Przegląd systematyczny paprotników

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Przegląd systematyczny paprotników

Paprotniki to takson historyczny, do którego zaliczano m.in. widłaki, skrzypy i paprocie.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Do paprotników należą trzy współcześnie występujące gromady: widłakowe, skrzypowe

i paprociowe. Niektóre gatunki tych roślin zostały objęte w Polsce ochroną ścisłą, m.in.
należące do paproci długosz królewski (Osmunda regalis) i języcznik zwyczajny (Phyllitis
scolopendrium), a także wszystkie widłaki (Lycopodium). Ochrona widłaków ma związek
z długością ich cyklu rozwojowego, który trwa ponad 20 lat, oraz z wykorzystywaniem ich
pędów do celów leczniczych i ozdobnych.

Twoje cele

Wymienisz grupy roślin należących do paprotników.

Scharakteryzujesz budowę widłakowych, skrzypowych i paprociowych.
Opiszesz cykl życiowy poryblinu jeziornego.
Przeczytaj

Paprotniki (Pteridophyta) są taksonem historycznym w randze gromady lub typu.

W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych należały do nich naczyniowe rośliny
zarodnikowe charakteryzujące się heteromorficzną przemianą pokoleń z dominacją
sporofitu. Sporofit paprotników jest dużą rośliną o długim okresie życia, natomiast
gametofit jest drobny i krótkotrwały. Do paprotników zalicza się widłaki, skrzypy, paprocie
i psylotowe.

Dla zainteresowanych

Psylotowe (Psilotophyta) to niewielka gromada roślin telomowych nawiązująca budową

do współczesnych paprotników. Obecnie istnieje kilka gatunków w dwóch rodzajach:
Psilotum i Tmesipteris. Są to rośliny jednakozarodnikowe, których sporofit składa się
z przypominającej kłącze części podziemnej, oraz części nadziemnej, pokrytej
drobnymi (niekiedy łuskowatymi) dwudzielnymi liśćmi. Zrośnięte w grupy zarodnie
znajdują się w kątach liści. Gametofit jest bezzieleniowy, występuje pod powierzchnią
gleby. Psylotowe żyją w mikoryzie, nie posiadają korzeni.

Współcześnie paprotniki traktuje się jako grupę parafiletyczną, a należące do nich

wcześniej widłaki, skrzypy, paprocie i psylotowe zalicza się do odrębnych linii
rozwojowych, wywodzących się z psylofitów. Nazwę „paprotniki” stosuje się jednak jako
wspólne określenie współczesnych gromad — grup roślin, które osiągnęły podobny poziom
organizacji, nie określa ona żadnej jednostki taksonomicznej. Paprotnikami potocznie
nazywa się więc trzy gromady mające żyjących współcześnie przedstawicieli: widłakowe,
skrzypowe i paprociowe.

Widłakowe

Widłakowe (Lycophyta) to gromada roślin zarodnikowych obejmująca współcześnie ok.

1000 gatunków wyłącznie form zielnych o wysokości kilkunastu centymetrów. Wyodrębnia
się trzy klasy widłakowych, różniące się wieloma cechami, a zwłaszcza typem zarodników
i budową gametofitu: widłaki jednakozarodnikowe (Lycopsida), widłaki różnozarodnikowe
(Isoëtopsida) i widliczki (Selaginellopsida). Pierwsza klasa wyróżnia się wytwarzaniem
jednakowych (pod względem morfologicznym) spor, czego konsekwencją jest powstawanie
jednopiennych gametofitów, które produkują zarówno plemniki w plemniach, jak i komórki
jajowe w rodniach. Widłaki różnozarodnikowe oraz widliczki wytwarzają natomiast dwa
rodzaje spor – mikrospory, z których rozwijają się gametofity męskie, produkujące tylko
plemniki, oraz makrospory, które dają początek gametofitom żeńskim, tworzącym komórki
jajowe. Zjawisko to nazywa się dwupiennością. Zapobiega ono samozapłodnieniu
i umożliwia wzrost różnorodności genetycznej w kolejnych pokoleniach tych roślin.
Plemniki widłakowych są wielowiciowe i wymagają środowiska wodnego do zapłodnienia
komórki jajowej.

Pędy i korzenie widłakowych są rozgałęzione widlasto. Liście asymilacyjne (trofofile) są

łuskowate, gęsto ustawione na łodydze. Liście zarodnionośne (sporofile) zebrane są na
szczycie sporofitu w wyraźny kłos zarodnionośny. Gametofit najczęściej jest bulwiasty,
naziemny lub podziemny. Rozwija się przez kilkanaście lat i potrzebuje do rozwoju grzyba
mikoryzowego.

Widłakowe kopalne (głównie różnozarodnikowe), żyjące ok. 350 mln lat temu, osiągały
olbrzymie rozmiary. Karboński łuskodrzew (Lepidodendron) dorastał do 30 m, natomiast
drzewo pieczęciowe (Sygilaria) do 20 m.

Źródło: Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.

Skrzypowe

Skrzypowe (Sphenophyta) są gromadą zarodnikowych roślin o specyficznej budowie

pędów i liści zarodnionośnych. Sporofit składa się z podziemnego wieloletniego kłącza
i wyrastających z niego ponad powierzchnię ziemi zielonych jednorocznych pędów. Pędy
zbudowane są z odcinków (międzywęźli) połączonych węzłami, z których wyrastają
okółkowo pędy boczne zaopatrzone w łuskowate liście. Charakterystyczne dla skrzypów są
tarczowate liście zarodnionośne tworzące strobile (kłosy zarodnionośne). U niektórych
gatunków, np. skrzypu polnego (Equisetum arvense), na wiosnę wyrastają bezzieleniowe
pędy zarodnionośne zaopatrzone w strobile, a latem pędy asymilujące (pędy płonne).
Gametofit jest zielony, drobny (do 3 cm śrenicy) i blaszkowaty, żyjący na glebie. Zarodniki są
jednakowe morfologicznie, lecz powstają z nich dwupienne przedrośla, co zapobiega
samozapłodnieniu. Skrzypowe rozmnażają się również wegetatywnie przez kłącza i bulwki.

Gromada ta najbujniej rozwinęła się w górnym dewonie i karbonie (kalamity) – skrzypowe

stanowiły wówczas dużą, zróżnicowaną grupę roślin. Obecnie są reprezentowane przez
jedyny rodzaj – skrzyp.
Źródło: Wikimedia Commons, MPF, licencja: CC BY-SA 3.0.

Paprociowe

Paprociowe, paprocie (Pterophyta) obejmują ok. 12 500 gatunków, w Polsce – ok. 50.
Wyróżnia się wśród nich siedem grup (często ujmowanych w randze rzędów), z których
współcześnie występują:

nasięźrzałowe (Ophioglossidae)

z ok. 80 gatunkami z obszarów międzyzwrotnikowych; we florze krajowej występują

dwa rodzaje: nasięźrzał (Ophioglossum) i podejźrzon (Botrychium)

strzelichowe (Mrattiidae)

długoszowe (Osmundidae)

paprocie cienkozarodniowe

marsyliowe (Marsileidae)

salwiniowe (Saviniidae)

Współczesne gatunki paprociowych występują przeważnie w cienistych i wilgotnych

miejscach, głównie w lasach; w Polsce są bylinami o wysokości do 2 m. Największą
różnorodność form rozwinęły w tropikach, gdzie są drzewami (wysokość do 20 m),
pnączami lub epifitami. Większość paprociowych jest jednakozarodnikowa. Sporofit tworzą
bulwiaste kłącze, korzenie przybyszowe oraz liście, zwykle pierzaste, w młodości
pastorałowato zwinięte, z kupkami zarodni na dolnej stronie. W zależności od gatunku
zarodnie mogą powstawać na wszystkich lub tylko na specjalnych liściach zarodnionośnych
(sporofilach). Gametofit (przedrośle) jest natomiast niewielki, plechowaty, zielony,
o sercowatym kształcie, przytwierdzony do podłoża chwytnikami, przy których tworzą się
plemnie i rodnie. Zapłodnienie przebiega w obecności wody. Młody sporofit żyje
początkowo kosztem gametofitu, później rozwija się w dużo większą, samodzielną formę.
Gametofit zamiera po usamodzielnieniu się sporofitu.

Źródło: Hugo.arg, Krzysztof Ziarnek, wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ciekawostka
 Długosz królewski (Osmunda regalis L.) to największa występująca w Polsce paproć – jej
liście osiągają 2,5–3 m wysokości. Jest to również jedna z najstarszych, najbardziej
prymitywnych paproci na Ziemi.

Paprocie rozmnażają się przez zarodniki, dlatego nie wytwarzają kwiatów. Legendarnym
„kwiatem paproci” mógłby być jednak długosz, ponieważ paproć ta tworzy
charakterystyczne kłosy zarodnionośne wyrastające na końcach liści, przypominające
kwiatostany nawłoci (Solidago).

Długosz królewski (Osmunda regalis) to roślina, która jest objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.
Źródło: Chris an Fischer, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Żyjący obecnie przedstawiciele paprociowych są niewątpliwie jedynie niewielką częścią tej

grupy, dawniej bogatej w gatunki. Pod koniec ery paleozoicznej, zwłaszcza w karbonie
i permie, paprociowe stosunkowo często występowały na Ziemi. Nie były to jednak formy
dominujące, jak wcześniej sądzono. W tym czasie dominowały widłaki oraz skrzypy.

Słownik
dwupienność

występowanie żeńskich i męskich organów rozrodczych na różnych osobnikach

epifity

forma ekologiczna roślin korzystająca z innej rośliny jako podpory, przystosowana do

życia w środowiskach cienistych i wilgotnych; zwykle samożywna, rzadziej pasożytnicza

gametofit
pokolenie płciowe, haploidalna (1n) faza cyklu życiowego roślin występująca przemiennie
ze sporofitem, fazą diploidalną (2n); rozwija się z zarodników, wytwarza gametangia
u glonów, a rodnie i plemnie u paprotników i mszaków

grupa parafiletyczna

takson obejmujący tylko część organizmów pochodzących od jednego przodka

kalamity

Calamitaceae; rodzina z gromady skrzypowych, obejmująca wymarłe rośliny zarodnikowe

żyjące w karbonie i permie; osiągały wysokość do 30 m i średnicę do 1 m; mimo pokroju
drzewiastego były ogromnymi bylinami – roślinami węglotwórczymi z permu i karbonu

makrospora

typ zarodnika, z którego powstaje gametofit żeński (przedrośle żeńskie); większy spośród
dwóch typów zarodników u roślin różnozarodnikowych

mikoryza

(gr. mýkēs – grzyb, rhíza – korzeń) – zjawisko symbiotycznego, niepasożytniczego,

a rzadziej słabo pasożytniczego współżycia grzybów z organami podziemnymi roślin
(korzeniami; chwytnikami u psylotowych); występuje powszechnie, obejmując ok. 85%
gatunków roślin wyższych na całym świecie

mikrospora

zarodnik mniejszy spośród dwóch typów zarodników u roślin różnozarodnikowych,

z którego rozwija się przedrośle męskie wytwarzające plemnie

pnącze

forma życiowa roślin wykorzystująca różne podpory, aby dotrzeć do miejsc najlepiej
oświetlonych

przedrośle

u paprotników gametofit powstający z zarodników

przemiana pokoleń

regularne następowanie po sobie pokoleń w cyklu rozwojowym rośliny, w typowym

przypadku występują dwa pokolenia: płciowe, rozmnażające się za pomocą komórek
płciowych (gametofit), i bezpłciowe, rozmnażające się za pomocą ruchliwych lub
nieruchliwych zarodników (sporofit)
psylofity

termin do niedawna określający najprymitywniejsze, żyjące w okresie paleozoicznym

rośliny lądowe, które ujmowano w randze podgromady (Psilophytina), należącej do
gromady roślin telomowych (Telomophyta); psylofity zbudowane były najczęściej
z bezlistnych pędów, zróżnicowanych na część płożącą się (prawdopodobnie
podziemną) i wyrastający prostopadle do podłoża pęd nadziemny; u wielu form górna
część pędu była widlasto rozgałęziona

sporofit

pokolenie diploidalne (2n) u roślin i protistów roślinopodobnych, u których występuje

przemiana pokoleń; organizm rozmnażający się bezpłciowo za pomocą haploidalnych
zarodników (n) powstających na drodze mejozy; u mszaków na ogół niewielki
i krótkotrwały; u paprotników i roślin nasiennych silnie rozwinięty, samodzielny
i stosunkowo długowieczny organizm
Grafika interaktywna

Przykłady przedstawicieli najważniejszych grup paprotników:

Widłakowe

Wszystkie widłakowe w Polsce są objęte prawną ochroną gatunkową!

Źródło: Bernd Haynold, wikipedia.org, licencja: CC BY 2.5.

Skrzypowe

Źródło: Kenraiz, Krzysztof Ziarnek, wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Paprociowe

Zdjęcie przedstawia zieloną roślinę na tle lasu. Posiada duże, długoogonkowe, podwójnie pierzaste liście,
wyrastające po kilka z kłącza.
Źródło: Chris an Fischer, wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Porównaj budowę widłakowych, paprociowych i skrzypowych, wykorzystując przedstawione

powyżej przykłady gatunków.
Polecenie 2

Na podstawie grafik interaktywnych oraz innych źródeł wiedzy określ optymalne warunki

środowiskowe dla wymienionych na grafikach gatunków.

Polecenie 3

Uzasadnij, dlaczego wszystkie gatunki widłakowych objęte są ochroną gatunkową.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Paprotniki te używane są w kosmetyce do produkcji preparatów poprawiających stan włosów

i skóry. Ściany komórkowe tych roślin zawierają znaczne ilości tlenku krzemu. Fotosyntezy nie
przeprowadzają liście, a rozrośnięte pędy. Należą do paprotników jednakozarodnikowych,
choć ich zarodniki pod względem fizjologicznym różnią się od siebie i wyrastają z nich
dwupienne przedrośla.

Na podstawie powyższego tekstu i własnej wiedzy wskaż takson, który odpowiada

powyższemu opisowi.

 paprocie

 psylotowe

 widłaki

 skrzypy
Ćwiczenie 2 輸

„Według wierzeń ludowych miał on [kwiat paproci] pojawiać się w nocy z 21 na 22 czerwca
(święto Kupały), a znalazcy zapewniać miał bogactwo i powodzenie. Paprotniki oczywiście nie
wytwarzają kwiatów, co nie oznacza, że „kwiat paproci” nie istnieje. Dawnej kwiatem
nazywano różne kolorowe wytwory roślinne, a mianem paproci określano zbiór wielu roślin
rosnących na podmokłych glebach leśnych”.

Źródło: Magda i Grzegorz Okołowowie, Magiczna noc świętojańska, czyli czy istnieje cudowny kwiat paproci, wyborcza.pl

(Zielona Góra), 23 czerwca 2017.

Zaznacz strukturę, która mogła być dawniej uważana za kwiat paproci.

 kwiatostan żeński

 przedrośle

 trofofile

 kłos zarodnionośny

Określ, jaki charakter posiada ta struktura.

 wegetatywny

 generatywny
Ćwiczenie 3 醙

Zdjęcie prezentuje przedstawiciela gatunku z rodziny olbrzymkowatych (Cyatheaceae) – Cyathea medullaris.

Roślina ta może dorastać do wysokości 25 m, a średnica pnia może wynosić nawet 0,5 m, co czyni ją
największym paprotnikiem na świecie. Gatunek ten występuje w deszczowych, górzystych lasach wysp
Nowej Zelandii.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na podstawie materiału źródłowego oraz własnej wiedzy oceń, czy poniższe zdania dotyczące
paproci Cyathea medullaris są prawdziwe (P), czy fałszywe (F).

P F
Pień paproci gatunku
Cyathea medullaris osiąga
tak duże rozmiary m.in.
 
dzięki obecności tkanek
twórczych wtórnych, takich
jak fellogen i kambium.
Gametofit paproci Cyathea
medullaris zamiera zaraz po
usamodzielnieniu się
 
sporofitu, co jest
charakterystyczne dla
większości paprotników.
 P F
Osobniki Cyathea
medullaris mogą osiągać tak
duże rozmiary ze względu
na wysoką wilgotność
powietrza i średnią ilość
opadów występującą
 
w górskich lasach Nowej
Zelandii. Woda jest
niezbędna do zapłodnienia,
które w przypadku tej
paproci zachodzi na
wysokości nawet 25 m.
W cyklu rozwojowym
omawianej paproci
 
dominuje pokolenie
diploidalne.

Ćwiczenie 4 醙

Przyporządkuj opisy do paproci, widłaków i skrzypów. Każdy opis może być użyty tylko raz.

Paprocie Widłaki Skrzypy

Ćwiczenie 5 醙

Na poniższych zdjęciach znajdują się przedstawiciele paprotników różnozarodnikowych

z gromady widłakowych (Lycophyta). Na pierwszym z nich roślina wodna (hydrofit) – poryblin
jeziorny (Isoëtes lacustris), a na drugim widliczka ostrozębna (Selaginella selaginoides)
występująca głównie w siedliskach trawiastych.

Poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris).

Źródło: Daria Inozemtseva, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Widliczka ostrozębna (Selaginella selaginoides).

Źródło: Ivar Leidus, Daria Inozemtseva, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Na podstawie materiałów źródłowych oraz własnej wiedzy uzupełnij poniższy tekst
właściwymi wyrażeniami.

Przedstawione na zdjęciach widłaki należą do paprotników różnozarodnikowych oraz

wytwarzają gametofity jednopiennedwupienne. Na liściach zarodnionośnych zarówno
poryblina, jak i widliczki zaobserwować można jeden rodzajdwa rodzaje zarodni.
Różnorodność genetyczna omawianych gatunków wynika z rekombinacji genetycznej
zachodzącej podczas podziału mejotycznegomitotycznego. W wyniku tych podziałów
powstają gametyzarodniki. Pomimo potencjalnie dużej zmienności genetycznej widłaków,
objęte są one w Polsce ochroną gatunkową ze względu na bardzo długi cykl życiowymałą
żywotność przedrośla.

Ćwiczenie 6 醙

Jedną z aromorfoz (nowych, kluczowych zmian ewolucyjnych w organizacji i funkcjonowaniu

organizmu, umożliwiających opanowanie różnych środowisk) paprotników jest wykształcenie
kłącza. Organ ten jest rodzajem łodygi, często podziemnej, pełniącej w zależności od gatunku
rozliczne funkcje. Jedną z nich jest magazynowanie materiałów zapasowych, umożliwiających
roślinie przetrwanie okresów niesprzyjających wegetacji.

Gatunki paproci epifitycznych mają kłącze pnące się na pniu innej rośliny, natomiast paprocie
drzewiaste – kłącze rosnące strzeliście w górę i będące częścią pnia. Z kłącza wyrastają też
korzenie przybyszowe i bulwki przybyszowe.

Na poniższym zdjęciu widoczny jest przekrój przez kłącze orlicy pospolitej (Pteridium
aquilinum). Na kolor jasnoczerwony wybarwione są martwe ściany komórkowe wysycone
ligniną, ciemnoczerwone są komórki endodermy (śródskórni), na zewnątrz których znajduje się
miękisz zawierający amyloplasty.

Zaznacz na zdjęciu literą A komórki odpowiedzialne za transport wody w górę rośliny, a literą
B komórki odpowiedzialne za magazynowanie substancji zapasowych. Do oznaczenia każdego
typu komórek dopasuj nazwę tkanki, której część stanowią (wybierz odpowiednią nazwę
w każdym nawiasie).

Źródło: Anatoly Mikhaltsov, wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

A – {#ksylem}{floem}{sklerenchyma}{kolenchyma}

B – {miękisz wodonośny}{#miękisz spichrzowy}{miękisz asymilacyjny}{miękisz powietrzny}

Ćwiczenie 7 難
Większość paprotników różnozarodnikowych to rośliny wodne. Ich przykładami mogą być
gatunki paproci należące do rzędu salwiniowców (Salviniales).

Wyjaśnij, dlaczego środowisko wodne jest korzystniejsze w przypadku paprotników

wywarzających dwa rodzaje zarodników. W odpowiedzi uwzględnij sposób zapłodnienia
występujący u tych roślin.

Ćwiczenie 8 難
Kłącze skrzypów (Equisetophyta) jest organem bardzo istotnym w procesie kolonizacji danego
siedliska.

Na podstawie informacji do ćwiczenia nr 6 i własnej wiedzy wyjaśnij, w jaki sposób obecność

amyloplastów w komórkach kłącza skrzypów wpływa na skuteczność kolonizacji.
W odpowiedzi uwzględnij rodzaj rozmnażania bezpłciowego, za które odpowiedzialne jest
kłącze.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Przegląd systematyczny paprotników

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
IX. Różnorodność roślin.
2. Rośliny lądowe i wtórnie wodne. Uczeń:
2) przedstawia na przykładzie rodzimych gatunków cechy charakterystyczne mchów,
widłakowych, skrzypowych, paprociowych i nasiennych oraz na podstawie tych cech
identyfikuje organizm jako przedstawiciela jednej z tych grup;
9) przedstawia znaczenie roślin dla człowieka.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Wymienisz grupy roślin należących do paprotników.

Scharakteryzujesz budowę widłakowych, skrzypowych i paprociowych.
Opiszesz cykl życiowy poryblinu jeziornego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
analiza grafiki interaktywnej;
mapa myśli;
 prezentacja.

Formy pracy:

praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry.

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Przegląd systematyczny paprotników”. Prosi uczestników zajęć
o rozwiązanie ćwiczenia nr 2 z sekcji „Sprawdź się” na podstawie treści w sekcji
„Przeczytaj”.
2. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy, których zadaniem będzie przygotowanie
prezentacji z wykorzystaniem wyszukanych informacji i materiałów (artykuły, zdjęcia,
rysunki, filmy) na następujące tematy:
grupa I – widłakowe;
grupa II – skrzypowe;
grupa III – paprociowe.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla cele zajęć z sekcji „Wprowadzenie”, a następnie wspólnie

z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prosi, by uczniowie w parach opracowali mapy
myśli przedstawiające paprotniki jako grupę parafiletyczną. Wybrane pary podają swoje
propozycje, ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie odnoszą się do
odnotowanych sugestii, uzupełniając je o swoje pomysły.

Faza realizacyjna:

1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji i omówienia

przez grupy materiałów przygotowanych w domu. Pozostali uczniowie zadają pytania
prezentującym oraz uzupełniają informacje.
 2. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla grafikę
interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by
pracując w parach, porównali budowę widłakowych, paprociowych i skrzypowych,
wykorzystując przedstawione przykłady gatunków. Następnie uczniowie konsultują
swoje rozwiązania z inną, najbliżej siedzącą parą.
3. Nauczyciel czyta polecenie nr 2: „Na podstawie grafik interaktywnych oraz innych
źródeł wiedzy, określ optymalne warunki środowiskowe dla wymienionych na
grafikach gatunków”. Prosi uczniów, aby wykonali je w parach. Następnie wybrana
osoba prezentuje swoją odpowiedź, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej.
Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, wyjaśnia wątpliwości uczniów.
4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenie nr 7
(„Wyjaśnij, dlaczego środowisko wodne jest korzystniejsze w przypadku paprotników
wywarzających dwa rodzaje zarodników. W odpowiedzi uwzględnij sposób
zapłodnienia występujący u paprotników”) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie porównują
swoje odpowiedzi z najbliżej siedzącymi sąsiadami. Nauczyciel w razie trudności
naprowadza podopiecznych na właściwe rozwiązania lub wyjaśnia wątpliwości.
5. Uczniowie rozwiązują w grupach 4‐osobowych ćwiczenie nr 8 („Na podstawie
informacji do ćwiczenia nr 6 i własnej wiedzy wyjaśnij, w jaki sposób obecność
amyloplastów w komórkach kłącza skrzypów wpływa na skuteczność kolonizacji.
W odpowiedzi uwzględnij rodzaj rozmnażania bezpłciowego, za które odpowiedzialne
jest kłącze”), wyświetlone przez nauczyciela na tablicy. Po jego wykonaniu następuje
omówienie rezultatów na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie weryfikują mapy myśli opracowane we wstępnej fazie lekcji i w razie

potrzeby je uzupełniają. Następnie oceniają, czy udało im się zrealizować kryteria
sukcesu.
2. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”,
podsumowuje omawiany na lekcji materiał, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 1 i 3 oraz od 4 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Treści w sekcji „Grafika interaktywna” można wykorzystać na lekcji jako podsumowanie
i utrwalenie wiedzy uczniów.