Saveza dali su nastradalom Skopju fabriku montažnih

stanova smatrajući da će time najbolje pružiti pomoć građanima ovoga grada. Fabrika
je izvedena prema tehničkoj dokumentaciji GIPROSTROJ-a i CNIEP-a. Izgradnja
fabrike počela je u septembru 1963. godine, završena je u maju 1964., a proizvodnja
je započela 27. jula 1964. godine. Građevinski deo radova na izgradnji fabrike
izvodilo je građevinsko preduzeće „Braća Kavurić“. Svim fazama rada rukovodili su
sovjetski eksperti i poslovođe.
- U Skopju je postojala fabrika za betonske proizvode „Hristijan Karpoš“ u prigradskoj
zoni Đorđe Petrov. Proizvodila je montažne betonske elemente na bazi svoje
dokumentacije za delimičnu montažnu stambenu izgradnju. Pre zemljotresa fabrika je
posedovala svoj prototip za montažnu stambenu zgradu (prizemlje i sprat sa četiri
trosobna stana). Sobranje grada Skopja odlučilo je da poklon- fabriku preda na
upravljanje kolektivu fabrike „Hristijan Karpoš“. To je učinjeno pošto je već postojala
baza na kojoj bi se mogao dalje razvijati ovaj pogon.
Stanovi u tvornici su se izvodili po sovjetskom tipskom projektu. Skopska
fabrika „danas“ (1966) proizvodi stanove prema sovjetskom tipskom projektu
dr. inž. arh. B. Rubanjenka. Ovaj projekat usuglašen je sa skopskim uslovima,
građevinskim propisima i JUS-om, pri čemu se vodilo računa o lokalnim
osnovnim materijalnima. Konstruktivni deo elaborata je prerađen i izdržljivost
objekta, pri vibraciji terena, povećana od 7 na 9 stepeni seizmičke skale.
- Sve se radi o stambenim zgradama višekatnicama

Str. 42
Tine Kurent- PROJEKTOVANJE TIPIZIRANIM PREFABRIKATIMA

MODULEX- alat za projektante- zbirka modela građevinskih elemenata koje možemo

sastavljati u kompozicije slično kao i elemente dječje igračke LEGO izloženo/predstavljeno
na Annual General Meeting of the Modular Society, London, dec.1964.

CBC sistem- služi za programiranje mjera

„Danski fabrikant, koji proizvodi igračke LEGO, odlučio je da gradi kuću. Sa LEGO
elementima probao je da oblikuje prostore, prvo sam, a zatim je pozvao u pomoć arhitekta
FRISENDALA MORGENSA, sekretara INTERNATIONAL MODULAR GROUP sa
sedištem u Kopenhagenu. Rezultat njihove saradnje nije bio samo nacrt za fabrikantovu
rezidenciju, nego i zbirka elemenata iz kojih je moguće sastaviti modele zgrada, opreme i
urbanističkih kompozicija u raznim merilima.

STAVITI U KONTEKST BIVŠIH I BUDUĆIH POTRESA I PROTOKOLA! (makarska 1962.)

1. Model- situacija (dogodio se potres), ljudi su ostali nezbrinuti itd.

2. POLITIČKI KONTEKST I DEFINIRANJE NA RAZINI VLADE, SURADNJA S UN-OM I REAKCIJA
MEĐUNARODNE ZAJEDNICE. Mehanizam suradnje s UN-om i kako se ta suradnja
institucionalizira. Tko je to bio i gdje je to počelo.
3. međufaza- šatori. Metodologija i historijat hitnog zbrinjavanja.
4. Planiranje i definiranje trajnih naselja (POLITIČKI I URBANISTIČKI DIO) – SIV. Kome i kada
se prvo dodjeljuje kad se prvi useljavaju itd. kriteriji itd.
5. Kako je uopće donesena odluka da se takav model primjenjuje i kako je obnova realizirana
na temelju tog modela.
6. Onda priča o 6 republika koje preuzimaju organizaciju naselja.
7. Kako su ti poslovi distribuirani, tko je sve angažiran na tome?
8. Usustaviti naselja. Kakav je to tlocrt, i jesu li to urbanistički smislene cjeline. Jesu li to
kvalitetne cirkulacije, gdje su pozicionirani društveni i komunalni objekti. ONI SU
PLANIRANI PORED POSTOJEĆIH NASELJA I NA NJIH SE HAKLAJU ODNOSNO NA NJIHOVU
INFRASTRUKTURU. Kako je skopje urbanistička iznimka za planiranje. Takva vrsta
stanovanja i nije uobičajena u gradskoj strukturi, uglavnom ruralno. Koliko je to u
kontekstu tadašnje planerske prakse i pravila? Koliko su ona fakat emergency a u kojoj
mjeri su planirana? Taftalidže kaže Tamara da je prije planirano još Taftalidže.
9. Montažne barake i hitno stambeno zbrinjavanje- tadašnji status i problem građevne
industrije i koji su ti sustavi prefabrikacije razvijeni. Ems i jugomont jedini sve dijelove
imaju jedini. Što je problem s tim objektima, zašto se to do tada nije prakticiralo (do tada
su to tipski projekti tvrde građe- život umjetnosti 107 o stanovanju- tekst od Jelice). Kakav
je standard montažne gradnje u svijetu, itd. kako se to poklapa sa standardom kvadrata.
Djelovanje vlde

Djelovanje biroa arhitektonskih

Standardi- jesu li oni bili privilegirani po standardu

Citirati tamarin tekst

Planirano individualno stanovanje