Widłakowe- Lycopodiophytina

Widłaki, widłakowe (Lycopodiopsida)

 Gromada lub klasa roślin naczyniowych licząca współcześnie ok 1100-1200 gatunków. Współcześnie należą
tu tylko dość niepozorne rośliny zielne, ale w przeszłości była to zróżnicowana grupa roślin , w tym z
przedstawicielami drzewiastymi osiągającymi 30 m wysokości i 2 m średnicy pnia.
 Rośliny te cechują się nastepujacymi apomorfiami: korzenie ich rozgałęziają się dychotomicznie i tylko na
szczycie (brak korzeni bocznych ); wykształceniem liści (mikrofili) na pędach sporofitu ,umieszczeniem
zarodni produkujących mejospory na górnej stronie liści lub w kącie tych liści
 W Polsce ochroną gatunkową objeci są wszyscy przedstawiciele tej grupy roślin w Polskiej florze: wszystkie
widłaki z rodziny widłakowatych, gatunki z rodzaju widliczka , a także poryblin kolczasty i poryblin jeziorny.

MORFOLOGIA:
-Pokrój:

 Współczesne widłaki są niepozornymi, zimozielonymi roślinami. W przeszłości należały tu potężne rosliny

takie jak np. lepidodendrony osiągające 30m wysokości, Widłaki maja widlasto rozgałęzione pedy i
korzenie. Pedy pokryte są drobnymi listkami , przymocowują się do podłoża za pomocą korzeni.

Liście:

 Liście widłaków sa nazywane mikrofilami, są prawdopodobnie tworem filogenetycznie niezależnym od liści

innych roślin naczyniowych. Brak łuk liściowych w walcu osiowym przemawia za tym, że są to wyrostki łodygi
zaopatrywane przez wyrosty protosteli. W liściach tych znajduje się tylko 1 , nierozgałęziona wiązka
przewodząca.

SYSTEMATYKA WSPÓŁCZESNYCH WIDŁAKÓW:

-królestwo: rośliny
-gromada: Tracheophyta
podgromada: Lycopodiophytina
Klasa: Lycopodiopsida
Rząd: Widłakowce – Lycopodiales
Widliczkowce – Selaginellales
Poryblinowce- Isoetales

RZĄD: WIDŁAKOWCE

 Takson monotypowy, z 1 rodziną roślin współczesnych -Widłakowatymi , do której należy 16 rodzajów i ok

388 gatunków

RODZINA: WIDŁAKOWATE

 Przedstawiciele spotykani na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy ; największe zróżnicowanie

gatunków występuje w strefie międzyzwrotnikowej w której liczne gatunki występują w w górskich lasach
mglistych i w wilgotnych siedliskach
 W Polskiej florze wyst przedstawiciele rodzajów : widłaczek, widlicz, wroniec, widłak i spinulum. Wszystkie te
rosliny objęte są w Polsce ochroną gatunkową

POKRÓJ SPOROFITU:

 Pokolenie trwałe o pędach typu protosteli rozgałęziających się dychotomicznie. U części przedstawicieli
odgałęzienia są do siebie podobne, u innych zróżnicowane (pseudomonopodialne). U niektórych
przedstawicieli odgałęzienia pędu nie dzielą się dalej, u innych bywają podzielone
 Pędy często są płożące (na powierzchni lub pod nią) , zwisające lub wspinające się, czasem prosto wzniesione
lub z prosto wzniesionymi odgagałęzieniami nierozgałęzionymi; rozgałęziającymi co najwyżej raz widlasto lub
rozgałęziającymi się drzewkowato
  Z dolnej części pędów kontaktującej się z podłożem wyrastają korzenie przybyszowe rozgałęziające się
dychotomicznie. W niektórych rodzajach szczytowe lub boczne odcinki pędów tworzą formy
przetrwalnikowe-skrócone, zgrubiałe odcinki (bulwki)

LIŚCIE: (MIKROFILE)

 Niewielkie, symetryczne, siedzące, bez ogonka- z szeroka nasadą wyrastającą z łodygi , na końcu
zaostrzone. Zwykle płaskie, rzadko nieco mięsiste. Wyrastają skrętolegle, czasem w wyraźnych rzędach,
rzadko naprzeciwlegle lub okółkowo.
 U części rodzajów z podrodziny Lycopodioideae liście płonne są zróżnicowane wielkością (boczne
większe i szersze, grzbietowe sa mniejsze i węższe )
 Środkiem liścia biegnie pojedyncza nierozgałęziona centralna wiązka przewodząca (żyłka liściowa),
złożona z cewek , które w dolnej części żyłki otoczone są niewielką ilością łyka.
 W odróżnieniu od liści innych naczyniowych (makrofili ) w walcu osiowym nie ma luk (szczelin ) ponad
miejscem odgałęzienia się wiązki przewodzącej do mikrofila . Wiązka otoczona jest zwarta tkanką
miękiszową i skórką , w której z obu stron liścia, a u części przestawicieli tylko z dołu znajdują się aparaty
szparkowe

ZARODNIE:

 Rozwijają się pojedynczo na brzusznej stronie liści zarodnionośnych zwanych sporofilami

 Zarodnie powstają zawsze z komórek skórki liścia zarodnionośnego , ale rozwijać się mogą na jego
powierzchni blisko nasady lub w jego nasadzie (kącie). U części przedstawicieli zarodnie rozwijają się
na trzoneczku .
 Zarodnie mają kształt nerkowaty, powstają w wyniku podziałów komórek prowadzących najpierw do
utworzenia 2 warstw. Z zewn. Powstaje ściana zarodni , w tym także stomium- czyli poprzeczny pas
komorek, których ściany ulegają rozerwaniu po dojrzeniu zarodni. Wewnątrz powstaje tkanka
zarodnikotwórcza, w której większość komórek tworzy komórki macierzyste zarodników.
 Sporofile tworzą wyraźnie wyodrębniające się kłosy zarodnionośne, rozwijające się na szczytach
odgałęzień. Kłosy mogą być wzniesione lub zwisające, pojedyncze lub rozwidlone, osadzone
bezpośrednio na ulistnionym pędzie lub na szypułce , czasem nie ulistnionej. U części przedstawicieli
sporofile nie różnią się o liści asymilacyjnych i nawet nie skupiają się na szczycie pędu.

BUDOWA GAMETOFITU:

 Wyrastające z zarodnika pokolenie trwałe (zwykle od kilku do 15 lat), jenopienne. U części

przedstawicieli przynajmniej częściowo nadziemne i tu fotosyntezujące , u części w całości
podziemne i wówczas całkowicie zależne od symbiozy z grzybami , która rozwija się już od fazy
kilkukomórkowego gametofitu.

WIDLAK GOŹDZISTY

 Kosmopolityczny, rośnie na całym swiecie w klimacie umiarkowanym; w Polsce pospolity na niżu i w gorach
 Morfologia:
 Pokrój: Zarodnikowa roslina wieloletnia podobna do mchu
 Łodyga: Długie, do 1m ; płożące się pędy , częściowo pod ziemią, widlasto rozgałęzione, koloru zielonego z
wzniesionymi do wysokości 20 cm gałązkami. Pędy i gałązki gęsto ulistnione.
 Liście: całobrzegie, skrętoległe, wąskie, lancetowate, w górnej części lodygi gęste, rzadsze w dolnej. Liście
prostopadle odstające od łodygi , jasnozielone,wygięte ku gorze , zakończone białymi włoskami, które na
końcach pędów tworzą białe pędzelki
 Kłos zarodnionosny: Sporofile zebrane w żółtawobiałe kłosy powstające na długich szypułkach . Zarodniki
koloru żółtego, dojrzewają od lipca do września
 Korzenie: Rozgałęzione, wychodzące z pędów i mocujące je do podłoża na całej jego długości
 W zarodniach widłaków jednakozarodnikowych (usadowionych na liściach zarodnionośnych tworzących
zazwyczaj kłos) powstają po mejozie identyczne zarodniki.
  Przedrośla widłaków jednakozarodnikowych są jednopienne- na jednej roślinie wyst rodnie i plemnie. Po
zapłodnieniu ( w wodzie) z zygoty wyrasta nowa rozgałęziona łodyżka sporofitu. U współczesnych widłaków
cały ten cykl może trwać nawet 25 lat ( kilkanaście lat trwa rozwój samego przedrośla). Często rozmnaża się
wegetatywnie.
 Jest rośliną trującą- cały pęd zawiera trujące alkaloidy

WIDŁAK JAŁOWCOWATY; WIDŁAK GAJOWY:

 Roślina wieloletnia, wyst na terenie całej Polski, ale jest rzadki

 Pedy: płożące się z prosto wzniesionymi i widlasto rozgałęzionymi gałązkami. Osiągają długość do 1m
 Liście: Równowąskolancetowate, małe, całobrzegie lub drobno piłkowane, bez włosków, spiczasto
zakończone. Na dolnej stronie widoczny pojedynczy nerw. Ustawione skrętolegle na pędach, w górnej
części pędu gęściej niż w dolnej. Rzadko są przystające do pędu, przeważnie poziomo odstają od pędów
 Kłos zarodnionośny- Kłosy złożone z liści zarodniowych wyrastają pojedynczo na szczytach pędów , są
siedzące, o długości 8-13 mm i średnicy 3-4mm. Liście zarodniowe z błoniastymi brzegami mają
szerokojajowaty kształt ,są zaostrzone . Początkowo mają żółtawy, później brunatny kolor . Zarodniki
dojrzewają od lipca do września . Zawierają łatwopalne olejki eteryczne.
 Roślina trująca . Ziele tego gatunku zawiera znaczne ilości trujących alkaloidów : anotynę, likopodynę,
obskurynę i nikotynę
 Częściowo chroniony

WIDŁAK TORFOWY; WIDŁACZEK TORFOWY-

 Rzadki w Polsce
 Drobna roślina o pełzających pędach do 20cm długości. Pedy zakorzeniają się i wytwarzają 1-2 wzniesione
gałązki o wysokości do 10 cm. Są gęsto ulistnione (skrętoległe). Na szczycie pędów powstają klosy
zarodnionośne bardzo podobne do pędu płonnego , tylko nasady ich listków są szersze. Zarodniki są żółte i
bardzo liczne. Ulistnienie skrętoległe , liście równowąskolancetowate
 Rośnie na otwartych , wilgotnych torfowiskach przejściowych, chroniony częściowo

WRONIEC WIDLASTY; WIDŁAK WRONIEC:

 W Polsce wyst częściej w górach niż na niżu; wyst na rozległych obszarach Europy
 Łodyga wzniesiona, widlasto rozgałęziajaca się; rozgałęzienia równej wysokości
 Liście: równowąskolancetowate, ostro zakończone, całobrzegie, bez włosków. Długość 4-8 mm;
ustawione skrętolegle w 8 szeregach na pędach i zwykle odstające od nich
 Zarodnie: nie wytwarza klosa zarodnionośnego. Zarodnie powstają w kątach sporofili. Są podobne do
liści plonnych . Zarodnie o nerkowatym kształcie , po dojrzeniu pękaja od góry wysypując zarodniki.
 Częściowo chroniony

WIDLICZ, ZEGLEJ:

 Rodzaj roślin należących do rodziny widłakowatych. Obejmuje 20-23 gatunki. Są to rośliny

głównie półkuli północnej, z 5 przedstawicielami we florze Polski
 Rośliny zimozielone, naziemne, zasiedlające zwykle raczej suche siedliska, często na terenach
wyżej położonych
 W większości (20gat) rosną w strefie klimatu umiarkowanego i okołobiegunowego na półkuli
północnej; dwa gatunki sięgają strefy międzyzwrotnikowej w Ameryce Poł, jeden rośnie na
Madagaskarze

WIDLICZ (DIPHASIASTRUM)

 Pokrój: Rośliny naziemne z reguły z pędami płożącymi się i korzeniącymi się w dolnej cz., w końcowej
cz.podnoszącymi się i prosto wzniesionymi. Pędy wzniesione , zwykle z kilkoma odgałęzieniami bocznymi,
osiągają 2-6mm średnicy; na pędach bulwki.
  Liście: Mikrofile. Na pędach plożących odlegle, przylkegające i cienkie, luskowate. Na pędach wzniesionych
wyrastają w 4 rzędach , przylegają lub odstają od lodygi; są lancetowate , nachodzące na siebie
 Zarodnie: Zebrane w klos zarodnionośny pojedynczy i wówczas siedzący lub z pędu wyrasta kilka klosów-
rozwijają się one na ulistnionych . dychotomicznie rozgałęziających się szypułach. Kłosy od 1-7.5 cm długości.
Zarodnie kształt nerkowaty, powstają na sporofilach , krótszych od liści pokrywających szypułę
 Gametofit: Podziemny, myko-heterotroficzny; kształtu przypominającego korzeń marchwi, z rodniami i
plemniami w górnej części

WIDŁAK SPŁASZCZONY-ZEGLEJ SPŁASZCZONY

 W Pl rzadki, szczególnie na nizinach

 Pęd: Główny pęd czołgający się nad ziemią lub płytko pod ziemią o dł. 1m . Wyrastają z niego dychotomicznie
wielokrotnie rozwidlone pedy naziemne , do 40 cm
 Liście: Ustawione parami na krzyż , boczne liście wyraźnie odstające , liście na spodniej str pędów bardzo
male (ok 0,2 średnicy pedu)
 Klos zaronionośny: Klosy z liśćmi zarodn na długim trzonku , w liczbie od 2-6 . Sporofile bardzo szerokie ,
okrągławe, krótko zaostrzone, nagie z błoniastym brzegiem. Zarodnikuje od lipca do września
 Preferuje lasy iglaste, gorskie
 Roslina trująca: zawiera alkaloidy ; chroniony

RZĄD: WIDLICZKOWCE-SELAGINELLALES

 1 rodzina – widliczkowate i 1 rodzaj- widliczka

 Niewielkie rośliny zielne z pedem wzniesionym lub płożącym się .
 Liście niewielkie, z języczkiem na górnej str blaszki, zwykle z pojedynczą wiązką przewodzącą. Wyrastają
skrętolegle i wówczas są jednakowe lub w rzedach , z których grzbietowe są większe , a brzuszne- mniejsze
 Na szczytach pędów zarodnie zróżnicowe na makro i mikrosporangia, skupione w klosy zarodnionośnych
 W odróżnieniu od widlaków różnozarodnikowych- mają dwuwiciowe plemniki

WIDLICZKA:

 1 współczesny rodzaj; ok 700-800gat

 Wyst na wszystkich kontynentach (wyj Antarktyda);i we wszystkich strefach klimatycznych; najwięcej na
tropikach i w str podzwrotnikowej
 Najczęściej spotykane w cienistych lasach, rosną też w gorach i na pustyniach
 W Europie 4 gat widliczek, z czego 2 w Polsce- widliczka ostrozebna i szwajcarska
 Wiekszość to rosliny naziemne, ale wyst hemiepifity i epifity

POKRÓJ:

 Rośliny zielne o pędach bez przyrostu wtórnego; do 20 cm ; wiele gat ma pędy płożące , część pędy
wznoszące , a część płożące a odgałęzienia wzniesione i dalej rozgalęziające się w 1 pl,aszczyźnie
 Z dolnej części pędów wyrastają -RYZOFORY-bezlistne i nierozgałęzione twory o cechach korzeni i pedów
 LIŚCIE (mikrofile) – pojedyncze, niewielkie, jajowate lub lancetowate; wyrastają skrętolegle i wtedy wszystkie
są podobne ; lub ułożone w 4 rzędy( u widliczek o pedach płożących); tu zróżnicowane na drobniejsze (po
grzbietowej str pędu) i większe rozłożone na boki (po str brzusznej)
Każdy liść ma pojedynczą wiązkę przewodzącą , a u nasady wyrostek zwany JĘZYCZKIEM (ligula)- organ
niezielony , odchylony od pow liścia, kształtem podobny do języka, wachlarza. Może on odgrywać rolę w
absorpcji lub wydzielaniu wody, wydziela śluz
-Na skorce liścia po obu str wyst brodawki wysycone krzemionka
-U różnych gat liście maja kolor od miedzianobrązowego przez soczyście zielony do niebieskawego; często na
liściach wyst żółte i białe wybarwienia
 Są widłakami różnozarodnikowymi- tworzą 2 rodzaje zarodników: mikrospory- powst w mikrosporangiach ,
oraz większe -makrospory (mniej liczne)- powst w makrosporangiach. Makrosporangia zawierają 4 (rzadziej 1
makrosporę ); ok 10x większe od mikrospor; mikrosporangia zaw ponad 100 mikrospor
  Zarodnie obu typów rozwijają się na krótkich trzonkach u nasady sporofili na ich brzusznej str. Sporofile z
mikrosporangiami u nasady to – mikrosporofile , a z makrosporangiami – makrosporofile. Sporofile skupione
są w kłosy zarodnionośne, które powst na szczytrach pędu i jego odgałęzień ; mają kształt walcowaty, na
szczycie zaostrzone

WIDLICZKA OSTROZEBNA

 drobna roslina ; od 5 do 10cm , tworzy niewielkie gęste darnie

 -Pedy promieniste , rozgałęzione i zrózniucowane na pedy czołgające się i pędy wzniesion
Liście: Skrętolegle, lancetowate, ostro zakończone; 1 nerw środk, na brzusznej str języczek; na brzegach liści
wyst ząbki
 Kloos zarodnionośny: slabo wyróżniający się , na szczycie pędów wzniesionych ; liście zardniowe dłuższe od
płonnych , o żółtozielonej barwie , są mocniej ząbkowane
 Zarodnie wyrastją w kątach liści; zarodnie dolne mają 4 makrospory- są większe i bladożółte; zarodnie górne-
z mikrosporangiami są mniejsze i ciemnobrązowe
 Przedrośla silnie zredukowane i zróżnicowane na męskie z plemniami i żeńskie z rodniami

RZĄD: PORYBLINY
 Z klasy widłaków różnozarodnikowych ; od 190 do 250 gat kosmopolityczne
 Produkuja 2 rodzaje zarodników: starsze zewn liście mają u nasady makrosporangia- i wytwarzają
makrospory; natomiast u nasady wewn liści -mikrosporangia produkujące mikrospory
 Po rozpadzie zarodni z makrospory wyrasta przedrośle żeńskie , tworzące kilka rodni z pojedynczymi
kom jajowymi; z mikrospory wyrasta male kilkukomórkowe przedrosle męskie tworzące 1 plemnie a
w niej plemniki- tak więc gametofil poryblinów jest DWUPIENNY

PORYBLIN:

 W Europie 11 gat, 2 w Polsce – poryblin jeziorny i kolczasty (trudne do rozróżnienia)

 Rośliny wodne, wodno-lądowe , rzadko lądowe – choć wtedy związane z miejscami wilgotn
 Niektóre gat uprawiane jako rosliny ozdobne ; ich pękate łodygi zawierają dużo skrobi i oleju i stanowią
pożywienie dla ptaków

POKRÓJ SPOROFITU: drobne rośliny rozetkowe , ozaglębionej w podłożu krótkiej bulwiastej prosto wzniesionej
łodydze. Ze szczytu wyrasta rozeta liści. Drewniejaca dolna część pędu podzielona na 2-4 platy-RYZOFORY, wzdłuż ich
krawędzi wyrastają co roku 2-3 szeregi korzeni

LIŚCIE- liczne , sztywne, osadzone spiralnie, na górnej cz lodygi; ok 5-10cm wysokości ; Nasady liści są mięsisto
zgrubiałe , po ich brzusznej str -drobny języczek i leżą zarodnie(między nasadą liścia a języczkiem)

ZARODNIE:- pojedynczo na brzusznej str liści, elipsoidalne lub kuliste ; nie otwierają się- zarodniki są uwalniane z
opadnięciem liścia i rozpadem ścian zarodni