Paprocie, paprociowe (Polypodiopsida Cronquist) – klasa paprotników.

Obecnie na świecie występuje

około 10 000 gatunków paproci, co jest liczbą małą w porównaniu do ich prehistorycznej różnorodności (jak się
przypuszcza istniało wtedy około miliona gatunków).

Morfologia
grupa niejednorodna, można wyróżnić w niej kilka wspólnych cech. Są to zazwyczaj rośliny zielne, wyjątkowo
drzewiaste. Paprocie nie mają możliwości tworzenia tkanki wtórnej, a tym samym przyrostu na grubość, być może
taką możliwość miały niektóre gatunki kopalne. W tej grupie roślin powstały poprzez przekształcenie systemów
telomowych typowe liście makrofilne. Liście takie są zazwyczaj podzielone na charakterystyczne blaszki, które za
młodu mają formę pastorału. Paprocie wytwarzają wielokomórkowe łuski na łodygach oraz na osiach liści. Korzenie
paproci wyrastają bezpośrednio z łodygi, stąd zaliczane są do korzeni przybyszowych. Pozostałe cechy takie jak
centralnie położona wiązka przewodząca wodę i włoski pochłaniające wodę są wspólne z korzeniami roślin
kwiatowych. Zarodnie ułożone są na spodniej stronie liścia, zwykle zebrane w kupki (sori) lub grupy zwane
synangiami i przeważnie posiadają mechanizmy otwierające. Rośliny te wytwarzają jednakowe zarodniki (paprocie
jednakozarodnikowe) lub zróżnicowane na mikrospory i makrospory (paprocie różnozarodnikowe).

Rozmnażanie
Na spodniej stronie liści wykształcają się skupiska zarodni, w których powstają zarodniki. Po pewnym czasie kiedy
zarodnie dojrzeją, ich ściany pękają uwalniając zarodniki, które roznoszone są przez wiatr. Z zarodnika, który trafi na
wilgotny, zacieniony grunt, powstaje przedrośle (zielone, niewielkie (najczęściej o średnicy 6 mm), zwykle
sercowatego kształtu). Przedrośle przytwierdza się do podłoża za pomocą chwytników. Na przedroślu występują
rodnie i plemnie. W obecności wody plemniki przepływają do rodni. Następuje zapłodnienie i powstaje zygota.
Zygota po wielu podziałach rozwija się w samodzielną roślinę – młody sporofit.

Zawijka, induzjum (łac. indusium) – wyrostek skórki spodniej strony liścia paproci, przykrywający kupki zarodni
(skupienie zarodni). Zawijka może mieć kształt łuski przytwierdzonej bocznie lub promienistej, przymocowanej
środkiem do liścia. Zawijka może być dwuwargowa – kiedy dwustronnie osłania kupkę, lub mieć postać wypukłej
klapki. Istnieje także szereg postaci pośrednich oraz paprocie niewykształcające zawijki (np. rodzina długoszowatych
(Osmundaceae). W miarę dojrzewania zarodników zawijka usycha[1].
-Zawijki mogą mieć kształt tarczkowaty, podłużny lub nerkowaty, czasami zawijki brak, lub występuje tylko w
szczątkowej postaci. Obecność i kształt zawijki stanowią ważną cechę systematyczną paproci.

Systematyka

Klasa: paprociowe Polypodiopsida (= Filicopsida, Pteridopsia)

Rząd: długoszowce Osmundales
Rząd: salwiniowce Salviniales
Rząd: paprotkowce Polypodiales
Rodzina: nasięźrzałowe Ophioglossaceae
Podrodzina: Ophioglossoideae
Rodzaj: Ophioglossum- nasięźrzał
Podrodzina: Botrychioideae
Rodzaj: Botrychium- podejźrzon

Nasięźrzałowce (Ophioglossales) – monotypowy rząd roślin; dawniej włączany do sztucznej grupy paprotników, we
współczesnych systemach filogenetycznych jest jednym z dwóch rzędów nasięźrzałowych, stanowiących najstarszą
żyjącą linię rozwojową w obrębie monilofitów. Do rzędu należy jedna rodzina: nasięźrzałowate. Przedstawiciele
nasięźrzałowców występują głównie w strefie klimatu umiarkowanego, nieliczne gatunki spotykane są w strefie
klimatu tropikalnego. Rośliny głównie naziemne (kilka gatunków epifitycznych).

Ze względu na posiadanie kłosów zarodnionośnych, niektórzy przedstawiciele rodziny nasięźrzałowatych utożsamiani

bywają z „kwiatem paproci” ze słowiańskiej tradycji kulturowej.
Nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum L
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony. Występuje w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie w
rozproszeniu na terenie całego kraju.

Pokrój
Roślina o wysokości od 5 do 30 cm. Z krótkiego, bezzieleniowego i nierozgałęzionego kłącza wyrasta co roku jeden
liść nadziemny, podzielony na część wegetatywną i kłos zarodnionośny. Gametofit żyje pod ziemią, współżyje na
zasadzie mikoryzy z grzybami, zachowując zdolności fotoautotroficzne w odsłoniętych częściach zawierających
chlorofil.

Liść płonny (asymilacyjny)

Pojedynczy, podłużnie jajowaty lub eliptyczny, całobrzegi, tępy, ku nasadzie zwężony, lekko zbiegający w ogonek,
obejmujący część zarodnionośną liścia. Osiąga do 10 cm długości, 4 cm szerokości.

Kłos zarodnionośny
Pojedynczy, z dwoma szeregami zarodni[3] ułożonych po 10-35. Ścianka zarodni zbudowana jest z wielu warstw
komórek i nie posiada żadnego mechanizmu otwierającego. Zarodniki produkowane są w dużej ilości (nawet do
kilkunastu tysięcy). Są one jednakowe co oznacza że roślina jest paprocią jednakozarodnikową.

Pęd nadziemny widoczny jest od czerwca do sierpnia na wilgotnych, śródleśnych polanach, łąkach oraz na glebach
wapiennych.

W Polsce jest to gatunek rzadko spotykany. Umieszczony jest na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016)
[12][13] w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU). Objęty jest ścisłą ochroną
gatunkową od 2004.

Podejźrzon księżycowy (Botrychium lunaria (L.) Sw

Roślina występuje na terenie prawie całej Europy, Azji, Ameryce Północnej, na południowym krańcu Ameryki
Południowej, Australii, w górach rośnie po piętro alpejskie.
-W Polsce rośnie w rozproszeniu na terenie całego kraju. Największe skupienia stanowisk tego gatunku
zlokalizowane są w południowo-zachodniej, południowej i północno-wschodniej części kraju.

Pokrój
Roślina wysoka na 5-30 cm z podziemnym kłączem, z którego wyrasta jeden liść. Kłącze charakteryzuje się klonalnym
typem wzrostu i odznacza się ortotropowym kierunkiem wzrostu. Łodyga ta jest mięsista, bezzieleniowa i przeważnie
krótka, bez rozgałęzień. Budowa anatomiczna tych podziemnych łodyg jest w zasadzie syfonosteliczna. Przyrost
wtórny drewna i łyka dzięki działalności kambium[8]. System korzeniowy jest rozwinięty w niewielkim stopniu.
Nieliczne, słabo rozgałęzione i mięsiste korzenie przerośnięte są przez grzyby mykoryzowe.

Liście
Ogonek liściowy długi do 15 cm, gruby na 5 mm, rozgałęzia się nad ziemią dychotomicznie[7] i podzielony jest na
część płodną i płonną. Blaszka siedząca, do 10 cm długości, 4 cm szerokości, podługowata, zwykle pierzasta.

Płonna część liścia (część asymilacyjna liścia) jest żółtozielona, pojedynczo pierzasta, wydłużona, połyskująca, w
zarysie podłużnie owalna. Z każdej strony jest 2–9 odcinków pierzastego liścia, częściowo zakrywających się. Dolne
odcinki są półksiężycowate, górne klinowane. Listki całobrzegie lub lekko karbowane, z widlastym unerwieniem bez
wyraźnego nerwu głównego.

Zarodnionośna część (płodna) oddziela się w połowie długości liścia, dzieli się dwu-trzykrotnie pierzasto na kształt
wiechy. W okresie dojrzewania zarodników rozgałęzienia części płodnej skupiają się i ich "pierzastość" jest mało
widoczna. Zarodniowa część liścia powstaje w ten sposób, że na jej szczycie czterodzielna komórka wierzchołkowa
odcina segmenty, które, dzieląc się, tworzą tkankę twórczą liścia, W dalszym ciągu rozwoju tkanka ta różnicuje się na
dwa równoległe, pionowo stojące pasma tkanki sporogenicznej. Każde pasmo jest szerokości dwóch do trzech i
grubości trzech do czterech komórek. Następnie tworzą się regularnie rozmieszczone grupy komórek
archesporialnych łączące się tkanką przewodzącą, a oddzielone poprzecznie komórkami płonnymi. Każda z tych grup
komórek, dzieląc się, tworzy pewną liczbę komórek sporogenicznych. Tkanka płonna wytwarza ściankę zarodni, a
tkanka sporogeniczna wykształca komórki macierzyste zarodników, a na zewnątrz kilkuwarstwowe tapetum, które
stopniowo rozpuszcza się, tworząc masę plazmodialną otaczającą zarodniki. W miarę dojrzewania zarodni wysycha
tkanka płonna rozdzielająca zarodnie, wskutek czego pękają one poprzeczną szczeliną[9].

Interesująca jest budowa sporofilowego odcinka blaszki, który ma liczne dodatkowe element przewodzące i być
może, powstał przez połączenie się dwóch segmentów blaszki liściowej[10].

Zarodnie
Kuliste zarodnie są stosunkowo duże, mogą dochodzić do 3 mm średnicy i u podejźrzonów umieszczone są często na
krótkich trzoneczkach, do których wchodzą wiązki przewodzące. Jest to więc w zasadzie szczytowe położenie
zarodni[7]. Dojrzewają od maja do września. Ściana zarodni podejźrzona zbudowana jest z wielu warstw komórek i
na tej podstawie gatunek ten włączany był do grupy paproci grubozarodniowych (Eusporangiatae).

Bylina. Zarodek jest egzoskopowy, rozwój jego jest powolny, początkowe jego stadia aż do wytworzenia pierwszych
organów, tzn. liścia i pierwotnego korzenia, mogą trwać kilka lat[11].

Gatunek ten według klasyfikacji Raunkiera należy do hemikryptofitów, czyli bylin, których pąki zimujące umieszczone
są na pędach przy powierzchni ziemi, dlatego może on występować zarówno w najzimniejszych, jak i umiarkowanie
ciepłych częściach Polski.

Gatunek występuje z zbiorowiskach trawiastych, a jeśli w lasach to widnych – preferuje miejsca o znacznym
dostępnie światła.

Na północnych szerokościach geograficznych i wzniesieniach jest to roślina otwartych, łąk i muraw, jak również słabo
zarośniętych roślinnością piargów. Na południowych szerokościach geograficznych można znaleźć ją na terenach
leśnych, łąkach i słabo zarośniętych wydmach. W Europie Środkowej rośnie na łąkach, wrzosowiskach, porębach
leśnych, piaszczystych przydrożach, miedzach, trawiastych skarpach, na łąkach, w ubogich murawach. Preferuje
glebę ubogą w wapń, umiarkowanie kwaśną, próchniczną i gliniastą. Nie toleruje cienia i nawożenia.

Zanikanie Botrychium lunaria obserwuje się w całej Polsce, a związane jest głównie z przekształcaniem siedlisk w
wyniku sukcesji wtórnej roślinności leśnej, rozwoju krzewów i drzew, co prowadzi do zacienienia i stopniowego
wypierania tej paproci.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku.

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) pośród gatunków narażonych na wyginięcie
(kategoria zagrożenia VU). W wydaniu z 2016 roku umieszczona w tej samej kategorii. Na obszarze Wielkopolski
gatunek ten ma status EN – zagrożony

Długoszowe (Osmundidae) – podklasa paproci. Długoszowe to bardzo stara lecz niewielka grupa paproci, znana już
w karbonie. Podklasa ta liczy obecne kilkanaście żyjących gatunków. W Polsce zazwyczaj na podmokłych terenach
występuje jeden gatunek – długosz królewski (Osmunda regalis), będący pod ochroną. Wszystkie gatunki należą do
jednego rzędu (Osmundales - długoszowce) i jednej rodziny długoszowatych (Osmundaceae). Niektórzy
przedstawiciele jak np. z rodzaju Leptopteris ma postać niewielkich drzewek o nie rozgałęzionej łodydze, zakończonej
pióropuszem liści. Natomiast gatunki z rodzaju długosz – Osmunda ma podobne łodygi, lecz są one całkowicie ukryte
w glebie, a nad ziemią znajduje się pióropusz liści.

Systematyka
Rząd: długoszowce (Osmundales Bromhead)
Podrząd: Osmundineae Bessey
Rodzina: długoszowate (Osmundaceae)
Rodzaj: długosz (Osmunda)
Gatunek: długosz królewski (Osmunda regalis)
Długosz królewski (Osmunda regalis L.) – gatunek wieloletniej paproci o zasięgu kosmopolitycznym. W Europie
występuje przede wszystkim w części zachodniej. W Polsce bardzo rzadki na niżu, w górach nie występuje. Preferuje
obszary o wpływach klimatu morskiego z łagodnie przebiegającą zimą.

Pokrój
Wysokość 50-160 cm, roślina z podziemnym, rozgałęzionym kłączem, z którego co roku wyrasta wiele pionowo
rozwiniętych liści.

Liście
Po rozwinięciu są nagie, skórzaste, cienkie i prześwitujące. Blaszka liściowa jest owalna lub podłużnie jajowata. Poza
liśćmi asymilacyjnymi wykształcają się też liście podzielone na część asymilującą i część służącą rozmnażaniu. Dolna,
asymilacyjna część podwójnie pierzastych liści ma podłużne, zielone listki z zaokrąglonym szczytem, brzegiem falisto
karbowane. Odcinki górnej części niektórych liści są przekształcone w sporofilostany. W dojrzałym stadium taka
górna część liścia przybiera barwę rdzawobrunatną. Liście długosza królewskiego mogą osiągnąć dwa metry długości.

Zarodniki
Zielone, nie znoszą długotrwałego wysychania czy niekorzystnych warunków otoczenia. Dojrzewają od czerwca do
lipca i szybko kiełkują.

Rośnie w olsach, zaroślach wierzbowych, na torfowiskach, w podmokłych, cienistych lasach, na brzegach wód i
rowów nawadniających[2]. Wymaga podłoża kwaśnego, gleby wilgotnej (jest wskaźnikiem wilgotnego podłoża),
torfiasto-próchnicznej lub piaszczysto-gliniastej. Rośnie w miejscach półcienistych.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1946 roku.

-Roślina umieszczona na czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016) w grupie gatunków narażonych na
wyginięcie (kategoria zagrożenia VU)

Gatunek bywa uprawiany jako roślina ozdobna.

Paprotkowce (Polypodiales Link) – rząd paproci szeroko rozprzestrzenionych na różnych kontynentach.

Morfologia
Do cech charakterystycznych dla paproci z rzędu paprotkowców należą: induzjum zredukowane lub nieobecne u
wielu linii rozwojowych poza tym rozwijające się bocznie lub centralnie, trzonki zarodni często dość długie i
zbudowane z 1–3 szeregów komórek, zarodnie opatrzone są niepełnym, pionowym pierścieniem otaczającym je z
wyjątkiem stomium i trzonka. Gametofity są zielone i zwykle kształtu sercowatego, rzadko u niektórych epifitów są
taśmowate.

Pióropusznik strusi (Matteuccia struthiopteris (L.) Todaro) – gatunek paproci należący do rodziny
onokleowatych Onocleaceae.

W Polsce występuje na pogórzu Karpat i Pienin, w Sudetach Zachodnich, Górach Świętokrzyskich i Bieszczadach.
Rozproszony na nizinach, można go spotkać m.in. w Puszczy Augustowskiej i Boreckiej, nad Nysą i Bobrem, w
Mazowieckim Parku Krajobrazowym, na Równinie Warmińskiej (w rezerwacie florystycznym Pióropusznikowy Jar).

Morfologia
Roślina wieloletnia z krótkim kłączem, z którego wyrastają lejkowato pojedyncze, podwójnie pierzaste liście płonne
(asymilacyjne) wysokości 30–150 cm. Są lancetowate w zarysie i mocno zwężają się ku dołowi, posiadają bardzo
krótki ogonek liściowy. W sierpniu lub wrześniu z wnętrza lejka wyrasta krótszy (do 60 cm długości), sztywny,
początkowo zielony – później ciemnobrunatny, jednokrotnie pierzasty liść zarodnionośny, podobny do strusiego
pióra (skąd pochodzi nazwa paproci). Zarodnikowanie przypada na wrzesień-październik. Stosunkowo duże,
ciemnobrunatne (czasem również czarne) zarodniki znajdują się w kubkach zarodnikowych leżących na obrzeżach
blaszek liściowych, kiełkują po 14–22 dniach. Liście płonne zasychają wcześniej, pozostawiając na zimę tylko
brunatne liście zarodnikowe. Paproć ta odznacza się zatem dwupostaciowością liści, tj. trofofil (część liścia
zaopatrująca roślinę w substancje odżywcze) i sporofil (część liścia wytwarzająca zarodniki) występują oddzielne.

Siedliska pióropusznika to brzegi potoków, wilgotne zbocza, mokre łąki i leśne polany.W Polsce roślina podlega
częściowej ochronie prawnej nieprzerwanie od 1946 roku.
-Sadzona również w ogródkach jako ozdobna.

Podrzeń żebrowiec (Blechnum spicant, według innych ujęć Struthiopteris spicant (L.)– gatunek paproci należący
do rodziny podrzeniowatych (Blechnaceae).

Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Afryce Północnej, na Kaukazie, w Libanie i Turcji . W Polsce występuje
głównie w Karpatach i w Sudetach, można go też znaleźć na przylegającym do nich pogórzu. Na niżu jest rośliną
bardzo rzadką, tylko na Pojezierzu Kaszubskim znajduje się większe skupienie jej stanowisk. W klasyfikacji
geograficzno-historycznej jest uważany za gatunek rodzimy.

Pokrój
Roślina wieloletnia osiągająca wysokość 20–50 cm. Sporofit składa się z kłącza z korzeniami, liści asymilacyjnych
(trofofili) i liści zarodnionośnych (sporofili).

Liście asymilacyjne
Ciemnozielone i błyszczące liście są zimotrwałe i mają zieloną oś. Są skórzaste i mają równowąskolancetowaty kształt
o zaostrzonym końcu i zaostrzonej nasadzie. Blaszka pojedynczo-pierzasta, złożona z grzebieniasto ustawionych
krótkich i tępych listków. Listki są równowąskie i zwrócone sierpowato do przodu. Liście asymilacyjne są szeroko
rozchylone na boki. Są zimotrwałe.

Liście zarodnionośne
Są ok. półtora razy dłuższe od liści asymilacyjnych. Wyrastają ze środka różyczki liści asymilacyjnych, są sztywne i
wzniesione prosto do góry. Nie są zimotrwałe. Wyrastają na długich ogonkach i mają brunatną oś główną. Są
pierzastodzielne, ale mają bardzo wąskie odcinki o podwiniętych brzegach.

Zarodnie
Znajdują się na spodniej stronie liści zarodnionośnych. Kupki zarodni ułożone są w dwóch podłużnych pasach.
Zawijka boczna i wąska. Zarodniki dojrzewają od lipca do września.

Bylina, hemikryptofit. Rośnie w lasach, najczęściej świerkowych i jodłowych. W Karpatach i Sudetach sięga po piętro
kosodrzewiny, głównie jednak rośnie w reglu górnym i dolnym. Preferuje jałowe, wilgotne, kwaśne i próchniczno-
kamieniste podłoże.

Roślina chroniona i zagrożona. Na niżu jest to relikt glacjalny.

Języcznik zwyczajny (Phyllitis scolopendrium), zwyczajowo nazywany także językiem jelenim – gatunek paproci
należący do rodziny zanokcicowatych. Występuje w Azji, Europie i północnej Afryce. W Polsce występuje rzadko:
głównie w Karpatach i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Liście
Duże (15-60 cm długości i 3,5-6 cm szerokości), językowate, niepodzielone liście, co jest wyjątkiem wśród paproci. Są
zimotrwałe, mają sercowatą nasadę i zaostrzony koniec, a ich brunatny ogonek pokryty jest łuskami. Wyrastające
bezpośrednio z kłącza liście tworzą pióropusz. Brak oddzielnych liści zarodnionośnych.

Zarodnie
Wyrastają na górnej części środkowych liści płonnych, które w okresie zarodnikowania przekształcają się w liście
zarodnionośne. Kupki zarodni na spodniej stronie liści, w młodości otoczone zawijką. Mają długość 1-2,5 cm i
wyrastają liniowo w równoległych szeregach.
Kłącze
Podnoszące się, krótkie, o grubości ok. 0,5 cm i pokryte brunatnymi łuskami.

Bylina. Jasnobrunatne zarodniki dojrzewają od lipca do września, kiełkują po ok. 30 dniach.

Roślina rośnie w cienistych, wilgotnych lasach, na skałach, zwłaszcza wapiennych, w żlebach. Szczególnie preferuje
kamieniste, północne lub północno-wschodnie zbocza, głównie w reglu dolnym. Hemikryptofit. Występuje
przeważnie w populacjach liczących do kilkudziesięciu osobników.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1957 roku.

W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest umieszczony w grupie gatunków wymierających,
krytycznie zagrożonych na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania (kategoria
zagrożenia [E]). Zagrożony jest przez wykopywanie i przesadzanie do ogrodów i na cmentarze.

Nerecznica samcza, paprotnik samczy– gatunek paproci z rodziny nerecznicowatych. Występuje w Ameryce
Północnej, Azji, Europie. Nerecznica samcza osiąga wysokość od 35 do 150 cm. Spotykana w cienistych lasach, na
skałach, wzdłuż strumieni, gatunek pospolity w całej Polsce.

Sporofit- Składa się z kłącza i liści oraz korzeni przybyszowych.

Liście
Odziomkowe, zebrane po kilkanaście w lejkowatą różyczkę. Wygięte łukowato, osadzone na długich żółtawych
ogonkach. Pojedynczo lub podwójnie pierzaste, w zarysie podłużnie lancetowate, silnie zwężające się na
wierzchołku, mniej u podstawy. Ogonki liściowe pokryte gruczołowatymi łuskami[7]. Na dolnej stronie, w pobliżu
nerwu środkowego znajdują się skupienia zarodni (sori) czyli sporangiów, a każde z nich przykryte jest zawijką.

Roślina trująca
Wszystkie części są trujące. Najwięcej substancji trujących znajduje się w kłączu, są to pochodne kwasu filiksowego.
Spożycie większych ilości wywołuje podrażnienia organów trawiennych, przechodzących w skurcze i kolki, ponadto
mogą wywoływać zaburzenia widzenia[6].

-Rośnie w lasach liściastych na siedliskach żyznych, świeżych i wilgotnych, mniej licznie w lasach mieszanych i
zaroślach.

Roślina lecznicza
Właściwości lecznicze znano już w starożytności. Surowcem leczniczym jest kłącze (Rhizoma Filicis maris) które zbiera
się po obumarciu liści. Suszy się je w temperaturze około 35 °C. Zawiera dużo skrobi i barwników oraz filmaron,
aspidinofilicynę oraz floroglucynę. W weterynarii i medycynie jest stosowany na tasiemca wyciąg eterowy, ale za
duża dawka powoduje uszkodzenie nerwu ocznego. Natomiast odwar służy do okładów na trudno gojące się rany
oraz na bóle gośćcowe.

Roślina ozdobna- Sadzona w parkach, na cmentarzach i w ogrodach.

Orlica pospolita, orlica zgasiewka (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) – kosmopolityczny gatunek paproci z rodziny
Dennstaedtiaceae. Występuje w strefie klimatów umiarkowanych i subtropikalnych. W Polsce gatunek pospolity z
wyjątkiem wyższych terenów górskich.

Kłącze
Duże, długie, poziomo rozrastające się w podłożu, rozgałęziające się. Jest w różnym stopniu owłosione i pozbawione
łusek[3]. Nadziemnego pędu brak.

Liście
Okazałe, osiągają zwykle do 1,8 m wysokości, ale zdarzają się i większe, nawet do 4,4 m długości. Z kolei w skrajnych
warunkach mogą osiągać tylko 30 cm. Wyrastają pojedynczo na końcach kłączy. W zarysie trójkątne, 3-krotnie
(rzadziej 2- i 4-krotnie) pierzaste o odcinkach równowąsko-lancetowanych, tępych, prawie naprzeciwległych i
całobrzegich. Liść za młodu jest omszony, później blaszka liściowa jest naga lub rzadziej słabo owłosiona. Ogonek
liściowy tak długi jak blaszka liściowa, do 1 cm średnicy. U nasady jest ciemny i omszony, w górnej części półkolisty
na przekroju i nagi. Kupki zarodniowe umieszczone są na brzegu liścia i osłonięte szczątkową zawijką, jak również
zagiętym brzegiem blaszki liściowej.

Zarodniki-Brązowe, kolczaste

Występuje w widnych i suchych borach mieszanych i borach sosnowych, rzadziej na terenach otwartych, na niżu i
niższych położeniach górskich. Preferuje glebę piaszczystą.

Roślina jest trująca. Zawiera kwas pteritanowy (orlikowogarbnikowy). Zatrucia u zwierząt roślinożernych następują
zarówno po spożyciu orlicy na pastwisku, jak i w sianie. U bydła domowego powoduje krwiomocz. U koni poraża
układ nerwowy i powoduje chwiejny chód. Orlicy przypisywano także winę za zapadanie owiec na kołowaciznę
(obecnie wiadomo, że choroba ta wywoływana jest przez priony)

Kłącze orlicy i młode pastorałowate liście po przetworzeniu są jadalne. Kłącze zawiera do 60% skrobi i wytwarza się z
niego mąkę.

Rozwój
Kupki zarodniowe pojawiają się w bardzo zmiennej ilości w strefie klimatu umiarkowanego w lipcu i sierpniu, często
jednak przez wiele lat nie powstają wcale[3]. Zarodniki kiełkują po 10–14 dniach. Kiełkowanie zaczyna się od
wysunięcia przez szczelinę ściany zarodnika (egzynę) bezbarwnego chwytnika. Po stadium nitkowatym rozwoju
gametofitu, rozwija się stadium „łopatkowe” i w końcu powstaje przedrośle sercowate. Rozwój gametofitu u orlicy
należy do najszybciej przebiegających wśród gatunków należących do paproci cienkozarodniowych. Plemnie
powstają po 23 dniach, a rodnie po 40 dniach. Zapłodnienie następuje ok. 60 dni po skiełkowaniu zarodnika. Po
zapłodnieniu powstaje na przedroślu jeden tylko zarodek. Składa się on ze stopy tkwiącej w przedroślu i odżywiającej
młodą roślinę oraz zaczątków korzenia, łodygi (kłącza) oraz liści. Młode listki są u orlicy nagie, ale w miarę rozwoju
stają się coraz bardziej podobne do liści asymilacyjnych (trofofili).

Zarówno rodzajowa nazwa naukowa, jak i zwyczajowa nazwa polska pochodzi od układu wiązek przewodzących na
przekroju ogonka liściowego, na którym układają się one w postać orła.

Zanokcica skalna (Asplenium trichomanes L.) – gatunek należący do rodziny zanokcicowatych. Występuje w
Europie, Azji, Afryce, Australii, Nowej Zelandii i Ameryce Północnej[1]. W Polsce częsta na południowym niżu i w
górach.

Pokrój- Roślina trwała o wysokości od 15 do 20 cm.

Liście:Podłużnie jajowate, pojedynczo pierzaste, o odcinkach siedzących lub prawie siedzących, o ogonkach u nasady
kłącza błyszcząco czerwonawych, o osi wraz z najwyższą częścią ogonka zielonych. Odcinki liściowe na krótkich,
cienkich ogonkach.

Zarodnikuje od lipca do sierpnia. Rośnie w szczelinach zacienionych skał.

Ziele zanokcicy skalnej (Herba Adianthi rubri) zawiera rzadki aminokwas N-acetylornitynę. Było ono stosowane w
medycynie naturalnej jako środek wykrztuśny.

Zanokcica północna (Asplenium septentrionale (L.) Hoffm.) – gatunek paproci należący do rodziny
zanokcicowatych (Aspleniaceae). Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie najczęściej na
Śląsku i w Górach Świętokrzyskich, w górach wysokich dość rzadko.
Roślina trwała o wysokości od 10 do 20 cm.

Liście- Zimotrwałe, w zarysie podługowate o blaszce rozwidlonej, pojedynczo lub dwukrotnie pierzastodzielne, z
nielicznymi odcinkami klinowato lancetowatymi, o 2–5 ząbkach na szczycie.
Zarodnie- Kupki zarodni podługowate, w końcu pokrywające całą dolną powierzchnię odcinków liścia.
Zarodnikuje od lipca do sierpnia. Rośnie w szczelinach skał i murów (nie może być wapieni).

Gatunek został umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016) oraz w Polskiej Czerwonej
Księdze Roślin jako narażony na wyginięcie (kategoria zagrożenia: V, VU). Od 2014 roku podlega w Polsce ochronie
częściowej.

Płaskla, łosie rogi (Platycerium Desv.) – rodzaj roślin należący do rodziny paprotkowatych. Należy do niego ok. 18
epifitycznych gatunków, pochodzących z regionów tropikalnych i umiarkowanych Ameryki Południowej, Afryki,
południowo-wschodniej Azji, Australii i Nowej Gwinei.

U sporofitów korzenie i liście wyrastają z krótkiego kłącza. Istnieją dwa rodzaje liści: płonne i płodne. Bezpłodne liście
płonne w kształcie nerki lub tarczy przylegają do podłoża i chronią kłącze i korzenie przed uszkodzeniem i
wysuszeniem. U niektórych gatunków wierzchnie liście płonne formują otwartą koronę, zbierając wodę. Liście
płodne są dychotomiczne lub w kształcie poroża i wyrastają lub zwieszają się z kłącza. Osiągają 150 cm długości. Duże
brązowe lub rdzawe sori znajdują się na dolnej stronie liści płodnych. Jeśli warunki są odpowiednie, zarodniki kiełkują
w sposób naturalny na okolicznych drzewach. Niektóre gatunki płaskli formują kolonię (polikormon), kiedy ich kłącze
się rozdzieli lub nowe kłącze zbuduje się na wierzchołku korzenia.

Niektóre gatunki z rodzaju są uprawiane jako rośliny doniczkowe. Rodzaj ten jest również szeroko reprezentowany w
ogrodach botanicznych.

Cienistka trójkątna, zachyłka trójkątna (Gymnocarpium dryopteris (L.) – gatunek paproci z rodziny
rozrzutkowatych. Inne nazwy: gimnokarpium trójkątne, nerecznica trójkątna. Gatunek pospolity w całej Polsce,
spotykany jest na nizinach i w górach (Beskidy, Karkonosze).

Roślina wieloletnia, z kłącza wyrastają liście osiągające 45 cm wysokości.

Część podziemna-Posiada słabo rozgałęzione kłącze, czarno połyskujące, pokryte bladobrunatnymi łuskami.

Liście
Żółtawozielone, wyrastające pojedynczo z kłącza i z blaszką osadzoną na długim ogonku liściowym. Blaszka cienka,
naga, potrójnie pierzasta, odcinki górne podwójnie pierzaste. Na spodniej stronie liści przy brzegu znajdują się kupki
zarodni. Zawijek brak. Ogonek liściowy prawie trzykrotnie dłuższy od blaszki liściowej, pokryty jest u dołu
lancetowatymi łuskami.

Rozmnażanie- Nieliczne kupki zarodni wytwarzają żółtawobrunatne, fasolowate zarodniki.

Gatunek preferuje stanowiska cieniste i wilgotne. Występuje w żyznych, cienistych, wilgotnych lasach iglastych i
liściastych oraz w górach wśród kosodrzewiny.

Rozrzutka brunatna (Woodsia ilvensis (L.) – gatunek rośliny z rodziny rozrzutkowatych (Woodsiaceae).
Gatunek arktyczno-alpejski. Występuje wokółbiegunowo w Ameryce Południowej, Azji i Europie. W Polsce występuje
tylko na jednym stanowisku – na górze Wdżar w paśmie łączącym Lubań z Pieninami. Dawniej podawane dwa
stanowiska (w Górach Sowich i na Pomorzu Zachodnim) już nie istnieją.
-Drobna roślina do 20 cm wysokości tworząca kępki o średnicy 1-5 cm[3].

Liście-Wraz z ogonkiem bardzo gęsto pokryte łuskami. Ogonek kasztanowaty, błyszczący. Blaszka podłużna,
podwójnie pierzasta

Bylina, hemikryptofit. Roślina reglowa. Rośnie na piargach i w szczelinach skał andezytowych. Zarodnie dojrzewają w
lipcu i sierpniu.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku.

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006): E (wymierający); 2016: CR
(krytycznie zagrożony)
-Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: CR (krytycznie zagrożony).

Włosocień delikatny (Vandenboschia speciosa) – gatunek paproci z rodziny rozpłochowatych.

Gatunek wybitnie oceaniczny. Występuje w Europie i na Makaronezji. Sporofity i gametofity rosną na Wyspach
Kanaryjskich, Azorach, Maderze, Irlandii, Portugalii, Hiszpanii, Francji, Wielkiej Brytanii. Gametofity bez sporofitów
występują w Wielkiej Brytanii, Francji, Luksemburgu, Niemczech, Czechach i Polsce. W Polsce gatunek skrajnie rzadki;
rośnie tylko na dwóch stanowiskach w okolicach Złotoryi i Lwówka Śląskiego. Odnaleziony w 2002 roku. W Polsce
odnaleziono tylko gametofity. Populacja z Panieńskich Skał spod Lwówka prawdopodobnie wymarła w 2005 lub 2006
roku.

Gametofit
Przytulone do powierzchni skały gęste, filcowate skupienia długich, widełkowato rozgałęzionych, splątanych nici.

Bylina, epilit. Rośnie w głębokich szczelinach skał bezwapiennych otoczonych przez lasy liściaste, w warunkach
silnego zacienienia. Rozmnaża się wegetatywnie za pomocą rozmnóżek. Do prowadzenia fotosyntezy potrzebuje
zaledwie 0,01 % pełnego oświetlenia. Nici zawierają bardzo liczne, niewielkie, kuliste chloroplasty, ustawione
peryferyjnie.

Sporofit:
Roślina wieloletnia, osiąga wysokość do 50 cm.

Płożące się kłącze do 4 mm średnicy, pokryte czarnymi włoskami.

Liście- Ogonek liściowy oskrzydlony. Blaszka liściowa 3–4-krotnie pierzasta, jednowarstwowa, ciemnozielona, cienka i
przeświecająca; odcinki ostatniego rzędu owalne, całobrzegie, tępe. Zarodnie siedzące, ze skośnym anulusem,
zebrane w cylindryczne, wydłużone sori z kubkowatą zawijką na brzegu liścia.

Bylina, roślina poikilohydryczna. Rośnie na zacienionych, wilgotnych skałach, tylko w warunkach klimatu
oceanicznego. Zarodniki są bardzo lekkie i mogą być przenoszone na bardzo duże odległości.

Gatunek objęty ochroną w Europie na mocy konwencji berneńskiej oraz dyrektywy siedliskowej. W Polsce objęty
ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku. Wymaga ustalenia strefy ochrony w promieniu 100 m od granic stanowiska.

Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w kategorii zagrożenia R (rzadki –
potencjalnie zagrożony). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię CR (krytycznie zagrożony). Znajduje się także w
Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii CR (krytycznie zagrożony.

Gałuszka kulecznica (Pilularia globulifera L.) – gatunek paproci wodnej należący do rodziny marsyliowatych.
Roślina spotykana na stanowiskach w środkowej i południowej Europie. W Polsce występuje rzadko na Śląsku i
Pomorzu.

Z cienkiego płożącego się kłącza wyrastają listki w kształcie szczypiorku, młode liście skręcone ślimakowato.
Sporokarpia wyrastają z nasady liści na krótkich szypułkach i są kuliste, 4-komorowe.

Roślina porasta brzegi i dno zbiorników wodnych. Tworzy swój własny zespół Pilularietum globuliferae, dla którego
jest gatunkiem charakterystycznym.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku.

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006): E (wymierający); 2016: CR
(krytycznie zagrożony).

Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014): CR (krytycznie zagrożony).
Marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia) – gatunek paproci wodnej należący do rodziny marsyliowatych.
Gatunek występuje w Europie południowej, w Azji i jako zawleczony w Ameryce Północnej. W Polsce występowała
naturalnie na Śląsku. W obrębie współczesnych granic Rybnika istniało stanowisko odkryte w 1871, ostatni raz
potwierdzone w 1929. Już w latach 50. XX w. uznano, że marsylia w Polsce wyginęła. W 1973 odnaleziona
przypadkowo na brzegu Jeziora Goczałkowickiego została wykopana przez znalazcę i trafiła do Ogrodu Botanicznego
w Warszawie. Po namnożeniu część roślin trafiła m.in. do arboretum w Bolestraszycach, skąd w ostatnich latach XX
wieku introdukowana została do zbiorników w okolicy Puław. W 2020 roku pracownicy Śląskiego Centrum Wody
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach podali do publicznej wiadomości, że od 2018 roku ponownie występuje na
brzegu Jeziora Goczałkowickiego.

Liście- Z cienkiego kłącza wyrastają listki o cienkich ogonkach i podzielonych na 4 części blaszkach - całość
przypomina czterolistną koniczynę.

Marsylia jest paprocią różnozarodnikową: produkuje mikro- i makrospory, z których rozwijają się silnie zredukowane
męskie i żeńskie przedrośla.

Roślina porastająca błotniste, okresowo zalewane brzegi płytkich, żyznych zbiorników wodnych.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku.

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006): EW (wymarły i zaginiony na
stanowiskach naturalnych); 2016: REW (wymarły w stanie dzikim na obszarze Polski).

Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: EW (wymarły w warunkach naturalnych)

Marsylia jest znana jako roślina akwariowa oraz hodowana w ogrodach botanicznych. W Indiach jej liście spożywane
są jako warzywo.

Salwinia pływająca (Salvinia natans) – paproć wodna, jedyny przedstawiciel tego rodzaju i rodziny
salwiniowatych rosnący w stanie dzikim w Polsce, gdzie występuje niezbyt często w zbiornikach wodnych na niżu.
Inne gatunki tego rodzaju spotykane są w tropikach, gdzie zarastają niekiedy zwartym kobiercem powierzchnię wód.

Gatunek szeroko rozpowszechniony w Eurazji. W Polsce gatunek najwięcej stanowisk ma na Śląsku Górnym i Dolnym
oraz wzdłuż dolin Odry i Wisły. Poza tymi obszarami notowany jest bardzo rzadko[5]. W polskiej części Karpat w 2008
potwierdzono występowanie tylko na kilku stanowiskach na Pogórzu Cieszyńskim, kilku stanowiskach na Pogórzu
Śląskim, dwóch na Pogórzu Wielickim i jednym w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej.

Pędy osiągają 3-10 (20) cm długości i pływają na powierzchni wody.

Liście- Ułożone w okółkach po trzy i wykształcone dwojako (heterofilia): rosnące w parach liście nawodne są płaskie i
eliptyczne, liść podwodny jest pocięty na 3-8 nitkowate odcinki przypominające korzenie. Liście pływające mają 5-15
mm długości, do 10 mm szerokości i osadzone są na krótkich ogonkach. U nasady sercowate, na szczycie czasem
wycięte. Na powierzchni tych liści wyraźnie widoczny jest nerw środkowy, poza tym powierzchnia pokryta jest
brodawkowatymi wypukłościami osiągającymi 0,8 mm wysokości, z których wyrastają 3-4 wielokomórkowe,
łukowato zagięte włoski. Włoski te utrzymują powietrze przy powierzchni liścia, dzięki czemu woda jej nie zwilża.
Zarodnie (makro- i mikrosporangia) zebrane są w kupki zamknięte w kulistym tworze zwanym sporokarpem o
średnicy do 3 mm. Makro- i mikrosporangia znajdują się w różnych sporokarpach, które jednak mają taki sam
wygląd. Zawijka sporokarpów otacza całkowicie zarodnie i jest dwuwarstwowa. Między warstwami zawijki znajduje
się przestwór powietrzny ułatwiający unoszenie się paproci na powierzchni wody[7]. Sporokarpy wykształcają się w
liczbie 3-8 u nasady liścia podwodnego.

Korzeń- Brak, jego funkcje przejmuje jeden z liści z każdego okółka.

Salwinia pływająca jest rośliną jednoroczną i różnozarodnikową, dlatego w jednych sporokarpach powstają zarodniki
żeńskie, w innych męskie. Zarodnikowanie następuje w miesiącach od sierpnia do października, po czym pędy
zamierają. Włoski na powierzchniach liści odłamują się i roślina opada na dno zbiornika. Sporokarp stanowiący formę
przetrwalnikową rośliny spędza zimę leżąc na osadach dennych. Po rozpadnięciu się jego ścian zarodniki wypływają
na powierzchnię wody, gdzie powstają przedrośla. Po zapłodnieniu powstaje na przedroślu zarodek, z którego
wyrasta nowa roślina. W ciągu sezonu wegetacyjnego rozmnaża się przez podział pędu.

Gatunek ten występuje głównie w wodach stojących – w starorzeczach, stawach, rowach, wchodząc w skład
zbiorowisk pleustonowych.

Salwinia jest bardzo chętnie zjadana przez ptaki wodno-błotne.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1983 roku. Umieszczona jest na Czerwonej liście roślin i
grzybów Polski (2006) w grupie gatunków narażonych na wymarcie (kategoria zagrożenia V). Gatunek ten jest rzadki
w wielu obszarach Europy, w Słowenii, Włoszech i na Ukrainie uznany za zagrożony. Zagrożenie dla niego stanowi
zanieczyszczenie wód, wysychanie zbiorników, regulacja rzek związana z niszczeniem starorzeczy.

Bywa czasem spotykana w akwariach. Po spaleniu popiół z salwinii bywa dodawany do przypraw w celu wzmocnienia
ich aromatu.

Azolla karolińska ( Azolla caroliniana L.)- gatunek wodnej paproci różnozarodnikowej należący do rodziny
azollowatych lub salwiniowatych w zależności od ujęcia systematycznego. Jako gatunek rodzimy rośnie w Ameryce
Północnej i Południowej. Ponadto zawleczony na inne kontynenty. W Polsce posiada status antropofita i gatunku
inwazyjnego.

Śledzionka skalna (Ceterach officinarum) – gatunek paproci należący do rodziny zanokcicowatych. W świetle
aktualnie obowiązującej klasyfikacji paproci prawidłowa nazwa taksonu to Asplenium ceterach L.

Występuje w Europie, na Makaronezji, w północnej Afryce i w Azji. W Polsce gatunek wyginął.

Drobna roślina do 20 cm wysokości. Blaszki liściowe z czarnobrązowym ogonkiem. Liście pojedynczo pierzaste,
skórzaste, zimozielone, pokryte od spodu łuskami. Kupki zarodnionośne podłużne.

Bylina. Zarodniki dojrzewają od maja do sierpnia.

Siedlisko- Wapienne ściany skalne lub mury.

Zanokcica klinowata (Asplenium cuneifolium Viv.) – gatunek paproci z rodziny zanokcicowatych. Występuje w
południowych Chinach i w Europie, w Polsce na skałach serpentynowych na przedgórzu Sudetów.

Morfologia

Liście- Matowe, nagie, niezimotrwałe, osiągające od 5 do 30 cm długości, 3-krotnie pierzaste, w zarysie trójkątne lub
jajowate[2][3]. Odcinki ostatniego rzędu jajowatoklinowate lub rombowe. Kształt odcinków liściowych jest zmienny
w zależności od stopnia ocienienia.

Bylina. Tworzy swój własny zespół Asplenietum cuneifolii, dla którego jest gatunkiem charakterystycznym.

Gatunek w Europie Środkowej zagrożony, wymieniany na listach roślin zagrożonych w Niemczech, Polsce, Czechach i
na Słowacji[3]. Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006): E (wymierający, krytycznie
zagrożony); 2016: EN (zagrożony)

Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: EN (zagrożony)

Paprotnik Brauna (Polystichum braunii L.) – kosmopolityczny gatunek rośliny z rodziny nerecznicowatych. Jest
szeroko rozprzestrzeniony, występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej. W Polsce gatunek rzadki, występuje
głównie w górach. Występuje rzadko w Sudetach (Góry Izerskie, Góry Bialskie), w całym paśmie Karpat, w Górach
Świętokrzyskich, na Roztoczu i Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Roślina o wysokości do 1 m. Brak nadziemnej łodygi, pod ziemią posiada kłącze pokryte brunatnymi łuskami.

Liście- Zebrane są w rozetę. Są podwójnie-pierzaste, o długości ok. 80 cm i szerokości do 20 cm. Ciemnozielone,

usychają późną jesienią. Blaszka liściowa lancetowata, wiotka, od spodu jaśniejsza, zwęża się u nasady i na szczycie.
Odcinki drugiego rzędu są jajowate, mają klinowatą nasadę, ząbkowano-karbowane brzegi i są miękko-ościste. Dolne
odcinki są niewyraźnie krótkoogonkowe. Młode listki są pokryte z obu stron jasnymi łuseczkami, które potem
odpadają. Ogonek jest co najmniej trzykrotnie krótszy od blaszki, półtora centymetrowy, pokryty gęstymi,
brunatnymi łuskami, u dojrzałych liści nabiera barwy słomy.

Zarodnie- Zebrane w kuliste kupki na spodniej stronie listków. Stoją w dwóch w górnych rozwidleniach nerwów.
Zawijka okrywa kupki od góry, jest okrągła i przymocowana środkiem, brzegi ma wolne i zwykle dość szybko odpada.

Bylina, hemikryptofit. Zarodniki dojrzewają od lipca do września. Rośnie w cienistych lasach, szczególnie w buczynach
i jaworzynach na kamienistych zboczach.

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku.