Fizyka | Fizyka.

Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

Zadania
DZIAŁ 1. FIZYKA ATOMOWA
1. Podaj po trzy przykłady termicznych i nietermicznych źródeł promieniowania elektromagnetycznego.

2. Z daleka widać zielone światełko. Jak się przekonać – dysponując odpowiednimi przyrządami – czy to zielona
żarówka, czy robaczek świętojański?

3. Dlaczego w pociągu lub w samochodzie w czasie słonecznej pogody jest znacznie cieplej niż na dworze?
Wskazówka: zastanów się, jaka może być przyczyna silnego nagrzewania się metali wystawionych na promienie
słoneczne.

4*. Strumień miliona fotonów o energii 2,2 eV każdy pada w ciągu sekundy na białą kartkę o wymiarach 5 cm × 5 cm.
Czy w ciemności coś na niej zobaczymy? Aby powstały wrażenia wzrokowe, do oka musi wpaść fala o natężeniu
co najmniej około 10−12 W/m2.

5. Jak to możliwe, że zimą przy ognisku jest ciepło, mimo że na dworze mróz? Narysuj ludzi siedzących przy
zimowym ognisku i zaznacz na rysunku kierunki ruchu powietrza (zakładamy, że nie ma wiatru). Czy ludzie
siedzą w ogrzanym powietrzu?

6. a) Przedstaw na osi liczbowej poziomy energetyczne atomu wodoru; potrzebne dane znajdziesz w podręczniku.
b) Napisz, jakie procesy zachodzą w atomie, gdy emituje kwanty promieniowania (fotony).
c) Oblicz długości fali promieniowania widzialnego emitowanego przez atomy wodoru (fotony światła mają
energie z przedziału od 1,8 eV do 3,1 eV).

7. Energia stanu podstawowego atomu wodoru wynosi –13,6 eV.

a) Oblicz dowolną długość fali promieniowania emitowanego przez atomy wodoru. Jaki to rodzaj promienio-
wania? Napisz, między którymi poziomami energetycznymi zachodzi przejście elektronu w twoim przykładzie.
b) Ile linii widmowych znajdziemy w widmie światła emitowanego przez atomy wodoru (fotony światła mają
energie od 1,8 eV do 3,1 eV)?

8. Między którymi poziomami energetycznymi nastąpiło przejście elektronu w atomie wodoru, jeśli emituje on
fotony o długości fali 0,48 µm oraz 0,10 µm? Skorzystaj z diagramu energetycznego dla wodoru.

9. Z jaką najmniejszą prędkością muszą się zderzyć dwa atomy wodoru, aby oba przeszły w stan wzbudzony?
Wskazówka: przeanalizuj diagram energetyczny dla wodoru i skorzystaj z zasady zachowania energii.

10. Skąd astronomowie wiedzą, że w dalekim Wszechświecie występują atomy tlenu i żelaza?
11. Napisz, w jaki sposób astronomowie wyznaczają temperaturę powierzchniową gwiazd.

12. Jakie informacje dotyczące gwiazd można uzyskać dzięki analizie światła? Podaj sposoby uzyskiwania tych
informacji. Opisz szczegółowo zagadnienie.

13. Najjaśniejsza gwiazda na niebie, Syriusz, ma temperaturę powierzchni 20 000 K, natomiast nasze Słońce –
6000 K. W widmie światła słonecznego wszystkie kolory tęczy mają mniej więcej jednakowe natężenie. Jaki kolor
będzie dominował w widmie Syriusza? Uzasadnij odpowiedź.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

1 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

14*. Zorze polarne to świecenie górnych warstw atmosfery. Atomy tlenu i azotu przechodzą w stan wzbudzony pod
wpływem zderzeń z elektronami nadlatującymi ze Słońca; przechodząc do stanu o niższej energii, emitują
kwanty światła. Tlen świeci na czerwono. Oszacuj prędkość, jaką mają elektrony biegnące ze Słońca.

15. Dioda elektroluminescencyjna LED emituje światło czerwone o długości fali 660 nm. Moc emisyjna diody
wynosi 0,8 mW.
a) Oblicz częstotliwość emitowanego promieniowania.
b) Czy światło diody padające na powierzchnię cynkową spowoduje emisję elektronów? Wiemy, że praca wyjścia
dla cynku wynosi 4,3 eV.
c) Oblicz liczbę fotonów emitowanych przez diodę w ciągu 0,2 s.

16. Praca wyjścia elektronu z cezu wynosi 1,9 eV. Oblicz prędkość, jaką będą miały elektrony emitowane z płytki
cezowej oświetlonej światłem o długości fali 0,4 µm.

17. Zaobserwowano, że z pewnego metalu zachodzi emisja elektronów, gdy metal oświetlony jest światłem zielonym,
a nie zachodzi przy oświetleniu światłem żółtym. Jak to wytłumaczyć? Jakie inne światło (o jakim kolorze)
można skierować na ten metal, żeby spowodować emisję elektronów?

18. Ułóż wypowiedź zawierającą od 20 do 30 wyrazów, na czym polega zjawisko fotoelektryczne i od jakich cech
padającego światła zależy maksymalna prędkość elektronów.

19. Na powierzchnię metalu o pracy wyjścia 4 eV pada promieniowanie, powodując emisję elektronów.
a) Jak nazywa się to zjawisko i w jakich warunkach zachodzi?
b) Jaką energię mają fotony padającego promieniowania, jeżeli najszybsze emitowane elektrony mają energię
2 eV?
c) Oblicz długość fali padającego promieniowania. Jaki to rodzaj promieniowania?

20. Dla każdego rodzaju fal elektromagnetycznych (fale radiowe, podczerwień, światło, nadfiolet, promieniowanie
rentgenowskie) podaj przykłady źródeł występujących naturalnie w przyrodzie i zbudowanych przez człowieka.

Źródła wytworzone
Rodzaj promieniowania Źródła naturalne przez człowieka
Fale radiowe

Podczerwień

Światło

Nadfiolet

Promieniowanie rentgenowskie

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

2 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

DZIAŁ 2. FIZYKA JĄDROWA

1. Napisz, ile protonów i neutronów znajduje się w jądrach izotopów: 65Cu, 208Pb, 2H, 41K, 123Sb, 124Sn, 9Be, 114Sn,
37Cl, 232Th, 224Ra.

2. Korzystając z układu okresowego pierwiastków, zbuduj wykres przestawiający zależność liczby protonów od
liczby neutronów w jądrze dla poszczególnych pierwiastków. Czy stosunek liczby protonów do liczby neutronów
jest stały? Jeżeli nie, to czy można wskazać jakąś prawidłowość?

3. Korzystając z układu okresowego, spośród pierwiastków lżejszych od złota podaj przykłady czterech izotopów
trwałych i czterech nietrwałych.

4. Promień jądra atomowego można obliczyć ze wzoru: R = 1,23 · 10–15 · 3 A [m], gdzie A to liczba masowa.
Oblicz gęstość materii jądrowej (do obliczeń weź pod uwagę raczej ciężkie izotopy).

5. *Oblicz, jaki byłby promień Ziemi, gdyby ją ścisnąć tak, że powłoki elektronowe uległyby zniszczeniu i materia
składałaby się z sąsiadujących tuż obok siebie jąder atomowych. Potrzebne do obliczeń dane znajdź samo-
dzielnie.

6. Opisz budowę jądra izotopu 72Ge. Oblicz jego masę, wiedząc, że energia wiązania nukleonu w jądrze tego
izotopu wynosi 8 MeV.

7. Oblicz masę jądra izotopu 238U, wiedząc, że masa protonu wynosi 1,008 u, masa neutronu 1,009 u a energia
wiązania nukleonu w jądrze to 7 MeV.

8. Korzystając z zamieszczonego na platformie WSiP programu symulującego rozpad promieniotwórczy, wyznacz

średni czas życia atomu izotopu promieniotwórczego w próbce. W tym celu:
a) ustal konkretny czas połowicznego zaniku izotopu (np. 5 s);
b) ustal liczbę atomów promieniotwórczych w próbce, a następnie wybierz sobie jeden z atomów, uruchom
symulację i zmierz czas jego życia. Obserwacje powtórz przynajmniej 30 razy dla tych samych warunków
początkowych;
c) zmniejsz liczbę atomów w próbce i powtórz pomiary jak w punkcie b;
d) przedstaw na wykresie zależność średniego czasu życia atomu od liczby atomów w próbce. Omów otrzymane
wyniki.

9. W próbce o masie 240 mg zawarte jest 60 mg promieniotwórczego cezu 126Cs o czasie połowicznego zaniku
20 dni.
a) Jaki inny pierwiastek znajdziemy w próbce, jeżeli wiadomo, że na początku próbka składała się z czystego
izotopu 126Cs, a wiemy, z jest on b+‑promieniotwórczy?
b) Jaka będzie zawartość procentowa cezu zawartego w próbce za trzy miesiące?
c) Ile dni temu próbka zawierała tylko izotop cezu?
d) Przedstaw na wykresie zależność procentowej zawartości w próbce pierwiastka powstającego z rozpadu izo-
topu 126Cs od czasu w ciągu 100 dni od momentu, gdy próbka zawierała tylko cez.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

3 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

10. Antek wyjął z szafy pojemnik z izotopem strontu 89Sr, którego czas połowicznego zaniku wynosi 50 dni,
i stwierdził, że próbka zawiera tylko 15 mg strontu, mimo że masa całej zawartości pojemnika to 120 mg.
a) Jaki inny pierwiastek jest w pojemniku? Odpowiedź uzasadnij.
b) Ile dni temu do pojemnika włożono czysty izotop strontu?
c) Przedstaw na wykresie, jak zmieniała się aktywność zawartości pojemnika na przestrzeni 6 miesięcy od
momentu, gdy pojemnik zawierał czysty stront.

11. Izotop argonu 37Ar jest b+‑promieniotwórczy. Jego czas połowicznego zaniku to około 35 dni. W butli mamy
gaz o masie 25 mg zawierający 20% tego izotopu.
a) Jaki inny gaz znajdziemy w butli? Odpowiedź uzasadnij.
b) Oszacuj, ile dni temu butla zawierała tylko izotop argonu.
c) Oblicz aktywność próbki.
d) Oszacuj, o ile procent zmieni się aktywność gazu w butli po upływie trzech tygodni.

12. Tabela przedstawia zawartość procentową izotopu rutenu 103Ru w próbce w określonych dniach.
Data Zawartość rutenu (%)
3.04.2010 40
23.04.2010 27
28.05.2010 15
13.06.2010 12

a) Napisz reakcję rozpadu tego izotopu, wiedząc, że jest b–­‍‑promieniotwórczy.

b) Przedstaw na wykresie zależność zawartości tego izotopu od czasu.
c) Odczytaj czas połowicznego zaniku tego izotopu rutenu.
d) Określ zawartość izotopu rutenu w próbce dnia 1.08.2010.
e) Podaj przybliżoną datę, kiedy próbka zawierała tylko ruten.

13. W instytucie fizyki jądrowej w poniedziałek rano stwierdzono, że w pewnej próbce jest 8% izotopu miedzi 67Cu.
W sobotę rano zawartość tego izotopu spadła do 2%.
a) Napisz reakcję rozpadu tego izotopu wiedząc, że jest b–‑promieniotwórczy.
b) Jaki jest czas połowicznego zaniku izotopu miedzi 67Cu?
c) Przedstaw na wykresie, jak zmieniała się zawartość izotopu miedzi w ciągu tygodnia.
d) Ile dni temu cała próbka zawierała czystą pod względem chemicznym miedź?

14. Stefan przyniósł do domu licznik promieniowania. Pozostawiony w pokoju licznik wskazywał średnio cztery
zliczenia na sekundę, spowodowane średnim tłem promieniowania, jakie jest Polsce. Natomiast w piwnicy
pokazywał 10 razy więcej zliczeń. Przyczyną tego jest a‑promieniotwórczy radon dyfundujący z ziemi. Ile energii
promieniowania pochłonął 50­‍‑kilogramowy worek ziemniaków leżący od pół roku w piwnicy? Średnia dawka
pochłonięta związana z tłem promieniowania wynosi 2,5 mGy na rok. Podczas rozpadu radonu razem z cząstką
a emitowany jest kwant g.

15. Aleksander Litwinienko, były oficer KGB, był agentem pracującym dla Wielkiej Brytanii. W 2006 roku został
otruty prawdopodobnie izotopem polonu 210Po dodanym do posiłku. Korzystając z danych zawartych w roz-
dziale 10, oszacuj masę polonu, która musiała być podana agentowi, aby przyjęta przez niego w ciągu sześciu
godzin dawka promieniowania a okazała się śmiertelna. Przyjmij, że masa ciała agenta wynosiła 80 kg oraz że
jeden gram polonu emituje w ciągu sekundy 1,7 · 1014 cząstek a o energii 6 MeV.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

4 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

16. W pracowni jądrowej studenci przeprowadzali pomiary aktywności. Obok próbki zawierającej izotop promie-
niotwórczy ustawili licznik, który rejestrował liczbę impulsów wywołanych promieniowanie jądrowym. Do
licznika trafiało 10% promieniowania wyemitowanego przez próbkę. Tabela zawiera liczbę zliczeń licznika
w zależności od czasu trwania eksperymentu.

Czas trwania pomiarów (h) Liczba zliczeń na minutę Aktywność próbki (Bq)
0 120
6 71
8 59
10,5 52
20 29

Przed przystąpieniem do pomiarów studenci badali tło promieniowania pracowni. Licznik pokazywał średnio
20 zliczeń na minutę.
a) Uzupełnij tabelę, obliczając aktywność próbki.
b) Przedstaw na wykresie zależność aktywności próbki od czasu i odczytaj czas połowicznego rozpadu preparatu.
c) Oblicz, ile jąder promieniotwórczych zawierała próbka na początku pomiarów.

17. W rafinerii do pomiaru poziomu ropy naftowej w zbiorniku wykorzystano słaby preparat b–­‍‑promieniotwórczy
pływający na środku powierzchni cieczy. Źródło emituje promieniowanie równomiernie we wszystkie strony. Na
górnej pokrywie zbiornika zainstalowano czujnik (detektor) rejestrujący promieniowanie (patrz rysunek).

Gdy zbiornik jest napełniony do pełna, wtedy izotop promieniotwórczy znajduje się w odległości 3 m od detek-
tora, który rejestruje wówczas 54 impulsy na sekundę. Zbuduj wykres, z którego bezpośrednio będzie można
odczytać poziom ropy w zbiorniku, znając liczbę zliczeń detektora na sekundę. Maksymalna wysokość cieczy
w zbiorniku wynosi 16 m.

18. Okruszek zawierający rad 226Ra emituje 60 cząstek a na sekundę. Jaka jest masa radu zawartego w okruszku?
Czas połowicznego zaniku radu wynosi 1600 lat.

19. Jak należy rozumieć wzór E = mc2? Podaj trzy przykłady procesów lub zjawisk, w których potwierdza się
słuszność tej zależności.

20. Ze spalenia 1 kg węgla uzyskujmy 4,5 · 107 J energii. Do spalenia 1 kg węgla potrzeba 2,67 kg tlenu. Oblicz, o ile
procent lżejszy jest ditlenek węgla (CO2) powstały w reakcji spalania od mas substratów.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

5 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

21. Ruda uranowa o niskiej jakości to płonna skała z rozproszonymi w niej atomami uranu w stężeniu 800 ppm
(1 ppm to 1 cząsteczka na milion innych cząsteczek). Oblicz aktywność 1 kg takiej rudy. Przyjmij, że głównym
składnikiem skały jest SiO2.

22. Czy określenia „materiały promieniotwórcze” i „materiały rozszczepialne” oznaczają to samo?

23. Napisz znane ci reakcje jądrowe, w których uczestniczy jądro uranu 235U. Napisz, czy reakcje te zachodzą jeszcze
w złożach uranu, czy już w reaktorze jądrowym.

24. Napisz znane ci reakcje jądrowe, w których uczestniczy jądro uranu 238U. Napisz, czy reakcje te zachodzą jeszcze
w złożach uranu, czy już w reaktorze jądrowym.

25. Czy w elektrowni jądrowej może dojść do awarii skutkującej wybuchem jądrowym? Odpowiedź uzasadnij.
26. Opisz, jak zmienia się skład prętów paliwowych do reaktora od momentu opuszczenia fabryki produkującej te
pręty aż do ich złożenia na składowisku odpadów promieniotwórczych.

27. Napisz przykładową reakcję rozszczepienia uranu 235U, w której powstaje izotop molibdenu 104Mo.
28. Podaj trzy powody, dla których elektrownie jądrowe są lepsze od elektrowni opalanych paliwami kopalnymi
(węgiel, ropa naftowa, gaz).

29. Podaj trzy powody, dla których elektrownie opalane paliwami kopalnymi są lepsze od elektrowni jądrowych.
30. Do elektrowni jądrowej przywieziono pręty paliwowe. Napisz, jakie reakcje jądrowe zachodzą w tych prętach.
Spróbuj umiejscowić te reakcje w przestrzeni i czasie (na początku lub pod koniec ich pracy, podczas transportu,
na składowisku, w reaktorze itp.).

31. Napisz, w jaki sposób steruje się pracą reaktora jądrowego.

32. Na czym polega reakcja syntezy jądrowej? Podaj dwa przykłady, gdzie taka rekcja zachodzi.
33. Wyznacz stosunek energii, jaką można uzyskać w wyniku syntezy jądrowej jednego mola wodoru prowadzącej
do powstania helu 4He do energii uzyskanej ze spalenia tej samej ilości wodoru w stanie gazowym. Wskazówka:
z syntezy czterech atomów wodoru uzyskujemy 28 MeV energii, a ze spalenia jednego mola wodoru – 286 kJ
energii.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

6 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

DZIAŁ 3. GRAWITACJA I ASTRONOMIA

1. Która z planet Układu Słonecznego ma największą prędkość? Uzasadnij swój wybór, korzystając ze znanych ci
praw.

2. Podaj sposób na obliczenie masy Saturna. Napisz, jakie obserwacje i pomiary należy wykonać.

3. Przyspieszenie, z jakim spadają ciała na powierzchnię Marsa, wynosi 3,5 m/s2. Średnica tej planety to 6800 km.
Oblicz masę Marsa.

4. Półrocze zimowe jest w Polsce o dwa dni krótsze od półrocza letniego (czas między przesileniem jesiennym
i wiosennym). Kiedy Ziemia jest bliżej Słońca: latem czy zimą?

5. Tabela poniżej przedstawia czas rozpoczęcia i zakończenia różnych zaćmień Księżyca. Korzystając z niej,
wyznacz promień orbity Księżyca. Przyjmij, że średnica Ziemi wynosi 13 000 km, a dla uproszczenia załóż, że
cień Ziemi jest walcowaty (w rzeczywistości jest stożkiem). Okres obiegu Księżyca wokół Ziemi wynosi 27,3 dnia.
Wskazówka: przeanalizuj czas przejścia Księżyca przez cień Ziemi i porównaj go z czasem obiegu Księżyca
wokół Ziemi.

Data Zaćmienie częściowe Zaćmienie całkowite

rok miesiąc dzień początek koniec początek koniec
2001 styczeń 9 18:42 22:00 19:50 20:52
2001 lipiec 5 13:35 16:15
2003 maj 16 2:03 5:17 3:14 4:06
2003 listopad 9 23:32 3:04 1:06 1:30
2004 maj 4 18:48 22:12 19:52 21:08
2004 październik 28 1:14 4:54 2:23 3:45
2006 wrzesień 7 18:05 19:37
2007 marzec 3 21:30 1:12 22:44 23:58
2007 sierpień 28 8:51 12:23 9:52 11:22
2008 luty 21 1:43 5:09 3:01 3:51
2008 sierpień 16 19:36 22:44
2009 grudzień 31 18:51 19:53
2010 czerwiec 26 10:16 13:00
2010 grudzień 21 6:32 10:02 7:40 8:54
2011 czerwiec 15 18:22 22:02 19:22 21:02
2011 grudzień 10 12:46 16:18 14:06 14:58
2012 czerwiec 4 9:59 12:07
2014 kwiecień 15 5:57 9:33 7:06 8:24

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

7 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

Data Zaćmienie częściowe Zaćmienie całkowite

rok miesiąc dzień początek koniec początek koniec
2014 październik 8 9:14 12:34 10:24 11:24

2015 kwiecień 4 10:15 13:45 11:54 12:06

2015 wrzesień 28 1:07 4:27 2:11 3:23

2017 sierpień 7 17:22 19:18

2018 styczeń 31 11:48 15:12 12:52 14:08

2018 lipiec 27 18:23 22:19 19:29 21:13

2019 styczeń 21 3:33 6:51 4:41 5:43

2019 lipiec 16 20:01 22:59

6. Podaj przykłady ciał, które pod działaniem siły grawitacji poruszają się:
a) po okręgu;
b) po elipsie;
c) po linii prostej.

7. Podaj przykłady ciał, które pod działaniem siły grawitacji poruszają się ruchem:
a) jednostajnym;
b) przyspieszonym;
c) opóźnionym;
d) na przemian przyspieszonym i opóźnionym.

8. Opisz, jak zmienia się prędkość planety w ruchu dookoła Słońca.

9. Badanie ruchu Księżyca na przestrzeni kilku miesięcy.

a) Regularnie wykonuj zdjęcia Księżyca w różnych fazach, za każdym razem tym samym aparatem fotograficz-
nym i przy tych samych ustawieniach ogniskowej obiektywu (zoom).
b) Zanotuj datę i czas wykonania każdego zdjęcia.
c) Zmierz (w dowolnych jednostkach) średnicę d Księżyca na każdym zdjęciu (możesz posłużyć się kompute-
rowym programem graficznym w celu dorysowania okręgu uzupełniającego widzianą część Księżyca, gdy jest
on w postaci wąskiego sierpa).
d) Oblicz średnią wartość średnicy Księżyca dśr oraz stosunek średnicy Księżyca na każdym zdjęciu do średniej
(w procentach): d/dśr · 100%.
e) Obliczone wartości przedstaw na wykresie, gdzie na osi pionowej jest wyznaczony stosunek d/dśr · 100%, a na
osi poziomej czas, który upłynął od pierwszej obserwacji.
f) Omów i wyjaśnij przebieg wykresu.
g)* Odszukaj w literaturze, co to jest mimośród orbity i wyznacz go dla Księżyca, korzystając ze swoich obser-
wacji.

10. Jak zależy okres obiegu planety od odległości od Słońca? Udowodnij ten związek, opierając się na znanych ci
prawach.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

8 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

11. Zaobserwuj na wieczornym lub porannym niebie Wenus. Wyznacz, jak zmienia się odległość kątowa między
Słońcem a Wenus (tzw. elongacja) na przestrzeni wielu tygodni. Obserwacje prowadź aż do momentu, gdy ta
odległość osiągnie maksymalną wartość i zacznie maleć. Wskazówka: Ziemia obraca się o 360° w ciągu 24 godzin.
Zmierz czas, jaki upływa między zachodem (lub wschodem) Wenus i Słońca i z proporcji oblicz szukany kąt.
Wyniki przedstaw na wykresie. Wyznacz maksymalną elongację Wenus i oblicz odległość Wenus od Słońca.
Wiemy, że odległość Ziemia – Słońce wynosi 150 000 000 km.
Zadanie można wykonać wirtualnie w klasie za pomocą programu Stellarium.

12. Sztuczny satelita krąży wokół Ziemi po orbicie promieniu R. Jak powinien zmienić wartość prędkości, aby zejść
na orbitę kołową o mniejszym promieniu? Wykonaj odpowiedni rysunek, wskaż punkty na orbicie, w których
powinny być dokonane manewry. Przyjmij, że czas zmiany prędkości jest nieporównywalnie krótszy od okresu
obiegu satelity wokół Ziemi.

13. Sztuczny satelita o masie 50 kg krąży na wysokości 3200 km nad powierzchnią Ziemi. Przyjmij promień Ziemi
równy 6400 km.
a) Narysuj w odpowiedniej skali Ziemię i tor satelity (zachowując proporcje).
b) Oblicz, jaka siła działa na satelitę.
c) Jaka jest prędkość i okres obiegu satelity?

14. Promień Ziemi wynosi 6400 km. Nad równikiem krążą po orbitach kołowych satelity o masie 600 kg każdy.
a) O
 blicz siłę działającą na te satelity, wiedząc, że poruszają się one na wysokościach: 100 km, 6400 km,
19 200 km nad Ziemią.
b) Przedstaw w skali 1:200 000 000 orbity tych satelitów.
c) Przedstaw na rysunku siłę grawitacji działającą na poszczególne satelity z zachowaniem proporcji.
d) Oblicz prędkość oraz okres obiegu satelity krążącego na wysokości 6400 km i 12800 km nad Ziemią.
e) Czy któryś z tych satelitów jest satelitą geostacjonarnym? Odpowiedź uzasadnij.

15*. Pierwsza prędkość kosmiczna dla Ziemi wynosi 7,9 km/s. Wiedząc, że promień Księżyca jest 4 razy mniejszy
od ziemskiego, zaś masa Księżyca 81 razy mniejsza od masy Ziemi, wyznacz I prędkość kosmiczną dla Księżyca.

16. Na jakiej wysokości nad powierzchnią Księżyca trzeba umieścić satelitę, aby okrążał go w czasie 6 godzin?
Promień Księżyca wynosi 1600 km, a masa jest równa 7,35 · 1022 kg.

17. Ze spalania (czyli utleniania) 1 kg wodoru uzyskujemy 142 000 kJ energii. Oblicz, jak długo świeciłoby Słońce,
gdyby źródłem energii był opisany proces. Masę i moc Słońca znajdź samodzielnie. Pamiętaj, że do spalania
potrzebna jest odpowiednia ilość tlenu, który również powinien znaleźć się na Słońcu.

18*. Układ podwójny składa się z dwóch gwiazd krążących wokół wspólnego środka masy. Jeden składnik ma masę
dwa razy większą od drugiego. Gwiazdy krążą po orbitach kołowych w odległości 9 · 109 m od siebie, okres
obiegu wynosi dwa miesiące.
a) Narysuj orbity obu gwiazd, zaznacz środek masy układu.
b) Oblicz masy obu składników.

19. Satelita o masie 400 kg krąży wokół Ziemi tuż nad atmosferą (przyjmij grubość atmosfery około 150 km).
a) Jaka jest jego prędkość?
b) Jakie manewry powinien wykonać, aby przejść na orbitę o promieniu równym czterem promieniom ziem-
skim?
c) Jaka będzie prędkość satelity na nowej orbicie?

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

9 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015

 Fizyka | Fizyka. Po prostu Szkoły ponadgimnazjalne

20. Na śliskiej drodze siła tarcia działająca na poruszające się samochody stanowi ok. 25% ciężaru samochodu. Czy
samochody ciężarowe mogą po zakręcie jechać z taką samą prędkością, jak samochody osobowe? Uzasadnij
odpowiedź.

21. Franek kręci kamykiem na sznurku o długości 0,5 m, wykonując cztery obroty na sekundę. Masa kamyka wynosi
0,1 kg. Jaką siłą musi trzymać sznurek?

22. Zenon kręci kamykiem na sznurku ze stałą częstotliwością. Kamyk zatacza koła w płaszczyźnie pionowej. Czy
Zenon działa na kamień cały czas taką samą siłą? Jeżeli tak, to w których momentach siła, jaką działa Zenon,
będzie najmniejsza? Dlaczego?

23. W jakich warunkach dochodzi do zaćmienia Słońca, a w jakich do zaćmienia Księżyca? Opisz, jak wyglądają te
zjawiska.

AUTOR: Iwona Bronowicka, Ludwik Lehman, Witold Polesiuk Zadania

10 © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015