Typy ulistnienia i rodzaje liści

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Typy ulistnienia i rodzaje liści

Wilczomlecz nadobny (Euphorbia pulcherrima), zwany zwyczajowo gwiazdą betlejemską, to krzew

z rodziny wilczomleczowatych, występujący w wilgotnych lasach i zaroślach w Meksyku i Gwatemali.
Liście przykwiatowe tego gatunku mają intensywnie czerwony kolor i tworzą rozetę wokół drobnych,
niepozornych kwiatów, pełniąc funkcję powabni, której zadaniem jest przyciąganie owadów zapylających.

Typowo wykształcone liście są narządami wegetatywnymi. Obecność miękiszu

asymilacyjnego umożliwia liściom prowadzenie procesu fotosyntezy, a występowanie
aparatów szparkowych zapewnia zdolność do transpiracji i wymiany gazowej. Liście
wykazują duże zróżnicowanie w budowie morfologicznej i anatomicznej, przez co oprócz
funkcji odżywczej odgrywają w roślinie także inne role, m.in. obronną, ochronną czy
spichrzową. Ukształtowanie liści i sposób ich ułożenia na łodydze są cechami
taksonomicznymi, wykorzystywanymi do oznaczania przynależności gatunkowej roślin.
Liście niektórych gatunków odgrywają ważną rolę w życiu człowieka i są stosowane m.in.
jako warzywa, przyprawy, używki czy surowiec zielarski.

Twoje cele

Scharakteryzujesz liście roślin pod względem różnych kryteriów: złożoność budowy

i pochodzenie ewolucyjne, stadium rozwojowe rośliny, liczba blaszek liściowych
i pełniona funkcja.
Porównasz budowę i funkcje mikrofili i makrofili, trofofili i sporofili oraz liścieni, liści
właściwych, liści przykwiatowych, liści kwiatowych i liści pąkowych.
Rozpoznasz różne rodzaje liści na podstawie zdjęć i schematów.
Opiszesz cztery typy ulistnienia.
Przeczytaj

Podział liści ze względu na złożoność budowy i pochodzenie

ewolucyjne

Pierwsze liście – nazywane mikrofilami – były niewielkie i cechowały się małym stopniem
złożoności. Ewoluowały one odmienną drogą niż makrofile – liście większe, mające bardziej
skomplikowaną budowę morfologiczną i anatomiczną.

Mikrofile

Są to drobne, zaostrzone, bezogonkowe liście z jedną, nierozgałęzioną i centralnie

położoną wiązką przewodzącą. Żyłka liściowa składa się z cewek, które w dolnej części
otoczone są niewielką ilością łyka. Mikrofile występują u wszystkich widłaków, które są
najstarszą współcześnie żyjącą grupą ewolucyjną roślin naczyniowych – liście tego
typu pojawiają się w zapisie kopalnym sprzed 410 mln lat. Pochodzenie mikrofili jest
kwestią sporną. Hipoteza telomowa zakłada, że mikrofile powstały w wyniku
zmniejszenia i spłaszczenia pojedynczych telomów. Z kolei według hipotezy enacji
mikrofile były u pierwszych roślin lądowych bocznymi uwypukleniami bezlistnych
telomów, do których wniknęły z pędu odgałęzienia tkanki przewodzącej. Jeszcze inna
teoria zakłada, że powstały one w wyniku przekształceń sterylnych zarodni.
 Poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris) to roślina należąca do klasy widłaków różnozarodnikowych,
występująca w oligotroficznych zbiornikach wodnych w Azji, Europie i Ameryce Północnej. W Polsce
gatunek ten jest objęty ochroną ścisłą. Rośnie w jeziorach lobeliowych na Pomorzu Zachodnim, np.
w Borach Tucholskich. Mikrofile poryblinu jeziornego są szydłowate, zaostrzone i mięsiste. Szeroką
nasadą wyrastają z krótkiej, bulwiastej łodygi i układają się w rozetę.
Źródło: Christopher Hoess, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.

Makrofile

Liście są organami wykazującymi duże zróżnicowanie budowy morfologicznej

i anatomicznej.

Podział liści ze względu na stadium rozwojowe rośliny

Liście zarodkowe

Liśćmi zarodkowymi roślin nasiennych są liścienie – zawiązują się one w nasieniu

w trakcie rozwoju zarodka. W nasionach bielmowych i obielmowych liścienie są
niewielkie i pośredniczą w przekazywaniu substancji pokarmowych między tkanką
zapasową a zarodkiem. W nasionach bezbielmowych liścienie są duże i pełnią funkcję
organów spichrzowych. U roślin kiełkujących nadziemnie (epigeicznie) liście
zarodkowe wydostają się ponad powierzchnię gleby, zazieleniają się i przez pewien
czas pełnią funkcję asymilacyjną.

Rośliny nagonasienne wykształcają dwa lub więcej liścieni. Rośliny okrytonasienne

jednoliścienne mają jeden liść zarodkowy, a rośliny okrytonasienne dwuliścienne –
dwa.
 Siewka z widocznymi dwoma rodzajami liści: zarodkowymi i właściwymi. Dwa duże, mięsiste i zielone
liście zarodkowe pełnią tymczasowo funkcję fotosyntetyczną. Na szczycie siewki widoczne są stulone
młode liście właściwe, jeszcze odżywiane przez liścienie.
Źródło: Antonio Jose Cespedes, Pixabay, domena publiczna.

Liście dolne

Liście właściwe

Liście przykwiatowe

Podział liści ze względu na ułożenie wiązek przewodzących

Użyłkowanie (nerwacja) liścia tworzone jest przez system wiązek przewodzących, które
transportują wodę i sole mineralne oraz produkty fotosyntezy. Stanowi ono również
element usztywniający blaszkę liściową. Wyróżniamy liście jednożyłkowe i wielożyłkowe.
Liście jednożyłkowe mają jedną centralnie położoną wiązkę przewodzącą (np. liście
skrzypów i niektórych gatunków roślin nagonasiennych). Liście wielożyłkowe mają wiele
rozgałęzionych wiązek przewodzących (np. liście paproci i roślin okrytonasiennych). Liście
wielożyłkowe cechują się różnym użyłkowaniem, uzależnionym od sposobu zakończenia
żyłek oraz ich układu w blaszce liściowej.
 Liście wielożyłkowe

o układzie otwartym

wachlarzowate

o układzie zamkniętym

siatkowe

pierzaste

dłoniaste

równoległe

Podział liści wielożyłkowych.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Liście wielożyłkowe o układzie otwartym

W użyłkowaniu o układzie otwartym odgałęzienia wiązek nie łączą się ze sobą i są

ślepo zakończone. W układzie tym wyróżniamy użyłkowanie:

wachlarzowate – brak wiązek głównych, wiązki rozgałęziają się widlasto, np.

u miłorzębu dwuklapowego (Ginkgo biloba).

Liście wielożyłkowe o układzie otwartym i wachlarzowatym u miłorzębu dwuklapowego (Ginkgo biloba).

Źródło: Jl staub, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Liście wielożyłkowe o układzie zamkniętym

Użyłkowanie liści wielożyłkowych: a, b – pierzaste, c – równoległe, d – dłoniaste, e – wachlarzowate.
Źródło: Agnieszka Kwiecień (Nova), licencja: CC BY 3.0.

Podział liści ze względu na liczbę blaszek liściowych

Liście

pojedyncze

podzielone

niepodzielone

złożone

Podział liści ze względu na liczbę blaszek liściowych.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Liście pojedyncze

Liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową. Wyróżniamy liście pojedyncze

niepodzielone i podzielone.

Liście pojedyncze niepodzielone – blaszka liściowa cała o różnym kształcie:

równowąskim, jajowatym, lancetowatym, sercowatym, strzałkowatym, nerkowatym,
okrągłym, owalnym, odwrotnie jajowatym. Brzeg blaszki może być gładki,
piłkowany, ząbkowany lub karbowany.
 Liście pojedyncze niepodzielone o kształcie nerkowatym u kopytnika pospolitego (Asarum
europaeum ).
Źródło: Krzysztof Ziarnek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Liście pojedyncze podzielone – blaszka liściowa jest mniej lub bardziej wcięta.
W zależności od głębokości wcięcia liście te dzielimy na: wrębne, klapowane,
dzielne i sieczne. Układ wcięć nazywamy dłoniastym, jeśli zbiegają się one
u podstawy liścia, a pierzastym, jeśli skierowane są do głównej wiązki
przewodzącej.

Liście pojedyncze podzielone (pierzastowrębne) u dębu szypułkowego (Quercus robur).

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Liście złożone
Podział liści ze względu na pełnioną funkcję

Sporofile

Sporofile (inaczej liście zarodnionośne) tworzone są przez diploidalne pokolenie roślin

zwane sporofitem. Pełnią funkcje rozrodcze u zarodnikowych roślin naczyniowych
(widłaków, skrzypów i niektórych paproci). Na sporofilach tworzą się zarodnie
(sporangia), w których powstają haploidalne zarodniki (spory). Liście zarodnionośne
zazwyczaj różnią się kształtem i budową od pozostałych liści. Mogą występować
pojedynczo lub być zebrane w kłos zarodnionośny (strobil).

Pióropusznik strusi (Ma euccia struthiopteris) to gatunek paproci wykazujący dwupostaciowość liści.
Z wnętrza lejka utworzonego z zielonych trofofili wyrastają ciemnobrunatne sporofile.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Trofofile

Liście przykwiatowe

Liście kwiatowe

Liście pąkowe

Ukształtowanie liści zależy od gatunku rośliny i jej fazy rozwoju, położenia na łodydze
oraz pełnionej funkcji. Modyfikacje budowy i funkcji tego organu są częste – wówczas liście
wykształcone są w sposób nietypowy i pełnią nietypową funkcję. Taka właściwość roślin
umożliwia im przystosowanie się do warunków środowiska i różnych sposobów życia.
Zmodyfikowane liście mogą pełnić funkcje: spichrzową, ochronną, obronną, czepną czy
pułapkową.

Dla zainteresowanych

Więcej informacji znajdziesz w lekcji: Modyfikacje budowy liści w zależności od

środowiska życia.

Różnolistność

Różnolistność (inaczej heterofilia) to zjawisko wykształcania zróżnicowanych liści

właściwych w zależności od warunków środowiska, np. dostępności światła i wody.
Różnopostaciowość liści jest szczególnie widoczna u roślin ziemnowodnych, które
częściowo rosną pod wodą, a częściową ponad nią.

Różnolistność włosienicznika wodnego (Ranunculus aqua lis). Liście podwodne osadzone są na krótkich
ogonkach – ich blaszka liściowa podzielona jest na długie, nitkowate odcinki. Liście nawodne osadzone są na
długich ogonkach – ich blaszka liściowa jest nerkowata i podzielona klapkami.
Źródło: TeunSpaans, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ulistnienie

Ulistnienie (inaczej filotaksja) to układ liści na łodydze. Rozmieszczenie liści nie jest
przypadkowe, lecz regularne i charakterystyczne dla danego gatunku. Usytuowanie liści
bez ich wzajemnego ocieniania się umożliwia optymalne wykorzystanie światła padającego
na roślinę. Wyróżniamy dwa typy ulistnienia: skrętoległe i okółkowe.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ulistnienie skrętoległe – charakteryzuje

się tym, że z jednego węzła wyrasta jeden
liść, a linia łącząca nasady kolejnych liści
ma kształt spiralny, np. u wierzby (Salix
sp.). Odmianą ulistnienia skrętoległego
jest ulistnienie naprzemianległe –
charakteryzuje się występowaniem
jednego liścia w węźle; kolejny liść
wyrasta naprzeciw niego z węzła
powyżej, przy czym kąt tworzony przez
płaszczyzny następujących po sobie liści
wynosi 180 stopni, np. u traw Poaceae. Ulistnienie okółkowe u przytulii wonnej (Galium
odoratum ).
Ulistnienie okółkowe – charakteryzuje
Źródło: Jertzyu Opioła, Wikimedia Commons, licencja: CC
się tym, że z jednego węzła wyrasta BY-SA 3.0.
więcej niż jeden liść, np. u przytulii
(Galium sp.). Odmianą ulistnienia okółkowego jest ulistnienie naprzeciwległe –
charakteryzuje się występowaniem dwóch liści w jednym węźle ustawionych
naprzeciw siebie i jednocześnie pod kątem prostym w stosunku do pary liści nad i pod
nimi, np. u pokrzywy (Urtica sp.).

Typy ulistnienia: a. skrętoległe, b. skrętoległe naprzemianległe, c. okółkowe naprzeciwległe, d. okółkowe.

Źródło: Nova, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Słownik
hipoteza telomowa

teoria telomowa; pogląd wyjaśniający pochodzenie organów roślinnych jako tworów

powstałych w wyniku przekształceń telomów u pierwszych roślin lądowych
liść właściwy

typowy liść składający się z blaszki liściowej, ogonka liściowego i nasady liścia,
odpowiedzialny za przeprowadzanie fotosyntezy, transpiracji i wymiany gazowej

makrofile

duże liście z rozgałęzionym systemem wiązek przewodzących, występujące u skrzypów,

paproci, roślin nagonasiennych i okrytonasiennych

mikrofile

drobne liście z jedną centralnie położoną wiązką przewodzącą, występujące u widłaków

pręcikowie

ogół pręcików w kwiecie

różnolistność

heterofilia, różnopostaciowość liści; występowanie różnie ukształtowanych liści

właściwych w obrębie jednego pędu, w zależności od warunków środowiska

słupkowie

najbardziej wewnętrzna część kwiatu składająca się z owocolistków, na których rozwijają

się zalążki; owocolistki, zrastając się, mogą tworzyć jeden lub więcej słupków

sporofil

liść zarodnionośny wytwarzający na spodniej stronie zarodnie (sporangia), występujący

u widłaków, skrzypów i niektórych paproci

telom

szczytowy, nierozgałęziony, bezlistny odcinek pędu zawierający jedną centralnie

położoną wiązkę przewodzącą, występujący u pierwszych roślin lądowych

trofofil

liść asymilacyjny odpowiedzialny za przeprowadzanie procesu fotosyntezy, występujący

u widłaków, skrzypów i niektórych paproci

ulistnienie

filotaksja, czyli regularny układ liści na łodydze

użyłkowanie
nerwacja; układ wiązek przewodzących w liściu, odpowiedzialny za transport wody, soli
mineralnych i produktów fotosyntezy oraz za usztywnienie blaszki liściowej
Grafika interaktywna

Mikrofile i makrofile – podział liści ze względu na złożoność budowy

i pochodzenie ewolucyjne

Mikrofile i makrofile.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Liście właściwe – podział liści ze względu na liczbę blaszek liściowych


Liście pojedyncze, blaszki niepodzielone.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Różnolistność


Heterofilia.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Na podstawie własnej wiedzy i dostępnych źródeł informacji wypisz praktyczne zastosowania

liści roślin wykorzystywanych przez człowieka. Podziel je na kategorie: liście jadalne,
przyprawy, liście lecznicze, używki, liście ozdobne, pasza dla zwierząt.
Polecenie 2

Znajdź pięć różnych gatunków drzew. Z każdej rośliny pobierz po jednym liściu właściwym.
Opisz liście pod względem poniższych cech, a następnie, korzystając z dostępnych źródeł
informacji, określ ich przynależność systematyczną.

1. Użyłkowanie:

a) liść jednożyłkowy;

b) liść wielożyłkowy:
o układzie otwartym:
wachlarzowate;
o układzie zamkniętym:
równoległe;
siatkowe:
pierzaste;
dłoniaste.
2. Liczba blaszek liściowych:

a) liść pojedynczy:
blaszka niepodzielona;
blaszka podzielona;

b) liść złożony:
pierzasto;
dłoniasto.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Mikrofile to liście charakterystyczne dla…

 paproci i mchów.

 glewików i widłaków.

 mchów i widłaków.

 tylko dla widłaków.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz w tabeli zdania prawdziwe i fałszywe.

Prawda Fałsz
Liścienie są zarodkowymi
liśćmi rośliny i występują  
np. u fasoli (Phaseolus sp.).
Liście właściwe pełnią
funkcję wspierającą
 
kwiatostany i występują np.
u marchwi (Daucus carota).
Sporofile paproci podobne
 
są do trofofili.

Fotografie do ćwiczenia 3
 
A. Liść klonu jaworu (Acer pseudoplatanus).
Źródło: JoJan, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 3 輸

Rozpoznaj i nazwij użyłkowanie (nerwację) liści przedstawionych gatunków roślin.

 siatkowe dłoniaste (A), siatkowe pierzaste (B)

 widlaste (A), równoległe (B)

 siatkowe pierzaste (A), siatkowe dłoniaste (B)

 równoległe (A), widlaste (B)

Ćwiczenie 4 醙

Zdjęcie przedstawia naparstnicę wełniastą (Digitalis lanata).

Źródło: Michael Wolf, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Przyjrzyj się i rozpoznaj typ ulistnienia tego gatunku rośliny. Określ, co daje roślinie widoczne

na zdjęciu ułożenie liści na łodydze.

Ćwiczenie 5 醙


Klon zwyczajny (Acer platanoides).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Powyżej zaprezentowano cztery gatunki roślin o różnym ukształtowaniu liści. Zaproponuj dla

nich jedno kryterium podziału.

Ćwiczenie 6 難
Podaj przykład gatunku, u którego występuje heterofilia, oraz określ, jakie korzyści daje
roślinie taka właściwość.
Ćwiczenie 7 難

“
„Silny wiatr (ponad 70 km/godz.) może drzeć liście na kawałki lub je
odrywać. Najbardziej podatne na uszkodzenia są te młode,
kilkutygodniowe. Według jednej z hipotez liście złożone (mają je m.in.
orzech włoski oraz robinia akacjowa) lepiej znoszą wicher niż
pojedyncze (np. lipy, klonu). Podobnie zachowują się pojedyncze liście,
ale warunkiem jest odpowiednia długość ogonka liściowego (ponad
2 cm). Z przebadanych do tej pory gatunków najlepiej wichury znosi
osika – potrafi cało przetrwać podmuchy wiatru o sile do 110 km/godz.!
Jej liście są co prawda pojedyncze, ale mają długie i giętkie ogonki
liściowe (dlatego nawet przy lekkim wietrzyku drżą).”

Ewa Nieckuła, Świat według liści. Ewolucja zapisała w nich historię, Focus.pl, 27 lipca 2018.

Na podstawie przytoczonego tekstu wykaż związek pomiędzy budową liści a ich odpornością
na uszkodzenia mechaniczne. Swój wybór uzasadnij jednym argumentem.
Ćwiczenie 8 難

Wykresy przedstawiają wyniki badania dotyczącego okresowości opadania liści u drzew

rosnących w lesie suchym (górny wykres) i wilgotnym (dolny wykres).

Sformułuj problem badawczy i wniosek dla wykonanego eksperymentu.

Dla nauczyciela

Scenariusz lekcji

Autor: Ilona Kułak

Przedmiot: biologia

Temat: Typy ulistnienia i rodzaje liści

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
IX. Różnorodność roślin.
2. Rośliny lądowe i wtórnie wodne. Uczeń:
5) wykazuje związek budowy morfologicznej i anatomicznej (pierwotnej i wtórnej) organów
wegetatywnych roślin z pełnionymi przez nie funkcjami;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

porównuje mikrofile i makrofile, trofofile i sporofile oraz liścienie, liście właściwe, liście
przykwiatowe, liście kwiatowe i liście pąkowe;
klasyfikuje różne rodzaje liści na podstawie zdjęć i okazów naturalnych;
rozróżnia typy ulistnienia oraz wyjaśnia, na czym polega zjawisko heterofilii, formułuje
pytania badawcze i wnioski z eksperymentu przedstawionego w e‐materiałach,
dotyczącego okresowości opadania liści u drzew rosnących w lesie wilgotnym
i suchym;
podaje przykłady wykorzystania liści w różnych dziedzinach życia człowieka (kuchnia,
lecznictwo, hodowla, walory estetyczne, ogrodnictwo).

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm;
operacyjna.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczenia przedmiotowe z wykorzystaniem e‐materiału;

metoda informacji zwrotnej;
pogadanka;
obserwacja makroskopowa;
burza mózgów.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
klucze i atlasy do oznaczania drzew;
okazy liści rodzimych gatunków drzew;
karteczki samoprzylepne.

Przed lekcją

Uczniowie w drodze do szkoły zbierają minimum pięć liści różnych gatunków drzew
i przynoszą je na lekcję.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel, wprowadzając klasę w temat lekcji, zadaje następujące pytania:

„Przypomnijcie, proszę – jakie funkcje mają liście?”, „Czy wszystkie liście są takie
same?”, „Jakie rodzaje liści znacie?”, „Dzięki jakim cechom można rozróżnić liście?”,
„Czy wiecie, jak rozpoznać gatunek rośliny po ukształtowaniu liścia?”. Chętni
uczniowie udzielają odpowiedzi.
2. Nauczyciel przedstawia temat i cel lekcji.

Faza realizacyjna
 1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‐materiału dotyczącą typów ulistnienia i rodzajów
liści.
2. Wybrane osoby omawiają poszczególne rodzaje liści opisane w e‐materiale.
3. Uczniowie przeprowadzają w grupach cztero- lub pięcioosobowych obserwację
makroskopową przyniesionych na lekcję liści różnych gatunków drzew, zgodnie ze
schematem przedstawionym w poleceniu nr 2 do grafiki interaktywnej. W klasyfikacji
liści uwzględniają złożoność i kształt blaszki liściowej, typ użyłkowania oraz gatunek
drzewa, z którego pochodzi dany liść. Wyniki swoich obserwacji zapisują w zeszycie,
a następnie prezentują na forum klasy.
4. Nauczyciel zwraca także uwagę na dodatkową cechę liści, tj. brzeg blaszki liściowej,
i wspólnie z uczniami, na podstawie atlasów i kluczy, nazywa brzeg blaszki u kilku
wybranych gatunków drzew (całobrzegi, piłkowany, ząbkowany).
5. Proponowane do obserwacji gatunki drzew: klon zwyczajny (Acer platanoides), lipa
drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), grab pospolity
(Carpinus betulus), olsza czarna (Alnus glutinosa), dąb szypułkowy (Quercus robur),
brzoza brodawkowata (Betula pendula), topola osika (Populus tremula), wiąz
szypułkowy (Ulmus laevis), wierzba biała (Salix alba), głóg jednoszyjkowy (Crataegus
monogyna), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), kasztanowiec pospolity (Aesculus
hippocastanum), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior).
6. Następnie nauczyciel inicjuje burzę mózgów (mówiono‐pisaną), kierując do klasy
pytanie: „Do czego wykorzystuje się liście roślin?”. Wszystkie odpowiedzi zostają
zapisane na karteczkach samoprzylepnych i umieszczone na tablicy. Następnie
uczniowie grupują pomysły wg kategorii: kuchnia, lecznictwo, ogrodnictwo, hodowla,
walory estetyczne i in., aby w ten sposób bardziej uzmysłowić sobie znaczenie liści.
7. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 7. Na podstawie zamieszczonego
cytatu i dostępnych źródeł określają, jak budowa liści wpływa na ich odporność na
warunki atmosferyczne.
8. Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 8. W parach formułują problem
badawczy i wniosek z przedstawionego eksperymentu, a następnie porównują je na
forum klasy. Wspólnie ustalony problem badawczy i wniosek zapisują w zeszytach.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia interaktywne od 4 do 6.

2. Nauczyciel wyświetla grafiki interaktywne zamieszczone w e‐materiale. Ochotnicy
identyfikują widniejące na grafikach rodzaje liści i określają ich funkcje.

Praca domowa

Rozpoznaj w swoim otoczeniu i sfotografuj trzy gatunki roślin o różnych rodzajach liści,
które nie pojawiły się na lekcji. Mogą to być liście drzew, krzewów lub roślin zielnych. Podaj
gatunek rośliny i określ złożoność liścia, kształt blaszki liściowej, brzeg liścia oraz typ
unerwienia.
Materiały pomocnicze

Literatura:

Neil Campbell i in., Biologia, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań
2012.
Encyklopedia PWN, wersja internetowa.
Lucjan Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski, Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2012.
Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Botanika. Morfologia, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2008.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej

Grafika interaktywna może posłużyć jako wprowadzenie w temat lekcji. Ponadto można ją
wykorzystać na innych zajęciach poświęconych liściom.